Χιόνι

Το δεύτερο βιβλίο του, Το σπί­

1992. Ο Κα, ποιητής και πολιτικός εξόριστος, επιστρέφει

της σιωπής (1982), μεταφράστη­

στην Τουρκία ως δημοσιογράφος για να ερευνήσει μια

κε στα γαλλικά και το 1991 τιμή­

σειρά από ανησυχητικά γεγονότα στη μικρή πόλη Καρς,

θηκε με το βραβείο Ρτίχ de la de­

κοντά στα σύνορα με την Αρμενία.

τι

Μια «επιδημία αυτοκτονιών» μαστίζει τις νεαρές γυ­

couverte Europeenne. Το ιστορικό του μυθιστόρημα

ναίκες με μαντίλα κι ένα θεατρικό πραξικόπημα που

Το Λευκό Κάστρο (1985) μεγάλωσε

εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια του πριν από τις δημο­

τη φήμη του μέσα κι έξω από την

τικές εκλογές τού αποκαλύπτει πολύ περισσότερα απ' όσα

...�... Τουρκία. Η εφημερίδα «Νιου Γωρκ

θα 'θελε να ξέρει. Βλέπει μια πόλη στοιχειωμένη απ' τις

Τάιμς» έγραψε τότε γι' αυτόν: <<'Ενα

σιωπές της ιστορίας της, να σπαράσσεται από πολιτικές

αστέρι γεννήθηκε στην Ανατολψ>.

και θρησκευτικές έριδες, ν' αργοπεθαίνει στη σκιά τής

Ακολούθησαν: Το μαύρο βιβλίο,

Ευρώπης.

1990, ένα από τα πιο συζητημένα

Χιονίζει αδιάκοπα τις τρεις μέρες που μένει ο Κα στο

και πολυδιαβασμένα μυθιστορήμα-

Καρς, κι εκεί, μες στην ονειρική σιωπή του χιονιού, ακού­

τα της σύγχρονης τουρκικής λογο­

γεται ολοκάθαρα η λαχτάρα όλων των ανθρώπων για ευ­

τεχνίας,

Η καινούργια ζωή,

1994,

Με λένε Κόκκινο, 1998, και Ισταν­ μπούλ. Πόλη και αναμνήσεις, 2003.

Τα βιβλία του έχουν μεταφρα­

Ο Ορχάν Παμούκ (Βραβείο Νό­

τυχία.

ΟΡΧΑ

Ένα μεγάλο βιβλίο από τον Νομπελίστα Ορχάν Πα­ μούκ, γραμμένο με σπαραχτική τρυφερότητα, για τη ζωή και τη μοίρα κρατών και ανθρώπων.

ΧΙ0ΥΙ

του κόσμου και στα ελληνικά κυκλο­ νίδα».

"

,

στεί στις περισσότερες γλώσσες φορούν από τις εκδόσεις «Ωκεα­

ΠΑΜΟΥ

Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα μας: www.oceanida.gr

ι::

μπελ Λογοτεχνίας 2006) γεν­

νήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1952. Τελείωσε το λύκειο στη Ρο­ βέρτιο σχολή, σπούδασε τρία χρόνια αρχιτεκτονική στο Πολυτεχνείο και το 1976 αποφοίτησε από το Ινστι­ τούτο Δημοσιογραφίας του Πανε­ πιστημίου της Κωνσταντινούπο­ λης. Έζησε τρία χρόνια στις ΗΠΑ, όπου εργάστηκε σαν ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Αϊόβα και στο Κολούμπια της Νέας Υόρκης. Άρχισε να γράφει το 1974. Το πρώτο του μυθιστόρημα, Τζεβντέτ μπέης και υιοί, βραβεύτηκε το 1979

στο διαγωνισμό μυθιστορήματος ISBN: 978-960-4 Ι 0-468-0

1

των εκδόσεων Μιλλιέτ. Το βιβλίο αυτό εκδόθηκε το 1982 και την επό­ μενη χρονιά πήρε το βραβείο μυθι­ στορήματος Ορχάν Κεμάλ.

89604 104680

�

1992. Ο Κα, ποιητής και πολιτικός εξόριστος, επιστρέφει στην Τουρκία ως δημοσιογράφος για να ερευνήσει μια σειρά από ανησυχητικά γεγονότα στη μικρή πόλη Καρς, κοντά στα σύνορα με την Αρμενία. Μια «επιδημία αυτοκτονιών» μαστίζει τις νεαρές γυναί­ κες με μαντίλα κι ένα θεατρικό πραξικόπημα που εκτυλίσ­ σεται μπροστά στα μάτια του πριν από τις δημοτικές εκλο­ γές τού αποκαλύπτει πολύ περισσότερα απ' όσα θα 'θελε να ξέρει. Βλέπει μια πόλη στοιχειωμένη απ' τις σιωπές τής ιστορίας της, να σπαράσσεται από πολιτικές και θρησκευ­ τικές έριδες, ν' αργοπεθαίνει στη σκιά της Ευρώπης. Χιονίζει αδιάκοπα τις τρεις μέρες που μένει ο Κα στο Καρς, κι εκεί, μες στην ονειρική σιωπή του χιονιού, ακούγε­ ται ολοκάθαρα η λαχτάρα όλων των ανθρώπων για ευτυχία. Ένα μεγάλο βιβλίο από τον Νομπελίστα Ορχάν Παμούκ, γραμμένο με σπαραχτική τρυφερότητα, για τη ζωή και τη μοίρα κρατών και ανθρώπων.

ISBN: 978-960-410-468-0

ΙΙ

104680

Ορχάν Παμούκ

της σιωπής (1982), μεταφράστηκε

Ο Ορχάν Παμούκ (ΒραΒείο Νόμπελ

στα γαλλικά και το 1991 τιμήθηκε

Λογοτεχνίας 2006) γεννήθηκε στην

με το ΒραΒείο Ρrίχ de la decou­

Κωνσταντινούπολη το 1952. Τελεί­

veI·te Europeenne.

ωσε το λύκειο στη ΡοΒέρτιο σχολή,

Το ιατορικό του μυθιστόρημα

σπούδασε τρία χρόνια αρχιτεκτο­

Το Λευκό Κάστρο (1985) μεγάλω­

νική στο Πολυτεχνείο και το 1976

σε τη φήμη του μέσα κι έξω από

αποφοίτησε από το Ινστιτούτο Δη­

την Τουρκία. Η εφημερίδα "Νιου

μοσιογραφίας του Πανεπιατημίου

Γιορκ Τάιμς» έγραψε τότε γι" αυτόν:

της Κωνσταντινούπολης. Έζησε

"Ένα αστέρι γεννήθηκε στην Ανα­

τρία χρόνια στις ΗΠΑ, όπου εργά­

τολή». Ακολούθησαν: Το μαύρο βι­

στηκε σαν ερευνητής στο Πανεπι­

βλίο, 1990, ένα από τα πιο συζη­

στήμιο της Αίό6α και στο Κολού­

τημένα και πολυδιαΒασμένα μυθι­

μπια της Νέας Υόρκης.

στορήματα της σύγχρονης τουρ­

Άρχισε να γράφει το 1974. Το

κικής λογοτεχνίας, Η καινούργια

πρώτο του μυθιστόρημα, Τζεβντέτ

ζωή, 1994, Με λένε Κόκκινο, 1998,

μπέης και υιοί, ΒραΒεύτηκε το 1979

και Ιστανμπούλ. Πόλη και αναμνή­

στο διαγωνισμό μυθιστορήματος

σεις, 2003.

των εκδόσεων Μιλλιέτ. Το Βι6λίο

Τα ΒιΒλία του έχουν μεταφρα­

αυτό εκδόθηκε το 1982 και την επό­

στεί στις περισσότερες γλώσσες

μενη χρονιά πήρε το ΒραΒείο μυθι­

του κόσμου και στα ελληνικά κυ­

στορήματος Ορχάν Κεμάλ.

κλοφορούν από τις εκδόσεις "Ωκε­

Το δεύτερο ΒιΒλίο του, Το σπίτι

ανίδα».

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

χιανι Μετάφραση ΣΤΕΛΛΑ ΒΡΕΤΟΥ

ΩΚΕΑΝΙΔΑ

Τίτλος τφωτοτύπου: Ol'han Pamuk, Kar

1 Ί) έκοοσΊ): Μάιος 2007 ΜετάφρασΊ) από τα τουρκικά: Στέλλα Βρετού Επιμέλεια: Διοώ Κομεζάτου Τυπογραφική οιόρθωσΊ): Δήμος Παππάς

© 2002, Iιeti�im YaYlnclllk Α.ξ). © 2003,για ην ελλΊjVική γλώσσα ΕκΟόσεις Ωκεανίοα ΑΕ Σολωμού 25,106 82 Αθήνα, ηλ. 210.38.27.341 Πλάτωνος 17,546 31 ΘεσσαλονίΚΊ), ΤΊ)λ. 2310.231.800 e-mail: οceanida@inteΙ'πeΙgr www.oceanida.gr Ηλεκτρονική στοιχειοθεσία-ΣελιοοποίΊ)σΊ): ΕκΟόσεις «Ωκεανίοα» ΕκτύπωσΊ): Μ. Σπύρου & Σία ΑΕ Βιβλιοοεσία: Βιβλιοοομή ΑΕ ISBN 978-960-410-468-0

Στ'J ΡΟVΥιά

Παρατ,!ρούμε τψ επικίνοvν,! άκρ,! των πραΥμάτων, τον έντιμο κλέφτ,!, τον τρvφερό οολοφόνο, το Οεισιοαίμονα άθεο. ΡΟΜΠΕΡΤ ΜΠΡΑΟΥΝΙΝΓΚ,

«Η απολΟΥία TOV ΕΠισκόποv ΜπλουΥκραμ»

Η πολιτική σ 'ένα λΟΥοτεχνικό κείμενο μοιάζει με πι­ στολιά ποv ακούΥεται στ'! οιάρκεια ενός κονσέρτοv, κάτι xvoaio ποv Οεν μπορείς όμως να αΥνοήσεις. Τώ­ ρα θα μιλήσοvμε Υια πολύ άσχ'!μα πράΥματα . . . ΣΤΑΝΤΜ, Το μΟΥαστ1Ρl τr;ς Πάρμας

Εξαφανίστε το λαό, σvντρίψτε τον, κλείστε τοv το στόμα. Γιατί ο Εvρωπαϊκός Δ ιαφωτισμός είναι πιο σ,!μαντικός από το λαό. ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ,

Σημειώσεις για τους ΑόΈλφους Καραμαζόφ

Ο Εvρωπαίος μέσα JlOV αν,!σvχούσε. ΤΖΟΖΕΦ ΚΟΝΡΑΝΤ, Με τα μάτια εΥός Δ VΤIΚOύ

1

Η σιωπή του χιονιού

Το τα ξΜΖ στο Καρς Η σιωπή του χιονιού, σκεφτόταν ο άντ ρας εκεί που καθόταν στο λεωφορείο, ακριβώς πίσω από τον οδηγό. Αν ήταν η αρ­ χή ενός ποιήματος, θα ονόμαζε αυτό που ένιωθε μέ σα του «η σιωπή του χιονιού». Τελευταία στιγμή είχε προλάβει το λεωφορείο που τον πή­ γε στο Καρς. Ε ίχε ξεκινήσει από την Ιστανμπούλ και στο σταθμό λεωφορείων στο Ερζουρούμ είχε φτάσει μετά από ένα διή μερο ταξίδι με χιόνια και καταιγίδε ς με την τσάντα στο χέ ρι, στους βρόμικους και κρύους διαδρόμους του σταθμού, προσπαθούσε να μάθει από πού φεύγανε τα λεωφορεία για το Καρς, όταν κάποιος του είπε ότι ένα έφευγε εκείνη τη στιγμή . «Β ιαζόμαστε», του είπε ο εισπράκτορας του παλιού λεω­ φορείου Μάγκιρους, επειδή δεν ήθελε ν' ανοίξει την πόρτα της μπαγκαζιέρας που μόλις είχε κλείσει. Γι' αυτό κι ο άντρας είχε μαζί του, σφηνωμένη ανάμεσα στα πόδια του, τη μεγά­ λη χειραποσκευή του, σε σκούρο βυσσινί χρώμα, μάρκας Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

12

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟ ΥΚ

Bally. Ο επιβάτης, που καθόταν δίπλα στο παράθυρο, φο­

ρούσε ένα παλτό στο χρώμα της στάχτης αγορασμένο πέντε χρόνια πριν στη Φρανκφούρτη, από ένα κατάστημα Κάουφ­ χοφ. Ας πούμε από τώρα ότι όσες μέ ρες έ μεινε στο Καρς, το όμορφο αυτό παλτό από μαλακό ύφασμα τον έ κανε να αι­ σθάνεται ντροπή κι ανησυχία, αλλά και σιγουριά. Χιόνιζε από την ώρα που ξεκίνησε το λεωφορείο κι ο επι­ βάτης δίπλα στο παράθυρο κοίταζε με μάτια ορθάνοιχτα, «μπας και δω κάτι καινούργιο», τις απόμερες γειτονι έ ς τού Ερζουρούμ, τα μικρά, φτωχικά μπακάλικα, τους φούρνους, το εσωτερικό των ετοιμόρροπων καφενείων. Το χιόνι ήταν πιο χοντρό και πιο βαρύ από κείνο που έπεφτε σ' όλη τη διαδρο­ μή από την Ιστανμπούλ στο Ε ρζουρούμ. Αν ο επιβάτης δίπλα στο παράθυρο δεν ήταν κουρασμένος από το ταξίδι και κοί­ ταζε λίγο πιο προσεκτικά τις χοντρέ ς νιφάδες που πέ φτανε απ' τον ουρανό σαν πούπουλα, ίσως μπορούσε ν' αντιληφθεί τη χιονοθύελλα που πλησίαζε, ίσως καταλάβαινε απ' την αρ­ χή πως είχε ξεκινήσει ένα ταξίδι που θα του άλλαζε τη ζωή, και γύριζε πίσω. Κάτι που τώρα ούτε που του περνούσε απ' το μυαλό. Κοί­ ταζε επίμονα τον ουρανό, που φαινόταν πιο φωτεινός τώρα που βράδιαζε, όμως στις ολοένα πιο χοντρ ές νιφάδες του χιο­ νιού που στροβιλίζονταν στον αέ ρα δεν έβλεπε τις ενδείξεις της καταστροφής που πλησίαζε, αλλά τα σημάδια της αθωό­ τητας και της ευτυχίας που είχε γνωρίσει στα παιδικά του χρόνια και τώρα επιτέλους ξαναγύριζαν. Ο επιβάτης που κα­ θόταν στη θ έση δίπλα στο παράθυρο είχε επιστρέψει για πρώ­ τη φορά στην Ιστανμπούλ, στην πόλη όπου έ ζησε τα ευτυχιDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

13

σμένα παιδικά του χρόνια , μια βδομάδα πριν, μετά από δώ­ δ ε κα χρόνια, όταν πέθανε η μητέρα του, είχε μείνει ε κ ε ί τέσ­ σ ε ρις μέρ ε ς και τώρα ταξίδ ευε για το Καρς , σ ' ένα ταξίδι που προέκυ ψ ε τελείως αναπάντεχα. Το πανέμορφο χιόνι τον έκα­ νε πιο ε υτυχισμένο απ' όσο η Ιστανμπούλ που ε ίχε χρόνια να δε ι. Ή ταν ποιητής, και πριν από πολλά χρόνια , σ ' ένα ποίη­ μά του , ελάχιστα γνωστό στους Τούρκους αναγνώστε ς του, έλεγε ότι στη ζωή μας χιονίζε ι μια φορά στα όνε ιρά μας. Καθώς το χιόνι έπε φτε όπως στα όνειρα αργά και σιωπη­ λά, ο επιβάτης στη θέση δίπλα στο παράθυρο , παρασυρμέ­ νος από τα αισθήματα αθωότη τας κι αγνότη τας που χρόνια αναζητούσε με πάθος , πίστεψ ε μ ' αισιοδοξία ότι θα μπορού­ σ ε να νιώσ ε ι στον κόσμο αυτό σαν στο σπίτι του. Και μ ετά από λίγο έκανε κάτι που ε ίχε πολλά χρόνια να πε ράσε ι απ ' το μυαλό του ότι θα μπορούσε να κάνει : κοιμήθηκε στο κάθισμά του. Ας εκμεταλλε υτούμε το γεγονός ότι κοιμάται κι ας πούμε σιγανά με ρικά πράγματα γι ' αυτόν. Δώδ εκα χρόνια ζούσε στη Γ ε ρμανία ζωή πολιτικού ε ξόριστου, αν και η πολιτική ποτέ δεν τον ενδιέφ ε ρ ε ιδιαίτερ α. Πραγματικό του πάθος , μονα­ δική του σκέ ψ η, ήταν η ποίηση. Ήταν σαράντα δύο χρονών, ε ργένης, δεν ε ίχε παντρ ε υτε ί ποτέ. Μαζεμένος όπως ήταν σ το κάθισμά του, δ εν φαινόταν καλά, αλλά για Τούρκο θα μπορούσε να τον π ε ι κανε ίς ψ ηλό, μ ε καστανά μαλλιά κι άσπρη επιδ ε ρμίδα , που έδε ιχνε ακόμη πιο χλομή απ' το τα­ ξίδι. Ή ταν άνθρωπος ντροπαλός, του άρεσ ε η μοναξιά. Αν ήξε ρε πως το κ ε φάλι του, έτσι όπως κουνιόταν το λεωφορ ε ίο, μόλις τον πήρε ο ύπνος έπε σε πρώτα στον ώμο κι έπε ιτα στο Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

14

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

στήθος του διπλανού του , θα ντρεπόταν πολύ. Ο επιβάτης με το πε σμένο πάνω στο γείτονά του σώμα ήταν άνθρωπος κα­ λοπροαίρετος, έντιμος και πάντα μελαγχολικός , όπως οι ήρω­ ες του Τσέχοφ , που στην προσωπική τους ζωή , εξαιτίας αυ­ τών των χαρακτηριστικών , ε ίναι άχρωμοι κι αποτυχημένοι. Αργότε ρα θα επιστρέφουμε πολύ συχνά στο θέμα της μελαγ­ χολίας. Έτσι άβολα όπως κάθεται ο επιβάτης, καταλαβαίνω ότι δεν θα κοιμάται για πολλή ώρα ακόμη , γι ' αυτό να σας πω αμέσως ότι ονομάζεται Κε ρίμ Αλακούσογλου, ότι τ ' όνομά του δεν του αρέσει και προτιμάει να τον φωνάζουν με τα αρ­ χικά τού ονοματεπωνύμου του, Κα , κι ότι το ίδιο θα κάνω κι εγώ σ ' αυτό το βιβλίο. Στα σχολικά του χρόνια ο ή ρωάς μας, στις ε ργασίε ς και στις κόλλε ς των ε ξετάσεων έγραφε Κα , κι αργότε ρα στις εξ ετάσε ις στο πανεπιστήμιο αντί για τ ' όνομά του υπέγραφε με πείσμα Κα , και γι ' αυτό ακριβώς το θέμα δεν δίσταζε να τσακώνεται κάθ ε φορά και με τους καθηγητές αλ­ λά και με δη μοσίους υπαλλήλους. Επειδή με το όνομα αυτό, το οποίο ε ίχε ε πιβάλε ι στη μητέρα του, στην οικογένειά του, στους φίλους του , ε ίχε ε κδώσε ι και τα ποιή ματά του, το «Κα» στην Τουρκία και στη Γερμανία ανάμεσα στους Τούρκους ε ί­ χε αποκτήσει μια μικρή φήμη γεμάτη μυστήριο. Τώρα ας προ­ σθέσω κι εγώ, σαν τον οδηγό που μόλις απομακρύνθηκε από το σταθμό του Ε ρζουρούμ ε υχήθηκε στους επιβάτες καλό τα­ ξίδι: Ώ ρα καλή, αγαπητέ Κα . . . Αλλά δεν θέλω να σας κοροϊ­ δέ ψ ω : ε ίμαστε φίλοι με τον Κα από παλιά και ξέρω όσα πρό­ κ ειται να του συμβούν πριν ακόμη αρχίσω να σας διηγούμαι την ιστορία. Μ ετά το Χορασάν το λε ωφορ ε ίο έστρι ψ ε βόρ εια προς το Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

15

Καρς. Ο Κα ξύπνησε όταν ο οδηγός αναγκάστηκε να φρενά­ ρ ε ι απότομα , επε ιδή σε μια από τις ανηφόρ ες βρέθηκ ε ξαφ­ νικά μπροστά του ένας αραμπάς. Πριν περάσει πολλή ώρα συμμετείχε στην ατμJσφαιρα συντροφικότητας που ε πικρα­ τούσε στο λε ωφορ ε ίο. Όταν το λε ωφορείο έκοβε ταχύτητα στις στροφές, στις άκρε ς γκρεμών με βράχια , ο Κα, αν και κα­ θόταν πίσω απ ' τον οδηγό , σηκωνόταν κι αυτός όρθιος όπως οι επιβάτε ς στα πίσω καθίσματα για να δε ι καλύτε ρα το δρό ­ μο, προσπαθούσε να δε ίξει με το δάχτυλό του στο συνεπιβά­ τη που καθάριζε πρόθυμα το θολό τζάμι του οδηγού το ση ­ μείο που του είχε ξ ε φύγε ι (η προσπάθ ε ιά του να βοηθήσει π ε ρνούσε απαρατή ρητη) , κι όταν η χιονοθύ ελλα δυνάμωνε και οι υαλοκαθαριστήρες δ εν προλάβαιναν να καθαρίσουν το μπροστινό τζάμι , που γινόταν σε μια στιγμή κάτασπρο , προ ­ σπαθούσε κι αυτός, όπως κι ο οδηγός, να καταλάβει προς τα πού πήγαινε η άσφαλτος, που δεν φαινόταν πια καθόλου. Οι πινακίδε ς δ εν διαβάζονταν γιατί είχαν πιάσε ι χιόνι. Η χιονοθύ ελλα δυνάμωσε κι ο οδηγός έσβησε τα φώτα πορείας. Στο μισοσκόταδο ο δρόμος φάνηκε καλύτε ρα και το ε σωτε­ ρικό του λεωφορ ε ίου σκοτε ίνιασε . Τρομαγμένοι οι επιβάτες, χωρίς να μιλάνε μεταξύ τους , κοίταζαν τους χιονισμένους δρό­ μους των φτωχικών κωμοπόλε ων, τις χλομές λάμπες στα ετοι­ μόρροπα μονόπατα σπίτια, τους ήδη κλειστούς απ' το χιόνι δρόμους των μακρινών χωριών, τους γκρεμούς που μόλις φώ­ τιζαν τα μικρά φώτα του λε ωφορ ε ίου. Όταν μιλούσαν οι ε πι­ βάτε ς , μιλούσαν ψ ιθυριστά. Ο διπλανός του, που στην αγκαλιά του ε ίχε αποκοιμηθε ί ο Κα, τον ρώτησε ψ ιθυριστά ποιος ήταν ο σκοπός του ταξι Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

16

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΎΚ

διού του στο Καρς. Ε ύκολα καταλάβαινε κανε ίς ότι ο Κα δεν ήταν ντόπιος. « Είμαι δημοσιογράφος», ψ ιθύρισε ο Κα . . . Δ εν ήταν αλή­ θ εια αυτό. «Πηγαίνω να καλύ ψ ω τις δημοτικές ε κλογές και το θέμα με τις αυτοκτονίες των κοριτσιών». Αυτό ήταν αλήθε ια. «Όλε ς οι εφημερίδε ς της Ιστανμπούλ γρά ψ ανε για το δή­ μαρχο του Καρς που δολοφονήθηκε και για τις γυναίκες που αυτοκτόνησαν», είπε ο διπλανός με έντονα φορτισμένη φωνή, κι ο Κα δ εν κατάλαβε αν ήταν από ντροπή ή π ε ρηφάνια. Όσο κράτησε το ταξίδι, ο Κα κουβέντιαζε με το λεπτό, όμορφο χωρικό, τον οποίο μετά από τρε ις μέρε ς θα ξανασυ­ ναντούσε στη χιονισμένη λεωφόρο Χαλίτπασα, κι ενώ θα τρέ­ χαν δάκρυα απ' τα μάτια του. Έμαθ ε ότι ε ίχε πάε ι τη μητέρα του στο Ερζουρούμ επειδή το Καρς δεν ε ίχε καλά νοσοκομεία, ότι στο χωριό του, κοντά στο Καρς, ασχολιόταν με την κτη­ νοτροφία, ότι δύσκολα τα βγάζανε πέρα ε κ εί αλλά δ εν ήταν επαναστάτης, ότι -για λόγους που δεν εξήγησε στον Κα- δεν λυπόταν για τον εαυτό του αλλά για τη χώρα του, ότι ήταν πο­ λύ ε υχαριστημένος που κάποιος μορφωμένος όπως ο Κα ε ίχε έρθ ε ι από τόσο μακριά για ν ' ασχοληθεί με τα προβλήματα του Καρς. Στα απλά του λόγια, στο πε ρήφανο ύφος του κα­ θώς μιλούσε , ε ίχε μια ευγένε ια που προκαλούσε το σεβασμό του Κα. Ο Κα ε ίχε καταλάβει πως η παρουσία του άντρα τον ηρ ε­ μούσε. Το ε ίδος αυτό της ηρ ε μίας -δώδε κα χρόνια στη Γε ρ­ μανία ο Κα δ εν το είχε αισθανθ εί ποτέ- το θυμόταν από τον καιρό που του άρε σε να νιώθε ι κατανόηση και στοργή για κά­ ποιον λιγότε ρο δυνατό απ ' τον εαυτό του. Κάτι τέτοι ες ώρε ς Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

17

προσπαθούσε να δει τον κόσμο με τα μάτια του ανθρώπου που λυπόταν και συμπαθούσε. Κάνοντας και τώρα το ίδιο , ο Κα κατάλαβε ότι φοβόταν λιγότερο τη χιονοθύελλα , που δεν έλεγε να κοπάσει, ότι δεν θα πέφτανε στον γκρεμό κι ότι το λεωφορείο, έστω κι αργά, θα έφτανε στο Καρς. Όταν το λεωφορείο μπήκε στις δέκα , με καθυστέρηση τριών ωρών, στα σκεπασμένα με χιόνι σοκάκια του Καρς, ο Κα δεν αναγνώρισε την πόλη. Δεν ήξερε πού ήταν ούτε το κτί­ ριο του σταθμού, που είχε ξαφνικά βρεθεί μπροστά του μια ανοιξιάτικη μέρα είκοσι χρόνια πριν, όταν έφτασε εκεί με το ατμοκίνητο τρένο , ούτε το ξενοδοχείο Τζουμχουριέτ «με τη­ λέφωνο σε κάθε δωμάτιο» όπου τον είχε πάει ο αραμπατζής, αφού του έκανε το γύρο όλης της πόλης. Όλα λες κι είχαν σβηστεί ή χαθεί κάτω απ' το χιόνι. Ένας-δυο αραμπάδες στο σταθμό θύμιζαν το παρελθόν, αλλά η πόλη ήταν πολύ πιο με­ λαγχολική και φτωχική απ' ό , τι είχε δει κι απ' όσο θυμόταν ο Κα πριν από μερικά χρόνια. Από τα παγωμένα παράθυρα του λεωφορείου είδε τις πολυκατοικίες από μπετόν -παρόμοιες είχαν χτιστεί τα τελευταία δέκα χρόνια παντού στην Τουρ­ κία-, τις πινακίδες από πλεξιγκλάς που έκαναν όλα τα μέρη να μοιάζουν μεταξύ τους και τις προεκλογικές αφίσες που κρέ­ μονταν από σκοινιά περασμένα απ' άκρη σ' άκρη στους δρό­ μους. Διαπεραστικό το κρύο, μπήκε απ ' τα μπατζάκια του μόλις κατέβηκε απ' το λεωφορείο και τα πόδια του πάτησαν το μα­ λακό χιόνι. Καθώς ρωτούσε να μάθει πού ήταν το ξενοδοχείο Κάρπαλας, όπου είχε τηλεφωνήσει από την Ι στανμπούλ κι είχε κάνει κράτηση, ανάμεσα στους επιβάτες που παίρνανε Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

18

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

από τον εισπράκτορα τις αποσκευές τους είδε γνώριμα πρό­ σωπα, αλλά ήταν τόσο πολύ το χιόνι που έπεφτε , ώστε δεν μπορούσε να ξεχωρίσει πο ι ος ήταν ποιος. Τους ξανάδε στο εστιατόριο Γεσίλγιουρτ, όπου πήγε αφού τακτοποιήθηκε στο ξενοδοχείο. Τον ταλαιπωρημένο , κου­ ρασμένο αλλ ' ακόμη γοητευτικό κι αεράτο άντρα και την πα­ χουλή αλλά ευκίνητη γυναίκα που έδειχνε πως ήταν σύντρο­ φός του. Ο Κα τους θυμόταν από την Ιστανμπούλ, από το πο­ λιτικό θέατρο με τα πολλά αριστερά μηνύματα της δεκαετίας του 1 970: το όνομα του άντρα ήταν Σουνάι Ζα'ί μ. Καθώς τους κοίταζε αφηρημένος, κατέληξε πως η γυναίκα έμοιαζε με μια συμμαθήτριά του στο δη μοτικό. Ο Κα είδε ότι κι άλλοι στα γύρω τραπέζια είχαν τη χλομή κι άψυχη επιδερμίδα που χα­ ρακτηρίζει τους θεατρικούς κύκλους. Τι δουλειά είχε ο μικρός θεατρικός θίασος, τη χιονισμένη αυτή νύχτα του Φλεβάρη, στην ξεχασμένη αυτή πόλη; Ο Κα πριν φύγει από το εστια­ τόριο, όπου είκοσι χρόνια πριν σύχναζαν δημόσιοι υπάλλη­ λοι, σ ' ένα άλλο τραπέζι νόμισε πως είδε κι έναν από τους αρι­ στερούς ή ρωες της δεκαετίας του 1 970' τότε ο ή ρωας κυκλο­ φορούσε με το όπλο στο χέρι. Αλλά όπως φτώχυναν και χλόμιασαν το Καρς και το εστιατόριο, έτσι κι οι αναμνήσεις είχαν χάσε ι , θαρρείς , το χρώμα τους κάτω απ ' το χιόνι. Στους δρόμους δεν κυκλοφορούσε κανείς επειδή χιόνιζε, ή μήπως στα παγωμένα πεζοδρόμια δεν υπήρχε ποτέ κανείς; Διάβασε με προσοχή τις προεκλογικές αφίσες στους τοίχους, τα διαφημιστικά φροντιστηρίων κι εστιατορίων και τα πανό που πρόσφατα είχε κρεμάσει το δημαρχείο με την ελπίδα να σταματήσουν οι αυτοκτονίες. Γράφανε τα πανό : «ο άνθρωDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

19

πος είναι ένα αριστούργη μα του Θεού, η αυτοκτονία είναι βλασφημία». Μέσ' από τα παγωμένα παράθυρα ενός σχεδόν γεμάτου τσαϊχανέ ο Κα είδε παρέες αντρών να παρακολου­ θούν τηλεόραση . Βλέποντας τα παλιά, πέτρινα ρωσικά κτί­ ρια, που εξαιτίας τους το Καρς είχε τόσο ιδιαίτερη θέση στη μνήμη του, ο Κα ένιωσε ανακούφιση . Το ξενοδοχείο Κάρπαλας ήταν ένα από τα κομψά ρωσικά κτίρια, Βαλτικής αρχιτεκτονικής. Στο διώροφο κτίριο με τα στενόμακρα και ψηλά παράθυρα μπορούσε να πάει κανείς περνώντας κάτω από μια καμάρα που οδηγούσε σε μια αυλή . Καθώς ο Κα περνούσε κάτω από την καμάρα, τόσο ψηλή ώστε εκατόν δέκα χρόνια πριν να περνούν άνετα από κάτω οι άμαξες, ο Κα ένιωσε μια απροσδιόριστη ανησυχία, αλλά ήταν τόσο πολύ κουρασμένος που δεν έδωσε σημασία. Ν α σας πω όμως ότι η ανησυχία αυτή του Κα είχε σχέση μ' έναν από τους λόγους που τον είχαν φέρει στο Καρ ς: τρεις μέρες πριν, στην Ιστανμπούλ, στην εφημερίδα «Τζουμχουριέτ», όπου είχε πά­ ει επίσκεψη, ο Κα συνάντησε έναν παλιό του φίλο, τον Τα­ νέρ, που τον πληροφόρησε για τις δημοτικές εκλογέ ς και για την παράξενη επιδημία αυτοκτονιών από την οποία έπασχαν πολλά νεαρά κορίτσια στο Καρς, ίδια με της πόλης Μπάτμαν. Ο Τανέρ είπε στον Κα ότι αν ήθελε να καλύψει αυτά τα δύο θέματα, αλλά και να δει και να γνωρίσει, δώδεκα χρόνια μετά, την πραγματική Τουρκία, να πήγαινε στο Καρς. Θα φρόντι­ ζε ο ίδιος να του δώσουν μια προσωρινή δημοσιογραφική ταυ­ τ ότητα, μιας και κανείς δεν είχε τη διάθεση να κάνει αυτή τη δουλειά, και πρόσθεσε ότι στο Καρς ήταν και η όμορφη συμ­ φοιτήτριά τους η Ιπέκ. Αν και είχε χωρίσει από τον άντρα της Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

20

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

τον Μουχτάρ , η Ιπέκ έμενε στο Καρς, στο ξενοδοχείο Κάρ­ παλας, με τον πατέρα της και την αδερφή της. Καθώς άκου­ γε το φίλο του τον Τανέρ , πολιτικό σχολιαστή στην εφημερί­ δα «Τζουμχουριέτ», ο Κα θυμήθηκε την ομορφιά της Ιπέκ. Ο Κα ένιωσε ανακούφιση όταν πή ρε το κλειδί από τον υπάλληλο Τζαβίτ, που έβλεπε τηλεόραση στο ψηλοτάβανο σαλόνι του ξενοδοχείου, ανέβηκε στο δωμάτιο 203 του δευ­ τέρου ορόφου κι έκλεισε πίσω του την πόρτα. Μετά από προ­ σεκτική ανάλυση του εαυτού του έβγαλε το συμπέρασμα ότι παρά τους φόβους του σε όλο το ταξίδι ούτε ο νους του ούτε η καρδιά του είχαν ασχοληθεί με την πιθανότητα να είναι ή να μην είναι η Ιπέκ στο ξενοδοχείο. Με το δυνατό ένστικτο των ανθρώπων που από την ερωτική τους ζωή δεν έχουν να θυμούνται παρά μια σειρά από γεγονότα οδυνηρά και προ­ σβλητικά , ο Κα προτιμούσε να πεθάνει παρά να ερωτευτεί. Τα μεσάνυχτα, έχοντας φορέσει τις πιτζάμες του, πριν πέ­ σει στο κρεβάτι άνοιξε λίγο τις κουρτίνες του σκοτεινού δω­ ματίου του. Οι χοντρές νιφάδες του χιονιού πέφτανε αστα­ μάτητα.

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

2

Η πόλη μας είναι ήσυχο μέρος

ΟΙ μα κρινές ΥεΖτονιές Όταν χιόνιζε, ένιωθε πάντα καθαρός μέσα του ο Κα, καθώς ξεχνιόνταν σκεπασμένα απ' το χιόνι η βρόμα, η λάσπη και το σκοτάδι της πόλης, όμως μετά την πρώτη μέρα στο Καρς έχα­ σε αυτή την αίσθηση της αθωότητας που είχε σχέση με το χιό­ νι. Εδώ το χιόνι ήταν κουραστικό, πληκτικό, τρομακτικό. Όλη νύχτα χιόνιζε. Δεν σταμάτησε ούτε το πρωί όση ώρα περπα­ τούσε στους δρόμους, καθόταν στα γεμάτα με άνεργους Κούρδους καφενεία, συζητούσε με τους εκλογείς, σαν ορεξά­ τος δημοσιογράφος, με μολύβι και χαρτί στο χέρι, ανέβαινε τους απότομους και παγωμένους δρόμους στις φτωχογειτο­ νιές, συναντούσε τον πρώην δήμαρχο, το βοηθό νομάρχη και συγγενείς των αυτόχειρων κοριτσιών. Οι χιονισμένοι δρόμοι, που στα παιδικά του χρόνια, από το ασφαλές σπίτι τους στο Νισάντας, του δίνανε την εντύπωση ότι αποτελούσαν κομ­ μάτι παραμυθιού, τώρα του φαίνονταν σαν το ξεκίνημα μιας μεσοαστικής ζωής, που τα όνειρά του γι ' αυτήν τα) κρυβε μέ­ σα του εδώ και χρόνια σαν τελευταίο καταφύγιο, και μιας Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

22

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

απελπιστικής φτώχειας που δεν ήθελε ούτε να τη φαντάζε­ ται. Εκείνο το πρωί, καθώς η πόλη ξυπνούσε χωρίς να δίνει ση ­ μασία στο χιόνι που έπεφτε, περπάτησε πολύ γρήγορα από τη λεωφόρο Ατατούρκ προς τα κάτω, προς την παραγκούπο­ λη, τις πιο φτωχικές συνοικίες του Καρς, στην περιοχή Κα­ λέαλτι. Καθώς περπατούσε βιαστικά κάτω από τις αγριελιές και τα πλατάνια με τα χιονισμένα κλαδιά, τα μάτια του βούρ­ κωσαν από τη στενοχώρια βλέποντας τα παλιά και φθαρμέ­ να ρωσικά κτίρια με τα μπουριά της σόμπας έξω απ ' τα πα­ ράθυρα, το χιόνι που έπεφτε στην άδεια χιλιόχρονη αρμένικη εκκλησία ανάμεσα στις αποθήκες ξυλείας και το μετασχημα­ τιστή , τις αγέλες των σκυλιών που γάβγιζαν σ' όποιον περ­ νούσε την πεντακοσίων ετών πέτρινη γέφυρα πάνω από το μικρό ποτάμι Καρς, το λεπτό καπνό από τις καμινάδες των μικρών σπιτιών της παραγκούπολης στην περιοχή Καλέαλ­ τι, που έμοιαζε άδεια κι εγκαταλειμμένη κάτω απ ' το χιόνι. Δυο παιδιά , έν' αγόρι κι ένα κορίτσι , είχαν πάει νωρίς στο φούρνο και τώρα γύριζαν με ζεστά ψωμιά στην αγκαλιά τους σπρώχνοντας το ένα το άλλο και σκουντουφλώντας χαρού­ μενα, τόσο που τους χαμογέλασε κι ο Κα. Δεν ήταν η φτώχεια κι η απελπισία που τον άγγιζαν μέχρι βαθιά μέσα του ' ήταν η αίσθηση της παράξενης και πανίσχυρης μοναξιάς που αργό­ τερα θα διέκρινε παντού στην πόλη, στις άδειες βιτρίνες των φωτογραφικών στούντιο, στα παγωμένα τζάμια των τσαϊχα­ νέδων, φίσκα από άνεργους που χαρτοπαίζανε, στις χιονι­ σμένες άδειες πλατείες. Λες κι όλοι είχαν ξεχάσει αυτό τον τόπο και το χιόνι έπεφτε στην άκρη του κόσμου. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

23

Το πρωί είχε την τύχη με το μέρος του κι όλοι τον αντιμε­ τώπισαν λες κι ήταν κάποιος σπουδαίος δημοσιογράφος από την Ιστανμπούλ που όλοι θέλανε να δούνε και να χαιρετήσουν σφίΥΥοντάς του το χέρι ' από το βοηθό νομάρχη ώς τον πιο φτωχό κάτοικο όλοι του άνοιξαν την πόρτα τους και του μί­ λησαν. Τον Κα σύστησε στους κατοίκους του Καρς ο Σερ­ ντάρ μπέη, εκδότης της εφημερίδας «Σερχάτ Σεχίρ» (<<Ακρι­ τική Πόλψ) , με κυκλοφορία τριακόσια είκοσι φύλλα, που κά­ ποτε έστελνε τοπικά νέα στην εφημερίδα «Τζουμχουριέτ» (τα περισσότερα δεν τυπώνονταν ποτέ) . Η πρώτη δουλειά τού Κα το πρωί μόλις βγήκε από το ξενοδοχείο ήταν να πάει στο σπίτι του παλιού αυτού δημοσιογράφου, του «τοπικού αντα­ ποκριτή μας» , όπως του είχαν πει από την Ιστανμπούλ όταν του έδωσαν τ' όνομά του. Αμέσως κατάλαβε ο Κα ότι ο Σερ­ ντάρ μπέη ήξερε όλο το Καρς. Απ' αυτόν άκουσε πρώτα την ερώτηση που θα του έκαναν εκατοντάδες φορές τις τρεις μέ­ ρες που έμεινε στο Καρς. «Καλώς ήρθατε στην ακριτική μας πόλη, κύριε. Αλήθεια , γιατί είστε εδώ;» Ο Κα του είπε ότι είχε έρθει για να καλύψει δημοσιογρα­ φικά τις εκλογές και ίσως να γράψει κάποιο άρθρο και για τις αυτόχειρες κοπέλες. «Υπερβάλλουν στο θέμα των αυτόχειρων κοριτσιών, όπως έγινε και στο Μπάτμαν», είπε ο δημοσιογράφος. « Πάμε πρώ­ τα στον υπαστυνόμο. Για κάθε ενδεχόμενο, ας ξέρουν ότι εί­ στε εδώ». Από το 1 940 κρατούσε η επαρχιακή αυτή συνήθεια. Οι ξέ­ νοι που έρχονταν στην κωμόπολη, ακόμα κι οι δη μοσιογράDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

24

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

φοι , παρουσιάζονταν στην αστυνομία. Ο Κα δεν είχε αντίρ­ ρηση, επειδή ήταν πολιτικός εξόριστος κι έπειτα από χρόνια είχε γυρίσει στην πατρίδα του , κι επειδή η παρουσία των ανταρτών του ΡΚΚ ήταν αισθητή στην πόλη ( αν και κανείς δεν πολυμιλούσε γι ' αυτό) . Κάτω από το χιόνι που έπεφτε αργά αργά, διέσχισαν δια­ γώνια την πόλη μέσα σε δεκαπέντε λεπτά, περνώντας από την Αγορά Τροφίμων, από τη λεωφόρο Κιαζίμ Καράμπεκιρ με τα τυροκομεία όπου ήταν απλωμένα στη σειρά τεράστια κεφά­ λια κασέρι, τα καταστήματα ειδών κιγκαλερίας κι ανταλλα­ κτικών αυτοκινήτων, μπροστά από τσαϊχανέδες με θλιμμένους άνεργους που κοίταζαν την τηλεόραση και το χιόνι. Κάποια στιγμή ο Σερντάρ μπέη σταμάτησε κι έδειξε στον Κα τη γωνία του δρόμου όπου είχε δολοφονηθεί ο πρώην δή­ μαρχος. Σύμφωνα με όσα κυκλοφόρησαν τότε, η κατάρρευση ενός αυθαίρετου μπαλκονιού, ένα ασήμαντο πρόβλημα του δήμου, ήταν η αιτία που δολοφονήθηκε ο δήμαρχος. Ο δολο­ φόνος είχε συλληφθεί με το όπλο του στο χωριό του , στον αχυρώνα του σπιτιού του όπου είχε κρυφτεί τρεις μέρες μετά το περιστατικό. Στις τρεις αυτές μέρες είχαν κυκλοφορήσει τόσο πολλά κουτσομπολιά , ώστε στην αρχή κανείς δεν πί­ στευε ότι αυτός ήταν ο ένοχος , το κίνητρο του φόνου ήταν τό­ σο ασήμαντο που είχε προκαλέσει απογοήτευση. Η Διεύθυνση Ασφαλείας του Καρς βρισκόταν σ' ένα τριώ­ ροφο μακρόστενο κτίριο από τη σειρά των πέτρινων κτιρίων στη λεωφόρο Φαικμπεη , που παλιά ανήκαν σε Ρ ώσους και πλούσιους Αρμένιους και τώρα τα περισσότερα στέγαζαν δη­ μόσιες υπηρεσίες. Καθώς περίμεναν τον υπαστυνόμο , ο ΣερDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ ΙΟΝΙ

25

ντάρ μπέη έδειξε στον Κα τα ψηλά, δουλεμένα ταβάνια και του είπε ότι το κονάκι με τα σαράντα δωμάτια, την περίοδο της ρωσικής κατοχής, μεταξύ 1 877-1 9 18, ήταν το σπίτι ενός πλούσιου Αρμένη . Αργότερα το κτίριο είχε στεγάσει και το ρωσικό νοσοκομείο. Ο υπαστυνόμος είχε μια κοιλιά που θύμιζε βαρέλι μπίρας. Βγήκε στο διάδρομο και τους κάλεσε να μπούνε στο γραφείο του. Ο Κα κατάλαβε με την πρώτη ότι ο υπαστυνόμος δεν διά­ βαζε «Τζουμχουριέτ» επειδή θεωρούσε πως η εφημερίδα ήταν αριστερών αποκλίσεων, ότι δεν του έκανε καμιά θετική εντύ­ πωση το γεγονός ότι ο Σερντάρ μπέη επαινούσε κάποιον επειδή ήταν ποιητής, ότι φοβόταν όμως και σεβόταν τον μπέη γιατί ήταν ο ιδιοκτήτη ς τη ς τοπικής εφημερίδας του Καρς με τη μεγαλύτερη κυκλοφορία. Όταν ο Σερντάρ μπέη σταμά­ τησε να μιλάει, «Θέλετε προστασία ; » ρώτησε τον Κα. «Τι εννοείτε ; » «Να σας δώσουμε έναν δικό μας με πολιτικά. Να ησυχά­ σετε». «Μου χρειάζεται ; » ρώτησε ο Κα, με αγωνία ασθενή που ο γιατρός τον συμβουλεύει ότι από δω και πέρα πρέπει να περ­ πατάει με μπαστούνι. «Η πόλη μας είναι ήσυχο μέρος. Τους τρομοκράτες που επιχείρησαν να μας διασπάσουν τους πιάσαμε. Αλλά δεν ξέ­ ρεις τι μπορεί να γίνει». «Δεν μου χρειάζεται αν το Καρς είναι ήσυχη πόλψ , είπε ο Κα. Πολύ θα ήθελε ν' ακούσει τον υπαστυνόμο να επιβεβαι­ ώνει ότι η πόλη ήταν ήσυχο μέρος, αλλά ο Κασίμ μπέη δεν εί­ πε τίποτα. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

26

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Πρώτα πήγαν στις πιο φτωχικές γειτονιές της πόλης, βό­ ρεια , στο Καλέαλτι και στο Μπαϊράμπασα. Κάτω από το χιό­ νι που έπεφτε ασταμάτητα , ο Σερντάρ μπέη χτυπούσε τις πόρτες των φτωχονοικοκυριών που ήταν χτισμένα με πέτρες, τσιμεντόλιθους και κυματιστή λαμαρίνα, όταν του άνοιγαν οι γυναίκες του σπιτιού ζητούσε να δουν το νοικοκύρη, αν ανα ­ γνώριζαν τον Σερντάρ μπέη, αυτός με ύφος γεμάτο σιγουριά τους έλεγε ότι ο διάσημος δημοσιογράφος φίλος του είχε έρ­ θει με αφορμή τις εκλογές από την Ιστανμπούλ στο Καρς, όμως δεν θα έγραφε μόνο για τις εκλογές αλλά και για το Καρς και για τις αιτίες που οδηγούσαν τις γυναίκες στην αυτοκτο ­ νία, ότι αν του ανοίγονταν και του λέγανε τα προβλήματά τους , θα κάνανε καλό στην πόλη τους. Κάποιοι χαίρονταν όταν τους βλέπανε, καθώς νόμιζαν ότι ο Κα και ο Σερντάρ μπέη ήταν υποψήφιοι που τους φέρνανε τενεκέδες ηλιέλαιο, σαπούνια, ή μπισκότα και μακαρόνια. Όσοι από περιέργεια ή από φιλόξενη διάθεση αποφάσιζαν να τους βάλουν μέσα, πρώτα λέγανε στον Κα να μη φοβηθεί το σκύλο που γάβγιζε. λλλοι πάλι ανοίγανε φοβισμένοι την πόρτα τους νομίζοντας ότι επρόκειτο γι' άλλη μια από τις συνηθισμένες τα τελευταία χρόνια εφόδους της αστυνομίας, αλλά παρέμεναν βυθισμένοι στη σιωπή ακόμα κι όταν καταλάβαιναν πως οι επισκέπτες δεν ήταν από τις αρχές. Όσο για τις οικογένειες των κορι­ τσιών που είχαν αυτοκτονήσει (ο Κα μέσα σε πολύ λίγη ώρα είχε μάθει για έξι περιπτώσεις) , οι γονείς τους λέγανε ότι τα κορίτσια τους δεν είχαν παραπονεθεί ποτέ για τίποτα, ότι τα περιστατικά τούς είχαν κάνει μεγάλη εντύπωση κι ότι τους εί­ χαν στενοχωρήσει πολύ. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝ Ι

27

Παγωμένα δωμάτια μικρά σαν τρύπες, στο πάτωμα χώμα ή χαλιά μηχανής, κι εκεί , ανάμεσα στα παιδιά, όλο και πιο πολλά, θαρρείς, από σπίτι σε σπίτι, που παίζανε με μισοσπα­ σμένα πλαστικά παιχνίδια ( αυτοκινητάκια και κουλές κού­ κλες) , μπουκάλια , άδεια κουτιά από φάρμακα και τσάγια , σπρώχνονταν πάνω σε παλιά ντιβάνια και μισοδιαλυμένες κα­ ρέκλες , μπροστά στις ξυλόσομπες , τις ηλεκτρικές σόμπες που δούλευαν με κλεμμένο ρεύμα, τις μόνιμα ανοιχτές αλλά βου­ βές τηλεοράσεις, ακούσανε για τη φτώχεια του Καρς, για τ ' ατελείωτα προβλή ματά του, ιστορίες για τους ανέργους και τις αυτόχειρες κοπέλες. Μανάδες που κλαψούριζαν επειδή τα παιδιά τους ήταν άνεργα ή στις φυλακές , άντρες που δού­ λευαν κάθε μέρα δωδεκάωρο στα χαμάμ αλλά κατάφερναν με δυσκολία να χορτάσουν τις οκταμελείς οικογένειές τους , άνεργοι που τους απασχολούσε η σκέψη να πάνε ή να μην πά­ νε στον τσαϊχανέ επειδή σκέφτονταν τα έξοδα, μίλησαν στον Κα με παράπονο για την τύχη τους , για το κράτος, για το δή­ μο τους, του είπαν την ιστορία τους λες κι ήταν πρόβλημα εθνικό και κρατικό. Σε κάποιο σημείο των ιστοριών και τη ς οργής, και παρά το άσπρο φως που έμπαινε απ' το παράθυρο, ο Κα ένιωσε λες και τα σπίτια όπου μπαινόβγαινε βυθίζονταν στο μισοσκόταδο, δυσκολευόταν να διακρίνει τα σχήματα των πραγμάτων. Και δεν ήταν μόνο αυτό ' το μισοσκόταδο που τον υποχρέωνε να κοιτάξει έξω το χιόνι που έπεφτε, σαν κουρτί­ να από τούλι, σαν μια μορφή της σιωπής του χιονιού, σκέπα­ ζε το μυαλό του, και το μυαλό κι η μνήμη του αντιστέκονταν πια στις ιστορίες φτώχειας και αθλιότητας. Ω στόσο , μέχρι το θάνατό του δεν μπόρεσε να διώξει απ' Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

28

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

το μυαλό του καμιά από τις ιστορίες αυτοκτονίας που άκου­ σε. Δεν ήταν η φτώχεια, η απελπισία, η αδιαφορία αυτά που συγκλόνισαν τον Κα. Ούτε η αναισθησία των πατεράδων και των μανάδων που έσπαζαν στο ξύλο τα κορίτσια τους και δεν τους επέτρεπαν ούτε στο δρόμο να βγαίνουν, ούτε η κατα­ πίεση των ζηλόφθονων συζύγων, ούτε η αναπαραδιά. Αυτό που πραγματικά ξάφνιασε και τρόμαξε τον Κα ήταν το γεγο­ νός ότι οι αυτοκτονίες είχαν εισβάλει στην καθημερινότητα απροειδοποίητα, αθόρυβα, απότομα. Για παράδειγμα, μια κοπέλα που θα την αρραβώνιαζαν με το ζόρι μ ' έναν ηλικιωμένο ιδιοκτήτη τσαϊχανέ , μόλις έφαγε όπως κάθε βράδυ με τη μητέρα, τον πατέρα, τα τρία μικρότε ­ ρα αδέρφια και τη γιαγιά της κι αφού μάζεψε το τραπέζι με τ' αδέρφια της όπως έκανε πάντα, παίζοντας και γελώντ ας, από την κουζίνα όπου πήγε για να φέρει γλυκό βγήκε στον κήπο , μπήκε από το παράθυρο στο δωμάτιο του πατέρα και της μη ­ τέρας της κι αυτοκτόνησε με το κυνηγετικό όπλο του πατέρα της. Όταν μετά τον πυροβολισμό οι γονείς της βρήκαν στο υπνοδωμάτιό τους να σπαρταράει μες στα αίματα το κορμί της κόρης τους που νόμιζαν πως ήταν στην κουζίνα, δεν κα­ ταλάβαιναν ούτε γιατί είχε αυτοκτονήσει η κοπέλα ούτε πώς είχε βρεθεί από την κουζίνα στο υπνοδωμάτιο. Άλλη μια δε­ καεξάχρονη κοπέλα, αφού μαλλιοτραβήχτηκε όπως κάθε βράδυ με τα δυο αδέρφια της για το κανάλι που θα βλέπανε στην τηλεόραση , για το τηλεκοντρόλ και για το ποιος θα το κρατούσε , αφού έφαγε δυο δυνατά χαστούκια απ ' τον πατέ­ ρα τους που ήρθε να τους χωρίσει, πήγε στο δωμάτιό της, σή ­ κωσε ένα μεγάλο μπουκάλι φυτοφάρμακο Μορταλίν και το Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

29

ήπιε σαν να έπινε γκαζόζα. Άλλη μία, όταν βαρέθηκε να τρώει ξύλο από τον άνεργο και κομπλεξικό άντρα της που τον πα­ ντρεύτηκε από έρωτα στα δεκαπέντε της και που πριν από έξι μήνες είχε φέρει στον κόσμο το παιδί του, μετά από ένα συνηθισμένο καβγά πήγε στην κουζίνα, κλείδωσε την πόρτα και παρά τις φωνές του άντρα της, ο οποίος ξέροντας τι έκα­ νε μέσα η γυναίκα του προσπαθούσε να σπάσει την πόρτα, κρεμάστηκε πολύ γρήγορα από το σκοινί και το γάντζο που είχε έτοιμα από πριν. Σ' όλες αυτές τις ιστορίες η ζωή περνούσε στο θάνατο με ταχύτητα κι απελπισία που γοήτευαν τον Κα. Οι καρφωμέ­ νοι στο ταβάνι γάντζοι, τα γεμάτα από πριν όπλα, τα μπου­ κάλια με τα φυτοφάρμακα που είχαν ήδη μεταφερθεί από το ένα δωμάτιο στο άλλο δείχνανε πως οι αυτόχειρες κοπέλες είχαν πολύ καιρό την αυτοκτονία στο μυαλό τους. Οι ξαφνικές αυτοκτονίες των κοριτσιών και των νεαρών γυ­ ναικών άρχισαν πρώτα στο Μπάτμαν, σε μια περιοχή εκατο­ ντάδες χιλιόμετρα μακριά από το Καρς. Το γεγονός ότι ενώ σ ' όλο τον κόσμο οι αυτοκτονίες αντρών ήταν τρεις-τέσσερις φορές περισσότερες από τις αυτοκτονίες γυναικών, κι ότι στο Μπάτμαν οι αυτόχειρες γυναίκες ήταν τρεις φορές περισσό­ τερες από τους άντρες, με αποτέλεσμα το ποσοστό αυτοκτο­ νιών να είναι τέσσερις φορές πάνω από το μέσο όρο στον κό­ σμο, στην αρχή τράβηξε την προσοχή ενός φιλότιμου νεαρού υπαλλήλου της Κρατικής Στατιστικής Υπηρεσίας στην Άγκυ­ ρα, αλλά κανείς δεν ενδιαφέρθηκε όταν ένας φίλος του δημο­ σιογράφος δημοσίευσε στην εφημερίδα «Τζουμχουριέτ» την ασήμαντη είδηση . Οι τουρκικές εφημερίδες έδωσαν σημασία Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

30

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

στις αυτοκτ ονίες και πολλοί ντόπιοι και ξένο ι δημοσι ογράφο ι επι σκέφτηκαν την πόλη όταν δ ι άβασαν την είδηση ο ι αντα­ ποκρ ιτές των γερμανι κών κα ι γαλλι κών εφημερίδων, πήγαν στο Μπάτ μαν κ ι έπε ιτα δημοσίευσαν στις χώρες τους τα ρε­ πορτάζ που έκαναν επιτόπου. Σύμφωνα με την άποψη των κρατι κών λειτουργών που ενδιqφέρθηκαν για την υπόθεση, το ενδιαφέρον αυτό και τα δημοσι εύματα έφεραν μερι κές από τις κοπέλες π ιο κοντά στην αυτοκτονία. Ο βοηθός νομάρχη με τον οποίο μίλησε ο Κα είπε ότι ο ι αυτοκτονίες στο Καρς στα­ τι στι κώς δεν ήταν στο επίπεδο των αυτοκτονι ών στο Μπά­ τμαν, ότ ι «γι α την ώρα» δεν είχε αντίρρηση στην επικο ινωνία του Κα με τ ις ο ικογένε ι ες των αυτόχει ρων κορ ιτσιών και πα­ ρακάλεσε τον Κα στη συζήτηση μαζί τους να μη χρησι μοπο ι­ ήσε ι πολλές φορές τη λέξη «αυτοκτονία» και να μη μεγαλο­ πο ιήσει τα περ ιστατικά στη δημοσι ογραφ ι κή του έρευνα γι α την εφημερίδα «Τζουμχουρι έτ». Μ ι α επιτροπή με μέλη μερ ι­ κούς ψυχολόγους ε ι δι κούς στι ς αυτοκτονίες, αστυνομι κούς, ε ι σαγγελείς κι εργαζόμενους στη Δ ιεύθυνση Θρησκευμάτων ήταν έτοι μη να πάε ι από το Μπάτμαν στο Καρς, αφίσες της Δ ι εύθυνσης Θρησκευμάτων που γράφανε «ο άνθρωπος είναι ένα αρ ιστούργημα του Θεού , η αυτοκτονία είναι βλασφημία» είχαν ήδη αναρτηθεί και φυλλάδι α με το ίδ ι ο περι εχόμενο εί­ χαν φτάσει στη νομαρχία κ ι ήταν έτοι μα να διανεμηθούν. Αλλά ο βοηθός νομάρχη δεν ήταν καθόλου βέβαιος ότι τα μέτ ρα αυ­ τά θα σταματούσαν τ ι ς αυτοκτονίες που είχαν αρχίσε ι ν' απλώνονται σαν επιδημία' φοβόταν μήπως τα «μ έτρα» είχαν το αντίθετο αποτέλεσμα. Επε ι δή, σκεφτόταν ο βοηθός νο­ μάρχη , πολλά κορίτσι α αποφασίζανε ν' αυτοκτονήσουν από Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

31

αντίδραση στα αδιάκοπα κηρύγματα του κράτους , των πατε­ ράδων τους, των συζύγων τους και των ιμάμηδων. «Αιτία για τις αυτοκτονίες είναι οπωσδήποτε η υπερβολι­ κή δυστυχία των κοριτσιών μας. Δεν υπάρχει αμφιβολία» , εί­ πε ο βοηθός νομάρχη στον Κα. «Αν όμως η πραγματική αιτία των αυτοκτονιών ήταν η δυστυχία, τότε θ' αυτοκτονούσαν οι μισές γυναίκες στην Τουρκία». Ο βοηθός νομάρχη , με μου ­ στάκι σαν βούρτσα και πρόσωπο που θύμιζε σκίουρο , είπε στον Κα πως τις γυναίκες τις θύμωνε η αντρίκεια φωνή τού κράτους, των οικογενειών και της θρησκείας που τις συμβού­ λευε «Μην αυτοκτονείτε ! » και του αποκάλυψε με περηφάνια ότι είχε ζητήσει γραπτώς από την Άγκυρα να συμμετέχει του­ λάχιστον μία γυναίκα στις επιτροπές που έστελνε να προπα­ γανδίσουν ενάντια στις αυτοκτονίες. Η άποψη ότι η αυτοκτονία ήταν μεταδοτική όπως η φυ­ ματίωση συζητήθηκε για πρώτη φορά μετά τον ερχομό μιας κοπέλας από το Μπάτμαν στο Καρς για ν' αυτοκτονήσει. Ο θείος της κοπέλας , με τον οποίο μίλησε ο Κα ενώ κάπνιζε το τσιγάρο του, ένα απόγευμα στη γειτονιά Ατατούρκ, σ' έναν κήπο κάτω από τις χιονισμένες αγριελιές (δεν του είχαν επι­ τρέψει να μπει στο σπίτι τους) , του είπε ότι η ανιψιά του στο Μπάτμαν, όπου είχε πάει δυο χρόνια πριν, από το πρωί μέχρι το βράδυ έκανε δουλειές του σπιτιού , δεχόταν να τη μαλώνει η πεθερά της επειδή δεν έκανε παιδιά, αλλά όχι ότι αυτά ήταν λόγοι αυτοκτονίας την ιδέα της αυτοκτονίας την είχε πάρει η κοπέλα από το Μπάτμαν όπου αυτοκτονούσαν όλες οι γυ­ ναίκες, ότι οι συγγενείς της στο Καρς, όταν το πρωί της μέ­ ρας που θα γύριζε στο Μπάτμαν βρήκαν στο κρεβάτι το νεDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

32

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

κρό της σώμα και δίπλα στο μαξιλάρι της το γράμμα που έγρα­ φε ότι είχε πάρει δυο κουτιά υπνωτικά χάπια, απόρησαν πο­ λύ , επειδή όσον καιρό ήταν εκεί στο Καρς, κοντά στην οικο­ γένειά της , η συχωρεμένη έδειχνε πολύ ευτυχισμένη. Τη γυναίκα που έφερε την ιδέα της αυτοκτονίας από το Μπάτμαν στο Καρς μιμήθηκε ένα μήνα μετά η δεκαεξάχρο­ νη κόρη της θείας της. Αιτία της αυτοκτονίας αυτής, για την οποία ο Κα υποσχέθηκε στους δακρυσμένους γονείς να γρά­ ψει πολλές λεπτομέρειες στην εφημερίδα, ήταν μια δασκάλα που είπε στην τάξη ότι η κοπέλα δεν ήταν παρθένα. Πολύ σύ­ ντομα όλο το Καρς ήξερε τι είχε πει η δασκάλα, ο αρραβω­ νιαστικός της κοπέλας διέλυσε τον αρραβώνα τους και τα πη­ γαινέλα στο σπίτι της για προξενιά, αν και ήταν αρραβωνια­ σμένη, σταμάτησαν. Η γιαγιά της κοπέλας άρχισε να της λέει, «Εσύ έτσι κι αλλιώς δεν θα παντρευτείς», κι όταν ένα βράδυ , ενώ βλέπανε όλοι μαζί στην τηλεόραση σκηνές από μια τελε­ τή γάμου, ο μεθυσμένος πατέρας της έβαλε τα κλάματα, η κο­ πέλα πήρε όλα τα υπνωτικά χάπια που είχε κλέψει από τη γιαγιά της και κοιμήθηκε (δεν ήταν μόνο η ιδέα της αυτοκτο­ νίας μεταδοτική αλλά και η μέθοδός της) . Όταν έγινε νεκρο­ ψία κι αποδείχτηκε πως η κόρη του ήταν παρθένα, ο πατέρας δεν κατηγόρησε μόνο τη δασκάλα που είχε διαδώσει το κου­ τσομπολιό αλλά και τη συγγένισσα που είχε πάει από το Μπάτμαν στο Καρς για ν' αυτοκτονήσει. Οι γονείς τής κο­ πέλας περιέγραψαν με κάθε λεπτομέρεια την αυτοκτονία τής κόρης τους επειδή ήθελαν να γράψει ο Κα στην εφημερίδα ότι η κατηγορία πως δεν ήταν παρθένα ήταν αβάσιμη, αλλά και να εκθέσει τη δασκάλα που είχε βγάλει τα κουτσομπολιά. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

33

Υπήρχε κάτι σε όλες αυτές τις ιστορίες που βύθιζε τον Κα σε μια παράξενη απελπισία ' ήταν το γεγονός ότι οι αυτόχει­ ρες κοπέλες δεν είχαν το χρόνο ούτε τη δυνατότητα να μεί­ νουν μόνες για ν ' αυτοκτονήσουν. Τα κορίτσια που είχαν αυ­ τοκτονήσει παίρνοντας υπνωτικά χάπια , ακόμη κι όταν πέ­ θαιναν σιωπηλά κι αθόρυβα, μοιράζονταν το δωμάτιό τους με κάποιον άλλο. Ο Κα , που είχε μεγαλώσει στην l στανμπούλ, στην περιοχή Νισάντας , διαβάζοντας δυτική λογοτεχνία, κά­ θε φορά που σκεφτόταν τη δική του αυτοκτονία ένιωθε πως έπρεπε να έχει στη διάθεσή του πολύ χρόνο , το δικό του χώ­ ρο, το δικό του δωμάτιο , που για μέρες δεν θα του χτυπούσε κανείς την πόρτα. Κάθε φορά που άφηνε τον εαυτό του να παρασύρεται από τις φαντασιώσεις της δικής του αυτοκτο­ νίας, για την οποία θ ' αποφάσιζε μόνος του και θα προχω­ ρούσε στην πραγμάτωσή της αργά αργά με υπνωτικά χάπια και ουίσκι, ο Κα φοβόταν τόσο πολύ την απέραντη μοναξιά που έβλεπε μπροστά του , ώστε δεν μπορούσε να σκεφτεί πο­ τέ σοβαρά το θέμα αυτοκτονία. Η μόνη που με την αυτοκτονία της προξένησε στον Κα αυ­ τό το συναίσθημα μοναξιάς ήταν μια «κοπέλα με μαντίλα» που κρεμάστηκε πριν από ένα μήνα και μια βδομάδα. Ή ταν ένα από τα κορίτσια του Ε κπαιδευτικού Ινστιτούτου στα οποία, σύμφωνα με μια εντολή από την Άγκυρα , είχε απαγορευτεί η είσοδος πρώτα στα μαθήματα κι έπειτα στο κτίριο επειδή εί­ χαν αρνηθεί να βγάλουν τη μαντίλα τους. Απ ' όσες οικογέ­ νειες είχε έρθει σ ' επαφή ο Κα, η δική της ήταν η λιγότερο φτωχική . Καθώς έπινε την Κόκα-Κόλα που του πρόσφερε από το ψυγείο του ο θλιμμένος πατέρας, ιδιοκτήτης ενός μιDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

34

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

κρού μπακάλικου, ο Κα έμαθε πως η κοπέλα πριν κρεμαστεί είχε αποκαλύψει το σχέδιό της ν' αυτοκτονήσει στην οικογέ­ νειά της και στις φίλες της. Μπορεί η κοπέλα να είχε μάθει να φοράει μαντίλα από τη μητέρα της και την οικογένειά της , από τις φίλες της όμως που αντιστέκονταν κι από τους διευ­ θυντές της σχολής της που επέβαλλαν τις απαγορεύσεις τους είχε μάθει να τη θεωρεί ένα από τα σύμβολα του πολιτικού Ισλάμ. Ή ταν τόσο πολλές οι απουσίες της που παραλίγο να την αποβάλουν από το Ινστιτούτο όπου πήγαινε, μιας και οι αστυνομικοί τής απαγόρευαν την είσοδο επειδή, παρά τις πιέ­ σεις της μητέρας και του πατέρα της , αρνιότανε να βγάλει τη μαντίλα. Β λέποντας μερικές φίλες της να ξεσκεπάζουν το κε­ φάλι τους καθώς αποφάσιζαν να σταματήσουν ν' αντιστέκο­ νται , κι άλλες να βγάζουν τις μαντίλες και να φοράνε περού­ κες , είχε αρχίσει να λέει στον πατέρα της και τις φίλες της πως «τίποτα δεν έχει νόημα στη ζωή», πως «δεν ήθελε να ζή­ σει άλλο». Κανείς δεν σκέφτηκε ότι η θεοσεβούμενη κοπέλα θ ' αυτοκτονούσε, καθώς εκείνες τις μέρες η κρατική Διεύθυν­ ση Θρησκευμάτων αλλά και οι ισλαμιστές επαναλάμβαναν όλη την ώρα στο Καρς με φέιγ βολάν κι αφίσες πως η αυτο­ κτονία είναι μια από τις μεγαλύτερες αμαρτίες. Η κοπέλα, που τη λέγανε Τεσλιμέ, την τελευταία της βραδιά παρακο­ λούθησε αμίλητη στην τηλεόραση το σίριαλ ΜaΡΖάννa, έφτια­ ξε και πρόσφερε στη μητέρα και στον πατέρα της τσάι, κλεί­ στηκε στο δωμάτιό της , πλύθηκε , προσευχήθηκε, άφησε γι ' αρκετή ώρα να την παρασύρουν οι σκέψεις κι οι προσευχές της κι έπειτα έδεσε τη μαντίλα της στο γάντζο του φωτιστικού του δωματίου και κρεμάστηκε από κει. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

3

Ψηφίστε το Κόμμα του Αλλάχ

ΦτώΧεΖa κaΖΖστορΙa Για τον Κα η φτώχεια στα παιδικά του χρόνια βρισκόταν εκεί που τέλειωναν τα όρια του «σπιτιού» του και της μεσοαστι ­ κής ζωής του στο Νισάντας, με το δικηγόρο πατέρα, τη νοι­ κοκυρά μητέρα, τη γλυκιά αδερφούλα, την πιστή υπηρέτρια, τα έπιπλα, τα ραδιόφωνα και τις κουρτίνες, κι άρχιζε ο άλλος, ο έξω κόσμος. Επειδή η άλλη αυτή χώρα ήταν επικίνδυνα κι απροσπέλαστα σκοτεινή, στην παιδική φαντασία του Κα εί­ χε πάρει μια διάσταση μεταφυσική . Τη ν ίδια σχεδόν αυτή διάσταση συνέχισε να δίνει ο Κα στον έξω κόσμο και στη με ­ τέπειτα ζωή του, είναι όμως δύσκολο να εξηγήσουμε με ποιον τρόπο η ξαφνική του απόφαση να ταξιδέψει στο Καρς είχε να κάνει έστω κι εν μέρει με την επιθυμία του να γυρίσει στα παιδ ι κά του χρόνι α. Αν και μακριά από την Τουρκία, ο Κα ήξερε ότι το Καρς τα τελευταία χρόνια ήταν από τις πιο φτω ­ χές, τις πιο παραμελημένες περιφέρειες της χώρας. Μπο ­ ρούμε να πούμε πως όταν ο Κα γύρισε από τη Φρανκφούρτη όπου έμεινε δώδεκα χρόνια, βλέποντας ότι οι δρόμοι τής Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

36

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Ιστανμπούλ όπου είχε περπατήσει με τους παιδικού ς του φί­ λους, τα καταστήματα και οι κινηματογράφοι είχαν αλλάξει τελείως, είχαν εξαφανιστεί, είχαν χάσει την ψυχή τους, ένιω­ σε την επιθυμία να ψάξει κάπου αλλού την αθωότητα και την παιδικότητα, γι' αυτό αποφάσισε να ταξιδέψει στο Καρς, για να βρει τη μεσοαστική φτώχεια που ήξερε από τα παιδικά του χρόνια. Η αλήθεια είναι πως τον πλημμύριζε τέτοια ευτυχία όταν έβλεπε στις βιτρίνες των μαγαζιών της αγοράς τα αθλη­ τικά παπούτσια Γκισλαβέντ που φορούσε όταν ήταν παιδί, αλλ' από τ ότε δεν τα είχε ξαναδεί στην Ιστανμπούλ, τις σό­ μπε ς Β εζούβ, τα έξι τρίγωνα τυράκια Καρς στο στρογγυλό κουτί, που ήταν και το πρώτο πράγμα που είχε μάθει για την πόλη Καρς, ώ στε ξεχνούσε τις αυτόχειρες κοπέλες κι ένιωθε ήρεμος επειδή ήταν στο Καρς. Κόντευε μεση μέρι όταν ο Κα άφησε το δη μοσιογράφο Σερντάρ μπέη κι άρχισε να περπατάει μόνος του στην πόλη κάτω από τις χοντρές νιφάδες του χιονιού, αφού πρώτα συ ­ ναντήθηκε με εκπροσώπους του Κόμματος της Ισότητας των Λαών και με Αλεβήδες Αζέρους. Καθώς περπατούσε σε κά­ ποιες από τις πιο φτωχικές γειτονιές, στενοχωρημένος με τη φτώχεια γύρω του, έχοντας διασχίσει τη λεωφόρο Ατατούρκ και τις γέφυρες, τα μάτια του γέμισαν δάκρυα όταν στη σιω­ πή που διέκοπταν μόνο τα γαβγίσματα των σκυλιών ένιωσε ότι εκτός από τον ίδιο κανείς δεν έβλεπε το χιόνι που, σαν ν' απλωνόταν σ' ένα χρόνο χωρίς όρια, έπεφτε στα αόρατα, δύ­ σβατα βουνά μακριά, στο κάστρο από τον καιρό των Σελ­ τζούκων και στις παράγκες που δεν ξεχώριζαν από τα ιστο­ ρικά ερείπια. Σε μια άδεια αλάνα, δίπλα στην παιδική χαρά Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

37

της γειτονιάς Γιουσούφ Πασά με τις σπασμένες κούνιες και τσουλήθρες, στο φως που φώτιζε τις καρβουναποθήκες κά­ που εκεί κοντά, είδε νεαρούς μαθητές λυκείου να παίζουν πο­ δόσφαιρο. Καθώς ο Κα άκουγε τα παιδιά να φωνάζουν και να βρίζονται κι ενώ το χιόνι χαμήλωνε την ένταση της φωνής τους, στο χλομό , κίτρινο φως από τα φώτα του δρόμου και κά) Ι Ι Ι Ι Ι ι τω απ το χιονι που επεφτε , ενιωσε το σο εντονα την απι στευτη ερημιά και την απόσταση αυτής της γωνιάς του κό ­ σμου από τα πάντα, που σκέφτηκε το Θεό. Στην αρχή δεν ήταν τόσο σκέψη όσο εικόνα, απροσδιόρι­ στη όπως ένας πίνακας ζωγραφικής που δεν μπορούμε να τον ζωντανέψουμε μπροστά στα μάτια μας όσο κι αν προσπα ­ θούμε, ενώ τον έχουμε κοιτάξει, έστω ασυναίσθητα, στη διάρ­ κεια μιας γρήγορης επίσκεψης σε κάποιο μουσείο. Μια αί­ σθηση ήταν πιο πολύ παρά εικόνα, που τη νιώθεις για μια μό­ νο στιγμή κι έπειτα χάνεται, κι ούτε ήταν η πρώτη φορά που ο Κα ζούσε κάτι τέτοιο. Η οικογένεια του Κα στην Ιστανμπούλ ήταν λα'ίκοί και δη­ μοκράτες, το μάθημα των θρησκευτικών στο δημοτικό ήταν η μόνη ισλαμική παιδεία που είχε πάρει. Τα τελευταία χρό­ νια, όταν κάπου κάπου είχε την ίδια αίσθηση , ούτε αναστα­ τωνόταν ούτε είχε την ποιητική παρόρμηση ν ' ακολουθήσει το ερέθισμα. Το πολύ πολύ να ένιωθε αισιόδοξος αφού ο κό­ σμος ήταν τόσο όμορφος που άξιζε να τον κοιτάζεις. Στο δωμάτιο του ξενοδοχείου όπου γύρισε για να ζεσταθεί και να ξεκουραστεί, άρχισε να ξεφυλλίζει ευτυχισμένος τα βι­ βλία για την ιστορία του Καρς που είχε πάρει μαζί του από την Ιστανμπούλ, ανακατεύοντας όσα είχε ακούσει όλη την Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

38

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ημέρα με τις ιστορίες από τα παιδικά του χρόνια που του θυ­ μίζανε αυτά τα βιβλία. Κάποτε στο Καρς υπήρχε μια πλούσια μεσοαστική τάξη , η οποία οργάνωνε στα κονάκια , που από μακριά θύμιζαν στον Κα τα παιδικά του χρόνια , πολυήμερες χοροεσπερίδες και γιορτές. Οι άνθρωποι αυτοί αντλούσαν τη δύναμή τους από την ίδια την πόλη του Καρς , χτισμένη τότε πάνω στο δρόμο από το Γκιουρτζιστάν, την Ταυρίδα , τον Καύκασο και την Τι­ φλίδα, από το εμπόριο, από την ίδια την πόλη που βρισκόταν στα σύνορα δύο μεγάλων αυτοκρατοριών που καταστράφη ­ καν τον τελευταίο αιώνα , του οθωμανικού κράτους και της τσαρικής Ρ ωσίας, κι από τις μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις που εγκατέστησαν εκεί οι δυο αυτοκρατορίες για να προστα­ τεύουν την ορεινή αυτή περιοχή . Την εποχή των Οθωμανών ζούσαν στο Καρς διάφορες εθνότητες , για παράδειγμα Αρμέ­ νιοι -μερικές από τις εκκλησίες τους , χτισμένες χίλια χρόνια πριν, στέκονται όρθιες ακόμη μ' όλη τους τη μεγαλοπρέπεια-, Πέρσες που έφυγαν για να γλιτώσουν από τους στρατούς των Μογγόλων και των Ι ρανών, Ρωμιοί, απομεινάρια του κράτους του Πόντου και του Β υζαντίου , Γεωργιανοί, Κούρδοι και Κιρ­ κάσιοι. Πεντακόσια χρόνια ήταν εκεί το οχυρό που παραδό­ θηκε στο ρωσικό στρατό το 1878· και παρ' όλο που μετά την παράδοσή του εκδιώχθηκε μέρος του μουσουλμανικού πλη­ θυσμού, ο πλούτος και το πολιτισμικό αλαλούμ συνεχίστη­ καν. Τη ρωσική περίοδο , ενώ στη συνοικία Καλέαλτι , στους πρόποδες του οχυρού, παρήκμαζαν τα κονάκια, τα χαμάμ κι άλλα οθωμανικά κτίσματα, αρχιτέκτονες του τσάρου έχτιζαν στην πεδιάδα νότια του ποταμού Καρς μια πολύ γρήγορα Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

39

αναπτυσσόμενη καινούργια πόλη, με πέντε παράλληλες κε­ ντρικές λεωφόρους και δρόμους που τις έκοβαν κάθετα, χα­ ραγμένους με ακρ ί βεια που παρόμοια δεν ε ίχε ξαναδε ί πόλη της Ανατολικής Ανατολίας. Την πόλη αυτή, την οπο ία ο τσά­ ρος Αλέξανδρος Γ ' επισκεπτόταν για να συναντηθε ί με την κρυφή ερωμένη του και για να κυνη γήσει, έχτισαν από την αρχή και στήριξαν οικονομικά οι Ρ ώσοι σύμφωνα με τα σχέ­ διά τους να κατέβουν στο νότο, στη Μεσόγειο, και να κατα­ λάβουν τους εμπορικούς δρόμους. Αυτή η μελαγχολική πόλη ήταν που μάγεψε τον Κα όταν πρωτοήρθε πριν από ε ίκοσι χρόνια, με τα σοκάκια της, τα καλντερί μια και τις φυτεμένες την εποχή της Τουρκικής Δημοκρατίας αγριελιές και καστα­ νιές της, κι όχι η οθωμανική πόλη με τα ξύλινα κτίσματά της, ολότελα κατεστραμμένα από τους εθνικιστικούς και φατρια­ στι κούς πολέμους. Ο τουρκικός στρατός μπήκε στο Καρς με αρχη γό τον Κια­ ζί μ Καράμπεκιρ τον Οκτώβρη του 1 920 -το άγαλμά του στή­ θηκε αργότερα στην πλατεία Σταθμού- μετά από ατέλειω­ τους πολέμους, μακελειά, ομαδικούς σκοτωμούς κι επανα­ στάσεις , κι αφού η πόλη έπεσε στα χέρια των Αρμενίων, των Ρώσων, του αγγλικού στρατού για λίγο καιρό, κι έγινε για ένα διάστημα ανεξάρτητο κράτος. Οι Τούρκοι, που επανέκτη­ σαν το Καρς μετά από σαράντα τρ ία χρόνια, εγκαταστάθη­ καν στην καινούργια πόλη εγκρ ίνοντας το τσαρικής επινόη­ σης μεταγενέστερο ρυμοτομικό σχέδιό της και υιοθετώντας τον πολιτισμό που έφεραν στην πόλη οι τσάροι, αφού δεν ήταν αντίθετος με το πνεύμα του εκδυτικισμού της Τουρκι­ κής Δημοκρατ ίας, και δίνοντας τα ονόματα πέντε μεγάλων Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

40

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

πασάδων στην ιστορία του Καρς , αφού δεν ήξεραν άλλους σημαντικότερους απ ' αυτούς, στις πέντε λεωφόρους των Ρ ώ­ σων , Ή ταν τα χρόνια του εκδυτικισμού αυτά για τα οποία ο δή­ μαρχος και οπαδός του Λα'ίκού Κόμματος Μουζαφέρ μπέη μιλούσε με περηφάνια και οργή , Στο «σπίτι του λαού» δίνο­ νταν χοροεσπερίδες, κάτω από τη σάπια και σκουριασμένη , όπως είχε δει ο Κα περνώντας το πρωί από κει, σιδερένια γέ­ φυρα οργανώνονταν παγοδρομίες, η φιλική προς τη Δημο­ κρατία μεσοαστική τάξη του Καρς είχε χειροκροτήσει μ ' εν­ θουσιασμό τους ηθοποιούς από την Άγκυρα που ανέβασαν κάποτε την τραγωδία Οtοiποvς Τύραννος-κι ας μην είχαν πε­ ράσει ούτε είκοσι χρόνια από τον ελληνοτουρκικό πόλεμο-, οι παλιοί πλούσιοι τυλιγμένοι στα παλτά τους με τους γούνινους γιακάδες βγαίνανε περίπατο με τα έλκηθρα που τα ' σερναν γερά ουγγαρέζικα άλογα στολισμένα με τριαντάφυλλα και χρυσές χάντρες , ο κόσμος στις χοροεσπερίδες που γίνονταν στον Εθνικό Κήπο για την ενίσχυση της ποδοσφαιρικής ομά­ δας χόρευε κάτω από τις ακακίες τούς πιο σύγχρονους χορούς συνοδεία πιάνου, ακορντεόν και κλαρινέτου, το καλοκαίρι τα κορίτσια με κοντομάνικα φορέματα κάνανε άνετα ποδήλατο στην πόλη, και τ' αγόρια, που το χειμώνα πηγαίνανε σχολείο με τα παγοπέδιλά τους, φορούσαν παπιγιόν και γραβάτες, όπως και πολλοί από τους μαθητές του λυκείου που νιώθανε τη λαχτάρα της δημοκρατίας , Ο δικηγόρος Μουζαφέρ μπέη , όταν μετά από χρόνια γύρισε στο Καρς ως υποψήφιος δή­ μαρχος και στο διάστημα του προεκλογικού ενθουσιασμού θέλησε να ξαναφορέσει το παπιγιόν του, δεν άκουσε τους Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

41

κομματικούς του φίλους που του είπαν ότι ντυμένος έτσι σαν «φλώρος» θα έχανε ψήφους. Υπήρχε , θαρρείς, μια σχέση ανάμεσα στους ατέλειωτους υπέροχους χειμώνες που είχαν πια εγκαταλείψει το Καρς και στην παρακμή της πόλης, τη φτώχεια, τη δυστυχία. Ο πρώ­ ην δήμαρχος, έχοντας κάνει το σχόλιο αυτό για τους περα­ σμένους όμορφους χειμώνες κι έχοντας πει για τους μισόγυ­ μνους ηθοποιούς από την Άγκυρα με τα πουδραρισμένα πρό­ σωπα που ανεβάζανε ελληνικά έργα, έφερε την κουβέντα στην επαναστατική παράσταση που ανέβασε στο «σπίτι του λαού», στα τέλη της δεκαετίας του 1 940, μια ομάδα νεαρών , ανάμεσά τους κι ο ίδιος. «Το έργο αφορούσε το ξύπνημα μιας νεαρής κοπέλας μας με μαύρο τσαντόρ' η κοπέλα στο τέλος της παράστασης ξεσκέπαζε το κεφάλι της κι έκαιγε το τσα­ ντόρ της πάνω στη σκηνή ». Ήταν τέλη της δεκαετίας τού 1 940 και το απαραίτητο για την παράσταση μαύρο τσαντόρ είχε έρθει μετά από τηλεφωνική παραγγελία από το Ερζου­ ρούμ, επειδή σ' ι'λόκληρο το Καρς όπου ψάξανε δεν είχε βρε­ θεί ούτε ένα. «Σή�ι ερα τα σοκάκια του Καρς είναι γεμάτα τσα­ ντόρ, μαντίλες και τουρμπάνια», πρόσθεσε ο Μουζαφέρ μπέη. «Τώρα αυτοκτονούν επειδή δεν τους επιτρέπεται να μπούνε στα μαθήματα φορώντας τη σημαία του πολιτικού Ισλάμ στο κεφάλι τους». Ο Κα σιωπούσε χωρίς να ρωτάει τα ερωτήματα που γεν­ νιόνταν μέσα του κάθε φορά που κάποιος στο Καρς άνοιγε το θέμα της ανόδου του πολιτικού Ισλάμ και των κοριτσιών με τις μαντίλες. Όπως δεν ασχολήθηκε και με το γεγονός ότι μια ομάδα από θερμόαιμους νεαρούς είχε δώσει μια παράσταση Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

42

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

με θέμα το τσαντόρ στα τέλη της δεκαετίας του 1 940, όταν, εκείνη την εποχή, στο Καρς, ούτε μια γυναίκα δεν φορούσε τσαντόρ. λλλά και τις γυναίκε ς με μαντίλε ς ή τσαντόρ που συναντούσε όλη μέρα, καθώς τριγύριζε στα σοκάκια της πό­ λης, δεν είχε προσέξει ο Κα, επειδή δεν είχε καταφέρει ακό­ μη να καλλιεργήσει τις γνώσεις και να υιοθετήσει τι ς συνή­ θειες των λαϊκών διανοουμένων, που από τον αριθμό των γυ­ ναικών με μαντίλες ή τσαντόρ στους δρόμου ς μπορούν και βγάζουν πολιτικά συμπεράσματα. Άλλωστε κι όταν ήταν μι­ κρός δεν έδινε ποτέ σημασία στις γυναίκες με τις μαντίλε ς και τα τσαντόρ που συναντούσε στο δρόμο. Στους εξευρωπαϊ­ σμένους κύκλους της Ιστανμπούλ, όπου είχε περάσει τα παι­ δικά του χρόνια ο Κα, η γυναίκα που φορούσε μαντίλα είτε εί­ χε έρθει στη γειτονιά από τα περίχωρα της Ιστανμπούλ , από τ ' αμπέλια της περιοχής Καρτάλ, για παράδειγμα, και που­ λούσε σταφύλια , είτε ήταν η γυναίκα του γαλατά, είτε ανήκε στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα. Πολλές ήταν οι ιστορίες που άκουσα αργότερα για το ξε­ νοδοχείο Κάρπαλας όπου είχε εγκατασταθεί ο Κα και για τους παλιούς ιδιοκτήτες του: ότι ανήκε σ ' έναν Αρμένη έμπο­ ρο βοοειδών, ή σ' έναν καθηγητή πανεπιστημίου, θαυμαστή του δυτικού κόσμου , που είχε στείλει ο τσάρος στο Καρ ς, μια πολύ πιο ήπια εξορία από τη Σιβη ρία, ότι ήταν ελληνικό ορ­ φανοτροφείο . . . Όποιος κι αν ήταν ο πρώτο ς ιδιοκτήτης του, το αιωνόβιο αυτό κτίριο, όπως και τα υπόλοιπα της ίδιας πε­ ριόδου, θερμαινόταν με σόμπες που λέγονταν « πετς » , ήταν χτισμένε ς στην κοινή γωνία τεσσάρων δωματίων και τα ζέ­ σταιναν ταυτόχρονα. Ο πρώτος Τούρκος ιδιοκτήτης, που μεDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

43

τέτρεψε το σπίτι σε ξενοδοχείο την εποχή της Δημοκρατίας, επειδή οι Τούρκοι δεν μπόρεσαν να λειτουργήσουν καμιά απ' αυτές τις ρώσικες σόμπες, τοποθέτησε δίπλα στην πόρτα που άνοιγε στην αυλή μια τεράστια μπρούντζινη σόμπα. Αργότε­ ρα έβαλε καλοριφέρ σ' όλα τα δωμάτια. Όταν χτύπησε η πόρτα του δωματίου του, ο Κα ονειρο­ πολούσε ξαπλωμένος στο κρεβάτι. Σηκώθηκε φορώντας το παλτό του κι άνοιξε. Ο υπάλληλος της ρεσεψιόν Τζαβίτ, που περνούσε όλη του τη μέρα κοντά στη σόμπα βλέποντας τη­ λεόραση , του είπε ό,τι ξέχασε να του πει όταν του έδινε το κλειδί. «Ξέχασα να σας πω ότι ο ιδιοκτήτης της εφημερίδας "Σερ­ χάτ Σεχίρ", ο Σερντάρ μπέη , θέλει να σας δει αμέσως». Κατέβηκαν μαζί στο λόμπι. Ο Κα ήταν έτοιμος να βγει, αλ­ λά κοντοστάθηκε: από την πόρτα δίπλα στον πάγκο της ρε­ σεψιόν είχε μπει η Ιπέκ και ήταν πολύ πιο όμορφη απ' όσο τη φανταζόταν. Θυμήθηκε αμέσως την εξαιρετική ομορφιά της την εποχή του πανεπιστη μίου. Αναστατώθηκε. Ναι, βέβαια, ήταν πάντα τόσο όμορφη . Σαν δυο εξευρωπαϊσμένοι αστοί από την Ιστανμπούλ, πρώτα δώσανε τα χέρια κι ύστερα από μια στιγμή αναποφασιστικότητας πλησίασαν τα κεφάλια τους και φροντίζοντας να μην αγγίξουν το κάτω μέρος του σώμα­ τός τους αγκαλιάστηκαν και φιλήθηκαν. «Το 'ξερα ότι θά ' ρθεις», είπε η Ιπέκ κάνοντας πίσω το σώ­ μα της. Ο Κα απόρησε με την ειλικρίνειά της. «Με πήρε τη­ λέφωνο ο Τανέρ και μου το είπε». Κοίταζε κατάματα τον Κα. «Ή ρθα για να καλύψω δη μοσιογραφικά τις δη μοτικές εκλογές και το θέμα των αυτόχειρων κοριτσιών» . Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

44

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Πόσο θα μείνεις ; » ρώτησε η Ιπέκ. «Δίπλα στο ξενοδοχείο Ασία είναι το ζαχαροπλαστείο Καινούργια Ζωή . Τώρα έχω μια δουλειά με τον πατέρα μου. Ν α βρεθούμε στη μία και μι­ σή εκεί , να τα πούμε». Επειδή η σκηνή εξελισσόταν στο Καρς κι όχι στην Ισταν­ μπούλ -ας πούμε στο Μπέγιογλου- ο Κα αισθανόταν πως υπή ρχε κάτι αφύσικο. Δεν μπόρεσε να καταλάβει σε ποιο βαθμό ευθυνόταν για την αναστάτωσή του η ομορφιά τής Ιπέκ. Β γήκε στο δρόμο κι αφού περπάτησε λίγο , σκέφτηκε: καλά που φοράω το παλτό μου. Στη διαδρομή για την εφημερίδα , η καρδιά του με βεβαιό­ τητα αλάνθαστη όπως είναι η βεβαιότητα των συναισθημά­ των τού είπε άλλα δύο πράγματα που ο νους του αρνιόταν να δεχτεί. Το πρώτο: Ο Κα δεν είχε έρθει από τη Φρανκφούρτη στην Ιστανμπούλ μόνο για την κηδεία της μητέρας του , αλλά και για να βρει, μετά από δώδεκα χρόνια μοναξιάς , και να πα­ ντρευτεί κοπέλα από την Τουρκία. Το δεύτερο: Ο Κα είχε έρ­ θει από την Ιστανμπούλ στο Καρς επειδή ενδόμυχα πίστευε πως η κοπέλα αυτή ήταν η Ιπέκ. Αν αυτή τη δεύτερη σκέψη την έκανε ένας φίλος του με ανεπτυγμένη διαίσθηση , ο Κα δεν θα τον συγχωρούσε , κι επι­ πλέον, εξαιτίας της αλήθειας που θα έκρυβε η πιθανότητα αυ­ τή, θα ντρεπόταν τον εαυτό του για την υπόλοιπή του ζωή. Ο Κα ήταν από τους ηθικολόγους που έχουν πείσει τον εαυτό τους πως η μεγαλύτερη ευτυχία του ανθρώπου είναι να μην κάνει τίποτα για την προσωπική του ευτυχία. Αλλά δεν ήταν μόνο αυτό ' αρνιόταν να δεχτεί ότι ένας εξευρωπαϊσμένος, εξαιρετικά μορφωμένος άνθρωπος όπως ο ίδιος θα έψαχνε Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

45

να παντρευτεί μι α γυναίκα που γνώριζε τόσο λίγο. Παρ ' όλ' αυτά, όταν έφτασε στην εφημερίδα «Σερχάτ Σεχίρ» δεν ήταν καθόλου ανήσυχος. Επειδή η πρώτη τους συνάντηση με την Ιπέκ είχε πάει πολύ καλύτερα απ ' όσο φανταζόταν, χωρίς να το συνειδητοποιεί, στο λεωφορείο από την Ιστανμπούλ Η εφημερίδα «Σερχάτ Σεχίρ» ήταν στη λεωφόρο Φαικ­ μπεη, ένα δρόμο ΠΙΟ κάτω απ' το ξενοδοχείο του Κα , κι ο χώ­ ρος που κάλυπταν τα γραφεία της σύνταξης και το τυπογρα­ φείο ήταν μόλι ς λίγο μεγαλύτερος από το μικρό δωμάτι ό του στο ξενοδοχείο. Το μικρό δωμάτιο είχε χωριστεί στα δύο μ ' ένα ξύλινο διαχωριστικό, γεμάτο φωτογραφίες του Ατατούρκ, η μερολόγι α, δείγματα από επισκεπτήρια και προσκλητήρια γάμου , φωτογραφίες του Σερντάρ μπέη με διάσημους Τ ούρ­ κους κα ι πολιτικούς που είχαν επισκεφτεί το Καρς, και το κορνιζαρ ι σμένο πρώτο φύλλο της εφημερίδας που κυκλοφό­ ρησε σαράντα χρόνια πριν. Κάπου παραπίσω δούλευε βγά­ ζοντας χαρούμενους θορύβους ένα τυπογραφ ι κό μηχάνημα με πετάλι , κατασκευασμένο πριν από εκατόν δέκα χρόνια στη Λιψία από την εταιρεία Μπάουμαν. Πρώτα , για ένα τέταρ­ το του αιώνα, είχε τυπώσει στο Αμβούργο, έπειτα, το 1 9 1 Ο, την εποχή της ελευθερίας του Τύπου μετά τη δεύτερη συ­ νταγματική μοναρχία , πουλήθηκε στην Ιστανμπούλ, και το 1 9 5 5 , μετά από σαράντα πέντε χρόνι α λειτουργίας, κ ι ενώ ήταν έτο ι μο να πουληθεί γι α παλιοσίδερα, μεταφέρθηκε σι­ δηροδρομ ι κώς στο Καρς από το μακαρίτη τον πατέρα τού Σερντάρ μπέη. Ο γιος του Σερντάρ μπέη, είκοσι δύο χρονών, με το δεξί του χέρι, σαλι ώνοντας το ένα δάχτυλο , τροφοδο­ τούσε το μηχάνημα με χαρτί και με το αριστερό μάζευε μ' επιDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

46

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

δεξιότητα τις τυπωμένες εφημερίδες -το πλέγμα όπου έπε­ φταν κανονικά είχε σπάσει έντεκα χρόνια πριν σ' έναν αδελ­ φικό καβγά-, βρίσκοντας χρόνο στο μεταξύ να χαιρετήσει στα γρήγορα και τον Κα. Ο δεύτερος γιος , που δεν έμοιαζε όπως ο πρώτος στον πατέρα αλλά στη μητέρα του -ο Κα μέσα σε μια στιγμή τη φαντάστηκε με αμυγδαλωτά μάτια , φεγγαρο­ πρόσωπη, κοντή και παχουλή-, καθισμένος σ' ένα γραφείο κατάμαυρο από τα μελάνια, δίπλα στις κάσες με τ ' αμέτρητα και διαφορετικού μεγέθους μολυβένια γράμματα, ανάμεσα στις μήτρες και τα κλισέ , ετοίμαζε τις διαφημίσεις για το φύλ­ λο της εφημερίδας που θα κυκλοφορούσε τρεις μέρες μετά , με υπομονή και φροντίδα καλλιγράφου αφοσιωμένου στην τέ­ χνη του. « Β λέπετε κάτω από ποιες συνθήκες προσπαθεί να επιβιώ­ σει ο Τύπος στην Ανατολική Ανατολία» , είπε ο Σερντάρ μπέη. Εκείνη τη στιγμή έγινε διακοπή του ρεύματος. Το τυπο­ γραφικό μηχάνημα σταμάτησε , το κατάστημα βυθίστηκε σ ' ένα αινιγματικό σκοτάδι και ο Κα είδε έξω την όμορφη λευ­ κότητα του χιονιού που έπεφτε. « Πόσα φύλλα τυπώθηκαν;» ρώτησε ο Σερντάρ μπέη. Άνα­ ψε ένα κερί κι έβαλε τον Κα να καθίσει σε μια καρέκλα στο μπροστινό μέρος του γραφείου. « Εκατόν εξήντα, πατέρα» . « Κάν' τα τριακόσια σαράντα μόλις έρθει το ρεύμα , έχουμε επισκέψεις σήμερα , τη θεατρική ομάδα». Η εφημερίδα « Σερχάτ Σεχίρ» πουλιόταν σε ένα μόνο ση­ μείο στο Καρς, στο πρατήριο απέναντι από το Θέατρο Μι­ λέτ , απ' όπου την αγόραζαν είκοσι άνθρωποι την ημέρα, αλDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

47

λά χάρη στις συνδρομές, όπως είπε ο Σερντάρ μπέη με περη­ φάνια, το σύνολο των πωλήσεων έφτανε στα τριακόσια είκο ­ σι φύλλα. Διακόσιοι από τους συνδρομητές ήταν οι δημόσιες υπη ρεσίες και οι επιχειρήσεις στις οποίες ο Σερντάρ μπέη αναγκαζόταν ν' αναφέρεται με τρόπο κολακευτικό εξαιτίας κάποιων επιτυχιών τους. Οι υπόλοιποι εκατό συνδρομητές ήταν άνθρωποι «έντιμοι και σημαντικοί» που μπορούσαν να επηρεάσουν καταστάσεις και που ενώ είχαν εγκαταλείψει το Καρς κι είχαν εγκατασταθεί στην Ιστανμπούλ, δεν είχαν κό­ ψει την επαφή τους με την πόλη . Το ηλεκτρικό ρεύμα ήρθε και ο Κα είδε στο μέτωπο του Σερντάρ μπέη μια θυμωμένη φλέβα, τόσο φουσκωμένη που κόντευε να σπάσει . «Ό ταν χωρίσαμε, συναντηθήκατε μ ε λάθος ανθρώπους, που δεν σας έδωσαν τις σωστές πληροφορίες για την ακριτι­ κή μας πόλη» , είπε ο Σερντάρ μπέη. «Και πώς ξέρετ ε πού πήγα;» ρώτησε ο Κα. «Όπως είναι φυσικό , σας παρακολουθούσε η αστυνομία», είπε ο δη μοσιογράφος. «Κι εμείς, λόγω επαγγέλματος, απ ' αυτόν εδώ τον ασύρματο ακούμε τ ους αστυνομικούς. Το ενε­ νήντα τοις εκατό των ειδήσεων που δημοσιεύουμε στην εφη­ μερίδα μας το μαθαίνουμε από τη Νομαρχία του Καρς και την Ασφάλεια. Όλοι στην Ασφάλεια ξέρουν ότι ρωτάτε όλο τον κόσμο γιατί το Καρς έχει μείνει τόσο φτωχό και καθυστερη ­ μένο και γιατί τα κορίτσια μας αυτοκτονούνε». Ή ταν πολλές οι εξηγήσεις που είχαν δοθεί στον Κα στο θέμα της φτώχειας του Καρς: η μείωση των εμπορικών συ­ ναλλαγών με τη Σοβιετική Ένωση τα χρόνια του Ψυχρού ΠοDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

48

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

λέμου, το κλείσιμο των τελωνείων, η επικράτηση στην πόλη τη δεκαετία του 1 970 των άτακτων κομμουνιστικών ομάδων που απειλούσαν τους πλούσιους, με αποτέλεσμα να τραπούν αυτοί σε φυγή , η μετακόμιση στην Ιστανμπούλ ή στην Άγκυ­ ρα όσων κατάφερναν να συγκεντρώσουν ένα μικρό κεφάλαιο, οι ατέλειωτοι καβγάδες της Τουρκίας με το Αρμενιστάν, επει­ δή το κράτος κι ο Θεός είχαν ξεχάσει το Καρς . . . «Εγώ αποφάσισα να σας πω την αλήθεια», είπε ο Σερντάρ μπέη . Με διαύγεια πνεύματος κι αισιοδοξία που είχε χρόνια να νιώσει, ο Κα κατάλαβε αμέσως ότι το θέμα ήταν η ντροπή . Άλλωστε και τον ίδιο όλα τα χρόνια στη Γερμανία αυτό τον απασχολούσε, αλλά κατάφερνε να το κρύβει απ ' τον εαυτό του. Με την ελπίδα όμως τη ς ευτυχίας μέσα του, τώρα μπο­ ρούσε να δεχτεί αυτή την αλήθεια. « Παλιά εμείς εδώ ήμασταν σαν αδέρφια», είπε ο Σερντάρ μπέη σαν ν ' αποκάλυπτε μυστικό. «Τα τελευταία όμως χρό­ νια, άλλος άρχισε να λέει είμαι Αζέρος, άλλος Κούρδος, άλ­ λος Καραπαπάχος. Υπάρχουν βέβαια εδώ άνθρωποι απ ' όλες τις εθνικότητες. Οι Καραπαπάχοι, τους λέμε και Τερεκέμ, εί­ ναι τ' αδέρφια των Αζέρων. Οι Κούρδοι, εμείς προτιμούμε να λέμε ότι είναι φυλή, παλιά δεν ξέρανε ότι είναι Κούρδοι. Όσο για τα ντόπια απομεινάρια των Οθωμανών, κανείς δεν περη­ φανευόταν λέγοντας "Είμαι ντόπι ος ! " . Τουρκομάνους, Λα­ ζούς, Γερμανούς που εξόρισε ο τσάρος από τη Ρ ωσία, απ' όλους είχαμε, αλλά κανείς δεν περηφανευόταν για την κατα­ γωγή του. Το κομμουνιστικό ραδιόφωνο της Τιφλίδας που θέλει να διαλύσει την Τουρκία ευθύνεται για τη φυλετική πεDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

49

ρηφάνια που τους έπιασε όλους. Τώρα όλοι είναι πιο φτωχοί και πιο περήφανοι». Όταν ο Σερντάρ μπέη αποφάσισε ότι ο Κα είχε πειστεί, πέρασε σε άλλο θέμα. «Οι ισλαμιστές πηγαίνουν πόρτα πόρ­ τα, σχηματίζουν ομάδες και μπαίνουν στα σπίτια μας, μοιρά­ ζουν κατσαρολικά και λεμονοστύφτες, σαπούνια, πλιγούρι κι απορρυπαντικά, περνάνε χρυσαφικά σε παραμάνες και τα κρεμάνε στους ώμους των παιδιών, στις φτωχογειτονιές πιά­ νουν αμέσως φιλίες, οι γυναίκες προσποιούνται τις φιλενά­ δες στις γυναίκες. Λένε , δώστε την ψήφο σας στο Κόμμα τής Ευημερίας, στο Κόμμα του Αλλάχ, όπως τ' ονομάζουν, αφού για τη φτώχεια και την αθλιότητα φταίει το ότι φύγαμε από το δρόμο του Θεού. Οι άντρες μιλάνε με τους άντρες , οι γυναί­ κες με τις γυναίκες. Κερδίζουν την εμπι στοσύνη των ταπει­ νωμένων, των οργισμένων ανέργων, δίνουν χαρά στις γυναί­ κες των ανέργων που δεν ξέρουν τι θα ψήσουν το βράδυ στην κατσαρόλα, έπειτα τους υπόσχονται κι άλλα δώρα και τους βάζουν να ορκιστούν ότι θα δώσουν σ ' αυτούς την ψήφο τους. Και δεν κερδίζουν μόνο την εμπιστοσύνη των φτωχών και των ανθρώπων που νιώθουν μέρα νύχτα ταπεινωμένοι, αλλά και των φοιτητών, που ένα πιάτο ζεστή σούπα έχουν να φάνε όλη μέρα, των εργατών, αλλά και των μικροεπαγγελματιών και των βιοτεχνών, επειδή είναι πιο εργατικοί, πιο έντι μοι και πιο σεμνοί απ ' όλους» . Ο ιδιοκτήτης της εφημερίδας «Σερχάτ Σεχίρ» είπε ότι όλοι μισούσαν το δολοφονημένο πρώην δή μαρχο, όχι γιατί είχε επιχειρήσει ν ' αποσύρει από την κυκλοφορία τις άμαξες επει­ δή «δεν ήταν της μόδας» (άλλωστε η ενέργειά του αυτή είχε Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

50

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

μείνει στη μέση αφού στο μεταξύ δολοφονήθη κε) , αλλά για­ τί λαδωνόταν και παρανομούσε. Έλα όμως που τα δημοκρα­ τικά κόμματα της δεξιάς και της αριστεράς δεν μπορούνε να κατεβάσουν ισχυρό υποψήφιο για τη δημαρχία, καθώς έχουν επιτρέψει να τα διασπάσουν οι βεντέτες, οι εθνικές διαφορε­ τικότητες κι ο εθνικισμός, και δεν είναι μόνο αυτό , αλλά έχουν επιδοθεί και σ' έναν καταστρεπτικό γι' αυτά ανταγωνισμό. «Μόνο στην εντιμότητα του υποψηφίου του Κόμματος του λλλάχ πιστεύουν», είπε ο Σερντάρ μπέη . «Κι αυτός είναι ο Μουχτάρ μπέη , ο πρώην σύζυγος της κυρίας Ιπέκ , τη ς κόρη ς του ιδιοκτήτη του ξενοδοχείου σας, του Τουργκούτ μπέη . Εί­ ναι λίγο άμυαλος, αλλά είναι Κούρδος. Οι Κούρδοι εδώ απο­ τελούν το σαράντα τοις εκατό του πληθυσμού. Τις δημοτικές εκλογές θα τις κερδίσει το Κόμμα του λλλάχ». Το χιόνι , που τώρα έπεφτε ακόμη πιο πυκνό, έδινε πάλι στον Κα μια αίσθηση μοναξιάς. Τη συνόδευε ο φόβος ότι εί­ χε έρθει το τέλος του κόσμου μέσα στον οποίο είχε μεγαλώσει κι είχε ζήσει στην Ιστανμπούλ , αλλά και το τέλος του εξευ ­ ρωπαϊσμένου τρόπου ζωής στην Του ρ κία. Όσον καιρό ήταν στην Ιστανμπούλ, είχε δει να καταστρέφονται οι δρόμοι όπου είχε παίξει παιδί, να καίγονται τα παλιά και κομψά εκείνα σπίτια των αρχών του αιώνα όπου ζούσαν και κάποιοι από τους φίλους του, να κόβονται τα δέντρα των παιδικών του χρόνων, τους κινη ματογράφους να κλείνουν μέσα σε δέκα χρόνια και να μετατρέπονται σε μικρά και σκοτεινά κατα­ στήματα ρούχων το ένα δίπλα στ' άλλο. Αυτό δεν σήμαινε μό­ νο το τέλος της παιδικής του ηλικίας αλλά και το τέλος τού ονείρου του να ζήσει μια μέρα πάλι στην Ι στανμπούλ. ΣκέDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

51

φτηκε πως αν στην Τουρκία κατακτούσε την εξουσία ένα ισχυρό θεοκρατικό κόμμα, η αδερφή του ούτε στο δρόμο δεν θα μπορούσε να βγει χωρίς μαντίλα στο κεφάλι. Με το σταχτί παλτό του σφιχτοδεμένο στη μέση , ο Κα είδε στο φως από τις φωτεινές επιγραφές της εφημερίδας «Σερχάτ Σεχίρ» τις με ­ γάλες νιφάδες του χιονιού να πέφτουν αργά αργά όπως στα παραμύθια, και φαντάστηκε να έχει γυρίσει μαζί με την Ι πέκ στη Φρανκφούρτη. Ή ταν στο Κάουφχοφ, απ' όπου είχε αγο­ ράσει το παλτό του, στο δεύτερο όροφο με τα γυναικεία πα­ πούτσια, και ψωνίζανε. «Όλα είναι μέρος του παγκόσμιου κινήματος των ισλαμι­ στών που θέλουν να κάνουν την Τουρκία Ιράν . . . » «Και οι αυτόχειρες κοπέλες ; » ρώτησε ο Κα. «Υπάρχουν καταγγελίες σύμφωνα με τις οποίες, δυστυχώς, τα κορίτσια πέφτουν θύματα απάτης. Δεν τα γράφουμε αυτά επειδή έχουμε ευθύνη . Ανησυχούμε μήπως από αντίδραση των κοριτσιών μεγαλώσει ο αριθμός των αυτοκτονιών. Λέγε­ ται πως ο διάσημος ισλαμιστής τρομοκράτης Λατζιβέρτ είναι στην πόλη μας. Για να συμβουλέψει , λέει, τις μαντιλοδεμένες κοπέλες και τις πιθανές αυτόχειρες». «Οι ισλαμιστές είναι αντίθετοι στις αυτοκτονίες ; » Ο Σερντάρ μπέη δεν απάντησε σ' αυτή την ερώτηση του Κα. Όταν το πιεστήριο σταμάτησε και στο δωμάτιο έπεσε σιωπή, ο Κα κοίταξε έξω το απίστευτα όμορφο χιόνι. Ο προ ­ βληματισμός του με τα προβλήματα του Καρς τον βοηθούσε ν' αντιμετωπίζει την ολοένα μεγαλύτερη ανησυχία και το φό­ βο του επειδή σε λίγη ώρα θα συναντούσε την Ιπέκ. Όμως η ώρα ήταν μία και είκοσι και ο Κα, με μόνη σκέψη στο μυαλό Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

52

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

του την Ιπέκ, ήθελε να προετοιμάσει τον εαυτό του για τη συ­ νάντησή τους στο ζαχαροπλαστείο. Ο Σερντάρ μπέη , σαν να του πρόσφερε το δώρο που με πολλή φροντίδα είχε ετοιμάσει , άπλωσε μπροστά στον Κα την πρώτη σελίδα της φρεσκοτυπωμένης εφημερίδας που του έφερε ο μεγάλος και γιγαντόσωμος γιος του. Το βλέμμα τού Κα, συνηθισμένο τόσα χρόνια να ψάχνει και να βλέπει στα λογοτεχνικά περιοδικά τ ' όνομά του, έπεσε αμέσως στην εί­ δηση που τον ανέφερε: Ο οιάσημος ποιητής μας ΚΑ βρίσκεται στο Καρς Ο Υνωστός σε όλη την Τουρκία ποιητής μας ΚΑ έφτασε Χθες στην αΚΡΙΤΖκή μας πόλη. Ο νεαρός ποιητής μας, κάτοχος του βραβείου Μπεχτσέτ ΝετζαΤΙΥκίλ, που κέΡΟΖσε το θαυμασμό όλης της χώρας με τις συλλΟΥές του Στάχτες και μανταρίνια καΖ Β ραδινές εφημερίδες, θα καλύψει οημοσlOΥραφΖ κά yza λΟΥαΡΖασμό της εφημερiOας « Τζο υμχο υΡΖέτιι τις οημοτι κές εκλΟΥές. Ο ποιητής ΚΑ ΥΖα πάρα πολλά χρόνΖα στη Γερμανία, στη Φρανκφούρτη, μελετούσε τη ουΤΖκή ΠΟΖητΖκή οραστηΡΖό­ τητα.

«Το όνομά μου», είπε ο Κα, «είναι γραμμένο λάθος. Το Α πρέ­ πει να είναι πεζό». Κι αμέσως μετάνιωσε που το είπε. «Ω ραίο είναι» , είπε , από υποχρέωση θαρρείς. «Δάσκαλε» , είπε ο Σερντάρ μπέη, «επειδή ακριβώς δεν ξέ ­ ραμε πώς γράφεται τ ' όνομά σας, θελήσαμε να επικοινωνή­ σουμε μαζί σας». Και συνέχισε μαλώνοντας τους γιους του με Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

53

φωνή που δεν έδειχνε καμιά ανησυχία. «Έλα δω, γιε μου, κοί­ τα, έχετε γράψει λάθος το όνομα του ποιητή μας». Ο Κα κα­ τάλαβε από τη ν έκφρασή τους ότι δεν ήταν η πρώτη φορά που παρατηρούσανε το τυπογραφικό λάθος. «Διορθώστε το αμέσως . . . » «Δεν υπάρχει λόγος», είπε ο Κα. Κι αυτή τη φορά είδε το σωστά γραμμένο όνομά του στο τέλος τη ς πιο μεγάλη ς είδη­ σης: ΝΥΧΤΑ ΘΡΙΑΜΒΟΥ ΤΗΣ ΘΕΑΤΡΙ ΚΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΣΟΥΝΑΪ ΖΑΪΜ ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ MlΛET Με πολύ ενΟΖαφέρον ΚΖ ενθουσΖασμό εiOαμε Χθες στο Θέατρο ΜΖλέτ
54

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

εξvπr;ρετικοί κάτοικοι TOV Καρς είχαν περάσει μέσ 'από τα σπί­ τια τοvς (για παράΟειγμα, ο οοοντίατρός μας Φαντίλ μπέr; πέ­ ρασε το καλώοιο από το παράθvρο TOV μπαλκονιού TOV στον κ1πο πίσω από το σπίτι), ένωνε τα κεντρικά γραφεία τr;ς τψ λεόρασr;ς στr; λεωφόρο Χαλίτπασα με τr;ν κάμερα στο Θέατρο Μιλέτ. Κι ενώ οι κάτοικοι TOV Καρς επιθvμούν με κάποια άλ­ λr; ευκαιρία να επαναλr;φθεί r; επιτvχr;μένr; avT1 ζωνταν1 με­ τάοοσr; προγράμματος, οι vπεύθvνοι τr;ς Τηλεόρασης Σερχάτ Καρς Μλωσαν ότι χάρr; στr;ν πρώτr; avT1 ζωνταν1 μετάοοσr;

εκπομπ1ς ποv πραγματοποι1θr;κε εκτός στούντιο όλες οι επι­ χειΡ1σεΖς TOV Καρς θέλοvν τώρα να οιαφr;μίζονται στr;ν τr;λε­ όρασr;. Η παράστασr;, τr;ν οποία παρακολούθr;σαν όλοι οι κά­ τοικοι τr;ς πόλr;ςμας, περιλάμβανε τις ωραιότερες σκr;νές από γνωστά φιλοκεμαλικά θεατρικά έργα κι από έργα προϊόντα τού ovτικoύ οιαφωτισμού, σκr;νές από έργα κατά τr;ς οιαφ1μισr;ς ποv αλλοιώνει τον πολιτισμό μας, τις περιπέτειες τοv r5tάσr;μοv οιεθνούς τερματοφύλακά μας Βοvράλ, ποι1ματα για τr;ν πα­ τρiOα και τονΑτατούρκ, το τελεvταίo ποίr;μα TOV οιάσr;μοv ποι­ r;τ1 Κα, το «Χιόνι», το οποίο απάγγειλε ο iOιος, ποv επισκέ­ πτεται αvτ1 τr;ν εποΧ1 τr;ν πόλr; μας, και το επιμορφωτικό θεα­ τρικό, με καινούργιο σχολιασμό, από τα πρώτα χρόνια τ1ς

Δ 'Ιμοκρατίας, Πατρίδα ή Τσαντόρ, με τον καινούργιο τίτλο Πατρίδα ή Μαντίλα.

«Δεν έχω γράψει ποίημα με τίτλο "Χιόνι" , ούτε θα πάω στο θέατρο απόψε. Η είδησή σας θα είναι λάθος». «Μην είστε τόσο σίγουρος. Πολλοί άνθρωποι που μας σνομπάρισαν λέγοντας ότι παρουσιάσατε σαν είδηση γεγοDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

55

νότα που δεν έγιναν, που σκέφτηκαν ότι αυτό που κάνουμε δεν είναι δημοσιογραφία αλλά μαντική, δεν μπόρεσαν να κρύ­ ψουν την έκπληξή τ ους όταν τα πράγματα εξελίχθηκαν όπως ακριβώς τα είχαμε γράψει. Πολλά γεγονότα πραγματοποιή­ θηκαν μόνο επειδή τα είχαμε προαναγγείλει. Αυτό σημαίνει "μοντέρνα" δημοσιογραφία. Κι εσείς, για να μη μας αφαιρέ­ σετε το δικαίωμα να είμαστε μοντέρνοι στο Καρς , για να μη μας ραγίσετε την καρδιά, είμαι σίγουρος ότι πρώτα θα γρά­ ψετε ένα ποίη μα με τίτλο "Χιόνι" και μετά θα έρθετε να το απαγγείλετε» . Και ο Κα, ανάμεσα στις αναγγελίες προεκλογικών συνα­ ντήσεων, την είδηση για τη χορήγηση στα λύκεια του εμβο­ λίου που είχε έρθει από το Ε ρζουρούμ, την πληροφορία ότι ο δήμος διευκόλυνε γι ' άλλη μια φορά τους κατοίκους του Καρς αναβάλλοντας για δυο μήνες την είσπραξη των δόσεων για το χρέος του νερού, διάβασε κι άλλη μια είδηση, την οποία δεν είχε προσέξει με την πρώτη ματιά : ΤΟ ΧΙΟΝΙ ΑΠΕΚΛΕΙΣΕ ΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ Το χιόνι ποv πέφτει ακατάπαvστα εγώ και ovo μέρες έχει για­ κόψει τψ ΕΠικοινωνία της πόλης μας με τον vπόλοιπο κόσμο. Μετά το γρόμο TOV ΑρνταΧάν ποv αποκλείστηκε Χθες το πρωί, μετά το μεσημέρι έκλεισε και ο γρόμος για το Σαρίκαμις. Η vπερβολικ1 χιονόπτωση κι ο πάγος στψ περιοΧ1 ανάγκασαν τον ογηγό TOV λεωφορείοv της εταιρείας Γιλμάζ, ποv εκτελού­ σε το γρομολόγιο Καρς - Ερζοvρούμ, να γvρίσει πίσω στο Καρς. Σύμφωνα με τψ ανακοίνωση της Μετεωρολογικ1ς ΥπηρεDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

56

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

σίας, το κρύο που μας έρχεται από J'f/ Σιβ'f/ρiα και το πολύ χιό­ νι θα οιαΤ'f/ρ'f/θούν και τις επόμενες τρεις μέρες. Το Καρς, όπως γινόταν παλιά το χειμώνα, θα χρειαστεί ν ' αντιμετωπίσει μόνο του τις ανάγκες του. Ευκαιρία να βάλουμε σε τάξ'f/ τψ πόλ'f/ μας.

Ο Κα ήταν έτοιμος να φύγει όταν ο Σερντάρ μπέη σηκώθηκε απότομα από τη θέση του και στάθηκε μπροστά στην πόρτα ώστε ν ' αναγκάσει τον Κα ν' ακούσει και τα τελευταία που εί­ χε να του πει. «Ποιος ξέρει τι θα έχουν να σας διηγηθούν ο Τουργκούτ μπέη και οι κόρες του ! » είπε. «Είναι άνθρωποι ειλικρινείς και τα βράδια κάνουμε παρέα, αλλά μην ξεχνάτε: ο πρώην άντρας της κυρίας Ιπέκ είναι υποψήφιος δήμαρχος του Κόμματος του Αλλάχ. Για την αδερφή της την Καντιφέ, που ήρθε εδώ για να σπουδάσει , λέγεται ότι είναι η πιο σκληροπυρηνική από τα κορίτσια με μαντίλα. Ο πατέρας είναι παλιός κομμουνιστής ! Ούτε ένας άνθρωπος σ ' ολόκληρο το Καρς δεν έχει καταλά­ βει γιατί ήρθαν εδώ , τέσσερα χρόνια πριν, τις χειρότερες μέ­ ρες του Καρς». Ο Κα εξακολούθησε να δείχνει αδιάφορος, αν και μάθαινε την ίδια στιγμή πολλά κι ανησυχητικά πράγματα.

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

4

'Ή ρθες στ' αλή θ εια για να καλύ ψ εις τις εκλογές /

και τις αυτοκτονιες;

Ο Κα καΖ η Ιπέκ στο ζαχαροπλαστε Ιο ΚαΖνούΡΥΖα Ζω1 Παρ' όλο που τα νέα ήταν άσχημα, γιατί άραγε ο Κα χαμο­ γελούσε, έστω κι αν το χαμόγελό του ήταν αδιόρατο, καθώς περπατούσε, κάτω απ' το χιόνι, στη λεωφόρο Φ αίκμπεη με κατεύθυνση το ζαχαροπλαστείο Καινούργια Ζωή ; Με τον ήχο της «Ρομπέρτα» του Πεπίνο ντι Κάπρι στ' αυτιά του, έβλεπε τον εαυτό του σαν ρομαντικό και μελαγχολικό ή ρωα μυθι­ στορήματος του Τουργκένιεφ που πάει να συναντήσει τη γυ­ ναίκα των ονείρων του. Του άρεσαν πολύ τα κομψά μυθιστο­ ρήματα του Τουργκένιεφ, ο οποίος, από την Ευρώπη όπου βρισκόταν, ονειρευόταν με νοσταλγία κι αγάπη την πατρίδα του. Την είχε εγκαταλείψει με περιφρόνηση, επειδή τον εί­ χαν κουράσει τα ατέλειωτα προβλήματα και η πρωτόγονη κα­ τάσταση που επικρατούσε εκεί. Ν α πω όμως την αλήθεια : όλ' αυτά τα χρόνια ο Κα δεν ονειρευόταν την Ιπέκ, όπως θα συ­ νέβαινε σε μυθιστόρημα του Τουργκένιεφ. Απλά ονειρευόταν μια γυναίκα σαν την Ιπέκ · ίσως να τη θυμήθηκε το πολύ μιαDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

58

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

δυο φορές. Άρχισε όμως να τη σκέφτεται μόλις έμαθε ότι χώ­ ρισε από τον άντρα της, και τώρα προσπαθούσε να ξεπεράσει με τη μουσική του Πεπίνο ντι Κάπρι και το ρομαντισμό τού Τουργκένιεφ την έλλειψη από το γεγονός ότι δεν την είχε ονειρευτεί αρκετά, ώστε να μπορέσει να δημιουργήσει μαζί της μια πιο βαθιά και ειλικρινή σχέση . Ξ έχασε όμως το ρομαντισμό του Τουργκένιεφ, που είχε στο νου του, μόλις μπήκε στο ζαχαροπλαστείο και κάθισε στο ίδιο τραπέζι μαζί της. Η Ι πέκ ήταν ομορφότερη από τότε στο πανεπιστήμιο, αλλά κι απ ' όσο όμορφη του είχε φανεί στο ξε­ νοδοχείο. Το ότι η ομορφιά της ήταν πραγματική , τα ελαφρά βαμμένα χείλη της, η χλομάδα της επιδερμίδας της, η λάμψη των ματιών της και η αυθόρμητη συμπεριφορά της που αμέ­ σως δημιουργούσε ατμόσφαιρα οικειότητας, ανησυχούσαν τον Κα. Η Ιπέκ κάποια στιγμή του φάνηκε τόσο εγκάρδια, που φοβήθηκε ότι δεν θα μπορούσε να διατηρήσει τη φυσι­ κότητά του. Αυτός ήταν ο μεγαλύτερός του φόβος στη ζωή, εκτός από το φόβο μήπως γράψει κακή ποίηση . «Στο δρόμο είδα τους εργάτες να περνάνε, λες κι ήταν σκοινί μπουγάδας, ένα καλώδιο από την Trιλεόρασrι Σερχάτ Καρς στο Θέατρο Μιλέτ για ζωντανή σύνδεση με την παρά­ σταση», είπε ο Κα για ν' ανοίξει ένα θέμα συζήτησης. Κι απέ­ φυγε να χαμογελάσει για να μη δώσει την εντύπωση ότι πε­ ριφρονούσε τη ζωή στην επαρχία εξαιτίας των ελλείψεών της. Για ένα διάστημα, όπως γίνεται με τα ζευγάρια που από πολύ καλή διάθεση θέλουν να συμφωνήσουν σε όλα, έψαξαν να βρουν κοινά θέματα ώστε να συζητάνε με άνεση . Μόλις τελείωνε το ένα θέμα, η Ι πέκ με δη μιουργικό χαμόγελο έβριDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

59

σκε άλλο. Το χι όνι , η φτώχε ι α στο Καρς, το παλτό του Κα, πόσο λίγο αλλαγμένο έβρ ι σκαν ο ένας τον άλλο, το τσιγάρο που δεν μπορούσαν να το κόψουν, οι κο ινοί φίλο ι που είχε δει ο Κα στην Ιστανμπούλ. . . Το ότι ο ι μανάδες και των δυο εί­ χαν πεθάνε ι και ήταν κ ι οι δυο θαμμένες στο νεκροταφείο τού Φερίκι οϊ τους έφερε πολύ κοντά, όπως ακρ ι βώς θέλανε. Και με την προσωρ ινή άνεση της ο ι κε ι ότητας (ακόμη κ ι αν είναι προσπο ιητή) που νιώθουν ένας άντρας και μια γυναίκα όταν δι απι στώνουν πως είναι το ίδι ο ζώδ ι ο, είπαν γι α τη σημασία των μανάδων τους στη ζωή τους (με λίγα λόγια) και γι ατί κα­ τεδαφίστηκε ο παλι ός σι δηροδρομικός σταθμός του Καρς (με λίγο περ ι σσότερα λόγια) · ότι στη θέση του ζαχαροπλαστείου Καινούργι α Ζωή, όπου συναντήθηκαν, ήταν μέχρ ι το 1 967 μια παλιά Ορθόδοξη εκκλησία κι ότι η πόρτα της εκκλησίας φυ­ λαγόταν τώρα στο μουσείο · γι α το αφι ερωμένο στο μακελει ό των Αρμενίων τμήμα του μουσείου (μερι κοί τουρίστες, είπε η Ι πέκ, στην αρχή νομίζουν ότι το τμήμα στήθηκε σε ανάμνηση των Αρμενίων που σκότωσαν ο ι Τούρκο ι , ώσπου καταλαβαί­ νουν ότι στην περίπτωση αυτή είναι γι α το αντίθετο) · γι α το μοναδ ι κό σερβ ιτόρο του ζαχαροπλαστείου, λίγο κουφό, λίγο φάντασμα · για στους τσαϊχανέδες του Καρς όπου δεν σερβί­ ρεται καφές επε ι δή είναι ακρ ι βός και δεν έχουν να τον πλη­ ρώσουν ο ι άνεργο ι · γι α τι ς πολιτι κές πεποιθήσε ις του δημο­ σ ι ογράφου που ξενάγησε τον Κα και γι α τι ς παρατάξει ς που υποστηρίζουν ο ι άλλες εφημερίδες (όλο ι ήταν με το στρατό και με την κυβέρνηση) · γι α το αυρ ι ανό φύλλο της εφημερίδας «Σερχάτ Σεχίρ» που έβγαλε ο Κα από την τσέπη του. Όταν η Ι πέκ άρχι σε να δ ι αβάζε ι με πολλή προσοχή την Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

60

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

πρώτη σελίδα της εφημερίδας, ο Κα φοβήθηκε ότι και για κεί­ νη, όπως για τους παλιούς φίλους που είχε συναντήσει στην l στανμπούλ, μοναδική αλήθεια ήταν ο αξιοθρήνητος, άθλιος πολιτικός κόσμος της Τουρκίας, ότι δεν θα της περνούσε ού­ τε φευγαλέ α απ ' το μυαλό να πάει να ζήσει στη Γερμανία. Ο Κα κοίταξε μ ' επιμονή τα μικρά χέρια, το καλοφτιαγμένο της πρόσωπο , που γι ' αυτόν ήταν ακόμη εκπληκτικά ωραίο. « Εσύ με ποια διάταξη του νόμου καταδικάστηκες, για πό­ σα χρόνια; » ρώτησε ύστερα η l πέκ χαμογελώντας. Ο Κα απάντησε. Προς τα τέλη της δεκαετίας του 1 970 τα πάντα γράφονταν στις μικρές πολιτικές εφημερίδες, όλοι δι­ κάζονταν και καταδικάζονταν σύμφωνα μ ' ένα συγκεκριμένο άρθρο του Ποινικού Κώδικα, και περηφανεύονταν γι ' αυτό, αλλά κανείς δεν φυλακιζόταν, επειδή η αστυνομία δεν κυνη­ γούσε τους συντάκτες, τους συγγραφείς, τους μεταφραστές, που άλλαζαν συνεχώς διεύθυνση κατοικίας. Αργότερα, μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα, άρχισαν να συλλαμβάνονται ο ένας μετά τον άλλο κι αυτοί που άλλαζαν κατοικία, και τότε ο Κα το ' σκασε στη Γερμανία, όταν καταδικάστηκε για ένα πο­ λιτικό άρθρο που δεν είχε γράψει ο ίδιος αλλά βιάστηκε να το εκδώσει χωρίς καν να το διαβάσει. «Πέρασες δύσκολα στη Γ ερμανία;» ρώτησε η l πέκ. «Ευτυχώς που δεν έμαθα γερμανικά, αυτό μ ' έσωσε», είπε ο Κα. «Το σώμα μου αντιστάθηκε στα γερμανικά, και μ ' αυτό τον τρόπο διατήρησα τελικά την αγνότητά μου και την ψυχή μου». Ξαφνικά, αν και με φόβο μήπως τα πει όλα και γελοιοποι­ ηθεί, ευχαριστημένος όμως που τον άκουγε η l πέκ, ο Κα διη Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

61

ΧlOΝΙ

γήθηκε την άγνωστη σε όλους ιστορία της σιωπής στην οποία είχε βυθιστεί, της αδυναμίας του να συνθέσει έστω κι ένα ποίη­ μα τα τέσσερα τελευταία χρόνια. «Είχα νοικιάσει ένα μικρό διαμέρισμα κοντά στο σταθμό, που το μοναδικό του παράθυρο έβλεπε τις στέγες της Φραν­ κφούρτης. Τα βράδια αναπολούσα μέσα στη σιωπή τη μέρα Ι Ι Ι Ι , Ι Ι που ειχα αφησει πισω κι αυτο μ εκανε να γραφω ποιηματα. Πολύ αργότερα, Τούρκοι μετανάστες που έμαθαν ότι στην Τουρκία είχα ένα όνομα ως ποιητής, δή μοι που θέλανε να προσελκύσουν τους Τούρκους, κάποιες βιβλιοθήκες, μερικά τρίτης κατηγορίας σχολεία, κοινότητες που θέλανε τα παιδιά τους να συναντήσουν έναν ποιητή που έγραφε στην τουρκική γλώσσα, άρχισαν να με καλούν να τους διαβάσω ποίηση». Ο Κα έμπαινε στη Φρανκφούρτη σ ' ένα από τα τρένα που θαύμαζε για την ακρίβεια και την οργάνωσή τους, ένιωθε την ίδια σιωπή όταν από το θολό καθρέφτη του παραθύρου περ­ νούσαν τα κομψά καμπαναριά των εκκλησιών στις μακρινές κωμοπόλεις, το σκοτάδι απ ' την καρδιά των δασών με τις οξιές, τα γερά παιδιά που γυρίζανε στα σπίτια τους με τις σχο­ λικές τους τσάντες στην πλάτη, αισθανόταν σαν να ήταν στο σπίτι του επειδή δεν καταλάβαινε καθόλου τη γλώσσα αυτής της χώρας, έγραφε ποιήματα. Αν δεν ταξίδευε σε άλλη πόλη για να διαβάσει ποιήματα, κάθε πρωί στις οκτώ έβγαινε από το σπίτι του, περπατούσε κατά μήκος της Κάιζερστρασε, πή­ γαινε στη δημοτική β ι βλιοθήκη της λεωφόρου Τσάιλ και διά­ βαζε. « Είχε αγγλικά βιβλία εκεί που θα μου φτάνανε για είκο­ σι ζωές». Με την ηρεμία των παιδιών που ξέρουν ότι ο θάνα­ τος είναι πολύ μακριά, διάβαζε μυθιστορή ματα του 1 90 υ ι

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

62

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

αιώνα που λάτρευε, τους Άγγλους ρομαντικούς ποιητές, βι­ βλία σχετικά με την ιστορία της τεχνολογίας, καταλόγους μουσείων, ό,τι τραβούσε η καρδιά του. Γύριζε τις σελίδες ο Κα στη δημοτική βιβλιοθήκη , κοίταζε τις παλιές εγκυκλο­ παίδειες, κοντοστεκόταν στις σελίδες με τις εικόνες, κι ενώ όταν διάβαζε γι ' άλλη μια φορά τα μυθιστορήματα του Τουρ­ γκένιεφ είχε στ' αυτιά του το βουητό της πόλης, μέσα του άκουγε τη σιωπή των τρένων. Την ίδια σιωπή άκουγε και τα βράδια, όταν, αλλάζοντας το δρομολόγιό του, περπατούσε κατά μήκος του ποταμού Μάιν, περνούσε μπροστά από το Εβραϊκό Μουσείο, και τα Σαββατοκύριακα, όταν πήγαινε περπατώντας από τη μια άκρη της πόλης στην άλλη . « Οι σιωπές μετά από λίγο καιρό άρχισαν να πιάνουν τόσο μεγάλο μέρος της ζωής μου, ώστε σταμάτησα ν' ακούω εκεί­ νο τον τόσο ενοχλητικό θόρυβο με τον οποίο έπρεπε να συ­ γκρουστώ για να γράψω ποίηση», είπε ο Κα. «Άλλωστε δεν μιλούσα καθόλου με τους Γερμανούς. Ούτε με τους Τούρκους είχα καλές σχέσεις, που με θεωρούσαν εξυπνάκια, κουλτου­ ριάρη και μισότρελο. Δεν έβλεπα K ανέν�ν, δεν μιλούσα με κα­ νέναν, ούτε έγραφα ποιήματα». « Ναι, αλλά στην εφη μερίδα γράφει ότι θ' απαγγείλεις το τελευταίο σου ποίημα». «Μα αφού δεν υπάρχει τελευταίο ποίη μα, τι να τους δια­ βάσω;» Στο ζαχαροπλαστείο, εκτός από τους ίδιους, σ' ένα σκο ­ τεινό τραπέζι κοντά στο παράθυρο κάθονταν ένας μικροκα­ μωμένος νεαρός κι ένας μεσήλικας, λεπτός, κουρασμένος άντρας που προσπαθούσε υπομονετικά να εξηγήσει κάτι στο Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

63

νεαρό. Το ρόδινο χρώμα από τη φωτεινή επιγραφή με τ ' όνο­ μα του ζαχαροπλαστείου φώτ ιζε τ ι ς χοντρές νιφάδες του χι ο­ νι ού που πέφτανε στο σκοτάδ ι από το τεράστι ο παράθυρο ακρ ι βώς πίσω τους, κάνοντας τους δυο πελάτες, που είχαν παρασυρθεί από την έντονη κουβέντα τους στη μακρινή γω­ ν ι ά του ζαχαροπλαστείου, να μο ι άζουν με σκηνή κακής ασπρόμαυρης ταινίας. «Η αδερφή μου η Καντι φέ την πρώτη φορά δεν πέρασε τις ε ι σαγωγι κές γι α το πανεπι στήμι ο», είπε η l πέκ. «Τη δεύτερη φορά κατάφερε να μπε ι εδώ, στο Εκπαιδ ευτι κό Ινστιτούτο. Ο λεπτός άντρας που κάθεται πίσω από μένα, στην άκρη, εί­ ναι ο διευθυντής του Ινστιτούτου. Ο πατέρας μου, που αγα­ πάει πολύ την αδερφή μου, όταν έμε ινε μόνος μετά το θάνα­ το της μητέρας μου από τροχαίο, αποφάσισε να έρθει εδώ, να είναι μαζί μας. Μετά τον ερχομό του πατέρα μου, τρία χρόνια πρ ιν, χώρι σα κ ι εγώ από τον Μουχτάρ. Από τότε μένουμε μα­ ζί. Συνεται ρ ι στήκαμε με τους συγγενείς μας και τώρα το ξε­ νοδοχείο, που το έχουν στοιχειώσει οι αναστεναγμοί των νε­ κρών και τα φαντάσματα, είναι δικό μας». Όταν ήταν φο ιτητές, τότε που οργανώνονταν στην αρ ι ­ στερά, ανάμεσα στον Κα και την l πέκ δεν υπήρχε τίποτα. Στα δεκαεπτά του χρόνι α ο Κα, όταν άρχισε να κυκλοφορεί στους ψηλοτάβανους διαδ ρόμους της Φ ιλοσοφ ι κής, πρόσεξε αμέ­ σως, όπως κ ι ο ι περι σσότερο ι άλλωστε, την Ι πέκ εξαιτίας τής ομορφ ιάς της. Την ξανάδε την επόμενη χρονι ά, ως σύζυγο του φίλου του πο ιητή Μουχτάρ από την ίδια οργάνωση : η l πέκ και ο Μουχτάρ ήταν από το Καρς. «Γυρίσαμε στο Καρς και ο Μουχτάρ ανέλαβε τα πρατήρι α Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

64

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜ Ο Υ Κ

Άρτσελι κ και Αίγκάζ του πατέρα του», είπε η l πέκ. «Κι επε ι ­ δή ο και ρός περνούσε κα ι δεν κάναμε πα ι δι ά, άρχι σε να με πηγαίνε ι στους γι ατρούς στο Ερζουρούμ κα ι στην l σταν­ μπούλ. Γ ι' αυτό χωρίσαμε. Μόνο που ο Μουχτάρ αντί να ξα­ ναπαντρευτεί, αφοσι ώθηκε στη θρησκεία». « Γι ατί αφοσι ώνονται όλο ι στη θρησκεία;» Η l πέκ δεν απάντησε γι α λίγο κοίταζαν την ασπρόμαυρη τηλεόραση . « Γι ατί αυτοκτονούν όλο ι σ ' αυτή την πόλη;» ρώτησε ο Κα. «'Οχι όλο ι , αυτοκτονούν τα νεαρά κορίτσι α, ο ι γυναίκες», είπε η l πέκ. « Ο ι άντρες αφοσι ώνονται στη θρησκεία, ο ι γυ­ ναίκες αυτοκτονούν». « Γ ι ατί;» Από το βλέμμα που του έρ ι ξε η l πέκ, ο Κα ένιωσε ότι στην ερώτησή του και στην επι μονή του να πάρει μια γρήγορη απά­ ντηση υπή ρχε μι α δόση θρασύτητας κ ι αδ ι ακρ ι σίας. Σώπα­ σαν λίγο. « Γ ια το ρεπορτάζ μου γι α τι ς εκλογές πρέπει να συναντή­ σω τον Μουχτάρ», είπε ο Κα. Η l πέκ ση K(�θη K ε αμέσως, πήγε στον πάγκο κ ι έκανε ένα τηλεφώνη μα. « Μέχρ ι τι ς πέντε θα είναι στο επαρχι ακό γρα­ φείο του κόμματός τους», είπε γυρίζοντας στη θέση της. «Σε περ ι μένει » . Σώπασαν και ο Κα πανι κοβλήθηκε. Αν δεν είχαν κλείσε ι οι δρόμοι , θα ' φευγε αμέσως με το πρώτο λεωφορείο. Ένι ω­ θε βαθι ά θλίψη γι α τ' απόβραδα του Καρς και γι α τους ξεχα­ σμένους κατοίκους του. Από μόνα τους τα μάτι α του κοίτα­ ζαν το χιόνι . Η l πέκ και ο Κα κοίταζαν το χι όνι όπως οι άνDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

65

θρωποι που έχουν πολύ χρόνο στη διάθεσή τους και δεν παίρ­ νουν τη ζωή στα σοβαρά. «Ή ρθες στ' αλήθεια για να καλύψεις τις εκλογές και τις αυ­ τοκτονίες;» ρώτησε η l πέκ. «Όχι», είπε ο Κα. «Στην l στανμπούλ έμαθα ότι χώρισες από τον Μουχτάρ. Ή ρθα να σε παντρευτώ». Η l πέκ έβαλε τα γέλια, σαν να είχε ακούσει ένα ωραίο αστείο, γρήγορα όμως έγινε κατακόκκινη . Πέρασε αρκετή ώρα χωρίς να μιλάνε και ο Κα είδε στα μάτια της ότι τα έβλε­ πε όλα όπως ακριβώς ήταν. «Δεν έχεις την υπομονή ούτε να κρύψεις τις προθέσεις σου ούτε να με πλησιάσεις με κομψό­ τητα και να με φλερτάρεις με ευγένεια», λέγανε τα μάτια τής l πέκ. «Δεν ή ρθες επειδή μ ' αγαπάς κι επειδή με σκέφτεσαι μ' έναν ιδιαίτερο τρόπο, ή ρθες επειδή έμαθες ότι χώρισα, θυ­ μήθηκες πόσο όμορφη είμαι και θεωρείς πως είναι μια μορφή αδυναμίας το γεγονός ότι ζω στο Καρς». Ο Κα, αποφασισμένος να τιμωρήσει τη θρασύτατη επιθυ­ μία του να γίνει ευτυχισμένος, για την οποία ντρεπόταν πια, φαντάστηκε την l πέκ να σκέφτεται για τους δυο τους και να λέει μια ακόμη πολύ σκληρή αλήθεια : «Αυτό που μας ενώνει είναι ότι έχουμε κι οι δυο περιορίσει τις προσδοκίες μας από τη ζωή». Όμως η l πέκ είπε κάτι τελείως διαφορετικό απ' αυ­ τό που φανταζόταν ο Κα. «Πάντα πίστευα ότι θα γινόσουνα πολύ καλός ποιητής», είπε. «Σε συγχαίρω για τις συλλογές σου». Όπως σε όλα τα εστιατόρια, τους τσαϊχανέδες και τα φουαγιέ των ξενοδοχεί­ ων του Καρς, έτσι κι εδώ δεν υπήρχαν κρεμασμένα τοπία με τα βουνά του Καρς, για τα οποία οι κάτοικοι ένιωθαν τόσο Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

66

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

περήφανοι, αλλά εικόνες με τις ελβετικές Άλπεις. Ο γέρος σερβιτόρος που πριν από λίγο τους είχε σερβίρει το τσάι, κα­ θόταν ανάμεσα στα ταψιά με τα βουτυρωμένα τσουρέκια και τις χρυσές σοκολάτες, που γυάλιζαν κάτω από το χλομό φως των φωτιστικών, δίπλα στο ταμείο, με την πλάτη του γυρι­ σμένη στα τραπέζια που ήταν αποπίσω και το πρόσωπό του στραμμένο προς αυτούς, και κοίταζε ευτυχισμένος την ασπρόμαυρη τηλεόραση στον τοίχο. Ο Κα, πρόθυμος να κοι­ τάξει οτιδήποτε εκτός από τα μάτια της Ιπέκ, συγκέντρωσε την προσοχή του στην ταινία στην τηλεόραση. Δυο μουστα­ καλήδες κυνηγούσαν μια ξανθή Τουρκάλα ηθοποιό με μπικί­ νι που έτρεχε σε μια παραλία. Ξαφνικά ο μικροκαμωμένος άντρας στο σκοτεινό τραπέζι στην άκρη του ζαχαροπλαστεί­ ου σηκώθηκε και σημαδεύοντας μ' ένα όπλο το διευθυντή τού Εκπαιδευτικού Ι νστιτούτου άρχισε να του λέει κάτι που ο Κα δεν μπορούσε ν' ακούσει. Ο Κα κατάλαβε αργότερα ότι το όπλο εκπυρσοκρότησε ενώ ο διευθυντής προσπαθούσε ν' απαντήσει. Κι αυτό το κατάλαβε όχι τόσο από τον ήχο τού όπλου, που είχε δεν είχε ακούσει, όσο από το σώμα του διευ­ θυντή, που το είδε να τραντάζεται και να πέφτει από την κα­ ρέκλα καθώς η σφαίρα καρφώθηκε μέσα του. Γ υρισμένη τώρα και η Ιπέκ κοίταζε κι αυτή τη σκηνή που παρακολουθούσε ο Κα. Ο γέρος σερβιτόρος δεν ήταν εκεί που τον είχε δ ει πριν από λίγο ο Κα. Ο μικροκαμωμένος άντρας είχε σηκωθεί από τη θέση του και σημάδευε το διευθυντή που ήταν πεσμένος στο πάτωμα. Ο διευθυντής κάτι προσπαθούσε να του πει . λλλά επειδή η τηλεόραση ήταν ανοιχτή , αυτά που έλεγε δεν Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

67

ακούγονταν. Ο μικροκαμωμένος άντρας έριξε άλλες τρεις σφαίρες στο σώμα του διευθυντή κι εξαφανίστηκε στη στιγμή από μια πόρτα πίσω του. Ο Κα δεν είχε δει το πρόσωπό του. «Πάμε να φύγουμε», είπε η Ι πέκ. «Ας μη στεκόμαστε εδώ». « Β οήθεια ! » φώναξε ο Κα, με αδύναμη όμως φωνή. « Να τη­ λεφωνήσουμε στην αστυνομία», είπε μετά. Αλλά δεν είχε κα­ ταφέρει να κουνηθεί από τη θέση του. Αμέσως μετά έτρεξε πίσω από την Ι πέκ. Δεν υπήρχε κανείς ούτε στη δίφυλλη πόρ­ τα του ζαχαροπλαστείου Καινούργια Ζωή ούτε στις σκάλες που κατέβηκαν βιαστικά. Μόλις βγήκαν στο χιονισμένο πεζοδρόμιο, άρχισαν να περπατάνε πολύ γρήγορα. «Κανείς δεν μας είδε να βγαί­ νουμε από κει μέσα», σκεφτόταν ο Κα, κι α υτή η σκέψη τον ανακούφιζε επειδή ένιωθε σαν να ήταν αυτός ο δολοφόνος. Λες κι η επιθυμία του να την παντρευτεί, που ντρεπόταν κι ένιωθε μετανιωμένος επειδή την είχε εκφράσει, είχε τιμω­ ρηθεί όπως της άξιζε. Δεν ήθελε να κοιτάξει κανέναν κατά­ ματα. Όταν έφτασαν στη γωνία της λεωφόρου Κιαζίμ Καρά­ μπεκιρ, ο Κα φοβόταν πάρα πολλά πράγματα, αλλά ήταν και πάρα πολύ ευτυχισμένος καθώς το μυστικό που μοιράζονταν αυτός και η Ι πέκ είχε γίνει αιτία να δημιουργηθεί μια σιωπη­ λή οικειότητα μεταξύ τους. Όταν στο φως της γυμνής λά­ μπας, που φώτιζε τα κασόνια με τα πορτοκάλια και τα μήλα στην πόρτα της στοάς Χαλίλ Πασά και αντικατοπτριζόταν στον καθρέφτη του μπαρμπέρη ακριβώς δίπλα, είδε τα μάτια της Ι πέκ δακρυσμένα, ανησύχησε. « ο διευθυντής του Ι νστιτούτου δεν επέτρεπε στις φοιτήDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

68

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

τριες με μαντίλες να παρακολουθούν τα μαθήματα», είπε. « Γι' αυτό τον σκότωσαν το φουκαρά». «Να το πούμε στην αστυνομία», είπε ο Κα, και θυμήθηκε ότι αυτή ήταν μια πρόταση που κάποτε μισούσαν οι αριστε­ ροί. «Έτσι κι αλλιώς θα τα καταλάβουν όλα. Ίσως ήδη τα ξέ­ ρουν όλα. Στο δεύτερο όροφο είναι τα κεντρικά γραφεία τής επαρχιακής οργάνωσης του Κόμματος της Ευημερίας». Και η Ιπέκ έδειξε την είσοδο της πολυκατοικίας. «Πες στον Μου­ χτάρ όσα είδες, ώστε να μην εκπλαγεί όταν αρχίσει να τον τραβολογάει η ΕΥΠ ( Ε θνική Υπη ρεσία Πληροφοριών) . Να σου πω όμως κι αυτό : ο Μουχτάρ θέλει να ξαναπαντρευτού ­ με. Να το θυμάσαι αυτό όση ώρα θα μιλάτε».

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

5

Δάσκαλε , μπορώ να σας κάνω μια ερώτηση ;

και τε λ ε vταiα σ vζήτrι σ rι ανάμ ε σα στο δολ οφόνο και το θύμα Η τι ρώ τrι

Ο δ ι ευθυντής του Εκπα ι δευτι κού Ινστιτούτου που πυροβο­ λήθηκε στο στήθος από το μι κρόσωμο άνθρωπο στο ζαχαρο­ πλαστείο Καινούργι α Ζωή, κάτω από τα βλέμματα του Κα και της Ιπέκ, είχε δεμένο πάνω του με φαρδ ι ές ταινίες ένα κρυφό μαγνητόφωνο. Τη συσκευή, μάρκας Grundig, προϊόν ε ι σαγωγής, είχαν τοποθετήσε ι στο σώμα του δ ι ευθυντή τού Εκπα ιδευτι κού Ινστιτούτου με πολλή προσοχή υπάλληλο ι της Εθνι κής Υπηρεσίας Πληροφοριών. Ο ι απειλές που δεχόταν ο δ ι ευθυντής κατά της ζωής του επε ι δή δεν επέτρεπε στι ς κο­ πέλες με τι ς μαντίλες να μπουν στο πανεπιστήμιο και στι ς αί­ θουσες, και ο ι πληροφορίες που είχαν ο ι υπάλληλοι της ΕΥΠ στο Καρς από τους κύκλους των φανατικών θρησκόληπτων; είχαν κάνε ι απαραίτητη την προστασία του, όμως ο δ ιευθυ­ ντής, που, αν και είχε κοσμι κές αντι λήψεις, πίστευε στη μοί­ ρα όσο κάθε καλός θρησκόληπτος, σκέφτηκε ότι από την πα­ ρουσία κάπο ι ου μπράβου μπάστακα δίπλα του, προτι μότερη Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

70

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ήταν η ηχογράφηση αυτών που τον απειλούσαν ώστε να μπο­ ρέσουν να τους συλλάβουν μετά. Όπως έκανε πάντα σε πα­ ρόμοιες περιπτώσεις, είχε ενεργοποιήσει το μηχανισμό μό­ λις είδε να τον πλησιάζει ένας άγνωστος στο ζαχαροπλαστείο Καινούργια Ζωή, όπου είχε μπει, χωρίς να το έχει προγραμ­ ματίσει, για να φάει ένα τσουρεκάκι με καρύδι που του άρεσε πολύ. Δύο σφαίρες πέτυχαν το μαγνητόφωνο, που δεν μπό­ ρεσε να σώσει τη ζωή του διευθυντή , ωστόσο τη συνομιλία, απομαγνητοφωνημένη κι ανέπαφη, μου την έδωσαν μετά από πολλά χρόνια η δακρυσμένη, ηλικιωμένη πια χήρα του μακα­ ρίτη διευθυντή και η κόρη του, ένα διάσημο φωτομοντέλο. «Καλημέρα, δάσκαλε, με γνωρίσατε;» / «'Οχι, δεν σας θυ­ μάμαι» . / «Είμαι σίγουρος γι ' αυτό. Επειδή δεν έχουμε γνωρι­ στεί ποτέ. Χθες βράδυ και σήμερα το πρωί προσπάθησα να συναντηθούμε. Χθες οι αστυνομικοί με διώξανε από την πόρ­ τα του Ι νστιτούτου. Σήμερα, αν και κατάφερα να μπω μέσα, η γραμματέας σας δεν μ ' άφησε να σας δω. Σας πέτυχα όμως στην πόρτα της τάξης σας, πριν μπείτε μέσα. Τότε με είδα­ τε. Θυμάστε, δάσκαλε;» / «Όχι, δεν θυμάμαι». / «Τι δεν θυ­ μάστε; Ε μένα ή ότι με είδατε;» / « Γιατί θέλατε να με δείτε;» / «Αυτό που θα ήθελα πραγματικά είναι να συζητήσουμε με τις ώρες, με τις μέρες, για κάθε θέμα. Είστε ένας καθ ' όλα σεβα­ στός, μορφωμένος, πνευματικός άνθρωπος, ένας καθηγητής της Γεωπονικής. Ε μείς, δυστυχώς, δεν καταφέραμε να σπου­ δάσουμε. Υπάρχει όμως ένα θέμα για το οποίο έχω διαβάσει πάρα πολλά πράγματα. Γι ' αυτό το θέμα θα ήθελα να συζη­ τήσουμε. Δάσκαλε, με συγχωρείτε, αλλά δεν φαντάζομαι να σας καθυστερώ από κάτι». / « Παρακαλώ». / «Μου επιτρέπετε Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

7]

να καθίσω; Είναι μεγάλο το θέμα». / «Παρακαλώ, καθίστε». (Ή χος από καρέκλα που τη σέρνει κάποιος κι έπειτα κάθε­ ται.) / «Τρώτε τσουρεκάκι με καρύδια , δάσκαλε. Στο Τόκατ μας έχει πολλές καρυδιές. Έχετε πάει ποτέ στο Τόκατ;» / «Δυ­ στυχώς , όχι». / «Τι κρίμα, δάσκαλε. Αν βρεθείτε ποτέ στο Τό­ κατ, θα μείνετε οπωσδήποτε στο δ ικό μου σπίτι. Όλη μου τη ζωή , τριάντα έξι χρόνια , την έζησα στο Τόκατ. Είναι πολύ όμορφο μέρος. Και η Τουρκία είναι πολύ ωραία χώρα. (Σιω­ πή .) Τι κρίμα όμως που δεν ξέρουμε την πατρίδα μας , δ εν αγαπάμε τους ανθρώπους μας. Και το χειρότερο , η έλλειψη σεβασμού σ' αυτή την πατρίδα, σ' αυτό το λαό, η προδοσία , θεωρείται κατόρθωμα. Αν μου επιτρέπετε, δάσκαλε, μπορώ να σας κάνω μια ερώτηση ; Δεν είστε άθεος , έτσι δεν είναι ; » / «Δεν είμαι». / «Αυτό λένε όλοι, αλλά εγώ υποστηρίζω ότι ένας τόσο μορφωμένος άνθρωπος όπως εσείς δεν μπορεί ν ' αρνη­ θεί -Θεός φυλάξοι- το Θεό. Αν και δεν χρειάζεται να σας ρω­ τήσω , ούτε Εβραίος είστε , έτσι δ εν είναι;» / «Δεν είμαι». / « Εί­ στε μουσουλμάνος». / «Είμαι μουσουλμάνος , δόξα τω Θεώ». / «Δάσκαλε, γελάτε , αλλά, σας παρακαλώ, πάρτε αυτή την ερώτησή μου στα σοβαρά κι απαντήστε μου ανάλογα. Γιατί για να πάρω απάντηση στο ερώτημά μου, ή ρθα χειμωνιάτικα από το Τόκατ μέχρι εδώ». / «Κι ακούσατε για μένα στο Τό­ κατ;» / «Δάσκαλε , μπορεί οι εφημερίδες της l στανμπούλ, επει­ δή ασχολούνται με τα ρεζιλίκια των φωτομοντέλων , να μη γράφουν για τα κορίτσια που , ακολουθώντας πιστά τη θρη­ σκεία και το Κοράνι, φοράνε μαντίλες, κι εσείς, στο Καρς, τους απαγορεύετε να μπουν στην τάξη , αλλά στο όμορφο Τό­ κατ έχουμε ένα μουσουλμανικό ραδιοσταθμό , τον " ΜπαϊDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

72

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ράκ", που μας ενημερώνει γι α τι ς αδικίες εις βάρος των θεο­ σεβούμενων σ ' οποιοδήποτε μέρος της πατρίδας μας». / «Εγώ δεν κάνω αδικίες εις βάρος των θεοσεβούμενων, φοβάμαι κι εγώ το Θεό». / «Δάσκαλε, δυο μέρες τώρα, με χιόνια και κα­ ταιγίδες, είμαι στους δρόμους στο λεωφορείο ο νους μου ήταν όλο σ ' εσάς, πιστέψτε με, ή μουνα σίγουρος ότι θα μου λέγα­ τε "φοβάμαι κι εγώ το Θεό " . Φανταζόμουν τότε να σας κάνω την παρακάτω ερώτηση : Αν φοβάσαι το Θεό, αξιότιμε καθη­ γητή Νουρί Γιλμάζ κι αν, σεβαστέ μου δάσκαλε, πιστεύεις ότι το Κοράνι είναι ο λόγος του Θεού, τότε πες μου, σε πα­ ρακαλώ, τι γνώμη έχεις για κείνο το εξαίρετο τρ ι ακοστό πρώ­ το εδάφιο της σούρας Νουρ ( Φως) ; » / «Το εδάφιο, πράγματι, λέει πολύ καθαρά ότι οι γυναίκες πρέπει να σκεπάζουν το κε­ φάλι τους, να κρύβουν το πρόσωπό τους». / «Καλά τα λες, δά­ σκαλε, μπράβο σου ! Άρα μπορώ να σου κάνω μια ερώτηση . Πώς συνδυάζε ι ς την εντολή του Θεού με την απαγόρευση ει­ σόδου των κοριτσιών μας με μαντίλα στην τάξη ; » / « Η απα­ γόρευση είναι εντολή του κοσμικού μας κράτους». / «Δάσκα­ λε, με συγχωρείς, μπορώ να σου κάνω μια ερώτηση ; Η εντο­ λή του κράτους, δάσκαλε, είναι ανώτερη από την εντολή τού Θεού ; » / «Σωστή ερώτηση. Αλλά σ ' ένα κοσμικό κράτος αυτά είναι δύο διαφορετικά πράγματα». / «Πολύ σωστά, δάσκαλε, να σας φιλήσω το χέρι. Μη φοβάστε, δώστε μου, δώστε μου το χέρι σας, να το φιλήσω, ναι, να το φιλήσω. Αχ! Ο Θεός να σας έχει καλά. Τώρα καταλάβατε πόσο σας σέβομαι . Τώρα, δάσκαλε, μπορώ να σας κάνω μι α ερώτηση ; » / «Παρακαλώ». / «Πείτε μου, δάσκαλε, κοσμι κό σημαίνει και άθεο ; » / «Όχι». / «Τότε γι ατί τα θεοσεβούμενα κορίτσια μας, που κάνουν αυDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

73

τό που τους υπαγορεύει η θρησκεία τους, δεν μπαίνουν στις τάξεις τους με αιτία την εκκοσμίκευση ; » / «Μά το Θεό, παι δί μου, οι συζητήσεις αυτές δεν έχουν τέλος. Καθημερινά στις τηλεοράσεις της Ιστανμπούλ συζητάνε τα ίδια και τα ίδια, και τι έγινε ; Ούτε οι κοπέλες βγάζουν τι ς μαντίλες τους ούτε το κράτος τούς επιτρέπει, έτσ ι όπως είναι ντυμένες, να μπούνε στην τάξψ. / «Εντάξει, δάσκαλε, μπορώ όμως να σας κάνω μια ερώτηση ; Συγχωρέστε με, αλλά πώς αφαι ρούμε από τα μαντιλοδεμένα κορίτσι α μας, τα εργατικά, ευγενικά και υπά­ κουα κορίτσια μας που μεγαλώσαμε με τόσες θυσίες, το δι­ καίωμα στη μόρφωση ; Δεν είναι αυτό παραβίαση του συ­ ντάγματός μας που κατοχυρώνει την ελευθερία της πίστης και της παιδείας ; Πείτε μου, σας παρακαλώ, δάσκαλε, σας το επιτρέπει αυτό η συνείδησή σας ; » / «Αν τα κορίτσια είναι τό­ σο υπάκουα, ας βγάλουν τις μαντίλες. Παιδί μου, πώς σε λέ­ νε, πού μένεις, τι δουλειά κάνε ις ; » / «Εγώ, δάσκαλε, δουλεύω στο Τόκατ, στον τσα'ίχανέ Σενλέρ, δίπλα ακριβώς στο περί­ φημο λου τρό Π ιφ βανέ, στο μπαρ, είμαι υπεύθυνος γι α τα οτζάκια (τις εστ ίει�) και γι α τα σαμοβάρια. Τ' όνομά μου δεν έχει σημασία. Όλη μέρα ακούω " Ράδιο Μπα'ίράκ". Κάθε αδι­ κία σε βάρος των πιστών μού τη δίνε ι , κ ι επειδή, δάσκαλε, ζω σε δημοκρατική χώρα, είμαι άνθρωπος ελεύθερος και ζω όπως μου αρέσε ι , όπου κι αν είμαι στην Τουρκία, παίρνω το λεω­ φορείο, συναντιέμαι με όποι ον θέλω και τον ρωτάω στα ίσια για την αδικία. Γι ' αυτό απαντήστε στο ερώτημά μου. Οι εντο­ λές του κράτους είναι ανώτερες από τις εντολές του Θεού ; » / «Παιδί μου, αυτή η συζήτηση δεν καταλήγει πουθενά. Σε ποιο ξενοδοχείο μένεις ; » / «Έχεις σκοπό να με καταΥΥείλε ις στην Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

74

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

αστυνομία; Μη με φοβάσαι , δάσκαλε. Δεν ανήκω σε καμι ά θρησκευτική οργάνωση. Μ ι σώ την τρομοκρατία και πι στεύω στην ελεύθερη ανταλλαγή απόψεων και στην αγάπη του Θε­ ού. Γι ' αυτό το λόγο, αν και είμαι τόσο νευρι κός, δεν έχω δεί­ ρει ποτέ κανέναν μετά από ανταλλαγή απόψεων σε έντονο κλίμα. Απλά θέλω να μου απαντήσεις σ ' αυτό που θα σε ρω­ τήσω τώρα. Δάσκαλε, με συγχωρείς, αλλά το μαρτύριο των κορ ιτσιών που βασανίζετε στι ς πόρτες των πανεπι στημίων, ενώ ο λόγος του Θεού είναι τόσο ξεκάθαρος στις σούρες Νουρ και Αχζάπ ( Πολιτική θεωρία του Ισλάμ) , σε αφήνει αδιάφο­ ρο;» / «Παιδί μου, το Κοράνι λέει να κόβεται το χέρι του κλέ­ φτη, το κράτος μας όμως δεν το κόβει . Γιατί δεν εναντιώνεσαι και σ ' αυτό;» / «Εξαιρετική απάντηση, δάσκαλε. Σας φιλώ το χέρ ι . Είναι όμως ίδ ι ο πράγμα το χέρ ι του κλέφτη και η τιμή των γυναικών; Σύμφωνα με μια στατι στική του Αμερ ι κανού μουσουλμάνου, μαύρου καθηγητή Μάρβιν ΚΙΥΥΚ, στις χώρες του Ισλάμ όπου ο ι γυναίκες είναι καλυμμένες, οι βιασμοί έχουν σχεδόν μηδενιστεί και οι παρενοχλήσεις είναι ακόμη λιγότερες. Επειδή μια καλυμμένη γυναίκα, το πρώτο πράγμα που λέε ι στον άντρα με την εμφάνισή της είναι, " Παρακαλώ, μη με παρενοχλείτε". Δάσκαλε, παρακαλώ, μου επιτρέπεις να σου κάνω μια ερώτηση; Θέλουμε πραγματικά, αφήνοντας αμόρφωτη μια γυναίκα που καλύπτε ι το κεφάλι της, να την ωθήσουμε στο περιθώριο της κοινωνίας, να εξευτελίζουμε την τι μή των γυναικών μας και να βάζουμε τον εαυτό μας, με συγ­ χωρείτε γι ' αυτό που θα πω, στη θέση των μαστροπών, λα­ τρεύοντας τη γυναίκα που ξεσκεπάζει το κεφάλι της, όπως γί­ νεται στην Ευρώπη μετά τη σεξουαλική επανάσταση;» / « Πα ιDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

75

δί μου, έφαγα το τσουρέκι μου, με συγχωρείς, αλλά πρέπει να φύγω». / «Κάτσε εκεί που είσαι, δάσκαλε, κάτσε για να μη χρησιμοποιήσω αυτό. Ξέρεις τι είν' αυτό, δάσκαλε;» / «Πι­ στόλο> . / «Ναι, δάσκαλε, πιστόλι είναι. Μη με παρεξηγείς, αλ­ λά ήρθα τόσο δρόμο για σένα, δεν είμαι κουτός, σκέφτηκα ότι μπορεί να μη θελήσεις ούτε να μου μιλήσεις, και πήρα τα μέ­ τρα μου». / «Παιδί μου, πώς σας λένε;» / «Βαχίτ Σουζμέ, Σα­ λίμ Φεσμεκιάν, τι σημασία έχει, δάσκαλε. Είμαι ο ανώνυμος υποστηρικτής των ανώνυμων ηρώων που δεν βρίσκουν το δί­ κιο τους κι αγωνίζονται για την πίστη τους σ ' αυτή τη λαϊκή και υλιστική χώρα. Δεν ανήκω σε καμιά οργάνωση. Σέβομαι τα ανθρώπινα δικαιώματα και δεν μου αρέσει καθόλου η βία. Γι' αυτό βάζω το πιστόλι μου στην τσέπη και σας ζητάω μόνο ν ' απαντήσετε σ ' ένα μου ερώτημα». / «Καλά». / «Πρώτα, με εντολή της Άγκυρας, αντιμετωπίσατε σαν να ήταν ένα τίπο­ τα αυτές τις έξυπνες, εργατικές κοπέλες, που η καθεμιά είναι η καλύτερη φοιτήτρια της τάξης της, πολύτιμες για τις μανά­ δες και τους πατεράδες τους που τις μεγαλώνουνε με τόσο κό­ πο όλ' αυτά τα χρόνια. Στο απουσιολόγιο γράφατε απούσα, αν φορούσαν μαντίλα. Αν επτά φοιτήτριες κάθονταν με την καθηγήτριά τους και μία απ' αυτές φορούσε μαντίλα, στο κυ ­ λικείο δίνατε παραγγ ελία για έξι τσάγια, αγνοώντας τη μα­ ντιλοδεμένη. Κάνατε τις κοπέλες που αγνοούσατε να κλαίνε. Αλλά ούτε αυτό ήταν αρκετό. Με μια καινούργια εντολή από την Άγκυρα, πρώτα τις πετάξατε στους διαδρόμους, απαγο­ ρεύοντας την είσοδό της στην τάξη , κι έπειτα τις πετάξατε από τους διαδρόμους στο δρόμο. Κι επειδή μια χούφτα κορί­ τσια αντιστάθηκαν και περίμεναν, τρέμοντας απ ' το κρύο, Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

76

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

στην πόρτα του Ινστιτούτου, έξω στο δρόμο , να πουν τον πό­ νο τους, πήρατε τηλέφωνο και καλέσατε την αστυνομία». / «Δεν καλέσαμε εμείς την αστυνομία». / «Δάσκαλε, μη φοβά­ σαι και μου λες ψέματα επειδή έχω το πιστόλι στην τσέπη μου. Λέγε τώρα, το βράδυ της μέρας που η αστυνομία συνέ­ λαβε τα κορίτσια, πώς σου επέτρεψε η συνείδησή σου να κοι­ μάσαι ; Αυτό είναι το ερώτημά μου». / «Είναι βέβαιο ότι η με­ τατροπή της μαντίλας σε πολιτικό παιχνίδι και σε σύμβολο έκανε ακόμη πιο δυστυχισμένα τα κορίτσια» . / «Παιχνίδι το λες εσύ αυτό, δάσκαλε, όταν η κοπέλα που πρέπει να διαλέ­ ξει ανάμεσα στο σχολείο και την τιμή της παθαίνει κατάθλι­ ψη κι αυτοκτονεί ; » / «Παιδί μου, είσαι πολύ θυμωμένος, αλλά δεν σου πέρασε απ ' το μυαλό μήπως πίσω από την πολιτικο­ ποίηση του θέματος της μαντίλας κρύβονται ξένες δυνάμεις που θέλουν να χωρίσουν την Τουρκία στα δύο και να την απο­ δυναμώσουν; » / «Αν δεχτείς, δάσκαλε, τα κορίτσια στο σχο­ λείο, θα υπάρχει θέμα μαντίλας ; » / «Επειδή θα το θελήσω εγώ, παιδί μου ; Εντολές της Άγκυρας είν ' αυτά. Εμένα και η γυ­ ναίκα μου φοράει μαντίλα» . / «Δάσκαλε, σταμάτα το γλείψι­ μο κι απάντησε στο ερώτημά μου». / «Ποιο ερώτημα ; » / «Δεν έχεις τύψεις ; » / «Είμαι κι εγώ πατέρας, παιδί μου, και βέβαια λυπάμαι τα κορίτσια αυτά» . / «Άκου να δεις, ξέρω πολύ καλά να συγκρατούμαι, αλλά είμαι άνθρωπος νευρικός. Έτσι και μου τη βιδώσει, δεν σταματάω. Δεν με ξέρεις εμένα, έχω δεί­ ρει άνθρωπο εγώ στη φυλακή , επειδή όταν χασμουριότανε δεν έβαζε το χέρι στο στόμα · όλους στο θάλαμο τους έκανα ανθρώπους , όλοι κόψανε τις κακές συνήθειες , άρχισαν να κά­ νουν ναμάζι (την προσευχή τους) . Άσε τις υπεκφυγές κι απάDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

77

ντησέ μου. Τι σου είπα πριν από λίγο;» / « Τι μου είπες, παιδί μου; Κατέβασε, σε παρακαλώ, το πιστόλι». / «Δεν σε ρώτησα αν έχεις κόρη κι αν στενοχωριέσαι». / «Με συγχωρείς, παιδί μου, τι με ρώτησες;» / «Σταμάτα το γλείψιμο επειδή φοβάσαι και θυμήσου τι σε ρώτησα . . . » ( Σιωπή.) / «Τι με ρωτήσατε;» / «Σε ρώτησα αν έχεις τύψεις, άπιστε». / «Και βέβαια έχω». / «Και τότε τι κάνεις, άτιμε;» / «Παιδί μου, είμαι ένας δάσκα­ λος στην ηλικία του πατέρα σου. Υπάρχει καμιά εντολή στο Κοράνι που λέει ότι πρέπει να απειλείτε με όπλο τον μεγαλύ­ τερό σας και να τον βρίζετε;» / «Μην πιάνεις στο στόμα σου το Κοράνι, εντάξει; Ούτε να κοιτάζεις μια δεξιά μια αριστερά σαν να ζητιανεύεις βοήθεια, κι αν βάλεις τις φωνές, δεν θα σε λυπηθώ, θα σου ρίξω. Κατάλαβες;» / «Κατάλαβα» . / «Τότε απάντησέ μου: Τι θα κερδίσει η χώρα αν τα κορίτσια βγάλουν τη μαντίλα; Δώσε μου μια απάντηση, πες μου αυτό που πραγ­ ματικά πιστεύεις. Να μου πεις, ας πούμε, πως αν οι κοπέλες βγάλουν τη μαντίλα τους, οι Ευρωπαίοι θ ' αρχίσουν να τις υπολογίζουν περισσότερο. Τουλάχιστον να καταλάβω τις προθέσεις σου, δεν θα σε χτυπήσω, θα σ' αφήσω να φύγεις». / «Αγαπητό μου παιδί, η κόρη μου δεν φοράει μαντίλα. Όπως δεν ανακατεύομαι με τη μάνα της που φοράει, έτσι δεν ανα­ κατεύομαι και μ ' αυτή που δεν φοράει». / «Γιατί είναι ακάλυ­ πτη η κόρη σου, θέλει να γίνει ηθοποιός;» / « Δεν μου έχει πει τέτοιο πράγμα. Σπουδάζει στην Άγκυρα δη μόσιες σχέσεις. Έχω όμως τη συμπαράστασή της κάθε φορά που με απει­ λούνε και με συκοφαντούν, κάθε φορά που έχω ν' αντιμετω­ πίσω τη δίκαιη οργή ανθρώπων όπως εσύ, τους εχθρούς μου, γι ατί έχω γίνει στόχος σ' αυτή την υπόθεση της μαντίλας και Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

78

Ο ΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

στενοχωρ ι έμα ι πάρα πολύ. Με παίρνε ι τηλέφωνο από την Άγκυρα και . . . » / «Και τι σου λέε ι , αμάν, πατέρα, σφίξε τα δό­ ντια σου ώσπου να γίνω ηθοποι ός;» / «Όχι , παιδί μου, δεν μου λέει αυτό. Πατερούλη, μου λέει , δεν θα είχα το κουράγιο να πηγαίνω ακάλυπτη σε μι α τάξη που όλες φοράνε μαντίλα, θα φορούσα κ ι εγώ». / «Και είναι κακό να φορέσε ι μαντίλα έστω κι αν δεν το θέλει ; » / «Τι να σου πω , παι δί μου , δεν τα συζητάω εγώ αυτά. Μου είπες να σου πω μι α αιτία» . / «Δηλαδή, άτι με, γι α να κάνε ι ς το κέφ ι της κόρης σου, αφήνε ι ς την αστυνομία να δέρνε ι στις πόρτες τα μαντιλοδεμένα, θεοσεβούμενα κο­ ρίτσι α, τα βασανίζε ι ς και τα ωθείς στην αυτοκτονία». / «Το σκεπτι κό της κόρης μου είναι σκεπτι κό και πολλών άλλων γυ­ ναικών στην Τουρκία». / «'Οταν το ενενήντα τα εκατό των γυ­ ναι κών στην Τουρκία σκεπάζεται , δεν μπορώ να καταλάβω για πο ι α άλλη ηθοπο ι ό μού μιλάς. Καμαρώνε ι ς που η κόρη σου κυκλοφορεί γυμνή , άτι με τύραννε, άκουσέ με όμως καλά, δεν είμαι καθηγητής, αλλά σ ' αυτό το θέμα έχω δ ι αβάσε ι πο­ λύ περ ισσότερα από σένα». / «Κύρ ιε, σας παρακαλώ, μην έχε­ τε στραμμένο πάνω μου το όπλο σας , εκνευρίζεστε , αν εκ­ πυρσοκροτήσε ι , ίσως στενοχωρηθείτε». / «Γι ατί να στενοχω­ ρηθώ, έτσι κ ι αλλιώς γι α να καθαρίσω έναν άπιστο έκανα δυο μέρες δρόμο κάτω απ ' το χι όνι . Το Κοράνι λέει ότι επι βάλλε­ ται να σκοτώνουμε τον τύραννο, αυτόν που βασανίζε ι το θε­ οσεβούμενο. Αλλά επε ι δή σε λυπήθηκα, σου έδωσα μι α τε­ λευταία ευκαι ρία : να μου πε ι ς ένα λόγο, που όμως να τον δέ­ χεται η συνείδησή σου, γι α τον οποίο πρέπει μ ια θεοσεβού­ μενη κοπέλα να βγάλε ι τη μαντίλα της, κι εγώ τότε , σου ορκί­ ζομαι , δεν θα σε σκοτώσω». / «Αν η γυναίκα βγάλε ι τη μαντίDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

79

λα της, θα νι ώθε ι π ι ο άνετα στην κοινωνία, θα τη σέβοντα ι περ ι σσότερο». / «Ίσως αυτό να ι σχύε ι γι α την κόρη σου που θέλε ι να γίνει ηθοπο ι ός, αλλά η μαντίλα έχε ι προστατέ ψ ε ι τη γυναίκα από την παρενόχληση , από τ ο β ι ασμό και την τα ­ πείνωση, τη βοήθησε να βγαίνε ι με περι σσότερη άνεση στον κόσμο. Ό πως λένε πολλές γυναίκες που αποφάσι σαν αργά στη ζωή τους να σκεπαστούν , η μαντίλα βοηθάε ι τη γυναίκα να ξεφύγε ι από την κατάσταση τ ου αντι κε ι μένου , που στο δρόμο ξυπνάε ι τα ζωώδη ένστι κτα του άντρα , να μην αντα­ γωνίζεται συνέχει α τι ς άλλες γυναίκες στην ομορφι ά και να μη φροντίζει γι' αυτό το λόγο να είναι πάντα βαμμένη. Ό πως λέε ι κ ι ο Αμερι κανός μαύρος καθηγητής Μάρβ ιν ΚΙνΥΚ, αν η δι άσημη ηθοπο ιός Ελίζαμπεθ Τέ ιλορ φορούσε τσαντόρ τα τε­ λευτ αία είκοσι χρόνι α, δεν θα ντ ρεπόταν γι α την εμφάνι σή της και δεν θα έμπαινε στα ψ υχι ατ ρεία, θα ήταν ευτυχι σμέ­ νη . Με συγχωρείς, δάσκαλε, αλλά μου επιτρέπε ις να σου κά­ νω μι α ερώτηση; Γι ατί γελάς, δάσκαλε, τόσο αστεία σου φαί­ νονται αυτά που σου λέω; ( Σ ι ωπή .) Πες μου , βρε άτι με άθεε , γι ατί γελάς;» / «Αγαπη τό μου παιδί, πίστε ψ έ με, δεν γελάω, κι αν γέλασα, γέλασα από νευρι κότη τα ! » / «'Οχι , γέλασες επε ι­ δή ήθελες να γελάσε ι ς ! » / «Αγαπητό μου παιδί, μέσα μου έχω μόνο στοργή γι α τους ανθρώπους αυτής της χώρας, γ ι α τους ανθρώπους σαν εσένα, γι α τα μαντιλοδεμένα κορίτσ ι α της , γι α όσους υποφέρουν». / «Άσε το γλείψ ι μο. Εγώ δεν υποφέ­ ρω καθόλου. Επε ι δή όμως γελάς γι α τα κορίτσ ι α που αυτο­ κτονούνε , τώρα θα υποφέρει ς. Γι α να γελάς, σημαίνει ότι δεν μετανι ώνει ς. Γι' αυτό θα σου πω κι εγώ πώς έχε ι η κατάστα ­ ση . Πάε ι και ρός τώρα που ο ι Ελεύθερο ι Αγωνι στές γ ια την Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

80

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Ισλαμική Δικαιοσύνη σ' έχουν καταδικάσει σε θάνατο. Η από­ φαση ήταν αποτέλεσμα ψηφοφορίας και ομόφωνη , κι εμένα με στείλανε να την εκτελέσω. Αν δεν γελούσες , αν έδειχνες μεταμέλεια, ίσως σε συγχωρούσα. Πάρε αυτό το χαρτί να δια­ βάσεις την απόφαση της εκτέλεσής σου . . . ( Σιωπή.) Διάβα­ σέ το δυνατά χωρίς να μυ ξοκλαίς σαν γυναικούλα, άντε, σου λέω , άτιμε, διάβαζε, διαφορετικά θα στην ανάψω τώρα». / « "Εγώ, ο άθεος καθηγητής Νουρί Γιλμάζ", μα, αγαπητό μου παιδί , εγώ δεν είμαι άθεος . . . » / «Διάβαζε». / « Παιδί μου, όταν το διαβάσω θα με πυροβολήσεις;» / «Αν δεν το διαβάσεις θα σε πυροβολήσω. Άντε, διάβαζε». / « "Ως όργανο των σχεδίων της Δύσης που επιθυμεί να μετατρέψει τους μουσουλμάνους της κοσμικής Τουρκικής Δημοκρατίας σε σκλάβους , αναξ ιο­ πρεπείς και άθεους, βασάνισα τις ευσεβείς, πιστές στο Κο­ ράνι κοπέλες σε τέτοιο βαθμό , ώστε οδήγη σα μια θεοσεβού­ μενη κοπέλα στην αυτοκτονία επειδή δεν άντεχε να υποφέρει άλλο . . . " Αγαπητό μου παιδί, με την άδειά σου, εδώ σ ' αυτό το σημείο έχω μια αντίρρηση ' σε παρακαλώ να τη μεταφέρεις και στην επιτροπή που σ' έστειλε. Το κορίτσι μας αυτό, σύμ­ φωνα με την ΕΥΠ, δεν αυτοκτόνησε επειδή δεν την παίρναμε στη σχολή ούτε επειδή την καταπίεζε ο πατέρας της, δυστυ­ χώς αυτοκτόνησε από έρωτα» . / «Το γράμμα που άφησε πριν πεθάνει δεν λέει αυτό». / « Συγχώρα με, παιδί μου , αλλά -σε παρακαλώ, κατέβασε το όπλο σου- όταν η άμυαλη κοπέλα χάρισε την παρθενιά της σ' έναν αστυνομικό είκοσι πέντε χρόνια μεγαλύτερό της, κι αυτός έπειτα της είπε ότι δυστυ­ χώς ήταν παντρεμένος και δεν είχε σκοπό να χωρίσει και να την παντρευτεί . . . » / «Σιωπή, άθλιε. Αυτή τη δουλειά μόνο η Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

81

δ ι κή σου η πουτάνα η κόρη την κάνει ». «Μη, παι δί μου, μη, αγόρι μου. Αν με σκοτώσεις, θα καταστρέψεις το μέλλον σου». / «Πες ότι έχει ς μετανι ώσει ! » / /Εχω μετανιώ σει , παι δί μου, μην πυροβολείς». / «Άνοιξε το στόμα σου, θα χώσω μέσα την κάννη . . . Τώρα βάλε το δάχτυλό σου πάνω από το δικό μου και πάτα τη σκανδάλη. Θα ψοφήσει ς σαν άπιστος, αλλά του­ λάχι στον με αξι οπρέπει α». ( Σ ι ωπή. ) / «Παι δί μου, κοίταξε σε τι κατάσταση βρίσκομαι , κλαίω, γέρος άνθρωπος, σε ικετεύω, μη λυπάσαι εμένα, τον εαυτό σου λυπήσου. Λυπήσου τα νιά­ τ α σου, θα γίνε ι ς δολοφόνος». / «Τότε πάτα μόνος σου τη σκανδάλη ! Να δε ι ς τι σημαίνε ι αυτοκτονία». / «Παι δί μου, εί­ μαι μουσουλμάνος, είμα ι αντίθετ ος στην αυτοκτ ονία». / «Άνο ι ξε το στόμα σου. ( Σ ιωπή . ) Μην κλαι ς . . . Δεν σου πέρα­ σε απ ' το μυαλό ότι μι α μέρα θα έπρεπε ν' απολογηθείς γι α όσα έκανες ; » / (Από κάπου μακρι ά ακούγεται η φωνή του ηλι­ κ ι ωμένου σερβιτόρου. ) «Κύρι ε, να σας σερβίρω το τσάι σ ' αυ­ τό το τραπέζι ;» / «Όχι , δεν χρει άζετα ι . Φεύγω τώρα» . / «Μη δίνει ς σημασία στο σερβιτόρο, δ ι άβασε τη συνέχε ι α της θα­ νατικής σου καταδίκης». / «Γι ε μου, συγχωρέστε με» . / «Δι ά­ βαζε, σου λέω». / «"Ντρέπομαι γι α όσα έχω κάνε ι , ξέρω ότι μου αξίζε ι να πεθάνω και παρακαλώ το Θε"ό . . . "» / « Δ ι άβα­ ζε . . . » / «Αγαπητό μου παι δί, άσε το γέρο άνθρωπο να κλάψε ι λίγο. Άσε με να σκεφτώ γι α τελευταία φορά τη γυναίκα μου, την κόρη μου». / «Να σκέφτεσαι τις κοπέλες που βασάνι σες. Μία πέρασε νευρι κή κρίση, τέσσερ ις τις έδ ι ωξαν από τη σχο­ λή στο τρίτο έτος, άλλη μία αυτοκτόνησε, κ ι όλες ξεπάγι ασαν περ ι μένοντας έξω από την πόρτα της σχολής, αρρώστησαν και πέσανε με πυρετό στο κρεβάτι . Η ζωή τους καταστράφηDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

82

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

κε» . / « Ντρέπομαι, παιδί μου, για τις πράξεις μου. Σκέψου όμως αν αξίζε ι να γίνεις δολο φ όνος γι α έναν άνθρωπ ο σαν εμένα». / «Καλά. (Σιωπή .) Το σκέ φτηκα, δάσκαλε, άκου να δεις τι σκέφτηκα». / «Τι;» / «Δυο μέρες τώρα έψαχνα να σε βρω σ' αυτό το άθλιο Καρς για να εκτελέσω την ποινή σου και δεν σ' έβρ ι σκα. Ώ σπου είπα δεν είναι τυχερό κ ι αγόρασα ει­ σιτή ριο να γυρίσω στο Τόκατ. Έπινα ένα τελευταίο τσά ι όταν . . . » / «Παιδί μου, αν σκέ φτεσαι να με πυροβολήσεις και να πάρεις το τελευταίο λεω φορείο γι α το Τόκατ, να ξέρεις ότι οι δρόμοι έχουν κλείσει από το χιόνι και το λεω φορείο των έξι δεν θα φύγει . Μ ην το μετανιώσεις μετά». / «Ή μουν έτοιμος να φύγω όταν ο Θεός σ' έστειλε στο ζαχαροπλαστείο Καινούρ­ γι α Ζωή . Δηλαδή, δεν σε συγχωρεί ο Θεός και θα σε συγχω­ ρήσω εγώ ; Πες την τελευταία σου λέξη, πες '' Ο Θεός είναι μεγάλος"». / «Κάθισε, παιδί μου, στην καρέκλα σου, θα σας συλλάβουν, θα σας κρεμάσουν όλους». / «Πες '' Ο Θεός είναι μεγάλος"» . / «Ηρέμησε, παιδί μου, κάθισε, σκέψου το άλλη μια φορά. Μην πατάς τη σκανδάλη , περίμενε». (Πυροβολι ­ σμός, ο θόρυβος μιας καρέκλας που πέ φ τει.) / «Μη, παιδί μου ! » ( Άλλοι δύο πυροβολισμοί. Σ ι ωπή, ένα βογκητό, ο ήχος της τηλεόρασης. Άλλος ένας πυροβολισμός. Σιωπή. )

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

6

'Έρωτας, θρησκεία και ποίηση Η θλ ιβε ρ1 1 στορ ία TOV προέοροv της κοινότητας

Όταν η Ι πέκ τον άφησε στην είσοδο της στοάς xaλίλ Πασά και γύρισε στο ξενοδοχείο, ο Κα δεν ανέβηκε αμέσως τις σκάλες για να πάει στο δε ύτερο όροφο, στα κεντρικά γραφεία της επαρ­ χιακής οργάνωσης του Κόμματος της Ευημερίας, αλλά καθυ­ στέρησε στους διαδρόμους της στοάς ανάμεσα στους άνεργους, τα τσιράκια, τους χασομέρηδε ς. Μπροστά στα μάτια του ζω­ ντάνευ ε η εικόνα του διευθυντή του Ε κπαιδευτικού Ινστιτούτου που ψυχορραγούσε, ένιωθε ενοχές και ντροπή, ήθελε να πάρει τηλέφωνο τον υπαστυνόμο με τον οποίο είχε μιλήσει το πρωί, να τηλε φωνήσε ι στην Ιστανμπούλ στην εφημερίδα «Τζουμχου­ ριέτ», σε κάποιο γνωστό του, τέλος πάντων, αλλά στη στοά που ήταν γε μάτη τσαϊχανέδες και μπαρμπέρικα δεν έβρισκε ούτε μια ήσυχη γωνιά απ' όπου θα μπορούσε να μιλήσει. Γι' αυτό μπήκε στο χώρο με την πινακίδα «Φιλοζωικό Σω­ ματε ίο» κρεμασμένη στην πόρτα του, που ε ίχε μεν τηλέφωνο αλλά ήταν απασχολημένο . Δ εν ήταν πια βέβαιος αν ήθ ελε ή δ εν ήθ ελε να πάρει τηλέφωνο. Π ε ρνώντας από μια μισάνοιDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

84

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

χτη πόρτα στην άλλη άκρη του δωματίου, βρέθηκε σε μια αί­ θουσα με μι α μικρή αρένα στη μέση και φωτογραφίες με κο ­ κόρια στους τοίχους. Εκεί, στην αίθουσα για τις κοκορομα­ χίες, ο Κα ένιωσε με τρόμο πως ήταν ερωτευμένος με την Ιπέκ και πως αυτός ο έρωτας θα καθόρ ιζε την υπόλοιπη ζωή του. Ένας από τους πλούσιους φιλόζωους που του άρεσαν ο ι κοκορομαχίες θυμάται πολύ καλά τον Κα εκείνη την ημέρα, εκείνη την ώρα , να μπαίνει στο Σωματείο και να κάθεται, βυ­ θισμένος στι ς σκέ ψ εις , σ' έναν από τους άδε ι ους πάγκους στην άκρη της μικρής αρένας. Εκεί ο Κα ήπιε τσάι και διάβα­ σε σ' έναν πίνακα στον τοίχο τούς γραμμένους με μεγάλα γράμματα κανόνες των κοκορομαχι ών: Δ εν αγγίζουμε έναν κόκορα χωρίς T1JV άΟεια του ΙΟlOΚΤψ1J του. ΗΤΤ1Jμένος του αγώνα είναι ο κόκορα(που πέφτει τρεις φορές απανωτά και Οεν τσιμπάει. Το σπασμένο νύχι περιθάλπεται για 1 λεπτό, το σπιρούνι για 3. Αν σΤ1J οιάρκεια Τ1Jς κοκορομαχίας ο αντίπαλος του κόκορα που πέφτει στο έΟαφος πατήσει τον πεσμένο στο λαιμό) ο αγώνας συνεΧίζεται. Στις οιακοπές ρεύματος επιτρέπεται αναμονή 15 λεπτών κι ο αγώνας αναβάλλεται αν 1J οιακοπή κρατήσει περισσότερο.

Στις δύο και μισή, βγαίνοντας ο Κα από το Φιλοζω ι κό Σω­ ματείο, σκεφτόταν με πο ι ον τρόπο θα έπαιρνε την Ιπέκ και θα φεύγανε από το Καρς. Στον ίδιο όροφο βρίσκονταν τα κε­ ντρ ι κά γραφεία της επαρχιακής οργάνωσης του Κόμματος της Ευημερίας και τρεις πόρτες παρακάτω , με σβηστά τώρα Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

85

τα φώτα, το δικηγορικό γραφείο του Μουζαφέρ μπέη , πρώην δημάρχου και μέλους του Λαϊκού Κόμματος. (Ανάμεσα στα δυο ήταν ο Τσαϊχανές των Φίλων και ο Πράσινος Ράφτης.) Ο Κα είχε την εντύπωση πως η επίσκεψη που είχε κάνει το πρωί στο δικηγόρο ανήκε σ' ένα πολύ μακρινό παρελθόν. Στα γραφεία του κόμματος μπήκε απορημένος που περπατούσε στους ίδιους διαδρόμους του ίδιου κτιρίου. Με τον Μουχτάρ είχαν ειδωθεί για τελευταία φορά πριν από δώδεκα χρόνια. Αγκαλιάστηκαν και φ ιλήθηκαν, και ο Κα παρατήρη σε ότι ο Μουχτάρ είχε κάνει κοιλιά κι ότι τα μαλ­ λιά του είχαν γκριζάρει κι είχαν αρχίσει ν ' αραιώνουν , όχι όμως πολύ περισσότερο απ' όσο περίμενε. Όπως τότε στο πανεπιστήμιο, ο Μουχτάρ δεν είχε τίποτα εξαιρετικό , κι από τα χείλη του, όπως πάντα , κρεμόταν ένα τσιγάρο. «Σκότωσαν το διευθυντή του Εκπαιδευτικού Ινστιτούτου», είπε ο Κα . «Δεν πέθανε, το είπε το ραδιό φ ωνο», είπε ο Μουχτάρ , «Εσύ πώς το ξέρεις ; » « Ή μασταν κι εμείς στο ζαχαροπλαστείο Καινούργια Ζωή απ ' όπου σου τηλεφώνησε η Ιπέκ», είπε ο Κα. Και διηγήθηκε στον Μουχτάρ πώς είχαν γίνει τα πράγματα. «Πήγατε στην αστυνομία; » ρώτησε ο Μουχτάρ. «Έπειτα τι κάνατε;» Ο Κα είπε ότι η Ιπέκ είχε γυρίσει σπίτι κι εκείνος είχε πάει κατευθείαν εκεί. «Σε πέντε μέρες έχουμε εκλογές, κι επειδή καταλαβαίνουν ότι θα τις κερδίσουμε , η κυβέρνηση θα κάνει οτιδήποτε για να μας δημιουργήσει πρόβλημα», είπε ο Μουχτάρ. « Η πολιDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

86

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

τική του κόμματός μας σε όλη την Τουρκία είναι να στηρίζει τα κορίτσ ι α με τι ς μαντίλες. Γίνεται μι α απόπειρα δολοφο­ νίας κατά του άθλι ου που δεν επέτρεπε στα κορίτσι α να πε­ ράσουν την πόρτα του Ε κπαι δευτι κού Ινστιτούτου και ο μο­ ναδικός μάρτυρας που βρισκόταν στον τόπο του εγκλήματος, αντί να πάει να ειδοποιήσε ι την αστυνομία, έρχεται κατευ­ θείαν εδώ, στα κεντρ ι κά γραφεία του κόμματός μας». Πήρε ύφος ευγενικό και είπε : «Πάρε, σε παρακαλώ, τώρα τηλέφω­ νο από δω και πες τα όλα στην αστυνομία». Και σαν οικοδε­ σπότης που καμαρώνε ι για τα φιλέματά του, έδωσε στον Κα το ακουστικό του τηλεφώνου. Μόλι ς ο Κα πήρε στα χέρια του το ακουστικό, ο Μουχτάρ έριξε μια ματιά σ ' έναν κατάλογο και πήρε κάποιον αριθμό. «Γνωρίζω τον υπαστυνόμο Κασίμ μπέη», είπε ο Κα. «Από πού τον γνωρίζει ς;» είπε ο Μουχτάρ με εκνευριστι ­ κά καχύποπτο ύφος. «Σ ' αυτόν με πήγε πρωί πρωί ο δημοσιογράφος Σερντάρ μπέη», έλεγε ο Κα ενώ η τηλεφωνήτρ ια τον συνέδεε χωρίς κα­ θυστέρηση με τον υπαστυνόμο. Και ο Κα άρχισε να διηγείται στο τηλέφωνο όσα έζησε στο ζαχαροπλαστείο Καινούργια Ζωή . Στ ο μεταξύ ο Μουχτάρ έκανε δυο γρήγορα κι αδέξια βήματα και πλησίασε άγαρμπα το αυτί του στο ακουστικό γι α ν' ακούσει κι αυτός μαζί με τον Κα τι έλεγε ο υπαστυνόμος. Ο Κα απομάκρυνε το ακουστι κό από το αυτί του και το πλη­ σίασε στο αυτί του Μουχτάρ. Τώρα ένιωθε ο ένας την ανάσα του άλλου στο πρόσωπό του. Ο Κα δεν καταλάβαινε γι ατί εί­ χε βάλε ι συνεταίρο τον Μουχτάρ στη συνομι λία του με τον υπαστυνόμο, διαισθανόταν όμως ότι έτσι ήταν καλύτερα. ΠεDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

87

ριέγραψε άλλες δυο φορές στον υ παστυνόμο το σώμα του μι­ κρόσωμου δράστη μιας και δ εν ε ίχε δ ε ι το π ρόσωπό του. «Ελάτε όσο γίνεται πιο γρήγορα στο τμήμα να καταθέσε­ τε » , είπε με καλοδ ιάθ ετη φωνή ο υπαστυνόμος. «Είμαι στα γραφ εία του Κόμματος της Ευημερίας», είπε ο Κα, «δ εν θ ' αργήσω να έρθω» . Σ ι ω πή . « Μ ι α στιγμή», ε ίπ ε ο υπαστυνόμος. Ο Κα και ο Μουχτάρ άκουσαν τον υπαστυνόμο ν ' απομα­ κρύνε ι το στόμα του από το ακουστικό και να ψιθυρίζει κάτι. « Συγγνώμη, αλλά ρώτη σα π ού βρίσκεται το πε ριπ ολικό», ε ίπε ο υπαστυνόμος. « Το χιόνι δεν π ρόκειται να σταματήσει . Ν α στ ε ίλουμε ένα αμάξ ι να σας π άρ ει απ ό τα γραφ ε ία τού κόμματος». «Ευτυχώς που του ε ίπε ς ότι ε ίσ ' ε δώ», ε ίπε ο Μουχτάρ κα­ τε βάζοντας το ακουστι κό. «Έτσι κι αλλι ώς το ξέρανε. Παρα­ κολουθούν όλες τις συνομιλίες. Και μη με παρεξηγείς που πριν από λίγο σου μίλησα σαν να σ ' ενοχοποιούσα». Ο Κα ένιωσε να φουντώνει όπως παλιά, όταν θύμωνε επει­ δή διάφοροι ασχολούμενοι με την πολιτική τον αντι μετώπιζαν σαν μπ ουρζουά απ ό το Ν ι σάντας. Στο λύκ ει ο οι άνθρω πο ι αυτοί επι χε ιρούσαν ν ' αναγκάσουν τους μαθητές να κάνουν π ουστ ι ές. Τα ε πόμενα χρόνι α η δραστηρ ι ότητα αυτή πήρ ε μορφή πα ιχνι διού , που σύμφωνα με τους κανόνες του ο ένας π ροσπαθούσε να μετατρέψει τον άλλο , και πιο πολύ τους πο­ λιτικούς του αντιπ άλους, σ ε πληροφορ ι οδότη της αστυνο­ μίας. Ο Κα, από φόβο μή πως μι α μέρα τον αναγκάσει ένα πε­ ριπολικό να γίνει ο χαφιές π ου θα έδ ε ιχνε το σπίτι όπου θα Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

88

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

έκανε έφοδο η αστυνομία, είχε μείνε ι πάντοτε μακριά από την πολιτι κή . Τώρα, παρ ' όλο που ο Μουχτάρ σαν μέλος του φο­ νταμενταλιστι κού κόμματος έκανε μι α δουλει ά που δέκα χρό­ νι α πρ ι ν θα περ ι φρονούσε κ ι ο ίδ ι ος , αυτός που έπρεπε να προβάλε ι δ ι και ολογίες και εξηγήσε ι ς ήταν πάλι ο Κα. Χτύπησε το τηλέφωνο , ο Μουχτάρ το σήκωσε με ύφος σο­ βαρό κι άρχισε να παζαρεύει μ' έναν εκπρόσωπο της Τr;λεόρα­ σr;ς Σερχάτ Καρςτην τι μή ενός διαφημιστι κού για το μαγαζί οι ­ κιακών ειδών της οικογένε ιάς του , στη διάρκει α της ζωντανής εξωτερι κής μετάδοσης του προγράμματος εκείνο το βράδυ. Όταν ο Μουχτάρ έκλε ισε το τηλέφωνο κ ι έμε ιναν σι ωπη­ λοί και ο ι δυο σαν μαλωμένα παιδ ιά που δεν ξέρουν τι να πουν το ένα στο άλλο , ο Κα φαντάστηκε να μιλάνε με τον Μουχτάρ και να λένε όσα δεν είχαν πε ι δώδεκα χρόνι α. Στην αρχή είπαν ο ένας στον άλλο με το νου τους : «Τώρα που ζούμε και οι δυο σαν εξόριστοι και δεν είμαστε ούτε επιτυ­ χημένοι ούτε ευτυχισμένοι ούτε ι διαίτερα καλοί σε κάτι , μπο­ ρούμε να πούμε ότι η ζωή είναι δύσκολη ! Ούτε καν η ποίηση δεν μας είναι αρκετή . . . Γι' αυτό έπεσε τόσο βαρ ιά πάνω μας η σκιά της πολιτι κής». Κι αφού ειπώθηκε αυτό, δεν μπόρεσαν να μην πουν με το νου τους: «Επειδή αποτύχαμε να βρούμε την ευ­ τυχία στην ποίηση, κρυφτήκαμε στη σκι ά της πολιτι κής». Τώ­ ρα ο Κα περιφρονούσε ακόμη περισσότερο τον Μουχτάρ. Ο Κα θύμισε στον εαυτό του ότι ο Μουχτάρ ήταν ευχαρ ι­ στημένος γιατί βρισκόταν στις παραμονές μι ας εκλογι κής νί­ κης, αλλά ότι κι ο ίδι ος ήταν λιγάκι ευχαρ ιστημένος με τη μέ­ τρ ια δημοσιότητα που απολάμβανε στην Τουρκία - καλύτε­ ρα απ' το τίποτα. Όπως όμως δεν θα ομολογούσαν σε καμιά Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

89

περίπτωση τη μι κρή ι κανοποίησή τους, έτσ ι δεν θα ομολο­ γούσαν κ ι ότι είχαν κακιώσε ι με τη ζωή, το πραγματι κά μεγά­ λο θέμα. Είχε γίνει δηλαδή το χε ι ρότερο, είχαν μάθει να χά­ νουν στη ζωή κ ι είχαν συνηθίσε ι την αδυσώπητη αδ ι κία τού κόσμου. Ο Κα τρόμαξε συνε ι δητοποιώντας ότι γι α να ξεφύ­ γουν απ' αυτή την κατάσταση χρειάζονταν και οι δυο την Ιπέκ. «Έμαθα ότι απόψε το βράδυ θ ' απαγγείλε ις στον κ ινημα­ τογράφο τη ς πόλης το τελευταίο σου ποίημα», είπε ο Μου­ χτάρ μ ' ένα αδ ι όρατο χαμόγελο. Ο Κα κοίταξε με μίσος κατάματα τον άνθρωπο που κάπο­ τε ήταν παντρεμένος με την Ι πέκ ' τα όμορφα μελιά μάτι α τού Μουχτάρ δεν χαμογελούσαν ποτέ. « Στην Ιστανμπούλ είδες τον Φαχίρ;» ρώτησε ο Μουχτάρ χαμογελώντας στ ' αλήθει α αυτή τη φορά. Μαζί του κατάφερε να χαμογελάσε ι και ο Κα. Τα χαμόγε­ λά τους είχαν κάτι από στοργή, από εκτίμηση. Ο Φαχίρ ήταν συνομήλι κός τους και είκοσι χρόνια τώρα ήταν ανυποχώρητος υπερασπι στής της μοντέρνας δυτ ι κής π οίησης. Είχε τελε ιώ­ σε ι το γαλλι κό λύκε ι ο Σεν Ζοζέφ και με τα λεφτά που του έδ ι­ νε η θεότρελη και πάμπλουτη γι αγι ά του, γι α την οποία λέ ­ γανε πως ήταν από το χαρέμι του σουλτάνου, πήγαινε μια φο­ ρά το χρόνο στο Παρίσι , γέμι ζε τη βαλίτσα του με β ι βλία ποίησης, τα πήγαινε στην Ιστανμπούλ και δημοσίευε στα πε­ ρ ι οδ ι κά που εξέδ ιδε ο ίδ ιος, καθώς και στους εκδοτι κού ς οί­ κους που άνο ιγε και φρόντιζε να φαλι ρίσουν αμέσως, τι ς με ­ ταφράσει ς των πο ι ημάτων, δ ι κά του πο ιήματα όπως και ποι ­ ή ματα άλλων Τούρκων μοντερνι στών. Σε αντίθεση μ' αυτή την πλευρά του, που όλοι την εκτι μούσαν, τα πο ιή ματα που Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

90

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

έγ ραφε ο ίδιος σε μια «τεχνητή», καθαρά τουρκική γλώσσα, επηρεασμένος από τα ποιήματα που μετέφραζε, ήταν φτωχά σε έμπνευση, άσχημα κι ακατανόητα. Ο Κα είπε ότι δεν είχε δει τον Φαχίρ. «Κάποτε ήθελα πολύ ν' αρέσουν τα ποιήματά μου στον Φα­ χίρ», είπε ο Μουχτάρ. «Εκείνος όμως περιφρονούσε τους ποι­ ητές σαν εμένα, επειδή δεν ασχολ ιόμασταν με την αληθινή ποίηση αλλά με το φολκλόρ και τις "ομορφιές του τόπου μας". Πέρασαν τα χρόνια, έγιναν τα στρατιωτικά πραξικοπήματα, όλοι πέρασαν από τις φυλακές, κι εγώ , όπως όλοι , παρασύρ­ θηκα σαν η λίθιος από δω κι από κει. Οι άνθρωποι που είχα πρότυπο άλλαξαν, αυτοί που ήθελα να εντυπωσιάσω εξαφα­ νίστηκαν , τίποτα απ' όσα ήθελ α από την ποίηση και τη ζωή δεν πραγ ματοποιήθηκε. Κι αντί να ζω στην Ι στανμπούλ δυ­ στυχισμένος, ανήσυχος, άφραγκος, γύρισα στο Καρς. Ανέλα­ βα το κατάστημα του πατέρα μου για το οποίο παλιά ντρεπό­ μουνα. Ούτε αυτό μ' έκανε ευτυχισμένο. Περιφρονούσα τους ανθρώπους εδώ , όταν τους έβλεπα στραβομουτσούνιαζα όπως έκανε ο Φαχίρ όταν διάβαζε τα ποιήματά μου. Θαρρείς και δεν ήταν αληθινά ούτε το Καρς ούτε η πόλη ούτε οι άνθρωπο Ι. Εδώ ο κόσμος ή ήθελε να πεθάνει ή ήθελε να φύγει, αλλά εγώ δεν είχα πού να πάω. Λες κι είχα μείνει έξω από τον πολιτι­ σμό, έξω από την ιστορία. Ο πολιτισμός ήταν τόσο μακριά , που δεν είχα καταφέρει ούτε να τον μιμηθώ. Ο Θεός δεν μου χάριζε ούτε ένα παιδί, να ονειρευτώ ότι θα έκανε όσα δεν κα­ τάφερα να κάνω εγώ , ότι μια μέρα θα γινόταν ένας άνθρωπος με δυτική σκέψη , μοντέρνος, με προσωπικότητα». Του άρεσε του Κα που ο Μουχτάρ μπορούσε κάπου κάDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

91

που να χαμογελάει κο ρ οϊδε υτικά μ ' ένα αμυδ ρό χαμόγελο που έβγαινε σαν φως από μέσα του. «Κάθε β ράδυ έπινα, και για να μην τσακώνομαι με την ό μο ρ­ φη Ιπέ κ μου, γύ ριζα α ργά στο σπίτι. Ή ταν ένα από κε ίνα τα β ρ άδια που όλα στο Κα ρς, ακό μη και τα πουλιά, παγώνουν από το κ ρ ύο. Ή ταν α ργά, είχα βγει τ ελε υταίος από το καπη ­ λει ό Γε σίλγιου ρτ και πήγαινα στο σπίτι που μέναμε τότε με την Ιπέ κ , στη λε ωφόρο Ο ρντού. Ούτε δέ κα λεπτά δ ρό μος δ εν ήταν, αλλά για το Καρ ς η απόσταση αυτή είναι μεγάλη . Π ρέ­ π ε ι να έφταιγε το ρ ακί, πάντως εγώ , ύστε ρ α από με ρικά βή ­ ματα, χάθηκα. Στους δ ρό μους δεν υπή ρχε κανε ίς. Όπως γί­ νεται πάντοτε τα πολύ κ ρύα β ράδια, το Καρς έ μοιαζε με εγκα­ ταλειμμένη π όλη, κι όσ ες πόρτες χτύπησα, ή ανήκαν σε παλιά α ρ μένικα σπίτια όπου τα τελε υταία ογδ όντα χρόνια δεν ζούσε κανείς, ή οι ένοικοί τους, κάτω από τα διπλά και τ ρ ιπλά πα­ πλώματά τους, σαν ζώα που ε ίχαν π έσ ε ι σ ε χειμε ρ ία νά ρκη, α ρνούνταν να βγούνε από τις τ ρ ύπες όπου κ ρ ύβονταν. » Ξαφνικά μου ά ρ ε σε η πό λη έτσι ό πως έ μοιαζε εγκατα­ λειμμένη και άδ ε ια. Από το κ ρύο και το ποτό ένιωθα μια γλυ­ κιά υ πνηλία ν' απλώνεται σ ' όλο μου το σώμα. Αποφάσισα να εγκαταλείψω σιωπηλά αυτή τη ζωή, έκανα δεν έ κανα με ρικά βήματα, ύστε ρα ξάπλωσα κάτω από ένα δέντρ ο στο παγωμέ­ νο πεζοδ ρό μιο κι ά ρχισα να πε ρ ιμένω τον ύπνο και το θάνα­ το. Όταν κάνει τόσο κ ρ ύο και ε ίσαι μεθυσμένος, μέσα σε λίγα λεπτά παγώνεις και πε θαίνεις. Κι ενώ ο ύπνος απλωνόταν γλυ­ κά στις φλέ βε ς μου, μπροστά στα μάτια μου ζωντάνεψε το παι­ δί που δεν μπο ρ ούσα ν' αποκτήσω. Χάρηκα πολύ: ήταν αγόρ ι , ε ίχε μεγαλώσει, φο ρ ούσε γ ραβάτα ' δ εν έμοιαζε με τους γραDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

92

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

βατωμένους δημόσιους υπαλλήλους μας, σαν Ευρωπαίος ήταν. Κάτι πήγαινε να μου πει, σταμάτησε, φίλησε το χέρι ενός γέ­ ρου. Ο γέρος εξέπεμπε ένα φως που απλωνότ αν παντ ού. Ώ σπου μια ακτίνα έπεσε πάνω ακριβώς στα μάτια μου, εκεί που ήμουνα ξαπλωμένος, και με ξύπνησε . Σηκώθηκα μετα­ νιωμένος, με μια ελπίδα. Λίγο παρακάτω ή ταν μια φωτισμένη ανοιχτή πόρτα, κάποιοι μπαινοβγαίνανε. Υπακούοντας στη φωνή μέσα μου, τους ακολούθησα. Με δέχτηκαν ανάμεσά τους και με πήγαν σ ' ένα σπίτι φωτεινό και ζεστό. Εκεί οι άν­ θρωποι δεν ή ταν κουρασμένοι από τη ζωή , απελπισμένοι, όπως οι κάτοικοι του Καρς, ή τ αν ευτυχισμένοι, κι επιπλέον ή ταν κι αυτοί από το Καρς, και μάλιστα τους ήξερα. Κατάλα­ βα ότι το σπίτι ή ταν ο μυστικός τεκές της Αυτού Εξοχότη τας του Κούρδου σειχη Σααντ ετίν εφέντη , για τον οποίο είχα ακούσει πολλά. Από φίλους είχα ακούσει ότ ι όλο και περισ­ σότεροι πλούσιοι μαθη τές του σειχη τού ζητούσαν να κατέβει στο Καρς από το χωριό του στο βουνό, κι αυτός καλούσε όλους τους ταλαίπωρους φτωχούς, άνεργους και δυστυχισμένους κα­ τοίκους του Καρς να συμμετέχουν στις τελετές στον τεκέ. Δεν είχα δώσει σημασία, επειδή υπέθετα πως η αστυνομία δεν θα επέτρεπε αυτές τις εχθρικές στη Δημοκρατία πράξεις. Και τώ­ ρα εγώ, κι ενώ από τα μάτια μου τ ρέχανε δάκρυα, ανέβαινα τα σκαλοπάτια του σεΙχη . Είχε γίνει αυτό που φοβόμουν κρυφά τόσα χρόνια και που όταν ήμουν άθεος το θεωρούσα αδυνα­ μία κι αντίδραση : επέστ ρεφα στη θρησκεία, το Μουσουλμα­ νισμό. Στην πραγματικότητα φοβόμουνα τους αντιδραστικούς σειχηδες των γελοιογραφιών με τα μούσια και τα ράσα, και τώ­ ρα που ανέβαινα με τη θέλησή μου τα σκαλοπάτια είχα βάλει Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ ΙΟ Ν Ι

93

τα κλάματα κ ι έ κλαιγα με λυγμούς. Ο σ εϊχης ήταν κ αλός άν­ θρωπος. Μ ε ρώτησε γιατί έ κλαιγα. Βέβαια δεν υπήρχε πε ρί­ πτωση να του πω ότι έ κλαιγα "επειδή βρίσ κ ομαι ανάμε σα στους αντιδραστικούς και τους μαθητές τους". Επιπλέον ντρε­ πόμουνα που το στόμα μου βρομο κ οπούσε ρακ ί. Του ε ίπα ότι έχασα τα κλε ιδιά μου. Σ κέφτη κ α ότι μου έπεσαν εκ εί που ξά­ πλωσα κ αι πε ρίμενα να πε θάνω. Οι κ όλακ ε ς μαθητές του, μπαίνοντας αμέσως στην κουβέντα, άρχισαν να λένε για τη με­ ταφορι κή σημασία του κλειδιού, όμως εκείνος τους έστε ιλε να πάνε να βρούνε τα κλε ιδιά μου. Όταν μείναμε μόνοι, μου χα­ μογέλασε γλυκ ά. Η ρέμησα όταν κ ατάλαβα πως ήταν ο κ αλό­ κ αρδος γέρος που ε ίχα ονε ιρ ευτεί πριν από λίγο. »Αυθόρμητα φίλησα το χέρι του ε ξαίρ ετου αυτού ανθρώ­ που που ε μένα μου έμοιαζε για άγιος. Κι ε κε ίνος έ κ ανε κ άτι που μ ' άφησε κ ατάπλη κτο. Φίλησε το δι κό μου χέρι. Χρόνια ε ίχα να νιώσω τη γαλήνη που με πλημμύρισε . Αμέσως κ ατά­ λαβα ότι μαζί του μπορούσα να συζητήσω τα πάντα, ότι θα μπορούσα να του διηγηθώ όλη μου τη ζωή. Θ α μου έδε ιχνε το δρόμο που θα με οδηγούσε στο μεγαλοδύναμο Θ ε ό, που την ύπαρξή του την πίστε υα βαθιά μέσα μου τότε που ή μουν άθε ­ ος. Κι αυτό μ' έ κ ανε προ καταβολι κ ά ε υτυχισμένο. Βρή καν τα κλειδιά μου. Εκε ίνο το βράδυ γύρισα σπίτι και κοιμήθη κα. Τ ο πρωί ντρ ε πόμουνα για την ε μπε ιρία της προη γούμενης νύ­ χτας. Θ υμόμουνα μέσες ά κ ρε ς όσα έζησα, αν και δ εν ήθελα να τα θυμάμαι. Ορ κ ίστη κ α να μην ξαναπάω στον τ ε κ έ. Φο­ βόμουνα μήπως τυχαία συναντήσω κ άπου τους μαθητές που με είχαν δε ι το βράδυ εκεί και μ' έπιανε κατάθλιψη. Όμως ένα βράδυ, γυρίζοντας από το κ απηλε ιό Γε σίλγιουρτ, τα πόδια Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

94

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

μου από μόνα τους με πήγαν στον τεκέ. Το ίδιο έγινε και τις επόμενες βραδιές, παρά τ ις κρίσεις μετ αμέλειας που περ­ νούσα όλη μέρα. Ο σεΊχης με κάθ ιζε κοντά του, άκουγε τα βά­ σ ανά μου και στάλαζε την αγάπη του Θεού μέσα μου. Έκλαι­ γα όλη την ώρα, κι αυτό μ ' ανακούφιζε πολύ. Την ημέρα, για να θ ολώσω τα νερά και να μην πάρουν μυρωδιά τις επισκέ­ ψεις μου στον τεκέ, που τις έκρυβα σαν μυστικό , κρατώντας την πιο κοσμική εφημερίδα, την « Τζουμχουριέτ », παραπο­ νιόμουν ότ ι οι εχθ ροί της Δημοκρατ ίας, οι φανατ ικοί θ ρη­ σκόληπτοι, είχαν απλώσει τα πλοκάμια τους παντού , κι ανα­ ρωτιόμουνα , όπου βρισκόμουν; γιατί δεν γίνονταν πιο πολλές συγκεντ ρώσεις στην Οργάνωση της Κεμαλικής Σκέψης. » Η διπλή αυτή ζωή κράτησε ώς τη βραδιά που η Ιπέκ με ρώ­ τησε, "Υπάρχει άλλη γυναίκα; " Κλαίγοντας τη ς τα ομολόγησα όλα. " Τώρα που έγινες κι εσύ φανατικός, θα με αναγκάσεις να φορέσω μαντίλα ; " με ρώτησε κι έβαλε κι εκείνη τα κλάματα. Τη ς ορκίστηκα ότι δεν θ α είχα καμιά τέτοια απαίτηση. Επει­ δή όσα μας συνέβαιναν μου φαίνονταν σαν ένα είδος οικονο­ μικής κρίσης, για να ησυχάσει άρχισα να της λέω ότι στο μα­ γαζί όλα πήγαιναν πολύ καλά κι ότι οι ηλεκτ ρικές σόμπες Άρτσελικ, παρά τις συχνές διακοπές ρεύματος, πουλούσαν πά­ ρα πολύ καλά. Στην πραγματικότη τα ήμουν ευτυχής γιατί θα μπορούσα να κάνω το ναμάζι μου στο σπίτι. Αγόρασα κι έναν οδηγό για ναμάζι. Μ ια καινούργια ζωή ανοιγόταν μπροστά μου. » Μ όλις άρχισα να βρίσκω τον εαυτό μου , ένα βράδυ είχα έμπνευση και κάθ ισα κι έγραψα ένα μεγάλο ποίημα. Περιέ­ γραφα την κρίση που είχα περάσει, την ντ ροπή που είχα νιώ­ σει, την αγάπη του Θεού που μεγάλωνε μέσα μου , τη γαλήνη Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ ΙΟΝΙ

95

που μου έδινε, την πρώτη φορά που ανέβηκα τα ευλογημένα σκαλοπάτια του σειχη μου, την πραγματι κή και μεταφορ ι κή σημασία του κλειδιού. Ή ταν άψογο. Σου ορκίζομαι , καθόλου κατώτερο από το τελευταίο και πιο μοντέρνο ποίημα που εί­ χε μεταφράσει ο Φαχίρ. Του το ταχυδρόμησα αμέσως μ ' ένα συνοδευτι κό γράμμα. Έξι μήνες περίμενα, αλλά εκείνος δεν το δη μοσίευσε στο περ ι οδικό Το Μελάνι TOV Αχιλλέα που έβγαζε εκείνη την εποχή . Όσον και ρό περίμενα, έγραψα άλ­ λα τρία πο ιή ματα. Κάθε δυο μήνες του έστελνα κι από ένα. Ένα χρόνο περίμενα, πάλι δεν δημοσίευσε τίποτα. »Εκείνη την εποχή, αιτία της δυστυχίας μου δεν ήταν ούτε το γεγονός ότι δεν είχα παιδί , ούτε η επιμονή της Ι πέκ ν ' αντι­ στέκεται στις αρχές του Ι σλάμ, αλλά ούτε κ ι η περιφρόνηση των αριστερών και κοσμικών φίλων μου επειδή είχα γίνει θρή­ σκος. Άλλωστε δεν μου δίνανε και πολλή σημασία, επε ι δή ήταν πολλοί αυτοί που σαν κι εμένα είχαν στραφεί μ ' ενθου­ σ ι ασμό στο Ι σλάμ. Αυτό που μ ' ενοχλούσε περισσότερο απ' οτιδήποτε άλλο ήταν το γεγονός ότι δεν είχαν δημοσιευτεί τα πο ιήματα που είχα στείλει στην Ι στανμπούλ Κάθε αρχή τού μήνα, ο ι μέρες, ο ι ώρες ώς την κυκλοφορία του καινούργι ου τεύχους δεν έλεγαν να περάσουν ' προσπαθούσα να καθησυ­ χάσω τον εαυτό μου λέγοντας ότι εκείνο το μήνα θα δη μο­ σιευόταν ένα από τα πο ιή ματά μου. Η αλήθε ι α των κατα­ στάσεων που περιέγραφα σ ' αυτά τα πο ιήματα μόνο με την αλήθεια των δυτι κών πο ιημάτων μπορούσε να συγκριθεί. Κι αυτό στην Τουρκία μόνο ο Φαχίρ μπορεί να το κάνε ι . » Η αδ ι κία που γινόταν ε ι ς βάρος μου κι ο θυμός είχαν αρ­ χίσει να δηλητηρ ιάζουν την ευτυχία που έβρισκα στο Ι σλάμ. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

96

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Τώρα πι α στο τζαμί όπου πήγα ινα να προσευχηθώ σκεφτό­ μουν τον Φαχίρ ' πάλι δυστυχισμένος ήμουν. Ένα βράδυ απο­ φάσι σα να μιλήσω στο σειχη μου, αλλ' αυτός δεν είχε ακού­ σε ι γι α μοντέρνα ποίηση, δεν ήξερε πο ιος είναι ο Ρενέ Σαρ κ ι ο Μαλαρμέ, τ ι είναι σπαστός ρυθμός, δεν καταλάβα ινε τη σ ι ωπή του άδε ι ου στίχου. »Αυτό έγινε α ιτία να κλονι στεί η εμπ ι στοσύνη μου στο σειχη μου. Άλλωστε από και ρό το μόνο που έκανε ήταν να επαναλαμβάνε ι οκτώ-δέκα φράσε ι ς, όπως, "Κράτα την καρ­ δι ά σου αγνή", "Με την αγάπη του Θεού θα βγε ι ς μι α μέρα απ' αυτή τη δύσκολη κατάσταση". Ας μην τον αδι κώ, δεν ήταν απλοϊκός άνθρωπος, οι γνώσει ς του ήταν απλο·ίκές. Ο μι σο­ ωφελι μιστής και μισοορθολογιστής δ ι άολος που ζούσε μέσα μου από την εποχή που ή μουν άθεος, είχε αρχίσε ι πάλι να με τσιγκλάε ι . Τύπο ι σαν εμένα νιώθουν καλά μόνο όταν είναι σ' ένα πολιτικό κόμμα και τρώγονται με τους ομοίους τους γι α κάπο ι ο θέμα. Κι έτσι κατάλαβα ότι μόνο τα πηγαινέλα εδώ στο κόμμα θα μπορούσαν να μου προσφέρουν μι α πνευματι ­ κή ζωή πι ο βαθ ι ά και με περ ι σσότερο περ ιεχόμενο απ ' αυτή του τεκέ. Ο ι κομματι κές εμπε ι ρίες που είχα αποκτήσε ι την εποχή που ήμουν μαρξιστής αποδείχτηκαν πολύ χρήσι μες για το κόμμα μου, που έδ ινε μεγάλη σημασία στη θρησκεία και στην πνευματι κότητα». «Με ποι ον τρόπο;» ρώτησε ο Κα. Τότε κόπηκε το ρεύμα . Επι κράτησε σι ωπή γι' αρκετή ώρα. «Κόπηκε το ρεύμα», είπε μετά ο Μουχτάρ με ύφος όλο μυστήρ ι ο. Ο Κα δεν μίλησε, συνέχισε να κάθεται ακίνητος στο σκοτάδι . Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

7

Πολιτικούς ισλαμιστές μας λένε οι Δυτικοί και οι κοσμικοί

Στα κε ντρικά γ ραφ ε ία του κόμματος, στην Α σ φάλ ε ια και πάλι στους ορόμ ους Υπήρχε κάτι ανατρ ιχι αστικό στο γεγονός ότι κάθονταν οι δυο τους στο σκοτάδι χωρίς να μιλάνε , αν και ο Κα προτι μούσε αυ­ τό το ενοχλητι κό συναίσθημα από την προσποιητά φιλική συ­ ζήτηση που θα μπορούσε να έχει με τον Μουχτάρ στο φως τής μέρας. Μόνο η Ιπέκ συνέδεε τώρα τον Κα με τον Μουχτάρ , και ο Κα, αν και ήθελε να μιλήσει γι ' αυτήν, φοβόταν μην απο­ καλύψει πως ήταν ερωτευμένος μαζί της. Επίσης φοβόταν μην αρχίσει ο Μουχτάρ να του διηγείται κι άλλες ι στορίες και τό­ τε ο Κα δ ιαπιστώσε ι ότι ο συνομιλητής του είνα ι π ι ο κουτός απ' όσο νόμιζε μέχρι τώρα, κι έτσι χαθεί ο θαυμασμός που ήθε­ λε να νιώθει για την Ιπέκ , αφού θ' αναρωτι όταν πώς είχε μεί­ νει τόσα χρόνια παντρεμένη μ' έναν τέτοι ο άνθρωπο. Γι ' αυτό ο Κα ένιωσε ανακούφιση όταν ο Μουχτάρ, μην έχο­ ντας άλλο θέμα για συζήτηση, έφερε την κουβέντα στους πα­ λι ούς αρι στερούς φίλους, που τώρα ζούσαν ως πολιτι κοί εξό-

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

98

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ριστοι στη Γερμανία. Απαντώντας σε ερώτηση του Μουχτάρ, ο Κα του είπε χαμογελώντας ότι είχε ακούσει πως ο Τουφάν από τη Μαλάτια με τα σγουρά μαλλιά, που κάποτε «έγραφε στο περιοδικό άρθρα για τον Τρίτο Κόσμο», είχε τρελαθεί. Εί­ πε ότι τελευταία φορά τον είχε δει στον κεντρικό σταθμό τής Στουτγάρδης μ' ένα μακρύ κοντάρι στο χέρι κι ένα βρεγμένο πανί στην άκρη του κονταριού να σφυρίζει και να καθαρίζει με φούρια τα πατώματα. Έπειτα ο Μουχτάρ ρώτησε για τον Μαχμούτ, που όλο τον κατσαδιάζανε επειδή δεν μάζευε τα λό­ για του. Ο Κα του είπε ότι τώρα ο Μαχμούτ ήταν μέλος της ορ­ γάνωσης του φονταμενταλιστή Χαγρουλάχ εφέντη και καβγά­ διζε για το ποια οργάνωση θα έλεγχε ποιο τζαμί στη Γερμανία, με το ίδιο πάθος που κάποτε τσακωνόταν για την αριστερά. Ένας άλλος, που κι αυτόν ο Κα τον θυμήθηκε με χαμόγελο, ο συμπαθητικός Σουλεϊμάν, βαρέθηκε τόσο πολύ στη Βαυαρία, στη μικρή πόλη Τ ράουνσταϊν, όπου ζούσε από τα λεφτά μιας εκκλησίας που φιλοξενούσε στους κόλπους της πολιτικούς εξό­ ριστους από τον Τρίτο Κό σμο, ώστε είχε γυρίσει πίσω στην Τουρκία, παρ ' όλο που ήξερε ότι θα τον χώνανε μέσα. Θυμή­ θηκαν τον Χικμέτ που είχε δολοφονηθεί με μυστηριώδη τρόπο στο Βερολίνο όπου έκανε το σοφέρ, τον Φαντίλ που είχε πα­ ντρευτεί μια Γερμανίδα, την ώριμη χήρα ενό ς αξιωματικού των Ναζί, κι είχαν ανοίξει μαζί μια πανσι όν, το θεωρητικό Ταρίκ που είχε κάνει πολλά λεφτά δουλεύοντας για την τουρκική μα­ φία στο Αμβούργο. Ο Σαντίκ, που κάποτε μαζί με τον Μου­ χτάρ, τον Κα, τον Τανέρ και την Ιπέκ δίπλωναν τα φρεσκοτυ­ πω μένα περιοδικά, ήταν τώρα το αφεντικό μιας σπείρας που περνούσε από τις Άλπεις παράνομους εργάτες στη Γερμανία. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

99

Για τον Μουχαρέμ, που θύμωνε εύκολα, είχε ακούσει ότι ζού­ σε ευτυχισμένος με την οικογένειά του κάτω από τη γη, στο Β ε­ ρολίνο , σ ' ένα σταθμό-φάντασμα του μετρό, εγκαταλειμμένο από τον καιρό του Ψ υχρού Πολέμου και του Τείχους. Οι συ­ νταξιούχοι Τούρκοι σοσιαλιστές, όταν ταξίδευαν με τρένο, ανάμεσα στους σταθμούς Κρόιτσμπεργκ και Αλεξάντερπλατς κρατούσαν ενός λεπτού σιγή, όπως παλιά οι ληστές της Ισταν­ μπούλ που , όταν περνούσαν από το Αρναούτκιοϊ , κοίταζαν το θαλάσσιο ρεύμα, σαν να απέτιναν τιμή στο μυθικό γκάνγκστερ που είχε χαθεί στα νερά του Β οσπόρου. Όσοι πολιτικοί εξόρι­ στοι βρίσκονταν στο βαγόνι τη στιγμή της σιγής, ακόμη κι αν δεν γνωρίζονταν μεταξύ τους, κοιτάζονταν με την άκρη του μα­ τιού ενώ χαιρετούσαν το μυθικό ήρωα μιας χαμένης υπόθεσης. Σ' ένα απ' αυτά τα ταξίδια , στο Β ερολίνο , ο Κα είχε πέσει τυ­ χαία πάνω στον Ρουχί, που σχολίαζε πάντοτε τους αριστερούς φίλους του επειδή δεν ασχολούνταν με την ψυχολογία, κι είχε μάθει ότι μια διαφημιστική εταιρεία τον χρησιμοποιούσε για να μετράει πώς επηρέαζαν τους εργάτες μετανάστες χαμηλό­ τερου οικονομικού επιπέδου οι διαφημίσεις για μια καινούργια πίτσα με παστουρμά που προοριζόταν για τη δική τους αγορά. Ο πιο ευτυχισμένος απ' όλους τους πολιτικούς εξόριστους που είχε συναντήσει ο Κα στη Γερμανία ήταν ο Φερχάτ, που είχε γίνει μέλος του ΡΚΚ, οργάνωνε επιθέσεις παρασυρμένος από εθνικιστικό ενθουσι ασμό στα γραφεία των Τουρκικών Αερο­ γραμμών, εμφανιζόταν στο CNN ενώ πετούσε κοκτέιλ μολό­ τοφ στα τουρκικά προξενεία, μάθαινε κούρδικα κι ονειρευόταν τα ποιήματα που θα έγραφε μια μέρα. Τα ονόματα κάποιων για τους οποίους ο Μουχτάρ έδειχνε παράξενο ενδιαφέρον, ο Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 00

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Κα ή τα είχε ξεχάσει από καιρό, ή είχε ακούσει γι' αυτούς ότι έγιναν μέλη μικρών επαναστατικών ομάδων, ότι δούλευαν για μυστικές υπηρεσίες, εξαφανίστηκαν, χάθηκαν ή , πολύ πιθανό , δολοφονήθηκαν σιωπηρά και τώρα βρίσκονταν πεταμένοι σε κάποιο κανάλι, όπως οι περισσότεροι που ασχολούνταν με σκο­ τεινές υποθέσεις. Στη φλόγα του σπίρτου που άνα ψ ε ο παλιός του φίλος, όταν ο Κα είδε στη θέση τους , σαν φαντάσματα, τα έπιπλα του κεντρικού επαρχιακού γραφείου του κόμματος, το παλιό τραπεζάκι, τη σόμπα υγραερίου , σηκώθηκε, πήγε στο παρά­ θυρο και κοίταξε με θαυμασμό το χιόνι που έπεφτε. Το χιόνι έπεφτε αργά, με μεγάλες, χορταστικές στο μάτι νι­ φάδες. Στο ρυθμό τους , στην πληρότητά τους , στη λευκότητά τους , που γινόταν ακόμη πιο φωτεινή στο γαλαζωπό φως που ερχόταν άγνωστο από ποιο μέρος της πόλης, υπήρχε κάτι που σου έδινε ηρεμία και σιγουριά, είχαν μια κομψ ότητα που ο Κα τη θαύμαζε. Θυμήθηκε τις χιονισμένες νύχτες των παιδικών του χρόνων, τότε που στην Ιστανμπούλ το χιόνι κι οι καταιγί­ δες προκαλούσαν διακοπή ρεύματος, στο σπίτι ακούγονταν τρομαγμένοι ψ ίθυροι που κάνανε την παιδ ική καρδιά του να χτυπάει πιο γρήγορα, κι ευχές όπως «Θεός φυλάξοι ! », και ο Κα ήταν ευτυχισμένος επειδή είχε οικογένεια. Κοίταξε λυπη­ μένος τ' άλογα ενός κάρου που προχωρούσε με δυσκολία στο χιόνι: το μόνο που ξεχώριζε ήταν τα κεφάλια τους, που τα κου­ νούσανε με δ υσκολία μια δεξιά και μια αριστερά στο σκοτάδι. «Πηγαίνεις ακόμη στο σειχη εφέντη σου, Μουχτάρ ; » «Θέλεις να πεις στον εκλαμπρότατο Σααντετίν εφέντη;» είπε ο Μουχτάρ. « Καμιά φορά. Γιατί ρωτάς;» Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

1 01

«Τι σου προσφέ ρει ; » «Λίγη φιλία, λίγη στοργή , έστω κ ι αν δεν κ ρατάνε πολύ. Ξ έρει πολλά πράγματα». Όμως ο Κα δεν δ ιέ κ ρινε χαρά στη φωνή του Μουχτάρ, ένιωσε μόνο την απογοήτευση . «Στη Γερμανία ζω πολύ μο­ ναχι κή ζωή», είπε ο Κα αποφασισμένος να κ ρατήσει ζωντα­ νή τη συζήτηση. «Τα μεσάνυχτα, όταν κοιτάζω τις στέγες τής Φρανκφούρτης, νιώθω ότι ο κ όσμος όλος, η ζωή μου, έχουν ένα σ κ οπό. Μέσα μου ακ ούω διάφορες φωνές». «Τι φωνές;» «Ίσως έχει να κ άνει με το γεγονός ότι γερνάω, ότι φοβά­ μαι το θάνατο», είπε ο Κα ντροπαλά. «Αν ήμουν συγγραφέ ­ ας, θα έγραφα για τον εαυτό μου : "Το χιόνι θυμίζει στον Κα το Θεό" . Αλλά δεν ξέρω αν αυτό θα ήταν αλήθεια. Η σιωπή τού χιονιού με πάει κ οντά στο Θεό». «Οι θρήσκ οι, οι δεξιοί, οι μουσουλμάνοι συντηρητι κοί . . . » είπε ο Μουχτάρ γρήγορα, παρασυρμένος από φρούδες ελπί­ δες, «μου έκ αναν πολύ καλό μετά από τόσα χρόνια σοσιαλι­ στι κ ού αθεϊσμού. Π ρέπει να τους συναντήσεις. Είμαι σίγου­ ρος ότι θα σου κ άνουν κ ι εσένα καλό». «Έτσι λες ; » «Πρώτ ' απ ' όλα οι θρήσκ οι είναι ταπεινόφρονες, ευγενι­ κ οί, έχουν κατανόηση . Δεν περιφρονούν το λαό όπως οι άλλοι οι εξευρωπαϊσμένοι' είναι συμπονετικοί, έχουν πληγωθεί κ αι οι ίδ ιοι. Όταν σε γνωρίζουν, σ ' αγαπάνε, δ εν προσπαθούν να σε θίξουν με υπαινιγμούς». Αν και ο Κα ήξερε από την αρχή ότι στην Τουρ κία πιστεύω στο Θεό δεν σημαίνει συναντώ με τη σ κέψη μου το μεγαλύDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 02

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

τερο δημι ουργό, αλλά ανήκω σε μι α κο ινότητα , μπαίνω σ' έναν κύκλο, απογοητεύτηκε όταν ο Μουχτάρ, χωρίς ν' ανα­ φερθεί καθόλου στο Θεό και στην πίστη του ανθρώπου στο θείο, του μίλησε γι α τα καλά της κο ινότητας. Ένι ωσε περ ι ­ φρόνηση γι α τον Μουχτάρ. Καθώς όμως κοίταζε έξω από το παράθυρο με το μέτωπό του κολλημένο στο τζάμι , εντελώς παρορμητι κά είπε κάτι δι αφορετι κό στον Μουχτάρ. «Έχω την εντύπωση, Μουχτάρ, πως αν αρχίσω να πιστεύω στο Θεό, όχι μόνο θα νιώσε ι ς απογοήτευση, αλλά θ' αρχίσε ι ς να με περ ι φρονείς κ ι όλας». « Γι ατί ; » «Επε ι δή ο εξευρωπαϊσμένος άνθρωπος, ο μοναχι κός άν­ θρωπος που η πίστη του στο Θεό είναι προσωπ ι κή του υπό­ θεση , σε τρομάζε ι . Έχε ι ς περ ι σσότερη εμπ ι στοσύνη στον άθεο που είναι μέλος μι ας κο ινότητας παρά σ' αυτόν που πι ­ στεύε ι αλλά δεν ανήκε ι πουθενά. Κατά τη γνώμη σου, ο μο­ ναχι κός άνθρωπος είναι π ιο κακός και πι ο άθλι ος απ' αυτόν που δεν π ι στεύε ι ». «Είμαι κ ι εγώ πολύ μόνος». Ο Κα ένιωσε μίσος και λύπηση για τον Μουχτάρ που του μί­ λησε τόσο πε ιστικά και με τόση ε ιλι κρίνε ια. Καταλάβαινε πως το σκοτάδι του δωματίου δημιουργούσε ανάμεσα στον ίδι ο και στον Μουχτάρ μια σχέση αμοι βαίας εμπιστοσύνης, σαν αυτή του μεθυσιού. «Όχι πως θα γίνει αυτό, αλλά ξέρεις γιατί σε τρο­ μάζει η σκέψη ότι μπορεί να στραφώ στη θρησκεία και να προ­ σεύχομαι πέντε φορές την η μέρα ; Επειδή εσύ μπορείς ν' αφο­ σι ωθείς στη θρησκεία και στην κο ινότητά σου μόνο όταν κο­ σμικοί κ ι άπιστο ι σαν εμένα ασχολούνται με το κράτος και το Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

1 03

εμπόριο. Κανείς σ' αυτή τη χώρα δεν μπορεί να προσευχηθεί με την ησυχία του αν δεν βασίζεται στην εργατικότητα των άθε­ ων που χειρίζονται μ ' επιτυχία όλες τις εκτός θρησκείας υπο­ θέσεις, την πολιτική και το εμπόριο με τη Δύση» . «Εσύ όμως δεν είσαι ο επιχειρηματίας που ασχολείται με τις εκτός θρησκείας υποθέσεις. Κι όποτε θέλεις, μπορώ να σε πάω στον εκλαμπρότατο σε"iχη εφέντη» . «Ν ομίζω πως ήρθαν οι φίλοι μας οι αστυνομικοί! » είπε ο Κα. Κοίταξαν αμίλητοι κι οι δυο, πίσω από τα παγωμένα τζά­ μια, τους δυο αστυνομικούς με πολιτικά, που μες στο χιόνι κα­ τέβαιναν με το πάσο τους από το σταματημένο μπροστά στην είσοδο περιπολικό. «Θέλω να σου ζητήσω κάτι» , είπε ο Μουχτάρ. «Σε λίγο αυ­ τοί οι άνθρωποι θ ' ανέβουν επάνω και θα μας πάρουν να μας πάνε στο τμήμα. Εσένα δεν θα σε συλλάβουν, θα σου πάρουν κατάθεση και θα σ ' αφήσουν να φύγεις. Κι εσύ θα γυρίσεις στο ξενοδοχείο σου και το βράδυ ο ιδιοκτήτης του ξενοδοχείου, ο Τουργκούτ μπέη, θα σε καλέσει για φαγητό κι εσύ θα πας. Και φυσικά θα συναντήσεις τις κόρες του, που θα θέλουν να μά­ θουν τι έγινε. Νά τι θέλω να πεις στην l πέκ. Μ ' ακούς ; Να της πεις ότι θέλω να την ξαναπαντρευτώ ! Δεν έπρεπε να της ζη­ τήσω να φοράει μαντίλα και να ντύνεται όπω ς υπαγορεύει το Ι σλάμ, ήταν λάθος. Ν α της πεις ότι δεν θα της συμπεριφέρο­ μαι σαν στενόμυαλος, ζηλιάρης επαρχιώτης σύζυγος, ότι έχω μετανιώσει και ντρέπομαι που την καταπίεζα όσον καιρό ήμα­ σταν παντρεμένοι ! » «Δεν της τα έχεις πει όλ' αυτά ; » «Της τα έχω πει, αλλά δεν ωφέλησε σε τίποτα. Ίσως να μη Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 04

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

με πιστεύει επειδή είμαι ο επα ρχιακός π ρόεδ ρος του Κόμμα­ τος της Ευημε ρ ίας. Εσύ είσαι άλλο, ή ρ θες από την Ισταν­ μπούλ, από τη Γε ρ μανία. Αν της το πεις εσύ, θα σε πιστέψει». «Σαν επα ρχιακός π ρ όεδ ρος του Κόμματος της Ευημε ρίας που είσαι, δεν θα έχεις πολιτικό π ρ όβλημα αν η γυναίκα δεν φο ρ άει μαντίλα ; » «Σε τέσσε ρ ις μέ ρ ες, αν θέλει ο Θεός , θα κε ρδίσω τις εκλο­ γές και θα γίνω δήμα ρχος», είπε ο Μουχτάρ . «Ακόμη πιο ση­ μαντικό όμως είναι να της πεις ότι έχω μετανιώσει. Ίσως μέ­ χρ ι τότε να είμαι ακόμη κ ρ ατούμενος. Θα μου κάνεις αυτή τη χάρ η , αδε ρφέ ; » Ο Κα έμεινε για λίγο αναποφάσιστος. «Θα σου την κάνω» , είπε μετά. Ο Μουχτά ρ αγκάλιασε τον Κα και τον φίλησε στα μάγου­ λα. Ο Κα ένιωσε για τον Μουχτά ρ κάτι μεταξύ λύπησης κι αηδίας, αλλά και πε ρ ιφ ρ όνηση για τον εαυτό του επειδή δεν ήταν τόσο ειλικ ρ ινής κι αφελής όσο ο Μουχτά ρ . «Επίσης, σε πα ρακαλώ να δώσεις αυτό το ποίημά στον Φα­ χίρ στην Ιστανμπούλ», είπε ο Μ ουχτά ρ . «ο τίτλος του ποιή­ ματος για το οποίο σου μιλούσα π ρ ιν είναι "Σκάλα"». Την ώ ρα που ο Κα στο σκοτάδι έβαζε στην τσέπη του το ποίημα , μπήκαν στο δωμάτιο τ ρεις άντ ρ ες με πολιτικά ' οι δυο κ ρατούσαν στα χέ ρια κάτι τε ράστιους φακούς. Έδειχναν π ρό­ θυμοι κι έτοιμοι για όλα, όπως ήταν φανε ρ ό από τη συμπε ρι­ φο ρ ά τους, κι ότι ήξε ραν πολύ καλά τι έκαναν εκεί ο Κα και ο Μουχτά ρ . Ο Κα κατάλαβε πως ήταν από την ΕΥΠ. Ω στόσο δεν πα ρέλειψαν να ρ ωτήσουν τον Κα , όταν του ζήτησαν την ταυτότητά του, τι γύ ρευε στο Κα ρ ς. Ο Κα τους είπε ότι ήταν Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

1 05

εκεί για να καλύψει δημοσιογραφικά για λογαριασμό τής εφημερίδας «Τζουμχουριέτ» τις δη μοτικές εκλογές και την υπόθεση των αυτόχειρων κορ ιτσιών. «Γι' αυτό άλλωστε αυτοκτονούν , για να τις γράψετε στις εφημερίδες της Ιστανμπούλ! » είπε ένας από τους τρεις. «Όχι , δεν είναι έτσι», είπε με πείσμα ο Κα. «Τότε γιατί;» « Επειδή είναι δυστυχισμένες». «Κι εμείς είμαστε δυστυχισμένοι, αλλά δεν αυτοκτονούμε». Από τη μια λέγανε αυτά κι από την άλλη , στο φως των φακών που κρατούσαν , άνοιγαν τις ντουλάπες του κεντρικού επαρχιακού γραφείου του κόμματος , τραβούσαν τα συρτάρια κι άδειαζαν το περιεχόμενό τους στο τραπέζι, έψαχναν τους φακέλους. Έψαξαν από κάτω το γραφείο του Μουχτάρ, το αναποδογύρισαν μήπως βρουν κανένα όπλο, τράβηξαν ένα από τα ντουλάπια, κοίταξαν από πίσω. Στον Κα συμπεριφέ­ ρονταν πολύ καλύτερα απ' ό , τι στον Μουχτάρ. «Όταν είδατε ότι σκοτώσανε το διευθυντή , γιατί δεν πήγατε αμέσως στην αστυνομία παρά ήρθατε εδώ;» « Επειδή είχα εδώ ραντεβού». «Για ποιο πράγμα;» «Με τον κύριο είμαστε φίλοι από το πανεπιστήμιο» , είπε με φωνή απολογητική ο Μουχτάρ. « Η ιδιοκτήτρια του ξενοδο­ χείου Κάρπαλας όπου μένει είναι γυναίκα μου. Λίγο πριν από τη δολοφονία με πήραν τηλέφωνο εδώ , στα γραφεία του κόμ­ ματος , και μου ζήτησαν να συναντηθούμε. Μπορείτε να το ελέγξετε αυτό μιας και οι υπάλληλοι της ΕΥΠ παρακολουθούν τα τηλέφωνα του κόμματός μας». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 06

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟ ΥΚ

«Και πώς ξέρεις ότι παρακολουθούμε τα τηλέφωνά σας;» «Με συγχωρείτε», είπε ο Μουχτάρ χωρίς ίχνος ανησυχίας. Δεν το ξέρω, το υποθέ τω. Ίσως κάνω λάθο ς». « Ο Κα ένιωθε κάτι που έμοιαζε με σεβασμό για τον Μουχτάρ, γι ατί διέκρινε σ ' αυτόν την ψυχραιμία αλλά και τη μειονεξία που αισθάνεται κάποιος επειδή υποχωρεί όταν τον ταλαιπω­ ρεί η αστυνομία, έχει μάθει να μη θεωρεί θέμα τιμής τις βρισιές και την κακομεταχείριση που υφίσταται κι έχει συνηθίσει να δέχεται σαν κάτι πολύ φυσικό, όπως τις διακοπές ρεύματος και τους μόνιμα λασπωμένους δρόμους, την αναλγησία του κρά­ τους και της αστυνομίας, και γιατί ο ίδιος δεν είχε αυτά τα χα­ ρίσματα και την πολύ χρήσι μη ικανότητα να ελίσσεται. Μειονεξία διέκρ ινε ο Κα και στα χέρ ια του Μουχτάρ, που μο ι άζανε με δυο φρόνιμα γέρ ι κα και χοντρά σκυλιά έτσι όπως τα είχε βάλει το ένα δίπλα στο άλλο πάνω στα γόνατά του, στο περιπολικό της αστυνομίας, στο πίσω κάθισμα όπου κάθονταν αμίλητοι οι δυο τους, σαν ένοχα παιδιά. Ο ι τρεις υπάλληλο ι της ΕΥΠ τους είχαν αναγκάσει να μπουν στο περιπολικό, αφού ψάξανε ώρα πολλή το κεντρικ ά περιφερειακό γραφείο τού κόμματος, κάνανε άνω κάτω τα ντουλάπια και τα αρχεία του, δέσανε μερι κούς φακέλους με σπάγκο και τους ρίξανε σε σά­ κους, έχοντας κρατήσει στο μεταξύ για λόγους τυπι κούς και τα πρακτικά της έρευνας. Καθώς το περιπολικό προχωρούσε πολύ αργά στους σκοτεινούς και χιονισμένους δρόμους τού Καρς, ο Κα και ο Μ ο υχτάρ κοίταζαν μελαγχολικοί το χλομό, πορτοκαλί φως που γλιστρούσε μέσ' από τις μισάνοιχτες κουρ­ τίνες στα παράθυρα των παλι ών αρμένικων αρχοντι κών, τους γέρους που περπατούσαν σιγά σιγά στα παγωμένα πεζοδρόμια Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟ ΝΙ

1 07

κρατώντας πλαστικές σακούλες, τα μοναχικά, σαν φαντά­ σματα, άδεια παλιά σπίτια. Στον πίνακα ανακοινώσεων του Θεάτρου Μιλέτ είχαν κολλήσει τις διαφημιστικές αφίσες τής βραδινής παράστασης. Οι εργάτες που περνούσαν από τους δρόμους το καλώδιο για τη ζωντανή μετάδοση δούλευαν ακό­ μη . Στους σταθμούς των λεωφορ είων επικρατούσε εκνευρι­ σμός επειδή είχαν κλείσει οι δρόμοι. Οι νιφάδες του χιονιού φαίνονταν στον Κα μεγάλες όσο κι εκείνες στις « χιονοθύελλες», που τις λένε τα παιδιά, στις γυά­ λινες μπάλες με νερό που τις κουνάς και σηκώνεται θύελλα. Στη διαδρομή, που κράτησε επτά με οκτώ λεπτά, παρ' όλο που η απόσταση ήταν πολύ μικρή, γιατί ο οδηγός του περι­ πολικού οδηγούσε πολύ αργά και προσεκτικά, το βλέμμα τού Κα συναντήθηκε μόνο μια φορά με το βλέμμα του Μουχτάρ, και τότε ο Κα , από τη λυπημένη και καθησυχαστική ματιά τού παλιού του φίλου, κατάλαβε με ντροπή κι ανακούφιση ότι στη Διεύθυνση Ασφαλείας θα ξυλοφορτώνανε τον Μουχτάρ, αλ­ λά τον ίδιο ού τε θα τον αΥΥίζανε. Στο βλέμμα του φίλου του, που μετά από χρόνια ο Κα το θυμόταν ακόμη, είδε ότι ο Μουχτάρ σκεφτόταν πως του άξι­ ζε το ξύλο που θα 'τρωγε σε λίγο. Αν και ήταν απόλυτα βέ­ βαιος ότι θα κέρδιζε τις δημοτικές εκλογές που θα γίνονταν μετά από τέσσερις μέρες, το βλέμμα του ήταν τόσο καρτερι­ κό και προκαταβολικά τόσο πολύ απολογητικό για όσα θα συ­ νέβαιναν σε λίγο, που ο Κα κατάλαβε τι σκεφτόταν ο φίλος του: «Πιστεύω ότι είμαι κατώτερος από σένα γιατί ξέρω ότι μου αξίζει το ξύλο που θα φάω σε λίγο και που θα προσπαθή­ σω να ξεπεράσω χωρίς να νιώσω ιδιαίτερα ταπεινωμένος, Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

l O8

ΟΡΧΑΝ Γ ιΑΜΟ ΥΚ

επειδή επιμένω να ζω σ ' αυτό το κομμάτι της γης κι επειδή εδώ έχω αφήσει να με παρασύρει το πάθος της εξουσίας. Κι εσύ, σε παρακαλώ, σταμάτα να με κοιτάζεις κατάματα και να μου θυμίζεις την ντροπή μου». Το περιπολικό της αστυνομίας σταμάτησε στη χιονισμέ­ νη εσωτερική αυλή της Διεύθυνσης Ασφαλείας, και μπορεί να μη χώρισαν τον Κα από τον Μουχτάρ, αλλά τους συμπερι­ φέρθηκαν τελείως διαφορετικά. Στον Κα συμπεριφέρθηκαν όπως αρμόζει σ ' ένα διάσημο δημοσιογράφο από την Ισταν­ μπούλ, λες κι είχε τη δυνατότητα να επηρεάσει καταστάσεις, κι αν έγραφε κάτι εις βάρος τους, θα μπορούσαν να μπλέξουν άσχημα, λες κι είχαν να κάνουν μ' ένα μάρτυρα που ήταν έτοι­ μος να συνεργαστεί μαζί τους . Αντίθετα, με την ταπεινωτική τους συμπεριφορά απέναντι στον Μουχτάρ ήταν σαν να του λέγανε, «Πάλι εσύ ! », και σαν να λέγανε με το ύφος τους στον Κα, «Τι σχέση μπορεί να έχει ένας κύριος σαν εσάς μ ' αυτόν εδώ;». Ο Κα σκέφτηκε με αφέλεια ότι εν μέρει αντιμετώπιζαν τόσο υποτιμητικά τον Μουχτάρ επειδή τον θεωρούσαν ανε ­ γκέφαλο (νομίζεις ότι υπάρχει περίπτωση να σου εμπιστευ ­ τούν αυτή τη χώρα ! ) και μπερδεμένο ( δεν κοιτάς να τακτο ­ ποιήσεις πρώτα την προσωπική σου ζωή ! ) . Αργότερα θα κα­ ταλάβαινε ότι αυτό που υπονοούσαν ήταν κάτι τελείως διαφορετικό. Για ν' αναγνωρίσει ο Κα το μικρόσωμο άντρα που δολο ­ φόνησε το διευθυντή του Ε κπαιδευτικού Ινστιτούτου, κάποια στιγμή τον οδήγησαν στο διπλανό δωμάτιο και του δείξανε καμιά εκατοστή ασπρόμαυρες φωτογραφίες από τα αρχεία τους. Είχαν εκεί τις φωτογραφίες όλων των πολιτικών ισλαDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

109

μιστών από το Καρς και τη γύρω πε ρι οχή πο υ ε ίχαν συλλη­ φθ εί έστω και μία φο ρά από τις δυνάμε ις ασφαλε ίας. Οι πε­ ρισσότε ροι ήταν νέοι, Κούρδοι, χωριάτε ς ή άνε ργοι, αλλ' ανά­ με σά το υς ήταν και μικρ οπωλητές, μαθητές ι ε ρατικών σχο ­ λών, ακόμη και φο ιτητές πανεπιστημίων, δάσκαλοι και σο υνί­ τ ε ς Τ ο ύρκο ι. Στ ις ασπρόμαυρ ε ς φωτ ογραφίε ς των ν ε αρών π ο υ κ ο ίταζαν θυμωμένο ι και μελαγχολικοί το φωτ ογραφικό φακό της Δι εύθυνσης Ασφαλε ίας , ο Κα αναγνώρισε τα πρό­ σωπα δύο νε αρών π ο υ συνάντησε την ημέρα που πέρασε τρι­ γυρίζοντας στα σο κάκια του Καρς, αλλά δεν είδ ε το πρόσωπο το υ δ ολο φόνο υ , πο υ πίστευ ε πως ήταν πιο μεγάλο ς στην ηλι­ K ία και πι ο μικρόσωμο ς απ' το υς άλλο υς. Όταν ο Κα γύρισε στο δωμάτιο όπο υ γινόταν η ανάκριση , ε ίδ ε ότι από τη μύτη του Μ ο υχτάρ, που καθόταν καμπο υρια­ σμένος σ ' ένα σκαμνί, έτρ εχε αίμα κι ότι το ένα το υ μάτι ήταν κατακόκκινο . Χωρίς να κρύβ ε ι την ντρ οπή το υ, ο Μ οι;χτάρ έκανε μια- δυο χειρονο μίες κι έπε ιτα έκρυψ ε το πρόσωπό το υ με το μαντίλι το υ. Μ ε ς στη σιωπή, ο Κα για μια στιγμή σκέ­ φτηκε ότι το ξύλο λύτρωνε τον Μ ο υχτάρ από τα αισθήματα ενο χής και την πνε υματική αγωνία πο υ το υ προ καλο ύσαν η φτώχε ια και η ηλιθιότητα της χώρας του. Δυ ο μέρ ε ς μετά, λί­ γ ο πριν πλη ρ ο φ ο ρηθ ε ί τα χε ιρότε ρα νέα της ζωή ς τ ο υ -κι όντας ο ίδιο ς αυτή τη φο ρά στην κατάσταση το υ Μ ο υχτάρ- , ο Κα θα έφε ρνε πάλι στο νο υ το υ την ανόη τη αυτή ε ικόνα. Ο Μ ουχτάρ και ο Κα κοιτάχτηκαν κατάματα, και μετά από ένα λεπτό πήγαν γι ' άλλη μια φο ρά τον Κα στ ο διπλανό δω­ μάτι ο για να το υ πάρο υν κατάθ εση. Όσην ώρα πε ριέγραφε ο Κα σ ' ένα νε αρό αστυνο μικό, πο υ έγραφ ε σ ε μια παλιά γραDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 10

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

φο μηχανή Remington, ίδια μ' εκείνη που χρησιμοποιούσε πα­ λιά ο δικηγόρ ο ς πατέρας το υ όταν έφερνε δο υλειά στο σπίτι , πώς είχε δ ολοφονηθεί ο διευθυντής το υ Εκπαιδευτικο ύ Ινστι­ τούτο υ, σκεφτόταν ότι το υ είχαν δείξει τον Μ ο υχτάρ για να τον τρ ο μο κρατήσουν. Το ματωμένο πρόσωπο το υ Μ ο υχτάρ δεν έφευγε απ' το μυαλό το υ ακόμη κι όταν μετά από λίγο αφέθηκε ελεύθερ ο ς. Παλιά , στις επαρχιακές πόλεις, ο ι αστυνο μικο ί δεν έδερναν τόσο εύκολα το υς συντηρητικο ύς πολίτες. Όμως ο Μ ο υχτάρ δεν ανήκε σε κεντρ ο δεξιό κόμμα όπως αυτό της Μητέρας Πατρίδας πρ οσπαθ ούσε να γίνει ριζοσπαστικός ισλαμιστής. Διαισθανόταν πως η κατάσταση του Μ ο υχτάρ είχε από μια άπο ψη σχέση με την πρ οσωπικότητά το υ. Περπάτησε αρκε­ τή ώρα στο χιόνι, κάθισε σ' ένα χαμηλό το ίχο πρ ο ς το τέλο ς της λεωφόρο υ Ορντο ύ και κάπνισε ένα τσιγάρο κο ιτάζοντας τα παιδιά που κάτω απ' τα φώτα του δρόμου κατέβαιναν με τα έλκηθρά το υς τη χιονισμένη κατηφόρα. Η φτώχεια και η βία πο υ είχε δει όλη μέρα τον είχαν κ ουράσει , ωστόσο μέσα το υ ένιωθε να ζωντανεύει η ελπίδα για μια καινο ύργια ζωή πο υ θα μπο ρ ο ύσε ν' αρχίσει με την αγάπη της Ιπέκ. Αργότερα, περπατώντας πάλι κάτω απ' το χιόνι, βρέθηκε στο πεζο δρόμιο ακριβώς απέναντι από το ζαχαρ οπλαστείο Καινο ύργια Ζωή . Μπρ οστά στο σπασμένο τζάμι το υ ζαχα­ ροπλαστείο υ ήταν σταματημένο το περιπολικό της αστυνο­ μίας. Το μπλε φως τ ου αναβόσβηνε φωτίζοντας με όμο ρφ ο χρώμα το πλήθος πο υ είχε συγκεντρωθεί και το χιόνι που έπε­ φτε με θεϊκή υπο μονή πάνω σ' όλο το Καρς. Μπήκε και ο Κα ανάμεσα στον κόσμο κι είδε πως ο ι αστυνο μικο ί στο ζαχαρ οDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

111

πλαστείο εξακολουθούσαν να ρωτάνε ορισμένα πράγματα τον ηλικιωμένο σερβιτόρο. Κάποιος άγγιξε δειλά τον Κα στον ώμο. «Είστε ο ποιητής Κα; » Ή ταν ένας νεαρός με μεγάλα πράσινα μάτια και καλοσυ­ νάτο παιδικό πρόσωπο. «Τ ' όνομά μου είναι Νετζίπ . Ξέρω ότι είστε στο Καρς ως ανταποκριτή ς της εφημερίδας "Τζουμ­ χουριέτ" για να γράψετε για τις εκλογές και για τα κορίτσια που αυτοκτονούν, κι ότι έχετε συναντηθεί με πολύ κόσμο . Αλλά είναι και κάποιος άλλος στο Καρς, ένα πολύ σημαντικό πρόσωπο, που πρέπει να δείτε». ι ι ' « Π οιος ειν αυτος ; » « Πάμε λιγάκι πιο κει ; » Του Κα του άρεσε πολύ το μυστηριώδες ύφος που είχε πά­ ρει ο νεαρός . Πήγαν μπροστά στην καντίνα Μοντέρν Μπου­ φέ, με τα «Ξακουστά σ ' όλο τον κόσμο σερμπέτια και το σα­ λέπι», όπως έγραφε μια πινακίδα. « Είμαι εξουσιοδοτημένος να σας πω ποιος είναι αυτός που πρέπει να δείτε, μόνο αν δεχτείτε να τον δείτε». «Και πώς να δεχτώ να τον δω αν δεν ξέρω ποιος είναι ; » «Σωστά», είπε ο Νετζίπ . «Αλλά ο άνθρωπος κρύβεται. Και πριν δεχτείτε να τον δείτε, δεν μπορώ να σας πω από ποιον και γιατί κρύβεται». « Εντάξει, δέχομαι να τον δω», είπε ο Κα. Και με ύφος που θύμιζε φωτορομάντζο πρόσθεσε, « Ελπίζω να μη μου έχετε στήσει παγίδα» . «Στη ζωή δεν μπορείτε να πετύχετε τίποτα αν δεν εμπι­ στεύεστε τους ανθρώπους», είπε ο Νετζίπ, κι αυτός με ύφος που θύμιζε φωτορομάντζο . Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 12

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Σας εμπιστεύομαι», είπε ο Κα. «Ποιος είναι αυτός που πρέπει να δω;» «Πρώτα θα μάθεις τ ' όνομά του και μετά θα τον συναντή­ σεις. Θα κρατήσεις όμως μυστικό το μέρος όπου κρύβεται. Ξανασκέψου το λοιπόν. Να σου πω ποιος είναι;» «Ναι», είπε ο Κα. «Πρέπει να δείξετε κι εσείς εμπιστοσύ, ι νη σ εμενα» . Και ο Νετζίπ είπε με δέος, «Τ ' όνομά του είναι Λατζιβέρτ (Μπλε ) ) . Απογοητεύτηκε που ο Κα δεν αντέδρασε . «Δεν ακούσατε ποτέ γι ' αυτόν στη Γερμανία όπου ήσασταν τόσον καιρό; Στην Τουρκία είναι διάσημος». «Ξέρω, ξέρω», είπε ο Κα με ύφος καθησυχαστικό. «Είμαι έτοιμος να τον συναντήσω». «Ναι, αλλά εγώ δεν ξέρω πού είναι», είπε ο Νετζίπ. «Άλλω­ στε δεν τον έχω δει ούτε μια φορά στη ζωή μου». Κοιτάχτηκαν χαμογελώντας καχύποπτα. «Άλλος θα σε πάει στον Λατζιβέρτ», είπε ο Νετζίπ. «Εμέ­ να μου έχουν αναθέσει να σε οδηγήσω σ ' αυτόν που θα σε πά­ ει στον Λατζιβέρτ». Κάτω από τις προεκλογικές σημαιούλες κι ανάμεσα στις αφίσες, περπάτησαν τη λεωφόρο Κιουτσούκ Κιαζίμμπεη. Ο Κα ένιωσε συμπάθεια για το νεαρό, καθώς στις νευρικές και παιδιάστικες χειρονομίες του και στο λεπτό του σώμα διέ­ κρινε κάτι που του θύμιζε τα δικά του νιάτα. Γ ια μια στιγμή έπιασε τον εαυτό του να προσπαθεί να δει τον κόσμο με τα δικά του μάτια. «Στη Γερμανία τι ακούσατε για τον Λατζιβέρτ ; » ρώτησε ο Νετζίπ. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

1 13

«Είχα δι αβάσε ι στι ς τουρκι κές εφημερίδε ς ότι ε ίναι στρα­ τ ε υμένο μέλος του πολι τι κού Ισλάμ » , ε ίπ ε ο Κα. «Δ ι άβασα όμως κι άλλα, καθόλου κολακε υτι κά γι ' αυτόν» . Ο Νετζίπ τον δι έκοψε απότομα . «ο δυτι κός και ο κοσμι κός Τύπος έχουν ονομάσει πολιτι κούς ι σλαμι στ ές όλους εμάς τους μουσουλμάνους που ε ίμαστ' έτο ι μο ι ν' αγωνι στούμε γι α τη θρησκ ε ία μας. Κι ε σε ίς κοσμι κός ε ίστε , αλλά, σας παρακαλώ , μην πι στε ύ ετε τα ψέματα που γράφουν γι ' αυτόν ο ι ε φημερί­ δ ες. Εκείνος δεν έχε ι σκοτώσε ι κανέναν. Ούτε στη Βοσνία, όπου πήγε γι α να υπε ρασπι στε ί τους μουσουλμάνους αδ ε ρ­ φούς του, ούτ ε στο Γκρόζνι , όπου έπε σ ε θύμα μ ι α ρώσ ι κης βόμβας κ ι έμει νε ανάπηρος ». Σταμάτησε τον Κα σ ε μ ι α γω­ νία του δρόμου. «Το βλέπ ε ι ς αυτό το κατάστημα απέναντ ι , το Β ι βλι οπωλε ίο Τ εμπλίγ; Είναι των Ενωτι κών, αλλά όλο ι ο ι ι σλαμι στές του Καρς ε κε ί συναντι ούνται . Εν γνώσει της αστυ­ νομίας, βέβαια, όπως κ ι όλου του κόσμου. Ανάμεσα στους πω­ λητές είναι ο ι κατάσκοποί της. Εγώ ε ίμαι μαθητής της Ιερα­ τι κής Σχολής. Εμάς μας απαγορ ε ύ εται να μπαίνουμε ε κε ί μέ­ σα, αν με πι άσουν θα με πε ράσουν από το πε ι θαρχι κό . Εγώ όμως θα μπω. Μ ετά από τρία λεπτά θα βγε ι ένας νε αρός από μέσα, ψηλός, με γένι α και κόκκινο σκουφί. Ακολούθησέ τον. Στο δ ε ύτε ρο στενό, αν δ εν σας έχε ι πάρ ε ι από πίσω κάνας μπάτσος με πολιτι κά, θα σε πλησι άσε ι και θα σε πάε ι ε κ εί που πρέπε ι να πας. Κατάλαβε ς ; Άντε κ ι ο Θ ε ός βοηθός » . Κι αμέσως ο Νετζίπ εξαφανίστηκε κάτω από το πυκνό χι ό­ νι . Ο Κα ένι ωσε κάτι που έμο ι αζε με αγάπη γι ' αυτόν. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

8

/Οποιος αυτοκτονεί είναι αμαρτωλός Η ι στορ ία TOV ΛατζΖβέρτ κα ι TOV Ροvστέμ

Όσην ώρα περίμενε ο Κα έξω από το Βιβλιοπωλείο Τεμπλίγ, το χιόνι έπεφτε με ακόμη μεγαλύτερη ένταση . Βαρέθηκε να τινάζει τα χιόνια που πέφτανε πάνω του κι ήταν έτοιμος να γυρ ίσει στο ξενοδοχείο του, όταν στο απέναντι πεζοδρόμιο, κάτω από το χλομό φως της λάμπας του δρόμου, είδε να περ­ πατάει ένας ψηλός νεαρός με γένια. Όταν το κόκκινο σκου­ φί του έγινε άσπρο από τα χιόνια, ο Κα τον ακολούθησε, ενώ η καρδιά του κόντευε να σπάσει από την αγωνία. Περπάτησαν κατά μήκος της λεωφόρου Κιαζίμ Καράμπε­ κιρ, που ο υποψήφιος δήμαρχος του Κόμματος της Μητέρας Πατρίδας είχε υποσχεθεί, με πρότυπο την Ιστανμπούλ, να τη μετατρέψει σε πεζόδρομο, έστριψαν στη λεωφόρο ΦαΙκμπεη , δυο στενά παρακάτω έκαναν δεξιά και φτάσανε στην πλατεία Σταθμού. Χαμένος κάτω απ' το χιόνι ο ανδριάντας του Κιαζίμ Καράμπεκιρ στη μέση της πλατείας, έμοιαζε μες στο σκοτάδι με τεράστιο παγωτό. Ο Κα είδε το νεαρό με τα γένια να μπαί­ νει στο κτίριο του σταθμού κι έτρεξε πίσω του. Στην αίθουσα Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝ Ι

1 15

αναμονής δεν ήταν κανείς. Περπάτησε προς την αποβάθρα του σταθμού, γιατί εκεί του είπε η δι αίσθησή του πως είχε πά­ ει ο νεαρός. Όταν έφτασε στο τέλος της αποβάθρας, λίγο πα­ ρακάτω, στο σκοτάδ ι , του φάνηκε πως δι έκρινε το νεαρό και προχώρησε φοβι σμένος προς το μέρος του. Τη στιγμή που σκεφτότανε ότι αν κάποιος τον χτυπούσε και τον σκότωνε, κα­ νείς δεν θα 'βρι σκε το πτώμα του μέχρ ι την άνοιξη, βρέθηκε πρόσωπο με πρόσωπο με το νεαρό με το σκουφί και τα γένι α. «Δεν μας ακολουθεί κανείς», είπε ο νεαρός. «Αν θέλει ς, μπο­ ρείς ακόμη ν' αλλάξε ι ς γνώμη. Αν όμως έρθε ις μαζί μου, από δω και πέρα το στόμα σου κλε ιστό. Μην τυχόν και σου ξεφύ­ γε ι πώς ήρθες μέχρ ι εδώ, κάηκες . Οι προδότες τι μωρούνται με θάνατο». Η απε ιλή δεν τρόμαξε τον Κα, επε ιδή ο νεαρός είχε πολύ λεπτή , γελοία θα μπορούσε να την πε ι κανείς, φωνή. Περπά­ τησαν κατά μήκος της σι δηροδρομι κής γραμμής, πέρασαν δί­ πλα από τη σιταποθήκη και στην οδό Γι αχνιλέρ όπου έστρι ­ ψ αν, αμέσως μετά τους στρατώνες, ο νεαρός με τη λεπτή φω­ νή έδε ι ξε στον Κα μι α πολυκατο ι κία κα ι του είπε πο ι ο κουδούνι έπρεπε να χτυπήσει. «Μ ην τυχόν και δεν φερθείς με τον ανάλογο σεβασμό στο δάσκαλο ! » του είπε. «Μην τον δι ακό ψ εις, κι όταν τελειώσει η δουλε ιά σου, μη χασομερήσε ις, σήκω και φύγε». Έτσ ι έμαθε ο Κα ότι ο ι θαυμαστές του Λατζι βέρτ τον φω­ νάζανε και δάσκαλο. Άλλωστε ήξερε πολύ λίγα πράγματα γι' αυτόν, πέρα από το ότι ήταν πολιτι κός ισλαμι στής κ ι ότι ήταν δ ι άσημος. Σε μι α τούρκι κη εφημερίδα που είχε πέσει στα χέ­ ρ ι α του στη Γερμανία, πριν από χρόνια, είχε δι αβάσε ι γι α την Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

116

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ανάμειξή του σε μια δολοφονία. Ήταν πολλοί οι πολιτικοί ισλαμιστές που είχαν αναμειχθεί σε δολοφονίες κανείς τους δεν ήταν διάσημος. Ο Λατζιβέρτ είχε γίνει διάσημος επειδή κάποιοι είχαν ισχυριστεί ότι αυτός είχε σκοτώσει το θηλυ­ πρεπή και κομψευόμενο παρουσιαστή κάποιου παιχνιδιού γνώσεων σ' ένα μικρό τηλεοπτικό κανάλι, τον Γκιουνέρ Μπε­ νέρ, που έβγαινε στον αέρα με εξεζητημένα, παρδαλά ρούχα, έκανε κοινότοπα κι άσεμνα αστεία κι έθιγε μονίμως τους «αμόρφωτους». Ο ειρωνικός αυτός παρουσιαστής με το γε­ μάτο κρεατοελιές πρόσωπο, στη διάρκεια ενός ζωντανού δια­ γωνισμού, καθώς κορόιδευε ένα φτωχό και ηλίθιο παίκτη, εί­ πε από απροσεξία κάτι άπρεπο για τον Προφήτη, κι ενώ το αστείο αυτό, που είχε προκαλέσει την οργή μερικών από τους θρήσκους τηλεθεατές που παρακολουθούσαν μισοκοιμισμένοι την εκπομπή, κόντευε να ξεχαστεί, ο Λατζιβέρτ με γράμμα­ τα σ' όλες τις εφημερίδες της Ιστανμπούλ απείλησε τον πα­ ρουσιαστή ότι θα τον σκότωνε αν δεν ζητούσε συyyvώμη δη­ μοσίως και δεν υποσχόταν ότι δεν θα ξανάκανε παρόμοια αστεία. Ο τύπος από την Ιστανμπούλ μπορεί να μην έδινε κα­ μιά σημασία σ' αυτό το γράμμα, συνηθισμένος καθώς ήταν σε τέτοιου είδους απειλές, όμως ένα μικρό τηλεοπτικό κανάλι που ακολουθούσε λαϊκίστικη και προβοκατόρικη πολιτική, για να περάσει στην κοινή γνώμη το μήνυμα ότι οι οπλοφο­ ρούντες πολιτικοί ισλαμιστές το είχαν παραξηλώσει, κάλεσε τον Λατζιβέρτ σε μια εκπομπή του. Ο Λατζιβέρτ επανέλαβε, και μάλιστα ακόμη πιο έντονα, τις απειλές του και δέχτηκε με προθυμία το ρόλο του «έξαλλου ισλαμιστή με τον μπαλτά στο χέρι» που του πρόσφερε ένα άλλο τηλεοπτικό κανάλι μεDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΤ

1 17

τά την επιτυχία του πρώτου. Ο Λατζιβέρτ άρχισε να κρύβεται όταν άρχισε να καταζητείται από τον εισαγγελέα με την κα­ τηγορ ία της « απειλΙ1ς για φόνο», την εποχή της πρώτης του επιτυχίας, ενώ ο Γ κιουνέρ Μπενέρ, που κατάλαβε πως η υπό­ θ εση ε ίχε απήχηση στην κοινή γνώμη, δ εν δίστασε να προ­ καλέσει δ ημόσια τους εχθ ρούς του σε μια από τις καθη μερινές του εκπομπές, λέγοντας εντελώ ς αναπάντεχα ότι δ εν φοβό­ ταν τους θ εότρελ ους εχθ ρούς του Ατατούρκ και της Δη μο­ κρατίας, τους οπαδ ούς της οπισθ οδρόμησης. Ώ σπου μια μέ ­ ρ α μετά βρέ θ ηκε πνιγμένος στο δ ωμάτιο του πολυτελ ούς ξε­ νο δ οχε ίου του στη Σ μύρνη , όπου ε ίχε πάει για δ ουλειά, με τη χρωματιστή γραβάτα του, εκε ίνη με τις μπάλες της θ άλ ασ­ σας. Ο Λατζιβέρτ, αν και απέδει ξε ότι εκε ίνη την ημέρα και ώρα ήταν στη Μάνισα, σ ' ένα συνέδριο για την στήριξη των κοριτσιών με τις μαντίλες, άρχισε να κρύβεται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, που δ ιέδωσαν σ ' όλη τη χώρα το περι­ στατικό αλλά και την πι θ ανή συμμετοχή του. Ο Λατζιβέρτ ήταν άφαντος για ένα μεγάλο δ ιάστημα, επειδή μερίδα τού ισλαμικού Τύπου τον κατηγορούσε εκε ίνη την εποχή ότι έδ ι ­ νε την εικόνα του «ματωμένου» πολιτικού Ισλάμ, ότι ο κοσμι­ κός Τ ύπος τον ε ίχε κάνει παιχνίδ ι του, ότι ήταν πράκτορας της CIA, ότι τα μίντια και η δόξα το ύ άρεσαν περισσότερο απ' όσο ταίριαζε σε ισλαμιστή . Την ίδ ια εποχή , στους κύκλους των ισλαμιστών ε ίχε δ ιαδ ο θ εί πως ήταν στη Βοσνία και πο­ λ εμούσε ηρωικά ενάντια στους Σ έρβους, ή πως ήταν στο Γ κρόζνι και πολεμούσε τους Ρώ σους, υπήρχαν ό μως και φω­ νές που λέγανε πως όλα ήταν ψέματα. Όσοι θ α θ έ λανε να ξέρουν τι σκεφτόταν ο Λατζιβέρτ γι ' Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 18

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

αυτά τα θ έματα, μπορούν να ρ ίξ ουν μια ματιά στη σύντομη ζωή του, όπως την περιγράφει ο ίδιος στο τριακοστό πέμπτο κεφάλαιο αυτού του βιβλίου με τίτλο «Δεν εί μαι πρ ά κτορας κανενό ς» και υπότιτλο « ο Κα και ο Λατζιβέρτ μαζί στο κελί », αν και δ εν ε ί μαι σ ίγουρος ότι όλα όσα μας λέει ο ή ρωάς μας εκε ί ε ίν ' αλή θ εια. Ή ταν πολλά τα ψέματα που λέγονταν γι ' αυτόν, ορισμένα μάλιστα έπαιρναν μυθ ικές διαστάσεις, αφού τροφο δ οτούνταν από την ατμόσφαιρα μυστηρ ί ου που καλ­ λιεργούσε ο ίδιος γύρω απ ' τον εαυτό του. Τ ο γεγονό ς ότι αρ­ γότερα προτίμησε τη σιωπή μπορεί να ερμηνευτεί ως αποδ ο­ χή από την πλευρά του της έντονης κριτικής που του ασκή­ θηκε από ορισμένους κύκλους των ισλαμιστών όταν εξέ φρασε ανοιχτά τις απόψεις του, αλλά και της κριτικής του Τ ύπου, ότι ένας μουσουλ μάνος δ εν επιτρέπεται να εμφανίζεται τόσο συχνά στον κοσμικό, σιωνιστικό, αστικό Τ ύπο, αν και, όπως θ α δ ούμε στην ιστορ ία μας, στην πραγματικότητα του Λατζι­ βέρτ του άρεσε να μιλάει στα μίντια. Ω ς προς τις διαδόσεις σχετικά με τις αιτίες που τον ε ίχαν ο δηγήσει στο Καρς -όπως συμβαίνει με τις διαδόσεις που στα μικρά μέρη μαθ αίνονται αμέσως απ' όλους-, οι πι ο πολλέ ς δεν έδ εναν μεταξ ύ τους. Κάποιοι λέγανε ότι ο Λατζιβέρτ είχε πά­ ει στο Καρς για να προστατέψει τη βάση και κάποιοι άλλοι τα μυστικά μιας ισλαμικής κουρδικής οργάνωσης που το κέντρο των επιχειρήσε ών της στο Ντιγιαρμπακί ρ ε ίχε εξ αρ θ ρω θ ε ί από την κυβέρνηση, αν και η οργάνωση αυτή στο Καρς, π έ ρα από έναν- δ υο βαρεμένους, δ εν ε ίχε άλλους υποστηρικτές. Τον τελευταίο καιρό, στις ανατολικές πόλεις της χώ ρας είχαν ξε­ σπάσει αναταραχές ανάμεσα στους μαρξ ιστές Κο ύ ρδ ους ε θνιDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

11.9

κιστές και στους ισλαμιστές Κούρδους. Οι ειρηνόφιλοι και κα­ λοπροαί ρετοι αγωνιστέ ς και των δύ ο παρατάξεων είχαν δ ια­ δώσει ότι ο Λατζιβέρτ είχε πάει στο Καρς για να κατευνάσει τα πνεύματα. Οι προστριβές ανάμεσα στους ισλαμιστές Κούρ­ δ ους και τους μαρξιστές Κούρδους εθνικιστές , που είχαν α ρ­ χίσει με λογομαχίες, βρισιές , ξυλοδ αρμούς, οδομαχίες, σε πολ­ λ ές π όλεις ε ίχαν ε ξ ελιχθ ε ί σε μαχαιρ ώ ματα και σοβαρούς τραυματισμούς, και τους τε λευτα ίους μήνες, κι από τις δ υο πλευρές, σε δ ολοφονίες με όπλα, σε στραγγαλισμούς, σε απα­ γωγές των μεν από τους δ ε και σε ανακρίσεις με βασανιστή ­ ρια ( και οι δ υο πλευρές χρησιμοποιούσαν μεθ όδους βασανι­ σμού που περιλά μβαναν κάψιμο του δέρματος με λιωμένο πλα­ στικό ή σφίξιμο των όρχεων) . Είχε δ ιαδ ο θ εί ότι ο Λατζιβέρτ τον τελευταίο καιρό πήγαινε από κωμόπολη σε κωμόπολη για να ζυγίσει τις πιθ ανότητες οργάνωσης μιας μεσολαβητικής επιτροπής που θ α έδ ινε τέ λος σ ' αυτό τον πόλεμο, για τον οπο ίο πολλο ί λέγανε ότι « συμφέρει το κράτος ! » , αλλά , όπως λέγανε οι εχθ ροί του, τα σκοτεινά σημεία του παρελθόντος του και το νεαρό της η λικίας του δ εν ήταν κατάλλη λα για μια τό ­ σο δύσκολη και σοβαρή αποστολή. Οι νεαρο ί ισλαμιστέ ς ε ί­ χαν επίσης δ ιαδώσει ότι ο Λατζιβέρτ είχε έρθ ει στο Καρς για να βγάλει από τη μέση το « φανταχτερό» παρουσιαστή με τα φανταχτερά ρούχα, και ντι τζέι της τοπικής Trιλεόρασrις Σερ­ χάτ Καρς, που έκανε άσεμνα αστε ία και κορόι δευε με ύπουλα υπονοούμενα το Ισλά μ, με αποτέ λεσμα ο αζερικής καταγωγής Χακάν Οζγκιέ να μιλάει συχνά τον τελευταίο καιρό για το Θ εό και για τις ώρες της προσευχής. Ή ταν και μερικο ί που φα­ ντάζονταν ότι ο Λατζιβέρτ ήταν ο τούρκικος σύνδ εσμος μιας Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 20

ΟΡΧΑ

ΠΑΜΟΥΚ

παγκόσ μιας συμμορ ίας μουσουλ μάνων τρομοκρατών. Οι φή­ μες λέγανε πως οι υπηρεσ ίες πληροφορι ών και η Ασφ άλεια στο Καρς ε ίχαν ήδη ενημερω θε ί για τα σχέδια αυτής της συμ­ μορ ίας να δ ολοφονή σει μερικές από τις χιλιάδες γυναίκες που έ ρχονταν από την πρώην Σ ο β ιετική Ένωση στην Τουρκία για να εκπορνευτούν. Κανέναν απ ' αυτο ύς τους ισχυρισμούς δ εν ε ίχε δ ιαψε ύσει ο Λατζι βέ ρτ, όπως δ εν ε ίχε δ ιαψε ύσει και τις φήμες που τον θέ λανε να β ρ ίσκεται στο Καρς για τις αυτόχει­ ρες κοπέλες, τις κοπέλες με τις μαντίλες, τις δ ημοτικές εκλο­ γέ ς. Το γεγονός ότι δεν κυκλοφορούσε πολύ ανάμεσα στον κό­ σμο κι αδ ιαφορούσε για τις φήμες που κυκλοφορο ύσαν γι ' αυ­ τόν, δημιουργο ύσε γύ ρω του μια ατμόσφαιρα μυστηρ ίου, που ά ρεσε στους μαθ ητές των ιερατικών σχολών και στους νέους. Επειδ ή κρυ βόταν από την αστυνομία, αλλά και για να συντη­ ρε ί αυτό το μύ θο που τον περι έβαλλε, απέφευγε να κυκλοφο­ ρε ί στους δ ρόμους, κάτι που έκανε τον κόσ μο ν' αναρωτιέται αν ήταν ή δ εν ήταν στην πόλη . Ο Κα χτύπη σε το κουδούνι που του υπέδει ξε ο νεαρ ός με το κόκκινο σ κουφ ί κι αμέ σως κατάλα β ε ότι ο μικρ όσωμος άντρας που του άνοι ξ ε την πόρτα του δ ιαμερ ίσ ματος και τον έβαλε μέσα ήταν αυτός που μιάμιση ώ ρα πριν ε ίχε πυρο β ο­ λή σει στο ζαχαροπλαστείο Καινούργια Ζ ωή το δ ιευθ υντή τού Εκπαιδ ευτικο ύ Ινστιτο ύτου. Μόλις τον ε ίδε , η καρδιά του άρ­ χισε να χτυπάει δ υνατά. «Με συγχωρε ίτε», ε ίπε ο μικρ όσωμος άντρας καθώ ς σή­ κωνε τα χέ ρια του ψη λά με τις παλάμες γυρισ μένες π ρος τα έ ξω, «αλλά τα τελευταία δύο χρόνια επιχεί ρησαν τρεις φορ έ ς να σκοτώσ ουν το δάσκαλό μας. Π ρέπει να σας ψάξ ω» . Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝ Ι

1 21

Σ υνη θ ισμένος από τα φοιτητικά του χρόνια, ο Κα σήκωσε τα χέ ρ ια, έτοιμος για τη σωματική έρευνα. Κι ενώ ο μικρόσω­ μος άντρας περνούσε τα μικρά του χέρια πάνω από το που­ κάμι σο του Κα ψάχνοντας για όπλ ο, εκείνος φο β ή θηκε μή­ πως καταλάβ ει πόσ ο γρήγορα χτυπο ύσε η καρδιά του. Αμέ­ σως μετά ο Κα κατάλα β ε πως ε ίχε κάνει λάθ ος και η καρδιά του β ρήκε το φυσιολογικό της ρυθ μό . Ό χι, ο άνθ ρωπος που ε ίχε μπροστά του δ εν ήταν αυτός που είχε πυρο β ολήσει το δι­ ευθ υντή του Εκπαιδευτικού Ινστιτούτου. Ο συμπαθ ητικός αυ­ τός μεσή λικας, που θ ύμιζε τον Έντουαρντ Τζ . Ρ ό μπινσον, δ εν φαινόταν ο ύτε τόσ ο αποφασι στικός ούτε αρκετά δ υνατός ώστε να πυρο β ολή σει οποιονδή ποτε. Ο Κα άκουσε τους λυγμο ύς ενός μωρού που μόλι ς ε ίχε αρ­ χίσει να κλαίει και τη γλυκιά φωνή της μαμάς του π ου του μι­ λο ύσε στοργικά. «Να βγάλω τα παπούτσια μου;» ρ ώτη σε ο Κα, και π ριν πά­ ρει απάντηση ά ρχισε να τα βγάζει. « Είμαστε επισ κέπτες εδώ, σε καμιά περ ίπτωση δ εν θ έ λου­ με να γίνουμε βά ρος στους οικοδ εσπότες μας», ε ίπ ε μια άλλη φωνή . Ο Κα αντιλήφ θ ηκε τ ότε πως υ πή ρχε και κάποιος άλλος στο μικρ ό δ ωμάτιο. Αν και κατάλα β ε ότι αυτός ήταν ο Λατζι­ βέ ρτ, μπερ δ εύτηκε, καθ ώ ς ε ίχε προετοιμαστε ί για μια πολύ πι ο εντυπωσιακή σκηνή σ υνάντη σης . Α κο λο ύ θ η σ ε τον Λα­ τζιβέ ρτ σ ' ένα φτωχικό δωμάτιο με μια ανοιχτή ασπρό μαυρη τη λε ό ραση . Ένα μωρό, με το χεράκι του χωμένο μέχρι τον καρπό στο στόμα του, κο ίταζε με σο β αρ ότητα κι ικανοπο ίη­ ση τη μητέρα του που του άλλαζε πάνες λέγοντάς του γλυκά Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 22

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

λογάκια στα κουρδ ικά, ώσπου το βλέ μμα του σταμάτησε πρώ­ τα στον Λατζι βέ ρτ κι έ πειτα στον Κα που ερχόταν πίσω του. Όπως σε όλα τα παλιά ρωσ ικά σπ ίτια, δ εν υ πή ρχε διάδ ρο­ μος: μπήκαν κατευ θ ε ίαν στο δ ιπλανό δ ωμάτιο. Τ ο μυαλό του Κα ήταν στον Λατζι β έρτ. Είδ ε ένα κρε βάτι στρωμένο με επιμέλεια φαντάρου, έ να ζευγάρι ριγέ γαλάζιες πιτζάμες δ ιπλωμένες προσεκτικά κι αφημένες δίπλα στο μα­ ξ ιλάρι, ένα σταχτοδ οχε ίο που έγραφε Ε ρσίν Ελεκτρί κ, στον το ίχο ένα η μερολόγιο με εικόνες από τη Βενετία, ένα μεγάλο παρά θ υρο μ ' ανοιχτά παντζούρια απ ' όπου φαίνονταν τα με­ λαγχολικά φώτα του χιονισ μένου Καρς. Ο Λατζι βέ ρτ έκλει­ σε το παρ ά θ υρο και στράφηκε στον Κα. Τ α μάτια του ε ίχαν ένα σ κούρο μπλ ε χρ ώ μα που σπάνια συναντάς σε Τούρκο. Ή ταν καστανός, χωρίς γέ νια, πολύ πιο νέος απ ' όσο περ ί μενε ο Κα, με απίστευτα λευκή επι δ ερμίδ α και γαμψή μύτη . Η ομορφιά του ήταν εκπληκτική και η γοη­ τε ία του π ήγαζε από την αυτοπε πο ίθη σή του. Στον τρόπ ο του, στην έκφρασή του, στην εμφάνισή του τ ίποτα δεν θ ύμι­ ζε το γενάτο, επι θ ετικό, θ ρη σκόληπτο επαρχιώτη, με κομπο­ λόι στο ένα χέρι κι όπλο στο άλλο, που περιέγραφε ο κοσμικός Τ ύπο ς. «Μέχρι να ζε στα θ ε ί το δ ωμάτιο, μη βγά λετε το πα λτό σας . . . Ω ρα ίο παλτό. Από πού το πήρατε;» «Από τη Φ ρανκφούρΤη». « Φ ρανκφούρτη . . . Φ ρανκφούρτη . . . » Ο Λατζι βέ ρτ κάρφω­ σε το β λέ μμα στο τα βάνι και β υ θίστηκε στις σ κέψεις του. Είπε ότι το είχε σκ άσει στη Γ ερμανία όταν καταδικάστηκε σύμφωνα με το ά ρ θ ρο 163 του Ποινικού Κώδ ικα, επ ειδή «κάDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

1 23

ποτε» ε ίχε υποστηρ ίξει την ι δέ α της ίδ ρυσης ενός θ εοκρατι­ κο ύ κράτους. Σ ώ πασαν. Ο Κα αισθ ανόταν ότι για να φανε ί φιλ ικός έπ ρεπ ε να πει κάτι κι αγωνιούσε επει δή δ εν του ερχόταν τί­ π οτα στο μυαλό . Κατάλα β ε ότι ο Λατζι βέ ρτ μιλούσε για να τον κάνει να νι ώσει πιο άνετα. « Στη Γερμανία, όπου κι αν πήγαινα, όποια μουσουλ μανι­ κή οργάνω ση και να επ ι σκεπτ ό μουν, στη Φ ρανκφούρτη , στην Κολονία, οπ ουδή ποτε μεταξ ύ του καθε δ ρικού ναού και του σταθ μού, ή στις πλούσιες γειτονιέ ς του Αμβ ο ύ ργου, όπου κι αν περπατούσα, μετά από λίγη ώ ρα ξ εχώ ριζα κάποιον από το πλή θ ος, έ να Γ ερμανό, κι εστ ίαζα σ ' αυτόν την π ροσοχή μου. Αυτό που ε ίχε ση μασία δ εν ήταν οι δ ικές μου σκέψεις γι ' αυτόν - π ροσπα θ ούσα να φανταστώ τι σκεφτόταν εκε ί ­ νος για μένα, για να δ ω με τα δ ικά του μάτια την εμφάνισή μου, τα ρούχα μου, τις κινή σεις μου, την περ π ατη σ ιά μου, την ιστορ ία μου, απ ό πο ύ ερχόμουν και πού πήγαινα, π οιος ή μουν. Ή ταν π ο λ ύ δ υσ ά ρεστο αυτ ό το συνα ίσ θ η μα, α λλά μου ε ίχε γίνει συνή θ εια. Όχι πως ένιωθ α ταπεινωμένος, κα­ ταλάβ αινα ό μως γιατ ί ένιω θ αν ταπ εινωμένα τ ' α δέ ρφια μου . . . Τ ις πιο πο λλέ ς φορ έ ς δ εν ε ίναι ο Ευρωπα ίος π ου μας π εριφρονε ί . Κοιτάζοντας εμε ί ς αυτ όν, π εριφρονούμε τον εαυτό μας. Δεν μεταναστεύουμε μόνο για να γλιτώσουμε από την τυραννία του σπ ιτιού μας, αλλά και για να φτάσουμε στα βάθη της ψυχής μας. Και κάποια μέρα, π άντα γυρ ίζει πίσω κανε ί ς για ν' απελ ευ θ ερ ώσει όσους δ εν έχουν το θ άρρος να εγκαταλ εί ψουν την π ατρ ίδ α τους, και τους συνενόχους. Εσύ γιατί γύ ρισες;» Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 24

ΟΡΧΑΝ ΓlAMOYK

Ο Κα σιωπο ύσε. Τ ον ενοχλούσαν η φτώ χεια και η γύμνια του δ ωματίου, οι άβ αφοι τοίχοι, οι πεσ μένοι σο βάδ ες, το δ υ ­ νατό φως από το γλό μπο στο ταβάνι που τον τύφλωνε. «Δεν θ έλω να σε κουράσω μ ' ερωτήσεις που δ εν έχουν απα­ ντή σεις» , ε ίπε ο Λατζι βέ ρτ. « ο μακαρ ίτης ο Μολά Κασ ί μ Ενσαρ ί έλεγε στους ξένους που έρχονταν να τον επισκεφτούν στις όχθ ες του ποταμού Τ ίγρη , όπου είχε κατασκηνώσει η φυ­ λή του: Χαί ρομαι που σας γνωρ ίζω, αλλά εσε ίς για ποιον κα­ τασ κοπεύετε;» « Γ ια την εφημερ ίδα "Τζ ουμχουριέτ" . . . » απάντη σε ο Κα. «Αυτό το ξέρω. Με βάζει όμως σε υποψίες το ότι ενδιαφέρο­ νται τόσο πολύ για το Καρς, που στέλνουν άνθ ρωπό τους εδώ» . «Εγώ προσφ έ ρθ ηκα», ε ίπε ο Κα. «Ή ξερα πως είν' ε δώ κι ο φ ίλος μου ο Μουχτά ρ με τη γυναίκα του» . «Χωρίσανε- δ εν το ή ξερες;» τον δ ι ό ρ θωσε ο Λατζι βέ ρτ κοι­ τάζοντάς τον κατάματα. « Το ή ξ ερα» , απάντη σε ο Κα κοκκινίζοντας. Με τη σκέψη ότι ο Λατζι βέ ρτ ή ξερε ό, τι περνούσε εκε ίνη τη στιγμή απ ' το μυαλό του, ένιωσε μίσος για κε ίνον. « Τον δ ε ί ρανε τον Μουχτάρ στην Ασφάλεια;» « Τον δ ε ί ρανε». «Τ ου άξ ιζε το ξ ύλο;» ρ ώτη σε ο Λατζι βέ ρτ με ύφος υπαινι­ κτικό. « 'Οχι , και βέβαια όχι» , απάντησε ενοχλη μένος ο Κα. «Εσένα γιατί δ εν σε δ ε ί ρανε; Είσαι πολύ ευχαριστημένος με τον εαυτό σου;» «Δεν ξ έ ρω γιατί δ εν με δ ε ί ρανε». «Ξέ ρεις, πώ ς δ εν ξέρεις. Είσαι ένας μπουρ ζουάς από την Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟ ΝΙ

1 25

Ιστανμπούλ», είπε ο Λατζι βέ ρτ. «Αμέσως το καταλα β αίνει κα­ νε ίς, από την επι δ ερμίδα σου, το β λέ μμα σου. Σ ίγουρα αυτός έ χει ισχυρούς φ ίλους, δ εν ξέ ρεις τι γίνεται, άσε καλύτερα, θα είπανε. Είναι φανερό ότι ο Μουχτά ρ δ εν έχει ούτε δύναμη ού­ τε τέτοιου είδους επαφές. Ξέ ρουν αυτο ί . Άλλωστε ο Μουχτάρ ασχολή θ ηκε με την πολιτική για να έχει τη δ ική σου αυτοπε ­ ποίθ η ση μπροστά τους. Αλλά κι αν ακόμη κερ δίσει τις εκλο­ γές, για να πάρει το πόστο πρέπει να τους απο δ ε ίξει ότι δέ­ χεται να τις τρ ώει από την κυ βέ ρνη ση . Γι ' αυτό θ α ε ίναι κι ευ­ χαριστημένος που τις έφαγε» . Ο Λατζι βέ ρτ δ εν χαμογελούσε, ε ί χε μια έκφραση λ ύπης στο πρόσωπό το υ. «Κανε ίς δ εν μπορε ί να ε ίν' ευχαριστημένος όταν τρ ώ ει ξύ­ λο», ε ίπε ο Κα, κι ένιωσε πολύ κοινότοπος κι αφελής μπρο­ στά στον Λατζι βέ ρτ. Η έκφραση του Λατζι βέ ρτ έ λεγε: ας έ ρ θ ουμε τώ ρα στα δ ι­ κά μας. « Συναντή θηκες με τις οικογένειες των αυτόχειρων κοριτσιων», ειπε. « Γιατι; » « Σ κέφτηκα ότι μπορε ί να γράψω κάτι γι ' αυτό» . « Στο δ υτικό Τ ύπο;» « Στο δ υτικό Τ ύπο», απάντη σε ο Κα με μια δόση περηφ ά­ νιας, αν και δ εν γνώ ριζε κανέναν που θα μπορούσε να δ ημο ­ σιε ύσει το ά ρ θ ρο του σε κάποια γερμανική εφημε ρ ίδα. « Στην Τ ουρκ ία, στην εφημερ ίδ α "Τζουμχουριέτ" », πρό σθ εσε, με ­ τανιωμένος που ε ίχε πει ψέματα. «Οι τουρκικές εφημερ ίδ ες, αν δ εν ενδ ιαφερ θ ούν οι Δυτι­ κο ί , δ εν ασχολούνται με την αθλιότητα και τα προ βλ ήματα του λ αού τους», ε ίπε ο Λατζι βέ ρτ. «Ούτε λέ ξη δ εν γράφουν Ι

ι

ι

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Ι 26

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

για τις αυτοκτονίες και τη φτώχεια, λες κι ε ίναι πράγματα ξε­ περασμένα, λες κι είναι ντροπή ν' ασχολη θ ούν μ' αυτά . Κι έτσι εσύ θ α υποχρεω θε ίς να δ ημοσιεύσεις το κε ίμενό σου στην Ε υ­ ρ ώπη . Γ ια ένα λόγο ή θ ελα να συναντη θ ούμε: μην τυχόν και γράψεις για τις αυτόχειρες κοπέλες ! Ούτε στο εσωτερικό ού­ τε στο εξωτερικό. Η αυτοκτονία είναι μεγάλη αμαρτία ! Κι όσο υπάρχει ενδ ιαφέρον για το θ έμα, τόσο απλώνεται η αρρ ώ­ στια. Αν γίνει σούσουρο κι ακουστε ί ότι η τελευταία κοπέλα που αυτοκτόνησε ήταν μια νεαρή μουσουλ μάνα που έκανε την "αντίσταση της μαντίλας" , αυτό θ α ε ίναι πιο θ ανατηφ ό­ ρο κι από δ η λητήριο». «Μα αφού είν' αλή θ εια», ε ίπε ο Κα. « Η κοπέλα πριν αυτο­ κτονήσει ε ίχε πλ υ θ ε ί , όπως υπαγορεύει το τελ ετουργικό, κι είχε κάνει την προσευχή της. Μάλιστα τώρα τα κορ ίτσια που κάνουν την αντί σταση της μαντ ίλας σέβονται από λ υτα τη μνήμη της» . «Μια κοπέλα που αυτοκτονε ί δ εν ε ίναι καν μουσουλ μάνα ! » ε ίπε ο Λατζιβέρτ. «Κι ούτε είν' αλή θεια ότι αγωνιζόταν για τη μαντίλα. Αν δ ημοσιεύσεις αυτή την είδ ηση, τότε θ ' αρχίσουν να λένε ότι οι μουσουλ μάνες που δ εν βγάζουν τη μαντίλα τους έχουν α ρχί σει ν ' απο θ αρρύνονται απ ' αυτ έ ς που αλλάζουν γνώμη , από τις ταλα ίπωρες που φοράνε περούκα, από την καταπίεση που υφ ίστανται από τις μανάδες, τους πατεράδες τους, από την αστυνομία . Γι ' αυτό είσ ' ε δώ; Μη δώσεις σε κα­ νέναν το ερέ θισμα ν' αυτοκτονήσει . Τα κορ ίτσια βρ ίσκονται ανάμεσα στην αγάπη του Θ εού, της οικογένειάς τους, των σχολείων τους, κι είναι πολύ δ υστυχισμένα και μόνα. Α μέσως όλα θ α θ ελήσουν να μιμη θ ούν την αυτό χειρα αγία». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

1 27

«Κι ο αντιδήμαρχος μου ε ίπε να μην υπερ β άλω στο θέ μα των αυτοκτονιώ ν στο Καρς». « Π ήγες και στον αντιδ ήμαρχο; Γιατί;» «Γ ια το λόγο που πήγα και στην α στυνομία. Γ ια να μη με παρακολου θούν όλη μέ ρα και μ ' ενοχλο ύ νε». «Αυτο ί θα χαρούν πολύ να δ ια βάσ ουν για τα " μαντιλοδ ε­ μέ να κορίτ σια που αυτοκτονούν όταν τα δ ιώχνουν απ' τη σχο­ λή " », είπε ο Λατζι β έ ρτ. «Εγώ θα γράψω όπως ξέ ρω να γρά φω», είπε ο Κα. « ο υπαινιγμό ς σ ου δ εν έ χει στόχο μόνο το δήμαρχο, τον εκπρόσ ωπο του κο σ μικο ύ κράτους, αλλά κι εμέ να. Επιπλέ ον, μου λες: " Ούτε ο δήμαρχος, ο εκπρόσ ωπος του κοσ μικού κρά­ τους, αλλά ούτε κι ο αγωνιστής του πολιτικού Ισλ άμ θέλουν να γραφτε ί ότι τα κορ ίτ σ ια αυτοκτόνη σαν"». «Ναι». « Ε κε ίνη η κοπ έ λ α δ εν αυτοκτόνη σ ε επει δ ή την έ δ ιωξ αν από τη σχολή , αλλά επειδή ήταν ερωτευμέ νη . Αν ό μως πα­ ρου σ ιάσεις μια κοινή ερωτική αυτοκτον ία σ αν καταστροφή κι αμάρτημα μιας κοπέ λας με μαντίλ α, οι νεαροί ι σλαμι στ έ ς της Ι ερατικής Σχολής θα θυμώ σ ουν πολύ μαζί σου. Τ ο Καρς είναι μικρή πόλψ . « Θ α ή θελα ν' ακού σω και την άποψη των κοριτσι ώ ν». «Και θα κάνεις πολύ καλά ! » ε ίπε ο Λατζι β έ ρτ. «Να ρωτή­ σ εις τις κοπέ λες αν θέλουν να γραφτεί στις γερμανικέ ς εφη­ μερ ίδ ες ότι πε θ α ίνουν σ αν κοιν έ ς αμαρτω λ έ ς επει δή απο­ θαρρ ύνονται απ ' ό σ α τους σ υμ β αίνουν ενώ κάνουν την αντί­ σταση της μαντ ίλας, κατά το θέλη μα πάντα του Θ εού». « Θ α τις ρωτή σω», είπε ο Κα με πείσ μα' αλλά είχε φο βη θε ί . Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 28

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Ζήτη σ α όμως να σ υναντη θούμε και για κάποιον άλλο λό­ γο», ε ίπε ο Λατζιβ έ ρτ. « Π ριν από λίγη ώ ρα δ ο λοφονή θηκε μπρο στά στα μάτια σ ου ο δ ιευ θ υντής του Ε κπαι δ ευτικού Ινστιτούτου . . . Αυτό ε ίναι αποτέ λ ε σ μα της οργής που προ­ καλεί στους μουσουλμάνους η καταπίεση που ασκεί το κράτος στα κορ ίτ σ ια που φοράνε μαντ ίλ α. Βέ βαια, το περι στατικό έ χει να κάνει και με την προβοκατόρικη πολ ιτική του κρά­ τους. Π ρώτα χρη σιμοπο ίη σαν τον καημέ νο το δ ιευθυντή στα βασανιστήριά τους κι έπειτα έ βαλαν να τον δ ολοφονή σει έ νας τρελός για να ενοχοποιή σ ουν τους μου σουλ μάνους». «Αποδ έ χε στε το περιστατικό ή το απο δ οκιμάζετε;» ρώτη­ σε ο Κα με δ ημοσ ιογραφικό ενδ ιαφ έ ρον. «Εγώ δ εν ήρθα στο Καρς για να κάνω πολιτική», είπε ο Λα­ τζιβ έ ρτ. «Ή ρθα για να σταματή σω τις αυτοκτονίες». Και ξαφ­ νικά έ πιασ ε τον Κα από τους ώ μους, τον τράβη ξε κοντά του και τον φ ίλη σ ε και στα δ υο μάγου λα. «Είσ αι έ νας δ ερβ ίσης ταγμέ νος να υπηρετείς την ποίη ση. Δεν μπορείς να γίνεις ό ρ­ γανο στα χέ ρια αυτών που θέλουν να κάνουν κακό στους φι­ λή σ υχους μου σουλ μάνους. Όπως σ' εμπιστεύτηκα εγώ , έτ σ ι μ' εμπι στεύτηκες κι ε σύ και ή ρθες να με βρεις με τ έ τοιο χιόνι. Για να σ ου πω ευχαριστώ , θα σ ου διηγη θώ μια ιστορία με η θ ι­ κό δίδαγμα». Και με μισοπαιχνιδιάρικο, μισ οσ οβαρό ύφος κοί­ ταξ ε τον Κα κατάματα. «Να σ ου τη διηγη θώ; » «Να μου τη δ ιηγη θείτε». «Π ριν από πάρα πολλά χρ όνια ζο ύ σ ε στην Π ερ σ ία έ νας ηρωικός, ακού ραστος πολεμιστής που ταί ρι του δ εν υπήρχε. Όλοι τον ή ξεραν και τον αγαπο ύ σαν. Ας τον πούμε κι εμε ίς σή μερα Ρ ουστ έ μ, όπως όλοι ό σοι τον αγαπού σαν. Μια μέ ρα Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

1 29

ο Ρουστέ μ, καθ ώ ς κυνηγούσε, πρώτα έχασε το δ ρόμο του κι έπειτα, τη νύχτα, όταν κοιμότανε, το άλογό του. Με την ελ­ πίδα ότι θ α έ βρισκε το άλογό του, τον Ρ ακς, χωρ ίς να το κα­ ταλάβει βρέθηκε σ ' εχθ ρικά εδάφη, στο Τουράν. Επειδή όμως η φήμη του ε ίχε φτάσει πριν απ ' αυτόν, τον αναγνώ ρισαν και του φ έ ρθηκαν πολ ύ καλά . Μάλ ιστα ο σάχης του Τουράν τον φιλοξένησε και οργάνωσε προς τιμήν του ένα γλέντι. Κι όταν μετά το φαγοπότι αποσύρ θηκε στο δ ωμάτιό του, τον επισκέ­ φτηκε η κόρη του σάχη και του εξομολογή θηκε τον έρωτά της. Του ε ίπε ότι ή θ ε λε να κάνει ένα παι δί μαζί του, και κα θ ώ ς ήταν πολύ ό μορφη και μιλούσε και πολ ύ ωρα ία, τον έπεισε και κάνανε έ ρωτα. Το πρω ί ο Ρουστέ μ γύρισε πίσω στη χώ ρα του, αφήνοντας για το παιδί που θ α γεννιότανε κάτι δ ικό του, ένα βραχιόλι. Το παι δί που γεννή θ ηκε -το λέγανε Σουχράμπ, έτσι να το πούμε κι εμε ίς-, όταν μετά από πολλά χρ όνια έμα­ θ ε από τη μητέρα του ότι ο πατέρας του ήταν ο θ ρυλικός Ρου ­ στέμ, ε ίπε: "Θ α πάω στην Περσία, θ α εκθ ρονίσω τον τυραν­ νικό σάχη Κεϊκαβούς και θ ' ανεβάσω στο θ ρόνο τον πατέ ρα μου . . . Ύστερα θ α γυρ ίσω πίσω στο Τουράν και θα εκθ ρονίσω το σάχη Εφρασιγιάμπ, που είναι το ίδιο τυραννικός με τον Κεί' ­ καβούς, και θ α πάρω εγώ τη θέση του ! Και τότε ο πατέ ρας μου ο Ρουστέ μ κι εγώ θ α δ ιοικήσουμε δίκαια την Περσία και το Τουράν, δ ηλ αδή τον κόσμο όλο!" Αυτά είπε ο αγνός και κα­ λόκαρ δος Σουχράμπ, δ εν ή ξερε όμως πως οι εχθ ροί του ήταν πιο πονηροί και πιο ύπουλοι απ ' αυτόν. Ο σάχης του Τουράν, ο Εφρασιγιάμπ, αν και ή ξ ερε τι ε ίχε στο νου του, τον υποστή­ ρι ξε, επει δ ή ο Σο υχρά μπ θ α πολεμούσε την Π ερσί α, φρόντι­ σε όμως να στε ίλ ει πράκτορές του ανάμεσα στους στρατιώ Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 30

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

τες του, ώστε να μην αναγνωρίσει τον πατέ ρα του. Μετά από ίντριγκες και δολοπλοκίες, παιχνίδια της κακιάς μο ίρας αλ­ λά και κρυφές συμπτώσεις του μεγαλοδύναμου Θ εού, ο θ ρυ­ λικός Ρ ουστέ μ και ο γιος του ο Σουχράμπ, ακολου θούμενοι από τους στρατιώτες τους, βρέθηκαν αντιμέτωποι στο πεδίο της μάχης, χωρίς όμως ν' αναγνωρ ίσουν ο ένας τον άλλο, ντυ­ μένοι καθ ώ ς ήταν με τις πανοπλίες τους. Άλλωστε ο Ρουστέ μ κρυβόταν πάντα πίσω απ ' την πανοπλία του, για να μην ξέ­ ρει ο αντίπαλος με ποιον έχει να κάνει και συγκεντρώσει πά­ νω του όλες του τις δ υνάμεις. Ενώ ο Σουχράμπ, που είχε καρ­ διά παιδιού και η μόνη του σκέψη ήταν ν ' ανεβάσει στο θ ρό­ νο της Π ερσίας τον πατέ ρα του, ούτε που έ δινε σημασία με ποιον πολεμούσε. Έτσι πατέρας και γιος, οι δ υο καλόκαρδοι, μεγάλοι αυτοί πολεμιστέ ς, αφήνοντας τους στρατιώτες τους πίσω να το υς κοιτάζουν, ρ ίχτηκαν στο πε δίο της μ άχης τρα­ βώντας τα σπαθ ιά τους». Ο Λατζιβέρτ σώπασε. Μετά από λίγο, σαν μικρ ό παιδί, χω­ ρίς να μπορεί να κοιτάξει κατάματα τον Κα, ε ίπε: «Αν και την έχω διαβάσει χιλιάδες φορές αυτή τη " ιστο ρ ία, όταν φτάνω σ ' αυτό το σημείο, η καρ διά μου αρχίζει να χτυπάει δυνατά κι ανατριχιάζω. Δεν καταλαβαίνω γιατί, αλλά ταυτίζομαι με τον Σουχράμπ που είν' έτοιμος να σκοτώσει τον πατέρα του. Ποιος θέλ ει να σκοτώσει τον πατέ ρα του; Ποια καρ διά μπο ρε ί ν' αντέξ ει τον πόνο αυτού του εγκλήματος, το βάρος αυτής της αμαρτίας! Πώς ν ' αντέξει ο Σουχράμπ, με τον οποίο ταυτίζο­ μαι, που έχει καρδιά μικρού παιδιού! Ο καλύτερος τρ όπος να σκοτώσεις έναν πατέρα σ ' αυτές τις περιπτώσεις, είναι να μην ξέ ρεις τι κάνεις. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

131

»Κι ενώ εγώ σκέ φτομαι κατ ' αυτό τον τρόπο , οι αρματω ­ μένοι πολεμιστές αρχίζουν να χτυπιούνται, κι αφού αλλη λο­ σπαράζονται με τις ώ ρες, οπισθοχωρούν καταματωμένοι χω­ ρ ίς να νικήσει κανένας από τους δ υο. Το βρ άδ υ αυτής της πρώτης μέ ρας η σκέψη μου είναι τόσο με τον Σουχράμπ όσο και με τον πατέ ρα του, και κα θ ώ ς δ ιαβάζω τη συνέχεια της ιστορ ίας αναστατώνομαι σαν να τη δ ιαβάζω για πρώτη φο­ ρά, και φαντάζομαι μ ' αισιοδοξία ότι οι ισοδύναμοι πατέ ρας και γιος θ α βρουν τρόπο να βγουν απ' αυτή τη δύσκολη θέση. » Τη δ εύτερη μέρα τα αντίπαλα στρατεύματα παί ρνουν πά­ λι τις θέσεις τους, οι μεν απέναντι στους δ ε, πατέ ρας και γιος, αρματωμένοι και πάλι, επιτίθ ενται ο ένας στον άλλο με μα­ νία. Εκε ίνη τη μέ ρα η τύχη -ε ίναι στ ' αλή θ εια τύχη αυτό;- με­ τά απ ό πολλές ώ ρες χαμογελάει στον Σ ουχράμπ, που ρ ίχνει από το άλογό του τον Ρουστέ μ και πέ φτει πάνω του . Έχει τραβή ξ ει το σπαθ ί του κι είναι έτοιμος για το θ ανάσιμο χτύ­ πημα, όταν κάποιοι τρέχουν κοντά του και του λένε: "Στην Π ερσία, σύμφωνα με την παράδοση, την πρώτη φορά που ρί­ χνεις κάποιον κάτω δ εν του παίρνεις το κεφάλι. Μ ην τον σκο­ τώνεις, ε ίναι βαρβαρότητα" . Και ο Σο υχράμπ δ εν σκοτώνει τον πατέ ρα του. »Πάντα μπερ δεύομαι όταν φτάνω σ ' αυτό το σημε ίο. Νιώ­ θ ω να με πλημμυρ ίζει αγάπη για τον Σ ουχράμπ. Ποιο ε ίναι το νόημα της μο ίρας που έχει αποφασίσει ο Θ εός για τον πα­ τέ ρα και το γιο; Όσο για την τρίτη μέ ρα, ο αγώνας, αντ ίθετα απ' ό,τι περιμένω, τελειώνει πολύ γρήγορα. Ο Ρουστέ μ ρ ίχνει τον Σουχρά μπ απ ό το άλογό του, και ξαφνικά, με μια κ ίνηση βυθίζει το σπαθ ί στο στή θος του γιου του. Η ταχύτητα του γεDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

132

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

γονότος είναι τόσο εκπληκτική όσο και η φρίκη που προκαλεί. Όταν ο Ρουστέμ καταλαβαίνει από το βραχιόλι του Σου­ χράμπ ότι έχει σκοτώσει το γιο του, γονατίζει, παίρνει στην αγκαλιά του το ματωμένο πτώμα του γιου του και κλαίει. »Εδώ πάντα βάζω τα κλάματα: δεν κλαίω τόσο επειδή μοι­ ράζομαι με τον Ρουστέμ τον πόνο του, όσο επειδή καταλα­ βαίνω το νόημα του θανάτου του καημένου του Σουχράμπ. Ο πατέρας σκοτώνει τον Σουχράμπ που έχει κινητοποιηθεί για την αγάπη του πατέρα του. Τη θέση του θαυμασμού μου για την αγάπη του αγνού και καλόκαρδου Σουχράμπ προς τον πατέρα του παίρνει ένα πιο βαθύ και πιο ώριμο συναίσθημα: ο περήφανος πόνος του πιστού στους άγραφους νόμους και τις παραδόσεις Ρουστέμ. Όσο διάβαζα την ιστορία, η αγάπη κι ο θαυμασμός μου για τον ανυπότακτο και ατομικιστή Σου­ χράμπ μετατοπιζόταν στο δυνατό και υπεύθυνο Ρουστέμ». Ο Λατζιβέρτ σταμάτησε τη διήγηση, και ο Κα ένιωσε ένα τσίμπημα ζήλιας που αυτός ο άνθρωπος μπορούσε να διηγεί­ ται με τόσο πειστικό τρόπο μια ιστορία, οποιαδήποτε ιστο­ ρία. «Όμως την όμορφη αυτή ιστορία δεν σου τη διηγήθηκα για να σου δείξω πώς δίνω νόημα μ' αυτή στη ζωή μου, αλλά για να σου πω ότι ξεχάστηκε», είπε ο Λατζιβέρτ. «Είναι τουλάχι­ στον χιλίων ετών και είναι από το έπος Σαχ-ναμέ, το ΒιβλΙο των Βασιλέων, του Φιρντουσί. Ιστορία που ήταν κάποτε γνω­

στή σ' εκατομμύρια ανθρώπους από την Τ αυρίδα μέχρι την Ιστανμπούλ κι από τη Βοσνία μέχρι την Τ ραπεζούντα, που τη θυμούνταν και μ' αυτή δίνανε νόημα στη ζωή τους. Όπως σήμερα οι άνθρωποι στη Δύση προβληματίζονται με την ιστοDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

133

ρία του πατροκτόνου Οιδίποδα και με την εμμονή του Μάκ­ βεθ με την εξουσία και το θάνατο. Σήμερα όμως, βλέπεις, εί­ ναι τόσος ο θαυμασμός για τη Δύση, που όλοι ξέχασαν την ιστορία του Φιρντουσί. Τα παλιά παραμύθια δεν υπάρχουν πια στα σχολικά βιβλία. Σήμερα ούτε σ' ένα βιβλιοπωλείο τής Ιστανμπούλ δεν θα βρεις ν' αγοράσεις το Σaχ-νaμέ. Γιατί;» Σώπασαν για λίγο. «Ξέρω τι σκέφτεσαι», είπε ο Λατζιβέρτ. «Είναι δυνατό να γίνει κανείς δολοφόνος επειδή η ιστορία αυτή είναι πολύ όμορφη; Αυτό δεν σκέφτεσαι;» «Δεν ξέρω», απάντησε ο Κα. «Ε, τότε σκέψου», είπε ο Λατζιβέρτ και βγήκε απ' το δω­ μάτιο.

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

9

Με συγχωρείτε, είστε άθεος; Ένας άΠΖστος που &ν θέλεΖ ν' αυτοκτονήσεΖ Ο Λατζιβέρτ βγήκε απότομα απ ' το δ ωμάτιο και ο Κα δ εν ή ξε­ ρε τι να κ άνει. Στην αρχή σκέφτηκε ότι ο Λατζιβέρτ θ α γύρι­ ζε αμέσως θ α γύριζε πίσω για ν α συζητήσουν το θέ μα για το οποίο του ε ίχε πει «σκέψου ! ». Α μέσως μετά όμως κατάλ αβε ότι αλλιώ ς ε ίχε η κατάσταση : με κάπως υπαινικτικό και πα­ ρ άξ ενο τρ ό πο τού ε ίχε δοθ ε ί ένα μή ν υμα. Ή μήπως ήταν απειλή ; Όμως ο Κα δ εν έν ιω θ ε τόσο αΠείλούμενος όσο ξένος σ ' αυτό το σπίτι. Άνοι ξε τη ν πόρτα κι έφυγε χωρ ίς ν α τον δ ει κα­ ν είς, χωρ ίς να καταφέρει να δ ει τη μητέρα με το μωρό της στο δ ιπλανό δωμάτιο . Θ α ' θ ελε ν α κατέβει τρέχοντας τις σκάλες. Το χι όνι έπεφτε τόσο αργά, πο υ ο Κα νόμισε πως οι νιφά­ δ ες κρέ μονταν στον αέ ρα. Η α ίσ θηση της βραδύτητας του έδ ωσε τη ν εντύπωση πως ο χρ όνος ε ίχε σταματήσει, και για κάποιο λόγο έν ιωσε πως ε ίχαν αλλάξ ει τα πρ άγματα, πως ε ί­ χε περάσει πολύς καιρός, κι ας είχε κρατήσει μόνο ε ίκοσι λε­ πτά η συνάντησή του με τον Λατζιβέ ρτ. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

1 35

Περπατώντας κοντά στις γραμμές του τρένου, περνώντας δίπλ α από τη σιταποθ ήκη που, σκεπασμένη όπως ήταν με χι όνι, έμοιαζε με γιγάντια άσπρη σκιά, μπήκε στο σταθ μό από το δ ρ όμο απ ' όπου ε ίχε έ ρ θ ει. Καθ ώ ς δ ιέσχιζε τη βρόμικη κι άδεια αίθουσα αναμονής του σταθ μού, ττέρασε δίπλα του ένας σκύ λος που κουνούσε φιλικά την κατσαρή στην άκρη ο υρ ά του. Ο σκύ λος ήταν μα ύ ρος κι ε ίχε στο μέτωπο μια ολο­ στρόγγυλη κάτασπρη βούλα. Ο Κα ε ίδε τρεις νεαρούς που δί­ νανε κου λού ρι στο σκύλο . Ο ένας ήταν ο Νετζίπ, που πλη­ σ ίασε πρώτος τρέχοντας τον Κα. «Μην τ υχόν και πε ίτε στους συμμαθ ητές μου πώς ή ξ ερα ότι θ α έ ρθ ετε από δ ω», ε ίπε. « ο καλύτερός μου φ ίλος, ο Φ α­ ζίλ , θέλ ει ν α σας κάνει μια πολύ σημαντική ερώτηση . Θ α χα­ ρε ί πάρα πολ ύ αν έχετε χρόνο και θ ελήσετε ν α του αφιερώ­ σετε έν α λεπτό». « Καλά», ε ίπε ο Κα και προχώ ρησε προς τον πάγκο όπου θ κά ονταν οι δ υο νεαροί . Στις αφ ίσες πίσω τους ο Ατατούρκ θ ύμιζε τη σπου δ αιότη­ τα των σι δ ηροδ ρόμων και το κράτος απειλούσε τα κορ ίτσια για τις μαντίλ ες. Οι ν εαροί σηκώθ ηκαν κι έσφι ξαν το χέ ρι τού Κα' ένιω θ αν κάπως τρακαρισμένοι. « Π ριν ο Φ αζίλ κάνει την ερ ώτησή του, ο Μεσούτ θ α σας δ ιηγη θ εί μια ιστορία που άκουσε με τα ίδ ια του τ' αυτιά», ε ί­ πε ο Νετζίπ. ' « Οχι, δ εν θ α τη δ ιηγη θώ», είπε αν αστατωμένος ο Μεσούτ. «Μπορείς, σε παρακαλώ, να τη δ ιηγη θ ε ίς εσύ αντί για μ ένα;» Όσην ώ ρα ο Κα άκουγε την ιστορ ία που του δ ιηγι ό ταν ε ο Νετζίπ, κοίταζε το σκύ λο που έτρεχε χαρούμενο ς πάνω Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

136

ΟΡΧΑΝ ΙΙΑ Μ Ο Υ Κ

κάτω στο άδειο, βρ όμικο και μισοσκότεινο κτί ριο του σταθ ­ μού. Η ιστορία εκτυλίσσεται σ ' ένα ιερατικό λύκειο στην Ι σταν­ μπούλ , άλλωστε έτσι έφτασε και στα δικά μου αυτιά», ά ρχισε να διηγείται ο Νετζίπ. ο διευ θ υντής ενός υποτυπώδους ιε­ ρατικού λ υκε ίο υ σε μια απ ό μερη γειτονιά, επισκέφτηκε μια μέρα, για λόγους που είχαν σχέση με τη δουλειά του, έναν από τους καινούργιους ουρανοξ ύστες της Ι σταν μπού λ που β λέ­ πουμε συχνά στη ν τηλεόραση. Μπήκε σ ' έν α μεγάλο ασαν­ σέ ρ κι άρχισε ν ' ανεβα ίνει. Σ το ασανσέ ρ ήταν έν ας ψη λ ό ς άντρας, νεότερος απ ' αυτόν, ο οποίος τον πλησίασε, του έδ ει­ ξ ε το βιβλίο που κρατούσε, του ε ίπε κάτι κι έβγαλε από την τσέπη του ένα χαρτοκόπτη με φιλντισένια λαβή για ν α κόψει τις σελίδ ες. Στο δέκατο ένατο ό ροφο ο διευ θ υντής βγήκε από το ασανσέ ρ. Τ ις επόμεν ες μέ ρες ό μως άρχισε να νιώ θει κά­ πως παρ άξενα. Ά ρχισε να φοβάται το θ άνατο, να μην έχει κα­ θ όλου διάθ εση , να σκέφτεται όλη την ώ ρα τον άνθ ρωπο που ε ίχε συναντήσει στο ασανσέ ρ . Σ αν θ ρησκευό μενος που ήταν , για ν α βρει λύση στο πρ όβλη μά του επισκέφτηκε έν αν τεκέ των Τ ζεραχί. Ένας σπου δ α ίος σειχης, αφού άκουσε μέχρι το πρω ί όσα του είπε ο διευ θ υντής ανοίγοντας την καρδιά του, έκανε τη ν παρακάτω δ ιάγνωση: "Έχεις χάσεις την πί στη σου στο Θ εό" , του είπε, "κι επιπλέον , μπο ρεί να μην το καταλα­ βα ίνεις, α λλά ε ίσαι και περήφανο ς γι ' αυτό ! Τ ην αρρώστια την κόλλησες από τον τύπο στο ασανσέρ . Έχεις γίνει άθ εος" . Ο δ ιευ θ υντής, αν και με δάκρυα στα μάτια προσπά θησε να τον διαψεύσει , με το κομμάτι της καρδιάς του που είχε με ίνει τί μιο κατάλαβε πολύ καλ ά ότι ο σειχης εφέντης είχε δίκιο. Κι «

«

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

1 37

από τότε ά ρχισε να στριμώχνει τα ν εαρ ά όμορφα αγοράκια στο λύκειο, να θέλει να μένει πολλή ώρα μόνος με τις μανά­ δ ες των μαθ ητών του, ν α σουφρώνει λ εφτά από έν α συνά­ δ ελ φό του που ζή λευε. Και σαν να μην έφταναν αυτά, ο δ ιευ­ θ υντής άρχισε να ν ιώ θ ει περήφανος με τον εαυτό του : μάζευε όλο το σχολ ε ίο και τους έλ εγε ότι η απόλ υτη π ίστη και τα ανόητα έθ ιμα είναι η αιτία που οι άνθ ρωποι δ εν είν ' ελεύθ εροι όπως αυτός, ότι τα πάντα επιτρέπονται, μιλούσε ανακατώ­ νοντας ένα σωρό φρ άγκικες λέξεις στην ομιλ ία του και φ ο­ ρούσε ευρωπα'ίκά ρούχα τελευταίας μόδας που αγόραζε με τα λ εφτά που σ ού φρωνε από το συνάδε λφ ό του. Ό λ ' αυτά τα έ κανε με ύφος που έδ ειχνε ότι περιφρονούσε τους πάντες και τους έ βρισκε "οπισθοδ ρομικούς" . Έτσι, τα παι δ ιά στο σχο­ λ είο β ίασαν μια όμορφη συμμαθήτριά τους, έδ ειραν τον η λι­ κιωμένο καθηγητή που δίδασκε το Κο ρ άνι, άρχισαν οι μικρο­ επαναστάσεις. Από την πλευρά του ο δ ιευ θ υντής, όταν ήταν μόνος του στο σπίτι, έ βαζε τα κλάματα, ή θελε ν ' αυτοκτονή­ σει, αλλά επει δΥI δ εν ήταν τόσο γενναίος ώ στε να το τολμή­ σει, περί μενε να τον σκοτώσει κάποιος άλλος . Γ ι ' αυτό και μια μέ ρα, ξέ ροντας ότι τον ακούγανε οι πιο θ ρήσκοι μαθητέ ς τού σχολε ίου, βλασφήμησε τον Προφήτη -Θ εός φυλά ξοι-, όμως οι μαθητέ ς του, ξέροντας πως ε ίχε χάσει το νου του, ούτε που τον άγγι ξ αν. Τότε αυτός βγήκε στους δ ρόμους κι ά ρχισε να λέει ότι -Θ εός φυλάξοι- δ εν υπάρχει Θ εός, ότι τα τζαμιά πρέ­ πει να μετατραπούν σε ντισκοτέκ, κι ότι πλούσιοι όσο οι Δυ­ τικοί θ α γίνουμε μόνο αν γίνουμε χριστιανοί . Οι νεαροί ισλ α­ μιστές θέλησαν να του επιτε θ ούν, α λλ' αυτός κατάφερε και κρ ύφτηκε. Μη βρίσκοντας λύση στην απελπισία του και στην Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 38

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

επι θυμία του ν' αυτοκτονήσει, ξ αναπήγε στον ίδι ο ουρανο ξ ύ­ στη και ξ ανασυναντή θηκε με τον ψη λό στο ασανσέρ. Ο άν­ θ ρωπος του χαμογέλασε με ύφος που έδειχνε ότι ή ξερε όσα περνούσε, του έδ ει ξε το ε ξώ φυλλο του βιβλίου που κρατού­ σε, η λύση, του είπε, στο πρόβλημα του αθ εϊσμού ήταν εκεί, κι όταν ο διευθυντής με χέρια που τρέμανε έκανε να πιάσει το βιβ λίο, ο ψη λός, πριν σταματήσει το ασανσέρ, έδ ωσε μια και βύ θ ισε το χαρτοκόπτη με τη φιλντισένια λ αβή στην καρ διά του δ ιευθυντή». Π ριν τελειώσει η αφήγηση, ο Κα θ υμή θ ηκε ότι κι ανάμε­ σα στους ισλαμιστές Τούρκους στη Γερμανία κυκλοφορούσε μια παρόμοια ιστορία. Η ταυτότητα του μυστηρι ώδ ους βι­ βλίου στο τέ λος της ιστορίας του Νετζίπ είχε μείνει άγνωστη, αλλά ο Μεσούτ, μαζί με τα ονόματα μερικών αρ θ ρογρ άφων ' -ένας απ αυτούς δ ολοφονή θ ηκε μετά από τρία χρόνια- γνω­ στών για την εχθ ρική τους στάση απέναντι στο πο λ ιτικό Ισλά μ, που θ α μπορούσαν να ο δ ηγήσουν κάποιον στον αθ εϊ­ σμό, ανέφερε κι έναν- δυο Ε βραίους συγγραφείς, που ο Κα δ εν είχε ακούσε ι ποτέ τα ονόματά τους. «Παρασυρμένοι από το διάβολο οι άθ εοι, όπως ο δυστυχισμένος διευθυντής της ιστο­ ρίας μας, κυκλοφορούν ανάμεσά μας ψάχνοντας την ευτυχία ' και την η ρεμία» , είπε ο Μεσούτ. « Σ υμφωνείτε μ αυτή την άποψη;» «Δεν ξ έρω». «Τι θ α πει δ εν ξέ ρω;» είπε ο Μεσούτ θυμωμένος, αλλά όχι πολύ. « Εσείς δ εν είστε ά θ εος;» «Δεν ξ έρω», είπε ο Κα . « Π είτε μου τότε, πιστε ύ ετε ή δ εν πιστεύετε ότι τα πάντα, Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

1 39

το σύμπαν, ακόμη και το χιόνι που πέφτει τώ ρα έ ξω, είναι δη­ μιουργή ματα του μεγαλοδύναμου Θ εού;» «Το χιόνι μού θυμίζει το Θ εό», είπε ο Κα. «Εντάξει, αλλά πιστεύετε ότι το χιόνι το δημιουργεί ο Θ εός;» επέμεινε ο Μεσούτ. Σ ώπασαν. Ο Κα είδ ε το μαύρο σκύλο να πετάγεται από την πόρτα στην αποβάθ ρα και να τρέ χει χαρούμενος στο χιό­ νι κάτω από τα χλομά φώτα νέον. «Δεν μπορείς να μου δώσεις απάντηση» , είπε ο Μεσούτ. «Όταν κάποιος γν ωρίζει κι αγαπάει το Θ εό , δ εν αμφιβάλλει ποτέ για την ύπαρ ξή του. Κι αυτό σημαίνει ότι στην πραγμα­ τικότητα είσαι άθ εος, αλλά δ εν τολ μάς να το πεις. Το ξ έραμε άλλωστε αυτό . Θ έ λω λοιπόν να σε ρωτήσω, αντί για τον Φ α­ ζίλ: Υποφέρεις όπως ο δύστυχος ο ά θ εος της ιστορίας; Θ έ ­ λεις ν' αυτοκτονήσεις;» «Όσο προβ ληματισμένος και να είμαι, φοβάμαι ν ' αυτοκτονησω», ειπε ο Κα. « Γιατί;» είπε ο Φ αζίλ «Επειδή ο άνθ ρωπος είναι ανώτερο ον, επειδή το απαγορεύει το κράτος; Και σ ' αυτό έ ξ ω πέ­ φτουν, στο χαρακτη ρισμό δ η λ α δ ή του ανθ ρ ώπου ως αρι­ στουργήματος. Πείτε μου, σας παρακαλώ, γιατί φοβάστε ν ' αυτοκτονήσετε;» «Μην παρεξ ηγείτε το φίλο μου για την επιμονή του», είπε ο Νετζίπ. «Η ερώ τηση αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία για κεί­ νον». «Δη λαδή δεν θ έ λεις ν ' αυτοκτονήσεις επε ιδή δ εν αντέχεις την ανησυχία και τη δ υστυχία;» ρ ώ τησε ο Φ αζίλ «'Οχι», απάντησε ο Κα ενοχλημένος. ι

ι

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 40

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

« Σ ας παρακαλώ , μη μας κρύβετε κάτι», είπε ο Μεσούτ. «Δεν πρόκειται να σας κάνουμε κακό επει δή είστε ά θεος». Ακολ ού θ ησε μια σιωπή γεμάτη ένταση . Ο Κα σηκ ώ θ ηκε ό ρ θιος . Σ ε καμιά περίπτωση δ εν ή θελε να δ είξ ει πως είχε αρ­ χίσει να φοβάται. Ά ρχισε να περπατάει. « Φ εύγετε; Σταθ είτε, σας παρακαλώ , μη φεύγετε», είπε ο Φ αζίλ Όταν ο Κα σταμάτησε , ο Φ αζίλ δ εν είχε να πει τίποτα. « Θ α μιλήσω εγώ στη θ έση του» , είπε ο Νετζίπ. « Ε μείς, και οι τρεις, ειμαστε ερωτευμενοι με τα κοριτσια με τις μαντι λες" που δ εν δ ιστάζουν να δ ιακινδυνεύσουν και τη ζωή τους ακόμη για την πίστη τους. "Κορίτσια με μαντίλες" τις έχει ονομάσει ο κοσμικός Τύπος. Γ ια μας είναι νεαρ έ ς μουσουλ­ μάνες, κι όλες οι νεαρ έ ς μουσουλ μάνες πρέπει να είναι έ τοι­ μες να δ ιακινδ υνεύσουν τη ζωή τους για την πίστη τους». « Και οι άντρες», είπε ο Φ αζίλ «Ναι , βέβαια» , είπε ο Νετζίπ. «Εγώ είμαι ερωτευμένος με τη Χιτζράν, ο Μεσο ύτ αγαπάει τη Χανντέ , ο Φ αζίλ ήταν ερω­ τευμένος με την Τεσλιμέ , αλλά η Τεσλιμέ πέ θ ανε. Ή αυτο­ κτόνησε. Όμως εμείς δ εν πιστεύουμε ότι μπορεί ν ' αυτοκτο­ νήσει μια νεαρή μουσουλ μάνα , πρ όθυμη να θυσιάσει για την πίστη της τη ζωή της». /Ισως δ εν άντεχε άλλο να υποφέρει» , είπε ο Κα. «Ακόμη και η οικογένεια την πίεζε, λέ ει, να βγάλει τη μαντίλα, και την απέβαλαν κι από τη σχολή». «Καμιά πίεση, όσο δ υνατή κι αν είναι, δ εν μπορεί να ο δ η­ γήσει στην αμαρτία κάποιον που πραγματικά πιστεύει», είπε ταραγμέ νος ο Νετζίπ. « Ε μείς δ εν μπορούμε να κοιμη θ ούμε τη νύχτα από φόβο μήπως δ εν ξυπνήσουμε το πρωί για την Ι

Ι

"

Ι

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Ι

ΧΙΟΝί

]4Ι

πρωινή προσευχή . Και κάθ ε φορά τρ έ χουμε νωρίς νωρίς στο τζαμί. Με τόση αγωνία ο πιστός κάνει ό,τι περνάει από το χέ­ ρι του για να μην αμαρτήσει , αν χρειαστεί είναι πρό θ υμος ακόμη και να τον γδάρουνε ζωντανό». «Ξέ ρουμε ότι έχετε συναντη θ εί και με την οικογένεια της Τ εσλιμέ», πετάχτηκε ο Φ αζίλ «Τι πιστεύουν; Ότι έχει αυτο­ κτονήσει;» «Ναι . Π ρ ώτα είδ ε στην τη λεόραση με τον πατέρα και τη μητέρα της το σίριαλ Μαριάννα, έπειτα έκανε το τελετουργι­ κό της λουτρό και την προσευχή της». «Η Τεσλιμέ δ εν έβλεπε ποτέ κανένα σίριαλ », είπε σιγανά ο Φ αζίλ «Τ η γνωρίζατε;» ρώτησε ο Κα. « Π ροσωπικά όχι. Ούτε τη γνώ ριζα ούτε μιλήσαμε ποτέ», είπε ντροπαλά ο Φ αζίλ «Μια φορά μόνο την είδ α από μα­ κριά, αλλά ήταν πο λ ύ καλά κουκουλ ωμένη . Ξέρω όμως την ψυχή της: όταν είσ ' ερωτευμένος με κάποιον, τον γνωρίζεις. Την ένιω θ α λ ες κι ήταν ο εαυτός μου. Η Τ εσλιμέ που ξ έ ρω ' εγώ δ εν θ αυτοκτονούσε ποτέ». «Μπορεί να σ ' έστει λαν ε δώ τίποτα Δυτικοί για να κου­ κουλώσεις τη δ ολοφονία της Τ εσλιμέ», είπε με αγένεια ο Με­ σούτ. «'Οχι , όχι», είπε ο Νετζίπ. «Ε μείς σας έχουμε εμπιστοσύνη. Οι μεγάλοι είπαν ότι είστε ένας δ ερβίσης, ένας ποιητής. Κι επειδή σας έχουμε εμπιστοσύνη, θ ελ ήσαμε να σας κάνουμε μερικές ερωτήσεις για ένα θ έμα που μας κάνει πολύ δυστυχι­ σμένους. Ο Φ αζίλ ζητάει συγγνώμη για λογαριασμό του Με­ σούτ» . Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 42

ΟΡΧΑΝ ΓlAMOYK

«Σ υγγνώ μη», είπε ο Φ αζίλ . Ή ταν κατακόκκινος. Τα μάτια του Φ αζίλ σε μια στιγμή είχαν γεμίσει δάκρυα. Ο Μεσούτ ήταν σιωπη λός τη στιγμή της συμφιλίωσης. «Με τον Φ αζίλ είμαστε σταυρα δέ ρφια», είπε ο Νετζίπ. « Π ολλέ ς φορές σκεφτό μαστε την ίδι α στιγμή το ίδ ιο πράγμα, ο ένας ξ έρει τις σκέψεις του άλλου. Αντίθ ετα μ' εμένα, ο Φ α­ ζίλ δ εν ασχολείται με την πο λιτική . Όμως τώρα κι εκείνος κι εγώ θ έ λουμε να σας παρακαλέσουμε κάτι. Στην πραγματικό­ τητα, και οι δ υο δ εχόμαστε ότι η Τ εσλιμέ αυτοκτόνησε επει­ δή δ εν άντεχε την καταπίεση από τη μάνα της, τον πατέρα της, το κρ άτος. Είναι πολ ύ λυπηρ ό ό μως ότι ο Φ αζίλ καμιά φορ ά σκέφτεται, 'Ή κοπέλα με την οποία ήμουν ερωτευμέ­ νος αμάρτησε, αυτοκτόνησε" . Θ α είναι πραγματική συμφορά αν ο Φ αζίλ μάθ ει ότι η Τ εσλιμέ στην πραγματικότητα ήταν κρυφή ά θ εη, ότι, όπως στην ιστορία, ήταν μια δ υστυχισμένη που δ εν ή ξ ερε ότι ήταν ά θ εη κι αυτοκτόνησε επειδή ήταν ά θ εη. Θ α είναι συμφορά επειδή σημαίνει ό τι ο Φ αζίλ είχε ερωτευτεί μια ά θ εη. Μόνο εσείς έχετε την απάντηση σ ' αυτό που μας βασανίζει, μόνο εσείς μπορείτε να καθησυχάσετε τον Φ αζίλ . Καταλαβαίνετε το σκεπτικό μας;» «Είστε ά θ εος;» ρώτησε ο Φ αζίλ και τον κοίταξ ε με β λέμμα ικετευτικό. «Αν είστε άθ εος, θ α θ έ λατε ν ' αυτοκτονήσετε;» «Ακόμη και τις μέρες που είμαι βέβαιος ότι είμαι άθεος, δ εν μου περνάει από το νου ν ' αυτοκτονήσω», είπε ο Κα . «Σ ας ευχαριστώ που μας απαντήσατε με ειλικρίνεια», εί­ πε ο Φ αζίλ καθ ησυχασμένος. «Έχετε πολύ καλή καρ δ ιά, αλ­ λά φοβάστε να πιστέψετε στο Θ εό». Ο Κα έβλεπε ότι ο Μεσο ύτ τον κοίταζε με μίσος, ή θ ελε να Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

1 43

φύγει. Το μυαλό του λες κι ήταν κάπου μακριά. Ένιωθ ε μέσα του μια έντονη επι θ υμία, κι ένα όραμα σχετικό με την επι θυ­ μία, που σάλ ευε . Ε ξ αιτίας όμως της δ ραστηριότητας που υπήρχε τριγύρω δ εν μπορούσε να συγκεντρω θ εί σ ' αυτό το ό ραμα. Αργότερα θ ' απασχολούσαν πολ ύ τη σκέψη του αυ­ τές οι στιγμές και θ α καταλάβαινε ότι το ό ραμα τρεφ όταν τό­ σο από τις σκέψεις του για το θ άνατο και την αδυναμία του να πιστέψει στο Θ εό όσο κι από τη λαχτάρα του για την l πέκ. Σ ' αυτά ο Μεσούτ πρόσ θ εσε την τελ ευταία στιγμή και κάτι άλλο. « Σ ας παρακαλ ώ , μη μας παρε ξ ηγήσετε», είπε ο Νετζίπ. «Εμάς δ εν μας ενοχλ εί να είναι κάποιος άθ εος. Άλλωστε στις κοινωνίες των ισλαμιστών υπήρχε πάντα θ έση για τους άθ ε­ ους» . «Μόνο τα νεκροταφεία πρέπει να είναι διαφορετικά» , είπε ο Μεσούτ. «Θ α ήταν πολύ ενοχλητικό για τις ψυχές των θ ε­ οσεβούμενων να κοιμούνται στο ίδιο νεκροταφείο μ ' έναν άθ εο. Μερικοί ά θ εοι που δ εν πίστεψαν ποτέ αλλά κατάφε­ ραν να κρύψουν μ ' επιτυχία την αλή θ εια σ ' όλη τους τη ζωή, θεωρούν καθήκον τους να ενοχλούνε τους πιστούς όχι μόνο σ ' αυτό τον κόσμο αλλά και στα νεκροταφεία. Σαν να μην εί­ ναι αρκετό μαρτύριο ότι θ α είμαστε μέχρι την ημέρα της κρί­ σεως στο ίδιο νεκροταφείο, πρέπει ν ' αντιμετωπίσουμε και τη φρίκη της συνάντησης μ' έναν ά θ εο όταν θ α σηκω θ ούμε από τον τάφο . . . Κύ ριε Κα, ποιητή , δεν κρύβετε πια ότι κά­ ποτε ήσασταν άθ εος. Ί σως είστε ακόμη . Πείτε μας λοιπόν, ποιος φτιάχνει το χιόνι, ποιο είναι το μυστικό του χιονιού;» Ό λοι μαζί κοιτάξ ανε για μια στιγμή έ ξω από το άδειο κτίDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 44

ΟΡΧΑΝ ΓιΑΜΟΥΚ

ριο του σταθ μού, στα φ ώτα από τις λάμπες νέον είδ αν το χιό­ νι που έπεφτε στις άδ ειες σιδ η ρο δ ρομικές γραμμές. Τι κάνω σ ' αυτό τον κόσμο; αναρωτή θηκε ο Κα. Πόσο θλι­ βερές φαίνονται από μακριά οι νιφάδες του χιονιού, πόσο θλι­ βερή είναι η ζωή μου. Ο άνθ ρωπος ζει, φ θ είρεται, ε ξαφανίζε­ ται. Σ κέφτηκε ότι κι ο ίδιος υπάρχει και συνάμα χάνεται: αγα­ πούσε τον εαυτό του, με αγάπη και θλίψη παρατηρούσε το δ ρόμο που είχε πάρει η ζωή του, σαν νιφ άδα του χιονιού. Ο πατέρας του χρησιμοποιούσε έ να συγκεκριμένο αφρ ό ξυρί­ σματος, θ υμή θ ηκε τη μυρωδιά του. Και καθ ώ ς μύριζε τη μυ­ ρωδ ιά, του ήρθ αν στο μυαλό τα κρύα πόδια της μάνας του μέ­ σα στις παντόφ λες καθ ώ ς ετοίμαζε πρωινό στην κουζίνα, μια βούρτσα μαλλιών, το γλυκό, ροζ σιρόπι για το βήχα που του δώσανε να πιει μια νύχτα που ξ ύπνησε βήχοντας, το κουτα­ λάκι που του βάλανε στο στόμα, τα μικρά πράγματα που είναι η ζωή , πώς όλ α συγκροτούν μια ο λότητα, μια νιφάδα χιο ­ νιού . . . Και ο Κα ένιωσε το βαθ ύ κάλεσμα των αλη θ ινών ποιητώ ν ' που είν ευτυχισμένοι μόνο τις στιγμές της έ μπνευσης. Για πρώτη φορ ά μετά από τέσσερα χρόνια τού ή ρ θ ε ένα ποίη μα: ήταν τόσο σίγουρος από την οντότητα, το ύφος, το ρυθ μό και τη δύναμη του ποιήματος, που ένιωσε να πλημμυρίζει από ευ­ τυχία. Βγήκε από το άδ ειο και σχεδόν σκοτεινό κτίριο του σταθ μού λέγοντας στους τρεις νεαρούς πως είχε δ ουλ ειά. Γύ­ ρισε περπατώντας στο ξενοδ οχείο του, μες στο χιόνι, με μό­ νη σκέψη το ποίημα που θ α έγραφε. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

10

Γιατί είναι ωραίο αυτό το ποίημα; Χιόνι και ευτυχΖα Μόλις μπήκε στο δ ωμάτιο του ξ ενο δ οχείου ο Κα έβγαλε το παλτό του. Άνοι ξ ε το πράσινο τετρ άδ ιο που είχε αγοράσει στη Φ ρανκφο ύ ρτη κι άρχισε να γράφει το ποίημα που του ερ­ χόταν λέ ξη λέ ξη . Έγραφε. Ένιω θ ε πολύ άνετα, λες και κά­ ποιος του ψι θ ύ ριζε στο αυτί τους στίχους, αλλά κι απόλυτα αφοσιωμένος σ ' αυτό που έκανε. Επειδή μέχρι τότε δ εν είχε γράψει ποτέ με τόση έμπνευση και χωρίς καμιά δ ιακοπή, κά­ που μέσα του ανησυχούσε για την αξία του ποιήματός του. Κα θώ ς όμως έγραφε τους στίχους, με τη λογική καταλάβαινε ' πως το ποίημά του ήταν καθ όλ α ε ξαιρετικό, κι αυτό μεγά­ λωνε την ευτυχία και την αναστάτωση μέσα του. Κι έτσι, με ε λάχιστες δ ιακοπές κι αφήνοντας μερικά κενά για τις λέ ξ εις που δ εν του ακούγονταν καλά, ο Κα έγραψε τριάντα τέσσερις στίχους. Το ποίημα περιλάμβανε πολλά από κείνα που είχαν πε­ ' ράσει ταυτόχρονα απ το μυαλό του πριν από λίγο. Το χιόνι, τα νεκροταφεία, το σκύλο που έτρεχε χαρούμενος πέρα δώ θε Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

] 46

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

στο σιδηρο δ ρομικό σταθ μό , πολλέ ς αναμνήσεις από τα παι­ δ ικά του χρ όνια, και την Ι πέκ, που στο δ ρόμο, καθ ώ ς γύριζε στο ξ ενο δ οχείο, κι ενώ τα βήματά του τον πήγαιναν όλο και πιο γρήγορα, ζωντάνευε μπροστά στα μάτια του προκαλώ ­ ντας του ένα συναίσθημα μεταξύ ευτυχίας και αγωνίας. Ο Κα έδωσε τον τίτλο «Χιόνι» στο ποίημά του. Πολύ αργότερα, κα­ θ ώς θ α σκεφτόταν πώς είχε γράψει αυτό το ποίημα, στο νου ' του θα ερχόταν μια νιφάδα χιονιού, και θ αποφάσιζε ότι όπως η νιφάδα τού είχε αποκαλύψει με κάποιον τρόπο τη ζωή του, έτσι και το ποίημα αυτό έπρεπε να πάρει μια θέση κάπου στο κέντρο της, σ ' ένα σημείο που ε ξηγούσε τη λογική της ζωής. Όπως είναι δύσκολο να πούμε πώ ς εμπν εύστηκε αυτό το ποί­ ημα, έτσι είναι δύσκολο να πούμε και πόσες αποφάσεις είχε πάρει εκείνη τη στιγμή, ποιες ήταν αποτέλεσμα της κρυμμέ­ νης συμμετρίας της ζωής του - της συμμετρίας που αυτό το βιβλίο προσπαθ εί ν ' αποκαλ ύψει τα μυστικά. Όταν ο Κα κόντευε να τελειώσει το ποίημα, πήγε στο πα­ ράθ υρο κι άρχισε να κοιτάζει τις μεγάλες νιφάδες του χιονιού που πέφτανε με χάρη . Μέσα του έ νιω θ ε πως αν κοίταζε το χιόνι, θ α τελ είωνε το ποίημά του όπως έπρεπε. Χτύπησε η πόρτα. Ο Κα άνοιξε, και ξέ χασε, χωρίς να τους ξαναθυμη θ εί ποτέ όσο έμεινε στο Καρς, τους δ υο τελευταίους στίχους που του είχαν έρθ ει μόλις στο νου. Στην πόρτα στεκόταν η Ιπέκ. «Έχεις γράμμα», είπε και του άπλωσε το χέρι. Ο Κα πήρε το γράμμα και χωρίς να του ρίξει ούτε μια μα­ τιά το πέταξε σε μια άκρη . « Είμαι πολύ ευτυχισμένος», είπε. Πίστευε πως μόνο οι πολύ κοινοί άνθ ρωποι θ α λέγανε «ΕίDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

1 47

μαι ευτυχισμένος ! » , αλλά τώ ρα δ εν ντράπηκε καθ όλου. «Έλα μέσα» , της είπε. « Είσαι πολύ όμορφη». Η Ι πέκ μπήκε με την άνεση του ανθ ρώπου που ξ έ ρει το εσωτερικό των δ ωματίων του ξ ενο δ οχείου σαν το σπίτι του. Τ ου Κα του φάνηκε ότι ο χρ όνος που πέρασε από την τελευ­ ταία φορά που την είδ ε τους είχε φέρει ακόμη πιο κοντά. «Δεν ξέ ρω πώς έγινε , αλλά ίσως εξαιτίας σου μου ήρ θ ε να γράψω αυτό το ποίημα» , είπε ο Κα. «Η κατάσταση της υγείας του δ ιευθυντή είναι άσχημη», εί­ πε η l πέκ. « Είναι ευχάριστο να μαθ αίνεις ότι ζει κάποιος που νόμιζες ότι πέθ ανε». «Η αστυνομία σχε δ ιάζει εφ όδ ους. Στις φοιτητικές εστίες, στα ξενο δ οχεία. Ή ρθ αν και σ ' εμάς, κοίταξ αν τα βιβλία μας, ζήτησαν πληροφορίες για τους πελάτες μας». «Τ ι είπες για μένα , τους είπες ότι παντρευόμαστε;» «Τι χαριτωμένος που είσαι. Αλλού τρέχει ο νους μου. Έπια­ σαν τον Μουχτάρ, τον δ είρανε, λ έει, και μετά τον αφήσανε». «Μου είπε να σου δώσω ένα μήνυμα: είναι έτοιμος να κά­ νει οτιδήποτε για να ξ αναπαντρευτείτε. Έχει μετανιώσει χί­ λ ιες φορ ές που σε πίεζε να φορέσεις μαντίλα». « Κάθ ε μέρα τα ί δια μου λ έει» , είπε η lπέκ. «Τ ι έκανες όταν έφυγες από το τμήμα;» «Τ ριγύριζα. . . » είπε ο Κα. Για μια στιγμή δ εν ή ξερε αν έπρε­ πε να το πει. « Π ες το». «Με πήγανε στον Λατζιβέρτ. Μου είπαν να μην το πω σε κανέναν». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 48

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Δεν πρέπει να το πεις», ε ίπε η l πέκ. « Κι ούτε πρέπει να του μιλήσεις για μας, για τον πατέρα μου». «Τ ον ξέ ρεις;» « Κάποτε ο Μουχτά ρ τον θ α ύ μαζε. Ο Λατζιβέρτ ερχόταν συχνά στο σπίτι μας. Έπειτα ο Μουχτάρ αποφάσισε ότι θ έ­ λει ένα πιο μετριοπαθ ές και δ η μοκρατικό Ι σ λά μ, κι απομα­ K ρ ύνθη K€ απ ' αυτόν» . «Μου ε ίπε ότι στο Καρς τον έφερε το θ έ μα των αυτόχει­ ρων κοριτσιών». « Να τον φοβάσαι και να μην ανοίγεσαι μαζί του», ε ίπε η l πέκ. « Εκεί που μένει ε ίναι πολύ πιθ ανό να υπάρχουν και μι­ κρό φωνα της αστυνομίας». «Γ ιατί δ εν τον πιάνουν;» « Θ α τον πιάσουν όταν θ α τους βολεύει». «Έλα να φ ύγουμε μαζί από το Καρς» , ε ίπε ο Κα. Είχε αρχίσει πάλι να φοβάται ότι η δ υστυχία κι η απελπι­ σ ία ήταν κάπου πολύ κοντά του, όπως τότε, στα παιδ ικά κι εφηβικά του χρόνια, όταν ήταν πάρα πολύ ευτυχισμένος. Ο Κα, για να μην ε ίναι πολ ύ μεγάλη η δ υστυχία που θ α ερ­ χόταν, βιαζόταν κι αγωνιούσε να δώσει τέλος στις στιγμές ευ­ τυχίας. Γι ' αυτό και τώ ρα νόμιζε ότι η l πέκ, που την είχε αγκα­ λιάσει ό χι από έρωτα αλλ ' από την ίδ ια αυτή αγωνία, θ α τον έκανε πέρα και η πιθανότητα οικειότητας μεταξ ύ τους θα πά­ γωνε στη στιγμή ' ότι επιτέλους θ α ησύχαζε, αφού η ευτυχία που δ εν του άξ ιζε θ α τέ λειωνε και θα εισέπραττε την ά ρνηση και την περιφρόνηση που του άξιζαν. Έγινε ακριβώς το αντ ίθ ετο. Τ ον αγκάλιασε και η l πέκ. Απολαμβάνοντας την επαφή με τον άλλο, την αγκαλιά ο ένας Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

1 49

του άλλου, φιλή θηκαν με πάθ ος και πέσανε δίπλα δίπλα στο κρεβάτι. Ή ταν τόσο συγκλονιστική η σε ξουαλική έ λξ η που ένιωσε αμέσως ο Κα, ώστε άρχισε να σκέφτεται, αντίθ ετα από πριν, με ασυγκράτητη επι θυμία κι αισιοδ οξία ότι θ α βγάζανε τα ρούχα τους και θ α κάναν έρωτα με τις ώ ρες. Όμως η Ιπέκ σηκώ θηκε πάνω. «Είσαι πολύ γλυκός, θ έλω κι εγώ να κάνουμε έρωτα, αλλά ε δώ και τρία χρόνια δ εν έχω πά­ ει με κανέναν, δ εν είμαι έτο ψη», είπε. Κι εγώ τέσσερα, είπε ο Κα από μέσα του. Αν κι ένιωθ ε ότι η Ιπέκ το δ ιάβαζε αυτό στο πρόσωπό του. « Κι αν ακόμη ή μουν έ το ψη» , είπε η Ιπέκ, « δ εν μπορ ώ να κάνω έρωτα ενώ ο πατέ ρας μου είν' ε δώ , τόσο Koντά � στο ίδ ιο σπίτι». «Δη λαδή , για να ξ απλ ώσεις γυμνή μαζί μου στο κρεβάτι ' πρέπει να λείπει ο πατέρας σου απ το ξενο δ οχείο;» ρ ώτησε ο Κα. «Ναι . Αλλά σπάνια λείπει απ ' το ξενο δ οχείο. Επει δή δεν του αρέσουν τα παγωμένα σοκάκια του Καρς». « Εντάξ ει, ας μην κάνουμε έρωτα τώρα, αλλ' ας φιλη θ ούμε μια-δυο φορές ακόμη» , είπε ο Κα. « Εντάξ ει» . Η Ι πέκ έσκυψε προς τον Κα που καθόταν στην άκρη τού κρεβατιού και, χωρίς να του επιτρέπει να την πλησιάσει, τον φίλησε με σοβαρ ότητα, πολλές φορές. «Να σου δ ιαβάσω το ποίη μά μου», είπε μετά ο Κα, όταν κατάλαβε ότι δ εν θ α φιλι όνταν άλλο. «Θ έλεις;» «Διάβασε πρώτα το γράμμα. Το έφερε, μου είπαν, ένας νε­ αρός». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 50

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Ο Κα έβγαλ ε το γράμμα από το φάκε λο κι άρχισε να το δ ιαβάζει δυνατά:

Κα εφέντ'l Υιε μοv. Αν rfεν είναι σωστό να σας λέω «Υιε μοv», ' παρακαλώ σVΥχωρέστε με. Σας εΜα χτες στον ύπνο μοv. Χιό­ νιζε στ ' όνειρό μοv και κdθε νιφdδα rov χιονιού έπεφτε σαν φως στον κόσμο. Σε καλό, είπα, και το απόΥεvμα το χιόνι ποv εΜα στον ύπνο μοv dρχισε να πέφτει μπροστd στο παρdθvρό μ οv. Περdσατε μπροστd από το φτωχικό μας στr;ν οδό Μπαϊταρχα­ νέ 1 8. Ο αyαπr;τός μας φίλος αξιότιμος Μοvχτdρ εφέντ'l τον ' οποίο ο ΜεΥαλοδύναμος Θεός πέρασε από μια δοκιμασία, μοv εξιjΥ'lσε ποια σ'lμασία δίνετε στο χιόνι. Είμαστε στον Μιο δρό­ μο. Σας περιμένω, κύριε. ΥΠΟΥραφή: Σααντετίν ΤζεβΧέρ. « ο σειχης Σ ααντετίν», είπε η l πέκ. «Πήγαινε αμέσως. Και το βράδυ έ λα να φάμε όλοι μαζί με τον πατέρα μου». « Γ ιατί πρέπει να συναντήσω όλους τους β λαμμένους τού Καρς;» «Σ ου είπα να φυλάγεσαι από τον Λατζιβέρτ, μη βιάζεσαι να τον πεις βλαμμένο. Όσο για το σειχη , είναι πονηρός, δ εν είναι κουτός». ' «Δεν θ έλω ν ασχολούμαι μαζί τους. Να σου δ ιαβάσω τώ ρα το ποίημά μου;» «Διάβασέ το μου». Ο Κα κάθ ισε δίπλα στο τραπεζάκι κι άρχισε να δ ιαβάζει με αγωνία αλλά κι αυτοπεποίθηση το ποίημα που είχε γράψει, σταμάτησε όμως αμέσως. «Έλα εδώ , μπροστά μου», της είπε, «όταν διαβάζω θέλω να βλέπω το πρόσωπό σου». Κοιτάζοντας Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

151

με την άκρη του ματιο ύ του την l πέκ, ά ρχισε πάλι να δ ιαβάζει. «Σ ου αρέσει, ωραίο είναι;» ρώτησε μετά από λίγο ο Κα. «Ναι, είναι ωραίο ! » απάντησε η l πέκ. Ο Κα συνέχισε να δ ιαβάζει και ρ ώτησε πάλι, «Ω ραίο είναι;» « Ναι», είπε η l πέκ. Όταν τελεί­ ωσε το δ ιάβασμα, «Τι σου ά ρεσε;» ρ ώτησε ο Κα. «Δεν ξέ ρω», απάντησε η l πέκ, «αλλά μου ά ρεσε πάρα πολύ». « ο Μουχτάρ δ εν σου δ ιάβαζε ποιή ματα;» «'Οχι». Ο Κα δ ιάβασε πάλι τα­ ραγμένος το ποίημά του και ξ αναρώτησε σταματώντας στα ίδ ια σημεία, «Ω ραίο είναι;», και μερικές φορές, «Δεν είναι πο­ λύ ωραίο;» «Ναι, είναι πολύ ωραίο ! » απαντούσε η l πέκ. Ο Κα ήταν τόσο ευτυχισμένος, που αισθ ανόταν σαν να ε ξέ­ πεμπε «ένα όμορφο και παράξενο φως γύρω του», όπως τό­ τε, στην αρχή της καριέρας του, όταν έ γραφε έ να ποίημα για κάποιο παι δί, α λλά τώ ρα ήταν ακόμη πιο ευτυχισμένος επει­ δή το φως αντανακλούσε και στην l πέκ. Υπο θ έτοντας πως οι απαγορεύσεις είχαν ανασταλεί, αγκάλιασε πάλι την l πέκ, αλ­ λά η κοπέλα απομακρύνθ ηκε με χάρη . «Ά κου τώ ρα: πήγαινε αμέσως στο σεΤχη εφέντη . Είναι προ­ ' σωπικότητα εδώ, πολύ πιο σημαντική απ όσο νομίζεις. Πολ­ λοί πηγαίνουν να τον δ ουν, ακόμη και κοσμικοί' ο μέ ραρχος, η γυναίκα του νομάρχη, κάποιοι πλούσιοι, μερικοί στρατιωτικοί. Είναι άνθ ρωπος της κυβ έρνησης. Όταν είπε ότι τα κορίτσια πρέπει να βγάζουν τις μαντίλες τους στα πανεπιστήμια και στα σχολεία, κανείς από το Κόμμα της Ε υημερίας δ εν τόλ μησε να του φέρει αντίρρηση. Σ ' ένα μέ ρος σαν το Καρς, όταν σε καλεί ένας τόσο ισχυρός άνθ ρωπος, δ εν μπορείς να μην πας». «Ε σύ του έστειλ ες και τον καημένο τον Μουχτάρ;» « Φ οβάσαι μήπως ανακαλύψει το φόβο του Θ εού που κρύDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 52

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

βεις μέσα σου και χρησιμοποιώντας τον σε μετατρέψει σε θ ρησκόληπτο;» «Τώ ρα είμαι πολύ ευτυχισμένος, δ εν μου χρειάζεται καθ ό ­ λου η θ ρησκεία», είπε ο Κα. «Κι ούτε είν' αυτός ο λόγος που μ' έφερε στην Τουρκία. Ένα μόνο πρ άγμα μπορεί να με πάει στο σειχη: ο έρωτάς σου . . . Π ες μου, θ α παντρευτούμε;» Η Ιπέκ κάθ ισε στην άκρη του κρεβατιού. «Πήγαινε , λοι­ πόν» , του είπε, κι έ ρ ιξ ε μια αινιγματική και γοητευτική ματιά στον Κα. « Π ρόσεχε όμως, ανακαλύπτει κάποιο αδύνατο κι ευαίσθητο σημείο του ψυχικού σου κόσμου και τρυπώνει αμέ­ σως σαν τζίνι μέσα σου». «Τι θ α μου κάνει;» « Θ α σου πιάσει την κουβέντα και ξαφνικά θ α πέσει κάτω. Εσύ θ α έχεις πει κάτι πολύ κοινότοπο κι αυτός θα λέει πόσο σο­ φό ήταν, κι έπειτα θ α ισχυριστεί μέχρι κι ότι είσαι άγιος. Μερι­ κοί πιστεύουν ότι τους κορο"ίδ εύει ! Όμως ακόμη και σ ' αυτό φαίνεται η δύναμη της Εκλαμπρότητάς του. Με τον τρόπο που φέρεται πιστεύεις ότι πραγματικά πιστεύει ότι είσαι σοφός, και ' πραγματικά το πιστεύει μ όλη του την κα ρδιά. Κάνει σαν να υπάρχει μέσα σου κάποιος πολύ ανώτερος από σένα. Και μετά από λίγο αρχίζεις να βλέπεις κι εσύ την ομορφιά που κρύβεις: καταλαβαίνεις ότι για να μην έχεις δει μέχρι τώ ρα την ομορφιά που έχεις μέσα σου, θα είναι η ίδια η ομορφιά του Θ εού , και τό­ τε γίνεσαι ευτυχισμένος. Αν και είναι κι ο κόσμος ωραίος όταν είσαι κοντά του. Κι αγαπάς το σειχη εφέντη που σε πάει τόσο κοντά στην ευτυχία. Στο μεταξύ, ένα άλλο κομμάτι του νου σου σού ψιθυρίζει ότι όλ ' αυτά είν' ένα παιχνίδι του σειχη εφέντη κι ότι εσύ στην πραγματικότητα είσαι ένας άθλιος, κατακαημένος Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

1 53

βλάκας. Απ ' ό,τι είχα καταλάβει όμως από τον Μουχτάρ, δ εν σου μένει πια δύναμη να πιστέψεις στην κακή, την άθλια πλευ­ ρά του εαυτού σου. Είσαι τόσο πολύ δυστυχισμένος, νιώ θεις τό­ σο πολύ καημένος, που σκέφτεσαι ότι μόνο ο Θ εός μπορεί να σε σώσει. Στο μεταξύ ο νους σου, που δ εν ξέρει καθόλου τις επι­ θυμίες της ψυχής σου, στην αρχή αντιστέκεται, αλλά λίγο. Κι έτσι παίρνεις το δ ρόμο που σου έδειξε ο σειχης επειδή μόνο έτσι μπορείς να σταθείς στα πόδια σου σ ' αυτό τον κόσμο. Η μεγα­ λύτερη ικανότητα της Εκλαμπρότητάς του είναι ότι μπορεί να κάνει τον ταλαίπωρο που έ χει μπροστά του να νομίζει πως εί­ ναι πολύ καλύτερος απ' αυτό που είναι, γιατί οι άντρες στο Καρς ξέρουν πολύ καλ ά ότι στην Τ ουρκία δ εν υπάρχει κανείς πιο άθλιος, πιο φτωχός, πιο αποτυχημένος απ' αυτούς. Έτσι, στο τέλος πρώτα πιστεύ εις στο σειχη σου κι έπειτα στο Ισλάμ που σ' έχουν κάνει να ξεχάσεις. Αυτό δεν είναι τόσο κακό όσο φαί­ νεται από τη Γερμανία κι όσο ισχυρίζονται ότι είναι οι κουλ­ τουρι ά ρη δ ες λα·ίκοί. Γίνεσαι όπως όλοι, μοιάζεις με τους συ­ νανθ ρώπους σου, γλιτώνεις, έστω και λίγο, από τη δυστυχία» . «Δεν είμαι δυστυχισμένος», είπε ο Κα. « Σ την πραγματικότητα, αυτός που είναι τόσο δ υστυχι­ σμένος δ εν είναι δ υστυχισμένος. Γιατί οι άνθ ρωποι ε δώ έχουν μια ε λπίδ α, μια παρηγοριά από την οποία κρατιούνται σφι­ χτά. Εδώ δ εν υπάρχουν, όπως στην l στανμπούλ, είρωνες άθ ε­ οι. Εδώ τα πρ άγματα είναι πιο απλ ά». «Πηγαίνω τώ ρα , επειδή το θ έ λεις εσύ. Π οια είναι η οδός Μπα'ίταρχανέ; Πόσο να μείνω;» «Ώ σπου να ηρεμήσεις ! » είπε η l πέκ. « Και μη φοβάσαι μπας και πιστέψεις». Β οή θησε τον Κα που φορούσε το παλτό του. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 54

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Έχ εις φρε σκ άρει τις γνώσε ις σου για το Ισλ άμ;» ρ ώτη σε η Ι πέκ. « Θ υμάσαι τις προσευχές που έμαθ ες στο δ ημοτικό; Μη βρε θ είς σε δύσκολη θ έσψ . «Όταν ήμουν παιδί, η υπηρέτριά μας με πήγαινε στο τζα­ μί στο Τεσβικιγιέ», είπε ο Κα. «Όχι τόσο για να προσευχη­ θεί, αλλά για να συναντήσει τις άλλες υπηρέτριες. Όσην ώ ρα εκείνες κουτσομπόλευαν ώ σπου να έ ρ θ ει η ώ ρα της προσευ­ ' χής, εγώ έπαιζα με τ άλλα παιδιά, κυλιόμασταν στα χαλιά. Στο σχολείο είχα μάθ ει απέ ξ ω όλες τις προσευχές για να κά­ ' νω καλή εντύπωση στο δάσκαλ ο, που μας ανάγκαζε ν απο­ στη θίζουμε το Κοράνι χαστουκίζοντάς μας και χτυπώντας το κεφάλ ι μας στο ανοιχτό βιβλίο των θ ρησκευτικών πάνω στο θ ρανίο. Ή ξ ερα ό λα όσα μας δ ίδ ασκαν στο σχο λείο για το Ισλάμ, αλλά τα ' χω ξεχάσει. Σήμερα, ό,τι ξέ ρω για το Ι σλάμ εί­ ναι, θ αρρείς, από την ταινία Το κάλεσμα με πρωταγωνιστή τον Άντονι Κουίν», είπε ο Κα χαμογελώντας . « Την είδ α τις προάλλες στη Γ ερμανία, στο τουρκικό κανάλ ι, μεταγλωττι­ ' σμένη . Το βρ άδυ θα είσ εδώ, έτσι δ εν είναι;» «Ναι». «Γι ατί θ έ λ ω να σου διαβάσω άλλη μια φορά το ποίημά μου», είπε ο Κα βάζοντας το τετράδιο στην τσέπη του. « Είναι ωραίο κατά τη γνώμη σου;» «Πραγματικά είναι πολύ ωραίο» . «Γιατί σου αρέσει;» «Δεν ξ έρω, είναι ωραίο» , είπε η Ιπέκ, κα θ ώ ς είχε ανοίξ ει την πόρτα κι έ φευγε. Ο Κα την άρπαξε στην αγκαλιά του και τη φίλησε στο στόμα. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

11

Είναι άλλος ο Θεός στην Ευρώπη; Ο Κα με το σεΖχη εφέντη Μερικοί ε ίδ αν τον Κα να βγαίνει από το ξ ενο δ οχείο και να τρέχει μες στο χιόνι και τις προπαγανδ ιστικές εκλογικές ση­ μαιού λες προς την ο δό Μπα·ίταρχανέ. Ή ταν τόσο ευτυχι­ σμένος, που όπως τότε, στα παιδ ικά του χρόνια, ο κινηματο­ γράφος της δύναμης της φαντασίας του έ παιζε δ υο ταινίες μαζί. Στην πρ ώ τη , κάπου στη Γερμανία -όχι όμως στο σπίτι του στη Φ ρανκφούρτη-, έκανε έρωτα με την lπέκ. Έβλεπε συνέχεια αυτή την εικόνα και καμιά φορά ο χώ ρος όπου έκα­ ναν έρωτα ήταν το δ ωμάτιο του ξενοδ οχε ίου στο Καρς. Στην άλλη ταινία του μυαλ ού του έβλεπε λέ ξεις και εικόνες σχετι­ κά με τους δ υο τελ ευταίους στίχους του ποιήματό ς του «Χι ό­ νι» . Στο εστιατόριο Γ εσίλγιουρτ μπήκε στην αρχή για ν α ρω­ τήσει τη δ ιεύθυνση. Έπειτα , επειδή τα μπουκάλια στα ράφια, στον τοίχο, ακριβώς δίπλα στη φωτογραφία του Ατατο ύ ρκ, και τα χιονισμένα ελ βετικά τοπία τού φάνηκαν πηγή έμπνευ­ σης, κάθ ισε σ ' έ να τραπέζι και με την αποφασιστικότητα κάDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 56

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ποιου που βιάζεται πολύ παράγγειλε ένα δ ιπλό ρακί , άσπρο τυρ ί και αφράτα στραγάλια. Ο παρουσιαστής στην τη λεόρα­ ση έλεγε ότι παρά τη συνεχή χιονόπτωση, όλα ήταν σχε δόν έτοιμα για την πρ ώτη , βραδ ινή, εκτός στούντιο τη λ εοπτική μετάδοση στην ιστορ ία του Καρς κι ύστερα συνέχισε με το­ πικές και δ ιε θνείς ειδήσεις. Ο βοη θ ός νομά ρχη, για να μη δ ο­ θε ί έκταση στην υπό θεση και για να μην υποδ αυλιστούν κι άλ­ λο τα μί ση, ε ίχε απαγορεύσει τη λεφωνικά να γίνει στις ει δ ή­ σεις οποιαδήποτε αναφορ ά στο δ ιευθυντή του Εκπαιδ ευτικού Ινστιτούτου. Ώ σπου να τα προσέ ξει όλ ' αυτά ο Κα, ε ίχε ήδη πιει, σαν να έπινε νερό , το δ ιπλ ό ρακί του. Η πόρτα του τεκέ , όπου έφτασε αφού ήπιε το τρ ίτο ποτή­ ρι ρακί και περπάτησε τέσσερα λεπτά, άνοιξ ε αυτό ματα από πάνω. Καθ ώς ανέβαινε την απότομη σκάλα, θυμή θ ηκε το ποί­ ημα του Μουχτάρ « Σ κάλ α» που ε ίχε στην τσέπη του σακα­ κιού του. Ή ταν βέβαιος ότι όλα θ α πάνε καλά , αλλά ένιω θ ε σαν παι δί που τρέμει καθ ώ ς πηγα ίνει στο γιατρό, ενώ ε ίναι σίγουρο ότι δ εν πρόκειται να του κάνουν ένεση. Όταν έφτα­ σε επάνω , ε ίχε ήδη μετανιώσει που πήγε: παρ ' όλ ο το ρακί , έτρεμε μέσα του από ένα φόβο βαθ ύ. Μόλις ο σειχης εφέντης ε ίδ ε τον Κα , έ νιωσε το φόβο που του είχε κυριεύσει την καρ διά. Και ο Κα κατάλαβε ότι ο σειχης ε ίδ ε το φόβο του. Όμως κάτι είχε ο σειχης και ο Κα δ εν ντρά­ πηκε που φοβόταν. Στον το ίχο του πλατύσκαλου όπου κατέ­ ληγε η σκάλα ήταν ένας καθ ρέφτης από καρυδιά με σκαλιστή κορνίζα. Ο Κα πρωτοε ίδε το σε'iXη μέσ ' απ ' αυτό τον καθ ρέ­ φτη. Τ ο σπίτι ήταν πατείς με πατώ σε. Οι ανάσες κι η ζεστα­ σιά από τα σώματα ε ίχαν ανεβάσει τη θ ερμοκρασία του δ ωDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

157

ματίου. Ο Κα βρέ θη κε ξαφνικά να φιλάει το χέρι του σεΙχη. Ό λ α έγιναν τόσο γρήγορα , που δ εν πρόλαβε να κοιτάξει τρι­ γύρω ούτε να δ ει τον κόσμο στο δ ωμάτιο. Είχαν μαζευτεί καμιά εικοσαριά άτομα για να πάρουν μέ­ ρος στην απλή θ ρησκευτική τελετή που γινόταν κάθ ε Τ ρίτη βράδυ, για ν ' ακούσουν το σειχη να μιλάει , για να μιλήσουν για τα προβλήματά τους. Ιδ ιοκτήτες τυροκομείων που χαρ ά τους ήταν να βρίσκονται με κάθ ε ευκαιρία κοντά στο σειχη ' εφέντη τους, κάποιοι μικροέμποροι, πέ ντ - έ ξ ι καφετζή δ ες , ένας η μιπαράλυτος νεαρ ό ς, ο αλλή θ ωρος δ ιευθ υντής μιας εταιρείας λ εωφορείων και ο γέρος φίλος του, ο νυχτοφύλα­ κας της εταιρείας η λεκτροδότησης, ο σαράντα χρόνια τώ ρα θυρωρό ς του νοσοκομείου του Καρς. Ο σειχης, αφού διάβασε στο πρόσωπο του Κα έναν-ένα τους ενδ οιασμούς του, έσκυψε με τρόπο επιδ εικτικό και του φίλησε το χέρι. Η κίνηση αυτή δ εν ήταν μόνο ένδειξη σεβασμού, θύ­ μιζε και άνθ ρωπο που φιλάει το χαριτωμένο χέρι ενός μικρού παιδ ιού. Ο Κα απόρησε, αν και είχε σκεφτεί ότι ο σειχης εφέ­ ντης θ α μπορούσε να κάνει κάτι τέτοιο. Ά ρχισαν να μιλ άνε μπροστά σε όλους, ξέροντας ότι όλοι είχαν στήσει αυτί. «Να ' σαι ευλογημένος που δέχτηκες την πρόσκλησή μου», είπε ο σεΙχης. « Σε είδ α στον ύπνο μου. Χιόνιζε». « Σ ας είδ α κι εγώ στον ύπνο μου , Εκλ αμπρότατε», είπε ο Κα. «Ή ρθ α εδώ για να γνωρίσω την ευτυχία». «Μας κάνεις ευτυχισμένους λέγοντας ότι ανακάλυψες πως εδώ θ α βρεις την ευτυχία», είπε ο σεΙχης. ' «Ε δώ , σ ' αυτή την πόλη, σ αυτό το σπίτι, φοβάμαι», είπε ο Κα. « Επει δ ή ό λοι εσείς μου είστε άγνωστοι. Επει δ ή πάντα Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 58

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟ ΥΚ

φοβόμουν αυτά τα πράγματα. Δεν ή θ ελα να φιλήσω το χέρι κανενός, και κανείς δ εν ή θ ελα να φιλήσει το δ ικό μου». « Στον α δ ερφ ό μας τον Μουχτάρ αποκάλυψες την ομορ­ φιά που κρύβεις μέσα σου» , είπε ο σεΙ χης. « Τ ο ευλ ογημένο αυτό χιόνι τι σου θ υμίζει;» Ο Κα παρατήρησε ότι ο άντρας που καθ όταν στη δ ε ξ ιά άκρη του σοφά κοντά στο παρά θ υρο ήταν ο Μουχτάρ. Στο μέτωπό του και στη μύτη του είχε τσιρότα. Για να κρύβει τους ' μώλωπες γύρω απ τα μάτια του, φορούσε μεγάλα μαύρα γυα­ λιά, σαν αυτά που φοράνε οι γέροι που έχουν τυφλω θ εί από την ευλογιά. Χαμογελο ύ σε στον Κα, αλλά δ εν έδειχνε καθ ό­ λου φιλικός. «Το χι όνι μού θ ύμισε το Θ εό», είπε ο Κα. «Μου θύμισε πό­ σο όμορφος και μαγικός είν' αυτός ο κόσμος, μου θ ύμισε ότι είναι ευτυχία να ζει κανείς». Για μια στιγμή σώπασε και πρόσεξ ε ότι τα μάτια ό λων στο δ ωμάτιο ήταν επάνω τους. Ε κνευρίστηκε που ο σειχης έδειχνε ' πολύ ικανοποιημένος μ αυτή την κατάσταση . «Γιατί με κα, λ εσατε ' ' ρωτησε. ε δ ω;» Σ « ε παρακαλώ ! » είπε ο σειχης. «Μετά απ ' όσα μας είπε ο Μουχτάρ μπέη, σκεφτήκαμε ότι θ α θέ λατε ένα φίλο να του ανοίξετε την καρ δ ιά σας, να κουβεντιάσετε». « Εντάξει, ας κουβεντιάσουμε», είπε ο Κα. «Π ριν έ ρ θω εδώ, ήπια από το φόβο μου τρία ποτήρια ρακί». «Γιατί μας φοβόσαστε;» είπε ο σειχης κι ορ θ άνοιξ ε τα μά­ τια του δή θεν έκπληκτος. Ή ταν ένας χοντρός, συμπαθητικός άνθ ρωπος ο Κα παρατήρησε ότι και οι άλλοι χαμογελούσαν εγκάρδ ια. «Δεν θα μας πείτε γιατί μας φοβόσαστε;» Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

1 59

« Θ α σας πω, αλλά δεν θ έ λω να θυμώσετε», είπε ο Κα. «Δεν θ α θυμώσουμε», είπε ο σεΙχης. «Ελάτε, καθίστε ε δώ , δίπλ α μου. Είναι πολ ύ σημαντικό για μας να μας αποκαλ ύ­ ψετε το φόβο σας». Ο σειχης είχε ύφος μισοαστείο μισοσοβαρό, λ ες κι ήταν έτοιμος οποιαδήποτε στιγμή να κάνει τους οπαδ ούς του να γελάσουν. Μόλ ις κάθ ισε ο Κα, ένιωσε πως θ α ή θελ ε να μιμη ­ θ εί αυτό το ύφος, που του άρεσε πάρα πολύ. «Ήθελα πάντοτε, με τις καλύτερες προ θέσεις, λες κι ή μουν παιδί, να πάει μπροστά η χώ ρα μας, να εκσυγχρονιστεί, οι άν­ θ ρωποί της να είν' ελ εύ θ εροι», είπε. «'Ομως η θ ρησκεία μας ' πάντοτε μου έδινε την εντύπωση πως ήταν αντίθ ετη σ αυτά. Μπορεί να έκανα λάθ ος. Να με συγχωρείτε . Μπορεί να τα λ έω όλ ' αυτά επει δ ή είμαι πιωμένος». « Π αρακαλώ ». ' «Μεγάλωσα στην Ι στανμπούλ , στο Νισάντας, σ ένα πε­ ριβάλλον πολύ κοσμικό. Ήθ ελα να γίνω όπως οι Ευρωπαίοι. Η ζωή μου πέρασε μακριά από τη θ ρησκεία, επειδ ή κατάλα­ βα ότι δ εν θα μπορούσα να γίνω Ευρωπαίος πιστεύοντας ταυ­ τόχρονα σ ' ένα Θ εό που θ έ λει να κουκουλώνει τις γυναίκες με τσαντόρ και να τους σκεπάζει το πρόσωπο. Όταν πήγα στην Ευρώπη, ένιωσα ότι μπορεί να υπάρχει ένας Θ εός δ ιαφορε­ ' τικός απ αυτόν που πιστεύουν οι αντιδραστικοί επαρχι ώτες με τα μακριά γένια». « Είναι άλλος ο Θ εός στην Ευρώπη ;» είπε με ύφος καλ α­ μπουρτζίδικο ο σειχης, χαϊδ εύοντας την π λάτη του Κα. « Εγώ θ έλω ένα Θ εό που για να επικοινωνήσω μαζί του δ εν θ α χρειάζεται να βγάλ ω τα παπούτσια μου, να φιλήσω τα χέDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 60

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟ ΥΚ

ρια κάποιων και να πέσω στα γόνατα. Ένα Θ ε ό που θ α κα­ τανοεί τη μοναξ ιά μου». ' «ο Θ εός είναι ένας», είπε ο σεΙχης. « Ολα τα βλέ πει, όλους τους κατανοεί. Ακό μη και τη μοναξ ιά σου. Αν είχες πίστη σ ' αυτόν κι αν ή ξερες ότι βλέπει τη μονα ξιά σου, δ εν θ α ένιωθ ες μόνος». «Πολ ύ σωστά, Ε κλαμπρότατε σειχη εφ έ ντψ> , είπε ο Κα, ξ έ ροντας ότι μιλ ούσε σε όλ ους στο δ ωμάτιο. « Επειδή είμαι μόνος, δ εν μπορώ να πιστέψω στο Θ εό. Κι επειδ ή δ εν μπορώ να πιστέψω στο Θ εό, δ εν μπορώ να γλιτώσω από τη μοναξιά μου. Τ ι να κάνω;» Αν και ήταν με θυσμένος, και η απόλαυση επειδή έ λεγε με θ ά ρρος όσα περνούσαν απ ' το μυαλό του σ ' έναν πραγματικό σειχη ήταν τόσο βα θ ιά ό σο κι αναπάντεχη , μια άλλη γωνι ά του νου του φοβόταν τη σιωπή του σειχη, επειδή καταλάβαι­ ' νε πολύ καλ ά ότι είχε μπει σ επικίνδυνη περιοχή. « Θ έ λεις αλή θ εια να σου πω τι να κάνεις;» είπε ο σεΙχης. « Οι αντι δ ραστικοί επαρχι ώτες με τα μακριά γέ νια είμαστε εμείς. Κι αν ακόμα κόψουμε τα γένια μας, για τον επαρχιωτι ­ σμό μας δ εν μπορούμε να κάνουμε τίποτα». « Κι εγώ επαρχι ώτης είμαι, και θ έλω να γίνω ακόμη πιο πο­ λύ. Στην πιο άγν ωστη γωνιά του κόσμου, σκεπασμένος με το ' χι όνι, θ έ λω να ξεχαστώ απ ό λους», είπε ο Κα. Φίλησε πάλι το χέ ρι του σεΙχη. Του άρεσε που καθ ώς το φιλούσε κατάλα­ βε ότι δ εν χρειαζόταν να κάν ει καμιά προσπάθ εια. Η άλλη όμως πλευρά του νου του, που λειτουργούσε ως δυτική, σαν να ήταν ολότελα δ ιαφορετικός, περιφρονούσε τον Κα. «Με συγχωρείτε, είμαι πιωμένος», είπε πάλι. «Νι ώθ ω έ νοDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

161

χος που ποτέ στη ζωή μου δ εν πίστεψα στο Θ εό των φτωχών, σ ' αυτόν που πιστεύουν οι μαντιλοδ εμένες θ είτσες κι οι θ είοι με τα κομπολ όγια. Ή μουν άθ εος, και κατά κάποιον τρόπο περήφανος γι ' αυτό. Τ ώ ρα όμως θέ λ ω να πιστέψω στο Θ ε ό που ρίχνει αυτό το ό μορφο χι όνι. Υπάρχει ένας Θ εός που φροντίζει να δ ιατηρεί την κρυφή συμμετρία του κόσμου, που θ α μας κάνει πιο πολιτισμένους, πιο εκλεπτυσμένους». «Και βέβαια υπάρχει, παιδί μου», είπε ο σεΙχης. «Δεν είναι όμως εδώ , ανάμεσά σας. Είναι έ ξω, στην άδ εια νύχτα, στο σκοτάδι, στο χιόνι που πέφτει πάνω στις καρ δ ιέ ς των φτωχών». «Αν θ έ λεις να βρεις το Θ εό μόνος σου, φύγε. Μες στη νύ­ χτα ας γεμίσει το χιόνι την καρδ ιά σου με την αγάπη του Θ εού . Ας μη σε σταματάμε. Μην ξεχνάς όμως ότι οι ξυπασμένοι άν­ θ ρωποι μένουν μόνοι. Ο Θ εός δ εν αγαπάει τους υπερόπτες. Ο διάβολος εκδ ιώχθ ηκε από τον Π αράδεισο επειδή ήταν υπε­ ρόπτης». Ο Κα ένιωσε πάλι εκείνο το φόβο για τον οποίο αργότερα θ α ντρεπόταν. Και δ εν του άρεσε που θ α τον σχολίαζαν εάν έ φευγε. « Τι να κάνω, Ε κλ αμπρότατε σειχη εφέντη ;» ρώτησε. Θ α του φιλούσε πάλι το χέρι, άλλα ξε όμως γνώ μη . Κατάλαβε πως η αναποφασιστικότητα και η μέθη του ήταν ολοφάνερα σε όλους, ένιωσε πως τον περιφρονούσαν. « Θ έλω να πιστέψω στο Θ εό που πιστεύετε εσείς και να γίνω ένας απλός πολίτης όπως εσείς, είμαι ό μως μπερδ εμένος, και φταίει ο Δυτικός που υπάρχει μέσα μου». «Είσαι όμως καλ οπροαίρετος, κι αυτό είναι πολύ καλό για αρχή», είπε ο σεΙχης. «Μάθε όμως πρ ώτα να είσαι ταπεινός». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 62

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Τ ι πρέπει να κάνω;» ρ ώτησε ο Κα. Κι ένιωσε πάλι μέσα του την παρουσία του σατανά που τον χλε ύαζε. «Τ α βρ άδ ια, μετά τη βραδινή προσευχή, όποιος θ έ λει να κουβεντιάσει , κάθ εται στο σοφά , στη γωνιά που κάθ εσαι τώ ­ ρα εσύ», είπε ο σεΙχης. «'Ολ οι ε ί μαστε αδέ ρφια». Ο Κα παρατήρησε ότι όσοι κάθ ονταν στις καρέκλες και στα μιντέρια, στην πραγματικότητα ε ίχαν μπει στη σειρά για να καθ ίσουν εκε ί που καθ όταν εκε ίνος τώρα. Επειδή κατάλα­ βε ότι ο σεΊχης σεβόταν πιο πολύ τη φανταστική αυτή σειρά παρ ά τον ίδ ιο, κι αποφάσισε ότι το σωστό θ α ήταν να πάει και , σαν Ευρωπαίος, να περιμένει υπομονετικά στο τέλος τής σειράς, σηκ ώ θηκε, ξαναφ ίλησε το χέρι του σεΊχη και πήγε και κάθισε στο τελευταίο μιντέρι σε μια άκρη. Δίπλα του ήταν ο ι δ ιοκτήτης ενό ς τσαϊχανέ στη λ εωφόρο Ινονού , ένας κοντός, συμπαθ ητικός ανθ ρωπάκος με χρυσά τα πλαϊνά του δόντια. Ο άνθ ρωπος ήταν τόσο μικρόσωμος και ο Κα τόσο μπερδεμένος, που σκέφτηκε ότι ο ανθ ρωπάκος ε ί­ χε έ ρθ ει στο σειχη για να του βρει κάποια λ ύση για το μπό ι του. Όταν ήταν παιδί στο Νισάντας, έβλεπε έναν πολ ύ κα­ θ ωσπρέπει νάνο που κάθ ε βρ άδυ αγόραζε έ να μπουκετάκι βιολέτες ή ένα γαρ ίφαλο από τους γύφτους στην πλατεία τού Νισάντας. Ο μικρόσωμος ανθ ρωπάκος του ε ίπε ότι τον είχε δ ει σήμερα να περνάει μπροστά από το μαγαζί του, αλλά , τι κρί μα, ο Κα δ εν ε ίχε μπει μέσα, θ α τον περί μενε όμως αύριο. Τότε μπήκε στη συζήτηση και ο αλλή θ ωρος δ ιευθυντή,ς τής εταιρείας λ εωφορείων ' ήταν κι αυτός κάποτε δυστυχισμένος, εξαιτίας μιας κοπέλας, ε ίχε αρχίσει να πίνει κι ε ίχε φτάσει σε τέτοιο βαθ μό ανταρσίας, που δ εν π ίστευε πια στο Θ εό , του Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

163

ε ίπε ψιθυριστά, έπειτα ό μως όλα πέρασαν. Και πριν προλά­ βει να ρωτήσει ο Κα , « Παντρευτήκατε;», ο αλλή θ ωρος δ ιευ­ θυντής ε ίπε, « Καταλάβαμε πως η κοπέλα δ εν ήταν για μας». Έπειτα ο σειχης μίλησε για τις αυτοκτονίες ήταν αντίθ ε­ τος. Ό λοι άκουγαν σιωπη λά, μερικο ί κουνώντας το κεφάλι, και οι τρεις τους άρχισαν πάλι να μιλάνε ψιθυριστά: «Έγιναν κι άλλες αυτοκτονίες», ε ίπε ο μικρόσωμος άντρας, « αλλά το κράτος τις κρύβει, όπως η μετεωρολ ογία κρύβει πόσο κρύο κάνει για να μην πέφτει το η θ ικό του κόσμου. Παντρεύουν τα κορ ίτσια με η λικιωμένους υπαλλή λ ους, με άντρες που δ εν αγαπάνε, κι όλ ' αυτά για το χρή μα». « Κι εμένα στην αρχή η γυναί κα μου δ εν μ ' αγαπούσε», ε ίπε ο δ ιευθ υντής της εται­ ρε ίας λεωφορε ίων. Η ανεργία, η ακρ ί βεια, η ανη θ ικότητα, η έλλειψη θ ρησκευτικής πίστης αναφέρ θηκαν σαν αίτια των αυ­ τοκτονιών. Ο Κα άρχισε να πιστεύει πως ήταν διπρόσωπος επειδή έβρισκε σωστούς και τους δυο ομιλητές. Όταν ο η λι­ κιωμένος φ ίλ ος του αλλή θ ωρου δ ιευθυντή άρχισε να λ αγο­ κοιμάται, εκε ίνος τον ξ ύπνησε. Σώπασαν γι ' αρκετή ώ ρα. Ο Κα ένιωσε ν' απλ ώνεται γαλήνη μέσα του: ήταν πολύ μακριά από το κέντρο του κόσμου, σ ' ένα μέρος όπου ποτέ κανείς δ εν θ α σκεφτόταν να πάει, κι αυτή η σκέψη μαζί με τις νιφάδ ες του χιονιού, που λες και κρέμονταν στον αέρα, τον έκαναν να φανταστε ί ότι ζούσε κάπου όπου δ εν ίσχυε ο νόμος της βα­ ρύτητας. Και τώρα που δεν τον πρόσεχε κανε ίς, του ήρ θ ε η έμπνευ­ ση για άλλο ένα πο ίημα. Έχοντας μαζί το τετράδιό του, και με την πε ί ρα που ε ίχε από το πρώτο του πο ίημα, έδωσε όλη του την προσοχή στη φωνή μέσα του, κι αυτή τη φορά έγραψε μεDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 64

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

μιάς και τους τριάντα έ ξι στίχους του ποιήματός του. Δεν ήταν πολύ σίγουρος για το ποίημά του, επειδ ή το μυαλό του ήταν θ ολωμένο απ' το ρακί. Ώ σπου πήρε ξ αφνικά την απόφαση, ζήτησε την άδ εια από το σεΊχη, βγήκε έ ξω, κάθ ισε στην από­ τομη σκάλα του τεκέ κι ά ρχισε να δ ιαβάζει το τετράδιό του' το ποίημα δ εν είχε κανένα ψεγάδι, όπως και το πρώτο. Όσα είχε δ ει πριν από λίγο, όσα είχε ζήσει, αποτελούσαν το υλικό του ποιήματός του. Σε τέσσερις στίχους υπήρχε μια συνομιλία με κάποιο σεΊχη για την ύπαρξη του Θ εο ύ . Η γε­ μάτη ενοχές ματιά του Κα στο « Θ εό των φτωχών», οι από­ ψεις του για τη μοναξιά, για το μυστικό νόημα του κόσμου και για τη ζωή, μαζί κι ένας άντρας με χρυσά δόντια, ένας αλλή­ θωρος κι ένας καθ ωσπρ έπει νάνος κύριος μ ' ένα γαρίφαλο στο χέρι, ήταν εκεί στο ποίημα θυμίζοντάς του όλη του τη ζωή . ' «Τι νόημα έχουν όλ αυτά;» αναρωτή θ ηκε, έκπληκτος μ ε την ομορφιά του ποιήματός του. Τ ο έβρισκε όμορφο επειδή το δ ιάβαζε σαν να ήταν γραμμένο από κάποιον άλλο. Κι επει δή το έβρισκε όμορφο, έβρισκε εκπληκτικό το υλικό του, την ίδ ια του τη ζωή . Ποιο ήταν το νόη μα της ομορφιάς στο ποίημά του; ' Ο αυτόματος φωτισμός στις σκάλες έσβησε μ ένα τακ κι όλα βυθίστηκαν στο σκοτάδι. Β ρήκε το δ ιακόπτη, άναψε το φως κι όταν έ ρι ξε άλλη μια ματιά στο τετράδιο, του ήρ θ ε στο μυαλό ο τίτλος του ποιήματος. « Κρυφή συμμετρία», έγραψε πάνω πάνω. Α ργότερα, το γεγονός ότι βρήκε τόσο γρήγορα τον τίτλο θ α το θεωρούσε απόδειξη πως το ποίημά του -όπως κι ο κόσμος- δ εν ήταν δικό του δ ημιούργημα και θ α το τοπο­ θ ετούσε πρώτο στον άξονα της Λογικής. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

12

Αν δεν υπάρχει Θεός, τοτε γιατι να υποφερουν τοσο οι φτωχοι; ,

Ι

Ι

Ι

ι

Η θλιβερ 1 ι στορΙα του ΝετζΙπ και Τ1jς Χιτζράν

Στο δ ρόμο, καθώ ς γύριζε μες στο χιόνι από τον τεκέ του Εκλα­ μπρότατου σειχη στο ξ ενο δ οχείο του, σκεφτόταν την Ι πέκ που θα έβλεπε σε λίγη ώ ρα. Στη λεωφόρο Χαλίτπασα βρέ θη­ κε στην αρχή ανάμεσα σε συγκεντ ρωμένους οπαδ ού ς του Λαϊ­ κού Κόμματος κι ύστερα ανάμεσα στους μαθητές που βγαί­ νανε από τα φροντιστήρια προετοιμασίας για τις εισαγωγι­ κές των πανεπιστημίων: μιλ ούσαν για τα προγράμματα της τη λε ό ρασης που θα βλέπανε το βράδυ, λέγανε πόσο εύκολ α θ α μπορούσαν να ξ εγελάσουν τον καθ ηγητή της χημείας και, όπως ακριβώς κάναμε ο Κα κι εγώ στην η λικία τους, πείρα­ ζαν ανελέητα ο έ νας τον άλλο. Στην πόρτα μιας πολυκατοι- . ' κίας ένα κοριτσάκι είχε κατέβει δ ακρυσμένο απ το οδ οντια­ τρείο σ ' έναν από τους επάνω ορόφους, και η μαμά του, που το κρατούσε απ ' το χέρι, είδ ε από μακριά τον πατέρα του. Ο Κα αμέσως κατάλαβε πως οι γονείς, αν και ήταν φανερ ό από τα ρούχα τους ότι δύσκολα τα βγάζανε πέρα, είχανε πάει το Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 66

ΟΡΧΑΝ I1ΑΜΟΥΚ

κοριτσάκι τους, που το λατρεύανε, σε ιδιωτικό οδ οντογιατρό κι όχι στην κρατική πολυκλ ινική, με την ελπίδ α ότι θ α πο­ νούσε λ ιγότερο. Από την ανοιχτή πόρτα ενός καταστήματος που πουλούσε καλσόν, κουβαρίστρες, κραγιόν, μπαταρίες και κασέτες άκουσε ένα τραγούδι του Πεπίνο ντι Κάπρι, το « Ρ ο­ μπέρτα», που άκουγε από το ραδιόφωνο όταν ήταν μικρός και πηγαίνανε βόλτα με το αυτοκίνητο του θ είου του, τα χειμω­ νιάτικα πρωινά, στο Βό σπορο, και νομίζοντας πως ήταν έμπνευση η συγκίνηση που ένιωσε, μπήκε στον πρώτο τσαϊ­ χανέ που βρήκε μπροστά του, κάθ ισε στο πρώ το άδειο τρα­ πέζι κι έβγαλε το μολύβι και το τετράδιό του. Με το μολύβι στο χέρι, κοίταξε για λίγη ώ ρα με μάτια υγρά την άδεια σελίδα, ώσπου κατάλαβε ότι ποίημα δ εν θ α έγραφε. Στους τοίχους του τσαϊχανέ, που ήταν γεμάτος άνεργους και μαθητές, είδ ε, εκτός από τι ς φωτογραφίες με τα ελ βετικά το­ πία, θ εατρικές αφίσες, αποκόμματα από εφημερίδ ες με γε­ λοιογραφίες και ειδήσεις, την αγγελία με τους ό ρους συμμε­ ' τοχής σ ένα διαγωνισμό για πρόσληψη υπαλλή λ ου στο δ η­ μόσιο και τον πίνακα με τους αγώνες της Κά ρσσπορ εκείνη τη χρονιά. Οι περισσότεροι από τους αγώνες που είχαν γίνει, είχαν τελειώσει με ήττα της ομάδας, τ ' αποτελέσματα ήταν γραμμένα με διαφορετικό μολύβι, και δίπλα στο παιχνίδι με την Ερζουρούμσπορ, με αποτέλεσμα 6- 1 εις βάρος της ομάδας του Καρς, κάποιος είχε γράψει τους παρακάτω στίχους, τους οποίους ο Κα θ α συμπεριλά μβανε στο ποίημά του με τίτλο «Η ανθ ρωπότητα και τ ' αστέρια» που θ α έ γραφε την άλλη μέρα στον τσαϊχανέ Τα Τυχερ ά Αδέ ρφια. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

1 67

Ακόμ'J κι αν έρθει 'J μάνα μας απ ' τον Παράδεισο και μας πά­ ρει αΥκαλιά, ακόμ'J κι αν ο άθεος πατέρας μας δεν T'J σπάσει Υια μια νύχτα στο ξύλο, δεν βαριέσαι, άφραΥκος θα 'σαι πάλι, θα 'χ;ις κάνει το σκατό σοv παξιμάοι, θα 'χεις στεΥνώσει τψ Ψvχ1 σοv, ελπfOα δεν vπάρχει καμιά! Αν εΙσαι τόσο άτvχος ώστε να ζεις στο Καρς, τράβα το καζανά­ κι να πας στο καλό. Καθ ώς αντέγραφε χαμογελώντας τους στίχους στο τετρ άδ ι ό του, ο Νετζίπ από τα πίσω τραπέζια , τόσο χαρο ύμενος όσο δ εν φανταζόταν ποτέ ο Κα ότι θ α τον έβλεπε, ή ρ θε και κάθ ι­ σε στο τραπέζι του. «Χαίρομαι πολύ που σε β λέπω», είπε ο Νετζίπ. «Τι γρά ­ φεις, ποίημα; Σ ου ζητώ συγγνώ μη εκ μ έ ρους των φίλων μου που σε είπαν άθ εο . Είναι η πρώτη φορά στη ζωή τους που βλέ­ πουν ά θεο. Αν και στην πραγματικότητα εσύ δ εν μπορεί να είσαι ά θεος, είσαι πολύ καλός άνθ ρωπος» . Κι άρχισε να του λ έει δ ιάφορα που στην αρχή ο Κα δ εν καταλάβαινε τι σχέση είχαν μεταξύ τους: το είχαν σκάσει με τους φίλους του απ ' το σχολείο για να παρακολουθήσουν το βρ άδυ την παράσταση , θ α κάθ ονταν όμως στα πίσω καθίσματα, γιατί δ εν ή θ ελαν βέ­ βαια να τους εντοπίσει ο καθηγητής τους. Ήταν πανευτυχής που είχε κάνει σκασιαρχείο. Το βρ άδυ θ α συναντιόντουσαν με τους φίλους του στο Θ έατρο Μιλ έτ. Ξ έρανε ότι εκεί ο Κα θ α απάγγελλε ποίημά του. Στο Καρς όλοι γράφανε ποίηση, α λλά ο Κα ήταν ο πρ ώτος ποιητής απ' όσους ή ξ ερε ο Νετζίπ Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 68

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

που είχε εκδώσει τα ποιήματά του. Μπορούσε να τον κεράσει ένα τσάι; Ο Κα του είπε ότι βιαζόταν. «Τότε θ α σου κάνω μια ερώτηση, μια τελευταία ερ ώτηση», είπε ο Νετζίπ. « Σ κοπός μου δ εν είναι να σε προσβάλω όπως οι φίλοι μου. Απλώ ς θ α ή θ ελα πολύ να ξέρω κ άτι». «Ακούω». Π ρώτα άναψε τσιγά ρο με νευρικές κινήσεις. «Αν δ εν υπάρ­ χει Θ εός, σημαίνει ότι δ εν υπάρχει και Π αράδεισος. Π ου θ α πει ότι τα εκατομμύρια άνθ ρωποι που ζουν μες στην ανέχεια, τη φτώ χεια και τις ταπεινώσεις δ εν θα έ χουν ούτε Π αρ άδ ει­ σο να πάνε. Για ποιο λόγο τότε ταλαιπωρούνται τόσο πολύ οι φτωχοί; Γιατί ζούμε και γιατί υποφέρουμε άδικα;» «Υπάρχει Θ εός, υπάρχει και Παρ άδεισος». «Όχι, τα λες αυτά για να με παρηγορήσεις, επει δή μας λυ­ πάσαι. Μόλις γυρίσεις στη Γ ερμανία, θ ' αρχίσεις να σκέφτε­ σαι όπως πριν ότι δ εν υπάρχει Θ ε ός». «Μετά από τόσα χρόνια είναι η πρώτη φορά που νιώθ ω ευ­ τυχισμένος», είπε ο Κα. « Γιατί να μην πιστέψω αυτό που πι­ στεύεις κι εσύ;» «Ανήκεις στους κοσμικο ύ ς κύκλους της Ιστανμπούλ» , είπε ο Νετζίπ. «Αυτοί δ εν πιστεύουν στο Θ εό . Νομίζουν ότι είναι ανώτεροι από το λαό επειδή πιστεύουν σε όσα πιστεύουν οι Ευρωπαίοι». « Στην Ιστανμπούλ ίσως ή μουν κοσμικός», είπε ο Κα. «Όμως στη Γερμανία ήμουν ένας κακομοίρης για τον οποίο κανείς δ εν έδ ινε δ εκάρα. Ένιω θ α συντριμμένος εκεί». Όταν τα ό μορφα μάτια του Νετζίπ σκοτείνιασαν, ο Κα κα­ τάλαβε ότι ο νεαρ ός αξιολογούσε την κατάστασή του βάζοDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝ Ι

1 69

ντας τον εαυτό του στη θ έση του. «Τότε γιατί τα έβαλ ες με το κράτος, θ ύμωσες και το ' σκασες στη Γερμανία;» είπε. Και βλέ­ ποντας τον Κα θλιμμένο, «Τέλος πάντων», ε ίπε. «Άλλωστε αν ή μουν πλούσιος θ α ντρεπόμουνα για την κατάστασή μου και θ α π ίστευα ακόμη πιο πολύ στο Θ εό ». «Μακάρι να γίνουμε όλοι πλ ούσιοι μια μέρα», ε ίπε ο Κα. ' «Τίποτα δ εν ε ίναι τόσο απλό ό σο νομίζεις. Ούτ εγώ ε ί μαι τόσο απλός κι ούτε θ έλω να γίνω πλούσιος. Θ έλω να γίνω ποι­ ητής, συγγραφέας. Γ ράφω ένα μυθ ιστό ρημα επιστημονικής φαντασίας . Ί σως δ η μοσιευτε ί σε μια από τις εφημερ ίδ ες τού Καρς, στη "Μιζράκ" , εγώ όμως το μυθ ιστό ρημά μου δ εν θ έλω να δ ημοσιευτεί σε μια εφημερ ίδ α που πουλά ει εκατό φύλλα, θ έ λω να δ ημοσιευτε ί σε εφημερ ίδ α της Ι στανμπούλ που που­ λάει χιλιάδες. Έχω μαζί μου την περίληψη του μυθ ιστορήμα­ τός μου. Αν σου τη δ ιαβάσω, μπορείς να μου πεις αν μπορεί να εκδ ο θ εί στην Ι στανμπούλ;» Ο Κα κο ίταξε το ρολόι του. « Είναι πολ ύ υΙJντομη ! » ε ίπε ο Νετζίπ. Εκε ίνη ακρι βώς τη στιγμή έγινε δ ιακοπή ρεύματος κι όλο το Καρς βυθίστηκε στο σκοτάδ ι. Στο φως από την εστία στην κουζίνα, ο Νετζίπ έ τρε ξε στον πάγκο, πήρε ένα κερ ί , το άνα­ ' ψε, έσταξ ε μερικές σταγόνες κερ ί σ ένα πιάτο, το κόλλησε πάνω και το ' φερε στο τραπέζι. Διάβασε τα τσαλακωμέ να χαρτιά που έβγαλ ε από την τσέπη του με τρεμάμενη φωνή και κάπου κάπου ξεροκαταπίνοντας απ ' την αγωνία του.

Το έτος 3579 στον πλανψr; Γκαζαλί, που σήμερα μας είναι άγνωστος, Ο! άνθρωποι ψαν πολύ πλούσιΟ! και r; ζωή πιο εύDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 70

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

κολ'l απ 'αυτή "ov ζούμε εμείς σήμερα. Αλλά, αντίθετα απ ' ό, τι πιστεύοvν οι vλιστές, οι άνθρωποι r5εν αδιαφορούσαν για T'lV ψvχή τοvς, λέγοντας «είμαστε πλούσιοι!!. Ίσα ίσα, όλοvς τοvς απασχολούσαν πολύ θέματα όπως 'l ζωή κι ο θάνατος, ο άν­ θρωπος κι ο κόσμος, ο Θεός και οι δούλοι τov. Avrfj ήταν κι 'l αιτία "ov στr;ν πιο μακρινή γωνιά TOV κόκκινοv aVTorJ πλανή­ T'l λειτοvργούσε το λύκειο Ισλαμικών ΕπισΤ'lμών και Pr;τo­ ρικής, όποv σπούδαζαν οι πιο έξvπνοι και πιο επιμελείς μαθψ τές. Στο λύκειο πήγαιναν ovo πολύ καλοί φίλοι: είχαν διαλέξει τα ψεvδώνvμα Νετζίπ και Φαζίλ, εμπνεvσμένοι από το όνομα TOV σvγγραφέα Νετζίπ Φαζiλ "ov διάβαζαν με θαvμασμό. Τα βιβλία TOV σvγγραφέα, γραμμένα πριν από 1 . 600 χρόνια, ανα­ φέρονταν στο επίκαιρο ακόμ'l τότε θέμα Ανατολή Δ ύσ'l' και οι ovo φίλοι διάβαζαν και ξαναδιάβαζαν το σ'lμαντικότερο έρ­ γο TOV μεγάλοv δασκάλοv, Η Μεγάλη Ανατολή . Ο Νετζίπ και ο Φαζίλ σvναντιόντοvσαν τις νύχτες στοvς κοιτώνες, ξάπλωναν πλάι πλάι σΤ'lν κοvκέτα τov Φαζίλ, σκεπάζονταν με το πά­ πλωμα, κοίταζαν τις γαλάζιες νιφάr5ες TOV χιονιού "ov εξαφα­ νίζονταν καθώς πέφτανε στr;ν κρvστάλλιv'l οροφή αποπάνω τοvς, παρομοίαζαν T'lV κάθε νιφάδα μ ' έναν πλανήτ'l vπό εξα­ φάνισ'l και μιλούσαν ψιθvριστά ο ένας στον άλλο για το νό'lμα Τ'lς ζωής και για τα σχέδιά τοvς για το μέλλον. Όμως μια μέρα τr;ν αθώα αυτή φιλία σκοτείνιασαν οι κακοί με τα ζ'lλόφθονα αστεία τοvς. ΕρωτεVΤ'lκαν κι οι ovo μια παρ­ θένα, T'l Χιτζράν, "ov ζούσε σε κάποια μακρινή πόλ'l' Εξακο­ λούθ'lσαν να τr;ν αγαπάνε απελπισμένα ακόμ'l κι όταν μάθανε ότι ο πατέρας Τ'lς κοπέλας ήταν άθεος' τότε μάλιστα τr;ν αγά­ Π'lσαν με περισσότερο πάθος. Και βαθιά μέσα τοvς κατάλαβαν -

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

171

ότι ο ένας από τους Ουο περΙσσευε στον κόκκινο πλανήτη, ότι ο ένας από τους Ουο έπρεπε να πεθάνει, έrfωσαν όμως πρώτα ο ένας στον άλλο την παρακάτω υπόσχεση: ο νεκρός, όποιος κι αν ήταν από τους Ουο, αφού πήγαινε στον άλλο κόσμο, όσα έτη φωτός μακριά κι αν ήταν, θα γύριζε πΙσω και θα έλεγε στον άλ­ λο αυτό που ήθελε πάνω απ ' όλα να μάθει - πώς εΙναι η ζωή μετά το θάνατο. Δ εν μπορούσαν ν ' αποφασΙσουν ποιος και πώς θα πέθαινε, γιατΙ ξέρανε κι οι Ουο πως η πραγματική ευτυχΙα ήταν να θυ­ σιαστε! ο ένας για την ευτυχΙα του άλλου. Αν ο ένας, ας πούμε ο ΦαζΙλ, έλεγε, ας πιάσουμε κι οι Ουο ταυτόχρονα, με γυμνά χέ­ ρια, το ηλεκτρικό ρεύμα, ο ΝετζΙπ ήξερε ότι ο ΦαζΙλ το 'λεγε επΙτηΟες επειοή η πρΙζα στην πλευρά του ΝετζΙπ τραβούσε πο­ λύ λΙγο ρεύμα. Οι αβεβαιότητες αυτές κράτησαν μήνες, προ­ κάλεσαν και στους Ουο πολύ πόνο, αλλά τέλειωσαν ξαφνικά, πολύ γρήγορα, ένα βράου: γυρΙζοντας ο ΝετζΙπ από το βραοινό μάθημα, βρήκε το φiλo του νεκρό στην κουκέτα του· τον εΙχαν πυροβολήσεΖ. Τον επόμενο χρόνο ο ΝετζΙπ και η Χπζράν παντρεύτηκαν, και την πρώτη νύχτα του γάμου τους ο ΝετζΙπ εΙπε στη γυναΙ­ κα του για τη συμφωνΙα που εΙχε κάνει με το φΙλο του, ότι οη­ λαοή μια μέρα θα εμφανιζόταν το φάντασμα του ΦαζΙλ. Τότε η Χπζράν του εΙπε πως ήταν ερωτευμένη με τον ΦαζΙλ, πως όταν πέθανε, έκλαψε μέχρι που στέρεψαν τα Οάκρυά της, πως τον παντρεύτηκε μόνο εΠεΖοή ήταν φΙλος του ΦαζΙλ κι επειοή του έμοιαζε. Έτσι, Οεν έκαναν έρωτα, και συμφώνησαν πως Οεν θα έκαναν ώσπου να γυρΙσεΖ ο ΦαζΙλ από τον άλλο κόσμο. Μετά από χρόνια όμως, πρώτα οι ψυΧές τους κι έπεπα τα Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 72

ΟΡΧΑΝ I1ΑΜΟΥΚ

κορμιά τοvς άρχισαν να επιθvμούν με πάθος το ένα το άλλο. Κι ένα βράοv, όταν, για να έχοvν τψ εμπειρία, οιακτινίστr;καν στr; μικρή πόλr; Καρς τr;ς Γr;ς, Οεν κρατήθr;καν κι έκαναν έρωτα παθιασμένα. Σαν να είχαν ξεΧάσει τον Φαζίλ, ποv έκανε Tr; σv­ νεiOr;σή τοvς να πονάει μ 'έναν πόνο έντονο, σαν πoνόr)oντoς. Το μόνο ποv ένιωθαν στψ καροιά τοvς ήταν ένα αίσθr;μα ενοΧής ποv μεγάλωνε ολοένα, κι αvτό τοvς τρόμαξε. Κάποια στιγμή νόμισαν ότι θα τοvς έπνιγε ένα παράξενο σvναίσθr;μα ανάκατο με το φόβο τοvς, κι ανακάθισαν στο κρεβάτΖ. Τότε r; οθόνr; τής τr;λεόρασr;ς μπροστά τοvς φωτίστr;κε από μόνr; τr;ς κι εμφα­ viσTr;KE σαν φάντασμα, λαμπερή και οιάφανr;, r; εικόνα τov Φα­ ζίλ. Στο μέτωπό TOV και στο κάτω χείλος τov φαίνονταν φρέσκα και ματωμένα ακόμr; τα τραύματα από τις σφαίρες ποv τον σκό­ τωσαν. «Πονάω», είπε ο Φαζίλ. «Δεν vπάρχει μέρος ποv Οεν εiOα, γωνιά ποv Οεν επισκέφτr;κα στον άλλο κόσμο. [Θα καταγρά­ ψω με κάθε λεπτομέρεια αvτά τα ταξiOια, είπε ο Νετζίπ, εμπνεόμενος από το Φουτουχάτ-ι ΜεΚΙΥιέ (Αποκαλύψεις της Μέκκας) TOV Γκαζαλί και τον Ιμπν Αραμπί.} Δ έχτr;κα τις κα­ λύτερες φιλοφρονήσεις των αγγέλων TOV Θεού, ταξiOεψα στα πιο ψr;λά και πιο απροσπέλαστα μέρr; τ' οvρανού, εiOα τοvς άθεοvς με Tr; γραβάτα και τοvς αλαζόνες και τοvς θετικιστές αποικιοκράτες, ποv κοροi'Οεύοvν τα πιστεύω των ανθρώπων TOV λαού τοvς, να vποβάλλονται στψ κόλασr; σε τρομακτικά βασανιστήρια, παρ 'όλ 'αυτά όμως Οεν ήμοvv ευτvχισμένος επει­ οή ο νοvς μοv ήταν εοώ μαζί σας». Το ζεvγάρι άκοvγε έκπλr;κτο και τρομαγμένο το οvστvχι­ σμένο φάντασμα. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

1 73

«Αυτό που τόσα χρόνια μ 'έκανε γυστυχισμένο r5εν ψαν μή­ πως σας γω μια μέρα ευτυχισμένους όπως απόψε. ΑντΙθετα, r5εν μ ' ενγιέφερε τόσο r; γική μου ευτυχΙα όσο r; ευτυχΙα του Νε­ τζΙπ. Ήταν τόσο γυνατή r; φιλική αΥάπr; μεταξύ μας, που ούτε ν ' αυτοκτονήσουμε μπορούσαμε ούτε να σκοτώσεΖ ο ένας τον άλλο. Λες κι επειγή ο καθένας μας έr5ινε mr; ζωή του άλλου με­ Υαλύτερr; αξΙα απ ' όσr; έr5ινε στr; γική του, φορούσαμε από μια πανοπλΙα που μας έκανε αθάνατους. Τι ευτυχΙα! Ο θάνατόςμου όμως μου απέr5ειξε ότι r5εν έπρεπε να πιστέψω σ ' αυτό' ψαν λάθος μου». «Οχι!» φώναξε ο ΝετζΙπ. «Ποτέ r5εν έr5ωσα mr; ζωή μου με­ Υαλύτερr; αξΙα από Tr; γική σου». «Αν αυτό ψαν αλήθεια, r5εν θα πέθαινα ποτέ», εΙπε το φά­ ντασμα του Φαζiλ. «Κι εσύ r5εν θα παντρευόσουνα τψ όμορφr; Χπζράν. Πέθανα επειr5ή κρυφά, χωρΙς να τ' ομολΟΥεΙς ούτε στον εαυτό σου, ήθελες το θάνατό μου». Αν και r; αντir5ρασr; του ΝετζΙπ ψαν έντονr;, το φάντασμα ούτε που του έr5ωσε σr;μασiα. «Δεν μπορούσα να r;συχάσω στον άλλο κόσμο, όχι μόνο επειγή υποψzaζόμουνα πως ήθελες να με σκοτώσεις, αλλά κι επειγή σκεφτόμουνα πως εΙχες συνεΡΥαστεΙ με τους εΧθρούς του θεοκρατικού κράτους, πως εΙχες βάλει το γαχτυλάκι σου στψ ύπουλr; επiθεσr; που r5έχτr;κα μες στr; νύχτα ενώ κοιμό­ μουνα στο κρεβάτι μου, και πέθανα χτυπr;μένος εγώ κι εγώ», εΙπε το φάντασμα. Ο ΝετζΙπ εΙχε σωπάσεΖ και r5εν γιαμαρτυρότανε πια. «Ενας τρόπος υπάΡΧεΖ Υια να r;συχάσω και να πάω στον Πα­ ράr5εισo, και μόνο μ ' αυτό τον τρόπο θα πάψω να υποψιάζομαι Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 74

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ότι είσαι ένοχος!» είπε το φάντασμα. «Βρες το οολοφόνο μοv. Εmά χρόνια κι εmά μήνες τώρα oVτε έναν ύποmο Οεν έπΖασαν. Θέλω να τιμωρήσεις όχι μόνο αυτόν "ov με σκότωσε, αλλά κι όποιον θα ήθελε να με σκοτώσει' οφθαλμόν αντί οφθαλμού και οοόντα αντί οΟόντος. Όσο μένει ατιμώρητος αυτός ο άθλιος, oVτ' εγώ θα Υ/σvχάσω στον κόσμο "ov είμαι oVτ' εσείς στον προσωρι­ νό κόσμο "ovβρίσκεστε και νομίζετε πως είναι ο πραγματικός». Και πριν το έκπλΥ/ΚΤΟ ζεvγάρι προλάβει να οιαμαΡΤVΡΥ/θεί, το φάντασμα εξαφανίσΤΥ/κε απότομα από τr;ν οθόνΥ/. «Και μετά τι έγινε;» ρώ τησε ο Κα. «Δεν αποφάσισα ακόμη για τη συνέχεια», είπε ο Νετζίπ. Τ « ι λες, θ α πουλήσει αυτή η ιστορία αν τη γράψω;» Κι επειδ ή ο Κα δ εν απαντούσε, πρόσθ εσε αμέσως: « Γ ράφω για πράγ­ ματα που πιστεύω μ ' όλη μου την καρ διά. Τ ι θ έ λει να πει, κα­ τά τη γν ώ μη σου, αυτή η ιστορία; Τ ι έ νιωθ ες όσην ώ ρα σου τη δ ιάβαζα;» « Κατάλαβα ότι πιστεύεις μ' όλη σου την καρδιά πως αυτή η ζωή μάς προετοιμάζει για την άλλη, κι αυτό με συντάραξ ε». «Ναι, αυτό πιστε ύω», είπε ο Νετζίπ. «Αλλ ' αυτό δ εν είναι αρκετό. Ο Θ εός θ έ λει να είμαστε και σ ' αυτό τον κόσμο ευ­ τυχισμένοι. Κάτι πολύ δύσκολο ! » Σώπασαν, καθ ώ ς σκέφτονταν και οι δ υο αυτή τη δ υσκο­ λία. Την ί δ ια στιγμή ήρ θ ε το φως, αλλά οι πελάτες του τσαϊχα­ νέ δ εν είπαν τίποτα, λες και το σκοτάδι δ εν είχε φύγει καθ ό­ λου . Ο ι δ ιοκτήτης του τσαϊχανέ ά ρχισε να κοπανάει με τις γρο θι έ ς του την τη λεόραση που δ εν δ ο ύλευε. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝ Ι

1 75

«Είμαστε είκοσι λεπτά εδώ, οι δ ικοί μας θ ' ανησυχούν», εί­ πε ο Νετζίπ. «Π οιοι δ ικοί σας;» ρ ώτησε ο Κα. «Είναι κι ο Φ αζίλ ανάμε­ σά τους; Είναι τα πραγματικά σας ονόματα αυτά;» «Και το δικό μου όνομα, όπως του Νετζίπ της ιστορίας μου, είναι ψευδώνυμο. Μην κάνεις ερωτήσεις λες κι είσαι αστυνο­ μικός ! Άσε που ο Φ αζίλ δ εν πάει ποτέ σε τέτοια μέρψ , είπε ο Ν ετζίπ με ύφος αινιγματικό. « ο πιο μουσουλμάνος απ' όλους είναι ο Φ αζίλ Αυτόν εμπιστεύομαι περισσότερο απ ' οποιον­ δ ήποτε άλλο στη ζωή μου. Φ οβάται όμως ότι αν μπλέ ξει με την πολιτική, θ α τον φακελώσουνε, θ α τον δ ι ώ ξουνε από τη σχολή. Έχει ένα θ είο στη Γ ερμανία, θ α πάει σ ' αυτόν. Αγα­ πιόμαστε κι εμείς πολ ύ, όπως οι ήρωες της ιστορίας μου, κι είμαι σίγουρος ότι αν κάποιος με σκοτώσει, θ α πάρει αυτός εκδίκηση για μένα. Εμείς οι δυο είμαστε πιο κοντά απ ' όσο περιγράφω στην ιστορία μου, κι όσο μακριά κι αν βρισκόμα­ στε, ο ένας μπορεί να πει τι κάνει ο άλλος». « Τι κάνει τώ ρα ο Φ αζίλ;» «Χμ», είπε ο Ν ετζίπ. Πήρε μια παράξ ενη πόζα. «Είναι στην εστία και δ ιαβάζει» . «Π οια είναι η Χιτζράν;» «Το πραγματικό της όνομα είναι άλλο. Δεν έχει δώσει εκεί­ νη στον εαυτό της το όνομα Χιτζράν, εμείς τη λέμε έτσι. Κά­ ποιοι της γράφουν συνεχώ ς ερωτικά γράμματα, ποιήματα, αλλά φοβούνται να της τα στείλουν. Αν είχα μια κόρη, θα ή θ ε­ λα να είναι ό μορφη , έ ξυπνη και γενναία όπως εκείνη. Είναι η αρχηγός των κοριτσιών που φοράνε μαντίλα, δ εν φοβάται τί­ ποτα, έχει προσωπικότητα. Στην αρχή, επηρεασμένη από Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 76

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

τον άθ εο πατέρα της, ήταν κι εκείνη άπιστη . Σ την Ι σταν­ μπού λ ήταν μοντέλο, έβγαινε στην τη λεόραση κι έδ ειχνε τον πισινό της και τα πόδ ια της. Ή ρ θε στο Καρς για να κάνει μια δ ιαφήμιση για την τη λεόραση , για κάτι σαμπουάν. Π ερπα­ τάει στην πιο ό μορφη αλλά και πιο βρόμικη και πιο φτωχική λεωφόρο του Καρς, τη λεωφό ρο Γ καζί Αχμέτ Μουχτάρ Πα­ σά, ξαφνικά σταματάει μπροστά στην κάμερα, με μια απότο­ μη κίνηση του κεφαλιού της αφήνει τα υπέροχα καστανά μαλ­ λιά της, μακριά μέχρι τη μέση, να πέσουν σαν σημαία και λέ­ ει: "Ακόμη και μες στη βρ ό μα της όμορφης πό λης Καρς τα μαλλιά μου είναι πάντοτε λαμπερ ά χάρη στο σαμπουάν Μπλένταχ" . Η δ ιαφήμιση θ α παιζόταν σ ' όλ ο τον κόσμο κι όλος ο κόσμος θ α γελούσε με τα χάλια μας . Την αναγνώ ρισαν ό μως δυο κορίτσια, κρυφές θ αυμάστριές της, που πήγαιναν στο Εκπαιδευτικό Ινστιτούτο , στις αρχές ακόμη τότε του αγώ ­ να για τη μαντίλ α. Την ξ έ ρανε, βλέπεις, από την τη λεόραση κι από τις φωτογραφίες της στα κουτσομπολίστικα περιο δ ι­ κά , που γρ άφανε γι ' αυτήν και για τα ρεζιλίκια της με τα πλου­ σιόπαιδα, και την κάλεσαν να πιει ένα τσάι μαζί τους. Και η Χιτζράν δέχτηκε για να σπάσει πλάκα. Βαρ έ θ ηκε ό μως αμέ­ σως κι είπε στα κορίτσια: "Αφού η θ ρησκεία σας" -ναι, έτσι εί­ πε , "η θ ρησκεία σας" κι όχι "η θ ρησκεία μας"- "σας απαγο­ ρεύει να δ είχνετε τα μαλλιά σας, ενώ το κράτος σάς απαγο­ ρεύει να τα κρύβετε, κουρέψτε τα με την ψιλή όπως ο τάδε" -και ανέ φερε το όνομα ενός αστέρα της ροκ μουσικής- "και περάστε στη μύτη σας έναν κρίκο ! Να δείτε τότε πώς θ α εν­ διαφερ θ εί όλος ο κόσμος για σας !" Τα κορίτσια μας ένιωθ αν τόσο άθλια, που έβαλαν μαζί της τα γέ λια! Και η Χιτζράν, που Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

1 77

πήρε κουράγιο από την αντίδ ρασή τους, είπε " Βγάλτε αυτό το κουρ έ λι που σας πάει πίσω στα σκοτάδια του Μεσαίωνα" , και προσπάθ ησε να τραβή ξει τη μαντίλα από το κεφάλι τής πιο μπερ δ εμένης από τις δυο κοπέλες. Και ξαφνικά το χέρι της κοκάλωσε στον αέρα, κι αυτή έπεσε αμέσως κάτω και ζή­ τησε συγγνώμη από το κορίτσι - ο α δ ερφός του κοριτσιού, ο πιο κουτός απ ' τους κουτο ύ ς, είναι στην τάξη μας. Την επο­ μένη ξαναπήγε να βρει τα κορίτσια, τη με θεπομένη τα ίδ ια, ώσπου έμεινε μαζί τους και δ εν γύρισε ποτέ στην Ιστανμπούλ Είναι μια αγία, εκείνη που μετέτρεψε σε σημαία τη μαντίλα της καταπιεσμένης μουσουλ μάνας Ανατολίτισσας. Πίστεψέ με ! » «Τότε γιατί στην ιστορία δ εν λες παρ ά μόνο ότι ήταν παρ ­ θ ένα;» ρ ώτησε ο Κα. «Γιατί ο Νετζίπ και ο Φ αζίλ πριν πεθ ά­ νουν για χάρη της Χιτζράν δ εν σκέφτονται να ρωτήσουν τη γνώμη της ;» Έπεσε μια νευρική σιωπή ανάμεσά τους, που όσο κράτη­ σε, ο Νετζίπ είχε σηκώσει τα όμορφα μάτια του ψη λά -μετά από δύο ώ ρες και τρία λεπτά, το ένα απ ' αυτά τα μάτια θ α γι­ νόταν κομμάτια από μια σφαίρα- και κοίταζε αφηρημένος το χιόνι που έπεφτε σιγά, σαν ποίημα, έ ξ ω στο σκοτεινό δ ρόμο. «Νά τη. Νά τη ! » ψιθ ύ ρισε ο Νετζίπ. «Π οια;» « Η Χιτζράν! Εκεί, στο δ ρόμο ! »

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

13

Δεν συζητώ για τη θρησκεία μου μ' έναν άθεο Περ πατώντας στο χιόνι με τη ν ΚαντΖφέ Περπατούσε στο δ ρόμο. Φ ορούσε μοβ παλτό , μαύρα γυαλιά , που την έκαναν να μοιάζει με η ρωίδ α μυθ ιστορήματος επι­ στημονικής φαντασίας , κι είχε σκεπασμένο το κεφάλι της όχι με το σύμβολο του πολιτικού Ισλάμ , αλλά με μια άχρωμη μα­ ντίλα, απ' αυτές που ο Κα είχε δ ει να φοράνε χιλιάδες γυναί­ κες από τότε που ήταν παιδί. Όταν ο Κα είδ ε πως η νεαρή γυ­ ναίκα κατευθυνόταν προς το μέρος του, σηκ ώθ ηκε, όπως ση­ κώνεται ένας μαθητής όταν μπαίνει η δ ασκάλα του στην τάξη . «Είμαι η Καντιφέ , η αδ ερφή της Ιπέκ», είπε η γυναίκα μ ' ένα αχνό χαμόγελο . «Σ ας περιμένουν όλοι για φαγητό. Ο πα­ τέρας μου μού ζήτησε να σας πάω στο σπίτι». « Πώς ξέρατε ότι είμ ' ε δώ ;» ρ ώ τησε ο Κα. « Στο Καρς όλοι ξ έ ρουν κάθ ε στιγμή τι γίνεται», είπε η Κα­ ντιφέ χωρίς να γελάει καθ όλου. «Αρκεί να γίνεται στο Καρς» . Το πρόσωπό της είχε μια έκφραση πονεμένη: ο Κα δ εν κατάλαβε γιατί. Της σύστησε τον Νετζίπ. « ο ποιητής και συγγραφέας φίλος μου ! » Κοιτάχτηκαν, αλλά δ εν έδ ωσαν τα Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

1 79

χέ ρια. Ο Κα το απέδωσε στην ένταση της στιγμής. Π ολύ αρ­ γότερα, όταν θ α ξ αναζούσε στο μυαλ ό του τα γεγονότα, θ α έβγαζε το συμπέρασμα ότι δ υο ισλαμιστές δ εν ανταλλάσσουν χειραψία, επειδή τους το απαγορεύει η θ ρησκεία. Ο Νετζίπ την κο ίταζε κάτωχρος, λες και η Χιτζράν ε ίχε έ ρ θ ει απ ' το δ ιάστημα. Κι επειδή η συμπεριφορά της Καντιφ έ δ εν είχε τί­ ποτα το ε ξαιρετικό, κανείς άλλος στον τσαϊχανέ δ εν γύρισε να την κοιτάξ ει. Ούτε ήταν τόσο ωραία όσο η α δ ερφή της. Όμως ο Κα ένιωσε πολύ ευτυχισμένος καθ ώ ς περπατούσε μαζί της, μες στο χιόνι, στη λεωφό ρο Ατατο ύ ρκ. Καθ ώ ς την έβρισκε γοητευτική και μπορούσε και της μιλούσε με άνεση κοιτάζοντας τα μελιά της μάτια, που ήταν ίδ ια με της αδ ερφής της, και το τυλιγμένο με το μαντίλι καθ αρό κι απλό πρόσωπό της, που δ εν ήταν τόσο όμορφο όσο της α δ ερφής της, σκε­ φτόταν πως ή δ η απατούσε την α δ ερφή της. Στην αρχή, προς μεγάλη έκπλη ξη του Κα, μίλησαν για τη μετεωρολογία. Η Καντιφέ ή ξερε ακόμη και τις λεπτομέ ρειες που ξέρουν οι γέροι, που περνάνε τη μέρα τους ακούγοντας αποκλειστικά τις ειδ ήσεις στο ραδ ιόφωνο. Είπε ότι το χαμη­ λό βαρομετρικό με τις ψυχρ ές αέριες μάζες από τη Σ ιβηρία θα κρατούσε άλλες δυο μέρες, πως αν το χιόνι συνέχιζε να πέ­ φτει μ ' αυτό το ρυθ μό, οι δ ρόμοι θ α μένανε κ λειστοί άλλες δυο μέρες, ότι το χιόνι στο Σ αρίκαμις είχε φτάσει τα εκατόν ε ξή­ ντα εκατοστά, ότι οι κάτοικοι του Καρς δ εν είχαν εμπιστο­ σύνη στη Μετεωρολογική Υπηρεσία, ότι μόνιμο κουτσομπο­ λι ό στο Καρς ήταν το γεγονός ότι το κράτος, για να μην πέσει το η θ ικό του κόσμου, ανέβαζε πάντοτε πέντε με έ ξ ι βαθ μούς τη θ ερμοκρασία ( όμως κανένας άλλος δ εν έκανε κουβέντα γι ' Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

180

ΟΡΧΑ

ΠΑΜΟΥΚ

αυτό το θέμα στον Κα). Σ τα παιδικά τους χρόνια αυτή και η Ιπέκ, στην Ιστανμπούλ, θέλανε να χιονίζει πιο πολύ: το χιόνι τής θύμιζε πόσο όμορφη και πόσο σύντομη είναι η ζωή, την έκανε να νιώθει πόσο μοιάζουν οι άνθρωποι μεταξύ τους, πα­ ρά τις εχθρότητές τους, ότι το σύμπαν κι ο χρόνος είναι απέ­ ραντα, ενώ ο κόσμος του ανθρώπου είναι περιορισμένος. Όταν χιονίζει, οι άνθρωποι στριμώχνονται ο ένας δίπλα στον άλλο. Λες και το χιόνι, πέφτοντας πάνω στα μίση, τα πάθη, τους θυμούς, φέρνει τον ένα κοντά στον άλλο. Σώπασαν λίγο. Άνθρωπο δεν συνάντησαν όσην ώρα περ­ πατούσαν στην οδό Σεχίτ ΤζενΥκίζ Τοπέλ, με όλα τα κατα­ στήματά της κλειστά. Ο Κα κατάλαβε ότι όσο του άρεσε να περπατάει με την Καντιφέ στο χιόνι, άλλο τόσο αναστατω­ νόταν. Κάρφωσε το βλέμμα του στα φώτα μιας βιτρίνας στην άκρη του δρόμου, λες και φοβόταν πως αν κοίταζε λίγο ακό­ μη το πρόσωπο της Καντιφέ, θα την ερωτευόταν κι αυτή. Ήταν όμως στ' αλήθεια ερωτευμένος με τη μεγαλύτερη αδερ­ φή; Μέσα του ένιωθε τη λογική επιθυμία να ερωτευτεί τρελά, αυτό το είχε συνειδητοποιήσει πια. Όταν φτάσανε στο τέλος του δρόμου, στη μικρή και στενή μπιραρία Νεσέ -που στη φωτισμένη τζαμαρία της ήταν κολλημένο ένα μπακαλόχαρ­ το που έγραφε: «Λόγω της αποψινής θεατρικής παράστασης αναβάλλεται η συγκέντρωση του αξιότιμου Ζιχνί Σεβούκ, υποψήφιου προέδρου του Κόμματος Ελεύθερη Πατρίδα»- εί­ δαν τα μέλη της θεατρικής ομάδας, με πρώτο και καλύτερο τον Σουνάι ΖαΊμ, είκοσι λεπτά πριν από την έναρξη της πα­ ράστασης, να πίνουν αχόρταγα, λες κι ήταν το τελευταίο πο­ τό της ζωής τους.

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

181

Όταν ο Κα είδε στην τζαμαρία της μπιραρίας, ανάμεσα στις προκηρύξεις για τις εκλογές, κι ένα κίτρινο τυπωμένο χαρτί που έγραφε «ο άνθρωπος είναι ένα αριστούργημα του Θεού, η αυτοκτονία είναι βλασφημία», ρώτησε την Καντιφέ ποια ήταν η γνώμη της για την αυτοκτονία της Τ εσλιμέ. «Υποθέτω πως η ιστορία που θα δημοσιεύσεις στον Τύπο στην Ιστανμπούλ και στη Γερμανία θα έχει πολύ ενδιαφέρον», είπε η Καντιφέ ενοχλημένη. «Το Καρς δεν το ξέρω καλά. Αλλά όσο το μαθαίνω, αισθά­ νομαι ότι δεν θα μπορέσω να διηγηθώ σε κανέναν έξω όσα γί­ νονται εδώ. Η ανθρώπινη ζωή είναι τόσο ευθραυστη εδώ και τα βάσανα τόσο μάταια, που μου έρχονται δάκρυα όταν το σκέφτομαι», είπε ο Κα. «Μόνο οι άθεοι που δεν έχουν υποφέρει ποτέ σκέφτονται ότι τα βάσανα είναι μάταια», είπε η Καντιφέ. «Γιατί οι άθεοι που έχουν πονέσει έστω και λίγο, μετά από καιρό δεν αντέ­ χουν να μην πιστεύουν σε τίποτα και στο τέλος πιστεύουν». «'Ομως η Τεσλιμέ, αυτοκτονώντας στο τελευταίο στάδιο του πόνου, πέθανε σαν άπιστψ>, είπε ο Κα με το πείσμα που του έδινε το ποτό. «Ναι, σωστά, αν η Τεσλιμέ αυτοκτόνησε, αμάρτησε. Το εδάφιο είκοσι εννέα του κεφαλαίου Νισά απαγορεύει σαφώς την αυτοκτονία. Τ ο γεγονός όμως ότι η φίλη μας αυτοκτόνη­ σε κι αμάρτησε δεν έχει ελαττώσει τη βαθιά αγάπη, τον έρω­ τα σχεδόν, που νιώθαμε γι' αυτήν». «Θέλεις να πεις ότι μπορούμε ν' αγαπάμε τον άτυχο που έχει κάνει κάτι το οποίο αναθεματίζει η θρησκεία;» ρώτησε ο Κα προσπαθώντας να εντυπωσιάσει την Καντιφέ. «Θέλεις να Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 82

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

πεις ότι δ εν αγαπάμε πια το Θ εό με τη ν καρδιά μας αλλά με τη λογική, όπως ο ι Δυτικοί που δ εν τον έχουν πια ανάγκη ; » «Το ιερό Κοράνιο είναι η θ έ ληση του Θ εού. Ε μείς οι δ ού­ λοι του δ εν μπορούμε να συζητάμε τις ξεκάθ αρες κι απόλυτες εντολές» , είπε η Καντιφέ με αυτοπεποίθηση . «Αυτό φυσικά δ εν σημαίνει ότι δ εν υπάρχουν και πράγματα στη θ ρησκεία μας που μπορούμε να τα συζητήσουμε. Όμως εγώ δ εν θ έλω ' ' να συζητήσω για τη θ ρησκεία μου μ έναν άθ εο, ούτε καν μ έναν κοσμικό. Σ ας παρακαλώ , μη με παρε ξηγείτε». «Έχετε δίκιο» . « Κι ούτε είμαι από τους κόλ ακες ισλαμιστές που προσπα­ θ ούν να πείσουν τους κοσμικούς ότι ο Ισλ αμισμός είναι κο­ σμική θ ρησκεία». «Έχετε δίκιο» , είπε ο Κα. «Είναι η δ ε ύτερη φορ ά που λέτε ότι έχω δίκιο, αλλά δ εν νο­ μίζω ότι το πιστεύετε», είπε η Καντιφ έ και χαμογέ λασε. « Και πάλι δίκιο έχετε», είπε ο Κα χωρίς να χαμογελάσει. Π ερπάτησαν αμίλητοι. Θ α μπορούσε άραγε αντί για την α δ ερφή της να ερωτευτεί την Καντιφέ; Ο Κα ή ξερε πολύ καλ ά ότι δ εν θ α μπορούσε να νιώσει σε ξουαλική επι θ υμία για μια γυναίκα που φοράει μαντίλ α, άφησε ό μως τον εαυτό του να διασκεδάσει με τη ν κρυφή αυτή σκέψη. Όταν βρέ θηκαν μες στον κόσμο στη λεωφ ό ρο Καράνταγ, έ φερε πρώτα τη ν κουβέντα στη ν ποίηση κι έπειτα , μάλλον αδέξια , στον Νετζίπ, λέγοντας πως ήταν κι αυτός ποιητής, και τη ρώτησε αν ή ξερε πως είχε πολλούς θ αυμαστές στην Ιερα­ τική Σχολή, που μάλιστα της είχαν δώσει το όνομα Χιτζράν . «Τι όνομα;» Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ ΙΟ Ν Ι

183

Και ο Κα της είπε συνοπτικά όλ ες τις ιστορίες που είχε ακούσει γι ' αυτήν. « Καμιά δ εν είν' αλή θ εια», είπε η Καντιφέ. « Κι ούτε μου τις ανέφεραν ποτέ οι μαθ ητές της Ι ερατικής Σχολής που ξέρω». Και μετά από λίγο είπε χαμογελώντας, «Αν και την ιστορία με το σαμπουάν την έχω ξ ανακούσει». Και του θ ύ μισε ότι πρώτος ένας πλούσιος δημοσιογράφος είχε προτείνει στα κο­ ρίτσια με μαντίλα να ξυρίσουν το κεφάλι τους για να τραβή­ ξ ουν την προσοχή των μέσων ενημέρωσης στη Δύση . «Μόνο μία αλή θ εια υπάρχει σ ' όλη αυτή την ιστορία: ναι, την πρώτη φορ ά που πήγα και βρήκα τις φίλες μου, τα κορίτσια με μα­ ντίλα, όπως τα λένε, το έκανα με ειρωνική διάθ εση ! Κι από περιέ ργεια. Εντάξει: ας το πο ύ με ειρωνική περι έ ργεια». «Μετά τι έγινε;» « Στο Καρς ήρ θ α γιατί με τη βα θ μολογία μου στις εισαγω ­ γικές μπορούσα να μπω στο Εκπαιδ ευτικό Ινστιτούτο και για­ τί ήταν η α δ ερφή μου ε δώ . Σ ε τελ ική ανάλυση , τα κορίτσια ήταν συμφοιτήτριέ ς μου, κι όταν σε καλέσουν σ ' ένα σπίτι, πι­ στεύεις δ εν πιστεύεις, πας. Ακόμη και τότε ή ξ ερα πως είχαν δ ίκιο . Έτσι τις είχαν μεγαλ ώσει ο πατέρας τους κι η μάνα τους, καθ ώ ς και το κράτος με το μάθ ημα των θ ρησκευτικών στα σχολεία. Επί χρόνια ακούγανε, "Καλύψτε το κεφάλι σας" , ενώ τώ ρα τους λένε, "Ξεσκεπάστε το κεφάλι σας, αυτό θ έλει " το κράτος . Έτσι κι εγώ μια μέρα, από πολιτική αλλη λεγγύη, κάλυψα το κεφάλ ι μου. Από τη μια φοβόμουνα γι ' αυτό που έκανα, απ ' την άλλη γελούσα. Ίσως επειδή θυμόμουνα πως ήμουν κόρη του αιώνια αντιεξουσιαστή πατέ ρα μου. Ή μουν σίγουρη πως ό,τι έκανα, το έκανα για μια μόνο μέρα: μια γλυDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

] 84

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

κιά ανάμνηση πολιτικής δ ράσης, κάτι που μετά από χρόνια θ α το θυμόμουν σαν αστείο, σαν μια " κίνηση ανε ξ αρτησίας" . Όμως έτσι όπως πέσανε πάνω μου το κράτος, η αστυνομία κι οι τοπικές εφημερίδ ες, δ εν μπόρεσα να ξεφύγω προβάλλο­ ντας την ειρωνική, " επιπόλ αια" πλευρά της ιστορίας. Μας χώσανε μέσα επειδή, λέει, κάναμε επίδ ει ξη χωρίς άδεια από την αστυνομία. Αν μια μέ ρα μετά, βγαίνοντας απ ' τη φυλακή, έλεγα, " Άλλαξ α γνώμη, άλλωστε ποτέ δ εν πίστεψα αυτό που έκανα ! " , όλο το Καρς θ α μ ' έφτυνε κατάμουτρα. Τώ ρα ξ έ ρω ότι όσα πέρασα μου τα έστειλε ο Θ εός για να βρω το σωστό δ ρόμο. Κάποτε, όπως εσύ, ούτε κι εγώ πίστευα στο Θ εό . Μη με κοιτάζεις έτσι, έχω την αίσθηση ότι με λυπάσαι» . «Δεν σε κοιτάζω με κάποιο συγκεκριμένο τρόπο». «Με κοιτάζεις. Αλλά να ξ έρεις, ούτε πιο γελοία ούτε καλύ­ τερη από σένα αισθ άνομαι». «Τι λέει ο πατέ ρας σου για ό λ ' αυτά;» «Γ ια την ώ ρα τα βολε ύ ουμε. Όμως σε λίγο καιρ ό δ εν θ α μπορούμε, επειδή αγαπιόμαστε πολύ . Στην αρχή ο πατέρας μου ένιωσε πολύ περήφανος για μένα. Τη μέρα που κάλυψα το κεφάλι μου και πήγα στη σχολή, θ ε ώ ρησε ότι έκανα την επανάστασή μου μ ' έναν πολύ ι δ ιαίτερο τρόπο. Σ τάθηκε μα­ ζί μου μπροστά στον μπρούντζινο καθ ρέφτη της μητέρας μου για να δ ει πώ ς μου πήγαινε η μαντίλα, με φίλησε. Ένα ήταν σίγουρο, χωρίς να έχουμε πει πολλά: η χειρονομία μου ήταν άξ ια σεβασμού όχι επειδή ήταν θ ρησκευτική , α λλά επειδή στρεφ όταν ενάντια στο κράτος. Ο πατέρας μου με το ύφος του έλεγε, "Τι άλλο θ α μπορούσε να κάνει η δ ική μου κόρη;" , αλλ' από μέσα του φοβόταν όπως κι εγώ . Όταν μας χώσανε Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ ΙΟ Ν Ι

1 85

μέσ α, ξ έ ρω ότι το ε ίχε μετανι ώσ ει πο υ δεν με στ αμάτ ησ ε. Υποστήριξ ε ότι η αστυνομία δ εν τα ε ίχε μαζί μου, αλλά μαζί του . Οι αρμό δ ιοι της ΕΥΠ , που κάποτε σ ' αυτά τα μέ ρη φα­ κέλωναν ασταμάτητα τους αριστερο ύ ς και τους δ ημοκράτες, τώρα έκαναν λί στες με θ ρησκευόμενους ήταν φυσικό να βά­ λουν στο μάτι την κόρη του παλιού αγωνιστή . Ό λ ' αυτά δ εν μ' άφηναν να κάνω π ίσω κι ανάγκαζαν τον πατέρα μου να στη­ ρ ίζει κάθε μου βήμα, όσο περνούσε όμως ο καιρός, τόσο πιο δύσκολα γινόταν αυτό. Ξέ ρεις πώς γίνεται με κάποιους η λι­ κιωμένους: τ ' αυτιά τους ακούνε τις φωνές στο σπίτι, τον ήχο της αναμμένης σό μπας, την ασταμάτητη γκρ ίνια της γυναί­ κας τους, τους μεντεσέδες που τρίζουν, αλλά ο νους τους δ εν καταλαβαίνει τ ίποτα. Το ίδ ιο κάνει κι ο πατέρας μου με τον αγώνα μου. Παίρνει την εκδ ίκησή του όταν έ ρ θ ει καμιά από τις κοπέλες με μαντίλα στο σπίτι κι αρχίζει και την προκαλε ί με κόλπα α θ εϊστικά, αλλά μετά από λίγη ώ ρα η προσπάθ ειά του μετατρέπεται σε φλ ερτάκι με αντικυβερνητικό περιεχό­ μενο. Κι επειδ ή νομίζω πως η προσπάθ ειά τους να δ ίνουν τις κατάλλη λ ες απαντήσεις στον πατέρα μου τους ακονίζει το μυαλό, τις μαζεύω στο σπίτι . Απόψε θ α ε ίναι και μια απ' αυ­ τές τις κοπέλες στο σπίτι, η Χανντέ. Η Χανντέ , μετά το θ ά­ νατο της Τεσλιμέ, κι έπειτα από πιέσεις των γονιών της, απο­ φάσισε να βγάλει τη μαντίλα της, αλλά δ εν μπορε ί να εφαρ­ μόσει την απόφασή της. Ο πατέρας μου λέει ότι όλ ' αυτά του θυμί ζουν την παλ ιά κομμουνιστική περ ίοδό του. Υπάρχουν δυο ειδών κομμουνιστές: οι αλαζόνες, που γίνονται αριστερο ί για να εκπολ ιτί σουν το λαό, να ξυπνήσουν τη χώ ρα ' και οι α θ ώοι, που ό,τι κάνουν το κάνουν για ισότητα και δ ικαιοσύνη. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 86

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Οι αλαζόνες θ έ λουν ε ξουσία, λένε σε όλους τι να κάνουν, αυ­ τοί μόνο κακό προκαλούν στους άλλους . Αντίθ ετα, οι αθ ώοι μόνο στον εαυτό τους κάνουν κακό: άλλωστε αυτό είναι και το μόνο που θ έ λουν. Θ έ λοντας να μοιραστούν με τους φτω­ χούς τον πόνο τους, ζουν τα χειρ ότερα. Ο πατέρας μου ήταν δάσκαλος, τον δ ιώ ξ ανε, τον βασανίσανε, του βγάλανε τα νύ­ χια, τον φυλακίσανε . Ανοίξ ανε με τη μητέρα μου ένα μικρό χαρτοπω λ είο, χρόνια δ ουλεύανε μαζί, βγάζανε φωτοαντί­ γραφα, και τι δ εν κάνανε ο πατέρας μου μέχρι και γαλλικά μυθιστορήματα μετέ φρασε, μια εποχή πουλούσε πόρτα πόρ­ τα εγκυκλ οπαίδ ειες με δόσεις. Όταν ήμασταν πολύ δ υστυχι­ σμένοι, όταν ζούσαμε σε μεγάλη ανέχεια, πολλέ ς φορ ές, ακό­ μη και χωρίς λόγο, έβαζε τα κλάματα και μας αγκάλιαζε . Φ ο­ βάται μη μας συμβεί τίποτα κακό. Τ ρ ό μαξ ε πολ ύ όταν μετά την απόπειρα δ ολοφονίας του δ ιευθυντή του Ι νστιτο ύτου, άρ­ χισε να έρχεται η αστυνομία στο ξενοδ οχείο. Αλλά τα είπε και σ ' αυτούς ένα χεράκι. Ά κουσα ότι συναντη θήκατε με τον Λα­ τζιβέρτ. Μην το πείτε στον πατέ ρα μου». «Δεν θ α το πω», είπε ο Κα. Σταμ άτησε και σκούπισε τα χιόνια από πάνω του. «Δεν πρέπει να πάμε από δ ω, προς το ξενοδ οχείο;» «Πάει κι από δ ω. Το χιόνι δ εν λέει να σταματήσει, όπως δ εν έ χουν τέ λος κι όσα έχουμε να πούμε. Να σας δ είξω και την οδό Κασαπλάρ. Τι ή θ ελε ο Λατζιβέρτ;» «Τίποτα». «Σ ας μίλησε καθ όλου για μας, για τον πατέ ρα μου, για την αδ ερφή μου;» Ο Κα είδ ε πως ήταν ανήσυχη. «Δεν θυμάμαι», είπε. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

1 87

' « Ολοι τον φοβούνται τον Λατζιβέρτ , ακόμη κι εμείς. Ό λ ' αυτά τα μαγαζιά που βλέ πετε, είναι τα ονομαστά χασάπικα του Καρς». «Τ ι κάνει ό λη μέρα ο πατέρας σας;» ρώτησε ο Κα. «Δεν βγαίνει καθ όλου από το ξενο δ οχείο - σπίτι σας;» «Ε κείνος κάνει κουμάντο στο ξ ενο δ οχείο. Ό λοι απ ' αυτόν παίρνουν εντολέ ς, ο οικονό μος, η καθ αρίστρια, η πλ ύστρα, οι γκρουμ, όλοι. Β οη θ ά με βέβαια κι εγώ με την αδ ερφή μου. Ο πατέρας μου βγαίνει πολύ λίγο έ ξ ω. Τ ι ζώδιο είστε;» «Δίδυ μοι», είπε ο Κα. «Λένε πως οι Δίδυμοι λέ νε πολλά ψέ­ ματα. Αλλά τι να πω , δ εν ξ έρω» . «Δεν ξ έρετε αν λέ νε πολλά ψέματα ή δ εν ξ έ ρετε αν λ έτε εσείς ψέματα;» ' «Αν πιστεύετε στ άστρα, πρέπει να ξ έ ρετε ότι σήμερα εί­ ναι μια πολύ ση μαντική μέρα για μένα». «Ναι, μου το είπε η αδ ερφή μου. Σή μερα γράψατε ένα ποί­ η μα». «Όλα σας τα λέει η α δ ερφή σας;» «Ε μείς ε δώ έ χουμε δύο διασκεδάσε ις. Να τα λέμε όλα και να β λέπουμε τη λεόραση . Μιλάμε κι όταν βλέπουμε τη λεόρα­ ση. Η αδ ερφή μου είναι πολύ όμορφη , συμφωνείτε;» «Ναι, είναι πολύ ό μορφη», είπε ο Κα με σεβασμό . « Κι εσείς είστε ό μορφη» , πρόσθεσε ευγενικά. « Θ α της πείτε ότι σας το ' πα κι αυτό;» «Δεν θα της το πω» , είπε η Καντιφέ . «Ας μείνει μυστικό με­ ταξύ μας. Η σχέση αμοιβαίας εμπιστοσύνης είναι ό,τι καλύ ­ τερο σε μια φιλία». Σ κούπισε τα χιόνια από το μακρύ μοβ παλτό της. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

14

Πώς γράφετε ποίηση; Σvζ'lτήσεΖς στο βραdΖνό φαΥ'lτό ΥΖα τον έρωτα, T'l μαντiλα καΖ T'lV αυτοκτονία Έξω από την πόρτα του Θ εάτρου Μιλέτ είχε μαζευτεί πλή θος κόσμου για να παρακολουθ ήσει την «παράσταση» που θ ' άρ­ χιζε σε λίγο. Αν και το χιόνι έπεφτε ασταμάτητα, μπροστά στην πόρτα του αιωνόβιου κτιρ ίου και στο πεζο δ ρόμιο είχαν μαζευτε ί άνεργοι και χασομ έ ρη δ ες, νεαροί με σακάκια και πουκάμισα, παιδ ι ά που είχαν βγει κρυφά από το σπίτι τους . Είχαν έ ρ θ ει κι οικογένειες με τα παι διά τους. Ο Κα είδ ε για πρώτη φορά στο Καρς και μια μαύρη ανοιχτή ομπρ έ λα. Η Καντιφέ ή ξ ερε ότι στο πρόγραμμα περιλ αμβανόταν και η ανάγνωση ενός ποιήματος από τον Κα, ό μως ο Κα έκλ εισε το θ έμα λέγοντας ότι δ εν θ α πήγαινε στο θ έατρο, άλλωστε δ εν είχε χρόνο. Ένιω θ ε έτοιμος για άλλο ένα πο ίημα. Περπάτησε πολ ύ γρήγορα ώ ς το ξ ενο δ οχε ίο, αποφεύγοντας να μιλά ει. Λέγο­ ντας ότι ή θ ελ ε ν ' αλλά ξει ρούχα πριν απ' το φαγητό, ανέβηκε αμέσως στο δ ωμάτιό του, έβγαλε το παλτό του, κάθ ισε στο Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

1 89

μικρό τραπέζι κι άρχισε να γράφει πολύ γρήγορα. Έγραφε για τη φιλία και την εμπιστοσύνη. Αλλά στο πο ίη μα ε ίχαν μπει από μόνα τους το χιόνι, τ ' αστέρια, οι προσωπικές του εντυ­ πώσεις από μια ευτυχισμένη μέρα, μερικές εκφράσεις της Κα­ ' ντιφέ όπως ακριβώς τις είχε πει. Ο Κα έβλεπε μ ευχαρ ίστη­ ση κι αγωνία τους στίχους να ξεδιπλώνονται ο ένας μετά τον άλλο και νόμιζε πως ε ίχε να κάνει με ζωγραφικό πίνακα. Με μια κρυφή λογική επεξ εργάστηκε όσα ε ίχαν πει με την Κα­ ντιφέ, και στο ποίημα, με τίτλο « Η φιλία των αστεριών», έγρα­ ψε ότι όλοι έχουμε από ένα αστέρι, ότι κάθ ε αστέρι έχει ένα φ ίλο, κι ότι κάθ ε άνθ ρωπος έχει κάποιον που του μοιάζει και το αστέρι του μοιάζει κι αυτό με το δικό του αστέ ρ ι' αυτός ο κάποιος ε ίναι μέσα μας, ε ίναι ο έμπιστος φ ίλος μας με τον οπο ίο μοιραζόμαστε τα μυστικά μας. Αν κι ένιω θ ε τη μουσι­ κότητα και την τελειότητα του ποιήματός του, άφηνε κενούς μερικο ύ ς στίχους και κάποιες λέ ξεις - επειδή ε ίχε ήδη αργή­ σει για το βραδινό φαγητό, επειδή το μυαλό του ήταν στην Ι πέκ κι επειδή ήταν πολύ ευτυχισμένος, θ α ε ξηγούσε αργότε­ ρα. Όταν τελείωσε το ποίημά του, πήγε αμέσως στο μικρό δια­ μέρισμα των ιδιοκτητών του ξ ενο δ οχε ίου περνώντας βιαστι­ κά από το λόμπι. Ε κε ί , στο τραπέζι που ε ίχε στη θε ί στη μέση ενό ς μεγάλου, ψη λοτάβανου δ ωματ ίου, κά θ ονταν ο Τ ουρ­ γκούτ μπέη και τα κορ ίτσια του, η Καντιφέ και η l πέκ. Ο Κα κατάλαβε αμέσως πως η τρ ίτη κοπέλ α, με την κομψή μοβ μα­ ντίλα, στην άλλη πλευρ ά του τραπεζιού, ήταν η φίλη της Κα­ ντιφέ, η Χανντέ. Απέναντί της καθ όταν ο δη μοσιογρ ά φος Σ ερντά ρ μπέη . Η μικρή παρέα έδ ειχνε πολύ ευχαριστημένη Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 90

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

που ήταν όλοι μαζί. Από την ακαταστασία που επικρατούσε στο τραπέζι μπροστά στην παρέα, απ' την οικειότητα και τη ζεστασιά του, κι από τις χαρούμενες κι επιδέ ξιες κινήσεις τής Κού ρδ ας υπηρ έ τριας, της Ζαχιντέ, που πηγαινοερχότανε με φούρια στην κουζίνα, ο Κα κατάλαβε αμέσως ότι ο Τουργκούτ μπέη και τα κορίτσια του ήταν συνη θισμένοι να κάθονται πολ­ λή ώ ρα τα βρ άδ ια στο τραπέζι. «'Ολη μέρα σας είχα στο μυαλό μου, όλη μέρα ανησυχού­ σα για σας, πού ήσασταν;» ρ ώτησε ο Τουργκούτ μπέη και ση­ κώθηκε ό ρθ ιος. Έτσι που τον πλησίασε ξαφνικά και τον αγκά­ λιασε, ο Κα νόμισε ότι ο Τουργκούτ μπέη ήταν έτοιμος να βά­ λει τα κ λάματα. «Διάφορα δυσάρεστα μπορούν να συμβούν οποιαδήποτε στιγμή», πρόσθ εσε με ύφος δ ραματικό. Ο Κα κάθ ισε στη θ έση που του έδ ειξ ε ο Τουργκούτ μπέη, στην άλλη άκρη του τραπεζιού, ακριβώς απέναντί του, κι ανα­ στατωμένος άρχισε ν' ανακατεύει με το κουτάλι του τις ζεστές φακές που του σερβίρανε, όταν το ενδ ιαφέρον της μικρής πα­ ρέας έφυγε απ' αυτόν και στράφηκε για μια στιγμή στην ο θό­ νη της τηλεόρασης ακριβώς πίσω του. Στο μεταξ ύ, καθ ώς οι άλλοι δυο άντρες της παρέας είχαν αρχίσει να πίνουν το ρακί τους, ο Κα έκανε αυτό που ή θελε να κάνει από πολύ καιρό: κοί­ ταξε επίμονα το ό μορφο πρόσωπο της l πέκ, να το χορτάσει. Ξέρω επακριβώς τι ένιωσε ο Κα εκείνη τη στιγμή, επειδή αργότερα περιέγραψε στο τετρ άδ ιό του, με κά θ ε λεπτομέ­ ρεια, τη μεγάλη , απέραντη ευτυχία που ένιωσε κοιτάζοντας την lπέκ: τα πόδια και τα χέρια του κουνιόντουσαν συνέχεια σαν χαρούμενα παιδ ιά, με ανυπομονησία, λες και βιάζονταν να προλάβουν το τρένο που σε λίγη ώ ρα θ α πήγαινε αυτόν και Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ ΙΟ Ν Ι

1. 9 1

την Ι πέκ στη Φ ρανκφούρτη . Στο γραφείο του μικρού δ ιαμε­ ρίσματος όπου θ α ζούσαν ευτυχισμένοι με την Ι πέκ στο πολύ κοντινό μέλλον, φαντάστηκε το ό μορφο πρόσωπό της να φω­ τίζεται από ένα φωτιστικό παρό μοιο μ ' αυτό που υπήρχε στο ακατάστατο, γεμάτο βιβλία, εφημερίδ ες, κατάστιχα πελατών και τιμολόγια γραφείο του Τουργκούτ μπέη . Αμέσως μετά είδ ε πως τον κοίταζε η Καντιφέ. Όταν συ­ ναντή θηκαν τα β λέμματά τους, του φάνηκε πως δ ιέκρινε μια σκιά ζή λιας στο λιγότερο όμορφο από της α δ ερφής της πρό­ σωπο της Καντιφέ, που όμως εκείνη κατάφερε αμέσως να κρύψει με το πολύ φιλικό χαμόγελό της . Η παρέα έριχνε κάπου κάπου κ λεφτές ματιές στην ανοι ­ χτή τη λεόραση . Είχε μόλις αρχίσει η ζωντανή μετάδοση της βραδιάς από το Θ έατρο Μιλέ τ, κι ένας από τους η θ οποιούς της θ εατρικής ομάδ ας, που ο Κα τον είχε δ ει το πρ ώ το βράδυ στο Καρς καθ ώ ς κατέβαινε από το πούλ μαν, πανύψη λ ος και λεπτός σαν μπαστούνι, είχε αρχίσει να παρουσιάζει το πρό­ γραμμα κάνοντας υποκλίσεις μια δ ε ξιά και μια αριστερά. Κοί­ ταξ αν γι ' αρκετή ώ ρα τη θολή ασπρόμαυρη εικόνα με τα λευ­ κά στίγματα χωρίς να καταλαβαίνουν τι βλέπανε . «Π ατέρα», είπε η Ιπέκ, «γιατί το βλ έπετε τώ ρα αυτό;» «Χιονίζει . . . » είπε ο πατέρας της. «Αν όχι τίποτ ' ά λλο, β λέ­ πουμε μια πραγματική εικόνα, μια αλη θ ινή είδηση. Άλλωστε ξέρεις πολύ καλά ότι νι ώ θ ω πως θίγεται ο εγωισμός μου όταν κοιτάζω για πολλή ώρα ένα οποιοδ ήποτε κανάλ ι». « Κλ είστε τότε την τη λεόραση, πατέρα, σας παρακαλ ώ», είπε η Καντιφέ. «Αυτή την ώ ρα ζούμε κάτι άλλο, που θίγει τον εγωισμό όλων μας». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 92

ΟΡΧΑΝ Π ΑΜΟΥΚ

«Π είτε το στον καλεσμένο μας», είπε ο πατέρας των κορι­ τσιών με ύφος ντροπαλό . «Αισθ άνομαι άσχημα που δ εν το ξ έ­ ρει». «Κι εγώ», είπε η Χανντέ. Είχε θυμωμένα, πανέμορφα, με­ γάλα μαύρα μάτια. Γ ια λίγο δ εν μίλησε κανείς. «Π ες τα εσύ, Χανντέ» , είπε η Καντιφέ. «Δεν υπάρχει λό­ γος να ντρεπόμαστε». «Το αντίθ ετο, θ α έλεγα ότι έχουμε πολλο ύ ς λόγους για να ντρεπόμαστε, γι ' αυτό δ εν θ έ λ ω να πω τίποτα», είπε η Χαν­ ντέ . Το πρόσωπό της φωτίστηκε για λίγο από μια παρά ξενη χαρά . Χαμογελώντας σαν να θυμή θηκε κάτι ευχά ριστο, είπε: «Έχουν περάσει σαράντα μέρες από την αυτοκτονία της φί­ λης μας της Τεσλιμέ. Η Τεσλιμέ αγωνιζόταν περισσότερο απ ' όλες μας για την πίστη της, για το λόγο του Θ εού. Γ ια κείνη, η μαντίλα δ εν σήμαινε μόνο την αγάπη του Θ εού αλλά και την περηφάνια της, το πιστεύω της . Κανείς δ εν μπορούσε να φα­ νταστεί ότι η Τεσλιμέ θ ' αυτοκτονούσε. Οι καθηγητές της στη σχολή, ο πατέρας της στο σπίτι, την πίεζαν αφ ό ρητα να βγά­ λ ει τη μαντίλ α, αλλά η Τ εσλ ιμέ επέμενε. Π αραλίγο να την αποβάλουν από τη σχολή, όπου σπούδαζε τρία χρόνια και κό­ ντευε να τε λειώσει. Μια μέρα, κάποιοι από την Ασφ ά λεια στρίμωξ αν τον πατέ ρα της, τον μπακάλη, και του είπαν: "Αν η κόρη σου δ εν βγάλει τη μαντίλα και δ εν έρθ ει στη σχολή ξε­ σκέπαστη , θ α σου κλείσουμε το μαγαζί και θ α σε δ ι ώ ξ ουμε " από το Καρς . Τ ότε ο πατέρας της πρώτα απείλησε την Τ ε­ σλ ιμέ ότι θ α την έδιωχνε από το σπίτι κι έπειτα, επειδή οι απειλ ές του δ εν έπιασαν, βάλθ ηκε να σχε δ ιάζει να την πα­ ντρέψει μ ' έ να σαρανταπεντάχρονο χήρο αστυνομικό. ΜάDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ ΙΟ Ν Ι

1 93

λιστα ο αστυνομικός ά ρχισε να πηγαινοέρχεται στο μπακά­ λικο με ανθ οδέσμες στο χέρι. Η Τ εσλ ιμέ αη δίαζε τόσο πολύ με το "Γέρο με τα μεταλλικά μάτια" , όπως τον έλεγε, που μας είπε ότι είχε αποφασίσει να βγάλ ει τη μαντίλα για να μην τον παντρευτεί, αλλά με κανέναν τρόπο δ εν μπορούσε να πραγ­ ματοποιήσει την απόφασή της. Μερικές από μας εγκρίναμε την απόφαση να μην παντρευτεί τον άντρα με τα μεταλλικά μάτια, ενώ άλλες της είπαμε, "Π ες του πατέρα σου ότι θ ' αυ­ τοκτονήσεις ! " , και πρ ώτη απ ' όλες εγώ , επειδή δ εν ή θ ελα να βγά λει τη μαντίλ α. Καμιά φορά της έ λ εγα , "Τεσλιμέ , είναι προτιμότερο ν' αυτοκτονήσει κανείς παρά να ξ εσκεπάσει το κεφ άλι του" . Κι αυτό της το έ λεγα έτσι, για να έχουμε κάτι να λέμε. Νομίζαμε πως η αναφορά στην αυτοκτονία θ α τρόμαζε τον πατέρα της, επειδή στις εφημερίδ ες δ ιαβάζαμε πως οι αυ­ τοκτονίες γυναικών είχαν σχέση με την α θ εια, τους απελπι­ σμ έ νους έ ρωτες, την αφοσίωση στα υλ ικά αγαθ ά της ζωής. Ε πειδ ή η Τεσλιμέ ήταν θ εοσεβούμενο κορίτσι, πίστευα ότι δ εν υπήρχε περίπτωση ν' αυτοκτονήσει. Όταν όμως άκουσα ότι κρεμάστηκε, το πίστεψα πρώ τη απ ' όλους. Γιατί ένιωσα ' πως θα μπορούσα κι εγώ ν αυτοκτονήσω αν ή μουνα στη θ έ­ ση της». Η Χανντέ έβαλε τα κλάματα. Ό λοι σιωπούσαν. Η Ι πέκ πή­ γε κοντά της, τη φίλησε και τη χάιδ εψε. Την ακολ ο ύθ ησε και η Καντιφέ. Τ α κορίτσια αγκαλιάστηκαν, ο Τουργκούτ μπέη , που κρατούσε το τη λεκοντρόλ στο χέ ρι, τους είπε λόγια κα­ θ ησυχαστικά, κι όλοι μαζί ά ρχισαν να της λένε αστεία για να σταματήσει να κλ αίει. Ο Τ ουργκούτ μπέη , λες κι είχε να κά­ νει με παιδί, της έδ ειξ ε τις καμη λοπαρ δάλεις που είχαν εμDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 94

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

φανιστεί στην ο θ όνη της τη λεόρασης, κι εκείνη, σαν παιδί που είν' έτοιμο να παρηγορη θ εί, κοίταξ ε με δακρυσμένα μά­ τια την τη λεόραση. Κι όλοι μαζί, για πολλή ώ ρα, ξεχνώντας σχε δόν τελείως τη δ ική τους ζωή, κοίταξαν το ζευγάρι τις κα­ μη λοπαρ δάλ εις που περπατούσαν ευτυχισμένες με αργή κί­ νηση, κάπου πολύ μακριά, ίσως στην καρ δ ιά της Αφρικής, σ ' ένα σκιερό μέρος γεμάτο δέντρα. «Μετά την αυτοκτονία της Τεσλιμέ, η Χανντέ, για να μην κάνει ακόμη πιο δυστυχισμένους τους γονείς της, αποφάσι­ σε να βγάλει τη μαντίλα και να πάει στη σχολή», είπε ύστερα η Καντιφ έ στον Κα. «Οι γονείς της τη μεγάλ ωσαν με πολλέ ς δυσκολίες, μες στην ανέχεια, όπως θα μεγάλωναν ένα μονα­ χογιό . Η μητέρα της κι ο πατέρας της θ έ λουν να πιστεύουν ότι όταν γεράσουν θ α τους κοιτάξ ει η κόρη τους, είναι πολύ έ ξυπνη η Χανντέ». Του μιλούσε με γλυκιά φωνή, σχεδόν ψι­ θυριστά, αρκετά δυνατά όμως ώστε να μπορεί ν ' ακούει η Xαvvτέ, που πράγματι άκουγε ενώ κοίταζε με δακρυσμένα μά­ τια, μαζί με τους άλλους, την ο θ όνη της τη λεόρασης. «Ε μείς, τα κορίτσια με τη μαντίλα, στην αρχή προσπαθ ήσαμε να πεί­ σουμε τη Χανντέ να μην εγκαταλείψει τον αγώνα μας, όταν όμως καταλ άβαμε πως ήταν προτιμότερο να βγάλει τη μα­ ντίλα παρά ν ' αυτοκτονήσει, αποφασίσαμε να τη βοη θήσου­ με. Είναι πάρα πολ ύ δύσκολ ο για μια κοπέλα που πιστεύει πως είναι εντολή του Θ εο ύ να φοράει μαντίλα, κι έ χει κάνει τη μαντίλα της σημαία, να εμφανιστεί στον κόσμο ακάλυπτη. Γι ' αυτό και η Χανντέ είχε κλειστεί πολλές μέρες στο σπίτι της προσπαθ ώντας να "συγκεντρω θ εί" ». Ο Κα, όπως κι οι άλλοι, είχε ζαρώσει, σαν κάτω απ ' το βάDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ ΙΟ Ν Ι

1 95

ρος ενός συναισθ ήματος ενοχής, ώσπου το μπράτσο του άγ­ ' γιξε το μπράτσο της l πέκ κι ένιωσε αμέσως μέ σα του ν απλώ­ νεται η ευτυχία. Κι ενώ ο Τ ουργκούτ μπέη άλλαζε γρήγορα κανάλια, ο Κα, για να νιώσει την ίδ ια ευτυχία, ακούμπησε πά­ λι το μπρ άτσο του στο μπράτσο της l πέκ. Έ κανε το ίδ ιο κι εκείνη, και ο Κα ξ έχασε τη θλίψη που επικρατούσε στο τρα­ πέζι. Στην ο θ όνη της τη λε ό ρασης εμφανίστηκε το Θ έατρο Μιλ έτ. Ο ψη λ ολ έ λ εκας είπε πόσο περήφανος ένιω θ ε που συμμετείχε στο πρ ώτο ζωντανό πρόγραμμα στην ιστορία τού Καρς. Και καθ ώ ς δ ιαβαζόταν το πρόγραμμα της βραδ ιάς, ανάμεσα στους γνωστούς και σπουδαίους μύ θ ους, τις εξ ομο­ λογήσεις του δ ιε θνούς τερματοφύλακα, τα επονείδ ιστα μυ­ στικά της πολ ιτικής μας ιστορίας, τις σκηνές από έργα τού Σ αίξπη ρ και του Ουγκό, τις απρόσμενες ομο λογίες, τις γε­ λ οιότητες, τα α ξ έχαστα ονόματα βετεράνων η θ οποιών τού τουρκικού θ εάτρου και του κινηματογράφου, τ ' αστεία, τα τραγού δ ια και τις φοβερές εκπλή ξ εις του προγράμματος, ο Κα άκουσε ν ' αναφέρεται κι ο ίδ ιος ως «Ο μεγαλύτερος ποιη­ τής μας, που έπειτα από χρόνια γύρισε χωρίς τυμπανοκρου­ σίες στη χώ ρα μας». Κάτω από το τραπέζι ο Κα έπιασε το χέ­ ρι της l πέκ. «Δεν θ έλετε να πάτε;» τον ρώ τησε ο Τ ουργκούτ μπέη. « Είμαι πολ ύ καλά εδώ, νιώ θ ω πολ ύ ευτυχισμένος, κύριε», απάντησε ο Κα ακουμπώντας ακόμη πιο πο λ ύ το μπράτσο του στο μπράτσο της l πέκ. «Δεν θ έ λω να σας χαλάσω την ευτυχία σας», είπε τότε η Χανντέ. Κι ό λοι για μια στιγμή τη φοβή θηκαν. «'Ο μως από­ ψε βρίσκομαι εδώ για σας. Δεν έχω διαβάσει καμιά συλλογή Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 96

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ποιημάτων σας, αλλά μου φτάνει που είστε ένας ποιητής που έχει πάει μέχρι τη Γ ερμανία, έχει δ ει τον κόσμο. Π είτε μου, σας παρακαλ ώ , τον τελευταίο καιρό γράψατε κανένα ποίη ­ μα;» « Στο Καρς μου ήρ θ ε να γράψω πο λλά ποιή ματα» , απά­ ντησε ο Κα. « Σκέφτηκα πως ίσως εσείς μπορείτε να μου πείτε πώς να συγκεντρω θ ώ σ ' ένα θ έμα. Π είτε μου, σας παρακαλώ , πώς γράφετε ποίηση; Με τη συγκέντρωση, έτσι δ εν είναι;» Ή ταν η ερώτηση που οι γυναίκες έκαναν πάρα πο λύ συ­ χνά στους ποιητές στη Γ ερμανία, στις βρα δ ι έ ς ποίησης για τους Τούρκους αναγνώστες, αλλά ο Κα, όπως γινόταν κά θ ε φορά , ανατρίχιασε σαν να του είχαν κάνει μια πολύ προσω­ πική ερώτηση . «Δεν ξέρω π ώ ς γρ άφεται ένα ποίημα», είπε . ' «ΤΟ καλό ποίημα είναι σαν να ρχεται απέ ξω, από κάπου πο­ λύ μακριά» . Είδ ε πως η Χανντέ τον κοίταζε με καχυποψία. «Όταν λέτε "συγκέντρωση " , πείτε μου, σας παρακαλώ , τι εν­ νοείτε;» ' «Όλη μέρα προσπαθ ώ , αλλ αυτό που θ έ λω να δ ω να ζω­ ντανεύει μπροστά στα μάτια μου, η μορφή μου χωρίς μαντίλα, δ εν γίνεται. Αντί γι' αυτό β λέπω πράγματα που θ α ή θ ελα να ξεχάσω». «Δη λαδή;» «Όταν μεγάλωσε ο αρι θ μός των κοριτσιών που φορούσαν μαντίλα, μας έστειλαν μια γυναίκα από την Άγκυρα για να μας πείσει να τη βγάλουμε. Η "προπαγανδίστρια" , όπως τη λ έ­ γαμε , συναντή θ ηκε με καθ εμιά από μας χωριστά σ ' ένα δ ω ­ μάτιο, για πολλή ώ ρα . Μας έκανε εκατοντάδ ες ερωτήσεις, Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ ΙΟ Ν Ι

1 97

'' όπως: Ο πατέρας σου έδερνε τη μητέρα σου; Πόσα αδέρφια είστε; Πόσα χρήματα βγάζει το μήνα ο πατέ ρας σου; Πριν από τη μαντίλα τι φορούσες; Αγαπάς τον Ατατούρκ; Τι είδ ους εικόνες έχετε στους τοίχους του σπιτιού σας; Πόσες φορές το μήνα πηγαίνεις σινεμά; Κατά τη γνώμη σου, ο άντρας και η γυναίκα είναι ίσοι; Ποιος είναι πιο μεγάλος, ο Θ εός ή το κράτος; Πόσα παιδ ιά θ έλεις να κάνεις; Σ ' έ χουν κακοποιήσει ποτέ στο σπίτι σου;" Έγραφε τις απαντήσεις μας σ ' ένα χαρ­ τί, κι είχε συμπλη ρώσει εκατοντάδες έντυπα για μας. Είχε βαμμένα τα χείλη και τα μαλλιά της, δ εν φορούσε μαντίλα, ήταν πολύ κομψή -όπως στα περιοδ ικά μόδ ας- αλλά, πώ ς να το πω, ήταν πάρα πολύ απλή. Αν και οι ερωτήσεις της είχαν κάνει κάποιες από μας να κλάψουμε, την αγαπούσαμε . . . Ευ­ χόμασταν να μην της δυσκολέψουν τη ζωή η βρόμα και το χιό­ νι του Καρς. Μετά από λίγο καιρ ό άρχισα να τη βλέπω στα όνειρά μου ' στην αρχή δ εν έδωσα σημασία. Τ ώ ρα, κάθ ε φο­ ρ ά που προσπαθ ώ να φανταστώ ότι έ χω βγάλ ει τη μαντίλα, έχω αφήσει λυτά τα μαλλιά μου στους ώ μους και τριγυρίζω ανάμεσα στον κόσμο, βλέπω τον εαυτό μου σαν εκείνη την " προπαγανδίστρια" . Ότι είμαι κι εγώ κομψή όπως εκείνη, ότι φοράω ψηλοτάκουνα παπο ύτσια και φούστες πιο κοντές από τη δ ική της. Ότι οι άντρες ενδ ιαφέρονται για μένα, κι ότι μου αρέσει αυτό, αλλά ντρέπομαι κι όλας». «Χανντέ , αν δ εν θ ες, μη μιλήσεις για ό,τι σε κάνει να ντρέ­ πεσαι», είπε η Καντιφέ. «Όχι, θ α μιλ ήσω. Σ τα ό νειρά μου ντρέπομαι, αλλά δ εν ντρέπομαι που β λέπω αυτά τα όνειρα. Σ ε καμιά περίπτωση δ εν πιστεύω πως αν βγάλω τη μαντίλα, θ α γίνω σαν τις ακόDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

1 98

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

λ αστες γυναίκες που θ έ λ ουν να προκαλ ούν τους άντρες. Επει δ ή θ α βγάλω τη μαντίλα χωρίς να πιστεύω αυτό που κά­ νω. Ξέ ρω όμως ότι ο άνθ ρωπος, ενώ δ εν πιστεύει ότι θ α του συμβεί ποτέ, και μάλιστα πολλές φορές ενώ νομίζει ότι δ εν το θ έ λει, παρασύρεται από σαρκικές επι θυμίες. Άντρες, γυ­ ναίκες, όλοι μας, τις νύχτες αμαρτάνουμε με ανθ ρ ώπους που ' τη μέρα νομίζουμε ότι δ εν τους θ έλουμε. Δεν είν αλή θ εια αυ­ τό;» «Χανντέ, φτάνει», είπε η Καντιφέ. «Δεν είν' αλή θ εια;» ' « Οχι, δ εν είναι», απάντησε η Καντιφέ. Στράφηκε στον Κα. « Π ριν από δύ ο χρόνια η Χανντέ θ α παντρευόταν έναν πολύ όμορφο Κούρ δ ο. Όμως το παλ ικάρι έμπλεξ ε με την πολιτι­ κή, το σκοτώσανε . . . » «Αυτό δ εν έχει καμιά σχέση με το γεγονό ς ότι δ εν μπορ ώ να βγάλω τη μαντίλα», είπε η Χανντέ με θυμό. «Η αιτία που δ εν ξ εσκεπάζομαι είναι πως δ εν μπορ ώ να συγκεντρωθ ώ και να φανταστώ τον εαυτό μου ξ έσκεπο. Κάθ ε φορ ά που προ­ σπαθ ώ να συγκεντρω θ ώ, μεταμορφ ώνομαι ή σε κακιά ξέ νη όπως η "προπαγανδίστρια" ή σε ακόλαστη γυναίκα. Μια φο­ ρά να φανταστώ τον εαυτό μου να περνάει χωρίς μαντίλα την πόρτα της σχο λής, να περπατάει στους δ ιαδ ρόμους και να μπαίνει στην τάξη , θ α βρω τη δύναμη να το κάνω και στην πραγματικότητα, και τότε -μακάρι, Θ εέ μου- θ α είμ ' ελεύθ ε­ ρη . Επειδή θ α έ χω βγάλει τη μαντίλα με τη θ έ λησή μου κι ό χι ' επειδή θ α μ έχει αναγκάσει η αστυνομία. Δεν μπορώ όμως να συγκεντρωθ ώ σ ' εκείνη τη στιγμή». ' «Μα μη δίνεις τόση σημασία σ εκείνη τη στιγμή», είπε η Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

1 99

Καντιφέ. « Κι αν ακόμη λυγίσεις εκείνη τη στιγμή , για μας εί­ σαι πάντα η αγαπημένη μας Χανντέ». «Δεν είμαι», είπε η Χανντέ. « Στην πραγματικότητα με μέμ­ φεστε που απομακρύνομαι από σας κι έχω αποφασίσει να βγά λω τη μαντίλ α, με περιφρονείτε» . Στρ ά φηκε στον Κα. « Καμιά φορά μου συμβαίνει το ε ξής: μια κοπέ λα ζωντανεύει μπροστά στα μάτια μου, μπαίνει ξεσκέπαστη στη σχολή, περ­ πατάει στους δ ιαδ ρ όμους, μπαίνει στην τάξη μας, που τόσο πολύ μου έ χει λ είψει, και μάλιστα εκείνη τη στιγμή μυρίζω τη μυρω δ ιά των δ ιαδ ρόμων, την κλεισούρα της τάξης. Και τότε στο τζάμι του δ ιαχωριστικο ύ ανάμεσα στο διάδ ρομο και την τάξ η β λέπω το κορίτσι, αλλά δ εν είμ ' εγώ , και τότε βάζω τα κλάματα». Ό λοι νόμισαν πως η Χανντέ θ ' άρχιζε πάλι να κλαίει. «Όχι ότι φοβάμαι πολύ μη γίνω κάποια άλλη. Φ οβάμαι μή­ πως δ εν μπορέσω να γυρίσω στην τωρινή μου κατάσταση, μή ­ πως ξ εχάσω πώς είμαι τώ ρα. Αυτό είναι αρκετό για ν ' αυτο ­ κτονήσει κανείς» . Στράφηκε στον Κα. «Σ κεφτήκατε ποτέ ν' αυτοκτονήσετε;» του είπε με λίγο παιχνι δ ιάρικο ύφος. ' « Οχι, αλλά μετά το Καρς και τις ιστορίες με τις αυτόχει­ ρες γυναίκες, το θ έμα αρχίζει ν ' αποκτά ενδ ιαφ έ ρον». « Για πολλά κορίτσια που βρίσκονται στη θ έση μας, η επι­ θ υμία για αυτοκτονία έχει να κάνει με την επι θυμία να ελέγ­ χουμε το σώμα μας. Γ ι ' αυτό αυτοκτονούν τα κορίτσια που τα ε ξαπατούν και χάνουν την παρ θ ενιά τους, οι παρ θ έ νες που τις παντρεύουν με άντρες που δ εν θέ λουν. Η αυτοκτονία είναι γι ' αυτές η εκ δ ή λ ωση της επι θ υμίας τους για α θ ωότητα κι αγνότητα. Γ ράψατε ποτέ κανένα ποίη μα για την αυτοκτο Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

200

ΟΡΧΑΝ ΓLAMOYK

νία;» ρ ώτησε η Χανντέ. Στρ άφηκε στην lπέκ. «Μήπως κού­ ρασα πολύ τον επισκέπτη σας; Εντά ξει, ας μας πει από πού " του ήρ θαν" τα ποιήματα που του ήρθ αν στο Καρς, και θ α τον αφήσω ήσυχο». ' «Μόλις καταλάβω πως μου ρχεται ένα ποίημα , νιώ θ ω ευ­ γνωμοσύνη γι ' αυτόν που μου το στέλνει, γίνομαι πολύ ευτυ­ χισμένος». « Είναι ο ίδ ιος που κάνει και τα ποιήματά σας πιο μεστά, πιο βαθ ιά; Π οιος είν' αυτός;» «Αισθ άνομαι ότι είναι αυτός που μου στέ λνει το ποίη μα, αν και δ εν το πιστεύω». «Δεν πιστεύετε στο Θ εό, ή δ εν πιστεύετε ότι ο Θ εό ς σάς στέ λνει το ποίημα;» «Το ποίημά μου εκπορεύεται από το Θ εό», είπε με έμπνευ­ ση ο Κα. « Στο Καρς ο Κα είδ ε π ώς μεγαλώνει το θ ρησκευτικό κίνη­ μα», είπε ο Τ ουργκούτ μπέη. «Μπορεί και να τον απείλη­ σαν . . . Τρ ό μαξ ε κι άρχισε να πιστεύει στο Θ εό». «Όχι, από μέσα μου έρχεται», είπε ο Κα. « Εδώ θ έλ ω να γί­ νω όπως όλοι οι άλλοι». « Φ οβη θ ήκατε. Σας αποδ οκιμάζω». «Ναι, φοβάμαι», φώναξε την ίδ ια στιγμή ο Κα. «Και μάλ ι­ στα φοβάμαι πολύ». Τινάχτηκε ό ρ θιος λες και κάποιος είχε στραμμένο ένα πι­ στόλι πάνω του. Αυτή η κίνηση τους αναστάτωσε όλους στο τραπέζι. «Πού είναι;» φώναξε και ο Τουργκο ύτ μπέη, λες κι ένα όπλο ήταν πράγματι στραμμένο πάνω τους. «Δεν φοβάμαι, τί­ ποτα δ εν έχει σημασία για μένα», μονολόγησε η Χανντέ. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

201

Κοίταζε ό μως κι εκείνη όπως όλοι οι άλλοι τον Κα, για να καταλάβει από πού ερχόταν ο κίνδ υνος. Μετά από χρόνια ο δ η μοσιογρ ά φος Σ ερντά ρ μπέη μου είπε ότι εκείνη τη στιγμή το πρόσωπο του Κα ήταν κάτασπρο, αλλ' αντί να έχει την έκ­ φραση ανθ ρώ που που φοβάται ή είναι έτοιμος να λιπο θυμή­ σει επειδ ή ζαλίζεται, έδ ειχνε βαθ ιά ευτυχισμένος. Η υπηρέ­ τρια, η Ζ αχιντέ, το πήγε ακόμη παραπέρα - επέμεινε ότι το δ ωμάτιο γέ μισε φως κι όλα άρχισαν να λά μπουν. Από κείνη την ημέρα, στα μάτια της ο Κα ήταν σαν τους αγίους. Κάποιος μες στο δ ωμάτιο είπε εκείνη τη στιγμή , «Έχει πν έμ ευση» , και τα λ όγια του προκάλ εσαν σε όλ ους μεγαλύτε­ ρο φόβο κι αγωνία απ' όσο το όπλο που θ α μπορούσε να ήταν στραμμένο πάνω τους. Αργότερα ο Κα, στο τετρ άδιό του, α ξιολογώντας τα γεγο­ νότα, θ α παρομοίαζε την ένταση της αναμονής στο δ ωμάτιο με τις τρομακτικές στιγμές αναμονής στα παιδικά μας χρό­ νια, όταν συναντιόμαστε για να καλέσουμε ψυχές. Είκοσι πέ­ ντε χρόνια πριν, () Κα, εγώ κι ένας φίλος μας συμμετείχαμε σε κάτι τέτοιες βραδι t ς που δ ιοργάνωνε η πολύ νεαρή κι αρκετά παχουλή χήρα μητέρα του. Ο φίλος μας μάς έβαζε κρυφά από το πίσω δ ωμάτιο στο σαλόνι του σπιτιού του, σ ' ένα στενό στο Νισάντας, όπου ήταν ήδη συγκεντρωμένοι, μαζί με μερικές δ υστυχισμένες νοικοκυρέ ς, ένας πιανίστας με παράλυτα δά­ χτυλ α, μια νευρωτική σιτεμένη η θ οποιός, για την οποία ρω­ τούσαμε πάντοτε από πριν, « Θ α είναι κι αυτή εκεί;», η α δ ερ­ φή της, που έπεφτε λιπόθ υμη κάθ ε τόσο, κι ένας συνταξιού­ χος πασάς που φ λέρταρε τη σιτεμένη η θοποιό. Περιμέναμε σιωπη λοί εκείνες τις στιγμές της έ ντασης, ώσπου κάποιος Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

202

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

έλεγε, «Ψυχή, αν ήρθες, κάνε θ ό ρυβο ! », και σε λίγο ακουγόταν ένα απροσδ ι ό ριστο γρατζούνισμα, το τρίξ ιμο μιας καρέκλας, ένα βογκητό ή ο ήχος μιας κλοτσιάς στο πόδ ι του τραπεζιού, και κάποιος έ λεγε φοβισμένος, «Η ψυχή ήρ θ ε». Όμως ο Κα δ εν έμοιαζε τώ ρα με άνθ ρωπ ο που έχει δ ει ψυχή ' προχωρού­ σε κατά την πόρτα της κουζίνας με μια έκφραση ευτυχίας στο πρόσωπό του. Η l πέκ έτρεξε στον Κα. Ο Τουργκούτ μπέη , μάλλον για να δώσει την εντύπωση ότι αυτός την έστειλε να πάει κοντά του, είπε. «Ή πιε πολύ. Ναι, βοη θ ήστε τον». Ο Κα σωριάστηκε σε μια καρέκλα δίπλα στην πόρτα τής κουζίνας. Από την τσέπη του έβγαλε το τετρ άδιό του και το μολύβι του. «Έτσι ό π ως στέκεστε ό λοι ό ρ θ ιοι και με κοιτάζετε, δ εν μπορ ώ να γράψω», είπε ο Κα. «Να σε πάω σ ' ένα δ ωμάτιο», είπε η l πέκ. Με την l π έκ να προχωράει μπροστά και τον Κα να την ακολουθ εί, βρε θήκανε σε μια μισοσκότεινη κάμαρα στο πίσω μέρος του δ ιαμερίσματος, έχοντας περάσει από ένα κρύο δ ω­ μάτιο κι από την κουζίνα, που μοσχομύριζε από το σιρόπι που έ ριχνε η Ζ αχιντέ στο κανταιφι της. «Εδώ μπορείς να γράψεις;» ρώτησε η l πέκ κι άναψε το φως. Ο Κα είδ ε ένα καθαρό δ ωμάτιο και δυο καλοστρωμένα κρε­ βάτια. Είδ ε ένα μικρό τραπέζι, που τα κορίτσια το χρησιμο­ ποιούσαν για κομο δίνο, γεμάτο βαζάκια με καλλυντικές κρέ­ μες, κραγιόν, μια ασή μαντη συλλογή απ ό μικρά μπουκάλ ια αρωμάτων, αμυγδ αλόλαδ ου και ποτών, βιβλία, μια τσάντα με Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟ ΝΙ

203

φερμουάρ, ένα κουτί από ελ βετικές σοκολάτες γεμάτο βούρ­ τσες, μολύβια , μπλε χάντρες για το μάτι, κολιέ και βραχιόλια. Κάθ ισε κοντά στο παγωμένο τζάμι. «Μπορώ να γράψω ε δώ , αλλά , σε παρακαλώ , μη φ ύγεις». «Γιατί;» «Δεν ξέρω» , είπε πρώτα ο Κα, κι έπειτα, «φοβάμαι». Τότε άρχισε να γράφει το ποίημά του , που αρχίζει με την περιγραφή ενός κουτιού με σοκολάτες που του είχε φέρει ο θ είος του από την Ελ βετία όταν ήταν μικρ ός. Τ ο κουτί είχε απέ ξω τοπία από την Ελβετία , όπως και οι τοίχοι των τσα'ί­ χανέδων στο Καρς. Σ ύμφωνα με τις σημειώσεις που έγραψε αργότερα ο Κα θ έ λοντας να καταλάβει , να κατατάξ ει και να οργανώ σει τα ποιήματα που εμπνεύστηκε στο Καρς, το πρώ­ ' το πράγμα που βγήκε μέσ από το κουτί πάνω στο μικρό τρα­ πέζι στο δ ωμάτιο των κοριτσιών ήταν ένα ρολό ι-παιχνίδ ι, που μετά από δυο μέρες θα μάθαινε πως η Ιπέκ το είχε από τα παι­ δ ικά της χρόνια. Ο Κα , ξεκινώντας απ ' αυτό το ρολόι, είχε πει μερικά πράγματα για το χρόνο στην παι δ ική μας η λ ικία και για το χρ όνο στη ζωή μας . . . «Δεν θ έ λω να φύγεις από κοντά μου», είπε ο Κα στην Ι πέκ. « Είμαι τρελά ερωτευμένος μαζί σου». «Μα δ εν με ξ έρεις». «Οι άντρες χωρίζονται σε δύο κατηγορίες», είπε ο Κα με ύ φος δ ασκαλίστικο. « Στην πρ ώτη κατηγορία ανήκουν αυτοί που πριν ερωτευτούν πρέπει να ξέ ρουν τι σάντουιτς τρώ ει η κοπέλα, πώ ς χτενίζει τα μαλλιά της, ποιες ανοησίες τη στε­ νοχωρούν, γιατί θ υμώνει με τον πατέρα της, κι όλ ες τις ιστο­ ' ρίες και τα παραμύθ ια που κυκλοφορούν γι αυτήν. Σ τη δ εύ Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

204

ΟΡΧΑΝ Π Α Μ Ο Υ Κ

τερη κατηγορία -σ ' αυτήν ανήκω εγώ- οι άντρες για να ερω­ ' τευτούν μια κοπέλα πρέ πει να ξέ ρουν πολύ λίγα πράγματα γι αυτήν». «Είσαι δ η λαδή ερωτευμένος μαζί μου επε ιδή δ εν με ξέρεις καθόλου; Αλ ή θ εια, είναι έρωτας αυτό, κατά τη γνώ μη σου;» «Έτσι είναι ο έ ρωτας για τον οποίο θ α έδινε κάποιος ό,τι έχει και δ εν έχει», είπε ο Κα. «Κι ο έρωτάς σου θ α τελειώσει όταν μάθ εις ποιο σάντουιτς μου αρέσει και τι με στενοχωρεί». «Όμως τότε η οικειότητα μεταξύ μας θ α έχει βαθ ύνει και θ α έχει μετατραπεί σε επι θυμία που θ ' αγκαλιάζει τα σώματά μας, σε ευτυχία πο υ θ α συνδέει τον ένα με τον άλλο, και σε αναμνήσεις». «Μη σηκώνεσαι, κάτσε εκεί στην άκρη του κρεβατιού», εί­ ' πε η l π έκ. «Δεν υπάρχει περίπτωση ν αφήσω κάποιον να με φιλήσει όσο είμαι κάτω απ ' την ίδια στέγη με τον πατέρα μου». Στην αρχή δ εν αντιστάθηκε όταν ο Κα άρχισε να τη φι­ λάει, αλλά μετά τον έκανε πέρα. «Δεν μου αρέσει όταν είναι ο πατέρας μου σπίτι», του είπε. Ο Κα της έδωσε με το ζόρι άλλο ένα φιλί στο στόμα και κά­ θισε στην άκρη του κρεβατιού. «Π ρέπει να παντρευτούμε όσο γίνεται πιο γρήγορα και να φύγουμε από δ ω. Ξέ ρεις πόσο ευ­ τυχισμένοι θ α είμαστε στη Φ ρανκφούρτη;» Για λίγο δ εν μίλησε κανείς από τους δυο. «Πώ ς μ ' ερωτεύτηκες αφού δ εν με ή ξερες καθ όλου;» «Επειδή είσαι ό μορφη . . . Επειδή ονειρεύομαι ότι μαζί θα εί' μαστ ευτυχισμένοι . . . Επειδή μπορώ να σου μιλήσω για όλα χω­ ρίς να ντρέπομαι. Φ αντάζομαι συνέχεια ότι κάνουμε έ ρωτα». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ ΙΟ Ν Ι

205

« Στη Γ ερμανία τι έκανες;» «Ασχολιόμουν με ποιήματα που δ εν μπορούσα να γράψω, και την έβρισκα μόνος μου . . . Η μοναξι ά είναι υπό θ εση πε ­ ρηφάνιας ο άνθ ρωπος βυθίζεται με περηφάνια στην ίδ ια του τη μυρω διά . Η απορία του αλη θ ινο ύ ποιητή είναι πάντοτε ίδ ια. Αν μείνει πολύ καιρό ευτυχισμένος, εκχυδ αΙζεται. Αν μεί­ νει πολύ καιρό δυστυχισμένος, τότε δ εν βρίσκει στον εαυτό του τη δύναμη που του χρειάζεται για να κρατήσει το ποίημά του ζωντανό . . . Αλη θ ινή ποίηση κι ευτυχία δ εν πάνε μαζί. Με­ τά από λίγο καιρό ή η ευτυχία εκχυδ αιζει τον ποιητή και το ποίημά του, ή το αλη θ ινό ποίημα καταστρέφει την ευτυχία. Φ οβάμαι να γυρίσω στη Φ ρανκφούρτη και να είμαι δ υστυχι­ σμένος». «Μείνε στην Ιστανμπούλ », είπε η Ιπέκ. Ο Κα την κοίταξ ε προσεκτικά. « Θ έ λ εις να ζήσεις στην Ιστανμπο ύλ;» τη ρ ώτη σε ψιθυριστά. Ήθ ελε π ά ρα πολύ εκεί­ νη τη στιγμή να του ζητήσει κάτι, οτιδήποτε, η Ιπέκ. Η γυναίκα κατάλαβε: «Δεν θέ λω τίποτα», του είπε. Ο Κα ένιω θ ε ότι βιαζόταν. Όπως ένιωθ ε κι ότι στο Καρς δ εν θ α μπορούσε να μείνει για πολύ , ότι μετά από λίγο καιρό θ α ασφυκτιούσε εκεί, ότι έπρεπε να βιαστεί. Έστησαν αυτί στους απόηχους της κουβέντας στο μέσα δ ωμάτιο, στο θ ό ρυ­ βο που έκανε στο χιόνι έ να κάρο καθ ώ ς περνούσε μπροστά από το παρ ά θυρο. Η Ιπέκ στεκόταν ό ρθ ια δίπλα στην πόρ­ τα , προσπαθ ούσε αφηρημένη να καθ αρίσει τις τρίχες από μια βούρτσα μαλλι ών. «Ό λα εδώ είναι τόσο φτωχικά , τόσο χωρίς καμιά ελπίδ α, που ο άνθ ρωπος, όπως εσύ, ξεχνάει ακόμα και να ζητήσει κ άDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

206

ΟΡΧΑΝ Π Α Μ ΟΥ Κ

τι» , είπε ο Κα. « Εδώ μόνο το θ άνατο μπορείς να ονειρεύεσαι , όχι τη ζωή . . . Θ α έ ρ θεις μαζί μου;» Η Ι πέκ δ εν απάντησε. «Αν είναι να μου πεις κάτι δυσάρεστο , καλύτερα μην απαντήσεις» , είπε ο Κα. «Δεν ξ έρω» , είπε η Ιπέκ, με τα μάτια στη βούρτσα των μαλ­ λιών. «Μας περιμένουν μέσα». «Κάτι τρέχει εκεί μέσα, το δ ιαισθάνομαι, δ εν καταλαβαί­ νω ό μως τι είναι», είπε ο Κα. « Ε σύ θ α μου πεις». Έγινε δ ιακοπή ρεύματος. Η Ιπέκ έμεινε ακίνητη, ο Κα θ έ­ λησε να την αγκαλιάσει , αλλά τον είχε κυριεύσει ο φόβος ότι θα γύριζε ολομόναχος στη Γ ερμανία ' δ εν μπόρεσε να κουνη­ θεί. «Στο σκοτάδ ι δ εν μπορείς να γράψεις», είπε η Ιπέκ. «Πά­ με». ' ' «Τι θα θ ελες να κάνω, περισσότερο απ οτιδήποτε άλλο, ' για να μ αγαπήσεις;» «Να είσαι ο εαυτός σου», είπε η Ιπέκ και βγήκε από το δ ω­ μάτιο. Ο Κα ένιω θ ε τόσο ευτυχισμένος εκεί που καθ ότανε, ώστε σηκώ θ ηκε με δυσκολία απ ' τη θ έση του. Σταμάτησε για πολύ λίγο στο κρύο δ ωμάτιο πριν από την κουζίνα , και στο φως τού κεριού που έτρεμε έγραψε στο πράσινο τετράδιό του το ποί­ ημα «Τ ο κουτί με τις σοκολάτες». Όταν σηκώ θηκε, μπροστά του στεκόταν η Ιπέκ, αλλά όταν έκανε ένα βήμα για να την αγκαλιάσει, για να βυθίσει το κε­ φ άλι του στα μαλλι ά της, ξ αφνικά όσα είχε στο μυαλό του, ' όπως γίνεται στο σκοτάδι , μπερ δεύτηκαν το ένα με τ άλλο. Στο φως του κεριού που ερχόταν απ' την κουζίνα , είδ ε την Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟ ΝΙ

207

Ι πέκ αγκαλιασμένη με τη ν Καντιφέ. Με τα χέρια η μια στο λ αιμό της άλλης, ήταν αγκαλ ιασμένες λες κι ήταν ζευγάρι ερωτικό. ' «Μ έστειλε ο μπαμπάς να δ ω τι κάνετε», ε ίπε η Καντιφέ. « Εντάξει, γλυκιά μου». «Έγραψε το πο ίη μά του;» ' «Τ ο έγραψα», ε ίπε ο Κα βγαίνοντας απ το σκοτάδ ι. «Τ ώ­ ρα όμως θ α ή θ ελα να σας βοη θήσω». Όταν στο φως του κεριού που έτρεμε μπήκε στη ν κουζί­ να, δ εν είδ ε κανέναν . Με πολύ γρήγορες κινήσεις έβαλε ρακί σ ' έ να νεροπότη ρο και το ήπιε χωρ ίς να προσθ έ σ ει ν ερό. ' Όταν άρχισαν να τρέχουν δάκρυα απ τα μάτια του, γέμισε αμέσως το ποτήρι με νερό. Βγαίνοντας από την κουζίνα, τον τύλι ξ ε ένα κατάμαυρο, δ υσο ίωνο σκοτάδι. Είδ ε το τραπέζι του φαγητού που φωτι­ ζόταν από ένα κερ ί και κατευθ ύνθηκε προς τα κει. Ό λοι στο τραπέζι, μαζί κι οι τεράστιες σκιές στους το ίχους, στράφηκαν προς το μέ ρος του. «Μπορέσατε να γράψετε το ποίη μά σας;» ρώ τησε ο Τ ουρ­ γκούτ μπέη. Στην αρχή ε ίχε με ίνει για μερικά δ ευτερ όλ επτα σιωπη λό ς, για να δ ε ίξ ει ότι δ εν έδιν ε μεγάλη ση μασί α στον Κα. «Ναι». «Συγχαρητήρια». Έδωσε στον Κα ένα ρακοπότηρο και του το γέμισε. «Σ ε τι αναφέρεστε στο πο ίη μα;» «Με όποιον μιλήσω εδώ, του δίνω δίκιο. Όταν ε ί μαι στη Γ ερμανία, ο φόβος τριγυρ ίζει στους δ ρόμους, ε δώ νιώ θω σαν να έ χει μπει μέσα μου». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

208

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

« Σ ας καταλαβαίνω πολύ καλά», ε ίπε η XαVVΤέ με ύφος εξυ ­ πνακίστικο. Ο Κα της χαμογέλασε μ ' ευγνωμοσύνη . Εκε ίνη τη στιγμή θ α ή θ ελ ε πολύ να της πει, «Μη βγάλεις τη μαντίλα, κούκλα μου». «Αν όταν ήσασταν με το σειχη εφ έντη, επειδή δίνετε δίκιο στον καθ ένα με τον οποίο πιάνετε κουβ έντα, του είπατε ότι πιστεύετε στο Θ εό, χρειάζεται να κάνω μια δ ι ό ρ θ ωση . Ο σειχης εφέντης δ εν είναι ο εκπρόσωπος του Θ εού στο Καρς ! » ε ίπε ο Τουργκούτ μπέη. «Και · ποιος εκπροσωπε ί ε δώ το Θ εό;» ρ ώ τησε με έντονο ύ φος η Χανντέ . Όμως ο Τ ουργκούτ μπέη δ εν της θ ύμωσε. Ή ταν πεισμα­ τάρης κι εριστικός, αλλά είχε πολύ μαλακή καρ διά για να εί­ ναι σκλη ρός α θ εϊστής. Ο Κα κατάλαβε ότι όσο τον ανησυ­ χούσε η δ υστυχία των κοριτσι ών του, άλλο τόσο τον τρόμαζε ο κ ίνδ υνος μήπως χάσει τις συνή θ ειες του δ ικού του κόσμου. Δεν ήταν πολ ιτική η ανησυχί α του, ήταν η αγωνί α του αν­ θ ρώπου μήπως χάσει τη θ έση του στο κέντρο του τραπεζιού, όταν μοναδ ική δ ιασκέ δ αση της ζωής του ε ίναι να συζητάει και να τσακ ώνεται κά θ ε βράδυ με τις κόρες και τους καλε­ σμένους του για την πολιτική και την ύπαρ ξη ή την ανυπαρ­ ξία του Θ εού. Ή ρ θ ε το φως, το δ ωμάτιο φωτίστηκε ξ αφνικά. Στην πό­ λη ε ίχαν συνη θ ίσει τόσο πολ ύ στις δ ιακοπές του ρεύματος, που οι άνθ ρωποι δ εν έβγαζαν χαρούμενες κραυγέ ς όταν ξα­ ναρχόταν το ρεύμα, όπως γινόταν στην Ι στανμπούλ στα παι­ δ ικά χρόνια του Κα, ούτε δ η μιουργούσαν αναστάτωση λ έΥΟDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝ Ι

209

ντας «Τ ρέχα να δ εις μήπως χάλασε το πλυντήριο ρούχων» ή «Εγώ θα σ βήσω τα κεριά» ' ε δώ ο κόσμος συμπεριφερόταν σαν να μην ε ίχε αλλάξ ει τ ίποτα . Ο Τ ουργκούτ μπέη άνοι ξ ε την τηλεόραση κι άρχισε ν' αλλάζει κανάλια με το τηλεκοντρόλ Ο Κα ε ίπε ψιθ υριστά στα κορίτσια ότι το Καρς ήταν ένα μέρος ε ξαιρετικά ήσυχο. «Επειδή εμε ίς ε δώ φο βό μαστε και τη φωνή μας», ε ίπε η Χανντέ. «Είναι η σιωπή του χιονιού», ε ίπε η Ι πέκ. Γ ια λίγο κοίταζαν όλοι, με μια αίσθ ηση ηττοπάθ ειας, την τη λεόραση που αργά αργά άλλαζε κανάλια. Όταν ο Κα και η Ι πέκ πιάστηκαν χέρι χέρι κάτω από το τραπέζι, ο Κα σκέ­ φτηκε ότι σ ' αυτό το μέρος θ α μπορούσε να περάσει όλη του τη ζωή ευτυχισμένος, τεμπελιάζοντας όλη μέρα σε μια μικρή δ ουλειά, κρατώντας τα βράδ ια το χέρι αυτής της γυναίκας και β λέποντας δ ορυφορική τη λεόραση .

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

15

/Ολοι στη ζωή ένα πράγμα θέλουμε Στο Θέατρο ΜΖλέτ Η κ αρ δ ι ά του Κα πή γαινε να σπάσει κ αθ ώ ς έτρεχε να πά ρει μέρος στη βραδιά στο Θ έατρο Μιλέτ, κάτω απ ' το χιόνι, σαν να πή γαινε μόνος του στον πόλ εμο, ακ ρ ιβώς επτά λεπτά με­ τά τις σ κ έψεις ότι θ α μπορούσε να ζή σει όλη την υπόλοιπη ζωή του στο Καρς ευτυχισμένος με την l πέκ . Σ ' αυτά τα επτά λεπτά τα πράγματα ε ίχαν εξ ελιχθ εί με ταχύτητα απόλυτα κα­ τανοητή . Π ρώ τα ο Τ ουργκούτ μπέη γύρισε στο κ ανάλ ι με τη ζωντα­ νή μετάδ οση από το Θ έατρο Μιλέτ - από τον υπερβολ ικό θ ό­ ρυβο που α κ ούστη κ ε, όλοι κ ατ άλαβαν πως κάτι ε ξ αιρετι κ ό συνέβαινε. Αυτό ξύπν ησε σ ' όλ ους την επιθ υμία να βρε θ ούν, έστω και για μια βραδ ι ά , έ ξ ω από τη ζωή της επαρχίας, αλλά τους τρόμαξε κιόλας, κ αθ ώ ς σ κ έ φτη καν ότι θ α μπορούσε να συμβαίνει κάτι κ α κό . Από τα χειρο κ ροτή ματα κ αι τις φ ωνές μιας ανυπόμονης μερίδας του πλή θ ους, όλοι ε ίχαν καταλά βει ότι ανά μεσα στους επισή μους στις πρώτες σειρές κ αι τους νε­ αρο ύ ς στις τελευταίες υπή ρχε μια ένταση. Επειδή η κά μερα Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

211

δ εν έδειχνε ολό κλη ρη την αίθ ουσα, όλοι ήταν πολύ περ ίεργοι να μάθ ουν τι γινότανε στις π ίσ ω σειρ έ ς . Στη σκηνή βρισκόταν ένας δ ιε θνής τερματο φύλακας τον οπο ίο κάποτε γνώ ριζε όλη η Τ ουρκία. Έλ εγε για το πρώτο από τα έντεκα γκολ που ε ίχε φ άει από τους Εγγλέζους σ ' ένα δ ιεθνή ποδ οσφ αιρικό αγώνα με τραγικό αποτέλεσμα πριν από δεκαπέντε χρ όνια, όταν στην οθ όνη εμφ ανίστηκε ο ψη λόλι ­ γνος παρουσιαστής της βραδιάς, και ο δ ιε θνής τερματο φύ­ λακας σώπασε επειδή κατάλαβε ότι θ α μεσολαβο ύ σε δ ιαφ η ­ μιστικό διάλειμμα, όπω ς συμβαίνει στην κρατική τη λεόραση . Ο παρουσιαστής, με το μικρ ό φωνο στο χέ ρι, στο δ ιάστημα μερικών δ ευτερολ έπτων που ε ίχε στη διάθ εσή του διάβασε από το χαρτί που κρατο ύ σε δύο διαφη μίσεις (το μπακάλικο Τ αντάλ στη λ εωφ ό ρο Φ εβζί Πασά διέ θ ετε για τους πελάτες του παστουρμά φ ερμένο από το Κάισερι, και τα φ ροντιστήρια Μπιλί μ ε ίχαν αρχίσει τις εγγραφ ές για τα βραδ ινά μαθήματα προετοιμασί ας για τις εισαγωγικές) , επανέλαβε το πλο ύ σιο πρόγραμμα της βραδ ιάς, ε ίπε ότι θ α ήταν εκε ί και ο Κα για να δ ιαβάσει ένα από τα ποιήματά του και πρόσθεσε κοιτάζο ­ ντας με θλιμμένο ύφ ος την κάμερα: «Όμω ς οι κάτοικοι του Καρς ε ίναι πολ ύ στενοχω ρημένοι επει δ ή ο μεγάλος μας ποιητής, που έχει έ ρθ ει στην ακριτική μας πόλη από τη μακρινή Γερμανία, δ εν είναι ακόμη ανάμε­ σά μας». «Μετά απ ' αυτό θα είναι μεγάλ η ντροπή να μην πάτε ! » εί­ πε ο Τουργκο ύτ μπέη. «Μα ο ύτε που με ρώτησαν αν θ έ λω να πά ρ ω μέρος στη βρα δ ιά», είπε ο Κα. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

212

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Εδώ έτσι συνη θίζεται», είπε ο Τουργκούτ μπέη. «Αν σας καλούσαν να πάτε, δεν θ α πηγαίνατε. Ό μως τώ ρα πρ έπει να πάτε, διαφορετικά θ α είναι σαν να τους περιφρονείτε». «Εμείς θ α σας βλέπουμε από δω», είπε η XαVVΤέ , αναπά­ ντεχα ορεξάτη. Τ ην ίδ ια στιγμή άνοιξε η πόρτα και το παι δί που δούλευε τις νύχτες στη ρεσεψιόν του ξενοδοχείου ε ίπε, «ο διευθυντής του Εκπαιδ ευτικού Ινστιτούτου πέθανε στο νοσοκομείο». «Τον καημένο τον ανόητο . . . » είπε ο Τουργκούτ μπέη . Κι έπειτα κά ρφωσε το βλέ μμα του στον Κα. «Ο ι φανατικοί αρχί­ σανε να μας καθαρίζουν έναν-ένα. Αν θέλετε να γλιτώσετε τη ζωή σας, καλά θα κάνετε να πιστέψετε, όσο γίνεται πιο γρήγο­ ρα, ακό μη πιο πολύ στο Θ εό. Γ ιατί φοβάμαι ότι μετά από λίγο καιρό στο Καρς μια μέτριου βαθ μού ευσέβεια δεν θ α είναι αρ­ κετή για να γλιτώσει ένας παλιός αθεϊστής το τομάρι του» . «Έχετε δίκιο», είπε ο Κα. «Άλλωστε κι εγώ έχω αποφασί­ σει ν' αφιερώ σω τη ζωή μου στην αγάπη του Θ εού που ά ρχι ­ σα να νιώθω βαθ ι ά στην καρ δι ά μου» . Αν και όλοι είχαν καταλάβει ότι ο K� είπε ό σα είπε με κο­ ροϊδευτική δ ι άθεση , η ετοιμόλογη απάντησή του, μιας και ήταν σ ίγουροι πως ήταν πολύ μεθυσμένος, τους έκανε να υπο­ ψιαστούν πως την είχε σκεφτεί από πριν. Εκείνη τη στιγμή πλησίασε στο τραπέζι η Ζ αχιντέ κρατώ ­ ντας με άνεση στο ένα χέ ρι μια μεγάλη κατσαρ όλα και στο άλ­ λο μια μεγάλη αλουμινένια κουτάλα που γυάλιζε στο φως, και είπε χαμογελώντας σαν στοργική μανούλ α : «Έμεινε μια μερ ίδ α σούπα, είναι κρ ί μα να τη χύ σω' ποια κοπέλα τη θέλει;» Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧIΟΝΙ

21 3

Η Ι πέκ, που έλεγε να μην πάει ο Κα στο Θέ ατρο Μ ι λέτ επειδή φοβόταν γι ' αυτόν, για μια στιγμή χαμογέλασε μαζί με τη Χανντέ και την Καντιφέ στην Κού ρδ α υπηρέτρια . Αν η Ιπέ κ πει «Εγώ ! », σκέφτηκε ο Κα, αυτό θ α σημαίνει ότι θ α έ ρ θε ι μαζί μου στη Φ ρανκφο ύ ρτη και θ α παντρευτούμε . Και τότε θ α πάω στο Θέ ατρο Μ ιλέτ και θ α διαβάσω το ποί­ ημά μου . «Εγώ ! » είπε αμέσως μετά η Ιπέ κ, και χωρίς αυτό να κάνει τη δ ιάθεσή της πιο χαρού μενη, άπλωσε το πιάτο της στη Ζαχι­ ντέ . Έξω ο Κα, κάτω από τις χοντρέ ς νιφάδες του χιονιού, ένιω­ σε πως ήταν ξένος στο Καρς, κι ότι αμέ σως μόλις έ φευγε από την πόλη θα την ξεχνούσε, ό μως η α ίσ θηση αυτή δεν κράτη­ σε πολύ. Ξαφνικά τον απασχόλησε η σκέψη της μοίρας ένιω­ σε έντονα πως η ζωή είχε μια κρυφή γεωμετρ ία που τη λογι­ κή της δεν μπορούσε να την καταλάβει, ήθελε πολύ να μπο­ ρ έ σει να την καταλάβε ι για να γ ίνει ευτυχισμένος, αν και, εκείνη τη στιγμή, δεν αισθανόταν τό σο δυνατό ς ώ στε ν ' αντέ­ ξει αυτή την ευτυχία . Ο χιονισμένος, φαρδύς δ ρό μος μπροστά του, που έ φτανε μ έχρι το Θέ ατρο Μ ιλέτ όπου ανέ μιζαν τα προεκλογικά ση­ μαι άκια, ή ταν έ ρημος . Τα χιονισμένα γείσα των παλι ών κτι­ ρ ίων ήταν τό σο φαρ δ ιά , οι ανάγλ υφες πό ρτες κι οι τοίχοι τό­ σο ωραία, οι προσόψεις των σπιτιών τό σο αυστηρέ ς αλλά και τόσο φθαρμένες απ ' το χρόνο, που ο Κα καταλάβαινε πως κά­ ποιοι κάποτε εδώ (οι Αρμένιοι, που κάνανε εμπόριο με την Τ ιφλίδα; ή μήπως οι Οθωμανοί πασάδες, που μάζευαν τους φ ό ρους από τα γαλακτοκομε ία ;) ζούσαν ευτυχισμένη, άνετη Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

21 4

ΟΡΧΑΝ Π ΑΜΟΥΚ

και έντονη ζωή . Όλοι εκείνοι, οι Α ρμένιοι, οι Ρώ σοι, οι Οθ ω­ μανοί , οι Τού ρκοι της πρ ώ ιμης περιόδου της Δ η μοκρατίας, που είχαν μετατρέψει την πόλη σε σεμνό κέντρο πολιτισμού , είχαν φ ύγει, κι επειδή δεν είχε πάρει κανείς τη θέ ση τους, οι δ ρό μοι ήταν έ ρημοι, αντίθετα ό μως απ ' ό ,τι συμβαίνει στις εγκαταλ ειμμένες πόλεις, οι έ ρημοι αυτοί δ ρ ό μοι δεν προκα­ λούσαν φόβο. Ο Κα κο ίταξε με θ αυμασμό το φως από τις χλομές, λίγο πορτοκαλιέ ς λά μπες του δ ρόμου κι από τα φ ώτα νέον πίσω από τις παγωμένες βιτρ ίνε ς έπεφτε στο χιόνι πά­ νω στα πλατάνια και τις αγριελι έ ς, στις κολόνες του η λεκτρι­ κού απ' όπου κρ έ μονταν παγοκρ ύ σταλλοι. Χι ό νιζε κι η σιω ­ πή ή ταν μαγική, σχεδόν ιερή, και ο Κα δεν άκουγε παρά μό­ νο τον ήχο από τ ' ανάλαφρα βήματ ά του και τη γρήγορη ανάσα του. Ούτ ' ένα σκυλί δεν γάβγιζε. Λες κι είχε έ ρ θε ι στην άκρη του κό σμου, κι όλα ό σα έβλεπε, το σ ύ μπαν ολό κληρο, παρακολου θού σαν το χιόνι να πέφτει . Ο Κα κοίταξε τις νι ­ φάδες γύ ρω από ένα φως του δ ρ όμ ου· είδε μερικέ ς να κατε ­ βαίνουν αργά προς τα κάτω, άλλες ν' ανεβαίνουν σταθε ρά ψη­ λά, προς το σκοτάδι . Στάθηκε κάτω από το γείσο του φωτογραφείου Αίντίν Φ ω ­ τό Σαραγί . Η πινακίδ α του μαγαζιού είχε πι ά σει χι όνι στις άκρες . Στο κοκκινωπό φως που έβγαινε μέ σ ' απ' τη ν πινακί­ δα κοίταξε με μεγάλη προσοχή τη νιφ άδ α του χιονιού που εί­ χε πέσει στο μανίκι του. Φύσηξε α έ ρας, κάτι κινήθηκε, κι όταν ξαφνικά έσβησε το κό κκινο φως της πινακίδ ας του φωτογραφείου Αίντίν, σαν να σκοτείνιασε κι η αγριελι ά ακριβώς απέναντι. Είδε το πλήθος μπροστά στην πό ρτα του Θ εάτρ ου Μ ι λέτ, την κλούβα τή ς Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟ Ν Ι

215

αστυνομίας που περίμενε λίγο παρακάτω, αυτούς που, έχο­ ντας βρει καταφ ύγιο ανάμεσα στη μισάνοιχτη πό ρτα και στα σκαλοπάτια ενό ς καφενείου, κοίταζαν τον κόσμο. Από το θό ρυβο και τη φασαρία ζαλίστηκε μόλις μπήκε στο φουαγι έ του θεάτρου . Η ατμό σφαιρα ήταν βαριά, μύ ριζε οι­ νόπνευμα, χνότα και τσιγάρο. Π ολύ ς κό σμος ήταν ό ρ θ ιος στους δ ιαδ ρ ό μου ς σε μια γωνι ά στο μπαρ, όπου έβραζε το τσάι, πουλούσαν αναψυκτικά και κουλούρια. Ο Κα είδε μερι­ κούς νεαρούς που μιλούσαν ψι θ υριστά δίπλα στην πό ρτα τής τουαλέτας που βρομούσε έντονα, πέρασε μπροστά από αστυ­ νομικούς με γαλάζιες στολές που στέ κονταν σε μια γωνι ά κι από μυστικού ς με τους ασύρματους στα χέ ρια που περίμεναν λ ίγο παρακάτω. Ένα παιδί, α δ ιαφορώντας για το θόρυβο , κρατού σε τον πατέ ρα του από το χέ ρι και κοίταζε με προσο­ χή τα στραγάλια που είχε ρίξει στην γκαζόζα του. Ο Κα είδε κάποιον ανάμεσα στους ό ρθ ιους να κουνάει ζω­ η ρά το χέ ρι του, αλλά δεν ήταν σίγουρος αν έγνεφε σ ' αυτόν. «Σας γνώρισα από μακριά, από το παλτό σας» . Όταν ο Κα είδε κοντά του το πρ ό σωπο του Νετζίπ, τον δ ιαπέ ρασε ένα βαθύ αίσθημα αγάπης . Αγκαλ ιά στηκαν σφι­ χτά . «Ήξερα ότι θ α ερχό σασταν», είπε ο Νετζίπ. « Π ολύ χά ρη­ κα . Μπορ ώ να σας ρωτήσω έ να πρ άγμα τώ ρα αμέ σως; Δύο πρ άγματα έ χω στο μυαλό μου». «Ένα πρ άγμα θέλεις να με ρωτήσεις ή δύο;» «Είστε πολύ έξ υπνος, τό σο ώ στε να καταλαβαίνετε ότι ο νους δεν είναι τα πάντα», είπε ο Νετζίπ . Τ ράβηξε τον Κα σε μια ήσυχη γωνιά όπου θα μπορού σαν να μιλή σουν ήρεμα . «ΕίDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

2Ι 6

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

πατε στη Χιτζρ άν, ή Καντιφέ, ότι είμ ' ερωτευμένος μαζί της, ότι είναι το μοναδικό π ρό σωπο που έχει νόημα για μένα στη ζωή;» «Όχι» . « Φύγατε μαζί από τον τσαί· χανέ . Για μ ένα δεν είπατε τίποτα;» «Της είπα ότι είσαι μαθ ητής της Ιερατικής Σχολής» . ' « Αλλο; Εκείνη δεν είπε τίποτα;» «Δ εν είπε». Σωπάσανε . «Καταλαβαίνω γιατί δεν μιλή σατε για μένα», είπε ο Νετζίπ καταβάλλοντας μεγάλη προσπάθεια . Ξ εροκατάπιε . «Επειδή η Καντιφέ είναι τέ σσερα χρόνια μεγαλύτερή μου, ούτε που θα μ' έχει προσέξει . Ί σως να μιλήσατε για πράγματα από ρρητα. Μ πορεί να έ χουν συζητη θεί θέ ματα πολιτικά, εμπιστευτικού χαρακτήρα . Δ εν σας ρωτά ω γι ' αυτά . Ένα μόνο πρ άγμα θ α ήθελα να ξέ ρω, που για μένα τώ ρα είναι πολύ σημαντικό . Η υπόλοιπη ζωή μου εξαρτάται απ ' αυτό . Κι αν ακό μη η Καντι­ φέ δεν με προσέξει -και κατά πάσα πι θ ανότητα θ α πρέπει να περάσουν χρόνια για να γίνει αυτό, και μέχρι τότε θ α έχει πα­ ντρευτεί- , από την απάντησή σας εξαρτάται αν θ α μείνω σ ' όλη μου τη ζωή ερωτευμένος μαζί της ή αν θ α την ξεχάσω αυ ­ τή κιόλας τη στιγμή . Σας παρακαλώ να μου πείτε αμέ σως τώ­ ρα και χωρ ίς να δ ιστάσετε καθόλου την αλήθ εια» . « Π εριμένω ν' ακού σω την ερώτησή σας», είπε ο Κα με επί­ σημο ύ φος . « Μ ιλ ήσατε κα θόλου για πρ άγματα ασή μαντα; Γ ια τις ανοησίες στην τη λεό ραση , για τα μικρ ά , τ ' ασήμαντα κουDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

217

τσομπολ ι ά , για τα μικροπράγματα που αγοράζονται με λε ­ φτά; Καταλαβαίνετε; Είναι ά ραγε η Καντιφ έ , όπως δείχνει, άνθρωπος με βάθος, που δεν δίνει δεκάρα για τα μικρά κι ασή­ μαντα πρ άγματα, ή μήπως άδ ικα την έχω ερωτευτεί;» «Όχι, δεν μιλή σαμε για τίποτα ασήμαντο», είπε ο Κα. Έβλεπε πως οι απαντήσεις του είχαν καταλυτική επίδρα­ ση στον Νετζίπ, στο π ρό σωπο του νεαρού διάβαζε την υπε­ ρ άνθ ρωπη προσπάθεια που κατέβαλλε ν ' ανακτήσει τη δύ­ ναμή του. « Π ροσέξατε όμως ότι είναι άνθρωπος εξαιρετικός». «Ναι». « Θ α μπορού σες να την ερωτευτείς κι εσύ; Γ ιατί είναι πολύ ό μορφη . Και πολύ ό μορφη είναι και πολύ ανεξάρτητη , όσο καμι ά άλλη Τουρκάλα» . «Η αδερφή της είναι πιο ωραία, αν το θέμα είναι η ομορφιά» . «Και ποιο είναι το θέ μα;» ρ ώτησε ο Νετζίπ. « Π οια σοφ ία κρύβεται στην από φαση του Μεγαλοδύναμου να σκέ φτομαι την Καντιφ έ όλη την ώ ρα;» Μ ε μια παιδικότητα που άφησε κατάπληκτο τον Κα, άνοι­ ξε δ ι άπλατα τα μεγάλα πρά σινα μάτια του, που μετ ά από πε­ νήντα ένα λεπτά το ένα θ α γινόταν κομμάτια. «Δεν ξέ ρω», είπε ο Κα . « Ξέ ρεις, αλλά δεν θέλεις να πεις» . «Δ εν ξέ ρω» . «Σημασία έχει να μπορείς να τα λες όλα», είπε ο Νετζίπ σαν να ήθελ ε να τον βοηθήσει. «Αν ή μουν συγγραφ έ ας, θ α ήθελα να μπορούσα να πω αυτό που δεν έχει ειπωθεί. Γ ια μία και μοναδ ική φορά μπορείς να μου τα πεις όλα;» Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

21 8

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Ρώτα με» . «Όλοι κάτι θέλουμε στη ζωή μας, κάτι που πραγματικά θέλουμε, έτσι δεν είναι;» «Σωστά». «Εσύ τι θέλεις;» Ο Κα χαμογέλασε χωρ ίς να πει τίποτα . «Εγώ θέλω κάτι πάρα πολύ απλό» , είπε ο Νετζίπ με καμά­ ρι . « Θέλω να παντρευτώ την Καντιφέ, να ζούμε μαζί στην Ι στανμπού λ και να γίνω ο πρ ώ τος ισλ αμιστής συγγραφ έ ας επιστημονικής φαντασίας στον κό σμο . Π αρ ' όλο που ξέ ρω ότι όλ ' αυτά είναι απίθ ανα, εγώ τα θέλω . Και δεν μου κακο­ φαίνεται που εσύ δεν μου λες τι θέλεις, επειδή σε καταλαβαί­ νω . Είσαι το μέλλον μου . Το καταλαβαίνω από τον τρόπο που με κοιτάζεις τώρα κατά ματα : βλέπεις σ ' εμένα τον εαυτό σου στα νι άτα του, και γι ' αυτό άλλωστε μ ' αγα πάς». Στην ά κρη των χειλιών του σχηματίστηκε ένα ευτυχισμέ­ νο, πονηρ ό χαμόγελο . Ο Κα τρ ό μαξε. «Είσαι δ η λαδή όπως ήμουν εγώ πριν από είκοσι χρ όνια;» «Ν αι . Στο μυθ ιστό ρημα επιστημονικής φαντασίας που θ α γράψω μια μέ ρα, θ α υπάρχει μια πανομοιότυπη σκηνή . Μ ε συγχωρε ίς, μπορ ώ να βάλω το χέ ρι μου στο μέτωπό σου;» Ο Κα έ σκυψε λίγο το κεφάλι του . Ο Νετζίπ, με την άνεση θ αν ρ ώπου που έ χει ξ ανακάνει αυτή την κ ίνηση, ακούμπησε την παλάμη του στο μέτωπο του Κα . «Τώ ρα θ α σου πω τι σκεφτόσουν πριν από είκοσι χρ όνια» . «Όπως έ κανες με τον Φ αζίλ;» « Μ ε τον Φ αζίλ σκεφτό μαστε ταυτόχρονα τα ίδ ια πράγμα­ τα . Μ εταξύ μας ό μως υπάρχει ο χρόνος . Τώ ρα, σε παρακαλώ , Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

21 9

άκουσέ με: Ή ταν χειμώ νας, ήσουν στο λύ κειο , χι όνιζε , σε απασχολούσαν δι άφορες σκέ ψεις . Μέσα σου άκουγες τη φω­ νή του Θ εού , αλλά προσπαθούσες να Τον ξεχάσεις . Σκεφτό­ σουν ότι ο κόσμος ήταν ένα σύνολο , κι ότι αν αγνοούσες αυ­ τόν που σ ' έ κανε να αισθάνεσαι έτσι, θ α γινό σουν πιο δ υστυ­ χισμένος και πιο έξ υπνος. Είχες δίκιο . Επειδή ήξερες πως μόνο οι έξυπνοι και οι δυστυχισμένοι μπορούν να γίνουν κα­ λοί ποιητές. Είχες αποφασίσει ότι για να μπορ έσεις να γρ ά­ ψεις καλή ποίηση, έπρεπε να υποστείς η ρωικά όλες τις οδ υ ­ νηρ έ ς συνέπειες του αθεί· σμού . Τότε δεν σου περνούσε ακό ­ μη απ ' το μυαλό ότι αν έχανες τη φωνή μέσα σου, θ α ' μενες ολομόναχος στον κ όσμο» . «Εντάξε ι, έχεις δίκιο , έτσι σκεφτό μουν», είπε ο Κα. «Έτσι σκέ φτεσαι κι εσύ τώρα;» «Το 'ξε ρα ότι θ α μου έ κανες αμέ σως αυτή την ερώ τηση», είπε ο Ν ετζίπ με αγωνία . « Θέλεις να πιστέψ εις στο Θεό , έτσι δεν είναι;» Το χέ ρι του προκαλούσε ρ ίγη στον Κα , το τράβη ­ ξε από τομα . « Πάνω σ ' αυτό το θέ μα μπορώ να σου πω πάρα πολλά πράγματα . Μέ σα μου ακούω μια φωνή που μου λέ ει, "Μην πιστεύεις στο Θ εό". Γιατί μπορείς να πιστεύεις με από­ λ υτο έ ρωτα στην ύπαρξη κάποιου πράγματος μόνο αν σε προ­ β λη ματίζει , αν έ χεις ορισμ ένες αμφιβολίε ς σχετικά με την ύπαρξή του, καταλ αβαίνεις; Αφό του κατάλαβα πως η πίστη στον αγαπη μένο μου Θεό με κρατάει στη ζωή -όπως σκε­ φτό μουν όταν ή μουν παιδί: Τ ι θ α γίνει αν πεθάνουν η μαμά μου κι ο μπαμπάς μου;-, σκέφτομαι καμιά φορά: Τ ι θ α γινό­ ταν αν δεν υπήρχε Θεό ς; Και τό τε μπροστά στα μάτια μου ζωντανεύει κάτι: μια εικόνα . Κι επειδή ξέ ρω πως η εικόνα αυDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

220

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟ ΥΚ

τή παίρνει δύναμη από την αγάπη του Θ εού , δεν φοβάμαι, την κοιτάζω μ ' ενδιαφέρον». « Π ερ ίγραψ έ μου αυτή την εικόνα» . « Γ ια να τη βάλεις στο ποίη μά σου; Δ εν χρειάζεται να δώ­ σεις το δ ικό μου όνομα στο ποίημά σου. Θέλω ό μως κάτι από σένα γι ' αντάλλαγμα» . «Ακούω ! » «Τους τελευταίους έξι μήνες έγραψα τρία γρ ά μματα στην Καντιφέ . Δεν ταχυδ ρό μησα κανένα . Όχι επειδή ντρεπόμουν· επειδή θ α τ ' ανοίξουν στο ταχυδ ρομε ίο και θ α τα διαβάσουν. Επειδή οι μισοί κάτοικοι του Καρς είναι μυστικοί αστυνομικοί . Το ίδ ιο κι εδώ μέσα. Σίγουρα μας παρακολου θούν όλοι . Και δεν είναι μόνο αυτοί - και οι δικοί μας μάς παρακολουθούν». « Ποιοι δ ικοί μας ;» «'Ολοι οι νεαροί ισλ αμιστέ ς του Καρς. Θ α θέλανε πολύ να ξέ ρουν τι λέ με. Ή ρ θαν εδώ για να δημιουργήσουν φασαρ ία . Επειδή ξέ ρουν ότι η αποψινή βραδ ιά θ α μετατραπε ί σε επί­ δειξη δύναμης των κοσμικών και των στρατιωτικών. Θ α παί­ ξουν εκείνο το γνωστό θε ατρικό , το Τσαντόρ, θ α θελήσουν να μει ώ σουν τα κορ ίτσια που φορ άνε μαντίλα. Εγώ , για να σου πω την αλήθε ια, μισώ την πολ ιτική , αλλά οι φίλοι μου έχουν δίκιο να ξεσηκώ νονται . Κι επειδή δεν είμαι τόσο ενθουσιώ­ δης όσο εκείνοι, με υποψιάζονται . Δεν μπορώ να σου δώ σω τα γρ ά μματα. Δη λαδή όχι τ ώ ρα, όχι ό σο μας κοιτάζουν. Θέ­ λω να τα δώσεις στη ν Καντιφέ» . «Τώ ρα δεν μας κοιτάζει κανείς. Δώσ ' τα μου τώ ρα αμέσως, και μετά να μου περιγράψεις την εικόνα» . «Τα γρά μματα είν ' εδώ , αλλά δεν τα έ χω πάνω μου. Φ ο Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

221

βήθηκα τον έλεγχο στην ε ίσο δ ο. Άσε που μπορε ί να με ψά­ ξουν κι οι φίλοι μου . Ας συναντη θ ο ύ με πάλι, ακριβώς σε ε ίκο­ σι λεπτά , στην τουαλέτα του δ ιαδ ρόμου μετά την πόρτα, στη μια άκ ρη της σκηνής» . «Τότε θ α μου περιγράψεις την εικόνα;» «Βλέπω έναν να έ ρχεται», ε ίπε ο Νετζίπ . Γύ ρισε αλλο ύ το βλέ μμα του. «Τον ξέ ρω . Μ ην κοιτάζεις προς τα κει, μίλα μου φυσιολογικά , χωρ ίς πολλές οικειότητες» . «Καλά» . «Όλο το Καρς αναρωτιέται γιατί ε ίσ ' εδώ . Ν ομίζουν ότι σ ' έχει στείλει η κυβέρνηση κι ότι έχεις αναλάβ ει κάποια μυστι­ κή αποστολή, ότι μπορε ί να είσαι ακόμη και πρ ά κτορας ξέ­ νων δ υνά μεων. Οι φίλοι μου μο ύ ανέθ εσαν να σου κάνω αυ­ τέ ς τις ερωτήσεις . Έχουν βάση οι διαδ όσεις;» «'Ο χι» . «Τι να τους πω; Γιατί ε ίσ ' εδώ;» «Δεν ξέ ρω». «Ξέρεις, αλλά ντρ έπεσαι να μου το πεις» . Σώπασαν για λί­ γο. Ύστερα ο Νετζίπ ε ίπε, «Είσ' ε δώ επειδή ε ίσαι δ υστυχι­ σμένος» . «Από πο ύ το κατάλαβες;» «Από τα μάτια σου : δεν έχω συναντήσει άλλον άνθ ρωπο με τόσο δ υστυχισμένο βλέ μμα . . . Τώ ρα ο ύτ ' εγώ εί μ' ευτυχισμέ­ νος όμως εγώ ε ί μαι ν έος. Η δ υστυχία μο ύ δίνει δύναμη . Σ ' αυτή την η λικία προτιμώ να ε ί μαι δυστυχισμένος παρ ά ευτυ­ χισμένος . Στο Καρς μόνο οι κουτο ί και οι κακο ί ε ίν' ευτυχι­ σμένοι . Όταν όμως φτάσω στην η λικία σου, θα ήθ ελα να έχω μια ευτυχία από την οποία να μπορ ώ να κρατη θώ» . Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

222

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Η δυστυχία μου με προφυλάσσει από τη ζωή», ε ίπε ο Κα . «Μη στενοχωριέ σαι για μένα» . «Τι ωραία ! Δ εν θύ μωσες; Έ χεις κάτι στο πρόσωπό σου που με κάνει να καταλαβαίνω ότι μπορώ να σου πω ακόμη και τη μεγαλύτερη κουταμά ρα που μου ' ρχεται στο μυαλό. Αν τα πω αυτά στους φ ίλους μου, θ' αρχίσουν αμέ σως να με κοροϊδ ε ύ ­ ουν» . «Ακόμη κι ο Φ αζίλ ;» «Άλλο ο Φ αζίλ Ο Φ αζίλ εκδικείται αυτο ύ ς που μου κάνουν κακό, και ξέ ρει τι σκέφτομαι . Τώ ρα μίλα κι εσύ λίγο . Ο τ ύπος μά ς κοιτάζει» . « Π οιος τύπος;» ρώτησε ο Κα . Κο ίταξ ε τον κόσμο που είχε μαζευτεί πίσω από τους θ εατές που ήδη κάθ ονταν στις θέ σεις τους : ένας άντρας με κεφ άλι που θύ μιζε αχλάδ ι, δ υο νεαρο ί με σπυρά κια στο πρόσωπο, κάποια σκυθ ρωπά , φτωχοντυμέ ­ να παλ ικάρια' ήταν ό λοι στραμμένοι στη σκηνή και μερικο ί ταλαντε ύ ονταν σαν με θ υσμένοι. «Δ εν εί μαι ο μόνος πιωμένος απόψε», μουρμού ρισε ο Κα . «Αυτο ί πίνουν επει δή ε ίναι δυστυχισμένοι», είπε ο Νετζίπ. «Εσε ίς ήπιατε για ν ' αντέξ ετε την ευτυχία που κρύβετε μέσα σας» . Δ εν ε ίχε καλά καλά τελειώ σει την κουβέντα του και χάθη­ κε ξ αφνικά ανάμεσα στο πλήθ ος . Ο Κα δεν ήταν σ ίγουρος πως είχε ακο ύ σει καλά. Π αρ ά τη φασαρία που γινόταν στην αίθ ουσα, ένιω θ ε ήρεμος, λ ες κι άκουγε ωραί α μουσική . Κά­ ποιος του κο ύνησε το χέ ρι' ανά μεσα στους θ εατέ ς ήταν μερι­ κέ ς άδ ειες καρέ κλες, κρατημένες από τη θ εατρική ομάδ α για τους «καλλιτέχνες», κι ένα από τα παιδιά που δο ύλευαν στα Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

223

σκηνικά , μισοευγενικά , μισομάγκικα, έβαλε τον Κα να καθίσει κάπου . Μ ετά από πολλά χρόνια, στα βίντεο που ξέθ αψα ψάχνο ­ ντας στα αρχε ία της Τηλεόρασης Σερχάτ Καρς είδ α όσα ε ίδε εκε ίνο το βρ άδ υ ο Κα στη σκηνή . Εκε ίνη τη στιγμή παιζόταν έ να μικρό σκετς που παρωδ ο ύ σε μια δ ιαφήμιση τράπεζας, επειδή όμως ο Κα ε ίχε χρόνια να δει τουρκική τη λεόραση, δεν καταλάβ αινε πο ύ ά ρχιζε η σάτιρα και πο ύ τελε ίωνε η μίμηση . Κατάλαβε όμως ότι ο ευγενικός, κομψευόμενος άντρας που πήγε στην τράπεζα για ν ' ανο ίξει ένα λογαριασμό καταθέ σε ­ ων, προσπαθ ού σε να μιμη θε ί με υπερβάλλοντα ζή λο έναν Ευ­ ρωπα ίο. Σε κάποιες επαρχιακές κωμοπόλεις, πιο μικρ έ ς κι ακόμη πιο απομακρυσμένες από το Καρς, στους τσαϊχανέδες όπου δ εν πατο ύ σαν γυναίκες και άνθ ρωποι της κυβέρνησης, η Μ πρεχτική θ εατρική κομπανία του Σουνάι ΖαΊ μ ανέβαζε αυτό το σκετσά κι με ακόμη πιο γκροτέ σκα σκηνο θ εσία, ώ στε η υπερβολική ευγένεια του κομψευόμενου με την κά ρτα ανά­ ληψης μετρητών να μετατρέπεται σε φά ρσα με σε ξ ουαλ ικά υπονοού μενα, κάνοντας τους θ εατές να σκάνε στα γέλια. Στο επόμενο σκετς, ο Κα την τελευταία μόνο στιγμή αντιλήφ θη ­ κε ότι ο άντρας με το μουστάκι και τα γυναικεία ρού χα, που έβαζε σαμπουάν και κρ έ μα μαλλι ών Κε λιντόρ, ήταν ο Σ ουνάι Ζ αΊ μ. Όπως έ κανε παλιά στους αντρικο ύ ς τσαϊχανέδες, όταν ήθ ε λ ε ν' ανακουφ ί σει τους οργισμ έ νους και τους φτωχο ύ ς προσφέ ροντας «αντικαπιταλιστική κάθαρση» , ο Σουνάι ΖαΊ μ, ντυμένος γυναίκα, έβριζε με αισχρόλ ογα τους πάντες και ταυ­ τόχρονα προσπαθο ύσε να χώ σει στον πισινό του το μπουκά­ λ ι με το μακρ ύ λαιμό του σαμπου άν Κελιντόρ. Μ ετά από λίDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

224

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

γο, η σύζυγος του Σουνά ι, η Φ ουνντά Εσέρ, παρουσίασε την παρω δία μιας διαφήμισης για μια πολύ δη μοφιλή μά ρκα λου­ κάνικων' κράτησε στο χέ ρι το λουκάνικο, το ζύγισε μ' ένα πρό­ στυχο και πονηρ ό χαμόγε λο και ρ ώτησε τους θ εατέ ς : «Γ α'ί­ δούρι ή άλογο;» Και χωρ ίς να πά ει μακρύτερα το αστε ίο, έ φυ­ γε από τη σκηνή. Στο επό μενο σκετς εμφανίστηκε ο δι άσημος τερματοφύ­ λακας της δ εκαετίας του 1%0 Βουρ άλ και δ ιηγή θ ηκε πώ ς έφαγε κάποτε έντεκα γκολ από τους Εγγλέζους, ανακατεύο­ ντας στη δ ιήγησή του τις ερωτικές περιπέτειέ ς του με διάση­ μες η θοποιούς της εποχής αλλά και τα στημένα παιχνίδ ια στα οποία συμμετε ίχε , Τ ις ιστορ ίες του τις παρακολουθ ούσαν οι θ εατέ ς με μαζοχιστική δ ιάθ εση, καθώ ς τους δ ινόταν η ευκαι­ ρία να χαμογελάσουν με τη διασκε δαστική μιζέ ρια των Τού ρ­ κων,

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

16

Εκεί που δεν υπάρχει Θεός Η

εικόνα που έβλεπε ο Νετζίπ και το πο ίημα του Κα

Όταν μετά από είκοσι λεπτά μπήκε στην τουαλέτα στην άκρη του δροσερού δ ιαδ ρ ό μου, ε ίδε ότι ο Ν ετζίπ ήταν ήδη εκεί , δί­ πλα σ ' αυτούς που χρησιμοποιού σαν τα ουρητήρια. Σαν δ υο άνθ ρωποι που δ εν γνωρίζονται καθόλου μεταξύ τους, περ ί­ μεναν λίγο μπροστά στις κλειδ ωμένες πό ρτες των καμπινέ­ δων. Στο ψη λό ταβάνι των ουρητηρ ίων ο Κα ε ίδ ε ένα ανά ­ γλυφο τριαντάφυλλο με τα φ ύλλα του. Μόλις άδ ειασε ένας καμπινές, μπήκαν μέ σα. Ο Κα πρ ό­ σεξε ότι τους είχε δει ένας γέ ρος χωρίς δόντια . Ο Ν ετζίπ κλεί­ δ ωσε από μέσα την πόρτα και είπε, «Δ εν μας είδ αν». Αγκά­ λιασε χαρού μενος τον Κα. Μ ε επιδέξι ες κινήσεις πάτησε με τ ' α θλητικά του παπούτσια σε μια εσοχή στον τοίχο, σήκωσε από τομα το σ ώ μα του ψη λά , ά πλ ωσε το χέ ρι του κι έπιασε κάτι φακέλους. Κατέβηκε κάτω, φύση ξ ε τη σκόνη από τους φα κέλους , τους καθάρ ισε. «Όταν θα δίνεις αυτά τα γρά μματα στην Καντιφέ , θέλω να της πεις κάτι. Το καλοσκέ φτηκα αυτό . Από τη στιγμή που θ α Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

226

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

διαβάσει τα γρ ά μματά μου, δεν θ α έχω καμιά ε λπίδα σχετικά μ' εκε ίνη , δ εν θ α περιμένω τίποτα. Θέλω να το ξεκαθ αρ ίσεις αυτό από την αρχή», ε ίπε ο Ν ετζίπ. «Αν τη στιγμή που θ α μάθει γι α τον έ ρωτά σου μάθ ει κι ότι δεν υπάρχει ε λπίδα για σας, ποιος ο λόγος να μάθ ει πως την αγαπάς;» « Εγώ δεν φοβάμαι, όπως εσύ, τη ζωή και τα πάθη μου», ε ί­ πε ο Ν ετζίπ. Ο Κα ανησύ χησε που τον είδ ε ξαφνικά λυπημέ ­ νο. «Τα γρ ά μματα αυτά ε ίναι η μόνη διέξοδος για μένα : δεν μπορώ να ζήσω χωρίς ν' αγαπάω κάτι ό μορφο, κάποιον. Π ρέ ­ πει οπωσδήποτε ν' αγαπάω κάποιον. Π ρώτα ό μως πρ έπει να βγάλω την Kαvτιφέ από το μυαλό μου. Μ ετά την Καντιφ έ ξέ­ ρεις ποιον σκοπε ύ ω ν ' αγαπάω μ ' όλη μου την καρδ ιά;» Έδωσε τα γρ ά μματα στον Κα. « Π οιον;» ρ ώτησε ο Κα κι έβαλε τα γρά μματα στην τσέπη του παλτού του. «Το Θ ε ό» . « Π ερ ίγραψέ μου την εικόνα που βλέπεις» . « Π ρ ώτα άνοιξε αυτό το παράθυρο ! Βρομά ει ε δώ μέσα». Ο Κα άνοιξε το π αρα θ υρ ά κι του καμπινέ ζορίζοντας το σκουριασμένο σ ύ ρτη . Χι όνιζε. Κοίταξαν έ κπληκτοι, λες και βρ ίσκονταν μπροστά σε θ α ύ μα, τις μικρ έ ς νιφ άδ ες του χιο­ νιού που π έφτανε αργά στο σκοτάδ ι. « Πόσο ό μορφος ε ίν' ο κό σμος ! » ψι θύ ρισε ο Νετζίπ. «Κατά τη γνώ μη σου, ποια είναι η ωραι ότερη πλευρ ά του;» ρ ώτησε ο Κα . Σώπασαν. «Όλες», ε ίπε ο Νετζίπ σαν ν' αποκάλυπτε μυ­ στικό . Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

227

«Ναι, αλλά δεν μας κάνει δυστυχισμένους η ζωή;» «Ν αι, εμε ίς ό μως φταί με γι ' αυτό . Κι όχι ο κό σμος ή ο δη­ μιουργός του κό σμου». « Π ερ ίγραψέ μου την εικόνα που ε ίπαμε». « Π ρ ώτα βάλε το χέ ρι σου στο μέτωπό μου και πες μου το έλλ μ ον μου». Άνοι ξ ε καλά καλά τα μάτια του, από τα οποία το ένα, μετά από ε ίκοσι έξι λεπτά, θ α γινόταν κομμάτια, μα­ ζί με το μυαλό του. «Θέλω να ζήσω πολλά και γεμάτα χρόνια, ξέ ρω, θα μου συμβούν πολλά και ωραία πράγματα. Ό μως θ α ήθ ελα πολύ να ξέ ρω τι θα σκέφτομαι μετά από είκοσι χρόνια». Ο Κα ακούμπησε την παλά μη του δε ξιού χεριού του στο μέτωπο του Ν ετζίπ, άγγιξε τη λεπτή επιδερμίδα του. « Π ω πω, Θ ε έ μου ! » είπε και τράβηξε απότομα το χέ ρι του λες κι ε ίχε αγγίξει κάτι καυτό . « Π ολλή κίνηση έχει ε δώ πάνω». «Λέγε» . « Μ ετά από εί κοσι χρόνια, όταν θ α είσαι περίπου τριάντα επτά χρονών, θα έχεις επιτέλους καταλάβ ει ότι όλα τα κακά του κόσμου, οι φτωχοί που είναι τ όσο φτωχοί κι ά μυαλοι, και οι πλούσιοι τό σο πλού σιοι κι έξυπνοι, η αγένεια, η ένταση και η αδ ράνεια, δη λα δή οτιδήποτε σε κάνει να θέλεις να πε θάνεις και σου δ ημιουργε ί αισθήματα ενοχής, οφε ίλονται στο ό τι όλοι σκέφτονται ίδ ια», ε ίπε ο Κα. «Σ' αυτ ό λοιπόν το χώ ρο όπου όλοι θ α παρουσιάζονται ως η θ ικοί, θ α γίνονται ολοένα πιο η λίθ ιοι και θ α πεθ α ίνουν, εσύ θα έχεις καταλάβ ει ότι θ α μπορε ί ς να ε ί σαι καλό ς ενώ θ α δ ε ίχνεις κακό ς κι ανή θ ικος. Καταλαβαίνεις βέβαια πως κι αυτό θ α έχει ένα τρομακτικό αποτέλεσμα . . . Κι επειδή νιώθω και το αποτέλεσμα κάτω από την τρεμουλιαστή παλάμη μου . . . » Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

228

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Και ποιο ε ίν ' αυτό;» « Είσαι πολύ έξυπνος και ξέ ρεις ακό μη και σήμερα ποιο θ α ε ίναι. Π ες εσύ πρ ώτος». « Π οιο ε ίναι ; » «Και ξέ ρω πολύ καλά ότι τα αισθήματα ενοχής που ισχυ­ ρ ίζεσαι ό τι έ χεις επει δή οι φτωχοί ε ίναι δ υστυχισμένοι και ζουν στην αθλιότητα, στην πραγματικότητα οφείλονται σ ' αυ­ τό». « Δ εν νομίζω να θέλεις να πεις, Θ ε ό ς φυλάξο ι, ό τι δ εν θ α πιστε ύ ω πια στο Θ ε ό , γιατί αν το πεις θ α πε θάνω». « Μ α αυτό δεν πρό κειται να γίνει σε μια βραδιά , όπως στην περ ίπτωση του καημένου του διευ θ υντή που έγινε άθ εος στο ασανσέ ρ ! Θ α γίνει τόσο αργά , που δεν θα το καταλάβεις. Θ α γί­ νει όπως στην περίπτωση του ανθ ρώπου που επειδή πέθαινε σι­ γά σιγά , δεν είχε καταλάβει πως ήταν χρόνια στον άλλο κόσμο, ώσπου το ψυλλιάστηκε ένα πρωί, όταν το παράκανε με το ρακί» . « Εσ ύ ε ίσαι αυτός ;» Ο Κα τράβη ξε την παλάμη του από το μέτωπο του Νετζίπ . «Το αντίθετο. Εγώ έχω αρχίσει να πιστε ύ ω στο Θ ε ό ε δώ και χρόνια . Έγινε τόσο αργά αυτό , που το κατάλαβα όταν ή ρθ α στο Καρς. Γι ' αυτό ε ί μ' ευτυχισμένος εδώ και μπορ ώ να γρά­ φω ποίηση» . «Τώ ρα μου φαίνεσαι τό σο πολύ ευτυχισμένος κι έξυπνος», είπε ο Νετζίπ, «που θέλω να σε ρωτήσω : Μ πορεί στ' αλήθεια να ξέ ρει κανείς το μέλλον του ; Κι αν ακό μη δ εν μπορε ί να το ξέ ρει, μπορε ί να πιστέψει ότι το ξέ ρει και να νιώ σει γαλήνη ; Αυτό θ α το συμπεριλάβ ω στο πρ ώ το μυ θ ιστόρημά μου επι­ στημονικής φαντασίας» . Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

229

«Κάποιοι το ξέ ρουν . . . » ε ίπε ο Κα. «ο ιδιοκτήτης της εφη­ μερίδ ας "Σ ερχάτ Σεχίρ ", ο Σερντά ρ μπέη ' έχει ήδη δημοσι­ εύ σει στην εφημερίδα του τι πρόκειται να γίνει απόψε το βρά­ δ υ». Κοίταξ αν μαζί την εφημερίδα που έβγαλε ο Κα από την τσέπη του : « . . . την παράσταση δι έ κοπταν συχνά ενθουσι ώ­ δη χειροκροτήματα». «Αυτό πρέπει να ε ίναι η ευτυχία » , ε ίπε ο Νετζίπ. «Αν πρώ ­ τοι εμείς γρ ά φαμε στις εφημερίδ ες αυτά που θ α μας συνέβαι­ ναν, κι έπειτα ζούσαμε έ κπληκτοι τα ό μορφα πρ άγματα που θα ζούσαμε, θ α γινό μασταν οι ποιητέ ς της ζωής μας. Εδώ γρά­ φει ότι απάγγειλες το τελευταίο σου ποίημα. Π οιο είναι ; » Κάποιος χτ ύ πησε την πό ρτα του καμπινέ . Ο Κα ζήτησε από τον Νετζίπ να του περιγράψει εκε ίνη την εικόνα. «Τώ ρω> , ε ίπε ο Νετζίπ. «Αλλά δ εν θ α πεις σε κανέναν ότι σου έ κανα την περιγραφή . Δ εν τους αρ έσει που έχουμε τό ση οικει ότητα μεταξύ μας». « Δ εν θ α το πω σε κανέναν. Λέγε τώ ρα». «Αγαπώ πολύ το Θ ε ό» , είπε αναστατωμένος ο Νετζίπ. «Καμιά φορά αναρωτιέ μαι άθ ελά μου τι θ α γινόταν, Θ ε ός φυ­ λάξοι, αν δεν υπήρχε Θ εός, και τότε ζωντανεύ ει μπροστά μου μια εικόνα που με τρομάζει». «Ακού ω». « Είναι βράδ υ , σκοτάδι, κι εγώ κοιτάζω από ένα παρ άθ υρο. Έξω ε ίναι δ υο ά σπροι τοίχοι, ψη λοί σαν τοίχοι κάστρου. Λες κι ε ίναι δ υο κ άστρα το ένα απέναντι στο άλλο ! Κοιτάζω το στενό πέ ρασμα ανάμεσά τους, τρομαγμένος το βλέπω να γί­ νεται δ ρ ό μος. Τ ο μ έ ρος αυτό όπου δ εν υπά ρχει Θ εό ς ε ίναι γεμάτο χιόνι και λασπουριά , όπως το Καρς, μόνο που το χρ ώDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

230

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

μα ε δώ είναι μοβ ! Στη μέ ση του δ ρ ό μου ε ίναι κάτι που μου λέ ­ ει " στάσου" , αλλά εγώ κοιτάζω την άκρη του δ ρό μου, το τέλος αυτο ύ του κόσμου. Είναι ένα δέντρο εκε ί , χωρ ίς φ ύλλα, ένα γυμνό τελευταίο δέντρο. Ξ αφνικά , καθώς το κοιτάζω, γίνεται κατακόκκινο και παί ρνει φωτι ά. Και τότε αρχίζω να έχω ενο­ χέ ς επει δή θέλω να ξέ ρω πώ ς ε ίναι αυτό το μέ ρος όπου δ εν υπά ρχει Θ εό ς. Λέ ω να μην ξ ανακοιτάξω, αλλά δ εν μπορώ να κρατη θώ και κοιτάζω, και το μοναχικό δέντρο στο τέλος το ύ κό σμου γίνεται πάλι κατακόκκινο κι αρχίζει να καίγεται. Αυ­ τό κρατά ει μέχρι το πρω ί» . «Γιατί σε τρομάζει τό σο πολύ αυτό το τοπίο ;» ρώτησε ο Κα. «Γιατί καμι ά φορά ο δ ιάβ ολος με βάζει στον πειρασμό και , σκεφτομαι οτι το τοπιο μπορει ν ανηκει σ αυτο τον κοσμο. Ό μως η εικόνα που ζωντανε ύ ει μπροστά στα μάτια μου πρέ­ πει να είναι αποκύημα της φαντασίας μου. Γ ιατί αν υπήρχε σ ' αυτό τον κό σμο ένα τοπίο σαν αυτό που περιγράφω, τότε, Θ ε­ ός φυλάξοι, θ α σήμαινε ότι δεν υπάρχει Θ εός. Κι επει δή αυτό δεν μπορεί να ε ίν' αλήθεια, το μόνο που μένει είναι ότι εγώ δ εν πιστεύω στο Θ εό . Κι αυτό ε ίναι χειρ ότερο κι απ ' το θάνατο». «Καταλαβαίνω», ε ίπε ο Κα. «Το έψαξα στην εγκυκλοπαίδ εια' η λέξη αθεϊστής προ έ ρ­ χεται από την ελληνική λέξη άθεο ς. Η λέξη δ εν περιγράφει μό­ νο αυτόν που δεν πιστεύει στο Θ εό , αλλά και το μοναχικό άν­ θ ρωπο τον οπο ίο έχουν εγκαταλ είψει οι θ εο ί . Π ρ άγμα που σημαίνει ότι ο άνθ ρωπος ε δώ δεν θ α μπορο ύ σε ποτέ να είναι α θ εϊστής. Ε πει δή ο Θ ε ό ς ε δώ , ακό μη κι αν το θέλουμε, δ εν πρ ό κειται να μας εγκαταλείψει ποτέ . Γ ια να ε ίναι κ άποιος αθ εϊστής, πρέπει πρώτα να ε ίναι Δυτικό ς». ,

,

Ι

Ι

,

Ι

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Ι

ι

Χ ΙΟΝΙ

231

« Εγώ πάντοτε ήθ ελ α να ε ί μαι Δ υτικό ς αλλά και να πι­ στε ύ ω». «Αυτός που τον έχει εγκαταλείψει ο Θ εός, είναι μόνος ακό­ μη κι αν κάθ ε βρ άδ υ πηγαίνει στο καφενείο όπου συναντά ει τους φίλους του και παίζει χαρτιά, γελάει και διασκεδάζει κά­ θ ε μέ ρα στην τ άξη με τους συμμαθ ητές του, περνάει όλες τις μέ ρες του φλυαρ ώντας με τους φ ίλους του». «Μ ια αλη θ ινή αγαπημένη ίσως ε ίναι η παρηγοριά», ε ίπε ο Κα. « Π ρέπει να σ ' αγαπάει όπως την αγαπάς κι εσύ». Όταν χτύπησε πάλι η πό ρτα, ο Ν ετζίπ αγκάλιασε τον Κα, τον φ ίλησε σαν παιδί και στα δυο μάγουλα κι έφυγε . Ο Κα ε ί­ δ ε ότι κάποιος ήταν έξω και περ ί μενε, που ό μως εκείνη ακρι­ βώς τη στιγμή έτρε ξ ε σε άλλο καμπινέ . Ο Κα τράβη ξε πάλι το σ ύ ρτη και κάπνισε ένα τσιγά ρο κοιτάζοντας έξω το υπέ ­ ροχο χι όνι. Σαν να θ υμόταν κάποιο ποίημα, θ υμή θ ηκε το το­ πίο που του ε ίχε περιγράψει ο Νετζίπ, λέξη προς λέξη , κι ένιω θ ε ό τι αν δ εν ερχόταν κανε ίς από το Πό ρ λοκ, θ α μπο­ ρο ύ σε να γράψει για το τοπίο του Νετζίπ στο τετράδι ό του σαν να έγραφε ένα ποίημα. Ο άνθ ρωπος που ήρ θ ε από το Πό ρλοκ ! Ένα θέ μα πολύ αγαπητό σ ' εμάς στις τελευταίες τάξ εις του λυκείου, τις μέ ­ ρες που συζητούσαμε με τον Κα μέ χρι το πρω ί για τη λογοτε­ χνία. Οποιοσδήποτε ξέ ρει μερικά πρ άγματα για την αγγλική ποίηση, έχει υπόψη του το σχόλιο του Κόλριτζ στην αρχή τού ποιήματός του «Κουμπλάι Χαν». Στην αρχή του ποιήματος, με τον υπότιτλο «Το όραμα στο όνειρο, Από σπασμα από ένα ποίημα», ο Κόλ ριτζ λέ ει πως όταν αποκοιμήθηκε κάτω από Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

232

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

την επίδ ραση του φαρμά κου που έπαιρνε επειδή ήταν ά ρρω­ στος (σίγουρα ήταν όπιο, που το κάπνιζε επειδή του ά ρεσε) , οι προτάσεις του βιβλίου που δ ιάβαζε πριν τον πά ρει ο ύπνος, στο υπέ ροχο όνειρο που είδ ε ενώ κοιμόταν βαθ ι ά απέ κτησαν δική τους οντότητα κι έγιναν ποίημα. Ένα εξαιρετικό ποίημα που γράφτηκε χωρίς καμιά πνευματική προσπάθ εια , σαν από μόνο του ! Όταν ξύπνησε ο Κόλριτζ θ υμόταν λέξη προς λέξη ολό κλη ρο το ποίημα. Αμέ σως βγάζει χαρτί , πένα, μελάνι κι αρχίζει να γράφει πολύ γρήγορα, στίχο στίχο, το ποίημα. Έχει γράψει τους στίχους του περ ίφημου ποιήματος που ξέ ρουμε, όταν χτυπάει η πό ρτα. Σηκώνεται και την ανοίγει : ε ίναι κά­ ποιος από την κοντινή π όλη Πό ρλοκ που έ χει έ ρ θ ει για κάτι δ ανεικά λεφτά. Όταν ο Κόλριτζ γυ ρ ίζει στο γραφε ίο του έ χο­ ντας ξαποστείλει τον άνθ ρωπο, καταλαβαίνει ότι έχει ξεχάσει το υπόλοιπο ποίημα κι ότι τα μόνα που του έ χουν με ίνει στο μυαλό είναι κάτι από την ατμόσφαιρά του και μερικές σκό ρ­ πιες λέξεις. Επειδή του Κα δεν του ε ίχε αποσπάσει την προσοχή κα­ νένας επισκέπτης από το Πό ρλοκ, ό ταν τον φ ώναξ αν στη σκηνή , θ υμ ό ταν ακ ό μη το ποίημα. Ή ταν ο ψη λότερος απ ' όλους πάνω στη σκηνή . Το σταχτί γερμανικό παλτό του τον έ κανε να ξ εχωρίζει απ ' τους άλλους. Το βουητ ό στην α ίθ ουσα σταμάτησε από τομα. Κάποιοι από τους οργισμένους μαθ ητέ ς, τους άνεργους, τους πολιτι­ κούς ισλαμιστέ ς σώπαιναν επειδή δεν ήξεραν με τι να γελά­ σουν, σε τι ν ' αντι δ ρ άσουν. Ο ι υπάλλη λοι που κάθ ονταν στις πρώ τες σειρέ ς, οι αστυνομικοί που όλη μέ ρα παρακολουθού ­ σαν τον Κα, ο βοη θός νομά ρχη, ο υποδιευθ υντής της ΑσφάDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

23 3

λειας και οι δάσκαλοι ξέ ρανε πως ήταν ποιητής. Η σιωπή φό­ βισε τον ψη λό παρουσιαστή . Έ κανε μια ερ ώ τηση στον Κα βγαλ μένη από τα «πολιτιστικά προγρ ά μματα» της τηλε ό ρα­ σης. « Είστε ποιητής, γρ άφετε ποιήματα. Πό σο δύσκολο ε ί­ ναι να γρά φετε ποιήματα;» Στο τέλος της σ ύντομης, α δέξιας αυτής συνομιλίας, που ήθελα να την ξ εχάσω κάθε φορ ά που έβλεπα το βίντεο, οι θ εατέ ς στην αίθ ουσα δ εν ε ίχαν καταλά­ βει αν ε ίναι δύ σκολο ή όχι να γράψεις ποίηση, αλλά ότι ο Κα ε ίχε πά ει στο Καρς από τη Γερμανία. « Πώς σας φαίνεται η ό μορφη πόλη μας, το Καρς;» ρ ώτη­ σε ύ στερα ο παρουσιαστής. Ο Κα έδειχνε αναποφ άσιστος. « Π ολύ ό μορφο, πολύ φτω­ χικό , πολύ μελαγχολικό» , είπε μετά από λίγο. Δ υο μαθητές της Ι ερατικής Σχολής από τα πίσω καθίσμα­ τα γέλασαν. « Φ τωχική είναι η ψυχή σου ! » φ ώναξ ε ένας άλ­ λος. Έξι - επτά άτομα, παίρνοντας θά ρρος απ ' αυτόν, σηκώ­ θ ηκαν πάνω κι ά ρχισαν να φωνάζουν. Ο ι μισοί κορό ι δ ευαν, κανε ίς δ εν καται,ά βαινε τι έλεγαν οι άλλοι μισοί. Όταν αργό ­ τερα πήγα στο Κcρς, ο Τουργκούτ μπέη μου είπε ότι η Χαν­ ντέ στο ξενοδοχείο, δίπλα στην τηλε ό ραση, πάνω σ ' αυτό ά ρ­ χισε να κλαίει. «Στη Γερμανία εκπροσωπού σατε την τουρκι­ κή λογοτεχνία» , είπε ο παρουσιαστής. «Ας μας πει γιατί ε ίν ' ε δώ», φώναξε κάποιος. «Ή ρ θ α επειδή ή μουν πολύ δ υστυχισμένος» , ε ίπε ο Κα. « Εδώ εί μαι ευτυχισμένος . Σας παρακαλώ , ακούστε, τώ ρα θ α σας απαγγε ίλω το ποίημά μου». Για μια στιγμή επικράτησε φασαρ ία, έ πειτα ο Κα ά ρχισε ν ' απαγγέλλει το ποίημά του. Μ ετά από χρόνια, όταν έπεσε Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

234

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

στα χέ ρια μου το βίντεο εκε ίνης της βραδ ιά ς, κοίταζα με θ αυ­ μασμό και αγάπη το φ ίλο μου. Π ρ ώ τη φορ ά τον έβλ επα ν ' απαγγέλλει ποίημά του μπροστά σε τόσο κόσμο. Σαν κάποιος που προχωράει ήρεμα και με προσοχή, προχωρού σε λες κι ε ί­ χε κάτι πολύ σοβαρό στο μυαλό του. Πό σο φυσική ήταν η συ­ μπεριφορά του ! Εκτό ς από δ υο φορέ ς μόνο που κοντοστάθη­ κε σαν να ε ίχε ξεχάσει κάτι, απάγγειλε το ποίημά του νερά κι, χωρ ίς να ζοριστεί καθόλου. Ο Κα δεν άλλαξε το ρυθ μό του, που θύ μιζε το χιόνι που πέ­ φτει, όταν ο Νετζίπ σηκώθηκε σαν μαγεμένος απ' τη θέση του μόλις κατάλαβε ότι ο Κα ε ίχε εμπνευστε ί το ποίημά του από το «τοπίο» που του ε ίχε περιγράψει πριν από λίγο, κι ότι ό σα ε ίχε πει για το «μ έ ρος όπου δεν υπήρχε Θ εό ς» ήταν εκεί , λέ­ ξη προς λέξη, στο ποίη μα. Ακούστηκαν ένα-δ υο χειροκροτή­ ματα. Κάποιος από τα π ίσω κα θίσματα σηκώθηκε και φ ώνα­ ξε κάτι, και στη φωνή του προστέθηκαν κι άλλες. Δ εν ήταν ξε­ κάθ αρο αν ήταν η απάντησή τους στους στίχους του Κα ή αν είχαν βαρεθ εί . Μ ε ε ξαί ρεση τη σκιά του που έπεσε μετά από λίγο στο πράσινο φ όντο, ήταν η τελευταία φορ ά που έβλεπα έ στω και τη λεοπτικά τον Κα, φίλο μου ε δώ και εί κοσι πέντε χρ όνια.

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

17

Πατρίδα ή Μαντίλα �Eνα θεαΤΡΖκό έΡΥΟ ΥΖα ένα κορΙτσΖ "ov έκαψε το τσαντόρ το v Μ ετά το πο ίημα του Κα, ο παρουσιαστής, χειρονομώντας και τονίζοντας μία - μία τις λέξεις, παρουσίασε το πιο εντυπωσια­ κ ό κι ενδ ιαφ έ ρον έ ργο της βραδ ι ά ς, το θ εατρικό Πατρ Μα ή

Μαντίλα. Από τη μέση της αίθουσας κι από τις πίσω σειρές, εκεί που κάθονταν οι μαθητές της Ι ερατικής Σχολής, ακούστηκαν μερι­ κέ ς διαμαρτυρίες, σφυρίγματα, κάποια Υιουχαίσματα, ενώ με­ ρικοί από τους δημόσιους υπαλλή λους στις πρώτες σειρ ές επι­ δοκίμασαν με χει ροκροτήματα . Ο ι υπόλοιποι, το πλήθος που ε ίχε δημιουργήσει το αδιαχώ ρητο στην αίθουσα, κο ίταζαν στη σκηνή, άλλοι με σεβασμό , άλλοι με περιέ ργεια, περιμένοντας να δουν τι θ α γίνει . Ο ι «ελαφρότητες» της θ εατρικής ομάδ ας πριν από λίγο, οι χυδ αίες παρωδίες των διαφημίσεων από τη Φ ουνντά Εσ έ ρ, τα καθόλου απαραίτητα τσιφτετέλια, η ανα­ παράσταση, μαζί με τον Σουνάι Ζαί μ, μιας σκηνής με κάποια πρώην γυναίκα πρωθυπουργό και το ρουσφετολόγο σύζυγό της δεν τους είχαν ενοχλήσει - αντίθετα, τους είχαν διασκεδάσει. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

236

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Και το θ εατρικό έ ργο Πατρ iOα ή Mαllτiλα διασκέδ ασε τους θ εατέ ς, αν και τους ε ίχαν κουρ ά σει οι συνεχε ίς προκλήσεις και οι ανεβασμένοι τόνοι των μαθητών της Ι ερατικής Σχολής, αφού με τη φασαρ ία δεν ακούγονταν οι δ ιάλογοι. Το πρωτό­ γονο αλλά και «ντεμοντέ » θ εατρικό έ ργο των ε ίκοσι λεπτών ε ίχε τό σο γερ ή και δ ραματική δομή, που ακό μα κι οι κωφά­ λαλοι τα καταλάβ αιναν όλα. 1. Μ ια γυναίκα με κατά μαυρο τσαντό ρ περπατάει στο δ ρό­ μο, παραμιλάει, σκέ φτεται. Γ ια κ άποιο λόγο ε ίναι δ υστυχι­ σμένη. 2. Η γυναί κα πετάει το τσαντόρ της κι ανακοινώ νει την λ ε ευ θερία της. Δεν φορ ά ει πια τσαντό ρ κι ε ίναι ευτυχισμένη. 3. Η οικογένειά της, ο αρραβωνιαστικό ς της, οι φίλοι της, άντρες μουσάτοι, μουσουλ μάνοι, είναι για πολλούς και δ ι ά ­ φορους λόγους αντίθ ετοι στην απελευθέ ρωσή της και θέλουν να της ξαναφορ έσουν το τσαντό ρ. Σε μια στιγμή οργής, η γυ­ ναίκα καίει το τσαντό ρ της. 4. Ο ι μουσάτοι μισαλλόδοξοι φανατικοί με τα κομπολόγια στο χέ ρι αντιδ ρούν με ανάλογη ένταση στο πείσμα της κοπέ ­ λας, κι ενώ τη σέρνουν απ' τα μαλλιά κι ε ίναι έτοιμοι να τη δο­ λοφονήσουν . . . 5. Τ η γλιτώνουν από βέβαιο θάνατο νεαροί στρατιώτες τής Δ ημοκρατίας. Το μικρό αυτό θεατρικό έ ργο είχε ανέβει πολλές φορές από τα μέ σα της δεκαετίας του 1930 μ έχρι το Β ' Π αγκό σμιο Πό ­ λεμο στα λύ κεια και στους συλλόγους λ αϊκής επιμό ρφωσης στην Ανατολία, με προτροπή του δυτικό φιλου κρ άτους, που ήθελε να κρατήσει τη γυναίκα μακριά από το τσαντό ρ και τις Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

237

θ ρησκευτικέ ς πι έσεις, αλλά ε ίχε ξεχαστεί μετά το 1950, όταν το δημοκρατικό κράτος μείωσε την ένταση των κεμαλικών με­ ταρρυθ μίσεων. Η Φ ουνντά Εσ έ ρ, που υποδυ όταν τη γυναίκα με το τσαντό ρ, όταν τη συνάντησα μετά απ ό χρ όνια στην Ιστανμπούλ σ ' ένα στούντιο ηχογρά φησης, μου είπε ότι ήταν πολύ περήφανη που και η μητέ ρα της είχε παίξει το 1948 τον ίδ ιο ρ όλο στο λύ κειο της Κιουτάχιας, αλλά δ υστυχώ ς, ε ξ αι­ τίας των γεγονότων που ξέ σπασαν στη συνέχεια, δ εν μπό ρε­ σε να γευτε ί κι εκε ίνη στο Καρς το θ ρ ίαμβο που της άξιζε. Όπως όλοι οι ταλαιπωρη μένοι από τις ναρκωτικές ουσίες, κουρασμένοι και φοβισμένοι η θοποιοί του θ ε άτρου, έ μοιαζε χαμένη, σαν να μη θυμόταν τίποτα' την πίεσα πολύ για να μου διηγη θ εί τι ακριβ ώ ς έγινε εκε ίνη τη νύχτα. Ξέ ρω λεπτομέ ρει­ ες επειδή μίλησα με πολλού ς αυτόπτες μά ρτυρες ό σων δια­ δ ραματίστηκαν εκε ίνο το βρ άδ υ : Ο ι κά τοικοι του Καρς που ε ίχαν κατακλ ύ σει το Θέ ατρο Μ ι λέτ ε ίχαν μείνει έ κπληκτοι με όσα ε ίδ αν στην πρώτη σκη­ νή . Αν και ο τίτλος ΠατρiOα ή Mαντiλατoυς είχε προετοιμάσει για ένα έ ργο επί καιρο με πολιτικά μηνύ ματα , πέ ρα από έναν­ δύο γέ ρους που θ υμούνταν από παλι ά το θεατρικό , κανε ίς δεν περί μενε να δ ει μια γυναίκα με τσαντό ρ. Οι κάτοικοι του Καρς θ εωρούσαν σ ύμβολο των πολιτικών ισλαμιστών τη μαντίλα. Η μυστηριώδης γυναίκα με το τσαντό ρ περπατούσε πέ ρα δώ ­ θ ε στο σκοτάδι της σκηνής και πολλοί ε ίχαν εντυπωσιαστε ί από το περήφανο, ακόμη κι αλ αζονικό ύφος της. Σεβασμό γι ' αυτήν ένιωσαν ακό μη και οι «ριζοσπαστικοί» δη μόσιοι υπάλ­ λη λοι που σνό μπαραν όσους φορούσαν ρούχα που υπαγό ρευε η θ ρησκε ία. Ένας ξύπνιος νεαρό ς, που μάντεψε ποιος ήταν Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

238

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

κάτω από το τσαντό ρ, γέλασε. Τα χάχανά του θύ μωσαν τους θ εατές στα μπροστινά καθίσματα. Στην αρχή όλοι τρ ό μαξ αν όταν στη δ ε ύτερη σκηνή η γυ­ ναίκα, κάνοντας ένα βήμα προς την ελευ θερ ία και τη φώτιση, ά ρχισε να βγάζει το μαύ ρο τσαντό ρ της. Εξηγε ίται αυτό' ακό­ μη και οι δ υτικό φιλοι κοσμικοί φοβούνταν τις συνέπειες που θ α μπορο ύ σαν να έ χουν οι απόψεις τους. Αυτοί παραήταν πρ όθ υμοι να με ίνουν όλα όπως ήταν στο Καρς, επει δή στην πραγματικότητα φοβούνταν τους πολιτικούς ισλαμιστές. Τ ώ­ ρα κανε ίς δεν σκεφτόταν ότι το κρ άτος θ α μπορούσε ν' ανα­ γκά σει τις «κουκου λωμένες» να βγάλουν τα τσαντό ρ τους, όπως έγινε τα πρώτα χρ όνια της Δη μοκρατίας απλά λέγανε, «τουλάχιστον ας μην αναγκαστούν να φορ έσουν τσαντό ρ και οι ξεσκέπαστες από το φόβο των ισλαμιστών, όπως έγινε στο Ι ράν». «Στην πραγματικότητα, οι κεμαλιστέ ς στις πρώτες σειρ έ ς καθ ισμάτων δεν ήταν κεμαλ ιστές, δ ειλοί ήταν», είπε αργότε ­ ρα ο Τουργκούτ μπέη στον Κα. Όλοι φοβούνταν ότι το επι ­ δεικτικό ξεγύμνωμα μιας «κουκουλωμένης» γυναίκας στη σκη­ νή θ α ήταν πρ όκληση όχι μόνο για τους φανατικού ς θ ρησκό ­ ληπτους, αλλά και για τους άνεργους και για όλο το συρφετό από άσχετους που είχαν μαζευτεί στην α ίθ ουσα. Π αρ ' όλ' αυ­ τά, ακριβώς εκε ίνη τη στιγμή, ένας δάσκαλος από τα μπρο­ στινά καθίσματα σηκώθηκε ό ρ θ ιος κι άρχισε να χειροκροτεί τη Φ ουνντά Εσέ ρ, που με κομψές κι αποφασιστικέ ς κινήσεις έβγαζε το τσαντό ρ της. Σύ μφωνα με τη γνώ μη κάποιων μαρ­ τ ύ ρων, η ενέργει ά του αυτή δ εν ε ίχε να κ άνει με τις εκσυγ­ χρονιστικ έ ς πολιτικέ ς του θέ σει ς τα γυμνά και παχουλά Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ ΙΟ Ν Ι

239

μπράτσα της γυναί κας κι ο ό μορφος λαιμό ς της του ε ίχαν ζα­ λίσει ακό μη πιο πολύ το ζαλισμ ένο απ ' το ποτό μυαλό του. Στο μοναχικό και ταλ αίπωρο δάσκαλο έδ ωσαν θ υμωμένες απαντήσεις μια χούφτα νεαροί από τα πίσω καθίσματα. Η κατάσταση ε ίχε ενοχλήσει και τους δημοκρατικούς στις μπροστινές σειρ ές. Τους ε ίχε μπερδέψει το γεγονό ς ότι κά­ τω από το τσαντό ρ, αντί για το φωτεινό πρ ό σωπο μιας χω­ ριατοπούλας με γυαλιά που διψούσε για μάθηση, εμφανίστη­ κε η Φ ουνντά Ε σ έ ρ, μια πεταχτή χορε ύ τρια του χορού τής κοιλι άς. Μήπως αυτό σήμαινε ότι μόνο οι πουτάνες κι οι ανή­ θ ικες βγάζουν το τσαντό ρ τους; Σ ' αυτή την περίπτωση , θ α ε ίχαν δίκιο οι ισλαμιστές. Απ ό τα μπροστινά κα θίσματα, ο βοη θό ς νομάρχη φ ώ ναξ ε, «Λάθ ος, ε ίναι λάθ ος» . Ό μως η Φ ουνντά Εσ έ ρ δ εν πε ίστηκε ούτε ό ταν στη φωνή του προ­ στέθηκαν κι άλλες φωνές, ίσως για να τον κολακέψουν. Κι ενώ οι μπροστινές σειρές παρακολουθούσαν με σεβασμό κι ανη­ συχία το φωτισμένο κορίτσι της Δ η μοκρατίας να υπερασπί­ ζεται την ελευθερ ία του, από την πλευρά των μαθητών της Ι ε­ ρατικής Σχολής ακούστηκαν μια-δυο απειλητικές φωνέ ς, που ό μως δεν φόβισαν κανέναν. Ο αντιδήμαρχος στις μπροστι­ νές σειρές, ο εργατικός και γενναίος υπαστυνό μος της Ασφ ά­ λειας Κασίμ μπέ η, που στον καιρ ό του ε ίχε τσακίσει τα μέλη του ΡΚΚ, και οι άλλοι ανώτατοι δημό σιοι υπάλλη λοι, ο επαρ­ χιακό ς δ ιευθ υντής του υποθ ηκοφυλακείου, ο πολιτιστικός δι­ ευθ υντής, που δ ουλειά του ήταν να μαζεύ ει κασέτες με κουρ­ δ ική μουσική και να τις στέλνει στην Άγκυρα (είχε έ ρ θει με τη γυναίκα του, τις δυο κό ρες του, τους τέσσερις γιους του, που τους είχε φορ έσει γραβάτες, και τους τρεις ανιψιούς του) , με Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

240

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ρικοί α ξιωματικοί με πολ ιτικά και οι γυναίκες τους δ εν φο­ βούνταν καθόλου τη φασαρ ία που θ α μπορούσαν να ξ εσηκώ ­ σουν μερικοί νεαροί της Ι ερατικής Σχολή ς οι οποίοι καλά κα­ λά δ εν ήξεραν τι έ καναν. Ίσως επει δή βασίζονταν στους αστυνομικού ς με πολιτικά που ήταν σκορπισμένοι σ ' όλη την α ίθουσα, στους αστυνομικού ς με στολή που ήταν μαζεμένοι στις γωνίες και στους στρατιώτες, που κάποιοι λέγανε ότι πε­ ρ ί μεναν π ίσω από τη σκηνή . Ακό μη πιο σημαντικό ήταν το ότι η βραδ ι ά μεταδι δόταν ζωντανά από την τη λε ό ραση , κάτι που τους έδ ινε την εντύ πωση ότι τους παρακολου θού σε όλη η Τουρκία και η Άγκυρα, κι ας ήταν μόνο τοπική η εκπομπή . Το πλήθ ος των θ εατών στην πλατε ία και οι εκπρό σωποι του κράτους στις πρώτες σειρ έ ς παρακολου θού σαν την παρ ά­ σταση έχοντας κάπου στο μυαλό τους πως η τη λεό ραση ανα­ μετέδ ι δε όσα γίνονταν στη σκηνή, κι αυτό ήταν αρκετό ώ στε οι χυδαιότητες, τα σχόλια πολιτικού περιεχομένου και οι βλα­ κε ίες να τους φαίνονται πιο κομψά και πιο αινιγματικά απ ' όσο ήταν. Υπήρχαν μερικοί που κάθ ε τό σο γύ ριζαν και κοί­ ταζαν την κάμερα της τη λε ό ρασης για να δ ιαπιστώσουν αν δούλευε ακό μη, άλλοι στα πίσω καθίσματα που κουνούσαν τα χέ ρια τους κι άλλοι, στις πιο μακρινέ ς γωνιέ ς της αίθουσας, που δεν τολ μούσαν ούτε να σηκωθούν απ ' τη θέ ση τους από φό βο «μήπως τους δουν». Αντί να καθίσουν στα σπίτια τους και να δουν στην τη λ εό ρασή τους όσα γίνονταν στη σκηνή, η ζωντανή μετάδοση της βραδ ιά ς από την τοπική τη λε ό ραση ε ίχε δη μιουργήσει στους περισσότερους κατοίκους του Καρς την επιθ υμία να έ ρθουν στο θέ ατρο και να δουν το συνεργείο που έ κανε το γύρισμα. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧlOΝΙ

241

Λες κι ήταν ρούχο για πλύσιμο, η Φ ουνντά Εσέ ρ ε ίχε βάλει το τσαντό ρ της σε μια μπρούντζινη λεκάνη κι είχε αρχίσει να το τρίβει, αφού πρ ώτα του έ ριξ ε με τρ όπο αποπάνω, αντί γι ' απορρυπαντικό , βενζίνη . Κι επειδή ε ίχε βάλει τη βενζίνη σ ' ένα μπουκάλι απορρυπαντικού Ακίφ, που συμπτωματικά εκεί­ νη την εποχή το χρησιμοποιού σαν πολύ οι νοικοκυρ έ ς στο Καρς, όχι μόνο όσοι ήταν στην αίθουσα αλλά κι όλοι στο Καρς ένιωσαν μια παράξενη ανακούφιση, νομίζοντας πως η επα­ ναστ άτρια, ελ ε ύθ ερη κοπέλα ε ίχε α λλάξει γνώ μη κι απλά έπλενε ήσυχα ήσυχα το τσαντό ρ της. «Άντε, κοπέλα μου, τρίψε δυνατά ! » φώναξε κάποιος από τις πίσω σειρ έ ς . Ακούστηκαν γέλια, οι υπάλλη λοι μπροστά ενοχλήθηκαν, όλοι ό μως στην αίθ ουσα ε ίχαν την ίδια άποψη. « Π ού ε ίναι το ΟΜΟ σου, κοπέλα μου ; » φώναξε κάποιος άλ­ λος. Ή ταν οι νεαροί της Ιερατικής Σχολής, ό μως κανείς δεν θύ­ μωσε μαζί τους, επειδή όχι μόνο δεν ενοχλούσαν, αλλά έ καναν και τον κόσμο να γελάει. Ο ι δημόσιοι υπάλλη λοι στις μπροστι­ νές θέσεις αλλά και πολλοί θ εατές στην αίθουσα θέλανε να τε­ λειώνει το ξ επερασμένο, ακραίο και προκλητικό αυτό εργάκι πριν ξεσπάσουν τίποτα δυσάρεστα επεισόδ ια. Μ ετά από χρό­ νια, πολλοί με τους οποίους μίλησα για κε ίνη τη μέ ρα μού εί­ παν το ίδιο: οι περισσότεροι εκείνο το βράδυ στο Θέατρο Μ ι­ λέτ, από τους υπαλλή λους μέχρι τους φτωχούς σπου δ αστές, θέλανε να διασκεδάσουν λίγο και να ζήσουν μέ σω του θ ε άτρου μια διαφορετική εμπειρία. Μ πορεί κάποιοι από τους μαθητές της Ι ερατικής Σχολής να θέλανε να ξ επεράσουν λίγο το μέτρο, αλλά μέχρι εκείνη την ώ ρα δεν προκαλούσαν καμιά ανησυχία. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

242

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Αλλά και η Φ ουνντά Ε σ έ ρ το παρατράβη ξ ε λίγο το σκοινί, μετατρ έποντας, όπως κάνουν συχνά οι νοικοκυρέ ς στις δια­ φημίσεις, το πλύσιμο σε διασκέδαση. Όταν ήρθε η ώ ρα, έβγα­ λε το μουσκεμένο μαύ ρο τσαντό ρ από τη λεκάνη, το άνοιξ ε σαν σημαία, λες κι ετοιμαζόταν να το κρεμάσει να στεγνώ σει, και το έδ ειξ ε στους θ εατέ ς. Κι ενώ οι θ εατέ ς κοίταζαν απο­ ρημένοι και προσπαθούσαν να καταλάβουν τι θ α γινόταν με­ τά, εκε ίνη έβγαλε από την τσέπη της έναν αναπτήρα και τον πλησίασε σε μια άκρη του υφ ά σματος. Για λίγο όλοι σ ώπα­ σαν. Ακούστηκε η ανάσα της φωτι άς που τύλιξε με δ υνατό θό­ ρυβο το τσαντό ρ. Η αίθ ουσα φωτίστηκε μ ' ένα φως παρ άξε­ νο και τρομαχτικό. Π ολλοί θ εατέ ς, έντρομοι, σηκώθηκαν ό ρ θ ιοι. Κανε ίς δεν το περί μενε αυτό . Φ οβήθηκαν ακό μη κι οι πιο αδι άλλακτοι κοσμικοί. Κι όταν η γυναίκα πέταξε κάτω το τσα­ ντό ρ, μερικοί φοβήθηκαν ότι θ α έπαιρναν φωτιά το παμπά­ λ αιο ξύλινο δάπεδο της σκηνής και οι βρ ό μικες βελούδινες κουρτίνες με τα μπαλώ ματα, απομεινά ρια της πλουσιότερης περι όδ ου του Καρς. Ο ι περισσότεροι ό μως ε ίχαν τρομοκρα­ τη θ εί επειδή πολύ σωστά ε ίχαν καταλάβει πως η κατάσταση ε ίχε ξεφ ύγει . Όλα πια ήταν πιθ ανά . Από τις σειρ ές των μαθ ητών της Ι ερατικής Σχολής σηκώ ­ θ ηκε ένα βουητό, ξέ σπασε θό ρυβος. Ακούστηκαν αποδοκι­ μασίες, φωνές, θ υμωμένες κραυγέ ς. «Άθ εοι, εχθ ροί της π ί στης ! » φ ώναξε κάποιος. «Άπιστοι, άθ εοι ! » Οι πρώτες σειρ έ ς δ εν ε ίχαν συνέλθ ει ακό μη από την έκ­ πλη ξη . Κανείς δεν ά κουσε κι εκε ίνο το μοναχικό και γενναίο Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

243

δά σκαλο που σηκώθ ηκε και φ ώ να ξ ε, «Σιωπή, κοιτάξτε ! » . Ένας άνεμος αγωνίας σά ρωσε την αίθουσα όταν ο κόσμος κα­ τάλαβε ότι οι αποδοκιμασίες, οι φωνέ ς και τα συνθήματα δεν θ α σταματούσαν κι ότι η φασαρία θ α μεγάλωνε. Ο διευθ υντής του επαρχιακού κέντρου υγείας, ο γιατρ ός Νεβζάτ, σήκωσε απότομα κι οδήγησε σέ ρνοντας σχεδόν προς την έξοδο τους κοστουμαρισμένους γιους του, την κόρη του με τις κοτσίδες και τη γυναίκα του που ε ίχε φορ έ σει το καλύτερ ό της ρούχο, ένα πράσινο κρεπ φό ρεμα . Ο έμπορος Σαντίκ μπέη, από τους παλιούς πλούσιους του Καρς, που ε ίχε έ ρ θ ει στην πόλη από την Άγκυρα για να τακτοποιήσει κάποιες δουλ ειέ ς του, ση­ κώθηκε να φ ύγει μαζί με το δικηγό ρο Σαμπίτ μπέη, φίλο του από το δημοτικό και μέλος του Λαϊκού Κό μματος. Ο Κα ε ίδε ότι οι πρ ώτες σειρ έ ς ε ίχαν παραλύσει απ ' το φόβο, αλλά συ­ νέ χισε να κάθ εται στη θέ ση του χωρ ίς να μπορε ί ν' αποφασί­ σει τι έπ ρεπε να κάνει : σκέφτηκε να σηκωθ εί και να φ ύγει, όχι για ν' αποφ ύγει τα γεγονότα που θ α ξεσπού σαν, αλλ' από φό ­ βο μήπως ξεχάσει το ποίημα που ε ίχε στο μυαλό του και, εξαι­ τίας της φασαρ ίας και του θο ρύβου, δ εν το ε ίχε γράψει ακό ­ μη στο πράσινο τετράδ ιό του. Ε κείνη ακριβώς τη στιγμή πλη­ σίασε στη γεμάτη καπνούς σκηνή ο διευθυντής της Υπηρεσίας Τη λεφ ώνων, ο Ρετζαι μπέη, τον οποίο σεβόταν όλο το Καρς για τις γνώ σεις του κι επειδή ήταν κύ ριος. «Κό ρη μου», ε ίπε δυνατά , «μας ά ρεσε πολύ το κεμαλικό θε­ ατρικό σας. Ό μως φτάνει πια . Κοιτάξτε, όλοι είναι ανήσυ­ χοι, επικρατε ί αναβρασμός». Η φωτιά που ε ίχε κάψει το τσαντό ρ στο πάτωμα είχε σβή­ σει πολύ γρήγορα και η τυλιγμένη στους καπνού ς Φ ουνντά Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

244

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Εσέρ είχε αρχίσει να διαβάζει το μονόλογο για τον οποίο ο συγγραφέας τού ΠατρiOα ή Τσαντόρ ένιωθε πολύ περήφανος. Το πλήρες κείμενό του το βρήκα ανάμεσα στα βιβλία των εκ­ δόσεων Χαλκεβλερί του 1936. Ο συγγραφέας, που παρά τα ενενήντα δύο του χρόνια ήταν πολύ ακμαίος, όταν τον συνά­ ντησα τέσσερα χρόνια μετά τα γεγονότα στην Ιστανμπούλ, ενώ απ' τη μια μεριά μάλωνε τα άτακτα εγγόνια του που πη­ δούσαν πάνω του (στην πραγματικότητα ήταν δισέγγονά του), απ' την άλλη μου έλεγε ότι απ' όλα του τα έργα (ΟΑτα­ τούρκ έρχεται, Κεμαλικά θεατρικά για τα λύκεια, Αναμνήσεις από

κ.ά.) μόνο σ' αυτό, το οποίο σήμερα, τι κρίμα, είναι ξεχασμένο (δεν είχε ιδέα ούτε ότι το έργο είχε παιχτεί στη σκηνή του Καρς ούτε ότι είχαν ακολουθήσει επεισόδια), οι μαθήτριες του λυκείου και οι υπάλληλοι σηκώνονταν όρθιοι σ' ένα συγκεκριμένο μέρος και χειροκροτούσαν με δάκρυα στα μάτια. Τώρα δεν ακουγόταν τίποτ' άλλο πέρα από τις αποδοκι­ μασίες των σπουδαστών της Ιερατικής Σχολής, τις απειλητι­ κές κι οργισμένες φωνές τους. Παρ' όλο που στο μπροστινό μέρος της αίθουσας επικρατούσε ένοχη κι ανήσυχη σιωπή, ελάχιστοι θεατές μπόρεσαν ν' ακούσουν τα λόγια της Φουν­ ντά Εσέρ. Από τις πίσω σειρές ακούστηκε σ' όλη την αίθουσα μια οργισμένη απάντηση που ταίριαζε στην περίσταση, κι ας μην είχαν ακούσει όλοι τους λόγους για τους οποίους η οργι­ σμένη κοπέλα του έργου είχε πετάξει το τσαντόρ της, ότι τα προσόντα των ανθρώπων και των λαών δεν βρίσκονται στα ρούχα αλλά στις ψυχές τους, ότι τώρα πρέπει να βγάλουμε τα τσαντόρ, τις μαντίλες, τα φέσια και τα σαρίκια, που μαυρίΕκεΙνον,

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

245

ζουν την ψυχή μας και συμβολίζουν την οπισθοδρόμηση, και να πλησιάσουμε τρ έχοντας τους πολιτισμένους και σ ύγχρο­ νους λαούς, την Ευρώπη : «Τρ έχα κι εσύ γυμνή στην Ε υρ ώπη σου, τρ έχα ολόγυμνη ! » Ακό μη κι από μπροστά ακούστηκαν γέλια και χειροκροτή­ ματα επιδοκιμασ ίας, κι αυτό απογοήτευσε και τρ ό μαξ ε πε­ ρισσότερο απ ' οτιδήποτε άλλο τις μπροστινέ ς σειρ έ ς. Τότε περίπου ο Κα, και μαζί του πολλοί άλλοι, σηκώθηκε απ ' τη θέση του. Ο καθένας μες στην α ίθ ουσα έλεγε τα δ ικά του, οι θ εατέ ς στις πίσω σειρές φώναζαν θ υμωμένοι' κάποιοι, καθώς πήγαιναν προς την π ό ρτα, προσπαθού σαν να γυρ ίσουν και να κοιτάξουν πίσω' και η Φ ουνντά Ε σ έ ρ συνέ χι ζε ν ' απαγ­ γέλλει το ποίημα που σχεδόν κανε ίς δεν άκουγε πια.

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

18

Μη ν πυρο β ολείτε, τα τουφέκια είναι γεμάτα ! Η επανάσταση στη σκη νή Έπειτα όλα έγιναν πολύ γρήγορα. Στη σκηνή εμφανίστηκαν δύ ο με μούσ ι και σκουφ ί. Στα χέ ρια τους κρατούσαν σκοινί και μαχαί ρια κι ήταν φανερ ό πως ήθ ελαν να τιμωρήσουν τη Φ ουνντά Ε σέ ρ που βγάζοντας και καίγοντας το τσαντό ρ της ε ίχε αμφισβητήσει το θέλη μα του Θ εού. Μόλις η Φ ουνντά Εσ έ ρ βρ έθηκε στα χέ ρια τους, ά ρχισε να κάνει προκλητικέ ς, σχε δόν ερωτικές κινήσεις. Δ εν συμπεριφερ όταν σαν φωτισμ ένη η ρω ίδ α, αλλά σαν «γυναίκα που πρ ό κε ιται να πέσε ι θύ μα βιασμο ύ ». Ή ξ ερε ν ' απευθύνεται στη σεξο υαλ ικότητα των αντρών, με το κεφάλι σκυφτ ό και ικετευτικό β λέ μμα, σαν πρ ό βατο επί σφαγή , ωστ ό σο δ εν προκάλεσε την αναστάτωση που περ ί μενε. Ο ένας από τους δύο φανατικούς με τα γένι α ( α δέξ ια μακιγια­ ρισμ ένος, αφού πριν από λίγο υποδυ όταν τον πατέ ρα) την τράβη ξ ε απ ' τα μαλλιά και την έ ρ ι ξε στο δάπεδο της σκηνής, ενώ ο άλλος, με ύ φος που θύ μιζε πίνακες της Αναγέννησης με θέ μα τη Θvσiα TOV Αβραάμ, έβαλε το μαχα ί ρι του στο λαιμό Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

247

της. Το ταμπλό βιβάν θύ μιζε εικόνες από την «επανάσταση των οπισθοδ ρομικών και των θ ρησκόληπτων», που, πολύ συ­ χνά , στη σκέψη της και μόνο τρομοκρατούνταν κατά τα πρ ώ­ τα χρ όνια της Δη μοκρατίας οι εξευρωπαϊσμένοι δ ιανοούμε­ νοι κι οι υπάλλη λοι . Π ρώ τα τρ ό μαξ αν οι η λ ικιωμένοι υπάλ­ λ η λοι στις πρ ώ τες σειρ έ ς και οι συντηρητικοί γέ ροι που κάθ ονταν π ίσω . Η Φ ουνντ ά Ε σ έ ρ και οι «δύο οπα δοί της θ εοκρατ ίας » έ μειναν δεκαοκτώ ακριβώ ς δ ευτερόλεπτα ακίνητοι, χωρ ίς να χαλάσουν καθόλου την πολύ σπουδ αία αυτή πόζα τους. Επει­ δή σ ' αυτό το χρονικό δ ι άστημα ο κό σμος στην α ίθ ουσα ε ίχε χάσει τον έλεγχο, πολλοί κάτοικοι του Καρς με τους οποίους μ ίλησα αργότερα μου ε ίπαν ότι και οι τρεις ε ίχαν μείνει πο­ λύ περισσότερη ώ ρα ακίνητοι. Α υτό που θύ μωσε τους μαθ η­ τέ ς της Ι ερατικής Σχολής δεν ήταν μ όνο η ασχήμια, η κακ ία, η παρουσ ίαση των «φανατικών θ ρησκόληπτων» που ε ίχαν βγει στη σκηνή σαν καρικατούρες, ούτε το γεγονός ότι αντ ί να προβλη θ εί το ζήτη μα των κοριτσι ών με τη μαντίλ α προ­ βαλλό ταν το ζήτη μα της γυνα ίκας που ε ίχε βγάλει το τσα­ ντόρ της . Θύ μωναν ακό μη πιο πολύ επειδή βρ ίσκονταν σε α δ ιέξοδο, κι έ χοντας καταλάβ ει πως το έ ργο ήταν μια τολ­ μηρά σκηνοθετημένη προβοκάτσια, ξεφώνιζαν και πετούσαν πρ άγματα στη σκηνή -μισό πορτοκάλι, ένα μαξιλά ρι- για να εκδη λώ σουν την οργή τους, κι έτσι πέφτανε ακό μη πιο βα­ θ ι ά στην παγίδ α που τους ε ίχαν στήσει. Γι ' αυτό , έ νας απ ' αυτο ύ ς, ο Α μπντουραχμ άν Οζ, ένας κοντ ός με φαρ δ ιούς ώ μους από την τελευταία τάξη, με μεγαλύτερη εμπειρ ία απ ' όλους στην πολιτική (το πραγματικ ό του ό νομα, αυτ ό που Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

248

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

δήλωσε ο πατ έ ρας του τρεις μέ ρες μετά , όταν ή ρθ ε απ ό το Σίβας να παραλάβ ει το πτώ μα του, ήταν άλλο) , προσπάθη­ σε, χωρ ίς ό μως επιτυχία, να ηρεμήσει τους συμμαθητέ ς του, να τους κάνει να σωπάσουν και να καθίσουν στις θέσεις τους. Τα χειροκροτήματα κι οι αποδοκιμασίες από τον κόσμο στην α ίθ ουσα ε ίχαν δώσει κουρ άγιο στους οργισμένους μαθητέ ς. Και το ση μαντικότερο: οι νεαροί ισλαμιστέ ς, αν και «αδύνα­ μοι κι ανοργάνωτοι» στο Καρς σε σ ύγκριση με τις γύ ρω πε­ ριοχέ ς, για πρ ώ τη φορ ά ακούγονταν με τόλμη σαν μια φωνή και βλέπανε με έ κπλη ξη και χαρ ά ότι μπορούσαν να τρομά­ ξουν τους εκπροσώ πους του κρ άτους και τους στρατι ώ τες. Τώ ρα, κι ενώ η τη λε ό ραση αναμετέδ ι δ ε σ ' όλη την πόλη τα γεγονότα , δ εν μπορούσαν να μην απολαμβάνουν αυτή την επίδειξη ισχύος. Βέβαια, αργότερα ξεχά στηκε ότι πίσω απ ' αυτή την όλο και μεγαλ ύτερη φασαρί α και το θό ρυβο κρυβ ό­ ταν και η επιθ υμία για δ ιασκέδαση . Έχοντας δ ει πά ρα πολ­ λέ ς φορ έ ς το βίντεο, ξέ ρω ό τι κ άποιοι μα θ ητ έ ς γελούσαν ακ ό μη κι ό ταν έβριζαν κι επαναλά μβαναν τα συνθή ματ ά τους , κι ότι τα χειροκροτήματα κι οι αποδοκιμασίες εκφρ ά­ ζονταν από συνη θ ισμένους ανθ ρ ώπους, από πατριώτες που στο τέλος της παράξενης εκε ίνης «θ εατρικής» βραδ ιά ς ήθ ε­ λαν να εκφρ άσουν τη βαρεμά ρα τους και την επι θ υμία τους για λίγη δ ιασκέδ αση . Κάποιοι μου ε ίπαν, «Αν οι μπροστινέ ς σειρ έ ς δ εν έδ ιναν τό σο μεγάλη σημασία στο θό ρυβο και τη φασαρία, δ εν θ α ε ίχε γίνει τίποτα απ ' όσα έγιναν», κι άλλοι, «Το γεγονό ς ότι στα δ εκαοκτώ εκε ίνα δευτερόλεπτα οι ανώ ­ τεροι δη μό σιοι υπάλλη λοι και οι πλού σιοι ανησ ύ χησαν και παί ρνοντας τις οικογένειέ ς τους σηκώθ ηκαν να φ ύγουν, δ ε ίDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ ΙΟΝΙ

249

χνει ότι ήξεραν τι επρ ό κειτο να συμβε ί κι ότι όλα ήταν προ­ σχε δ ιασμένα από την Άγκυρα» . Τ ότε βγήκε και ο Κα από την α ίθουσα, καθώς δ ιαπίστωσε με τρ ό μο ότι κινδύνευε να ξ εχάσει το ποίη μα που ε ίχε στο μυαλό του. Την ίδ ια στιγμή εμφανίστηκε στη σκηνή ο σωτή­ ρας που θ α γλίτωνε τη Φ ουνντά Εσ έ ρ από τα χέ ρια των «οπι­ σ θοδ ρομικών» με τα γένια : ήταν ο Σουνάι Ζαϊ μ' φορούσε ένα καλπάκι σαν αυτό που φορούσαν ο Ατατούρκ και οι ή ρωες του αγώνα της ανεξαρτησίας και στρατιωτική στολή της επο­ χής του 1930. Μόλις εμφανίστηκε στη σκηνή με σίγουρο βή­ μα (χωρ ίς ν ' αφήνει να φανεί καθόλου ότι κούτσαινε λίγο) , οι δ υο φανατικοί «οπισθοδ ρομικοί» με τα γένια έπεσαν τρομαγ­ μένοι κάτω. Ε κείνος ο μοναχικό ς η λικιωμένος δάσκαλος ση­ κώθηκε ό ρθ ιος και χειροκρ ότησε μ ' ενθουσιασμό τον Σουνάι. « Ζήτω ! Μ πράβο! » φώναξαν ένα-δ υο άτομα . Σαν οπτασία από έναν άλλο κόσμο φ άνταξ ε στα μάτια των κατοίκων του Καρς ο Σουνάι Ζαϊ μ όταν έπεσε πάνω του μια δέ σμη δ υνατό φως. Όλοι πρ ό σεξ αν πό σο ό μορφος, π όσο λαμπερ ός ήταν. Το αποφασιστικό και δ ραματικό ύ φος του στους ρόλους του Τ σε Γκεβάρα, του Ροβεσπιέ ρου και του επαναστάτη Ε μβέρ πασά, που τον ε ίχε κάνει τόσο δημοφιλή ανά μεσα στους αριστερούς φοιτητές τη δεκαετία του 1970, και οι εξαντλητικέ ς περιοδεί­ ες του στην Ανατολία, που του ε ίχαν σακατέ ψει το πόδ ι, δεν ε ίχαν φ θ ε ί ρει τε λε ίως την ε ύθ ραυστη και κάπως γυναικε ί α ομορφιά του. Μ ε μια κομψή κίνηση έ φερε τον ά σπρο δ είχτη του δεξιού γαντοφορεμένου χεριού του στο πιγούνι κι όχι στα χε ίλη του . «Σιωπή», ε ίπε . Έτσι, χωρ ίς λόγο, αφού όλοι στην αίθ ουσα είχαν σωπά σει Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

250

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

και στο κεί μενο δ εν υπήρχε αυτή η λέξη. Ο ι ό ρ θ ιοι ξανακάθ ι­ σαν και τον ά κουσαν να λέει και κάτι άλλο : «Υποφέ ρει ! » Φ αίνεται πως ακούστηκε η μισή μόνο φράση, επειδή κα­ νε ίς δεν κατάλαβε ποιος υπέφερε. Π αλιά , μ ' αυτή τη λέξη το μυαλό πήγαινε στο λαό , στο έθνος τώ ρα ό μως οι κάτοικοι του Καρς δεν καταλάβ αιναν ποιος υπέφερε - οι ίδ ιοι, η Φουνντά Ε σέ ρ, ή μήπως η Δ ημοκρατία ; Αλλά το περιεχό μενο της λέ ­ ξης ήταν πραγματικό. Όλη η αίθ ουσα είχε βυθ ιστε ί σε μια ε ύ ­ θ ραυστη σιωπή ανάκατη με φόβο. «Τιμημένε και φίλτατε τουρκικέ λαέ», ε ίπε ο Σουνά ι ΖαΙ μ. «Κανείς δ εν μπορε ί να σε γυρ ίσει πίσω από το μεγάλο κι ευ­ γενικό ταξίδι που έχεις ξεκινήσει στο δ ρό μο του διαφωτισμού. Μ ην ανησυχε ίς. Οι αντιπροοδευτικοί, οι άθλιοι, οι συντηρη­ τικοί δεν μπορούν να σταματήσουν τον τροχό της Ι στορ ίας. Τα χέ ρια που απλώνονται στη δημοκρατία, την ανεξαρτησία, το διαφωτισμό θ α τσακιστούν». Το κοροϊδευτικό σχόλιο που έ κανε ένας θαρραλέ ος κι εν­ θουσιώδ ης συμμαθ ητής του Νετζίπ, δυο καθίσματα πιο πέ­ ρα, σχε δόν δ εν ακού στηκε καθόλου. Στην αίθ ουσα επικρα­ τούσε βαθ ι ά σιωπή , θ αυμασμό ς ανάκατος με φόβο. Στέκο­ νταν όλοι ακίνητοι σαν κεριά , περιμένοντας το σωτήρα να πει ένα-δ υο πράγματα σκληρ ά αλλά και συμπαθ ητικά που θα έδι­ ναν νόη μα στη βαρετή βραδ ι ά , μια-δ υο σοφ έ ς ιστορ ίες που θα τις συζητού σαν το β ρ άδ υ στο σπίτι τους, εκείνος ό μως σιω­ πούσε. Τότε ακριβώς εμφανί στηκαν κι απ ' τις δ υο πλ ευρ έ ς της σκηνής δ υο στρατι ώτες. Σ ' αυτο ύ ς προστέθ ηκαν άλλοι τρεις, που μπήκαν από την πίσω πόρτα του θε άτρου, προχώ Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

251

ρησαν δίπλα στα καθίσματα κι ανέβ ηκαν στη σκηνή . Το γε­ γονό ς ότι οι η θοποιοί περπάτησαν ανάμεσα στους θ εατέ ς , όπως γίνεται στις σ ύ γχρονες παραστά σεις , στην αρχή τρ ό­ μαξ ε τους κατοίκους του Καρς , έπειτα τους δ ιασκέδασε. Την ίδια στιγμή οι θ εατέ ς αναγνώ ρισαν τον αγγελ ιοφ ό ρο με τα γυαλ ι ά, που ανέβη κε τρ έ χοντας στη σκηνή , και γέλασαν. Ή ταν ο Γυαλάκιας , ο χαριτωμένος κι έξυπνος ανιψιός του δ ι­ ευ θ υντή του Γ ενικού Π ρακτορείου Τύπου , που τον γνώ ριζε όλο το Καρς επειδή καθόταν κάθ ε μέ ρα στο μαγαζί. Πλησία­ σε τον Σουνάι Ζαι μ , εκε ίνος έσκυψε και το παιδί τού ψιθύ ρισε κατι στ αυτι. Όλο το Καρς ε ίδ ε πόσο στενοχώ ρησαν τον Σουνάι Ζαι μ αυτά που ά κουσε. « Μόλις μάθ αμε ότι ο διευθ υντής του Εκπαιδ ευτικού Ινστι­ τούτου πέθ ανε στο νοσοκομε ίο», ε ίπε ο Σουνάι ΖαΙμ. «Η πο­ ταπή αυτή δολοφονία είναι η τελ ευταία επίθ εση στη Δ ημο­ κρατία , στο κοσμικό κρ άτος, στο μέλλον της Τουρκίας ! » Και πριν η α ίθ ουσα χωνέψει την κακή είδηση , οι στρατιώ­ τες στη σκηνή κατε βάζουν τα όπλα απ ' τον ώ μο , τα οπλίζουν και τα στρ έφουν στον κόσμο. Έ ριξαν όλοι από μια βολή' ο θό­ ρυβος ήταν εκκωφαντικός. Θ α μπορούσε να σκεφτε ί κανε ίς ότι όλ' αυτ ά ήταν ένας ήπιος εκφοβισμ ό ς , ή ένα ση μάδ ι αναγνώ ρισης της πικρής αλήθ ειας της ζωής που ερχόταν από το φανταστικό κό σμο. Ο ι κάτοικοι του Καρς , που δεν ε ίχαν την εμπειρ ία πολλών θ ε­ ατρικών παραστά σεων, νό μισαν πως επρ ό κειτο για κάποιο σκηνογραφικό νεωτερισμό δυτικής προέλευσης . Π αρ ' όλ' αυτά, ο κ ό σμος στην α ίθ ουσα κινήθηκε , ταρ άι

,

ι

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

252

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

χτηκε. Ό σοι φοβήθηκαν απ ' το θό ρυβο των πυροβολισμών, υπέθ εσαν πως η κίνηση προή λθε από τους άλλους, που τρό ­ μαξαν κι αυτοί . Ένας- δυο έ καναν να σηκω θούν, οι «οπισθο­ δ ρομικοί» με τα γένια στη σκηνή λούφαξαν ακό μη πιο πολύ . «Να μην κουνη θ εί κανε ίς ! » ε ίπε ο Σουνάι ΖαΙμ. Την ίδ ια στιγμή οι στρατιώτες όπλισαν π άλι τα όπλα τους κι έβαλαν ξ ανά σημάδι τον κόσμο. Ο κοντό ς, θ αρραλέος μα­ θητής που καθόταν παραδίπλα στον Νετζίπ σηκ ώθηκε ό ρ­ θ ιος και φ ώναξε ένα σύνθη μα : «Ανάθ εμά σας, άθ εοι κοσμικοί , ανάθ εμά σας, άπιστοι φα­ σίστες ! » Οι στρατιώτες ξ αναπυροβόλησαν. Ένας άνεμος αναταραχής και φόβου σ ά ρωσε πάλι την α ί­ θουσα μαζί με τον εκκωφαντικό θό ρυβο. Αμέ σως μετά, όσοι κάθονταν στις πίσω σειρέ ς ε ίδαν το μα­ θ ητή που πριν από λίγο ε ίχε πει το σύνθ η μα να σωριάζεται στο κάθ ισμά του κι ύ στερα να τινάζεται πάνω και να κουνάει έξαλλα τα χέ ρια του. Κάποιοι, που όλο το βράδυ διασκέδ α­ ζαν με τα καμώ ματα των μαθητών της Ι ερατικής Σχολής, έβα­ λαν τα γέλια με τις χειρονομίες του αλλά και με τον τρόπο που σωριά στηκε, σαν αλη θ ινό ς νεκρ ός, στο κάθ ισμά του. Μόνο με την τρ ίτη ομοβροντία κάποιοι στην αίθουσα υπο­ ψι άστηκαν πως τα πυρ ά ήταν πραγματικά . Αντίθ ετα απ ' ό ,τι συμβα ίνει με τα ά σφαιρα πυρ ά , σε περιπτώ σεις σαν αυτή -ό πως τα βρ άδια που οι στρατιώτες κυνηγάνε στους δρ ό μους τρομοκρ άτες- δ εν ακούει κανεί ς μόνο με τ ' αυτιά του αλλά και με το στομάχι . Ένας παράξενος ήχος ακού στηκε από την τερ ά στια γερμανική σ ό μπα που σαράντα χρ όνια τώ ρα ζέ Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

253

σταινε την α ίθ ουσα' ε ίχε τρυπήσει κι από το μπουρί της , λες κι ήταν τσαγερ ό που έβραζε , βγαίνανε καπνοί . Κάποιος ε ίχε σηκω θ ε ί από τις μεσα ίες σειρ έ ς και κατευ θ υνόταν προς τη σκηνή , φαινόταν το ματωμένο κεφ άλι του, η αίθουσα μύ ριζε μπαρούτι. Ενώ οι περισσότεροι θ εατέ ς εξ ακολουθού σαν να είν' ακίνητοι και σιωπη λοί σαν ξόανα, όλοι υποψιάζονταν ότι σε λίγο θ α ξ εσπούσε πανικό ς. Στην αίθ ουσα βασίλευε η μο­ ναξ ι ά που νι ώθ ει ο άνθρωπος ό ταν β λέπει ένα τρομακτικό όνειρο. Ωστό σο η φιλόλογος κυρία Νουριγιέ , ενθουσιασμένη καθώς ήταν με την αλη θοφ άνεια των εφέ , σηκώθηκε για πρώ ­ τη φορά ό ρθ ια στη θέση της κι ά ρχισε να χειροκροτεί ό σους βρ ίσκονταν στη σκηνή . Ήταν η στιγμή που είχε σηκω θ ε ί κι ο Νετζίπ ό ρ θ ιος, σαν ανήσυχος μαθ ητής που ζητάει το λόγο. Αμέ σως μετά οι στρατιώτες πυροβόλησαν για τέταρτη φο­ ρ ά . Σύμφωνα με την αναφορ ά του επιθ εωρητή ταγματάρχη που έστειλε η Άγκυρα για να ερευνήσει τα γεγονότα , κι ο επι­ θ εωρητής την επε ξεργαζόταν πολλέ ς εβδομάδες με απόλυτη μυστικότητα κι επιμέλεια, από τις σφαί ρες που έπεσαν σ ' αυ­ τή την ομοβροντ ία σκοτώθ ηκαν δύο άτομα. Ο ένας ήταν ο Νετζίπ. Σκοτώθη κε από σφαί ρες που σφηνώθ ηκαν στο μέ­ τωπο και στο ένα του μάτι, αν και, έχοντας ακούσει τις φήμες που κυκλοφ ό ρησαν σχετικά μ ' αυτό το θέ μα, δεν μπορ ώ να πω αν π έθ ανε εκε ίνη τη στιγμή . Αν υπά ρχει ένα σημε ίο στο οποίο συμφωνούν ό σοι κάθ ονταν στις πρ ώ τες και στις με­ σαίες σειρ έ ς καθ ισμάτων, είναι ότι ο Νετζίπ ε ίχε δώ σει τε­ λε ίως δ ιαφορετική εξή γηση στις σφαί ρες που μετά τους τρ ί­ τους μόλις πυροβολισμούς είχε δει να ταξι δεύουν στον αέ ρα. Δ υο δευτερ όλεπτα πριν χτυπη θ ε ί , ε ίχε σηκωθ ε ί ό ρ θ ιος κι ε ίDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

254

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜ ΟΥΚ

χε φωνάξει, και τον άκουσαν πολλοί (αλλά δεν γρ άφτηκε στο βίντεο ) : «Σταματήστε , μην πυροβολε ίτε, τα όπλα είναι γεμάτα ! » Έτσι απέ κτησε φωνή αυτό που όλοι στην αίθουσα γνώ ρι­ ζαν με την καρδ ι ά τους αλλά αρνο ύνταν να δ εχτούν με τη λο­ γική. Επειδή ο Κού ρδος από το Σίιρτ που ε ίχε πυροδοτήσει το όπλο δεν ήθελε να σκοτώ σει κανέναν, μια από τις πέντε σφαί­ ρες που πέ σανε με την πρώτη ομοβροντία είχε πετύχει τα γύ ­ ψινα φ ύλλα δάφνης που στόλιζαν το θ εωρείο, απ ' όπου πριν από ένα τέταρτο του αιώνα έβλεπε ταινίες μαζί με το σκύλο του ο τελευταίος Σοβιετικό ς πρόξενος στο Καρς. Μ ια άλλη σφαίρα, για τον ίδιο λόγο αλλά , σ ' αυτή την περίπτωση, κι από αδ εξι ότητα είχε χτυπήσει στην οροφή, με αποτέλεσμα οι ανα­ στατωμένοι θ εατές αποκάτω να γεμίσουν σο βάδες και μπο­ γι έ ς εκατόν ε ί κοσι ετών. Μ ια άλλη σφαί ρα είχε π άει ακό μη πιο π ίσω, κάτω από τη σκαλωσι ά όπου ε ίχε στη θ ε ί η κάμερα της τη λε ό ρασης, στα ξύλινα κάγκελα απ ' όπου παλιά κρατιό­ νταν οι φτωχέ ς κι ονειροπαρμένες Αρμενοπο ύλες και παρα­ κολου θο ύ σαν ό ρ θιες, αφο ύ είχαν αγο ράσει πολύ φτηνά εισι­ τήρια , τους θ ι άσους, τους ακρο βάτες και τις ορχήστρες δω­ ματί ου που ε ίχαν έ ρθ ει από τη Μό σχα. Η τέ ταρτη σφαί ρα είχε τρυπήσει τη ρ άχη ενό ς καθίσματος μακρι ά από την κά­ μερα, είχε περά σει από μέ σα κι ε ίχε σφηνω θε ί στον ώ μο το ύ Μ ουχιτίν μπέη , εμπό ρου ανταλλακτικών τρακτέ ρ και γεωρ­ γικών μηχανημάτων, που καθόταν αποπίσω με τη γυναίκα του και τη χήρα κουνιάδα του. Ο Μ ουχιτίν μπέη στην αρχή κο ί­ ταξε ψη λά νομίζοντας πως κάτι ε ίχε πέ σει πάνω του από το ταβάνι , απ ' όπου πριν από λίγο πέ φτανε γύψ οι και σο βάδες. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

255

Η πέ μπτη σφαί ρα κομμάτιασε τον αριστερ ό φακό των γυα­ λι ών ενός παππού λίγο πιο πίσω από τους ισλαμιστέ ς μαθ η­ τ έ ς, που ε ίχε έ ρ θ ει στο Καρς απ ό το Τ ρ ά μπζον για να επι­ σκεφτε ί τον εγγονό του που ήταν φαντά ρος. Η σφαί ρα πέ ­ ρασε από το μυαλό του, σκοτώνοντας σιωπηλά το γέ ρο που λαγοκοιμόταν χωρ ίς να καταλάβει τίποτα, βγήκε από τον αυ­ χένα του, τρ ύπησε την πλάτη του καθίσματος και σφηνώθη­ κε σ ' ένα από τα σφιχτά αυγά στον ντορβά ενό ς δωδεκάχρο­ νου Κού ρδου που πουλούσε πίτες και σφιχτά αυγά κι εκε ίνη τη στιγμή είχε απλώσει το χέ ρι του ανά μεσα στα καθίσματα κι έδινε ρέστα. Γ ρ άφω αυτές τις λεπτομέ ρειες για να μπορ έσω να εξηγήσω γιατί οι περισσότεροι από τους θεατές στο Θέ ατρο Μ ιλέτ κά­ θονταν ακίνητοι ενώ τους πυροβολού σαν. Ο μαθ ητής που με τη δεύτερη ομοβροντία χτυπήθηκε στον κρ όταφο, στο λαιμό και στην καρ δ ιά , επειδή είχε δ είξει από πριν πολύ θάρρος, εί­ χε αντιμετωπιστε ί σαν ένα διασκεδ αστικό κομμάτι του τρο­ μακτικού αυτού παιχνιδιού . Η μία από τις δύο επό μενες σφαί­ ρες ε ίχε χτυπήσει στο στήθος έναν άλλο μαθητή της Ι ερατι κή ς Σχολής που καθόταν λίγο πιο πίσω αμίλητος (η κό ρη της θ εί­ ας του ήταν η πρώτη «αυτόχειρας») και η άλλη το σκονισμέ ­ νο και γεμάτο αρ άχνες καντράν του χαλασμένου εδώ κι εξή­ ντα χρ όνια ρολογιού στον τοίχο, δυο μέτρα π άνω από τη μη­ χανή προβολή ς. Μ ια σφαί ρα από την τρ ίτη ομοβροντία ε ίχε χτυπήσει στο ίδ ιο μέρος και ο επι θ εωρητή ς ταγματ ά ρχης ήταν της γνώ μης ότι ένας από τους επίλεκτους σκοπευτές εί­ χε πατήσει τον ό ρκο στο Κοράνι και δεν ε ίχε σκοτώσει . Ο ταγματά ρχης ανέφερε στην έ κ θ εσή του και την περ ίπτωση Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

256

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ενός νεαρού φλογερού ισλαμιστή που σκοτώθηκε με την τρ ί­ τη ομοβροντία και ο οποίος ήταν ταυτόχρονα ένας πολύ ευ­ συνείδητος πράκτορας της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών στο Καρς, υποδ εικνύοντας, μέσα σε παρ ένθ εση, ότι σύ μφω­ να με το ν ό μο δεν υπήρχε κανένας λόγος αποζημίωσης της οικογένει άς του που ε ίχε μηνύ σει το κράτος. Όταν οι δ υο τε­ λευταίες σφαί ρες σκότωσαν τον αγαπητό σε όλους τους συ­ ντηρητικούς και θ ρησκευό μενους κατοίκους του Καρς Ριζά μπέη, δωρητή της βρύ σης στη συνοικία Καλέ ιτσι, και την ίδια στιγμή τον υπηρέτη του, το μπαστούνι, κατά κάποιον τρόπο, αυτού του η λικιωμένου ανθ ρώπου που περπατούσε με μεγά­ λη δυσκολία, κι ενώ οι δ υο φίλοι ψυχορραγού σαν μες στην αί­ θ ουσα, ε ίναι δύ σκολο να ε ξηγήσουμε π ώ ς ο κό σμος ε ξ ακο­ λου θούσε να κοιτάζει ακίνητος τους στρατιώτες που όπλιζαν πάλι τα τουφέ κια τους. «Εμε ίς που καθό μασταν στις πίσω σει­ ρές, ε ίχαμε καταλάβει ότι συνέβαινε κάτι τρομερό», ε ίπε με­ τά από πολλά χρ όνια ο ι δ ιοκτήτης ενό ς τυροκομείου, που ό μως δεν ήθελε ν' αποκαλυφθ εί τ' όνομά του. «Κοιτάζαμε ό σα συνέβαιναν άφωνοι, από φόβο πως α ν σηκωνό μασταν να φύ­ γουμε και τραβού σαμε π άνω μας την προσοχή , το κακό θ α έβρισκε κι εμάς ! » Ακό μη και ο επιθεωρητής ταγματά ρχης δεν μπορούσε να καταλάβ ει πού είχε πέ σει μια από τις σφα ίρες της τέταρτης ομοβροντίας. Μία απ ' αυτές είχε τραυματίσει ένα νεαρ ό πω­ λητή που ε ίχε πάει στο Καρς από την Άγκυρα για να πουλή­ σει εγκυκλοπαίδειες κι επιτραπέζια παιχνίδια με δό σεις (πέ ­ θ ανε μετά από δυο ώ ρες από αιμορραγία) . Άλλη μία είχε ανοί­ ξει μια τερ άστια τρύπα στο δάπεδο του θ εωρείου του Κιρκό ρ Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

257

Τ σιζμετζιγιάν. Σ ' αυτό το θ εωρε ίο κάθ ονταν στις αρχέ ς τού 1 900 ο πλού σιος Α ρμένης δ ερματέ μπορος και η οικογένειά του, ντυμένοι από πάνω ώ ς κάτω με γούνες, τις βραδ ι ές που έ ρχονταν στο θέ ατρο. Κάποιοι ισχυρίστηκαν, αν και μου φαί­ νεται λίγο παρατραβηγμένο, ότι οι άλλες δύο σφαί ρες, από τις οποίες η μία μπήκε στο ένα πρ άσινο μάτι του Νετζίπ και η άλλη τρ ύπησε στη μέ ση το μεγάλο και καθ αρ ό μέτωπό του, δεν τον σκότωσαν αμέσως κι ότι ο νεαρό ς, σύ μφωνα με όσα ει­ πώθηκαν αργότερα, είχε κοιτάξει για μια στιγμή τη σκηνή και ε ίχε πει, «Βλέπω ! ». Μ ετά τις τελ ευταίες βολέ ς ε ίχαν λουφάξει κι όσοι τρέ χανε προς τις πό ρτες, ξ εφωνίζανε ή τσιρίζανε. Σ ' έναν τοίχο πρ έ ­ πει να ε ίχε κολλήσει και ο κάμεραμαν που ήταν υπεύθ υνος για τη ζωντανή μετάδοση · η κά μερ ά του, που όλη την ώ ρα κου­ νι όταν δ ε ξ ι ά αριστερά, ε ίχε με ίνει ακ ίνητη . Ο ι τη λε θ εατές που παρακολου θού σαν τη ζωντανή μετάδοση , στην οθόνη β λέπανε μόνο ό σα γίνονταν πάνω στη σκηνή και τους σιω­ πη λούς, γεμάτους σεβασμό θ εατές στις πρώτες σειρ ές. Αν και το μεγαλύτερο μέ ρος της πόλης καταλ άβαινε από τους πυ­ ροβολισμούς που ακούγονταν, τις φωνέ ς και τη φασαρ ία ότι συνέβαιναν παράξενα πρ άγματα στο Θέ ατρο Μ ιλέτ. Ακ ό μη κι αυτοί που γύρω στα μεσ άνυχτα τους ε ίχε π άρει ο ύπνος μπροστά στην τη λ εό ραση επειδή έβρισκαν βαρετό το έ ργο, μετά τους πυροβολισμο ύ ς, που κρ ά τησαν δ εκαοκτώ δ ευτε­ ρόλεπτα, ε ίχαν το β λέ μμα καρφωμένο στις ο θόνες τους. Ο Σουνά ι Ζ αι μ ήταν αρκετά έ μπειρος και συνέλαβε αυτή την ενδ ιαφ έ ρουσα στιγμή . «Ηρωικοί στρατι ώτες μας», ε ίπε, «κάνατε το καθήκον σας» . Ύστερα γύ ρισε με χά ρη στη ΦουνDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

258

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ντά Ε σ έ ρ, που ήταν ακό μη πεσμένη στο πάτωμα, και με μια κομψή κίνηση έ σκυψε και της έδ ωσε το χέ ρι του. Η γυναίκα έπιασε το χέ ρι του σωτήρα της και σηκώθηκε ό ρθ ια. Ένας συνταξ ιούχος δη μό σιος υπάλλη λος σηκώθηκε κι αυ­ τό ς κι ά ρχισε να τους χειροκροτε ί . Κάποιοι από τις μπροστι­ νές σειρ έ ς έ καναν το ίδ ιο. Ακούστηκαν και μερικά χειροκρο­ τήματα από πίσω, από κάποιους που φοβούνταν ή που από συνή θ εια παρασύ ρονταν απ ' τα χειροκροτήματα. Η υπόλοι­ πη αίθουσα ε ίχε παγώσει. Λες και συνέ ρχονταν όλοι από μέ­ θη ' μερικοί, αν και β λέπανε τα κορμι ά που ψυχορραγο ύ σαν, ένιω θ αν πολύ άνετα και χαμογελούσαν αχνά , σαν να ε ίχαν καταλήξει ότι όλ' αυτά αποτελού σαν κομμάτι του κό σμου τής σκηνής, κι άλλοι πάλι μ όλις ε ίχαν αρχί σει να ξ ετρυπ ώνουν από τις γωνι ές όπου ε ίχαν κρυφτε ί , όταν τους κατατρό μαξε ξανά η φωνή του Σουνάι. «Δ εν ε ίναι παιχνίδ ι αυτό , είναι η αρχή μιας επανάστασης», τους ε ίπε με επικριτική φωνή . « Θ α κάνουμε τα πάντα για την πατρ ίδ α μας. Ν α έχετε εμπιστοσ ύνη στον τιμημένο τουρκι­ κό στρατό ! Στρατι ώτες, πά ρτε τους». Δύο στρατιώτες πήραν τους δύο «οπισθοδρομικούς» με τα γένια. Κι ενώ οι άλλοι ό πλι ζαν πάλι τα τουφ έ κια τους και κα­ τέβαιναν ανά μεσα στους θ εατέ ς, ένας παράξενος άντρας πε­ τάχτηκε από πίσω και βρ έθηκε ξαφνικά στη σκηνή. Ήταν πα­ ράξενος επειδή όπως ήταν φανερό ότι δ εν ήταν στρατιώ της, έτσι ήταν ολοφάνερο από τις γρήγορες, άγαρμπες και καθό­ λου σκηνικέ ς χειρονομίες του ότι δεν ήταν και η θοποιός. Ο ι κάτοικοι του Καρς τον κοίταξαν ελπίζοντας ότι θ α τον άκου­ γαν να λέ ει πως όλα ήταν μια φά ρσα. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

259

« Ζήτω η Δη μοκρατία ! » φώναξ ε αυτός. « Ζήτω ο στρατό ς ! Ζή τω το τουρκικό έθνος ! Ζήτω ο Ατατού ρκ! » Η αυλαία έ κλει­ νε σιγά σιγά. Ο παράξενος άντρας μαζί με τον Σουνάι Ζ αΊμ έκαναν δυο βήματα και στάθηκαν μπροστά από την αυλαία. Ο παρ άξενος άντρας κρατούσε ένα πιστ όλι Κιρ ί καλ ε, φο­ ρού σε πολιτικά αλλά στρατιωτικέ ς μπότες. « Θάνατος στους φανατικο ύ ς ! » είπε, και κατέβηκε από τις σκάλες ανά μεσα στους θεατέ ς. Πίσω του εμφανίστηκαν άλλοι δυο οπλοφ ό ροι . Κι ενώ οι στρατιώ τες έκαναν συλλήψεις ανά μεσα στους μα­ θ ητ έ ς της Ι ερατικής Σχολή ς, οι τρεις οπλισμένοι, χωρ ίς να πλησι ά σουν τους θ εατ έ ς που τους κοίταζαν τρομαγ μένοι, υποχώ ρησαν γ ρήγορα, με βήμα αποφασιστικό , προς τις ε ξό­ δους φωνάζοντας συνθήματα. Ή ταν πολύ ευτυχισμένοι, ενθουσιασμένοι. Ε πειδή την τε­ λευταία στιγ μή, μετά από πολλές συζητήσεις και παζάρια, ε ί­ χε αποφασιστε ί η συμμετοχή τους στη μικρή αυτή επανά­ σταση του Καρς, στη θ εατρική αυτή παρ ά σταση . Μ ια ολό­ κλη ρη μέ ρα κράτησε η αντ ίσταση του Σουνά ι Ζ αΊ μ, που γνώ ρισε αυτούς τους τρεις από το πρ ώ το κι όλας βρ άδ υ που ή ρ θ ε στο Καρς, επει δή σκεφτόταν πως οι οπλισμένοι αυτοί τυχοδιώκτες, μπλεγ μένοι καθώ ς ήταν σε σκοτεινές υποθέσεις, με τη συμμετοχή τους θ α κη λίδ ωναν το ανέβασμα του «έ ργου τ έχνης», αλλά στο τέλος δ εν μπό ρεσε ν' αντιστα θ εί στις δί­ καιες αντιρρήσεις ό σων έλεγ αν πως ήταν απαραίτητη η πα­ ρουσία αντρών που θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν όπλα εναντίον του λ αουτζίκου που δεν καταλάβ αινε από τέ χνη . Α ργότερα ακούστηκε πως μετάνιωσε πολύ γι ' αυτή του την απόφαση, πως ένιωθ ε τύψεις γ ια την αιματοχυσία που προDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

260

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

κάλεσαν αυτοί οι αλήτες, αλλά , όπως και πολλά άλλα πρ άγ­ ματα, ήταν κι αυτά διαδόσεις. Όταν μετά από πολλά χρόνια πήγα στο Καρς, ο καταστη­ ματά ρχης Μ ουχτά ρ μπέη, καθώς με ξ εναγούσε στο Θέατρο Μ ιλέτ, που το μισό είχε γκρεμιστε ί και το άλλο μισό είχε με ­ τατραπε ί σε αποθήκη, για ν' αντιπαρέλθ ει τις ερωτήσεις μου σχετικά με τη φρ ίκη εκε ίνης της νύ χτας και των ημερ ών που ακολούθ ησαν, μου ε ίπε ό τι στο Καρς από την εποχή των Αρμενίων μέχρι σήμερα είχαν γίνει πολλέ ς αχρει ότητες, δο­ λοφονίες και μακελει ά. Κι ότι αν ήθ ελα να ευχαριστήσω τους φτωχούς ανθ ρ ώπους που ζούσαν εκε ί, δεν έπρεπε να γράψω για τις παλι ές αμαρτίες των κατοίκων του Καρς, αλλά για τον καθ αρ ό του αέ ρα, την ομορφιά του τοπίου του, την καλοσύνη των κατοίκων του. Ο Μ ουχτά ρ μπέ η, στην α ίθ ουσα του θ ε ά­ τρου που τώ ρα ε ίχε μετατραπε ί σε σκοτεινή αποθήκη γεμάτη μο ύ χλ α, ανά μεσα στα ψυγε ία, τα πλυντήρια και τις σ ό μπες που μοιάζανε με φαντάσματα, μου έδ ει ξε ένα σημάδ ι, το μο­ ναδ ικό απομεινά ρι εκε ίνης της βραδι ά ς : την τερ άστια τρ ύπα που ε ίχε ανοίξει η σφαί ρα στο θ εωρείο απ ' ό που παρακολου­ θού σε παλι ά τις παραστάσεις ο Κιρκό ρ Τ σιζμετζιγι άν.

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

19

Πόσο ό μορφα έπεφτε το χι όνι Τη νύχτα τη ς επανάσταση ς το ψευδώνυμο ενό ς από τους τρεις ευτυχισμένους άντρες,

πρώ ην κομμουνιστή δημοσιογράφου, που όταν έκλεισε η αυ­ λ α ία βγήκαν τρ έ χοντας από το θέ ατρο, κάτω από τα φοβι­ σμένα β λέ μματα του κόσμου, με φωνές και σαματά, με τα του­ φ έκια και τα πιστόλια στα χέ ρια, ήταν Ζ . Ντεμίρκολ Τη δ ε­ καετία του 1970 ήταν γνωστό ς στις φιλοσοβιετικέ ς οργανώ­ σεις σαν ποιητής, συγγραφέας και ει δικότερα σαν «φρουρός». Ή ταν μεγαλό σωμος. Το 1980, μετά το στρατιωτικό πραξ ικό­ πημα, πήγε στη Γ ερμανία, αλλά επέ στρεψε στην Τουρκία με ειδ ική άδ εια όταν έπεσε το τε ίχος του Βερολίνου, για να υπε­ ρασπιστεί τη σ ύγχρονη Τουρκική Δη μοκρατία από τους Κού ρ­ δ ους αντά ρτες και τους «οπαδ ού ς της θ εοκρατίας». Ο ι άλλοι δύο, το 1979- 1 980 ανήκαν στις ένοπλ ες συμμορ ίες των Τούρ­ κων εθνικιστών με τους οποίους ο Ζ . Ντεμίρκολ συγκρουό­ ταν τις νύχτες στα σοκάκια της Ι στανμπούλ Και τους τρεις τούς ένωνε τώ ρα η ι δέ α της υπεράσπισης του κρά τους και η αγάπη για την περιπέτεια. Σύμφωνα με τη γνώ μη κάποιων, Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

262

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

και οι τρεις ήταν από την αρχή πρ άκτορες της κυβέρνησης. Ό σο γι ' αυτούς που για να εγκαταλείψουν ό σο γινόταν πιο γρήγορα το Θέ ατρο Μ ιλέτ κατέβηκαν τρ έχοντας , κατατρο­ μαγμένοι τις σκάλες , επειδή δ εν ήξεραν ποιοι ήταν οι τρεις, τους είχαν αντιμετωπίσει σαν μέ ρος της παράστασης που συ­ νεχιζόταν επάνω. Ό ταν ο Ζ. Ντεμί ρκολ βγήκε στο δ ρ ό μο και ε ίδ ε πό σο πο­ λύ χι όνι ε ίχε πέσει , χοροπή δησε χαρού μενος σαν παι δί , πυ­ ροβόλησε δ υο φορές στον α έ ρα και φ ώναξε, « Ζήτω το τουρ­ κικό έθνος, ζήτω η Δ ημοκρατία ! ». Ο κόσμος που είχε συγκε­ ντρω θ ε ί έξω από την πό ρτα του θ ε άτρου τραβήχτηκε σε μια ά κρη . Κάποιοι , χαμογελώντας φοβισμένα, κοίταζαν τους τρεις άντρες. Μ ερικοί ε ίχαν πά ρει ύφος απολογητικό , σαν να τους ζητούσαν συΥΥνώ μη που αποφ άσισαν να γυρ ίσουν στα σπίτια τους νωρίς. Ο ι γέ ροι που προχωρούσαν με δ υσκολία μες στο χι όνι κι οι πατερ άδ ες με τα παιδιά τους που πήγαι­ ναν μαζεμένοι ο ένας κοντά στον άλλο , τους χειροκρότησαν, μην ξέ ροντας τι άλλο να κάνουν. Το χαρο ύ μενο τρ ίο πρ όλαβε τον Κα στη γωνία της λεω­ φόρου Κιουτσούκ Κιαζίμμπεη. Τον είχαν δει ν' ανεβαίνει στο πεζοδρό μιο, να κρύβεται κάτω απ ' τις αγριελι έ ς, δήθ εν για ν' αφήσει ένα αυτοκ ίνητο να περάσει, στην πραγματικότητα ό μως επει δή τους ε ίχε πά ρει μυρωδιά. «Κύριε ποιητή» , φώναξε ο Ζ . Ντεμίρκολ «Τους σκοτώνεις πριν σε σκοτώσουν. Κατάλαβες ; » Τότε ο Κα ξέχασε το ποίη μα που δ εν ε ίχε γράψει ακό μη κι αργότερα θα του έδινε τον τίτλο « Εκεί που δεν υπά ρχει Θ εός». Ο Ζ . Ντεμί ρκολ κι οι φ ίλοι του ανέβαιναν τη λεωφ ό ρο Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

263

Ατατού ρκ. Ο Κα, επειδή δεν ήθ ελ ε να πηγαίνει π ίσω τους, έ στριψε δεξιά στη λεωφ ό ρο Καρ άνταγ, δια:πιστώνοντας ότι δ εν θ υμόταν πια καθόλου το ποίημά του. Όπως παλι ά , όταν έβγαινε από τις πολιτικέ ς συγκεντρ ώ ­ σεις , ένιω θ ε ντροπή κι ενοχέ ς . Τότε, στις συγκεντρ ώ σεις αυ­ τές, ντρεπόταν όχι μόνο επειδή ήταν γιος μιας ευκατάστατης αστικής οικογένειας που ζούσε στο Ν ισάντας, αλλά κι επειδή οι πιο πολλές από τις ομιλίες του ήταν γεμάτες από παιδ ι ά­ στικες υπερβολές. Μ ε την ελπίδα να θ υμη θ ε ί το ποίη μα, απο­ φ άσισε να μη γυρίσει στο ξενοδοχείο και να συνεχίσει να περ­ πατάει. Είδε κάποιους που , ανήσυχοι με ό σα έβλεπαν στην τη λεό ­ ραση, ε ίχαν βγει στα παρ άθ υρα να δουν τι γίνεται. Είναι δύ ­ σκολο να πει κανείς τι είχε καταλάβει ο Κα απ' όσα φοβερά γί­ νονταν στο θέ ατρο. Ο ι πυροβολισμοί ε ίχαν αρχίσει πριν φ ύ­ γει απ ό το θέ ατρο , αλλά ε ίναι πι θ ανό να νό μιζε πως απο­ τελούσαν μέ ρος της παρ ά στασης, όπως και ο Ζ . Ντεμί ρκολ κι η παρ έ α του. Όλη του η προσοχή ήταν στραμμένη στο ποίη μα που είχε ξε χάσει. Αλλά όταν κατάλαβε πως αντ ί γι ' αυτό εμπνεόταν ένα άλλο , ά φησε το καινούργιο να π εριμένει σε μια ά κρη τού μυαλού του για να ωριμάσει . Από μακριά ακούστηκαν άλλοι δ υο πυροβολ ισμοί. Έ σβη­ σαν πριν αντηχήσουν στο χι όνι. Πόσο ό μορφα έπεφτε το χιόνι ! Μ ε τις μεγάλες, σιωπη λέ ς νιφάδες του, τόσο αποφασιστικέ ς, λ ες και δ εν θ α σταματού­ σαν ποτέ! Η φαρ δι ά λεωφόρος Καρ άνταγ ήταν μια ανηφ ό ρα σκεπασμένη με χι όνι μέχρι το γόνατο, που χανόταν στο σκοDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

264

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

τάδ ι της νύχτας. Άσπρη και μυστηριακή ! Στο τριώροφο δη­ μαρχείο, ένα ό μορφο αρμένικο κτ ίριο, δ εν ήταν κανε ί ς. Ο ι πάγοι που κρέ μονταν από μια αγριελι ά είχαν ενωθ εί με το σω­ ρ ό του χιονιού πάνω σ ' ένα αυτοκίνητο φτιάχνοντας μια λε­ πτή κουρτίνα, η μισή από πάγο κι η άλλη μισή από χιόνι. Ο Κα πέ ρασε μπροστά από ένα άδειο, μονόπατο αρμένικο σπί­ Τ Ι ' τα παρ άθ υρ ά του ήταν καρφωμ έ να με σανίδ ες. Κα θώ ς άκουγε την ανά σα και τα βήματά του, ένιωθ ε τόσο δ υνατός, που θ α μπορούσε να γυρίσει με αποφασιστικότητα την πλά­ τη του στο κάλεσμα της ζωής και της ευτυχίας που πρώτη φο­ ρά νό μιζε πως άκουγε. Στο μικρ ό πάρκο με το άγαλ μα του Ατατού ρκ, απέναντι από το νομαρχιακό μέγαρο, δεν ήταν κανείς. Ο Κα δεν είδε κί­ νηση ούτε μπροστά στο κτί ριο της περιφερειακής οικονομι­ κής διοίκησης, το πιο εντυπωσιακό κτίριο του Καρς, απομει­ νά ρι της εποχής των Ρώσων. Είχε λειτουργήσει ως διοικητι­ κό κέντρο και Βουλή του ανε ξά ρτητου κράτους που ίδ ρυσαν οι Τού ρκοι εβδομήντα χρόνια πριν, μετά τον Α' Π αγκό σμιο Πόλεμο, όταν οι στρατι ώτες του τσάρου και του σουλτάνου εγκατέλειψαν την περιοχή. Ο αγγλικός στρατός ε ίχε επιτε­ θ ε ί στο αρμένικο κτί ριο απέναντι , επειδή ήταν το προεδ ρικό μέγαρο ενό ς καταδικασμένου κρ άτους. Χωρίς να πλησιά σει το νομαρχιακό μέ γαρο, που φυλαγό ταν πάρα πολύ καλά , ο Κα έ στριψε δ εξιά, προς το πάρκο, και συνέχισε να περπατά­ ει. Είχε μόλις περά σει μπροστά από άλλο ένα μελαγχολικό κι ωραίο ό σο και τ' άλλα αρμένικο σπίτι, όταν από το άδ ειο οι­ κόπεδο ακριβώς δίπλα στο σπίτι ε ίδ ε ν' απομακρ ύνεται α θό­ ρυβα και πολύ αργά , σαν σε όνειρο, ένα ά ρμα μάχης. Λίγο παDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

265

ρακάτω, κοντά στην Ι ερατική Σχολή, ήταν ένα στρατιωτικό φορτηγό . Από το λίγο χιόνι πάνω στο φορτηγό ο Κα κατάλα­ βε ότι δ εν ήταν πολλή ώρα εκεί. Ακούστηκαν πυροβολισμοί . Ο Κα γύ ρισε πίσω . Κατέβ ηκε τη λεωφό ρο Ορντού, φροντί­ ζοντας να μην τον δουν οι αστυνομικοί που προσπαθο ύ σαν να ζεσταθούν στο μικρό φυλάκιο με τα παγωμένα παρ άθυρα, μπροστά στο νομαρχιακό μέγαρο. Είχε καταλάβ ει ότι για να μην ξ εχάσει το καινού ργιο του ποίη μα και μια ανά μνηση που ε ίχε σχέ ση μ ' αυτό , έπρεπε να γυρί σει στο δωμάτιό του στο ξενοδοχείο, χωρ ίς ό μως να βγει από τη σιωπή του χιονιού. Βρισκόταν στη μέση της κατηφό ρας όταν από το απένα­ ντι πεζοδρό μιο ακούστηκ' ένας θό ρυβος. Ο Κα κόντυνε το βή­ μα του. Δ υο άνθ ρωποι έ ριχναν κλοτσι ές στην πό ρτα της Υπη­ ρεσίας Τη λεφ ώνων. Τ α φώτα πορε ίας ενός αυτοκινήτου εμφανίστηκαν στο χιό­ νι κι αμέ σως μετά ο Κα άκουσε τον ευχά ριστο ήχο από τρο­ χού ς με αντιολισθητικές αλυσίδες . Από το μαύ ρο αυτοκίνητο που ε ίχε πλησιά nει στην Υπηρεσία Τη λ εφ ώνων είδε να βγαί­ νουν ένας oπλισμ �νo ς άντρας με μάλλινο σκούφο κι ένας άλ­ λος, πολύ σοβαρό ς άνθ ρωπος, τον οποίο είχε δ ει στο θέ ατρο όταν σκεφτόταν να φύγει. Μ α ζε ύτηκαν κι οι τέσσερις έξω από την πό ρτα της Υπη­ ρεσ ίας Τη λ εφ ώνων. Άρχισαν να συζητάνε με έντονο ύφος. Από τις φωνές τους κι από το φως του δ ρό μου ο Κα κατάλα­ βε πως οι τρεις απ ' αυτούς ήταν ο Ζ . Ντεμίρκολ και οι φίλοι του. «Πώς γίνεται να μην έχεις κλειδί; ! » είπε ο ένας. « Δεν ε ίσαι ο γενικός δ ιευ θ υντής της Υπηρεσίας Τη λεφ ώνων; Δ εν σε φ έDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

266

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ρ αν εδώ για να κόψεις τα τη λέφωνα ; Πώς γίνεται να ξεχάσεις το κλειδί; » «Τα τη λέφωνα της πόλης δ εν κόβοντα ι από δω, κόβοντα ι απ ό το καινούργιο κέντρο στη λεωφό ρο Ι στασιόν», είπε ο γε­ νικός . «Κάνουμε επανάστα ση κα ι θέλουμε να μπούμε ε δώ μέ σα », είπε ο Ζ . Ντεμί ρκολ «Αν θ ελήσουμε να πά με και σ ' αυτό το άλλο μέ ρος που λες, θα πάμε. Εντάξει; Π ού ε ίναι το κλειδί;» « Παι δί μου, σε μι α -δ υο μέ ρες το χι όνι θα στα ματήσει, θ ' ανοίξουν οι δ ρ ό μοι και τότε το κρ άτος θ α ζητήσει απ ' όλους εμά ς να λογοδοτήσουμε» . «Το κρ άτος που φοβάσ α ι ε ί μ αστ ' εμε ί ς», ε ίπε ο Ζ . Ντε­ μίρκολ υψώνοντας τη φωνή. « Θ ' ανοίξεις τώ ρα α μέσως ή όχι;» «Χωρ ίς γρ απτή εντολή δεν ανοίγω την πό ρτα! » «Αυτό θα το δούμε», ε ίπε ο Ζ . Ντεμίρκολ Έβγαλε το πι­ στόλι του κα ι πυροβόλησε δ υο φορ ές στον αέ ρ α . «Πάρτε τον από δω, στήστε τον στον τοίχο - αν επιμένει, θα τον σκοτώ ­ σουμε», ε ίπε. Κανείς δεν τον πίστεψε, ωστόσο οι οπλισμένοι άντρες του Ζ. Ντεμίρκολ ά ρπαξαν τον Ρετζα! μπέη και τον έ συραν στον τοί­ χο της Υπηρεσίας Τη λεφώ νων. Και για να μη σπάσουν τα τζά­ μι α των πα ρ αθύ ρων από τις σφ αίρες, τον έσπρωξαν λίγο δε­ ξιότερα . Καθώς το χιόνι σ ' εκείνη τη γωνιά ήταν πολύ μαλακό, ο κύριος δ ιευθ υντής γλίστρησε κι έπεσε κάτω. Του ζήτησαν συγγνώ μη, τον έπι ασ αν από το χέ ρι κα ι τον σήκωσαν ό ρ θ ιο. Του έλυσαν τη γρα βάτα και του έδ εσαν τα χέ ρια πίσω. Όλη αυτή την ώ ρα μιλούσαν μεταξύ τους, λέγανε πως μέχρι να ξη­ μερώ σει θα είχαν καθαρίσει το Κα ρς απ' όλους τους προδότες. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

267

Μόλις ο l. Ντεμί ρκολ έδ ωσε εντολή, σήκωσαν τα τουφέ­ κια τους και στήθηκαν απέναντι στον ΡετζαΊ μπέη σαν εκτε­ λεστικό απόσπασμα. Εκείνη ακριβώς τη στιγμή ακούστηκαν πυροβολισμοί από μακριά . (Ή ταν οι εκφοβιστικοί πυροβο­ λισμοί που έ ριχναν οι στρατιώτες στον κήπο της εστίας τής Ι ερατικής Σχολής.) Όλοι σώπασαν και περ ίμεναν. Επιτέλους ε ίχε σχεδόν σταματήσει το χι όνι που έπεφτε όλη μέ ρα. Επι­ κρατού σε μια πολύ ό μορφη, αινιγματική σιωπή . Μ ετά από λίγο ένας είπε ότι ο γέ ρος (που δεν ήταν καθόλου γέ ρος) ε ίχε το δικαίωμα να καπνίσει ένα τελευταίο τσιγάρο. Του βάλανε ένα τσιγά ρο στο στό μα, το άναψαν με αναπτήρα, κι επειδή ό ση ώ ρα ο διευ θ υντής κάπνιζε εκείνοι βαριόνταν, ά ρχισαν να σπάνε την πό ρτα της Υπη ρεσ ίας Τη λ εφ ώνων με τους υποκό­ πανους των όπλων και τις μπότες τους. «Λυπηθείτε την περιουσία του κράτους», είπε ο δ ιευ θ υντής από κει που τον ε ίχαν. «Λύστε με, θ' ανοίξω». Κι ενώ εκε ίνοι μπα ίνανε στην Υπηρεσί α Τ η λεφ ώνων, ο Κα συνέ χισε να προχωράει. Κάπου κάπου άκουγε πυροβο­ λισμούς, αλλά δ εν τους έδ ινε μεγαλύτερη σημασί α απ ' ό ση έδ ινε στα γαβγίσματα. Ε ίχε συγκεντρ ώ σει όλη την προσο­ χή του στην ομορφιά της ασάλευτης νύχτας . Σταμάτησε για λίγο μπροστ ά σ ' ένα παλ ι ό, άδ ειο αρμένικο σπίτι. Έ πειτα κοίταξε με σεβασμό τα ερείπια μιας εκκλησ ίας και τους π ά­ γους που κρ έ μονταν από τα κλ αδ ι ά των δέντρων στον κήπο της και θύ μιζαν φαντ ά σματα. Στο θ ανατερ ό φως α πό τις χλ ομέ ς κίτρινες λά μπες του δ ρ ό μου όλα μοιάζανε τό σο πο­ λύ , λες κι ε ίχαν βγει από το ίδ ιο μελαγχολικό ό νειρο, που ο Κα ένιωσε ενοχέ ς. Απ ' την άλλη ό μως ένιω θ ε ευγνωμοσ ύνη Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

268

ΟΡΧΑΝ Π ΑΜΟΥΚ

για τη σιωπη λή και ξ εχασμένη χώρα που τον γέ μιζε με ποί­ ηση . Λίγο παρακάτω στο πεζοδρ ό μιο ήταν ένα αγό ρι, « Πάω να δ ω τι γίνεται» , έλεγε, ενώ η μητέρα του στο παράθυρο, θ υμω­ μένη, το μάλωνε και του φ ώναζε να γυρ ίσει σπίτι. Ο Κα πέ ­ ρασε ανά μεσά τους. Στη λεωφό ρο Φ αΊκμπεη ε ίδ ε δυο άντρες, στην η λικία του περίπου, ο ένας μεγαλό σωμος, ο άλλος σαν παιδί, να βγαίνουν γρήγορα από ένα τσαγκά ρικο στη γωνία. Οι δυο εραστ έ ς, που δώδ εκα χρ όνια τώ ρα, δ υο φορ έ ς την εβδομάδα, συναντι όντουσαν κρυφ ά στο μαγαζί που μύ ριζε κόλλα, λέγοντας στις γυναίκες τους « Π ηγαίνω στον τσαϊχα­ νέ», ε ίχαν ακούσει από την τη λεό ραση του γε ίτονα στο πάνω πάτωμα, που έ μενε π άντα ανοιχτή , ότι ε ίχε επιβλη θ ε ί απα­ γό ρευση της κυκλοφορ ίας και τους ε ίχε πιά σει αγωνία. Ο Κα αφού έ στριψε στη λ εωφ ό ρο Φ αικμπεη και περπάτησε δ υο στενά παρακάτω, απέναντι από την πόρτα του μαγαζιού όπου είχε σταθ εί το πρωί να χαζέψει τον πάγκο με τις πέστροφες εί­ δ ε ένα ά ρμα μάχης. Μ ες στη μαγική σιωπή , το ά ρμα μάχης, όπως κι ο δ ρό μος , ήταν ακίνητο σαν νεκρ ό , και ο Κα νό μισε πως ήταν άδ ειο. Ό μως το καπάκι του άνοιξε, ξ επρόβαλε ένα κεφάλι και του ε ίπε να γυρ ίσει αμέσως σπίτι του. Ο Κα ρ ώ ­ τησε από ποιο δ ρ ό μο να πάει για το ξενοδοχε ίο Κά ρπαλ ας. Αλλά πριν προλάβ ει ο στρατι ώτης να του πει , ο Κα είδ ε απέ ­ ναντί του το σκοτεινό γραφε ίο της εφημερίδ ας «Σερχάτ Σε ­ χί ρ» και κατάλαβε ποια κατε ύθ υνση έπρεπε να πά ρει για να γυρ ίσει. Η ζεστασιά του ξενοδοχείου και το φωτισμένο λό μπι τον γέ μισαν χαρά . Απ ό τα πρ όσωπα των πελατών που έβλεπαν Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

269

τη λε ό ραση μ ' ένα τσιγά ρο στο χέ ρι φορ ώντας τις πιτζάμες τους, ο Κα κατάλαβε πως συνέβαινε κάτι ε ξαιρετικό , αλλά , σαν παιδί που βάζει στην άκρη το θέ μα που δ εν του αρ έσει, το μυαλό του γλιστρού σε πάνω απ' όλα, ελε ύθ ερα κι ανάλα­ φρα. Στο διαμέ ρισμα του Τουργκούτ μπέη μπήκε νι ώθοντας έτσι ανάλαφρος. Η παρ έα καθόταν ακό μη γύ ρω απ ' το τρα­ πέζι, έβλεπαν τη λε ό ραση. Ο Τουργκούτ μπέη σηκώθ ηκε ό ρ­ θ ιος μόλις είδ ε τον Κα και τον μάλωσε που είχε καθ υστερή­ σει και τους ανησύχησε πολύ. Ο Κα και η l πέκ κοιτάχτηκαν, ο Τουργκούτ μπέη του έλεγε κάτι άλλο. «Απάγγειλε ς πολύ ωραία το ποίημά σου», είπε η l πέ κ. « Μ ' έ κανες να νιώ σω περήφανψ> . Ο Κα κατάλαβε αμέ σως ότι αυτή τη στιγμή δ εν θ α την ξε­ χνούσε μέχρι να πε θάνει. Ένιω θ ε τόσο ευτυχισμένος, που θ α μπορούσε να κλάψ εια ν δεν ήταν οι ερωτήσεις των άλλων κο­ ριτσι ών και το ύ φος του Τουργκούτ μπ έη που τον έτρωγε η περι έ ργεια. « Φ αίνεται πως κάτι ετοιμάζουν οι στρατιωτικοί», είπε ο Τουργκούτ μπέη, στενοχωρημένος που δεν μπορού σε ν ' απο­ φασίσει αν έπρεπε να νιώθει αισιόδοξος ή να προβληματιστεί. Το τραπέζι ήταν άνω κάτω. Κάποιος, μάλλον η l πέ κ, είχε σβήσει το τσιγάρο του μέ σα σε μια φλούδ α από μανταρ ίνι. Ό ταν ο Κα ήταν μικρ ό ς, το ίδ ιο έ κανε και η θ ε ία Μ ουνι Ρ έ , μια νεαρή , μακρινή θ ε ία του πατέ ρα του . Η μητέ ρα του Κα την κακοχαρακτήριζε γι ' αυτό , κι ας ήταν πάντα όλο «παρα­ καλώ» κι «ορίστε » η θ εία όταν μιλούσε μαζί της. «Έχουν απαγορε ύ σει την κυκλοφορία», είπε ο Τουργκού τ μπέη . « Π ε ίτε μας τι έγινε στο θέατρο». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

270

ΟΡΧΑΝ Π ΑΜΟΥΚ

«Δ εν μ ' ενδ ιαφ έ ρει η πολιτική» , είπε ο Κα. Π ρ ώτα η Ιπέκ κι έπειτα οι άλλοι κατάλαβαν ότι αυτό το εί­ πε αυθό ρμητα, παρ ' όλ' αυτά ό μως ένιωσε ένοχος. Το μόνο που θ α ήθ ελε τώ ρα ήταν να κα θίσει πολλή ώ ρα εκε ί και να κοιτάζει την Ι πέ κ χωρ ίς να μιλάε ι, αλλά τον ενο­ χλούσε η «ατμ όσφαιρα νυχτερινής επανάστασης» που επι ­ κρατο ύ σε στο σπ ίτι. Κι ό χι επει δή θ υμό ταν τις νύ χτες των στρατιωτι κ ών πραξ ικοπημάτων των παι δ ικών του χρ όνων, αλλά επει δή όλοι ε ίχαν να του κ άνουν κι από μια ερ ώ τηση . Τ η Χανντέ την ε ίχε πάρει ο ύπνος σε μι α ά κρη . Η Καντιφ έ κοίταζε την τη λεό ραση που δεν ήθ ελε να β λέπε ι ο Κα και ο Τουργκούτ μπέη έδ ειχνε ευχαριστημένος αλλά κι αναστατω­ μένος που γίνονταν ενδιαφ έ ροντα πρ άγματα . Ο Κα κάθ ι σε γι α λίγο δίπλα στην Ιπέ κ, της έπιασε το χέ ρι και της ε ίπε ν' ανέβει στο δ ωμάτιό του. Ύστερα ό μως ά ρχισε να υποφ έ ρει που δεν μπορούσε να την πλησιά σε ι περ ι σσότε­ ρο κι ανέβηκε πάνω μόνος του. Ο χώρος ε ίχε τη γνώ ριμη μυ­ ρω δ ι ά ξύλου. Κρέ μασε με προσοχή το παλτ ό του στην κρε­ μάστρα πίσω από την πό ρτα. Άναψ ι-: το μικρ ό φωτι στι κό δί­ πλ α στο κρεβάτι του : η κο ύ ραση , σαν βουητό που ερχόταν κάτω απ' τη γη, δεν βάραινε μόνο όλο του το σ ώ μα και τα β λέ­ φαρ ά του, αλλά κι όλο το δ ωμάτιο και το ξενοδοχε ίο. Γι ' αυ­ τό , κα θώ ς έγραφε πολύ γρήγορα στο τετρ άδ ι ό του το και­ νούργιο ποίημα που του ερχόταν στο μυαλό , ένι ωθ ε λ ες κι οι στίχοι ήταν μια συνέ χεια του κρεβατιού όπου κα θόταν , του ξενοδοχείου , της χιονι σμένης πόλης του Καρς, όλου του κό ­ σμου. Στο ποίημά του έδ ωσε τον τίτλο «Νύχτα επανά στασης». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

271.

Άρχιζε με τις βραδιές των στρατιωτικών πραξικοπημάτων οτα παιδ ικά του χρ όνια, όταν ξυπνούσε όλη η οικογένεια κι άκου­ γε με τις πιτζάμες ραδι όφωνο και στρατιωτικά εμβατήρια, και συνέχιζε με τα οικογενειακά γε ύ ματα στα μπα·ί ρά μια. Γι ' αυ­ τό κι όταν αργότερα σκέφτηκε ότι πηγή έ μπνευσης του ποι­ ή ματό ς του δ εν ήταν η εμπειρ ία του από μια επανάσταση αλ­ λά οι αναμνήσεις του , αποφάσισε ότι έπρεπε να το κατατάξει στη συλλογή του ως ανά μνηση . Ένας από τους σοβαρούς προβληματισμούς στο ποίημα ήταν αν μπορε ί ο ποιητής να αγνοε ί μ ' ένα κομμάτι του μυαλού του την καταστροφή που συντελε ίται στον κό σμο. Μόνο μ ' αυτ ό τον τρόπο μπορεί ο ποιητής να ζήσει την πραγματικότητα σαν όνειρο : κι αυτό ε ί­ ναι το δύ σκολο μ έ ρος της δου λει ά ς του ! Ο Κα τε λ ε ίωσε το ποίημά του, άναψε τσιγά ρο και κοίταξε έξω απ' το παράθυρο.

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

20

Καλορίζικα στη ν πατρίδα μας και στο έ θνος μας ! Τ1J νύχτα, ενώ ο Κα κοιμ όταν, και το ΠΡύJI Ο Κα κοι μήθηκε δέ κα ώ ρες και ε ί κοσι λεπτά ακρ ι βώς. Κά­ ποι α στιγμή ονε ι ρε ύτηκε ότι χι όνιζε. Ελάχι στα πριν απ ' αυτή τη στιγμή, έξω, στον άσπρο δ ρ ό μο που φαινόταν απ ' τη μι ­ σάνοιχτη κουρτίνα, είχε αρχίσε ι πάλι να χι ονίζε ι και στο χλο­ μό φως της λά μπας που φώτιζε τη ροζ ταμπέλα του ξενοδο­ χε ίου Κά ρπαλας το χι όνι φαινόταν πάρα πολύ μαλακό: μπο­ ρεί ο Κα να κατάφερε να κοι μη θ ε ί τόσο ή ρεμα όλη τη νύχτα επε ι δή η απαλότητα του παρ άξενου κα ι μαγευτι κο ύ αυτού χιονιού σκέπαζε τους πυροβολισμούς που πέφτανε στους δ ρό­ μους του Καρς. Κι ό μως, η εστία της Ι ερατι κής Σχολής όπου ε ίχαν ε ι σβά­ λε ι ένα ά ρμα μάχης και δύο στρατι ωτι κά φορτηγά ήταν μόνο δ υο δ ρ ό μους πι ο πάνω. Είχαν γίνε ι κάπο ι ες αψ ι μαχί ες, όχι στην κύ ρ ια ε ίσοδο, που στεκόταν ακό μη μά ρτυρας της λεπτής τέχνης των Αρμένιων καλλιτεχνών σ ιδεράδων, αλλά στην ξύ­ λ ινη πό ρτα που οδηγούσε στους κοι τώνες των τελ ε ιόφοιτων και στον κοινόχρηστο χώ ρο. Κατά τη δι ά ρκει ά τους, οι στραDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ ΙΟΝΙ

273

τιώ τες, από το χιονισμένο κήπο όπου ε ίχαν εισ βάλει, πυρο­ βολούσαν ψηλά στο σκοτάδι, στη αρχή για εκφοβισμό . Ο ι πιο δυναμικοί πολιτικοί ισλαμιστέ ς είχαν συμμετάσχει στη β ραδιά στο Θέατρο Μ ιλέτ και ήταν τώ ρα υπό κράτηση, όσοι έ μειναν ό μως στους κοιτώνες, αν και αδ ιάφοροι ή πρωτά ρη δες, συνε­ παρμένοι από τις σκηνέ ς στην τη λε ό ραση ε ίχαν κλε ίσει την π ό ρτα με θ ρανί α και καρ έ κλ ες και περ ί μεναν φωνάζοντας συνθή ματα και «ο Θ ε ός είναι μεγάλος». Ένας-δυο θ ερμοκέ­ φαλοι μα θ ητέ ς πετο ύ σαν από το παρ άθ υρο της τουαλέ τας στους στρατιώτες τα μαχαίρια και τα πιρούνια που είχαν κλέ­ ψει από την τραπεζαρία, με αποτέλεσμα στο τέλος της εμπλο­ κής ν' ακουστούν πάλι πυροβολισμοί και να πέ σει νεκρ ό από μια σφαί ρα στο μέτωπο ένα λεπτό παλικά ρι με πολύ ό μορφο σώ μα και πρό σωπο. Το χιόνι έπεφτε τό σο πυκνό, ώ στε πολύ λίγοι κάτοικοι της πόλης πήραν ε ίδηση τους κλαμένους μα­ θητέ ς του γυμνασίου με τις πιτζάμες τους, τους αναποφά σι­ στους, που είχαν ήδ η μετανι ώ σει που πή ραν μέ ρος σ ' αυτή την αντίσταση απλά για να κάνουν κάτι, και τους ματωμένους αγωνιστέ ς, όταν φορτώθηκαν όλοι μαζί στην κλούβα για να οδ ηγη θούν με ξυλοδαρμούς στην Ασφ άλεια. Ο ι πιο πολλοί στην πόλη ε ίχαν με ίνει ξύπνιοι, με την προ­ σοχή τους ό μως στραμμένη όχι στα παρ άθ υρα και το δ ρό μο, αλλά στην τη λε ό ραση. Όταν ο Σουνάι Ζ αιμ, στη ζωντανή με­ τάδ οση από το Θέ ατρο Μ ιλέτ, είπε ότι δεν ήταν θέατρο αυ­ τό αλλά επανάσταση, και οι στρατιώ τες μάζεψαν τους ταρα­ ξίες και τα πτώ ματα, ενώ οι τραυματίες μεταφέ ρ θηκαν με φο­ ρε ία, βγήκε στη σκηνή ο βοη θό ς νομά ρχη, ο Ουμάν μπέη, τον οποίο γνώ ριζε καλά όλο το Καρς, και με την υπηρεσιακή, νευDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

274

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ρική αλλά και καθησυχαστική φωνή του, νιώθ οντας ό μως και λίγο άβολα, καθώ ς έβγαινε πρώτη φορά σε «ζωντανή εκπο­ μπή», ενημέρωσε τον κόσμο ότι μέχρι τις δώδ εκα το μεσημέ ­ ρι της άλλης μέ ρας ε ίχε επιβλη θ εί απαγό ρευση της κυκλοφο­ ρ ίας. Όταν κατέβηκε από τη σκηνή ο Ο υμάν μπέη, δεν ανέ ­ βηκε κανένας άλλος, τα επό μενα ε ίκοσι λεπτά οι τη λεθ εατές στο Καρς έβλεπαν στις οθόνες των τη λεοράσεων την αυλα ία του Θ ε άτρου Μ ιλέτ, έπειτα έγινε μια διακοπή στη μετάδοση του προγράμματος κι ύ στερα εμφανί στηκε πάλι η παλι ά αυ­ λα ία. Κάποια στιγμή η αυλα ία ξανάνοι ξε και η βραδι ά μετα­ δόθηκε ολό κληρη πάλι απ ' την αρχή. Η κατάσταση αυτή τρό μαξε τους τη λ εθ εατέ ς, που μπρο­ στά στις τη λεοράσεις τους προσπαθού σαν να καταλάβ ουν τι γινόταν. Ο ι νυσταγμένοι και οι μισομε θ υσμένοι νό μιζαν ότι βρ ί σκονταν σε μια κατά σταση χρονικής αταξίας απ ό την οποία δ εν μπορο ύ σαν να βγουν, άλλοι π άλι νό μιζαν ό τι θ α επαναλαμβάνονταν η νύ χτα κι οι θάνατοι. Κάποιοι από τους αδ ιά φορους για την πολιτική πλευρ ά των γεγονότων τη λε θ ε­ ατέ ς, όπως κι εγώ μετά από πολλά χρόνια, ά ρχισαν να παρα­ κολου θούν με προσοχή την επαναλη πτική αυτή μετάδοση , θ εωρ ώντας τη μια καινού ργια ευκαιρ ία για να καταλάβουν τι συνέβαινε εκε ίνο το β ρ άδ υ στο Καρς . Κι έ τσι, ενώ οι κάτοικοι του Καρς παρακολου θ ού σαν γι ' άλλη μια φορά τη Φουνντά Εσ έ ρ να μιμε ίται μια πρ ώ ην γυ­ ναίκα πρω θ υπουργό και να υποδέ χεται κλα ίγοντας κάποιους Αμερικανούς πελάτες, ή να χορε ύ ει με αλη θ ινό κέφι ένα χορό της κοιλ ιάς, έχοντας πρ ώ τα γελοιοποιήσει ένα διαφημιστικό σποτ, οι άντρες μιας ειδ ικής ομάδ ας ασφαλείας, χωρίς κανε ίς Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

275

να τους πά ρει ε ίδηση, εισέβαλαν στο περιφερειακό κεντρικό γραφε ίο του κό μματος Ι σότητα των Λαών, στο εμπορικό κέ­ ντρο Χαλίλ Π ασ ά , συνέλαβαν το μοναδ ικ ό εκε ίνη την ώ ρα Κού ρ δο κλητήρα και μάζεψαν ό ,τι χαρτί και τετράδ ιο υπήρ­ χε στα ντουλάπια και στα συρτά ρια. Ο ι ίδ ιοι αστυνομικοί , με τα θ ωρακισμένα αυτοκίνητα ε ίχαν συλλά βει το ένα μετά το άλλο και τα μέλη της επαρχιακής διοικητικής επιτροπής τού κό μματος , που ήξεραν τα σπίτια τους από προηγού μενες επι­ δ ρομές, με την κατηγορ ία του κουρδικού ε θνικισμού και της υπονό μευσης. Αυτοί δεν ήταν οι μόνοι Κούρδοι εθνικιστές του Καρς. Και τα τρία πτώ ματα που ε ίχαν βγάλει νωρ ίς το πρωί από ένα κα­ μ ένο ταξί μά ρκας Μ ουρ άτ στην αρχή του δ ρ ό μου για το Ντι­ γκό ρ, πριν το σκεπάσει το χιόνι , ανήκαν -σ ύ μφωνα με τις δ υ­ ν ά μεις Ασφαλε ίας- σε προσκε ί μενους στο ΡΚΚ αγωνιστ ές. Μ ετά από πολύ μηνη προσπάθ εια να μπουν στην π όλη, οι τρεις νεαροί , ανήσυχοι από τις εξελίξεις της νύχτας, είχαν κα­ ταφ ύγει μ ' ένα ταξί στα βουνά , όπου έχασαν το κουράγιο τους ό ταν το χιόνι τούς έ κλεισε το δ ρ ό μο , ά ρχισαν να μαλώνουν μεταξύ τους κι αυτοκτόνησαν όλοι με τη βόμβα που πυροδό­ τησε ένας απ ' αυτούς. Ο ι αρχέ ς αρνήθηκαν να μελετήσουν τις αιτήσεις διαλ εύ κανσης της υπόθ εσης που έ καναν η μητέ­ ρα ενός από τα νεκρά παιδ ιά , καθαρίστρια στο κέντρο υγείας, σ ύ μφωνα με την οπο ία ο γιος της ε ίχε απαχθ ε ί από άγνω­ στους οπλοφ ό ρους που της χτύπησαν ένα βράδ υ την πό ρτα, κι ο αδερφ ός του οδηγού του ταξί, που ισχυριζόταν ότι ο αδερ­ φ ός του όχι μόνο δεν ήταν Κούρδος εθνικιστής, αλλά ούτε καν Κού ρδος. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

276

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Τότε πια όλο το Καρς είχε καταλάβει ότι κάτι παράξενο συ­ νέβαινε στην π όλη, όπου περιφ έ ρονταν σαν δ υσκίνη τα και σκοτεινά φαντάσματα δύο άρματα μάχης, επειδή ό μως όλα γί­ νονταν ταυτόχρονα μ' ένα παιχνίδι που παιζόταν στην τη λε ό­ ραση και με το χιόνι που βλέπανε απ ' τα παράθ υρα να πέφτει ασταμάτητα όπως στα παραμύθια, κανε ίς δεν φοβόταν. Μό­ νο ό σοι ασχολούνταν με την πολιτική ήταν κάπως ανήσυχοι. Π αραδ ε ίγματος χά ρη, ο δη μοσιογρ ά φος και λαογρ ά φος Σαντουλάχ μπέ η, τον οποίο εκτιμούσε όλο το Καρς, επειδή ε(χε δ ει στη ζωή του πά ρα πολλά στρατιωτικά πραξικοπήμα­ τα, ά ρχισε να ετοιμάζεται για τη φυλακή , που κατάλα β ε ότι πλησίαζε, μόλις άκουσε στην τηλεό ραση για την απαγό ρευση της κυκλοφορ ίας. Π ερ ί μενε πίνοντας τσά ι με τη γυναίκα του και παρακολου θώντας στην τη λεό ραση τη Φ ουνντά Εσ έ ρ να χορε ύ ει το δ ε ύτερο χορ ό της κοιλι άς, έχοντας βάλει στη β α­ λίτσα του τις γαλάζιες καρ ό πιτζάμες του, που χωρ ίς αυτέ ς δ εν τον έπιανε ύπνος, το φ ά ρμακό του για τον προστάτη και τα υπνωτικά του, το μάλλινο σκούφο του και τις κάλτσες του, τη φωτογραφ ία της κό ρης του στην Ι στανμπούλ , που του χα­ μογε λούσε με την εγγονή του στην αγκαλ ιά της, και τις ση­ μειώ σεις του για το βι βλίο με τα κουρ δικά μοιρολόγια που συ ­ γκέντρωνε ένα-ένα. Π ολύ μετά τα μεσάνυχτα, όταν χτύπησε η πό ρτα του, αποχαιρ έτησε τη γυναίκα του, πήρε τη β αλίτσα του κι άνοιξ ε την πό ρτα, β γήκε στο χιονισμένο δ ρό μο, όπου δ εν ε ίδ ε κανέναν, και στο μυστη ριακό φως απ ' τους φανο­ στάτες που ε ίχε το χρ ώ μα του θ ειαφιού, στην ομορφι ά τού σιωπη λού χιονισμένου δ ρό μου, θυμή θ ηκε έκπληκτος τον εαυ­ τό του παι δί να γλιστρ άει με τα χιονοπέδ ιλά του στο ποτά μι Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝ Ι

277

του Καρς. Δ ολοφονή θηκε από σφα ίρες που του έ ριξαν άγνω­ στοι στο κεφ άλι και το στήθος. Από τα πτώ ματα που βρέθηκαν μετά από μήνες, όταν έλιω­ σαν τα χι όνια, έγινε φανερό ότι εκείνο το βράδ υ δ ιαπράχθη­ καν κι άλλες δ ολοφονίες, ό μως εγώ , όπως κι ο συγκρατημένος Τ ύπος του Καρς, για να μη στενοχωρήσω πολύ τους αναγνώ ­ στες μου, θ α προσπαθήσω να μην αναφερθώ καθόλου σ ' αυτά τα γεγονότα. Όσο για τις φήμες που λέγανε πως οι «άγνωστοι δ ρ άστες» των δολοφονιών, τουλάχιστον τις πρ ώτες ώ ρες τής νύχτας, ήταν ο Ζ . Ντεμί ρκολ και οι φίλοι του, δ εν ήταν αλη θ:ι ­ νές. Αυτο ί , έστω και καθ υστερημένα, ε ίχαν καταφ έ ρει να κό­ ψουν τα τη λέ φωνα, ε ίχαν εισβάλει στην Τ'lλεόρασ'l ΣερΧάτ Καρς, για να ε ίναι βέβαιοι πως η ζωντανή μετάδοση υποστή­ ριζε την επανάσταση, και προς το τέλος της βραδιάς είχαν αρ­ χίσει να αναλώνουν με π αράξενη επιμονή όλες τις π ροσπά­ θ ει ές τους στην ε ύ ρεση ενός «τραγουδιστή ηρωικών κι ακριτι­ κών τραγουδιών με βροντερή φωνή». Γιατί για να είναι αλη θ ινή μια επανάσταση, π ρ έπει από το ραδ ιόφωνο και την τη λεό ρα­ ση ν ' ακούγονται η ρωικά και ακριτικά τραγο ύδια. Αφο ύ έψαξαν στα στρατόπε δ α, στα νοσοκομε ία, στο τε­ χνολογικ ό λύ κειο και στους π ρωινο ύ ς τσαϊχανέδ ες, τε λικά , στην πυροσβεστική υπη ρεσία, ανά μεσα στους πυροσβέστες της βάρδ ιας, βρήκαν ένα λαϊκό τραγου διστή, που στην αρχή νό μισε πως θ α τον φυλάκιζαν και θ α τον εκτελ ο ύσαν, και τον ο δήγησαν στο στο ύντιο της τηλε ό ρασης. Μόλις ξύπνησε το πρωί ο Κα, από την τη λε όραση στο λό μπι του ξενο δ οχε ίου, και μέ σ ' από τους το ίχους, τις γυψοσανίδες και τις κουρτίνες, ά κουσε την ποιητική φωνή του τραγου διστή. Τ ο ψη λοτάβαDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

278

ΟΡΧΑΝ Π ΑΜΟΥΚ

νο, σιωπηλό δωμάτι ό του ήταν γεμάτο με την παράξενα φω­ τεινή λευκότητα του χιονιού, που έ μπαινε μ ' εξαιρετική δύνα­ μη από τις μισάνοιχτες κουρτίνες στα παρ άθ υρ ά του. Αν και ε ίχε κοιμη θ ε ί πολύ καλά κι ήταν ξεκούραστος, ήξερε, πριν ακό μη σηκωθ εί από το κρεβάτι, ότι ένα αίσθ ημα ενοχή ς μέ σα του θ α τσά κιζε τη δύναμή του, την αποφασιστικότητά του. Σαν τυχαίος πελάτης σ ' ένα οποιοδήποτε ξενοδοχείο, έπλυ­ νε το πρ ό σωπό του, απολαμβάνοντας το γεγονός ότι βρισκό ­ ταν σε ξένο μπάνιο, ξ υρ ίστηκε, άλλαξε ρούχα, πήρε το κλειδί του δωματίου του με το μπρούντζινο μπρε λό κ και κατέβηκε στο λό μπι του ξενοδοχείου. Όταν ε ίδ ε το λαϊκό τραγουδ ιστή στην τη λ εό ραση και συ­ νειδητοποίησε το βάθ ος της σιωπής στην οποία ε ίχαν βυ θ ι­ στεί η πόλη και το ξενοδοχείο (στο λό μπι ο κόσμος μιλούσε ψι θ υριστ ά) , κατ άλαβε ένα- ένα ό σα ε ίχαν συμβε ί το προη ­ γού μενο βρ άδ υ κι όσα του έκρυβε ο νους του. Χαμογέλασε ψυ­ χρά στο αγό ρι της ρεσεψιόν και σαν βιαστικός ταξιδ ιώτης που δεν σκοπε ύ ει να χασομερήσει σ ' αυτή την πόλη που έ φ θειρε τον εαυτό της με τη βία και τις πολιτι κές εμμονέ ς, πήγε στην τραπεζαρία δίπλα για να π ά ρει το πρωινό του . Πάνω από το σαμοβάρι που σιγόβραζε σε μια γωνι ά ε ίδ ε ένα μεγάλο τσα­ γερό , σ ' ένα πιάτο λεπτοκομμένες φέτες κασέ ρι Καρς και σ ' ένα μπολ μερικές ελιέ ς που, έχοντας χά σει τη γυαλάδα τους, έμοιαζαν νεκρές. Ο Κα κάθ ισε σ ' ένα τραπέζι δίπλ α στο παρ άθ υρο. Ξ εχά­ στηκε για λίγο κοιτάζοντας απ ό ένα άνοιγμα στην το ύλινη κουρτ ίνα το χιονισμένο δ ρ ό μο που φάνταζε μ ' όλη του την ομορφι ά . Είχε κάτι μελαγχολικό ο άδ ειος δ ρ ό μος, τό σο μεDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

279

λαγχολικό , που ο Κα ά ρχισε να θ υμάται μία - μία τις απογρα­ φ έ ς πλη θ υσμού και τις εκλογές των παιδ ικών και εφη βικών του χρόνων, με τις απαγορε ύ σεις κυκλοφορ ίας, τις έ ρευνες για τον εντοπισμό των εχθ ρών του κρ άτους, τα στρατιωτικά πραξικοπήματα, που εξαιτίας τους όλος ο κό σμος μαζευ όταν γύ ρω απ' τα ραδ ιό φωνα και τις τη λεοράσεις. Μόλις ακούγο­ νταν εμβατήρια στα ραδι όφωνα κι άρχιζε η επιβολή του στρα­ τιωτικού νό μου, τα δ ιαγγέλ ματα και οι απαγορε ύ σεις, ο Κα ήθελε να βγαίνει στους άδ ειους δ ρ ό μους. Όπως κάποιοι αγα­ πάνε τις γιορτές του ραμαζανιού, έτσι κι ο Κα στα παιδικά του χρ όνια αγαπούσε τα στρατιωτικά πραξικοπήματα, τότε που όλους τους απασχολού σε ένα κοινό θέ μα κι όλοι οι θ ε ίοι, οι θ ε ίες κι οι γε ίτονες πλη σίαζαν ο ένας τον άλλο. Ο ι μεσοαστι­ κές κι οι μεγαλοαστικέ ς οικογένειες, ανά μεσα στις οποίες εί­ χε περ άσει τα παιδ ικά του χρ όνια ο Κα, νι ώθοντας τη ν ανά­ γκη να κρύψουν έ στω και λίγο τη ν ικανοποίη σή τους από τα πραξ ικοπή ματα, που έ καναν τη ζωή γι ' αυτούς πολύ πιο ασφαλή, αντιμετώπιζαν με χαμόγελο, σιωπη λά , αλλά και με σαρκαστική δ ι άθ εση τις δι άφορες ανόη τες αποφ ά σεις που επιβάλλονταν στον κό σμο μετά τη ν εκδήλωση ενό ς πραξικο­ πήματος (όπως το ασβέστωμα όλων των καλντεριμι ών τής Ι στανμπούλ λες κι ήταν στρατώνες, το άγαρμπο και υποχρε­ ωτικό ξύ ρισμα στους δ ρό μους των μακρυμάλλη δων και γενει­ οφόρων από τη ν αστυνομία και το στρατό) . Ο ι Τούρκοι με­ γαλοαστοί τη ς Ι στανμπούλ φοβούνταν τους στρατιωτικού ς, αλλά και περιφρονούσαν κρυφά τους δη μό σιους αυτούς υπαλ­ λ ή λους που ζούσαν μες στη στέ ρ η σ η και τη ν αυστη ρή πει­ θ αρχία. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

280

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Όταν στην άκρη του δ ρ ό μου, που θύ μιζε εγκαταλειμμένη από αιώνες πολιτε ία, εμφανίστηκε ένα στρατιωτικό φορτη­ γό , ο Κα συγκέντρωσε για μια στιγμή όλη του την προσοχή πάνω του, όπως έ κανε όταν ήταν παιδί. Ένας άντρας με εμ­ φάνιση ζω έ μπορου μπήκε στην τραπεζαρ ία και ξαφνικά αγκάλιασε τον Κα και τον φίλησε και στα δ υο μάγουλα. « Φ ως στα μάτια μας , κύ ριε ! Καλορίζικα στην πατρ ίδα μας και στο έθνος μας ! » ε ίπε. Ο Κα θ υμή θ ηκε ότι μετά τα στρατιωτικά πραξικοπήματα, όπως γινόταν παλιά στις θ ρησκευτικές γιορτές, αυτό το χαιρε­ τισμό απη ύθυναν ο ένας στον άλλο οι ευκατάστατοι ενήλικες. «Καλορίζικα», μουρμούρισε κι ο Κα και ντράπηκε γι' αυτό . Άνοι ξε η πό ρτα που οδηγούσε στην κουζίνα και ο Κα νό­ μισε πως θ α λιποθυμήσει. Απ ό την π ό ρτα ε ίχε βγει η l πέ κ. Κοιτάχτηκαν, και για μια στιγμή ο Κα δ εν ήξερε τι να κάνει. Έ κανε να σηκω θ ε ί, αλλά η Ι πέ κ του χαμογέλασε και κατευ­ θύνθ ηκε προς τον άνθ ρωπο που ε ίχε καθίσει μόλις πριν από λίγο. Κρατούσε ένα δίσκο μ ' ένα φλιτζάνι κι ένα πιάτο. Η l π έ κ ακουμπο ύ σε τώρα το φλ ιτζάνι και το πι άτο στο τραπέζι του ανθ ρώπου. Σαν σερβιτό ρα. Ο Κα ένιωσε μεταμέλεια, ενοχέ ς , τον έπιασε απαισιοδο­ ξία : κατηγορούσε τον εαυτό του που δ εν ε ίχε χαιρετήσει όπως έπρεπε την l πέ κ, ό μως όχι, δεν ήταν μόνο αυτό, ήταν και κά­ τι δ ιαφορετικό , κάτι που κατάλαβε ότι δ εν θ α μπορούσε να το κρύψει απ ' τον εαυτό του. Όλα ήταν λάθος, ό,τι έ κανε χθ ες ήταν λάθ ος στα καλά καθού μενα είχε κάνει πρόταση γά μου σε μια ξένη γυναίκα, σ ' εκείνη, ε ίχαν φιλη θ εί (καλά , αυτό ήταν ωραίο) , δεν ήξερε τι του γινόταν, της είχε πιάσει το χέ ρι την Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

281

ώ ρα που τρώγανε όλοι μαζί, αργότερα είχε με θύσει σαν κοινός Τού ρκος και ε ίχε δ ε ίξει σ ' όλους, χωρ ίς να ντρ έπεται καθό ­ λου, την ιλιγγι ώδη έλξη που ένιω θ ε γι ' αυτήν. Τώ ρα, επειδή δ εν ήξερε τι να της πει, ευχόταν να κάνει για π άντα η Ιπ έ κ την «γκαρσόνα» στο δ ιπλανό τραπέζι . «Τσ άι ! » φώναξε απότομα ο άνθ ρωπος που έμοιαζε με ζω­ έμπορο. Και η Ι πέκ, με τον άδειο τώρα δίσκο στο χέ ρι, μόλις ά κουσε τη φωνή κατευθύνθ ηκε αυτό ματα προς το σαμοβάρι. Ο Κα ένιωσε τους χτύπους της καρδιάς του στη μύτη του όταν η Ιπ έ κ, έχοντας πάει το τσάι στον άνθ ρωπο, πλησίασε γρή­ γορα στο τραπέζι του . «Πώς πά ει ; » ρ ώτησε η Ιπέ κ τον Κα . «Κοιμή θ ηκες καλά; » Ο Κα τρ ό μαξ ε με την αναφορ ά της Ιπέ κ στη χτεσινή νύ­ χτα, στη χτεσινή ευτυχί α . «Έχω την εντ ύ πωση ό τι το χι όνι δ εν θ α σταματήσει ποτέ», ε ίπε με δυσκολία . Κοιτάχτηκαν χωρ ίς να μιλάνε. Ο Κα κατ άλαβε ότι δ εν μπορού σε να πει τίποτα, πως ό,τι κι αν έλεγε, θ' ακουγόταν ψε ύ τικο. Χωρίς να μιλήσει, κι αφήνοντά ς τη να καταλάβει ότι μόνο αυτό μπορούσε να κάνει, κοίταξε τα λοξά, μεγάλα, μελιά μ άτια της. Η Ι πέ κ ε ίχε καταλάβει πως ο Κα βρισκόταν σήμε­ ρα σε τελείως διαφορετική ψυχική κατάσταση, πως ήταν ένας τελε ίως διαφορετικός άνθ ρωπος . Ο Κα κατάλαβε πως η Ιπέκ ό χι μόνο ε ίχε διαισθ ανθε ί το σκοτάδ ι μέσα του αλλά κι ότι το αντιμετώ πιζε με κατανόηση . Κι ένιωσε ότι γι ' αυτή την κα­ τανόηση και μόνο θ α μπορούσε να με ίνει σ ' όλη του τη ζωή πιστος σ αυτη τη γυναικα. «Το χι όνι θ α συνεχίσει να π έφτει έτσι», είπε η Ι πέ κ προ­ σεκτικά . Ι

,

Ι

Ι

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

282

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Δ εν έ χει ψωμί », ε ίπε ο Κα. «Α, με συγχωρε ίτε» . Η Ι π έ κ πήγε αμέ σως στο τραπέζι με το σαμο βά ρι. Άφησε το δίσκο της κι ά ρχισε να κόβει ψωμί . Ο Κα της είχε πει ότι ήθελε ψωμί γιατί δ εν άντεχε αυτή την κατάσταση . Τώ ρα την κοίταζε από πίσω και το ύ φος του έλε­ γε, « Μ α θ α μπορο ύ σα να το κόψω και μόνος μου». Η Ι πέ κ φορο ύ σε ά σπρο πουλόβερ , μακρι ά καφ έ φο ύ στα και χοντρή ζώνη, που ήταν της μόδ ας τη δ εκαετία του 1970 αλλά τώ ρα δ εν τη φορο ύ σε πια καμιά γυναίκα. Είχε λεπτή μέ­ ση, καλοσχηματισμένους γοφού ς, ακό μα κι οι αστράγαλοί της του ά ρεσαν. Το ανάστημά της ταί ριαζε με το ανάστημα του Κα. Σκέφτηκε με πόση πίκρα θ α θ υμόταν μέ χρι το τ έλος τής ζωής του, αν δ εν γύριζαν μαζί στη Φ ρανκφο ύ ρτη, πόσο ευτυ­ χισμένος ή ταν ε δώ όταν της έπιανε το χέ ρι, όταν τη φιλο ύ σε μισοαστε ία μισοσοβαρ ά , όταν της έλεγε αστε ία. Ό ταν το χέ ρι της Ι πέ κ σταμ άτησε να κόβει ψωμ ί , ο Κα έστρεψε αλλο ύ το κεφ άλι του πριν εκε ίνη γυρ ίσει προς το μέ­ ρος του. «Βάζω τυρ ί κι ελι έ ς στο πι άτο σας», ε ίπε δυνατά η Ιπ έ κ . Ο Κα κατάλαβε ότι του μίλησε στον πλη θ υντικό για να του θ υμ ίσει ότι στην τραπε ζαρ ί α δ εν ή ταν μ όνοι. «Ευχαρι­ στώ », απάντησε στο ίδ ιο ύ φος ο Κα, για ν ' ακο ύσουν κι οι άλ­ λοι. Όταν κοιτάχτηκαν, από την έκφρασή της κατάλαβε πως η Ιπέκ ήξερε ότι πριν από λίγο κάποιος την παρατηρού σε από π ίσω . Τ ον τρό μαξε η σκέψη ότι η Ιπέ κ γνώ ριζε πολύ καλά τις σχέσεις άντρα - γυναί κας, τις αποχρώ σεις της δύ σκολης δ ι­ πλωματίας που απαιτο ύσαν αυτέ ς οι σχέσεις και που εκε ίνος τις χειρι ζόταν με μεγάλη α δεξ ιότητα. Όπως φοβόταν και το ότι εκε ίνη ή ταν η μοναδική του πι θανότητα ευτυχίας στη ζωή. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

283

«Το ψωμί το φέ ρανε πριν από λίγο με το στρατιωτικό φορ­ τηγό », είπε η Ι πέ κ με το γελαστό της βλέ μμα που έ κανε την καρδ ι ά του Κα να λιώνει. « Φ ροντίζω εγώ την κου ζίνα, επειδή με την απαγό ρευση της κυκλοφορίας η κυρία Ζαχιντέ δ εν ήρ­ θ ε. Τ ρ ό μαξα πολύ όταν ε ίδ α τους στρατι ώτες». Επειδή οι στρατιώτες θα μπορούσαν να είχαν πάει για να συλ­ λάβουν τη Χανντέ ή την Καντιφέ . Ί σως και τον πατέ ρα της . . . «Ανάγκασαν τους κλητήρες που ήταν υπηρεσία στο νοσο­ κομε ίο να καθ αρ ίσουν τα αί ματα στο Θέατρο Μ ιλέτ», του ε ί­ πε ψιθ υριστά η Ι πέ κ. Κάθ ισε στο τραπέζι του . « Μπουκά ρανε στις πανεπιστημιακέ ς εστίες, στην Ι ερατική Σχολή, στα γρα­ φε ία των κομμάτων . . . Υπά ρχουν κι εκε ί θύ ματα. Συνέλαβαν πολύ κόσμο, μερικο ύ ς τους ά φησαν ελε ύθ ερους το πρωί ». Το γεγονός ότι η Ιπέ κ ε ίχε αρχίσει να μιλά ει ψι θ υριστά, με ύ φος που έ φερνε στο νου καταπιεστικά πολιτικά καθ εστώ τα, θύ­ μισε στον Κα τα μπαρ των πανεπιστημίων είκοσι χρόνια πριν, όπου οι φοιτητέ ς ψι θύ ριζαν ο ένας στον άλλο ιστορ ίες σκλη­ ρ ότητας και βασανιστηρίων, αλλά και τον τρόπο με τον οπο ίο μιλο ύ σαν γι ' αυτά τα πρ άγματα : με θ υμό και θλίψη , αλλά και με μια παρ άξ ενη περηφ άνια. Εκε ίνο τον καιρ ό, νι ώθ οντας έντονα ένοχος και βαθ ιά απογοητευμένος, ήθελε να ξ εχνά ει ότι ζο ύ σε στην Τ ουρκία, να γυρ ίζει σπ ίτι του και να διαβάζει λογοτεχνία. Τ ώ ρα, ελπίζοντας να β οη θήσει την Ιπ έ κ να τε­ λειώ σει την κουβέντα της, ήταν έτοιμος να της πει, «Τ ρομε­ ρ ό, πολύ τρομερ ό! ». Τις ένιω θ ε τις λέξεις μέ σα στο στό μα του, άλλαζε ό μως γνώ μη κάθ ε φορ ά που ή ταν έ τοιμος να τις ξ ε­ στομίσει, γιατί του φα ίνονταν ψεύτικες, κι έτσι συνέχισε να τρ ώ ει το ψωμοτύ ρι του, και πάλι γεμάτος ενοχέ ς. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

284

ΟΡΧΑΝ I l ΑΜΟΥΚ

Ο Κα κο ίταζε τα χέ ρια της, τα μάτια της, την ό μορφη επι­ δερμίδ α του λαιμο ύ της, τον τρ όπο που πέ φτανε τα καστανά μαλλι ά της σ ' αυτό το λαιμό , ενώ η Ι πέ κ του ψιθύ ριζε ότι ε ί­ χανε φορτώσει σε φορτηγά τα πτώματα των μαθητών της Ι ε­ ρατικής Σχολής για να τα πάνε στα κού ρδ ικα χωριά να τ' ανα­ γνωρίσουν οι πατεράδ ες τους, ότι τα φορτηγά είχανε με ίνει στο δ ρ ό μο, ότι σε όλους ε ίχε δ οθ ε ί μια μέ ρα δ ιορ ία για να πα­ ραδώσουν τα όπλα τους στο κρ άτος, ό τι ε ίχαν απαγορευτε ί τα σεμινά ρια για το Κορ άνι κι οι δ ραστηρι ότητες των πολιτι­ κών κομμάτων. Μ πορο ύ σε να την αγαπήσει; Για μια στιγμή προσπάθησε να ζωντανέψει μπροστά στα μάτια του τους δ υο τους να περπατάνε στη Φ ρανκφο ύ ρτη στην Κάιζερστρασε, να έχουν πά ει το βρ άδυ σινεμά και να γυρίζουν στο σπίτι τους. Αλλά σ ύντομα απλώθ ηκε απαισιο δο ξία μέ σα του, στην ψυχή του, και το μόνο που έβλεπε τώρα ήταν πως αυτή η γυναίκα εί­ χε κό ψει το ψωμί σε χοντρέ ς φέτες, όπως το κόβουν στα φτω­ χοκομεί α, και, κάτι ακό μη χειρότερο, ότι με τις χοντρ ές αυ­ τές φ έτες του ψωμιο ύ ε ίχε σχηματίσει στο καλάθ ι μια πυρα­ μίδ α, όπως κάνουν στις φτωχικές ψ α ροταβέρνες. «Σε παρακαλώ, μίλησέ μου για κάτι άλλο», της ε ίπ ε. Κα ι η Ιπέ κ σώπασε με κατανόηση την ώρα που του έλεγε για κ άποιον που είχαν συλλάβει δ υο κτί ρια πιο κ άτω, μετ ά από καταγγελί α, ενώ προσπαθ ο ύ σε να το σκ ά σει πηγα ίνο­ ντας από κήπο σε κήπο . Ο Κα είδε τον τρ ό μο στα μάτια της. «Χθ ες ήμουν πολύ ευ­ τυχι σμένος. Ξέ ρεις, πρώτη φορά μετά από πολλά χρ όνια κα­ τάφερα να γράψω», της εξήγησε. «'Ο μως τώρα δεν τις αντέ ­ χω αυτές τις ιστορ ίες». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

285

«Το χθ εσινό σου πο ίημα ή ταν πολύ ωραίο», ε ίπε η Ι πέ κ. «Σήμερα, πριν με κατακυριε ύσει πάλι η δυστυχία, μπορε ίς να με βοηθήσεις;» «Τι θέλεις να κάνω;» « Θ' ανέβω τ ώ ρα στο δωμάτιό μου», ε ίπε ο Κα. «Θέλω να έ ρ θ εις μετά από λίγο, να πι άσεις με τα δ υο σου χέ ρια το κε­ φ άλι μου. Για λίγο, όχι για πολύ ». Ο Κα σηκώθηκε πριν καλά καλά τελειώσει αυτό που έλεγε. Από το τρομαγμένο βλέ μμα της Ι πέκ ε ίχε καταλάβει ότι δ εν υπήρχε περίπτωση να το κάνει. Ήταν επαρχι ώτισσα, ντόπια' ήταν ξένη γι ' αυτόν, και ο Κα της ε ίχε ζητήσει κάτι που δ εν θ α το καταλάβαινε μια ξένη. Δεν έπρεπε να της ε ίχε κάνει αυ­ τ ή την ανό ητη πρόταση, για να μη δ ει στο πρό σωπό της ότι δ εν τον καταλάβαινε. Καθώς ανέβαινε γρήγορα τις σκάλες, τα ' βαλε με τον εαυτό του που ε ίχε πιστέψει πως ή ταν ερωτευ­ μ ένος μαζί της. Μ πήκε στο δ ωμά τιό του, ξάπλωσε αμέ σως στο κρεβάτι του, πρ ώτα σκέ φτηκε πως ήταν ανοησία του να έ ρ θ ει από την Ι στανμπο ύλ εδώ κι έπειτα πως ή ταν λάθος του να έ ρ θ ει απ ό τη Φ ρανκφο ύ ρτη στην Τ ουρκία. Τ ι θ α έλεγε ά ραγε η μητέ ρα του, που είκοσι χρ όνια πριν είχε προσπαθή ­ σει ν' απομακρ ύνει το γιο της από την πο ίηση και τη λογοτε­ χνία για να ζήσει μια φυσιολογική ζωή , αν μάθ αινε πως η ευ­ τυχία του, στα σαρ άντα δύ ο του χρ όνια, εξ αρτιόταν στην πό ­ λη Καρς από μια γυναίκα που «φρόντιζε την κουζίνα» κι έ κοβε το ψωμί σε χοντρές φέτες; Τι θα έλεγε ο πατέ ρας του αν άκου­ γε ότι ο γιος του στο Καρς είχε γονατίσει μπροστά σ ' ένα χω­ ρι άτη σειχη και με δά κρυα στα μάτια το ύ ε ίχε μιλήσει για την πίστη του; Μ εγάλες και μελαγχολικέ ς οι νιφ άδ ες του χιονιο ύ, Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

286

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟ ΥΚ

που είχε αρχίσει πάλι να πέφτει, περνού σαν αργά αργά μπρο­ στά απ ' το παράθ υρό του. Κάποιος χτύ πησε την π ό ρτα, τινάχτηκε κι έτρεξ ε ν' ανο ί­ ξει γεμάτος ελπίδ α. Ήταν η l πέ κ, αλλά με τελε ίως διαφορε­ τική έ κφραση στο πρ όσωπό της: είχε έ ρ θ ει ένα στρατιωτικό όχημα, κι ένας από τους δύ ο που είχαν βγει από μέ σα την εί­ χε ρωτήσει για τον Κα. Τους ε ίχε πει ότι ο Κα ήταν εδώ κι ότι θ α τον ει δοποιο ύ σε ότι τον περί μεναν. «Καλά», είπε ο Κα. «Αν θέλεις, σου κάνω για ένα-δ υο λεπτά το μασάζ που μου ζή τησες», ε ίπε η l πέ κ. Ο Κα την τράβη ξε μέσα, έ κλεισε την πό ρτα, τη φίλησε μια φορ ά κι έπειτα την έβαλε να καθίσει στην ά κρη του κρεβα­ τιού . Ξάπλωσε κι ακού μπησε το κεφάλι του στην αγκαλιά της. Κάθ ισαν έτσι για λίγο, χωρίς να μιλάνε, και κο ίταζαν έξω απ ' το παρ άθ υρο τα κορ ά κια που περπατο ύ σαν στο χι όνι πάνω στη στέγη του αιωνόβιου δη μαρχείου. «Εντάξει , φτάνει, ευχαριστ ώ », ε ίπε ο Κα. Ξ εκρ έ μασε με προσοχή από το καρφ ί όπου ήταν κρ ε μασμένο το σταχτί παλ­ τ ό του. Γ ια μια στιγμή, καθώς κατέβαινε τις σκάλες, μύ ρισε το παλτό που του θύ μιζε τη Φ ρανκφο ύ ρτη και νοστάλγησε με όλα της τα χρ ώ ματα τη ζωή του στη Γερμανία. Ένας ξ ανθό ς πωλητή ς τον ε ίχε β οη θήσει τη μέ ρα που αγό ρασε το παλτό του στο Κάουφχοφ, τον ξ ανάδ ε μετά από δ υο μέ ρες όταν του κόντυνε το παλτό , τον λέγανε Χανς Χάνσεν. Τ ον θυμήθηκε τη νύ χτα κάποια στιγμή που ξύπνησε, ίσως επει δή τ ' όνομά του ή ταν τό σο γερμανικό κι επειδή ο Χανς ή ταν τ όσο ξ ανθός. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

21

Δεν αναγνωρ ίζω κανέναν Ο Κα στα κρύα και τρομακτικά OrJJμάτια Είχαν στε ίλει ένα παλιό φορτηγό να πάρει τον Κα, ένα παλι ό Τζέ ιμς με χαλασμένο ταμπλό , από τα ελάχιστα που κυκλο­ φορο ύ σαν τότε ακό μη και στην Τουρκία. Ένας άντρας με πο­ λιτικά , νεαρ ό ς, με γαμψή μύ τη και λευκή επιδ ερμίδα, τον συ­ νάντησε στο λό μπι του ξενοδοχε ίου και τον οδήγησε στο φορ­ τηγό , όπου τον έβαλε να καθίσει στο μπροστινό κάθ ισμα, στη μέ ση . Ο ίδ ιος κάθ ισε δίπλα του, προς την πό ρτα, για να μην την ανο ίξει τάχα ο Κα και το σκάσει. Ήταν ό μως πολύ ευγε­ νικός, τον είχε πει «κύ ριο», κι απ' αυτό ο Κα είχε βγάλει το συ­ μπέ ρασμα ότι ο άνθ ρωπος δ εν ήταν μυστικός αλλά αξ ιωμα­ τικό ς της Εθνικής Υπηρεσίας Π ληροφοριών, που σήμαινε ότι μπορε ί να μην του φ έ ρονταν άσχημα. Δ ι έ σχιζαν πολύ αργά τους άδ ειους και κάτασπρους δ ρ ό ­ μους της πόλης. Καθώς η καμπίνα του ο δηγο ύ στο στρατιωτι­ κό φορτηγό με το χαλασμένο ταμπλό ήταν ψ ηλά, ο Κα μπο­ ρο ύ σε κι έβλεπε το εσωτερικό μερικών σπιτιών μέ σ ' από τα λίγα παράθ υρα που οι κουρτίνες τους ή ταν ανοιχτέ ς. Π αντο ύ Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

288

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

οι τηλεορ άσεις ή ταν ανοιχτέ ς, οι κουρτίνες σχεδόν όλες κλει­ στέ ς, το Καρς ε ίχε κλειστε ί στον εαυτό του. Σαν να βρ ίσκο­ νταν σε μια άλλη π όλη, και ο Κα ε ίχε την εντύ πωση πως οι ονειρικο ί δ ρ ό μοι πίσω από τους υαλοκαθ αριστήρες που μό­ λις προλάβαιναν το χιόνι, τα Βαλτικο ύ ρυ θ μο ύ παλιά ρώσικα σπίτια κι οι χιονισμένες αγριελιές είχαν μαγέψει με την ομορ­ φιά τους ακό μη και τον οδ ηγό και τον άντρα με τη γαμψή μύ ­ τη . Σταμάτησαν μπροστά στο κτί ριο της Ασφ άλειας κι επει­ δή ε ίχαν κρυ ώσει πολύ στο φορτηγό , μπήκαν αμέσως μέσα. Είχε τ όσο πολύ κόσμο και κίνηση σε σύγκριση με την προη­ γο ύ μενη μέ ρα, που ο Κα, αν και το 'ξερε ότι θα ή ταν έτσι, τρό­ μαξε για μια στιγμή . Επικρατούσε η παράξενη ακαταστασία και κινητικότητα που χαρακτηρ ίζει τους χώ ρους όπου εργά­ ζονται πολλοί Τού ρκοι μαζί . Ο Κα θυμήθηκε τους διαδ ρό μους στα δικαστή ρια, τις ε ξόδους στα ποδοσφαιρικά γήπεδα, τους σταθ μο ύ ς των λεωφορείων. Υπήρχε ό μως και η ατμόσφαιρα τρό μου και θ ανάτου που ένιω θ ε όταν βρισκόταν σε νοσοκο­ με ίο που μύ ριζε ιώδιο . Η σκέ ψη ότι κάπου εκεί κοντά κάποιον βασάνιζαν, γέ μισε την ψυχή του με φ όβ ο κι ενοχές. Καθώς ξ ανανέβαινε τις σκάλες που ε ίχε ανέ βει το προη­ γο ύ μενο βράδ υ με τον Μ ουχτά ρ, από ένστικτο προσπάθησε να υιο θ ετήσει τη συμπεριφορά και την άνεση των ανθ ρ ώ πων που εξουσίαζαν αυτό το μέ ρος. Από τις ανοιχτές πό ρτες άκου­ σε τα χτυπήματα των δακτυλογράφων στα πληκτρολόγια, αυ­ το ύ ς που μιλο ύσαν δυνατά στον ασύ ρματο, κάποιους που από τις σκάλες παράγγελναν να τους φέ ρουν τσά ι. Σ τους πάγκους μπροστά στις π ό ρτες ε ίδ ε νεαρο ύ ς που περ ί μεναν τη σειρ ά Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

289

τους ν ' ανακριθ ο ύν, δ εμένους τον ένα με τον άλλο με χειρο­ πέδ ες, ταλαιπωρημένους, με τα πρ ό σωπά τους γεμάτα μώ ­ λωπε ς προσπάθησε ν ' αποφ ύγει το βλέ μμα τους. Τον οδήγησαν σ ' ένα δωμάτιο που έ μοιαζε μ ' εκε ίνο όπου ε ίχε καθίσει την προηγο ύ μενη μέ ρα με τον Μ ουχτά ρ και του ε ίπαν ότι αν και δεν ε ίχε δει το πρ όσωπο του δ ολοφ όνου τού δ ιευ θυντή του Εκπαιδευτικού Ινστιτούτου, τον οπο ίο χθ ες δεν ε ίχε αναγνωρί σει από τις φωτογραφ ίες, ί σως αυτή τη φορά μπορο ύ σε να τον αναγνωρ ίσει ανά μεσα στους ισλαμιστ έ ς σπουδαστές που ήταν υπό κρ άτηση στο κάτω π άτωμα. Ο Κα κατάλαβε ότι μετά την «επανά σταση» η αστυνομί α ε ίχε πε­ ρι έλθει στη δικαιοδοσία της ΕΥΠ κι ότι ανά μεσα στις δυο υπη­ ρεσίες υπήρχαν αντιπαλότητες. Ένας αρμόδ ιος της Υπηρεσίας Π ληροφοριών με στρογγυ­ λό πρ όσωπο ρ ώτησε τον Κα πο ύ ήταν χθ ες γύ ρω στις τέ σσε­ ρις. Τ ο πρ όσωπο του Κα για μια στιγμή έγινε σταχτί . «Μ ου ε ί­ παν ότι θ α ήταν σκόπιμο να δω και το σειχη Σααντετίν εφ έ­ ντη» , ά ρχισε να λέει, όταν τον δι έ κοψε ο στρογγυλοπρ ό σω­ πος άντρας λέγοντά ς του, «Ό χι, πριν απ ' αυτό! ». Όταν ο αρμόδ ιος ε ίδε ότι ο Κα σώπαινε, του θύ μισε πως είχε δει τον Λατζιβέρτ. Έ κανε πως στενοχωριόταν επειδή τα ήξερε ήδη όλα κι έφερνε τον Κα σε δύσκολη θέ ση. Ο Κα σκέ­ φτηκε πως αν ήταν ένας κοινό ς αστυνομικό ς δ ιευθ υντής, θ α ισχυριζόταν ότι ο Κα ήθελε να κρύψει τη συνάντηση αυτή και θ α του καυχι ό ταν με τον πιο χυ δα ίο τρ όπο ότι η αστυνομ ία ή ξερε τα πάντα. Ο στρογγυλοπρ ό σωπος αρμόδιος της Υπηρεσίας Π ληρο Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

290

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

φοριών του ε ξήγησε, σαν να του έλεγε «άντε και περαστικά σου», ότι ο Λατζιβ έ ρτ ήταν ένας α δίστακτος τρομοκρ άτης, ένας συνωμότης, ένας ορκισμένος εχθ ρ ό ς της Δ ημοκρατίας που τον συντη ρο ύ σε το Ι ρ άν. Ήταν βέβαιο πως ε ίχε δ ολο­ φονήσει έναν παρουσιαστή της τηλε ό ρασης, και γι ' αυτό υπή ρχε εις βά ρος του ένταλμα σύλληψης. Ταξίδ ευε σ ' όλη την Τ ουρκ ία και οργάνωνε τους οπαδ ο ύ ς της θ εοκρατίας. « Π οιος σας έ φερε σ ' επαφή μαζί του;» «Ένας μαθητής της Ι ερατικής Σχολής που δεν ξέ ρω τ ' όνομα του», ειπε ο Κα. « Π ροσπαθήστε ν' αναγνωρίσετε κι αυτόν», είπε ο στρογγυ­ λοπρ ό σωπος αρμόδ ιος της Υπηρεσίας Π ληροφοριών. «Κοι­ τάξτε με προσοχή από το παραθυράκι στην πό ρτα του κελιού . Μ η φο βάστε, δ εν θα ξέ ρουν ποιος είστε». Κατέβασαν τον Κα κάτω από κάτι φαρ δ ι έ ς σκάλες . Στο κομμάτι αυτό , πριν από εκατό και κάτι χρόνια, όταν το στε­ νό μακρο κτίριο ήταν ακό μη νοσοκομε ίο ενό ς αρμένικο υ βα­ κουφιού , βρ ίσκονταν οι ξυλαποθήκες και οι κοιτώνες των επι­ στατών . Αργότερα, γύ ρω στο 1 940, όταν στο κτί ριο στεγά­ στηκε το δη μ ό σιο λύ κειο, ε ίχαν ρ ίξ ει τους το ίχους κι ε ίχαν μετατρ έ ψει το χώρο σε τραπεζαρία. Πά ρα πολλο ί κάτοικοι του Καρς, που τα επό μενα χρόνια ε ξελίχθ ηκαν σε μαρ ξ ιστές και εχθ ρο ύ ς της Δύ σης, τη δ εκαετία του 1960, στα παι δ ικά τους χρ όνια, ε ίχαν πιει εδώ, για πρώτη φορά στη ζωή τους, ξινόγαλο φτιαγμένο απ ό σκό νη γάλακτος της UNICEF και μουρουνόλα δο, που η απα ίσια μυρω δ ι ά του τους γύ ρι ζε το στομάχι. Μ ε έ μπειρες κινήσεις ένας αστυνό μος το ύ φό ρεσε στο κει

ι

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

29 1

φ άλι ένα πηλήκιο αξιωματικο ύ . Ο υπάλληλος της ΕΥΠ με τη γαμψή μύτη, αυτός που είχε πά ρει τον Κα από το ξενο δοχείο , ε ίπε με ύ φος πολύξ ερου, «Ετο ύ τοι δ ω φοβο ύ νται πολύ τα στρατιωτικά πηλή κια». Μόλις πλησίασαν στη σιδερένια π ό ρτα του πρώτου κελιο ύ δ εξ ι ά , ο αστυνό μος άνοιξε απότομα το μικρό παρ άθ υρ ό της και φώναξε μ' όλη του τη δύναμη, « Π ροσοχή, ο διοικητής ! ». Ο Κα κο ίταξε από το παραθ υρ άκι, που ήταν μικρ ό σαν την πα­ λά μη του. Στο κελί, που ε ίχε το μέγε θ ος ενό ς μεγάλου κρεβατιο ύ, ο Κα είδ ε πέντε ανθ ρ ώπους. Θ α μπορο ύ σαν να ε ίναι και πε­ ρισσότεροι: αφού ο ένας ήταν σχε δόν πάνω στον άλλο. Όλοι, έτσι στριμωγμένοι όπως ήταν, ακουμπούσαν στο βρ ό μικο το ί­ χο απέναντι, κι επει δή δεν ε ίχαν κάνει ακό μη φαντάροι, στέ­ κονταν αδέξια σε στάση προσοχής έχοντας τα μάτια κλειστά , γιατί αυτό τους ε ίχαν μάθ ει με απειλέ ς να κάνουν πριν από λίγο. (Ο Κα ένιωσε ότι μερικο ί απ' αυτού ς τον κο ίταζαν μ έσ ' από τα μισό κλειστα βλέφαρ ά τους. ) Όλους τους ε ίχαν κου­ ρέψει γουλί, όλοι ε ίχαν μάτια και μύ τη πρησμένα από το ξύ ­ λο, κι ας μην ε ίχαν περ άσει ούτε δέ κα ώ ρες από το ξέσπασμα της «επανάστασης». Π αρ ' όλο που τα κελι ά μέ σα ε ίχαν πε­ ρισσότερο φως απ ' ό,τι ο δ ι άδ ρομος, του Κα του φ άνηκε ότι όλοι μοιάζανε μεταξύ τους. Ήταν σαν παραζαλισμένος: ένιω­ θ ε λύπηση , φ όβ ο, ντροπή . Χά ρηκε που ανά μεσ ά τους δ εν έβλεπε τον Νετζίπ. Ο υπάλληλος της Εθνικής Υπηρεσίας Π ληροφορι ών με τη γαμψή μύτη, βλέ ποντας ότι ο Κα δεν είχε αναγνωρ ίσει κανέ­ ναν ο ύ τε στο δε ύτερο ο ύ τε στο τρ ίτο παρ άθ υρο, ε ίπε, «Δ εν Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

292

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

υπά ρχει λόγος να φοβάστε. Άλλωστε εσε ίς μόλις ανοίξουν οι δ ρ ό μοι θ α φ ύγετε από δ ω». « Μ α δεν αναγνωρ ίζω κανέναν», ε ίπε με πείσμα ο Κα . Ό μως μετά από λίγη ώ ρα γνώ ρισε μερικο ύ ς: θ υμόταν πο­ λύ καλά έναν απ ' αυτο ύ ς να ενοχλε ί τη Φ ουνντά Ε σέ ρ στη σκηνή κι έναν άλλο να φωνάζει όλη την ώ ρα συνθή ματα. Κά­ ποια στιγμή σκέ φτηκε πως αν τους κατέδ ι δε, θ' απο δε ί κνυε στην αστυνομία πως ή ταν πρόθυμος να συνεργαστεί μαζί της, έτσι ώ στε σε περ ίπτωση που συναντο ύ σε τον Ν ετζίπ, να κά­ νει πως δ εν τον ε ίδε (άλλωστε αυτο ί οι νεαροί δ εν είχαν κάνει τίποτα σοβαρό) . Δ εν κατέδ ωσε ό μως κανέναν. Σ' ένα κελί , κάποιος νεαρ ό ς με καταματωμένο πρό σωπο παρακάλεσε τον Κα, « Διοικητά μου, να μην το μάθει η μάνα μας». Κατά πάσα η πιθ ανότητα, με τον πρώτο ενθ ουσιασμό τής επανά στασης οι αστυνομικο ί δ εν ε ίχαν χρησιμοποιήσει κά­ ποιο ό ργανο για να δ ε ί ρουν τους νεαρο ύ ς, μ όνο τις γρο θ ι έ ς και τις μπότες τους. Ο Κα ο ύτε στο τελευτα ίο κελί είδ ε κά­ ποιον που να μοιάζει με το δολοφόνο του διευθ υντή το ύ Εκ­ παιδευτικού Ινστιτούτου, και ηρέ μησε που ο Νετζίπ δεν ή ταν ο ύτ ' ε δώ, ανά μεσα στους φοβισμένους νεαρο ύ ς . Ό ταν ανέβ ηκαν επ άνω, κατάλαβε ότι ο στρογγυλοπρ ό ­ σωπος και τ ' αφεντικά του ήταν αποφασισμένοι να βρουν όσο το δ υνατό πιο γρήγορα το δ ολοφ όνο του δ ιευ θ υντή το ύ Εκ­ παι δευτικο ύ Ινστιτο ύτου, να παρουσι άσουν τη σύλληψή του ως επιτυχία της επανά στασης και ίσως να τον εκτελέ σουν αμέσως. Στο δωμάτιο βρισκόταν τ ώ ρα κι ένας συνταξιο ύχος ταγματά ρχης. Ο άνθ ρωπος αυτός, παρά την απαγό ρευση της Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

293

κυκλοφορ ίας, ε ίχε βρει έναν τρόπο να έ ρ θ ει στην Ασφάλεια και τ ώ ρα παρακαλού σε ν' αφήσουν ελεύθερο τον ανιψιό του που ή ταν υπό κράτηση. Π αρακαλο ύ σε να μη βασανίσουν το νεαρ ό συγγενή του και τον κάνουν να στραφε ί «ενάντια στην κοινωνία», κι έλεγε πως η καημένη η μάνα του ε ίχε γράψει το παιδί στη Ι ερατική Σχολή παρασυρμένη από το ψέ μα ότι το κράτος μο ί ραζε δ ωρεάν σε όλους τους μαθητέ ς παλτό και σα­ κά κι, κι ότι όλη η οικογένεια ήταν δημοκράτες και κεμαλιστές. Ο άντρας με το στρογγυλό πρό σωπο δι έ κοψε το συνταξιο ύ χο ταγματά ρχη. «Ταγματά ρχα μου, ε δώ δ εν φερ ό μαστε άσχη μα σε κανέ ­ ναν», είπε και πήρε τον Κα στην ά κρη: ο δολοφόνος και οι άν­ θ ρωποι του Λατζιβέ ρτ ( ο Κα κατάλαβε ότι ο στρογγυλοπρ ό­ σωπος θ εωρο ύ σε ό τι δολοφ όνος και Λατζιβέ ρτ ήταν το ίδιο πρό σωπο) ίσως ή ταν ανά μεσα σ' αυτού ς που είχαν συλληφθ εί στην Κτηνιατρική. Κι έτσι ο Κα και ο άντρας με τη γαμψή μύτη ξαναμπήκαν στο στρατιωτικό φορτηγό . Όσο κρ άτησε η δ ιαδ ρομή , ο Κα ένιω θ ε ευτυχισμένος επειδή οι άδ ειοι δ ρό μοι ή ταν πανέ μορ­ φοι, κι επιτέλους ε ίχε καταφ έ ρει να φύγει από την Ασφ άλεια κι απολά μβανε το τσιγά ρο του. Κάπου σε μια άκρη του μυα­ λο ύ του ένιωθ ε πολύ ευχαριστημένος που είχε γίνει στρατιω­ τικό πραξικόπημα και η χώ ρα δ εν θα παραδ ινόταν στους φα­ νατικο ύς θ ρησκόληπτους. Κι έτσι, για να τα έ χει καλά με τη συνείδησή του, ορκίστηκε να μη συνεργαστε ί με την αστυνο­ μ ία και τους στρατιωτικού ς. Κι αμέ σως μετά , νι ώθοντας δ υ­ νατός και παράξενα αισιόδ ο ξος, του ήρθε να γράψει ένα πο ί­ η μα. Στράφηκε στον υπάλληλο της ΕΥΠ με τη γαμψή μύ τη Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

294

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

και τον ρώτησε, «Μ πορού με να πάμε σ ' έναν τσαίχανέ να πιού­ με ένα τσάι;» . Τσαϊχανέδες, στέ κια των ανέ ργων, υπήρχαν παντο ύ στην πόλη , οι περισσότεροι ή ταν κλειστο ί , αν και στην οδό Κανάλ ο οτζακτσής (υπε ύθ υνος για τη φωτιά όπου ψήνονται καφέ ­ δες και τσάγια) ενός τσαϊχανέ , που σε καμιά περ ίπτωση δ εν θ α τραβο ύ σε την προσοχή του στρατιωτικο ύ φορτηγο ύ στη γωνία, ή ταν εκε ί και δ ο ύλευε. Μέ σα ή ταν ένα τσιρά κι, που περί μενε την ά ρση της απαγό ρευσης της κυκλοφορ ίας, και σε μια γωνι ά τρεις νεαροί. Τ αρ άχτηκαν όταν ε ίδαν να μπαίνουν δ υο άντρες, ο ένας με καπέλο α ξιωματικο ύ κι ο άλλος με πο­ λιτικά . Ο άντρας με τη γαμψή μ ύτη έβγαλε αμέσως κάτω από το παλτ ό του το πιστό λι του και με απόλυτα επαγγελματικό ύ φος, κάτι που προκάλεσε το σεβασμό του Κα, κόλλησε τους νεαρού ς στον τοίχο με την τερ άστια φωτογραφία από ένα ελ­ βετικό τοπίο, τους έψαξε και πήρε τις ταυτότητές τους. Ο Κα, βλέποντας πως η υπόθ εση δεν θ α έπαιρνε σοβαρή τροπή, κά­ θισε αμέσως σ ' ένα τραπέζι δίπλα στη σ βηστή σόμπα κι έγρα­ ψε με την άνεσή του το πο ίημα που ε ίχε εμπνευστεί . Το ποίημα, που ο Κα του έδ ωσε αργότερα τον τίτλο « Δ ρ ό­ μοι ονεί ρων», ά ρχιζε με τους χιονισμένους δ ρό μους του Καρς, αλλά στους τρι άντα έξι στίχους του εντόπιζε κανε ίς τα παλιά σοκά κια της Ι στανμπο ύλ, την αρμένικη πόλη - φ άντασμα Ανί και τις άδ ειες, τρομακτικέ ς και υπέ ροχες πόλεις που έβλεπε στον ύπνο του . Όταν τελε ίωσε το ποίη μά του, παρατήρησε ότι τον πρωι­ νό τραγου δ ιστή στην ασπρ ό μαυρη τηλε ό ραση ε ίχε αντικαDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

295

ταστήσει η επανά σταση στο Θέατρο Μ ιλέτ. Κι αφο ύ ο τερ­ ματοφύλακας Βουρ άλ μ όλις ε ίχε αρχίσει να δ ιηγε ίται τους έ ρωτέ ς του και τα γκολ που ε ίχε φάει, ά ρα σε ε ίκοσι λεπτά θ α μπορο ύ σε να δ ει τον εαυτό του να διαβάζει τ q πο ίη μά του. Ο Κα ήθελε πολύ να θ υμη θ εί το ποίημα που ε ίχε ξεχάσει να γρά­ ψει στο τετρ άδ ι ό του. Στον τσαϊχανέ μπήκαν από την πίσω πό ρτα άλλοι τέ σσε­ ρις άντρες κι ο υπάλληλος της ΕΥΠ με τη γαμψή μύτη τράβη­ ξε πάλι το πιστόλι του και τους κόλλησε κι αυτού ς στον τοίχο. Ο Κού ρδος ιδιοκτή της του τσαϊχανέ έλεγε στον υπάλληλο της ΕΥΠ, τον οπο ίο αποκαλο ύ σε « Τ αγματά ρχα μου», ότι οι άν­ θ ρωποι αυτο ί δ εν ε ίχαν αγνοήσει την απαγό ρευση της κυ­ κλοφορ ίας, αλλά ε ίχαν έ ρ θ ει περνώντας μέ σ ' από την πίσω αυλή . Ο υπάλληλος της ΕΥΠ αποφ ά σισε από ένστικτο ν ' απο­ δ ε ίξει αν ό σα λέγονταν ήταν αλήθεια. Ένας από τους άντρες δ εν ε ίχε ταυτότητα κι έτρεμε ήδη απ ' το φ όβο του . Ο υπάλ­ ληλος της ΕΥΠ του είπε να τον πάει στο σπίτι του από τον ίδ ιο δ ρ ό μο κι ανάθεσε στον οδηγό του φορτηγο ύ , τον οπο ίο στο μεταξύ ε ίχε φωνάξει, να προσέχει τους νεαρο ύ ς που ε ξακο­ λου θ ο ύ σαν να είναι κολλημένοι στον το ίχο. Από την π ί σω πό ρτα του τσαϊχανέ βγήκαν σε μια κρ ύ α σαν τον πάγο χιονι­ σμένη αυλή, ανέβηκαν τρ ία παγωμένα σκαλοπάτια κι έπειτα κατέβηκαν στο υπόγειο ενός μισογκρεμισμένου κι αμπογι ά­ τιστου κτιρ ίου, όπως τα περισσότερα κτί ρια στο Καρς, ενώ ο Κα ε ίχε χώ σει το τετρ άδιο με τα ποιήματα στην τσέπη του κι έτρεχε κι αυτός ξοπίσω τους ένας αλυσο δεμένος σκύλος το ύς γάβγιζε ό λη αυτή την ώ ρα. Το υπόγειο βρομο ύ σε κά ρβουνο Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

296

ΟΡΧΑ Ν ΠΑΜΟΥΚ

και ύπνο . Ο άντρας που πήγαινε πρώτος π έ ρασε δίπλα από τον καυστήρα ενός καλοριφ έ ρ που β ο ύιζε και χώθηκε σε μια γωνιά σκεπασμένη με κού τες και καφάσια του μανάβη: σ ' ένα υποτυπώδ ες κρεβάτι ο Κα ε ίδ ε να κοιμάται μια πανέ μορφη νεαρή γυναί κα με κατάλευκο πρ όσωπο κι από ένστικτο γύ ρι­ σε αλλο ύ το πρ όσωπό του . Εκείνη τη στιγμή ο άνθ ρωπος χω­ ρ ίς ταυτότητα έδ ωσε στον υπάλληλο της ΕΥΠ με τη γαμψή μύ τη ένα διαβατήριο . Αν και ο Κα δεν άκουγε τι λέγανε, ε ξαι­ τ ίας του β ουητο ύ που ερχόταν απ ' τον καυστή ρα του καλορι ­ φέ ρ, στο μισοσκόταδ ο ε ίδ ε τον άντρα να βγάζει κι ένα δε ύτε­ ρο διαβα τή ριο. Επρό κειτο για ένα αντρ όγυνο από τη Γεωργία, ε ίχαν έ ρ θ ει στην Τ ουρκία για να κερ δίσουν λεφτά. Ό ταν γύ ρισαν στον τσαϊχανέ, οι άνεργοι νεαρο ί που στέ κονταν με τα χέ ρια στον τοίχο , και στους οποίους ο υπάλληλος της ΕΥΠ επέστρεψε τις ταυτότητες, ά ρχισαν αμέ σως τα παρ άπονα εναντίον του ζευ­ γαριο ύ : η γυναί κα ε ίχε φυματ ίωση , ήταν ό μως πουτάνα, το έ κανε με τους ζωέ μπορους και τους δ ερματέ μπορους που κα­ τ έ βαιναν στην πόλη . Κι ο άντρας τη ς , επειδή δ εχόταν όπως όλοι οι Γεωργιανοί να δουλε ύ ει με μισό μεροκάματο, αν μια στις τ ό σες παρουσιαζόταν καμιά χαμαλοδ ουλειά, την ά ρπα­ ζε μέ σ ' απ ' τα χέ ρια του Τ ο ύ ρκου εργάτη . Ούτε το ξ ενο δ ο­ χε ίο δ εν θέλανε να πληρ ώνουν, τ όσο φτωχο ί και καρμί ρη δ ες ή ταν αυτοί οι δ υο, γι ' αυτό και δίνοντας στη ζο ύλα στον κλη­ τή ρα της εταιρε ίας ύδ ρευσης πέντε αμερικάνικα δολά ρια το μήνα, ζο ύ σαν εκεί κάτω δίπλα στον καυστήρα . Κυκλοφορο ύ­ σε η φήμη ό τι μόλις γυρίζανε στην πατρ ίδα τους θ' αγορ άζα­ νε σπίτι κι ότι μέχρι το τ έλος της ζωής τους δεν θ α ξαναδ ουDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

297

λεύ ανε. Ο ι κούτες ήταν γεμάτες δερμάτινα αντικεί μενα που τ ' αγό ραζαν φτηνά ε δώ και θ α τα πουλο ύ σαν μ όλις γυρίζανε στην Τ ιφλίδα. Δ υο φορ ές τους ε ίχαν απελάσει, αλλ' αυτοί ε ί­ χαν βρει το δ ρό μο κι ε ίχαν καταφ έ ρει να γυρ ίσουν στο «σπί­ τι» τους δίπλα στον καυστήρα. Μ ιας και δ εν μπορο ύ σε να το κάνει η αστυνομία που λαδωνότανε, η στρατιωτική διο ίκηση έπρεπε να καθ αρίσει το Καρς από τ έτοιου ε ίδ ους παρά σιτα. Κι έτσι, καθώ ς π ίνανε το τσά ι που κερνο ύ σε χαρο ύ μενος τους επισκέ πτες του ο ι διοκτ ή της του τσαϊχανέ, οι άνεργοι νεαροί , που με την ενθάρρυνση του υπαλλήλου της ΕΥΠ με τη γαμψή μύτη είχαν καθίσει διστακτικά στο τραπέζι παρέ α με τους άλλους, μαζί με τις προσδοκίες τους από το στρατιωτι­ κό πραξικόπημα, τις ελπίδ ες και τα παρ άπονά τους από τους δ ιεφ θ αρμένους πολιτικο ύ ς, ά ρχισαν να λένε, σαν πληροφο­ ρ ίες πια, και πολλά κουτσομπολι ά : για παρ άνομες σφαγέ ς ζώ ων, για απάτες στις αποθήκες των κρατικών μονοπωλίων, για εργολάβους που μετέ φεραν παρ άνομα από την Αρμενία, μέ σα σε φορτηγ ,l μεταφορ άς κρε άτων, εργάτες που δ ο ύλευ­ αν με χαμηλό μιψ') κά ματο, και τους οπο ίους κοί μι ζαν σε κα­ λύβες, για κάποιους εργολάβους που βάζανε τους εργάτες να δ ουλε ύ ουν όλη μέ ρα χωρίς να τους πληρ ώνουν . . . Ο ι άνεργοι αυτο ί νεαρο ί σαν να μην ε ίχαν καταλάβει ότι το «στρατιωτι­ κό πραξ ικόπημα» ε ίχε στό χο τους Κο ύ ρ δ ους ε θνικιστέ ς και τους φανατικο ύ ς θ ρησκόληπτους που θα κέ ρδ ι ζαν τις δη μο­ τικέ ς εκλογέ ς. Συμπεριφέ ρονταν λες κι ό σα συνέβαιναν στο Καρς από το προηγο ύ μενο βρ άδ υ συνέβαιναν για να βρε θ εί μια λύ ση στη ανεργί α και τη διαφ θ ορ ά που επικρατο ύ σαν στην πόλη, για να βρο ύνε οι νεαροί μια δουλει ά . Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

298

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Στο στρατιωτικό φορτηγό ο Κα ε ίδ ε κάποια στιγμή τον υπάλλη λο της ΕΥΠ να βγάζει το δ ιαβατή ριο και να κοιτάζει τη φωτογραφ ί α της Γεωργιανής, κι ένιωσε παρ άξενη ανα­ στάτωση και ντροπή . Μόλις ο Κα μπήκε στο κτί ριο της Κτηνιατρικής, αισθάν­ θηκε αμέ σως πως η κατά σταση ή ταν πολύ χειρ ότερη απ ' ό ,τι στην Ασφ άλεια . Κα θώς περπατο ύ σε στους διαδ ρ ό μους το ύ παγωμένου κτιρίου, κατάλαβε ότι κανείς εκεί δεν είχε το χρ ό­ νο να λυπη θ ε ί τον άλλο. Τ ο κτί ριο ή ταν γεμάτο Κο ύ ρ δ ους ε θνικιστές , αριστερο ύ ς τρομοκρ άτες που ε ίχαν συλληφ θ ε ί , τρομοκράτες που έ ριχναν βό μβες όπου λάχει κι άφηναν προ­ κηρ ύξεις, κι όλους εκε ίνους που ή ταν χαρακτηρισμένοι στα αρχε ία της ΕΥΠ ως υποστηρικτέ ς τους, που ή ταν κι οι περισ­ σ ότεροι. Αστυνομικο ί , στρατιώ τες κι ανακριτ έ ς ανέ κριναν τους δι άφορους υπόπτους, ό σους είχαν πάρει μέ ρος στις δ ρα­ στηριότητες των δύ ο πρ ώτων ομάδ ων, ό σους είχαν β οη θήσει τους Κού ρδ ους αντά ρτες στις προσπάθειές τους να κατέβ ουν απ ' τα β ουνά και να δ ιεισδύσουν στην π όλη, με με θόδους πο­ λύ σκλη ρ ότερες κι αυστηρ ότερες απ ' αυτέ ς που χρησιμοποι­ ο ύ σαν για τους πολιτικο ύ ς ισλ αμιστέ ς. Ένας ψη λός, γερο δεμένος αστυνομικό ς έπιασε στοργικά από το μπράτσο τον Κα, λες κι ο Κα ή ταν γέ ρος, δυσκο λευό­ ταν να περπατήσει κι αυτό ς ήθελε να τον β οη θήσει, και πήγαν μα ζί σε τρεις α ίθ ουσες ό που γίνονταν τρομερ ά πρ άγματα. Όπως αργότερα ο φίλος μου στο τετρ άδι ό του, έτσι κι εγώ θα προσπαθήσω να μην πω πολλά γι ' αυτά. Πό σο σύ ντομο ε ίναι το ταξίδ ι του ανθ ρ ώ που σ ' αυτό τον κό σμο, ή ταν το πρ ώ το πρ άγμα που σκ έ φτηκε ο Κα όταν Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

299

μπήκε στην πρ ώ τη α ίθ ουσα και για μερικ ά δ ευτερ ό λεπτα παρατηρο ύ σε την κατάσταση των υπόπτων που βρίσκονταν εκε ί . Κα θώ ς κο ίταζε τους υπ όπτους που ε ίχαν ανακρι θ εί, μπροστά στα μ άτια του ζωντάνεψαν σαν σε όνειρο εικόνες κι επι θ υμί ες που ε ίχαν σχέ ση με άλλες εποχέ ς, με μακρινο ύ ς πολιτισμο ύ ς, με χώ ρες όπου κανε ί ς δεν ε ίχε π ά ει ποτ έ . Ο Κα κι ό σοι β ρ ί σκονταν στην α ίθ ουσα ένιω θ αν βα θ ιά μ έ σα τους πως ε ίχαν φτά σει στον π άτο της ζωής που τους ανα­ λογο ύ σε κι ότι θ α έ σβηναν σαν κερ ί που έ χει λιώ σει. Σ το τε­ τρ άδ ι ό του ο Κα θ' αναφερ ό ταν σ ' αυτό το χώ ρο ως το κί ­ τρινο δ ωμάτιο. Στη δε ύτερη αίθ ουσα ο Κα ε ίχε την εντύπωση ότι έ μεινε λιγότερη ώ ρα. Εδώ κοιτάχτηκε κατά ματα με κάποιους, θ υ­ μή θ ηκε πως τους ε ίχε ξαναδε ί την προηγο ύ μενη μέ ρα καθώ ς περπατο ύ σε στους δ ρ ό μους της πόλης και τράβη ξε το βλέμ­ μα του γεμάτος ενοχέ ς. Αυτο ί βρίσκονταν τώ ρα σε μια πολύ μακρινή χώ ρα ονε ί ρου. Στην τρίτη αίθ ουσα, ανά μεσα στα βογκητά, τα δάκρυα και τη βαθ ιά σιωπή που ολο ένα μεγάλωνε μέ σα του, ο Κα ένιωσε ότι μια παντογνώ στρια δύναμη μετέτρεπε τη ζωή μας στον κ ό σμο αυτό σε μαρτ ύ ριο, χωρ ίς να μοιράζεται μαζί μας τη γνώ ση. Σ' αυτό το χώ ρο κατάφερε να μην κοιταχτε ί με κανέ ­ ναν. Κοίταζε, ό μως τα μάτια του δεν έβλεπαν αυτο ύ ς που εί­ χε μπροστά του αλλά ένα χρώ μα μες στο κεφάλι του. Κι επει­ δή το χρ ώ μα αυτό έ μοιαζε πιο πολύ με κό κκινο, αυτό το δω­ μάτιο θα το ονό μαζε το κόκκινο δ ωμάτιο. Τα συναισθή ματα που ένιωσε στην πρώτη και στη δε ύτερη αίθουσα, ότι η ζωή εί­ ναι σ ύντομη κι ότι ο άνθ ρωπος είναι ένοχος, έγιναν ένα, κάτι Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

300

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

που τον ανακο ύ φισε, παρ ά τον τρό μο που του προκαλού σε η θέ α αυτο ύ του δωματίου. Καταλάβαινε πως η αδ υναμία του ν' αναγνωρίσει έστω και έναν στην Κτηνιατρική Σχολή δημιουργο ύ σε αβεβαι ότητες κι αμφιβολίες. Ένιωθ ε τόσο καλά που δεν είχε δει τον Νετζίπ, ώστε όταν ο άντρας με τη γαμψή μ ύτη το ύ ζήτησε, σαν τε­ λευταία προσπάθ εια, πάλι με σκοπό την αναγνώριση, να ρί­ ξει μια ματιά και στα πτώματα στο νεκροτομε ίο του Ν οσο­ κομε ίου Κοινωνικής Ασφάλισης, ο Κα βιά στηκε να πάνε για να τελειώνουν το γρηγορ ότερο. Στο νεκροτομείο, στα υπόγεια του Ν οσοκομε ίου Κοινω­ νικής Ασφ άλισης, πρώτα έδ ει ξαν στον Κα το πτώμα για το οπο ί ο υπήρχαν τα περισσότερα ερωτηματικά . Ήταν του στρατευμένου ισλαμιστή που ε ίχε σκοτωθ ε ί με τρεις από τις σφαί ρες των στρατιωτών στη δ ε ύτερη ομοβροντία ενώ φώ­ ναζε συνθή ματα. Ό μως ο Κα δεν τον ήξερε. Είχε πλησιάσει μ ' επιφ ύλαξη το πτώμα και το είχε κοιτάξει με βλέμμα που έ μοια­ ζε με χαιρετισμό φορτισμένο συναισθ ηματικά , γεμάτο σεβα­ σμό . Τ ο δεύτερο πτώμα, που ήταν ξαπλωμένο σαν να κρ ύ ω ­ νε πάνω στο μαρμά ρινο πάγκο του, ήταν ενός μικροκαμωμέ ­ νου γερ ά κου. Μ ια σφαί ρα τον ε ίχε βρει στο αριστερ ό μάτι. Είχε τρ έξει τόσο πολύ αί μα, που τώρα έ μοιαζε με κατά μαυρη τρ ύπα. Έδ ειχναν το πτώμα του στον Κα επειδή η αστυνομία δεν ε ίχε εντοπίσει το στρατιώτη εγγονό που έλεγε πως ε ίχε έ ρ θ ει να δει ο γεράκος κι επειδή ήταν τό σο μικρ ό σωμος που προκαλο ύ σε υποψ ίες. Ο Κα σκεφτ όταν με αισιο δ οξία την Ιπέ κ που θ α έβλεπε σε λίγη ώρα όταν πλησίασε το τρ ίτο πτώ ­ μα. Μ ια σφαίρα είχε τρυπήσει το ένα μάτι κι αυτο ύ του πτώ Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

301

ματος. Φ αίνεται πως αυτό συνέβαινε σ ' όλα τα πτώ ματα. Κά­ τι ό μως γκρεμίστηκε μέσα του όταν πλησίασε κι είδ ε από κο­ ντά το κάτασπρο πρ ό σωπο του νεκρο ύ νεαρο ύ. Ήταν ο Νετζίπ. Τ ο ίδ ιο παιδ ικό πρ ό σωπο. Τ α ίδ ια σου­ φρωμένα χείλη παιδ ιού που μόλις έχουν κάνει μια ερώτηση. Ο Κα ένιωσε τη σιωπή και το κρύ ο του νοσοκομε ίου. Η ίδια εφη­ βική ακμή . Η ίσια μύτη. Τ ο βρόμικο μαθ ητικό σακάκι. Ο Κα νό μισε πως θ α έβαζε τα κλά ματα και για μια στιγμή τον έπια­ σε πανικό ς. Κι ο πανικ ός έ σωσε την κατά σταση και τα δά­ κρυά του δεν έτρεξαν. Στη μέση του μετώπου του Νετζίπ, που δώδεκα ώ ρες πριν ο Κα είχε αγγίξ ει με την παλά μη του, ήταν μια τρύπα από σφαίρα. Αυτό που έ κανε τον Νετζίπ να φαί­ νεται νεκρ ός δ εν ήταν η χλομή, γαλαζωπή ασπρίλα του προ­ σ ώ που του, αλλά το κορμί του, που έ μοιαζε ξύλινο έτσι όπως ήταν ξαπλωμένο. Ο Κα ένιωσε ένα αί σ θημα ευγνωμοσύ νης που ήταν ζωντανό ς. Κι αυτό τον απομά κρυνε απ ό τον Νε­ τζίπ. Έσκυψε μπροστά , έλυσε τα χέ ρια του που τα ε ίχε δεμέ­ να πίσω απ' την πλάτη, έπιασε τον Νετζίπ από τους ώ μους και τον φ ίλησε και στα δ υο μάγουλα. Τ α μάγουλα του Ν ετζίπ ήταν κρ ύ α, δεν ήταν ό μως σκληρ ά . Το πρά σινο του μισάνοι­ χτου μοναδικο ύ ματιο ύ του κοίταζε τον Κα. Ο Κα βρήκε την ψυχραιμία του κι ε ίπε στον άντρα με τη γαμψή μύτη ότι αυτός ο «φ ίλος» τον ε ί χε σταματήσε ι την προηγο ύ μενη μέ ρα στο δ ρ ό μο, του ε ίχε πει πως ήταν συγγραφ έας έ ργων επιστημο­ νικής φαντασίας κι έπειτα τον ε ίχε πάει στον Λατζι βέρτ. Ο Κα τον φ ίλησε επειδή ο <<νεαρός» ήταν ψυχού λα. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

22

Αυτό ς ο άνθ ρω πος θ α υποδυθ εί τον Ατατού ρκ Η καρ ιέρα του Σουνάι Ζαϊμ στο μ οντέρνο θέατρ ο και στο στρατό Τ ο γεγονό ς ότι ο Κα αναγνώ ρισε στο νεκροτομε ίο του Ν 0σοκομε ίου Κοινωνικής Ασφάλισης ένα από τα πτώ ματα γρά ­ φτηκε στα πρακτικά που υπογράφηκαν αμέ σως και γρήγορα. Ο Κα και ο άντρας με τη γαμψή μύτη ανέβηκαν στο ίδιο στρα­ τιωτικό φορτηγό και δ ι έ σχισαν τους έ ρημους δ ρό μους, με τα σκυλι ά να τους κοιτάζουν τρομαγμένα στις γωνίες, τις προε­ κλογικέ ς αφ ίσες και τα π ό στερ δ ιαμαρτυρ ί ας για τις αυτο­ κτονίες . Σ' όλη τη διαδ ρομή ο Κα έβλεπε από τις χαραμάδ ες στις κουρτίνες των σπιτιών πατερ άδ ες και παιδ ιά που παρα­ τούσαν το παιχνίδ ι τους κι έ ριχναν περίεργες ματιέ ς στο φορ­ τηγό που περνο ύ σε. Τ ο μυαλό του ό μως ήταν αλλο ύ . Τ ο πρό ­ σωπο του Νετζίπ κι ο τρ όπος που ήταν ξ απλωμένο το ακίνη­ το σαν ξύλο πτώμα του δ εν έ λεγαν να φ ύγουν απ' τα μάτια του. Φ ανταζόταν να φτάνει στο ξ ενο δοχε ίο όπου θ α τον πα­ ρηγορο ύ σε η l πέ κ, ό μως το φορτηγό, αφο ύ πέ ρασε την έ ρη­ μη πλατε ία της πόλης, έ στριψε προς το τ έ ρμα της λεωφ ό ρου Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

303

ΧΙΟΝΙ

Ατατο ύ ρκ και σταμάτησε δ υο στενά μετά το Θέατρο Μ ιλέτ, μπροστα σ ενα κτιριο ενενηντα ετων, απομειναρι της επο χής των Ρώσων. Ή ταν ένα μονώ ροφο κονά κι, που από το πρ ώ το κι όλας βράδ υ του στο Καρς ε ίχε στενοχωρήσει τον Κα με την ομορ­ φιά και την εγκατάλειψή του. Στο σπίτι αυτό , όταν η πό λη πέ ρασε στα χέ ρια των Το ύ ρκων, τα πρώτα χρόνια της Δη μο­ κρατίας, ε ίχαν ζήσει με μεγαλοπρ έπεια εί κοσι τρία ολό κλη­ ρα χρόνια ο δ ι άσημος έ μπορος Μ αρο ύ φ μπέη -έ κανε εμπό­ ριο ξ υλε ίας και δ ερμάτων με τη Σοβιετική Ένωση- και η οι­ κογένειά του, με τους υπηρ έτες και τους μαγε ί ρους τους, τα ιππήλατα έλκη θ ρα και τις ά μαξέ ς τους. Χάθηκαν όλοι και δεν γύ ρισαν ποτέ π ίσω όταν στο τέλος του Β ' Π αγκοσμίου Π ο­ λέ μου, μόλις ά ρχισε ο Ψυχρό ς Πόλεμος, η Εθνική Ασφάλεια συνέλαβε και ε ξόντωσε τους διάσημους πλο ύ σιους του Καρς με την κατηγορ ία της προ δοσ ίας, επειδή δ ιατηρο ύ σαν εμπο­ ρικέ ς σχέ σεις με τη Σ οβιετική Ένωση · τα κληρονομικά δικα­ στήρια και η απουσ ία ιδ ιοκτητών ήταν η αιτία που το κονά κι ε ίχε μείνει άδ ειο σχε δόν ε ίκοσι χρ όνια. Μ ια μαρξ ιστική σέ ­ χτα οπλισμένη με ξύλα, στα μέσα της δ εκαετίας του 1 970 εί­ χε κάνει κατ άληψη στο κτί ριο, το ε ίχε χρησιμοποιήσει σαν κέντρο των επιχειρήσεών της κι είχε οργανώ σει εκεί μερικέ ς απ ό τις πολιτικ έ ς δ ολοφονίες της (ο δή μαρχος, δ ικηγό ρος Μ ουζαφ έ ρ μπέ η ε ί χε γλιτώσει το θάνατο βαρι ά τραυματι­ σμένος) . Το κτίριο εγκαταλείφ θηκε μετά το στρατιωτικό πρα­ ξ ικόπημα του 1980. Αργότερα, ο πονηρ ός ιδιοκτήτης του μι­ κρο ύ καταστήματος δίπλα στο σπίτι ά ρχισε να χρησιμοποιεί το μισ ό σαν αποθήκη ψυγε ίων και θ ερμαντικών συσκευ ών, Ι

,

Ι

Ι

Ι

,

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

,

304

ΟΡΧΑΝ Π Α ΜΟΥΚ

ενώ το άλλο μισό το μετέτρεψε σε βιοτεχνία ρού χων ένας φα­ ντασιόπληκτος ρ άφτης , που ε ίχε κάνει λεφτά δ ουλεύ οντας στην Ι στανμπο ύ λ και στην Αραβία. Μόλις ο Κα μπήκε μέ σα , στο απαλό φως της πορτοκαλιά ς ταπετσαρ ίας με τα τριανταφυλλά κια ε ίδ ε τις μηχανές ραφής κουμπι ών , τις παλιομο δίτικες τερ ά στιες ραπτομηχανές και στους το ίχους τα μεγάλα ψαλίδ ια κρεμασμένα από καρφι ά, που του φ άνηκαν σαν παρ άξενα ό ργανα βασανιστηρ ίων. Ο Σουνάι ΖαΊμ περπατο ύσε πέ ρα δώθε στο δωμάτιο μ ' ένα άφιλτρο τσιγά ρο ανά μεσα στα δάχτυλά του, φορώντας στρα­ τιωτικέ ς μπότες και το φθ αρμένο παλτό και το πουλόβερ που φορούσε την π ρώ τη φορά που τον ε ίδε ο Κα, δ υο μέ ρες πριν. Το πρό σωπό του φωτίστηκε μόλις ε ίδ ε τον Κα , λες κι ε ίχε δει παλιό κι αγαπημ ένο του φ ίλο' έ τρεξε κοντ ά του , τον αγκά­ λιασε , τον φίλησε. Τ ο φιλί του είχε κάτι από τα «καλορ ίζικα στην πατρ ίδ α » που του ε ίχε ευχη θε ί στο ξ ενο δ οχε ίο ο ζω έ ­ μπορος , αλλά έδ ειχνε και μια υπερβολικά φιλική δ ιάθεση που παραξένεψε τον Κα . Επειδή συναντη θήκαμε δυο κάτοικοι της Ι στανμπού λ σ ' ένα μακρινό και φτωχό μ έ ρος , κάτω από δύ­ σκολες συνθήκες, ήταν η εξήγηση που έδωσε αργότερα ο Κα, αν και τ ώ ρα πια ήξερε ότι κάποιες απ' αυτέ ς τις συνθήκες τις ε ίχε δη μιουργήσει ο ίδιος ο Σ ουνά ι ΖαΊμ . «Το σκοτεινό γερ άκι της μελαγχολίας φτερουγίζει κάθ ε μέ­ ρα μέ σα μου» , ε ίπε ο Σ ουνάι , με καμά ρι κι αινιγματικό ύφος. «'Ο μως δεν αφήνω τον εαυτό μου να παρασυρθ εί. Συγκρατή ­ σου κι εσύ . Όλα θ α πάνε καλά». Ο ι δύο ε ύ σωμοι φρουρο ί που τον παρακολου θο ύ σαν συνέ ­ χεια , ο χά ρτης στο τραπέζι δίπλα στην πό ρτα που έβγαζε στο Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

305

δ ιάδ ρομο, τα όπλα, οι γραφομηχανέ ς και οι φ ά κελοι στο με­ γάλο, ψηλοτάβανο δ ωμάτιο, όπου τα γύψινα ανάγλυφα στις γωνίες της οροφής και η τεράστια σό μπα στο φως του χιονιού που έ μπαινε από τα μεγάλα παράθυρα δεν άφηναν καμι ά αμ­ φιβολία ότι το σπίτι ε ίχε δ ει καλύ τερες μέ ρες, τον έπεισαν αμέ σως ότι αυτό ε δώ το δ ωμάτιο ή ταν το επιχειρησιακό κέ­ ντρο της « επανάστασης» κι ότι ο Σ ουνά ι ε ίχε μεγάλη δύναμη στα χέ ρια του. «Κάποτε, τ ότε που ζο ύ σαμε τη χειρ ότερή μας εποχή», ε ί­ πε ο Σουνάι καθώ ς βη μάτιζε πέ ρα δώθ ε στο δωμάτιο, «μ έσα μου ά ρχιζε να σαλε ύ ει αργά αργά η μαυρίλα που λέγεται με­ λαγχολία, όταν μάθ αινα ό τι στις πιο μακρινές, τις πιο μίζε­ ρες, τις πιο άθλιες πόλεις όπου θ α πηγαίναμε δ εν θ α βρίσκα­ με όχι μόνο πο ύ ν' ανεβάσουμε την παράστασή μας αλλά και πο ύ να κοιμη θ ο ύ με, κι ότι ο παλι ός φ ίλος που, όπως λέγανε οι φήμες, ζο ύ σε εκε ί , είχε από καιρό εγκαταλείψει την πόλη . Για να μη με παρασύ ρει η μελαγχολία, ά ρχιζα το τρέξιμο κι έψαχνα απ ό πό ρτα σε πό ρτα, μπας κι ανά μεσα στους για­ τρο ύς, τους δ ι κηγό ρους, τους εκπαιδ ευτικο ύ ς βρ ισκόταν κά ­ ποιος να δείξει ενδ ιαφ έ ρον για μας τους μαντατοφ ό ρους από το σύ γχρονο κό σμο. Ό ταν στη μοναδική δ ιε ύθ υνση που ε ίχα μάθ αινα ότι δ εν υπήρχε κανε ίς, ή ό ταν καταλάβαινα πως η αστυνομία για να κάνει επίδ ειξη ισχύ ος δεν θα μας έδινε άδεια ν ' ανεβ άσουμε το έ ργο μας, ή όταν -μια τελευταία ελπίδα- ο δήμαρχος με τον οπο ίο ζητο ύ σα να συναντη θώ για να πά ρω την άδεια αρνιόταν να με δ εχτε ί, διαισθ ανό μουν με τρό μο ότι το σκοτάδ ι μέσα μου θ α επαναστατο ύ σε. Τότε το γερά κι που λαγοκοιμόταν στο στήθος μου άνοιγε αργά αργά τα φτερά του Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

306

ΟΡΧΑΝ Π ΑΜΟΥΚ

και σηκωνόταν στον α έ ρα να με πνίξει. Αλλά δ εν παραδ ινό­ μουν στη μελαγχολία κι έδ ινα την παράστασή μου στον πιο άθλιο τσαϊχανέ του κό σμου, πολλέ ς φορέ ς σε μια υπερυψω­ μένη εξέδρα στην είσο δ ο του γκαράζ των λεωφορείων, καμιά φορ ά στο σταθ μό , χά ρη στο σταθ μά ρχη που ε ίχε βάλει στο μάτι μια απ' τις θ εατρ ίνες μας, στα γκαρ άζ των πυροσβεστι­ κών σταθ μών, στις άδειες τ άξ εις των δη μοτικών σχολε ίων, στα ετοιμό ρροπα ταβερνε ία, στη βιτρίνα κάποιου μπαρμπέ­ ρικου, στις σκάλες των εμπορικών κέντρων, σε αχο ύ ρια, σε πεζοδ ρ ό μια». Την ώ ρα που η Φ ουνντά Εσ έ ρ έ μπαινε από την πό ρτα που οδηγού σε στο δ ιάδ ρομο, ο Σ ουνά ι πέρασε από το «εγώ » στο «εμείς». Κι ήταν τέτοια η επαφή ανά μεσα στο ζευγά ρι, που ο Κα δ εν δ ιαισθάνθ ηκε τίποτα προσποιητό σ ' αυτή τη μετάβα­ ση . Η Φ ουνντά Εσέρ πλησ ίασε βιαστικά αλλά με χά ρη το τε­ ράστιο κορμί της στον Κα και του έσφι ξε το χέ ρι, κάτι ψι θύ­ ρισε στον άντρα της και με το ίδιο πολυ ά σχολο ύ φος γύ ρισε την πλάτη κι έ φυγε. « Ήταν τα χειρ ότερ ά μας χρ όνια», ε ίπε ο Σ ουνάι . « Τό τε που όλες οι εφημερ ίδ ες έγραψαν ότι είχαμε ξεπέσει στα μά­ τια του κό σμου, στα μάτια των ηλι θίων της Ι στανμπο ύλ και της Άγκυρας. Ό ταν βρ έθ ηκα μπροστά στη μεγαλύτερη ευ­ καιρ ία της ζωής μου, στην ευκαιρ ία που δίνεται μόνο στους μεγαλοφυε ίς τυχερο ύ ς, ναι, τη μέ ρα που με την τέχνη μου θα παρενέβαινα στη ροή της ιστορ ίας, ξαφνικά έχασα τον κόσμο κάτω απ ' τα πόδ ια μου και μέ σα σε μια στιγμή βρέθηκα β ου­ τηγμένος στην πιο άθλια λά σπη. Ούτε τότε αποθ αρρ ύνθη κα, βρ έθη κα ό μως πρόσωπο με πρόσωπο με τη μελαγχολία. Δ εν Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

307

σταμάτησα να πιστε ύ ω ποτέ πως αν βυ θ ιζό μουν ακόμη πιο πολύ στη λάσπη, τ ότε, στη βρ ό μα, στην α θλιότητα, στη φτώ ­ χεια και στην αμάθεια θα έβρισκα το πραγματικό υλικό μου, το θησαυρό μου. Εσύ γιατί φο βάσαι;» Από το διάδ ρομο εμφανίστηκε ένας γιατρός με άσπρο που­ κά μισο και μια τσάντα στα χέ ρια. Ο Σ ουνάι κοίταξε με τ όσο «τραγικό» ύ φος το λευκό φως που χυνόταν απ ' το παράθ υρο όταν ο γιατρ ός έβγαλε δήθεν αναστατωμένος το πιεσό μετρο και το έβαλε στο μπράτσο του, ώ στε ο Κα θ υμή θηκε τον «ξε­ πεσμό του στα μάτια του κό σμου», τ ότε στις αρχές του 1980. Αν και τον θ υμόταν καλύτερα στους ρ όλους που του ε ίχαν χα­ ρ ίσει τη δόξα στη δ εκαετία του 1 970. Τ α χρ όνια εκε ίνα το πο­ λιτικό θέατρο της αριστερ άς ζο ύ σε την καλύ τερή του εποχή , κι αυτό που είχε κάνει το όνομα του Σουνάι να ξεχωρ ίσει ανά­ μεσα στις μικρέ ς θ εατρικέ ς ομάδ ες, εκτός από την εργατικό­ τητα και το υποκριτικό του ταλέντο, ήταν και οι θ ε όσταλτες ηγετικέ ς ικανότητες που οι θ εατέ ς ε ίχαν διαπιστώ σει ότι δι έ­ θ ετε ενώ υπο δυ όταν κάποιους πρωταγωνιστικού ς ρ όλους. Ο νεαρ ός Τ ού ρκος θ εατής είχε αγαπήσει τον Σουνάι στους ρ ό­ λους ισχυρών προσώπων εξουσίας, του Ναπολέοντα, του Λέ­ νιν, του Ρ οβεσπιέρου, επαναστατών Ι ακωβίνων όπως ο Εμβέρ πασά ς ή κάποιων τοπικών λαϊκών ηρ ώ ων που μοιάζανε μ ' αυ­ το ύς. Οι μαθ ητέ ς του λυκείου και οι «προοδευτικο ί» φοιτητέ ς τον παρακολου θ ού σαν βουρκωμένοι και τον χειροκροτού σαν όταν με τη δ υνατή κι επιβλητική φωνή του μοιραζόταν μαζί τους τα βάσανα του λαο ύ , σήκωνε περήφανα το κεφ άλι του όταν τον χαστο ύ κιζαν οι κακο ί κι έλεγε, «Μ ια μέ ρα οπωσδή­ ποτε θ α λογο δοτήσετε γι ' αυτό» , κι όταν τη χειρ ότερη μέ ρα Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

308

ΟΡΧΑΝ Π ΑΜΟΥΚ

(έπρεπε οπωσδήποτε να καταλήξει στη φυλακή) έ σφιγγε τα δόντια κι έδινε κουράγιο στους φίλους του. Όταν γινόταν ανε­ λέ ητα βίαιος για χά ρη του λαού , όταν έπρεπε, έ στω κι αν αυ­ τό του μάτωνε την καρδ ι ά , λέγανε πως στην αποφασιστικό­ τητα με την οποία τιμωρο ύ σε τους κακο ύ ς, ι δ ιαίτερα στο τ έ­ λος της παράστασης, όταν η εξουσία περνο ύ σε στα χέ ρια του, διακρ ίνονταν τα σημάδια της στρατιωτικής του εκπαίδ ευσης. Ήταν μα θητής του Στρατιωτικού Λυκε ίου του Κο ύ λελι, αν και στην τελευταία τ άξη τον ε ίχαν αποβάλει από το σχολε ίο επειδή περνο ύ σε με βά ρκα στην Ι στανμπού λ, όπου τριγύ ριζε στα θέατρα του Μ πέγιογλου, κι ε ίχε επιχειρήσει ν ' ανεβάσει κρυφ ά το έ ργο Πρ ιν λιώσοvν οι πάΥΟΙ. Το στρατιωτικό πραξ ικόπημα του 1980 ε ίχε απαγορε ύ σει το πολιτικό θέ ατρο αριστερ ών αποχρώ σεων και το κρ άτος με αφορμή την εκατοστή επέτειο των γενε θ λίων του Ατατο ύ ρκ είχε αποφασίσει να γυρίσει μια ταινία γι ' αυτόν, για την τη­ λεό ραση . Π αλιότερα κανε ίς δ εν φανταζόταν ότι ένας Το ύ ρ­ κος θ α μπορού σε να ενσαρκώ σει τον ξ ανθό , γαλανομάτη αυ­ τό ήρωα του εξευρωπαϊσμο ύ , κι όλοι σκέ φτονταν για πρωτα­ γωνιστή των μεγάλων ε θνικών αυτών ταινιών Δ υτικο ύ ς αστέ­ ρες όπως ο Λόρενς Ολίβιε, ο Κουρτ Γιο ύ ργκενς ή ο Τσά ρλτον Ί στον. Τ η φορ ά αυτή, παρεμβαίνοντας η εφημερ ίδα «Χιου­ ριέ τ», πέρασε στην κοινή γν ώ μη την άποψη ότι ένας Το ύ ρ­ κος μπορο ύ σε «πια» να υπο δυ θ εί τον Ατατού ρκ. Επιπλέ ον, εί­ χε ανακοινώ σει ότι οι αναγνώ στες με τα κουπόνια που θ α κό ­ βανε και θα στέλνανε στην εφημερίδα θ' αποφασίζανε ποιος θα έπαιζε τον Ατατο ύ ρκ. Ο Σ ουνά ι ήταν ανά μεσα στους υπο­ ψή φιους που είχε επιλέξει μια επιτροπή και καθώ ς ή ταν ήδη Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

309

γνωστός στον κόσμο για τη δημοκρατική του δ ρ άση , από την πρ ώ τη κι όλας μ έ ρα της ψ ηφοφορ ίας ε ίχε γίνει φανερ ό ό τι άφηνε όλους τους άλλους πίσω με μεγάλη διαφορ ά. Ο Τ ο ύ ρ­ κος θ εατής ε ίχε αμέ σως καταλάβει ότι ο γοητευτικό ς, επι­ βλητικό ς, φερ έγγυος Σουνάι, που χρ όνια έπαιζε ρ όλους δι ά­ σημων Ι ακωβίνων, μπορο ύ σε να ζωντανέψει στην ο θόνη τον Ατατο ύ ρκ. Τ ο πρ ώτο λάθ ος του το έ κανε ο Σ ουνάι όταν πή ρε πά ρα πολύ στα σοβαρ ά το γεγονό ς ότι τον ε ίχε επιλέξει ο λαό ς . Άρχισε ν' απευθύνεται κάθ ε τόσο στον κόσμο με δηλώσεις του στις εφημερ ίδ ες και στις τηλεοράσεις, κυκλοφορο ύ σε φωτο­ γραφ ίες του από τον ευτυχισμ ένο γά μο του με τη Φ ουνντά Εσέ ρ. Επιχε ί ρησε, εκθέτοντας στον κόσμο το σπίτι του, την καθημερινή του ζωή, τις πολιτικέ ς του απόψεις, να πείσει πως ή ταν αντάξιος του Ατατο ύ ρκ, πως ε ίχε κάποια κοινά γο ύ στα και συνή θ ειες μ ' Αυτόν (το ρακί, το χορ ό, το κομψ ό ντύ σιμο, τους καλο ύ ς τρ όπ ους) , και βγάζοντας φωτογραφ ίες με τις Ομιλίες του Ατατού ρκ στο χέ ρι θέλησε να δ είξει πως Τον διά­ βαζε και Τ ον ξ αναδιάβαζε. (Όταν ένας αντιφρονών αρ θ ρο­ γράφος κινητοποιή θηκε αμέ σως και τον ειρωνε ύ τηκε ότι δεν διάβαζε το πρωτότυπο έ ργο αλλά μια συνοπτική έ κδοσή του στα νέα τουρκικά , ο Σ ουνάι ά ρχισε να φωτογραφ ίζεται στη βιβλιοθήκη του και με τους πρωτότυπους τ ό μους, δυστυχώ ς ό μως οι φωτογραφίες αυτέ ς, παρ ' όλες τις προσπάθ ειέ ς του, δ εν δημοσιεύ τηκαν ποτέ στην ίδια εφημερ ίδα. ) Στα εγκαίνια εκθέσεων όπου πήγαινε, στις συναυλίες, στους σημαντικο ύ ς πο δοσφαιρικο ύ ς αγώνες έδινε συνεντε ύξεις σε τρ ίτης κατη­ γορίας δημοσιογρ ά φους που ρωτο ύ σαν παντο ύ και πάντοτε Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

310

ΟΡΧΑΝ ΠΑ ΜΟΥΚ

τους πάντες για τον Ατατο ύ ρκ και τη ζωγραφική, τον Ατα­ το ύρκ και τη μουσική, τον Ατατούρκ και τον τουρκικό αθλη­ τισμό . Μ ε την επιθ υμία, επιθ υμία που δεν ταί ριαζε καθόλου σε Ι ακωβίνο επαναστάτη, ν ' αγαπι έται απ ' όλους, έδ ινε συ­ νεντεύξεις ακό μη και σε φανατικούς «θρη σκόληπτους » δη μο­ σιογρ ά φους, εχθ ρο ύ ς της Δύσης. Σ ' έναν απ ' αυτο ύ ς ε ίχε πει κάποτε, απαντώντας σε μια ερ ώτηση όχι ι διαίτερα προβοκα­ τό ρικη, «Και βέβαια μια μέ ρα, αν το αποφασίσει ο λαός, μπο­ ρ ώ να υπο δ υ θώ τον Π ροφήτη Μ ω ά με θ». Αυτή η ατυχής συ­ νέντευξη ήτ αν η αρ χή τω ν πρ ο βλημάτων του. Στα μικρής κυκλοφ ορ ία ς περιο δ ικά του πολιτικο ύ Ι σλά μ ά γρ φτηκε ότι κανε ίς -Θ εό ς φυλάξοι- δεν μπορε ί να υπο δυ θ εί τον Κύ ριο και Π ροφήτη μας . Η οργή αυτή πέρασε στις στή­ λες των εφημερίδων στην αρχή ως «έλλειψη σεβασμού προς τον Π ροφήτψ> κι έπειτα ως «ύβρις εναντίον του Π ροφήτη μας». Ό ταν ο ύτε οι στρατιωτικο ί κατάφεραν να επιβάλουν σιωπή στους πολιτικο ύ ς ισλαμιστές, τη φωτι ά αναγκάστηκε να σβήσει ο Σουνάι . Μ ε την ελπίδα να ησυχάσουν τα πρ άγ­ ματα, πή ρε το Ι ερ ό Κορ άνιο και προσπάθ ησε να ε ξηγήσει στους συντηρητικούς αναγνώ στες πό σο πολύ αγαπούσ ε τον Κύ ριο και Π ροφήτη μας Μ ωά μεθ , που, άλλωστε, ήταν και μο­ ντέρνος. Κι αυτό έδ ωσε στους «κεμαλιστές» αρ θ ρογρ άφους, τους οπο ίους ενοχλο ύσαν οι πόζες του «εκλεγμένου Ατατού ρκ» που έπαιρνε, την αφορμή που περίμεναν για να γράψουν ότι ποτέ ο Ατατο ύ ρκ δεν κολά κευε τους φανατικο ύ ς θ ρησκόλη­ πτους και τους μισαλλόδο ξους, ενώ οι φωτογραφίες του με το Κοράνι στο χέ ρι και το από κοσμο ύφος άρχισαν να δημοσιεύ ο­ νται ξ ανά και ξανά στις φιλικέ ς προς το στρατιωτικό πραξ ι Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

31 1

κόπημα εφημερίδες με το ερώτημα, «Αυτός είναι ο Ατατού ρκ;». Τότε ο ισλαμικό ς Τύπος, όχι τό σο για ν' ασχολη θ εί μαζί του όσο για να προστατέψει τον εαυτό του, πέ ρασε στην επίθεση κι ά ρχισε να δη μοσιεύ ει φωτογραφ ίες με τον Σουνάι να πίνει ρακί και με λεζάντες κάτω από τις φωτογραφ ίες που γράφανε, «Είναι κι αυτός φίλος του ρακιού όπως ο Ατατο ύ ρκ! » ή «Αυτό ς ε ίναι ο άνθ ρωπος που θ α υπο δ υ θ ε ί τον Π ροφήτη και Κύ ρι ό μας;». Το αποτέλεσμα ήταν ο καβγάς μεταξύ ισλαμιστών και κοσμικών, που στον Τ ύ πο της Ι στανμπο ύλ συνήθ ως αναζω­ πυρωνό ταν κάθ ε δ υο μήνες, να ξ εκινήσει αυτή τη φορ ά με αφορμή τον Σουνά ι, δεν κρ άτησε ό μως πολύ. Μέσα σε μια βδ ομάδα δημοσιεύ τηκαν στις εφημερ ίδες πά­ ρα πολλέ ς φωτογραφ ίες του Σουνάι Ζ αιμ : ο Σ ουνάι να ρου­ φάει απολαυστικά μια μπίρα σ ' ένα δ ιαφημιστικό σποτ που εί­ χε γυρ ίσει πριν από πολλά χρ όνια, να τρώ ει ξύλο σε μια ταινία όπου είχε παίξει στα νιάτα του, να βλέπει τη γυναίκα του να φιλιέται με συμπρωταγωνιστέ ς της επειδή το υπαγό ρευε ο ρό­ λος της . . . ή με σφιγμένη τη γρο θ ιά μπροστά σε μια σημαία με το σφυροδ ρέπανο. Κατ ' επανάληψη οι εφημερίδ ες ε ίχαν γρ ά­ ψει, μαζί με άλλα κουτσομπολιά , ότι η γυναίκα του ήταν λε­ σβία, ότι αυτός ήταν ακό μη κομμουνιστής, ότι οι δυο τους με­ ταγλωττίζανε παράνομες πορνοταινίες, ότι για τα λεφτά θ α παίζανε όχι μόνο τον Ατατο ύ ρκ αλλά οποιοδήποτε ρόλο, ότι για τους ρόλους τους στα θεατρικά του Μ πρεχτ πληρώνονταν με λεφτά που έ ρχονταν από την Ανατολική Γερμανία, ότι με­ τά το στρατιωτικό πραξικόπημα είχαν κατηγορήσει την Τουρ­ κία πως «βασανίζει τις Σουη δέζες της επιτροπής που είχαν έ ρ­ θει από το εξωτερικό για να εξ ετάσουν την κατάσταση». Τ ην Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

3] 2

ΟΡΧΑΝ ΓlAMOYK

ίδ ια εποχή, ένας «υψηλόβαθ μος αξιωματικό ς» που τον κάλεσε στο Γενικό Επιτελε ίο των Ενόπλων Δυνά μεων του είπε χωρ ίς , περιστροφες οτι ο στρατος ειχε αποφασισει πως επρεπε ν αποσύ ρει την υποψηφιότητά του για το ρ όλο του Ατατο ύ ρκ. Ο άνθ ρωπος αυτός δεν ήταν από τους καλό καρδ ους, μετρη­ μένους τύ πους οι οπο ίοι, νομίζοντας πως ε ίναι ι διαίτερα ση­ μαντικο ί , καλο ύν στην Άγκυρα δημοσιογρ ά φους από την Ι στανμπο ύλ που επει δή τα μυαλά τους έχουν πάρει αέ ρα σχο­ λιάζουν με έ μμεσο τρόπο την ανά μειξη του στρατού στην πο­ λιτική , πρ ώτα τους επιπλήττουν αυστηρά κι όταν αυτοί βά­ ζουν τα κλά ματα τους κερνάνε κι ένα σοκολατά κι . Δεν μαλά­ κωσε όταν είδε τον Σ ουνάι να στενοχωριέται και να φο βάται, το αντίθ ετο, ά ρχισε να τον κοροϊδε ύ ει για τις πολιτικέ ς πε­ ποιθήσεις που εξέ φραζε παίρνοντας ύ φος ανθ ρώπου «εκλεγ­ μένου να υποδ υθ εί τον Ατατο ύ ρκ» . Π ριν από δυο μέ ρες ο Σου­ νά ι είχε πά ει για μια σ ύντομη επίσκεψη στο χωριό του, όπου τον ε ίχαν προ ϋπαντήσει μ ' ενθ ουσιασμό , λες κι ήταν κάποιος συμπαθής πολιτικός, ουρές από αυτοκίνητα, χιλι άδες άνεργοι και καπνοκαλλιεργητέ ς, ε ίχε σκαρφ αλώ σει στο άγαλμα του Ατατο ύ ρκ στην πλατεία κι είχε σφίξει το χέ ρι του Ατατο ύ ρκ, ενώ το πλήθος από κάτω ζητωκρα ύγαζε και χειροκροτούσε. Όταν μετά απ' αυτή την εκδήλωση ενδ ιαφέ ροντος ρωτή θηκε στην Ι στανμπο ύλ από ένα λα'ίκό περιοδικό , «'Εχετε σκοπό μια μέ ρα να περά σετε από το θέ ατρο στην πολιτική ;», ο Σ ουνά ι απάντησε, «Αν το θ ελήσει ο λαός ! ». Μ ετά απ ' αυτό , το απο­ τέ λεσμα ήταν να ανακοινω θ ε ί από το γραφε ίο του πρω θ υ­ πουργο ύ ότι το γύ ρισμα της ταινίας για τον Ατατο ύ ρκ ανα­ βαλλόταν «για την ώ ρα» . Ι

Ι

Ι

Ι

Ι

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Ι

ΧΙΟΝΙ

313

Ο Σ ουνά ι ή ταν αρκετά έ μπειρος ώ στε να βγει αλώβητος από την άσχημη αυτή ή ττα, οι ε ξ ελίξεις ό μως ή ταν συντρι­ πτικέ ς : για να εξασφαλίσει το ρ όλο του, μέσα σ ' ένα μήνα εί­ χε κάνει τ όσο πολλέ ς τηλεοπτικέ ς εμφανίσεις, ώ στε σταμά­ τησαν να του αναθέτουν μεταγλωττί σεις επειδή ο κ ό σμος στην πολύ γνώ ριμη πια φωνή του αναγνώ ριζε τη φωνή το ύ Ατατού ρκ. Επίσης, επειδή ένας αποτυχημένος Ατατού ρκ που βάφει τον το ίχο μ ' ένα κουτί μπογι ά στο χέ ρι, ή που ε ξηγε ί πό σο ευχαριστημένος ε ίναι από την τράπεζά του θ α παραξέ­ νευε τον κό σμο, του γύ ρισαν την πλάτη και οι διαφημιστέ ς, που μέχρι τ ότε του έδιναν ρόλους σώ φρονα πατέ ρα που δια­ λέγει το καλό και υγιεινό προϊόν. Και το χειρότερο απ ' όλα, ο κό σμος που πιστε ύ ει τυφλά ό, τι γρά φουν οι εφημερίδ ες, πί­ στεψε ότι ο Σ ουνά ι ήταν εχθ ρό ς του Ατατο ύ ρκ και της θ ρη ­ σκε ίας : κάποιοι μάλιστα έ φτασαν στο σημε ίο να πιστέψ ουν ότι δ εχόταν α διαμαρτύ ρητα να φιλιέται η γυναίκα του με άλ­ λους άντρες. Δ εν υπά ρχει καπνός χωρίς φωτιά, λέγανε άλλοι, ό ταν βέβαια δεν λέγανε τίποτα χειρ ότερο. Η πολύ γρήγορη αυτή εξέλιξη των γεγονότων με ίωσε τον αριθ μό των θ εατών που πήγαιναν στις παραστάσεις του. Π ολλο ί τον σταματο ύ­ σαν στο δ ρό μο και του λέγανε «Ντροπή σου ! ». Ένας νεαρό ς μαθητής κάποιας Ι ερατικής Σχολής, που ήθ ελε να δει τ ' όνο­ μά του γραμμ ένο στις εφημερ ίδ ες, κι επειδή πίστευε ό τι ο Σ ουνάι πρό σβαλλε με τα λεγό μενά του τον Μ ω ά με θ , μπήκε ένα βρ άδυ στο θέατρο, έβγαλε μαχαίρι, κατατρό μαξε τους θ ε­ ατέ ς κι έ φτυσε μερικο ύ ς κατά μουτρα. Π ολύ σ ύντομα, μετά απ' όλ' αυτά, μια μέ ρα το ζευγά ρι ε ξαφανίστηκε. Είναι πολλά τα κουτσομπολιά σχετικά με το τι έγινε μετά: Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

314

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

άλλοι ε ίπαν ότι πήγαν στο Βερολίνο δήθ εν για να παρακο­ λου θήσουν μα θή ματα θ ε άτρου στο Μ πρεχτικό Μ περλίνερ Ανσά μπλ ενώ στην πραγματικότητα ήταν εκε ί για να εκπαι­ δ ευτο ύν στην τρομοκρατία, κι άλλοι ότι το Γαλλικό Υπουρ­ γε ί ο Π ολιτισμο ύ είχε φροντίσει να φιλοξενη θ ο ύν στην ψυ­ χιατρική κλινική « La Paix» στο Σισλί . Η αλήθεια ε ίναι ότι εί­ χαν κρυφτε ί στο σπίτι της ζωγρ ά φου Εσέρ, μητέ ρας τής Φ ουνντά, κάπου στα παρ άλια της Μ α ύ ρης Θάλασσας, και μόνο την επό μενη χρονι ά κατά φεραν επιτ έλους να βρουν δουλειά ως «διασκεδαστέ ς» σ ' ένα ξενο δοχείο της σειρ άς στην Αντάλια. Το πρωί παίζανε στην παραλία βόλεϊ με μπακάλη­ δες από τη Γερμανία και τουρίστες από την Ο λλανδία, τ ' απο­ γε ύ ματα δ ιασκε δάζανε με τα σπασμέ να γερμανικά τους τα παι δι ά , ντυμένοι Καραγκιόζης και Χατζηαβάτης, και το βρ ά­ δυ βγαίνανε στη σκηνή, εκε ίνος στο ρ όλο του σουλτάνου κι εκε ίνη της συζύγου που ζει στο χαρ έ μι και χορε ύ ει το χορ ό της κοιλι άς. Αυτό ή ταν και η αρχή της καρι έ ρας της ως καλ­ λιτέ χνιδ ας του χορο ύ της κοιλι ά ς σε μικρ έ ς κωμοπόλεις τα επό μενα δέ κα χρ όνια. Τ ρεις μήνες άντε ξ ε ο Σ ουνάι αυτό το μασκαραλί κι, ώ σπου μια μ έ ρα, μπροστ ά στο πανικόβλητο πλήθος των τουριστών, έσπασε στο ξύλο έναν Ελβετό κουρ έα που χαριεντιζότανε με τη Φ ουνντά Εσέ ρ κι ήθ ελε να μη στα­ ματάει στη σκηνή η παρ άσταση με τα χαρ έ μια, τα φέσια και τα το ύ ρκικα αστεία, αλλά να συνεχίζεται και την άλλη μέ ρα το πρω ί στην παραλία. Είναι γνωστό ότι μετά απ ' αυτό ο Σου­ νά ι και η Φ ουνντά βρήκαν δ ουλειά στην Αντάλια και στα πε­ ρίχωρ ά της ως παρουσιαστές, χορευτέ ς και «η θοποιο ί » στις δεξιώσεις γά μου και στις εορταστικές βραδι έ ς. Ο Σ ουνά ι παDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

315

ρουσίαζε κακοπληρωμένους τραγουδ ιστέ ς που μιμούνταν με φανατισμό τα πρ ότυπά τους από την Ι στανμπο ύ λ, ταχυ δα­ κτυλουργού ς που καταπίνανε φωτιές, κωμικο ύ ς τρ ίτης κατη­ γορ ί ας, ενώ η Φ ουνντά Ε σ έ ρ χό ρευε ένα χορ ό της κοιλι ά ς ύ στερ ' από ένα σ ύντομο λόγο που έβγαζε ο Σ ουνάι για το θ ε­ σμό του γά μου, τη Δ ημοκρατία, τον Ατατο ύ ρκ. Έ πειτα, από ­ λυτα συντονισμένοι, παίζανε για οκτώ με δέ κα λεπτά μια πρά­ ξη από κάποιο θ εατρικό , όπως για παράδειγμα τη σκηνή τής δ ολοφονίας του βασιλιά από τον Μάκβε θ , και τέλειωναν κα­ ταχειροκροτο ύ μενοι κι οι δ υο από τους θ εατέ ς. Ο ι βραδ ι έ ς αυτέ ς αποτέλεσαν τον πυρήνα της θ εατρικής ομάδ ας που θ α περι όδ ευε αργότερα στην Ανατολία. Ο Σουνάι, αφο ύ του μέτρησαν την πίεση , έδ ωσε εντολέ ς σε κάποιους από τον ασύ ρματο που του φέ ρανε οι άντρες τής προσωπικής του ασφ άλειας, δ ιάβασε χωρ ίς να καθ υστερήσει καθόλου ένα χαρτί που του βάλανε μπροστά και σο ύ φρωσε με αη δία το πρ ό σωπό του: «ο ένας καταγγέλλει τον άλλο», ε ίπε. /Ο λ' αυτά τα χρ όνια, στις μακρινέ ς κωμοπόλεις τής Ανατολί ας ό που τριγυρίζω με αφορμή τις θ εατρικέ ς παρα­ στάσεις, ε ίδ α τους άντρες αυτής της χώ ρας να ' χουν παγώ σει από τη μελαγχολία. Κάθονται με τις μέ ρες στους τσαϊχανέ ­ δες χωρ ίς να κάνουν τίποτα», συνέ χισε. «Άνεργοι, αποτυχη­ μένοι, απελπισμένοι, ακίνητοι, κακό μοιροι άνθ ρωποι, εκατο­ ντάδες σε κάθ ε κωμόπολη, χιλι άδ ες, εκατομμύ ρια σ ' ό λη την Τουρκία. Τ' αδέ ρφια μου δεν έχουν τη δι άθεση να περιποιη­ θ ο ύ ν την εμφ άνισή τους , τη δύναμη να κουμπ ώ σουν τα λι­ γδ ιασμένα και λερωμένα σακά κια τους, την ενέ ργεια να κου­ νήσουν τα χέ ρια τους, την ό ρε ξη ν' ακού σουν μέ χρι το τέ λος Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

316

ΟΡΧΑΝ ΠΑ ΜΟΥΚ

μια ιστορ ία, να γελάσουν μ ' ένα αστε ίο». Είπε ότι οι περισ­ σ ότεροι δ εν μπορο ύν να κοιμη θ ο ύν από τη δ υστυχί α, απο­ λαμβάνουν το κάπνισμα επει δή το τσιγά ρο σκοτώνει, αφή­ νουν στη μ έ ση μια πρ ό ταση επει δή έ χουν καταλάβει π ό σο ανώ φελο ε ίναι να την τελει ώ σουν, βλέπουν τηλε ό ραση ό χι επειδή τους αρέ σει ή επει δή διασκε δάζουν με το πρόγραμμα αλλά επειδή δεν αντέχουν άλλο τη μελαγχολία τριγύ ρω τους, ότι στην πραγματικότητα θ α θέλανε να πε θάνουν αλλά θ εω­ ρο ύν πως δ εν τους αξίζει η αυτοκτονία, στις εκλογέ ς ψηφ ί­ ζουν τους πιο άθλιους υποψήφιους του πιο άθλιου κό μματος για να τιμωρη θ ο ύν με την τιμωρ ία που τους πρ έπει, από τους πολιτικού ς που υπόσχονται συνέχεια ελπίδες προτιμο ύν τους στρατιωτικο ύ ς πραξ ικοπηματίες που μιλάνε συνέχεια για τι­ Η μωρ ία. Φ ουνντά Εσέρ, που είχε ξαναμπε ί στο δω μάτιο, εί­ πε ότι στα σπίτια τους όλοι έχουν από μια δ υστυχισμένη γυ­ ναίκα να φροντίζει περισσότερα παιδ ι ά απ ' όσα χρειάζονται, δ εν ξέ ρει ο ύτε πο ύ ε ίναι ο άντρας της, κερ δίζει πενταρο δ ε­ κά ρες δ ουλε ύ οντας κάπου σαν νοσοκό μα, υπηρ έτρια, εργά­ τρια σε τσιγαρ άδ ικο ή καρπετοποιε ίο . Αν δ εν ήταν αυτέ ς οι γυναί κες, που κρατιο ύ νται στη ζωή μαλώνοντας τα παι δ ι ά τους και κλαίγοντας, οι εκατομμύ ρια άντρες που βρ ίσκονται παντο ύ στην Ανατολία και μοι άζουν όλοι μεταξύ τους, που φοράνε βρό μικα πουκά μισα, ε ίναι αξύ ριστοι, θλιμμένοι, άνερ­ γοι, ανεπάγγελτοι, θ α χάνονταν σαν τους ζητι άνους που πε­ θ α ίνουν στις γωνιέ ς των δ ρ ό μων τις παγωμένες νύ χτες, σαν τους μεθ υσμένους που πέ φτουν στους ανοιχτο ύ ς λάκκους τής αποχέτευσης βγαίνοντας απ ' τα καπηλειά , ή σαν τους ξεμω­ ραμένους γέ ρους που χάνονται στο δρ ό μο όταν τους στέλνουν Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

317

να π ά ρουν ψωμί φορ ώ ντας τις παντό φλ ες και τις πιτζάμες τους. Ο ι άντρες, που ε ίναι και πά ρα πολλο ί , όπως βλέπουμε άλλωστε και στο «μ ίζερο Καρς», θέλουνε, κι είναι η μοναδ ική ευχαρ ίστηση στη ζωή τους, να βασανίζουν τις γυναίκες τους, στις οπο ίες χρωστάνε τη ζωή τους και τις αγαπάνε μ ' έναν έ ρωτα για τον οπο ίο ντρ έπονται . «Πέρασα δέ κα χρ όνια από τη ζωή μου στην Ανατολία για ν' απο βάλουν τ ' α δέ ρφια μου αυτή τη μελαγχολία, να βγουν από τη μιζέ ρια τους», ε ίπε ο Σ ουνάι χωρ ίς ίχνος αυτολύπη­ σης. « Μ ας ε ίπανε κομμουνιστέ ς, πρ ά κτορες των Δ υτικ ών, ανώ μαλους, μά ρτυρες του Ι εχωβά, εμένα νταβατζή και τη γυ­ ναί κα μου πουτάνα, μας φυλακίσανε, μας βασανί σανε, μας δ ε ί ρανε. Π ροσπάθησαν να μας βιάσουν, μας πετροβόλησαν. Έ μαθ αν ό μως ν ' αγαπάνε τις παραστάσεις μου, ν' αγαπάνε την ευτυχία και την ελ ευ θ ερ ία που απέπνεε η θ εατρική μου ομάδα . Τώ ρα, καθώ ς μου δόθηκε η μεγαλύτερη ευκαιρ ία τής ζωής μου, δεν μπορ ώ να φανώ αδύναμος». Στο δωμάτιο μπήκαν δυο άντρες, ο ένας έδ ωσε στον Σ ου­ νά ι ένα τηλεγράφημα. Από τον ανοιχτό ασύ ρματο ο Κα άκου­ σε ότι ο στρατό ς ε ίχε περικυκλώ σει ένα αυ θ α ί ρετο σπιτά κι στη συνοικία Σ ο ύ καπι, ότι αυτοί που ήταν μέ σα στο σπιτάκι πυροβολ ο ύσαν τους απέξω, ότι εκε ί έ μεναν ένας Κο ύ ρ δ ος αντά ρτης και μια οικογένεια . Από τον ασύ ρματο ακουγόταν επίσης ένας στρατιώτης που έδινε τις εντολές και φώναζε «δι­ οικητά μου» . Μ ετά από λίγο ο ίδ ιος στρατιώ της, σαν να μι­ λο ύ σε σε συμμαθητή του κι όχι στον αρχηγό μιας επανάστα­ σης, πρώ τα περιέγραψε με λεπτομέ ρειες το γεγονός και μετά του ζήτησε τη γνώ μη του. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

318

ΟΡΧΑΝ Π ΑΜΟΥΚ

«Στο Καρς βρίσκεται μια μικρή ταξιαρχία στρατού», ε ίπε ο Σουνάι, έχοντας παρατηρήσει ότι ο Κα παρακολουθ ο ύ σε τη συζήτηση . « Την εποχή του Ψυχρο ύ Π ο λέ μου η κυβέρνηση ε ίχε συγκεντρ ώ σει το μεγαλύτερο μέ ρος των δ υνά με ών της στο Σαρίκαμις, για την αντιμετώπιση ενδεχό μενης επίθεσης των Ρώσων. Η ταξιαρχία τώ ρα το πολύ πολύ να καθυστερήσει μια πρ ώ τη επίθεση των Ρώσων. Ό σοι με ίνανε, ε ίν' ε δώ κυ­ ρ ίως για να προστατε ύ ουν τα σ ύνορά μας με την Αρμενία». Ο Σ ουνά ι εξήγησε ότι το προηγο ύ μενο βρ άδ υ, όταν κατέ­ βηκε από το λ εωφορε ίο με τον Κα, συναντήθηκε με τον Ο σμάν Ν ουρ ί Τ σο λάκ, φ ίλο του ε δώ και τρι άντα χρ όνια. Ή ταν συμμα θ ητέ ς στο Στρατιωτικ ό Λύ κειο του Κο ύλε λ ι. Ή ταν ο μόνος εκε ίνο τον καιρό που ήξερε ποιος είναι ο Π ι­ ραντέλο, ποια είναι τα θ εατρικά έ ργα του Σαρτρ. «Αυτό ς δεν κατά φερε να τον απο βάλουν από τη σχολή επειδή ήταν απεί­ θαρχος, ο ύτε δόθηκε ό μως μ ' όλη του την ψυχή στις ένοπλες δυνά μεις. Γι ' αυτό και δ εν έγινε επιτελικό ς α ξιωματικός. Κά­ ποιοι του ψιθύ ρισαν ότι δ εν θ α γινόταν στρατηγό ς επειδή εί­ ναι κοντό ς. Είναι θ υμωμένος και λυπημένος κατά τη γνώ μη μου, ό μως, ό χι για λόγους επαγγελ ματικο ύ ς, αλλά μ άλλον επειδή τον εγκατέλειψε η γυναίκα του παίρνοντας μαζί και το παιδί τους. Έχει βαρεθ εί τη μοναξι ά , την απραξία και τα κου­ τσομπο λι ά της μικρής π όλης, αν και τα περισσότερα κου­ τσομπο λι ά αυτό ς τα βγάζει. Στ ο εστιατό ριο πρ ώτος αυτό ς μου μίλη σε για τους παρ άνομους χασάπη δ ες που β ο ήθησα, για τις επι δ οτήσεις της Αγροτικής Τ ρ άπεζας, για τις εξευτε­ λιστικέ ς αη δίες όπως τα μαθή ματα Κορανί ου . Πίνει λίγο πα­ ραπάνω. Ό ταν με ε ίδε, χά ρηκε πολύ , μου μίλησε με παρ άποDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

319

νο για τη μοναξ ι ά του. Μ ε ύφο ς λίγο απολογητικό αλλά και λίγο καυχησιά ρικο μου είπε ότι δ ιοικητή ς στο Καρς εκε ίνο το βράδ υ ήταν αυτός , και, τι κρ ίμα, έπρεπε να ξυπνήσει νωρίς το πρωί. Ο δ ιο ι κητή ς τη ς ταξιαρχίας έπρεπε να πάει τη γυναί­ κα του στην Άγκυρα επειδή έπασχε από ρευματικά , τον υπο­ δ ιοικητή τον ε ίχαν καλέσει για μια επείγουσα συνέλευση στο Σαρίκαμις και ο νομά ρχη ς ήταν στο Ερζουρού μ. Όλη η ε ξου­ σ ί α ήταν στα χέ ρια του. Χι όνιζε ακό μη κι ήταν φανερ ό ότι όπω ς κάθ ε χειμώνα οι δ ρό μοι θ α κλε ίνανε για μερικέ ς μέ ρε ς . Αμέσως κατάλαβα ότι αυτή ήταν η ευκαιρία τη ς ζωή ς μου, και παράγγειλα άλλο ένα δ ιπλό ρακί για το φ ίλο μου». Σύ μφωνα με τις έ ρευνε ς που έ κανε αργότερα ο επιθ εωρη­ τή ς ταγματά ρχη ς από την Άγκυρα για να διαλευκανθ ο ύν τα γεγονότα, ο συνταγματά ρχη ς Ο σμάν Ν ουρί Τσολάκ, συμμα­ θητή ς του Σ ουνάι στο Στρατιωτικό Λύκειο -ο Τ σολάκ, όπως τον έλεγε ο Σ ουνά ι-, συμμετε ίχε στην ι δέ α του παρ άξ ενου αυτο ύ πραξ ικοπήματο ς στην αρχή στ ' αστε ί α, λε ς κι επρ ό ­ κειτο για μια φανταστική δ ιασκέδ αση εμπνευσμένη από το ρακί , και μάλιστα πρ ώτο ς αυτός ε ίχε σπάσει πλάκα λέγοντας ότι ένα- δ υο ά ρματα μάχη ς αρκο ύ σαν για να τελειώ σει η υπό ­ θ εση . Ο Σ ουνά ι επέμεινε τό σο πολύ , που αργό τερα ο Τ σο­ λά κ αποφά σισε να συμμετά σχει στην επιχε ί ρηση για να μη φανεί δειλός , αλλά κι επειδή πίστεψε πως η Άγκυρα στο τέλος θ α ήταν ευχαριστημένη με όσα θ α γίνονταν, πάντω ς σ ίγουρα όχι από μ ίσο ς , θ υμό ή κάποιο προσωπικό όφελο ς . (ΤΙ κρ ί μα ό μω ς που, σ ύ μφωνα με την αναφορ ά του ταγματά ρχη , ο «Τ σολά κ» δ ιέψευσε τον εαυτό του εισβάλλοντας , εξαιτία ς μιας γυναικο δ ουλ ει ά ς , στο σπίτι ενό ς κεμαλ ιστή οδ οντι ά Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

320

ΟΡΧΑΝ Π ΑΜΟΥΚ

τρου. ) Στην επανάσταση η στρατιωτική δύναμη που χρη σι­ μοποιή θ ηκε δ εν ήταν παρ ά μόνο μισ ό ς λόχος στρατο ύ , ό ση και η δύναμη με την οπο ία γίνονταν οι επιδ ρομέ ς στα σπ ίτια και στα σχολε ία, τέ σσερα στρατιωτικά φορτηγά και δύ ο ά ρ­ ματα μάχης Τ- Ι , που έπρεπε να οδηγη θ ο ύν με πολλή προ σ ο­ χή λόγω ελλείψεως ανταλλακτικών. Αν δεν υπολογίσουμε την «ειδική ομάδ α » του Ζ . Ντεμί ρκολ και των φ ίλων του, που εί­ χαν αναλάβει την εξιχνίαση των «περιστατικών με άγνωστους δ ρ άστες», εκτελε στέ ς των περισσότερων επιχειρή σ εων ήταν κάποιοι φιλότιμοι υπάλλη λοι της Εθνικής Υπηρε σίας Πλη­ ροφοριών και της Ασ φάλειας, που χρ όνια τώ ρα φακέλωναν όλο το Καρς κι ε ίχαν μετατρέψει σε χαφιέδ ες το ένα δέ κατο του πλη θ υ σ μο ύ της πόλης, για την περ ίπτω σ η που συνέβαινε κάτι ε ξ αιρετικό . Ο ι υπάλλη λ οι αυτο ί ενημερ ώθ ηκαν για το πραξ ικόπημα κι ένιω σαν τόσ ο ευτυχι σ μένοι όταν ά ρχι σαν να δ ιαδίδ ουν στην πόλη τα κουτσ ομπολ ιά σχετικά με την επί­ δειξη των κο σ μικών στο Θέ ατρο Μ ιλ έτ, ώ στε έστειλαν υπη­ ρε σ ιακά τη λεγραφήματα στους συναδέλφους τους που έλει­ παν με άδ εια από το Καρς να γυρίσουν όσ ο το δυνατό πιο γρή­ γορα για να μη χάσ ουν τη διασκέδ αση . Απ ό τις σ υνομιλίες που εκε ίνη την ώ ρα ά ρ χι σαν π άλι ν ' ακο ύγονται στον ασ ύ ρματο, ο Κα κατάλαβε ότι η συμπλοκή στη σ υνοικία Σ ο ύ καπι είχε μπει σ ε καινο ύ ργια φ άση . Στην αρχή ακο ύ στηκαν από τον ασ ύ ρματο τρεις πυροβολι σ μο ί και μετά από λίγο ακού στηκε ο πνιχτός, καθώς ερχόταν μέσ ' από τη χιονισ μένη πε διάδα, αντίλαλός τους ο Κα σκέ φτηκε πως ο ή χος ακουγόταν πιο εντυπω σιακός απ ' τον ασ ύ ρματο. « Μ ην ε ίστε απάνθ ρωποι», ε ίπε ο Σουνάι στον ασύ ρματο, Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

321

«να νιώ σουν ό μω ς ότι η επανάσταση και το κράτος είναι πα­ νίσχυρα και δ εν πρ ό κειται να το βάλουν κάτω» . Ο Σουνάι κρατού σε το πιγο ύνι του με το μεσαί ο δάχτυλο και το δ ε ίχτη του αριστερο ύ του χεριο ύ μ ' έναν ι δ ια ίτερο τρ όπο, έ χοντας π ά ρει ύ φος πολύ σκεφτικό, και ο Κα θ υμή θ ηκε ότι αυτή την ίδ ια π ρόταση ο Σ ουνάι την ε ίχε πει σ ' ένα ιστορικό θ εατρικό έ ργο στα μέ σα τη ς δ εκαετίας του 1 970. Τώ ρα δ εν ήταν τό σο γοητευτικός ό σο παλι ά, ήταν χλομό ς , κουρασμένος , ταλαι­ πωρημένο ς . Πάνω από το γραφείο πήρε κάτι κι άλια, ξ εχα­ σμένα από το 1940. Φό ρεσε το καλπάκι του και το χοντρ ό , φ θ αρμένο παλτό του, αυτό που δέ κα χρ όνια τώ ρα φορο ύ σε στι ς περιο δ ε ίε ς του στην Ανατο λία, έ πιασε τον Κα από το μπρ άτσο και βγήκαν έ ξω. Το κρ ύ ο για μια στιγμή ξά φνιασε τον Κα, ένιωσε πό σο μικρ ά κι ασήμαντα είναι μπροστά στο κρ ύ ο του Καρ ς οι επιθ υμίες και τα όνειρα των ανθ ρώπων, η πολιτική και οι καθ ημερινέ ς μηχανορραφίες . Την ίδια στιγ­ μή πρόσεξε ότι το αριστερό πόδ ι του Σουνάι κούτσαινε πολύ περισσότερο απ ' ό σο νό μιζε. Η ερημι ά των κάτασπρων δ ρ ό­ μων καθώ ς περπατο ύ σαν στα χιονισμένα πεζοδ ρό μια και το γεγονός ότι σ ' ολό κληρη την πόλη περπατο ύ σαν μόνο οι δυο του ς , τον γέ μισαν ευτυχία . Κι όχι μόνο επει δή η χιονισμένη, ό μορφη πόλη και τα παλι ά , άδ εια αρχοντικά έ καναν τον άν­ θ ρωπο να θέλει να γευτε ί τη χαρ ά της ζωή ς , να επι θ υμε ί ν ' αγαπη θ ε ί: του Κα του ά ρεσε που βρισκόταν τώ ρα τόσο κοντά στην εξουσία. «Αυτό είναι τ ' ωραι ότερο κομμάτι του Καρς », είπε ο Σου­ νάι. « Μέ σα σε δέ κα χρ όνια ε ίναι η τρ ίτη φορ ά που έ ρχομαι με τη θεατρική μου ομάδ α στο Καρ ς . Κάθ ε φορ ά , τα βρ άδ ια Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

3 22

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

μόλι ς ά ρχιζε να σ κοτεινιάζει, ερχό μουν ε δώ και στεκό μουν κάτω από τι ς λεύκες και τις αγριελι ές , μελαγχολού σα ακο ύ ­ γοντας τα κορ άκια και τις κίσσε ς , κοίταζα το κάστρο, τη γέ ­ φυρα, το τετρακο σίων χρ όνων χαμά μ». Βρίσκονταν π άνω στη γέ φυρα του ποταμού Καρ ς . Ο Σ ου­ νάι έδειξε με το δάχτυλό του ένα από τα λ ίγα αυ θ αίρετα σπι­ τάκια στον αρι στερ ό λό φο απέναντι. Ο Κα είδε λίγο πιο κά ­ τω από το σπίτι, αλλά και λίγο πιο πάνω από το δ ρ ό μο, ένα ά ρμα μάχη ς και παρακάτω ένα στρατιωτικό όχημα. « Σας βλέ­ πουμε», φώναξε ο Σουνάι στον α σύ ρματο, κι έπειτα κοίταξε με τα κιάλια του. Σε λίγο ακο ύ στηκαν απ ' τον α σύ ρματο δ υο πυρο β ολι σ μοί και μετά, μέ σ ' από την κοιλάδα που περνο ύ σε το ποτά μι, ο αντίλαλό ς τους . Μήπω ς ήταν χαιρετισ μό ς που απευ θ υνόταν στον Κα και στον Σουνάι; Λίγο παρακάτω, στην αρχή τη ς γέ φυρας , του ς περίμεναν δυο φρουροί. Κοίταξ αν την πόλη πίσω τους , το πά ρκο στον απέναντι λόφο όπου κά­ ποτε διασκέδ αζε η αστική τάξη του Καρ ς , τη φτωχική γειτο­ νιά με τα αυ θ αίρετα σπιτάκια που χτίστηκαν εκατό χρ όνια αφότου ρώ σικα κανόνια γκρέ μισαν τα πλο ύ σια αρχοντικά των Οθ ωμανών πασάδ ων. « Π ρ ώτο ς ο Χέγκελ παρατήρη σε ότι η ι στορία και το θέα­ τρο είναι φτιαγμένα από το ίδ ιο υλικό», είπε ο Σ ουνάι. « Μ ας θ υμίζει ό τι η ι στορία, ό πω ς και το θέ ατρο, αναθέτει σ ε κ ά ­ ποιου ς κάποιο " ρ όλο " . Κι ότι ο ι γενναίοι εμφανίζονται στο προ σ κήνιο τη ς ι στορίας όπως και στη σ κηνή του θεάτρου . . . » Όλη η κοιλάδ α συγκλονίστηκε από εκρήξεις . Ο Κα κατά ­ λαβε ότι έ ριχνε και το πολυβόλο που β ρισκόταν πάνω στο ά ρ­ μα μά χη ς . Και το ά ρμα μά χη ς έ ριχνε, αλλά α στοχο ύ σ ε. Ο ι Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

3 23

εκρήξει ς ήταν από τι ς χειροβομβ ίδ ε ς που έ ριχναν οι στρα­ τιώτες . Ένα σκυλί ά ρχισε να γαβγίζει. Η πό ρτα του σπιτιο ύ άνοι ξ ε κι από μέ σα βγήκαν δ υο άντρε ς . Σήκωσαν τα χέ ρια του ς ψη λά . Ο Κα ε ίδ ε τι ς φλόγε ς που πετά χτηκαν από τα σπασμένα παράθυρα. Ο ι άντρες με τα χέ ρια ψη λά έπεσαν στο χιόνι. Κι ενώ γίνονταν όλ' αυτά, ένα μαύ ρο σκυλί που έτρεχε χαρού μενο πέ ρα δώθ ε κουνώντας την ουρά του χώθηκε δίπλα σ ' αυτού ς που ήταν πεσμένοι στο χιόνι. Έπειτα ο Κα είδε έναν άντρα να τρέχει κι άκουσε πυροβολισμο ύ ς . Ο άντρας έπεσε κάτω κι έπειτα όλοι οι θό ρυβοι σταμάτησαν. Π ολύ αργότερα κάποιο ς έβαλε μια φωνή, ό μω ς ο Σουνάι δ εν έδ ειχνε πια κα­ νένα ενδιαφέρον. Μ ε τους φρουρο ύ ς να τους ακολουθ ο ύν, ο Κα κι ο Σουνάι γύ ρισαν στο ραφτάδ ικο. Μόλις ο Κα είδ ε την ό μορφη ταπε­ τσαρ ία του παλιο ύ αρχοντικού, κατάλαβε ότι δ εν μπορού σε ν' αντισταθε ί στο πο ίη μα που ένιω θ ε πω ς έπαιρνε μορφή μέ ­ σα του, και μαζε ύ τηκε σε μια γωνιά. Στο πο ίη μα αυτό, που του έδ ωσε τον τίτλ ο «Αυτοκτονία και ε ξουσία», ο Κα μιλο ύ σε καθ αρ ά για την η δονή τη ς ε ξου­ σί ας που είχε νιώ σει πριν από λίγο, όσο ήταν μαζί με τον Σ ου­ νά ι, για το πό σο ευχά ριστη ήταν η παρ έ α μαζί του, για τα αι­ σθήματα ενοχή ς που του δημιουργο ύ σαν οι αυτοκτονίε ς των κοριτσιών. Αργότερα θα σκεφτόταν ότι σ ' αυτό , το πιο «υγι ές » ποίημά του, τα γεγονότα που έζησε στο Καρ ς περιγράφονταν μ ' όλη τους τη δύναμη και την αλήθ εια.

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

23

Θεός είναι τόσο δίκαι ος , που ξέρει ότι είναι θ έμα ζωή ς κι όχι πίστη ς ή λογική ς Ο

Στο στρατη Υεiο με τον Σο vνdΖ Όταν ο Σ ουνάι ε ίδ ε τον Κα να γρά φει το πο ίημά του, σηκώ ­ θηκε από το γραφε ίο του, που ήταν γεμάτο χαρτιά , τον συγ­ χά ρηκε και τον πλησίασε κουτσαίνοντας. «Και το πο ίημα που δ ι ά βασες χθ ες στο θέ ατρο ήταν πο λύ μοντέ ρνο » , του ε ίπε . «Κρ ίμα, ό μως, γιατί στη χώ ρα μας ο θ εατής δεν είναι σε θέ ση να καταλά βει τη μοντέ ρνα τέχνη . Γι ' αυτό κι εγώ στα έ ργα μου έχω και χορε ύτριες που χορε ύ ουν τσιφτετέλι και τον τερμα­ τοφ ύλακα Βουρ άλ που μας δ ιηγε ίται τις περιπέτειέ ς του . Π ρώτα δίνω στον κό σμο αυτό που θέλει κι έπειτα του δίνω και μια δόση από ανόθευτο, μοντέ ρνο " θέ ατρο της ζωής " . Π ροτι­ μώ να κάνω τέχνη για το λ αό, χαμη λο ύ και υψη λού μαζί επι­ πέδ ου, παρά ν' ανεβ άζω στην Ι στανμπούλ με τη στήριξη των τραπεζών κωμωδίες που μιμο ύνται μπουλ β ά ρ. Και τώ ρα πες μου, σαν φ ίλος που ε ίσαι, γιατί ανά μεσα στους ύποπτους φα­ νατικο ύς που σου δε ίξανε πρ ώτα στη Δ ιεύθυνση Ασφαλε ίας κι έπειτα στην Κτηνιατρική δεν αναγνώ ρισες τους ενόχους;» Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

3 25

«Μ α δ εν αναγνώ ρισα κανέναν» . «Οι στρατιώτες, όταν κατάλαβαν πόσο πολύ αγαπο ύ σες το νεαρό που σε πήγε στον Λατζιβέρτ, θέλησαν να σε συλλά­ βουν. Τ ο γεγονός ότι ή ρθ ες από τη Γερ μανία παρα μονέ ς αυ­ τής της επανάστασης, κι ότι ήσουν εκεί όταν δολοφονή θηκε ο διευθ υντής, τους κάνει να σε υποψι άζονται. Θέλανε να σε ανακρ ίνουν και να σε βασανί σουν για να μάθ ουν τι κρύβεις μέ σα σου, αλλά τους στα μάτησα, εγγυή θηκα για σ ένα». «Σ ' ευχαριστώ». «Ακό μα δεν έχου με καταλάβ ει γιατί φίλησες το νεκρό πα­ λικάρι που σε πήγε στον Λατζιβέρτ». «Δ εν ξέ ρω», είπε ο Κα. «Είχε κάτι πολύ έντι μο, πολύ ειλ ι­ κρινέ ς . Ν ό μι ζα ότι θ α ζήσει εκατό χρόνια». « Θέλεις να σου δ ιαβάσω τι σόι Νετζίπ ήταν ο Νετζίπ που λ υπή θηκες ; » Κι ο Σουνάι του έδ ειξε ένα γρ ά μμα και του διά­ βασε ότι ο Νετζίπ πέρσι το Μάρτη το είχε σκάσει μια φορ ά από το σχολε ίο και μαζί με κάποιους άλλους ε ίχαν σπάσει τις βιτρίνες της μπιραρ ίας Ν εσέ επει δή πουλο ύσε ποτό στο Ρα­ μαζάνι, ότι ένα δ ιάστη μα δο ύλευε κλητήρας στο περιφερεια­ κό γραφε ίο του Κό μματος της Ε υη μερίας, αλλά τον έδ ιωξαν ε ίτε εξαιτίας των ακραίων απόψε ών του ε ίτε επειδή πέ ρασε μια νευρική κρίση που φόβισε τους πάντες (στο περιφερεια­ κ ό γραφε ίο του κό μματος οι πλη ροφοριο δ ότες ήταν περισ­ σότεροι του ενός), ότι τους δεκαοχτώ τελευταίους μήνες έψα­ χνε να βρει τρόπο να χω θ ε ί στο περιβάλλον του Λατζιβέρτ, τον οπο ίο θ α ύ μαζε όταν ερχόταν στο Καρς, ότι ε ίχε γράψει μια ιστορ ία, που η ΕΥΠ την είχε χαρακτηρίσει «ακατανόητψ> , και την ε ίχε δώ σει σε μια θ ρησκευτικο ύ περιεχό μενου εφη μεDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

326

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ρίδα να την εκδώσει, ότι μαζί με το φίλο του τον Φαζίλ είχαν σχεδιάσει να σκοτώσουν ένα συνταξιούχο φαρμακοποιό, αρ­ θρογράφο στην εφημερίδα αυτή, επειδή ο φαρμακοποιός τον είχε φιλήσει μια-δυο φορές κάπως παράξενα (το πρωτότυπο του γράμματος, με το οποίο δικαιολογούσαν την πράξη τους κι υπολογίζανε να το αφήσουν στον τόπο του εγκλήματος, βρισκόταν στο φάκελό του στο αρχείο), ότι αρκετές φορές τον είχαν δει να περπατάει και να γελάει μαζί με φίλους του στη λεωφόρο Ατατούρκ, κι ότι μια απ' αυτές τις φορές τον εί­ δαν να κάνει διάφορα νοήματα πίσω από ένα αυτοκίνητο της πολιτικής αστυνομίας που πέρασε πλάι τους. «Η Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών εργάζεται πολύ σκλη­ ρά εδώ», είπε ο Κα. «Ξέρουν ότι όταν συνάντησες στο σπίτι του το σειχη Σαα­ ντετίν εφέντη, ένα σπίτι τίγκα στα μικρόφωνα, του φίλησες το χέρι και του είπες με δάκρυα στα μάτια ότι πιστεύεις στο Θεό, ότι μπροστά στο συρφετό που έχει μαζέψει γύρω του συμπεριφέρθηκες μ' έναν τρόπο που δεν σου αρμόζει, αλλά δεν ξέρουν γιατί τα έκανες όλ' αυτά. Είναι πολλοί οι αριστε­ ροί ποιητές σ' αυτή τη χώρα που τους έπιασε ο πανικός κι αλ­ λάξανε ιδεολογία με το σκεπτικό " να προλάβω να γίνω ισλα­ μιστής πριν έρθουν στην εξουσία" ». Ο Κα έγινε κατακόκκινος. Και ντράπηκε ακόμη πιο πολύ επειδή αισθάνθηκε ότι ο Σουνάι είχε εκλάβει την ντροπή του σαν αδυναμία. «Ξέρω, αυτά που είδες το πρωί σε στενοχώρησαν. Η αστυ­ νομία φέρεται πολύ άσχημα στους νεαρούς, είναι κάτι ζώα ανά­ μεσά τους που δέρνουν επειδή το απολαμβάνουν. Αλλ' ας το Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

327

αφήσουμε τώρα αυτό ...» Έδωσε ένα τσιγάρο στον Κα. «Κι εγώ, όπως κι εσύ, στα νιάτα μου περπάτησα στα στενά του Νισά­ ντας και του Μπέγιογλου, έβλεπα σαν τρελός ευρωπαϊκές ται­ νίες, διάβασα όλους τους Σαρτρ και τους Ζολά, πίστευα ότι το μέλλον μας είναι η Ευρώπη.Τώρα δεν νομίζω ότι θα μείνεις θε­ ατής ενώ όλος αυτός ο κόσμος γκρεμίζεται, οι αδερφές σου ανα­ γκάζονται να φορέσουν μαντίλα, τα ποιήματά σου απαγορεύ­ ονται όπως στο Ιράν επειδή δεν έχουν θρησκευτικό περιεχό­ μενο. Δεν θα μείνεις θεατής επειδή ανήκεις στο δικό μου κόσμο, επειδή στο Καρς κανένας άλλος δεν διάβασε Τ. Σ. Έλιοτ». «Διάβασε ο Μουχτάρ, ο υποψήφιος δήμαρχος του Κό μμα­ τος της Ευημερίας», είπε ο Κα. «Του αρέσει πολύ η ποίηση» . «Δεν χρειάστηκε να τον κρατήσουμε», είπε ο Σουνάι χα­ μογελώντας. «Στον πρώτο στρατιώτη που του χτύπησε την πόρτα, υπέγραψε και του έδωσε το χαρτί που έλεγε ότι απέ­ συρε την υποψηφιότητά του για τη δη μαρχία». Έγινε μια έκρηξη. Έτριξαν κουφώματα και τζάμια στα πα­ ράθυρα. Και οι δυο κοίταξαν προς την πλευρά απ ' όπου ήρθε ο θόρυβος, προς τα παράθυρα που βλέπανε στο ποτάμι, κα­ θώς όμως δεν είδαν παρά μόνο την απέναντι πλευρά του δρό­ μου με τις χιονισμένες λεύκες και τα παγω μένα γείσα ενός άδειου κτιρίου, στρι μώχτηκαν στην εσοχή του παραθύρου. Ο δρόμος ήταν άδειος, εκτός από το φρουρό που στεκόταν μπροστά στην πόρτα. Το Καρς ακόμη και τώρα το απόγευμα ήταν εξαιρετικά μελαγχολικό. «Ένας καλός ηθοποιός», είπε ο Σουνάι με ύφος λίγο θεα­ τρικό, «εκπροσωπεί τις δυνάμεις που στη διάρκεια της ιστο­ ρίας σωρεύονται, στριμώχνονται σε μια γωνιά, δεν ξεσπάνε, Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

328

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

δεν έχουν ποτέ αποκτήσει φωνή. Σ' όλη του τη ζωή, στις πιο απόμακρες περιοχές, σε δρόμους που ποτέ κανείς δεν έχει περπατήσει, σε μακρινές θεατρικές σκηνές, ψάχνει να βρει τη φωνή που θα του χαρίσει την αληθινή ελευθερία. Κι όταν τη βρει, πρέπει άφοβα να προχωρήσει μέχρι το τέλος». «Μετά από τρεις μέρες, όταν λιώσουν τα χιόνια κι ανοί­ ξουν οι δρόμοι, η Άγκυρα θα ζητήσει εξηγήσεις για το αίμα που χύθηκε εδώ», είπε ο Κα. «Όχι επειδή δεν τους αρέσει να χύνεται αίμα . Αλλά επειδή αυτή τη δουλειά δεν θέλουν να την κάνει κάποιος άλλος. Οι κάτοικοι του Καρς θα μισήσουν κι εσένα και το παράξενο παιχνίδι σου. Τότε τι θα κάνεις;» «Είδες το γιατρό, η καρδιά μου είναι άρρωστη, έχω φτάσει στο τέλος της ζωής μου, δεν με νοιάζει», είπε ο Σουνάι. «Κι άκου να σου πω, μιας και το θυμήθηκα: λένε ότι αν πιάσουμε έναν απ' αυτούς, για παράδειγμα αυτόν που πυροβόλησε το διευθυντή του Εκπαιδευτικού Ινστιτούτου, και τον κρεμά­ σουμε, αν μάλιστα μεταδώσουμε το θάνατό του ζωντανά απ' την τηλεόραση, οι κάτοικοι του Καρς θα στρώσουν». «Έχουν ήδη στρώσει», είπε ο Κα. «Ετοιμάζονται, λέει, να ζωστούν με βόμβες και να προχω­ ρήσουν σε επιθέσεις αυτοκτονίας». «Καταδικάζοντας όμως σε θάνατο έναν απ' αυτούς, θα κά­ νετε τα πράγματα χειρότερα». «Φοβάσαι πως θα βρεθείς σε δύσκολη θέση αν δουν οι Ευ­ ρωπαίοι όσα κάνουμε εδώ; Ξέρεις πόσους κρέμασαν αυτοί ώσπου να στήσουν το μοντέρνο κόσμο τους που εσύ τόσο πολύ θαυμάζεις; Ο Ατατούρκ θα καθάριζε από την πρώτη κιόλας μέ­ ρα κάτι ονειροπαρμένους φιλελεύθερους κουφιοκεφαλάκηδες Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

329

σαν εσένα. Να είσαι σίγουρος γι' αυτό», είπε ο Σουνάι. «Οι μα­ θητές της Ιερατικής Σχολής που είδες στο κρατητήριο σήμερα, έχουν ήδη σμιλέψει με τρόπο ανεξίτηλο στη μνήμη τους το πρό­ σωπό σου. Οπουδήποτε, σε οποιονδήποτε μπορούν να πετά­ ξουν τις βόμβες τους, αρκεί ν' ακουστεί η φωνή τους. Επιπλέον, αφού χθες διάβασες ποίημά σου, θεωρείσαι μέλος της θεατρι­ κής ομάδας . . . Για να μπορεί να παίρνει ανάσα κάθε εξευρω­ παίσμένος κάτοικος αυτής της χώρας κι ιδιαίτερα οι ψηλομύ­ τες διανοούμενοι που περιφρονούν το λαουτζίκο, είναι απαραί­ τητο να υπάρχει ένας λαίκός στρατός, διαφορετικά οι φανατικοί θα κάνουν κομματάκια με τα μαχαίρια τους αυτούς και τις μα­ κιγιαρισμένες γυναίκες τους. Αυτοί όμως, οι εξυπνάκηδες δια­ νοούμενοι, νομίζουν πως είναι Ευρωπαίοι και σνομπάρουν τους στρατιώτες που στην πραγματικότητα τους φροντίζουν. Τη μέ­ ρα που το Καρς θα γίνει Ιράν, έχεις την εντύπωση ότι θα θυμά­ ται κανείς τα δάκρυα που εσύ, ο καλόκαρδος φιλελεύθερος, έχυ­ σες για τα παιδιά της Ιερατικής Σχολής; Θα σε σκοτώσουν την ίδια μέρα, επειδΎ; έχεις εξευρωπαίστεί, ή επειδή από φόβο ξε­ χνάς τα λόγια και της πιο απλής προσευχής, είσαι σνομπ, φο­ ράς γραβάτα, ή ακόμα κι επειδή φοράς αυτό το παλτό. Πού το πήρες αυτό το παλτό; Μπορώ να το φορέσω στην παράσταση;» «Και βέβαια». «Θα σου δώσω ένα φρουρό να 'χεις μαζί σου, για να μην κάνει τίποτα τρύπες το παλτό σου. Σε λίγο θα βγω και θ' ανα­ κοινώσω από την τηλεόραση ότι μόνο το μεσημέρι θα επι­ τρέπεται η κυκλοφορία στους δρόμους. Μη βγεις έξω». «Μα εδώ στο Καρς δεν υπάρχουν και πολλοί " φανατικοί θρησκόληπτοι" τρομοκράτες», είπε ο Κα. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

330

Ο ΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Αυτοί που υπάρχουν είναι αρκετοί», είπε ο Σουνάι. «Αυτή η χώρα μπορεί να διοικηθεί μόνο με το φόβο της θρησκείας, κάτι που όταν συμβαίνει, όπως αποδεικνύεται αργότερα, εί­ ναι η σωστή κίνηση. Αν ο λαός δεν φοβηθεί τους φανατικούς και δεν ζητήσει να βρει καταφύγιο στην κυβέρνησή του, στο στρατό του, θα έχει ν' αντιμετωπίσει την αναρχία και την οπι­ σθοδρόμηση, όπως γίνεται σε κάποια υπανάπτυκτα κράτη στη Μέση Ανατολή και στην Ασία». Ο Σουνάι στεκόταν στητός και μιλούσε σαν να έδινε δια­ ταγές, κοιτάζοντας κάθε τόσο κάπου μακριά, σ' ένα φαντα­ στικό σημείο πάνω απ' τους θεατές ο Κα θυμήθηκε το ύφος και τις στάσεις που έπαιρνε πριν από είκοσι χρόνια ο Σουνάι στη σκηνή. Δεν γέλασε όμως ένιωθε ότι συμμετείχε κι ο ίδιος σ' αυτή την παλιομοδίτικη παράσταση. «Πείτε μου επιτέλους, τι θέλετε από μένα;» είπε ο Κα. «Αν δεν ήμουν εγώ, δύσκολα θα στεκόσουν στα πόδια σου σ' αυτή την πόλη. Όσο κι αν γλείψεις τους φανατικούς, το παλτό σου δεν θα τις γλιτώσει τις τρύπες. Στο Καρς είμαι ο μοναδικός σου φίλος και φύλακας. Μην ξεχνάς ότι αν χάσεις κι εμένα από φίλο, θα σε κλείσουν σ' ένα από τα κελιά στο ισόγειο της Ασφάλειας και θα σε βασανίσουν. Οι φίλοι σου στην εφημερίδα " Τζουμχουριέτ " δεν πιστεύουν σ' εσένα, στο στρατό πιστεύουν. Να τα θυμάσαι αυτά». «Θα τα θυμάμαι». «τότε πες μου όσα έκρυψες σήμερα το πρωί από την αστυ­ νομία, όσα κρύβεις επειδή κάπου μες στην καρδιά σου νιώ­ θεις ένοχος». «Νομίζω πως εδώ αρχίζω και πιστεύω στο Θεό», είπε ο Κα Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

3 3]

χαμογελώντας. «Ίσως αυτό να κρύβω ακόμη κι απ' τον εαυτό μου». «Κοροϊδεύεις τον εαυτό σου ! Κι αν ακόμη τον πιστεύεις, όταν τον πιστεύεις μόνος σου, δεν έχει νόημα. Το θέμα είναι να τον πιστεύεις όπως τον πιστεύουν οι φτωχοί και να είσαι ένας απ' αυτούς. Πιστεύεις στο δικό τους Θεό μόνο όταν τρως ό,τι τρώνε αυτοί, ζεις μαζί τους, γελάς με ό,τι γελάνε και θυμώνεις με ό,τι θυμώνουν αυτοί. Δεν μπορείς να ζεις μια δια­ φορετική ζωή και να πιστεύεις στον ίδιο Θεό. Ο Θεός είναι τόσο δίκαιος, που ξέρει ότι είναι θέμα ζωής κι όχι πίστης ή λογικής. Όμως η ερώτησή μου είναι άλλη. Σε μισή ώρα θα βγω στην τηλεόραση και θα μιλήσω στους κατοίκους τού Καρς. Θέλω να τους πω ένα καλό νέο. Θα τους πω ότι πιά­ σαμε το δολοφόνο του διευθυντή του Εκπαιδευτικού Ινστι­ τούτου. Μπορώ να τους πω ότι εσύ τον αναγνώρισες σήμερα το πρωί; Έπειτα βγαίνεις εσύ και τα λες όλα». «Μα αφού δεν αναγ νώρισα κανέναν». Ο Σουνάι, με μια κίνηση που δεν θύμιζε καθόλου θέατρο, άρ­ παξε τον Κα από το μπράτσο και τον έβγαλε έξω, τον πέρασε από ένα μεγάλο διάδρομο και τον έχωσε σ' ένα δωμάτιο που έβλεπε στην εσωτερική αυλή. Μόλις ο Κα έριξε μια ματιά, γύ­ ρισε αλλού το κεφάλι του, όχι από τη βρόμα, αλλά επειδή ο χώ­ ρος ήταν ιδιαίτερα προσωπικός. Στο σκοινί που ήταν απλωμέ­ νο από ένα καρφί στον τοίχο κι απ' το μάνταλο του παραθύρου ήταν κρεμασμένες κάλτσες. Σε μια ανοιχτή κασέλα σε μια γωνιά του δωματίου είδε ένα πιστολάκι για τα μαλλιά, γάντια, πουκά­ μισα κι ένα σουτιέν τόσο μεγάλο που μόνο της Φουνντά Εσέρ θα μπορούσε να είναι. Η Φουνντά καθόταν σε μια καρέκλα ακριDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

332

Ο ΡΧΑΝ ΙΙΑΜΟΥΚ

βώς δίπλα στην κασέλα, διάβαζε και ταυτόχρονα, μ' ένα κουτά­ λι στο χέρι, έτρωγε κάτι από ένα μπολ πάνω σ' ένα τραπεζάκι γεμάτο καλλυντικά - χοσάφ, σκέφτηκε ο Κα, ή μήπως σούπα; «Είμαστ' εδώ επειδή κάνουμε μοντέρνα τέχνη . . . Κι είμα­ στε κώλος και βρακί», είπε ο Σουνάι και του έσφιξε κι άλλο το μπράτσο. Ο Κα δεν καταλάβαινε τι ακριβώς ήθελε να πει ο Σουνάι, βρι­ σκόταν κάπου ανάμεσα στο θέατρο και την πραγματικότητα. « ο τερματοφύλακας Βουράλ είναι άφαντος», είπε η Φουν­ ντά Εσέρ. «Βγήκε, λέει, το πρωί κι ακόμα δεν γύρισε». «Κάπου θα τον πήρε ο ύπνος», είπε ο Σουνάι. «Πού μπορεί να τον πήρε ο ύπνος;» ρώτησε η γυναίκα του. «Τα πάντα είναι κλειστά. Κανείς δεν κυκλοφορεί στους δρό­ μους. Οι στρατιώτες τον ψάχνουν ήδη, φοβούνται απαγωγή». «Το εύχομαι», είπε ο Σουνάι. «Ελπίζω να του γδάρουν το πρόσωπο και να του κόψουν τη γλώσσα για να γλιτώσουμε». Παρ' όλη τη χυδαιότητα της εικόνας και του διαλόγου, ο Κα αισθάνθηκε το λεπτό χιούμορ και τη σύμπνοια που επι­ κρατούσε ανάμεσα στο ζευγάρι κι ένιωσε γι' αυτούς ζήλια και κάτι σαν σεβασμό. Τη στιγμή που το βλέμμα του συνάντησε το βλέμμα της Φουνντά Εσέρ, ακολουθώντας μια παρόρμηση τη χαιρέτησε με μια βαθιά υπόκλιση. «Κυρία μου, χθες το βράδυ ήσασταν εξαιρετική», της είπε ' μ επιτηδευμένη φωνή αλλά και ειλικρινή θαυμασμό. « Σας παρακαλώ, στο θέατρό μας τα εύσημα ανήκουν στο θεατή κι όχι στον ηθοποιό», απάντησε η γυναίκα ντροπαλά. Στράφηκε στον άντρα της. Αντάλλαξαν πολύ γρήγορα κά­ ποιες κουβέντες, σαν ευσυνείδητο βασιλικό ζευγάρι που προDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

333

βληματίζεται με τα ζητήματα του κράτους. Ο Κα, λίγο με θαυ­ μασμό και λίγο με έκπληξη, τους άκουσε να λένε και ν' απο­ φασίζουν στα γρήγορα για τα ρούχα που θα φορούσε ο Σου­ νάι σε λίγο (πολιτικά, στρατιωτικά, ή κοστούμι;), όταν θα έβγαινε στην τηλεόραση για την ομιλία του, που έπρεπε να ετοιμαστεί σύντομα (μέρος της ομιλίας του το είχε γράψει η Φουνντά Εσέρ)' για την καταγγελία που είχε κάνει και το ρου­ σφέτι που ζητούσε ο ιδιοκτήτης του ξενοδοχείου Χαρούμενο Καρς, όπου είχαν μείνει την προηγούμενη φορά (είχε καταγ­ γείλει δυο ύποπτους νεαρούς πελάτες του, επειδή τον ενο­ χλούσε το γεγονός ότι κάθε τόσο οι στρατιώτες ψάχνανε το ξενοδοχείο του)' για το γραμμένο σ' ένα πακέτο από τσιγάρα απογευματινό πρόγραμμα της Τηλεόρασης Σερχάτ Καρς (τέ­ ταρτη και πέμπτη επανάληψη της παράστασης στο Θέατρο Μιλέτ, τρίτη επανάληψη της ομιλίας του Σουνάι, ηρωικά και ακριτικά τραγούδια, τουριστικό φιλμάκι για τ' αξιοθέατα του Καρς, η τούρκικη ταινία ΓΚΖοvλΖζάρ). «Και τον ποιητή μας, που το μυαλό του είναι στην Ευρώπη, η καρδιά του στους αγωνιστές της Ιερατικής Σ χολής και πά­ σχει από σύγχυση, τι θα τον κάνουμε;» ρώτησε ο Σουνάι. «Είναι καλό παιδί», είπε η Φουνντά Εσέρ χαμογελώντας καλοσυνάτα, «είναι ολοφάνερο. Θα μας βοηθήσει». «Μαύρο δάκρυ χύνει για τους ισλαμιστές». «Επειδή είν' ερωτευμένος», είπε η γυναίκα. «ο ποιητής μας τελευταία είναι ιδιαίτερα φορτισμένος συναισθηματικά». «Μπα, ο ποιητής μας είν' ερωτευμένος;» είπε χειρονομώ­ ντας ο Σουνάι Ζα'ίμ. «Μόνο οι πολύ αφελείς ποιητές μπορούν να είν' ερωτευμένοι όταν γίνεται επανάσταση» . Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

334

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Δεν είναι αφελής ποιητής, είναι αφελής ερωτευμένος», εί­ πε η Φουνντά. Το ζευγάρι, παίζοντας λίγο ακόμη με τρόπο άψογο το παι­ χνίδι αυτό, κατάφερε να θυμώσει αλλά και να ζαλίσει τον Κα. Μετά από λίγο κάθισαν όλοι μαζί στο μεγάλο τραπέζι στο ρα­ φτάδικο και ήπιαν τσάι. « Σ ου το λέω για να το πάρεις απόφαση ότι το καλύτερο που έχεις να κάνεις είναι να μας βοηθήσεις», είπε ο Σουνάι. «Η Καντιφέ είναι ερωμένη του Λατζιβέρτ. Ο Λατζιβέρτ στο Καρς δεν έρχεται για να κάνει πολιτική, αλλά έρωτα. Μέχρι τώρα δεν τον πιάσανε αυτό το δολοφόνο για να καταφέρουν να εντοπίσουν τους ισλαμιστές με τους οποίους έρχεται σ' επαφή. Τώρα το 'χουν μετανιώσει. Επειδή εξαφανίστηκε μέ­ σα σε δευτερόλεπτα λίγο πριν από την έφοδο στην εστία. Όλοι οι νεαροί ισλαμιστές του Καρς τον θαυμάζουν και του είναι αφοσιωμένοι. Είναι κάπου στο Καρς και σίγουρα θα προσπαθήσει να επικοινωνήσει άλλη μια φορά μαζί σου. Μπορεί να είναι δύσκολο να μας ειδοποιήσεις. Γι' αυτό λέμε, όπως κάναμε και με το μακαρίτη το διευθυντή του Εκπαιδευ­ τικού Ινστιτούτου, να βάλουμε πάνω σου ένα-δυο μικρόφω­ να και στο παλτό σου έναν πομπό ασυρμάτου. Όταν σε βρει, μην τρομάξεις. Μόλις απομακρυνθείς λίγο, θα τον μπαγλα­ ρώσουνε». Και καταλαβαίνοντας από την έκφραση του Κα ότι δεν του άρεσε η ιδέα, πρόσθεσε: «Πάντως δεν επιμένω. Αν και δεν σου φαίνεται, είσαι πολύ επιφυλακτικός, το κατα­ λαβαίνω σήμερα απ' τη συμπεριφορά σου. Ξέρεις να φροντί­ ζεις τον εαυτό σου, όμως εγώ στο ξαναλέω, να προσέχεις την Καντιφέ. Όλοι πιστεύουν ότι μεταφέρει ό,τι ακούει στον ΛαDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

335

τζιβέρτ- ακόμη κι όσα κουβεντιάζει ο πατέρας της με τους κα­ λεσμένους του στο τραπέζι όταν τρώνε τα βράδια. Μάλλον το κάνει επειδή της αρέσει να προδίνει τον πατέρα της. Αλλά σίγουρα κι επειδή είν' ερωτευμένη με τον Λατζιβέρτ. Ποιο εί­ ναι κατά τη γνώμη σου το αξιοθαύμαστο;» « Στην Καντιφέ;» ρώτησε ο Κα. « Στον Λατζιβέρτ, μωρέ», είπε θυμωμένος ο Σουνάι. «Για­ τί όλοι θαυμάζουν αυτό το δολοφόνο; Γιατί έχει γίνει μύθος τ' όνομά του σ' όλη την Ανατολία; Μπορείς, σε παρακαλώ, να μου πεις εσύ που μίλησες μαζί του;» Ο Κα έμεινε έκπληκτος όταν η Φουνντά Εσέρ έβγαλε μια πλαστική τσατσάρα κι άρχισε να χτενίζει στοργικά και με προσοχή τ' ανοιχτόχρωμα μαλλιά του άντρα της. «Ν α μ' ακούσεις που θα βγω και θα μιλήσω στην τηλεόρα­ ση», είπε ο Σουνάι. «Έλα να σε πάμε με το φορτηγό μέχρι το ξενοδοχείο σου». Σε σαράντα πέντε λεπτά θα έληγε η απαγόρευση της κυ­ κλοφορίας. Ο Κα ζήτησε την άδεια να γυρίσει περπατώντας στο ξενοδοχείο του, και του την έδωσαν. Η ερημιά της μεγάλης λεωφόρου Ατατούρκ, η σιωπή στα χιονισμένα στενά γύρω από τη λεωφόρο, τα παλιά ρώσικα αρ­ χοντικά κι οι αγριελιές, τόσο όμορφα κάτω απ' το χιόνι, του άλλαξαν λίγο τη διάθεση, ώσπου πρόσεξε ότι κάποιος τον ακολουθούσε. Διέσχισε τη λεωφόρο Χαλίτπασα, στη λεωφό­ ρο Κιουτσούκ Κιαζίμμπεη έστριψε αριστερά. Ο χαφιές που τον ακολουθούσε προσπαθούσε να τον προλάβει λαχανιάζο­ ντας στο μαλακό χιόνι. Το χαφιέ ακολουθούσε και το φιλικό μαύρο σκυλί με το άσπρο σημάδι στο μέτωπο, εκείνο που την Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

336

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

προηγούμενη μέρα έπαιζε χαρούμενο στο σταθμό. Ο Κα κρύ­ φτηκε σ' ένα από τα ψιλικατζίδικα στο Γιουσούφπασα, τους κοίταξε που τρέχανε, ώσπου πετάχτηκε και στάθηκε μπρο­ στά στο χαφιέ. «Γιατί με παρακολουθείτε, για να ξέρετε τι κάνω ή για να με προστατέψετε;» «Μά την αλήθεια, κύριε, για όποιο λόγο νομίζετε εσείς». Όμως ο άνθρωπος ήταν τόσο ταλαιπωρημένος και κου­ ρασμένος, που όχι τον Κα αλλά ούτε τον εαυτό του δεν θα μπορούσε να προστατέψει. Ή ταν τουλάχιστον εξήντα πέντε χρονών, με πρόσωπο γεμάτο ρυτίδες, φωνή αδύναμη, μάτια άψυχα' κοίταζε τον Κα με βλέμμα συνεσταλμένο, θυμίζοντας πιο πολύ άνθρωπο που φοβάται την αστυνομία κι όχι αστυ­ νομικό με πολιτικά. Ο Κα τον λυπήθηκε όταν είδε ότι τα Σού­ μερμπανκ παπούτσια του, αυτά που φοράνε στην Τουρκία όλοι οι μυστικοί, είχαν ανοίξει στη μύτη. «Είστε αστυνομικός. Αν έχετε την αστυνομική σας ταυτό­ τητα, πάμε ν' ανοίξουμε το εστιατόριο Γεσίλγιουρτ εδώ πέ­ ρα, να ξεκουραστούμε λίγο». Δεν χρειάστηκε να χτυπήσουν πολύ δυνατά την πόρτα για ν' ανοίξει το εστιατόριο. Ακούσανε το λόγο του Σουνάι στην τηλεόραση ενώ πίνανε το ρακί τους και μοιράζονταν τις πί­ τες με το χαφιέ, που τον λέγανε Σαφέτ, και το μαύρο σκύλο. Ο λόγος του Σουνάι δεν διέφερε σε τίποτα από τους λόγους αρχηγών που είχε ακούσει ο Κα μετά από στρατιωτικά πρα­ ξικοπήματα. Κι είχε ήδη βαρεθεί όταν ο Σουνάι έλεγε ότι διε­ φθαρμένοι πολιτικοί, που έκαναν τα πάντα για να κερδίσουν τις ψήφους των ψηφοφόρων, των φανατικών θρησκόληπτων Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧlOΝΙ

337

και των Κούρδων, τους οποίους ξεσηκώνουν οι ξένοι εχθροί μας, είχαν οδηγήσει το Καρς στο χείλος του γκρεμού. Ο Κα έπινε το δεύτερο ρακί του όταν ο χαφιές έδειξε με σεβασμό τον Σουνάι στην τηλεόραση. Είχε αλλάξει : τώρα δεν ήταν ο αδέξιος χαφιές, ήταν ο πολίτης που υποβάλλει μια αί­ τηση και κοιτάζει με βλέμμα παρακλητικό. «Εσείς τον ξέρετε καλά, και, το πιο σημαντικό, σας εκτιμάει», είπε. «Θα σας πα­ ρακαλούσα να μεσολαβήσετε ώστε να γίνει δεκτό το αίτημά μου να μην παρίσταμαι στις "ανακρίσεις για την υπόθεση των δηλητηριάσεων " , να γλιτώσω από την κόλαση που ζω. Ας με μεταθέσουν σε άλλο τμήμα». Κι όταν ο Κα τον ρώτησε τι εννοούσε, ο χαφιές Σαφέτ ση­ κώθηκε, αμπάρωσε την πόρτα του εστιατορίου, κάθισε στο τραπέζι κι άρχισε να του διηγείται την ιστορία των «ανακρί­ σεων για την υπόθεση των δηλητηριάσεων». Η ιστορία άρχισε όταν ο στρατός και η ΕΥΠ υποψιάστη­ καν ότι το σερμπέτι από κανέλα που πουλιότανε στην καντί­ να Μοντέρν Μπουφέ με τα τσιγάρα και τα σάντουιτς στο κέ­ ντρο της πόλης, όπου σύχναζαν πολλοί στρατιώτες, περιείχε δηλητήριο, κι έγινε ακόμη πιο πολύπλοκη επειδή ο ταλαίπω­ ρος χαφιές δεν μπορούσε να πει τον πόνο του κι επειδή το μυαλό τού ήδη μπερδεμένου Κα είχε θολώσει κι άλλο απ' το ποτό. Η περίπτωση που τράβηξε πρώτα την προσοχή ήταν ενός έφεδρου αξιωματικού του πεζικού από την Ιστανμπούλ. Δυο χρόνια πριν, ο αξιωματικός, παραμονές μιας πολύ δύ­ σκολης κι ιδιαίτερα κοπιαστικής στρατιωτικής άσκησης, άρ­ χισε ν' ανεβάζει πυρετό και να τρέμει τόσο πολύ, που δεν μπο­ ρούσε να σταθεί στα πόδια του. Όταν, στο νοσοκομείο όπου Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

338

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

τον πήγαν, διαγνώστηκε δηλητηρίαση, ο αξιωματικός, νομί­ ζοντας ότι πεθαίνει, την απέδωσε στο ζεστό σερμπέτι που εί­ χε πιει από περιέργεια, επειδή ήταν κάτι καινούργιο, στην κα­ ντίνα, γωνία των λεωφόρων Κιουτσούκ Κιαζίμμπεη και Κια­ ζίμ Καράμπεκιρ. Ο κόσμος θυμήθηκε το περιστατικό αυτό, που θα μπορούσε να είχε ξεχαστεί χωρίς να του δοθεί ιδιαί­ τερη σημασία, όταν εκδηλώθηκαν άλλα δύο κρούσματα, πο­ λύ κοντά το ένα με το άλλο: άλλοι δύο έφεδροι αξιωματικοί μπήκαν στο νοσοκομείο με τα ίδια συμπτώματα. Τρέμανε κι αυτοί σαν το ψάρι, τραυλίζανε από τα ρίγη, ήταν τόσο αδύ­ ναμοι που δεν μπορούσαν να σταθούν στα πόδια τους κι ενο­ χοποιούσαν το ίδιο ζεστό σερμπέτι από κανέλα που είχαν πιει κι αυτοί από περιέργεια. Μια γριά Κούρδισσα από τη συνοι­ κία Ατατούρκ έφτιαχνε στο σπίτι της το ζεστό αυτό σερμπέ­ τι, το «σπιτικό», όπως το 'λεγε, κι επειδή άρεσε σε όλους, τ ' ανίψια της αποφάσισαν να το πουλάνε στην καντίνα τους. Οι πληροφορίες αυτές ήταν αποτέλεσμα μιας μυστικής έρευνας που είχε διενεργήσει το στρατηγείο του Καρς. Στα δείγματα του σερμπετιού που πάρθηκαν κρυφά κι εξετάστηκαν στην Κτηνιατρική Σχολή δεν βρέθηκε δηλητήριο. Κι ενώ όλοι ήταν έτοιμοι να κλείσουν την υπόθεση, ο στρατηγός, πάνω σε μια κουβέντα με τη σύζυγό του, έμαθε με τρόμο ότι έπινε κι αυτή κάθε μέρα κάμποσα ποτήρια ζεστό σερμπέτι, επειδή έκανε καλό στα ρευματικά της. Μπόλικο σερμπέτι μάλιστα έπιναν πολλές γυναίκες αξιωματικών, αλλά και πάρα πολλοί αξιω­ ματικοί, άλλοι από βαρεμάρα κι άλλοι επειδή ήταν υγιεινό. Όταν μετά από σύντομη ανάκριση αποκαλύφθηκε ότι οι αξιω­ ματικοί και οι οικογένειές τους, οι φαντάροι που κατεβαίναDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

3 39

νε στην αγορά για θελήματα και οι οικογένειες των στρατιω­ τών που πήγαιναν στο Καρς για να επισκεφτούν τα παιδιά τους πίνανε γενναίες ποσότητες απ' αυτό το σερμπέτι, επει­ δή ήταν η μοναδική καινούργια διασκέδαση στο Καρς κι επει­ δή πουλιότανε στο κέντρο της πόλης απ' όπου περνούσανε τουλάχιστον δέκα φορές την ημέρα, ο στρατηγός, τρομοκρα­ τημένος από τις πρώτες αυτές πληροφορίες, αποφάσισε κα­ λού κακού να κάνει πάσα την υπόθεση στους αρμόδιους στην ΕΥΠ και στους επιθεωρητές του Γενικού Επιτελείου Στρατού. Εκείνο τον καιρό, κι ενώ ο στρατός, που πολεμούσε στη νοτιο­ ανατολική περιοχή της χώρας σώμα με σώμα με τους αντάρ­ τες του ΡΚΚ, σημείωνε επιτυχίες, μερικοί άνεργοι κι απελπι­ σμένοι νεαροί, κάποιοι απ' αυτούς Κούρδοι, άρχισαν να ονειρεύονται παράξενα και τρομακτικά σχέδια εκδίκησης. Οπωσ­ δήποτε, οι διάφοροι χαφιέδες της Υπηρεσίας Πληροφοριών που τεμπέλιαζαν στα καφενεία του Καρς ήξεραν για τα εκδι­ κητικά αυτά σχέδια - βομβιστικές ενέργειες, απαγωγές, φθο­ ρές στο άγαλμα του Ατατούρκ, δηλητηρίαση του νερού τής πόλης, ανατίναξη γεφυρών. Και ναι μεν δόθηκε η σημασία που έπρεπε στην υπόθεση, αλλ' αποφασίστηκε, επειδή το θέμα ήταν πολύ λεπτό, να μην ανακριθούν και να μη βασα­ νιστούν οι ιδιοκτήτες της καντίνας. Αντί γι' αυτό, χαφιέδες, έμπιστοι του δημάρχου, εγκαταστάθηκαν στην καντίνα και στην κουζίνα της θείας, που όσο ανέβαιναν οι πωλήσεις της τόσο πιο χαρούμενη ήταν. Πρώτος ο χαφιές της καντίνας επι­ βεβαίωσε ότι στα ζαχαρωτά από κανέλα, κι αυτά παρασκευά­ σματα της θείας, στα γυάλινα ποτήρια, στις πετσέτες που ήταν περασμένες στα στρογγυλά χερούλια που είχαν οι τσίγκινες Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

340

ΟΡΧΑΝ Ι ΙΑΜΟΥΚ

κουτάλες, στο κουτί με τα κέρματα, στις σκουριασμένες τρύ­ πες, στα χέρια όσων εργάζονταν στην καντίνα δεν είχε εντο­ πίσει καμιά παράξενη ουσία. Μια βδομάδα μετά όμως ανα­ γκάστηκε να φύγει από την υπηρεσία με τα ίδια συμπτώματα δηλητηρίασης, εμετούς και ρίγη. Η γυναίκα χαφιές που κα­ τάφερε και μπήκε στο σπίτι της θείας στη συνοικία Ατατούρκ ήταν πιο ευσυνείδητη και με τις αναφορές που έγραφε κάθε βράδυ ενημέρωνε τους ανωτέρους της για όλους και για όλα: ποιοι και ποια προϊόντα μπαίνανε στο σπίτι (καρότα, μήλα, κορόμηλα και ξερά μούρα, ανθοί ροδιάς, αγριοτριαντάφυλ­ λα, δεντρομολόχες). Από τις αναφορές της σύντομα αποκα­ λύφθηκε η συνταγή γι' αυτό το γευστικό και δημοφιλές σερ­ μπέτι από κανέλα. Η γυναίκα χαφιές έπινε πέντ' -έξι καράφες σερμπέτι την ημέρα και στην αναφορά της έγραφε ότι το ρό­ φημα δεν ήταν καθόλου βλαβερό, ότι, αντίθετα, εκείνη το έβρισκε πολύ ωφέλιμο, ότι έκανε καλό σε όλες τις αρρώστιες κι ότι ήταν ένα πραγματικό ρόφημα «του βουνού» που ανα­ φερόταν και στο σπουδαίο κουρδικό έπος Μεμ ου Ζl]1. Οι ει­ δικοί που στάλθηκαν από την Άγκυρα έχασαν την εμπιστο­ σύνη τους σ' αυτήν επειδή ήταν Κούρδισσα, κι απ' όσα τους είχε πει έβγαλαν το συμπέρασμα ότι το σερμπέτι δηλητηρία­ ζε τους Τούρκους αλλά δεν επηρέαζε καθόλου τους Κούρ­ δους όμως επειδή η άποψή τους αυτή διέφερε από την άπο­ ψη του κράτους ότι Κούρδοι και Τούρκοι δεν διαφέρουν, προ­ τίμησαν να κρατήσουν τη γνώμη τους για τον εαυτό τους. Στη συνέχεια, μια ομάδα γιατρών από την Ιστανμπούλ οργάνωσε στο Νοσοκομείο Κοινωνικής Ασφάλισης μια κλινική για να μελετήσει την αρρώστια. Και σ' αυτή όμως την περίπτωση η Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

341

έρευνα έχασε τη σοβαρότητά της όταν η κλινική γέμισε από υγιέστατους κατοίκους του Καρς που θέλανε να εξεταστούν δωρεάν αλλά κι από ασθενείς που έπασχαν από συνηθισμένες ασθένειες, όπως αλωπεκίαση, ψωρίαση, κήλη, βραδυγλωσ­ σία. Κι έτσι η διαλεύκανση του ζητήματος και η αποκάλυψη της «συνωμοσίας του σερμπετιού» , που έπαιρνε ολοένα με­ γαλύτερες διαστάσεις και που αν υπήρχε, τελικά, θα μπορού­ σε να είχε ήδη αποβεί μοιραία για χιλιάδες στρατιώτες, έπε­ σε στους ώμους των ευσυνείδητων υπαλλήλων -ανάμεσά τους και στον Σαφέτ- της ΕΥΠ στο Καρς, με αποτέλεσμα χαφιέδες ν' αναλάβουν να παρακολουθούν όσους έπιναν το σερμπέτι που παρασκεύαζε χαρούμενη η γριά Κούρδισσα. Το θέμα πια δεν ήταν να αποκαλυφθεί ο τρόπος με τον οποίο μεταδιδό­ ταν το δηλητήριο σε όλο το Καρς, αλλά να μαθευτεί επιτέ­ λους με βεβαιότητα αν τελικά το Καρς δηλητηριαζόταν ή όχι. Έτσι, οι χαφιέδες άρχισαν να παρακολουθούν, μερικές φο­ ρές ακόμη και μέσα στα σπίτια τους, έναν προς ένα κάθε πο­ λίτη και στρατιώτη που έπινε με όρεξη το σερμπέτι από κα­ νέλα της γριάς Κούρδισσας. Ο Κα υποσχέθηκε να μεταφέρει στον Σουνάι -μιλούσε ακόμη στην τηλεόραση- το πρόβλημα του Σαφέτ, που δεν άντεχε άλλο και τα παπούτσια του είχαν ανοίξει στις μύτες απ' αυτή την τόσο δαπανηρή κι εξοντωτι­ κή προσπάθεια. Ο χαφιές ευχαριστήθηκε τόσο πολύ, που όταν σηκώθηκαν αγκάλιασε και φίλησε μ' ευγνωμοσύνη τον Κα, κι έπειτα έβγα­ λε την αμπάρα από την πόρτα. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

24

Εγώ, ο Κα

ΕξaΥωνική vιφάr5a

Ο Κα, με το μαύρο σκύλο να τον ακολουθεί, έφτασε στο ξενο­ δοχείο περπατώντας στους έρημους και χιονισμένους δρό­ μους, απολαμβάνοντας την ομορφιά τους. Στον Τζαβίτ, στη ρεσεψιόν, άφησε ένα μήνυμα για την Ιπέκ: «Έλα γρήγορα». Όσην ώρα περίμενε ξαπλωμένος στο κρεβάτι του, στο δωμά­ τιό του, σκεφτόταν τη μητέρα του. Αν και όχι για πολύ, επει­ δή μετά από λίγο στη σκέψη του κυριάρχησε η Ιπέκ που αρ­ γούσε να έρθει. Σύντομα η αναμονή έγινε τόσο οδυνηρή, ώστε ο Κα μετανιωμένος άρχισε να σκέφτεται πως ήταν χαζός που την ερωτεύτηκε, όπως χαζομάρα ήταν κι ο ερχομός του στο Καρς. Πέρασε κι άλλη ώρα, όμως η Ιπέκ δεν έλεγε να ' ρθει. Η Ιπέκ ήρθε τριάντα οκτώ λεπτά αφότου γύρισε ο Κα στο ξενοδοχείο. «Είχα πάει στον καρβουνά», του είπε. «Σκέφτη­ κα ότι μετά τη λήξη της απαγόρευσης θα είχε ουρά το μαγα­ ζί κι έφυγα από την πίσω αυλή στις δώδεκα παρά δέκα. Με­ τά τις δώδεκα χάζεψα λίγο στην αγορά. Αν το ' ξερα, θα ερ­ χόμουν αμέσως». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

343

Η ζωντάνια και το κέφι που έφερε η l πέκ στο δωμάτιο τον έκαναν απότομα τόσο ευτυχισμένο, που ο Κα φοβήθηκε μή­ πως κάτι κατέστρεφε τις στιγμές που ζούσε. Κοίταξε τα λα­ μπερά και μακριά μαλλιά της, τα αεικίνητα λεπτά χέρια της. (Μέσα σε ελάχιστο χρόνο, το αριστερό της χέρι έστρωσε τα μαλλιά της, άγγιξε τη μύτη της, τη ζώνη της, τον όμορφο, μα­ κρύ λαιμό της και το κολιέ της από νεφρίτη, που ο Κα μόλις τότε πρόσεξε ότι φορούσε.) «Είμαι πολύ ερωτευμένος μαζί σου και υποφέρω», είπε ο Κα. «Μην ανησυχείς, όταν ο έρωτας φουντώνει τόσο εύκολα, άλλο τόσο εύκολα σβήνει». Ο Κα την αγκάλιασε αναστατωμένος, προσπάθησε να τη φιλήσει. Η l πέκ ανταποκρίθηκε στο φιλί του με μια ξεγνοια­ σιά εντελώς αντίθετη με την αγωνία του. Ο Κα ζαλίστηκε νιώ­ θοντας τα λεπτά της χέρια στους ώμους του κι από τη γλύκα του φιλιού της. Από τον τρόπο που το σώμα της πλησίασε το δικό του, κατάλαβε πως αυτή τη φορά η l πέκ είχε σκοπό να κάνει έρωτα μαζί του. Χάρη στην ευκολία που είχε να περνά­ ει πολύ γρήγορα από τη βαθιά απαισιοδοξία στην υπέρμετρη αισιοδοξία, ο Κα ήταν τώρα τόσο ευτυχισμένος, που τα μά­ τια του, το μυαλό κι η μνήμη του ήταν ανοιχτά σ' αυτή τη στιγ­ μή, σ' όλο τον κόσμο. «Θέλω κι εγώ να κάνουμε έρωτα», του είπε η l πέκ. Για μια στιγμή κοίταξε μπροστά της, αμέσως μετά σήκωσε τα μάτια της και τα βλέμματά τους συναντήθηκαν. «Σ ου είπα όμως, όχι όσο είν' εδώ ο πατέρας μου, όχι κάτω απ' τη μύτη του». «Πότε βγαίνει ο πατέρας σου;» Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

344

ΟΡΧΑΝ Π Α ΜΟΥΚ

«Ποτέ», είπε η Ιπέκ. Άνοιξε την πόρτα. «Πρέπει να φύγω», είπε κι απομακρύνθηκε. Ο Κα την κοίταζε από πίσω στο μισοσκόταδο του διαδρό­ μου, ώσπου η Ιπέκ χάθηκε στις σκάλες στο βάθος. Έκλεισε την πόρτα και μόλις κάθισε στην άκρη του κρεβατιού του, έβγαλε από την τσέπη του το τετράδιό του και σε μια λευκή σελίδα άρχισε να γράφει το ποίημα με τίτλο «Αδιέξοδα, Δυ­ σκολίες». Ο Κα τελείωσε το ποίημά του κι εκεί στην άκρη του κρε­ βατιού όπου καθόταν σκέφτηκε, για πρώτη φορά από τότε που ήρθε στο Καρς, ότι σ' αυτή την πόλη, πέρα από την προ­ σπάθειά του να καταφέρει την Ιπέκ και να γράφει ποιήματα, δεν είχε άλλη δουλειά, κι αυτό του δημιουργούσε μια αίσθηση αδιεξόδου κι ανεξαρτησίας μαζί. Ή ξερε πως αν έπειθε τώρα την Ιπέκ κι έφευγαν μαζί από το Καρς, θα ήταν ώς το τέλος της ζωής του ευτυχισμένος μαζί της. Ένιωσε ευγνωμοσύνη για το χιόνι που είχε κλείσει τους δρόμους, κι έτσι του έδινε το χρόνο να την πείσει και το χώρο να το καταφέρει πιο εύ­ κολα. Φόρεσε το παλτό του και βγήκε στο δρόμο χωρίς να τον δει κανείς. Δεν περπάτησε με κατεύθυνση το δημαρχείο' στη λεωφόρο Ιστικλάλι Μιλί προτίμησε να στρίψει αριστερά και να κατέβει προς τα κάτω. Σταμάτησε στο φαρμακείο Μπιλίμ κι αγόρασε ταμπλέτες βιταμίνη C, στη λεωφόρο ΦαΊκμπεη έστριψε αριστερά, προχώρησε κοιτάζοντας τις βιτρίνες των εστιατορίων και τελικά έστριψε στη λεωφόρο Κιαζίμ Καρά­ μπεκιρ. Ο ι διαφημιστικές προεκλογικές σημαιούλες, που την προηγούμενη μέρα έδιναν τόσο χαρούμενη ατμόσφαιρα στη Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

345

λεωφόρο, είχαν ξεκρεμαστεί, τα μαγαζιά είχαν όλα ανοίξει. Ένα μικρό χαρτοπωλείο-δισκάδικο έπαιζε πολύ δυνατά μου­ σική. Πολύς κόσμος, απλώς για να βγει έξω, είχε κατέβει στην αγορά, οι άνθρωποι πηγαινοέρχονταν στα πεζοδρόμια, έτρε­ μαν απ' το κρύο, κοίταζαν ο ένας τον άλλο, σταματούσαν μπροστά στις βιτρίνες. Στην πόλη δεν είχε έρθει ο κόσμος που συνήθως ερχόταν με τα μίνιμπας από τις γύρω κωμοπόλεις, άλλος για να περάσει τη μέρα του τεμπελιάζοντας στους τσαί­ χανέδες του Καρς, άλλος για ένα ξύρισμα στον μπαρμπέρη' του Κα του άρεσε που τα μπαρμπέρικα κι οι τσα'ίχανέδες ήταν άδεια. Τα παιδιά στο δρόμο τον έκαναν να ξεχάσει το φόβο μέσα του κι ένιωσε πραγματικά ευτυχισμένος. Είδε ένα σωρό παιδιά' στις άδειες αλάνες, στις χιονισμένες πλατείες, στους κήπους των δημόσιων κτιρίων και των σχολείων, στις ανη­ φόρες, παιδιά που γλιστρούσαν με τα έλκηθρά τους στις γέ­ φυρες του ποταμού Καρς, παίζανε χιονοπόλεμο, τρέχανε, μα­ λώνανε και βρίζονταν, παιδιά που κοίταζαν όλη αυτή τη βα­ βούρα ρουφώντας τη μύτη τους. Λίγα απ' αυτά φορούσαν παλτό, τα περισσότερα ήταν με τα σχολικά τους σακάκια, κα­ σκόλ και σκούφους. Όταν ο Κα κρύωνε κοιτάζοντας τα παι­ διά που χαίρονταν το στρατιωτικό πραξικόπημα, αφού τα σχολεία ήταν κλειστά, έμπαινε σ' έναν κοντινό τσα'ίχανέ, έπι­ νε ένα τσάι, με το χαφιέ Σαφέτ πάντοτε στο απέναντι τρα­ πέζι να τον παρακολουθεί, και ξανάβγαινε έξω. Ο Κα δεν φοβόταν το χαφιέ Σαφέτ, επειδή είχε συνηθίσει την παρουσία του. Ή ξερε πως αν θέλανε πραγματικά να τον παρακολουθήσουν, θα 'ριχναν πίσω του ένα χαφιέ που δεν θα φαινόταν. Γι' αυτό ο Κα ανησύχησε όταν κάποια στιγμή τον Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

346

ΟΡΧΑΝ Γ1ΑΜΟΥΚ

έχασε, κι άρχισε να τον ψάχνει. Τον βρήκε στη λεωφόρο Φαικμπεη, στη γωνία όπου το προηγούμενο βράδυ είχε δει το άρμα μάχης, λαχανιασμένο, να ψάχνει κι αυτός τον Κα με μια πλαστική σακούλα στο χέρι. «τα πορτοκάλια είναι πολύ φτηνά, δεν άντεξα», είπε ο χα­ φιές. Ευχαρίστησε τον Κα που τον περίμενε και του είπε πως το ότι δεν εξαφανίστηκε έδειχνε «την καλή του πρόθεση». «Αν όμως από δω και πέρα μου λέτε πού θα πηγαίνετε, δεν θα κου­ ραζόμαστε άδικα κι οι δυο». Ο Κα δεν ήξερε πού θα πήγαινε. Όμως σε λίγο, κι ενώ κά­ θονταν σ' έναν άλλο άδειο τσα'ίχανέ με παγωμένα απέξω τα τζάμια του, σκέφτηκε ότι θα του άρεσε να πιει ένα-δυο ποτη­ ράκια ρακί και να πάει στο σειχη Σααντετίν εφέντη. Τώρα δεν υπήρχε περί πτωση να μπορέσει να δει την Ιπέκ κι ούτε άντεχε στο βασανιστήριο της σκέψης της. Θα του άρεσε πο­ λύ να μιλήσει στο σειχη εφέντη για την αγάπη του Θεού που ένιωθε μέσα του, να του μιλήσει με ηρεμία για το νόημα του Θεού και του κόσμου. Ή ξερε όμως ότι θα τον ακούγανε οι ασφαλίτες με τα μικρόφωνα που είχαν τοποθετήσει παντού στον τεκέ και θα γελούσαν μαζί του. Παρ' όλ' αυτά, περνώντας μπροστά από το ταπεινό σπι­ τάκι του σειχη εφέντη στην οδό Μπα'ίταρχανέ, κοντοστάθη­ κε λίγο, κοίταξε ψηλά τα παράθυρα. Αργότερα είδε ότι η πόρτα της δημοτικής βιβλιοθήκης τού Καρς ήταν ανοιχτή. Μπήκε από την πόρτα του κήπου κι ανέ­ βηκε τα λασπωμένα σκαλοπάτια. Σ' έναν πίνακα ανακοινώ­ σεων στο πλατύσκαλο είχαν στερεώσει με πινέζες, πολύ προ­ σεκτικά, χωριστά την καθεμιά, επτά τοπικές εφημερί δες. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

347

Επειδή όμως κι αυτές, όπως η εφημερίδα «Σερχάτ Σεχίρ», εί­ χαν τυπωθεί την προηγούμενη μέρα το απόγευμα, δεν έγρα­ φαν για την επανάσταση αλλά για την επιτυχία της παρά­ στασης στο Θέατρο Μιλέτ και για τη χιονόπτωση που θα συ­ νεχιζόταν. Στην αίθουσα υπήρχαν πέντ' -έξι μαθητές, παρότι τα σχο­ λεία ήταν κλειστά, και μερικοί συνταξιούχοι υπάλληλοι που θέλανε να φύγουν απ' το κρύο του σπιτιού τους. Σε μια άκρη, ανάμεσα στα λεξικά που είχαν γίνει φύλλο και φτερό από τη χρήση κ αι κάτι φθαρμένες παιδικές εγκυκλοπαίδειες, ο Κα βρήκε μερικούς τόμους της ΕΥκυκλοπαίΟειας ΧαΥιάτ που τόσο του άρεσε όταν ήταν μικρός. Στο εσωτερικό μέρος του οπι­ σθοφύλλου κάθε τόμου, έγχρωμες διαφάνειες η μια πάνω στην άλλη σχημάτιζαν ανατομικούς πίνακες. Ξεφυλλίζοντας τις διαφάνειες, αποκαλύπτονταν ένα-ένα ανθρώπινα όργανα και μέλη, ή τα μέρη αυτοκινήτων, καραβιών κ.ά. Ε νστικτωδώς ο Κα έψαξε να βρει τον τόμο με τη μητέρα και το μωρό της στο οπισθόφυλλο. Στη φουσκωμένη κοιλιά της μητέρας, το μωρό σαν να ήταν ξαπλωμένο μέσα σε αυγό. Όμως οι διαφάνειες έλειπαν απ' τον τόμο και ο Κα είδε μόνο τα σημάδια απ' τα σκισίματα. Στη σελίδα 324 του τόμου ΦΑ-Ω ο Κα διάβασε με πολλή προσοχή: ΧΙΟΝΙ. Είναι η στερεά μορφή που παίρνει το νερό όταν πέφτει,

αιωρείται ή ανεβαίνει στην ατμόσφαιρα. Αποτελείται συνήθως από όμορφα, μικρά, κρυσταλλικά εξαΥωνικά αστεράκια. Κάθε κρύσταλλος έχει το οικό του, ιοιαίτερο εξαΥωνικό σΧήμα. Τα Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

348

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

μvστικά TOV χιονιού από πολύ παλιά προκαλούν το ενοιαφέρον και το θαvμασμό TOV ανθρώποv. Πρώτος ένας ιερωμένος, ο Όλαοvς Μάγκνοvς, στην Οvψάλα της Σοvηοiας, παρατ1ρησε το 1555 ότι κάθε νιφάοα TOV χιονιού έχει το οικό της, ιοιαίτερο εξαγωνικό σΧ1μα, όπως φαίνεται στην εικόνα...

Δεν θα σας πω πόσες φορές διάβασε ο Κα στο Καρς αυτό το λήμμα, πόσο βαθιά τον επηρέασε η εικόνα της νιφάδας του χιο­ νιού. Μετά από χρόνια, όταν πήγα στο σπίτι του στο Νισά­ ντας, τη μέρα που με δάκρυα στα μάτια μιλήσαμε ώρα πολλή γι' αυτόν με τον πάντα ανήσυχο κι επιφυλακτικό πατέρα του, ζήτησα να μου επιτρέψουν να δω την παλιά βιβλιοθήκη τους. Αυτό που είχα στο μυαλό μου δεν ήταν η παιδική και νεανική βι­ βλιoθήKη στο δωμάτιο του Κα, αλλά η παλιά βιβλιοθήκη τού πατέρα του σε μια σκοτεινή γωνιά στο καθιστικό τους. Εκεί, ανάμεσα στους κομψούς, δεμένους τόμους των νομικών βι­ βλίων, τα μυθιστορήματα, στα τουρκικά ή μεταφρασμένα, της δεκαετίας του 1940 και τους τηλεφωνικούς καταλόγους, βρή­ κα τους όμορφα ντυμένους τόμους της ΕγκvκλοπαiΟειαςXaγιάτ κι έριξα μια ματιά στον τόμο με τον ανατομικό πίνακα της εγκύ­ ου με το μωρό της στο οπισθόφυλλο. Άνοιξα τυχαία τον τόμο κι έπεσα πάνω στη σελίδα 324. Εκεί, δίπλα στο λήμμα ΧΙΟΝΙ εί­ δα κι ένα στυπόχαρτο, ηλικίας τριάντα χρόνων. Ο Κα, σαν μαθητής που μελετάει με την εγ κυκλοπαίδεια ανοιχτή μπροστά του, έβγαλε το τετράδιό του από την τσέ­ πη του κι έγραψε το δέ κ ατο ποίημα που εμπνεύστη κε στο Καρς. Ξεκινώντας από τη μοναδικ ότητα κ άθε νιφάδας τού χιονιού και την εικόνα με την έγκυο μητέρα και το παιδί της Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

349

που δεν είχε βρει στο συγκεκριμένο τόμο της ΕΥκυκλοπaΜεΖaς ΧaΥΖάτστη βιβλιοθήκη του Καρς, ο Κα έδωσε σ' αυτό το ποίη­ μα τον τίτλο «Εγώ, ο Κα», κι έγραφε για τον εαυτό του και για τη θέση του σ' αυτό τον κόσμο, για τους φόβους του και για τις ιδιαιτερότητές του. Δεν είχε τελειώσει ακόμη το ποίημά του, όταν κατάλαβε πως κάποιος είχε έρθει κι είχε καθίσει στο τραπέζι του. Όταν σήκωσε το κεφάλι του από το τετράδιο, απόρησε: ήταν ο Νε­ τζίπ. Δεν ήταν τρόμος κι έκπληξη αυτό που ένιωσε μέσα του, ήταν ενοχή, επειδή είχε πιστέψει πως πέθανε κάποιος που δεν μπορούσε να πεθάνει εύκολα. «Νετζίπ», είπε. Θέλησε να τον αγκαλιάσει και να τον φι­ λήσει. «Είμαι ο Φαζίλ», είπε ο νεαρός. «Σας είδα στο δρόμο και σας ακολούθησα». Έριξε μια ματιά στο τραπέζι όπου καθόταν ο χαφιές Σαφέτ. «Πείτε μου γρήγορα, είν' αλήθεια ότι πέθα­ νε ο Νετζίπ;» «Είν' αλήθεια, το είδα με τα μάτια μου». «Τότε γιατί με είπατε Νετζίπ; Άρα δεν είστε σίγουρος». «Είμαι». Το πρόσωπο του Φαζίλ έγινε σταχτί, έπειτα ξαναβρήκε με κόπο την ψυχραιμία του. «Μου ζητάει να πάρω εκδίκηση. Έτσι καταλαβαίνω ότι εί­ ναι νεκρός. Εγώ όμως θέλω, όταν ανοίξει το σχολείο, ν' ασχο­ ληθώ όπως παλιά με τα μαθήματά μου, δεν θέλω να μπλέξω με την πολιτική ούτε να πάρω εκδίκηση» . «Επιπλέον, η εκδίκηση είναι κάτι φοβερό». «Αν βέβαια το θέλει πραγματικά, θα πάρω εκδίκηση για λοDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

350

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

γαριασμό του», είπε ο Φαζίλ «Μου είχε μιλήσει για σας. Τα γράμματα που έγραψε στη Χιτζράν, δηλαδή στην Καντιφέ, της τα δώσατε;» «Τα έδωσα», απάντησε ο Κα. Ένιωσε ενοχλημένος από τη ματιά του Φαζίλ Σκέφτηκε μήπως ήταν καλύτερα να του πει: «Θα τα έδινα». Ήταν όμως ήδη αργά. Άλλωστε το ψέμα τού είχε δώσει αυτοπεποίθηση. Ο Κα αναστατώθηκε, στο πρό­ σωπο του Φαζίλ είχε δει μια έκφραση πόνου. Ο Φαζίλ έκρυψε το πρόσωπο με τα χέρια του κι έκλαψε λί­ γο. Ήταν όμως τόσο θυμωμένος που δεν έχυσε πολλά δά­ κρυα. «Αν ο Νετζίπ είναι νεκρός, από ποιον πρέπει να πάρω εκδίκηση;» Καθώς ο Κα δεν απαντούσε, ο Φαζίλ τον κοίταξε κατάματα. «Εσείς ξέρετε». «Εσείς οι δυο καμιά φορά σκεφτόσασταν το ίδιο πράγμα», είπε ο Κα. «Σκέφτεσαι κάτι που μπορεί να σημαίνει ότι ο Νε­ τζίπ υπάρχει;» «Αυτό που θα ήθελε να σκέφτομαι με κάνει να υποφέρω», είπε ο Φαζίλ Ο Κα είδε για πρώτη φορά στα μάτια του το φως που είχε δει στα μάτια του Νετζίπ. Ένιωσε σαν να είχε μπροστά του ένα φάντασμα. «Τι σε αναγκάζει ο Νετζίπ να σκέφτεσαι;» «Την εκδίκηση», είπε ο Φαζίλ κι έκλαψε λίγο ακόμη. Αμέσως ο Κα κατάλαβε ότι αυτό που είχε πραγματικά στο μυαλό του ο Φαζίλ δεν ήταν η εκδίκηση. Ο Φαζίλ μόλις είχε πει αυτή τη λέξη, όταν είδε ότι ο χαφιές Σαφέτ σηκώθηκε απ' το τραπέζι του και τους πλησίαζε. «Την ταυτότητά σας», είπε ο Σαφέτ κοιτάζοντας με βλέμ­ μα αυστηρό τον Φαζίλ Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

351

«Τη μαθητική μου ταυτότητα την έχει η βιβλιοθηκάριος στο γραφείο της». Ο Κα παρατήρησε ότι ο Φαζίλ κατάλαβε αμέσως πως εί­ χε να κάνει με μυστικό αστυνομικό και προσπαθούσε να ελέγ­ ξει το φόβο του. Όλοι μαζί προχώρησαν προς το γραφείο τής βιβλιοθηκαρίου. Ο χαφιές Σαφέτ άρπαξε από το χέρι της γυ­ ναίκας, που έδειχνε να φοβάται τον ίσκιο της, την ταυτότητα, είδε ότι ο Φαζίλ ήταν μαθητής της Ιερατικής Σχολής κι έριξε ένα επικριτικό βλέμμα στον Κα, σαν να του έλεγε, «Το 'χαμε καταλάβει». Έπειτα, με ύφος μεγάλου που παίρνει την μπά­ λα ενός παιδιού, έβαλε την ταυτότητα στην τσέπη του. «Να περάσεις από την Ασφάλεια να πάρεις την ταυτότη­ ά τ σου», είπε. «Κύριε», είπε ο Κα. «Αυτό το παιδί δεν ανακατεύεται σε τί­ ποτα, μόλις τώρα έμαθε ότι ο καλύτερός του φίλος είναι νε­ κρός, δώστε του την ταυτότητά του». Ο Σαφέτ, αν και μόλις το μεσημέρι είχε ζητήσει ένα ρου­ σφέτι από τον Κα, δεν έδειξε να μαλακώνει. Όμως ο Κα, επει δή ήταν σίγουρος ότι σε κάποια γωνιά όπου δεν θα τους έβλεπε κανείς θα κατάφερνε να πάρει την ταυτότητα από τον Σαφέτ, είπε στον Φαζίλ να συναντηθούν στις πέντε η ώρα στο Ντεμίρκιοπρου. Ο Φαζίλ έφυγε αμέσως από τη βιβλιοθήκη. Όλοι στην αίθουσα ήταν ανήσυχοι, πί­ στευαν ότι θα έκαναν σε όλους έλεγχο ταυτοτήτων. Αλλά ο Σαφέτ, τελείως αδιάφορος, είχε γυρίσει στη θέση του και ξε­ φύλλ ιζε ένα τεύχος του περιοδικού ΧaΥΖάτ των αρχών τού 1960. Κοίταζε τις τελευταίες φωτογραφίες του παλιού πρω­ θυπουργού Αντνάν Μεντερές λίγο πριν εκτελεστεί και της Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

352

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

θλιμμένης πριγκίπισσας Σοράγια, την οποία ο σάχης του Ιράν έπρεπε να χωρίσει επειδή δεν του έκανε παιδιά. Ο Κα κατάλαβε ότι δεν θα μπορούσε να πάρει την ταυτό­ τητα από το χαφιέ και βγήκε από τη βιβλιοθήκη. Οι φόβοι του παραμερίστηκαν όταν είδε την ομορφιά του χιονισμένου δρόμου και τη χαρά των παιδιών που παίζανε μ' ενθουσιασμό χιονοπόλεμο. Ήθελε να τρέξει. Στην Πλατεία Κυβέρνησης είδε μια ομάδα θλιμμένους άντρες να περιμένουν στην ουρά τρέμοντας απ' το κρύο, με πάνινους σάκους στο χέρι και με πακέτα τυλιγμένα μ' εφημερίδες και δεμένα με σπάγκο. Ήταν οι συνετοί κάτοικοι του Καρς που παρέδιδαν ήρεμα ήρεμα τα όπλα που είχαν στο σπίτι τους, παίρνοντας στα σοβαρά την εντολή των στρατιωτικών να τα παραδώσουν στο κράτος. Επειδή όμως το κράτος δεν τους είχε καμιά εμπιστοσύνη και δεν τους άφηνε να μπούνε όλοι μαζί στο δημαρχείο, όσοι ήταν στο τέλος της ουράς και περίμεναν έξω τουρτουρίζανε απ' το κρύο. Όμως οι περισσότεροι στην πόλη άνοιγαν τα μεσάνυ­ χτα την πόρτα κι έκρυβαν τα όπλα τους εκεί που δεν μπο­ ρούσε κανείς να φανταστεί: βαθιά μες στην παγωμένη γη. Καθώς περπατούσε στη λεωφόρο ΦαΊκμπεη, συνάντησε την Καντιφέ κι ένιωσε να γίνεται κατακόκκινος. Πριν από λί­ γη ώρα σκεφτόταν την Ιπέκ, γι' αυτό και η Καντιφέ του φά­ νηκε σαν κάτι εξαιρετικά ωραίο και οικείο που είχε σχέση με την Ιπέκ. Ευτυχώς κατάφερε να συγκρατηθεί, διαφορετικά θα 'παιρνε τη μαντιλοδεμένη κοπέλα στην αγκαλιά του και θα την έπνιγε στα φιλιά. «Πρέπει να μιλήσουμε οπωσδήποτε, γρήγορα», είπε η Κα­ ντιφέ. «'Οχι όμως όσο μας βλέπει αυτός που σας ακολουθεί. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

353

Στις δύο η ώρα μπορείτε να έρθετε στο δωμάτιο 2 17 του ξε­ νοδοχείου; Είναι η τελευταία πόρτα στην άκρη του διαδρό­ μου όπου είναι και το δικό σας δωμάτιο». «Και θα μπορέσουμε εκεί να μιλήσουμε με την ησυχία μας;» «Αν δεν πείτε σε κανέναν», είπε η Καντιφέ κι άνοιξε διά­ πλατα τα μάτια της, «ακόμη και στην Ιπέκ, ότι μιλήσαμε, δεν θα μας πάρει κανείς μυρωδιά». Και φροντίζοντας να τη δουν όλοι όσοι τους κοίταζαν επίμονα, χαιρέτησε με μια πολύ τυ­ πική χειραψία τον Κα. «Τώρα, χωρίς να σας πάρουν είδηση, κοιτάξτε πίσω μου. Θα μου πείτε αργότερα πόσοι με παρα­ κολουθούσαν, ένας ή δύο χαφιέδες». Χαμογελώντας με την άκρη των χειλιών του, ο Κα έκανε «ναι» με το κεφάλι, απορώντας κι ο ίδιος με την ψυχραιμία του. Η ιδέα να βρεθεί με την Καντιφέ σ' ένα δωμάτιο, κρυφά απ' την αδερφή της, για μια στιγμή του είχε πάρει το μυαλό. Αμέσως κατάλαβε ότι πριν βρεθούν με την Καντιφέ δεν θα 'θελε να συναντηθεί ούτε τυχαία με την Ιπέκ στο ξενοδοχείο. Γι' αυτό, και για να περάσει η ώρα ώς τη συνάντηση, τριγύρι­ σε άσκοπα στους δρόμους. Κανείς δεν φαινόταν ενοχλημέ­ νος από το στρατιωτικό πραξικόπημα' όπως συνέβαινε και στα παιδικά του χρόνια, υπήρχε στην ατμόσφαιρα η αίσθη­ ση μιας καινούργιας αρχής, κάτι είχε αλλάξει στη βαρετή ζωή τους. Οι γυναίκες με τα παιδιά και τις τσάντες τους παραμά­ σχαλα διαλέγανε φρούτα στους μπακάληδες και τους μανά­ βηδες, παζαρεύανε την τιμή, ενώ πλήθος μουστακαλήδες εί­ χαν μαζευτεί στις γωνιές του δρόμου, καπνίζανε άφιλτρα τσι­ γάρα, κοιτάζανε τους περαστικούς και κουτσομπολεύανε. Ο ζητιάνος που έκανε τον τυφλό, και που την προηγούμενη μέDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

354

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ρα ο Κα τον είχε δει δυο φορές να στέκεται κάτω απ' το γεί­ σο ενός άδειου κτιρίου ανάμεσα στην αγορά και στο γκαράζ των λεωφορείων, δεν ήταν στη θέση του. Ο Κα δεν είδε ούτε τα φορτηγάκια που παρκαρισμένα στη μέση του δρόμου που­ λούσαν πορτοκάλια και μήλα. Η ήδη αραιή κίνηση στους δρόμους είχε αραιώσει περισσότερο, αλλά ήταν δύσκολο να καταλάβει κ ανείς αν γι' αυτό έφταιγε το πραξικόπημα ή το χιόνι. Στους δρόμους κυκλοφορούσαν τώρα περισσότεροι μυ­ στικοί (τα παιδιά που παίζανε ποδόσφαιρο λίγο πιο κάτω από τη λεωφόρο Χαλίτπασα είχαν βάλει έναν απ' αυτούς τερματο­ φύλακα), τα δυο μπουρδελοξενοδοχεία (το Παν και το Χιου­ ριέτ) δίπλα στο γκαράζ των υπεραστικών λεωφορείων, αλλά και κάποιοι αλήτες που οργανώνανε κοκορομαχίες, όπως κι οι χασάπηδες που σφάζανε λαθραία, είχαν σταματήσει επ' αό­ ριστον τις σκ οτεινές δραστηριότητές τους. Όσο για τις εκρή­ ξεις που ακούγονταν, ιδιαίτερα τις νύχτες, από τους παρα­ γκομαχαλάδες με τα αυθαίρετα, επειδή οι κάτοικοι του Καρς τις είχαν συνηθίσει, κανείς δεν έδινε σημασία. Και καθώς ο Κα ένιωσε βαθιά μέσα του την αίσθηση μιας ανεξαρτησίας που πήγαζε απ' αυτή τη μουσική της αδιαφορίας, σταμάτησε στην καντίνα Μοντέρν Μπουφέ, στη γωνία των λεωφόρων Κιουτσούκ Κιαζίμμπεη και Κιαζίμ Καράμπεκιρ, κι απόλαυσε ένα ποτήρι ζεστό σερμπέτι από κανέλα.

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

25

Οι μοναδικές στιγμές ελευθ ε ρίας στο Καρς Ο Κα καΖ r; ΚανΤΖφέ στο OύJμάτZO TOV (evoooxeiov

Ο Κα, από φόβο μήπως τον δούνε, ένιωθε τόση υπερένταση όταν δεκαέξι λεπτά αργότερα μπήκε στο δωμάτιο 2 17, ώστε για να πει κάτι διασκεδαστικό και διαφορετικό άρχισε να λέ­ ει στην Καντιφέ για το σερμπέτι, νιώθοντας ακόμη τη στυφή του γεύση στο στόμα. «Κάποτε λέγανε ότι οργισμένοι Κούρδοι για να δηλητη­ ριάσουν τους στρατιωτικούς ρίχνανε στο σερμπέτι δηλητή­ ριο», είπε η Καντιφέ. «Μάλιστα η κυβέρνηση είχε στείλει κι επιθεωρητές της να ερευνήσουν κρυφά την υπόθεση» . «Εσείς τα πιστεύετε αυτά τα παραμύθια;» «Οι μορφωμένοι κι εξευρωπαϊσμένοι ξένοι επισκέπτες, μό­ λις ακούσουν αυτές τις ιστορίες, για ν' αποδείξουν ότι δεν πι­ στεύουν στις συνωμοσίες, πηγαίνουν στην καντίνα και πίνουν σερμπέτι, με αποτέλεσμα να δηλητηριάζονται από βλακεία τους, αφού είναι σωστά όσα λέγονται. Μερικοί Κούρδοι είναι τόσο δυστυχισμένοι, που γι' αυτούς δεν υπάρχει πια Θεός». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

356

Ο Ρ ΧΑ Ν ΠΑΜΟΥΚ

«Ύστερα από τόσον καιρό, πώς το επιτρέπει αυ τό το κρά­ τος;» «Όπως όλοι οι εξε υ ρωπαϊσμένοι διανοούμενοι, έτσι κι εσείς, χωρίς να το καταλαβαίνετε, εμπιστεύεστε το κράτος περισσότερο απ ' οτιδήποτε άλλο. Η ΕΥΠ , όπως ξέρει τα πά­ ντα, ξέρει και γι' αυτό, αλλά δεν κάνει τίποτα». «Δηλαδή ξέρει ότι είμαστ ' εδώ;» «Μη φοβάστε, τώρα δεν το ξέρει», είπε χαμογελώντας η Καντιφέ. «Μια μέρα βέβαια θα το μάθει, μέχρι τότε όμως θα είμαστ ' εδώ και θα είμαστ' ελεύθεροΙ. Ο εφήμερος αυτός χρό­ νος θα είναι οι μοναδικές στιγμές ελευθερίας μας στο Καρς. Να το εκτιμήσετε αυτό όπως πρέπει! Σας παρακαλώ, βγάλτε το παλτό σας». «Το παλτό αυ τό με φυ λάει απ ' το κακό», είπε ο Κα. Στο πρόσωπο της Καντι φέ είδε μια έκφραση φόβο υ. «Άλλωστε κάνει κρύο», πρόσθεσε. Ήταν ένα μικρό δωμάτιο, το μισό ενός χώρου που άλλοτε τον χρησιμοποιούσαν για αποθήκη. Είχε ένα στενό παραθυ ­ ράκι που έβλεπε στην εσωτερική αυ λή κι ένα μικρό κρεβάτι, όπου κάθισαν διστακτικοί στις δυο άκρες του. Η ατμόσφαιρα ήταν πνιγηρή, μύριζε υ γρή σκόνη, μια μυρωδιά που χαρακτη­ ρίζει τα δωμάτια των ξενοδοχείων που δεν αερίζονται καλά. Η Καντιφέ προσπάθησε ν' ανοίξει το καλοριφέρ, αλλά φαί­ νεται πως είχε χαλάσει η βαλβίδα. Η κοπέλα τα παράτησε. Προσπάθησε να χαμογελάσει όταν είδε ότι ο Κα είχε σηκω­ θεί όρθιος κι ήταν εκνευρισμένος. Ξαφνικά ο Κα κατάλαβε πως η Καντιφέ το απολάμβανε πο υ βρισκόταν μαζί του σ ' α υ τό το δωμάτιο. Το υ άρεσε κι Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

357

εκείνου που μετά από πολλά χρόνια μοναξιάς ήταν μ' ένα όμορφο κορίτσι στον ίδιο χώρο, όμως αυτό που ένιω θε η Κα­ ντιφέ δεν ήταν μια «γλυκιά» απόλαυση, το 'βλεπε στο πρό­ σω πό της, ήταν κάτι πιο βαρύ, πιο καταλυτικό. «Μη φοβάστε, εκτός από κείνο τον ταλαίπωρο με τη σα­ κούλα με τα πορτοκάλια, δεν σας παρακολουθούσε άλλος μυ­ στικός. Κι αυτό δείχνει ότι στην πραγματικότητα το κράτος δεν σας φοβάται, απλά θέλει να σας φοβερίσει λίγο. Εμένα ποιος με παρακολουθούσε;» «Ξέχασα να κοιτάξω», είπε αμήχανος ο Κα. «Πώς γίνεται;» είπε η Καντιφέ και του ' ριξε ένα βλέμμα όλο δηλητήριο. «Α, είστε πολύ ερωτευμένος εσείς! » Αμέσως μετά άλλαξε ύφος. «Με συγχω ρείτε, είμαστε όλοι πολύ φοβισμέ­ νοι», είπε, και το πρόσωπό της άλλαξε έκφραση. «Να κάνετε ευτυχισμένη την αδερφή μου, είναι πό λύ καλός άνθρωπος». «Εσείς τι γνώμη έχετε, μ' αγαπάει;» ρώτησε ο Κα πολύ σι­ γά. «Σας αγαπάει, πρέπει να σας αγαπάει' είστε πολύ συμπα­ θητικός», είπε η Καντιφέ. Βλέποντας πόσο τον τάραξαν τα λόγια της, «Αφού είστε Δίδυμος», του είπε. Κι άρχισε να του λέει γιατί η γυναίκα Παρθένος ταιριάζει με τον άντρα Δίδυμο. Ο Δίδυμος δεν έχει μόνο διπλή προσωπικότητα, έχει και μια επιπολαιότητα, μια ελαφρότητα, κι αυτά μπορούν να κάνουν ευτυχισμένη τη γυ­ ναίκα Παρθένο που τα παίρνει όλα στα σοβαρά, αλλά μπο­ ρούν και να την κουράσουν. «Δικαιούστε και οι δυο να είστε ευτυχισμένοι στον έρωτά σας», είπε η Καντιφέ σαν να ήθελε να τον παρηγορήσει. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

358

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Από τις συζητή σεις σας με την αδερφή σας σάς δόθηκε η εντύπωση ότι μπορεί να έρθει μαζί μου στη Γερμανία ; » «Σας βρίσκει πολύ γοητευτικό», είπε η Καντιφέ, «αλλά δεν σας πιστεύει. Αυτό θα πάρει χρόνο. Επειδή οι ανυπόμονο ι άντρες όπως εσείς δεν θέλουν ν' αγαπή σουν μια γυναίκα, θέ­ λουν να την κατακτή σουν». «Σας το είπε η ίδια;» ρώτησε ο Κα και σή κωσε τα φρύδια του. «Αφού σ' αυτή την πόλη δεν έχουμε χρόνο». Η Καντιφέ έριξε μια ματιά στο ρολόι της. «Π ρώτα θέλω να σας ευχαριστή σω που ή ρθατ' εδώ και μετά να σας δώσω ένα μή νυμα από τον Λατζιβέρτ». «Αυτή τη φορά θα με παρακολουθή σουν και θα τον βρουν αμέσως» , είπε ο Κα. « Και τότε θα μας βασανίσουν όλους. Έχουνε βάλει κοριούς στο σπίτι του. Η αστυνομία τ' άκουσε όλα». «ο Λατζιβέρτ ή ξερε πως τον ακούγανε», είπε η Καντιφέ. «Αλλά πριν απ' το πραξικόπημα ή θελε ν' απευθύνει ένα φι­ λοσοφικό μή νυμα σ' εσάς και , μέσ' από σας, στη Δύση. Με άλλα λόγια, τους έλεγε: μην ασχολείστε με τις αυτοκτονίες μας. Τώρα όλα άλλαξαν. Γι' αυτό και θέλει ν' ακυρώσει το πα­ λιό του μή νυμα. Και το σημαντικότερο : έχει ένα ολοκαίνουρ­ γιο μή νυμα». Η Καντιφέ συνέχισε να επιμένει , ο Κα ή ταν αναποφάσι­ στος. «Σ' αυτή την πόλη είναι αδύνατο να πας οπουδή ποτε χωρίς να σε δουν», είπε τελικά. «Υπάρχει ένας αραμπάς διαθέσιμος. Έρχεται μια-δυο φο­ ρές την ημέρα έξω από την πόρτα της κουζίνας, στην αυλή , μας φέρνει φιάλες υγραερίου, κάρβουνα, εμφιαλωμένο νερό. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

359

Πάει κι αλλού, και για να προφυλάξει το εμπόρευμά του από το χιόνι, το σκεπάζει μ' ένα χράμι. Στον αραμπατζή μπορού­ με να έχουμ' εμπιστοσύνη» . «Θέλετε να πείτε ότι θα κρυφτώ κάτω από το χράμι, σαν να είμαι κλέφτης;» «Εγώ έχω κρυφτεί πολλές φορές», είπε η Καντιφέ. «Είναι πολύ διασκεδαστικό να διασχίζεις όλη την πόλη χωρίς να σε παίρνει κανείς μυρωδιά. Αν πραγματοποιήσετε αυτή τη συ­ νάντηση, θα σας βοηθήσω μ' όλη μου την καρδιά στο θέμα της l πέκ. Επειδή θέλω να παντρευτείτε». «Γιατί;» «Επειδή θέλω, όπως όλες οι αδερφές, να είν' ευτυχισμένη η αδερφή μου». Ο Κα δεν την πίστεψε, όχι μόνο επειδή σ' όλη του τη ζωή έβλεπε ότι ανάμεσα στ' αδέρφια στην Τουρκία υπήρχε μίσος πραγματικό κι αναγκαστική ανοχή, αλλά κι επειδή στη συμπε­ ριφορά της Καντιφέ (χωρίς να το καταλάβει είχε σηκώσει το αριστερό της φρύδι κι είχε σουφρώσει τα χειλάκια της σαν παι­ δί έτοιμο να βάλει τα κλάματα, σημάδι αθωότητας στις τουρ­ κικές ταινίες) διέκρινε ένα θεατρινισμό. Όταν όμως η Καντιφέ κοίταξε το ρολόι της και του είπε ότι ο αραμπάς θα ήταν εκεί σε δεκαεπτά λεπτά και του ορκίστηκε πως αν της υποσχότανε ότι θα πήγαινε μαζί της στον Λατζιβέρτ θα του διηγιότανε τα πά­ ντα, ο Κα είπε αμέσως, «Το υπόσχομαι, θα έρθω. Αλλά πρώτ' απ' όλα θέλω να μου πείτε γιατί μ' εμπιστεύεστε τόσο πολύ». « ο Λατζιβέρτ λέει ότι είστε δερβίσης. Πιστεύει ότι ο Θε­ ός σάς έχει φτιάξει ώστε να μείνετε αθώος από τη γέννησή σας μέχρι το θάνατό σας». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

360

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Εντάξει», είπε βιαστικά ο Κα. «Ξέρει και η Ιπέκ αυτή μου την ιδιότητα ; » « Γιατί να την ξέρει; Αυτά είναι λόγια του Λατζιβέρτ». «Πείτε μου, σας παρακαλώ, τι σκέφτεται για μένα η Ιπέκ». «Μα σας τα έχω πει», είπε η Καντιφέ. Και βλέποντας την απογοήτευση του Κα, σκέφτηκε λίγο, ή έκανε πως σκέφτεται - ο Κα ήταν τόσο αναστατωμένος, που δεν μπορούσε να κα­ ταλάβει τι απ' τα δυο συνέβαινε. « Σας βρίσκει διασκεδαστι­ κό», είπε η Καντιφέ. «Φρέσκος από τη Γερμανία, έχετε πολ­ λά να πείτε ! » «Τι να κάνω για να την πείσω;» «Μια γυναίκα, αν όχι από την πρώτη στιγμή, πάντως από τα πρώτα δέκα λεπτά διαισθάνεται βαθιά μέσα της ποιος εί­ ναι ένας άντρας, τουλάχιστον πόσο σημαντικός μπορεί να γί­ νει γι' αυτήν, αν θα μπορούσε να τον αγαπήσει ή όχι. Γ ια να γίνει η διαίσθηση βεβαιότητα, πρέπει να περάσει λίγος και­ ρός. Κατά τη γνώμη μου, στο διάστημα αυτό ο άντρας δεν έχει να κάνει και πολλά πράγματα. Πείτε της ό, τι όμορφο νιώθε­ τε γι' αυτήν, αν πραγματικά το πιστεύετε. Γιατί την αγαπά­ τε, γιατί θέλετε να την παντρευτείτε». Ο Κα σώπασε. Όταν η Καντιφέ τον είδε να κοιτάζει σαν θλιμμένο παιδάκι έξω απ' το παράθυρο, του είπε ότι με την Ιπέκ θα μπορούσαν να γίνουν ευτυχισμένοι στη Φρανκφούρ­ τη, ότι η Ιπέκ θα έβρισκε το γέλιο της μόλις έφευγε από το Καρς, ότι τους φανταζότανε να γελάνε στους δρόμους τής Φρανκφούρτης, να πηγαίνουν τα βράδια σινεμά. «Πείτε μου το όνομα ενός κινηματογράφου στη Φρανκφούρτη όπου θα μπορούσατε να πηγαίνετε. Οποιουδήποτε κινηματογράφου». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧlOΝΙ

361

«Φίλμφορουμ Χοστ» , είπε ο Κα. «Μα οι Γερμανοί δεν έχουν κινηματογράφους με ονόματα όπως Ελχάμρα, Ρουγιά, Ματζέστικ;» «Έχουν. Ελντοράντο!» είπε ο Κα. Καθώς κοίταζαν τη ν αυλή όπου στροβιλίζονταν αναπο­ φάσιστες οι νιφάδες του χιονιού, η Καντιφέ είπε πως όταν έπαιζε θέατρο με τη θεατρική ομάδα του πανεπιστημίου, ο ξάδερφος μιας συμφοιτήτριάς της τής είχε προτείνει ένα ρό­ λο σε μια γερμανοτουρκική παραγωγή, όμως εκείνη αρνήθη­ κε επειδή έπρεπε να φοράει μαντίλα, πως τώρα στη Γερμα­ νία ο Κα και η Ιπέκ θα γίνονταν πολύ ευτυχισμένοι, πως η αδερφή της ήταν φτιαγμένη για να ευτυχήσει, αλλά δεν είχε γίνει ποτέ ευτυχισμένη επειδή δεν το ήξερε αυτό, πως είχε πληγωθεί πολύ που δεν απέκτησε παιδί, πως ήταν πραγμα­ τικά λυπηρό το γεγονός ότι παρότι η αδερφή της ήταν τόσο όμορφη, τόσο ευγενική, τόσο ευαίσθητη και έντιμη, δεν είχε γίνει ποτέ ευτυχισμένη, κι ίσως η αιτία να ήταν αυτά ακριβώς τα προσόντα τη,� (σ' αυτό το σημείο η φωνή της ράγισε), πως η ίδια στα παιδι κά κι εφηβικά της χρόνια είχε πάντοτε σαν πρότυπο την καλοσύνη και την ομορφιά της αδερφής της (η φωνή της ράγισε ξανά), ότι μπροστά σ' αυτή την ομορφιά και την καλοσύνη εκείνη ένιωθε άσχημη και κακιά κι ότι η αδερ­ φή της έκρυβε την ομορφιά της για να μη νιώθει η Καντιφέ έτσι . (Τώρα, στο τέλος, έκλαιγε.) Ανάμεσα στα δάκρυα και τους αναστεναγμούς, τρέμοντας, του είπε ότι στο γυμνάσιο (<< Ζούσαμε στην Ιστανμπούλ και δεν ήμασταν τόσο φτωχοί » , είπε η Καντιφέ, και ο Κα πρόσθεσε πως «Ούτε τώρα» ήταν φτωχοί. «'Ομως ζούμε στο Καρς», είπε η Καντιφέ κι έκλεισε Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

362

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

γρήγορα την παρένθεση), μια μέρα η καθηγήτρια της βιολο­ γίας, επειδή εκείνο το πρωί είχε αργήσει την πρώτη ώρα, τη ρώτησε, «Άργησε και η έξυπνη αδερφή σου;» προσθέτοντας, «Σε δέχομαι στην τάξη μου επειδή αγαπάω πολύ την αδερφή σου». Φυσικά, η Ιπέκ δεν είχε αργήσει. Ο αραμπάς είχε μπει στην αυλή. Ή ταν ένας παλιός, κοινός αραμπάς με κόκκινα τριαντά­ φυλλα, άσπρες μαργαρίτες και πράσινα φύλλα ζω γραφισμένα στο πλάι. Από τα παγωμένα ρουθούνια του γέρικου και κου­ ρασμένου αλόγου έβγαιναν αχνοί. Ο αραμπατζής ήταν σω­ ματώδης με μια μικρή καμπούρα, το παλτό και το καπέλο του ήταν γεμάτα χιόνι. Η καρδιά του Κα χτύπησε δυνατά όταν εί­ δε ότι και το χράμι ήταν σκεπασμένο με χιόνι. «Μη φοβάσαι», είπε η Καντιφέ. «Δεν θα σε σκοτώσω». Ο Κα είδε π ως η Καντιφέ κρατούσε όπλο, αλλά δεν πρό­ σεξε πω ς ήταν στραμμένο πάνω του. «Μη νομίζεις ότι περνάω νευρική κρίση», είπε η Καντιφέ. «Αν όμως μου κάνεις καμιά στραβή, να ' σαι σίγουρος ότι θα σε σκοτώσω . . . Οι δημοσιογράφοι που π c.ίρνουν συνεντεύ­ ξεις από τον Λατζιβέρτ είναι για μας ύποπτοι, οι πάντες εί­ ναι ύποπτοι». «Μα εσείς ήρθατε και με βρήκατε», είπε ο Κα. «Σωστά. Αλλά κι αν ακόμη δεν το σκέφτηκες εσύ, αυτοί της ΕΥΠ , υποθέτοντας ότι θα σε βρίσκαμε, θα φρόντ ισαν να σου βάλουν κάνα μικρόφω νο. Υποψιάζομαι ότ ι γι' αυτό το λόγο δεν αποχω ρίζεσαι τ ο αγαπημένο σου παλτ ουδάκι. Τώρα βγάλ' το κι άφησέ το στην άκρη του κρεβατιού. Γ ρήγορα». Ο Κα έκανε ό,τι του είπε. Η Καντιφέ, με τα μικρά της χέDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ Ι ΟΝ Ι

363

ρια, σαν της αδερφής της, ψαχούλεψε όλο το πλατό. Αφού δεν βρήκε τίποτα, «Με συγχωρείς», του είπε. «Αλλά θα βγά­ λεις και το σακάκι και το πουκάμισο και τη φανέλα σου. Βά­ ζουν τα μικρόφωνα στην πλάτη, στο στήθος. Στο Καρς είναι γύρω στους εκατό αυτοί που πρωί βράδυ κυκλοφορούν με μι­ κρόφωνα». Ο Κα, αφού έβγαλε το σακάκι του, μάζεψε το πουκάμισο και τη φανέλα του και τα σήκωσε ψηλά στο στήθος, σαν παι­ δί που δείχνει την κοιλιά του στο γιατρό. Η Καντιφέ του έριξε μια ματιά. «Γύρνα και την πλάτη σου», του είπε. Σώπασαν. «Εντάξει. Και να με συγχωρείς για το πι­ στόλι . . . Όποιος κουβαλάει μικρόφωνα πάνω του, αντιστέ­ κεται, δεν κάθεται να τον ψάξουν . . . » Αλλά το όπλο της δεν το κατέβασε. «Άκου τώρα», του είπε απειλητικά. «Δεν θα πεις τίποτα στον Λατζιβέρτ για όσα είπαμε, για τη φιλία μας». Μι­ λούσε σαν γιατρός στον ασθενή του μετά την εξέταση. «Ού­ τε θα του πεις για την Ι πέκ και για τους έρωτές σου. Του Λα­ τζιβέρτ δεν του αρέσουν αυτές οι βρομιές. . . Αν του μιλήσεις, να είσαι σίγουρος πως ακόμη κι αν δεν σου την ανάψει αυτός, θα το κάνω εγώ. Κι επειδή είναι πολύ έξυπνος, μπορεί να κα­ ταλάβει κάτι και να προσπαθήσει να σε ψαρέψει. Κάνε πως έχεις δει μια-δυο φορές την Ιπέκ, κι αυτό είναι όλο. Κατάλα­ βες;» «Εντάξει». «Ν α δείξεις σεβασμό στον Λατζιβέρτ. Μην προσπαθήσεις να τον μειώσεις με το ύφος και τον αέρα του μορφωμένου στα κολέγια και στις Ευρώπες. Μην τολμήσεις ούτε να χαμογε­ λάσεις αν σου περάσει απ' το μυαλό κάτι τέτοιο . . . Και μην Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

364

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ξεχνάς, οι Ευρωπαίοι που μιμείσαι επειδή τους θαυμάζεις, δεν δίνουν δεκάρα για σένα. . . Αλλά φοβούνται τον Λατζιβέρτ και τους ομοίους του». «Το ξέρω». «Είμαι φίλη σου, να είσαι ειλικρινής μαζί μου», είπε η Κα­ ντιφέ, χαμογελώντας με ύφος που θύμιζε κακή ταινία. « ο αραμπατζής σήκωσε το χράμι», είπε ο Κα. «Να του έχεις εμπιστοσύνη. Πέρσι πέθανε ο γιος του σε μια συμπλοκή με την αστυνομία. Και κοίταξε ν' απολαύσεις τη διαδρομή». Πρώτα κατέβηκε κάτω η Καντιφέ. Την ώρα που η κοπέλα έμπαινε στην κουζίνα, ο Κα είδε τον αραμπά να πηγαίνει κάτω από την καμάρα που χώριζε την αυλή του παλιού ρώσικου σπι­ τιού από το δρόμο. Όπως είχανε συμφωνήσει με την Καντιφέ, βγήκε από το δωμάτιό του και κατέβηκε κάτω. Καθώς δεν είδε κανέναν στην κουζίνα, ανησύχησε, όμως στην πόρτα της αυλής τον περίμενε ο αραμπατζής. Ξάπλωσε αμίλητος στον άδειο χώ­ ρο ανάμεσα στις φιάλες υγραερίου, κοντά στην Καντιφέ. Το ταξίδι, που αμέσως κατάλαβε πως θα του έμενε αξέχα­ στο, κράτησε μόνο οκτώ λεπτά, αν και του Κα του φάνηκε πο­ λύ μεγαλύτερο. Ήθελε να ξέρει σε ποιο μέρος της πόλης βρί­ σκονταν, άκουγε ανθρώπους να μιλάνε καθώς το κάρο περ­ νούσε τρίζοντας από κοντά τους, την Καντιφέ ν' ανασαίνει. Κάποια στιγμή τον ανησύχησαν μερικά παιδιά που κρεμά­ στηκαν από τον αραμπά, αλλά του άρεσε τόσο πολύ το γλυ­ κό χαμόγελο της Καντιφέ, που ένιωσε κι αυτός ευτυχισμένος σαν τα παιδιά. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

26

Δ εν είναι η φτώχεια που μας δένε ι τόσο πολύ με το Θεό μας Η OήλύJση TOV ΛατζΖβέρτ σε όλη τη Δ ύση

π Ξαπλωμένος στον αραμπά με τις λαστιχένιες ρόδες ου γυ­ ρίζανε όμορφα όμορφα πάνω στο χιόνι, ο Κα είχε αρχίσει να εμπνέεται καινούργιους στίχους, όταν καβάλησαν μ' ένα τρά­ π π νταγμα σ' ένα πεζοδρόμιο και σταμάτησαν λίγο ιο έρα. Πέ­ ­ φ ρασε αρκετή ώρα μες στη σιωπή και ο Κα σκε τόταν κι άλ λους στίχους, ώσπου ο αραμπατζής σήκωσε το χράμι και ο Κα ­ είδε ότι βρίσκονταν σε μια άδεια, χιονισμένη αυλή με συνερ γεία αυτοκινήτων, οξυγονοκολλήσεις κι ένα χαλασμένο τρα­ κτέρ πιο κει. Ένα σκυλί, δεμένο με αλυσίδα σε με γωνιά, γά­ π βγισε μόλις τους είδε να βγαίνουν κάτω α ' το χράμι. π Πέρασαν από μια πόρτα από μαόνι, έπειτα α ό μια δεύτερη πόρτα, και ο Κα είδε τον Λατζιβέρτ να κοιτάζει απ' το παράθυ­ φο­ π ρο τη χιονισμένη αυλή. Ξαφνιάστηκε όπως και την ρώτη τς ρά βλέποντας τα ελαφρώς κοκκινωπά καστανά μαλλιά του, ι φακίδες στο πρόσωπό του, το σκούρο μπλε χρώμα των ματιών σα του. Η απλότητα του δωματίου, κάποια έmπλα (η ίδια βούρτ Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

366

ΟΡΧΑΝ Π Α Μ Ο Υ Κ

μαλλιών, η ίδια μισάνοιχτη τσάντα και το ίδιο πλαστικό στα­ χτοδοχείο, διαφημιστικό της Ερσίν Ελεκτρίκ, με τις οθωμανικές φιγούρες) παραλίγο να δώσουν στον Κα την εντύπωση ότι ο Λα­ τζιβέρτ δεν είχε αλλάξει σπίτι τη νύχτα. Όμως ο Κα τον είδε να χαμογελάει ψύχραιμα, σαν να είχε ήδη αποδεχτεί τις εξελίξεις, κι αμέσως κατάλαβε ότι έδινε συγχαρητήρια στον εαυτό του που είχε καταφέρει να ξεφύγει από τους πραξικοπηματίες. «Τώρα πια δεν θα γράφεις για τις αυτόχειρες κοπέλες», είπε ο Λατζιβέρτ. «Γιατί;» «Επειδή ούτε οι στρατιωτικοί θέλουν να γράφεις γι ' αυτές». «Δεν είμαι εκπρόσωπος των στρατιωτικών», είπε ο Κα προσεκτικά. «Το ξέρω». Μια στιγμή γεμάτη ένταση. Κοιτάχτηκαν στα μάτια. «Χθες μου είπες ότι θα μπορούσες να γράψεις στις δυτικές εφημερίδες για τις αυτόχειρες κοπέλες», είπε ο Λατζιβέρτ. Ο Κα ένιωσε να ντρέπεται για το μικρό του ψέ μα. «Σε ποια δυτική εφημερίδα;» ρώτησε ο Λατζιβέ ρτ. «Σε ποια δυτική εφημερίδα έχεις γνωστούς;» «Στη " Frankfurter Rundschau "» ) είπε ο Κα. «Ποιον έ χεις εκεί;» «Ένα δημοκράτη Γερμανό δημοσιογράφο». «Πώς τον λένε;» «Χανς Χάνσεν», είπε ο Κα κι έσφιξε γύρω του το παλτό του. «Έχω μια δήλωση για τον Χανς Χάνσεν ενάντια στο στρατιωτικό πραξικόπημα», είπε ο Λατζιβέ ρτ. «Δεν έχουμε πολύ χρόνο στη διάθεσή μας, θέλω να τη γράψεις αμέσως». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

367

Ο Κα άρχισε να κρατάει σημειώσεις στις πίσω σελίδες τού τετραδίου του με τα ποιήματα. Ο Λατζιβέρτ είπε ότι τουλά­ χιστον ογδόντα άνθρωποι είχαν δολοφονηθεί από τη στιγμή που ξέσπασε το πραξικόπημα στο θέατρο (ο πραγματικός αριθμός, μαζί μ' αυτούς που είχαν σκοτωθεί στο θέατρο, ήταν δεκαεπτά), περιέγραψε τις εφόδους στα σπίτια και στα σχο­ λεία, είπε για τα άρματα μάχης που γκρέμισαν εννιά παρά­ γκες (ο σωστός αριθμός ήταν τέσσερις), τους μαθητές που εί­ χαν πεθάνει από βασανιστήρια, τις συμπλοκές στους δρόμους, που ο Κα δεν ήξερε ότι έγιναν, μίλησε με λίγα λόγια για τα προβλήματα των Κούρδων και με πολλά για τα προβλήματα των ισλαμιστών, είπε ότι ο δήμαρχος κι ο διευθυντής τού Εκ­ παιδευτικού Ινστιτούτου είχαν δολοφονηθεί από το κράτος για να δημιουργηθεί το κατάλληλο κλίμα για το πραξικόπη­ μα. Κατά τη γνώμη του, όλα έγιναν «για να μην κερδίσουν οι ισλαμιστές τις δημοτικές εκλογές». Κι ενώ ο Λατζιβέρτ, για ν' αποδείξει πως αυτά ήταν αλήθεια, μιλούσε για τις απαγο­ ρεύσεις που είχαν επιβληθεί στις δραστηριότητες των πολι­ τικών κομμάτων και των σωματείων και για παρόμοιες λεπτο­ μέρειες, ο Κα κοίταξε στα μάτια την Καντιφέ που άκουγε με θαυμασμό τον Λατζιβέρτ, και στις σελίδες του τετραδίου του με τα ποιήματα, που αργότερα θα τις έσκιζε, άρχισε να ζω­ γραφίζει εικόνες και σκίτσα που έδειχναν πως το μυαλό του ήταν στην Ιπέκ: ένα γυναικείο λαιμό και μαλλιά, κι αποπίσω ένα σπίτι, σαν αυτά που βλέπουμε στις παιδικές ζωγραφιές, με καπνό να βγαίνει απ' την καμινάδα . . . Πολλά χρόνια πριν, ο Κα μου είχε πει ότι ένας καλός ποιητής, όταν έρχεται αντι­ μέτωπος με δύσκολες αλήθειες που αναγνωρίζει ότι είναι σωDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

368

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

στές αλλά δεν θέλει να το πιστέψει από φόβο μήπως του χα­ λάσουν την ποίησή του, πρέπει απλά να περιστρέφεται γύρ ω απ' αυτές και πως η μυστική μουσική αυτής της περιστροφής του είναι η τέχνη του. Κάποιες από τις κουβέντες του Λατζιβέρτ του άρεσαν τό­ σο πολύ, που τις κατέγραφε λέξη προς λέξη στο τετράδιό του. «Αυτό που μας δένει τόσο πολύ με το Θεό μας δεν είναι η φτώχεια μας, όπως νομίζουν οι Δυτικοί, είναι που θέλουμε να ξέρουμε γιατί βρισκόμαστε σ' αυτό τον κόσμο και τι θα γί­ νουμε στον άλλο» . Όμως ο Λατζιβέρτ, αντί να κλείσει το θέμα φτάνοντας στις ρίζες αυτής της περιέργειας κι αποκαλύπτοντας τον προορι­ σμό της ανθρωπότητας στον κόσμο, απευθύνθηκε στη Δύση: «Η Δύση που φαίνεται να πιστεύει στη δημοκρατία, το πολύ σημαντικό αυτό δημιούργημά της, περισσότερο απ' όσο πι­ στεύει στο λόγο του Θεού, θα εναντιωθεί στο στρατιωτικό πραξικόπημα στο Καρς που αντιτίθεται στη δημοκρατία;» ρώ­ τησε κάνοντας μια εντυπωσιακή χειρονομία. «Ή μήπως το να μιμείται ο υπόλοιπος κόσμος τη Δύση είναι πιο σημαντικό από τη δημοκρατία, την ελευθερία και τα ανθρώπινα δικαιώ­ ματα; Η Δύση θα ανεχτεί μια δημοκρατία των εχθρών της που είναι τόσο διαφορετικοί απ' αυτήν; Θέλω ν' απευθυνθώ στον κόσμο εκτός της Δύσης: Αδέρφια, δεν είστε μόνοι . . . » Σώπα­ σε για λίγο, κι έπειτα ρώτησε, «ο φίλος σας στη " Frankfurter Rundschau " θα τα δημοσιεύσει όλ' αυτά; » «Είναι άχαρο να μιλάμε για τη Δύση λες κι είναι ένας άν­ θρωπος με μία άποψη», είπε ο Κα διαλέγοντας με προσοχή τα λόγια του. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

3 69

« Καταλαβαίνω», είπε ο Λατζιβέρτ. «Αν και η Δύση, όπως και η άποψη της Δύσης, είναι μία. Την άλλη άποψη την εκ­ προσωπούμε εμείς». «Γεγονός είναι ότι στη Δύση δεν ζουν έτσι», είπε ο Κα. «Δεν είναι όπως εδώ. Στη Δύση οι άνθρωποι δεν περηφανεύονται ότι σκέφτονται ίδια. Όλοι, ακόμη κι ένας κοινός μπακάλης, καμαρώνει πως έχει τη δική του άποψη. Αν λέμε λοιπόν "Δυ­ τικοί δημοκράτες " αντί για "Δύση" , ' έχουμε περισσότερες πι­ θανότητες ν' αφυπνίσουμε συνειδήσεις». «Εντάξει, κάντε ό, τι νομίζετε. Κάτι άλλο που πρέπει ν' αλ­ λάξουμε για να είμαστε σίγουροι για τη δημοσίευση;» «Με την επίκληση στο τέλος, το κείμενο δεν είναι τόσο εί­ δηση όσο μια ενδιαφέρουσα δήλωση που έχει χαρακτήρα εί­ δησης», είπε ο Κα. «Θα το υπογράφετε εσείς . . . Ίσως προ­ σθέσουν και μερικές πληροφορίες για το άτομό σας . . . » «Τις έχω έτοιμες», είπε ο Λατζιβέρτ. «Να γράψουν: ένας από τους διαπρεπείς ισλαμιστές της Τουρκίας και της Μέ­ σης Ανατολής δεν χρειάζεται τίποτ' άλλο». «Αποκλείεται να το δημοσιεύσει αυτό ο Χανς Χάνσεν». «Γ ιατί;» «Γ ιατί αν η " Frankfurter Rundschau " , μια σοσιαλδημο­ κρατική εφημερίδα, δημοσιεύσει τη δήλωση ενός και μόνο ισλαμιστή, θα είναι σαν να παίρνει θέση», είπε ο Κα. «Π ου σημαίνει ότι ο κύριος Χανς Χάνσεν, όταν δεν τον συμφέρει, βρίσκει τρόπους να ξεγλιστράει», είπε ο Λατζιβέρτ. «Τι μπορούμε να κάνουμε για να τον πείσουμε;» «Οι δημοκράτες Γερμανοί, ακόμη κι αν είναι αντίθετοι σ' ένα στρατιωτικό πραξικόπημα στην Τουρκία -σ' ένα πραγDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

370

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ματικό πραξικόπημα κι όχι θεατρικό-, δεν θα θελήσουν τελι­ κά να υποστηρίξουν τους ισλαμιστές». «Σωστά, όλοι αυτοί μας φοβούνται», είπε ο Λατζιβέρτ. Ο Κα δεν κατάλαβε αν το είπε από περηφάνια ή από πα­ ράπονο αυτό. «Αν η δήλωση έχει και την υπογραφή ενός πα­ λιού κομμουνιστή, ενός φιλελεύθερου ή ενός Κούρδου εθνι­ κιστή, η " Frankfurter Rundschau " θα τη δημοσιεύσει με πο­ λύ μεγαλύτερη ευκολία». «Πώς δηλαδή;» «Να βρούμε άλλους δυο κι αμέσως μετά ετοιμάζουμε τη δήλωση» , είπε ο Κα. «Δεν πρόκειται να πιω κρασί για να γίνω αρεστός στους Δυ­ τικούς», είπε ο Λατζιβέρτ. «Κι ούτε να κάνω ό,τι περνάει απ' το χέρι μου για να τους μοιάσω ώστε να μη με φοβούνται και να κάνω τη δουλειά μου. Δεν πρόκειται να συρθώ μαζί με τους άλλους άθεους στην πόρτα του Δυτικού κυρίου Χανς Χάνσεν για να μας λυπηθούνε. Ποιος είν' αυτός ο κύριος Χανς Χάν­ σεν; Γιατί βάζει τόσους πολλούς όρους; Εβραίος είναι;» Σώπασαν. Καταλαβαίνοντας ότι ο Κα σκεφτόταν πως εί­ χε πει κάτι λάθος, ο Λατζιβέρτ τον κοίταξε για μια στιγμή με μίσος. «Οι Εβραίοι είναι ο πιο καταπιεσμένος λαός αυτού του αιώνα», είπε. « Πριν κάνω οποιαδήποτε αλλαγή στη συνέ­ ντευξή μου, θα ήθελα να ξέρω περισσότερα πράγματα γι' αυ­ τόν τον Χανς Χάνσεν. Πώς γνωριστήκατε;» «Ένας Τούρκος φίλος μού είχε πει ότι η " Frankfurter Rundschau " θα έκανε ένα αφιέρωμα στην Τουρκία κι ότι ο συντάκτης του ήθελε να γνωρίσει κάποιον που ήξερε απ' αυ­ τά». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

371

«Και γιατί ο Χανς Χάνσεν δεν ρώτησε τον Τούρκο φίλο σου και ρώτησε εσένα;» «Επειδή ο Τούρκος φίλος μου ενδιαφερόταν λιγότερο από μενα γι αυτα τα πραγματα. . . » «Και ποια ήταν αυτά; Να σου πω εγώ. Πράγματα ταπει­ νωτικά, όπως τα βασανιστήρια, η καταπίεση, οι συνθήκες στις φυλακές», είπε ο Λατζιβέρτ. «Νομίζω ότι εκείνο τον καιρό οι μαθητές της Ιερατικής Σχολής είχαν σκοτώσει στη Μαλάτια έναν άθεο», είπε ο Κα. «Δεν θυμάμαι να έγινε κάτι τέτοιο», είπε ο Λατζιβέρτ προ­ σέχοντας τα λόγια του. «Ό σο άθλιοι είναι οι ισλαμιστές που βγαίνουν και καμαρώνουν στην τηλεόραση επειδή σκότωσαν έναν κακόμοιρο άθεο, άλλο τόσο είναι και οι κοσμικοί- οριε­ νταλιστές , που μεγαλοποιώντας την είδηση όταν πεθαίνουν καμιά δεκαριά άνθρωποι, προσπαθούν να μειώσουν το διε­ θνές ισλαμικό κίνημα. Αν είναι και ο κύριος Χανς Χάνσεν ένας απ' αυτούς, καλύτερα να τον ξεχάσουμε». « ο Χανς Χάνσεν μου έκανε μερικές ερωτήσεις για την Ευ­ ρωπαϊκή Ένωση και την Τουρκία. Απάντησα. Μετά από μια βδομάδα με πήρε τηλέφωνο. Με κάλεσε να φάμε ένα βράδυ στο σπίτι του». «Στα καλά του καθουμένου;» «Ναι». «Πολύ ύποπτο αυτό. Τι είδες στο σπίτι του; Σου γνώρισε τη γυναίκα του;» Η Καντιφέ καθόταν δίπλα στις κουρτίνες, που τις είχε κλεί­ σει τελείως. Ο Κα παρατήρησε πως είχε στραμμένη όλη της την προσοχή στη συζήτησή τους. /

)

ι

ι

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

372

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Η οικογένεια του Χανς Χάνσεν ήταν χαρούμενη, ευτυχι­ σμένη», είπε ο Κα. «Ένα βράδυ, στο σχόλασμα της εφημερί­ δας, ο κύριος Χάνσεν ήρθε και με πήρε από το σιδηροδρομι­ κό σταθμό Μπάνχοφ. Μετά από μισή ώρα φτάσαμε σ' ένα όμορφο, φωτεινό σπίτι με κήπο. Μου συμπεριφέρθηκαν πά­ ρα πολύ καλά. Φάγαμε κοτόπουλο με πατάτες στο φούρνο. Η γυναίκα του πρώτα τις είχε βράσει τις πατάτες και μετά τις είχε βάλει στο φούρνο». «Πώς ήταν η γυναίκα του;» Ο Κα έφερε στο μυαλό του τον υπάλληλο του Κάουφχοφ Χανς Χάνσεν. «Η γυναίκα του η ΊνΥκεμποργκ και τα παιδιά τους ήταν ξανθά και όμορφα, όπως ξανθός, όμορφος και με φαρδιές πλάτες είναι κι ο πατέρας τους». «Είχανε τίποτα σταυρούς στους τοίχους;» «Δεν θυμάμαι. Όχι, δεν είχανε». «Σίγουρα είχανε. Εσύ δεν τους είδες», είπε ο Λατζιβέρτ. «Αντί­ θετα με όσα πιστεύουν οι δικοί μας άθεοι λάτρεις των Ευρωπαί­ ων, οι διανοούμενοί τους είναι δεμένοι με τη θρησκεία τους, τους σταυρούς τους. Μόνο που οι δικοί μας, όταν γυρίζουν στην Τουρκία, δεν συζητούν γι' αυτό, γιατί η έγνοια τους είναι ν' απο­ δείξουν πως η ανωτερότητα των Ευρωπαίων στην τεχνολογία είναι μια από τις νίκες της αθειας. . . Πες μου, τι είδες, τι είπατε». «ο κύριος Χάνσεν, αν και συντάκτης εξωτερικών ειδήσεων της "Frankfurter Rundschau " , λατρεύει τη λογοτεχνία. Αρχί­ σαμε να μιλάμε για την ποίηση. Είπαμε για ποιήματα, για χώ­ ρες, για ιστορίες. Δεν κατάλαβα πώς πέρασε η ώρα». «Έδειχναν να σε λυπούνται; Μήπως σου φέρονταν στορ­ γικά επειδή ήσουνα ένας ταλαίπωρος Τούρκος, ένας φτωχός Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

373

και μόνος πολιτικός πρόσφυγας, κι επειδή μερικοί μεθυσμένοι νεαροί Γερμανοί, όταν βαριούνται, για να διασκεδάσουν καί­ νε μερικούς ταλαίπωρους Τούρκους σαν εσένα;» «Δεν ξέρω. Πάντως εγώ δεν κατάλαβα τίποτα τέτοιο». «Κι αν ακόμα δεν έδειχναν να σε λυπούνται, ο άνθρωπος την επιθυμία να νιώσει οίκτο την έχει μέσα του. Κι είναι χιλιάδες οι Τούρκοι-Κούρδοι διανοούμενοι στη Γερμανία που μετατρέπουν την εκμετάλλευση αυτού του συναισθήματος σε τρόπο ζωής». «Η οικογένεια του Χανς Χάνσεν, τα παιδιά του, όλοι είναι καλοί άνθρωποι. Ήρεμοι, ευγενικοί. Ίσως τόσο ευγενικοί, που δεν μ ' άφησαν να νιώσω ότι με λυπούνταν. Τους συμπά­ θησα. Όμως ακόμα και να με λυπούνταν, δεν θα μ' ένοιαζε». «Δηλαδή η κατάσταση, όπως είχε διαμορφωθεί, δεν έθιγε την περηφάνια σου;» «Μπορεί. Εκείνο το βράδυ όμως ήμουν μαζί τους πολύ ευ­ τυχισμένος. Τα φωτιστικά στα τραπεζάκια στις γωνιές τού δωματίου έριχναν ένα γλυκό πορτοκαλί φως . . . Δεν είχα ξα­ ναδεί παρόμοια πιρούνια, μαχαίρια, ωστόσο δεν με ξένιζαν ώστε να νιώθω άβολα . . . Η τηλεόραση ήταν όλη τη ν ώρα ανοιχτη, καπου καπου της εριχναν μια ματια, κι αυτο μ εκανε να νιώθω σαν στο σπίτι μου. Όταν έβλεπαν πως τα γερ­ μανικά μου δεν με βοηθούσαν, το γύριζαν στ' αγγλικά. Μετά το φαγητό τα παιδιά μίλησαν με τον πατέρα τους για τα μα­ θήματά τους πριν κοιμηθούν τα παιδιά, οι γονείς τους τα φί ­ λησαν. Ένιωθα τόσο άνετα, που μετά το φαγητό άπλωσα και πήρα και δεύτερο κομμάτι γλυκό. Κανείς δεν το πρόσεξε, αλ­ λά κι αν το πρόσεξαν, το θεώρησαν πολύ φυσικό. Αργότερα με απασχόλησε πολύ αυτό». Ι

Ι

Ι

Ι

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Ι

Ι

)

ι

374

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Τι γλυκό ήταν ; » ρώτησε η Καντιφέ. «Ένα βιεννέζικο, με σύκα και σοκολάτα». Σώπασαν. «Τι χρώμα ήταν οι κουρτίνες; Είχαν σχέδια; » ρώτησε η Κα­ ντιφέ. «Άσπρες ή κρεμ», είπε ο Κα παριστάνοντας ότι προσπα­ θούσε να θυμηθεί. «Με ψαράκια, λουλούδια, αρκουδάκια, χρωματιστά φρούτα». «Δηλαδή από ύφασμα για παιδικές κουρτίνες; » «Όχι, ήταν βαριές κουρτίνες. Πρέπει να σας πω ότι είναι πολύ ευτυχισμένοι, αλλά δεν χαμογελάνε όλη την ώρα, όπως εμείς, ακόμη κι όταν δεν υπάρχει λόγος. Είναι πολύ υπεύθυνοι άνθρωποι. Ίσως γι ' αυτό είναι τόσο ευτυχισμένοι. Η ζωή γι' αυτούς είναι μια υπόθεση που πρέπει να την παίρνει κανείς πολύ σοβαρά. Δεν είναι ο αδιέξοδος αγώνας, η επώδυνη δοκι­ μασία που είναι για μας. Η σοβαρότητά τους είναι γεμάτη ζωή, κάτι απόλυτα θετικό. Η ευτυχία τους, όπως τ' αρκουδάκια και τα ψάρια στις κουρτίνες, ήταν πολύχρωμη κι ελεγχόμενψ> . «Τι χρώμα ήταν το τραπεζομάντιλο ; » «Δεν θυμάμαι», είπε ο Κα κι έκανε πως προσπαθούσε να θυμηθεί. «Πόσες φορές πήγες στο σπίτι τους; » ρώτησε ο Λατζιβέρτ λίγο θυμωμένος. «' Ημουνα τόσο ευτυχισμένος εκείνο το βράδυ, που θα ήθε­ λα πολύ να με ξανακαλέσουν στο σπίτι τους . Αλλά ο Χανς Χάνσεν δεν με ξανακάλεσε». Ο σκύλος με την αλυσίδα στον κήπο γάβγιζε αρκετή ώρα. Ο Κα διέκρινε τώρα μια μελαγχολική έκφραση στο πρόσωπο Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

375

της Καντιφέ, ενώ ο Λατζιβέρτ τον κοίταζε με οργή και περι­ φρόνηση. «Θέλησα π ο λλές φο ρές να τ ους τηλεφωνήσω», συνέχισε επί μο να ο Κα. «'Η ταν φο ρές π ου σκεφτό μουνα ότι ο Χ ανς Χ άνσεν μ ' έπαιρνε τηλέφωνο για να με καλέσει για βραδι­ νό φαγητό αλλά δεν μ ' έβρισκε, και μ ε δυσκ ο λί α κρατιό­ μουνα να μη φύγω από τη βιβλιοθήκη και γυρίσω τρέχο ντας σπίτι. Ή θελα π ο λύ να ξαναδώ την ό μορφη εκείνη κ ονσόλα με τ ο ν καθρέφτη, τις π ο λυθρόνες πο υ είχα ξεχάσει τ ο χρώ­ μα το υς -ήταν κίτρινες, νομίζω-, τα ό μορφα αλπικά τ ο πί α στο υς το ίχο υς, όπ ο υ δεν υπήρχαν σταυρ οί, να το υς ακο ύ­ σω να μ ε ρωτάνε καθώς κόβανε τ ο ψω μ ί, " Φτάνει αυτό;" ( ξέρετε, ο ι Ευρωπαί ο ι τρώνε π ο λύ λιγότερ ο ψω μί από μας) - όλ' αυτά». Ο Κα έβλεπε ότι τώρα πια ο Λατζιβέρτ τον κοίταζε με αη­ δία. «Μετά από τρεις μήνες ήρθε ένας φίλος με νέα από την Τουρκία», είπε ο Κα. «Παίρνοντας σαν αφο ρμ ή πως ήθελα να ενη μερώσω τον Χανς Χάνσεν για τα νεότερα σχετικά με τα βασανιστήρια και την καταπίεση, του τηλεφώνησα. Με άκουσε με προσοχή, ήταν πάλι πο λύ ευγενικός. Στην εφη μ ε­ ρίδ α δη μο σιεύτηκε μια μικρή μόνο είδηση για τις δο λο φο νίες και τα βασανιστήρια, που όμως εμένα μου ήταν τελείως αδιά­ φ ορη. Ένα μόν ο ήθελα εγώ, να με καλέσει στ ο σπίτι τ ου. Ό μως ο Χανς Χάνσεν δεν μου ξανατηλεφώνησε. Κα μιά φο­ ρά μου ' ρχεται να το υ γράψω ένα γρά μμα και να τον ρωτήσω σε τι έφταιξα, γιατί δ εν με ξαναπήρε τηλέφωνο ». Ο Λατζιβέρτ δεν ηρέ μησε βλέποντας τον Κα να χα μογε­ λάει μόνο ς του. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

376

ΟΡΧΑΝ IlΑΜΟΥΚ

«Τώρα» , του είπε με ύφος κοροϊδευτικό, «θα ' χετε άλλη μια αφορμή να τον πάρετε τηλέφωνο» . «Για να δημοσιευτεί η είδηση σε γερμανική εφημερίδα πρέ­ πει να ετοιμάσουμε μια κοινή δήλωση» , είπε ο Κα. «Και ποιοι θα είναι ο " Κούρδος εθνικιστής" κι ο " φιλελεύ­ θερος κομμουνιστής " με τους οποίους πρέπει να γράψουμε την κοινή δήλωση; » «Αν ανησυχείτε μήπως συνεργάζονται με την αστυνομία, προτείνετε εσείς κάποιους» , είπε ο Κα. «Είναι αρκετοί οι νεαροί Κούρδοι που έχουν μαζεμένη ορ­ γή μέσα τους για όσα συνέβησαν στους συμμαθητές τους στην Ιερατική Σχολή. Αν και δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι στα μάτια του Ευρωπαίου δημοσιογράφου ένας άθεος Κούρδος είναι σημαντικότερος από έναν ισλαμιστή Κούρδο. Στη δή­ λωση, τους Κούρδους μπορεί να τους εκπροσωπήσει ένας νε­ αρός σπουδαστής» . « Εντάξει, βρείτε εσείς το νεαρό σπουδαστή » , είπε ο Κα. «Μπορώ από τώρα να σας πω ότι η " F rankfurter Rundschau " δεν θα έχει αντίρρηση». «Φυσικά! Άλλωστε εσείς εκπροσωπείτε τη Δύση» , είπε ο Λατζιβέρτ με ύφος κοροϊδευτικό. Ο Κα δεν του έδωσε καμιά σημασία. «Ως πρώην κομμου­ νιστής-νέος δημοκράτης, καλύτερος απ' όλους είναι ο Τουρ­ γκούτ μπέη» . «ο πατέρας μου;» ρώτησε ανήσυχη η Kαvτιφέ. Ο Κα έγνεψε καταφατικά και τότε η Καντιφέ είπε ότι ο πατέρας της δεν θα έβγαινε σε καμιά περίπτωση απ' το σπί­ τι. Άρχισαν να μιλάνε όλοι μαζί. Ο Λατζιβέρτ προσπαθούσε Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

377

να εξηγήσει ό τι όπως ό λοι οι παλιοί κομμουνιστές, έτσι και ο Τ ουργκούτ μπέη στην πραγματικ ότητα δεν ήταν δ ημοκρά­ της, ό τι σίγουρα είχε αποδεχτεί με μεγάλη ευχαρίστηση το στρατιωτικό πραξικό πημα επειδή χτυπούσε τους ισλαμιστές, αλλά έκανε τα κό λπα του, πως δήθεν ήταν αντίθετος, για να μην κηλιδώσει την καλή φήμη της αριστεράς». « ο πατέρας μου δ εν ξέρει από τέτοια κό λπα ! » είπε η Κα­ ντιφέ. Από τον τρό πο που έτρεμε η φωνή της κι από το θυμό που άστραψε για μια στιγμή στα μάτια του Λατζιβέρτ, ο Κα διαι­ σθάνθηκε αμέσως πως ήταν έτοιμοι για έναν απ ό τους κα­ βγάδες που ξεσπούσαν πολύ συχνά μεταξύ τους. Ο Κα κατά­ λαβε ό τι, σαν τα ζευγάρια που έχουν κουραστεί να τσακώνο­ νται, δεν έκαναν καμιά προσπάθεια να κρυφτούν από τους άλλους . Είδ ε στην Καντιφέ την ερωτευμένη και ταλαιπωρη­ μένη γυναίκα που πρέπει πάση θυσία να πάρει μια απάντη­ ση, οποιαδήποτε, και στον Λατζιβέρτ τον άντρα που είναι ιδι­ αίτερα στοργικός και περήφανος μαζί. Όμως σε μια στιγμή όλα άλλαξαν και στα μάτια του Λατζιβέρτ ο Κα διέκρινε την αποφασιστικότητα. «Όπως ό λοι οι άθεοι φιγουρατζήδες κι οι αριστεροί δια­ νοούμενοι λάτρεις της Ευρώπης, έτσι κι ο πατέρας σου στη ν πραγματικότητα είναι ένας υποκριτής που μισεί το λαό! » εί­ πε ο Λατζιβέρτ. Η Καντιφέ άρπαξε το πλαστικό σταχτοδοχείο της Ερσίν Ελεκτρίκ και το πέταξε στον Λατζιβέρτ. Μπορεί να αστόχη­ σε σκό πιμα : το σταχτοδοχείο χτύπησε στη φωτογραφία τής Βενετίας στο ημερολό γιο του τοίχου κι έπεσε στο πάτωμα. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

378

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Άσε που ο πατέρας σου προσποιείται ότι δεν ξέρει πως η κόρη του είναι η κρυφή ερωμένη ενός ριζοσπάστη ισλαμιστή», είπε ο Λατζιβέρ τ. Η Καντιφέ άρχισε να τον χτυπάει με τις γροθιές της στους ώμους κι έπειτα έβαλε τα κλάματα. Καθώς ο Λατζιβέρτ την έβαζε να καθίσει σε μια καρέκλα στη γωνία, μιλούσαν με τό­ σο ψεύτικη φωνή, που ο Κα άρχισε να σκέφτεται ότι όλ' αυ­ τά μπορεί να ήταν ένα θέατρο για να τον παραπλανήσουν. «Πάρε τα λόγια σου πίσω», είπε η Καντιφέ. «Τα παίρνω», απάντησε ο Λατζιβέρτ με ύφος στοργικό, σαν να παρηγορούσε ένα μικρό παιδί που είχε βάλει τα κλά­ ματα. «Και για να σου το αποδείξω, χωρίς να δίνω σημασία στο γεγονός ότι ο πατέρας σου είναι απ' αυτούς που πρωί βράδυ κάνουν ασεβή αστειάκια, θα δεχτώ να υπογράψω μα­ ζί του την ίδια δήλωση. Ε πειδ ή όμως όλη αυτή η ιστορία υπάρχει περίπτωση να είναι μια παγίδα που μας έχει στήσει ο εκπρόσωπος του Χανς Χάνσεν» -γύρισε και χαμογέλασε στον Κα- «δεν μπορώ να έρθω στο ξενοδοχείο σας. Κατάλα­ βες, ψυχή μου;» «Κι ο μπαμπάς μου δεν μπορεί να βγει από το ξενοδοχείο», εί­ πε η Καντιφέ με φωνή κακομαθημένης παιδούλας, αφήνοντας έκπληκτο τον Κα. «Η φτώχεια του Καρς του χαλάει τη διάθεση». «Να τον πείσετε να βγει, Καντιφέ», είπε ο Κα δίνοντας επί­ σημο τόνο στη φωνή του, κάτι που δεν το έκανε μέχρι τώρα όταν της μιλούσε. «Το χιόνι σκέπασε τα πάντα». Οι ματιές τους συναντήθηκαν. Αυτή τη φορά η Καντιφέ κατάλαβε. «Εντάξει», είπε. «Πριν όμως βγει από το ξενοδοχείο, πρέπει να τον πείσουμε να υποDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

379

γράψει το ίδιο κείμενο μ' έναν ισλαμιστή και μ' έναν Κούρδο εθνικιστή. Ποιος θα το κάνει αυτό;» «Θα το κάνω εγώ», είπε ο Κα. «Αλλά πρέπει να με βοηθή­ σετε κι εσείς». «Η συνάντηση πού θα γίνει;» ρώτησε η Καντιφέ. «Κι αν ο πατέρας μου συλληφθεί εξαιτίας αυτής της ανοησίας κι αρ­ χίσουν, στην ηλικία του, να τον τραβολογάνε στις φυλακές;» «Δεν είναι ανοησία», είπε ο Λατζιβέρτ. «Αν δημοσιευτούν ένα-δυο πράγματα στις ευρωπαίκές εφημερίδες, η Άγκυρα θα τους τραβήξει τ' αυτί, και τότε ίσως οι εδώ μαζευτούνε λίγο». «Το θέμα δεν είναι να δημοσιεύσουν οι ευρωπαϊκές εφημερίδες την είδηση, όσο να γράψουν τ' όνομά σου», είπε η Κα­ ντιφέ. Η εκτίμηση του Κα για τον Λατζιβέρτ ανέβηκε όταν τον είδε να χαμογελάει πάλι γλυκά και με κατανόηση στην Κα­ ντιφέ. Για πρώτη φορά σκέφτηκε πως αν δημοσιευόταν κά­ ποια δήλωση του Λατζιβέρτ στη « Frankfurter Rundschau», αμέσως οι μικρές εφημερίδες των ισλαμιστών στην Ισταν­ μπούλ θ' αρχίζανε να καμαρώνουν γι' αυτόν, θα μεταφράζα­ νε το δημοσίευμα μεγαλοποιώντας την όλη υπόθεση. Κάτι που σήμαινε ότι όλη η Τουρκία θα μάθαινε για τον Λατζιβέρτ. Γι' αρκετή ώρα δεν μίλησε κανείς. Η Καντιφέ είχε βγάλει ένα μαντίλι και σκούπιζε τα μάτια της. Ο Κα αισθάνθηκε ότι μό­ λις έφευγε, οι δυο εραστές πρώτα θα καβγαδίζανε κι έπειτα θα κάναν έρωτα. Μήπως θέλανε να σηκωθεί να φύγει όσο το δυνατό πιο γρήγορα; Ένα αεροπλάνο περνούσε ψηλά στον ουρανό. Σήκωσαν και οι τρεις τα μάτια τους και κοίταξαν από το πάνω μέρος του παραθύρου, προσπάθησαν ν ' ακούσουν. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

380

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Από δω δεν περνάει ποτέ αεροπλάνο», είπε η Καντιφέ. «Συμβαίνουν εξαιρετικά πράγματα», είπε ο Λατζιβέρτ, κι έπειτα χαμογέλασε με την υπερβολή του. Κατσούφιασε όταν είδε ότι χαμογελούσε κι ο Κα. «Η θερμοκρασία είναι πολύ κά­ τω από το μείον είκοσι, αλλά η κυβέρνηση επιμένει στο μείον είκοσι», είπε αγριοκοιτάζοντας τον Κα. «'Ηθελα να ζήσω μια φυσιολογική ζωή», είπε η Καντιφέ. «Απαρνήθηκες τη φυσιολογική αστική ζωή σου», είπε ο Λα­ τζιβέρτ. «Κι αυτό είναι που σε κάνει τόσο εξαιρετικό άνθρω­ πο . . . » «Δεν θέλω να είμαι εξαιρετική. Θέλω να είμαι όπως όλοι οι άλλοι. Αν δεν γινόταν το πραξικόπημα, ίσως έβγαζα τη μα­ ντίλα και γινόμουνα όπως όλοι». «Εδώ όλες φοράνε μαντίλα», είπε ο Λατζιβέρτ. «Δεν έχεις δίκιο. Στον κύκλο μου, οι περισσότερες από τις μορφωμένες γυναίκες όπως εγώ δεν φοράνε μαντίλα. Αν το θέμα είναι να είσαι ένας άνθρωπος κοινός, όπως όλοι, εγώ βάζοντας τη μαντίλα κατά φερα ν' απομακρυνθώ από τις όμοιές μου. Υπάρχει κάτι εγωιστικό σ' αυτό, που δεν μ' αρέ­ σει». «Τότε βγάλε αύριο κιόλας τη μαντίλα. Μια κίνηση που όλοι θα τη θεωρήσουν επιτυχία του στρατιωτικού πραξικοπήμα­ τος», είπε ο Λατζιβέρτ. «Όλοι ξέρουν ότι, σε αντίθεση μ' εσένα, δεν με νοιάζει τι σκέπτονται οι άλλοι», είπε η Καντιφέ. Ήταν τόσο πολύ ευ­ χαριστημένη με όσα έλεγε, που το πρόσωπό της ήταν κατα, κοκκινο απ την ικανοποιηση. Ο Λατζιβέρτ χαμογέλασε πάλι γλυκά, αλλά ο Κα κατάλαΙ

ι

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

381

βε από την έκφραση του προσώπου του ότι αυτή τη φορά έκα­ νε μεγάλη προσπάθ εια για να το πετύχει. Ο Λατζιβέρτ είδε ότι ο Κα τα παρατηρούσε όλ' αυτά, κάτι που έφερε τους δυο άντρες εκεί όπου δεν θα ήθελαν να είναι κι οι δυο μαζί, στον ιδιωτικό χώρο της Καντιφέ και του Λατζιβέρτ. Ο Κα αισθάν­ θηκε πως η Καντιφέ πηγαίνοντας κόντρα στον Λατζιβέρτ με σχεδόν υστερική φωνή, στην πραγματικότητα αποκάλυπτε την ιδιωτική τους ζωή, μ' αυτό τον τρόπο πλήγωνε τον Λα­ τζιβέρτ έχοντας βρει το αδύνατό του σημείο και ταυτόχρονα έκανε τον ίδιο να νιώθει ένοχος που γινόταν μάρτυρας της κα­ τάστασης. Ο Κα αναρωτή θηκε γιατί του ήρθ αν εκείνη τη στιγμή στο μυαλό τα ερωτικά γράμματα που είχε γράψει ο Νετζίπ στην Καντιφέ και τα είχε από την προηγούμενη μέρα στην τσέπη του. «Καμιά εφημερίδα δεν αναφέρει τα ονόματα των γυναικών που κακοποιούνται κι αποβάλλονται από τις σχολές επειδή φοράνε μαντίλα», είπε η Καντιφέ με το ίδιο θυμωμένο ύφος. «Οι εφημερίδες, αντί για τις γυναίκες που τους έχουν κατα­ στρέψει τη ζωή επειδή φοράνε μαντίλα, δημοσιεύουν φωτο­ γραφίες και κείμενα για επαρχιώτες, καχύποπτους, τεμπέλη­ δες ισλαμιστές. Μουσουλμάνα θα δούμε σ' εφημερίδα μόνο αν ο άντρας της είναι κανένας δήμαρχος κι εκείνη εμφανίζεται στο πλάι του σε κάποια τελετή, στο μπαϊράμι . Γι' αυτό και στενοχωριέμαι όχι όταν δεν μας βλέπω αλλά όταν μας βλέπω στις εφημερίδες. Λυπάμαι τους καημένους αυτούς άντρες που λαχταράνε να εκτεθούν όταν εμείς παιδευόμαστε τόσο πολύ να κρατήσουμε κρυφή την ιδιωτική μας ζωή. Σκέφτομαι πως γι' αυτό το λόγο πρέπει να δημοσιευτεί κάτι για τις αυτόχει Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

382

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ρες κοπέλες. Όπως νομίζω ότι έχω κι εγώ το δικαίωμα να κά­ νω μια δήλωση στον Χανς Χάνσεν». «Να κάνεις», είπε αυθόρμητα ο Κα. «Και να την υπογρά­ ψεις ως εκπρόσωπος των μουσουλμάνων φεμινιστριών». «Δεν θέλω να εκπροσωπήσω κανέναν», είπε η Καντιφέ. «Θέλω να σταθώ μπροστά στους Ευρωπαίους με τη δική μου ιστορία, μόνη μου, μ' όλες τις αμαρτίες και τα ελαττώματά μου. Ξέρετε πώς γίνεται καμιά φορά και θέλεις να διηγηθείς την ιστορία σου, τα πάντα, σ' έναν ξένο, σε κάποιον που δεν ξέρεις αν θα τον ξαναδείς. . . Παλιά, όταν διάβαζα ευρωπαϊ­ κά μυθιστορήματα, κάπως έτσι διηγούνταν οι ηρωίδες στο συγγραφέα την ιστορία τους. Θέλω πέντ' -έξι άνθρωποι στην Ευρώπη να δ ιαβάσουν τη δική μου ιστορία». Κάπου εκεί κοντά έγινε μια έκρηξη, σείστηκε όλο το σπί­ τι, τα τζάμια τρίξανε. Μετά από ένα- δυο δευτερόλεπτα ο Κα και ο Λατζιβέρτ σηκώθηκαν τρομαγμένοι. «Πάω εγώ να δω», είπε η Καντιφέ. Έδειχνε πιο ψύχραιμη , απ ο' λους. Ο Κα άνοιξε λίγο την κουρτίνα. «ο αραμπατζής έφυγε», είπε, «δεν είναι κάτω». «Δεν θα μπορούσε να μείνει εδώ, είν' επικίνδυνο», είπε ο Λατζιβέρτ. «Φεύγοντας, να βγεις από την πλαϊνή πόρτα τής αυλής». Ο Κα κατάλαβε ότι αυτό σήμαινε, «Αρκετά, πήγαινε τώ­ ρα», αλλά δεν κουνήθηκε απ' τη θέση του, σαν να περίμενε κάτι. Λατζιβέρτ και Κα κοιτάχτηκαν με μίσος. Ο Κα θυμήθη­ κε το φόβο που ένιωθε παλιά, στα φοιτητικά του χρόνια, όταν σε κάποιον άδειο, σκοτεινό διάδρομο της σχολής του συναDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

383

ντιόταν με οπλισμένους, ακραίους εθνικιστές σπουδαστές, μόνο που τότε στην ατμόσφαιρα δεν υπήρχε ερωτική έντα­ ση. «Ίσως είμαι λίγο παρανοϊκός», είπε ο Λατζ ιβέρτ, «αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν είσαι κατάσκοπος για λογαριασμό της Δύσης. Ούτε αλλάζει την κατάσταση το γεγονός ότι μπο­ ρεί να μην ξέρεις πως είσαι κι ούτε έχεις τέτοια πρόθεση. Ανά­ μεσά μας, ο ξένος είσ' εσύ. Το αποδ εικνύουν οι αμφιβολίες που δημιούργησες σ' αυτό το θεοφοβούμενο κοριτσάκι χωρίς να το καταλάβεις και τα παράξενα που της συμβαίνουν. Μ ας έκρινες με το ξυπασμένο βλέμμα του Δυτικού, ίσως μέσα σου να μας κορόιδευες κιόλας . . . Εγώ δεν έδωσα σημασία, ούτε η Καντιφέ θα έδ ινε, αλλά μας μπέρδεψες με την αθωότητά σου και με την υπόσχεση του Ευρωπαίου για ευτυχία και δικαιο­ σύνη. Δεν σου κρατάω κακία, επειδή, όπως όλοι οι καλοί άν­ θρωποι, κάνεις το κακό χωρίς να το καταλαβαίνεις. Τώρα όμως που σου το είπα και το ξέρεις, δεν μπορείς πια από δω και πέρα να κάνεις τον αθώο».

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

27

Κουράγιο, κορίτσι μου, το Καρς είναι μαζί σου Ο Κα προσπαθεi να πεiσεΖ τον

Το υΡΥΚΟύτ μπέη να υΠΟΥράψεΖ τη Οήλωση

Ο Κα βγήκε από το σπίτι, πέρασε μέσ ' από την αυλή με τα συνεργεία και χωρίς να τον δει κανείς έφτασε στην αγορά. Μπήκε στο μικρό καλτσάδικο-χαρτοπωλείο-κασετάδικο απ' όπου ακουγόταν την προηγούμενη μέρα η «Ρομπέρτα» του Πεπίνο ντι Κάπρι κι έδωσε στο συνοφρυωμένο, χλομό νεαρό πωλητή να του φωτοτυπήσει ένα-ένα τα γράμματα του Νε­ τζίπ στην Καντιφέ. Αναγκαστικά είχε σκίσει τους φακέλους. Ύστερα έβαλε τις πρωτότυπες σελίδες σε παρόμοιους φτη­ νούς, κοινούς φακέλους κι έγραψε πάνω Καντιφέ Γιλντίζ, προσπαθώντας να μιμηθεί το γραφικό χαρακτήρα του Νε ­ τζίπ. Με την εικόνα της Ιπέκ μπροστά στα μάτια του να τον κα­ λεί ν' αγωνιστεί για την ευτυχία του, να πει ψέματα, να κάνει διάφορες ραδιουργίες, περπάτησε με γρήγορα βήματα προς το ξενοδοχείο. Έπεφτε πάλι χιόνι. Στους δρόμους έβλεπε τη μίζερη κίνηση ενός συνηθισμένου απόβραδου. Ένα κάρο Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ ΙΟ Ν Ι

385

φορτω μένο κάρβουνα που το 'σερνε ένα κουράσ μένο άλογο είχε κολλήσει στη γωνία Σαράι Γιολού και Χαλίτπασα, που είχαν κλείσει από το χιόνι. Οι υαλοκαθαριστήρες του φορτη­ γού που ήταν πίσω του με δυσκολία καθάριζαν το παρμπρίζ. Αν και υπήρχε μια μελαγχολία στην ατ μόσφαιρα, όπως στα γκρίζα χει μωνιάτικα βράδια των παιδικών του χρόνων, τότε που όλοι με πλαστικές σακούλες στα χέρια γύριζαν βιαστικά στα σπίτια τους, στη δική τους μικρή ευτυχία, ο Κα ένιωθε αποφασιστικός λες κι η μέρα του μόλις είχε αρχίσει. Ανέβηκε α μέσως στο δω μάτιό του. Έκρυψε τις φωτοτυ­ πίες από τα γρά μμ ατα του Νετζίπ στον πάτο της βαλίτσας του. Έβγαλε και κρέ μασε το παλτό του. Έπλυνε με ιδιαίτερη φροντίδα τα χέρια του. Σαν ν' ακολουθούσε μ ια εσωτερική παρόρ μηση, βούρτσισε τα δόντια του (κάτι που το έκανε συ­ νήθως βράδυ) και νο μ ίζοντας πως του ερχόταν η έ μπνευση να γράψει ένα καινούργιο ποίη μ α, κοίταξε αρκετή ώρα έξω απ' το παράθυρο. Ταυτόχρονα απολά μβανε τη ζεστασιά που έβγαζε το καλοριφέρ μπροστά στο παράθυρο κι αντί να γρά­ ψει ποίη μα, του ήρθαν κάποιες ξεχασ μένες ανα μνήσεις από τα παιδικά κι εφηβικά του χρόνια. Ο «αλήτης» που τους είχε πάρει από πίσω ένα ανοιξιάτικο πρωινό που είχαν βγει με τη μητέρα του στο Μπέγιογλου για ν' αγοράσουν κουμπιά . . . Το ταξί που χάθηκε απ' τα μάτια του μ όλις έστριψε στη γωνία στο Νισάντας καθώς πήγαινε τη μητέρα και τον πατέρα του στο αεροδρόμιο για ένα ταξίδι στην Ευρώπη. . . Οι πόνοι στην κοιλιά από έρωτα για ένα ψηλό κορίτσι με μακριά μαλλιά και πράσινα μάτια που γνώρισε σ' ένα πάρτι στην Πρίγκιπο' εί­ χε χορέψει επί ώρες με το κορίτσι, αλλά δεν ήξερε τι να κάνει Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

386

ΟΡΧΑΝ I1ΑΜΟΥΚ

για να το ξαναδεί. . . Οι αναμνήσεις αυτές δεν είχαν καμιά σχέση η μια με την άλλη και ο Κα καταλάβαινε τώρα πια πο­ λύ καλά πως η ζωή, εκτός από την ευτυχία που ακολουθεί τον έρωτα, είναι μια σειρά από συνηθισμένα γεγονότα χωρίς νόη­ μα που δεν συνδέονται μεταξύ τους. Κατέβηκε κάτω και με την αποφασιστικότητα ανθρώπου που επιτέλους κάνει μια επίσκεψη σχεδιασμένη από χρόνια, χτύπησε την άσπρη πόρτα που χώριζε το διαμέρισμα του ιδιο­ κτήτη του ξενοδοχείου από το λόμπι, τόσο ψ ύ χραιμος, που απορούσε κι ο ίδιος. Ένιωσε πως η Κού ρδα υπηρέτρια τον υπο­ δεχόταν ψε λίγο μυστήριο, με λίγο σεβασμό», όπως θα έγρα­ φε σε κάποιο μυθιστόρημά του ο Τουργκένιεφ. Μπαίνοντας στο δωμάτιο όπου είχαν φάει το προηγο ύ μενο βράδυ, είδε ότι στον καναπέ με την πλάτη στην πόρτα, απέναντι απ' την τη­ λεόραση, κάθονταν πλάι πλάι ο Τουργκο ύτ μπέη και η Ι πέκ. « Άργησες, Κα ντιφέ, πού ήσουν, αρχίζει», είπε ο Τουργκο ύτ μπέη. Στο χλομό φως του χιονιο ύ που ε ρχόταν απέξω, το μεγά­ λο, ψηλοτάβανο δωμάτιο του παλιο ύ ρώσικου σπιτιο ύ φάνη­ κε στον Κα τελείως διαφορετικό απ ' την προηγο ύ μενη μέρα. Π ατέρας και κόρη, όπως τα ζε υγάρια όταν παραβιάζεται ο ιδιωτικός τους χώρος, ενοχλήθηκαν λίγο όταν είδαν ότι αυ­ τός που μπήκε ήταν ο Κα. Αμέσως μετά τα μάτια της Ιπέκ φωτίστηκαν και ο Κα ένιωσε ευτυχής. Κάθισε σε μια πολυ­ θ ρόνα στραμμένη προς τον πατέρα και την κόρη , αλλά και στην τηλεόραση, κι απόρησε βλέποντας πόσο όμορφη ήταν η l πέκ. Αυτό μεγάλωσε το φόβο που ένιωθε μέσα του, αν και τώρα ήξε ρε ότι στο τέλος θα γίνονταν μαζί ευτυχισμένοι. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

387

«Καθό μ αστ' εδώ κάθε μ έρα στις τέσσερις μ ε τις κόρες μ ου και βλέπου μ ε τη Μαριάννα» , είπε ο Τουργκούτ μπέη με κάπως α μήχανο ύφος αλλά κι εννοώντας «δεν απολογού μαι κιόλας γι ' αυτό» . Η Μαρ ιάννα ήταν μια μ εξικάνικη σαπουνόπ ερα π ου παι­ ζόταν σ' ένα απ ό τα μ εγάλα κανάλια της Ιστανμπ ούλ πέντε φορές την εβδο μ άδα , πολύ δη μ οφιλές σίριαλ σε όλη την Τ ουρκία. Η Μ αριάννα, που είχε δώσει και τ ' όνο μ ά της στο έργο, ήταν μ ια κοντή κοπέλα όλο ζωή , πολύ χαριτω μ ένη , μ ε μ εγάλα π ράσινα μάτια και κάτασπ ρη επιδερ μίδα, φτωχή , από λαϊκή τάξη. Κάθε φορά που η κοπέλα αντι μ ετώπιζε δύσκολες καταστάσεις , άδικες κατηγορίες , ζούσε έρωτες χωρίς αντα­ πόκριση και παρεξηγήσεις, οι τηλεθεατές θυ μούνταν τη φτω­ χική καταγωγή , την ορφάνια και τη μοναξιά της Μ αριάννας μ ε τα μ ακριά μ αλλιά και το αθώο πρ όσω πο . Τότε ο Τ ου ρ­ γκούτ μπέη και οι κόρες του , καθισ μ ένοι όπως ήταν σαν τις γάτες στον καναπέ , αγκαλιάζονταν σφιχτά , οι κοπέλες ακου­ μπούσαν το κεφάλι τους στους ώ μους του πατέρα τους, μία από κάθε πλευρά , κι όλοι μ αζί αφήναν λίγα δάκρυα να τρέ­ ξουν στα μ άγουλά τους. Ο Τουργκούτ μπέη , επ ειδή ντρεπό­ ταν που του ά ρεσε τόσο πολύ να βλέπει το μ ελοδραμ ατικό αυ­ τό σίριαλ κάθε τόσο τους υπ ενθύ μ ιζε τη φτώχεια της Μ α­ ριάννας και του Μεξικού , έλεγε πως η κοπ έλα έκανε κι αυτή μ ε τον τρόπο της έναν αγώνα ενάντια στον καπιταλισ μ ό , και κάπ ου κάπου , α πευθυνό μενος στην οθόνη , φώναζε , «Κουρά­ γιο , κορίτσι μ ου , το Καρς είναι μ αζί σου». Χα μ ογελούσαν τό­ τε οι κόρες του , και τα μ άτια τους ήταν γε μ άτα δάκρυα. λλλά και στην άκρη των χειλιών του Κα ε μ φανίστηκε ένα Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

388

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

χαμόγελο μόλις άρχισε το σίριαλ Έσμιξε όμως τα φρ ύ δια όταν κοιτάχτηκαν με την Ιπέκ, γιατί κατάλαβε πως δεν της ά ρεσε που χαμογελο ύ σε. Στο πρώτο διάλειμμα για διαφημίσεις, ο Κα έθεσε αμέσως και με αποφασιστικότητα το θέμα της κοινής δήλωσης και πολύ γρήγορα κατάφερε να προσελκύ σει το ενδιαφέρον σ ' αυ­ τό. Ο Τουργκο ύ τ μπέη ρώτησε πόσα φ ύ λλα που λο ύ σε η « Frankfurter Rundschau», αν ο Χανς Χάνσεν ήταν «ανθρωπι­ στής». Ο Κα, για να τον προετοιμάσει για τον Λατζιβέρτ, του είπε πως ήταν ένας επικίνδυνος φανατικός θρησκόληπτος, που όμως είχε καταλάβει πόσο σημαντικό ήταν να είσαι δη­ μοκράτης. Ο Τουργκο ύτ μπέη δεν έδειξε να δίνει καμιά ση­ μασία σ ' αυτό, είπε ότι η φτώχεια είναι η αιτία της εμμονής με τη θρησκεία και του θ ύ μισε ότι σεβόταν τον αγώνα της κό­ ρης του και των φίλων της, ακόμη κι αν δεν πίστευε σ ' αυτο ύ ς. Με την ίδια έννοια, είπε, σεβόταν και τον Κο ύ ρδο εθνικιστή -όποιος κι αν ήταν- και πως αν ο ίδιος ήταν σήμερα ένας νε­ αρός Κο ύ ρδος στο Καρς, θα γινόταν από αντίδραση εθνικι­ στής. Λες και ζο ύ σε μια από τις προηγο ύμενες στιγμές εν­ θουσιασμο ύ και συμπαράστασης στη Μ αριάννα. « Δεν είναι σωστό να το φωνάζω, αλλά είμαι αντίθετος στα στρατιωτικά πραξικοπήματα», είπε με έξαρση . Ο Κα τον η ρέμησε λέγο­ ντάς του πως έτσι κι αλλιώς η δήλωση δεν θα δημοσιευόταν στην Τουρκία. Έπειτα του είπε πως η συνάντηση θα μπο­ ρο ύ σε, για να γίνει με απόλυτη ασφάλεια, να πραγματοποιη­ θεί σ ' έναν από τους αποθηκευτικο ύς χώρους στον τελευταίο όροφο του ξενοδοχείου Ασία, όπου μπορούσε να πάει κάποιος, χωρίς να τον δουν, από την πίσω αυλή, περνώντας από την Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

389

πίσω πόρτα της στοάς κι από την πίσω πόρτα του καταστή­ ματος δίπλα στη στοά. « Πρέπει να δείξουμε σ ' όλο τον κόσμο ότι υπάρχουν και στην Τουρκία πραγματικοί δημοκράτες», είπε ο Τουργκο ύ τ μπέη. Σταμάτησε να μιλάει επειδή τέλειωσαν οι διαφημίσεις, κοίταξε το ρολόι του πριν ξαναρχίσει το σίριαλ και είπε, « Μ α πο ύ είναι η Καντιφέ;». Πατέρας, κόρη και Κα παρακολού θησαν τη Μαρ ιάννα χω­ ρίς να μιλάνε. Κάποια στιγμή η Μ αριάννα ανέβηκε τρελά ερωτευμένη τις σκάλες κι όταν βεβαιώθηκε ότι δεν την έβλεπε κανείς, συνα­ ντήθηκε με τον αγαπημένο της. Δεν φιλήθηκαν, αλλά έκαναν κάτι που επηρέασε ακόμη περισσότερο τον Κα : αγκαλιάστη­ καν πολύ σφιχτά. Μες στη σιωπή, ο Κα σκέφτηκε πως το σί­ ριαλ το έβλεπε όλο το Καρς : οι νοικοκυρές που είχαν γυρίσει απ ' την αγορά και οι άντρες τους, οι μαθήτριες του γυμνασί­ ου κι οι ηλικιωμένοι. Συνειδητοποίησε ότι εξαιτίας του σί­ ριαλ άδεια δεν ήταν μόνο τα μελαγχολικά σοκάκια του Καρς αλλά κι οι δρόμοι όλης της Τουρκίας, ότι οι διανοουμενίστι­ κες επιτηδεύ σεις, οι πολιτικοί προβλη ματισμοί κι ο ελιτίστι­ κος σνομπισμός κρατο ύ σαν τη ζωή του μακριά από τα συναι­ σθή ματα που αποκάλυπτε αυτό το σίριαλ κι ότι αιτία που ζο ύ σε ολομόναχος ήταν η βλακεία του. Ήταν σίγουρος ότι τώρα ο Λατζιβέρτ κι η Καντιφέ, αφο ύ θα είχαν κάνει έρωτα, θα παρακολουθο ύ σαν αγκαλιασμένοι σε μια γωνιά τη Μα ­ ρ ιάννα.

Όταν η Μ αριάννα είπε στον αγαπημένο της, «Αυτή τη μέ­ ρα την περίμενα σ' όλη μου τη ζωή», ο Κα διαισθάνθηκε ότι Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

390

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

δεν ή τ αν τ υχαίο που αυτ ά τ α λόγια απηχο ύ σαν τ ις σκέψεις τ ου. Προσπάθησε να συναντήσει τ ο βλέμμα της l πέκ. Η αγα­ πημένη τ ου είχε γείρει τ ο κεφάλι στο στήθος τ ου πατ έρα της, κοίτ αζε με τ α θολά απ ' τη μελαγχολία και τ ον έρωτ α μεγάλα της μάτ ια τ ην οθόνη , είχε παραδοθεί ολόκληρη στ α συναι­ σθήματ α που ξυπνο ύ σε τ ο σίριαλ «Όμως ανησυχώ», είπε ο όμορφος αγαπη μένος της Μ α­ ριάννας με τ ο καθαρό βλέμμα. «Η οικογένειά μου δεν θα μας αφήσει να ' μαστ ε μαζί» . « Ό σο αγαπιόμαστε, δεν έχουμε να φοβηθο ύ με τ ίποτα», εί­ πε η καλοσυνάτη Μ αριάννα. «Κοπέλα μου, αυτ ός είναι ο πραγματ ικός εχθρός ! » φώναξε ο Τουργκούτ μπέη. « Θέλω να μ ' αγαπάς χωρίς να φοβάσαι», είπε η Μ αριάν­ να. Ο Κα, κοιτ άζοντ ας επίμονα την l πέκ, κατ άφερε να συνα­ ντήσει το βλέμμα της, όμως εκείνη τ ράβηξε αμέσως τ ο δικό της. Και στο επόμενο διάλειμμα είπε στον πατ έρα της, « Μπα­ μπά, νομίζω πως είν' επικίνδυνο να πά τε σ τ ο ξενοδοχείο Ασία». « Μ ην ανησυχείς», απάντησε ο Τουργκο ύτ μπέη . «Χρόνια τώρα λέτε ότ ι δεν τ ο ' χετε σε καλό να βγαίνετε έξω τ σ ο Καρς» . «Αν είναι να μην πάω, δεν θα πάω όχι επειδή φοβάμαι αλ­ λά επειδή δεν θα μου τ ο επιτ ρέψουν οι αρχές μου» , είπε ο Τουργκούτ μπέη και στ ράφηκε στον Κα. « Το ε ρώτημα για μέ­ να, έναν κομμουνιστ ή, εκσυγχρονιστή, κοσμικό, δημοκράτη , πατ ριώτη, είναι σε τ ι πρέπει να πιστ έψω - στ ο Διαφωτ ισμό Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

39]

ή στη θέληση του λαο ύ ; Αν πιστέψω στο Διαφωτισμό και στον εξευρωπαϊσμό, πρέπει να υποστηρίξω το στρατιωτικό αυτό πραξικόπημα που στρέφεται ενάντια στους ισλαμιστές. Αν η θέληση του λαού είναι πάνω απ' όλα κι εγώ έχω εξελιχθεί σε αληθινό δημοκράτη , τότε πρέπει να πάω και να υπογράψω τη δήλωση . Ε σείς ποιο απ' τα δυο νομίζετε ότι πρέπει να κά νω;» « Ν α είστε με το μέρος των καταπιεσμένων και να πάτε να υπογράψετε τη δήλωση» . «Δεν φτάνει να είναι κανείς καταπιεσμένος, πρέπει να εί­ ναι και δίκαιος. Και οι περισσότεροι καταπιεσμένοι είναι άδι­ κοι μέχρι αηδίας. Σε τι να πιστέψουμε;» « Αυτός δεν πιστε ύ ει σε τίποτα», είπε η l πέκ. « 'Ολοι πιστε ύ ουν σε κάτι. Πείτε μου, σας παρακαλώ, τι σκέφτεστε; » ρώτησε ο Τουργκο ύτ μπέη. Ο Κα προσπάθησε να εξηγήσει πως αν ο Τουργκο ύ τ μπέη υπέγραφε, το Καρς θα είχε λίγο περισσότερη δημοκρατία. Εί­ χε ήδη πανικοβληθεί με τη σκέψη πως η πιθανότητα να μη θέλει η Ι πέκ να πάει μαζί του στη Φ ρανκφο ύ ρτη ήταν μεγάλη, φοβόταν ότι δεν θα μπορού σε να πείσει τον Τουργκο ύτ μπέη να βγει απ ' το ξενοδοχείο. Όμως βαθιά μέσα του ένιωθε και υπέροχα απελευθερω μένος γιατί μπορο ύ σε να μιλάει για τις αξίες του σαν να μην τις πίστευε ο ύ τε ο ίδιος. Και καθώς φλυαρο ύσε για τη δήλωση, τη δημοκρατία, τα δικαιώματα του ανθρώπου, πράγματα κοινότοπα, που τα 'ξε ρε όλος ο κόσμος, είδε στα μάτια της l πέκ ένα φως που του έδειχνε ότι δεν τον πίστευε καθόλου. Όμως αυτό το φως δεν ήταν ο ύτε επικριτι­ κό ο ύτε ηθικολογικό' αντίθετα, ήταν φορτισμένο σεξουαλικά Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

392

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

και προκλητικό. «Ξέρω ότι όλες αυτές τις ψευτιές τις λες επει­ δή με θέλεις», του έλεγε. Κι έτσι ο Κα συνειδητοποίησε ότι μετά τη σημασία των μελοδραματισμών είχε ανακαλύ ψει κι άλλη μια μεγάλη αλήθεια : ότι κάποιες γυναίκες θα μπορο ύ ­ σαν να βρουν ιδιαίτερα ελκυστικο ύ ς τους άντρες που δεν πί­ στευαν παρά μόνο στον έρωτα . . . Και με τον ενθουσιασμό αυ­ τής της καινο ύ ργιας γνώσης μίλησε εκτενώς για τα δικαιώ ­ ματα του ανθρώπου, την ελευθερία της σκέψης, τη δημοκρα­ τία και άλλα παρόμοια. Με την αγωνία από την προοπτική να κάνει έρωτα με την Ι πέκ, και κοιτάζοντάς τη κατάματα, επαναλάμβανε κι αυτός τις εκχυδαϊσμένες από την επανάλη­ ψη στερεότυπες κουβέντες για τ ' ανθρώπινα δικαιώματα κά­ ποιων Ε υρωπαίων διανοουμένων, ελαφρώς αποβλακωμένων από τις υπερβολικά καλές προθέσεις, και των Το ύ ρκων μιμη­ τών τους. «Έχετε δίκιο», είπε ο Τουργκο ύτ μπέη όταν τελείωσαν οι διαφημίσεις . « Π ο ύ είναι η Καντιφέ ;» Στη συνέχεια ο Τουργκο ύ τ μπέη ήταν ανήσυχος, ήθελε να πάει στο ξενοδοχείο Ασία αλλά φοβόταν κιόλας. Ό σην ώρα παρακολουθού σε τηλεόραση με τη μελαγχολία ενός γέρου χα­ μένου στις αναμνήσεις και τα όνειρά του, μιλο ύ σε σιγανά για τις αναμνήσεις του από την πολιτική του δραστηριότητα όταν ήταν νέος, για το φόβο του μή πως τον κλείσουνε μέσα, για τις ευθ ύνες του ανθρώπου. Ο Κα ένιωσε πως η Ι π έκ τον κάκιζε γιατί, κατά τη γνώμη της, εξαιτίας του ο πατέρας της ήταν ανήσυχος κι είχε παρασυρθεί από τους φόβους του, αλλά ότι τον θαύ μαζε κιόλας επειδή κόντευε να τον πείσει να βγει έξω. Δεν του κακοφάνηκε όταν η Ι πέκ τράβηξε το βλέμμα της ο ύ Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

393

τε όταν στο τέλος του σίριαλ αγκάλιασε τον πατέρα της και του είπε, «Αν δεν θέλετε να πάτε, μην πάτε, αρκετά πονέσα­ τε για τους άλλους». Ο Κα είδε μια σκιά να σκοτεινιάζει το πρόσωπο της Ιπέκ, είχε όμως σκεφτεί ένα καινο ύ ργιο ποίημα. Κάθισε ήσυχα ήσυ­ χα στην καρέκλα δίπλα στην πόρτα της κουζίνας, όπου κα­ θόταν πριν από λίγο η κυρία Zα ΧΙVΤέ κι έβλεπε δακρυσμένη τη ΜαΡΖάννα, κι έγραψε λάμποντας από αισιοδοξία το ποίημά του. Ενώ τελείωνε το ποίημα, που πολύ αργότερα, ίσως κι ει­ ρωνικά, θα του έδινε τον τίτλο «Θ α γίνω ευτυχισμένος», μπή­ κε μέσα φουριόζα, χωρίς να τον δει, η Καντιφέ. Ο Τουργκο ύτ μπέη πετάχτηκε από τη θέση του, την αγκάλιασε και τη φί­ λησε, τη ρώτησε γιατί είχε αργήσει, γιατί τα χέρια της ήταν τόσο κρ ύ α. Ένα δάκρυ κυλο ύ σε στο μάγουλό του . Η Καντι­ φέ είπε ότι είχε πάει στη Χανντέ. Άργησε να φ ύγει, κι επειδή δεν ήθελε να χάσει τη ΜαΡΖάννα, κάθισε και την είδε μέχρι το τέλος εκεί. «Πώ ς σου φάνηκε το κορίτσι μας;» ρώτησε ο Του ρ­ γκο ύ τ μπέη (εννο (ιύ σε τη Μαριάννα) , και χωρίς να περιμένει την απάντηση της Καντιφέ πέρασε στο άλλο θέμα, που τον είχε κατακυριε ύ σει σαν ανησυχία, και της είπε γρήγορα όσα είχε ακο ύ σει από τον Κα. Η Καντιφέ όχι μόνο προσποιήθηκε ότι άκουγε για πρώτη φορά γι ' αυτό το θέμα, αλλά έκανε και την έκπληκτη όταν εί­ δε τον Κα στην άλλη άκρη του δωματίου. «Πόσο χαίρομαι που σας βλέπω», του είπε καθώς προσπαθού σε να καλ ύ ψει το ξε­ σκέπαστο κεφάλι της, αν και δεν το κάλυψε τελικά, μόνο κά­ θισε δίπλα στον πατέρα της μπροστά στην τηλεόραση κι άρ Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

394

ΟΡΧΑΝ Π Α Μ Ο Υ Κ

χισε να του δίνε ι συμβουλές τι να κάνει. Ήταν τόσο πειστικό το έκπληκτο ύ φος της πριν από λίγο, ώστε όταν επιχείρησε να πείσει τον πατέρα της να υπογράψει τη δήλωση και να πά­ ει στη συνάντηση, ο Κα σκέφτηκε ότι ακόμη και με τον πατέ­ ρα της έπαι ζε θέατρο. Ίσως η υ ποψία του να ήταν βάσιμη, επειδή και ο Λατζιβέρτ ήθελε να έχει τέτοια μορφή η δήλωση ώστε να δημοσιευτεί στο εξωτερικό, αν και ο φόβος που είδε στο πρόσωπο της Ι πέκ έπεισε τον Κα ότι υ πήρχε και κάποιος άλλος λόγος. « Θ α έ ρθω κι εγώ μαζί σας, μπαμπά, στο ξενοδοχείο Ασία», είπε η Καντιφέ . «Σε καμιά περίπτωση δεν θέλω να μπλέξεις εξαιτίας μου», είπε ο Τουργκο ύτ μπέη με ύ φος που θ ύ μιζε τα σίριαλ που βλέ­ πανε μαζί και τα μυθιστορήματα που διαβάζανε κάποτε όλοι μαζί. « Μπ αμπά, αν ανακατευτείτε σ ' αυτή την υ πόθεση , μπορεί να βρεθείτε μπλεγμένος άσχη μα», είπε η Ιπέκ. Ο Κα κατά­ λαβε πως όταν η Ι πέκ μιλο ύ σε με τον πατέρα της, κάτι προ­ σπαθο ύ σε να πει και στον ίδιο, ότι στφ' π ραγματικότητα, όπως όλοι στο δωμάτιο, μιλού σε με δι πλά νοήματα, ότι κι οι ματιές της, π ου άλλοτε απέφευγαν τις δικές του κι άλλοτε όχι, αυτό ακριβώς το διπλό νόημα τόνιζαν. Πολύ αργότερα θα κα­ ταλάβαινε ότι -ε κτός από τον Ν ετζίπ- όλοι εκείνοι που είχε συναντήσει στο Καρς μιλο ύ σαν, σαν από ένστικτο, με δ ιπλά νοήματα, και θ' αναρωτιόταν αν αυτό είχε σχέση με τη φτώ­ χεια, τους φόβους, τη μοναξιά, την απλότητα της ζωής τους. Ο Κα έβλεπε καθαρά ότι η μεν Ι πέκ, λέγοντας « Μ παμπά, μην πηγαίνετε», π ροκαλού σε τον ίδιο, η δε Καντιφέ, όταν μιλού σε Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ ΙΟ Ν Ι

395

για τη δήλωση και την αφοσίωσή της στον πατέρα της, εννο­ ο ύ σε την αφοσίωσή της στον Λατζιβέρτ. Κι έτσι επιδόθηκε σ ' αυτό που αργότερα ονόμασε « η πιο διπρόσωπη συνομιλία τής ζωής μου» . Ή ταν βέβαιος ότι αν δεν έπειθε τώρα τον Τ ου ρ­ γκο ύτ μπέη να βγει από το ξενοδοχείο, δεν θα κοιμόταν ποτέ με την Ι πέκ, όπως τον διαβεβαίωνε εκείνη με το προκλητικό της βλέμμα, κι είχε αποφασίσει ότι αυτή ήταν η τελευταία του ευκαιρία να γίνει ευτυχισμένος. Μόλις άρχισε να μιλάει, αμέ­ σως κατάλαβε πως οι λέξεις και οι σκέψεις που χρησιμοποι­ ο ύ σε για να πείσει τον Τουργκο ύ τ μ πέη ήταν οι σκέψεις που τον είχαν κάνει να σπαταλήσει τη δική του ζωή. Κι αυτό του γέννησε την επιθυμία να πάρει εκδίκηση από τα σοσιαλιστι­ κά ιδανικά της νεανικής του ηλικίας, που, χωρίς να το συνει­ δητοποιεί, είχε αρχίσει να ξεχνάει. Κι ένιωσε αναπάντεχα ει­ λικρινής καθώς για να πείσει τον Τ ουργκο ύτ μπέη να βγει από το ξενοδοχείο, άρχισε να του μιλάει για την ανάγκη να προ­ σπαθο ύ με για το κοινό καλό, για τη συνυπευθυνότητα όλων για τα προβλήματα και τη φτώχεια της χώρας, για τον αγώνα να εκπολιτιστο ύ με, για την αλληλεγγύη . Θ υμήθηκε τους ιδε­ ολογικο ύ ς ενθουσιασμο ύς που είχε σαν αριστερός στα νιάτα του, την αποφασιστικότητά του να μη γίνει ένας κοινός και άθλιος Το ύ ρκος αστός, τη λαχτάρα του να ζήσει με τα βιβλία και τις σκέψεις του . Έτσι, ενώ απ ' τη μια επαναλάμβανε στον Τ ουργκο ύτ μπέη μ ' ενθουσιασμό ει κ οσάχρονου τις πεποιθή­ σεις που είχαν στενοχωρήσει τη μητέρα του, που δικαιολο­ γημένα είχε εναντιωθεί στην επ ιθυμία του να γίνει ποιητής, τα πιστε ύ ω του που του είχαν καταστρέψει τη ζωή και τελικά τον είχαν εξορίσει σε μια ποντικότρυπα στη Φ ρανκφού ρτη, Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

396

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜ Ο Υ Κ

απ ' την άλλη ένιωθε πως, για την l πέκ, η ένταση στα λόγια του σήμαινε, «Μ' αυτή την ένταση θέλω να κάνουμε έρωτα», και σκεφτόταν πως οι αριστερίστικες αυτές κουβέντες , που για χάρη τους είχε χαλάσει τη ζωή του, στο τέλος θ α χρησί­ μευαν σε κάτι, ότι χάρη σ ' αυτές θα μπορούσε να κάνει έρω­ τα με την l πέκ, όταν μάλιστα δεν τις πίστευε πια καθόλου, όταν θεωρούσε πως η μεγαλύτερη ευτυχία στη ζωή ήταν να κρατάει στην αγκαλιά του ένα όμορφο κι έξυπνο κορίτσι και να γράφει ποιήματα . Ο Τουργκούτ μπέη είπε ότι θα πήγαινε «ε κείνη κιόλας τη στιγμή» στη συνάντηση στο ξενοδοχείο Ασία. Και μαζί με την Καντιφέ πήγαν στο δωμάτιό τ ου να ντυθεί και να ετοιμαστεί . Ο Κα πλησίασε την l πέκ, που ήταν ακόμη εκεί όπου κα­ θόταν με τον πατέρα της κι έβλεπε τηλεόραση. Συνέχιζε να κάθεται σαν ν' ακουμπούσε ακόμη στον πατέρα της. «Θ α σε περιμένω στο δωμάτιό μου», της ψιθ ύρισε ο Κα. «Μ' αγαπάς ; » τον ρώτησε η l πέκ. «Π ολύ» . «Λες αλήθεια ; » «Πολύ». Σώπασαν. Ο Κα, ακολουθώντας το βλέμμα της l πέκ, κοί­ ταξε έξω απ ' το παράθυρο . Ε ίχε αρχίσει πάλι να χιονίζει . Το φως στο δ ρόμο έξω απ ' το ξενοδοχείο είχε ανάψει, φώτιζε τις χοντρές νιφάδες του χιονιού, όμως δεν είχε σκοτεινιάσει ακό­ μη κι ήταν σαν να είχε ανάψει άδικα. «Πήγαινε στο δωμάτιό σου. Θ α έ ρθω όταν φύγουν», είπε η l πέκ. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

28

Σε τι διαφέρει ο πόνος της αναμονής απο τον ερωτα /

/

Ο Κα και '! Ιπέκ στο οωμάτι ο τοv ξενοοοχεiοv Όμως η Ιπέκ δεν πήγε αμέσως. Κι αυτό αποτέλεσε το μεγα­ λ ύ τερο μαρτ ύ ριο της ζωής του . Θ υμήθηκε ότι φοβόταν να ερωτευτεί εξαιτίας του καταστρεπτικο ύ αυτο ύ πόνου. Μόλις ανέβηκε στο δωμάτιο , πρώτα έπεσε στο κρεβάτι , σηκώθηκε όμως αμέσως , φτιάχτηκε , έπλυνε τα χέρια του, ένιωσε το αί­ μα να φε ύγει απ ' τα δάχτυλά του, τα μπράτσα του, τα χείλη του , με χέρια που έτρεμαν χτένισε τα μαλλιά του , κοίταξε την εικόνα του στο τζάμι και τ ' ανακάτωσε , και συνειδητοποιώ­ ντας πόσο λίγο χρόνο του είχαν πάρει όλ' αυτά , άρχισε να κοι­ τάζει με τρόμο έξω απ' το παράθυρο. Από το παράθυρο έπρεπε πρώτα να δει τον Τουργκο ύ τ μπέη και την Καντιφέ να φε ύγουν. Μ πορεί όμως να έφυγαν όσο ο Κα ήταν στην τουαλέτα. Αν όμως είχαν φ ύγει, τότε η Ιπέ κ θ α ' πρεπε να είχε έ ρθει. Ίσως τώρα η Ιπέκ να ήταν στο δωμάτιό της , εκείνο που είχε δει ο Κα το προηγο ύ μενο βρά­ δυ , και να ετοιμαζόταν αργά αργά, κάνοντας το μακιγιάζ της Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

398

ΟΡΧΑΝ Π Α Μ ΟΥΚ

και βάζοντ ας αρώματ α. Πόσο λάθος ή τ αν να σπατ αλάει με τέτοια πράγματ α το χρόνο που θα μπορούσαν να περνάνε μα­ ζί ! Δεν ήξε ρε πόσο τ ην αγαπο ύ σε; Τίποτ α δεν άξιζε τ ον ανυ­ πόφορο πόνο αυτ ής τη ς αναμονής θ α τ ο έλεγε αυτ ό στ ην Ιπέκ ότ αν ερχότ αν, θα ' ρχότ αν όμως; Όσο περνο ύ σε η ώρα, τόσο πιο πολύ πίστ ευε ότι η Ι πέκ είχε αλλάξει γνώμη την τ ε­ λευτ αία στ ιγμή , ότ ι δεν θα ' ρχότ αν. Ένας αραμπάς σκεπασμένος με μουσαμά πλησίασε στ ο ξενοδοχείο . Ο Κα είδε τ ο μουσαμά να σηκώνε τ αι και τ ον Τουργκο ύτ μπέη, που περπατ ο ύ σε στηριγμέν ος στην Καντ ι­ φέ, ν' ανεβαίνει στ ον αραμπά με τη βοήθεια τ ης κυρίας Ζα­ χιντέ και τ ου Τζαβίτ που δούλευε στη ρεσεψιόν. Όμως ο αρα­ μπάς δεν ξεκινο ύ σε, έμεν' εκεί στ αματημένος. Ν ιφάδες χιο­ νιο ύ , που φαίνονταν ακόμη πιο μεγάλες κάτ ω απ' το φως τ ο ύ δ ρόμου, σκέπαζαν πολύ γρήγορα τ ο μουσαμά. Του Κα τ ου φάνηκε ότ ι ο χρόνος είχε στ αματήσει, νόμιζε ότ ι κόντ ευε να τ ρ ελαθεί. Ώ σπου ή ρθε τ ρέχοντ ας η Ζ αχιντ έ κι έδωσε σε κά­ ποιον μες στ ον αραμπά κάτι που ο Κα δεν μπορο ύ σε να δει τ ι ή τ αν. Ότ αν ξεκίνησε ο αραμπάς, η καρδιά τ ου Κα άρχισε να χτ υπάει πολ ύ γρήγορα. Όμως η Ιπέκ δεν ήρθε. Σε τ ι διαφέρει ο πόνος τ η ς αναμονής από τ ον έρωτ α ; Όπως ο έρωτ ας, έτ σι κι ο πόνος της αναμονής άρχιζε κάπου ανάμεσα στο στ ομάχι και τους μυς τ ης κοιλιάς τ ου, και ξεκι­ νώντ ας απ ' αυτ ό τ ο σημείο απλωνότ αν στ ο στ ομάχι, στ ους μηρο ύ ς, στ ο μέτ ωπό τ ου, τ ον κατ ακυρίευε, νάρκωνε όλο του το σώμα. Με το αυτ ί του στους εσωτε ρικού ς θ ορ ύ βους του ξε­ νοδοχείου, προσπάθησε να φαντ αστ εί τ ι έκανε εκείνη την Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

399

ώρα η l πέκ. Έξω στο δρόμο είδε μια γυναίκα, νόμισε πως ήταν η l πέκ, παρ ότι δεν της έμοιαζε καθόλου. Τι όμορφα που χιό­ νιζε ! Τι όμορφα που θα ήταν να ξεχνο ύ σε για μια στιγμή ότι περίμενε ! Όταν ήταν παιδί και τους κατεβάζανε στην τραπε­ ζαρία του σχολείου για να τους εμβολιάσουν, έτσι πονού σε η κοιλιά του κι ήθελε να π εθάνε ι όσην ώρα π ερίμενε με ανεβα­ σμένα τα μανίκια, ανάμεσα στις μυρωδιές απ ό ι ώδιο και κα­ μένο λάδι. Σ το σπίτι του, στο δωμάτι ό του ήθελε να π εθάνει. Στη Φ ρανκφού ρτη, σ ' ε κείνο το φρικτό δωμάτιό του ήθελε να π εθάνει. Δεν έπρ επ ε να έρθει εδώ, ήταν μεγάλο λάθος ! Τ ώρα ο ύτε ποίημα δεν μπορού σε να γράψει. Πονο ύ σε τόσο π ολύ , που ο ύτε το χιόνι που έπεφτε στο άδειο σοκάκι μπορο ύ σε να κοιτάξει. Π αρ ' όλ' αυτά ήταν ωραίο να χιονίζει κι αυτός να στέκεται μπροστά στο ζεστό παράθυρο ' καλύτερο απ ' το να είναι νεκρός, επ ειδή θα μπορο ύ σε να πεθάνει αν δεν ερχόταν η l π έκ. Κόπηκε το ρ ε ύ μα. Τ ου φάνηκε σαν σημάδι η διακοπή του ρε ύ ματος, σταλμέ­ νο γι' αυτόν. Ίσως η l πέκ δεν είχε έ ρθει επειδή ήξε ρε ότι θα κοβόταν το ρεύ μα. Έψαχνε με τα μάτια να δει μια κίνηση στο σκοτεινό δ ρόμο κάτω απ ' το χιόνι για να π ε ράσει η ώρα του. Κάτι που θα του εξηγο ύ σε γιατί δεν είχε έ ρθε ι ακόμη η l πέκ. Είδε ένα φορτηγό. Μήπ ως ήταν στρατιωτικό φορτηγό; Ό χι, αυταπάτη ήταν, όπ ως κι οι φωνές που άκουγε τώρα στις σκά­ λες. Δεν θα ' ρχόταν κανείς. Απο μακρ ύνθηκε απ ' το π αράθυ­ ρο, έπεσε ανάσκελα στο κρεβάτι . Ο πόνος στην κοιλιά του εί­ χε μετατραπ εί σε σφάχτη , σε απελπισία γεμάτη μεταμέλεια. Σκέφτηκε πως όλη του η ζωή είχε πάει στράφι, ότι θα πέθαινε Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

400

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

εκεί απ' τη δυστυχία και τη μοναξιά. Κι ο ύτε θα 'βρισκε τη δ ύ ­ ναμη να γυρίσει πίσω στη Φ ρανκφο ύ ρτη, στη μικρή ποντικό­ τρυπά του. Αυτό που τον τσάκιζε, αυτό που τον έκανε να πο­ νάει μέχρι βαθιά μέσα του, δεν ήταν η δυστυχία · ήταν που εί­ χε καταλάβει ότι αν είχε φερθεί λίγο πιο έξυπνα, θα ήταν πολύ πιο ευτυχισμένος. Και το χειρότερο απ ' όλα ήταν ότι κανείς δεν είχε αντιληφθεί τη δυστυχία του, τη μοναξιά του. Αν το είχε αντιληφθεί η l πέκ, σίγουρα θα ' ρχόταν επάνω χωρίς v:a τον αφήσει να περιμένει ! Αν έβλεπε η μητέρα του σε τι κατά­ σταση βρισκόταν, θα ήταν η μόνη στον κόσμο που θα στενο­ χωριόταν· θα του χάιδευε τα μαλλιά, θα τον παρηγορο ύ σε. Απ' τα παράθυρα με τα παγωμένα περβάζια φαίνονταν τα χ}ω­ μά φώτα του Καρς, το πορτοκαλί χρώμα στο εσωτερικό των σπιτιών. Ας έπεφτ ' έτσι γρήγορα το χιόνι, επί μέρες, μήνες, ας σκέπαζε την πόλη του Καρς ώστε να μην τη βρίσκει κα­ νείς, ας τον έπαιρνε ο ύπνος σ ' αυτό το κρεβάτι που ήταν ξα­ πλωμένος, ας ξυπνο ύ σε στα παιδικά του χρ όνια ένα ηλιόλου­ στο πρωινό μαζί με τη μητέρα του . Χτύπησε η πόρτα. Κάποιος απ' την κουζίνα θα είναι, σκέ­ φτηκε ο Κα. Τινάχτηκε όμως επάνω κι άνοιξε την πόρτα, και στο σκοτάδι ένιωσε την παρουσία της l πέκ. Π 11 « ου ησουνα ;» «Γιατί, άργησα;» Ο Κα σαν να μην την άκουσε. Την αγκάλιασε αμέσως μ' όλη του τη δ ύ ναμη· β ύ θισε το κεφάλι του στα μαλλιά τη ς έμε ιν' έτσι, ακίνητος. Ήταν τόσο ευτυχισμένος, που ο πόνος της αναμονής τού φάνηκε αστείο πράγμα. Όμως ο πόνος τον είχε κουράσει και δεν μπορο ύ σε να νιώσει ιδιαίτερο ενθ ουDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

401

σιασμό. Γι' αυτό, ξέροντας πως ήταν λάθος αυτό που έκανε , ρώτησε την l πέκ γιατί άργησε, άρχισε την γκρίνια. Η l πέκ του είπε ότι είχε ανέβει αμέσως μόλις έφυγε ο πατέρας της. Α, ναι , είχε κατέβει στην κουζίνα να πει ένα - δυο πράγματα στη Ζα­ χιντέ για το βράδυ, αλλ' αυτό δεν κράτησε πάνω από ένα λε­ πτό' γι ' αυτό και δεν σκέφτηκε πως είχε αφήσει τον Κα να πε­ ριμένει. Κι έτσι ο Κα, στην αρχή ακόμη της σχέσης τους , της έδειξε ότι αυτός ήταν ο πιο πρόθυμος κι ο πιο ευαίσθητος απ ' τους δυο , και την άφησε να ' χει το πάνω χέρι. Αν όμως έκρυ­ βε την αγωνία στην οποία τον είχε υποβάλει, από φόβο μη δείξει την αδυναμία του , δεν θα ήταν ειλικρινής. Δεν ήθελε να ερωτευτεί για να μοιράζεται επιτέλους τα πάντα ; Δεν ήταν έρωτας η επιθυμία να μπορείς να λες τα πάντα ; Μέσα σε μια στιγμή, μ ' εξομολογητική διάθεση, αποκάλυψε πολύ γρήγορα στην l πέκ όλη αυτή την αλυσίδα της σκέψης του. «Ξέχασέ τα όλα τώρα», του είπε η l πέκ. «Ήρθα για να κά­ νουμε έρωτα». Φιλήθηκαν, και με μια τρυφερότητα που άρεσε πολύ στον Κα έπεσαν στο κρεβάτι. Για τον Κα, που είχε να κάνει έρωτα τέσσερα χρόνια, ήταν μια στιγμή υπέρτατης ευτυχίας. Αντί ν ' αφεθεί στις σαρκικές απολαύσεις της στιγμής που ζο ύ σε, σκε­ φτόταν πόσο όμορφες ήταν αυτές οι στιγμές. Όπως στις ερω­ τικές εμπειρίες της πρώτης του νιότης τον απασχολο ύ σε πε­ ρισσότερο το γεγονός ότι έκανε έρωτα παρά ο ίδιος ο έρωτας. Κι αυτό στην αρχή τον βοήθησε να μην αναστατωθεί ιδιαίτε­ ρα. Την ίδια στιγμή , λεπτομέρειες από πορνογραφικές ται­ νίες που έβλεπε με μανία στη Φ ρανκφο ύ ρτη άρχισαν να περ­ νάνε γρήγορα μπροστά απ' τα μάτια του. Όχι πως τις χρ ειαDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

402

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜ Ο Υ Κ

ζόταν για να ερεθιστεί ' αντίθετα, σαν ν ' απολάμβανε τη δυ­ νατότητα που του δινόταν να γίνει τελικά ένα κομμάτι σε κά­ ποιες απ ό τις πορνογραφικές ε ικόνες που υπή ρχαν μόνι μα στο μυαλό του σαν φαντασίωση. Γι ' αυτό και ο Κα ένιωθε τον ενθουσιασμό του ν' απευθ ύ νεται όχι στην l πέκ, αλλά σε μια γυναίκα στη φαντασία του, η ρωίδα πορνοταινίας, στο θαύ μα της παρουσίας εκείνης της γυναίκας σ ' αυτό εκεί το κρεβάτι. Μόνο όταν της έβγαλε τραβώντας τα ρο ύ χα κα τη γύ μνωσε με αδεξιότητα απολίτιστο υ συνειδητοποίησε ότι είχε να κά­ νει με την l πέκ. Τα στήθη της ήταν τεράστια, η επιδερμίδα της κοντά στους ώμους και το λαιμό ήταν τρυφερή, μ ύ ριζε κά­ τι παράξενο και ξένο. Την κοίταξε στο φως του χιονιο ύ που έμπαινε απέξω, τρόμαξε από τα μάτια της που έλαμπαν κά­ που κάπ ου. Τ α μάτια της ήταν πολύ σίγουρα για τον εαυτό του ς ο Κα φοβόταν και κάτι άλλο : μήπως διαπ ιστώσει ότι η l πέκ δεν ήταν όσο έπρεπε ευαίσθητη . Γ ι ' αυτό της τράβηξε τα μαλλιά μέχρι που την πόνεσε, κι επειδή του άρεσε, της τα τράβηξε κι άλλο, με πείσμα, την ανάγκασε να κάνει π ράγμα­ τα ανάλογα με τις πορνογραφικές εικόν::;ς που είχε στο μυα­ λό του, της φέρθηκε βάναυσα υπ ακο ύ οντας στο ρυθμό μιας μουσικής μέσα του. Όταν κατάλαβε πως της άρεσε κι εκεί­ νης, ο θρίαμβός του μετατράπηκε σε αδερφική στοργή . Και σαν να ήθελε να προστατέψει όχι μόνο τον εαυτό του αλλά κι εκείνη από τη μιζέ ρια της πόλης του Καρς, την αγκάλιασε μ ' όλη του τη δ ύναμη . Κρίνοντας όμως πως η ανταπόκριση δεν ήταν αυτή που περίμενε, απομακρ ύνθηκε λίγο από την l π έκ. Στο μεταξύ , με μια άκρη του μυαλο ύ του έλεγχε και συντόνι­ ζε με ανέλπ ιστη ισορροπία την αρμονία και το ρυθμό της σε Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

403

ξουαλικής ακροβασίας. Κι έτσι, σε μια στιγμή ορθολογισμο ύ , όταν απομακρύνθηκε αρκετά από την l πέκ, την πλησίασε βί­ αια και θέλησε να την πονέσει. Σ ύ μφωνα με μερικές σημειώ­ σεις που κράτησε ο Κα για την ερωτική αυτή συνε ύ ρεση και που θεωρώ ότι πρέπει να μεταφέρω στους αναγνώστες μου, στη συνέχεια ήταν τόση η ένταση ανάμεσά τους, που ξέχα­ σαν ολότελα τον υπόλοιπο κόσμο. Πάλι σ ύ μφωνα με τις ση­ μειώσεις του Κα, κοντά στο τέλος η l πέκ φώναξε, όχι δυνατά, και ο Κα, με την άκρη του μυαλού του που ήταν ανοιχτή στην παράνοια και το φόβο, σκέφτηκε ότι αυτή ήταν η αιτία που του είχαν δώσει τόσο μοναχικό δωμάτιο κι ένιωσε, με μια αί­ σθηση μοναξιάς, ότι ά ρεσε και στους δυο που είχαν προκα­ λέσει τόσο πόνο ο ένας στον άλλο. Ώ σπου ο μοναχικός διά­ δρομος του ξενοδοχείου και το μοναχικό δωμάτιο στο μυαλό του αποκόπηκαν από το ξενοδοχείο και τοποθετήθηκαν σε μια απόμερη γειτονιά της άδειας πόλης Καρς. Χιόνιζε κι εκεί, σ ' εκείνη την άδεια πόλη που η σιωπή της θ ύ μιζε τη συντέ­ λεια του κόσμου. Έμειναν ξαπλωμένοι στο κρεβάτι πολλή ώρα, κοιτάζοντας χωρίς να μιλάνε το χιόνι που έπεφτε. Κάπου κάπου ο Κα έβλεπε και στα μάτια της l πέκ το χιόνι που έπεφτε.

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

29

Αυτό που μου λείπει ΣτYj ΦρανκφούρτYj Στο μικρό διαμέρισμα όπου έζησε τα τελευταία οκτώ χρόνια της ζωής του ο Κα, πήγα τέσσερα χρόνια μετά το ταξίδι του στο Καρς και σαράντα δύο μέρες μετά το θάνατό του. Ήταν Φλεβάρης, χιόνιζε , έβρεχε, φυσούσε εκείνη τη μέρα. Η Φ ρανκ­ φούρτη , όπου έφτασα αεροπορικώς από την Ιστανμπούλ, ήταν μια πόλη ακόμη πιο αδιάφορη απ ' αυτή που έβλεπα στις καρτποστάλ που μου έστελνε επί δεκαέξι χρόνια ο Κα. Στους δρόμους δεν έβλεπες παρά μόνο γρήγορα, σκοτεινά αυτοκί­ νητα, τραμ που εμφανίζονταν σαν φαντάσματα κι εξαφανίζο­ νταν αμέσως, νοικοκυρές με ομπρέλες που περπατούσαν βια­ στικά. Ο καιρός ήταν τόσο μουντός, που ενώ ήταν μεσημέρι ακόμη, τα χλομά, κίτρινα φώτα των δρόμων είχαν ήδη ανάψει. Χάρηκα όταν στα πεζοδρόμια κοντά στον κεντρικό σταθμό με τις ψησταριές, τα ταξιδιωτικά γραφεία, τα παγωτατζίδικα και τα πορνομάγαζα είδα τα σημάδια από την ασίγαστη ενέρ­ γεια που κρατάει ζωντανές τις μεγάλες πόλεις. Με τον Ταρκούτ Ολτσούν συναντηθήκαμε στο ιταλικό καφέ στο σταθμό , αφού Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

405

τακτοποιήθηκα στο ξενοδοχείο μου και μίλησα στο τηλέφωνο με τον Τουρκογε Ρ μανό φίλο της λογοτεχνίας ο οποίος, έπειτα από δ ική μου πρόταση, με είχε καλέσει γι α μ ια ομιλία σ' ένα σύλλο­ γο λαίκής επι μόρφωσης. Το τηλέφωνό του μου το είχε δώσει η αδερφή του Κα στην lστανμπούλ Ο εξηντάχρονος, καλοπρο­ αίρετος και κουρασμένος αυτός άνθρωπος γνώρ ιζε καλύτερα απ' όλους τον Κα στη Γερμανία. Στην ανάκριση που ακολού­ θησε το θάνατο του Κα είχε δώσει πληροφορίες στην αστυνο­ μία, είχε επικοινωνήσει με την ο ικογένειά του στην lστανμπούλ, είχε βοηθήσε ι να μεταφερθεί η σορός του στην Τουρκία. Εκεί­ νο τον και ρό ρωτούσα τον πατέρα και την αδερφή του Κα τι εί­ χαν απογίνει τα υπάρχοντά του και σκεφτόμουν ότι ανάμεσα στα πράγματά του στη Γερμανία πρέπει να ήταν και τα ποιή­ ματα, που έλεγε πως είχε καταφέρει να τα τελειώσει τέσσερα χρόνια μετά την επιστροφή του από το Καρς. Καθώς δεν είχαν το κουράγιο να πάνε στη Γερμανία, με παρακάλεσαν ν' αδε ιάσω εγώ το δ ιαμέρισμά του και ν' ασχοληθώ εγώ μ' αυτά. Ο Τ αρκούτ Ολτσούν ήταν από τους πρώτους μετανάστες που πήγαν στη Γερμανία, στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Επί χρόνια έκανε το δάσκαλο και το σύμβουλο στους τουρκι­ κούς συλλόγους και τα φ ιλανθρωπι κ ά σωματεία. Μου έδε ιξε αμέσως τι ς φωτογραφίες των δυο παι δ ι ών του, ενός αγορι ού κ ι ενός κορ ιτσι ού, που είχαν γεννηθεί στη Γερμανία κ ι ήταν πολύ περήφανος που πήγαιναν στο πανεπιστήμι ο. Αν και ο ι Τούρκο ι της Φ ρανκφούρτης τον εκτι μούσαν ι δ ιαίτερα, ακό ­ μη και στο δικό του πρόσωπο είδα εκείνη τη χαρακτηρ ι στι κή έκφραση μοναξιάς και ηττοπάθει ας που σημάδευε την πρώτη γενιά Τούρκων στη Γερμανία και τους πολιτι κούς μετανάστες. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

406

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥ Κ

Ο Τα ρ κούτ Ολτσούν μου έδειξε π ρ ώτα τη μικ ρή ταξιδιω­ τική τσάντα που είχε μαζί του ο Κα όταν δολοφονήθηκε. Η αστυνομία τού είχε ζητήσει να υπογράψει π ρ ιν του τη δώσει. Την άνοιξα αμέσως κι ά ρ χισα να ψάχνω με μανία το πε ρ ιε­ χόμενό της. Β ρήκα τις πιτζάμες που είχε αγο ράσει ο Κα π ρ ιν από δεκαοχτώ χρόνια στο Ν ισάντας, ένα πρ άσινο πουλόβε ρ , τα ξυ ρ ιστικά και την οδοντόβου ρτσά του, ένα ζευγά ρ ι κάλ­ τσες, καθα ρ ά εσώ ρουχα, τα λογοτεχνικά πε ριοδικά που του είχα στείλει από την Ι στανμπούλ, όχι όμως και το π ράσινο τε­ τ ράδ ιό του με τα ποιήματα. « Ο ρχάν μπέη, ο φίλος σας ήταν πολύ μοναχικός. Κανείς στη Φ ρανκφού ρτη, ακόμη κι εγώ, δεν ήξε ρ ε τι έκανε», μου εί­ πε ο Τα ρ κούτ Ολτσούν α ργότε ρα, καθώς πίναμε τους καφέ­ δες μας κοιτάζοντας δυο ηλικιωμένους Τού ρκους που, ανά­ μεσα στον κόσμο στο σταθμό, κουβεντιάζοντας και γελώντας, σφουγγα ρ ίζανε λίγο πα ρ απέ ρ α το πάτωμα. Ο Τ α ρ κούτ Ολτσούν μου υποσχέθηκε ό τι θα μου έλεγε όσα ήξε ρε. Π ρ ώτα, πε ρνώντας ανάμεσα από τα εκατόχρ ονα ε ρ γο­ στασιακά συγκ ρ οτήματα και το παλιό στ ρατόπεδο πίσω από το σταθμό, φτάσαμε στο κτίρ ιο κοντά στην Γκουτλόιτστ ρ α­ σε όπου είχε ζήσει ο Κα τα τελευταία οκτώ χρ όνια της ζωής του. Η πολυκατοικία έβλεπε σε μια μικ ρή πλατεία και σε μια παιδική χα ρ ά, όμως η σπιτονοικοκυ ρά που θα μας άνοιγε την εξώπο ρτα και την πό ρτα του διαμε ρ ίσματος του Κα δεν ήταν εκεί. Καθώς πε ρ ιμέναμε μες στο χιονόνε ρ ο ν' ανοίξει η ξε ­ βαμμένη πό ρτα, κοίταξα, σαν να ήταν δικές μου αναμνήσεις, το μικ ρό και πα ραμελημένο πά ρ κο, το μπακάλικο στη γωνία, λίγο πα ρ ακάτω τη σκοτεινή βιτ ρ ίνα του καταστήματος που Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

4 07

που λούσε π οτά κι εφη μ ε ρ ίδες, π ου ο Κα μ ου τα είχε πε ρ ι­ γ ρ άψει στα γ ρ ά μματά του και στις σπάνιες τηλεφωνικές συ­ ζητήσεις μας. (Ο Κα νό μιζε -είχε την παρανοϊκή υποψία-ό τι τον πα ρακολου θούσαν και δεν ήθελε να μιλάει στο τηλέφωνο μ ε την Τ ου ρ κία.) Τ α παγκάκια δίπλα στις κούνιες της παιδι­ κής χα ράς και τις τ ρ α μπάλες, όπου τις ζεστές καλοκαι ρ ινές νύχτες ο Κα έπινε μπί ρ ες μ ε Ι ταλο ύς και Γιουγκοσλάβους, ήταν καλυ μμένα μ ' ένα λεπτό στ ρ ώ μ α χιονιού. Παί ρνοντας το δ ρ ό μο που ακολουθούσε κάθε π ρ ωί ο Κα τα τελευταία χρ όνια για να πάει στη δη μ οτική βιβλιοθήκη, π ρ οχω ρήσα μ ε π ρ ο ς την πλατεία του σταθ μ ού. Τ ου Κα του ά ρ εσε να πε ρπατάει ανά μ εσα στον κόσ μ ο που βιαζόταν να πάει στη δ ουλειά του. Όπως αυτός, έτσι κι ε μ είς μ πήκα μ ε από τη μ ια πό ρτα του σταθ μ ού, πε ρ άσα μ ε από την υπόγεια αγο ρά, τα πο ρνο μ άγαζα στην Κάιζε ρστ ρασε, τα μαγαζιά του­ ρ ιστικών ειδών, τα ζαχα ρ οπλαστεία και τα φα ρ μ ακεία, ακ ο­ λουθήσα με τις γρ α μμές του τρ α μ και φτάσα με πε ρπατώντας μέχρι την πλατεία Χάουπτβαχε. Ο Τ αρ κούτ Ολτσούν, καθώς καλη μέ ρ ιζε όλους τους Κο ύ ρ δους και τους Τού ρκους στις ψη­ σταριές, τα κε μπαπτσίδικα και τα μ ανάβικα, μου είπε ότι από κει πε ρνούσε ο Κα κάθε π ρ ωί, την ίδια ώ ρ α, στο δ ρ ό μ ο του για τη δη μοτική βιβλιοθήκη, κι όλοι αυτοί οι άνθ ρ ωποι τον χαι ρετούσαν μ ' ένα « Καλη μέ ρα, κύ ρ ιε καθηγητά». Επειδή νω­ ρίτε ρ α τον είχα ρωτήσει πού ήταν το κατάστη μ α Κάουφχοφ, μου έδειξε ένα μ εγάλο μαγαζί στη μια άκρη της πλατείας. Του είπα ό τι από κει είχε αγο ράσει ο Κα το παλτό που φο ρ ούσε στο Κα ρς, αλλά ό ταν μ ου είπε να μπού με μέσα, α ρνήθηκα. Η Δη μοτική Β ιβλιοθήκη Φ ρ ανκφού ρτης, όπου πήγαινε κάDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

408

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜ ΟΥΚ

θε πρ ωί ο Κα, ήταν ένα μοντέ ρνο κι απρόσωπο κτίρ ιο. Μέσα, οι χαρ ακτη ριστικοί επισκέπτες των βιβλιοθηκών: νοικοκυ ρ ές, γέ ροι που δεν είχαν πώς να σκοτώσουν το χρ όνο τους, άνε ργοι, με ρικοί Τού ρ κοι και Άρ αβες, μαθητές που χασκογελούσαν κα­ θώς έκαναν τα μαθήματά τους και οι μόνιμοι θαμώνες: οι υπέ ρ­ βα ροι, οι ανάπη ροι, οι τ ρελοί, οι καθυστε ρημένοι. Ένας νεα­ ρός που του τ ρ έχανε τα σάλια απ' το στόμα σήκωσε το κεφά­ λι του από τη σελίδα του εικονογρ αφη μένου βιβλίου που κοίταζε και μου ' βγαλε τη γλώσσα. Ο ξεναγός μου είχε βα ρε­ θεί ανάμεσα στα βιβλία. Τ ον έστειλα κάτω , στο καφενείο, πή­ γα στα ράφια με τα αγγλικά βιβλία ποίησης και στα δελτία δα­ νεισμού στις πίσω σελίδες, ά ρχισα να ψάχνω το όνομα του φί­ λου μου : Όντεν, Μπ ρ άουνινγκ, Κόλ ρ ιτζ . . . Κάθε φο ρ ά που έβλεπα την υπογραφή του Κα, τα μάτια μου βού ρκωναν για το φίλο μου που είχε πε ράσει τη ζωή του σ' αυτή τη βιβλιοθήκη . Διέκοψα την αναζήτηση που με παρ έσυ ρ ε σε μια τόσο βα­ θιά θλίψη. Μ ε το φίλο μου τον ξεναγό γυ ρ ίσαμε πίσω από τους ίδιους δ ρ όμους χω ρίς να μιλάμε. Κάπου στη μέση της Κάιζε ρ ­ στ ρασε, σ ' ένα κατάστημα με το γελοίο όγομα Διεθνές Κέντρ ο Σεξ, κάναμε α ριστε ρά και προχωρήσαμε ένα δ ρόμο κάτω π ρος τη Μίνχενε ρστ ρασε. Είδα τού ρ κικα μανάβικα, κεμπαπτσίδι­ κα, ένα άδειο κομμωτή ριο. Από πολύ πρ ιν είχα καταλάβει τι ήταν αυτό που θα 'βλεπα ' η κα ρδ ι ά μου χτυπούσε δυνατά, ενώ η ματιά μου πήγαινε από τα πο ρτοκάλια και τα π ράσα του μα­ νάβη στο ζητιάνο με το ένα πόδι, στα φανά ρ ια των αυτοκινή­ των που καθ ρ εφτίζονταν στη νοτισμένη βιτ ρίνα του ξενοδο­ χείου Έντεν, σ ' ένα γ ράμμα Κ που το φωτεινό ρ οζ χρώμα του από νέον έλαμπε στο σταχτί φως του απόβ ρ αδου. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

409

«Εδώ», είπε ο Ταρκούτ Ολτσούν. «Ακριβώς εδώ, ναι, εδώ βρέθηκε το πτώμα του Κα». Κοίταξα με βλέμμα κενό το υγρό πεζοδρόμιο. Το ένα από τα δυο παιδιά που βγήκαν σπρώχνοντας το ένα τ ' άλλο από το μανάβικο πέρασε και χάθηκε από μπροστά μας πατώντας στο βρεγμένο πεζοδρόμιο, εκεί που είχε πέσει το σώμα του Κα χτυπη μένο από τρεις σφαίρες. Στην άσφαλτο καθρεφτίζο­ νταν τα κόκκινα φώτα ενός φορτηγού σταματημένου λίγο πα­ ρακάτω. Ο Κα είχε πεθάνει πάνω σ ' αυτές τις πέτρες, σφα­ δάζοντας απ ' τον πόνο, πριν ακόμη έρθει το νοσοκομειακό. Σήκωσα το κεφάλι μου κάποια στιγμή και κοίταξα το κομμά­ τι τ ' ουρανού που είχε δει ο Κα πριν πεθάνει: μέσ' από τα κα­ λώδια του ηλεκτρικού, τα φώτα του δρόμου και τα παλιά, σκο­ τεινά κτίρια με τις ψησταριές που πουλούσαν τούρκικο γύρο, τα ταξιδιωτικά γραφεία, τα κομμωτήρια και τις μπιραρίες στο ισόγειο, φαινόταν ένα στενό κομμάτι ουρανού. Ο Κα είχε πυ­ ροβοληθεί γύρω στις δώδεκα τη νύχτα. Ο Ταρκούτ Ολτσούν μου είπε ότι συνήθως τέτοια ώρα μερικές πόρνες κάνουν βόλ­ τες στο πεζοδρόμιο. Οι γυναίκες « εκπορνεύονται» ένα δρόμο πιο πάνω, στην Κάιζερστρασε, με πληροφόρησε ο Τ αρκούτ Ολτσούν, τις νύχτες όμως με πολλή κίνηση, τα Σαββατοκύ­ ριακα, όταν έχει εκθέσεις, οι «γυναίκες» κατεβαίνουν κι εδώ. «Δεν βρέθηκε τίποτα», είπε όταν με είδε να κοιτάζω δεξιά αρι­ στερά σαν να έψαχνα να βρω σημάδια. « Η γερμανική αστυ­ νομία δεν μοιάζει με την τουρκική, δουλεύουν καλά» . Όταν όμως άρχισα να μπαινοβγαίνω στα καταστήματα τρι­ γύρω, με βοήθησε δείχνοντάς μου αυθόρμητη στοργή. Οι κο­ πέλες στο κομμωτήριο γνώριζαν τον Ταρκούτ μπέη , ενδιαDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

410

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

φέρθηκαν αν είναι καλά. Α, όχι, την ώρα της δολοφονίας δεν ήταν στο κατάστημα, άλλωστε δεν ήξεραν τίποτα για το φονι­ κό. «Οι τούρκικες οικογένειες μόνο κομμωτική επιτρέπουν στα κορίτσια τους να μάθουν», μου είπε πριν μπούμε μέσα. «Στη Φ ρανκφούρτη υπάρχουν εκατοντάδες γυναικεία κομμωτήρια». Οι Κούρδοι όμως στο μανάβικο ήταν καλά ενημερωμένοι σχετικά με τη δολοφονία αλλά και με τις ανακρίσεις που έγι­ ναν μετά. Ίσως γι ' αυτό το λόγο δεν μας πολυσυμπάθησαν. Ο καλόκαρδος σερβιτόρος του Μπαϊράμ Κεμπάπ Χάους εί­ χε ακούσει τους πυροβολισμούς εκείνο το βράδυ γύρω στις δώδεκα, ενώ καθάριζε τα τραπέζια από φορμάικα με το ίδιο βρόμικο πανί που κρατούσε και τώρα στο χέρι του. Π ερίμενε λίγο και μετά βγήκε έξω ' ήταν ο τελευταίος άνθρωπος που εί­ χε δει ο Κα στη ζωή του. Β γήκα από το κεμπαπτσίδικο και προχώρησα γρήγορα προς την πρώτη στοά που είδα μπροστά μου. Βγήκα από την άλλη μεριά της στοάς, στην πίσω αυλή ενός σκοτεινού κτιρίου. Ο Ταρκούτ μου έδειξε κάτι σκάλες, κατεβήκαμε δυο ορόφους, περάσαμε μια πόρτα και βρεθήκαμε σ ' έναν εφιαλτικό, τερά­ στιο χώ ρο, που απ ' ό,τι κατάλαβα ήταν κάποτε αποθήκη . Ένας υπόγειος κόσμος ήταν εδώ ' άρχιζε από το κτίριο κι έφτανε μέχρι το απέναντι πεζοδρόμιο του πιο πάνω δ ρόμου. Από τα στρωμένα χαλιά κι από τον κόσμο που είχε μαζευτεί για τη βραδινή προσευχή, είχαν έρθει καμιά πενηνταριά άν­ θ ρωποι, κατάλαβα ότι ο χώρος χρησιμοποιούνταν σαν τζαμί. Όπως στις υπόγειες στοές στην Ι στανμπούλ, έ τσι κι εδώ υπήρχαν τριγύρω ένα σωρό βρόμικα και σκοτεινά καταστή­ ματα: είδα ένα κοσμηματοπωλείο που ούτε η βιτρίνα του δεν Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

411

άστραφτε, ένα μανάβη, σχεδόν νάνο, ακριβώς δίπλα του έναν πολυάσχολο χασάπη, ένα μπακάλικο που πουλούσε σουτζού­ κια· ο μπακάλης κοίταζε την τηλεόραση του καφενείου. Σε μια άκρη , κιβώτια με αναψυκτικά και χυμούς από την Τουρκία, τούρκικα μακαρόνια και κονσέρβες, ένας πάγκος με θ ρησκευ­ τικά βιβλία για πούλημα κι ένα καφενείο που είχε περισσότε­ ρο κόσμο απ ' το τζαμί. Το καφενείο ήταν γεμάτο πυκνό κα­ πνό από τσιγάρα. Ένα σωρό κουρασμένοι άντρες είχαν καρ­ φώσει το βλέμμα στην τηλεόραση που έπαιζε μια τούρκικη ταινία. Κάτι τεράστια πλαστικά μπιτόνια τροφοδοτούσαν με νερό τις βρύσες σε μια άκρη όπου πήγαιναν να πλυθούν για την προσευχή κάτι λίγοι απ' τους πελάτες του καφενείου. « τα μπαϊράμια και τις Π αρασκευές μαζεύοντ ' εδώ για την προ­ σευχή περίπου δύο χιλιάδες άτομα», είπε ο Τ αρκούτ μπέη. «Γεμίζουν τις σκάλες, την αυλή πίσω». Απλώς για να κάνω κά­ τι, πήρα από τον πάγκο με τα βιβλία το περιοδικό ΤεμπλίΥ. Λίγο αργότερα καθόμασταν σε μια μπιραρία τύπου «πα­ λαιού Μονάχου», ακριβώς πάνω από το τζαμί. «Είναι το τζα­ μί των Σουλεϊμαντζήδων», είπε ο Τ αρκούτ Ολτσούν δείχνο­ ντας το υπόγειο. «Είναι θρησκόληπτοι, αλλά δεν έχουν σχέση με την τρομοκρατία. Δεν τα βάζουν με το κράτος της Τ ουρ­ κικής Δη μοκρατίας όπως οι Εθνικόφρονες ή οι οπαδοί τού Τζεμαλετίν Καπλαντζί». Π ρέπει να τον ενόχλησε η αμφιβο­ λία που είδε στο βλέμμα μου κι ο τρόπος που ξεφύλλιζα το πε­ ριοδικό ΤεμπλίΥ' σαν να περίμενα να βρω εκεί μέσα την άκρη του νήματος, γιατί άρχισε να μου διηγείται όλα όσα ήξερε σχε­ τικά με τη δολοφονία του Κα, όσα είχε μάθει από την αστυ­ νομία και τον Τύπο. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

412

ΟΡΧΑ Ν ΠΑΜΟΥΚ

Σαράντα δύο μέρες πρ ιν, το πρώτο Σάββατο του καινούρ­ γι ου χρόνου, στι ς 11 :30 τη νύχτα, ο Κα είχε γυρίσε ι από μ ι α πο ιητι κή βραδ ι ά στο Αμβούργο. Μ ετά το εξάωρο ταξίδ ι με τρένο, αντί να βγει από τη νότια έξοδο του σταθμού και κό­ βοντας δρόμο από το στενό να πάε ι στο σπίτι του κοντά στην Γκουτλό ιτστρασε, πήγε προς την αντίθετη κατεύθυνση, στην Κάι ζερστρασε, όπου χασομέρησε γι α είκοσι πέντε περίπου λεπτά ανάμεσα στους εργένηδες, τους τουρίστες, τους μεθυ­ σμένους, τα πορνομάγαζα που ήταν ακόμη ανο ι χτά και τι ς πουτάνες που περίμεναν πελάτη . Έπε ι τα από μ ι σή ώρα έστρι ψε δεξι ά μετά το Δι εθνές Κέντρο Σεξ και πυροβολήθη­ κε στη Μίνχενερστρασε μόλι ς πέρασε απέναντ ι στο πεζο­ δρόμι ο. Είναι πολύ πι θανό, πρ ιν πάε ι σπίτι , να ήθελε ν ' αγο­ ράσει μανταρίνια από το μανάβ ι κο Γκι ουζέλ Αντάλια δυο μα­ γαζι ά παρακάτω. Είναι το μόνο μανάβ ι κο στην περ ιοχή που μένε ι ανο ιχτό μέχρ ι τα μεσάνυχτα, κ ι ο μανάβης θυμάται ότι ο Κα πήγαινε τη νύχτα κ ι αγόραζε μανταρίνι α. Η αστυνομία δεν είχε βρε ι κανέναν αυτόπτη μάρτυρα. Ο σερβιτόρος στο Μπαϊράμ Κεμπάπ Χάους είχε ακούσε ι τους πυροβολι σμούς, αλλά στο μαγαζί είχε πολύ θόρυβο και με την τηλεόραση ανο ιχτή δεν είχε προσέξε ι πόσοι ήταν. Από τα θο­ λά παράθυρα της μπι ραρίας πάνω από το τζαμί δεν έβλεπες εύκολα έξω . Η αστυνομία υποψ ι άστηκε το μανάβη από τον οποίο ο Κα υποτίθεται ότι θα πήγαινε ν' αγοράσε ι μανταρίνι α, επε ι δή έλεγε ότ ι δεν είχε ι δέα γι α όσα έγιναν. Τ ον κράτησε μ ια νύχτα και μετά τον άφησε ελεύθερο χωρίς να βρεθεί άκρη. Μ ι α πουτάνα, ένα δρόμο παρακάτω, που περίμενε πελάτη καπνίζοντας, είπε πως την ίδια ώρα είδε έναν τύπο κοντό, με Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

413

μαύρο παλτό, μελαχρινό, που θα μπορούσε να είναι Τούρκος, να τρέχει προς την Κάιζερστρασε, δεν μπορούσε όμως να τον περιγράψει με περισσότερες λεπτομέρειες. Το νοσοκομειακό, κι ενώ ο Κα ήταν πεσμένος στο πεζοδρόμιο, το κάλεσε ένας Γερμανός που συμπτωματικά είχε βγει στο μπαλκόνι του, αλ­ λά ούτε αυτός είχε δει κάποιον. Η πρώτη σφαίρα είχε μπει πίσω από το κεφάλι του Κα κι είχε βγει από το αριστερό του μάτι. Οι άλλες δύο είχαν κομματιάσει τις φλέβες γύρω από την καρδιά και τους πνεύμονες, γεμίζοντας αίματα το γκρίζο παλτό του στο ύψος του στήθους, εκεί που είχαν βγει. «Για να είναι χτυπημένος από πίσω, πρέπει να τον πυρο­ βόλησε κάποιος που τον παρακολουθούσε», είπε ο ηλικιωμέ­ νος, φλύαρος αστυνομικός που είχε ασχοληθεί με την υπόθε­ ση . Ίσως τον παρακολουθούσε από το Αμβούργο. Η αστυ­ νομία ερευνούσε κι άλλα κίνητρα: σεξουαλική ζήλια, πολιτικές διαφορές μεταξύ Τούρκων και τέτοια πράγματα. Ο Κα δεν είχε καμιά σχέση με τον υπόγειο κόσμο γύρω από το σταθμό . Οι μαγαζάτορες που τους έδειξαν τη φωτογραφία του είπαν στην αστυνομία ότι κάπου κάπου τον έβλεπαν να πηγαίνει στα πορνομάγαζα, να μπαίνει στα μικρά δωμάτια όπου προ­ βάλλονται ταινίες πορνό. Αλλά δεν υπήρχε καμιά μαρτυρία, ούτε σωστή ούτε λάθος, και καμιά πίεση από τον Τ ύπο ή από ισχυρούς κύκλους για «να βρεθεί ο δολοφόνος», κι έτσι μετά από λίγο καιρό η αστυνομία εγκατέλειψε την έρευνα. Ο ηλικιωμένος αστυνομικός έδινε την εντύπωση ότι προτι­ μούσε να ξεχαστεί η υπόθεση παρά να συνεχιστούν οι ανακρί­ σεις, συναντούσε τους γνωστούς του Κα και κατά τη διάρκεια των ανακρίσεων μιλούσε πιο πολύ για τον εαυτό του παρά για Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

414

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

τον Κα. Πάντως απ ' αυτόν τον ανοιχτόκαρδο, τουρκόφιλο αστυνομικό είχε μάθει ο Ταρκούτ Ολτσούν για την ύπαρξη δύο γυναικών στη ζωή του Κα οκτώ χρόνια πριν πάει στο Καρς. Έγραψα στο σημειωματάριό μου με προσοχή τα τηλέφωνα των δύο γυναικών, μιας Τουρκάλας και μιας Γερμανίδας. Αφότου γύρισε από το Καρς, ο Κα δεν είχε σχέση με καμιά γυναίκα. Μες στο χιόνι, χωρίς να μιλάμε, γυρίσαμε στο σπίτι του Κα, όπου συναντήσαμε τη μεγαλόσωμη, χαριτωμένη και γκρινιάρα σπιτονοικοκυρά του. Ξεκλειδώνοντας τον τελευταίο όροφο του κρύου, παλιού κτιρίου που μύριζε κάπνα, μας είπε θυμωμένη πως το διαμέρισμα θα νοικιαζότανε και πως αν δεν μαζεύαμε και δεν καθαρίζαμε τη σαβούρα, θα τα πετούσε όλα έξω. Βούρκωσα όταν μπήκα στο μικρό, χαμηλοτάβανο, σκοτεινό διαμέρισμα όπου ο Κα είχε περάσει οκτώ χρόνια από τη ζωή του, και μύρισα τη μο­ ναδική μυρωδιά του που ήξερα απ' τα παιδικά μου χρόνια. Μυ­ ρωδιά που έβγαινε από τα μάλλινα πουλόβερ που του έπλεκε η μητέρα του, τη σχολική του τσάντα, το δωμάτιό του όταν πή­ γαινα στο σπίτι του· νόμιζα πως ήταν από ένα τούρκικο σαπού­ νι, που ποτέ δεν έμαθα ούτε ρώτησα να μάθω τη μάρκα του. Τ α πρώτα χρόνια στη Γερμανία ο Κα είχε κάνει το χαμάλη στην αγορά, το μεταφορέα, το δάσκαλο αγγλικών και τουρκι­ κών, τον μπογιατζή . Όταν χαρακτηρίστηκε κι επίσημα «πο­ λιτικός εξόριστος» κι άρχισε να παίρνει «μ ισθό πρόσφυγα», απομακρύνθηκε από τους κομμουνιστές του τουρκικού «σπι­ τιού του λαού», όπου κι έβρισκε αυτές τις δουλειές. Οι εξόρι­ στοι Τούρκοι κομμουνιστές θεωρούσαν τον Κα ι διαίτερα εσω­ στρεφή και «μπουρζουά». Τα τελευταία δώδεκα χρόνια η ανά­ γνωση ποιημάτων στις δημοτικές βιβλιοθήκες, στα πολιτιDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝ Ι

415

στικά ιδρύματα και στους τουρκικούς συλλόγους αποτελούσε τη δεύτερη πηγή εισοδήματος γι ' αυτόν. Αν οι αναγνώσεις αυ­ τές, στις οποίες πήγαιναν μόνο Τούρκοι, ήταν τρεις το μήνα (ο αριθμός τους σπάνια περνούσε τις είκοσι το χρόνο), του απέ­ φεραν πεντακόσια μάρκα. Μ' αυτά και με τα τετρακόσια που ήταν ο μισθός του ως πρόσφυγα, μπορούσε κι έβγαζε το μήνα, όμως αυτό δεν γινόταν συχνά. Οι καρέκλες ήταν σπασμένες, τα σταχτοδοχεία παλιά, η ηλεκτρική σόμπα σκουριασμένη. Στην αρχή, επειδή είχα εκνευριστεί κιόλας που η σπιτονοικο­ κυρά μάς είχε πιάσει από τα μούτρα, σκέφτηκα να βάλω στο μπαούλο και σε κάτι σάκους που είχε στο δωμάτιό του, για να τα πάρω μαζί μου, όλα τα πράγματα του φίλου μου, το μαξι­ λάρι που κρατούσε τη μυρωδιά απ ' τα μαλλιά του, τη ζώνη και τη γραβάτα του που τα θυμόμουν απ ' το λύκειο, τα Bally πα­ πούτσια του με τις τρύπιες μύτες, που, όπως μου είχε γράψει σ ' ένα γράμμα του, τα φορούσε στο σπίτι «για παντόφλες», την οδοντόβουρτσά του και το βρόμικο ποτήρι όπου την έβαζε, τα τριακόσια πενήντα περίπου βιβλία του, την παλιά τηλεόρασή του , ένα βίντεο που ποτέ δεν μου έγραψε πως είχε, τα φθαρ­ μένα πουκάμισα και το σακάκι του, τις πιτζάμες του, αγορα­ σμένες πριν από δεκαοχτώ χρόνια στην Τ ουρκία. Έχασα όμως την ψυχραιμία μου όταν δεν βρήκα στο γραφείο του αυτό που έλπιζα να βρω και που μόλις μπήκα στο δωμάτιο κατάλαβα ότι γι ' αυτό είχα πάει στη Φ ρανκφούρτη. Σ' ένα από τα τελευταία γράμματα που μου είχε στείλει από τη Φ ρανκφούρτη ο Κα, μου έγραφε χαρούμενος ότι με­ τά από προσπάθεια τεσσάρων χρόνων είχε τελειώσει την και­ νούργια συλλογή ποιημάτων του. Ο τίτλος της ήταν Χιόνι. Τα Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

416

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

πιο πολλά ποιήματα ήταν γραμμένα στο Καρς, σ' ένα πράσι­ νο τετράδιο, μετά από «ξαφνικές» εμπνεύσεις. Όταν γύρισε από το Καρς, ένιωσε ότι το βιβλίο είχε ένα δικό του ρυθμό, «βαθύ και μυστηριακό», που δεν το είχε συνειδητοποιήσει ού­ τε ο ίδιος. Τ α τέσσερα τελευταία χρόνια του στη Φ ρανκ­ φούρτη τα είχε περάσει συμπληρώνοντας τα κενά των ποιη­ μάτων του. Ή ταν ένας βασανιστικός, ψυχοφθόρος αγώνας αυτός, επειδή τους στίχους, που στο Καρς του έρχονταν τό­ σο εύκολα σαν να τους ψιθύριζε κάποιος στ' αυτί του, εκεί στη Φ ρανκφούρτη δεν τους άκουγε καθόλου. Αυτή ήταν η αιτία που προσπάθησε να βρει την κρυφή λο­ γική του βιβλίου, κι ακολουθώντας τη λογική αυτή συμπλήρω­ σε τα κενά. Στο τελευταίο του γράμμα μου έγραφε ότι επιτέ­ λους είχε τελειώσει, ότι την πρώτη δοκιμαστική ανάγνωση, για να δει το αποτέλεσμα, θα την έκανε στις γερμανικές πόλεις, κι όταν αποφάσιζε ότι όλα ήταν όπως πρέπει, θα δακτυλογρα­ φούσε τα μέχρι τότε γραμμένα στο πράσινο τετράδιο ποιήμα­ τά του και θα μου ταχυδρομούσε ένα αντίγραφο για μένα κι ένα για τον εκδότη του στην Ι στανμπούλ. Θ α 'θελα να γράψω, με ρωτούσε, δυο λόγια για το οπισθόφυλλο πριν δώσω στον εκδότη και κοινό μας φίλο Φ αχίρ το αντίγραφό του ; Το ασυνήθιστα τακτικό για ποιητή γραφείο του Κα έβλεπε τις χαμένες στο χιόνι και στο σκοτάδι του απόβραδου στέγες της Φ ρανκφούρτης. Στο δεξιό μέρος τού σκεπασμένου με πράσινη τσόχα γραφείου ήταν τα τετράδια με τα σχόλιά του για τις μέρες που πέρασε στο Καρς και για τα ποιήματα που έγραψε εκεί, στο αριστερό τα βιβλία και τα περιοδικά που διά­ βαζε εκείνο τον καιρό . Μια μπρούντζινη λάμπα κι ένα τηλέDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

417

φωνο είχαν τοποθετηθεί σε ίσες αποστάσεις από μια φαντα­ στική γραμμή στη μέση ακριβώς του γραφείου . Κοίταξα με αγωνία στα συρτάρια, ανάμεσα στα βιβλία και στα τετράδια, στη συλλογή του με αποκόμματα εφημερίδων που διατηρούσε κι αυτός όπως πολλοί Τούρκοι στην εξορία, στην ντουλάπα του, στο κρεβάτι του, στα μικρά ντουλάπια στην κουζίνα και στο μπάνιο, στο ψυγείο και στο μικρό σάκο για τ ' άπλυτα, οπουδήποτε μέσα στο σπίτι θα χωρούσε ένα μικρό τετράδιο. Δεν μπορούσα να πιστέψω ότι το τετράδιο είχε χαθεί, κι ενώ ο Ταρκούτ Ολτσούν κοίταζε καπνίζοντας τη χιονισμένη Φ ρανκ­ φούρτη, εγώ έψαχνα απ ' την αρχή εκεί που είχα ήδη ψάξει . Αν δεν ήταν στον ταξιδιωτικό σάκο που είχε πάρει μαζί του στον Αμβούργο, τότε ήταν εδώ, πρέπει να το είχε αφήσει στο σπίτι. Ο Κα δεν αντέγραφε ποτέ κανένα ποίημα αν δεν είχε ολοκληρώσει τη συλλογή του, το θεωρούσε γρουσουζιά, κι όπως μου είχε γράψει, την είχε ολοκληρώσει τη συλλογή του. Μετά από δυο ώρες, αντί να παραδεχτώ ότι το πράσινο τε­ τράδιο με τα ποιήματα που ο Κα είχε γράψει στο Καρς είχε χαθεί, πίστεψα πως αυτό, ή τουλάχιστον τα ποιήματα, ήταν κάπου πολύ κοντά μου, όμως από την αγωνία μου δεν τα ' βλε­ πα. Τη στιγμή που η σπιτονοικοκυρά χτυπούσε την πόρτα, γέμ ι ζα κάθε πλαστική σακούλα που έβρισκα με τα τετράδια που ήταν στο τραπέζι και στα συρτάρια, με κάθε χαρτί γραμ­ μένο με το γραφικό χαρακτήρα του Κα. Τις παρατημένες κο­ ντά στο βίντεο κασέτες με τις πορνοταινίες (απόδειξη ότι ο Κα δεν είχε δεχτεί επισκέψεις) τις έριξα σε μια σακούλα τού Κάουφχοφ. Σαν ταξιδιώτης που πριν φύγει για μακρινό τα­ ξίδι παίρνει μαζί του γι ' αναμνηστικό ένα αντικείμενο της καDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

418

ΟΡΧΑΝ Π Α Μ ΟΥΚ

θη μερινής του ζωής, άρχισα να ψάχνω για να βρω να πάρω κάτι από τον Κα. Αλλά μ ' έπιασε όπως πάντα μια κρίση ανα­ ποφασιστικότητας κι έριξα με πάθος συλλέκτη στις σακούλες όχι μόνο το σταχτοδοχείο, τα τσιγάρα, το μαχαίρι που χρη­ σιμοποιούσε για χαρτοκόπτη, το ρολόι στο προσκέφαλό του, το ξεφτισμένο πουλόβερ που, επειδή το φορούσε είκοσι πέντε χρόνια τώρα τις χειμωνιάτικες νύχτες πάνω από τις πιτζάμες, είχε τη μυρωδιά του, και τη φωτογραφία που είχε τραβήξει στη σκάλα του Ν τολμάμπαχτσε με την αδερφή του, αλλά και τις φορεμένες του κάλτσες, το αχρησιμοποίητο μαντίλι που βρήκα στην ντουλάπα του, τα πιρούνια του, ακόμα κι ένα πα­ κέτο από τσιγάρα που βρήκα στο σκουπιδοτενεκέ του. Σε μια από τις τελευταίες μας συναντήσεις στην Ι στανμπούλ ο Κα με είχε ρωτήσει ποιο θα ήταν το επόμενο μυθιστόρημά μου κι εγώ του είχα μιλήσει για την πλοκή τού Μουσείοv Τ1Jς Αθωό­ τψας, που έκρυβα μ ' επιμέλεια απ ' τους άλλους. Αμέσως μόλις μ' άφησε ο ξεναγός μου κι ανέβηκα στο δωμά­ τιο του ξενοδοχείου, άρχισα να σκαλίζω τα πράγματα του Κα. Κι ας είχα αποφασίσει να ξεχάσω για κείνο το βράδυ το φίλο μου, μιας και δεν υπήρχε άλλος τρόπος να γλιτώσω από την καταλυ­ τική στενοχώρια που μου προκαλούσε. Πρώτα έριξα μια ματιά στις κασέτες με τις πορνοταινίες. Στο δωμάτιο του ξενοδοχείου δεν είχε βίντεο, από τις χειρόγραφες όμως σημειώσεις του φίλου μου πάνω στις κασέτες κατάλαβα πως έδειχνε ι διαίτερο ενδια­ φέρον για μια Αμερικανίδα πορνοστάρ που τη λέγανε Μελίντα. Άρχισα να διαβάζω και τα τετράδια στα οποία ο Κα σχο­ λίαζε τα ποιήματα που είχε γράψει στο Καρς. Γ ιατί μου είχε κρύψει το φόβο και τον έρωτα που είχε ζήσει στο Καρς ; Την Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧlOΝΙ

419

απάντηση τη βρήκα στα σαράντα περίπου ερωτικά γράμματα που είχα βρει στα συρτάρια κι είχα ρίξει στις σακούλες. Απευ­ θύνονταν όλα στην Ιπέκ, κανένα δεν είχε ταχυδρομηθεί κι άρ­ χιζαν όλα με την ίδια πρόταση: « Ψυχή μου, σκέφτηκα πολύ αν έπρεπε να σου τα γράψω όλ' αυτά». Σε κάθε γράμμα αναφερό­ ταν σε μια διαφορετική ανάμνηση από το Καρς, σε μια διαφο­ ρετική, θλιβερή, πονεμένη λεπτομέρεια σχετικά με τον έρωτά τους, έγραφε μια-δυο παρατηρήσεις που συνοψίζανε τη μίζερη ζωή του στη Φ ρανκφούρτη . (Μου είχε γράψει κι εμένα για ένα κουτσό σκυλί που είχε δει στο πάρκο Φον-Μπέτμαν και για τα άθλια τσίγκινα τραπέζια του Ε βραϊκού Μουσείου.) Κανένα από τα γράμματα δεν ήταν διπλωμένο, που σημαίνει ότι ο Κα ούτε σε φάκελο δεν είχε αποφασίσε ι να τα βάλει. Σ ' ένα γράμμα ο Κα είχε γράψει : «Με μια σου λέξη, έρχο­ μαι». Σ' ένα άλλο : «Δεν θα γυρίσω ποτέ στο Καρς, επειδή δεν επιτρέπω να με παρεξηγήσεις κι άλλο». Ένα γράμμα αναφε­ ρόταν σε κάποιο χαμένο ποίημα, ένα άλλο έδινε στον αναγνώ­ στη την εντύπωση πως ήταν απάντηση σε γράμμα της Ιπέκ. «Τι κρίμα που παρεξήγησες και το γράμμα μου», της έγραφε. Ε κείνο το βράδυ, επειδή έψαξα όλο το υλικό που άδειασα από τις σακούλες στο πάτωμα και στο κρεβάτι του δωματίου μου, ήμουν σίγουρος ότι η Ι πέκ δεν του είχε γράψει ούτε ένα γράμ­ μα. Τη ρ ώτησα μετά από πολλές εβδομάδες, όταν πήγα στο Καρς, και μου απάντησε ότι δεν του είχε γράψει ποτέ. Τότε γιατί ο Κα στα γράμματά του, που ήξερε, ακόμη κι όταν τα έγραφε, ότι δεν θ α τα ταχυδρομούσε, προσποιούνταν πως απαντούσε σε γράμμα της ; Ίσως έχουμε φτάσει στην καρδιά της ιστορίας μας. Είναι Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

420

ΟΡΧΑ Ν ΠΑ Μ Ο Υ Κ

δυνατό, και σ ε ποιο βαθμό , να καταλάβουμε τον πόνο, τον έρωτα κάποιου ; Πόσο καταλαβαίνουμε αυτούς που ζουν με περισσότερες ελλείψεις απ ' τι ς δικές μας, με πιο έντονα αι­ σθήματα μειονεξίας, μ ε πιο πολύ πόνο ; Εάν «καταλαβαίνω» θα πει «βάζω τον εαυτό μου στη θέση αυτού που είναι διαφο­ ρετικός από μένα», τότε οι πλούσιοι του κόσμου, οι δικαστές, καταλαβαίνουν τους δύσμοιρους που ζουν στο περιθώριο ; Ο μυθιστοριογράφος Ορχάν σε ποιο βαθμό μπορεί να δει το σκο­ τάδι της δύσκολης και πονεμένης ζωής του ποιητή φίλου του ; «Πέρασα όλη μου τη ζωή με την έντονη αίσθηση της έλ­ λειψης και της απώλειας, υποφέροντας σαν τραυματισμένο ζώο. Αν δεν σ ' αγκάλιαζα τόσο σφιχτά, ίσως να μη σε θύμωνα στο τέλος, κι ίσως να μη γύριζα εκεί απ ' όπου άρχισα, έχοντας χάσει την ισορροπία που πέτυχα μέσα σ ε δώδεκα χρόνια», έγραφε ο Κα. «Τώρ α νι ώθω πάλι μέσα μου την ίδ ια ανυπό­ φορη αίσθηση της απώλειας και της εγκατάλειψης και ματώ­ νω από παντού. Καμιά φορά σκέφτομαι ότι αυτό που μου λεί­ πε ι δεν είσαι μόνο εσύ, είναι όλος ο κόσμος», της έγραφε. Τ α διάβαζα αυτά, αλλά πόσο τα καταλάβαινα ; Όταν ψιλομέθυσα με τα ουίσκι που ήπια από το μίνιμπαρ του δωματίου μου, βγήκα αργά τη νύχτα και περπάτησα προς την Κάιζερστρασε για να βρω τη Μελίντα. Ε ίχε μεγάλα, πολύ μεγάλα μάτια στο χρώμα της ελιάς, λυ­ πημένα, κάπως λοξά. Άσπρη επιδερμίδα, μακριά πόδια, χε ί­ λη σαν κεράσια, όπως θα τα περιέγραφαν οι ποιητές τής Οθωμανικής αυλής, μικρά αλλά γεμάτα . Ή ταν αρκετά δ ιά­ ση μη : στο τμήμα με τις βιντεοκασέτες του Διεθνούς Κέντρου Σεξ, ανοιχτού όλο το εικοσιτετράωρο, μετά από εικοσάλεπτη Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

421

έρευνα βρήκα έξι ταινίες μ ε τ ' όνομά της. Π ολύ αργότερα, βλέποντας αυτές τις βιντεοκασέτες που πήρα μαζί μου στην l στανμπούλ, κατάλαβα τι ήταν αυτό που του άρεσε στη Με­ λίντα, τι είχε αγγίξει τον Κα. Ό σο άσχημος και άξεστος κι αν ήταν ο άντρας που η Μελίντα γονάτιζε ανάμεσα στα πόδια του, ενώ αυτός βογκούσε έχοντας σχεδόν λιποθυμήσει απ ' την ηδονή , στο χλομό της πρόσωπο έβλεπες μια μητρική έκ­ φραση αληθινής στοργής. Ό σο προκλητική ήταν ντυμένη (σαν φιλόδοξη επιχειρηματίας, σαν νοικοκυρά που είχε πα­ ράπονα από τον αυταρχικό σύζυγό της, σαν ζωηρή αεροσυ­ νοδός) , άλλο τόσο εύθραυστη κι ευάλωτη έδειχνε γυμνή . Όπως κατάλαβα αργότερα, αμέσως μόλις πήγα στο Καρς, τα μεγάλα μάτια της, το γερό, καμπυλόγραμμο σώμα της, κάτι στη συμπεριφορά της, θύμιζαν πολύ την l πέκ. Λέγοντας ότι τα τελευταία τέσσερα χρόνια της ζωής του ο φίλος μου περνούσε τον περισσότερο χρόνο του βλέποντας τέτοιες κασέτες, ξέρω ότι θα προκαλέσω την οργή αυτών που επιμένουν να βλέπουν στον Κα τον άψογο, ευσεβή ποιητή . Καθώς τριγύριζα στο Διεθνές Κέντρο Σεξ, ανάμεσα σε άντρες μοναχικούς σαν φαντάσματα, για να βρω κι άλλες κασέτες της Μελίντα, σκέφτηκα ότι το μόνο πράγμα που ενώνει τους ταλαίπωρους άντρες του κόσμου είναι οι πορνοταινίες που βλέπουν γεμάτοι ενοχές, αποτραβηγμένοι στη γωνιά τους. Όσα έχω δει στη Νέ α Υόρκη, στους κινηματογράφους τής 42ης οδού, στην Κάιζερστρασε της Φ ρανκφούρτης, στους κι­ νηματογράφους στα στενά πίσω από το Μπέγιογλου, απο­ δεικνύουν πως όταν οι ταλαίπωροι αυτοί άντρες βλέπουν πορ­ νοταινίες, μ ' ένα αίσθημα ντροπής, αθλιότητας κι αποπροDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

422

ΟΡΧΑ Ν Π Α Μ ΟΥ Κ

σανατολ ισμού, αποφεύγοντας να κοιταχτούν στα δ ιαλείμμα­ τα στις άθλιες αίθουσες αναμονής των κινηματογράφων, μοιά­ ζουν τόσο πολύ μεταξύ τους, που μπορούν ν ' αχρηστέψουν όλες τι ς εθνι κ ιστι κές προκαταλήψει ς και τι ς ανθρωπολογι κές θεωρίες. Μ ε τι ς κασέτες της Μελίντα στη μαύρη πλαστι κή σακούλα, βγήκα από το Δ ι εθνές Κέντρο Σεξ και γύρ ισα πίσω στο ξενοδοχείο μου, περπατώντας στους άδε ι ους δρόμους, κάτω από τις χοντρές νι φάδες του χι ονι ού. Στο ψευτομπάρ στο λόμπι του ξενοδοχείου ήπια άλλα δυο ουίσκι και περίμενα να με πι άσουν κο ιτάζοντας απ' το παρά­ θυρο το χι όνι . Απόψε, έλεγα, αν ζαλι στώ πρ ιν ανέβω στο δω­ μάτιό μου, δεν θα σκεφτώ τη Μελίντα ή τα τετράδ ι α του Κα. Μόλι ς μπήκα όμως στο δωμάτι ο, έπιασα ένα από τα τετράδι ά του, ξάπλωσα στο κρεβάτι μου κ ι άρχι σα να δ ι αβάζω. Μετά από τρει ς-τέσσερ ις σελίδες εμφανίστηκε μπροστά μου αυτή η Λ νιφάδ α τουΟχι ονιού. Γ

Α

ΙΚ Η

Η φιλία

υτοκτονία και εξουσία

.

/

Ι;

Η ανθρωπότητα ' και τ αστέρια ....-

Α ΙΑ Α Φ ΝΤ Σ

-. Θα γίνω ευτυχισμένος

MNHMH ---- ��.... ......��--- MNHMH Δρόμοι ονείρων .--

-- ο

' \

Τσ κουτί με τις σοκολάτες . ---

Λ Ο Γ

Αδιέξοδα, Δυσκολίες

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Ι

Κ Η

Νύχτα επανάστασης

30

Πότε θα ξαναβρεθούμε; ΣιJντoμrι ευτυχία Ο Κα και η Ιπέκ, αφού έκαναν έρωτα, έμειναν για λίγο στο κρεβάτι αγκαλιασμένοι, ακίνητοι. Ο κόσμος ήταν τόσο σιω­ πηλός κι ο Κα τόσο ευτυχισμένος, που το διάστημα αυτό του φάνη κε ατέλειωτο. Γ ι ' αυτό και μόνο το λόγο τον έπιασε ανυπομονησία, πετάχτηκε απ' το κρεβάτι και κοίταξε έξω απ ' το παράθυρο. Αργότερα θα σκεφτόταν ότι η απέραντη αυτή σιωπή ήταν η πιο ευτυχισμένη στιγμή της ζωής του και θ' αναρωτιόταν γιατί άφησε την αγκαλιά της Ι πέκ και τε­ λείωσε τη μοναδική στιγμή ευτυχίας του. Βι αζόμουν, θα ήταν η απάντηση, λες και κάπου έξω απ' το παράθυρο, στο χιονισμένο δρόμο, θα γινόταν κάτι που έπρεπε να το προ­ λάβει. Ό μως έξω απ' το παράθυρο υπή ρχε μόνο το χιόνι που έπεφτε. Το ηλεκτρικό ρεύμα ήταν ακόμη κομμένο, αλλά το φως από ένα αναμμένο κερί στην κουζίνα στον κάτω όροφο φώτιζε από το παγωμένο τζάμι του παραθ ύρου, με ανοιχτό πορτοκαλί χρώμα, τις νιφάδες του χιονιού που πέφτανε πολύ Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

424

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

αργά. Π ολύ αργότερα ο Κα θα σκεφτόταν ότι είχε συντομεύ­ σει την πιο όμορφη στιγμή της ζωής του επειδή δεν άντεχε την ευτυχία. Αν και στην αρχή, καθώς βρισκόταν στην αγκα­ λιά της l πέκ, δ εν ήταν τόσο ευτυχισμένο ς ένιωθε πολύ ή ρε­ μος μέσα του, κάτι που τώρα του φαινόταν τόσο φυσικό, ώστε λες κι ε ίχε ξεχάσει πως μέχρι τότε περνούσε τη ζωή του μ ' ένα αίσθη μα μεταξύ πανικού και πόνου. Η η ρεμία αυτή έμοιαζε με τη σιωπή πριν από την έμπνευση, όμως πριν από το ποίη­ μα βλέπεις το νόη μα του κόσμου ολόγυμνο, νιώθεις ενθου­ σιασμό. Στις στιγμές της ευτυχίας του με την l πέκ, μέσα του δεν υπήρχε παρόμοια διαύγεια ' υπήρχε αθωότητα, απλή, παι­ δική : ήταν λες και μπορούσε να μιλήσει για το νόημα του κό­ σμου σαν παιδί που μαθαίνει τώρα τις λέξεις. Θ υμήθηκε ένα προς ένα όσα είχε διαβάσει το απόγευμα στη βιβλιοθήκη για τη δομή της νιφάδας του χιονιού. Είχε πά­ ει στη βιβλιοθήκη για να είναι έτοιμος σε περίπτωση που του ερχόταν έμπνευση για άλλο ένα ποίη μα για το χιόνι. Όμως τώρα το μυαλό του δεν ήταν στην ποίηση . Π αρομοίαζε το παιδιάστικο εξαγωνικό σχήμα των νιφάδων του χιονιού, όπως το είχε δει στην εγκυκλοπαίδεια, με την αρμονία των ποιη­ μάτων που εμπνεόταν κ ι έγραφε το ένα μετά το άλλο, όπως η μια μετά την άλλη πέφτανε πάνω του οι νιφάδες του χιο­ νιού. Ή ταν η στιγμή που αποφάσισε πως τα ποιήματά του έπρεπε να δείχνουν προς την κατεύθυνση ενός βαθιά κρυμ­ μένου νοήματος. «Τι κάνεις εκεί;» ρώτησε ακριβώς τότε η l πέκ. «Κοιτάζω το χιόνι, ψυχή μου». Ένιωθε ότι η l πέκ είχε καταλάβει πως στη γεωμετρική δο Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

425

μή του χιονιού έβλεπε, εκτός απ' την ο μορφιά, κι ένα άλλο νόημα, αν και κάπου μες στο μυαλό του ήξερε ότι αυτό ήταν αδύνατο . Η l πέκ έδειχνε ενοχλημένη που ο Κα ενδιαφερό­ ταν για κάτι άλλο πέρα απ' αυτήν. Του άρεσε αυτό, γιατί ένιω­ θε άοπλος μπροστά της, επειδή την ήθελε πολύ. Κατάλαβε ότι ο έρωτας του είχε δώσει λίγη δύναμη. «Τι σκέφτεσαι ; » ρώτησε η l πέκ. «Τη μητέρα μου», απάντησε ο Κα, και ξαφνικά κατάλαβε ότι δεν ήξερε γιατί το είπε αυτό, αφού το μυαλό του, παρ ' όλο που η μητέρα του είχε πεθάνει πρόσφατα, δεν ήταν σ ' εκεί­ νη . Πολύ αργότερα, όταν θα θυμόταν αυτή τη στιγμή, θα πρό­ σθετε ότι στο ταξίδι στο Καρς το μυαλό του ήταν όλο στη μη­ τέρα του. «Τη μητέρα σου ; » «Ένα βράδυ μού χάιδευε τα μαλλιά. Χιόνιζε κι εγώ κοίτα­ ζα απ' το παράθυρο» . «Ή σουν ευτυχισμένο παιδί; » «Όταν ο άνθ �'ωπoς είν ' ευτυχισμένος, δεν το καταλαβαί­ νει. Μετά από χρcγια κατέληξα πως όταν ήμουν παιδί, ήμουν ευτυχισμένος. Στην πραγματικότητα δεν ή μουν. Αλλά δεν ή μουν κι όσο δυστυχισμένος ή μουν μετά. Δεν μ ' ενδιέφερε η ευτυχία στα παιδικά μου χρόνια» . «Πότε άρχισε να σ' ενδιαφέρει ; » Ποτέ, θα 'θελε να πει ο Κα, αλλά δεν θα ήταν αλήθεια, άσε που θα μπορούσε να φανεί στα μάτια της κι ι διαίτερα επιθε­ τικός. Για μια στιγμή σκέφτηκε πως αν το 'λεγε, θα την εντυ­ πωσίαζε, όμως τώρα ζητούσε κάτι πολύ πιο βαθύ από κείνη, όχι απλά να της κάνει εντύπωση . Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

426

ΟΡΧΑΝ ΓlAMOYK

«Άρχισα να σκέφτομαι την ευτυχία όταν ή μουν τόσο πολύ δυστυχισμένος, που δεν μπορούσα να σκεφτώ τίποτ ' άλλο», είπε ο Κα . Μήπως δεν έπρεπε να το πει αυτό ; Μες στη σιω­ πή ένιωσε πως κάτι τον ανησυχούσε. Αν της μιλούσε για τη μοναξιά και τη φτώχεια του στη Φ ρανκφούρτη, πώς θα την έπειθε να την πάρει μαζί του εκεί; Έξω ο αέρας φύσηξε ανυ­ πόμονος και σκόρπισε το χιόνι. Ή ταν κι ο Κα ανυπόμονος, όπως την ώρα που σηκώθηκε απ ' το κρεβάτι' ένιωσε ακόμη πιο έντονα τη λαχτάρα της αναμονής και τον έρωτα που έκα­ νε την κοιλιά του να πονάει . Π ριν από λίγο ή ταν τόσο ευτυχι­ σμένος, που ακόμα κι η σκέψη ότι θα μπορούσε να χάσει αυ­ τή την ευτυχία τον τρέλαινε. Τώρα τη θέση της ευτυχίας έπαιρναν οι αμφιβολίες. Ήθ ελε να τη ρωτήσει, «Θ α έρθεις μαζί μου στη Φ ρανκφούρτη;», αλλά φοβόταν πως η l πέκ δεν θα του έδινε την απάντηση που περίμενε. Γύρισε στο κρεβάτι, την αγκάλιασε σφιχτά από πίσω. «Ένα μαγαζί στην αγορά παίζει τη " Ρ ομπέρτα " , ένα πολύ παλιό τραγούδι του Π επίνο ντι Κάπρι . Π ού το βρήκαν;» «Στο Καρς έχουν μείνει μερικές παλίές οικογένειες που δεν μπόρεσαν να εγκαταλείψουν την πόλψ , είπε η l πέκ. «Όταν πεθαίνουν οι γονείς, τα παιδιά πουλάνε τα έπιπλα και φεύ­ γουν. Τότε εμφανίζονται στην αγορά αντικείμενα που δεν ται­ ριάζουν με τη φτώχεια της πόλης. Παλι ά υπή ρχε ένας πα­ λιατζής, που κάθε φθινόπωρο ερχόταν από την l στανμπούλ και τ ' αγόραζε κοψοχρονιά. Τώρα πια ούτε αυτός έρχεται» . Για μια στιγμή ο Κα νόμισε πως ξαναβρήκε την ανείπωτη ευτυχία που ένιωθε πριν από λίγο, αν και η αίσθηση δεν ήταν η ίδια. Ο φόβος ότι δεν θα την ξαναζούσε μεγάλωσε ξαφνικά Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

427

μέσα του κι έγινε ανυπομονησία που παρέσυρε τα πάντα: κα­ τάλαβε έντρομος ότι δεν θα μπορούσε ποτέ να πείσει την lπέκ να πάει μαζί του στη Φ ρανκφούρτη . «Αγάπη μου, ή ρθε η ώρα να σηκωθώ», είπε η l πέκ . Δεν τον καθησύχασαν ούτε το « αγάπη μου» ούτε το γλυκό φιλί που του έδωσε πριν σηκωθεί. «Πότε θα ξαναβρεθούμε ; » «Ανησυχώ για τον πατέρα μου. Κι αν τους έχει παρακο­ λουθήσει η αστυνομία ; » «Κι εγώ ανησυχώ . . . » είπε ο Κα. «Θέλω όμως να ξέρω τώ­ ρα πότε θα ξαναβρεθούμε». «Ό ταν ο πατέρας μου είναι στο ξενοδοχείο, δεν υπάρχει περίπτωση να έρθω σ ' αυτό το δωμάτιο». «Μα τίποτα πια δεν είναι το ίδιο», είπε ο Κα. Και σκέφτη­ κε πάλι έντρομος πως για την l πέκ, που ντυνόταν ήρεμα στο σκοτάδι, αμίλητη, όλα θα μπορούσαν να είναι ίδια. «Να πάω σ ' ένα άλλο ξενοδοχείο, κι εκεί θα μπορείς να ' ρχεσαι» . Σιω­ πή, βασανιστική . Και πανικός, που τρεφόταν απ' τη ζήλια και την απόγνωση . Αυτά τα συναισθήματα τον κατακυρίευσαν. Σκέφτηκε πως η l πέκ είχε κι άλλον εραστή . Κάτι μέσα του τού θύμιζε πως ήταν απλά η συνηθισμένη ζήλια του άπειρου εραστή, όμως κάτι ακόμα πιο δυνατό τού έλεγε πως έπρεπε να σφίξει στην αγκαλιά του την Ιπέκ μ ' όλη του τη δύναμη και να επιτεθεί στα εμπόδια ανάμεσά τους. Έμεινε σιωπηλός κι ανα­ ποφάσιστος. Κατάλαβε πως ό,τι κι αν έλεγε ή έκανε βεβια­ σμένα για να την πλησιάσει πιο γρήγορα και πιο πολύ, θα τον έφερνε σε δύσκολη θέση . Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

31

Δεν είμαστε βλάκες, είμαστε φτωχοί Ημ υσΤΖ κ1 συyκένΤΡύJση στο ξενο αοχεΙο Α σΙa

Ένα παλιό ζευγάρι μάλλινα γάντια πήγε η Ζ αχιντέ την τε­ λευταία στιγμή στον αραμπά που θα οδηγούσε τον Τουργκούτ μπέη και την Καντιφέ στη μυστική συγκέντρωση στο ξενο­ δοχείο Ασία, κι ο Κα το πρόσεξε καθώς κοίταζε απ' το παρά­ θυρο περιμένοντας την Ιπέκ, αλλά στο σκοτάδι δεν κατάλα­ βε τι ήταν . Ο Τουργκούτ μπέη, αφού κοίταξε πολλή ώρα τα ρούχα του κι έψαξε επίμονα στην ντουλάπα του, για ν' απο­ φασίσει τι θα φορέσει στη συγκέντρω ση, άπλωσε στο κρεβά­ τι τα δυο σακάκια του, το μολυβί και το μαύρο, απομεινάρια της εποχής που δίδασκε, το τσόχινο καπέλο, που το φορού­ σε πάντοτε στις τελετές για τη γιορτή της Δημοκρατίας κι όταν πήγαινε για επιθεώρηση, και την καρό γραβάτα του, που όλ' αυτά τα χρόνια τη φορούσε μόνο για να παίξει ο γιος τής Ζαχιντέ. Όταν η Καντιφέ είδε ότι ο πατέρας της έκανε σαν ονειροπαρμένη γυναίκα που δεν ξέρει τι να φορέσει στο χορό, του δ ι άλεξε ένα-ένα τα ρούχα, του κούμπωσε η ίδια το που­ κάμισο, του 'βαλε το σακάκι και το παλτό και την τελευταία Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

429

στιγμή τού φόρεσε με το ζόρ ι στα μ ι κρά του χέρ ια τα άσπρα γάντι α του από δέρμα σκύλου. Και τότε ο Τουργκούτ μπέη θυμήθηκε τα παλι ά μάλλινα γάντι α του, « Β ρείτε τα», επέμε ι­ νε, και η Ι πέκ με την Καντι φέ ψάξανε όλο αγωνία τ ι ς ντου­ λάπες, τι ς κασέλες μέχρ ι τον πάτο, όλο το σπίτι , κ ι όταν τα βρήκαν και είδαν πως τα είχε φάει ο σκόρος, τα πέταξαν σε μ ι α άκρη . Στον αραμπά ο Τουργκούτ μπέη είπε, «Χωρίς τα γάντι α δεν πάω πουθενά», κ ι άρχι σε να τους λέε ι ότι τα γά­ ντι α, χρόνια πρ ιν, όταν τον κλείσανε μέσα επε ι δή ήταν αρ ι ­ στερός, του τα είχε πλέξει η μακαρίτισσα η γυναίκα του και του τα είχε πάε ι στη φυλακή . Αμέσως η Καντι φέ, που ήξερε τον πατέρα της καλύτερα απ' όσο ήξερε ο ίδιος τον εαυτό του, κατάλαβε πως η επι θυμία του έκρυβε περ ι σσότερο φόβο πα­ ρά την προσήλωσή του στι ς αναμνήσεις . Τα γάντια ήρθαν και το κάρο ξεκίνησε μες στο χι όνι , και η Καντιφέ, που άκουγε με ορθάνο ιχτα μάτι α, σαν να τις άκουγε πρώτη φορά, τ ις ανα­ μνήσε ι ς του πατέρα της απ ' τη φυλακή (πώς έκλα ιγε όταν έπαι ρνε γράμμα από τη γυναίκα του, ότι έμαθε μόνος του γαλ­ λι κά, ότι τι ς νύχτες του χε ι μώνα κο ι μότανε φορώντας τα γά­ ντι α) , του είπε, «Είστε πολύ γενναίος άνθρωπος, μπαμπά ! ». Κα ι ο Τουργκούτ μπέη βούρκωσε, όπως κάθε φορά όταν άκουγε αυτή την κουβέντα από το στόμα των κορ ιτσι ών του (τα τελευταία χρόνι α την άκουγε πολύ σπάνι α) , αγκάλι ασε την κόρη του και της έδωσε τρέμοντας ένα φ ιλί. Στους δρό­ μους απ' όπου περνούσε τώρα ο αραμπάς δεν είχε γίνε ι δ ι α­ κοπή ρεύματος . Μόλι ς ο Τουργκούτ μπέη κατέβηκε από τον αραμπά, εί­ πε, «Κοίτα πόσα καινούργι α μαγαζι ά ανοίξανε . Στάσου λίγο Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

430

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

να δούμε τι ς βιτρίνες». Και η Καντι φέ, επε ι δή καταλάβαινε πως τα πόδια του πατέρα της τον πήγαιναν πίσω αντί να τον πηγαίνουν μπροστά, αποφάσισε να μην τον πι έσει ιδιαίτερα. Όταν ο Τουργκούτ μπέη είπε ότι ήθελε να π ιει ένα χαμομή­ λι, κι ότι μ ' αυτό τον τρόπο, αν τους είχε πάρει από πίσω κά­ ποιος χαφ ι ές, θα τον μπέρδευαν, μπήκαν σ ' έναν τσαϊχανέ κι άρχισαν να κο ιτάζουν αμίλητοι στην τηλεόραση μ ι α σκηνή καταδίωξης. Όταν βγαίνοντας συνάντησαν τον παλι ό κου­ ρέα του Τουργκούτ μπέη, ξαναμπήκαν και ξανακάθισαν. «Μ ήπως αργήσαμε ; Θ α είναι ντροπή αν δεν πάμε καθόλου ; » ρώτησε ψιθυρ ι στά την κόρη του ο Τουργκούτ μπέη κάνοντας πως άκουγε τι του έλεγε ο κουρέας του. Ύστερα η Καντι φέ τον έπιασε από το μπράτσο και δεν προχώρησαν προς την πίσω αυλή, αλλά μπήκαν σ' ένα χαρτοπωλείο και ο Τουργκούτ μπέη διάλεξε με την ησυχία του ένα στιλό διαρκείας. Όταν από την πίσω πόρτα των Ε ιδών Ηλεκτρικών Εγκαταστάσε­ ων Ε ρσίν μπήκαν σε μια εσωτερ ι κή αυλή και κατευθύνθηκαν προς τη σκοτε ινή είσοδο στο πίσω μέρος του ξενοδοχείου Ασία, η Καντιφέ παρατήρησε ότι ο πατέρας της είχε χλομιά­ σει. Στην είσοδο αυτή δεν ακουγόταν τσιμουδ ιά. Πατέρας και κόρη , κολλημένο ι ο ένας δίπλα στον άλλο, περίμεναν λίγο. Κανείς δεν τους είχε ακολουθήσε ι . Έκαναν μερικά βήματα, αλλά ήταν τόσο σκοτεινά, που η Καντιφέ βρήκε ψηλαφιστά τις σκάλες που ανέβαιναν στο λόμπι . «Μην αφήσεις το μπρά­ τσο μου», είπε ο Τουργκούτ μπέη. Το λόμπι του ξενοδοχείου με τα μεγάλα παράθυρα και τις κλε ιστές χοντρές κουρτίνες ήταν σχεδόν σκοτεινό. Τ ο φως από μια μικρή και βρόμικη λάDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

431

μπα στη ρεσεψιόν ίσα που φώτιζε το πρόσωπο ενός αξύρι­ στου, κακοντυμένου υπαλλήλου. Στο μισοσκόταδο με δυσκο­ λία κατάφεραν να διακρίνουν κάνα δυο άλλα άτομα που πε­ ριφέρονταν στο σαλόνι ή κατέβαιναν τις σκάλες. Οι πιο πολ­ λές απ' αυτές τις σκιές ήταν ή μπάτσοι με πολιτικά ή άνθρω­ ποι που κάνανε σκοτεινές δουλειές, όπως λαθρεμπόριο ζώων και ξυλείας, μεταφορά παράνομων εργατών από τα σύνορα. Στο ξενοδοχείο όπου τώρα μένανε μικρολαθρέμποροι και πουτάνες από τη Γεωργία και την Ουκρανία, πριν από ογδό­ ντα χρόνια μένανε πλούσιοι Ρώσοι έμποροι, αργότερα Τ ούρ­ κοι από την Ι στανμπούλ που διατηρούσαν εμπορικές σχέσεις με τη Σοβιετική Ένωση κι Εγγλέζοι διπλοί πράκτορες αρι­ στοκρατικής καταγωγής, όταν από τα σύνορα στέλνανε μέ­ σω Αρμενίας κατασκόπους στη Σοβιετική Ένωση . Άντρες από τα χωριά γύρω από το Καρς νοίκιαζαν στο ξενοδοχείο δωμάτια για τις γυναίκες και ζούσαν μαζί τους εκεί ένα είδος έγγαμης ζωής. Οι άντρες τα βράδια γύριζαν με τα μίνιμπας στα χωριά τους κι οι γυναίκες βγαίνανε απ ' τα δωμάτιά τους και κατεβαίνανε στο σκοτεινό μπαρ του ξενοδοχείου να πιού­ νε τσάι με κονιάκ. Καθώς ανέβαιναν τις ξύλινες σκάλες, που κάποτε ήταν στρωμένες με κόκκινο χαλί, συνάντησαν μια απ' αυτές τις ξανθές, κουρασμένες γυναίκες και ο Τουργκούτ μπέη γύρισε στην κόρη του και της ψιθύρισε, «Και το ξενο­ δοχείο όπου έμενε ο Ι σμέτ πασάς στη Λοζάνη, το Γκραντ Οτέλ ήταν τόσο κοσμοπολίτικο» . Και βγάζοντας το ολοκαί­ νουργιο στιλό διαρκείας που είχε αγοράσει, είπε, «Ό πως ο πασάς στη Λοζάνη, έτσι κι εγώ θα υπογράψω τη δήλωση με ολοκαίνουργιο στιλό». Η Καντιφέ δεν μπορούσε να καταλάDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

432

ΟΡΧΑΝ Π Α Μ Ο Υ Κ

βε ι αν ο πατέ ρας της κοντοστεκόταν στι ς σ κάλες γι α να ξε­ κουραστεί ή γι α να καθυ στερή σ ε ι . Στην πόρτα του δωματίου 307 ο Τουργκούτ μπέη είπε, «Υπογράφουμε κι αμέσως φεύ­ γουμε». Είχε τόσ ο πολύ κόσ μο μέσα, που η Καντι φέ στην αρχή νό­ μ ισε πως μπήκαν σε λάθος δωμάτι ο. Όταν δίπλα στο παρά­ θ υρο είδε τον Λατζι βέρτ να κάθεται σ υνοφρυωμένος μαζί με άλλους δυο νεαρούς στρατευμένους ισλαμιστές, οδήγη σε τον πατέρα της προς το μέρος του και τον έβαλε να καθίσ ε ι κά­ που κοντά του. Π αρά τη γυμνή λάμπα που κρεμόταν απ ' το ταβάνι και το φωτιστι κό σ ε σ χήμα ψαρ ι ού σ' ένα τραπεζάκι , ο χώρος δεν φωτιζόταν καλά. Ό ρθιο πάνω στην ουρά του το ψάρ ι από βακελίτη, κρατούσε με το ανοιχτό στόμα του τη λά­ μπα ' στο μάτι του ήταν κρυμμένο ένα κρατ ι κό μ ι κρόφωνο. Ή ταν και ο Φαζίλ εκεί. Σηκώθηκε όρ θι ος μόλι ς είδε την Καντι φέ, αλλά δεν κάθισε αμέ σως, όπως έκαναν όλοι ο ι άλλο ι που σ ηκώθηκαν από σ εβα σ μό μόλι ς είδαν τον Τουργκούτ μπέη ' στάθηκε για λίγο και την κοίταζε σ αν μαγεμένος. Αρκε­ τοί στην αίθου σα νόμισαν πως κάτι ήθελε να πε ι , όμως η Κα­ ντιφέ ούτε που πρόσεξε την παρουσία του. Το μυαλό της ήταν στην ένταση ανάμε σ α στον πατέ ρα της κα ι τον Λατζι βέρτ, που ήταν α ισθητή από την πρώτη στιγμή. Ο Λατζι βέρτ είχε πειστεί ότι η Δύ ση θα εντυπω σιαζόταν αν ο Κούρδος εθνι κιστής που θα υπέγραφε τη δήλωση η οποία θα δημο σιευόταν στη « Frankfurter Rundschau » ήταν άθεος. Ένας από μ ι α παρέα τρ ι ών νεαρών Κούρδων, αυτός με το χλομό πρόσωπο, που δύσ κολα είχε πε ιστεί, δ ι αφωνού σ ε με τους σ υντρόφους του από την οργάνωση γι α το ύφος της δ ιαDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΤ

433

τύπωσης. Κάθονταν τώρα οι τρεις μαζί και περίμεναν ν α έρ­ θει η σειρά τους να μιλήσουν. Οι νεαροί είχαν εντοπιστε ί πο­ λύ δύσκολα μετά το πραξικόπημα, επειδή σ ' όλα τα σπίτια που ανήκαν σε μέλη της κεντρικής οργάνωσης, κι όπου συ­ γκεντρώνονταν άνεργοι που θαύμαζαν τους Κούρδους αντάρ­ τες στα βουνά, απελπισμένοι κι οργισμένοι νεαροί Κούρδοι, γίνονταν κάθε τόσο έφοδοι -πόσο μάλλον τώρα- κι ακολου­ θούσαν συλλήψεις, κρατητήριο και βασανιστήρια. Υπήρχε κι ένα άλλο πρόβλημα : οι αγωνιστές στο βουνό κατηγορούσαν τους νεαρούς ότι καλοπερνούσαν στα ζεστά δωμάτια της πό­ λης κι ότι είχαν συμφιλιωθεί με το κράτος της Τουρκικής Δη­ μοκρατίας. Όπως κατηγορούσαν τις οργανώσεις και για το γεγονός ότι δεν στέλνανε πια αρκετούς αντάρτες στα βουνά, πράγμα που είχε καταρρακώσει το ηθικό όσων μελών δεν εί­ χαν συλληφθεί ακόμη . Στη συγκέντρωση είχαν πάει και δυο « σοσιαλιστές» τής προηγούμενης γενιάς, και οι δυο γύρω στα τριάντα. Ν εαροί Κούρδοι, λίγο για να καυχηθούν πως υπήρχε πιθανότητα να δημοσιευτεί μια κοινή δήλωση στο γερμανικό Τύπο και λίγο για να ζητήσουν τη γνώμη τους, τους είχαν ενημερώσει για τη συγκέντρωση . Οι αγωνιστές αυτοί γερνούσαν νωρίς κι ένιω­ θαν ότι μειονεκτούσαν, επειδή οι ένοπλοι σοσιαλιστές στο Καρς δεν ήταν πια ισχυροί όπως παλιά και μόνο με τη βοή­ θ εια και την άδεια των Κούρδων ανταρτών μπορούσαν να στήσουν ενέδρες, να δολοφονήσουν αστυνομικούς, να στεί­ λουν βόμβες σε πακέτα και γενικά να φέρουν σε πέρας τέτοιου είδους ενέργειες. Λέγοντας ότι στην Ε υρώπη υπήρχαν ακό­ μη πολλοί μαρξιστές, είχαν έρθει στη συγκέντρωση χωρίς να Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

434

ΟΡΧΑΝ ΠΑ ΜΟΎΚ

τους προσκαλέσει κανε ίς. Ακουμπισμένος στον το ίχο, ο ένας από τους δυο σοσιαλιστές ε ίχε ύφος ανθρώπου που βαριέται, ενώ δ ίπλα του ο άλλος, ο φ ίλος του με το έντιμο πρόσωπο και την άνετη εμφάνιση, ήταν ανήσυχος επειδή θα μετέφερε στην κυβέρνηση λεπτομέρειες από τη συγκέντρωση . Αυτό δεν το έκανε από κακή πρόθεση, αλλά για να μην κακοποιούνται άδι­ κα τα παιδιά από την αστυνομία. Σχεδόν χωρ ίς ντροπή, κα­ τέδ ιδε στην κυβέρνηση δραστηριότητες που τις θεωρούσε ασήμαντες και, φυσικά, περιττές, αλλά ένιωθε περήφανος κιόλας που συμμετε ίχε σε περιστατικά όπως απαγωγές και ξυλοδαρμούς, βομβιστικές ενέργειες, πυροβολισμούς, δολο­ φονίες, και μιλούσε γι ' αυτά σ ' όλο τον κόσμο. Στην αρχή δεν μιλούσε κανε ίς, καθώς όλοι ήταν σ ίγουροι πως η αστυνομία ε ίχε βάλει μικρόφωνα κι ε ίχε τους χαφιέδες της ανάμεσα στον κόσμο. Κι όσοι μιλούσαν, λέγανε κοιτάζο­ ντας έξω απ' το παράθυρο ότι χιόνιζε ακόμη , ή θύμιζαν ο ένας στον άλλο να μη σβήνουν τα τσιγάρα τους στο πάτωμα. Η σιωπή κράτησε ώ ς την ώρα που η θε ί α - κανε ίς δεν την ε ίχε προσέξει μέχρι τότε- ενός από τους γεαρούς Κούρδους στο δωμάτιο σηκώθηκε κι άρχισε να λέει πώς χάθηκε ο γιος της (ένα βράδυ χτύπησε η πόρτα, τον πήραν κι έφυγαν) . Ο Τουρ­ γκούτ μπέη, που μισοάκουσε την ιστορ ία, ενοχλήθηκε. Όπως έβρισκε φρικτό το γεγονός ότι ε ίχαν πάρει το νεαρό Κούρδο τα μεσάνυχτα απ ' το σπίτι του και τον ε ίχαν δολοφονήσει, έτσι του κακοφαινόταν κι ότι λέγανε πως ήταν « αθώος». Η Καντιφέ, στο μεταξύ, κρατούσε το χέρι του πατέ ρα της και προσπαθούσε να εξηγήσει τη βαριεστημένη και ειρωνική έκ­ φραση του Λατζιβέρτ, που σκεφτόταν πως ε ίχε πέσει σε παDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

435

γίδα, κι επειδή φοβόταν ότι αν σηκωνόταν να μιλή σει θα στρε­ φόταν εναντίον όλων, καθόταν αναγκαστικά στη θέση του . Ύστερα: 1 . Ένας « ι σλαμι στής» νεαρός που καθόταν δίπλα στον Φ αζίλ, και π ου μετά απ ό μήνες αποδείχτηκε πως είχε σ χέση με τη δολοφονία του διευθυντή του Ε κπ αιδευτικού Ι νστιτούτου, π ρο σπάθη σε ν ' αποδείξει ότι ο δολοφόνος ήταν κυβερνητικός π ράκτορας. 2 . Οι ε π αναστάτες ενημέρω σ αν την ομήγυρη σχετικά με την απεργία πείνας των σ υντρόφων τους στη φυλακή . 3. Οι τρεις νεαροί Κούρδοι δ ιάβασ αν κα­ τακόκκινοι, με π ρο σ οχή , ένα μακρο σ κελές κείμενο για τη θέ­ ση της κουρδικής κουλτούρας και της λογοτεχνίας στην ι στο­ ρία του κόσμου κι απ είλη σ αν ότι αν δεν δημο σ ιευόταν στη « Frankfurter Rundschau », θα απέσυραν την υπογραφή τους. Όταν η μητέρα του αγνοούμενου ρώτη σε πού ήταν ο «Γερ­ μανός δημοσ ιογράφος» που θα παραλάμβανε την αίτη σή της, η Καντιφέ σηκώθηκε και τους εξήγη σ ε πο λύ ή ρεμα ότι ο Κα ήταν εκεί, στο Καρς, αλλά για να μη δώσει αφορμή να αμφι­ σβητηθεί η « αντικειμενικότητα» της δήλωσης, δεν είχε έρθει στη σ υγκέντρω ση . Οι παρευρισ κόμενοι δεν ήταν σ υνηθι σ μέ­ νοι να βλέπουν μια γυναίκα να σηκώνεται σε μια πο λιτική σ υ­ γκέντρωση και να μιλάει με τόση σ ιγουριά ' ξαφνικά όλοι ένιω­ σ αν σ εβασ μό π ρος την Καντιφέ. Η μητέρα του αγνοούμενου την αγκάλιασ ε κι έβαλε τα κλάματα. Η Καντιφέ π ή ρε ένα χαρτί με το όνομα του νεαρού και της υ πο σχέθηκε να κάνει ό,τι περνούσ ε απ ' το χέρι της για να δημο σιευτεί το περιστα­ τικό στη γερμανική εφημερίδα. Ο αριστερός αγωνιστής που έκανε το χαφιέ από καλή πρό­ θ ε ση έβγαλε εκείνη την ώρα ένα φύλλο τετραδίου κι άρχι σε Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

436

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

να διαβάζει, με ύφος παράξενο, ένα πρώτο χειρόγραφο προ­ σχέδιο της δήλωσης. Ο τίτλος του προσχεδίου ήταν «Ενημέρωση της ευρωπα'ί­ κής κοινής γνώμης σχετικά με όσα συνέβησαν στο Καρς» . Σ την αρχή ο τίτλος άρεσε σε όλους. Ο Φαζίλ αργότερα θα πε­ ριέγραφε χαμογελώντας στον Κα τα συναισθήματά του εκεί­ νης της στιγμής, λέγοντας, «Ένιωσα για πρώτη φορά ότι η μι­ κρή μου πόλη θα μπορούσε μια μέρα να συμμετέχει στην ιστο­ ρία του κόσμου ! », κάτι που ο Κα συμπεριέλαβε αργότερα στο ποίημά του « Η ανθρωπότητα και τ ' αστέρια» . Ο τ ίτλος τού προσχεδίου προκάλεσε αμέσως την ενστικτώδη αντίδραση του Λατζιβέρτ: «Δεν απευθυνόμαστε στην Ευρώπψ> , είπε, « απευ­ θυνόμαστε σ ' όλο τον κόσμο. Ας μην απορούν οι συνάδελφοι που θέλουμε να δημοσιεύσουμε τη δήλωσή μας στη Φ ρανκ­ φούρτη κι όχι στο Καρς ή την Ιστανμπούλ. Οι Ε υρωπαίοι δεν είναι φίλοι μας, εχθροί μας είναι. Όχι επειδή είμαστε εχθρι­ κοί απέναντί τους, αλλά επειδή από ένστικτο μας υποτιμούν». Ο αριστερός που είχε γράψει το προσχέδιο της δήλωσης είπε ότι δεν τους υποτιμούσε όλος ο κόσμος, μόνο η μπουρ­ ζουαζία στην Ευρώπη . Οι φτωχοί, οι εργάτες, ήταν αδέρφια τους. Κανείς δεν τον πίστεψε, ούτε καν ο έμπειρος φίλος του. «Κανείς στην Ευρώπη δεν είναι τόσο φτωχός όσο εμείς», είπε ο ένας από τους τρεις νεαρούς Κούρδους. «Π αιδί μου, έχετε πάει ποτέ στην Ε υρώπη ; » ρώτησε ο Τουργκούτ μπέη . «Δεν μου έχει δοθεί ποτέ η ευκαιρία, ο γαμπρός μου όμως είναι εργάτης εκεί». Ακούστηκαν λίγα γέλια. Ο Τουργκούτ μπέη ίσιωσε το σώDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

437

μα του στην καρέκλα όπου καθόταν. «Αν και σημαίνε Ι πολλά για μένα, ούτ' εγώ έχω πάει ποτέ στην Ε υρώπψ> , είπε. «Δεν εί­ ναι αστείο αυτό : όποιος ανάμεσά μας έχει πάει στην Ευρώπη, παρακαλώ να σηκώσει το χέρι του». Κανείς δεν σήκωσε το χέ­ ρι του, ούτε ο Λατζιβέρτ, που είχε μείνει χρόνια στην Ε υρώπη . «Ό μως όλοι ξέρουμε τι ση μαίνει Ε υρώπψ > , συνέχισε ο Τουργκούτ μπέη . « Η Ευρώπη είναι το μέλλον μας στην αν­ θρωπότητα. Γ ι ' αυτό, αν ο κύριος», κι έδειξε τον Λατζιβέρτ, « αντί για ''Ευρώπη'' λέ ει " ανθρωπότητα " , μπορούμε ν' αλλά­ ξουμε τον τίτλο της δήλωσής μας». « Η Ε υρώπη δεν είναι το μέλλον μου», είπε χαμογελώντας ο Λατζιβέρτ. «Δεν σκοπεύω να περάσω την υπόλοιπη ζωή μου μιμούμενος τους Ε υρωπαίους ούτε περιφρονώντας τον εαυτό μου επειδή δεν τους μοιάζω». «Σ' αυτή τη χώρα δεν έχουν μόνο οι ισλαμιστές εθνική υπε­ ρηφάνεια, αλλά και οι δημοκράτες . . . » είπε ο Τουργκούτ μπέη. «Τι πειράζει αν αντί για '' Ε υρώπη'' γράψουμε " ανθρω­ πότητα" ;» « '' Ενημέρωση της ανθρωπότητας σχετικά με όσα συνέβη­ σαν στο Καρς"!» δ ιάβασε ο συντάκτης του κειμένου. «Ακού­ γεται πολύ φιλόδοξο» . Μετά από πρόταση του Τουργκούτ μπέη σκέφτη καν ν ' αντικαταστήσουν το « ανθρωπότητα» με τη λέξη «Δύσψ > , αλ­ λά αντέδρασε ένας από τους νεαρούς, αυτός με την ακμή, δί­ πλα στον Λατζιβέρτ. Υιοθετήθηκε και η πρόταση ενός από τους νεαρούς Κούρδους, αυτού με την τσιριχτή φωνή , και συμφωνήθηκε να γραφτεί «Μία ενημέρωσψ > αντί για «Ενη­ μέρωσψ > . Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

438

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Το προσχέδιο της δήλωσης, αντίθετα απ' ό, τι συνηθίζεται σε παρόμοιες περιπτώσεις, ήταν πολύ σύντομο. Κανείς δεν ε ίχε αντίρρηση όσο διαβάζονταν οι πρώτες γραμμές, που πε­ ριέγραφαν ότι παραμονές των εκλογών στο Καρς, όταν ήταν πια φανερό ότι θα τις κέρδιζαν οι υποψήφιοι που υποστηρί­ ζονταν από τους Κούρδους και τους ισλαμιστές, παρουσιά­ στηκε « επί σκηνής» ένα στρατιωτικό πραξικόπημα. Μόνο ο Τ ουργκούτ μπέη διαφώνησε : κανείς δεν μπορούσε να πει ποιος υποψήφιος θα κέρδιζε τις εκλογές, επειδή στο Καρς δεν υπάρχει αυτό που στην Ε υρώπη λένε « σφυγμομέτρηση της κοινής γνώμης», κι είναι πολύ συνηθισμένο οποιοσδήποτε εκλογέας το βράδυ πριν από τις εκλογές, ακόμη και πηγαίνο­ ντας στις κάλπες, για μια ασήμαντη αιτία ν ' αλλάξει γνώμη και να ψηφίσει άλλο κόμμα απ' αυτό που είχε στο μυαλό του. Του απάντησε ο συντάκτης του προσχεδίου της δήλωσης, ο αριστερός χαφιές αγωνιστής: «Όλο ι ξέρουν ότι το πραξι­ κόπημα έγινε πριν από τις εκλογές για να μην τις κερδίσουν κάποιοι». «Σε τε λική ανάλυση, πρόκειται απλώς για μια θεατρική ομάδα», είπε ο Τ ουργκούτ μπέη. «Είχε επιτυχία επειδή οι δρόμοι είναι κλειστοί από το χιόνι. Σε μερικές μέρες όλα θα γί­ νουν όπως πριν» . «Εάν δεν αντιτίθεστε στο πραξικόπη μα, γιατί είστε εδώ ; » ρώτησε ένας άλλος νεαρός. Κανείς δεν κατάλαβε αν ο Τουργκούτ μπέη είχε ακούσει τα λόγια του αυθάδη νεαρού με το κατακόκκινο σαν παντζά­ ρι πρόσωπο που καθόταν δίπλα στον Λατζιβέρτ. Την ίδια στιγμή σηκώθηκε όρθια η Καντιφέ (μόνο εκείνη σηκωνόταν Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

439

όρθια όταν μιλούσε, κι αυτό ήταν μια παραξενιά που κανείς, ούτε η ίδια, δεν την είχε αντιληφθεί) και με μάτια που λά­ μπανε από οργή είπε ότι ο πατέρας της είχε μείνει χρόνια στη φυλακή εξαιτίας των πολιτικών του πεποιθήσεων κι ότι ήταν πάντα αντίθετος στην κρατική βία . Ο πατέρας της την τράβηξε από το παλτό και την υπο­ χρέωσε να καθίσει κάτω. « Η απάντησή μου στο ερώτημά σας είναι ότι ήρθα σ' αυτή τη συγκέντρωση για ν' αποδείξω στους Ε υρωπαίους ότι υπάρχουν και στην Τουρκία άνθρωποι σώ­ φρονες και δημοκράτες», είπε. «Αν μια μεγάλη γερμανική εφημερίδα μού παραχωρούσε δυο γραμμές χώρο, δεν θα ήταν αυτό το πρώτο πράγμα που θα μ ' ενδιέφερε ν ' αποδείξω», είπε με κορο'ίδευτικό ύφος ο νεα­ ρός με το κόκκινο πρόσωπο, και μάλλον είχε κι άλλα να πει, αλλά τον συγκράτησε ο Λατζιβέρτ τραβώντας τον απ ' το χέρι . Αυτό ήταν αρκετό για να μετανιώσει ο Τουργκούτ μπέη που είχε πάει στη συγκέντρωση και προτίμησε να πείσει τον εαυτό του πως ήταν περαστικός από κει. Με ύφος ανθρώπου που τον απασχολούν άλλα πράγματα, σηκώθηκε, κι είχε κά­ νει ένα-δυο βή ματα προς την πόρτα όταν η ματιά του καρ­ φώθηκε στο χιόνι που έπεφτε στη λεωφόρο Καράμπαγ και προχώρησε προς το παράθυρο. Η Καντιφέ πήγε και τον κρά­ τησε από το μπράτσο , λες κι ο πατέρας της δεν θα μπορούσε να περπατήσει αν δεν στηριζόταν πάνω της. Πατέρας και κό­ ρη , σαν λυπημένα παιδιά που θέλουν να ξεχάσουν τον πόνο τους, κοίταξαν αρκετή ώρα ένα κάρο στο χιονισμένο δρόμο. Ο νεαρός με την τσιριχτή φωνή από την παρέα των τριών Κούρδων, υποκύπτοντας στην περιέργειά του, έτρεξε κι αυτός Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

440

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

στο παράθυρο κι άρχισε να κοιτάζει το δρόμο μαζί με τον πα­ τέρα και την κόρη . Ό σοι ήταν στο δωμάτιο , τους παρακο­ λουθούσαν με σεβασμό κι ενδιαφέρον, κι όλοι ήταν ανήσυχοι και φοβούνταν μη γίνει καμιά έφοδος. Ή ταν τόσος ο φόβος, που αποφασίστηκε να συμφωνήσουν όλοι , το γρηγορότερο δυνατό, για το υπόλοιπο της δήλωσης. Η δήλωση άφηνε να εννοηθεί ότι το στρατιωτικό πραξι­ κόπημα το είχαν κάνει μια χούφτα άνθρωποι που τους άρεσε η περιπέτεια. Ο Λατζιβέρτ διαμαρτυρήθηκε. Οι πιο γενικοί προσδιορισμοί που προτάθηκαν αντιμετωπίστηκαν με καχυ­ ποψία, επειδή θα μπορούσε να δημιουργηθεί στη Δύση η εντύ­ πωση ότι το στρατιωτικό πραξικόπη μα ίσχυε παντού στην Τουρκία. Έτσι συμφώνησαν να γραφτεί, «Ένα τοπικό πρα­ ξικόπημα το οποίο υποστήριζε η Άγκυρα». Στη δήλωση ανα­ φέρθηκαν με λίγα λόγια και στους Κούρδους και στους μαθη­ τές της Ιερατικής Σχολής που πυροβολήθηκαν, σ' αυτούς που βγήκαν με τη βία από τα σπίτια τους και δολοφονήθηκαν το βράδυ του πραξικοπή ματος, στα βασανιστή ρια και στις αγριότητες. Η έκφραση «ολοκληρωτική επίθεση στο λαό» έγι­ νε « επίθεση στο λαό, στο ηθικό του, στη θρησκεία του». Διορ­ θώθηκε και η τελευταία πρόταση της δήλωσης και καλούσε όχι μόνο τη δυτική κοινή γνώμη αλλά όλο τον κόσμο να εκ­ φράσει τη διαμαρτυρία του στο κράτος της Τουρκικής Δημο­ κρατίας. Ο Τουργκούτ μπέη και ο Λατζιβέρτ κοιτάχτηκαν την ώρα που διαβαζόταν αυτή η πρόταση. Ο Τουργκούτ μπέη κα­ τάλαβε ότι ο Λατζιβέρτ ήταν πολύ ικανοποιημένος και βαθιά μέσα του μετάνιωσε που είχε πάει στη συγκέντρωση . «Αν δεν έχει αντίρρηση κανείς, ας υπογράψουμε, παρακαDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧIOΝΙ

441

λώ», είπε ο Λατζιβέρτ. «Οποιαδήποτε στιγμή μπορεί να γίνει έφοδος». Άρχισαν να σπρώχνονται προς τη μέση του δωμα­ τίου για να υπογράψουν όσο πιο γρήγορα μπορούσαν τη δή­ λωση -που ήταν αγνώριστη πια από τα τόξα, τα κυκλάκια με τις διορθώσεις, τις αλλαγές- και να φύγουν. Κάποιοι είχαν τελειώσει και φεύγανε όταν η Καντιφέ φώναξε : «Σταθείτε, ο πατέρας μου θέλει να πει κάτι ! » Αυτό προκάλεσε ακόμη μεγαλύτερη αναστάτωση . Ο Λα­ τζιβέρτ έστειλε το νεαρό με το κόκκινο πρόσωπο στην πόρ­ τα για να μην αφήσει τον κόσμο να βγει. « Ν α μη φύγει κα­ νείς», είπε. «Ας ακούσουμε τις διαφωνίες του Τουργκούτ μπέη» . «Δεν διαφωνώ σε τίποτα», είπε ο Τουργκούτ μπέη . « Π ριν όμως υπογράψω, θέλω να ζητήσω κάτι απ' αυτόν το νεαρό». Σκέφτηκε λίγο. « 'Οχι μόνο απ ' αυτόν, αλλά απ ' όλους όσοι βρίσκονται εδώ». Έδειξε το νεαρό με το κόκκινο πρόσωπο που πριν από λίγο είχε διαπληκτιστεί μαζί του και τώρα στε­ κόταν στην πόρτα για να μη βγει κανείς. «Αν δεν απαντήσει πρώτα αυτός ο νεαρός κι έπειτα όλοι εσείς στην ερώτηση που θα σας κάνω, δεν πρόκειται να υπογράψω τη δήλωση» . Γύρι­ σε και κοίταξε τον Λατζιβέρτ για να δει αν είχε καταλάβει πό­ σο αποφασισμένος ήταν. «Σας παρακαλώ, κάντε την ερώτησή σας», είπε ο Λατζιβέρτ. «Αν μπορούμε ν' απαντήσουμε, θα το κάνουμε ευχαρίστως». « Π ροηγουμένως γελάσατε εις βάρος μου. Π είτε μου λοι­ πόν: Αν μια μεγάλη γερμανική εφημερίδα σάς παραχωρούσε δυο γραμμές να γράψετε κάτι, τι θα θέλατε να πείτε στη Δύ­ ση ; Π ρώτα να μου πει αυτός» . Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

442

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Ο νεαρός με το κόκκινο πρόσωπο ήταν γερός, δυνατός κι ενημερωμένος σε κάθε θέμα, αλλά δεν ήταν έτοιμος γι ' αυτή την ερώτη σ η . Καθώς ήταν ακουμπι σ μένος στην κάσ α τής πόρτας, ζήτη σε με τα μάτια τη βοήθεια του Λατζιβέρτ. «Π ες ό,τι νομίζεις ότι μπορεί να χωρέσ ει σ ε δυο γραμμές, για να φεύγουμε», είπε ο Λατζιβέρτ και του χαμογέλασ ε βε­ βιασ μένα. «Διαφορετικά βλέπω να ' ρχεται η α στυνομία». Ο νεαρός κοίταζε τριγύρω κι έμοιαζε με μαθητή που σ' ένα πολύ ση μαντικό διαγώνισ μα προ σπαθεί να θυμηθεί μια απά­ ντη ση την οποία ήξερε πολύ καλά. «Ας απαντή σω πρώτα εγώ», είπε ο Λατζιβέρτ. «Δεν δίνω μία για τους Ε υρωπαίους κυρίους . . . Θ α έλεγα, ας πούμε, ότι θέλω να πάψω να είμαι στη σ κιά τους, αυτό θα μου αρκού σε. Ζούμε όμως κάτω από τη σ κιά τους». «Μην τον βοηθάτε, ας πει αυτό που του υπαγορεύει η καρ­ δ ι ά του», είπε ο Τουργκούτ μπέη . «Εσείς να μιλή σ ετε τελευ­ ταίος». Χαμογέλα σε στον αναποφάσ ι στο νεαρό με το κόκκι­ νο πρόσωπο. «Δύσκολη η απάντη ση . Είναι σ οβαρή υπόθε ση αυτή, δεν αντιμετωπίζεται στο κατώφ λι μιας πόρτας». «Αφορμή , ψάχνει γι' αφορμή ! » φώναξαν κάποιοι από πί­ σ ω. «Δεν θέλει να υπογράψει τη δήλωσ η» . Όλοι βυθίστηκαν σε σ κέψεις. Μερικοί πλησίασαν στο πα­ ράθυρο και κοίταζαν αφηρημένοι το κάρο στη χιονισ μένη λε ­ ωφόρο Καράμπαγ. Π εριγράφοντας αργότερα ο Φαζίλ στον Κα τη στιγμή εκείνης της «μαγικής σιωπής», είπε: «Λες κι ήμα­ σταν περι σσότερο από κάθε άλλη φορά αδέρφια» . Τη σιωπή διέκοψε αρχικά ο θόρυβος ενός αεροπλάνου που πετού σε ψη­ λά στο σ κοτάδι. Ακούγανε όλοι με προ σ οχή το αεροπλάνο, Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

443

όταν ο Λατζιβέρτ είπε ψιθυριστά, «Είναι το δεύτερο αερο­ πλάνο που περνάει σήμερα». «Εγώ φεύγω ! » φώναξε κάποιος. Ή ταν ένας άντρας γύρω στα τριάντα, με χλομό πρόσωπο. Φ ορούσε ένα ξεθωριασμένο σακάκι, κανείς δεν τον είχε προ­ σέξει μέχρι εκείνη τη στιγμή . Ή ταν ένας από τους τρεις στο δωμάτιο που δεν ήταν άνεργος. Ή ταν μάγειρας στο Ν οσο­ κομείο Κοινωνικής Ασφάλισης και κάθε τόσο κοίταζε το ρο­ λόι του. Είχε έρθει με τις οικογένειες των αγνοουμένων. Σύμ­ φωνα με όσα μαθεύτηκαν αργότερα, ο αδερφός του, που τον ενδιέφερε η πολιτική, ένα βράδυ είχε πάει για μια κατάθεση στο αστυνομικό τμήμα και δεν είχε γυρίσει . Ο άνθρωπος, όπως λέγανε, ήθελε από τις αρχές ένα πιστοποιητικό «θανά­ του» του αδερφού του για να μπορέσει να παντρευτεί την όμορφη γυναίκα του. Καθώς όμως η Ασφάλεια, η Εθνική Υπη­ ρεσία Πληροφοριών, η εισαγγελία και οι στρατιωτικές αρχές όπου απευθύνθηκε για να πάρει το πιστοποιητικό τον έδιω­ ξαν, τους τελευταίους δύο μήνες έκανε παρέα με τις οικογέ­ νειες των αγνοουμένων, όχι τόσο από επιθυμία για εκδίκηση, αλλά επειδή μόνο μαζί τους μπορούσε να συζητάει το θέμα. «Πίσω από την πλάτη μου θα με πείτε δειλό. Δειλοί είστε εσείς. Δειλοί είναι οι Ε υρωπαίοι σας. Αυτά να γράψετε». Άνοι­ ξε απότομα την πόρτα κι έφυγε. Τ ότε μερικοί ρώτησαν ποιος ήταν αυτός ο κύριος Χανς Χάνσεν. Αντίθετα απ ' ό,τι φοβόταν η Καντιφέ, ο Λατζιβέρτ απάντησε πολύ ευγενικά πως ήταν ένας καλοπροαίρετος Γερ­ μανός δημοσιογράφος που τον ενδιέφεραν ειλικρινά τα « προ­ βλήματα» της Τουρκίας. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

444

ΟΡ ΧΑ Ν ΠΑΜΟΥΚ

«Ν α τους φοβάσα ι τους καλοπροαίρετους Γ ερμανούς ! » ακούστηκε κάπο ι ος από πίσω. Ένας άντρας με μαύρο σακάκι δίπλα στο παράθυρο ρ ώτη­ σε αν εκτός από τη δήλωση θα δη μοσι εύονταν και προσωπι ­ κές συνεντεύξε ι ς. Η Καντι φέ του απάντησε ότι αυτό ήταν πο­ λύ πιθανό. «Σύντροφοι, γι α να πάρουμε το λόγο, ας μην περ ι μένουμε ο ένας τον άλλο σαν τρομαγμένα παιδιά του δημοτι κού», είπε κάπο ι ος. «Είμαι μαθητής του λυκείου», ά ρχι σε να λέει ένας από τους Κούρδους. «Έχω σκεφτεί από πρ ιν αυτά που θα σας πω». «Ή ρθατε προετο ι μασμένος να δώσετε συνέντευξη σε γερ­ μανι κή εφημερίδα;» «Ακ ρ ι βώς», απάντησε πολύ ήρεμα ο νεαρός, αν κ ι έδε ι χνε ιδι αίτερα παθιασμένος. «Σκεφτόμουνα κ ι εγώ, όπως όλοι σας, χωρίς να τ ' ομολογώ σε κανέναν, ό�ι μι α μέρα θα μου δινόταν η ευκαι ρία να πω τη γνώμη μου σ ' "όλο τον κόσμο». «Εγώ δεν κάνω τέτο ι ες σκέψε ις . . . » είπε κάπο ι ος . «Είναι πολύ απλό αυτό που θα σας πω», είπε ο παθιασμέ­ νος νεαρός. «Δεν είμαστε βλάκες ! Είμαστε φτωχοί ! Αυτό να γράψε ι η γερμανι κή εφη μερίδα. Είναι δι καίωμά μας να ζητά­ με να γίνεται αυτός ο δι αχωρ ι σμός». «Παρακαλώ». « Ο ι " εμείς " ποι ο ι είναι;» ρώτησε μι α φωνή πίσω. « Ο ι Τούρ­ κοι , ο ι Αζέροι, ο ι Τ σερκέζο ι , ο ι κάτο ι κο ι του Καρς ; Π ο ι ο ι εί­ ναι;» «Γι ατί το μεγάλο λάθος της ανθρωπότητας», συνέχι σε ο παθιασμένος νεαρός, « η μεγαλύτερη παραπλάνηση χιλιάδες Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΤ

445

χρ όνια τώρα, είναι αυτή : Πάντοτε συγχέονται η φτώχεια με τη βλακεία». «Ας μας πει τι ση μαίνει να είσαι βλάκας». « Η αλήθεια είναι ότι στην ένδοξη ιστορία της ανθρωπό­ τητας υπήρξαν ηθικοί άνθρωποι και άνθρωποι της θρησκεί­ ας που διέκριναν την εξευτελιστική αυτή σύγχυση και είπαν ότι έχουν κι οι φτωχοί γνώσεις, ανθρωπιά, νοη μοσύνη, καρ­ διά. Αν ο κύριος Χανς Χάνσεν δει ένα φτωχό, θα τον λυπηθεί. Ίσως να μη σκεφτεί αμέσως ότι αυτός ο φτωχός είναι ένας άβουλος μέθυσος ή ένας βλάκας που έχει κλοτσήσει όλες τις ευκαιρίες στη ζωή του». «Δεν ξέρω για τον κύριο Χάνσεν, αλλά όλος ο κόσμος μόλις δει ένα φτωχό αυτό σκέφτεται». «Σας παρακαλώ, ακούστε», είπε ο παθιασμένος νεαρός Κούρδος. «Δεν θα πω πολλά. Ίσως να λυπούνται καθέναν από τους φτωχούς χωριστά, όταν όμως ένα έθνος είναι φτωχό, το πρώτο που σκέφτονται είναι ότι αποτελείται από βλάκες, άμυαλους, τεμπέληδες, βρόμικους κι ανίκανους ανθρώπους. Τότε δεν τους λυπούνται, γελάνε εις βάρος τους. Θ εωρούν τον πολιτισμό τους, τα έθιμά τους, τις συνήθειές τους γελοία. Ο καιρός περνάει κι αυτοί καμιά φορά ντρέπονται για τις σκέψεις τους και σταματάνε να γελάνε, και για να μην επα­ ναστατήσουν οι μετανάστες που προέρχονται απ ' αυτό το έθνος, που σφουγγαρίζουν τα πατώματά τους και δουλεύουν στις χειρότερες δουλειές τους, οι άλλοι προσποιούνται ότι βρίσκουν ενδιαφέροντα τον πολιτισμό τους, συμπεριφέρο­ νται σαν να έχουν κάνει λάθος». «Ας μας πει επιτέλους ποιο έθνος εννοεί». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

446

Ο Ρ Χ Α Ν ΠΑΜΟΥΚ

«Ν α προσθέσω κάτι», μπήκε στη μέση ο δεύτερος νεαρός Κούρδος. « Η ανθρωπότητα δεν δείχνει πια καμιά επιείκεια στους λαούς που αλληλοσκοτώνονται, δολοφονούν, βασανί­ ζουν. Το κατάλαβα απ ' όσα μου διηγήθηκε πέρσι το καλο­ καίρι που ήρθε στο Καρς ο γαμπρός μου που ζει στη Γερμανία. Ο κόσμος δεν ανέχεται πια τα καταπιεστικά έθνη» . «Δηλαδή μας απειλείτε εξ ονόματος των Δυτικών; » «Κι έτσι», συνέχισε ο παθιασμένος νεαρός Κούρδος, «όταν ένας Δυτικός συναντήσει κάποιον από ένα φτωχό έθνος, στην αρχή από ένστικτο νι ώθει μια περιφρόνηση γι ' αυτόν. Σκέ­ φτεται αμέσως ότι αυτός ο άνθρωπος είναι φτωχός επειδή κα­ τάγεται από ένα ανόητο έθνος. Ο Δυτικός σκέφτεται ότι το μυαλό αυτού του ανθρώπου είναι γεμάτο με τις ανοησίες και τις βλακείες που εξαιτίας τους το έθνος του είναι φτωχικό και μίζερο». «Και δεν θα έχει άδικο . . . » «Αν μας θεωρείς κι εσύ βλάκες όπως εκείνος ο ξυπασμένος ποιητής, πες το καθαρά. Τουλάχιστον αυτός ο ασεβής άθεος, πριν πεθάνει και πάει στην κόλαση, c ίχε το θάρρος να βγει στη ζωντανή εκπομπή της τηλεόρασης και να πει, κοιτάζο­ ντας όλους εμάς στα μάτια, ότι το τουρκικό έθνος αποτελεί­ ται από βλάκες». «Με συγχωρείτε, αλλ' αυτός που βγαίνει σ ε ζωντανή εκ­ πομπή στην τηλεόραση δεν μπορεί να βλέπει τα μάτια αυτών που τον παρακολουθούν» . «ο κύριος δεν είπε " βλέποντας " , είπε " κοιτάζοντας " », πα­ ρενέβη η Καντιφέ. «Σας παρακαλώ, φίλοι μου, ας μην τσακωνόμαστε μεταξύ Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

447

μας σαν να κάνουμε ανοιχτή συζήτηση», είπε ο αριστερός που κρατούσε σημειώσεις. «Και μη μιλάτε τόσο γρήγορα» . «Εάν δεν μας πει καθαρά σε ποιο έθνος αναφέρεται , εγώ δεν θα σωπάσω. Κι ας μην ξεχνάμε ότι είναι προδοσία να δώ­ σουμε σε γερμανική εφη μερίδα συνέντευξη που θ α μας μειώ­ νει». «Δεν είμαι προδότης. Έχω κι εγώ την ίδια γνώμη μ' εσάς», είπε ο παθιασμένος νεαρός Κούρδος και σηκώθηκε όρθιος. «Γι ' αυτό θέλω να γράψετε ότι ακόμη κι αν μου δοθεί η ευκαι­ ρία, ακόμη κι αν μου δώσουνε βίζα, εγώ δεν θα πάω στη Γερ­ μανία». «Κανείς δεν πρόκειται να δώσει σ' εσένα τον άνεργο βίζα για την ΕυρώΠη » . «Ό χι βίζα, ούτε διαβατήριο δεν πρόκειται να του δώσου­ νε» . «Σωστά, δεν θα μου δώσουνε», είπε ταπεινά ο παθιασμένος νεαρός. «Αλλ' ακόμη κι αν μου δώσουνε και πάω, και ο πρώ­ τος Δυτικός που θα συναντήσω στο δρόμο είναι καλός άν­ θρωπος και δεν νιώσει περιφρόνηση για μένα, εγώ θα νομίζω ότι θα νιώσει και θα ενοχληθώ. Στη Γερμανία, μου είπαν, αμέ­ σως καταλαβαίνουν τους Τούρκους . . . Το μόνο που μπορεί να κάνει κάποιος για να μην τον περιφρονήσουν είναι ν' απο­ δείξει ότι σκέφτεται σαν αυτούς. Κι αυτό δεν είναι μόνο αδύ­ νατο, είναι και ταπεινωτικό» . «Π αιδί μου, στην αρχή δεν ήταν καλός ο λόγος σου, στο τέλος όμως καλά μας τα είπες», σχολίασε ένας ηλικιωμένος Αζέρος δημοσιογράφος. «Καλύτερα όμως να μην τα δώσουμε όλ' αυτά για δημοσίευση στη γερμανική εφη μερίδα, θα μας Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

448

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

κοροϊδέψουν . . . » Σώπασε για λίγο, κι έπειτα ρώτησε πονηρά, «Ποιο έθνος εννοείς;». Ο νεαρός κάθισε χωρίς ν ' απαντήσει. «Φ οβάται ! » φώναξε ο γιος του ηλικιωμένου δη μοσιογράφου που καθόταν δίπλα του. «' Εχει δίκιο να φοβάται» , ακούστηκε κάποιος. «Δεν εργά­ ζεται όπως εσείς για λογαριασμό του κράτους», αλλά ούτε ο ηλικιωμένος δημοσιογράφος ούτε ο γιος του ενοχλήθηκαν. Τ' αστεία και τα πειράγματα είχαν δημιουργήσει μια ατμόσφαι­ ρα διασκέδασης και παιχνιδιού στο δωμάτιο, που τους είχε ενώ σει όλους σε μια παρέα. Ο Κα, που έμαθε αργότερα από τον Φ αζίλ όσα έγιναν, έγραψε στο τετράδιό του ότι αυτού του είδους οι πολιτικές συγκεντρώσεις μπορούν να κρατήσουν ώ ρες απαραίτητη προ ϋ πόθεση είναι να διασκεδάζουν οι συ­ νοφρυωμένοι άντρες με τα μουστάκια και το τσιγάρο σ'l:Ο στό­ μα, χωρίς να καταλαβαίνο υν ότι διασκεδάζουν. «Ε μείς δεν μπορούμε να γίνουμε Ε υρωπαίοι ! » είπε περή­ φανα ένας άλλος νεαρός ισλαμιστής. «Αν προσπαθήσουνε να μας κάνουν με το ζόρι, μπορεί με τα τανκς, τα τουφέκια και τα βασανιστήρια να το καταφέρουν, όμως την ψυχή μας δεν θα μπορέσουν να την αλλάξουν ποτέ». «Μπορείτε ν' αποκτήσετε το σώμα μου αλλά ποτέ την ψυ­ χή μου», είπε κοροϊδευτικά ένας από τους νεαρούς Κούρδους με φωνή που θύμιζε τούρκικη ταινία. Όλοι γέλασαν, μαζί τους κι ο νεαρός που μόλις είχε μιλή­ σει. «Θέλω να πω κι εγώ κάτι», πετάχτηκε ένας άλλος που κα­ θόταν κοντά στον Λατζιβέρτ. «Ό σο κι αν οι σύντροφοι εδώ Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

449

δεν μιλάνε σαν αναξιοπρεπείς μιμητές των Δυτικών, επικρα­ τεί στο χώρο μια διάθεση απολογητική επειδή δεν είμαστε Ε υρωπαίοι. Ε ίναι σαν να τους λέμε, " Μη μας παρεξηγείτε " ». Στράφηκε στον άντρα που κρατούσε σημειώσεις. «Σε παρα­ καλώ, φίλε, μη γράψεις αυτά που είπα μόλις» , του είπε με ύφος παλικαρά μάγκα που προσπαθεί να είναι ευγενικός. «Τώρα γράφε: Ε ίμαι περήφανος για την πλευρά του εαυτού μου που δεν είναι Δυτική . Περήφανος για καθετί δικό μου που οι Δυτικοί χαρακτηρίζουν παιδαριώδες, πρωτόγονο και βά­ ναυσο. Αν εκείνοι είναι ωραίοι, εγώ θα είμαι άσχημος, αν εί­ ναι έξυπνοι, εγώ θα είμαι κουτός, αν είναι μοντέρνοι, εγώ θα μείνω απλός». Κανείς δεν επιδοκίμασε τα λόγια του. Απλά χαμογέλασαν λίγο. «Τι να περιμένει κανείς ! Β λάκας δεν είσαι ! » είπε κάποιος, και κανείς δεν κατάλαβε ποιος ήταν, επειδή εκείνη ακριβώς τη στιγμή ο πιο ηλικιωμένος από τους δυο αριστερούς και ο άντρας με το μαύρο σακάκι άρχισαν να βήχουν δυνατά. Ο νεαρός με το κόκκινο πρόσωπο που στεκόταν στην πόρ­ τα άρχισε ν' απαγγέλλει ένα ποίημα: «Ευρώπη, αχ, Ε υρώπη / περίμενέ μας εκεί / μόνοι στα όνειρά μας / ας μη μας παρα­ σέρνει ο δ ιάβολος». Έτσι άρχιζε το ποίημα. Τα χάχανα, ο βή­ χας κι οι κουβέντες δεν άφησαν τον Φ αζίλ ν' ακούσει καθαρά τη συνέχεια. Μετέφερε ωστόσο στον Κα όχι το ποίη μα αλλά τις διαμαρτυρίες που ακολούθησαν, τουλάχιστον όσες θυμό­ ταν. Τρεις απ ' αυτές γράφτηκαν στο χαρτί με τις σύντομες απαντήσεις που θα πήγαινε στην Ε υρώπη κι αργότερα συ­ μπεριλήφθηκαν στο ποίημα του Κα « Η ανθρωπότητα και τ ' αστέ ια». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

450

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Ας μην τους φοβόμα στε, δεν υπάρχει τίποτα να φοβό­ μαστε εκεί», φώναξε ένας σχεδόν με σήλικα ς, παλιός α ριστε­ ρός αγωνι στής. 2. Ο Αζερικής κ αταγωγής ηλικιωμένος δη μο σ ιογράφος, που κάθε τόσο ρωτούσ ε « Π οιο έθνος εννοείτε ; », είπε, «Μην ξεχάσουμε τη θρησκεία μ α ς κ α ι την τουρκική μ ας ταυτότη­ τα» , κα ι συνέχισε αναλύοντας τις Σ ταυροφορίες, το Ολοκα ύ­ τωμα των Εβρ α ίων, την εξόντω ση των ερυθροδέρμων στην Αμερική , τις δολοφονίες των μουσ ουλμάνων από τους Γάλ­ λους σ την Αλγερία , ώσπου ο προβοκάτορ α ς ανάμε σά τους ρώτησε ύπουλα , «Π ού βρίσκονται τα εκατομμύρια των Αρμε­ νίων του Κα ρς κι όλης της Ανατολίας ; » κι ο χα φιές που κρ α­ τούσ ε σημειώσεις δεν έγρα ψε τ ' όνομά του, επειδή τον λυπή­ θηκε. 3. «Κανείς, κ αι με το δίκιο του, δεν πρόκειτα ι να μετα φρά� σ ει ένα μεγάλο κι ανόητο ποίημ α ώστε να δημοσιευτεί στην εφη μερίδ α του κυρίου Χανς Χάνσ εν» . Κι α υτό έδω σ ε την αφορμή στους ποιητές στην α ίθου σα (ήταν τρεις) να π α ρ α ­ πονεθούν γι α τη μοναξιά της τουρκική ς ποίη σης στον κό σ μο. Όταν ο νε α ρός με το κόκκινο πρόσωπο κ ατάφερε κ αταϊ­ δρωμένος να τελειώσει το ποίημά του, γι α το οποίο όλοι συμ­ φώνη σ αν πως ήταν ανόητο κι αφελές, κάποιοι χειροκρότη­ σ αν κοροϊδευτικά. Λέγανε ότι αν το ποίημα δημο σ ιευτεί σ ε γερμανική εφημερίδ α , τότε θ α «μ α ς» κοροϊδεύουν α κόμη πιο πολ ύ, κι εκείνη τη στιγμή ο νε α ρός Κούρδος, αυτός που ο γα ­ μπρός του ήταν στη Γερμανία , άρχισε να πα ρ απονιέτα ι. «Ότ αν αυτοί γράφουν ποιήματα ή τρ αγουδάνε, το κάνουν στο όνομ α όλης της ανθρωπότητα ς. Αυτοί είνα ι άνθρωποι, 1.

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ ΙΟ Ν Τ

451

εμείς είμαστε μόνο μουσουλμάνοι. Τ α δικά μας ποιήματα είναι απλως " ε/ θνικ" » . «Το δικό μου μήνυμα είναι αυτό. Γράφετε», είπε ο άντρας με το μαύρο σακάκι. «Αν οι Ευρωπαίοι έχουν δίκιο και π ρέπει να τους μοιάσουμε επ ειδή αυτό είναι το μέλλον κι η σωτηρία μας, η ενασχόλησή μας με βλακείες που μας κάνουν να μοιά­ ζουμε ακόμη πιο πολύ στον εαυτό μας είναι μόνο ανόητο χά­ σιμο χρόνου». «Αυτή η κουβέντα θα μας κάνει να φανούμε ακόμη π ιο ανόητοι στα μάτια των Ευρωπ αίων» . «Π αρακαλώ, πείτε μας πια καθαρά ποιο είναι το έθνος που θ α θεωρηθεί ανόητο». « Κύριοι, συμπεριφερόμαστε σαν να είμαστε π ιο έξυπνοι και πιο ση μαντικοί απ ό τους Δυτικούς, αν όμως έ ρθουν σή­ μερα οι Γερμανοί στο Καρς, ανοίξουν ένα π ροξενείο εδώ κι αρχίσουν να δίνουν σε όλους δωρεάν βίζες, σας διαβεβαιώνω ότι σε μια βδομάδα θ' αδειάσει όλο το Καρς». « Ψέματα. Π ριν από λίγο ο φίλος μας αυτός είπε ότι ακόμη κι αν του δίνανε βίζα, δεν θα έφευγε. Ούτ' εγώ θα πάω. Θ α μείνω εδώ, εγώ κι η αξιοπ ρ έπειά μου». «Κι άλλοι θα μείνουν, κύριοι, να το θυμάστε αυτό. Παρα­ καλώ, σηκώστε το χέρι όσοι δεν θα φεύγατε». Μερικοί σήκωσαν το χέρι με σοβαρότητα. Ένας - δυο νεα­ ροί τούς είδαν αλλά εξακολουθούσαν να είναι αναποφάσιστοι. « Π ρ ώτα να μας εξηγήσετε γιατί αυτοί που φεύγουν χάνουν την αξιοπρέπειά τους», είπε ο άντρας με το μαύρο σακάκι. «Δεν εξηγείται αυτό εύκολα σε κάποιον π ου δεν καταλα­ βαίνει», είπε ένας μ' αινιγματικό ύφος. ι

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

452

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Όταν Ο Φαζίλ είδε την Καντι φέ να κο ιτάζε ι έξω απ ' το πα­ ράθυρο, είπε μέσα του, «Θ εέ μου, βοήθησέ με να κρατήσω την αγνότητά μου, φύλαξέ με από τη σύγχυση του μυαλού». Έπε ι ­ τα σκέφτηκε ότι της Καντιφέ θα της άρεσαν αυτά τα λόγια. Θ α 'θελε να δημοσι ευτούν στη γερμανι κή εφημερίδα, αλλά ο καθένας έλεγε τα δικά του, δεν υπήρχε περίπτωση να ενδ ι α­ φερθεί κανείς. Μόνο ο νεαρός Κούρδος με την τσι ρ ιχτή φωνή κατάφερε να σταματήσε ι τη φασαρία. Ή ταν αποφασι σμένο ς να στείλει ένα όνε ι ρ ό του στη γερμανι κή εφημερίδα γι α δημοσίευση . Σ την αρχή του ονείρου, που το διηγι ότανε τρέμοντας κάπου κάπου, ήταν μόνος του στο Θέατρο Μιλέτ κ ι έβλεπε μι α ται ­ νία. Ή ταν ε υ ρωπαϊκή ταινία, όλοι μιλούσαν σε μ ι α ξένη γλώσ­ σα, κάτι που δεν τον ενοχλούσε καθόλου, επειδή αι σθανόταν ότι καταλάβαινε όσα λέγονταν. Μ ετά από λίγο, τι να δε ι ! Είχε μπε ι μέσα στην ταινία που έβλεπε: το κάθισμά του στο Θέατρο Μιλέτ, στην πραγματι κότητα ήταν στο σαλόνι της χρι στι ανι ­ κής ο ι κογένε ι ας που έβλεπε στην ταινία. Λίγο παρακάτω , ένα μεγάλο τραπέζι · θέλε ι να φάε ι , αλλά δεν πλησι άζε ι επειδή φο­ βάται μην κάνε ι κάτι στραβά. Βλέπει μι α πολύ όμορφη ξανθιά κι η καρδιά του αρχίζε ι να χτυπάει δυνατά· ξαφνι κά καταλα­ βαίνε ι ότ ι εδώ και χρόνι α είν' ερωτευμένος μαζί της. Και η γυ­ ναίκα όμως , απρόσμενα, του φέρεται φ ιλι κ ά κ ι εγκάρ δι α. Ε κθειάζε ι το ντύσι μό του, τους τρόπους του, τον φιλάε ι στο μάγουλο, του χαϊδεύει τα μαλλιά. Είναι τόσο ευτυχι σμένος . Ξαφνι κά η γυναίκα τον αγκαλι άζει και του δείχνε ι τα φαγητά στο τραπέζι . Και τότε εκείνος καταλαβαίνει κλαίγοντας ότι εί­ ναι ακόμη παιδί και γι' αυτό τον βρίσκουν χαρι τωμένο. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ ΙΟ Ν Ι

453

Το όνειρο έγινε δεκτό με γέλια, αστεία, αλλά και με μια με­ λαγχολία που η μια άκρη της άγγιζε το φόβο. «Αυτός ο Κούρδος δεν μπορεί να έχει δει τέτοιο όνειρο», είπε σπάζοντας τη σιωπή ο ηλικιωμένος δημοσιογράφος. «ΤΟ σκαρφίστηκε για να πέσουμε όσο γίνεται πιο χαμηλά στα μά­ τια των Γερμανών . Μην το γράψετε». Ο νεαρός, για ν' αποδείξει ότι πραγματικά είχε δει το όνει­ ρο, ομολόγησε ότι υπήρχε μια λεπτομέρεια την οποία είχε παραλείψει: τους είπε ότι από τότε, κάθε φορά που ξυπνού­ σε, θυμόταν την ξανθ ι ά του ονείρου του. Την είχε πρωτοδεί πριν από πέντε χρόνια να κατεβαίνει από ένα λεωφορείο γε­ μάτο τουρίστες. Είχαν έρθει να δουν τις αρμένικες εκκλησίες. Φ ορούσε το γαλάζιο φόρεμα με τις τιράντες που φορούσε στα όνειρά του και στην ταινία. Αυτό προκάλεσ ε ακόμη πιο πολλά γέλια. «'Ολοι έχουμε δει Δυτικές σαν αυτή κι όλοι έχουμε μπει στον πειρασμό» , είπε ένας. Ξαφνικά επικράτησε ατμόσφαιρα οργισμένης, νοσταλ­ γικής και ξεδιάντροπη ς κουβεντούλας με θέμα τις γυναίκες από τη Δύση . Κι ένας νεαρός, ψηλός, λεπτός, αρκετά όμορ­ φος, που κανείς μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν τον είχε προσέ­ ξει, άρχισε να διηγείται μια ιστορία: Μια μέρα συναντήθηκαν ένας Δυτικός κι ένας μουσουλμά­ νος σ ' ένα σταθμό. Το τρένο είχε καθυστέρηση . Λίγο παρα­ πέρα στην αποβάθρα, μια πολύ όμορφη Γαλλίδα. Περίμενε κι αυτή . . . Όπως μπορεί να καταλάβει κάθε άντρας που έχει πάει σε λύκειο αρρένων ή έχει κάνει φαντάρος, ήταν μια ιστορία που συνέδεε τη γενετήσια ορμή με την εθνικότητα και τον πολιDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

454

ΟΡΧΑΝ Π Α ΜΟΥΚ

τισμό. Δεν είχαν χρησιμοποιηθεί άσεμνες λέξεις, η χυδαιότη­ τα είχε συγκαλυφθεί με υπονοούμενα, αλλά για λίγη ώρα στο δωμάτιο επικρατούσε μια ατμόσφαιρα για την οποία ο Φ αζίλ είπε ότι τον έκανε να «ντρέπεται όσο δεν έπαιρνε άλλο» . Ο Τουργκούτ μπέη σηκώθηκε όρθιος. «Εντάξει, παιδί μου, φτάνει. Φέρε να υπογράψω τη δήλω­ ση» , είπε. Ο Τουργκούτ μπέη έβγαλε από την τσέπη του το καινούρ­ γιο του στιλό και υπέγραψε τη δήλωση. Τ ον είχαν κουράσει ο θόρυβος και ο καπνός απ' τα τσιγάρα κι ετοιμαζόταν να φύγει, όταν τον έπιασε η Καντιφέ από το χέρι και σηκώθηκε όρθια. «Ένα λεπτό ν' ακούσετε κι εμένα», είπε. «Εσείς δεν ντρε­ πόσαστε, αλλά εγώ έχω γίνει κατακόκκινη από την ντροπή μ' αυτά που ακούω. Σκεπάζω τα μαλλιά μου για να μην τα βλέ­ πετε, που σημαίνει ότι υποφέρω για χάρη σας, αλλά . . . » «Ό χι για χάρη μας ! » ψιθύρισε κάποιος. «Γι α το Θεό το κά­ νεις, και για σένα, για να διατηρείς ακμαίο το ηθικό σου». «Έχω να πω κι εγώ κάτι για τη γερμανική εφημερίδα. Γράψτε, παρακαλώ». Με διαίσθηση θ εατρίνας κατάλαβε πως την παρακολου θούσαν λίγο έκπληκτοι και λίγο θυμωμένοι. «Γράψτε ότι μια νεαρή κοπέλα από το Καρς - όχι, γράψτε ότι μια νεαρή μουσουλμάνα από το Καρς, που οι πεποιθήσεις της την οδήγησαν να κάνει τη μαντίλα της σημαία, ξαφνικά ένιω­ σε τόση αηδία, που ξεσκεπάστηκε μπροστά σε όλους. Αυτή η είδηση θ' αρέσει στους Ευρωπαίους. Και τότε ο Χανς Χάνσεν θα δη μοσιεύσει αυτά που του γράφουμε . Ν α προσθέσουμε», συνέχισε η Καντιφέ, «ότι καθώς ξεσκέπαζε το κεφάλι της, εί­ πε: "Θ εέ μου, συγχώρεσέ με, γιατί από δω και πέρα είμαι μό Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

455

νη μου . Ο κόσμος αυτός είναι τόσο χυδαίος κι εγώ τόσο θυ­ μωμένη κι αδύναμη, που . . . " » « Καντιφέ», είπε ξαφνικά ο Φ αζίλ και πετάχτηκε πάνω. «Μην τυχόν και ξεσκεπάσεις το κεφ άλι σου. Είμαστε όλοι εδώ, όλοι . Εγώ, ακόμη κι ο Ν ετζίπ . Αν το κάνεις, θα μας σκο­ τώσεις, θα μας σκοτώσεις όλους» . Όλοι είχαν μείνει έκπληκτοι . Κάποιοι είπαν: «Μη λες ανοησίες», άλλοι: «Και βέβαια να μη βγάλει τη μαντίλα», αλλά οι περισσότεροι απ ' τη μια κοίταζαν ελπίζοντας να γίνει κάτι, καμιά φασαρία, κι απ' την άλλη προσπαθούσαν να καταλά­ βουν τι είδους προβοκάτσια, ποιανού παιχνίδι ήταν όλ' αυτά. « Οι δυο προτάσεις μου που θέλω να δημοσιευτούν στη γερ­ μανική εφη μερίδα είναι οι εξής», είπε ο Φ αζίλ . Το βουητό στην αίθουσα μεγάλωσε. «Δεν θα μιλήσω μόνο για μένα, αλλά και για λογαριασμό του νεκρού φίλου μου Ν ετζίπ, που το βράδυ της επανάστασης έγινε μάρτυρας με τον πιο άγριο τρό­ πο: Καντιφέ, σ ' αγαπάμε. Αν ξεσκεπάσεις το κεφάλι σου, θ' αυτοκτονήσω. Μην το κάνεις». Κάποιοι είπαν ότι ο Φαζίλ δεν είπε « σ ' αγαπάμε» αλλά « σ ' αγαπώ» στην Καντιφέ . Όμως αυτό μπορεί να είναι και ψέμα που επινοήθηκε αργότερα για να δικαιολογηθεί η αντίδραση του Λατζιβέρτ. «Ν α μην ξαναμιλήσει κανείς σ ' αυτή την πόλη για αυτο­ κτονία ! » φώναξε δυνατά ο Λατζιβέρτ και βγήκε από το δω­ μάτιο χωρίς να ρίξει ούτε μια ματιά στην Καντιφέ, κάτι που έδωσε αμέσως τέλος στη συγκέντρωση . Διαλύθηκαν όλοι γρή­ γορα, αν και όχι ι διαίτερα ήσυχα. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

32

/Οσο υπάρχουν μέσα μου δυο ψυχές, δεν μπορώ να το κάνω Για τον έρωτα, την ασημαντότητα και την εξαφάνι ση το υ Λ ατζΖβέρτ Ο Κα βγήκε από το ξενοδοχείο Κάρπαλας στι ς πέντε παρά τέταρτο, πρ ιν ο Τουργκούτ μπέη και η Καντι φ έ γυρίσουν από τη συγκέντρωση στο ξενοδοχείο Ασία. Με τον Φ αζίλ θα συ­ ναντιότανε σ ' ένα τέ ταρτο · ήταν όμως τόσο πολύ ευτυχι σμέ­ νος, που ήθελε να βγει και να περπατήσε ι στους δρόμους. Στη λεωφόρο Ατατούρκ έστριψε αρ ι στερά και περπάτησε μέχρ ι το ποτάμι , χαζεύοντας τον κόσμο που γέμι ζε τους τσαϊχανέ­ δες, τι ς ανο ι χτές τηλεοράσε ι ς, τα μπακάλι κα κα ι τα φωτο ­ γραφεία. Σ τη σιδερένι α γέφυρα του ποταμού κάπνι σε δύο Μάρλμπο ρο, το ένα πίσω από το άλλο , αδιαφορώντας γι α το κρύο, και φαντάστηκε την ευτυχι σμένη ζωή που θα ζούσε με την Ιπέκ στη Φ ρανκφούρτη . Το πάρκο στην απέναντι όχθη του ποταμού, απ ' όπου κάποτε ο ι πλούσ ι οι του Καρς κο ιτ ά­ ζανε τα βράδια αυτούς που κάνανε πατι νάζ στο χι όνι , ήταν τρομαχτι κά θεοσκότει νο. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧlOΝΙ

457

Ο Φαζίλ ήρθ ε καθυστερημένος στη σιδερένια γέφυρα. Μ ες στο σκοτάδι, για μια στιγμή ο Κα νόμισε πως ήταν ο Ν ετζίπ. Π ήγαν μαζί στον τ σαϊχανέ Τ α Τυχερά Αδέρφια κι ο Φ αζίλ του διηγήθηκε με την παραμικρή λεπτομέρεια όσα έγιναν στη σ υγκέντρω ση στο ξενοδοχείο Ασία. Όταν έφτασ ε στο σημείο που ένιωσ ε ότι η μικρή του πόλη σ υμμετείχε στην ιστορία τού κόσ μου, ο Κα τον σταμάτη σ ε, λες κι ο Φ αζίλ ήταν ραδιόφω ­ νο που το έκλεισε για λίγο, κι έγραψε το ποίημά του «Η αν­ θρωπότητα και τ ' α στέρια». Σ τι ς ση με ιώσεις που κράτη σ ε αργότερα, ο Κα δεν σ υνέδε­ σ ε τό σ ο πολύ αυτό το ποίημα με τη ζωή και τη μελαγχολία σε μια ξεχασμένη πόλη που έχει μείνει εκτός ιστορίας, όσο με τι ς πρώτες εικόνες από τι ς χολιγουντιανές ταινίες που τόσο πολύ του άρεσ ε να βλέπει όταν ήταν μικρός. Πέφτανε οι τίτλοι και η κάμερα έδειχνε στην αρχή την υδρόγειο σφαίρα, πολύ μα­ κριά, να περιστρέφεται αργά. Η κάμερα την πλησίαζε, ώσπου φαινόταν μια χώρα. Στην ταινία που γύριζε από μικρός ο Κα στη φαντασία του, η χώρα αυτή ήταν, φυσικά, η Τουρκία ' σι­ γά σιγά διακρίνονταν το γαλάζιο της θάλασσας του Μαρμα­ ρά, η Μαύρη Θάλα σσ α, ο Β όσπορος και μετά από λίγο η Ιστανμπούλ, το Νισάντας των παιδικών χρόνων του Κα, οι τροχονόμοι στη λεωφόρο Τε σ βικιγιέ, η οδός Σαι ρ Ν ιγκιάρ, οι στέγες, τα δέντρα (τι όμορφα που είναι να τα βλέπεις από ψη ­ λά ! ) , ρούχα που στέγνωναν στα σ κοινιά, μια διαφήμιση της κονσερβοποιίας Ταμέκ, σκουριασ μένες υδρορροές, τοίχοι πε­ ρασ μένοι με πίσσα και, τέλος, το παράθυρο του Κα. Η κάμε­ ρα έμπαινε απ' το παράθυρο, έδειχνε πλάνα από τα βιβλία, τα έπιπλα, τα γεμάτα σκόνη και χαλιά δωμάτια, ώσπου ε στίαζε Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

458

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

στον Κα που καθόταν στο γραφείο του μπροστά στο άλλο πα­ ράθυρο κι έγραφε, πλησίαζε στο χαρτί μπροστά του, στην άκρη του στιλό, και διαβάζαμε: Η ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΟΥ ΤΗΝ Η ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΕΙΣΟΔΟΥ ΜΟΥ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ: ΠΟΙΗΤΗΣ Κα, ΟΔΟΣ ΣΑΪΡ Ν ΙΓΚΙΑΡ 1 6/8, ΝΙΣΑΝΤΑΣ, ΙΣΤΑΝ­ Μ ΠΟΥΛ, ΤΟΥΡΚΙΑ.

Ο Ι αναγνώστες μου θα φανταστούν πως

αυτή η διεύθυνση, που νομίζω ότι αναφέρεται και στο ποίημα, θα μπορούσε να είναι τοποθετημένη κάπου ψηλά στον άξονα της Λογικής της νιφάδας του χιονιού, παρασυρμένη από την ελκτική δύναμη της Φαντασίας. Στο τέλος της διήγησής του ο Φαζίλ αποκάλυψε στον Κα την πραγματική του έγνοια: ένιωθε ιδιαίτερα προβληματι­ σμένος επειδή είχε πει ότι αν η Καντιφέ ξεσκέπαζε το κεφά­ λι της, αυτός θ' αυτοκτονούσε. « Π ροβλη ματίζομαι όχι μόνο επειδή " αυτοκτονώ " σημαίνει "χάνω την πίστη μου στο Θ εό " , αλλά κι επειδή η αυτοκτονία είναι αντίθετη στις πεποιθήσεις μου. Γιατί είπα κάτι που δ εν το πιστεύω ; » Αμέσως μετά ο Φ α­ ζίλ ε ίχε πει, «Συγχώρεσέ με, Θ εέ μου ! », αλλά όταν στην πόρ­ τα, καθώς έφευγε, κοιτάχτηκαν κατά ματα με την Καντιφέ, άρχισε να τρέμει σαν το φύλλο. « Ν α σκέφτηκε άραγε η Καντιφέ πως είμ' ερωτευμένος μα­ ζί της ; » ρώτησε τον Κα. « Είσ' ερωτευμένος μαζί της ; » « Ξ έρεις πολύ καλά ότι εγώ ήμουν ερωτευμένος με τη μα­ καρίτισσα την Τεσλιμέ κι ο μακαρίτης ο φίλος μου με την Κα­ ντιφέ. Ν τρέπομαι όσο σκέφτομαι ότι πριν καλά καλά περάσει μια μέρα απ' το θάνατό του, ερωτεύτηκα το κορίτσι του. Ξέ­ ρω ότι μία μόνο εξ11γηση υπάρχει γι' αυτό. Κι αυτό με τρομάDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

4 59

ζε ι. Πες μου τώρα πώς μπορείς να είσαι τόσο σίγουρος ότι πέ­ θανε ο Ν ετζίπ ! » «Τον έπιασα απ ' τους ώμους και φίλησα το νεκρό του σώ­ μα, τρυπημένο στο μέτωπο από σφαίρα». « Η ψυχή του Ν ετζίπ υπάρχει πιθανότητα να ζει μέσα μου», είπε ο Φ αζίλ. «Άκου τώρα: χθες το βράδυ δεν μ ' ενδιέφερε το θέατρο, ούτε ήθελα να δω τηλεόραση . Έπεσα νωρίς να κοιμη­ θώ. Στον ύπνο μου κατάλαβα πως κάτι φοβερό είχε συμβεί στον Ν ετζίπ. Κι όταν εισέβαλαν στην εστία μας οι στρατιώ­ τες, δεν μου έμεινε καμιά αμφιβολία. Όταν σε είδα στη β ι ­ βλιοθήκη, ήξερα ότι ο Ν ετζίπ ήταν ήδη νεκρός, επειδή η ψυχή του είχε μπει στο σώμα μου. Αυτό έγινε νωρίς το πρωί. Ο ι στρα­ τιφπ ς μάς είχαν αναγκάσει να εκκενώσουμε την εστία, πέρα­ σα τη νύχτα στο σπίτι ενός φίλου του πατέρα μου από το στρα­ τό, εμένα δεν με είχαν πειράξει καθόλου. Έξι ώρες μετά τη δο­ λοφονία του Ν ετζίπ, πολύ νωρίς το πρωί, ένιωσα την ψυχή του μέσα μου. Ζαλίστηκα για μια στι γμή στο ξένο κρεβάτι, κ ι έπει ­ τα ένιωσα μια γλυκιά ευφορία, κάτι βαθύ ' ο φίλος μου ήταν δί­ πλα μου, μέσα μου. Όπως λένε τα παλιά βιβλία, η ψυχή εγκα­ ταλείπει το σώμα έξι ώρες αφότου πεθάνει κάποιος. Τότε, σύμ­ φωνα με τον Σουγι ουτί, η ψυχή είναι κάτι παιχνιδιάρικο, σαν τον υδράργυρο, και πρέπε ι να περιμένει στο Μπερζάχ, στον ενδιά μεσο χώρο, ώς την ημέρα της Κρίσεως. Αλλά η ψυχή τού Ν ετζίπ μπήκε μέσα μου. Είμαι σίγουρος γι ' αυτό. Φ οβάμαι όμως, κάτι τέτοιο δεν αναφέρεται στο Κοράνι . Διαφορετι κά δεν θα ερωτευόμουνα τόσο γρήγορα την Καντι φέ. Αλλά ούτε η σκέψη ν' αυτοκτονήσω για χάρη της είναι δική μου. Εσύ τι νο­ μίζε ι ς, μπορεί η ψυχή του Ν ετζίπ να ζει μέσα μου;» Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

460

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Αν το πι στεύε ι ς», είπε ο Κα μ ' επι φύλαξη. «Μόνο σ ' εσένα το έχω πε ι αυτό. Ο Ν ετζίπ έλεγε σ ' εσένα μυστι κά που δεν τα ε ίχε πει ποτέ σε κανέναν. Σε παρακαλώ, πες μου την αλήθε ι α: ο Ν ετζίπ ποτέ δεν μου είπε ότι μέσα του ζούσε το σαράκ ι του αθεϊσμού. Ίσως σ ' αυτό το θέμα να σου είχε ξανο ι χτεί. Σου είχε πει ποτέ ότι αμφ ι σβητούσε -Θ εέ μου, συγχώρα με- την ύπαρξη του Θ εού;» «Δεν μου είπε αυτό, κάτι άλλο μου είπε. Μου είπε ότ ι όπως ο άνθ ρωπος βουρκώνε ι άθελά του όταν θυμάτα ι το θάνατο της μητέρας και του πατέρα του και του αρέσε ι αυτό, έτσ ι κ ι εκε ίνος άθελά του σκεφτόταν ότι δεν υπάρχε ι ο Θ εός που τό­ σο πολύ αγαπούσε». «Το ίδ ι ο μου συμβαίνε ι κ ι εμένα τ(� ρα», τον διέκοψε από ­ τομα ο Φ αζίλ «Και δεν έχω καμιά αμφ ι βολία πως η ψυχή τού Ν ετζίπ έβαλε μέσα μου το σαράκι ». «Μα η αμφι βολία αυτή δεν σημαίνε ι ότ ι δεν πι στεύε ι ς στο Θ εό». «Ν α ι , ξέρε ι ς όμως, δικαι ολογώ και τις αυτόχε ι ρες κοπέλες πι α», είπε λυπημένος ο Φ αζίλ «Π ρ ιν από λίγο είπα ότ ι θα μπορούσα ακόμη κ ι εγώ ν' αυτοκτονήσω. Δεν θέλω να πω ότι ο μακαρίτης ο Ν ετζίπ ήταν άθεος. Όμως τώρα ακούω μέσα μου τη φωνή ενός άθεου, κ ι αυτ ό με φοβίζε ι πολ ύ. Δεν ξέρω αν είστε κ ι εσείς άθεος. Πώς αι σθάνονται ο ι άθεο ι; » «Σίγουρα δεν έχουν όλη την ώρα στο μυαλό τους την αυ­ τοκτονία». «Ό χι όλη την ώρα, αλλά καμ ι ά φορά θέλω κ ι εγώ ν' αυτο­ κτονήσω». «Γι ατί; » Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ LO Ν Ι

46 1

« Επειδή όλη την ώρα σκέφτομαι την Καντιφέ, μόνο εκείνη έχω στο μυαλό μου. Όλο μπροστά μου τη βλέπω. Ό ταν δια­ βάζω τα μαθ11 ματά μου, όταν βλέπω τηλεόραση, όταν περι­ μένω να βραδιάσει, στα πιο άσχετα μέρη, όλα μου θυμίζουν την Καντιφέ, κι υποφέρω. Κι όταν ζούσε ο Ν ετζίπ, το ίδ ιο ένιωθα. Σ την πραγματικότητα δεν αγαπούσα την Τ εσλιμέ, την Καντιφέ αγαπούσα πάντα. Έπνιγα όμως τα αισθήματά μου επειδή ο φίλος μου ήταν ερωτευμένος μαζί της. Ο Ν ετζίπ φταίει που την ερωτεύτηκα, όλο για την Καντιφέ μου μιλού­ σε. Ό ταν μπήκαν οι στρατιώτες στην εστία και κατάλαβα ότι ο Ν ετζίπ θα μπορούσε να είναι νεκρός, χάρηκα, ναι, χάρηκα. Ό χι επειδή τώ ρα θα μπορούσα να εξομολογηθώ τον έ ρωτά μου στην Καντιφέ, αλλά επειδή ή μουν θυμωμένος μαζί του ι ' , ' ειναι , νεΟ Ν ετζιπ που μου ειχε προκαλεσει αυτο, τον ερωτα. κρός κι εγώ είμ' ελεύθερος, αλλά ένα είναι το αποτέλεσμα, εί­ μαι ακόμη πιο ερωτευμένος με την Καντιφέ. Από το πρωί μό­ νο αυτή σκέφτομαι, κι όσο περνάει η ώ ρα, τόσο περισσότερο δεν μπορώ να σκεφτώ τίποτ' άλλο. Τ ι πρέπει να κάνω, Θ εέ μου;» Ο Φαζίλ έκρυψε το πρόσωπό του μες στα χέρια του κι άρ­ χισε να κλαίει με λυγμούς. Ο Κα άναψε ένα Μά ρλμπορο, από μέσα του πέρασε ένα κύμα εγωιστικής αδιαφορίας. Χάιδεψε τα μαλλιά του Φ αζίλ Τ ους πλησίασε ο χαφιές Σαφέτ, με το ένα μάτι έβλεπε τη­ λεόραση και με το άλλο τους παρακολουθούσε. «Ας μην κλαί­ ει ο νεαρός, έχω εδώ την ταυτότητά του, δεν την πήγα στα κε­ ντρικά», είπε. Και καθώς ο Φ αζίλ συνέχιζε να κλαίει χωρίς να δ είχνει κανένα ενδιαφέρον, ο Κα άπλωσε το χέρι και πήρε την Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

462

ΟΡΧΑΝ Π Α Μ Ο ΥΚ

ταυτότητα που είχε βγάλει Ο Σ αφέτ από την τσέπη του. « Γι α­ τί κλαίει ; » ρώτησε ο χαφιές, λίγο από επαγγελ ματικό και λίγο από ανθρώπινο ενδι α φέρον. « Είν' ερωτευ μένος», είπε ο Κα , κάτι που για λίγη ώρ α ανα κούφισε πολύ τον Σ αφέτ. Σηκώ ­ θηκε κι έφυγε, ο Κα τον κοιτούσε από πίσω ώ σπου χάθηκε. Αργότερ α ο Φ α ζίλ ρώτησε τον Κα πώς θ α μπορούσε να κερδίσει το ενδιαφέρον της Καντιφέ. Στο μεταξύ του είπε ότι όλο το Κα ρς ήξερε πως εκείνος ήταν ερωτευ μ ένος μ ε την αδερφή της Καντιφέ, την Ιπέκ. Ο Κα είχε την εντύπωση ότι ο έρωτα ς του Φαζίλ δεν είχε κ αμιά ελπίδ α κ α ι κ αμιά πιθανό­ τητα , κ αι τρ ό μαξε μ ε τη σκέψη ότι μπορεί κι ο δ ικός του έρω ­ τας για την Ι πέκ να ήταν το ίδιο μ άταιος. Οι λυγμ οί του Φ α­ ζίλ κόπαζαν σιγά σιγά όταν ο Κα του επανέλα βε με ύφος λυ ­ πη μ ένο τη συ μ βουλή της Ιπέκ: « Ν α είσα ι ο ε α υτός σου». « Μ α δεν μπορώ όσο έχω δυο ψυχές», είπε ο Φ αζίλ. « Επι­ πλέον, σιγά σιγά κυριεύο μαι από την άπιστη ψυχή του Ν ε­ τζίπ. Γ ι α πολλά χρ όνι α σκεφτό μ ουνα ότι οι φίλοι μ ου που ασχολούνται με την πολιτική είναι σε λάθος δ ρ ό μ ο, ενώ τώρα , μαζί μ ε τους ισλαμιστές, θέλω να κάνω κι εγώ κάτι ενάντι α στο στρατιωτικό πραξικόπη μα . Αισθάνο μαι ό μως ότι αυτό θ α το κάνω για να εντυπωσιάσω την Καντιφέ. Μ ε τρο μ άζει να έχω μόνο την Καντιφέ στο μ υ αλό μου . Κι όχι επειδή δεν τη γνωρίζω κ α θόλου , αλλά επειδή όπως κάθε άθεος καταλα β αί­ νω ότι δεν πιστεύω πα ρά μ όνο στον έρωτα κ αι την ευτυχία » . Ο Φ αζίλ έκλαιγε κα ι ο Κα δεν αποφάσιζε αν έπρεπε να του πει να μην αποκαλύπτει τον έρωτά του μ προστά σε όλους, να του πει ότι έπρεπε να φοβάτα ι τον Λατζιβέρτ. Γι α να ξέ ρει ό μ ως τη δική του σχέση με την Ιπέκ , θα ' πρεπε να ξέρει κ α ι Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ ΙΟ Ν Ι

463

για την Καντιφ έ και τον Λατζιβέρτ. Αν όμως ήξερε, σύμφ ωνα με την πολιτική ιεραρχία, σε καμιά περίπτωση δεν μπορούσε να είν' ερωτευμένος με την Καντιφ έ. «Το θέμα είναι ότι είμαστε φτωχοί κι ασή μαντοι», είπε ο Φ αζίλ, και το πάθος του παραξένεψε τον Κα. «Στην ιστορία της ανθρωπότητας δεν υπάρχει θέση για μας τους κακόμοι­ ρους. Μ ια μέρα όλοι εμείς που ζούμε στη μίζερη αυτή πόλη του Καρς θα ψο φήσουμε και κανείς δεν θα μας θυμάται, κα­ νείς δεν θα ενδιαφ ερθεί για μας. Θ α μείνουμε ασήμαντα αν­ θρωπάκια που θα σκοτώνονται μεταξύ τους για το τι θα φ ο­ ράνε στο κε φ άλι τους οι γυναίκες, που θα πνίγονται στους μι­ κρούς, ασήμαντους καβγάδες τους. Όλο ι θα μας ξεχάσουν . Όσο βλέπω ότι θα φ ύγουμε απ ' αυτή τη ζωή έχοντας ζήσει τόσο ανούσια, xωρίς �' α φήσουμε κανένα ση μάδι μας, τόσο πιο πολύ καταλαβαίνω ότι στη ζωή το μόνο που υπάρχει είναι ο έρωτας. Και τότε αυτό που νι ώθω για την Καντι φ έ, η μία και μοναδική αλήθεια ότι παρηγοριά σ' αυτό τον κόσμο θα βρω μόνο στην αγκαλιά της, μου προκαλεί περισσότερο πόνο, κι εκείνη δεν φ εύγει μπροστά από τα μάτια μου ». «Σωστά, αυτές οι σκέψεις ταιριάζουν στους άθεους» , είπε ο Κα χωρίς οίκτο. Ο Φαζίλ έβαλε πάλι τα κλάματα. Ό σο για τον Κα, ούτε θυ­ μήθηκε ούτε κατέγραψε σε κανένα τετράδιο τη συνέχεια της συζήτησης. Στην τηλεόραση γίνονταν αστειάκια μπροστά στην κάμερα, κάτι Αμερικανάκια πέ φτανε από τις καρέκλες τους, σπάζανε ενυδρεία, κολυμπούσαν στα νερά, σέρνονταν στο πάτωμα, κι όλ' αυτά με υπόκρουση ψεύτικα χάχανα. Ο Φ αζίλ και ο Κα, όπως κι όλοι οι άλλοι πελάτες του τσαϊχανέ, Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

464

ΟΡΧΑΝ Γ ι Α ΜΟΥΚ

πέρασαν πολλή ώρα κοιτάζοντας και χαμογελώντας τ ' Αμε­ ρικανάκια, έχοντας ξεχάσει τα πάντα. Όταν μπήκε στον τσαϊχανέ η Ζ αχιντέ, ο Κα και ο Φ αζίλ έβλεπαν στην τηλεόραση ένα φορτηγό που πήγαινε κάπου σ ' ένα δάσος με τελείως μυστη ριακή ατμόσφαιρα. Η Ζ αχιντέ έβγαλε έναν κίτρινο φάκελο και τον έδωσε στον Κα. Ο Φ α ­ ζίλ δεν έδειξε να ενδιαφέρεται καθόλου για το φάκελο. Ο Κα τον άνοιξε και δ ιάβασε το σημείωμα που είχε μέσα : ήταν από την Ιπέκ. Η Καντιφέ και η Ιπέκ θέλανε να συναντηθούν σε εί­ κοσι λεπτά, στις έξι η ώρα, με τον Κα στο ζαχαροπλαστείο Καινούργια Ζ ωή. Η Ζ αχιντέ είχε μάθει από τον Σαφέτ ότι θα τους έβρισκε στον τσαϊχανέ Τ α Τυχερά Αδέ ρφια. Όταν έφυγε η Ζ αχιντέ, ο Φ αζίλ είπε, « ο ανιψιός της εί­ ναι στην τάξη μας. Του αρέσει πολύ ο τ ζόγος. Δεν αφήνει ούτε κοκορομαχιες ουτε κυνομαχιες που να μην ειν εκει» . Ο Κα του έδωσε τη μαθητική ταυτότητα που είχε πάρει από τον αστυνομικό. « Μ ε περιμένουν στο ξενοδοχείο για φαγη­ τό», είπε και σηκώθηκε. « Θ α δεις την Καντιφέ ; » ρ ώτησε με απόγνωση ο Φαζίλ. Ν τράπηκε βλέποντας τη βαριεστημένη αλλά και στοργική έκφραση του Κα. « Θέλω ν' αυτοκτονήσω», φώναξε πίσω του καθώς εκείνος έβγαινε από τον τσαϊχανέ. «'Οταν τη δεις, να της πεις ότι αν ξεσκεπάσει το κεφάλι της, θ' αυτοκτονήσω. Όχι επειδή θα ξεσκεπάσει το κεφάλι της, αλλά για να εχω την ευχαρι στηση ν αυτοκτονησω για χαρη της». Ο Κα, επειδή ήταν νωρίς ακόμη γ ια το ραντεβού του στο ζαχαροπλαστείο, έστριψε στα στενά. Καθώς περπατούσε στην οδό Κανάλ, είδε τον τσαϊχανέ όπου το πρωί είχε γ ράψει το ποίημα «Δρόμο ι ονείρων» και μπήκε μέσα, όμως αν και θ α Ι

Ι

Ι

Ι

Ι

)

Ι

Ι

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

,

Ι

,

Χ ΤΟ Ν Ι

4 65

το ήθελε πολύ, αυτό που του ήρθε δεν ήταν η έμπνευση για ένα καινούργιο ποίημα, αλλά η επι θ υμία να φύγει από την πί­ σω πόρτα του σχεδόν άδειου , γεμάτου καπνούς από τσιγάρα τσαϊχανέ. Διέσχισε τη χιονισμένη αυλή , πήδηξε στο σκοτάδι το χαμηλό τοίχο που βρήκε μπροστά του, ανέβηκε τρία σκα­ λοπάτια κι έπειτα κατέβηκε στο υπόγειο. Ο ίδιος δεμένος σκύλος γάβγιζε πάλι. Μ ια χλομή λάμπα φώτιζε το χώρο. Μ ύριζε κάρβουνο και ύπνο, αλλά και ρακί. Δίπλα στο λέβητα του καλοριφέρ που βούιζε ήταν κάποιοι άνθρωποι και οι σκιές τους. Δεν απόρη­ σε καθόλου όταν ανάμεσα στις χάρτινες κούτες είδε να κά­ θονται και να πίνουν ρακί ο υπάλληλος της Εθνικής Υπηρε­ σίας ΠληρoφOΡH�ν με τη γαμψή μύτη, η φυματική Γεωργια­ νή κι ο άντρας της. Ούτ' εκείνοι όμως έδειξαν ν' απορούν όταν είδαν τον Κα. Ο Κα είδε πως η άρρωστη γυναίκα φορούσε ένα κομψό κόκκινο καπέλο. Π ρόσφερε στον Κα βρασμένα αυγά και ψωμί ψ ίχα , ενώ ο άντρας της του ετοίμαζε ένα πο­ τήρι ρακί. Καθώς ο Κα καθάριζε το σφιχτό αυγό , ο υπάλληλος της ΕΥΠ με τη γαμψή μύτη τού είπε ότι το λεβητοστάσιο αυ­ τό ήταν η πιο ζεστή γωνιά του Καρς, αληθινός παράδεισος. Ο τίτλος του ποιήματος που έγραψε ο Κα στη σιωπή που ακολούθησε , χωρίς διακοπή και χωρίς να μπερδέψει ούτε μια λέξη , ήταν « Π αράδεισος». Το γεγονός ότι τοποθετούσε τον παράδεισο κάπου μακριά από το κέντρο της νιφάδας του χιο­ νιού, πάνω στον άξονα της Φαντασίας , δεν σήμαινε πως ήταν το μέλλον που μπορεί να ονειρεύεται κάποιο ς να διατηρού­ νται οι αναμνήσεις ζωντανές, κι αυτό με τη δύναμη της φα­ ντασίας , αυτό ήταν παράδεισος για τον Κα. Τα επόμενα χρ όDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

466

ΟΡΧΑΝ Π ΛΜΟΥΚ

νια, όταν ο Κα θ υμόταν αυτό το ποίη μα, απαριθμούσε μία­ μία κάποιες αναμνήσεις του: τα καλοκαίρια στα παιδικά του χρό νια, τις μέρες που έκανε σκασιαρχείο, όταν μαζί με την αδερφή του μπαίνανε στο κρεβάτι όπου κοιμούνταν οι γονείς τους, κάποιες ζωγραφιές που έκανε όταν ήταν μικρός, το φι­ λί που έδωσε σ ' ένα κορίτσι όταν συναντήθηκαν μετά το σχο­ λικό πάρτι όπου είχαν γνωριστεί. Αυτά και την Ιπέ κ είχε στο μυαλό του καθώς περπατούσε προς το ζαχαροπλαστείο Καινούργια Ζωή . Όταν έφτασε, βρήκε την Ιπέκ και την Καντιφέ να τον περιμένουν. Η Ιπέκ ήταν τόσο όμορφη , που για μια στιγμή ο Κα νόμισε ότι θα βούρκωνε απ ' την ευτυχία - μπορεί όμως να έφταιγε και το ρακί που είχε πιει νηστικός. Δεν ήταν μόνο ευτυχισμένος αλ­ λά και περήφανος που καθόταν στο ίδιο τραπέ ζι και μιλούσε με τις δυο όμορφες αδερφές : θα 'θελε να τον έβλεπαν με τις δυο αυτές γυναίκες οι ταλαίπωροι Τούρκοι μικροπωλητές που τον χαιρετούσαν χαμογελαστοί κάθε μέρα στη Φ ρανκφούρτη . Όμως στο ζαχαροπλαστείο όπου την προηγούμενη μέρα εί­ χε δολοφονηθεί ο διευθυντής του Εκπαιδευτικού Ινστιτούτου δεν υπήρχε κανένας άλλος εκτός από τον ηλικιωμένο σερβι­ τόρο. Σ αν φωτογραφία τραβηγμένη απέξω, η εικόνα του εαυ­ τού του να κάθεται με την Καντιφ έ και την Ι πέκ, με δυο όμορ­ φες γυναίκες, στο ίδιο τραπέ ζι στο ζαχαροπλαστείο Και­ νούργια Ζ ωή -έστω κι αν η μια από τις δυο φορούσε μαντίλα­ δεν έφευγε καθόλου από μια γωνιά του μυαλού του. Αντίθετα με τον Κα, οι δυο γυναίκες ήταν πολύ ανήσυχες. Η Ιπέκ σταμάτησε να μιλάει όταν ο Κα της είπε ότι είχε μά­ θει από τον Φ αζίλ όσα έγιναν στο ξενοδοχείο Ασία. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ IO Ν Ι

467

« ο Λατζιβέρτ έφυγε θυμωμένος από τη συγκέντρωση . Η Καντιφέ είναι πολύ μετανιωμένη για όσα είπε. Στείλαμε τη Ζαχιντέ στο μέρος που κρύβεται, δεν ήταν εκεί. Δεν μπορού­ με να βρούμε τον Λατζιβέρτ». Στην αρχή η l πέκ μιλούσε σαν μεγάλη αδερφή που προσπαθεί να λύσει το πρόβλημα της μι­ κρότερης, αλλά τώ ρα φαινόταν κι η ίδια πολύ στενοχωρημέ­ νη . « Γιατί τον ψάχνετε;» « Π ρώ τ' απ ' όλα θέλουμε να βεβαιωθούμε ότι είναι ζωντα­ νός, ότι δεν τον έχουν συλλάβει», είπε η l πέκ. Έριξε μια μα­ τιά στην Καντιφέ που ή ταν έτοιμ η να κλάψει. «Μάθε κανένα νέο του να μας πεις. Π ες του πως η Καντιφέ θ α κάνει ό, τι της ζητήσει». « Εσείς ξέρετε πολύ καλύτερα από μένα το Καρς». « Σ κοτεινιάζει, είμαστε δυο γυναίκες μόνες. Την πόλη την έχεις μάθει. Πήγαινε στους τσαϊχανέδες Άιντεντε και Ν ου­ ρ όλ στη λεωφόρο Χαλίτπασα, όπου συχνάζουν μαθητές τής Ι ερατικής Σχολής. Τώρα θα είναι σίγουρα γεμάτοι με μυστι­ κούς, τους αρέσει το κουτσομπολιό, θα μάθεις αν ο Λατζιβέρτ έπαθε κάτι κακό». Η Καντιφέ έβγαλ' ένα μαντίλι να σκουπίσει τη μύτη της. Ο Κα νόμισε ότι θα έβαζε τα κλάματα. «Μάθε κανένα νέο του να μας πεις», είπε η l πέκ. «Αν αρ­ γήσουμε, ο πατέρας μας θ' ανησυχήσει. Έχε υπόψη σου ότι σε περιμένει για το βραδινό φαγητό». « Ρίξτε μια ματιά και στους τσαϊχανέδες στο Μπαϊ ράμπα­ σα ! » είπε η Καντιφέ καθώς σηκωνόταν. Η ανησυχία κι η θλίψη των κοριτσιών είχε κάτι τόσο ελκυDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

468

Ο1'ΧΛΝ Γ lAMOYK

στικό, τόσο εύθραυστο, που ο Κα , νι ώ θοντας ότι δεν μπο­ ρούσε να τις αφήσει, περπάτησε μαζί τους το μισό δρ ό μο από το ζαχαροπλαστείο μέχρι το ξενοδοχείο Κάρπαλας. Πέρα από το φόβο μήπως χάσει την Ι πέκ , και η αίσθηση πως ο ι τρεις τους μοιράζονταν μια ενοχή γεμάτη μυστήριο -κάνανε κάτι κρυφό απ ' τον πατέρα τους- έδενε τον Κ α με τα κορί­ τσια. Μ ια μέρα, σκέφτηκε, αυτός και η Ιπέκ θα πήγαιναν μα­ ζί στη Φ ρανκφούρτη , όπου θ α ερχόταν κι η Καντιφέ, και θα πήγαιναν κι οι τρεις μαζί στα καφέ στη λεωφόρο Μπερλίνερ , θα περπατούσαν στους δρόμους κοιτάζοντας τις βιτρίνες. Δεν πίστευε ότι θα μπορούσε να φέρει σε πέρας αυτό που του είχαν αναθ έσει. Ο τσαϊχανές Άιντεντε ήταν ένα τόσο κοι­ νό και συνηθισμένο μέρος, που ο Κα σχεδόν ξέχασε γιατί ήταν εκεί και κάθισε αρκετή ώ ρα χαζεύοντας μόνος του τηλεόρα ­ ση . Οι νεαροί σπουδαστές ήταν αρκετοί , αλλά παρότι έκανε προσπάθειες ν' ανοίξει κουβέντα -σχολίασε τον ποδοσφαι­ ρικό αγώνα στην τη λεόραση- κανείς δεν του ξανοίχτηκε. Κι ας είχε το πακέτο με τα τσι γάρα του έτοιμο για να προσφέ ­ ρει, κι ας είχε αφήσει τον αναπτήρα του στο τραπέζι μπας και του ζητούσε κάποιος την άδεια να τον χΡησιμοποιήσει. Όταν κατάλαβε ότι ούτε από τον αλλήθωρο σερβιτόρο στον πάγκο υπήρχε περίπτωση να μάθει κάτι, σηκώ θηκε και πήγε στο δι ­ πλανό τσαϊχανέ Ν ουρόλ Ήταν κι εκεί μερικοί νεαροί που βλέπανε ποδόσφαιρο στην ασπρό μαυρη τηλεόραση. Αν δεν παρατηρούσε στους τοίχους τ' αποκόμματα των εφημερίδων και το αγωνιστικό πρόγραμμα της ομάδας Κάρσσπορ, δεν θα θυμόταν πως την προηγούμενη μέρα μιλούσαν εκεί με τον Ν ε­ τζίπ για την ύπαρξη του Θ εού και την έννοια του κόσμου. Β λέDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟ Ν Ι

4 69

ποντας ότι ένα ς άλλος ποιη ηι ς είχε γράψει δίπλα στο ποίη­ μα που είχε ήδη δια βάσει μερικούς α κό μη στίχους, έβγαλε το τετρ άδιό του κ αι τους αντέγρ αψε: ΕίναΖ φανερό, r; μάνα μας Jεν θά 'ρθει απ ' τον ΠαράJεzσo, Jεν θα μας αΥκαλΖάσει ο πατέρας μας θα Tr; r5έρνει πάντα EKEivr; όμως θα μας ζεσταίνει, θα ζω ντανεύει τr;ν Ψvχ1 μας. Γιατί είναι r; μοίρα μας avT1' θα θvμόμαστε σαν να 'ναι ο ΠαράJεισoς ακόμr; και Tr; σκατένια πόλr; Καρς.

« Γ ράφεις ποίη μα ; » ρ ώτησε ο μ ικρός σερβιτόρος από τον πά­ γκο απέναντί του. « Μπράβο σου», απάντησε ο Κα . « Μ ήπως μπορείς κ αι δια­ βάζεις κι ανάποδ α ; » « Ό χι, α δερφέ, εγώ ούτε ίσι α δεν μπορώ να δια βάσω. Το π α ρ άτησα το σχολείο πριν μ άθω να δι α βάζω. Και τώρα μ ε ­ γάλωσα , πάει, το χάσαμε το τρένο». « Π οιος έγρ αψε α υτό το κ αινούργιο ποίη μα στον τοίχο ; » «Οι μ ισοί από τους νε α ρούς που έρχοντ ' εδώ είνα ι ποιη­ τές» . « Και γιατί δεν ε ίν' εδώ σή μερ α ; » «Χτες τους μ άζεψ αν όλους οι φ αντάροι. Άλλος είναι στη φυλακή , άλλος κρύφτηκε. Ρ ώτα αυτούς εδώ, είναι μ υστικοί». Εκεί που του έδειξε, δυο νε α ροί μ ιλούσαν ζωηρά για το πο­ δόσφ αιρο. Ο Κα τους πλησίασε, αλλά έφυγε χωρίς να τους ρωτήσει τίποτα . Ευχα ριστήθηκε που χιόνιζε πάλι. Ούτε στους τσαϊχανέδες Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

470

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

του Μ π αϊράμπασα π ίστευε ότι θα έβρισκε ίχνη του Λατζι­ βέρτ. Ένιωθε θλιμμένος , όπ ως το πρ ώτο βράδυ που ήρθε στο Καρς , αλλά κι ευτυχισμένος. Περιμένοντας να του έρθει η έμπνευση για ένα καινούργιο ποίημα , πέ ρασε , αργά σαν να ήταν σε όνειρο , μπροστά απ ό άσχημα και φτωχικά κτίρια από μπ ετόν , χιονισμένα π άρκινγκ αυτοκινήτων, τσαϊχανέδες , μπακάλικα και μπαρμπέρικα , αυλές γεμάτες σκυλιά που γά­ βγιζαν όλα μαζί από την ε ποχή των Ρ ώσων, μαγαζιά που που­ λούσαν ανταλλακτικά τρακτέρ , τυριά , υλικά για κάρα. Ή ξε­ ρε ότι μέχρι το τέλος της ζωής του δ εν θα ξ εχνούσε ποτέ ό , τι έβλεπε: την π ροεκλογική αφίσα του Κόμματος της Μ ητέρας Π ατρίδας , το μικρό παράθυρο με τις ερμητικά κλειστές κουρ­ τίνες , την ξεχασμένη από μήνες ανακοίνωση στην παγωμένη βιτρίνα του φαρμακείου Μ πιλίμ: «Διατίθενται εμβόλια της ια­ πωνικής γρίπης» , την τυπωμένη σε κίτρινο χαρτί αφίσα κατά των αυτοκτονιών. Η ε ξαιρετική ευρύτητα αντίληψης που εί­ χε σχετικά με τις λεπτομέρειες της στιγμής που ζούσε , η αί­ σθηση π ου φούσκωσε σαν κύμα μέσα του ότι «εκείνη τη στιγ­ μή όλα συνδέονταν με όλα κι ο ίδιος ήταν αναπόσπαστο κομ­ μάτι από το βαθ ύ κι ωραίο κόσμο» , του έδωσαν την εντύπωση πως ήταν έτοιμος να γράψει ένα καινούργιο ποίημα , και γι ' αυτό μπήκε σ ' έναν τσαϊχανέ στη λεωφόρο Ατατούρκ. Ό μως η έμπνευση δεν ήρθε.

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

33

/Ενας άθεος στο Καρς Ο φόβος ΥΖα ΧΤVTl1Jμα Μόλις ο Κα βγήκε από τον τσαϊχανέ στο χιονισμένο πεζο­ δ ρόμιο, βρέθηκε πρόσωπο με πρόσωπο με τον Μ ουχτάρ. Κά­ που πήγαινε ο Μ ουχτάρ αφηρημένος, είχε δει τον Κα, αλλά για μια στιγμή, κάτω από τις πυκνές, χοντρές νιφάδες του χιο­ νιού, σαν να μην πρόσεξε πως ήταν εκείνο ς αλλά και ο Κα στην αρχή θέλησε να τον αποφύγει. Ώ σπου κι οι δυο μαζί έκα­ ναν ένα βήμα μπροστά κι αγκαλιάστηκαν σαν παλιοί φίλοι. « Μ ετέφερες στην Ιπέκ αυτά που σου είπα;» ρ ώ τησε ο Μ ουχτάρ. « Ν αι». « Τι είπε ; Έλα να καθίσουμε σ ' αυτό τον τσαϊχανέ να μου τα πεις». Π αρά το στρατιωτικό πραξικόπημα, το ξύλο που είχε φά­ ει από την αστυνομία, την αναβολή των δημοτικών εκλογών , ο Μ ουχτάρ δεν ήταν καθόλου απαισιόδοξος. « Ε μένα γιατί δεν με συνέλαβαν; Επειδή θα σταματήσει ο χιονιάς, θ ' ανοίξουν οι δ ρόμοι, θα φύγει ο στρατός, θα γίνουν οι δημοτικές εκλογές. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

472

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Αυτό να της πεις της l πέκ ! » είπε ο Μ ουχτάρ στον τσα'ίχανέ όπου κάθισαν. Ο Κα του είπε ότι θα το έλεγε και τον ρώτησε αν είχε τίποτα νέα από τον Λατζιβέρτ. «Εγώ πρώτος τον έφερα στο Καρς. Παλιά, κάθε φορά που ερ χόταν εδώ, έμενε σ' εμένα», είπε ο Μ ου χτάρ με καμάρι. «Από τότε όμως που ο Τύ πος της l στανμπο ύ λ τον κατέταξε στους τρομοκράτες, όταν έρ χεται δεν συναντιόμαστε, για να μη βλάψει το κόμμα μας. Ο τελευταίος που μαθαίνει νέα του είμ ' εγώ. Πώς αντέδρασε η Ι πέκ όταν της μετέφερες αυτά που σου είπα ; » Ο Κα του είπε ότι η l πέκ δεν είχε δώσει καμιά συγκεκρι­ μένη απάντηση στην πρόταση του Μ ου χτάρ να ξαναπα­ ντρευτο ύν. Και ο Μ ου χτάρ, με ύφος όλο νόημα, σαν να είχε πάρει συγκεκριμένη απάντηση, είπε ότι θα ήθελε να ξέρει ο Κα πόσο ευγενική, πόσο συναισθηματική, πόσο επιεικής ήταν η πρώην γυναίκα του. Είχε μετανιώσει που σε μια κρίσιμη πε­ ρίοδο της ζωής του της είχε φερθεί άσχημα. «Όταν γυρίσεις στην l στανμπο ύλ, θα δώσεις με τα ίδια σου τα χέρια τα ποιή­ ματά μου στον Φ αχίρ, έτσι δεν είναι ;>' ρώτησε μετά. Κι όταν ο Κα του απάντησε καταφατικά, το πρόσωπό του πή ρε μ ι α έκφραση που θα ταίριαζε σ ' ένα στοργικό, μελαγχολικό θείο. Ένα συναίσθη μα μεταξύ οίκτου και αηδίας είχε αντικατα­ στήσει την αμη χανία που ένιωθε ο Κα απέναντι στον Μου­ χτάρ όταν εκείνος έβγαλε μια εφημερίδα από την τσέπη του. «Αν ή μουν στη θέση σου, δ εν θα περπατο ύ σα με τόση άνεση στους δρόμους», είπε ο Μ ουχτάρ με κέφι. Η εφημερίδα «Σερ χάτ Σεχίρ» που άρπαξ ε ο Κα από το χέ­ ρι του Μ ουχτάρ μ ύ ριζε ακόμη μελάνι. Ο Κα διάβασε με μια Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟ Ν Ι

473

ανάσα τους τίτλους στο φύλλο της επομένης : «Επιτυχία των επαναστατών ηθοποιών του θεάτρου», «Μέ ρες ηρεμίας στο Καρς», «Ο ι εκλογές αναβλή θηκαν», «Οι συμπατριώτες μας είναι ικανοποιημένοι με την ε πανάσταση». Έπειτα δ ιάβασε στην π ρ ώτη σελίδα την είδηση που του έδειξε ο Μ ουχτάρ : ΕΝΑΣ ΑΘΕ ΟΣ ΣΤΟ ΚΑΡ Σ ΑΝΑΡΩΤΙΟΜΑΣΤΕ ΓΙΑ Π Ο Ι Ο ΛΟΓΟ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΣΤΗΝ Π ΟΛΗ ΜΑΣ ΤΙΣ ΔΥΣΚΟΛΕΣ ΑΥΤΕΣ ΜΕΡΕΣ Ο ΔΗΘΕΝ Π ΟΙΗ ΤΗ Σ

Κα

Οι κάτοικοι του Καρς αντέδρασαν με σκεπτικισμό στη χθεσινή παρουσίαση του δ ή θεν ποιητή Κα από την εφημερίδα μας Χθες βράδv ο σποvδαίος καλλιτέχνr;ς Σοvνάι Ζαί'μ και r; θεα­ τρική ομάδα τov ανέβασαν με μεΥάλr; επιτvχία, μπροστά σε εν­ θοvσιώδες ΚοΖνό, ένα κεμαλικό έΡΥΟ "ov μετέφερε μψύματα ει­ ρήνr;ς και r;ρεμίας στο Καρς. Για τον δήθεν ΠοΖψή, ο οποίος χά­ λασε rr; διάθεσr; rov κόσμοv διαβάζοντας στr; μέσr; τr;ς παρά­ στασr;ς ένα ακατανόψο κι άχαρο ποίr;μά τov, έχοvν ακοvστεί πολλά. Αvτές τΖς μέρες, όταν εμείς οΖ κάτοΖΚοΖ rov Καρς, "ov χρόνια τώρα ζούμε όλοΖ μαζί, σαν μια ψvχή, οδr;Υούμαστε από τΖς ξένες δvνάμεις σε διαμάχες μεταξύμας, όταν r; κοινωνία μας έχει χωριστεί πλασματΖκά σε κοσμικούς και θρr;σκεvόμενοvς, και σε Κούρδοvς, σε Τούρκοvς και Αζέροvς, κι αναβίωσαν οι θεω­ ρίες "ov vποστr;ρίζοvν rr; Υενοκτονία των Αρμενίων, κάτΖ "ov θα έπρεπε να έχει ξεχαστεί, r; κατασκοπική εμφάνισr; ανάμεσά Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

474

ΟΡΧΑΝ Π Α Μ ΟΥ Κ

μας TOV οιαβόψοv αVΤOύ ανθρώποv, ποv χρόνια τώρα ζει ση; ΓερμανΙα έχοντας φύγει από τr;ν TovfKia, έΟωσε τr;ν αφορμή στον κόσμο για ερωτήσεις. ΕΙναι αλήθεια ότι πριν από ούο μέ­ ρες σvvαντήθηκε στο σταθμό Tov τρένοv με μαθψές της Ιερατι ­ κής Σχολής, οι οποΙοι εΙναι εvάλωτοι σε κάθε εiOοvς προβοκά­ τσια, και τοvς εΙπε: «ΕΙμαι άθεος, rfεν πιστεύω στο Θεό, αλλά ούτε πρόκειται και ν ' αvτoκτoνήσω, άλλωστε» -Θεέ μοv, σvγ­ χώρεσέ με- «rfεν vπάρχει Θεός»; Α vτό εΙναι η ελεvθερiα τής σκέψης ποv πρεσβεύει η Εvρώπη, η αμφισβήτηση της ύπαρ­ ξης Tov Θεού με τον ισχvρισμό ότι «Η προσβολή των ιερών και οσΙων ενός λαού εΙναι καθήκον Tov οιανοούμενοv»; Το γεγονός ότι σε ταίζοvν οι ΓερμανοΙ, rfεν σοv οΙνει, κύριε, το οικαΙωμα να ποοοπατάς τις πεποιθήσεις ενός λαού! Ή μήπως κρύβεις το πραγματικό σοv όνομα και χρησΖμοποιεΙς το ψεύτικο, μΖΜψικό, ξενικό Κα επειοή ντρέπεσαι ποv εΙσαι Τούρκος; Πολλο! ανα­ γνώστεςμαςμε τηλεφωνήματα στr;ν εφημερiOα έχοvv εκφράσει τη οvσαρέσκειά τοvς επειοή αvτός ο άπιστος, ο μΖΜψήςτων Δ v­ τικών, έχει έρθει στην πόλη μας τις ούσκολες αvτές μέρες με σκοπό να σπεΙρει ζιζάνια ανάμεσά μας, τριγvρiζει στοvς φτω­ xoμaxαλάrfες και χτvπάει τις πιο φτωχικές πόρτες παρακινώ­ ντας τον κόσμο να επαναστατήσει, έχοντας μάλιστα επιχειρή­ σει να προσβάλει ακόμη και τον Ατατούρκ, τον ιoρvτή αvτής τής πατρiOας, αvτής της Δ ημοκρατΙας. Όλοι στο Καρς θα θέλαμε να ξέροvμε γιατΙ ήρθε στr;ν πόλη μας αvτός ο οήθεν ποιψής ποv μένει στο ξενοοοχεΙο Κάρπαλας. Οι νέοι μας ξέροvν πολύ καλά να βάζοvν στη θέση τοvς τούςβλάσφημοvς ποv αμφισβψούν το Θεό και τον Προφήτη μας! Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

475

« Π ριν από είκοσι λεπτά, την ώ ρα που περνούσα από την εφημερίδα, οι δυο γιοι του Σε ρντάρ τυπώνανε το αυριανό φύλλο», είπε ο Μ ουχτά ρ , χωρίς να δείχνει καμιά δ ιάθεση να μοιραστεί με τον Κα τους φόβους και τις έγνοιες του, αλλά με το κέφι ανθρώπου που έχει βρ ει ένα διασκεδαστικό θέμα για συζήτηση , Ο Κα ένιωσε ολομόναχος και δ ιάβασε το ά ρ θ ρο απ ' την αρχή , Κάποτε ο Κα, όταν σκεφτόταν τη λαμπρή μελλοντική καλ­ λιτεχνική του καριέρα, φανταζόταν πως οι μοντερνιστικές καινοτομίες που θα έφερνε στην τουρκική ποίηση (η εθνικι­ στική αυτή διάσταση της ποίησης του φαινόταν τώ ρα γελοία) θα προκαλούσαν τους κριτικούς, που θα περνούσαν σε προ­ σωπικές επιθέσεις εναντίον του, αν και ήταν σίγουρος πω ς η εχθ ρότητα αυτή και οι παρεξηγήσεις θα του προσέδιδαν κύ­ ρος , Επειδή τα επόμενα χρόνια οι επιθετικές αυτές κριτικές δεν γράφτηκαν ποτέ, αν και είχε γίνει λίγο διάσημος, το μυα­ λό του τώρα είχε κολλήσει στην έκφραση « δήθεν ποιητής» , Όταν ο Μ ουχτάρ τον άφησε μόνο στον τσα'ίχανέ, αφού του είπε να μη γίνεται στόχος κυκλοφορώντας στους δ ρ όμους, ο Κα άρχισε να νιώθει βαθιά μέσα του το φόβο του θανάτου , Βγήκε από τον τσα'ίχανέ και περπάτησε συλλογισμένος κά­ τω από τις νιφάδες του χιονιού που πέφτανε με ρυθμό μαγικό, θ υμίζοντας ταινία σε αργή κίνηση , Στα πρώτα νεανικά του χρόνια, ο θάνατος για έναν πολι­ τικό ή πνευματικό σκοπό, η θ υσία της ίδιας του της ζωής για κάτι που θα είχε γράψει, αποτελούσαν για τον Κα τα ύψιστα ηθικά επίπεδα στα οποία θα μπορούσε να φτάσει. Γύρω στα Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

476

ΟΡΧΑΝ Π Α Μ ΟΥ Κ

τριάντα, τον απο μ άκρυνε απ' αυτή τη σκέψη η ματαιότητα της ζωής πολλών φίλων και γνωστ ών του που πέθαναν από βασανιστήρια υπερασπίζοντας ανόητες και μ οχθηρές αρχές, δολοφονήθηκαν στους δ ρ ό μ ους από πολιτικές συ μμορ ίες, έχασαν τη ζωή τους ληστεύοντας τράπεζες ή , ακό μ α χειρό­ τερα, από βό μ βες που έφτιαχναν οι ίδιοι κι έσκασαν στα χέ ­ ρια τους. Το γεγονός ότι ε ίχε μ ε ίνει τόσα χρόνια εξόριστος στη Γερ μανία εξαιτίας πολιτικών πεποιθήσεων που δεν ασπα­ ζόταν πια, είχε διαρρήξει στο μ υαλό του κάθε σχέση μ εταξύ αυτοθυσίας και πολιτικής. Όταν, όσον καιρό ήταν στη Γερ­ μ ανία, διάβαζε στις τουρκικές εφη μερ ίδες ότι ο τάδε αρθρο­ γράφος είχε -κατά πάσα πιθανότητα- δολοφονηθεί για πο­ λιτικούς λόγους από πολιτικούς ισλα μ ιστές, ένιωθε οργή για το περιστατικό, σεβασ μό για το νεκρό, αλλά κανέναν ιδιαίτε­ ρο θαυ μ ασ μ ό για τον αρθρογράφο που είχε χάσει τη ζωή του. Στη γωνία των λεωφόρων Χαλίτπασα και Κιαζί μ Καρά­ μπεκιρ φαντάστηκε να γίνεται στόχος μ ιας κάννης που θα έβγαινε από μια παγω μένη τρύπα στον τοίχο, να πυροβολείται ξαφνικά και να πέφτει νεκρός στο χιονισ μ ένο πεζοδρό μ ιο' προσπάθησε να μαντέψει τι θα γράφανε τότε οι εφη μ ερίδες στην Ι στανμπούλ Το πιθανότερο ήταν να κουκούλωναν το θέ­ μα η Ν ο μαρχία και η τοπική Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών, για να μην αποκαλυφθούν η πολιτική διάστασή του και οι ευ­ θύνες τους, οι δε εφη μερίδες της Ι στανμπούλ, που δεν θα μά­ θαιναν ποτέ ότι ήταν ποιητής, ίσως να μη δη μ οσίευαν ποτέ την είδηση . Ίσως οι ποιητές φίλοι του και κάποιοι δη μ οσιο­ γράφοι στην εφη μ ερίδα «Τζου μχουριέτ» προσπαθούσαν αρ­ γότερα ν' αποκαλύψουν την πολιτική διάσταση της υπόθεσης. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΊ

477

Η ενέργειά τους όμως αυτή ή θ α μείωνε την αξία μιας γενικής α ξιολόγησης του έ ργου του (ποιος άρ αγε θ α την έκανε ; Ο Φα­ χίρ ; Ο Ο ρχάν; ) ή θα γινόταν αιτία ν' αναφερθεί ο θάνατός του στις σελίδες της εφημερίδας με τα πολιτιστικά, που δεν τις διά­ β αζε κανείς. Αν υπήρχε πραγματικά ένα ς Γερμανός δημοσιο­ γράφος γνωστός του Κα που τον λέγανε Χανς Χάνσεν, μπο­ ρεί η « Frankfurter Rundschau» να δημο σίευε την είδηση, δεν θ α τη δημοσίευε όμως κα μιά άλλη εφημερίδ α . Αν κ αι τον Κα τον παρηγορούσε η σκέψη ότι το περιοδικό Ακτσέντ μπορεί να μετέφραζε στα γερμανικά και να δημ οσίευε τα ποιήματά του, έβλεπε καθα ρ ά ότι αν τον δ ολοφονούσαν εξαιτία ς του άρθ ρου στην εφημερίδα «Σερχάτ Σεχίρ», θα πήγα ινε πραγματικά « αδι­ κοχα μένος», κα ι δεν φοβόταν τόσο το θάνατο όσο μην πεθά­ νει τώ ρα που υπήρχε μια ελπίδ α να ζήσει ευτυχισμένος με την Ι πέκ στη Φρ ανκφούρτη. Μ προστά στ α μάτι α του πέρ α σε η εικόνα κάποιων από τους συγγρ αφείς που τα τελευτα ία χρόνια είχαν πέσει νεκροί από τις σφαίρες των πολιτικών ισλα μιστών: ένας πρώην ιμά­ μης π ου είχε χάσει την πίστη του κι είχε επιχειρήσει να εντο­ πίσει « ασυνέπειες» στο Κοράνι (του είχαν κ αρφώσει μια σφα ί­ ρ α από πίσω στο κεφάλι) , ο ενθουσιώδης εθνικιστής π ου προ­ κ αλούσε αποκαλώντας κοροϊδευτικά «κατσα ρίδες» τις κουκου­ λωμένες γυναίκες κ αι τα κορίτσια με τις μ αντίλες (τον ξεπά­ στρεψ αν ένα πρωί μ αζί με τον οδηγό του), ένας άλλος α ρ θ ρο­ γράφος που προσπ αθούσε ν ' α πο δείξει τη σχέση ανάμεσα στους ισλαμιστές της Τουρκίας και το Ι ράν ( ανατινάχτηκε μα­ ζί με το α υτοκίνητό του μόλις άνοιξε τη μίζα) . Π α ρ ' όλο που ένιωθε τ α μάτι α του να βουρκώνουν από αγάπη γι ' α υτούς , Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

478

ΟΡΧΑΝ Π ΑΜΟΥΚ

έ β ρισκε το κουράγιο τους αφελές . Ο Κα ένιωθε οργή όχι τόσο για τις εφημερίδες της Ιστανμπούλ και της Δύσης, πο υ αδια­ φορούσαν για το υς ενθουσιώδεις αυτούς συγγραφείς ή για τους δημοσιογράφους που για παρόμοιους λόγους δέχοντ αν μια σφαί ρα στ ο κεφάλι σε κάποιο στενό μιας μακρινής επαρχια­ κής πόλης, όσο για το γεγονός ότι όλοι αυτ οί προέ ρχονταν από μια κουλτούρα που μετά από λίγο καιρό ξεχνούσε για πάντα ποιος από το υς αδικοχαμένους συγγραφείς της έφαγε ποιον, κι έ βλεπε καθαρά πόσο πιο έξυπνο ή ταν να κάθεται κανε ίς σε μια γωνιά και να φροντίζει να ε ίν' ευτυχισμένος. Π ερπατώντ ας ε ίχε φ τ άσει στα γραφε ία της εφημερ ίδας «Σερ χάτ Σε χί ρ » στη λεωφόρο Φ αΙκμπεη. Σε μια γωνία τής β ιτρίνας που ε ίχε καθαριστεί από τ ον πάγο ε ί δε να κρέμετ αι το αυριανό φύλλο τ ης εφημερ ίδας . Ξαναδ ι ά β ασε τ ο ά ρ θ ρο πο υ τον αφορούσε , μπήκε μέσα . Ο μεγαλύτερος από το υς δυο εργατ ικούς γιους του Σερντάρ μπέη ντάνιαζε κι έδενε με νάι ­ λον σπάγκο τις εφημερίδες. Για να δ ουν ποιος ήταν, έ βγαλε τ ο καπέλο τ ο υ, καθάρισε το χι όνι απ ' το υς ώμο υς του . «ο πατέρας λε ίπει ! » ε ίπε ο μικρός γιος π ο υ εμφανίστηκε κρατώντας το πανί με το οπο ίο καθάριζε το πιεστ ήρι ο . «Θ α θέλατ ε ένα τσάι ; » «Π οιος έγραψε τ ο ά ρ θ ρο για μένα στο αυριανό φύλλο ; » «Άρθ ρο για σας ; » ε ίπε ο μικρός γιος σμίγοντας τα φρύδια. «Σωστ ά, υπά ρχει ένα άρθρο για σας», ε ίπε ο μεγάλο ς γιος τ με α χοντ ρά χε ίλη , χαμογελώντας φιλικά . «Όλη την εφημε­ ρίδα σήμερα την έγραψε ο πατέρας» . «Αν διανεμηθεί η εφημερ ίδα τ ο πρω ί . Ο Κα κοντ οστά­ θ ηκε, « ίσως μο υ προκαλέσετε κακό» . . .

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

»

Χ ΙΟ Ν Ι

4 79

«Γιατί ;» ρώτησε ο μεγάλος γιος. Είχε τρυφερή επιδερμίδα και καθ αρά μάτια που κοίταζαν με απίστευτη αθ ωότητα. Ο Κα κατάλαβε ότι μόνο αν έκανε πολύ απλές, παιδιάστι­ κες ερωτήσεις, με φιλικό ύφος, θ α μπορούσε να πάρει πλη­ ροφορίες από τα παιδιά. Κι έτσι κατάφερε να μάθ ει από τα δυο καλο θ ρεμμένα αγόρια ότι μέχρι εκείνη τη στιγμή μόνο ο Μ ουχτάρ μπέη, ένας μικρός από το κεντρικό επαρχιακό γρα­ φείο του Κόμματος της Μητέρας Π ατρίδας και η συνταξιού­ χος φιλόλογος , όπως κάθ ε βράδυ, είχαν αγοράσει την εφημε­ ρίδα, ότι οι εφημερίδες που θα παρέδιδαν στο λεωφορείο για να τις πάει στην Άγκυρα και την l στανμπούλ, αν ήταν ανοι­ χτοί οι δρόμοι, θ α περίμεναν τώρα μαζί με τις χθ εσινές, ότι τις υπόλοιπες θ α τις μοίραζαν την άλλη μέρα το πρωί τ' αγό­ ρια στο Καρς, ότι αν τους το ζητούσε ο πατέρας τους, και βέ­ βαια θ α μπορούσαν να ετοιμάσουν μέχρι το πρωί μια και­ νούργια έκδοση, ότι ο πατέρας τους είχε φύγει πριν από λίγο από την εφημερίδα κι ότι δεν θ α ερχόταν σπίτι για το βραδι­ νό φαγητό. Ο Κα τους είπε ότι δεν μπορούσε να μείνει για τσάι, αγόρασε μια εφημερίδα και βγήκε έξω στην παγωμένη και θ ανατηφόρα νύχτα του Καρς. Η ηρεμία κι η α θ ωότητα των παιδιών είχαν ανακουφίσει λίγο τον Κα. Καθ ώς περπατούσε κάτω από τις νιφάδες τού χιονιού που πέφτανε αργά, αναρωτή θηκε μήπως ο φόβος του ήταν υπερβολικός, κι ένιωσε λίγο ένοχος. Όμως κάπου σε μια γωνιά του μυαλού του ήξερε ότι πολλοί άτυχοι συγγ ραφείς που το στή θ ος και το κεφάλι τους γέμιζαν σφαίρες, ή άνοιγαν με λαχτάρα το πακέτο με τη βόμβα που παραλάμβαναν με το ταχυδρομείο νομίζοντας πως ήταν τούρκικα λουκούμια δώρο Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

480

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

από τους θαυμαστές τους, είχαν αναγκαστεί ν ' αποχαιρετή­ σ ουν τον κόσ μο επειδή βρέθηκαν στο ίδιο ακριβώς δίλημμα και, από θάρρος ή περηφάνια, επέλεξαν να μην αντιδράσουν. Παραδείγματος χάρη, ο λάτρης της Ευρώπης ποιητής Ν ου­ ρετίν, που δεν είχε ιδιαίτερη σχέση μ' αυτά τα πράγματα, για να μη θεωρηθεί δειλός, υπο στήριξε με πολύ πάθος παλιές θέ­ σεις του όταν ένα άρθρο που είχε γράψει χρόνια πριν για τη θρησκεία και την τέχνη, « μ ι σ οεπι στημονικό» αλλά περισσό­ τερο χαζό, παραποιήθηκε από μια εφημερίδα που ανήκε στο χώρο του πολιτικού Ισλάμ και τυπώθηκε ως «υβριστικό για τη θρη σ κεία ! » . Με υπερβολές που άρεσαν και στον ίδιο, ο κο­ σ μικός Τύπος, τον οποίο στήριζε ο στρατός, παρουσία σ ε το φλογερό κεμαλι στή Ν ουρετίν σ αν ή ρωα, αλλά η μεγάλη κι εντυπωσιακή νεκρική πομπή στην κηδεία του σ υνόδεψε ένα άδειο φέρετρο όταν ένα πρωί έσ κασε η βόμβα που είχε το ­ ποθετηθεί σε μια πλασ τική σ ακούλα στην μπρο στινή ρόδα του αυτοκινητου του και τον σ κορπι σε σ αμετρητα κομμα τάκια. Από τις μικρές κι αδιάφορες ε ι δήσεις στις τελευταίες σελίδες των εφημερίδων που ξεφύλλιζε ο Κα στη βιβλιοθήκη στη Φ ρανκφούρτη, μάθαινε ότι όχι βόμβα, όπως στις μεγά­ λες πόλεις, αλλά ούτ' ένα κοινό πιστόλι δεν είχε χρη σιμοποι­ ηθεί ποτέ για τους παλιούς αριστερούς επαρχιακούς δημο­ σιογράφους στις μικρές πόλεις, που αγχώνονταν μ' αυτού του είδους τις προκλήσεις, ανη σ υχούσ αν με τη σ κέψη « μ ήπως με πούνε δε ιλό», έκαναν όνειρα ότι μπορού σαν «να τραβήξουν όπως ο Σαλμάν Ρ ου σντί την προσ οχή του κόσμου», για τους υλι στές γιατρούς, για τους φιλόδοξους θρη σ κευτικούς σ χο­ λιαστές, τους οποίους όμως οργι σ μένοι νεαροί φανατικοί μαΙ

Ι

,

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ι

Χ ΙΟ Ν Ι

48 ]

χαφώνανε ή ηνίγανε σε κάποιο σκ οτεινό σοκ άκ ι με γυμνά χέ­ ρια. Γι ' αυτό, κ ι ενώ προσπαθ ούσε ν ' αποφασίσει τι θα έλεγε στην εφημερίδα «Σερχάτ Σεχίρ» , αν του δ ινόταν η ευ κ αιρία ν ' απαντήσει, για να σώσει το το μά ρι του αλλά και την περη­ φάνια του ( << Ε ίμαι άθε ος, αλλά δεν έβρισα ποτέ τον Π ροφή­ τ ψ ; «Δεν πιστεύω, αλλά σέβομαι τη θρησ κ εία»; ) , ξάφνο υ ά κ ουσε κάποιον να σέρνει τα βήματά τ ου πίσω του κ αι γύρι­ σε τρομαγμένος ήταν ο διευθυντής της εταιρείας λεωφορείων που είχε συναντήσει την προηγούμενη μέρα στον τε κ έ τού σειχη Σααντετίν εφέντη . Σ κ έφτη κ ε ότι ο άνθρωπος αυτός θα μπορούσε να βεβαιώσει ότι ο Κα δεν ήταν άθε ος, κ αι ντρά­ πη κ ε γι ' αυτό. Θ αυμάζοντας την απίστευτη ομορφιά του πυ κνού χιονιού πο υ έπεφτε δίνοντάς του την αίσθηση ενός επαναλαμβανό­ μενο υ θαύματο ς, περπατώντας πολύ αργά στις παγωμένες γωνίες των πεζο δρομίων, διέσχισε τη λεωφόρο Ατατούρ κ . Χρόνια μετά θ ' αναρωτιόταν γιατί κ ρατούσε πάντα μέσα το υ, σαν θλιβερές κι αλησμόνητες καρτποστάλ, την ομορφιά τού χιονιού στο Καρς κ αι τα τοπία πο υ έβλεπε κα θώς περπατού­ σε στα παγωμένα πεζοδρόμια της πόλης (τρία παιδιά να σπρώχνουν ένα έλκ ηθ ρο σε μια ανηφόρα, την αντανάκλαση απ ' το πράσινο φως του μοναδι κ ού φαναριού της τροχαίας στη σκοτεινή βιτρίνα του φωτογραφείου Αίντίν) . Μπροστά στην πόρτα του παλιού ραφείου που χρησιμο­ ποιούσε ο Σ ο υνάι ως βάση, ο Κα είδε ένα στρατιωτι κ ό φορ­ τηγό κ αι δυ ο φαντάρους . Πα ρ ' όλο πο υ επανέλαβε πο λλές φορές στους φαντάρους, πο υ στέ κονταν στο κ ατώφλι για να προφυλαχτούν απ ' το χιόνι, ότι ήθελε να δει τον Σ ο υνάι , τον Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

482

ΟΡΧΑΝ Π Α Μ ΟΥ Κ

απομάκρυναν με σπρωξιές, λες κι ήταν κάνας κακόμοιρος χω­ ρικός που ήθελε να υποβάλει κάποια αίτηση στον αρχηγό τού Γενικού Επιτελείου Στρατού. Ένα είχε στο μυαλό του ο Κα ­ να συναντήσει τον Σουνάι για να σταματήσει τη διανομή τής εφημερίδας. Το άγχος κι ο θυμός που τον πλημμύρισαν πρέπει να αξιο­ λογηθούν σε σχέση μ' αυτή την απογοήτευση . Με ς στο χιόνι, ήθελε να γυρίσει τρέχοντας στο ξενοδοχείο , αλλά πριν καλά καλά φτάσει στην πρώτη γωνία του δρόμου, μπήκε στο κα­ φενείο Μπιρλίκ στ' αριστερά. Κάθισε στο τραπέζι ανάμεσα στη σόμπα και στον καθρέφτη που ήταν στον τοίχο κι έγρα­ ψε το ποίημα με τίτλο « Θάνατος από πυροβολισμό » . Τ ο ποίημα αυτό, που στις σημειώσεις του ο Κα θα έγραφε ότι στην πραγματικότητα αναφερόταν στο φόβο, το τοποθέ­ τησε στην εξαγωνική νιφάδα του ανάμεσα στους άξονες της Μνήμης και της Φαντασίας, γυρίζοντας ταπεινά την πλάτη του στην προφητεία που περιείχε. Όταν ο Κα, έχοντας γράψει το ποίημά του, έφυγε από το καφενείο Μ πιρλίκ και γύρισε στο ξενοδοχείο Κάρπαλας, η ώρα ήταν επτά και είκοσι. Έπεσε στο κρεβάτι για να ηρεμή­ σει , κοιτάζοντας στο φως της λάμπας του δρόμου το ροζ γράμμα Κ από νέον, τις χοντρές νιφάδες του χιονιού που πέ­ φτανε πολύ αργά και προσπαθώντας να ονειρευτεί πόσο ευ­ τυχισμένος θα μπορούσε να είναι με την Ιπέκ στη Γερμανία. Όταν μετά από δέκα λεπτά κατέβηκε κάτω με την έντονη επιθυμία να δει την Ιπέκ όσο γινόταν πιο γρήγορα, είδε με αγαλλίαση τα καστανά μαλλιά της να γυαλίζουν στο φως και τη Ζαχιντέ ν ' ακουμπάει τη σουπιέρα στο τραπέζι του φαγηDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ ΙΟ Ν Ι

483

τού, όπου είχε συγκεντρωθεί όλη η οικογένεια και μαζί ένας επισκέπτης. Τη στιγμή που καθόταν περήφανος στη θέση που του υπέδειξαν, γιατί είχε καταλάβει ότι όλοι στο τραπέ­ ζι ξέρανε για τον έρωτα ανάμεσα σ ' αυτόν και την Ι πέκ, στην καρέκλα ακριβώς απέναντί του είδε τον επισκέπτη ' ήταν ο Σερντάρ μπέη, ο ιδιοκτήτης της εφημερίδας «Σερχάτ Σεχίρ». Ή ταν τόσο φιλικό το χαμόγελο του Σ ερντάρ μπέη όταν του έσφιξε το χέρι, ώστε ο Κα για μια στιγμή αναρωτήθηκε αν εί­ χε διαβάσει σωστά την εφημερίδα που είχε στην τσέπη του. Άπλωσε το πιάτο του να του σερβίρουν σούπα, ακούμπησε κά­ τω από το τραπέζι το χέρι του στα πόδια της Ιπέκ , πλησίασε το κεφάλι του στο δικό της κι ένιωσε τη μυρωδιά της, την ύπαρ­ ξή της, και της ψιθύρισε στ' αυτί ότι δυστυχώς δεν είχε κανέ­ να νέο για τον Λατζιβέρτ. Αμέσως μετά κοιτάχτηκε με την Κα­ ντιφέ, που καθόταν δίπλα στον Σερντάρ μπέη , και κατάλαβε ότι στο απειροελάχιστο διάστημα που μεσολάβησε η Ιπέκ πρόλαβε κιόλας να την ενημερώσει. Π αρότι θυμωμένος και έκπληκτος , άκουσε τα παράπονα του Τουργκούτ μπέη σχετι­ κά με τη συγκέντρωση στο ξενοδοχείο Ασία: ο Τουργκούτ μπέη είπε πως ήταν μια στημένη πρόκληση και πρόσθεσε πως η αστυνομία ήξερε, φυσικά, τα πάντα. «Δεν έχω μετανιώσει όμως που συμμετείχα σ ' αυτή την ιστορική συγκέντρωσψ , εί­ πε. « Είμαι ευχαριστημένος που είδα με τα ίδια μου τα μάτια πόσο σκάρτοι είναι οι άνθρωποι στο Καρς , είτε νέοι είτε γέ­ ροι, που ασχολούνται με την πολιτική . Κατάλαβα ότι με το πιο άμυαλο, το πιο χαζό, το πιο ηλίθιο αυτό επίπεδο του κόσμου δεν γίνεται πολιτική , και στη συγκέντρωση αυτή, όπου πήγα για να εκφράσω την αντίθεσή μου στο πραξικόπημα, σκέφτη Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

484

ΟΡΧΑΝ ΠΛΜΟΥΚ

κα ότι καλά κάνουν οι στρατιώτες και δεν αφήνουν το μέλλον του Καρς σ ' αυτούς τους πλιατσικολόγους. Καλώ όλους εμάς, και πρώτη την Καντιφέ, πριν ασχοληθούμε με την πολιτική σ ' αυτή τη χώρα, να το ξανασκεφτούμε». Όταν ο Κα έβγαλε από την τσέπη του τη «Σερχάτ Σεχίρ», την έδειξε σε όλους και είπε ότι στην εφημερίδα υπή ρχε ένα ά ρ θ ρο εναντίον του, είχαν π εράσει πάνω α πό είκοσι λε πτά αφότου είχαν αρχίσει να τρώνε, κι ενώ η τηλεόραση ήταν ανοιχτή, στο τραπέζι ε πικρατούσε ησυχία. «Κι εγώ αυτό ήθελα να σας πω, αλλά δεν τολμούσα ε πειδή δεν ήξερα π ώς θα το πάρετε», είπε ο Σερντάρ μ πέη. «Αχ, Σερντάρ, α πό π οιον πή ρες π άλι εντολές ; » είπ ε ο Τ ουργκούτ μπέη . «Δεν είναι κρίμα ν' αδικείς τον καλεσμένο μας ; Δώστε του να διαβάσει την εφημερίδα, να δει τι σκατά έγραψε». «Θέλω να ξέρετε ότι δεν πιστεύω λέξη απ ' όσα έγραψα» , είπε ο Σερντάρ μπέη καθώς άπλωνε το χέρι του να πά ρει την εφημερίδα που του έδινε ο Κα. «Θα με στενοχωρήσετε αν νο­ μίζετε ότι τα πιστεύω. Π ες του, σε παρακαλώ, Τουργκούτ μπέη, ότι δεν υπά ρχει τίποτα προσωπικό κι ότι στο Καρς συ­ νηθίζεται ένας δημοσιογράφος να γράφει τέτοιου είδους άρ­ θ ρα κατά π αραγγελία». «ο Σερντάρ, όταν παίρνει εντολές από τη Ν ομαρχία, ανα­ γκάζεται να ρίχνει λάσπ η σ ε κάποιους», είπε ο Τουργκούτ μπέη . «Δ ιάβασέ το λο ιπόν». «Δεν πιστεύω όμως τίποτα απ ' όσα γράφω», είπε με περη ­ φάνια ο Σερντάρ μπέη. «Ούτε οι αναγνώστες μου πιστεύουν. Γι ' αυτό δεν υ πάρχει λόγος ν' ανησυχείς ». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

485

Ο Σερντάρ μπέη διάβασε τ ο άρθρο τ ου, γελώντ ας και το­ νίζοντας με ιδιαίτ ερα δραματ ικό και κοροϊδευτικό τ ρόπο ορι­ σμένα σημεία του. «Όπως βλέπετε , δεν υπάρχει λόγος ν' ανη­ συχείτ ε ! » είπε μετ ά. «Είστ ε άθεος ; » ρώτησε ο Τουργκούτ μπέη τ ον Κα. « Π ατ έρα, δεν είν' αυτ ό τ ο θέμα», είπε η Ιπέκ θυμωμένη . «Αν αύριο κυκλοφ Ο Ρ 11 σει αυτ ή η εφη μερίδα, θ α τ ον σκοτ ώ­ σουν». «Δεν πρόκειτ αι να γίνει τίποτα», είπε ο Σερντ άρ μπέη . «Ο ι φαντ άροι συλλάβανε όλους τ ους πολ ι τ ικούς ισλαμιστ ές και τους αντι δραστ ικούς» . Στ ράφηκε στον Κα. «το βλέπω στα μά­ τια σας ό τι δεν έχετε θυμώσει , ότι ξέρετε καλά πόσο πολύ εκτι­ μώ την τέχνη και την ανθρωπιά σας. Μ η μας αδικείτε κρίνο­ ντάς μας με κανόνες που ισχύουν στην Ευρώπη αλλά δεν ται­ ριάζουν καθόλου σ ' εμάς! Ο ι ανόητ οι που ζούνε στο Καρς αλλά νομίζουν ό τι βρίσκονται στην Ε υρώπη, όπως ξέρει άλλωστε πολύ καλά κι ο Τουργκούτ μπέη, μέσα σε τ ρεις μέρες, ναι, σε τ ρεις μέρες, στ ριμώχνονται σε μια γωνιά και δολοφονούνται. Ο Τύπος στ ην Ανατ ολική Ανατ ολία έχει μεγάλο πρόβλημα. Δεν μας διαβάζουν οι συμπατ ριώτ ες μας στ ο Καρς. Συνδρο­ μητ ές της εφημερίδας μου είναι οι κρατ ικές υπηρεσίες. Γι ' αυ­ τό και γράφουμε ειδήσεις που θέλουν να διαβάζουν οι συν­ δρομη τές μας . Π αντ ού στον κόσμο, ακόμη και στην Αμερική, ο ι ε φημερίδες δημοσιεύουν τ ις ειδήσεις που θέλουν να διαβά­ ζουν οι αναγνώστες τους. Αν ο αναγνώστης θέλει να δ ιαβάσει ψε υδείς ε ιδήσεις, κανείς στον κόσμο δεν θα μειώσει τις πωλή­ σε ις του γράφοντ ας την αλήθεια. Αν είναι ν' αυξήσουν τις πω­ λή σε ις μου οι ψευδείς ε ιδήσεις, γιατ ί να μην τις γράψω ; Άσε Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

486

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

που και η αστυνομία δεν μας επιτρέπει να γράφουμε αλήθειες. Εκατόν πενήντα συνδρομητές από το Καρς έχουμε στην Άγκυ­ ρα και στην Ιστανμπο ύ λ. Γ ράφουμε υπερβ άλλοντας πόσο πλού σιοι κι επιτυχημένοι είναι, τους κολακεύ ουμε ώστε ν' ανα­ νεώνουν τις σ υνδρομές τους. Άσε που μετά από λίγο καιρ ό τα πιστε ύ ουν κι οι ίδιοι τα ψ έματα». Γέλασε. « Πες μας τώρα, ποιος σ ου είπε να γράψ εις αυτό το άρθρο;» είπε ο Τουργκο ύ τ μπέη. «Απαράβατος κανόνας στη δυτική δημο σ ιογραφία: μην αποκαλύ πτε ι ς τις πηγές σου ! » « Τα κορίτσια μου συμπάθη σ αν πολύ τον επισ κέπτη μας», είπε ο Τουργκο ύτ μπέη. «Αν α ύ ριο αφήσεις να διανεμηθεί η εφημερίδα, δεν θ α σ ου το σ υγχωρέ σ ουν ποτέ. Δεν θα είσαι υπε ύ θυνος αν τον δολοφονήσουν έξαλλοι φανατικοί ; » « Τόσο πολ ύ φοβάστε; » είπε χαμογελώντας ο Σερντάρ μπέη στον Κα. «Αν φοβάστε τόσο πολύ , μη βγείτε έξω αύ ριο». «Αντί να μην κυκλοφορή σε ι αυτός, ας μην κυκλοφορή σουν οι εφημερίδες σ ου», είπε ο Τουργκο ύτ μπέη . «Αυτό θα θυμώσει τους σ υνδρομητές μου». « Εντάξει», είπε ο Τουργκο ύτ μπέη με μια ξαφνική έμπνευ­ ση . «Δώσε αυτό το φ ύλλο σ' όποιον σου έδω σ ε την εντολή να γράψ εις το άρθρο, και για τους άλλους τ ύπωσε μια καινο ύ ρ­ για εφημερίδα, χωρίς το ά ρ θρο με τις ψ ευτιές και τις κατηγο­ ρίες για τον επι σ κέπτη μας». Η Ιπέκ και η Καντιφέ επικρότη σαν την ιδέα του. «Χαίρο­ μαι που παίρνετε τόσο σοβαρά την εφη μερίδα μου», είπε ο Σερντάρ μπέη . « Στην περίπτωση αυτή όμως πρέπει να μου πείτε ποιος θα πληρώσει για την καινο ύ ργια έκδο ση» . Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

487

« Ν α σας βγάλει έξ ω, εσάς και τ' αγόρια σας, ένα βράδ υ ο πατέρας μο υ , να σας πάει στο εστιατόριο Γεσίλγιο υ ρτ» , είπε η l πέκ. «Εντάξε ι. Με την προ ϋπόθεση να έρθετε κι εσείς» , είπε ο Σερντάρ μπέη. «Αφού ανοίξο υν οι δρόμοι και ξεφορτωθούμε τη θεατρική ομάδα ! Ν α έρθει και η κ υ ρία Καντιφέ . Κυ ρία Κα­ ντιφέ, για το κενό πο υ θ α μείνε ι στην εφ·η μερίδα μο υ όταν αφαιρέσω το άρθρο, θα μο υ δώσετε μια σ υνέντευξη υπέρ τού θεατρικού πραξ ικοπήματος ; Θ' αρέσει πολύ στο υ ς αναγνώ­ στες μο υ α υτό» . «Μπα , δεν θ α σο υ δώσε ι » , είπε ο Το υ ργκούτ μπέη. «Αφού την ξέρε ις, δεν την ξέρεις την κόρη μο υ; » «Θα θέλατε να πείτε, κ υ ρία Καντιφέ, ότι πιστεύετε πως με­ τά το πραξικόπημα της θεατρικής ομάδας θα μειωθεί ο αριθ­ μός των αυτοκτονιών στο Καρς ; Άλλωστε εσείς ήσασταν πά­ ντοτε αντίθετη στις α υτοκτονίες των μο υ σο υλμάνων γυναι­ κών» . «'Ο χι πια ! » είπε κοφτά η Καντιφέ. «Αυτό όμως δεν σας κάνει άθεη ; » ρώτησε ο Σερντάρ μπέη. Αν και ήθελε πολύ ν' αρχίσει μια καινούργια σ υ ζήτηση, ήταν αρκετά νηφάλιος ώστε να βλέπει ότι κανείς στο τραπέζι δεν τον κοίταζε με καλό μάτι. «Εντάξει, το υπόσχομαι, δεν θ α κ υ κλοφορήσω την εφημερίδα» , είπε. «Θ α κάνεις καινούργια έκδοση; » «Μόλις φύγω από δ ω και πριν πάω σπίτι μο υ! » «Ευχαριστούμε» , είπε η l πέκ. Ακολούθησε μια μεγάλη , παράξενη σιωπή . Το υ άρεσε του Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

488

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Κα αυτό : πρώτη φ ορά μετά από πολλά χρόνια ένιωθε κ ομ­ μάτι μιας οι κογένειας παρ' όλα τα προβλήματα κ αι τις ευθύ ­ νες, κ αταλάβαινε τώρα ότι αυτό που λέγεται « οι κ ογένεια» στηρίζεται σ την απεγνω σ μένη επι μονή για σ ύμπνοια , κ άτι που με λύπη διαπίστωνε πως είχε λείψ ε ι απ ' τη ζωή του. Θ α μπορούσ ε να είν' ευτυχι σ μένος μέχρι το τέλος με την Ιπέ κ ; Αν και μετά το τρίτο ρακ ί ήταν σίγουρος ότι δεν έψαχνε την ευ ­ τυχία, κ αι μάλισ τα θα μπορούσε κ άποιος να πει ότι π ροτι ­ μού σ ε τη δυστυχία. Τ ο θέμα είναι η σύμπνοια, η δυνατότητα να σ υγκ ροτή σε ι κ άποιος ένα κ έντρο από δύο άτομα, όπου ο κ όσμος ολό κ ληρος θα μένει απέξω. Κι αυτό ένιωθε ότι θα μπορούσε να το πετύχει εάν για μήνες ολό κληρους έ κ ανε σ υ­ νέχεια έρωτα με την Ιπέ κ . Ένιωθε πάρα πολύ ε υτυχισ μένος από ψ ε που κ αθόταν σ' ένα τραπέζι με τις δυο αδερ φ ές , έχο ­ ντας κάνει έρωτα με τη μια , νιώθοντας την τρυ φ ερότητα της επιδερμίδας τους , ξέροντας ότι δεν θα ήταν μόνος το βράδυ όταν γύριζε σπίτι , ότι θα μπορούσε να ζή σε ι τη σαρ κ ι κή ε υ ­ τυχία , ότι η εφ ημερίδα δεν θα κ υ κλο φ ορούσε τη.ν επομένη . Ήταν τόση η ευτυχία του , που παρα κ ολουθού σε όσα λέ­ γονταν στο τραπέζι λες κ ι ήταν το τρομακτικ ό μέρος ενός πα­ λιού π αραμυ θιού κ ι ό χι ειδήσεις κ αταστροφής : ένα απ ό τα παιδιά που δούλευαν στην κουζίνα είχε πει σ τη Ζαχιντέ ότι στο γήπεδο , όπου από το πολύ χιόνι τα δο κάρια στα τέρματα φ αίνονταν μόνο απ' τη μέση κ ι επάνω , είχαν μεταφ έρει πολ­ λούς κ ρατούμενους , κ αι για ν' αρρωστή σουν , κ αι μάλι στα για να παγώσουν και να πεθάνουν, τους είχαν όλη μέρα έξω , κ αι μερι κούς , για να παραδειγματιστούν οι άλλοι , τους είχαν ε κτε­ λέσε ι σ την είσοδο των αποδυτηρίων. Β έβαια , όσοι είχαν γίDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ ΙΟ

Ι

489

νει μάρτυρες της τρομοκρατίας που εξαπέλυσαν όλη μέρα στην πόλη ο Ζ . Ν τεμίρκολ κι η παρέα του, μπορεί να υπερέ­ βαλλαν στις διηγήσεις τους : ο Ζ. Ν τεμίρκολ κι η παρέα του ε ίχαν, λέει, εισβάλ ει στο Ίδρυμα Μ εσοποταμίας, όπου κά­ ποιοι νεαροί Κούρδοι εθνικιστές έκαναν έρευνα για τη «λαο­ γραφία και τη λογοτεχνία» , κι επειδή δεν βρήκαν κανέναν, έσπασαν στο ξύλο το γέρο καφετζή που κοιμόταν εκεί τα βρά­ δια και δεν είχε καμιά σχέση με την πολιτική. Δυο μπαρμπέ­ ρηδες κι ένας άνεργος , οι οποίοι πριν από έξι μήνες είχαν ανακριθεί αλλά δεν είχαν φυλακιστεί, όταν κατηγορήθηκαν ότι έριξαν μπογιά και σκατόνερα στο άγαλμα του Ατατούρκ στην είσοδο του ε μπορικού κέντρου Ατατούρκ, αφού έτρω­ γαν ξύλο μέχρι το πρωί , παραδέχτηκαν την ενοχή τους κι απο­ κάλυψαν τις δραστηριότητες διαφόρων εχθρών του Ατατούρκ στην πόλη (κάποιοι είχαν σπάσει με σφυρί τη μύτη της προ ­ τομής του Ατατούρκ στον κήπο του Τεχνικού Λυκείου , άλλοι είχαν γράψει κακοήθειες στην αφίσα του Ατατούρκ στον τοί­ χο του καφενείου Όνμπεσλιλερ κι άλλοι σχεδίαζαν να κατα­ στρέψουν το άγαλμα του Ατατούρκ απέναντι από το κυβερνη ­ τικό κτίριο) . Ένας από τους δύο Κούρδους που μετά το θεα­ τρικό πραξικόπημα είχαν κατηγορηθεί ότι γράφανε συνθήμα­ τα στους τοίχους της λεωφόρου Χαλίτπασα, είχε πυροβολη­ θεί, ένας άλλος είχε λιποθυμήσει απ' το ξύλο στα κρατητήρια, ένας άνεργος νεαρός που τον είχαν πάει να σβήσει τα συνθή ­ ματα στους τοίχους της Ιερατικής Σ χολής πυροβολήθηκε στα πόδια όταν προσπάθησε να το σκάσει. Αν και χάρη στους ρουφιάνους που κυκλοφορούσαν στους τσαϊχανέδες είχαν συλληφθεί όσοι εκφράστηκαν άσχημα για τους ηθοποιούς και Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

490

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

τους στρατιωτικούς κι όσοι διέδιδ αν κουτσομπ ολιά σε βάρος τους, όπως συμβ αίνει σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών κα ι εγκλημάτων, δεν έλε ι παν οι υπερβολές κ αι οι φήμες για νεα ρούς Κούρδους που είχαν πεθάνει π υροδοτώντας τις βόμ­ βες που κρ ατούσαν, γι α κορίτσι α με μ αντίλες π ου α υτοκτό­ νησαν γι α να εκφράσουν την αντίθεσή τους στο πρ αξικόπη­ μ α , γι α ένα φορτηγό γεμάτο δυνα μίτη που π ρόλα β αν κ αι το στα μάτησαν κ αθώς πλησία ζε στο α στυνομικό τμήμα Ινονού. Επε ι δή ο Κα είχε ξ ανακούσει για την επίθεση αυτοκτονία ς με το φορτηγό που ήταν γεμάτο δυνα μίτη , κάποια στιγμή στα­ μάτησε να π ροσέχει όσα λέγονταν γι' αυτό το θέμα κι άρχισε απλώς ν ' απολα μβάνει το ότι μπορούσε να κάθεται άνετα δί­ πλα στην Ι π έκ. Τ α μεσάνυχτα , όταν σηκώθηκαν π ρώτα ο Σερντάρ μπέη κι από πίσω του ο Τουργκούτ μπέη κα ι τα κορίτσι α του να φύ­ γουν, ο Κα σκέφτηκε να πε ι στην Ι πέκ να πάει στο δωμάτιό του . λλλ ' από φόβο μή πως η άρνησή της ρίξει κάποια σκιά στην ευτυχία του , ανέβηκε στο δωμάτιό του χωρίς ούτ' ένα υπονοούμενο.

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

34

Ούτε η Καντιφέ θα δεχτεί Μεσολαβητ1ς Σ το δωμάτιό του ο Κα κάπνιζε κοιτάζοντας έξω απ' το πα­ ράθυρο. Δεν χιόνιζε πια ' η ακινη σ ία που βασίλε υε στο κάτα­ σπρο άδειο σ οκάκι, λουσμένο στο χλομό φως απ' τις λάμπες του δρόμου , σ ου μετέδ ιδε ηρεμία. Όμως ο Κα ήξερε πολύ κα­ λά πως η ηρεμ ία του ε ίχε πιο πολύ σχέ σ η με τον έρωτα και την ευτυχία παρά με την ομορφιά του χιονιού. Και κάτι άλλο : ε κ ε ί , στην Τουρκία, ένιωθε ακόμη πιο ήρεμος επειδή τον πε­ ριέβαλλαν άνθρωπ οι που του μοιάζανε, άνθρωπ οι ίσοι μ ' αυ­ τόν. Κι ήταν τόσο ευτυχι σ μένος, ώστε μπορούσε να ομολο­ γήσει στον εαυτό του πως η ανωτερότητα που ένιωθε σε σχέ­ ση μ ' αυτο ύς , επει δή ο ίδιος είχε έρθει από τη Γερμανία ή από την l στανμπούλ, μεγάλωνε την η ρεμία του. Χτύπησε η πόρτα. Ο Κα τα έχασε όταν είδε μπροστά του την l πέ κ. «Όλο εσένα σ κέφτομαι, δεν μ πορώ να κοιμηθώ», ε ίπε η l πέ κ μόλις μπή κε μέσα. Αμέσως ο Κα κατάλαβε ότι θα κάναν έρωτα μέχρι το πρω ί , Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

492

ΟΡΧΑΝ Π ΑΜ Ο ΥΚ

αδιαφορώντας για τον Τουργκούτ μπέη. Του φαινόταν απί­ στευτο που θα μπορούσε να την αγκαλιάσει χωρίς να έχει νιώσει από πριν κανέναν πόνο αναμονής. Κι ενώ έκανε έρω­ τα με την l πέκ όλη τη νύχτα, ο Κα κατάλαβε ότι υπάρ χει κά­ τι πέρα από την ευτυχία, κι ότι οι μέχρι τότε εμπειρίες του απ ' τη ζωή και τον έρωτα δεν ήταν αρκετές ώστε να νιώσει αυτή την έξω απ' το χρόνο και το πάθος περιοχή. Π ρώτη φορά στη ζωή του ήταν τόσο χαλαρός. Είχε ξ εχάσει τις ερωτικές φα­ ντασιώσεις, κάποιες επιθυμίες έτοιμες σε μια άκρη του μυα­ λού του όταν έκανε έρωτα, που είχε διδαχτεί από τα πορνο­ γραφικά έντυπα και τις ταινίες. Καθώς έκανε έρωτα με την l πέκ, ανακάλυψε τη μουσική που μέχρι τότ ε δεν ή ξ ερε ότι έκρυβε μέσα του, και προχώρησε στο ρυθμό της . Σ το μεταξ ύ, όταν τον έπαιρνε ο ύπνος, στα όνειρά του με την παραδεισέ­ νια ατμόσφαιρα καλοκαιρινών διακοπών έβλεπε ότι έτρεχε, ότι ήταν αθάνατος, ότι βρισκόταν σ ' ένα αεροπλάνο κι έτρω­ γε ένα μήλο που δεν έλεγε να τελειώσει, ξ υπνούσε νιώθοντας τη ζεστή επιδερμίδα της l πέκ που μοσχομύριζε μήλο, στο ελα­ φρώς κιτρινωπό φως κοίταζε από πολύ κοντά την l πέκ στα μάτια, κι όταν έβλεπε ότι κι εκείνη ήταν ξύπνια και τον κοί­ ταζε σιωπηλά, ένιωθε πως ήταν ξαπλωμένοι σαν δυο φάλαι­ νες που ξ εκουράζονται η μια δίπλα στην άλλη Ο Ι ' ρηχά νερά, και τότε καταλάβαινε ότι κρατιόντουσαν χέρι χέρι. Κάποια στιγμή, όταν ξύπνησαν και κοιτάχτηκαν στα μά­ τια, η l πέκ είπε, «Θα μιλήσω με τον πατέρα μου. Θ α έρθω μα­ ζί σου στη Γερμανία» . Ο Κα δεν μπόρεσε να ξ ανακοιμ ηθεί. Η ζωή του περνούσε μπροστά απ ' τα μάτια του σαν χαρούμενη ταινία . Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ ΤΟ Ν Ι

493

Κάπου στην πόλη έγινε μια έκρηξη. Το κρεβάτι , το δωμάτιο , το ξενοδοχείο για μια στιγμή τραντάχτηκαν. Από μακριά ακού­ στηκε ήχος πολυβόλου. Το χιόνι που σκέπαζε την πόλη έπνιξε το θόρυβο. Αγκαλιάστηκαν και περίμεναν χωρίς να μιλάνε. Αργότερα, όταν ξύπνησε ο Κα , οι πυροβολισμοί είχαν στα­ ματήσει . Σηκώθηκε δυο φορές απ' το κρεβάτι και κάπνισε , νιώθοντας στην ιδρωμένη επιδερμίδα του τον παγωμένο αέ­ ρα που φέρνανε μέσα τα τζάμια. Δεν είχε καμιά έμπνευση για ποίημα. Ήταν ευτυχισμένος όσο ποτέ άλλοτε στη ζωή του. Το πρωί ξύπνησε από ένα χτύπημα στην πόρτα. Η Ιπέκ έλειπε από δίπλα του. Δεν μπόρεσε να θυμηθεί πότε τον πή­ ρε ο ύπνος για τελευταία φορά, τι είπαν τελευταία με την Ιπέ κ, πότε σταμάτησαν οι πυροβολισμοί. Στην πόρτα στεκόταν ο Τζαβίτ της ρεσεψιόν. Του είπε ότι εί­ χε έρθει ένας αξιωματικός στο ξενοδοχείο , ότι ήταν κάτω και τον περίμενε , ότι ο Σουνάι Ζαιμ τον προσκαλούσε στο στρατη­ γείο. Ο Κα δεν βιάστηκε καθόλου , ξυρίστηκε με την ησυχία του. Τα άδεια σοκάκια του Καρς του φάνηκαν πιο ωραία και πιο μαγευτικά από την προηγούμενη μέρα. Κάπου προς το τέλος της λεωφόρου Ατατούρκ είδε ένα σπίτι' η πόρτα του ήταν σπασμένη , τα τζάμια του θρύψαλα, η πρόσοψή του γε­ μάτη τρύπες από σφαίρες. Στο ραφείο , ο Σουνάι είπε ότι είχε γίνει μια επίθεση αυτο­ κτονίας. « ο καημένος, από λάθος , αντί να έ ρθει εδώ , επιτέ­ θηκε σ' ένα από τα σπίτια εκεί πάνω» , είπε. « ο ίδιος έγινε κομμάτια , ακόμη δεν ξέρουμε με ποιους ήταν, αν ήταν ισλα­ μιστής ή του ΡΚΚ». Ο Κα είδε στο π ρόσωπο του Σουνάι την παιδιάστικη έκDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

494

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

φραση των διάσημων ηθοποιών που παίρνουν πολύ στα σοβα­ ρά το ρόλο τους. Είχε ξυριστεί, φαινόταν καθαρός κι ακμαίος. « Πιάσαμε τον Λατζιβέρτ», είπε κοιτάζοντας κατάματα τον Κα. Ο Κα θέλησε από ένστικτο να κρύψει τη χαρά που ένιωσε ακούγοντας την είδηση. Κάτι που δεν ξέφυγε από την προσο­ χή του Σουνάι. «Είναι κακός άνθρωπος», είπε . «Είναι σίγουρο ότι αυτός έβαλε να σκοτώσουν το διευθυντή του Ε κπαιδευτι­ κού Ινστιτούτου. Από τη μια διαδίδει ότι είναι αντίθετος με τις αυτοκτονίες, από την άλλη συμβουλεύει τους άμυαλους και κακόμοιρους νεαρούς να οργανώνουν επιθέσεις αυτοκτονίας. Η Ασφάλεια είναι σίγουρη ότι ήρθε φορτωμένος με τόσα εκρη­ κτικά που θα μπορούσαν να τινάξουν όλο το Καρς στον αέρα ! Το βράδυ της επανάστασης χάθηκε. Κανείς δεν ξέρει πού κρύ­ φτηκε. Θ α ξέρεις, βέβαια, για τη γελοία συγκέντρωση που έγι­ νε χθες αργά το απόγευμα στο ξενοδοχείο Ασία». Ο Κα κούνησε το κεφάλι σαν ηθοποιός σε παράσταση . « Σκοπός της ζωής μου δεν είναι να τιμωρήσω τους ενό­ χους, τους αντιδραστικούς, τους τρομοκράτες», είπε ο Σου­ νάι. « Χρόνια τώρα θέλω ν ' ανεβάσω ένα έργο, γι' αυτό είμ ' εδώ. Υπή ρχε ένας Άγγλος συγγραφέας, ο Τόμας Κιντ. Ο Σαίξπηρ απ ' αυτόν έχει ξεσηκώσει τον Αμλετ. Ανακάλυψα κι άλλη μια αδικία, ένα ξεχασμένο έργο του Κιντ, λέγεται Ισπα­ νΖκ1 τραΥωΟΙα. Είναι μια τραγωδία πάθους και βεντέτας, ένα έργο μέσα σ' ένα άλλο έργο. Δεκαπέντε χρόνια περιμένουμε με τη Φ ουνντά την ευκαιρία να το ανεβάσουμε». Εκείνη τη στιγμή μπήκε η Φουνντά στο δωμάτιο. Ο Κα τη χαιρέτησε με μια βαθιά θεατρινίστικη υπόκλιση κι είδε πως η γυναίκα, που είχε βάλει το τσιγάρο της σε μια μακριά πίπα και Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

495

ΧΙΟΝΙ

κάπνιζε, ευχαριστήθηκε με το χαιρετισμό. Χωρίς να τον ρωτή­ σουν, οι δυο ηθοποιοί διηγήθηκαν περιληmικά το έ ργο στον Κα. «Απλοποίησα κάπως το έ ργο ώ στε ν' αρέσει στο λαό μας και να του μάθει και μερικά πράγματα» , είπε ύστερα ο Σου­ νάι. «Αύριο, όταν θα το ανεβάσουμε στο Θέ ατρο Μ ι λέτ , θα μεταδοθεί ζωντανά ώ στε να το δει όλο το Καρς». «Θ α ήθελα να το δω κι εγώ » , είπε ο Κα. «Στο έ ργο θ έλουμε να παίξ ει και η Καντιφ έ . . . Η Φ ουνντά θα είναι η κακιά ανταγωνίστριά της . Η Καντιφ έ θα βγει στη σκηνή με μαντίλα. Έπειτα, αντιδρ ώντας στα ανόητα έ θι μα που είναι η αιτία της βεντέτας, ξαφνικά, μπροστά σ ' όλο τον κόσμο, θα βγάλει τη μαντίλα της». Ο Σουνάι, με μια εντυπω­ σιακή χειρονομία, αναστατωμένος , έ κανε πως τραβούσε τη φανταστική μαντίλα που φορούσε. «Θ α γίνουν πάλι φασαρίες ! » είπε ο Κα. «Μ η σε ανησυχεί αυτό ! Τώ ρα έχουμε το στρατό εδώ » . «Μ α ούτε η Καντιφ έ θ α το δεχτεί αυτό» , είπε ο Κα. «Ξ έ ρουμε ότι η Καντιφ έ είν' ερωτευμένη με τον Λατζι έ β ρτ» , είπε ο Σουνάι. «Αν η Καντιφ έ βγάλει τη μαντίλα της, θ' αφήσω ελεύθερο τον Λατζιβ έ ρτ της. Ας φύγουν τότε μαζί , να πάνε κάπου μα­ κριά απ' όλους, να είν ' ευτυχισμένοι». Στο πρόσωπο της Φ ουνντά Ε σ έ ρ είδε το στοργικό, προ­ στατευτικό ύφος που παίρνουν οι καλόκαρδες θείτσες στις τούρκικες μελοδραματικές ταινίες μπροστά στην ευτυχία των νεαρών ερωτευμένων όταν το σκάνε μαζί. Για μια στιγμή ο Κα φαντάστηκε πως η Φ ουνντά θ' αντιμετώπιζε και το δ ικό του έ ρωτα για την Ιπέ κ με την ίδια αγάπη . . .

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

4 96

ΟΡΧΑΝ ΠΑ ΜΟΥΚ

«Δεν είμαι σίγου ρη ότι η Καντιφέ θα βγάλει τη μαντίλα της στη ζωντανή μετάδοση», είπε μετά. «Μ ' αυτά τα δεδομένα, σκεφτήκαμε ότι μόνο εσύ θα μπο ­ ρ ο ύ σες να την πείσεις», είπε ο Σουνάι. «Δεν μπο ρ εί να δια­ π ραγματευτεί μαζί μας, γιατί θα είναι σαν να διαπ ρ αγματε ύ­ εται με το μεγαλύτε ρ ο δ ιάβολο. Αντίθετα, ξέ ρ ει ότι εσ ύ ανα­ γνω ρ ίζεις πως έχουν κάποιο δίκιο κα ι τα κο ρ ίτσια με τη μαντίλα. Κι επιπλέον, είσ' ε ρ ωτευμένος με την αδε ρφή της» . «Δεν είναι μόνο η Καντιφέ, π ρέπει να πείσουμε και τον Λα­ τζιβέ ρτ. Όμως π ρώτα π ρ έπει να μιλήσουμε μαζί της», είπε ο Κα. Το μυαλό του όμως ήταν στην απλοϊκότητα και τη χυδαι­ ότητα της έκφ ρασης «είσ' ε ρ ωτευμένος με την αδε ρ φή της». «Κάνε όπως νομίζεις», είπε ο Σουνάι. « Σου δίνω κάθε είδους δικαιοδοσία, κι ένα στ ρ ατιωτικό όχημα. Έχεις την άδεια να διαπρ αγματευτείς εκ μέ ρους μου την υπόθεση όπως νομίζεις». Σώπασαν. Ο Σουνάι πα ρ ατή ρησε ότι ο Κα ήταν αφη ρη μένος. «Δεν θέλω να μπλέξω», είπε ο Κα. «Γιατί;» «Ί σως επειδή είμαι δει λός. Αυτό τον και ρ ό είμαι πολύ ευ­ τυχισμένος. Δεν θέλ ω να γίνω στόχος των φανατικών. Αυτός ο άθεος, θα πο ύνε, κατάφε ρ ε την Καντιφέ να βγάλε ι τη μα­ ντίλα της, να τη δο υν οι μαθητές να τη βγάζει. Ακόμη κι αν το σκάσω και γυ ρ ίσω στη Γε ρ μανία, θα μου τη φέ ρουν καμιά νύ­ χτα καθώς θα πε ρπατάω στο δ ρ όμο και θα β ρεθώ νεκ ρ ός». «Π ρ ώτα θα σκοτώσουν εμένα», είπε πε ρήφανα ο Σουνάι. «Μ ου α ρέσει όμως που πα ρ αδέχεσαι ότι είσαι δειλός. Κι εγώ μια από τα ίδια είμαι. Πίστεψέ με. Σ' αυτή τη χώ ρ α μόνο οι Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

497

δειλοί επιβιώνουν. Όμως κι οι δειλοί πρέπει να ονειρεύονται ότι μια μέρα θα κάνουν κάτι πολύ ηρωικό. Εσύ τι λες;» «Αυτό τον καιρό είμαι πολύ ευτυχισμένος. Δεν θέλω να γί­ νω ή ρωας. Το όνειρο του ηρωισμού είναι η παρηγοριά των δυστυχισμένων. Κάτι τέτοιοι σαν εμάς , στ ' όνομα του ηρωι­ σμού σκοτώνουν ή ο ένας τον άλλο ή τον εαυτό τους». «Καλά , κάπου μέσα σου δεν ξέρεις πως αυτή η ευτυχία σου δεν θα κρατήσει πολύ ; » επέμεινε ο Σουνάι. «Μ α γιατί τρομάζεις τον επισκέπτη μας;» είπε η Φ ουνντά Εσέρ. «Καμιά ευτυχία δεν κρατάει πολύ. Το ξέρω αυτό» , είπε με προσο χή ο Κα. «Αλλά επειδή το έχουμε σχεδόν σίγουρο ότι θα γίνω δυστυχισμένος , δεν σημαίνει ότι θα κάνω ηρωισμούς και θα γίνω στόχος για να με σκοτώσουν». «Αν δεν συμμετάσχεις σ ' αυτή την ιστορία, δεν χρειάζεται να πας στη Γερμανία , θα σε σκοτώσουν εδώ. Είδες τη σημε­ ρινή εφημερίδα;» «Λέει ότι θα με σκοτώσουν σήμερα;» χαμογέλασε ο Κα. Ο Σουνάι έδειξε στον Κα το φύλλο της «Σερ χάτ Σε χίρ» που είχε διαβάσει απ ' την προηγούμενη μέρα. «Ένας άθεος στο Καρς ! » διάβασε η Φ ουνντά με θεατρινί­ στικο ύφος. «Αυτή είναι η πρώτη χθεσινή έκδοση» , είπε με σιγουριά ο Κα. «Αργότερα ο Σερντάρ μπέη, για να επανορθώσει , απο­ φάσισε να κάνει μια καινούργια έκδοση». «Μόνο που σή μερα το πρωί μοίρασε την πρώτη έκδοση χωρίς να πραγματοποιήσει την απόφασή του» , είπε ο Σου­ νάι. «Δεν πρέπει να έχεις ποτέ εμπιστοσύνη στους δημοσιοDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

498

ΟΡΧΑΝ Π Α Μ ΟΥ Κ

γράφους . Θ α έχεις όμως την προστασία μας. Οι φανατικοί, επειδή δεν έχουν τις δυνάμεις για να τα βάλουν με τους στρα­ τιωτικο ύ ς, το πρώτο πράγμα που θ α θελήσουν να κάνουν.. εί­ ναι να σκοτώσουν έναν άθεο, υπηρέτη των Δυτικών». «Εσ ύ του παράγγειλες του Σερντάρ μπέη να γράψει αυτό το άρθρο; » Ο Σουνάι, σαν προσβεβλημένος έντιμος άνθρωπος, δά­ γκωσε την άκρη των χειλιών του, έσμιξε τα φρ ύ δια του κι έρι­ ξε μια πληγωμένη ματιά τριγύ ρω, αλλά ο Κα κατάλαβε ότι ήταν πολύ ευτυχισμένος στο ρόλο τού ξ ύπνιου πολιτικο ύ που ξέρει να χειρίζεται μικροαπατεωνιές. «Αν μου υποσχεθείς ότι θα με προστατε ύ ετε μέχρι το τέ­ λος, θα κάνω το μεσολαβητή», είπε ο Κα. Ο Σουνάι έδωσε το λόγο του, αγκάλιασε και συγχάρηκε τον Κα που έμπαινε στη Λέσχη των Ι ακωβίνων και του είπε ότι δυο άντρες του θα ήταν όλη την ώρα κοντά του. «Αν χρειαστεί, θα σε προστατέψουν κι απ' τον ίδιο σου τον εαυτό ! » πρόσθεσε μ ' ενθουσιασμό. Κάθισαν να πιουν ένα μυρωδάτο πρ ωινό τσάι κουβεντιά­ ζοντας τις λεπτομέρειες της μεσολάβησης. Η Φ ουνντά Ε σέρ ήταν ευχαριστημένη σαν να είχε προστεθεί στη θεατρική τους ομάδα ένας διάσημος και σπουδαίος ηθοποιός. Μίλησε λίγο για τη δ ύναμη της Ισπανικής τραΥωοίας, όμως ο Κα είχε αλλο ύ το μυαλό του, κοίταζε το εξαίσιο λευκό φως που έμπαινε απ' τα ψηλά παράθυρα του ραφείου. Φ ε ύγοντας από το ραφείο ο Κα, είδε ότι του είχαν δώσει για συνοδεία δυο μεγαλόσωμους οπλισμένους στρατιώτες κι απογοητε ύ τηκε. Θ α ήθελε τουλάχιστον ο ένας απ ' τους δυο Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ ΙΟ

Ι

499

να ήταν αξιωματικός ή να φορούσε κομψά πολιτικά ρούχα. Ένας διάσημος συγγραφέας είχε βγει παλιά στην τηλεόραση κι είχε πει ότι οι Τούρκοι ήταν κουτοί κι ότι ο ίδιος δεν πί­ στευε καθόλου στο Ισλάμ. Π ρος το τέλος της ζωής του , ο Κα τον είχε δει μια φορά ανάμεσα σε δυο κομψούς κι ευγενικούς φρουρούς στους οποίους το κράτος είχε αναθέσει να τον φυ­ λάνε. Ό χι μόνο του κουβαλούσαν την τσάντα , αλλά του άνοι­ γαν και την πόρτα, με μια μεγαλοπρέπεια που ο Κα θεωρού­ σε πως του άξιζε σαν διάσημος κι αντιφρονών συγγραφέας που ήταν, στις σκάλες τον πιάνανε ευγενικά απ ' το μπράτσο , τον κρατούσαν μακριά από τους υπερβολικά περίεργους θαυ­ μαστές του κι από τους εχθρούς του. Αντίθετα, οι στρατι ώτες στο στρατιωτικό όχημα κάθισαν δίπλα στον Κα και του φέρονταν σαν να τον επιτηρούσαν κι όχι σαν να τον προστάτευαν. Μόλις μπήκε στο ξενοδοχείο , ξανάνιωσε την ευτυχία που είχε αγκαλιάσει όλη του την ψυχή το πρωί, κι ενώ θα 'θε λε πο­ λύ να δει αμέσως την Ιπέκ , επειδή αν έκρυβε κάτι απ ' αυτήν θα ήταν σαν να πρόδιδε , έστω και λίγο, τον έρωτά τους, προ­ τίμησε να βρει έναν τρόπο να μιλήσει μόνος με την Καντιφέ. Ό μως στο λόμπι συνάντησε την Ιπέκ και τα ξέχασε όλα. « Ε ίσαι πιο όμορφη απ' όσο θυμόμουνα! » της είπε και την κοίταξε με θαυμασμό. « ο Σουνάι μου είπε να κάνω το μεσο­ λαβητή». « Γ ια ποιο πράγμα ; » «Χθες βράδυ πιάσανε τον Λατζιβέρτ! » είπε ο Κα. «Τι έπα­ θες , ανησυχείς ; Ε μείς δεν κινδυνεύουμε. Ξέρω , θα στενοχωρη­ θ εί η Καντιφέ. Αλλά η γνώ μη μου είναι ότι τώ ρα θα ηρεμήσει». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

500

ΟΡΧΑΝ Π Α Μ Ο Υ Κ

Της περιέγραψε με συντο μία τη συνάντησή του με τον Σουνάι, της είπε για την έκρηξη και για τους πυροβολι σ μ ούς που άκου­ σαν τη νύχτα. «Δεν με ξύπ νησες το πρωί όταν έφυγες. Μη φο­ βάσαι, θα τα τακτοποιήσω όλα, ούτε ρουθούνι δεν θ' ανοίξει. Έπειτα θα πάμε στη Φ ρανκφούρτη και θα ζήσουμ' ευτυχισμέ­ νοι. Μίλησες με τον πατέρα σου ; » Της είπε ότι οπωσδήποτε θα γινόταν κάποιο παζάρεμα, ότι γι ' αυτό ο Σουνάι τον ήθελε να μεσολαβήσει στον Λατζι βέρτ, ήταν όμως απαραίτητο να μ ι ­ λήσει πρώτα μ ε την Καντιφέ. Στο βλέμ μα της έβλεπε την ανη­ συχία της, και του άρεσε, σήμαινε ότι ενδιαφερόταν γι ' αυτόν. «Σε λίγο θα στείλω την Καντιφέ στο δω μ άτιό σου», είπε η Ιπέκ κι έφυγε. Όταν μπήκε στο δωμάτιό του, βρήκε το κρεβάτι του στρω­ μένο. Τ α έπιπλα πο υ ανάμεσά τους είχε ζήσει χθες την πιο ευ­ τυχισμένη νύχτα της ζωής του, το φωτιστικό στο κο μ οδίνο, ο ι ξεθωριασμένες κουρτίνες, το τελείως διαφορετικό τώρα φως του χιονιού και η σιωπή ήταν εκεί, και μπορούσε ακό μη να μυ­ ρίζει τη μυρωδιά που είχε απο μ είνει απ' τον έρωτά τους. Ξά­ πλωσε ανάσκελα στο κρεβάτι και με το βλέ μμα στο ταβάνι προ­ σπάθησε να καταλάβει πόσο μ εγάλο θα ήταν το πρόβλημά του αν δεν κατάφερνε να πείσει τον Λατζιβέρτ και την Καντιφέ. « Π ες ό,τι ξέρεις για τη σύλληψη του Λατζιβέρτ», είπε η Κα­ ντιφέ μόλις μπήκε στο δωμάτιο. «Τον ταλαιπώρησαν πολύ ; » «Αν τον είχαν ταλαιπωρήσε ι πολύ, δεν θα με πηγαίνανε να τον δω», είπε ο Κα . «Τον συνέλαβαν, λέει, μ ετά τη συγκέ­ ντρωση στο ξενοδοχείο, δεν ξέρω τίποτ' άλλο. Πάντως σε λί­ γο θα με πάνε σ' αυτόν». Η Καντ ι φέ κοίταξε έξω απ ' το παράθυρο το χιονισ μ ένο Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ ΙΟ Ν Ι

50 1

δρόμο. « Τώρα είσ' ε σ ύ ευτ υχι σ μένος κι εγώ δυ στ υχι σ μένψ> , είπε. « Πόσα άλλαξαν αφότου σ υναντηθήκαμε στην αποθήκψ> . Ο Κα θυμήθηκε, σαν μια πολύ μακρινή κι ωραία ανάμνη ση που συνέδεε τους δυο τους, τη σ υνάντη σή τους στ ο δωμάτ ιο 2 1 7 τ ο απόγευμα της προηγούμενης μέρας, την Καντ ιφέ να βγάζει το όπλο της πριν φύγει απ ' τ ο δωμάτιο, να τον ξεντύνει. « Και δεν είναι μόνο αυτ ό, Καντ ιφέ. Το περιβάλλον τ ού Σουνάι τ ον έπει σ ε ότ ι ο Λατ ζιβέρτ είναι ανακατε μένος στη δολοφονία του διευθυντή του Εκπαιδευτικού Ινστ ιτ ούτου. Και είναι κι ένας φάκελος, που μόλις έφτ ασ ε στο Καρς, ο οποίος αποδεικνύει ότ ι αυτ ός δολοφόνη σε τ ο Σμυρνιό παρουσ ιαστή της τ ηλεόρασης». « Και ποιοι είναι τ ο περιβάλλον του ; » « Κάποιοι από την ΕΥΠ του Καρς . . . Ένας-δυο στ ρατ ιωτι­ κοί που έχουν σχέση μ ' αυτούς . . . Ό χι βέβαια ότ ι τον επηρεά­ ζουν απόλυτα. Όπως λέει κι ο ίδιος , οι φιλοδοξίες του είναι πιο πολύ καλλιτ εχνικές. Ν ά , απόψε , ας πούμε, θέλει να σ ου δώσει ένα ρόλο σ ' ένα έργο που θ' ανεβάσει στο Θέ ατ ρο Μ ι­ λέτ . Μ ην κάνεις μούτ ρα , άκου πρ ώ τα. Θ α μεταδοθεί ζωντ α­ νά , θ α το δει όλο το Καρς. Αν ε σ ύ δεχτ είς να παίξεις στ ο έρ­ γο , κι αν ο Λατζιβέρτ πείσει τ ους μαθη τές τ ης Ι ερατ ικής Σ χο­ λής να πάνε να δουν ή σ υχα ή σ υχα και χωρίς φα σαρία τ ην παράστ α ση , κι αν μάλι στα ρίχνουν και κάνα χειροκρότη μα εκεί που πρέπει , τό τ ε ο Σουνάι θ' αφή σ ει ελεύθερο τ ον Λα­ τζιβέρτ . Όλα θα ξεχαστούνε και δεν θ' ανοίξει ούτ ε ρουθού­ νι. Διάλεξε εμένα για με σολαβη τ ή» . « Π οιο είναι τ ο έ ργο; » Ο Κα της διηγήθηκε την Ισπανική τραγωοία του Τόμας Κιντ Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

502

ΟΡΧΑΝ IlΑ ΜΟΥΚ

και της είπε ότι ο Σ ουνάι είχε αλλάξει κα ι δ ι ασ κευά σει το έρ­ γο. «Στο πνεύμα των δ ι ασκευών που έκανε όλ' α υτά τα χρόνια στις περιο δ είες το υ στην Ανατολία , όταν έβρι σ κε τρόπο να σ υνυπά ρχουν ο Σ αίξπηρ , ο Κορνέ ιγ κι ο Μ πρεχτ με το χορ ό της κοιλ ι ά ς κα ι τα χυ δ αία τρ αγού δ ι α » . « Φ αντά ζο μ α ι ότι θ α υπο δ υθώ τ η γυνα ίκα που θ α τη βι ά ­ σ ουν στη ζωντανή εκπο μπή γι α ν' α ρχίσ ει η βεντέτα ». « Ό χι. Θ α είσα ι μι α Ισπ ανίδ α κυρία με μ αντίλα , η οποία , απελπισ μένη από τη βεντέτα , σ ε μι α στιγμή οργής θα εξελι­ χθεί σε νε α ρή επανα στάτρι α κα ι θα πετάξει τη μ αντίλα της» . « Μόνο που στ α μέρη μ α ς επανα στά τριες είν ' αυτές πο υ φορ άνε μ αντίλα κι όχι α υτές πο υ τη βγά ζουν» . « Π α ιχνίδ ι είνα ι , Καντιφέ. Κι επει δ ή είνα ι π α ιχνίδ ι , μπ ο ­ ρείς να ξε σ κεπάσ εις το κεφ άλι σο υ». « Κατάλ α β α τι ζητάτε από μένα . Αλλ' α κόμη κι αν πρ ό κει­ τα ι για πα ιχνίδ ι, α κόμη κι αν πρόκειται γι α π αιχνίδ ι μέσα στο παιχνίδ ι, δ εν θ α ξε σ κεπάσ ω το κεφάλι μου». « Άκου, Καντιφέ, σε μι α- δ υο μέρες θ α στα μ ατήσει το χιό­ νι, θ' ανο ίξουν οι δ ρ όμοι, κι οι φυλα κι σμένοι θ α πέσο υν στ α χέρι α ανελέητων ανθρώπων. Και τότε δ εν θ α ξ αναδ είς ποτέ πι α τον Λατζιβέρτ» . « Φο β ά μ αι πως αν το σ κεφτώ , θ α πρέπει κ αι να το δ εχτώ» . «Άλλω στε κ άτω από τη μ αντίλα μπορείς να φοράς περού­ κα , ώστε να μη δ ει κανείς τα μ αλλι ά σου ». «Αν ήταν να φ ο ρ έσω περούκα , θα το έκανα για να πάω στο πανεπι στήμι ο , ό πως κ άνουν μερικές». «Τώρ α το θέμα μας δ εν είνα ι το πανεπι σ τή μι ο . Ό ,τι κ ά ­ νεις, θ α το κάνει ς για να σώσεις τον Λατζιβέρτ». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ ΙΟΝ Ι

503

«Κι ο Λατζιβέρτ θα θέλει άραγε τη σωτηρία π ου θ α του π ροσφέρω βγάζοντας τη μαντίλα μου ; » «Θ α τη θέλει. Δεν θα θιχτεί η περηφάνια του αν βγάλεις τη μαντίλα , μιας και κανείς δεν ξέρει το δεσμό σας». Απ ό το θυμό που είδε στα μάτια της, κατάλαβε πως είχε βρει το αδύνατό της σημείο. Έπειτα την είδε να χαμογελάει π αράξενα , και τρόμαξε . Φ οβόταν και ζήλευε. Φ οβόταν μή­ πως η Καντιφέ του πει κάτι καταλυτικό για τη σχέση του με την lπέκ. «Δεν έχουμε πολύ χρόνο , Καντιφέ» , είπε νιώθοντας αυτό τον παράξενο φόβο. «Ξέρω ότι είσαι αρκετά έξυπνη κι ευαίσθητη ώστε να καταφέρεις να βγεις με αξιοπ ρέπεια απ ' αυτή την ιστορία. Σου μιλάω εγώ που έχω ζήσει πολλά χρόνια ζωή πολιτικού εξόριστου. Άκουσέ με : δεν ζεις για τις αρχές σου, ζεις για να είσ ' ευτυχισμένος». «Ναι, αλλά χωρίς αρχές και χωρίς πίστη , κανείς δεν είν' ευ­ τυχισμένος» , είπ ε η Καντιφέ. «Σωστά. Δεν είναι όμως έξυπνο να καταστρέφει κανείς τον εαυτό του για τις αρχές του σε μια χώρα τυραννική , όπου ο άνθρωπ ος δεν έχει καμιά αξία. Αρχές και πίστη είναι για όσους ζούνε σε πλούσιες χώρες» , «Δεν έχεις δίκιο. Στις φτωχές χώρες ο άνθρωπος δεν έχει παρά μόνο τα πιστεύω του» , είπε η Καντιφέ. Ο Κα δεν είπε , όπως του ήρθε εκείνη τη στιγμή να πε ι, «Μό­ νο που πιστεύει σε λάθος πράγματα! ». Είπε , «Ό μως εσύ , Κα­ ντιφέ , δεν είσαι από τους φτωχούς. Εσύ είσαι από την l σταν­ μπούλ». «Και γι ' αυτό κάνω αυτό που θέλω. Δεν π ροσποιούμαι. Αν ξε σκεπάσω το κεφάλι μου, θα το κάνω π ραγματικά». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

504

ΟΡΧΑ Ν ΙΙ Λ Μ Ο Υ Κ

« Θ α σου προτείνω κάτι άλλο: να μην επιτρέψουν σε κανέ­ ναν να μπει στην αίθουσα του θεάτρου. Οι κάτοικοι να δουν την παράσταση μόνο απ ' την τηλεόραση. Η κάμερα να σε δεί­ χνει την ώρα που θα πιάνεις πολύ θυμωμένη τη μαντίλα. Τη συνέχεια μπορούμε να τη φτιάξουμε. Μπορούμε να βρούμε κάποια που να σου μοιάζει και να τη δείξουμε από πίσω όταν θα λύνει τα μαλλιά της». «Αυτό είναι χει ρ ότερο κι απ ' το να φοράς περούκα» , είπε η Καντιφέ. « Στο τέλος όλοι θα σκεφτούν ότι έβγαλα τη μαντί­ λα μετά το πραξικόπημα». « Π οιο είναι πιο σημαντικό ; Τ ι σκέφτονται οι άλλοι ή οι εντολές της θ ρησκείας; Μ' αυτό τον τρόπο δεν δείχνεις τα μαλλιά σου. Αν πάλι η έγνοια σου είναι τι θα πουν οι άλλοι , μόλις τελειώσουν όλες αυτές οι ανοησίες, μπορούμε να πού­ με τι ακριβώς έγινε. Κι όταν αποκαλυφθεί πως ό , τι έκανες το έκανες για να σ ώσεις τον Λατζιβέρτ, τότε θα σ ' εκτιμήσουν ανάλογα ακόμη κι οι νεαροί μαθητές της Ιερατικής Σχολής» . « Έχεις σκεφτεί ποτέ πως όταν προσπαθείς με κάθε τρόπο να πείσεις κάποιον, λε ς πράγματα πο ι' δεν τα πιστεύεις;» εί­ πε η Καντιφέ με τελείως διαφορετικό ύφος τώρα. « Και βέβαια. Όμως τώρα δεν αισθάνομαι έτσι». «Αν τελικά καταφέρεις να πείσεις αυτόν τον κάποιο, νιώθεις ένοχος, έτσι δεν είναι ; Ίσως επειδή του δημιουργείς αδιέξοδα». « Δεν είναι το αδιέξοδό σου αυτό που βλέπεις, Καντιφέ . Απλά , σαν έξυπνος άνθρωπος που είσαι, καταλαβαίνεις ότι δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτ ' άλλο , δεν υπάρχει τίποτ ' άλ­ λο. Το περιβάλλον του Σουνάι δεν θα διστάσει να εκτελέσει τον Λατζιβέρτ , κι εσύ δεν μπορείς να το δεχτείς αυτό». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

505

«Ας πούμε ότι δέχομαι να ξεσκεπάσω το κεφάλι μου μπρο ­ στά σε όλους , ότι δέχομαι την ήττα μου. Πώς είμαι σίγουρη ότι θα τον αφ ήσουν ελεύθερο ; Γιατί να πιστέψω ότι αυτό το κράτος θα κρατήσει την υπόσχεσή του ;» «Έχεις δίκιο, θα μιλήσω εγώ μαζί τους». «Πότε, με ποιον θα μιλήσεις ; » «Αφού συναντηθώ με τον Λατζιβέρτ, θα ξαναδώ τον Σουνάι». Για λίγο δεν μίλησε κανείς από τους δυο. Κι έτσι έγινε φανερό ότι η Καντιφ έ δεχόταν τους όρους. Παρ' όλ' αυτά ο Κα, για να βεβαιωθεί, κοίταξε το ρολόι του με τρόπο που να τον δει η Καντιφ έ. « Ποιοι κρατάνε τον Λατζιβέρτ, η Ε ΥΠ ή ο στρατός; » «Δεν ξέρω. Άλλωστε δεν είναι μεγάλη η διαφ ορά». «Οι στρατιώτες μπορεί να μην τον βασανίσουν», είπε η Κα­ ντι φ έ. Σώπασε. «Θέλω να του δώσεις αυτά». Ήταν ένας φιλ­ ντισένιος, παλιομοδίτικος αναπτήρας με τσακμακόπετρα κι ένα κόκκινο πακέτο Μάρλμπορο. « ο αναπτήρας είναι του πατέρα μου. Του Λατζιβέρτ του αρέσει ν' ανάβει μ' αυτόν τα τσιγάρα του». Ο Κα πήρε μόνο τα τσιγάρα , δεν πήρε τον αναπτήρα. «Αν του δώσω τον αναπτή ρα, θα καταλάβει ότι συναντήθηκα πρώτα μαζί σου». «Ας το καταλάβει». «Τότε θα καταλάβει κι ότι μιλήσαμε , και θα θέλει να ξέρει ποια είναι η από φ ασή σου. Όμως εγώ δεν θέλω να του πω ότι συναντήθηκα πρώτα μαζί σου κι ότι δέχτηκες να ξεσκεπάσεις μ ' ένα συγκεκριμένο τρόπο το κεφάλι σου για να τον σώσεις». « Επειδή δεν θα το δεχτεί;» Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

506

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Όχι. Ξέρεις ότι ο Λατζιβέρτ είναι τόσο έξυπνος και λογι­ Kός που θα δεχτεί ότι θα παραστήσεις πως ξεσκεπάζεις το κε­ φάλι σου για να τον σώσεις. Αυτό που δεν θα δε χτεί ποτέ εί­ ναι το γεγονός ότι ρωτήθηκες πρώτα εσύ κι ό χι εκείνος». «Μ α αυτό δεν είναι μόνο θέμα πολιτικό , είναι κάτι που έχει χ σ έση και μ ' εμένα. Ο Λατζιβέρτ θα το καταλάβει» . « Και να το καταλάβει , ξέ ρεις κι εσύ πολύ καλά ότι θέλει να έχει αυτός τον πρώτο λόγο. Είναι Τούρκος. Κι επιπλέον, πολι­ τικός ισλαμιστής. Δεν μπορώ να πάω και να του πω , 'Ή Καντι­ φέ αποφάσισε να βγάλει τη μαντίλα της γι α να σ ' αφήσουν ελεύ­ θερο " . Π ρέπει να νομίζει ότι αυτός πήρε την απόφαση. Θ α του πω ότι μπο ρείς να βάλεις περούκα, ή να βάλουμε κάποια άλλη στη θέση σου. Θ α πείσει τον εαυτό του ότι έτσι θα κρατήσεις την αξιοπρέπειά σου, ότι αυτό είναι μια λύση. Ούτε που θα θε­ λήσει να φέρει μπροστά στα μάτια του τις σκοτεινές περιοχές όπου η δική σου ασυμβίβαστη αντίληψη περί αξιοπρέπειας δια­ φωνεί με τη δική του , που είναι πολύ πιο πρακτική . Ούτε που θα θέλει να ξέ ρει πως αν ξεσκεπάσεις το κεφάλι σου , σκοπεύεις να το κάνεις με πολύ έντιμο τρόπο, χω ρίς κανένα κόλπο». « Τον ζηλεύεις , τον μισείς» , είπε η Καντιφέ. «Δεν θέλεις να τον αντιμετωπίσεις σαν άνθ ρωπο. Είσαι σαν τους κοσμικούς, που θεωρούν πρωτόγονους , ανήθικους, κατώτερους όσους δεν έχουν εξευρωπαϊστεί, και θέλουν να τους συμμορφώσουν με το ξύλο. Είσαι πολύ ικανοποιημένος που για να σώσω τον Λατζιβέρτ δέχτηκα να σκύψω το κ ε φάλι στη στρατιωτική εξουσία. Κι ούτε που μπαίνεις στον κόπο να κρύψεις την ανή­ θικη αυτή ευτυ χία σου» . Στα μάτια της έβλεπε το μίσος. «Αφού σ ' αυτό το θέμα έπρεπε ν' αποφασίσει πρώτα ο Λα Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

507

τζιβέρτ, τότε εσύ, ως άλλος Τούρκος , γιατί μετά τον Σ ουνάι δεν πή γες π ρώτα στον Λατζιβέρτ κι ήρθες σ ' εμένα ; Ν α σου πω γιατί ; Επε ι δή ήθελες να με δεις να σκύβω το κεφάλι με τη θέλησή μου. Κάτι που θα σου έδινε μια αίσθηση ανωτερότη ­ τας μπροστά στον Λατζιβέρτ, τον οποίο φοβάσαι» . «Είν' αλήθεια ότι τον φοβάμαι τον Λατζιβέρτ. Αλλά για όλα τ ' άλλα είσαι άδικη , Καντιφέ. Αν πή γαινα π ρώτα στον Λατζι ­ βέρτ κι έπειτα ερχόμουν και σου μετέφερα την εντολή του να βγάλεις τη μαντίλα, δεν θα το έκανες». «Δεν είσαι πια μεσολαβητής, είσαι κάποιος που συνεργά­ ζεται με τους τυράννους» , είπε η Καντιφέ. « Η μόνη μου φιλοδοξία τώρα είναι να φύγω ζωντανός απ ' αυτή την πόλη . Κι εσύ μόνο αυτό πρέπει να θέλεις. Απέδει­ ξες σ ' όλο το Καρς ότι είσαι έξυπνη, περήφανη και γενναία. Μόλις φύγουμε από δω ε γώ κι η αδερφή σου, θα π άμε στη Φ ρανκφούρτη. Γ ια να ζήσουμ' εκεί ευτυχισμένοι. Θ α σου έλε­ γα να κάνεις κι εσύ ό,τι περνάει απ' το χέρι σου για να γίνεις ευτυχισμένη. Μπορείτε να φύγετε από δω με τον Λατζιβέρτ και να ζήσετ' ευτυχισμένοι σε κάποια ευρωπαϊκή πόλη ως πο ­ λιτικοί εξόριστοι. Ε ίμαι σίγουρος ότι θα σας ακολουθήσει κι ο πατέρας σου. Αλλά για να γίνει αυτό, πρέπει πρώτ ' απ ' όλα να μου έχεις εμπιστοσύνη». Τα μάτια της βούρκωσαν όταν ο Κα της μίλησε για ευτυχία κι ένα δάκρυ κύλησε στα μάγουλά της. Κι ενώ του χαμογελού­ σε μ' έναν τρόπο που τον φόβιζε , σκούπισε βιαστικά το δάκρυ της. «Είσαι σίγουρος ότι η αδερφή μου θα φύγει από το Καρς;» «Είμαι σίγουρος», απάντησε ο Κα χωρίς να είναι καθόλου σίγουρος. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

508

ΟΡΧ Λ Ν Π Λ Μ Ο Υ Κ

«Επι μ ένω να του δώσεις τον αναπτήρα και να του πεις ότι είδες πρώτα ε μ ένα » , είπε η Καντιφέ μ ε ύφος περήφανης κι ανεκτικής πριγκίπισσας. «Θέλω ό μ ως να εί μ αι απόλυτα σί­ γουρη πως όταν ξεσκεπάσω το κεφάλι μου , ο Λατζιβέρτ θ' αφε­ θεί ελεύθερος. Ο λόγος του Σουνάι ή κάποιου άλλου δεν μ ου είναι αρκετός. Όλοι ξέρου με τι ση μ αίνει τουρκικό κράτος » . «Είσαι πολύ έξυπνη , Καντιφέ. Ε σύ δικαιούσαι την ευτυ χία περισσότερο απ ' οποιονδήποτε άλλο στο Καρς !» είπε ο Κα. Πήγε να πει « ο άλλος ήταν ο Ν ετζίπ », αλλ' α μ έσως το ξέχα­ σε. «Δώσε μ ου και τον αναπτή ρα. Θ α προσπαθήσω να βρω την κατάλληλη στιγμ ή να του τον δώσω. Ν α μ ου έχεις ε μπι­ στοσύνψ . Καθώς του έδινε τον αναπτήρα , ξαφνικά βρέθηκαν αγκα­ λιασμ ένοι. Ήταν πιο ελαφριά και πιο λεπτή απ' την αδερφή της. Για μ ια μ όνο στιγμή , ο Κα ένιωσε πολύ στοργικά κρατώ­ ντας το σώ μ α της. Σ υγκρατήθηκε για να μ ην τη φιλήσε Ι . Την ίδια στιγ μή χτύπησε δυνατά η πόρτα. Ε υτυχώς που συγκρα­ τήθηκα , σκέφτηκε. Ήταν η Ι πέκ. Ένα στρατιωτικό ό χη μ α είχε έρθει να τον πάρε Ι . Μ ε βλέ μμα σκεπτικό, τρυφερό , η Ι πέ κ κοίταξε τον Κα και την Καντιφέ στα μ άτια για να καταλάβει τι είχε διαδρα­ μ ατιστεί στο δω μ άτιο. Ο Κα βγήκε απ' το δω μ άτιο χωρίς να τη φιλήσει . Όταν στο τέλος του διαδρό μ ου , μ ε αισθή μ ατα ενο χής και θριά μ βου , γύρισε να κοιτάξει τις δυο αδερφές , εί­ δε πως είχαν πέσει η μ ια στην αγκαλιά της άλλης.

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

35

Δεν είμαι πράκτορας κανενός Ο Κα και ο Λατζιβέρτ μαζΙ στο κελΙ Η εικόνα της Καντιφέ και της Ι πέ κ, στην αγκαλιά η μια της άλλης στην άκρη του διαδ ρόμου, δεν εγκατέλειψε γι ' αρκετή ώρα τον Κα. Ό ταν το στρατιωτικό όχημα σταμάτησε στη γω­ νία των λεωφόρων Ατατούρκ και Χαλίτπασα, μπροστά στα μοναδικά φανάρια του Καρς, ο Κα, από το ψηλό κάθισμα όπου καθόταν δίπλα στον οδηγό, μέσ ' από το μισάνοιχτο στον καθαρό αέρα παντζούρι του δευτέρου ορόφου ενός παλιού αρμένικου σπιτιού και την κουρτίνα που σάλευε στον αέρα, είδε σε μια στιγμή, με ταχύτητα ακτινολόγου, τη μυστική πο­ λιτ ική συνάντηση που γινόταν στο δωμάτιο, κι ενώ ένα ανή­ συχο, κάτασπρο γυναικείο χέ ρι τραβούσε την κουρτίνα κι έκλεινε θ υ μωμένο το παράθυρο, μάντεψε με εκπληκτική ακρί­ βεια όλες τις λεπτομέρειές της: δύο έμπειροι αγωνιστές των Κούρδων εθνικιστών του Καρς προσπαθούσαν να πείσουν το τσιράκι του καφετζή , που ο αδερφός του είχε δολοφονηθεί στις εφόδους της αστυνομίας την προηγούμενη μέρα κι ο ίδιος ίδ ρωνε τώ ρα δίπλα στη σόμπα έτσι όπως ήταν τυλιγμένος με Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

51 0

ΟΡΧΑΝ ΠΑ ΜΟΥΚ

γάζες μάρκας Γ κάζο, ότι θα ήταν πολύ απλό να μπει από την πίσω πό ρτα της Ασφάλειας και να πυροδοτήσει τη βό μβα που κουβαλούσε πάνω του. Το στρατιωτικό όχη μα, αντίθετα απ ' ό,τι φ ανταζόταν Ο Κα, δ εν σταμάτησε ούτε στη Διεύθυνση Ασ φαλείας ούτε και στο επι βλητικό κτί ριο της ΕΥΠ λίγο παρακάτω, απομεινά ρι των πρώτων χρ όνων της Δημοκρατίας, αλλά συνέχισε στη λε­ ω φό ρο Ατατο ύ ρκ, πέ ρασε τη λεωφόρο Φ αικμπεη και μπήκε στο Αρχηγε ίο Στρατού, στη μέση της πόλης. Μετά το πρα­ ξικόπημα του 1970, το οικόπεδο όπου ήταν χτισμένο το αρ­ χηγε ίο, παρ ά τα πολεο δομικά σχέδια της δεκαετίας του 1%0 που πρόβλεπαν να γίνει εκε ί ένα μεγάλο π ά ρκο, περι φ ρ ά­ χτηκε με το ίχους και μετατρ άπηκε σε στρατιωτική βάση, με καταλύματα για το στρατό, καινούργια δ ιοικητικά κτί ρια και πεδ ία ασκήσεων, όπου βαριεστημένα παιδ ι ά κ άνανε ποδή­ λατο ανάμεσα σε καχεκτικέ ς λεύκες. Έτσι γλίτωσαν την κα­ τεδάφ ιση -σύμφωνα με όσα έγραφε η φ ι λική προς το στρατό εφημερίδα «Χιούργιουρτ»- το σπίτι όπου είχε με ίνει ο Π ο ύ­ σκιν στο ταξίδ ι του στο Καρς και οι στάβλοι που έχτισε μετά από σαρ άντα χρόνια ο τσάρος για τ ' άλογα των Κοζάκων του. Το κελί όπου κρατούσαν τον Λατζιβέρτ ήταν ακρι βώς δί­ πλα σ ' αυτούς τους ιστορικο ύ ς στ άβλους. Το στρατιωτικ ό όχημα άφ ησε τον Κα μπροστά σ ' ένα παλιό, χαριτωμένο λι­ θό κτιστο κτί ριο, κ άτω από τα κλαδιά μιας γέρικης αγριελιάς. Τα κλαδιά του δέντρου ε ίχαν λυγίσει απ ' το βά ρος του χιο­ νιού. Μέσα στο κτίριο δυο ευγενικοί κύ ριοι, που σωστά κατά­ λαβε ο Κα πως ήταν υπάλλη λοι της Εθνικής Υπηρεσίας Πλη­ ρο φοριών, στερέωσαν στο στήθος του με γάζες Γκ άζο μια Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

511

πρωτόγονη για τη δεκαετία τ ου 1990 συσκευή εγγραφής ήχου και του έδειξαν πώς λειτουργο ύ σε . Στο μεταξύ, με ύφος από ­ λυτ α σοβαρ ό , τ ον συμ β ουλεύανε να φε ρθεί στον κρατούμενο σαν να τ ον λυπόταν που β ρισκόταν εκεί κι ήθελε να τ ον βοη­ θήσει και να τον πε ίσει να ομολογήσει τ ις δολοφ ονίες που ε ί­ χε οργανώσει ή ε ίχε κάνει ο ίδ ιος, φ ροντίζοντ ας πάντα να κα­ τ αγρ άφ ονται όσα έλεγε στο μαγνη τόφ ωνο . Του Κα δεν τ ου πέ ρασε απ ' τ ο μυαλό ότι αυτο ί οι άνθ ρωποι μπορεί να μην ξέ ­ ρανε τ ον πραγματικό λόγο για τον οπο ίο β ρισκόταν εκε ί . Το μικρό κτί ριο ήταν παλιά, τ ην εποχή του τσά ρου, διοι­ κητήριο τ ου ρωσικο ύ ιππικο ύ. Σ' ένα μεγάλο κελί χωρ ίς πα­ ρ άθυρα, στο υπόγειο, όπου κατέβαινες από μια κρύα πέτρι­ νη σκάλα, κλείνοντ αν για τ ιμωρία οι απείθ αρχοι στρατιώτες. Το κελί αυτό, την περ ί ο δ ο της Δημοκρατίας ε ίχε χρησιμο­ ποιηθε ί σαν αποθήκη και τη δεκαετία τ ου 1970 ε ίχε θεωρηθε ί πρ ότυπο καταφύγιο σε περ ίπτωση πυρηνικής επίθε σης. Ο Κα τ ο β ρήκε πιο καθαρ ό και πιο άνετο απ ' όσο περ ί μενε. Ο Λατζιβέρτ ήταν ξαπλωμένος σ το κρεβάτι τ ου και δ ιά­ βαζε, σκεπασμ ένος με μια στρατιωτική κουβέρτ α, αν και ο χώ ρος ζεσταινόταν πο λύ καλά με την ηλεκτ ρική σό μπα Ά ρτσελικ την οπο ία ε ίχε χαρίσει στο στρατό ο Μουχτάρ, ως αντ ιπρ όσωπος της εταιρε ίας, για να τα έχει καλά μαζί τ ους. Μόλις είδε τ ον Κα, σηκώθηκε απ ' το κρεβάτι, φό ρεσε τα πα­ πούτσια του, που τους ε ίχαν βγάλει τα κορδόνια, κι έσφιξε με ύφος επίσημο, αν και χαμογελαστός, το χέ ρι τ ου Κα. Σ αν άν­ θ ρωπος προετοιμασμένος να μιλήσει για δουλειές, του έδειξε τ ο τ ραπέζι από φορμάικα σε μια γωνιά του κελιο ύ. Κάθ ισαν στις δυο καρέκλες στις ά κρες τ ου μικρο ύ τραπεζιού. Ο Κα, Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

512

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

β λέποντας το τσίγκινο σταχτο δοχε ίο πάνω στο τραπέζι γε­ μ άτο αποτσίγαρα, του έδω σε το πακέτο τα Μάρλμπορο που έ βγαλε από την τσέπη του και του ε ίπε πως τον έ βλεπε μάλ­ λον κεφ άτο. Ο Λατζιβέρτ του ε ίπε ότι δ εν τον ε ίχαν βασανί­ σει κι άναψε με τα σπί ρτα του πρώτα το τσιγά ρο του Κα κι έπειτα το δικό του. «Λοιπόν, κ ύ ριε », ε ίπε ο Λατζιβέρτ και χα­ μογέλασε χαριτωμένα, «αυτή τη φορά για ποιον κάνετε κα­ τασκοπία;» «Την κατασκοπία την παρ άτησα», απάντη σ ε ο Κα, «τώρα κάνω διαμεσολάβησψ . «Ακ ό μα χειρ ότερα. Οι κατά σκοποι μεταφ έ ρουν έναντι χρημάτων άσχετες τις περισσότερες φορ ές πλη ροφορίες. Οι μεσολαβητέ ς προσποιο ύνται τους ουδέτερους και φυτρώνουν εκε ί που δεν τους σπ έ ρνουν. Τ ι θ α κερ δίσεις απ ' αυτή την υπόθεση;» «Θ α φύγω ζωντανός απ' αυτή τη μίζερη πόλψ. «Μόνο ο Σουνάι έχει τη δ υνατότητα να το εγγυη θ εί αυ τό σ ' έναν άθε ο κατάσκοπο των Δυτικών». Κι έτσι ο Κα κατάλαβε ότι ο Λατζιβ t ρτ είχε δει το τελευ­ ταίο φύλλο της εφημερίδας «Σ ερχάτ Σεχίρ ». Μίσησε τον Λα­ τζιβ έ ρτ που του χαμογελούσε κάτω απ ' τα μουστάκια του. Πώ ς μπορο ύσε αυτός ο φανατικός ισλαμιστής να είναι τόσο χαρο ύ μενος και ή ρεμος έ χοντας πέ σει στα χέ ρια του ανάλ­ γητου, όπως έλεγε, τουρκικού κράτους από το οποίο ε ίχε τό­ σα παρ άπονα - και με δ υο δ ολοφονίες να βαραίνουν ήδ η το φάκελό του; Επιπλέον, τώ ρα ο Κα καταλάβαινε γιατί ήταν τό­ σο πολύ ερωτευμένη μαζί του η Καντιφ έ. Ο Λατζιβ έ ρτ του φαινόταν ωραιότερος από κ άθε άλλη φορά. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ1ΟΝΤ

513

« Γ ια ποιο πρ άγμα μεσολαβε ίς ;» « Για να σ' αφήσουν ελεύθε ρο», απάντησε ο Κα, και πολύ ήρε­ μα του μετέφερε συνοπτικά την πρόταση του Σουνάι . Δεν του ε ίπε τίποτα για την περο ύ κα που θα μπορο ύ σε να φορέσει η Καντιφέ, ή για τ ' άλλα κόλπα σχετικ ά με τη ζωντανή μετάδο­ ση, καθώς σκέφτηκε ότι αυτά θα μπορού σε να τα χρησιμοποι­ ή σει στη δ ιαπραγμάτευση. Επειδή ένιω σε μια απόλαυση, και γι ' αυτό το λόγο και ενοχή, όσην ώ ρα του μιλούσε για τη σοβα­ ρ ότητα της κατάστασης και του έλεγε πως οι ανελέητοι τύραν­ νοι που είχαν στριμώξει τον Σουνάι θα θέλανε πολύ με την πρώ­ τη ευκαιρία να τον δουν κρεμασμένο, πρόσθε σε ότι ο Σ ουνάι ήταν βλαμμένος κι ότι μόλις έλιωναν τα χιόνια κι άνοιγαν οι δ ρό­ μοι, όλα θα γίνονταν όπως πριν . Αργότερα θ ' αναρωτιόταν μή ­ πως αυτό το είπε για ν' αρέσει στους υπαλλήλους της ΕΥΠ. «Απ ' ό,τι φαίνεται, ο μοναδ ικός τρ όπος σωτηρ ίας μου έχει να κάνει με την τρέλα του Σουνάι », ε ίπε ο Λατζιβ έ ρτ . «Σωστά». «Ε, τότε πες του : αρνούμαι. Κι ε σένα σ ' ευχαριστώ που έκα­ νες τον κόπο κι ήρ θ ες μέχρι εδώ». Γ ια μια στιγμή ο Κα νόμ ισε ότι ο Λατζιβ έ ρτ θα σηκωνόταν ό ρ θ ι ος, θα του έ σφιγγε το χέ ρ ι και θα τον έ βγαζε έξω. Σ ι ωπή . Ο Λατζιβ έ ρτ κουνι ότανε, χωρίς να δε ίχνει σημ άδ ια ανη­ συχίας, με την καρ έ κλα του στηριγμένη στα πίσ ω π όδια. «Αν δεν τα καταφέρε ι ς ως μεσολαβητής και δεν φύγε ι ς ζωντανός απ ' αυτή τη μίζερη πόλη, δεν θα φταίω εγώ, θα φται ς εσύ που δεν ξέρε ις να κλε ίνεις το στό μα σου και καμά ρωνες ότι ε ίσαι άθεος. Σ ' αυτή τη χώρα, μόνο αν έχεις πίσω σου ολόκλη ρο το στρατό μπορε ίς να καυχι έσαι ότ ι ε ίσαι άθεος ». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

51 4

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Δεν εί μαι απ' αυτούς που καυχιούνται επειδή ε ίναι άθεοι ». «Τότε εντάξει ». Σώπασαν πάλι και κ άπνισαν τα τσιγά ρα τους. Ο Κα κα­ ταλάβαινε ότι το μόνο που του έ μενε ήταν να σηκωθε ί και να φύγε ι . «Δεν φο βάσαι το θάνατο;» ρ ώτησε μετά από λίγο. «Αν αυτό ε ίναι απε ιλή - όχι, δεν τον φοβάμαι . Αν με ρωτάς από φιλι κ ό ενδι αφέρον - ναι , τον φοβάμαι . Αυτο ί ό μως οι τύ­ ραννοι , ό,τι και να κάνω, θα με κρ εμάσουν. Κι ούτε μπορώ να κάνω κάτι γι α ν' αλλάξω αυτή την πραγματι κ ότητα». Ο Λατζι βέ ρτ έ ρ ιξε μ ια γελαστή ματι ά που τσά κισε τον Κα. Με το βλέ μμα του τού έλεγε : «Κοίτα με, ε ί μαι σε πιο δύ σκο­ λη θέ ση από σένα, αλλά κα ι π άλι α ισθάνομαι πι ο άνετα απ ' ό,τι ε σ ύ». Ο Κα ντράπηκε γιατί η δική του ανησυχία και αγω­ νία ε ίχε να κ άνε ι με την ελπίδα του για ευτυχία, που την ένιω­ θε σαν γλυκό πόνο στην κο ιλι ά αφότου ήταν ερωτευμένος με την Ι πέ κ. Ο Λατζι βέ ρτ δ εν ε ίχε παρ ό μο ι α ελπίδα; «Θ α με­ τρήσω μέχρ ι το εννιά κι έπε ιτα θα σηκω θώ και θ α φύγω», ε ί­ πε στον εαυτό του. «Ένα, δύο . . . » Όταν έ φτασε στο πέντε, ε ίχε αποφασ ί σε ι πως αν δεν έπε ι θε τον Λατζι βέρτ, δεν θα μπορο ύσε να πάρε ι μαζί του την Ιπέ κ στη Γ ερμανία. Και τότε του ήρθε η έ μπνευση να του μ ιλή σ ε ι γι α άσχετα πρ άγματα. Του ε ίπε γι α έναν άτυχο μεσολαβητή σε μ ι α ασπρό μαυρη αμερικ άνικη ταινία που είχε δει στα παιδ ι κά του χρόνι α, για τη δήλωση μετά τη συγκέντρωση στο ξενο δοχε ίο Ασία, που -αν τη στρώνανε λίγο- θ α μπορούσε να δημοσιευ­ τε ί στη Γ ερμανία, γι α τους ανθ ρώπους που από ένα πε ίσμα, παρασυρμένοι από ένα στιγμιαίο πάθος, παίρνουν λάθος απο­ φ άσεις για τις οπο ίες αργότερα μετανιώνουν, όπως συνέβη Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

51 5

στον ίδ ιο, για παράδε ιγ μα , όταν στο λύκε ι ο εγκατέλειψε πά­ νω στο θυμό του την ο μάδα του β όλε"ί και δ εν γύ ρ ισ ε πίσω πο­ τέ, γι α κείνη την η μέ ρα που κατέ βηκε στο Β ό σπορο και κο ί­ ταζε ώρα π ολλή τη θάλασσα, για την αγάπη τ ου γι α την Ι στανμπούλ, γι α το πό σο όμορφος ε ίναι ο κ όλπος του Μ πε­ μπέ κ τ' ανοιξι άτι κα από βραδα και γι α πολλά άλλα. Ο Λατζι­ β έ ρτ τον κο ίταζε ψύχραι μ ος και ο Κα προσπαθ ο ύ σε να μην επιτ ρέψει στο βλέμμα του να τον συντ ρίψε ι, να του κλείσει το στόμα , κι αυτό έ κανε τη συνάντησή τους να μοιάζει μ ε τελευ­ ταία συνάντηση πριν από εκτέλεση . «Ακόμη κι αν κ άνουμε το πιο απίθανο π ρ άγ μα που θα μας ζητήσουν, αυτο ί δεν θα κρατή σουν το λόγο τους», ε ίπε ο Λα­ τζι β έ ρτ. Έδειξε τ ο μ ολύ βι κα ι τα χαρτ ι ά πάνω στ ο τ ραπέζι τ ου. «Θέλουν να γράψω την ιστορ ία της ζωής μ ου, τ α λάθη μ ου, οτι δήποτε θα ήθελα ν ' αφηγη θώ. Αν το κ άνω και κατα­ λά βουν ότι είμαι ε ιλικρ ινής, σύμφωνα μ ε το νόμο περ ί μετα­ μέλε ιας μπορεί να με συγχωρέ σουν . Πάντα λυπόμουνα τους ανόη τους που πε ίθ ονται απ ' αυτά τα ψέματα και την τελευ­ τα ία στιγμή εγκαταλείπουν τον αγώνα τους και π ροδίδ ουν τη ζωή τους . Αφο ύ όμως πεθαίνω, θέλω αυτοί που θά 'ρ θ ουν με­ τά να ξέ ρουν ένα- δυο σωστά π ράγμα τα για μένα». Πήρε μία από τις γρα μμένες κ όλλες πάνω σ το τ ραπέζι και με την πολύ σοβαρή έκφραση που έπαιρνε όταν έδινε συνέντευξη σε γερ­ μανικές εφη μ ερ ίδες, διάβασε : «Στ ις 20 Φε βρουαρ ίου, κι ενώ τ ο ε πίμαχο θέμα ε ίναι η θ α­ νατι κή μου ποινή , θέλω να δη λώσω ότι δεν μετανιώνω για οτι ­ δήποτε έχω κ άνει μέχρι σήμε ρα λόγω των πολιτικών μ ου πε­ ποι θή σεων. Είμαι το δεύτερο παι δί ενός συνταξιο ύχου υπαλDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

516

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

λήλου της Π εριφερειακής Ο ι κονομικής Δ ιοίκησης της Ι σταν­ μπο ύλ Τα παι δ ι κά κ ι εφη β ι κ ά μου χρόνι α πέρασαν στον τα­ πε ινό και σι ωπηλό κό σμο του πατέ ρα μου, που σύχναζε κρυ­ φά σ ' έναν τεκέ των Τζεραχί . Όταν μεγάλωσα, απ ό αντίδ ρα­ ση στον πατέρα μου ήμουν άθε ος κι αριστερό ς, στο πανεπι­ στήμιο πετρο β ολούσα κι εγώ μαζί με τους νεαρούς αγωνιστές το ύ ς Αμερικανο ύ ς ναύτες που βγαίνανε από τ' αεροπλανο­ φό ρα. Εκείνη την εποχή παντρεύτηκα, έπε ιτα χώ ρισα, πέ ρα­ σα νευρ ι κή κρ ίση. Γ ια πολλά χρόνια δεν εμφανι ζόμουνα που­ θενά . Εί μαι επι στήμονας, ηλεκτρονι κό ς. Εξαιτίας της οργής μου γι α τη Δύση , σεβόμουν την ιρανι κή επανάσταση . Έγι να πάλι μουσουλμάνος. Πίστεψα στον αγι ατολάχ Χομεϊν ί που έλεγε ότι 'Ή στήριξη του Ισλάμ σήμερα είναι πι ο σημαντι κή από την προσευχή και τη νηστε ία" . Έχω επηρεαστε ί από τα κε ί μενα του Φ ραντς Φανόν για τη βία, τι ς απόψε ι ς του Σε­ γίντ Κουτούμπ για τη μετανάστευση και γι α την αλλαγή τό­ που δ ιαμονής ως αντίδ ραση στην καταπίεση . Όταν έγινε το στρατι ωτι κό πραξι κ όπημα, β ρήκα καταφ ύγι ο στη Γ ερμανία . Έπε ιτα επέστρεψα. Σέ ρνω λίγο το δεξί μου π όδ ι από τότε που τραυματίστηκα στο Γ κρ όζν ι , όταν μαζί με τους Τσετσέ­ νους πολεμούσα ενάντια στους Ρώσους. Στη διά ρκεια της πο­ λιορκίας της Β οσνίας από τους Σέ ρ β ους ήμουν εκε ί . Εκεί πα­ ντρεύτηκα τη Β όσνια Μερζουκά, μαζί γυρ ίσαμε στην Ι σταν­ μπο ύ λ Εξαιτίας των πολιτι κ ών δ ραστηρ ι οτήτων μου και της πίστης μου στην επανάσταση, σε καμι ά πόλη δεν έ μενα πε­ ρ ι σσότερο από δυο βδ ομάδες το αποτέλεσμα ήταν να χωρ ί­ σω και με τη δεύτερη γυναίκα μου. Όταν δ ι έ κοψα τις σχέσε ι ς μου με τις ομάδες των μουσουλμάνων που με οδήγησαν στην Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

517

Τσετσενία και τη Β οσνία, γύ ρισα σπιθαμή προς σπιθαμή όλη την Τουρκία. Αν και πιστεύω πως οι εχθ ρο ί του Ισλάμ πρ έπει να δολοφονούνται, δεν έχω σκοτώσει, ούτε έχω βάλει άλλους να σκοτώσουν. Το ν πρώην δήμαρχο του Καρς τον σκότωσε ένας παράφρονας Κο ύ ρ δος αραμπατζής επειδή θύ μωσε που ο δήμαρχος ήθελε ν' απαγορεύσει την κυκλοφορ ία των αρα­ μπάδων στο Καρς . Σ το Καρς μ ' έ φεραν οι αυτοκτονίες των κοριτσιών. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη αμαρτία από την αυτο­ κτονία. Ενθύμιο από μένα θέλω μετά το θάνατό μου να με ί­ νουν τα ποιήματά μου, θέλω να δημοσιευτούν . Τα έχει η Μερ­ ζουκά . Δεν έχω τίποτ ' άλλο να πω». Σώπασαν. «Δεν χρειάζεται να πεθάνεις . Γ ι ' αυτό εί μ ' εδώ». «Τότε θα σου δ ιηγη θώ κάτι άλλο » . Σίγουρος ότι ο Κα τον άκουγε με προσοχή, άναψε άλλο ένα τσιγάρο. Ήξε ρε ά ραγε για το μαγνητό φωνο στο στήθος του Κα, που δούλευε σιω­ πη λά σαν προκομμένη νοικοκυρά και κατέγραφε τα πάντα; «Τα σαββατόβ ραδα, μετά τα μεσάνυχτα ένας κινηματογρά­ φος στο Μόναχο έπαιζε με φτηνό εισιτήριο δυο ταινίες μαζί . Εκεί πήγαινα», είπε ο Λατζιβέρτ. «Ξέ ρεις τον Ιταλό σκηνοθέτη που έχει γυρίσει την ταινία Ο πόλεμοςτr;ςΑλγερίας. Δείχνει τις β ιαιότητες των Γάλλων στην Αλγερ ία. Έπαιζε την τελευταία ταινία του, την Queimada. Η ταινία δείχνει τις επαναστάσεις που οργάνωσαν οι Εγγλέζοι αποικιοκράτες και τις δολοπλο­ κίες τους σε βάρος των κατο ίκων ενός νησιού στον Ατλαντικό όπου καλλιεργούν ζαχαροκάλαμο. Π ρώτα β ρήκαν ένα μαύ ρο αρχηγό και οργάνωσαν μια ανταρσία ενάντια στους Γάλλους, έπειτα μπήκαν οι ίδιοι στο νησί κι άρχισαν να ελέγχουν αυτο ί Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

518

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

την κατάσταση . Οι μα ύ ροι, μετά την αποτυχί α τη ς πρ ώτη ς ανταρσίας ενάντια στους Γάλλους , ξαναοργανώθηκαν, κι αυ­ τή τη φορά στράφηκαν κατά των Εγγλέζων. Οι Εγγλέζοι έκα­ ψαν το νησί και οι μαύροι δέχτηκαν την ήττα τους . Στο μετα­ ξύ είχε συλληφθεί ο μαύρος αρχηγός και των δύο ανταρσιών κι ένα πρωί όλα ήταν έτοιμα για να οδηγη θ εί στην αγχόνη. Τότε ακριβώ ς ο Μάρλον Μπράντο, ο οποίος ε ίχε β ρει από την αρ­ χή τον μαύρο, είχε υποκινήσει την ανταρσία, όλ' αυτά τα χρό ­ νια ήταν πίσω από κάθε μηχανορραφία και στο τέλος είχε κα­ ταστείλει τη δεύτερη ανταρσία υπέ ρ των Εγγλέζων, μπαίνει στην καλύβα όπου κρατείται ο μαύρο ς , του κόβει τα σκοινιά που τον κρατάνε δεμένο και τον ελευθερώνει» . « Γ ιατί ; » Ο Λατζι βέ ρτ εκνευρ ίστηκε λίγο. « Γ ιατί ; Μ α για να μην τον κρεμάσουν ! Επειδή ήξερε πολύ καλά ότι αν πέθαινε ο μαύ ρο ς , θ α γινότ αν μ ύθο ς και οι ντόπιοι θα έκαναν τ' όνομά του ση­ μαία τη ς επανάστασης. Σ το μεταξύ ο μαύρο ς καταλαβα ίνει γιατί ο Μά ρλον του κόβει τα σκοινιά και αρνε ίται να φύγει ». «Στο τέλος τον εκτέλεσαν;» ρώτησε ο Κα. «Ναι, αλλ' αυτό δεν μας το δείχνει η ταινία», ε ίπε ο Λατζι­ βέ ρτ. «Μας δείχνει όμως κ άτι άλλο : τον πρ ά κτορα Μά ρλον Μπράντο, που θέλει να δώσει στον μαύρο την ελευθερ ία του, να μαχαιρώνεται από έναν ιθαγενή όταν ε ίναι έτοιμο ς να εγκαταλείψει το νησί» . «Εγώ δεν ε ί μαι πρ άκτορας!» φώναξε ο Κα χωρ ίς να μπορεί να κρύψει την ενόχλησή του. «Μη σ' ενοχλεί η λέξη πράκτορας , κι εγώ πράκτορας του Ισλάμ ε ί μαι». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

519

«Εγώ δεν ε ίμαι πρ ά κτορας κανενός», είπε ο Κα, ταραγμέ ­ νος ακόμη. «Δηλαδή , θ ες να πεις ότι μέσα σ ' αυτό το Μάρλμπορο δεν έ χουν βάλει το φ άρμακο που θα με δηλητηριάσει , που θα σπάσει την αντ ίστασή μου; Η μεγαλύτερη προσφορ ά των Α μερικανών στον κ όσμο ε ίναι τα κ ό κκινα Μά ρλ μπορο. Θ α μπορούσα να τα καπνίζω σ ' όλη μου τη ζωή» . «Αν φερθε ίς λογικά, μπορε ίς να καπνίζεις Μάρλμπορο άλ­ λα σαράντα χρόνια». «Αυτό εννοώ όταν λέω πρ ά κτορας. Μ ια από τις δουλειές τους ε ίναι ν ' αλλάζουν τα μυαλά των άλλων» . «Είμ ' εδώ μόνο για να σου πω ότι δεν είναι καθόλου έξυπνο να επιτρέψεις σ ' αυτο ύ ς τους παρά φρονες, δολοφόνους φα­ σ ίστες να σε σκοτώσουν. Άσε που τ ' όνομά σου δεν θα γίνει σημαία κανενός. Αυτο ί οι άνθ ρωποι ναι μεν είναι ήσυχοι σαν αρνιά και θ ρήσκοι, αλλά στο τέλος κάνουν ό,τι θέλει το κρά­ τος κι όχι ό ,τι τους υπαγορεύει η θ ρησκε ία . Όσο για τους άλ­ λους, τους αντάρτες σειχηδες, αυτούς που φωνάζουν ότι χά­ νουμε τη θ ρησκε ία μας, τους αγωνιστές που εκπαιδεύονται στο Ι ράν, έτσι κι αποκτήσουν λίγη φήμη, όπως στην περ ί­ πτωση του Σ αϊντί Ν ουρσί , δεν θα μείνουν ούτε οι τά φοι τους. Σ ' αυτή τη χώ ρα, ξέρεις τι κάνουν τα πτώματα των θ ρησκευ­ τικών αρχηγών που τ ' όνομά τους μπορε ί μια μ έ ρα να γίνει σημαία; Τα φορτώνουν σ ' ένα αεροπλάνο και τα πετάνε στη θάλασσα. Αφο ύ ξέ ρεις τ ώ ρα ! Στο Μ πάτμαν, οι τάφοι των ανταρτών της Χεζμπολάχ, που είχαν μετατραπεί σε προσκύ­ νημα, εξαφανίστηκαν μέσα σε μια νύχτα . Π ού είναι τώ ρα θαμ­ μένοι οι αντά ρτες; » Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

520

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

« Στι ς καρ δ ι ές του κόσμου ». «Κού φ ι α λόγια. Μόνο το είκοσι το ις εκατό αυτού του λαού δίνε ι ψήφο στους ισλαμι στές. Κι αυτό μόνο αν πρόκε ιται για μετριοπαθές κόμμα» . «Γι ά πες μου εσύ που ξέ ρε ι ς ! Αν είναι μετρι οπαθές το κό μ­ μα, γι ατί το φο β ούνται και κάνουν στρατι ωτι κά πραξ ι κοπή­ ματα; Αλλ' αυτή είναι, βλέπε ις, η ουδέτερη μεσολάβησή σου !» «Εί μαι ένας αμερ όληπτος μεσολαβητής» , είπε ο Κα , ανε­ βάζοντας από ένστι κτο τον τόνο της φωνής του. «Δεν ε ίσα ι. Είσαι πρ άκτορας των Δυτ ι κών. Είσαι ένας σκλάβ ος των Ε υρωπαίων που δεν θέλει ν' απελευθε ρωθε ί , κ ι όπως όλο ι ο ι πραγματι κο ί σκλάβο ι , ο ύτε που υποψ ιάζεσαι ότι ε ίσαι σκλάβ ος. Ν ομίζεις ότι αυτή η χώρα σού ανήκε ι επει δή στο Ν ι σάντας, όπου μεγάλωσες, εξευρωπαιστηκες λίγο κ ι έ μαθες πραγματι κ ά να περ ι φρονείς τη θ ρησκε ία και τι ς πα­ ραδόσε ις του λαού. Γ ια σένα , σ' αυτή τη χώ ρα, ο δ ρ ό μος για την καλοσύνη και την η θ ι κή δεν περνάε ι από τη θ ρησκε ία, το Θεό , τη συμμετοχή στα προβλήματα του λαού, αλλ' από τη μί μηση της Δύσης. Ί σως λες ένα-δυο πράγματα για τις β ι αι­ ότητες που υφ ίσταντα ι ο ι ισλαμ ιστέ ς και οι Κο ύ ρ δ οι, όμως βαθ ιά μέσα σου, με τη ν καρδ ι ά σου, εγκρίνε ι ς το στρατι ωτι ­ κό πραξι κ όπημα» . «Μπορ ώ να κανον ίσω και κ άτι άλλο για χά ρη σου : η Κα­ ντιφέ μπορε ί να φοράει περούκα κάτω από τη μαντίλα της, ώστε όταν ξεσκεπάσε ι το κεφάλι της, να μη δε ι κανε ίς τα μαλ­ λι ά της » . «Δεν μπορείτε να με αναγκάσετε να πι ω κρασί!» ε ίπε ο Λα­ τζιβέ ρτ ανεβάζοντας τον τόνο της φωνής του. «Εγώ ο ύτε ΕυDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

52 1

ρωπαίος θ α γίνω ούτε μιμητής των Ευρωπαίων. Εγώ θ α ζήσω τη δ ική μου ιστορ ία και θ α εί μαι ο εαυτό ς μου. Π ιστεύω ότι ο άνθρωπος μπορε ί να ε ίν' ευτυχισμένος χωρ ίς να μιμε ίται τους Ευρωπαίους, χωρίς να γίνεται σκλάβος τους. Όσοι λατρεύ­ ουν τη Δύση, λένε πολύ συχνά για να δε ίξουν την περιφρόνη­ σή τους σ ' αυτό το λαό: για να γίνει κ άποιος Δυτικό ς, πρέπει πρ ώτ ' απ ' όλα ν ' αποκτήσει ξεχωριστή οντότητα, αλλά στην Τουρκία δεν υπά ρχουν ξεχωριστέ ς οντότητες. Αυτό είναι το νόημα της θανατικής μου καταδ ίκης. Αντιστέκομαι ως ξεχω­ ριστή οντό τητα στους Δυτικο ύ ς, κι επειδή ε ί μαι ξεχωριστή οντότητα, δεν θα τους μιμηθώ». «ο Σουνάι πιστεύει πολύ σ ' αυτή την παράσταση , γι ' αυτό μπορώ να κανονίσω ώστε το Θέατ ρο Μιλέτ να είναι άδειο. Η κάμερα της ζωντανής μετάδοσης θα δείξει πρώτα τα χέ ρια της Καντιφέ καθώς θ α πιάνουν τη μαντίλα. Κι έπειτα, μ ' ένα κόλπο του μοντάζ τα μαλλιά κάποιας άλλης ». «Κι αυτή η υπερ β ολική προσπάθειά σου να με σώσεις μου φαίνεται ύποπτη» . «Είμαι πολύ ευτυχισμένος», ε ίπε ο Κα, νιώθοντας ενοχές σαν να 'λεγε ψέματα. «Π οτέ στη ζωή μου δεν ήμουν τό σο ευ­ τυχισμένος. Θέλω να προστατέψω την ευτυχία μου». «Τι είναι αυτό που σε κάνει τό σο ευτυχισμένο;» Ο Κα δεν ε ίπε αυτό που αργότερα σκέφτηκε πολλέ ς φο­ ρ ές : «Επειδή μπορ ώ και γρά φω ποί ηση» . Ούτε είπε: «Επειδή πιστεύω στο Θεό» . Χαρούμενος για μια στιγμή που μπορού­ σε να μιλήσει για τον έρωτά του σε κά ποιον τρίτο, ε ίπε αμέ­ σως : «Επειδή ε ί μ ' ερωτευμένος ! Η αγαπημένη μου θ α έ ρθει μαζί μου στη Φ ρανκφο ύ ρΤη». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

522

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Π οια ε ίναι η αγαπημένη σου;» «Η αδ ερφή της Καντιφ έ , η Ι πέ κ». Ο Κα ε ίδε το πρ όσωπο του Λατζι βέ ρτ να συννεφιάζει. Μ ε­ τάνιωσε που άφησε να τον παρασύρει ο ενθ ουσιασμό ς. Σώ­ πασαν. Ο Λατζι βέ ρτ άναψ ε άλλο ένα Μάρλμπορο. «Να ε ίναι κά­ ποιος τό σο πολύ ευτυχισμένος ώ στε να θέλει να το μοιραστε ί μ ε έναν που θα καταδ ικαστε ί σε θάνατο, είναι ε ύνοια του Θ ε­ ού. Ας υποθέσουμε ότι για να φύγεις απ ' α υτή την πόλη με ακέ­ ραια την ευτυχία σου, δέχομαι τις προτάσεις που μου μετέφε­ ρες, κι ότι η Καντιφέ , για να μην καταστρ έψ ε ι την ε υτυχία τής αδερφής της, πα ίρνει μ έ ρος στην παράσταση με τρόπο που να μη θ ιχτε ί η αξιοπρ έπει ά της πώ ς μπορώ να ε ί μα ι σίγουρος ότι θ α κρατήσουν το λόγο τους και θα μ ' αφήσουν ελε ύθερο ;» «Το ' ξ ερα ότι θ α το πεις αυτό! » ε ίπε αναστατωμένος ο Κα . Σώπασε για λίγο. Έφερε το δάχτυλο στα χε ίλη του κι έ κανε νό ημα στον Λατζιβέρτ : «Σιωπή , πρ όσεχε ! » Ξε κούμπωσε το σακάκι του και σταμάτησε επιδεικτικά το μαγνητόφωνο. «Σου το εγγυώμαι εγώ. Π ρώτα θ α σ ' αφήσουν ελε ύθ ερο κι έπειτα η Καντιφ έ , αφο ύ πά ρει το μήνυμά σου από κει που θ α ε ίσαι κρυμμένος, θ α βγει στη σκηνή . Γ ι α να δ εχτε ί ό μως η Καντι­ φ έ , πρ έπει να γράψεις και να μου δώσεις ένα γρ ά μμα που να λέ ει ότι δέχεσαι τη συμφωνί α μας». Όλες αυτέ ς οι λεπτομέ­ ρ ε ιες του έ ρχονταν ε κ ε ίνη τη στιγμή στο μυαλό. «Θ α φροντί­ σω», είπε ψιθυριστά, «να μείνεις όπου θέλεις, κάτω από όποιες συνθήκες θέλεις. Ώσπου ν' ανοίξουν οι δ ρ ό μοι, θ α κρυφτείς κ άπου όπου δεν θα μπορεί να σ ε β ρει κανείς. Και γι ' αυτό πρέ­ π ει να μου έχεις εμπιστοσύνη». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

52 3

Ο Λατζι βέ ρτ του έδωσε ένα από τα λε υκά χαρτιά πάνω στο τραπέζι. « Γ ράψε ότι ήρθες εδώ για να μεσολα βήσεις και να μου εγγυη θ είς ότι αν η Καντιφέ βγει στη σκηνή και ξεσκεπάσει το κ εφάλι της με τρόπο που να μη θ ιχτε ί η αξιοπρέπειά της και η τι μή της, θ α μ ' αφήσουν ελε ύθερο να φύγω ζωντανός από την πόλη. Π οια θα ε ίναι η τι μωρ ία του εγγυητή, τι θ α γίνει αν δ εν κρατήσεις το λόγο σου και μου έχουν στήσει παγίδα ;» «Ν α πάθω ό,τι θ α πάθεις κι ε σύ» . «Γ ρ άψ ' το λο ιπόν» . Του έδωσε κ ι ο Κα ένα χαρτί . «Γ ράψ ε κι εσύ ότι δέ χεσαι τη συμφωνία που σου πρότεινα , πως εγώ θ α μεταφ έ ρω το μήνυ­ μα στην Καντιφέ , πως την από φαση θα την πά ρει η Καντιφ έ . Αν δ εχτεί κι η Καντιφέ, θ α γράψ ει κι α υτή σ ' ένα χαρτί ότι δέ­ χεται, θ α το υπογράψ ει , και τότε ε σύ, πρ ιν εκείνη ξεσκεπά ­ σ ει το κεφ άλι της, θ ' αφεθ ε ίς ελεύθ ερος. Γ ράφε λο ιπόν. Σ υ­ ζήτησε με κ άπο ι ον άλλο, με κάπο ι ον που σ ' αυτή την υπόθ ε­ ση μπορε ίς να του έχεις περισσότερη εμπιστοσύνη, πού και πώς θ ' αφεθε ίς ελεύθερος. Σου συστήνω το σταυραδ ερφό το ύ μακαρ ίτη του Ν ετζίπ, τον Φαζίλ» . «Τ ο παι δί που ε ίν ' ερωτευμένο με την Καντ ι φ έ και της στέλνει γρ ά μματα;» «Αυτός ήταν ο Ν ετζίπ. Είναι νεκρός. Ή ταν ένας ξ εχω ρι­ στός άνθ ρωπος που τον ε ίχε στε ίλει ο Θ ε ός», ε ίπε ο Κα. «Και ο Φ αζίλ ε ίναι το ίδ ιο καλός». «Αφο ύ το λες ε σύ, θ α του έχω ε μπιστοσύνψ, ε ίπε ο Λατζι­ βέ ρτ κ ι ά ρχι σε να γρά φει στο χαρτί που είχε μπροστά του. Π ρώ τος τελε ίωσε ο Λατζι βέ ρτ. Όταν τελείωσε κ ι ο Κα το δ ι κ ό του εγγυητικ ό κεί μενο, ε ίδ ε ότ ι ο Λατζι βέ ρτ χαμογελο ύ Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

524

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

σε με το χαρακτηριστικό κοροϊδ ευτικό του τρ όπο, αλλά δ εν έδωσε σημασία. Ήταν πά ρα πολύ ευτυχισμένος γιατί είχε κα­ ταφ έ ρει να ρυθ μίσει την κατάσταση και γιατί θ α ' φευγε από την π όλη μαζί με την l πέ κ. Ανταλλάξανε σιωπη λά τα χαρτιά τους. Ο Κα είδ ε τον Λατζιβέρτ να διπλώνε ι και να βάζει στην τσέπη του, χωρίς να το δ ια βάσει, το κεί μενό του, κι έ κανε κι αυτός το ίδ ιο. Έπειτα, με μια κίνηση που την είδ ε κι ο Λατζι­ βέ ρτ, ενεργοποίησε πάλι το μαγνητό φωνο. Σώπασαν . Ο Κα θ υμήθηκε ποια ήταν τα τελευταία του λό­ για πριν κλείσει το μαγνητό φωνο: «Το ' ξερα ότι θ α το πεις αυ­ τό!» είχε πε ι. «Αν ό μως δ εν υπά ρχει εμπιστοσύνη στις εμπλε­ κό μενες πλευρές, δεν μπορεί να επιτευχθ εί συμφωνία . Π ρέπει να πιστέψ ε ις ότι το κράτος θ α κρατήσει το λόγο του». Κοιτάχτηκαν στα μάτια και χαμογέλασαν . Α ργότερα, και για πολλά χρόνια, κ άθ ε φορά που ο Κα θα θ υμόταν αυτή τη στιγμή, θ α ένιωθ ε μετανιωμένος επειδή η ευτυχία του δεν τον είχε αφήσει να δει την οργή του Λατζιβέ ρτ, θ α σκεφτόταν πως αν είχε καταλάβ ει πόσο θ υμωμένος ήταν, δ εν θ α έ κανε την ερώτηση : «Λες να δ εχτεί η Καντιφέ τη συμφωνία; » «Θ α δ εχτε ί », απάντησ ε ο Λατζιβ έ ρτ, και τα μάτι α του αστρ άφτανε από θυμό . Σώπασαν πάλι. «Αφο ύ θέλεις να κάνω μια συμφωνία που θ α μου χαρίσ ει τη ζωή, μίλησέ μου για την ευτυχία σου», ε ίπε ο Λατζιβέρτ. «Δεν έχω αγαπήσει άλλον άνθ ρωπο τόσο πολύ στη ζωή» , ε ίπε ο Κα . Έβ ρισκε τα λόγια του αφελή κι ανό ητα, ωστόσο συνέ χισε . «Η l πέκ είναι η μόνη πιθ ανότητα ε υτυχίας που έχω στη ζωή». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

525

«Τι είναι η ευτυχία ;» «Ν α β ρεις έναν κόσμο όπου θ α μπορέσεις να ξεχάσεις όλο αυτό το τίποτα, αυτή την αίσθηση μειονεξίας. Να μπορείς να κρατάς κάποιον σαν να είναι ο κόσμος όλος . . . » είπε ο Κα. Θ α 'λεγε κι άλλα , όμως ο Λατζι βέ ρτ σηκώθηκε απότομα επάνω . Εκείνη τη στιγμή ο Κα ά ρχισε να σκέ φτεται το πο ίημα στο οπο ίο έδωσε αργότερα τον τίτλο «Σ κ ά κι » . Έ ριξε μια ματι ά στον Λατζι βέ ρτ που στεκόταν ό ρθ ιος, έβγαλε το τετράδ ι ό του απ ' την τσέπη του κι ά ρχισε να γρ άφει γρήγορα. Κι ενώ ο Κα έγραφε τους στίχους που αναφ έ ρονταν στην ευτυχία και στην εξουσία , στη γνώση και στη φιλο δοξία , ο Λατζι βέ ρτ κο ίταζε πάνω απ ' τον ώμο του Κα το τετρ άδ ιο για να καταλάβει τι γι­ νόταν. Ο Κα ένιωσε τη ματιά του πάνω του, κι αργότερα πρό­ σεξε ότι ε ίχε προσθέσει στο πο ίη μα αυτ ό που υπονοούσε η ματι ά . Κοίταζε το δ ικό του χέ ρι που έγραφε το πο ίημα σαν να ανήκε σε κάποιον άλλο. Ήξε ρε ότι ο Λατζιβέ ρτ δεν θ α μπο­ ρούσε να το καταλάβει αυτό' θ α 'θελε ό μως να ξέρει ότι ένιω­ θ ε πως κ άποια άλλη δύναμη κουνούσε το χέ ρι του. Όμως ο Λατζι βέ ρτ είχε καθίσει στην ά κρη του κρεβατιο ύ και κάπνιζε συνοφρυωμένος, σαν κρατού μενος καταδικασμένος πραγμα­ τικά σε θάνατο. Ο Κα , παρασυρμένος πάλι από μια ανεξήγητη δύναμη, που αργότερα τον απασχόλησε πολύ, θέλησε να του ανοίξει ξανά την καρ δι ά του. «Επ ί χρ όνια δεν μπορούσα να γράψω» , ε ίπε. «Τώ ρα, οι δ ρό μοι που οδηγο ύν στην ποίηση ε ίναι όλοι ανοιχτοί . Το απο­ δίδω στην αγάπη για το Θεό που νιώθω μέσα μου εδώ στο Καρς » . Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

526

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Δεν θέλω να σε στενοχωρήσω, αλλά η αγάπη σου για το Θ ε ό βγαίν ε ι απ ό τα δ υτικά μυθιστορήματ α », είπε ο Λατ ζι­ βέ ρτ. «Αν ε δώ στο Καρς πιστέψ εις στο Θ εό σαν Ευρωπαίος, θ α γελοιοποιη θ είς. Και σε μια τ έτοια περίπτωση, ο άνθ ρω­ πος δ εν μπορεί να πιστέψει ότι πιστεύει. Δεν ανήκεις σ ' αυτή τη χώ ρα, σαν να μην είσαι Το ύ ρκος. Π ρώτα προσπάθησε να γίνεις όπως οι άλλοι και μ ετά πίστε ψ ε στο Θ ε ό». Ο Κα ένιωσε β αθ ιά μέσα του ότι ο Λατζι βέ ρτ δεν τον αγα­ πούσε . Πή ρε μερικά λε υκά χαρτιά από το τραπέζι και τα δί­ πλωσε . Λέγοντας ότι σύντομα έπρεπε να δει την Καντιφ έ και τον Σ ουνά ι, χτύπησε την πό ρτα του κελιο ύ. Όταν άνοιξε η πό ρτα, ο Κα στράφηκε στον Λατζι βέ ρτ και τον ρώτησε αν εί­ χε κανένα πιο προσωπικό μήνυμα για την Καντιφέ. Ο Λατζι­ βέ ρτ χαμογέλασε: «Ν α προσέχεις να μη σε φάνε λάχανο», του είπε.

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

36

Δεν θα πεθάνετε στ' αλήθεια, κύριε, έτσι δεν είναι; ΠαΖχνίΟΖ με πι ζωή, παζάΡΖ ανάμεσα στην τέχνη καΖ την πολΠΖκή Ενώ οι υπάλλη λοι της ΕΥΠ στον επάνω ό ροφο ξ εκολλούσαν σιγά σιγά τους επι δέ σμους μ ε τους οποίους ε ίχαν στερε ώσει στο στήθος του το μαγνητό φωνο, τρα βώντας μαζί και τις τρ ί­ χες του, ο Κα από ένστικτο συμμορφώθ ηκε με το κοροϊδε υτι­ κ ό και πολύξερο ύφος τους κι ά ρχισε να δε ίχνει κι αυτό ς ότι περιφρονούσε τον Λατζιβέρτ. Μ ' αυτό τον τρόπο δ εν ασχο­ λήθηκε καθόλου με το φανερά εχθ ρικό ύφος που ε ίχε υιο θ ε­ τήσει απέναντί του ο Λατζι βέρτ. Στον οδηγό του στρατιωτικού οχήματος ε ίπε να πά ει στο ξενο δοχείο και να τον περιμένει εκεί. Μ ε τους δυο στρατιώ­ τες δίπλα του να τον φρουρο ύν, περπάτησε από τη μια μ έχρι την άλλη ά κρη του στρατοπέδ ου. Σ τη χιονισμ ένη μεγάλη πλατε ία μπροστά στα καταλύ ματα των αξιωματικών, κ άποια φωνακλάδ ικα αγό ρια παίζανε χιονοπόλεμο κ άτω απ ' τις λεύ ­ κες . Ένα λεπτό κοριτσάκι με παλτό , που θύ μισε στον Κα το κ ό κκινο και μαύ ρο μ άλλινο παλτό που του ε ίχαν αγορ άσ ει Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

528

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

όταν ήταν στην Τ ρίτη δημοτικού, και δυο φίλες της που τσου­ λάγανε λίγο παρακάτω μια μεγάλη χιονό μπαλα, φτιάχναν ένα χιονάνθ ρωπο. Η ατμόσφαιρα ήταν πεντακάθ αρη κι ο ήλιος, μετά την τόσο κουραστική χιονοθύ ελλα, κατάφερνε για π ρώ­ τη φορ ά να ζεσταίνει λίγο. Στο ξενο δοχε ίο β ρήκε αμέσως την Ι πέ κ. Ή ταν στην κου­ ζίνα, φορούσε ποδ ι ά και μια ζακέτα σαν εκε ίνες που φορο ύ ­ σ αν κάποτε στην Τουρκία όλες οι μαθήτριες του λυκε ίου. Ο Κα την κο ίταξε ε υτυχισμένος, θ α 'θ ελε πολύ να την αγκαλιά­ σε ι, αλλά δ εν ήταν μόνοι: της ε ίπε με λίγα λόγια ό σα έγιναν από το πρω ί και πρόσθ ε σ ε ότι όλα πήγαιναν καλά γι' αυτο ύ ς αλλά και για την Καντιφ έ. Η εφημερ ίδα ε ίχε δ ιανεμη θε ί , αλ­ λά δ εν φοβόταν μήπως τον σκοτώσουν! Θ α μιλούσαν κι άλ­ λο, αλλά μπήκε στην κουζίνα η lαχιντέ και ε ίπε ότι δυο στρα­ τι ώτες περ ί μεναν στην πό ρτα . Η Ιπέκ της ε ίπε να τους καλέ ­ σ ει μέσα να π ιουν ένα τσάι. Αμέσως μετά, συμφώνησαν στα γρήγορα να συναντη θ ο ύν με τον Κα επάνω, στο δωμάτιό του. Μόλις ο Κ α ανέβηκ ε στο δωμάτιό του, έβγαλε το παλτό του, το κρέμασε κι ά ρχισε να περιμένει την Ιπέ κ κοιτάζοντας το τα βάνι. Αν και ήξερε πως η Ι πέ κ δεν θ' αργούσε, γιατί είχαν πά ρα πολλά να πουν, μετά από λίγο βυθίστηκ ε στην απαι­ σιοδοξία. Στην αρχή φαντάστηκε πως η Ιπέ κ αργούσε επει­ δή συναντή θηκε με τον πατέ ρα της ύστερα ά ρχισε να φο βά­ ται πως η Ι πέκ δ εν ήθελε νά ' ρ θ ει. Ένιωσ ε πάλι το γνώ ριμο πι α πόνο που απλωνόταν σαν δη λητήριο από την κοιλιά του σ ' όλο του το σώ μα. Αν ήταν ο πόνος του έ ρωτα , όπως λένε κάποιοι, δ εν υποσχόταν καμιά ε υτυχία . Είχε παρατηρήσει ότι ό σο πιο β α θύ ς γινόταν ο έ ρωτάς του για την Ιπέ κ, τόσο πιο Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧlOΝΙ

529

συχνά περνούσε κρ ίσεις απαισιοδοξίας κι α βε βαιότητας. Σ κέ­ φτηκε ότι έ ρωτας ήταν αυτή η α ίσ θ ηση της α β ε β αι ό τητας, της εξ απάτησης, ο φόβος της απογοήτευσης, για να μιλάνε ό μως όλοι γι ' αυτόν σ αν να ε ίναι κ άτι θ ετικό κι όχι μια α θλιό­ τητα, μια προσωπική ήττα, κάτι για το οποίο μπορούσαν να νιώθ ουν περήφανοι, σήμαινε πως η δική του κατάσταση ήταν λίγο διαφορετική. Και το χειρότερο - ό ση ώ ρα περ ί μενε, όχι μ όνο έ κανε παρανοϊκέ ς σκέψ εις (η Ι π έ κ δ εν θ α έ ρ θ ει, στην πραγματικότητα δ εν θέλει να έ ρθ ει, η Ιπέ κ έ ρχεται γιατί έχει κ άποια απάτη στο μυαλό της, όλοι -η Καντιφέ , ο Τουργκούτ μπ έ η και η Ι π έ κ- με αντιμετωπίζουν σαν να ε ί μαι κάποιος εχθ ρ ός που πρέπει ν' απομακρύνουν) , αλλά συνει δητοποιο ύ­ σ ε κι όλας πως οι σκέψεις του ήταν αρρωστημένες και παρα­ νοϊκέ ς. Άφηνε τον εαυτό του να παρασύρεται από παρανοϊ­ κ έ ς σκέψ εις, σκεφτόταν, για παρ άδ ειγμα, νι ώθ οντας έντονο πόνο στην κοιλι ά , πως η Ιπέ κ ε ίχε άλλον εραστή, έβλεπε την εικόνα τους ζωντανή μπροστά στα μάτια του, ενώ ταυτόχρο­ να ένα άλλο κομμάτι του μυαλο ύ του ήξερε ότι αυτό που σκε­ φτόταν ήταν αρρωστημένο . Καμιά φορ ά , για να του περάσει ο πόνος, για να φ ύγουν μπροστά απ ' τα μάτια του οι δυσά ρε­ στες εικόνες (για παρ άδειγμα, η Ι πέ κ να ' χει αποφασ ίσει να μη δει τον Κα και να μην πάει μαζί του στη Φ ρανκφο ύ ρτη) , προσπαθούσε μ ' όλη του τη δύναμη να ενεργοποιήσει την πιο λογική γωνιά του μυαλο ύ του, α υτή που δ εν ε ίχε χάσει την ισορροπία της ε ξαιτίας του έ ρωτα (και βέβαια μ ' αγαπά ει, αν δ εν μ ' αγαπά ει, για ποιο λόγο να είναι τό σο ενθ ουσι ώδης) , ώστε να γλιτώσει από τις απειλητικέ ς σκέψεις και την α β ε ­ β αιότητα, όχι ό μως για πολύ , επει δή κάποια καινού ργια ανηDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

530

ΟΡΧΑΝ

I1ΑΜοrκ

συχία ά ρχιζε μετά από λίγο να τον δη λητηρι άζει απ ' την αρ­ χή . Όταν άιco υσ ε βήματα στο δ ι άδ ρομο, σκέ φτηκε ότι δ εν ήταν η lπέ κ αλλά κάποιος που θ α του έλεγε πως η lπέ κ δ εν θ α ' ρχόταν. Όταν ε ίδ ε στην πό ρτα την Ι πέ κ, την κο ίταξε ε υ­ τυχισμένος αλλά και με μ ίσος. Π ερ ί μενε δέ κα λεπτά ακρι βώς και η αναμονή τον είχε κουράσει. Είδε χαρούμενος πως η lπέκ ε ίχε μακιγια ριστεί κι είχε βάλε ι κραγιόν. «Μίλησα με τον πατέ ρα μου, του ε ίπα ότι θ α πάω στη Γ ερ­ μανία». Ο Κα ε ίχε επηρεαστε ί τόσο πολύ από τις απ αισιόδοξες ει­ κόνες στο μυαλό του, που στην αρχή παραξενεύτηκε' δεν μπό­ ρεσε να καταλάβ ει τι εννοο ύ σε η lπέκ. Κ ι αυτό γέννησ ε στην Ι πέ κ την υποψ ία ότι ο Κα δ εν χά ρηκε με τα νέα που του ' φε­ ρε - κι ακόμα χειρ ότερα, η απογοήτευση την ψύχρανε . Ω στό­ σο ή ξ ερε ότι ο Κα ήταν τρελά ερωτευμένος μαζί της, ότι από τώ ρα ε ίχε αγκιστρω θ ε ί πάνω της, σαν απελπισμένο π εντά­ χρονο παιδί που δεν μπορεί με τίποτα ν' απομακρυνθεί από τη μητέρα του. Όπως ήξερε κι ότι ένας από τους λόγους που ο Κα ήθ ελε να την πά ρει μαζί του στη Γ ερμανία δεν ήταν απλώς το γεγονός ότι το σπίτι του, όπου ένιωθ ε ευτυχισμένος, ήταν πια στη Φ ρανκφού ρτη, αλλά η ελπίδα του ότι εκεί , μακριά απ' όλα τα μάτιά , θα μπορούσε να νιώθει με σιγουριά πως η lπέ κ του ανήκε ολοκλη ρωτικά. «Αγάπη μου, σου συμ β αίνει κάτι ; » Τα επό μενα χρόνια ο Κα, κι ενώ θ α τον β ασάνιζε ο πόνος του έ ρωτα, θ α θ υμόταν χιλιάδες φορές με πόση τρυφερότη­ τα και γλύ κα του είχε κ άνει η lπέ κ αυτή την ερώτηση . Της είDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

531

πε τη μια μετά την άλλη όλες τις ανησυχίες του, τις φοβερές σκηνές που ζωντάνευ αν μπροστά στα μ άτια του, το φ όβ ο του μην τον εγκαταλε ίψ ει . « Γ ια να φοβάσαι τόσο πο λύ τον έ ρωτα, κ άποια γυνα ί κα πρέπει να σ ' έ κανε να υποφέ ρεις πολύ» . «Ν αι, υπέφερα λίγο. Μ ε φο βίζε ι ό μως πολύ ο πόνος που μπορε ί να με κ άνε ις ε σ ύ να νιώσω». «Εγώ δ εν θ α σε κ άνω να υποφ έ ρεις», ε ίπε η l πέκ. «Εί μ ' ερωτευμένη μαζί σου, θα πά μ ε μ αζί στη Γ ερμανία, κι όλα θα πάνε πολύ καλά» . Τον αγκάλιασε μ ' όλη της τη δύναμη. Του φαινόταν απί­ στ ε υτο πόσο άνετα ένιωθ αν κ άνοντας έρωτα. Τ ου Κα του ά ρεσε να την αγκαλι άζει σφιχτά , να γίνεται λίγο βίαιος μαζί της, του ά ρεσε το φίνο άσπρο χρώ μα της επιδερμίδας της, αλ­ λά ήξεραν κι οι δ υο ότι ο έ ρωτάς τους δεν είχε το πάθος και την ένταση της προηγού μενης β ραδιάς. Το μυαλό του Κα ήταν στα σχέδιά του για τη δ ιαμεσολά­ βηση . Π ρώτη φορά στη ζωή του σκεφτόταν ότι αν φερόταν λίγο έξυπνα και κατά φερνε να φ ύγει ζωντανό ς, μαζί με την αγαπη μένη του, α π ' το Καρς, θ α μπορούσε να ε ίν ' ε υτυχι­ σμένος, κι η ευτυχία του θ α ήταν μ όνιμη. Αυτό σκεφτόταν και κο ίταζε καπνίζοντας έξω απ ' το παράθυρο, όταν κατάλα β ε έκπληκτος ό τι του ε ίχε έ ρ θ ει έ μπνευση . Ά ρχισε να γρ ά φει γρήγορα, όπως του ' ρχονταν στο μυαλό οι λέξ εις, κι ενώ η lπέ κ τον κο ίταζε με αγάπη , έ κπληκτη κι αυτή. Το ποίημα αυ­ τό , που του έδωσε τον τίτλο «Έ ρωτας», το διάβασε αργότε­ ρα σε εμφανίσεις του στη Γ ερμανί α έξι φορέ ς . Όσοι το ά κου­ σαν, μου ε ίπαν ότι πηγή του έ ρωτα που περιγραφ όταν στο Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

532

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

πο ίη μα δεν ήταν τόσο η αγάπη ό σο οι εντά σεις ανά μεσα στη μοναξιά και την ηρεμία, ή τη σιγουρι ά και το φ όβο, το ι δ ιαί­ τερο ενδιαφ έ ρον του για μια γυναίκα (από έναν μόνο άνθ ρω­ πο ρωτήθη κα αργότερα ποια ήταν αυτή η γυναίκα) , αλλά και τ ' ανε ξήγητα σκοτάδ ια στη ζωή του Κα . Αν και οι περισσότε­ ρες σημε ιώσεις που έγρα ψ ε αργότερα ο Κα γι ' αυτό το ποίη­ μα αναφέ ρονταν στις αναμνήσεις του από την Ι πέκ, στη νο­ σταλγία που ένιωθ ε γι ' αυτή , στους αδ ι ό ρατους υπαινιγμο ύς που έκρυβ αν τα ρούχα και οι κινήσεις της. Διάβ α σ α πολλέ ς φορ ές αυτές τις σημειώσεις, κι ίσως γι ' αυτό εντυπωσιάστηκα τό σο πολύ όταν την ε ίδ α . Η Καντιφέ ήρ θε αμέσως μόλις έφυγε η Ιπέκ, η οποία, αφού ντ ύθηκε πολύ γρήγορα, ε ίπ ε φε ύγοντας ότι θ α ει δ οποιούσε την α δερφή της νά ' ρθ ει . Ο Κα για να καθ ησυχάσει την Κα­ ντιφέ , που είχε ανο ίξει δ ι άπλατα τα μάτια της απ ' την αγω­ νία, της ε ίπε ότι δ εν υπήρχε λόγος ανησυχίας, ότι δεν φέ ρο­ νταν άσχημα στον Λατζι βέ ρτ. Της ε ίπε ότι ε ίχε προσπαθήσει πολύ να πε ίσει τον Λατζι βέ ρτ να δεχτε ί τη συμφωνία, ότι πί­ στε υ ε πως ήταν πολύ γενναίος άνθ ρωπος, και ξαφνικά, σαν να του ήρ θ ε έ μπνευση , ά ρχισε να της αναπτύ σσει με λεπτο­ μέ ρειες το ψέ μα που ε ίχε ετοιμάσει από πριν: το δ υσκολότε­ ρο απ ' όλα, της είπε, ήταν να πε ίσει τον Λατζιβέρτ ότι η Κα­ ντιφ έ δ εν ε ίχε αντί ρρηση. Της είπε ότι ο Λατζι βέ ρτ θ εωρο ύ ­ σ ε πως μι α συμφωνία μαζί του σή μαινε έλλε ιψη σ ε β ασμο ύ προς την Καντιφ έ κι ότι έπρεπε πρώτα να μιλήσουν μαζί της, κι ενώ η μικρή Καντιφέ έσμιγε με δυσπιστία τα φρύδ ια της, ο Κα, για να προσδώσει αλη θ οφ άνεια στο ψέμα του, πρό σ θε­ σε ότι αυτό το τελευταίο δεν του φάνηκε απόλυτα ει λικρινές Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

533

ε κ μ έ ρους του Λατζιβέρτ. Σ' αυτό το σημείο, για να σωθε ί η αξιοπρ έπεια της Καντιφ έ έστω και μ ' ένα ψέ μα, της ε ίπε ότι για τον Λατζιβέρτ ήταν οπωσδήποτε θ ετικ ό το γεγονός ότι έδ ειχνε σε β ασμό στην από φαση μιας γυναίκας, ακό μη κι αν το έ κανε με κ άπως κρ ύ α καρ διά. Ο Κα ήταν πολύ ευχαριστη­ μ ένος που μπορούσε στη μ ίζερη αυτή πόλη του Καρς, όπου επιτέλους, έστω και πολύ αργά , ε ίχε μ άθει πως η μ όνη αλή­ θ εια στη ζωή ε ίναι η ε υτυχία, ν' απολαμ βάνει τα ψέ ματα που έλεγε στους άτυχους αυτο ύ ς ανθ ρώπους που σπαταλο ύ σαν τη ζωή τους σε ανόητους πολιτικο ύ ς καβγάδες. Από μια άλλη όμως άποψη στενοχωριόταν επει δή η Καντιφέ, που τη θ εω­ ρού σ ε πολύ πιο γενναία κι ανιδ ιοτελή από τον ίδ ιο, π ίστευε όλ' αυτά τα ψέ ματα, αλλά κι επειδή καταλάβαινε πως η κο­ πέλα στο τέλος θ α γινόταν δ υστυχισμένη. Γ ι ' αυτό αποφάσι­ σε, μ ' ένα τελευταίο, ανώδυνο ψέ μα, να τε λειώνει μ ' αυτό το παραμ ύθι και της ε ίπε ότι ο Λατζιβ έ ρτ του είχε πει ψιθυριστά να της δώσει χαιρετισμο ύ ς. Έπειτα της επανέλα β ε γι ' άλλη μια φορ ά τις λεπτομέ ρειες της συμφωνίας και τη ρ ώ τησε τη γνώ μη της. «Εγώ θ' αποφασίσω πώς θ α ξεσκεπάσω το κεφάλι μου» , εί­ πε η Καντιφ έ . Ο Κα, έ χοντας την αίσθηση ότι θ α ήταν λάθος του να μην αναφερθ ε ί καθόλου στο θέ μα, ά ρχισε να της λέ ε ι ότι ο Λατζι­ βέ ρτ δεν ε ίχε αντί ρρηση να φορέσει η Καντιφέ περο ύ κα ή να καταφ ύγει σε κάποιο τέχνασμα για να μη φανο ύν τα μαλλι ά της, σώπασε ό μως όταν την είδ ε να θυμώνει. Είχε συμφωνη­ θ ε ί ν ' αφήσουν πρώτα ε λε ύθ ερο τον Λατζιβέρτ, να κρυφτε ί κ άπου σίγουρα, κι έπειτα η Καντιφ έ να ξεσκεπά σει το κεφάDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

534

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

λι της με τον τρ όπο που θ ' αποφάσι ζε η ίδ ια. Θ α μπορούσε ά ραγε η Καντιφέ να υπογράψει τώ ρα αμέσως ένα χαρτί όπου θ α έγραφε ότι ή ταν ενήμερη για όλ' αυτά; Ο Κα της έδωσε το υπογεγραμμένο κε ί μενο του Λατζι βέ ρτ για να το δια βάσει με προσοχή και να το έχει σαν δε ίγμα. Την είδ ε να συγκινε ίται ακό μη και στη θέ α του γραφικο ύ χαρακτήρα του Λατζι βέ ρτ κι ένιωσε αγάπη γι ' αυτήν . Καθώς η Καντιφέ δι άβαζε το γρά μ­ μα του Λατζιβέρτ, κρυφ ά από τον Κα θέλησ ε να μυρ ί σει το χαρτί . Ο Κα, βλέποντάς την αναποφάσιστη για μια στιγμή, της ε ίπε ότι θ α χρησιμοποιούσε το δ ικό της γρά μμα, αν χρει­ αζόταν, για να πε ίσει τον Σουνάι και τους στρατιωτικούς που τον περι έβαλλαν ν ' αφήσουν ελε ύθ ερο τον Λατζι βέ ρτ. Μ πο­ ρε ί το κρ άτος κι οι στρατιωτικο ί να ήταν οργισμένοι με την Καντιφέ εξ αιτίας της μαντίλας, ό μως ο λόγος της μετρο ύ σε, κι όπως όλο το Καρς, έτσι κι αυτο ί εκτιμούσαν τη γενναι ότη­ τά της. Την παρατηρούσε καθώ ς έγραφε πρόθυμα στο λευκό χαρτί που της έδωσε . Η Καντιφ έ έδ ειχνε να ' χει γεράσει από την προηγο ύ μενη β ραδι ά που περπατούσαν στην ο δό Κασα­ πλά ρ και μιλούσαν για τα ζώδ ια. Ο Κα πήρε το χαρτί που του έδωσε η Καντιφ έ , το δίπλω­ σε και το έβ αλε στην τσέπη τ ου, λέγοντας πως αν έπειθ ε τον Σουνάι ν' αφήσει ελε ύθ ερο τον Λατζι βέ ρτ, το επό μενο πρό­ βλημά τους θα ήταν να β ρεθ ε ί το μέ ρος όπου θ α κρυβόταν και θα μπορούσε να ε ίναι ασφαλής . Θ α βοη θ ο ύσε η Καντιφ έ να β ρε θ ε ί αυτό το μ έ ρος ; Η Καντιφ έ έγνε ψ ε περήφανα «ναι» με το κεφ άλι της. «Μ ην ανησυχείς, στο τέλος θα είμ αστε όλοι ευτυχισμένοι», ε ίπε ο Κα . Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

535

«Κάνοντας το σωστό, δ εν ση μα ίνει ότι ο δηγε ίσ α ι πάντα στην ευτυχία ! » ε ίπε η Καντιφέ . «Σωστό ε ίναι αυτό που θ α μας κάνει ευτυχισμένους», ε ίπε ο Κα. Φ ανταζόταν την Καντιφ έ να πηγαίνει μετά από λίγο καιρ ό στη Φ ρανκφο ύ ρτη και να βλέπε ι μ ε τα ίδ ια της τα μ ά­ τια πό σο ευτυχισμένοι ήταν αυτό ς και η l πέ κ. Η l πέ κ θ α της αγό ραζε από το Κάουφχοφ μια πολύ κομψή καμπαρντίνα, θ α πήγαιναν και οι τρεις μαζί σινεμά κι έπειτα θ α κάθ ονταν σ ' ένα από τα εστιατόρια της Κάιζερστρασε και θα τρώγανε λου­ κ άνικα και θ α πίνανε μπί ρες. Αμέσως μόλις έφυγε η Καντιφέ , ο Κα φό ρεσε το παλτό του, κατέβηκε κάτω και μπήκε στο στρατιωτικό όχημα που τον πε­ ρ ί μενε. Οι δυο φρουρο ί κ άθ ισαν π ίσω του. Ο Κα σκέ φτηκε πως αν έβγαινε μ όνος του στο δ ρ ό μο υπήρχε περ ίπτωση να του επιτεθ ο ύν, κι αναρωτή θηκε μήπως οι σκέψεις αυτέ ς ήταν ένδ ειξη υπερ β ολικής δ ειλίας, γιατί οι δ ρ ό μοι του Καρς, κα­ θώς τους κο ίταζε απ ' τη θέση του συνο δηγού, δ εν του φαίνο­ νταν καθόλου απειλητικο ί . Είδ ε γυναίκες που γύ ριζαν σπίτι με το δίχτυ γεμάτο ψώνια , πα ιδ ι ά που παίζανε χιονοπόλεμο, η λικιωμένους που περπατούσαν ακουμπώ ντας ο ένας στον άλλο για να μη γλιστρήσουν, και φαντάστηκε τον εαυτό του και την l πέκ σ ' ένα σινεμά στη Φ ρανκφο ύ ρτη, να βλέπουν την ταινία πιασμένοι χέ ρι χέ ρι. Ο Σ ουνά ι ήταν με το φ ίλο του, τον πραξ ικοπη ματ ί α συ­ νταγματά ρχη Οσμάν Νουρί Τσολάκ. Ο Κα τους μίλησε μ ' αι­ σιοδοξία , επηρεασμένος από τα ευτυχισμένα όνειρά του: τους ε ίπε ότι τα ε ίχε κανονίσει όλα, ότι η Καντιφ έ ε ίχε δ εχτε ί να πα ίξει στη θ εατρική παράσταση και να ξε σκεπάσ ει το κεφ άDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

536

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

λι της κι ότι σ ' αντάλλαγμα ο Λατζι βέ ρτ συμφώ νησε πρ όθ υ­ μα ν' αφε θ ε ί ε λε ύθ ερος . Κατάλα β ε ότι ανά μ εσα στον Σουνάι και το συνταγματά ρχη υπήρχε ένα ε ίδ ος επικοινωνίας, χα­ ρακτηριστικό των ανθ ρώπων που στα παιδικά τους χρ όνια έχουν δια βάσε ι τα ίδια βιβλία . Προσεκτικά , και κάθε άλλο πα­ ρ ά με συστολή, τους ε ίπε ότι επρό κειτο για μια πά ρα πολύ λε­ πτή υπόθ ε ση . «Π ρώτα προσπάθησα να κολακέψω την Κα­ ντιφέ , έπειτα τον Λατζι βέ ρτ» . Έδω σε στον Σουνάι τα γρ ά μ­ ματα που τους ε ίχε βάλει να υπογράψουν. Ο Σ ουνά ι τα διάβαζε και ο Κα κατάλαβ ε πως ήταν πιωμένος κι ας μην ήταν ούτε μεσημ έ ρι καλά καλά. Κάποια στιγμή πλησίασε το κεφά­ λι του στο στό μα του Σ ουνά ι και β ε β αιώθηκε ό τι μ ύριζε ρακί . «ο τύπος θέλει να τον αφήσουμ ' ε λεύθ ερο πριν βγει η Κα­ ντιφ έ στη σκηνή και βγάλει τη μαντίλα της . Π ο λύ ξύπνιος εί­ ναι», ε ίπε ο Σουνάι. «Και η Καντιφέ το ίδιο θέλει. Π ροσπάθησα πολύ , ήταν το καλύτερο που μπορούσα να πετύχω με το παζά ρεμα ». «Είμαστε εκπρ ό σωποι του αναξιό πιστου αυτού κρ άτους. Γ ιατί να τους πιστέψουμε ; » ρώτησε ο συνταγματάρχης Οσμάν Ν ουρ ί Τσολάκ. «Έχουν χάσει κι αυτοί την πίστη τους στο κράτος » , ε ίπε ο Κα . «Αν συνεχιστε ί αυτή η έλλειψη εμπιστοσύ νης, δεν πρ ό­ κειται να γίνει τίποτα ». «Δεν περνάει από το μυαλό του Λατζιβέρτ ότι μπορεί να καταδικαστε ί σε θάνατο για παραδειγματισμό , άσχετα αν με­ τά οι αρχέ ς, ό ταν ακο ύσουν τι έχουν κάνει ένας με θύστακας η θ οποιό ς κι ένας δ υσαρεστημ ένος συνταγματά ρχης στο όνο­ μα ενό ς στ ρατιωτικο ύ πραξικοπήματος, μπορε ί να τα φορDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

537

τώσουν όλα στην πλάτη μας κ αι να τα χρησιμοποιή σουν για να μας καταστρέψουν;» ρώτησε ο συνταγματά ρχης. «Ξέ ρει πολύ καλά να παριστάνει ότι δεν τον τρομάζει ο θά­ νατος. Γ ι ' αυτό δ εν μπορώ να καταλάβω τι σκέ φτεται πραγ­ ματικά . Επιπλέον, ά φησε να εννοη θε ί ότι θα ήθελε να τον κρε­ μάσουν για να πεθάνει σαν άγιος, για να γίνει σύ μ β ολο» . «Ας υπο θέσουμε ότι αφή νουμε ελε ύθερο τον Λατζι βέ ρτ», είπε ο Σουνά ι. «Πώς μπορούμε να ε ί μαστε σίγουροι ότι η Κα­ ντι φ έ θ α κρατήσ ει το λόγο της και θ α παίξει στο έ ργο;» «Στο λόγο της Καντιφέ μπορο ύ με να β ασ ιστούμε τουλάχι­ στον όσο και στο λόγο του Λατζι βέ ρτ, επει δή η Καντιφ έ ε ί­ ναι κ ό ρη του Τουργκούτ μπέη , που έ χει χαλάσει τη ζωή του γιατί την έχτισε πάνω στην τι μή του και στην αφοσίωσή του σ ' έναν αγώνα. Αν βέβαια της πεις τώ ρα ότι αφ ήνεις ε λε ύθε­ ρο τον Λατζι βέ ρτ, ίσως να μην ξέ ρει να σου πει αν το β ράδυ θα βγει ή όχι στη σκηνή . Έ χει μ ια πλευρ ά που ζει με θυμούς κ ι αποφάσεις της στιγμή ς» . «Τι προτε ίνει ς;» «Ξέ ρω ότι κ άνατε το στρατι ωτι κό αυτό πραξ ικόπη μα ό χι ό μ νο για την πολιτι κ ή , αλλά και για την ομορφι ά του, την τέ­ χνη του», ε ίπε ο Κα . «Από τον τρ όπο που ζει ο Σ ουνά ι μπέη καταλα β αίνω ότι κ άνει πολιτική για χάρη της τέχνης . Αν τώ­ ρα θέλετε να κ άνετε κοινότοπη πολιτι κ ή , δεν πρέπει ν ' αφή ­ σ ετε ελεύθερο τον Λατζι βέρτ και να δ ιακινδυνε ύσετε. Κατα­ λα β αίνετε ό μως πόσο μεγάλη καλλιτεχνι κή αλλά και πολιτική σημασία θα έ χει μ ια θ εατρ ι κή παράσταση με την Καντιφ έ να ξ εσκεπάζει το κεφάλι της». «Αν η Καντι φέ βγάλει τη μαντίλα της, θ ' αφήσουμε ελε ύ Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

538

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

θ ερο τον Λατζιβέ ρτ», ε ίπε ο Οσμάν Νουρ ί Τσολάκ. «Π ρέπει ό μως να φροντίσουμε να δ ει όλη η πόλη την παράσταση». Ο Σ ουνάι αγκάλιασε και φ ίλησε το φ ίλο του από το στρα­ τό. Όταν έ φυγε ο συνταγματά ρχης, ο Σ ουνά ι ε ίπε, «Όλ' αυ­ τά πρέπει να τα πεις και στη γυναίκα μου ! » και πιάνοντας τον Κα από το χέ ρι τον πήγε σ ' ένα δωμάτιο που ήταν άδ ε ιο και κρ ύ ο, παρ ά την η λεκτρική σ ό μπα που έ καιγε. Ε κε ί η Φ ουν­ ντά Εσέ ρ, με ύφος δ ραματικό , προσπαθ ο ύσε να διαβάσει ένα κε ί μενο που κρατούσε στα χέ ρια της. Είδ ε τον Κα και τον Σουνά ι που την κοιτάζανε, αλλά συνέ χισε το διάβασμα χωρίς να τους δώσει σημασία. Εντυπωσιασμένος ο Κα από τα έντο­ να β αμμ ένα μ άτια της, το παχύ στρ ώ μα κραγι όν στα χε ίλη της, το φ ό ρεμα που τόνιζε τα πλη θω ρικά στήθη της και τις υπερβολικά δ ραματικές κινήσε ις της, δεν πρ όσε ξ ε τι έλεγε. «ο τραγικό ς μονόλογος της γυναί κας που ατιμάζεται με β ιασμό στην Ισπανική τραΥωοία του Κιντ ! » ε ίπε με καμά ρι ο Σουνάι. «Μ ε αλλαγέ ς, κ άποιες εμπνευσμένες από τον Καλό άνθρωπο TOV Σετσοvάν του Μ πρεχτ, οι περισσ ότερες ό μως αποκυή ματα της δ ικής μου φαντασ ίας . Το β ρ άδ υ, όταν η Φ ουνντά θ' απαγγέλλει αυτό το κομμάτι, η κυρ ία Καντιφ έ , που δ εν θ α έχει τολ μήσει ακό μη να ξ εσκεπαστε ί , θ α σκουπί­ ζει με την ά κρη της μαντίλας τα μάτια της» . «Αν η κυρ ία Καντιφ έ ε ίναι έτοιμη, ας αρχί σουμε αμέσως τις πρ όβ ες», ε ίπε η Φ ουνντά Εσ έ ρ. Η επιθ υμία στον τόνο της φωνής της θύμισε στον Κα όχι μόνο την αγάπη της για το θέ ατρο, αλλά και τους ισχυρισμο ύς εκε ίνων που δ εν ήθ ελ αν να υποδυθ ε ί ο Σ ουνάι τον Ατατο ύ ρκ ότι ήταν λ εσβία . Ο Σ ουνάι, περισσότερο με ύφος περήφανου Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

539

θ εατρικο ύ παραγωγο ύ παρά επαναστάτη στρατιωτικού, της είπε ότι το θέ μα της κυρίας Καντιφέ δ εν είχε « τακτοποιη θ εί» ακό μη. Αμέσως μετά μπήκε στο δωμάτιο ένας στρατιώτης και του είπε ότι ήταν εκεί ο Σ ερντά ρ μπέ η, ο ι δ ιοκτήτης της εφη­ μερίδ ας « Σ ερχάτ Σ εχί ρ». Μόλις τον είδ ε μπροστά του ο Κα , ένιωσε μια παρ ό ρμηση που είχε να τη νιώσει πολλά χρόνια, από τότε που ζούσε ακό μη στην Τουρκία - να του δώσει μια γρο θ ι ά στα μούτρα. Όμως τους κάλε σαν να καθίσουν σ ' ένα τραπέζι με άσπρο τυρί και ρακί , στρωμένο από πριν, κι αυτοί, με την αυτοπεποίθηση, την εσωτερική ηρεμία και την αναλ­ γησία των ανθ ρώπων της ε ξουσίας, που θεωρο ύν πολύ φυσι­ κό να ελέγχουν τη μοίρα των άλλων, ά ρχισαν να τρ ώνε, να πί­ νουν και να μιλάνε για θέ ματα γενικο ύ ενδ ιαφ έροντος. Ο Σουνάι ζήτησε απ ό τον Κα να επαναλάβ ει στη Φ ουν­ ντά Εσέ ρ όσα του είχε πει πριν από λίγο για την τέχνη και την πολιτική . Όταν ο δ ημοσιογράφος θέλησ ε να κρατήσει ση­ μειώσεις για να γράψ ει στην εφημερίδα του όσα άκουγε μ ' εν­ θ ουσιασμό η Φ ουνντά Εσέρ, ο Σ ουνά ι τον επέπληξε , και μά­ λιστα με σκληρ ά λόγια. Π ρ ώτα, του είπε, έπρεπε να διορθώ­ σει όσα κακώς είχαν γραφτεί στην ε φημερίδα του για τον Κα . Και ο Σ ερντά ρ μπέ η υποσχέθηκε να δημοσιεύσει στην πρώ­ τη σελίδ α του κάτι πολύ θ ετικό για τον Κα , κάτι που θ α εν­ θά ρρυνε τους αναγνώστες της εφημερ ίδ ας του, που έτσι κι αλλι ώ ς ξ εχνάνε ε ύ κολα , να ανα θ ε ωρήσουν τις λανθ ασμένες εντυπώσεις που θ α τους είχε δημιουργήσει το ά ρθ ρο του για τον Κα. «Στο πρωτοσέλι δ ο πρ έπει να μπει οπωσδήποτε η αγγελία για τη β ραδ ινή μας παράσταση» , είπε η Φουνντά Εσέ ρ. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

540

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Ο Σ ερντά ρ μπέη τους δ ιαβ ε β α ίωσε ότι θ α έγραφε και θ α δημοσίευε στην εφημερ ίδ α του την αγγελία όπως ακρι βώς τη θέλανε. Ό μως ο ι γνώσεις του και για το κλασ ι κ ό και για το μοντέ ρνο θέατρο ήταν περι ορ ισμένες. Αν λο ιπόν έγραφε την ε ίδηση ο κ ύ ριος Σ ουνάι , αν έγραφε τι ακρ ι βώς θ α γινόταν το β ρ άδυ στο θέ ατρο, το αυριανό πρωτοσέλι δο της εφη μερ ίδ ας του δεν θ α ε ίχε ο ύτε ένα λάθ ος. Τ ους θύμι σε ευγενικά ότι στη ζωή του πολλές ειδήσεις τις έγραφε π ριν ακό μα γίνουν πραγ­ ματικ ό τητα, κ αι μ άλι στα το έ κανε μ ε μεγάλη ε πι τυχία. Ο ι ώ ρες λειτουργίας της εφημερ ίδ ας είχαν αλλάξει ε ξαιτίας της επανάστασης, ε ίχε άλλες τέ σσερις ώ ρες μ έ χρι να δώσει την αγγελία. «Δεν θ α μου πά ρει πολύ να σου περιγρ άψω όσα θ α γίνουν σήμερα το β ρ άδ υ », είπε ο Σουνάι. Ο Κα είχε παρατηρήσει ότι το πρώ το ποτηρ άκ ι ρακί το ε ίχε κατε βάσει αμέσως μ όλις κά ­ θισαν στο τραπέζι. Κα θώ ς έπινε ακόμη πιο γρήγορα άλλο ένα, στο βλέ μμα του δ ιέ κρ ινε πόνο και πάθος. «Δημοσιογράφε, γράφε !» φώναξε ο Σ ουνάι και κο ίταξε τον Σ ερντά ρ μπέ η με βλέ μμα απει λητι κ ό. «ο τίτλος θ α ε ίναι : ΘΑΝΑΤΟΣ ΣΤΗ ΣΚΗ ΝΗ » . Σ κ έ φτηκε λίγο. « Υπότι τλος » . Σ κέ­ φτηκε λίγο. «ο ΔΙΑΣ ΗΜΟΣ ΗΘΟΠΟΙΟΣ ΣΟΥΝΑΪ ΖΑΪΜ ΔΟ­ ΛΟΦΟ Ν Η Θ Η ΚΕ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚ Ε ΙΑ Τ Η Σ ΧΘ Ε Σ Ι Ν Η Σ ΠΑ­ ΡΑΣΤΑΣΗ Σ » .

Ο Κα ε ίχε με ίνει έ κπληκτος από την ένταση μ ε την οπο ία μ ιλούσε ο Σουνά ι . Τον άκουγε χωρ ίς να χαμογελά ει , μ ε σε­ β ασμό, β οη θ ο ύ σε το δη μοσιογρ ά φο σε ό,τι δ εν καταλάβαινε. Μία ώ ρα τους πήρε να γράψουν την ε ίδηση για την παρά­ σταση , μαζί με τους τίτλους, τις α μ φ ι β ο λίες ως προς τον τρ όDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

541

πο δ ιατύπωσης και τα δ ιαλεί μματα για ρακί . Ολόκλη ρη την ε ίδηση την πήρα μετά από χρόνια, όταν πήγα στο Καρς, από τον Σ ερντά ρ μπ έη , τον ι δ ιοκτήτη της εφη μερ ίδ ας «Σ ερχάτ Σ εχίρ»: ΘΑΝΑΤΟΣ ΣΤΗ ΣΚΗΝΗ Ο ΔΙΑΣΗΜΟΣ Η ΘΟΠΟΙΟΣ ΣΟΥΝΑΪ ΖΑΪΜ ΔΟΛΟΦΟΝΗΘΗΚΕ ΚΑΤΑ Τ Η ΔΙΑΡΚΕ ΙΑ ΤΗΣ ΧΘ Ε ΣΙΝΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ Σ

Χθ ες β ράδυ, στη δι ά ρκεια της παρά στασης ενός ιστορικού έργου στο Θέ ατρο Μιλέτ, μια κοπέλα με μαντίλα, η Κα­ ντιφ έ, σε μια στιγμή πνευματικής έξαψης, πρώτα έβγαλε τη μαντίλα της κι έπειτα πυρο βόλησε με το όπλο της τον Σ ουνάι Ζαιμ που υποδυόταν στη σκηνή τον κακό . Την πα­ ρά σταση παρακολουθ ο ύσαν σε ζωντανή μετάδ οση οι κ ά­ τοικοι του Καρς, οι οπο ίοι έ μειναν έντρομοι μπροστά σε όσα εξ ελίχθ ηκαν στη σκηνή .

Ο Σοvνάι Ζαιμ και r; θεατρική rov ομάοα, στις τρεις μέρες ποv βρίσκονται στο Καρς κατάφεραν με τα επαναστατικά και or;­ μ1Οvργικά τοvς έργα να οιaπαιοαγωγήσοvν τοvς κατοίκοvς και να επαναφέροvν τr;ν oμαλότr;τα στr;ν πόλΥ! μας. Χθεςβράοv μας εξέπλΥΙξαν γι ' άλλΥ! μια φορά με ΤΥ! r5εύτερYI παράστασή τοvς. Ο Σovνάι Ζαιμ, στr;ν τελευταία σκr;νή τού οιασκεvασμένοv απ ' τον 1010 έργοv rov αοικr;μένοvΑγγλοv σvγγραφέα Τόμας Κιντ, ποv θεωρείται ότι έχει επΥΙρεάσει ακόμ ΥΙ και τον ΣαίξπΥΙΡ, οοή­ γΥΙσε σΤΥΙν απόλvτr; κορύφωσΥ! τr;ν αγάΠΥ! rov για το επιμορDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

542

ΟΡΧΑΝ IlΑΜΟΥΚ

φωτικό θέατρο, nov είκοσι χρόνια τώρα ανεβάζει στη σκην1 στις ξεχασμένες κωμοπόλ εις τηςΑνατολίας, μπροστά σε άr5ειες αίθοvσες, στα καφενεία και τοvς τσαϊχανέδες. Παρασvρμένη απ 'τον ενθοvσιασμό της Υια το μοντέρνο και σVΥκλονιστικό av­ τό οράμα, στο οποίο αναΥνωρίζονται επιρροές TOV θεάτροv των Γάλλων και των ΑΥΥλων Ιακωβίνων, η ανένοοτη αρχηΥός των κοριτσιών με μαντίλα, η Καντιφέ, πρώτα έβΥαλ ε στη σκην1 με μια αναπάντεχη κι απότομη κίνηση τη μαντίλα της κι έπειτα, μπροστά στα έκπληκταβλέμματα όλων των κατοίκων TOV Καρς, άr5ειασε το πιστόλι της πάνω στον αοικημένο, όπως ο ΚΖντ, με­ Υάλο ηθοποιό TOV θεάτροv Σοvνάι Ζαϊμ, nov vποοvόταν στην παράσταση τον κακό. Οι θεατές θvμ1θηκαν πως οι πvροβολι­ σμοί nov έπεσαν στην παράσταση ovo μέρες πριν 1ταν πραΥ­ ματικοί, κι έζησαν τον τρόμο της αίσθησης ότι και ο Σοvνάι Ζαίμ ψαν αληθινά νεκρός. Ο θάνατος στη σκην1 TOV μεΥάλοv Τούρκοv ηθοποιού ψαν Υια τοvς θεατές πω σVΥκλονιστικός κι από την !Οια τη ζω1. Οι θεατές, οι κάτοικοι TOV Καρς, αν και κατάλαβαν πολύ καλά ότι θέμα της παράστασης ψαν η απε­ λ εvθέρωση TOV ανθρώποv από την καταπίεση των παραοόσεων και της θρησκείας, r5εν μπορούσαν να καταλάβουν αν ο Σοvνάι Ζαίμ, παρότι αιμόφvρτος και κατατρvπημένος από σφαίρες, ψαν στ' αλ1θεια νεκρός. Κατάλαβαν όμως κάτι άλλο: ότι r5εν θα ξεΧάσοvν ποτέ τα τελεvταία λόΥια TOV ηθοποιού nov είχε αφιε­ ρώσει τη ζω1 TOV στην τέχνη. Ο Σ ερντ ά ρ μπέη διάβ ασε άλλη μια φορ ά σ ε όλους στο τρα­ πέζι τη ν ε ίδ ηση , που ε ίχε πάρει τη ν τελική της μορφή μετ ά τις επεμ βάσεις του ίδ ιου του Σουνά ι. «Αφο ύ το θέλετε, φυσιDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

54 3

κ ά και θ α τη δη μοσιεύσω στο αυριανό μου φ ύλλο » , ε ίπε. «Αν και πρώτη φορά θ α προσε ύχομαι να μη βγε ι αλη θ ινή μια ε ί­ δηση που έχω γράψει και δημοσιεύσει πριν ακό μη πραγμα­ τοποιη θ ε ί! Δ εν θ α πε θάνετε στ ' αλήθ ε ια, κύρι ε, έτσι δ εν ε ί­ ναι ;» «Π ροσπαθώ να φτάσω εκε ί που πρ έπει να καταλήγει η αλη θ ινή τέχνη, στο μύθο» , είπε ο Σ ουνάι. «Άλλωστε, όταν αύ ­ ριο το πρω ί λιώσουν τα χιόνια κι ανο ίξουν οι δ ρ ό μοι, ο θάνα­ τός μου δεν θ α έχει καμι ά σημασία για το Καρς » . Κο ίταξε τη γυναίκα του. Οι δυο τους κοιτάχτηκαν κατά­ ματα με τόση κατανόηση, που ο Κα ζήλε ψ ε. Θ α υπήρχε ά ρα­ γε ανάμεσα σ ' αυτ όν και την Ι πέ κ μια ανάλογη, τ όσο β α θ ι ά κατανόηση ώστε να ζουν ευτυχισμένοι; «Κύ ριε δη μοσιογρ άφε, πηγαίνετε να ετοιμάσ ετε την εφη­ μερ ίδ α σας » , ε ίπε ο Σ ουνάι. «Η ορντινάντσα μου να σας δώ­ σει και μια φωτογραφ ία μου για το ιστορικό αυτό φύλλο » . Μό­ λις ό μως έφυγε ο δημοσιογράφος, ο Σ ουνάι άφησε κατά μ έ ρος το κοροϊδ ευτικό ύ φος, που ο Κα το απέδιδ ε στην ποσότητα του ρακιο ύ . «Δέχομαι τους ό ρους του Λατζιβέρτ και της Κα­ ντιφ έ» , ε ίπε. Κι εξήγησε στη Φ ουνντά Εσέ ρ, που ε ίχε σηκώ­ σει το ένα της φρ ύδ ι, ότι πρ ώ τα θ' άφηνε ελε ύθ ερο τον Λα­ τζιβέρτ, μιας και η Καντιφ έ τους ε ίχε υποσχεθ ε ί ότι θ α έπαι­ ζε στην παράσταση και θ α έβγαζε τη μαντίλα. «Η κυρ ία Καντιφ έ ε ίναι πο λύ γενναίος άνθ ρωπος . Εί μαι σ ίγουρη ότι στις πρόβ ες θ α τα π ά με πολύ καλά εμε ίς οι δ υο » , είπε η Φουνντά Εσέ ρ. «Ν α πάτε κι οι δυο μαζί να τη συναντήσετε. Π ρώτα ό μως έ πρ πει να την ενημερ ώσει ο Λατζι βέ ρτ ότι ε ίν ' ελε ύθ ερος και Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

544

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

κρ ύβεται κ άπου, κι ότι εμε ίς έ χουμε χάσει τα ίχνη του. Κι αυ­ τό θέλε ι λίγο χρ όνο», ε ίπε ο Σουνάι. Κι έτσι ο Σ ουνάι, χωρίς να πά ρει και πολύ στα σο β αρ ά την επι θ υμί α της Φ ουνντά Εσέ ρ ν ' αρχίσε ι αμέ σως τις πρ όβ ες, βάλθηκε να συζητάει με τον Κα πώ ς θ' αφήνανε ελεύθ ερο τον Λατζιβέ ρτ. Σ ' αυτό το σημε ίο, από τις σημειώσεις του Κα βγά­ ζω το συμπέ ρασμα ότι μ έχρι ένα β α θ μ ό ε ίχε πειστε ί για την ειλικρίνεια του Σ ουνάι. Δηλα δή , σ ύ μφωνα μ ε τον Κα, ο Σ ου­ νάι δ εν ε ίχε κ άποιο σχέδιο παρακολούθησης του Λατζι βέ ρτ για να μ άθ ουνε πο ύ κρυβόταν ώστε να τον ξ ανασυλλάβουν αφο ύ έβγαινε η Καντιφέ στη σκηνή κι έβγαζε τη μαντίλα της. Π ι θ ανόν το σχέδ ιο αυτό να το αποφά σισαν οι υπάλληλοι της ΕΥΠ όταν πληροφορή θηκαν την εξέλιξη των γεγονότων με τα μικρ όφωνα που τοποθέτησαν δεξιά κι αριστερά , τους κατα­ σκόπους που ε ξαπέλυσαν παντο ύ και προσεγγίζοντας το συ­ νταγματάρχη Οσμάν Ν ουρί Τσολάκ. Οι υπάλληλοι της ΕΥΠ δ εν ε ίχαν τη στρατιωτική δύναμη που θ α τους έδ ινε τη δυνα­ τότητα να πάρουν αυτο ί τα ηνία της επανάστασης από τον Σουνάι, το δυσαρεστημένο συνταγματά ρχη και μερικο ύ ς φί­ λους τους αξιωματικο ύς του στρατού' με τη μεσολάβηση όμως των « ανθ ρώπων» τους, οι οπο ί οι β ρίσκονταν παντο ύ , προ­ σπαθ ούσαν να περιορίσουν τις «καλλιτεχνικ ές» τρ έλες το ύ Σ ουνάι. Πάντως ανησύχησαν πραγματικά για την πνευματι­ Kή του κατάσταση και το υ ς προ βλημάτισε η αφερεγγυότητά του όταν ο Σ ερντά ρ μπέη , πριν στοιχειο θ ετήσει την ανακο ί­ νωση που του υπαγό ρε υσε ο Σουνάι στο τραπέζι με το άσπρο τυρί και το ρακί, τους δ ιαμήνυσε με τον ασύ ρματο το περιε­ χό μενό της. Μέχρι την τελ ευταία στιγμή κανείς δ εν ήξερε καDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

545

τά πόσο ήταν ενήμεροι για τις προθέσεις του Σ ουνάι ν' αφή­ σει ελε ύθερο τον Λατζι βέ ρτ. Σήμερα σκέ φτομαι ότι αυτέ ς οι λεπτομέ ρειες δεν επηρ έ α­ σαν σημαντικά το τέλος της ιστορίας μας. Γ ι ' αυτό δ εν θ α μα­ κρηγορήσω μιλώντας για την εφαρμογή του σχε δίου απελευ­ θέ ρωσης του Λατζιβέρτ. Ο Σουνά ι και ο Κα αποφάσισαν να αναθέσουν αυτή την αποστολή στην ορντινάντσα του Σ ου­ νάι από το Σίβ ας και στον Φαζίλ Ένα στρατιωτικό φορτηγό πήγε τον Φ αζίλ στον Σ ουνά ι, στο ραφε ίο, δέ κα λεπτά αφ ό­ του ο δε ύτερος έ μαθ ε από την ΕΥΠ τη διεύθυνση του Φ αζίλ Αποφασ ίστηκε αμέσως ότι ο Φαζίλ έπρ επε να πάει στο στρα­ τόπε δο, στο κ έντρο της πόλης. Και ο Φαζίλ , που έδ ειχνε να φοβάται λίγο και τώ ρα δεν θύμι ζε καθόλου τον Ν ετζίπ, για να γλιτώσει από τους χαφι έδ ες που τον ακολουθ ούσαν, έ φυγε από την πίσω πό ρτα του ραφε ίου. Ο ι υπάλλη λοι της ΕΥΠ , αν και υποψιάζονταν ότι ο Σουνά ι θα έ κανε κάποια ανοησία, δεν ήταν τόσο προετοιμασμένοι ώστε να έ χουν βάλει παντο ύ αν­ θ ρ ώπους τους. Ο Κα έ μαθ ε αργότερα τι έγινε στη συνέχεια: Σ ύ μφωνα πάντα με τις αυστηρ έ ς οδ ηγίες του Σ ουνάι, «μην τυχόν και κάνετε καμιά λαδ ιά», πήραν τον Λατζι βέ ρτ από το κελί του, τον έβ αλαν σ ' ένα στρατιωτικό φορτηγό , η ορντινάν­ τσ α του Σουνάι το οδήγησε στη σι δερένια γέφυρα του ποτα­ μο ύ Καρς, όπως ε ίχαν από πριν συμφωνήσει με τον Φ α ζίλ , κι όταν το φορτηγό σταμάτησε, ο Λατζι βέ ρτ κατέβηκε και μπή ­ κε, όπως του ε ίχαν πει, σ ' ένα μπακάλικο με πλαστικέ ς μπά­ λες, κουτι ά απορρυπαντικών και διαφη μίσεις για σουτζο ύ κια στη βιτρίνα του. Πίσω από το μπακάλικο τον περίμενε ένας αραμπάς. Ο Λατζι βέ ρτ ανέβηκε στην καρότσα του και κρύDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

546

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

φτηκε ανά μεσα στις φι άλες υγραερ ίου Αίγκάζ, σκεπασμένος με μια κουβέρτα. Κανε ίς εκτό ς από τον Φ α ζίλ δ εν ήξερε πο ύ θ α πήγαινε ο αραμπά ς . Η οργάνωση και εκτέλεση του σχε δίου δεν πήρε περισσό ­ τερο από μι ά μιση ώ ρα . Γύ ρω στις τρεις και μισή, όταν οι σκιές από τις αγριελιές και τ ις λε ύ κες έχασαν το σχήμα τ ους και το πρώτο σκοτάδι της νύχτ ας ά ρχισε να πέ φτει σαν φάντασμα στ ' αδ ειανά σοκάκια του Καρς, ο Φαζίλ πήγε το μήνυμα στην Καντιφ έ ότι ο Λατζι βέ ρτ κρυβόταν σε ασφαλέ ς μ έ ρος. Στην πό ρτα της κουζίνας, στο πίσω μ έ ρος του ξενοδ οχε ίου, ο Φ α­ ζίλ κο ίτα ζε την Καντιφέ σαν να έβλεπε κ άποιον που ε ίχε έ ρ­ θ ει απ ' το δ ιάστημα. Όμως η Καντιφέ δ εν του έδωσε καμιά σημασία, όπως δεν είχε δώσει ποτέ σημασία και στον Νετζίπ. Η κοπέλα τινάχτηκε χαρούμενη κι έτρε ξε στο δωμάτιό της, την ώ ρα που η Ι πέ κ έβγαινε από το δωμάτιο του Κα όπου εί­ χε περ άσει μία ώ ρα. Στη διάρκεια αυτής της μίας ώ ρας ο αγα­ πημένος μου φίλος, με την προοπτική της ε υτυχίας, σκεφτό ­ τ αν πως ήταν ευτυχισμένος. Γ ι ' αυτή τη μ ία ώ ρα θέλω να μι­ λήσω στην αρχή του επό μενου κεφαλα ίου.

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

37

Τ α μαλλιά της Καντιφέ είναι το μ οναδι κό θέμα

της αποψινής βραδιάς

Προετο ιμασίες για τηγ τελευταία παρ ά σταση Έχω ήδη αναφέ ρει ότι ο Κα ήταν από τους ανθ ρ ώπους που φοβο ύνται την ευτυχία επει δή σκέφτονται ότι αργότερα μπο­ ρε ί να υποφέ ρουν . Γ ι ' αυτό , όπως ξέ ρουμε, περ ι σσότερο ευ­ τυχι σμένος δ εν ήταν όταν ζούσε την ευτυχία, αλλά όταν πί­ στε υ ε ότι θ α ε ίναι π άντα έτσι. Αν και ευτυχισμένος που όλα πήγαιναν καλά και σ ύ ντομα θ α ξ ανάβλεπε την l πέ κ, ο Κα , επιστρ έ φοντας με τα πόδ ια στο ξενο δ οχε ίο Κά ρπαλας αφο ύ σηκώθηκε από το τραπέζι του Σ ουνά ι, με συνο δε ία τους δυο φρουρούς του, ένι ωθ ε ήδη να σαλεύ ει μέσα του πανίσχυρος ο φόβ ος μήπως χαθ ε ί η ευτυχία του. Και μιας κι έχουν έτσι τα πρ άγματα, τώρα που γίνεται λόγος για το πο ίημα που έγρα­ ψ ε ο φίλος μου την Πέ μπτη , γύ ρω στι ς τρεις το μεσημ έ ρι, στο δωμάτιο του ξ ενο δ οχε ίου του, πρέπει οπωσδήποτε ν' ανα­ φερ θώ, για να ξέ ρετε, στην αντι φατι κή ψυχολογική του κα­ τάσταση . Το πο ίη μα, που ο φ ίλος μου του έδωσ ε τον τίτλο «Σ κ ύλος», ε ίχε σχέση με το μα ύ ρο σκυλί που ξ αναε ίδ ε επιDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

548

ΟΡΧΑΝ ΓlAMOYK

στρ έ φοντας απ ό το ραφε ίο. Το έγραψε στο δ ωμάτι ό του, όπου έ φτασε τέσσερα λεπτά αφότου είδ ε το σκυλί, μεταξύ της αναμονής της μεγάλης ευτυχίας και του φόβ ου μην τη χάσ ει, ενώ στο σώμα του απλωνόταν σαν δ η λητήριο ο π όνος το ύ έ ρωτα. Στο ποίημα υπήρχαν αναφορέ ς στο φόβ ο του για τα σκυλιά όταν ήταν παι δί , σ ' έναν γκρίζο σκύλο που τον είχε κυ­ νηγήσει στο πάρκο της Μάτσκα όταν ήταν έξι χρονών, σ ' ένα κακό παι δί της γειτονι άς που ξαμολούσε το σκύλο του πάνω στον κό σμο . Ο Κα είχε σκεφτε ί αργότερα ότι ο φόβ ος του για τα σκυ λιά ήταν η τιμωρ ία που του ε ίχε ε πιβλη θ ε ί σαν αντι­ στάθμισμα στις ευτυχισμένες ώ ρες της παι δ ικής του ηλικ ίας . Υπήρχε και μια αντινομία ε δώ που την έβ ρισκε ενδιαφέρουσα: όταν ήταν παι δί, του άρεσε να παίζει ποδόσφαιρο στο δ ρό ­ μο, να μαζε ύ ε ι μούρα, να παίζει με τ ' άλλα παι διά με τις φω­ τογραφ ίες των ποδοσφαιριστών που έβ ρισκε στα πακέτα με τις τσίχλες, και τα παι δ ικ ά α υτά παιχνίδ ια γίνονταν ακό μη πιο ελκυστικά επειδή τα σκυλιά μετέτρεπαν σε κ όλαση τους χώ ρους όπου μπορούσε να τ ' απολα ύσει. Η Ιπέ κ ανέβηκε στο δ ωμάτιό του έξι -επτά λε πτά αφ ότου έ μαθ ε ότι ο Κα γύρισε στο ξενο δοχε ίο. Εύλογο χρονικό δ ι ά ­ στημα για τον Κα , καθώς αναρωτιόταν αν η Ι πέ κ ήξερε πως γύρισε και σκεφτό ταν ότι έπρεπε να την ει δ οποιήσει. Ή ταν πολύ ε υτυχισμένος, γιατί για πρώτη φορ ά συναντιόντουσαν πριν προλάβει να σκεφτεί πως η Ιπέκ είχε καθυστερήσει κι ίσως είχε αποφασ ίσει να τον εγκαταλείψ ει . Επιπλέον, το πρόσωπό της ακτινο β ολο ύσε ε υτυχία και κ άτι στην έκφρασή της έλεγε ότι κανε ίς δεν θ α μπορο ύσε ε ύκολα να της αλλάξει δι άθεση. Ο Κα της ε ίπε ότι όλα πήγαιναν καλά ' του είπε κι εκε ίνη ότι όλα Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

549

ήταν εντάξει . Τον ρώτησε πώς ήταν ο Λατζι βέ ρτ, κι εκε ίνος της απάντησε ότι σε λίγο θ α τον άφηναν ελεύθερο. Όπως όλα τ ' άλλα , έτσι κι αυτή η πληροφορία την έ κανε να χαρεί . Σαν τα πολύ ε υτυχισμένα ζευγά ρια, που από εγωισμό φο β ούνται μή­ πως η στενοχώρια κι η δυστυχία των άλλων πληγώσουν την ευ­ τυχία τους, προς στιγμήν όχι μόνο έπεισαν τον εαυτό τους ότι όλα θα τακτοποιούνταν, αλλά ένιωσαν κι έτοιμοι να ξεχάσουν, χωρ ίς να ντρέπονται καθόλου γι ' αυτό , προκειμένου να μη βλά­ ψουν την ευτυχία τους, το αιματοκύλισμα και τον πόνο . Αγκα­ λιάστηκαν πολλές φορές και φιλήθηκαν αχό ρταγα, αλλά δεν έπεσαν στο κρεβάτι να κάνουν έ ρωτα. Ο Κα της ε ίπε ότι στην Ι στανμπο ύλ μέσα σε μια μ έ ρα θ α μπορούσαν να της βγάλουν βίζα για τη Γ ερμανία , ότι είχε ένα γνωστό στο προξενε ίο, ότι δ εν χρειαζόταν να παντρευτο ύν για να της δώσουν βίζα , ότι στη Φ ρανκφο ύ ρτη θα μπορούσαν να κάνουν ό ,τι γά μο ήθελ' εκείνη. Της ε ίπε ότι στη Γ ερμανία θ α μπορούσαν να πάνε και ο Τουργκούτ μπέη με την Καντιφέ, αφού τακτοποιούσαν πρώ­ τα όλες τις δουλει ές τους εδώ , και μίλησαν ακό μη και για το ξε­ νο δοχείο όπου θα μπορούσαν να μείνουν. Μ ε λαχτά ρα και με μια ζάλη στο μυαλό μιλούσαν για λεπτομέ ρειες που ντρέπο­ νταν ακό μη και να τις σκέ φτονται επε ιδή μοιάζανε πολύ με όνειρο, ώσπου η Ιπ έκ ά ρχισε να του λέει για τους πολιτικού ς προ βληματισμο ύ ς του πατέ ρα της, ότι κάποιοι θ α μπορούσαν από εκδικητική μανία να τοπο θετήσουν ακό μη και βόμβες, ότι ο Κα δεν έπρεπε πια να βγαίνει στους δ ρ ό μους, κι υποσχέθη­ καν ο ένας στον άλλο να φύγουν μαζί με το πρώτο μεταφορικό μέσο που θα έ φευγε απ' την πόλη. Π ιασμένοι χέ ρι χέρι, θ α κοί­ ταζαν απ' το παράθ υρο τους χιονισμένους ορεινο ύ ς δρόμους. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

550

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Η Ιπέ κ του ε ίπε ότι ε ίχε αρχί σει να φτιάχνει τη β αλίτσα της. Ο Κα στην αρχή της ε ίπε να μην πά ρει τίποτα μαζί της, ό μως η Ιπέκ είχε ένα σωρό πράγματα από τα παι δικά της χρό­ νια που αν τ ' αποχωριζόταν, θα της έλειπαν. Καθώ ς στέ κο­ νταν μπροστά στο παράθυ ρο και κοίταζαν το χιονισμένο δ ρ ό­ μο (η πηγή της έ μπνευσης του ποιήματος, ο σκύλος, φάνηκε για μια στιγμή κι ύστερα χάθηκε αμέσως απ ' τα μάτια τους) , ο Κα της το ζήτησε μ ' επιμονή κι εκείνη του απαρ ίθ μησε με­ ρικά από τα αντικε ί μενα που δεν μπορο ύσε ν' αποχωριστε ί : ένα ρολόι-παιχνίδι που είχε αγορ άσει σ ' εκε ίνη και στην Κα­ ντιφ έ η μητέ ρα τους πολύ παλιά στην Ι στανμπούλ, η Καντι­ φέ είχε χάσε ι το δικό της κι από τότε το ρολογάκι της Ιπέ κ ε ί­ χε αποκτή σει γι ' αυτήν μεγάλη αξία ' ένα ανοιχτό γαλάζιο αν­ κορ ά πουλόβ ερ, δώ ρο του μακαρ ίτη του θ ε ί ου της από τη Γερμανία, τόσο στενό και κοντό , που δεν είχε τολμήσει να το φορέσει στο Καρς ένα τραπ εζομάντιλο της προίκας της κε­ ντημ ένο με ασημένια κλωστή , δώ ρο της μητέ ρας της, που ο Μ ουχτά ρ το είχε γεμίσει μαρμελάδ ες την πρώτη κιόλας φορ ά που το έστρωσε κι από τότε δ εν το ε ίχε ξ αναστρ ώ σει ' δ εκαε­ πτά μικρ ά μπουκαλάκια από ποτά κι αρ ώ ματα, που στην αρ­ χή τα μάζευ ε χωρ ίς κανένα σκοπό αλλά με τον καιρό είχαν γί­ νει κ άτι σαν φυλαχτό γι ' αυτήν' παιδικές φωτογραφ ίες στην αγκαλι ά της μητέ ρας της και του πατέ ρα της (εκε ίνη τη στιγ­ μή ο Κα θ α ' θ ελε πολύ να τις έβλεπε ) ' ένα β ραδινό μαύ ρο β ε­ λο ύδ ινο φ ό ρεμα που αγό ρασαν μαζί με τον Μ ουχτά ρ στην Ι στανμπούλ, με τόσο β α θύ ντεκολτέ, που ο άντρας της μ όνο στο σπίτι τής επέτρεπε να το φορ ά ει ' μια ε σά ρπα από μετά­ ξι που ε ίχε αγοράσει για να τη φορ ά ει με το β ελο ύδ ινο φ ό ρεDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

551

μα, ελπίζοντας πως επειδή σκέπαζε το ντεκολτέ της, ο Μ ου ­ χτάρ θ ' άλλαζε γνώ μη για το φόρεμα ' ένα ζε υγάρι σο υ έτ γό ­ βες πο υ δεν τις είχε φορέ σει ποτέ για να μη χαλάσ� υν από τις λάσπες του Καρς κι ένα κολιέ από νεφρίτη, που το ' βγαλε και το υ το 'δειξε γιατί έτυ χε να το έχει μαζί της. Αν τώρα πω ότι τέσσερα χρ όνια μετά απ ' αυ τή τη μ έ ρα, σ ' ένα γεύμα πο υ παρ έθε σ ε ο δήμαρχος το υ Καρς, η Ι πέ κ πο υ καθόταν απέναντί μο υ φορούσε κρεμασμένη από μαύρο σα­ τέν κορ δόνι μια μεγάλη πρ άσινη πέτρα, ελπίζω να μη θ εωρη­ θεί εκτός θέ ματος. Κάθ ε άλλο ' τώ ρα μπαίνο υ με στην καρ δι ά το υ θέ ματος: ούτ ' εγώ αλλά ούτε κι ε σείς πο υ παρακολο υ θεί­ τε με τη μεσο λά βησή μο υ α υτή την ιστορία θα μπορο ύ σαμε να φανταστούμε π ό σο απίστε υτα ό μορφη ήταν η Ι πέ κ. Την είδα για πρώτη φορά σ ' εκείνο το γεύμα κ ι ένιωσα έ κπληξη , ζήλια, ζαλίστηκα. Η αποσπασματι κή ιστορία το υ χαμένο υ τε­ τραδίου με τα ποιήματα του αγαπημένου μο υ φίλου έγινε ξαφ­ νικά για μ ένα μια τελείως δ ι αφορετική ιστορία πο υ ακτινο­ βολο ύσε από πάθ ος. Ε κείνη τη σ υγκλονιστική στιγμή πρέπει ν' αποφάσισα να γράψω το βιβλίο που κρατάτε στα χέ ρια σας. Όμως τ ότε κ άπο υ πήγαινα, δεν ήξερα πού, παρασυ ρμένος από την απίστε υτη ομορφιά της Ι πέ κ. Το σώμα μου είχε βυ ­ θ ιστεί στην απόγνωση, στην αίσθ ηση το υ εξωπραγματικού, στην αδ υναμία πο υ νι ώθ ει κανείς όταν βρίσκεται μπροστά σε μι α πάρα πολύ ό μορφη γυναίκα. Καταλάβαινα πολύ καλά πως οι καλεσμένο ι στο τραπέζι , οι κάτοικοι το υ Καρς πο υ θέλανε ν' ανταλλάξο υν δυ ο κουβέντες με το συγγραφέ α πο υ είχε έ ρ­ θ ει στην πόλη το υ ς και μ ' α υτή την ε υ καιρία να κάνο υν λίγο κο υτσομπολιό, προσποιο ύνταν, κι ότι όλες οι ανούσι ες συζη Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

552

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

τή σεις είχαν στόχο να κρύψο υν απ ' τον εαυτό τους κι από μέ­ να το μοναδικό και πραγματικό θέ μα, την ομορφι ά τη ς Ιπέκ. Ή ταν ό μως και κ άτι άλλο · φοβ ό μο υν μήπως η ζήλια πο υ ένιωθα μεταβαλλόταν σ ε έ ρωτα, κι α υτό ς ο φ ό βος είχε αρχί­ σει να τρ ώει σαν σαράκι τα σω θικά μου: θα ήθελα να ζο ύ σα κι εγώ , όπως ο φίλος μο υ, έ στω για λίγο, έναν έ ρωτα με μια τό­ σο ό μορφη γυναίκα ! Σ κεφτό μο υν, «Μόνο όταν διαθέτεις τό­ σο βαθύ ψ υ χικό κ ό σμο μπορείς να κερδ ίσεις την αγάπη μιας τέτοιας γυναίκας !», κι αυτή η σκέψη είχε αντικαταστήσει την πεποίθ ηση πο υ είχα ώ ς τότε ότι ο Κα είχε σπαταλήσει άδ ι­ κα τα τελε υταία χρόνια της ζωής το υ . Μπορού σα άραγε να πείσω την Ι π έ κ να έ ρθει μαζί μο υ στην Ι στανμπο ύλ; Θα της έλεγα πως θ α παντρευτού με, ή πως θ α ήταν η κρ υ φή ερωμέ­ νη μο υ ώ σπο υ να το διαλύσο υ με, αν κι εγώ θα ήθελα να είμα­ στε μαζί μ έχρι να πεθάνω ! Είχε φαρ δύ , επιβλητικό μέτωπο, μεγάλα υγρ ά μ άτια, καλογραμμένο στόμα , πο υ δεν τολμού­ σα να το κοιτάξ ω, ίδ ιο με της Μελίντα . . . Τι να σκεφτ όταν ά ραγε για μένα; Της είχε μιλή σει ποτέ ο Κα για μ ένα; Χωρίς να έχω πιει ούτε ένα ποτήρι, μο υ είχε πάρει το μ υαλό και την καρδ ιά. Είδα την Καντιφ έ που καθόταν λίγο παραπέρα να με κοιτάζει με άγριο β λέμμα. Όμως πρέπει να γυρίσω στην ιστο­ ρία μο υ . Καθώς στέ κονταν δίπλα στο παράθ υ ρο, ο Κα της φό ρεσε το κολι έ από νεφρίτη , τη φίλησε, της επανέλαβε ότι θα ζού­ σαν πολύ ε υτυχισμένοι στη Γερμανία. Η Ιπέ κ είδε τότε τον Φαζίλ να μπαίνει τ ρέχοντας στην αυλή , περίμενε λίγο και κα­ τέ βηκε κ άτω . Στην π ό ρτα της κο υ ζίνας συναντή θηκαν με την αδερφή της: η Καντιφέ πρέπει να της είπε ότι είχε πάρει το Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ ΙΟ Ν Ι

553

μήνυμα πως ο Λατζιβέ ρτ ήταν ελεύθερος. Οι δυο αδερφές πή ­ γαν στο δωμάτι ό τους. Δεν ξέ ρω τι είπαν, τι έ καναν. Ο Κα ένιω θ ε τέτοια πλη ρ ότητα με τα καινο ύ ργια του ποιήματα και με τη σιγουριά πια της ευτυχίας του, που για πρώτη φορ ά δεν παρακολουθού σε με μια άκρη του μυαλού του τις κινήσεις των δυο κοριτσιών στο ξενοδοχείο Κά ρπαλας . Όπως έμαθα αργότερα από τα αρχεία της μετεωρολογι­ κής υπηρεσίας, τό τε περίπου ο καιρ ό ς είχε αρχίσει φανερά να μαλακώνει. Ο ήλιος έλιωνε όλη μέρα τα παγοκρύσταλλα που κρέ μονταν από τις στέγες και τα κλαδι ά των δέντρων κι όλοι στην πόλη λέγανε πως οι δ ρό μοι θ' ανοίγανε πολύ πριν νυχτώσει, ενώ κυκλοφορούσαν φήμες ό τι θα τελείωνε και η θεατρική επανάσταση . Όσοι μετά από χρ όνια θυμόντουσαν λεπτομέρειες, μου είπαν πως την ίδια περίπου ώ ρα η Τr;λεό­ ρασΥ! Σερχάτ Καρς καλούσε τον κό σμο να δει το βράδυ στο Θέ­ ατρο Μ ι λέτ την καινο ύ ργια παρά σταση της θεατρικής ομά­ δας του Σ ουνάι ΖαΙ μ. Επειδή ήταν δι άχυτη η ανησυχία πως η ανά μνηση των α ; ματηρών γεγονότων δυο μ έ ρες πριν θα κρα­ το ύ σε μακριά τ ον κ ό σμο, ο πιο δη μοφιλής, νεαρ ό ς παρου­ σιαστής της τηλεόρασης, ο Χακάν Οζγκιέ, πληροφορούσε το κοινό ότι αστυνομικέ ς δ υνά μεις κοντά στη σκηνή θ α απέτρε­ παν οποιοδήποτε επεισόδιο θ α μπορο ύ σ ε ν' απειλήσει την ασφάλεια των θεατών, ότι η είσοδ ος θα ήταν ελεύθερη κι ότι οι κ άτοικοι του Καρς θ α μπορούσαν να πάνε μαζί με τις οικο­ γένειές τους να παρακολου θή σουν την επιμορφωτική αυτή παρ ά σταση . Μόνο που αυτό είχε ως αποτέλεσμα να μεγα­ λώσει ο φό βος των κατοίκων και ν' αδειάσουν οι δ ρ ό μοι ακό ­ μη νωρίτερα. Όλοι δ ιαισθάνονταν ότι στο Θέ ατρο Μ ι λέτ θα Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

554

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

γινόταν πάλι κ άτι βίαιο και παρ άλογο, και εκτό ς από κ ά ­ ποιο υ ς (κι εδώ θα πρέπει να πούμε ότι αυτοί οι κ άποιοι, άνερ­ γοι νεαροί, βαρ ι εστημένοι αριστεροί πο υ αγαπο ύ σαν τη βία, ξεμωραμένοι γέ ροι με μασέλες πο υ θέλανε οπωσδήποτε να δο υν μια δ ολοφονία, κεμαλιστέ ς θαυμαστέ ς το υ Σ ο υνάι τον οποίο είχαν δει πολλές φορ ές στην τη λεό ραση , δεν ή ταν λί­ γοι) , οι περισσότεροι κ άτοικοι το υ Καρς προτιμο ύ σαν να πα­ ρακολο υ θή σουν τη β ραδιά από τη ζωντανή μετάδοση . Π ερί­ πο υ α υτή την ώ ρα ξανασυναντήθηκαν και ο Σ ο υνάι με το συ­ νταγματά ρχη Οσμάν Ν ο υ ρί Τσολάκ. Επειδή υ ποψ ι άζονταν ότι μπορεί το Θέατρο Μιλέτ να ήταν άδειο το β ράδ υ, δ ι έτα ­ ξαν τους φαντά ρο υ ς να φορτώσο υν στα στρατιωτικ ά φορτη­ γά μαθητές τις Ιερατικής Σ χολής και να τους φ έ ρουν στο θέα­ τρο, κι έδ ωσαν εντολέ ς σε συγκεκριμένο αριθ μ ό μαθη τών λυ­ κείο υ και δημοσίων υ παλλήλων να φορέσο υν τα σακά κια και τις γραβάτες τους και να έ ρ θ ο υν να παρακολο υ θήσο υν την παράσταση. Αργότερα κ άποιο ι είδαν τον Σ ο υνάι να κοιμάται σ ' ένα μι­ κρ ό και σκονισμένο δω μά τιο το υ ραφ ε ίου, ανάμεσα σε κομ­ μ άτια από υ φ άσματα, χαρτι ά περ ιτυλίγματος κι άδε ι α χαρ­ τό κουτα. Όχι από το πιοτό , αλλά επε ιδή πίστε υ ε ότι τα μα­ λακά στρ ώματα τον χαλάρωναν πολύ. Απ ό χρ όνι α το ύ είχε γίνει συ νήθεια, πριν από κ άθε σημαντική, κατά τη γνώ μη του, παράσταση, να στρώνει κ άπο υ ένα σκληρό και τραχύ στρώμα και να πέφτε ι για ύπνο. Π ριν κοι μηθεί, είχε συ ζητήσει σε πο­ λύ έντονο ύ φος με τη γυναίκα το υ για το κείμενο της παρά ­ στασης, πο υ δεν είχε πάρει ακό μη την τελική του μορφή, κι είχε δώ σει εντολή στο στρατιωτικ ό φορτηγό να την πάει στο Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

555

ξενοδ οχείο Κάρπαλας για ν' αρχίσουν τις πρό βες με την Κα­ ντιφέ. Η Φ ουνντά Ε σέ ρ μπήκε στο ξενοδ οχείο Κάρπαλας με άνε­ ση κυρίας που θε ωρεί όλο τον κό σμο σπίτι της, ανέβηκε αμέ­ σως στο δωμάτιο των κοριτσιών κι έπιασε με τη μελω δική φω­ νή της μια πολύ φιλική κουβεντούλα για χίλια δυο γυναικεία πρ άγματα, συμπεριφορά που μπορ ώ να την εξηγήσω μόνο με την ικανότητά της να εφαρμόζει με μεγαλύτερη επιτυχία την υποκριτική της τέ χνη εκτ ός σκηνής. Όπως ήταν φυσικό, η καρδι ά και τα μάτια της πρ έπει να β λέπανε μ όνο την καθαρή σαν κρ ύσταλλο ομορφιά της l π έ κ, αλλά το μυαλό της ήταν στο ρ όλο που θα έπαιζε το βράδυ η Καντιφέ. Υπο θέτω πως η σημασία που έδινε ο άντρας της σ ' αυτό το ρόλο έ κρινε και τη σπουδαι ότητά του. Γιατί η Φ ουνντά Εσ έ ρ, η οποία επί είκο­ σι χρ όνια έπαιζε στην Ανατολία την καταπιεσμένη και σε­ ξουαλικά κακοποιημένη γυναίκα, στη σκηνή είχε ένα μ όνο στό χο: να απευ θύνεται στον ερωτισμό των αντρ ών υποδυό ­ μενη ρόλους θύ ματος ! Επειδή οι γάμοι, τα διαζύγια, η μαντί­ λα και το ξεσκέπασμα του κεφαλιού δεν ήταν παρά μ όνο τα μ έ σα για να βρεθεί στην κατάσταση του αξιολύπητου αλλά ελκυστικο ύ θύ ματος, ίσως να μην πολυκαταλάβαινε τους δια­ παιδαγωγικούς ρ όλους της, πάντοτε στο πνεύ μα των μεταρ­ ρυθμίσε ων του Ατατο ύ ρκ, αν και ούτε οι άντρες συγγραφείς αυτών των τυποποιημένων γυναικείων ρ όλων είχαν πιο ου ­ σιαστικέ ς και συγκεκριμένες απόψεις για τον ερωτισμό και τις κοινωνικέ ς υποχρεώσεις των ηρωίδ ων τους. Τ ο αποτέλε­ σμα ήταν να μεταφ έ ρει από ένστικτο η Φουνντά Ε σέ ρ στην εκτό ς σκηνής ζω ή της τη συναισθ η ματική ευαισ θησία στην Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

556

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

οποία σπάνια στόχε υ αν οι άντρες συγγραφείς. Τελικά , λίγη ώρα αφότο υ μπήκε στο δωμάτιο, πρότεινε στην Καντιφ έ να ξε σ κεπάσει τα ό μορφα μαλλιά της και ν ' αρχίσουν τις πρ ό βες για το βρ άδ υ. Μόλις η Καντιφέ , χωρίς πολλά νάζια, έ βγαλε τη μαντίλα, η Φο υνντά Εσέ ρ έ βγαλε πρ ώτα μια δ υνατή κραυ ­ γή κι έπειτα της είπε ότι τα μαλλιά της ήταν τό σο λαμπερά και ζωντανά , πο υ δεν μπορο ύ σε να πάρει το β λέ μμα της από πάνω τους. Έ βαλε την Καντιφ έ να καθίσει μπροστά στον κα­ θ ρέ φτη κι ά ρχισε να τη χτενίζει αργά αργά με μια χτένα από ψεύτικο ελεφαντόδοντο και να της λέει ότι στο θέατρο ση­ μασία δεν έχο υν τό σο οι λέξεις ό σο οι εικόνες. «Άσε να μιλή­ σο υν τα μαλλι ά σου, να ξετρελάνεις το υ ς άντρες !» είπε στην Καντιφέ, μπερδεύοντάς τη τελείως, και τη φίλησε στα μαλ­ λι ά για να την ηρεμήσει. Ήταν αρκετά έξυ πνη ώ στε να κα­ ταλάβει πως α υτό το φιλί είχε ενεργοποιήσει το υ ς σπόρο υ ς το υ κακο ύ πο υ έ κρυβε η Καντιφ έ μέ σα της κι αρκετά έ μπειρη ώ στε να β άλει και την Ιπέ κ στο παιχνίδ ι: έ βγαλε από την τσέ ­ πη της ένα μικρ ό μπο υ κάλι με κονιά κ κι άδειασε από λίγο στα φλιτζάνια το υ τσαγιο ύ πο υ είχε φέρει η Ζαχιντέ . Η Καντιφέ είχε αντιρρήσεις. «Έλα, τώρα», είπε η Φ ο υνντά Εσέρ, «αφού απόψε βγάζεις και τη μαντίλα σο υ !» Κι όταν η Καντιφ έ έ βα­ λε τα κλά ματα, ά ρχισε να της δίνει μικρά φιλάκια στα μάγο υ ­ λα, στο λαιμό, στα χέ ρια. Έπειτα, για να διασκεδάσει τις δ υο αδερφές, το υ ς δ ι ά β ασε το «άγνωστο αριστο ύ ργημα το υ Σ ο υ ­ νάι», το ΜονόλΟΥΟ Trις αθώας αεροσvνοr50ύ, πο υ πιο πολύ στε­ νοχώ ρησε παρ ά ε υ χαρίστησε τα δ υ ο κορίτσια. Όταν η Κα­ ντιφ έ είπε, «Θέλω να διαβά σω το κείμενο», η Φ ο υνντά Ε σ έ ρ της είπε ότι το μόνο κείμενο για το βράδ υ θα ήταν η λάμψη Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

557

από τα μακριά ό μορφα μαλλιά της, πο υ θα θαύμαζαν όλοι οι άντρες του Καρς. Και το πιο σημαντικό - οι γυναίκες, από ζή­ λια κι έ ρωτα για τα μαλλιά της Καντιφέ, θα θέλανε να τα πι ά­ σο υν, να τα χαϊδέψο υν. Στο μεταξύ, κ άθε τόσο έβαζε από λί­ γο κονι ά κ, μια στο φ λιτζάνι τη ς Ιπέ κ και μια στο δ ικό της. Τ ο υ ς είπε ότι στο πρ ό σωπο τη ς Ι πέ κ δ ι έ κρινε την ε υ τυ χία, ενώ στα μάτια της Καντιφ έ έβλεπε το θά ρρος και τη ν οργή, ότι δεν μπορο ύ σε να πει ποια από τις δ υ ο αδερφ έ ς ήταν πιο όμορφη . Ο ενθ ου σιασμό ς τη ς Φ ου νντά Εσ έ ρ κράτη σε ώ ς τη στιγμή πο υ μπήκε κατακόκκινος στο δωμάτιο ο Το υ ργκούτ μπέη. «Η τηλεό ραση είπε ότι η αρχη γ ό ς των κοριτσιών με μα­ ντίλα, η Καντιφέ, στη διά ρκεια της αποψινής παρ άστασης θα ξεσκεπάσει το κεφάλι τη ς. Είν' αλήθεια;» ρώτη σ ε . «Γ ι ά να δ ούμε πώ ς ακρι βώ ς το λέει η τηλεόραση !» είπε η Ιπέκ. «Κύ ριε, να σας σ υστηθώ. Είμαι η Φ ο υ νντά Ε σ έ ρ, η σ ύ ­ ντροφος το υ δ ι ά σημο υ η θοποιο ύ και καινο ύ ργιο υ πολιτικο ύ Σο υνάι ΖαΙ μ. Π ρώτα να σας συγχαρ ώ για τον τρ όπο πο υ με­ γαλώ σατε αυτά τα δ υ ο σπάνια κορίτσια. Κι έπειτα να σας πω ότι δεν χρειάζεται να φοβάστε καθόλο υ για την τόσο θ αρρα­ λέα απόφαση πο υ πήρε η Καντιφ έ» . «Αν το κάνει, οι φανατικοί αυ τής της πόλης δεν θ α τη συγ­ χωρήσο υν ποτέ !» είπε ο Τουργκούτ μπέη. Κι όλοι μαζί πήγαν στη ν τραπεζαρία για να δ ουν τηλεό ρα­ ση. Εκεί η Φ ουνντά Εσ έ ρ έπιασε το χέ ρι το υ Το υ ργκο ύτ μπέη και εκ μ έ ρο υ ς το υ άντρα της, πο υ τώρα είχε όλη την πόλη δι­ κή το υ , το υ υποσχέθηκε ότι όλα θα πήγαιναν καλά. Ή ταν η Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

558

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

στιγμή που ο Κα, ακούγοντας θό ρυβο στην τραπεζαρία, κα­ τέ βηκε κάτω και η Καντιφέ το υ είπε καταχαρούμενη ότι ο Λα­ τζιβέρτ είχε αφεθεί ελεύθερος. Επίσης, χωρίς να τη ρωτήσει, το υ είπε ότι θα κρατο ύ σε το λόγο πο υ το υ έδ ωσε το πρωί κι ότι ήδη είχαν αρχίσει πρ ό βες με την κ υ ρία Φ ο υνντά για τη βραδ ινή παράσταση . Αργότερα ο Κα σκέ φτηκε πολλέ ς φο ­ ρέ ς ότι τα επό μενα οκτώ- δέκα λεπτά, όπο υ η Φ ουνντά προ­ σπαθ ο ύ σε όλο γλύ κα να πείσει τον Το υ ργκούτ μπέη να μην έχει αντιρρήσεις πο υ η κό ρη το υ θα έ βγαινε στη σκηνή κι όλοι στο δωμάτιο μιλο ύ σαν και βλέπανε τηλεόραση, ήταν από τα πιο ε υ τυ χισμένα της ζωής το υ. Δεν είχε καμιά αμφιβολία και πίστε υ ε μ ' αισιο δοξία ότι απ ό κει και πέ ρα θα ήταν ε υ τυ χι­ σμένος, φανταζόταν τον εαυ τό το υ κομμάτι μιας μεγάλης και χαρο ύ μενης οικογένειας. Δεν ήταν ο ύτε τέ σσερις ακ ό μη η ώ ρα, και ο Κα κοίταζε την Ιπ έ κ στα μάτια και χαμογελούσε, καθώς το σκοτάδι, καθησυ χαστικό σαν παι δική ανάμνηση , εί­ χε ήδη αρχίσει να π έφτει στην τραπεζαρία με το ψηλό ταβ ά­ νι και τις παλιές, σκο υ ρόχρωμες ταπετσαρίες στο υ ς τοίχους. Τ ότε ακριβώ ς, στην πό ρτα πο υ ο δη γο ύ σε στην κο υ ζίνα ο Κα είδε τον Φ αζίλ Χωρίς να χαλά σει τη δ ι άθεση κανενό ς, προσπάθησε να σπρώξει τον Φ αζίλ μ έσα στην κο υ ζίνα για να το υ πάρει λόγια. Όμως ο νεαρ ό ς δεν επέτρεψε στον Κα να τον στριμώξει: παριστάνοντας ότι παρακολου θ ο ύ σε αφηρη ­ μ ένος κάτι στην τηλεόραση , στή θ ηκε στην π ό ρτα κοιτάζο­ ντας με βλέ μμα μισο έ κπληκτο και μισοαπειλητικό τη χαρού­ μενη παρέα στο δωμά τιο. Τελικά ο Κα κατάφερε να τον πα­ ρασ ύ ρει στην κου ζίνα, και η Ι πέ κ πο υ το υ ς είδε έτρεξε πίσω το υ ς. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

559

«ο Λατζιβέ ρτ θέλει να σας ξαναδ εί, έχει αλλάξει, λέει, γνώ­ μη σ ' ένα θέ μα», είπε ο Φαζίλ, κι έδειχνε φανερά ν' απολαμ­ β άνει το ότι το υ ς έ κανε χαλάστρα . «Σε ποιο θέμα;» «Θ α σας πει ο ίδιος. Ο αραμπάς πο υ θα σας πάει σ ' εκεί­ νον, θα είναι σε δέκα λεπτά στην α υ λή» , είπε ο Φ αζίλ και γύ­ ρισε και βγήκε έξω . Η καρ δι ά το υ Κα ά ρχισε να χτυπάει δ υνατά : φοβόταν όχι μόνο επειδή δεν ήθελε να ξαναβγεί μες στην ημέ ρα απ ' το ξε­ νο δ οχείο, αλλά κι επειδή φοβόταν . «Μ ην τυχόν και πας !» είπε η Ι πέ κ δ ίνοντας φωνή στις σκέ ­ ψεις το υ Κα . «Σίγο υ ρα θα έ χο υν σταμπά ρει τον αραμπά. Θ α χαθούν όλα». «Όχι, θα πάω », είπε ο Κα. Αφο ύ δεν ήθελε να πάει καθό­ λο υ , γιατί έλεγε ότι θα πάει; Πολλές φορ ές στη ζω ή το υ είχε σηκ ώ σει το δάχτυ λο ν ' απαντήσει στην ερώτηση το υ καθη ­ γητή ενώ δεν ήξερε την απάντηση, πολλέ ς φορ έ ς δεν είχε αγορ ά σει το πο υλό βερ πο υ ήθελε και με τα ίδια λεφτά είχε πά ρει κ άποιο άλλο σαφ ώ ς κατώτερο. Ί σως από περιέργεια, ίσως από φό βο μη γίνει ευ τυ χισμένος. Καθώ ς ανέ βαιναν κρ υ ­ φ ά με την Ιπέκ στο δ ωμάτιό το υ , για να μην το υ ς δει η Καντι­ φέ, θα ' θελε πολύ ν' ακούσει την Ιπέ κ να λέει κάτι, να κάνει κ άτι τό σο ε υ ρηματικό ώ στε να το υ δοθεί η αφορμή να μείνει στο ξενο δ οχείο . Όμως στο δωμάτι ό το υ απλώ ς κοίταζαν μα­ ζί έξω απ ' το παρ άθ υρο και η Ιπέ κ επαναλάμβανε με τα ίδ ια περίπο υ λόγια το ίδιο πράγμα: «Μ ην πας, μη βγαίνεις σήμε ­ ρα απ ' το ξενοδ οχείο, μη διακινδ υνεύεις την ε υτυχία μας » κτλ κτλ Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

560

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Ο Κα την ά κουγε αφη ρημένος, νιώθοντας σαν πρ ό βατο που το πηγαίνουν για σφάξιμο. Ο αραμπάς μπήκε στην αυ­ λή , και ο Κα, με πόνο στην ψυχή, από ρησε πόσο άτυχος ήταν. Αγκ άλιασε την Ι πέ κ και βγήκε απ ό το δ ωμάτιο χωρίς να τη φιλήσει. Χωρίς να τον δουν οι δυο φαντά ροι φρουροί που διά­ βαζαν εφημερίδ α στο λό μπι του ξενο δ οχείου, π έ ρασε μέσ ' από την κουζίνα, ανέβηκε στο μισητό αραμπά και κρύφτηκε κάτω από την κουβ έ ρτα. Δεν θέλω να νομίσουν οι αναγνώστες ότι με την εισαγωγή αυτή τους προετοιμάζω για μια εξέλιξη της ιστορίας όπου το ταξίδ ι με τον αραμπά θ ' αλλάξει μια για πάντα τη ζωή του Κα και η αποδ οχή της πρόσκλησης του Λατζιβέρτ θα είναι γι ' αυ ­ τόν σημείο καμπής. Δεν είμαι καθόλου αυτής της σκέψης: ο Κα θ α μπορο ύ σε να έχει πολλέ ς ευκαιρίες ν' αντιστρέψει την κατά σταση και να βρει αυτ ό που ονόμαζε «ευτυχία». Όταν ό μως τα γεγονότα πή ραν την αναπόφευκτη και τελική τους τροπή , ο Κα, μετά από χρ όνια, κάθε μια από τις εκατοντάδες φορ έ ς που αξιολογο ύ σε μετανιωμένος ό σα έγιναν, σκεφτό ­ ταν ότι θ ' άλλαζε γνώμη και δεν θα πήγαινε στον Λατζιβ έ ρτ αν η Ιπέκ στο δωμάτιό του, μπροστά στο παρ άθυρο, του είχε πει τα κατάλληλα λόγια. Δεν είχε όμως ι δέα ποια έπρεπε να εί­ ναι αυτ ά τα λόγια. Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι δεν είναι άτοπο να σκεφτό μαστε τον κρυμμένο κ άτω από την κουβ έ ρτα Κα σαν έναν άνθ ρωπο υποταγμένο στη μοίρα του. Μετανιω μ ένος που ήταν εκεί, ένι ω θε οργισμένος με τον εαυτό του και με τον κ ό ­ σμο . Κρ ύωνε, φοβόταν μην αρρωστήσει και δεν περίμενε τί­ ποτα καλό από την επικείμενη συνάντησή του με τον Λατζι Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

56 1

β έρτ. Όπως και στο πρώτο το υ ταξίδ ι με τον αραμπά, είχε στραμμένη την προσοχή του στου ς ήχους των δ ρό μων και στις φωνέ ς των ανθ ρ ώπων, δεν προσπαθ ο ύ σε ό μως να καταλάβει πού πήγαινε. Το κ ά ρο σταμάτη σε, ο αραμπατζής τον σκούντη σε και ο Κα βγήκε κάτω απ' την κο υβέ ρτα. Χωρίς να ξέ ρει πού βρίσκε­ ται, μπήκε σ ' ένα κτίριο παρό μοιο με πολλά άλλα στο Καρς, τό σο παλιό κι ετοιμό ρροπο, που δεν είχε πια κανένα χρώμα. Από τις στενές, σαραβαλιασμένες σκάλες ανέ βη κε στο δε ύτε­ ρο ό ροφο (σε κάποια χαρούμενη στιγμή το υ , πολύ αργότερα, θα θ υ μ όταν ότι από το άνοιγμα μιας πό ρτας μ ' ένα σωρό πα­ πούτσια αραδιασμένα απέξω είχε δει να τον κοιτάζουν ένα ζευ­ γά ρι έξυπνα παιδικά μάτια) , μπήκε από μια ανοιχτή πόρτα και βρέθη κε πρό σωπο με πρόσωπο με τη Χανντέ. «Αποφ άσισα να μη ν αποκοπώ από το κορίτσι πο υ πραγ­ ματικά είμαι», είπε χαμογελώντας η Χανντέ. «Ση μασία έχει να είσ ' ε υτυ χισμένη » . «Είμαι ε υτυ χισμένη πο υ ε δώ μπορ ώ και κάνω ό ,τι θέλω », είπε η Χανντέ. «Τ ώ ρα πια στα όνειρ ά μο υ δεν φοβ ά μαι μή­ πως έ χω γίνει κ άποια άλλη» . «Δεν είναι λίγο επικίνδυνο να είσ' ε δώ ; » τη ρώτη σε ο Κα. «Ναι, αλλά ο άνθ ρωπος μόνο όταν κινδυνεύει προσηλώνεται στη ζωή», είπε η Χανντέ. «Κατάλαβα ότι δεν θα μπορέσω πο­ τέ να προση λω θώ σε κάτι που δεν πιστεύω, δ εν θα μπορέσω να βγάλω ποτέ τη μαντίλα μου . Είμαι πολύ ε υτυ χισμένη που μπο­ ρώ τώρα, εδώ πο υ είμαι, να μοιράζομαι έναν αγώνα με τον Λα­ τζι β έ ρτ μπέη . Ε σείς θα μπορούσατε να γράψετε ποίη ση εδ ώ ; » Μόνο δυ ο μ έ ρες είχαν περάσει από τότε που γνωρίστη καν Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

562

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

κ ι έ φαγαν μαζί στο ίδ ι ο τραπέζι , ωστό σο η ανά μνηση ήταν πολύ μακρ ινή και ο Κα την κοίταξε σαν να είχε πάθει αμνησία. Πόσο πολύ ήθελε να τονίσε ι η Χανντέ το βαθ μ ό οι κε ι ότητας πο υ είχε με τον Λατζιβ έρτ; Η κοπέλα άνοιξε την πόρτα το ύ δ ιπλανο ύ δ ωματίο υ , ο Κα μπήκε και είδε τον Λατζιβ έ ρτ να παρακολου θεί μ ι α ασπρ ό μαυ ρη τηλεόραση . «Δεν είχα καμι ά αμφιβολία ότι θα έ ρθε ι ς », είπε ο Λατζιβέ ρτ ε υχαριστημένος. «Δεν ξέ ρω γι ατί ήρ θ α » , είπε ο Κα . «Επε ι δή είσαι εντελώς μπερδεμένος. Γι ' αυτό είσ' εδώ», εί­ πε ο Λατζιβ έρτ με ύ φος πολύξερο. Κο ιτά χτηκαν με μίσος. Κα ι ο ι δ υο έ β λεπαν καθ αρά πό σο ι κανοπο ι η μένος ήταν ο Λατζιβ έ ρτ και π ό σο ενοχλη μένος ο Κα. Η Χανντέ βγήκε από το δωμάτιο κλείνοντας πίσω της την πό ρτα. «Θέλω να πεις στη ν Καντι φέ να μην πά ρει μ έ ρος στις απο­ ψ ινέ ς αθλι ότητες», είπε ο Λατζιβ έ ρτ. «Θ α μπορούσες να στείλε ι ς το μήνυ μα με τον Φ αζίλ», εί­ πε ο Κα. Από την έ κφραση το υ Λατζιβ έ ρτ κατάλαβε ότι δεν ήξερε πο ιος ήταν ο Φαζίλ «Είνα ι ο μαθητής της Ιε ρατ ι κής Σ χολής πο υ μ ' έφερε εδώ», πρ ό σθεσε. «Α, μπα !» έ κανε ο Λατζιβ έρτ. «Η Καντι φ έ δεν θα τον έπαι ρνε στα σοβαρ ά . Εκτό ς από σένα, δεν θα έπαιρνε κανέ­ ναν άλλο στα σοβαρά. Μόνο αν το ακο ύ σε ι από σένα θ α κα­ ταλά β ει πόσο απόλυτος είμαι σ ' αυτό το ζήτημα. Ί σως να έχει ήδη πά ρει από μ όνη της την απόφαση να μην ξεσκεπάσει το κεφ άλι της. Αν μ άλιστα έχε ι δε ι με πό σο χυ δαίο τρ ό πο το αναγγέλλο υ ν απ ' την τηλεό ραση . . . » Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

563

«Όταν έ φ υγα από το ξενοδοχείο, η Καντιφέ είχε ήδη αρ ­ χίσει τις πρόβες», είπε ο Κα χωρίς να κρύβει την ικανοποίη­ σή του . «Να της πεις ότι είμαι κατηγορηματικά αντίθ ετος ! Η Κα­ ντιφ έ αποφάσισε να βγάλει τη μαντίλα για να μο υ σώσει τη ζω ή , κι όχι επειδή το ήθελε. Έκανε παζάρια μ ' ένα κράτος που κρατούσε ό μηρο έναν πολιτικό κρατο ύ μενο, αλλά τώ ρα δεν χρειάζεται να τηρήσει το λόγο της». «Θα της τα πω όλ ' α υτά , αλλά δεν ξέ ρω τι θ ' αποφασίσει να κάνει» . «Θέλεις να μο υ πεις πως αν η Καντιφέ κ άνει ό ,τι της κα­ πνίσει, δεν θα είσ ' εσύ υ πεύθ υνος; » Ο Κα δεν απάντησε. «Αν η Καντιφέ βγει το β ρ άδ υ στη σκηνή και βγάλει τη μαντίλα της, να ξέ ρεις ότι θα είσαι κι εσύ υ πεύθ υνος . Εσύ έ κανες το παζά­ ρι». Για πρώτη φορ ά από τότε πο υ ή ρθε στο Καρς ο Κα ένιω­ θ ε ήρεμος και δικαιωμένος: ο κακός άνθ ρωπος, σαν κακός που ήταν, έλεγε επ ι τέλο υ ς το κακό , κι α υτό δεν μπέρδε υ ε πια τον Κα. Για να καθησυ χά σει τον Λατζιβέρτ, του είπε, «Είναι αλή ­ θ εια ότι σε πήραν ό μηρο ! », και προσπάθησε να καταλάβει πώς έπρεπε να χειριστεί το θέ μα ώστε να σηκω θ εί να φύγει χωρίς να τον εξοργίσει. «Δώσ ' της κι α υ τ ό το γρ ά μμα», είπε ο Λατζιβέρτ και το υ έδ ωσ ' ένα φά κελο. «Ί σως η Καντιφ έ δεν πειστεί με το προ ­ φορικό μο υ μήνυ μα» . Ο Κα πήρε το φ άκελο . «Κι αν κάποια μ έ ρα β ρεις το δ ρό μο και γυ ρίσεις στη Φ ρανκφο ύ ρτη , πρ έπει να φροντίσεις να δη μοσιεύσει ο Χανς Χάνσεν τη δήλωση . Τό­ σοι άνθ ρωποι δ ιακινδύνεψαν τη ζω ή το υ ς για χάρη της». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

564

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Οπωσδήποτε » . Στο β λέ μμα το υ Λατζιβέ ρτ δι έ κρ ινε άγχος κ ι ανυπο μονη­ σία. Τ ο πρωί στο κελί, σχε δόν καταδ ι κασμ ένος σε θάνατο, ήταν πι ο ή ρεμος. Τώρα είχε σ ώσε ι το τομά ρ ι το υ αλλά ένιω­ θε προκαταβολι κά δυ στυ χής, επε ι δή ήξερε ότι στην υπόλοι­ πη ζω ή το υ το μ όνο πο υ του έ μενε ήταν να οργίζεται . Ο Κα δ ιαπίστωσε πολύ αργά ότι ο Λατζιβέ ρτ είχε καταλάβε ι πως ο Κα είχε αντιληφθεί α υτή τη δ υστυχία. «Είτε εδώ είτε στην αγαπημ ένη σο υ Ε υ ρ ώπη, πάντα θα το υ ς μι μείσαι και πάντα θα είσαι παρείσακτος ». «Μ ο υ φτάνε ι να είμ ' ε υ τυχισμένος ». «Φύγε, φύγε», φώναξε ο Λατζιβ έ ρτ. « Κα ι να ξέρε ι ς ό τι όπο ιος αρκείται στην ευτυχία, δεν μπορεί να είν' ευ τυχισμέ ­ νος» .

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

38

Σκοπός μας δεν είναι να σας στενοχωρήσουμε ΥποχρεωτΖκή επZσκε ψrι

Ο Κα ή ταν ε υ χαριστημ ένος πο υ ξέφε υγε από τον Λατζιβ έ ρτ, αισθ ανόταν ό μως ότι κάτι τους έδενε μεταξύ το υ ς, κάτι ανα­ θεματισμένο: ένας δε σμός πο υ ξεπερνούσε την απλή περι έ ρ­ γεια, ήταν πιο βαθύς απ ό το απλό μίσος. Ήξερε ότι μ όλις έ βγαινε απ ' το δ ωμ άτιο, θα νοσταλγού σε μετανιωμένος τον Λατζιβ έ ρτ. Έ β λεπε τη Χανντέ να ' ρχεται όλο καλοσύνη και με ύφος σ υλλογισμένο, και σκεφτόταν γι ' αυτήν ότι ή ταν απλά αφελή ς κι ά μ υ αλη , γρήγορα όμως έπιασε τον εαυτό το υ ν' αλ­ λάζει γνώ μη . Η Χανντέ είχε ανοίξει διάπλατα τα μάτια της κι έστελνε χαιρετισμούς στην Καντιφ έ , του έλεγε ότι θα ή θελε να ξέρει η φίλη της πως είτε έβγαζε είτε όχι τη μαντίλα της το βρ άδ υ στην τηλεόραση (ναι, είπε στην τηλ εόραση, ό χι στο θέ­ ατρο) , η καρδιά της θα ή ταν μαζί της, και ποιο δ ρό μο έπρεπε ν' ακολο υ θήσει βγαίνοντας ώ στε να μην τον π ά ρο υν μ υρωδι ά οι μυστικοί. Ο Κα, βιαστικός κι αναστατωμένος, βγήκε από το δ ιαμέ­ ρισμα, αλλά μόλις έ φτασε στον αποκάτω ό ροφο, το υ ήρ θε η Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

566

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

έ μπνευση να γράψε ι ένα ποίημα · κ άθ ισε στο πρώ το σκαλο­ πάτι μπροστά στην πόρτα με τ ' αραδι ασμένα στη σειρ ά πα­ πο ύτσι α , έβγαλε το τετρ άδ ι ό το υ κ ι ά ρχισε να γράφε ι. Ή ταν το δέκατο όγδοο ποίημα που έγραφε ο Κα στο Καρς, κ ι αν δ εν υ πήρχαν ο ι σημει ώ σ ε ι ς το υ πο υ δ ι ε υ κρίνι ζαν πως υ πήρχαν αναφορ έ ς στο υ ς ανθ ρ ώπο υ ς με το υ ς οποίο υ ς είχε σχέσεις έ ρωτα και μίσο υ ς, κανείς δεν θα το καταλάβαινε : μα­ θητής γυ μνασίο υ ο Κα στο Σ ισλί Τερακί, ήξερε ένα κακομα­ θη μ ένο αγό ρι μ ι ας πολύ πλο ύ σιας ο ι κογένε ι ας εργο λάβ ων, πρωταθλητή στο υ ς Β αλκανι κο ύ ς ιππι κο ύ ς αγώνες, τόσο ανε­ ξά ρτητο κ ι ελεύθερο, πο υ τον είχε γοητεύσε ι · μ ι α Λε υ κορω­ σίδ α φιλενάδα της μητέρας το υ από το λύκει ο είχε ένα γιο με κάτασπρο, α ινιγματικ ό πρ ό σωπο, το αγό ρι α υ τό είχε μεγα­ λώ σ ε ι χωρίς πατέ ρα κι αδέ ρφ ι α, στο λύ κε ι ο είχε αρχίσε ι να παίρνε ι ναρκωτι κά , δεν έδ ινε σημασία σε τίποτα και κατά κά­ πο ι ον τρ ό πο ήξερε τα π άντα · στα Το ύζλα , ό πο υ έ κανε τη στρατιωτι κή το υ θητεία ο Κα, ήταν ένας ό μορφος, σιωπη λό ς, α υτάρκης φαντάρος από μ ι α άλλη μονάδ α πο υ το υ ά ρεσε να κ άνε ι μ ι κρ ά βα σανιστή ρ ι α στον Κα (το υ έ κρ υ βε τον μπερ έ το υ ) . Σ το ποίημά το υ αποκάλυπτε ότι με όλο υ ς αυτο ύ ς το υ ς ανθ ρ ώπο υ ς τον σ υνέδεαν κρ υ φοί έ ρωτες κ ι απροκάλυπτα μί­ ση , ότι με τη λέξη «ζήλια», που έδενε α υτά τα δύ ο δ ιαφορετι­ κ ά συναισ θήματα κα ι ήταν κ ι ο τίτλος το υ πο ιήματος, προ­ σπα θ ο ύ σε να τακτοποιήσε ι το χάος πο υ είχε στο μ υ αλό το υ · ό μως το πρ όβλημα ήταν πι ο βαθύ: μετά από λίγο καιρ ό ο Κα συνε ι δ ητοποίησε π ως οι ψ υ χέ ς κ ι οι φωνές α υτών των αν­ θ ρ ώπων είχαν μπε ι μ έσα το υ . Β γαίνοντας απ ό την πο λυ κατο ι κία, στην αρχή δεν μπο Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ ΙΟ Ν Ι

567

ρούσε να καταλά βει σε ποιο μ έ ρος το υ Καρς βρισκόταν, όταν ό μως κατέ βηκε μια κατηφό ρα, είδε πως είχε βγει στη λεωφ ό­ ρο Χαλίτπασα, κι εντελώ ς παρορμη τικά γύ ρισε κι έριξε μια ματιά στο σπίτι όπο υ κρ υβ όταν ο Λατζιβ έ ρτ . Στην επιστροφή, χωρίς του ς φρουρο ύ ς να τον ακολου θο ύν, δεν ένι ω θε πολύ άνετα. Τ ον πλησίασε ένα πολι τικό α υτοκί­ νη το και ο Κα σταμάτησε να περπατάει όταν κ άποιος άνοιξε την πίσω πό ρτα το υ . «Κύ ριε Κα, μην τ ρομάξετε, είμαστε της Ασφάλειας, μπεί­ τε μ έσα να σας πάμε στο ξενο δοχείο σας». Η πό ρτα άνοιξε δ ι άπλατα και ο Κα προσπαθούσε να σκε­ φτεί ποιο θα ή ταν πιο ασφαλέ ς: να πάει στο ξενο δοχείο συ­ νοδεία αστυνομικών ή να τον δ ο υν μες στο κ έντρο της πόλης να μπαίνει σ ' ένα α υ τοκίνη το της αστυνομίας. Ένας μεγαλό­ σωμος άντρας πο υ κάποιον το υ θύ μιζε (ένα μακρινό θείο στην Ι στανμπο ύλ , ναι, ναι, το θείο Μαχμούτ) , με μια απότομη και δ υνατή κίνηση, πο υ δεν ταίριαζε καθόλο υ με το ε υγενικό ύ φος τ ων αστυνομικών πριν από λίγο, τ ρ άβηξε τον Κα μέσα στο α υ τοκίνη το . Το α υ τοκίνη τ ο ξεκίνησε αμέσως και ο Κα δέ ­ χτηκε δυ ο γροθ ι έ ς στο κεφ άλι. ΆΗ μήπως χτύπησε το κεφ άλι το υ μπαίνοντας στο α υτοκίνη το ; Φ οβόταν πο λύ ' το αυ τοκί­ νη το μέ σα ή ταν παράξενα σκοτεινό. Όχι ο θείος Μ αχμο ύτ , αλλά κ άποιος άλλος πο υ καθόταν μπροστά έ βρι ζε άσχημα. Στα παιδικά χρόνια του Κα, έτσι έ βριζε τα παιδιά ένας άντρας στη οδό Σ αι ρ Ν ιγκιάρ όταν το υ ς έπεφτε η μπάλα στον κήπο το υ . Ο Κα σώπασε και προσπάθησε να φανταστεί ότι ήταν παι­ δί. Και το αυτοκίνη το (τώ ρα θ υ μ όταν: δεν ήταν Ρενό , όπως τ ' Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

568

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

αυτοκίνητα των μυστικών στο Καρς, ήταν μια μεγάλη κι εντυ ­ πωσιακή Σεβρολέτ το υ 1 956), για να τιμωρήσει το κακιωμένο παι δί, μπήκε στα σκοτεινά σοκά κια το υ Καρς, βγήκε, έ κανε κάτι κ ύ κ λο υ ς και μπήκε τελικά σε μια ε σωτερική α υλή . «Κοί­ ταζε μπροστά» , του είπαν. Τον πι άσανε από τα μπράτσα κι ανέβηκαν δ υ ο σκάλες. Όταν φτάσανε, ο Κα ήταν σίγουρος ότι οι τρεις άντρες, μαζί κι ο ο δηγός, δεν ήταν ισλαμιστές (άλ­ λωστε πο ύ θα βρίσκανε οι ισλαμιστές τ έτοιο α υ τοκίνητο;). Δεν ήταν ό μως ούτε της ΕΥΠ , επειδή εκείνοι -το υλάχιστον μερικοί- ήταν συνεργάτες του Σο υνάι. Μια πό ρτα άνοιξε, μια άλλη έκλεισε, και ο Κα βρ έθηκε σ ' ένα ψη λοτά βανο δωμάτιο ενός παλιού αρμένικο υ σπιτιο ύ , μπροστά στο παρ άθ υ ρο πο υ έ βλεπε στη λεωφόρο Ατατού ρκ . Στο δωμάτιο είδε μια ανοιχτή τηλεόραση κι ένα τραπέζι γεμάτο βρό μικα πι άτα, πορτοκά­ λια κι εφημερίδε ς μια μαγνητογεννήτρια, ένα μανιατό , το οποίο, ό πως κατάλαβε αργότερα, πρ έπει να χρησιμοποιο ύ ­ σαν για βασανιστήρια με ηλεκτροσόκ, έναν- δυ ο ασυ ρμάτου ς, το υ φ έ κια, β άζα , καθ ρ έφτες . . . Τρ όμαξε όταν κατάλαβε ότι βρισκόταν στα χέ ρια ομάδας ειδ ικών αποστολών, αλλά ησύ ­ χασε όταν βρ έθηκε να κοιτάζεται κατά ματα με τον Ζ. Ντε­ μίρκολ στην άλλη άκρη το υ δ ωματίο υ: ένα γνώ ριμο πρ ό σω­ πο, ακό μη κι αν ανήκε σε δ ολοφ όνο. Ο Ζ. Ντεμίρκολ έπαιζε το ρ όλο το υ καλού αστυνομικο ύ. Ή ταν πολύ στενοχωρημένος πο υ είχαν αναγκαστεί να πάνε τον Κα εκεί μ ' α υτό τον τρ όπο. Ο Κα υπέθε σε ότι ο μεγαλό­ σωμος θείος Μ αχμο ύ τ θα ήταν στο ρόλο του κακού αστυνο­ μικού , κι έτσι αποφάσισε να δώσει μεγάλη προσοχή στις ερω­ τή σεις το υ Ζ . Ντεμίρκολ Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

569

«Τι σκοπεύει να κάνει ο Σ ο υνάι ;» Και ο Κα το υ είπε, ωραιοποιώντας και χρω ματίζοντας μέ­ χρι και περιττέ ς λεπτο μέ ρειες, ακ όμη και για την Ισπανική τραΥωr5iα το υ Κιντ. «Και γιατί ά φησε ελεύθερο το β λαμμένο τον Λατζιβ έ ρτ;» Γ ια να βγάλει η Καντιφ έ στην παρά σταση και στη ζωντα­ νή μ ετάδοση τη μαντίλα της , του εξήγησε ο Κα. Και ξαφνικά είχε την έμπνευση να χρησι μ οποιήσει ένα σκακιστικ ό ό ρο: χρησι μ οποίησε τον πολύ γενναίο ό ρο «θ υσία » , πο υ ίσως θα ' πρεπε να συνοδεύεται κι από ένα θαυ μ αστικό. Ταυ τό χρονα, α υ τό ήταν μ ια κίνηση πο υ θα έ σπαζε το η θ ικό των πολιτικών ισλα μ ιστών! «Και πώς ξέ ρο υ μ ε ότι η κοπέλα θα κρατήσει το λόγο της ;» Η Καντιφέ , σ ύμφωνα με τα λεγόμενά της, θα έ βγαινε στη σκηνή , είπε ο Κα, αλλά β έ βαια δεν μπορο ύ σε να είναι κανείς σίγου ρος. «Π ο ύ κρ ύβεται τώρα ο Λατζιβ έρτ;» ρώτησε ο Ζ . Ν τε μ ίρ­ κολ. Ο Κα απάντησε ότι δεν είχε ιδέα. Τον ρώτησαν γιατί την ώ ρα πο υ τον πλησίασε το α υ τοκί­ νητο δεν ήταν οι φρο υ ροί μαζί το υ κι από πο ύ γύριζε. «Από βραδινό περίπατο», είπε ο Κα, κι όταν επέμεινε σ ' α υτή την απάντηση , ο Ζ. Ν τε μ ίρκολ βγήκε απ' το δ ω μάτιο χωρίς να πει τίποτα, κι ύ στερα πήγε και στή θηκε μπροστά το υ ο θείος Μαχμούτ, κοιτάζοντά ς τον μ ε το κακό το υ β λέμμα. Όπως ο άντρας στο μπροστινό κάθισ μα το υ αυτοκινήτο υ, ά ρ­ χισε κι αυτό ς να βρίζει, να λέει ένα σωρ ό χυ δαιότητες. Έ βρι­ ζε ανάμεσα στις απειλές που εκτόξε υ ε, κι όση ώ ρα μ ι λο ύ σε, Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

570

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

είτε για πολιτικά προβλήματα που περιμένανε λύ ση είτε για κρατικ ά συμφ έ ροντα, έβριζε με την ψ υ χή του, χορταστικ ά , όπως χορταστική θέλουν τα παιδιά να είναι η κέτσαπ πο υ ρί­ χνο υν στο φαγητό του ς, είτε γλυ κό είν' α υτό είτε αλμ υρό. «Τι νομίζεις ότι κάνεις όταν δεν αποκαλύπτεις πο ύ κρ ύ βε­ ται ένας ισλαμιστής τρομοκρ άτης με αιματοβαμμ ένα χέ ρια, πο υ επιπλέ ον παίρνει λεφ τ ά από το Ι ρ άν ;» ρ ώτησε ο θείος Μαχμούτ . «Αν βρεθο ύν στην εξο υσία, έχεις ιδέα τι θα κ άνο υν στους καλόκαρδο υ ς φιλελεύθερο υ ς όπως ε σ ύ , πο υ ξέ ρο υν κι από Ε υρ ώπη;» Ο Κα απάντησε ότι ήξερε, αλλά ο θείος Μαχ­ μο ύτ επέμεινε να του λέει με πολλές λεπτομέρειες ότι στο υ ς Ι ρανο ύ ς μο υλάδες ά ρεσε να ξεροψήνο υν στη φωτι ά το ύ ς δ η­ μοκρ άτες και τους κομμο υνιστές με το υ ς οποίου ς σ υνεργάζο­ νταν πριν έ ρ θ ο υν στην εξουσία: τους χώνανε στον κώλο δ υ ­ ναμίτη και το υ ς τινάζανε στον αέ ρα, στήνανε στον τοίχο τις πο υτ άνες και τους πο ύ στη δες, εκτό ς από τ α θ ρησκε υτικά απαγό ρε υ αν κι όλα τ ' άλλα βιβλία, πρ ώτα κόβανε σ ύρριζα τα μαλλι ά των σνομπ κο υλτουριά ρη δ ων όπως ο Κα κι έπειτα μα­ ζεύανε τις χαζοσ υ λλογές το υ ς με τα ποιήματα και Σ ' αυτό το σημείο ά ρχισε πάλι τις χυ δαιότητες και με ύ φος βαριεστη­ μένο ξαναρώτησε τον Κα πού κρυβ όταν ο Λατζιβ έ ρτ, από πού γύριζε ο Κα το απόγε υ μα. Ό ταν ο Κα έδωσε τις ίδιες ανό η­ τες απαντήσεις, ο θ είος Μαχμο ύ τ, με το ίδιο βαριεστημένο ύ φος, το υ πέ ρασε χειροπέδ ες. «Να δεις τι θα σο υ κ άνω τώ ­ ρα » , είπε, κι ά ρχισε να του ρίχνει, χωρίς πάθος κι οργή, μερι­ κές σφαλι ά ρες και γρο θ ι ές. Ελπίζω να μη θ υ μ ώ σο υν οι αναγνώστες μο υ πο υ θ ' απα­ ρι θ μήσω το υ ς πέντε σοβαρο ύ ς λόγο υ ς το υ ς οποίο υ ς εντόπι . . .

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

57 1

σα στις σημειώσεις του Κα και εξηγο ύν γι ατί δεν τον στενο­ χώ ρησε ο ξυ λοδαρμός το υ . 1 . Π ίστε υε πως η ε υτυχία περι έχει σε ίσες δό σε ι ς καλοσύ­ νη και κακία, πο υ σήμαινε ότι το ξύλο πο υ έτρωγε ή ταν ένα είδος εγγύησης πως η l πέ κ θ α πήγαινε μαζί του στη Φ ρανκ­ φο ύ ρτη . 2 . Με τη διαίσθηση η οποία χαρακτηρίζει τις κυ ρίαρχες τά­ ξε ις, ο Κα καταλάβαινε πως η ομάδα ειδι κ ών αποστολών εί­ χε άλλα κριτή ρια γι ' αυτόν κι άλλα γι α την πλέ μπα, τους ενό ­ χο υ ς και το υ ς ταλαίπωρο υ ς το υ Καρς, κι ότι δεν θα τον υ πέ ­ β αλλε σε περαιτέ ρω βασανιστήρια που θ' άφηναν πίσω σημά­ δ ι α και οργή. 3. Σ κεφτόταν, και πολύ σωστά , ότι μετά το ξύλο θα μεγά­ λωνε η στοργή πο υ ένιω θε γι ' α υτόν η l πέκ. 4 . Ό ταν πριν από δύ ο μέρες, το απόγε υ μα της Τ ρίτης, εί­ χε δε ι στη Διεύθ υνση Ασφαλείας το ματωμένο πρόσωπο το υ Μ ο υχτά ρ, φαντά στηκε εντελώς ανόητα ότι το ξύλο πο υ τρ ώ­ ει κανείς από την α στυνομία μπορεί να τον λυτρ ώ σει από τα αισθήματα ενοχής πο υ νιώθει γι α την αθλι ότη τα της χώ ρας του . 5. Παρ ' όλο το ξύλο, ένιω θε περήφανος επειδή στην ανά­ κριση ήταν ο πολιτικός κρατο ύμενος που δεν αποκάλυπτε πο ύ κρυβόταν ο Λατζιβ έ ρτ . Π ριν από είκοσι χρ όνια, α υτό το τ ελε υταίο θα ε υ χαρι­ στο ύσε πολύ περισσότερο τον Κα, τώ ρα ό μως, επε ι δή ή ταν παλιομοδίτικο, θε ωρο ύ σε πως ή ταν λίγο ανόητο να βρίσκε­ ται σ ' α υτή την κατάσταση. Όσο για το αίμα που έτρεχε απ ' τη μύτη του, με την αλμ υ ρή γεύση στην ά κρη των χειλι ών το υ , Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

572

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

το υ θύμιζε τα παιδι κά του χρ όνια. Πότε ε ίχε ματώσει τελευ­ ταία φορά η μύτη το υ; Ο θε ίος Μ αχμο ύτ κ ι οι άλλοι τον πα­ ράτησαν σε μια μισοσκ ότεινη γωνιά στο δωμάτιο και κοίταζαν τηλεόραση, κ ι ο Κα θ υ μήθη κ ε το παρ άθ υρο πο υ έ κλεισε πά­ νω στη μ ύ τη το υ στα παι δι κ ά το υ χρόνια, τις μπάλες το υ πο ­ δ οσφαί ρο υ πο υ τον π έτυ χαν στη μο ύ ρη , τη γρο θ ι ά πο υ έ φα­ γε στο στρατό στη δι ά ρ κ εια ενό ς κ αβγά. Σ κ οτε ίνιαζε, Ο Ζ. Ντεμί ρ κ ολ κ ι οι φίλοι το υ είχαν μαζε υτε ί γύ ρω από την τηλε­ ό ραση κ αι βλέπανε τη Μαριάννα, ενώ ο Κα, παρατημένος στη γωνιά του , με ματωμένη τη μύτη, δαρμένος κ αι ταπεινωμένος σαν παι δί , ήταν πολύ ε υχαριστημένος πο υ τον είχαν ξεχάσει. Γ ια μια στιγμή ανησύ χησε μήπως τον ψάχνανε κ αι βρίσ κ ανε πάνω του το σημείωμα του Λατζιβ έ ρτ. Έπειτα, γι ' αρκ ετή ώ ρα είδε κι α υτ ός τη Μαριάννα μαζί με το υ ς άλλο υ ς, αμίλητος, γε ­ μ άτος ενοχέ ς κ αι με τη σ κ έψη ότι ο Το υ ργκ ούτ μπ έη με τις κ ό ρες το υ έ β λεπαν κι αυτοί το σ ί ριαλ Σ' ένα δ ιάλειμμα για διαφημ ίσεις, ο Ζ. Ντεμί ρ κ ολ ση κ ώ ­ θ η κ ε από την κ αρ έ κλα το υ , πήρε το μανιατό από το τραπέζι, το έδειξε στον Κα και τον ρώτησε αν ή ξερε σε τι χρησί μευ ε. Καθώ ς δεν πήρε απάντηση , το υ εξήγησε κ ι έπειτα σώ πασε για λίγο, σαν πατέ ρας πο υ φοβερ ίζει το παι δί το υ με τη σ ανί­ δα πο υ κ ρατάει στο χέρι. «Ξέ ρεις γιατ ί αγαπάω τη Μαριάννα; » ρώτησε μ όλις ξα ­ νά ρχισε το έ ργο. « Επειδή ξέρει τι θέλει. λλλά οι διανοούμε­ νοι σαν εσ ένα μ ' αρρωσταίνο υν γιατί δεν ξέρο υν ποτέ τι θέ ­ λο υν. Φ ωνάζετε για δημο κ ρατία κ ι έπειτα συνεργαζό σαστε με το υς οπαδούς της θεο κ ρατί ας. Φ ωνάζετε για τ' ανθ ρώ πι ­ να δικαιώματα κ αι κάνετε το υς μεσολαβητές στα παζάρια των Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

573

δ ολοφ όνων τρομοκρατών . . . Φ ωνάζετε για Ευ ρώπη κι έπει­ τα λιβανίζετε το υ εχθ ρο ύ ς της Δύ σης, το υ ς ισλαμιστέ ς . . . Θέ­ λετε φεμινισμό, αλλά υποστηρίζετε το υ ς άντρες πο υ θέλουν τις γυναίκες να σκεπάζο υν τα κεφ άλια το υς. Δεν κάνεις ό,τι σου υπαγορεύει η σ υνείδησή σου, το μυ αλό σο υ - λες, ας κά­ νω ό,τι θα ' κανε εδώ ένας Ευ ρωπαίος σ ' α υτή την περίπτωση ! λλλά ο ύτε Ε υρωπαίος μπορείς να γίνεις ! Ξέ ρεις τι θα έκαν' ένας Ε υ ρωπαίος; Αν ο Χανς Χάνσεν δ η μοσίε υ ε την ανόητη δήλωσή σας κι οι Ε υ ρωπαίοι την έ παιρναν στα σοβαρ ά και στέλνανε στο Καρς μια επιτρο πή , ξέ ρεις τι θα ' κανε η επι­ τροπή; Π ρώ τα θ α ε υχαριστο ύ σ ε το στρατό πο υ δεν παρέδω­ σε τη χώρα στα χέρια των πολιτικών ισλαμιστών. Και β έ βαια οι βρομοαδερφέ ς, μ όλις γύ ριζαν στην Ευρώπη θα διαμαρτύ­ ρονταν ε πειδή στο Καρς δεν υ πά ρχει δη μοκρατία. λλλά κι ε σείς το ίδ ιο κάνετε, διαμαρτ ύ ρεστε για την παρουσία τού στρατού , αλλά βασίζεστε σ ' αυτόν για να μη σας κάνο υν κομ­ ματάκια οι ισλαμιστές. Κι επειδή τα β λέπεις όλ' αυτά πο υ σο υ λέ ω , δεν θα σ ε βασανίσω » . Ο Κα σκεφτόταν ότι σειρ ά είχε τώρα η «καλοσύνψ , ότι σ ε λίγο θ α τον αφήναν ελεύθ ερο κι ότι θα γυ ρνού σε στον Τ ουρ­ γκούτ μπέ η και τα κορίτσια το υ και θ α βλέπανε μαζί το τέλος το υ σίριαλ « Π ριν ό μως σε στείλω πίσω στην γκό μενά σου στο ξενο­ δ οχείο, θέλω να σου πω ένα- δυ ο πράγματα για να ξέ ρεις σχε­ τικά με τον τρομοκρ άτη δολοφ όνο πο υ για λογαριασμό το υ έκανες τα παζάρια σο υ » , είπε ο l. Ντεμίρκολ «Να θ υ μ άσαι ό μως: σ ' α υτό το γραφείο δεν ή ρθες ποτέ. Άλλωστε κι εμείς θα φ ύγο υ με σε καμιά ώρα. Από δ ω και πέ ρα θα είμαστε στον Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

574

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

τελευταίο ό ροφο της εστίας της Ιερατικής Σ χολής. Εκε ί θα σε περιμένουμε. Ί σως θ υμηθε ίς και θελήσεις να μοιραστε ίς μαζί μας πο ύ κρύβεται ο Λατζι βέ ρτ, πο ύ έ κανες πρ ιν από λί­ γο το "β ραδινό σου περίπατο " . Πιθανόν ο Σ ουνάι, όταν ή ταν ακόμη στα συγκαλά του, να σου είπε ότι ο ωραίος ήρωάς σου με τα μπλε μ άτι α σκότωσε ανελέη τα έναν κοκορόμυαλο νεα­ ρ ό παρουσι αστή της τηλεόρασης επειδή έπιασε στο στόμα του τον Π ροφήτη μας, κι ότι αυτό ς οργάνωσε τη δ ολοφονία του διευθυντή του Εκπαι δευτι κού Ινστιτο ύτου, την οπο ία μά­ λιστα ε ίχες την ευχαρ ί στηση να παρακολουθήσεις με τα ίδια σου τα μ άτια. Υπά ρχει όμως και κάτι άλλο που σκεφτήκαμε ότι θα πρέπει να ξέ ρεις, κ άτι γι α το οπο ίο είχαν ενημερωθεί οι φιλότιμο ι εργαζόμενο ι της ΕΥΠ αλλά δεν σου το ε ίχαμε πε ι μ έχρι τώρα για να μη σου ραγίσουμε την καρ δ ιά». Και τώρα φτάσαμε στο σημε ίο από το οπο ίο ο Κα, τα επό­ μενα τέσσερα χρόνια, σαν μηχανι κ ός του σινεμά που γυρ ίζε ι ανάποδα την ταινία, θ α πήγαινε πίσω τη ζωή του και θα ευ­ χόταν να ήταν δ ι αφορετι κή η συνέχεια. «Η κυρ ία Ι πέκ, με την οπο ία σκοπεύεις να γυρ ίσεις πί σω στη Φ ρανκφο ύρτη, ή ταν μετρέσα του Λατζι βέ ρτ » , ε ίπε ο Ζ. Ντεμί ρκολ με απαλή φωνή . «Σύ μφωνα με το φάκελο που έχω μπροστά μου, η σχέση τους άρχισε πριν από τέσσερα χρόνια. Η κυρία Ιπέκ ήταν τότε παντρεμένη με τον Μ ουχτά ρ μπέη, μ ' εκε ίνο τον σχεδόν καθυστ ερημένο παλι ό κομμουνιστή κα ι ποιητή -με το συμπάθto- που τις προάλλε ς απέσυρε από μό­ νος του την υποψηφιότη τά του για τη δη μαρχία, και που δ υ­ στυχώς δεν είχε καταλάβε ι ότι ενώ εκείνος πουλούσε στο μα­ γαζί του ηλεκτρι κ ές σό μπες, ο Λατζιβ έ ρτ , τον οπο ίο θαύμαζε Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

575

και φιλοξενούσε στο σπίτι του για να οργανώσει το υ ς νεαρο ύς ισλαμιστές το υ Καρς, ζούσε με τη γυναίκα το υ μια πολύ στε­ νή σχέση». Τα έχει ετοιμάσει από πριν αυτά που μου λέει, δεν ε ίν' αλή­ θεια, σκέφτηκε ο Κα. «Η πρώτη πο υ μυρίστηκε την παρ άνομη αυτή σχέση, εκτός φ υ σικά από το υ ς πρ ά κτορες της ΕΥΠ , ήταν η κ υ ρ ία Καντιφέ. Η κ υ ρ ία Ι πέ κ, πο υ οι σχέσεις της με τον άντρα της β ρ ί σκο­ νταν σε πολύ ά σχημο ση με ίο, με πρ ό φαση τον ερχομό τής αδερφής της, πο υ θα πήγαινε στο πανεπιστήμιο, μετακόμισε σε άλλο σπίτι μαζί της. Ο Λατζιβέρτ εξακολου θ ούσε να έ ρχε­ ται κάπο υ κάπο υ στην πόλη, για να οργανώσει το υ ς νεαρο ύ ς ισλαμιστές, και να μένει στο σπίτι του Μ ουχτάρ, ο οπο ίος τον θαύμαζε ακό μη. Όταν η Καντιφέ έφε υγε για να πάει στη σχο­ λή της, το ζε υ γά ρι, τρ ελό από έ ρωτα, σ υ ναντι όταν στο και­ νο ύ ργιο σπ ίτι. Αυ τό κράτησε μέχρι να έ ρ θ ει στην π όλη ο Το υ ργκούτ μπέη, οπότε μπαμπάς και κ ό ρες εγκαταστάθηκαν στο ξενοδ οχε ίο Κά ρπαλας . Την Ι πέ κ την αντικατέ στησε αρ­ γότερα η αδερφή της η Καντιφ έ , πο υ στο μεταξύ προσχώ ρη­ σε στα κορ ίτσια με τη μαντίλα. Έχο υ με στα χέρια μας στοι­ χε ία πο υ αποδεικνύο υν ότι ο Καζανόβας μας με τα μπλε μά ­ τια βόλε υε για ένα διάστημα και τις δυ ο αδερφ έ ς μαζί» . Ο Κα, με όση ψ υ χική δύναμη το υ έμενε, απέ φυγε να κοι­ τάξει κατάματα τον Ζ. Ντεμί ρκολ και στύλωσε τα δ ακρ υ σμέ­ να το υ μ άτια στα τρεμά μενα και μελαγχολικά φώτα της χιο­ νισμένης λεωφ ό ρο υ Ατατο ύ ρκ, πο υ μ όλις τώρα παρατηρού­ σε ότι από κει πο υ καθόταν την έβλεπε απ ' τη μια ά κρη ώ ς τ ν άλλη . Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

576

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Αυτά σου τα λέω για να καταλάβεις πό σο λάθ ος είναι να μη μας λες -επειδή είσαι καλός- πο ύ κρ ύβεται ο στυγνό ς αυ­ τό ς δ ολοφ όνος» , είπε ο l. Ντεμίρκολ , που, όπως κ άθ ε μ έλος της ομάδας ειδικών αποστολών, όσο κακό έ κανε τόσο η γλώσ­ σα του πήγαινε ρο δάνι. «Σ κοπό ς μου δεν είναι να σε στενο­ χωρήσω. Ί σως φεύγοντας από δω σκεφτείς ότι όλ' αυτά που σου λέω δεν είναι πληροφορίες που απέκτησε η υπηρεσία γε­ μίζοντας τα τελευταία σαράντα χρ όνια το Καρς με μικρ ό φω­ να, αλλά βλακείες, αποκυήματα της φαντασίας μου. Ί σως η κυρία Ιπέκ, για να μην έχει σύννεφα η ευτυχία σας στη Φ ρανκ­ φο ύρτη, σε καταφέρει να πιστέψεις ότι όλ' αυτά είναι ψέμα­ τα. Έ χεις καλή καρδ ιά, μπορεί να μην τ ' αντέ χεις όλ' αυτά, αλλά για να μην έχεις καμιά αμφιβολία ότι σου λέω αλήθεια, με την άδειά σου θα σου διαβάσω μερικές από τις ερωτικέ ς συνομιλίες τους. Και να ξέ ρεις ότι η μαγνητοφώνηση κι έπει­ τα η δακτυλογράφησή τους από τις γραμματείς στοίχισε πολ­ λά λεφτά στο κρ άτος μας. »"Αγάπη μου, αγάπη μου, δεν μπορώ να ζήσω μακριά σου", του είπε, για παράδειγμα, η κυρία Ι πέ κ τέσσερα χρ όνια πριν, στις 1 6 Αυγούστου, μια ζεστή καλοκαιριάτικη μ έ ρα, ίσως την πρ ώτη φορά που χώρισαν . . . Δυο μήνες μετά, όταν ο Λατζι­ βέ ρτ ή ρ θε στην π όλη για έ να συνέδ ριο με θέ μα "Ι σ λά μ και ι δ ιωτική ζωή", μέσα σε μια μέρα την πήρε οκτώ φορές τη λέ ­ φωνο από μπακάλικα κι από τσαϊχανέδες για να πουν πόσο πολύ αγαπούσε ο ένας τον άλλο. Δυο μήνες μετά, όταν η κυ­ ρία Ιπέκ σκεφτόταν να το σκάσει μαζί του αλλά δεν μπορο ύ ­ σε να το αποφασίσει , του είπε ότι " στη ζωή ζούμε μ όνο έναν πραγματικά μεγάλο έρωτα, κι ο δικός μου είσ ' εσύ". Μ ια άλDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

577

λη φορά, με τη δ ικαιολογία πως ήταν ο πατέρας της στο σπί­ τι, στην πραγματικότητα ό μως επειδή ζήλε υ ε τη γυναίκα το υ τη Με ρ ζο υ κ ά στην Ιστανμπούλ, το υ ε ίπε ότι δεν θ α κάνανε έ ρωτα. Τις δύ ο τελε υ ταί ες μ έ ρ ες τη λεφ ωνήθηκαν τρεις φο ­ ρέ ς ! Μ πορε ί να το υ τη λεφώνησε και σήμερα. Δεν έχο υ με τις κασέτες όπου γρ άφτηκαν α υτά τα τελε υ ταία τηλεφ ωνήματα, αλλά δεν πειράζει, μπορε ίς να τη ρωτήσεις τι ε ίπανε. Σ ο υ ζη­ τάω σ υγγνώμη , απ ' ό,τι βλέπω , ε ίπα αρκετά. Σε παρακαλώ, μην κλαις, τα παιδι ά θα σο υ βγάλο υν τις χειροπέ δες, ρ ίξε λί­ γο νερ ό στο πρ όσωπό σο υ , κι αν θες , θα σ ' αφήσο υνε στο ξε­ νο δ οχε ίο σο υ ».

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

39

Είναι ωραίο να κλ αις μαζί με το ν άλλ ο Ο Κα κα1 η Ιπέκ στο ξενο οο χείο

Ο Κα προτί μησε να γυρ ίσει περπατ ώντας . Είχε πλύνει με μπόλικο νερό το πρό σωπό του, το α ίμα που έτρεχε στα χε ίλη και στο πιγούνι του, πριν φύγει ε ίχε πει «Αντίο» στου ς ληστές και στου ς δ ολο φόνους σαν κανονικός επισκέπτη ς , είχε βγει στη λε ω φό ρο Ατατού ρκ και περπατούσε τρικλίζοντας σαν με­ θ υσμένος κάτω από τα χλομά φώτα του δ ρό μου. Έστριψε χω­ ρ ίς να το συνει δητοποιε ί στη λεωφό ρο Χαλίτπασα κι ακο ύ ­ γοντας πάλι τη «Ρομπέ ρτα» του Π επ ί'10 ντι Κάπρι να παίζει στο ψιλικατζίδικο, ά ρχισε να κλαίει με λυγμούς . Τότε συνά­ ντησε τον ό μορφο νεαρό χωρικό που καθόταν δίπλα του πριν από τρει ς μ έ ρες στο λεω φ ορείο Ε ρζουρού μ - Καρ ς , και ο Κα είχε γε ί ρει το κεφάλι στο στήθος του επειδή τον είχε πά ρει ο ύπνος. Κι ενώ όλο το Καρς έβλεπε τη Μαριάννα, ο Κα πρώτα συνάντησε στη λε ωφό ρο Χαλίτπασα το δικηγό ρο Μουζαφέ ρ μπέη κι αργότερα , όταν έστριψ ε στη λ εωφόρο Κιαζίμ Καρά ­ μπεκιρ, ή ρ θε πρό σωπο με πρό σωπο με το διευθυντή τη ς εται­ ρε ία ς λεω φορείων και το φίλο του, που του ς ε ίχε συναντήσει Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ ΤΟΝΙ

579

όταν πρωτ οπήγε στον τε κέ τ ο υ σει χη Σ ααντετ ίν. Απ ό τ ον τρ όπο πο υ τον κοίταζαν αυτοί οι άνθ ρωπο ι κατάλα βε ότι απ ' τα μάτια το υ τρ έχανε α κό μη δάκ ρυ α , και παρ ότι δεν έβλεπε, ήξε ρε πως ήταν εκε ί ο ι παγωμένες β ιτρ ίνες των μαγαζιών μπρ ο στά από τα ο ποία περνού σε κάθ ε μ έ ρα κ αθώ ς περπα­ τού σε πάνω κάτω σ ' αυτού ς το υς δ ρ ό μ ο υς, ο ι γεμάτο ι τσα'ί­ χανέδες, τα φωτογραφικά στούντιο πο υ θύ μι ζαν πως η πόλη ε ίχε δει κ αλύτερες μέρες, ο ι λά μπες τ ο υ δ ρ ό μ ο υ με τ ο τρε­ μουλιαστό φως, ο ι βιτρ ίνες των μπα κάλι κ ων με τα κ α σέ ρια , ο ι μπάτσο ι στη γωνία των λεωφό ρων Κιαζί μ Καρ ά μπε κ ιρ κ αι Καρ άνταγ . Η ρ έμησε όταν ο ι δυ ο φρ ο υρ οί τ ο υ, πο υ το υς συνάντησε αμ έσως πριν μπει στ ο ξενοδο χε ίο , το υ ε ίπαν ότι όλα ήταν εντάξει. Ανέβη κε στο δωμάτιό το υ φρ οντίζοντας να μην τον δει κ ανείς . Έπεσε στο κ ρεβάτι το υ κ ι ά ρχισε να κλαίει με λυγ­ μ ού ς . Έκλα ψε πολύ. Όταν κ ατά φερε να η ρεμήσει, έ μεινε ένα -δυο λεπτά ξαπλωμένος ακούγοντας τις φωνές της πόλης, κ ι α υτό το μικ ρ ό δ ιάστημα το υ θύ μισε τις ατέλειωτες αναμο ­ νέ ς των παιδικών το υ χρόνων, ώσπο υ χτύπησε η πόρτα: ήταν η lπέκ. Είχε μάθει από το νεαρό ρεσεψιονίστ ότι κάτι παράξε­ νο συνέβαινε στον Κα κ ι ε ίχε έ ρ θ ει τρ έχοντας . Καθώ ς το έλε­ γε αυτό, στο φως το υ αναμμένο υ φωτιστι κού είδε το πρ ό σω­ πο το υ Κα και σώπασε τρο μαγμένη . Γ ια πολλή ώ ρα δεν ε ίπαν τίπ οτα . «Έ μαθ α για τη σχέ ση σο υ με τον Λατζι βέ ρτ», ψιθύρισε ο Κα . «Σο υ το ε ίπε ο ίδ ι ος ;» Ο Κα έσβησε το φωτιστικό. «Έπεσα θύ μα απαγωγής τού Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

580

ΟΡΧΑΝ ΓlAMOYK

Ζ. Ντεμίρ κολ και των φίλων του », ψι θύρισε πάλι ο Κα . «Τέσ­ σε ρ α χρόνια τώρ α πα ρ ακολουθούν τα τηλεφωνήματά σας». Ξανά πεσε στο κ ρεβάτι . «Θέλω να πεθάνω», ε ίπε κι άρ χισε πάλι να κλα ίει. Το χέρ ι της Ιπέ κ που του χάιδευε τα μαλλιά τον έ κ ανε να κλάψει περισσότε ρ ο, αν και μέσα του, μαζί με μια αίσ θ ηση απώλειας, ένιωθε και την η ρ εμ ία των ανθρώπων που το ' χουν πάρ ει από φαση ότι δεν θ α γίνουν ποτέ ευτυχισμένο !. Η Ι πέ κ ξάπλωσε δίπλα του και τον αγκάλι ασε. Έ κλα ψ αν για λίγο μα­ ζί κι αυτό τους έδεσε ακό μη πε ρ ισσότερο. Μ ες σ το σκοτάδι του δωματίου, η Ι πέ κ, μαζί με τις απα­ ντήσεις στις ε ρωτήσεις του, του ε ίπε και την ιστο ρία της . Του ε ίπε ότι για όλα έ φταιγε ο Μ ουχτάρ. Δεν ε ίχε α ρ κεστε ί στο να φιλοξενήσει τον Λατζιβέρτ, αλλά ε ίχε ζητήσει από τον πο­ λιτικό ισλαμιστή που θαύμαζε να του επιβεβα ιώσει και πόσο εξαι ρ ετικό πλάσμα ήταν η γυναί κα του. Επιπλέον, εκε ίνο τον και ρό ο Μ ουχτά ρ φε ρόταν πολύ άσχημ α στην Ιπέ κ, θεωρ ο ύ ­ σε ότι έ φταιγε α υτή που δεν ε ίχαν κ άνει παιδιά. Κι όπως ήξε­ ρ ε πολύ καλά ο Κ α, ο Λ ατ ζι βέρτ, πο υ μι λούσε πάρ α πολύ ό μο ρφα, ε ίχε πολλά από τα χαρίσματα που θ α μπο ρ ούσαν να κάνουν μια γυνα ίκ α να χάσει το μυαλό της. Απ ό την α ρχή τής σχέσης τους η Ιπέ κ ε ίχε κάνει μεγάλη π ρ οσπάθεια π ρώτα για να μη μ άθει τίποτα ο Μ ουχτά ρ , τον οπο ί ο αγαπούσε π άρ α πολύ , και στενοχω ρ η θεί, κι έπειτα για ν ' απομακ ρ υνθεί απ ' αυτό τον έρωτα που φούντωνε όσο πε ρνούσε ο και ρός . Στις α ρχές, αυτό που την τρ α β ούσε στον Λατζι βέρτ ήταν η ανω­ τε ρότητά του σε σχέση με τον Μ ουχτάρ ' όταν ο Μ ουχτάρ άρ­ χι ζε να λέει τις ασυνα ρ τησ ίες του για διάφορ α πολιτικά θέ Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

581

ματα στα οπ ο ία ήταν εντελώς άσχετος , η Ιπέκ ντρεπόταν για λογαριασμό του. Ο Μ ουχτά ρ δ εν σταματούσε τους επαίνους για τον Λατζιβέρτ, όταν έλειπε του έστελνε μηνύματα να ' ρχε­ ται π ιο συχνά στο Καρς , πίεζε την Ιπέ κ να του φ έρεται πιο καλά και πιο εγκά ρ δ ια. Ο Μ ουχτά ρ δ εν ε ίχε καταλάβει τίπο­ τα ακό μη κι όταν η Ιπέκ πήγε να με ίνει με την Καντιφ έ- κι αν δεν του το είχανε σφυρίξει ο Ζ. Ντεμίρκολ κι η παρέα του, δεν θ α καταλάβαινε ποτέ τίποτα. Αντίθε τα , η πανέξυπνη Καντι­ φ έ τα είχε καταλάβει όλα από την π ρώτη μέρα που ή ρθε στο Κ αρς κι ε ίχε πλησιάσει τα κορ ίτσια με τη μαντίλα απλά και μ όνο για να ε ίναι π ιο κοντά στον Λατζιβέρτ. Η Ι π έ κ ήξερε από μικρή πό σο π ολύ τη ζήλευε η Καντιφέ, γι ' αυτό κι ε ίχε καταλάβει αμέσως το ενδ ιαφέ ρον της για τον Λατζιβέρτ. Εί­ χε κρυώσει μαζί του όταν διαπίστωσε ότι κι εκε ίνου του ά ρε­ σε το ενδιαφ έ ρον που του έ δειχνε η Καντιφ έ. Είχε μ άλιστα σκεφτε ί ότι αν ο Λατζιβέρτ ενδ ιαφερ όταν για την Καντιφέ, η ίδ ια θα ε ίχε την ευκαιρία ν' απομακρυνθεί απ ' αυτόν, κάτι που πέτυχε ό ταν ήρθε ο πατέ ρας της . Ο Κα ίσως να πίστευε την εκδ ΟΧ11 ότι η σχέση ανάμεσα στον Λατζιβέρτ και την Ι π έ κ ή ταν ένα λάθ ος που ανήκε στο παρελθόν, ό μως κ άποια στιγ­ μή η γυνα ίκα παρασύρ θηκε απ' τον ενθουσιασμό της και εί­ πε, «ο Λατζιβέρτ δ εν αγαπάει την Καντιφ έ, εμένα αγαπάει ». Ο Κα, μετά απ ' αυτά τα λόγια , που φυσικά δεν ε ίχε καθόλου την ετnθυμία ν' ακούσει , τη ρ ώ τησε τι γνώμη ε ίχε τώ ρα για τον «άθλι ο αυτό άνθ ρωπο » και η Ιπέ κ του απάντησε ότι δ εν 11 θελε να μιλήσει γι ' αυτό το θέμα, ότι όλ' αυτά ε ίχαν περάσει , ότι ήθελε να πάε ι μαζί του στη Γ ερμανία. Τότε ο Κα θυμήθη­ κε πως η Ιπέ κ ε ίχε μιλήσει τελευταία στο τη λέ φωνο με τον Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

582

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Λατζιβέ ρτ , αλλά εκε ίνη του απάντησε ότι αυτό το τηλεφ ώ ­ νημα δ εν έγινε ποτέ κι ότι ο Λατζι βέ ρτ ή ταν τόσο έ μπειρος, που ήξερε ότι αν έπαιρνε τη λέ φωνο, θ α τον εντοπίζανε αμέ­ σως . «Δεν θα γίνουμε ποτέ ε υτυχισμένοι !» ε ίπε ο Κα, και τότε η Ιπέ κ τον αγκάλιασε και του είπε , «Όχι, θα πάμε στη Φ ρανκ­ φο ύ ρτη κι εκε ί θα γίνουμε ευτυχισμένοι !». Σύ μφωνα με την Ι πέ κ, εκε ίνη τη στιγμή ο Κα π ίστε ψ ε τα λόγια της, έ πειτα ό μως ά ρχισε να κλαίει . Και τότε η Ιπέ κ τον αγκάλιασε ακό μη πιο σφιχτά και κλά­ ψανε μαζί . Αργότερα ο Κα θ α έγραφε ότι ή ταν ωραίο να κλαί­ ει αγκαλιασμένος με κάποιον, ότι μπορε ί και η Ι πέ κ να ανα­ κάλυπτε για πρώτη φορ ά στη ζωή της πόσο οδυνηρό αλλά και π ό σο ευχά ριστο ε ίναι να τριγυρ ίζεις μαζί με κ άποιον άλλο στην περιοχή της αναποφασιστικότητας, ανάμεσα στην ήτ­ τα και σ ε μια καινού ργια ζωή . Ή ταν ακό μη πιο ερωτευμένος μαζί της, επει δή μπορο ύ σαν να κλα ίνε ο ένας στην αγκαλι ά του άλλου. Την κρατού σ ε μ ' όλη του τη δύναμη στην αγκαλι ά του κι έ κλαιγε , ενώ κάπου σε μια ά κρη του μυαλο ύ του προ­ σπαθ ο ύσε να β ρει ποια έπρεπε να ε ίναι η επό μενη κίνησή του, κι από ένστικτο προσπαθ ο ύ σε ν' ακο ύε ι τους θορ ύβ ους από το ξενοδοχε ίο και το δ ρό μο . Ή ταν έξι περ ίπου η ώρα: το αυ­ ριανό φ ύλλο της εφημερίδας «Σ ερχάτ Σ εχί ρ » ε ίχε τυπωθ ε ί , τα εκχιονιστικά μηχανήματα δούλευαν πυρετωδώς για να κα­ θαρίσουν το δ ρ ό μο που οδηγο ύ σε στο Σ αρ ίκαμις, και η Κα­ ντιφέ , που η Φ ουνντά Εσέ ρ την είχε ανε βάσει με γλύ κες στο στρατιωτικό φορτηγό , ε ίχε φτάσει στο Θέ ατρο Μ ι λέτ , όπου οι δυο γυναί κες εί χαν αρχίσει τις πρ όβες με τον Σ ουνάι . Μ ετά από ε ίκοσι λεπτά ο Κα επιτέλους κατάφερε να πει Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

583

στην Ιπέκ ότι είχε ένα μήνυμα από τον Λατζιβέ ρτ γι α την Κα­ ντιφέ. Είχαν κλάψει αγκαλιασμένοι αρκετή ώ ρα , αφού οι φό­ βοι, η αναπ οφ ασι στ ι κ ότητα κ ι η ζήλια είχαν διακόψει μ ι α απόπει ρα το υ Κα να κάνο υν έ ρωτα. Όλο αυτό το διάστημα ο Κα τη ρωτούσε μ ' επι μ ονή πότε ήταν η τελευταία φο ρ ά πο υ είχε δει τ ον Λατζιβέ ρτ , της επαναλάμβανε με μανία ότ ι μ ι ­ λούσε μαζί τ ο υ κρυ φά κάθε μ έ ρα, ό τι τον έβλεπε, ότι έ κανε κ άθε μ έ ρα έρωτα μαζί τ ο υ. Α ργότερα ο Κα θα θ υμό ταν ό τι στην αρχή η Ι πέ κ απαντούσε ο ργι σμένη στι ς ερωτήσε ι ς και το υς ισχυρ ι σμούς το υ, αλλά μετά από λίγο ά ρχισε να το υ φέ ­ ρεται με στο ργή , επηρεασμένη από το α ισθηματι κ ό κ ι ό χι το λογι κ ό περι εχόμενο των λόγων το υ , κι ότι ο ίδιος απολάμβα­ νε αυτή τη στο ργή αλλά το υ ά ρεσε και να τη βασανίζε ι με τι ς ερωτήσε ις και το υς ισχυρι σμού ς το υ. Ο Κα , πο υ είχε περάσε ι τα τέσσερα τελευταία χρ όνια της ζωής το υ μετανιωμένος και καταλογίζοντας ευ θύνες στον εαυτό το υ γι α όσα έγιναν, είχε παραδεχτεί ότι σ ' όλη το υ τη ζωή χρησι μ οπ οιού σε τις λεκτι­ κ έ ς αυτέ ς επιθέ σει ς για να μετρήσει το μ έγεθο ς της αγάπης των άλλων γι' αυτόν . Επέμενε να της λέει ότι εκείνη αγαπού ­ σε περ ι σσότερο τον Λατζιβέ ρτ απ ' τον ίδιο κι ότι στην πραγ­ ματι κ ότητα τον Λατζιβέ ρτ ήθελε, όχι τόσ ο για ν' ακούσε ι τ ις απαντήσει ς της αλλά επειδή ήταν περίεργο ς να δει πόσ ο θ' άντεχε η υπο μ ονή της. «Με τιμωρείς με τ ι ς ερωτήσε ι ς σ ο υ επειδή είχα κ άπο τε σχέση μαζί του ! » είπε η l πέκ. «Με χρειάζεσα ι γι α να τον ξεχάσε ι ς ! » είπε ο Κα , κ ι είδε έντρ ο μ ος στο πρόσωπό της ότι αυτό ήταν αλήθε ια, αλλά δεν έ κλαψε. Ί σως επειδή είχε κλάψει πολύ, ένιωθε πως είχε μαDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

584

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ζέψε ι πολλή δύναμη μέσα του. «Ο Λατζι βέ ρτ απ ό τη ν κρυ­ ψώνα του μου έδωσ' ένα μήνυμα γι α τη ν Καντιφ έ», είπε . «Ζη ­ τάε ι από τη ν Καντι φέ να μ η ν κρατήσει τη ν υπό σχεσή τη ς, να μη βγε ι στη σκη νή, να μ η βγάλε ι τη μαντίλα. Επι μένε ι » . «Να μη ν τη ς το πο ύ με », ε ίπε η l πέκ. «Γιατί;» «Επε ιδή έτσι ο Σουνάι θα ε ίναι πρ όθ υμος να μας β οηθήσει μ έχρ ι το τ έλος. Άλλω στε αυτό θα ε ίνα ι και το καλύτερο για τη ν Καντι φ έ . Επε ι δή θέλω ν' απομακρ ύνω τη ν αδερφή μου από τον Λατζι βέ ρτ» . «Όχι », ε ίπε ο Κα. «Να τσ υς χωρ ίσεις θέλε ι ς » . Καταλάβαι­ νε ό τι ό σ σ ζήλευε , τό σο έ χανε τ η ν εκτ ίμ η σή τη ς, αλλά δεν μπορο ύ σε να συγκρατηθε ί . «Έχω πάψε ι από και ρ ό να νταραβερ ίζομα ι με τον Λατζι ­ βέ ρτ ». Ο Κα σκέφτη κε πως η μ άγκι κ η γλώσσα τη ς δεν έλεγε τη ν αλήθεια . Συγκρατήθη κε ό μως κι αποφάσισε να μη ν τη ς το πει . Αλλά μετά απ ό λίγη ώ ρα έπ ι ασε τον εαυτό να κο ι τάζε ι έξω απ' τσ παράθυρο και να τη ς το λέε ι. Το γεγονός ότι όχι μ όνο δεν μπορο ύ σε να ελέγχε ι τη ζήλι α και την οργή του αλλά έ κα­ νε και πράγματα παρ ά τη θέλη σή του, τον στενοχώρ η σε ακό­ μη πω πολύ . Θ α μπορο ύ σε να βάλει τα κλάματα, αλλά ο νους του ήταν στη ν απάντη ση που θα του έδ ινε η Ι πέ κ. «Να ι , κ άποτε ή μουν πο λύ ερωτευμένη μαζί του», ε ίπε η l πέκ. «Τώρα ε ίμαι καλά, μου πέρασε. Θέλω να έ ρθω μαζί σου στη Φ ρανκφο ύ ρΤη» . «Πόσο πολύ ήσουν ερωτευμένη μαζί του;» « Π ολύ» , ε ίπε η lπ έ κ και σώπασε . Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

585

«Π ες μου πό σο πολύ» . Ο Κα, αν και είχε χάσε ι την ψυ­ χραιμ ία του, κατάλαβε πως η Ιπέ κ δεν μπορούσε ν' αποφα­ σίσει αν έπρεπε να του πει την αλήθε ια ή να τον παρηγορήσει , να μο ι ραστεί μαζί του τον πόνο του έ ρωτα ή να τον στενοχω­ ρήσε ι όσο του άξι ζε. «'Οσο δεν ή μουν ποτέ με κανέναν άλλο», είπε σε λίγο η Ιπ έ κ, αποφεύγοντας το βλέ μμα του . «Ί σως επε ι δή ο μ όνος άντρας που γνώ ριζες ήταν ο Μ ου­ χτάρ», είπε ο Κα . Μετάνιωνε γι ' αυτό ακό μα και τη στιγμή που το έλεγε. Ό χι μ ό νο επειδή θα την έθ ιγε, αλλά κι επε ι δ11 καταλάβαινε πως θα ' πρεπε να περ ι μ ένε ι σκληρή απάντηση . «Ί σως επε ι δή είμαι Τουρκάλα, στη ζωή μου δεν είχα την ευκαι ρία να γνωρίσω πολλούς άντρες . Κα ι σίγουρα εσ ύ στην Ευρώπη γνώ ρισες πολλέ ς ελεύθερες γυναίκες. Δεν σε ρωτάω γι ' α υτές . Νό μιζα όμως ότι θα σου είχαν μάθε ι πως ο ι προη­ γούμενο ι εραστές της ερωμένης σου δ ι αγρ άφονται » . «Είμαι Το ύ ρκος » , είπε ο Κα. «Κι αυτό πολλές φορ ές είναι το πρ όσχημα ή κα ι η αιτία για κάτι κακό». «Γι ' αυτό θ α γυρίσω στη Φ ρανκφο ύ ρΤη» , είπε ο Κα χωρίς να το πι στεύε ι . «Θ α έ ρ θω κ ι εγώ μαζί σου και θ α είμαστ ' ευτυχι σμένο ι εκεί». «Θέλει ς να έ ρθε ις στη Φ ρανκφο ύ ρτη για να τον ξεχάσεις». «Αν έ ρθω μαζί σου στη Φ ρανκφο ύρτη, είμαι σίγουρη ότι σε λίγο και ρ ό θα σ ' ερωτευτώ. Δεν είμαι σαν εσένα ' δεν μπορ ώ να ερωτευτώ μέσα σε δυο μέρες. Αν είσα ι υπομονετι κ ό ς μαζί Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

586

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

μου, αν δεν με στενοχωρείς με τις το ύ ρκι κες ζήλι ες σου, θ α σ ' αγαπάω πολύ». «Όμως τώ ρα δεν μ ' αγαπάς», είπε ο Κα. «Είσαι ακό μη ερω­ τευμένη με τον Λατζιβέ ρτ. Έ χε ι κ άτι εξαι ρετικό;» «Μ' αρέσει που θέλε ι ς να μάθε ι ς, αλλά φο βάμαι την αντί­ δ ρασή σου στην απάντησή μου». «Ν α μη φοβάσαι » , είπε ο Κα χωρ ίς να το πι στεύει κ ι αυτό. ' « Σ' αγαπω' πολυ». «Κι εγώ μ όνο μ ' έναν άντ ρα που θα εξακολουθε ί να μ ' αγα­ πάε ι αφο ύ ακούσε ι ό σα έ χω να του πω μπορ ώ να ζήσω». Η Ι πέκ σώπασε γι α λίγο κ ι έπε ιτα τ ράβηξε τ ο βλέ μ μα της από τον Κα και κο ίταξε έξω το χι ονι σμένο δ ρ ό μο . «Είνα ι πολύ στοργι κ ό ς, ευγενι κό ς, ανο ι χτοχέ ρης», ε ίπε με ζεστή φωνή . «Δεν θέλει να κ άνει κακό σε κανέναν. Μια φορ ά έ κλαιγε όλη νύχτα όταν έμειναν ορφανά δυο κουταβάκι α . Πίστεψέ με, δεν μοιάζει με κανέναν» . «Μα δεν ε ίναι δολοφόνος;» ρ ώτησε απελπ ι σμένο ς ο Κα. «Ακ ό μη και κάπο ι ος που τον ξέ ρε ι μόνο κατά το ένα δέ κα­ το απ' ό σο τον ξέρω εγώ, θα καταλάβαινε πόσο παράλογη εί­ ναι αυτή η σκέψη και θα έβαζε τα γέλι α. Είναι τελείως ά κα­ κος. Είναι ένα παιδί. Και σαν παιδί, του αρέ σουν τα παιχνίδια, τ ου αρ έσει να κάνει όνειρα, να κάνε ι τ ο μ ί μο, να δ ιηγε ίτα ι ι στορ ίες από το Σαχ-ναμέ του Φι ρντουσί και το ΜεσνεβΙ του Ρουμί , ε ίναι πολύ ενδι αφ έ ρων τύπος, αποκαλύπτε ι τον ένα μετά τον άλλο τους ανθρ ώπους που έχε ι μέσα του. Έ χε ι θέ ­ ληση, ε ίναι έξυπνος, αποφασι στι κό ς, ε ίναι πολύ δυνατό ς και πολύ διασκεδαστι κ ό ς . . . Αχ, με συγχωρείς, αγάπη μου, μην κλαι ς, σταμάτα να κλαι ς » . Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ ΙΟΝΙ

587

Ο Κα σταμάτησε να κλαίει και της είπε ότι δεν πίστευε πια πως θα πηγαίνανε μαζί στη Φρανκφούρτη. Στο δωμάτιο η σιω­ πή ή ταν βαθιά και παράξενη , τη δ ι έκοπταν κάπου κ άπου οι λυγμοί του Κα. Ο Κα ξάπλωσε στο κ ρεβάτι, γύρισε την πλάτη του στο παράθυρ ο και κουλου ρ ιάστηκε σαν παιδί . Μ ετά από λίγο ξάπλωσε δίπλα του και η l πέ κ , τον αγκάλιασε από πίσω. Ο Κα στην α ρχή ήθελε να της πει « Άσε με ». Έπειτα ό μως ε ίπε «Σ φίξε με πιο πολύ!». Του άρ εσε να νιώθει το μαξιλάρ ι του υγρό απ' τα δάκ ρ υά του. Ή ταν ό μο ρ φα έτσι ό πως τον ε ίχε αγκαλιάσει η l πέκ. Αποκοιμήθηκε. Όταν ξύπνησαν, η ώρα είχε πάει επτά. Για μια στιγμή σκέ­ φτηκαν κι οι δυο ότι θα μπο ρούσαν να γίνουν ευτυχισμένοι μαζί. Δεν μπο ρ ούσαν να κοιταχτούν κατάματα, αλλά έψαχναν κι οι δυο να βρ ουν τρόπο να συνεννοη θ ο ύν. «Έλα , αγάπη μου , έλα , ξέ χασέ το », ε ίπε η l πέ κ. Γ ια μια στιγμή ο Κα δεν μπο ρ ούσε να καταλάβει αν η l πέ κ ήθελε να πει ότι δεν υπήρχε ελπίδα γι ' αυτο ύ ς τους δυο ή ότι θα μπο ρ ούσαν να ξεχάσουν το πα ρ ελθόν. Νό μισε πως η l πέ κ ή ταν έτοιμη να φ ύγει. Ήξερε πολύ καλά πως αν γύριζε στη Φρανκφο ύρτη χω ρίς την Ιπέκ , δεν θ α μπο ρούσε να ξαναζήσει ο ύτε την καθη με ρ ινή, δ υστυχισμένη ζωή του. «Μ η φ ύγεις, κάθ ισε λίγο ακόμψ, ε ίπε ο Κα με αγωνία. Πέρ ασε λίγη ώρα χω ρίς να πούνε τίποτα , μεταξύ τους σιω­ πή , πα ράξενη , ανησυχητική. Αγκαλιάστηκαν. «Θεέ μου , Θεέ μου , τι θα γίνει;» είπε ο Κα. «'Ο λα θα πάνε καλά», ε ίπε η l πέκ. «Πίστεψέ με , έ χε μου εμπιστοσύνη». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

588

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Ο Κα α ι σθανόταν πως απ' αυτό τον εφιάλτη θα μπορούσε να γλιτώ σε ι μόνο αν άκουγε σαν παι δί ό,τι του έλεγε η lπέ κ . «Έλα να σου δε ίξω τα πράγματα που θα πάρω στη Φ ρανκ­ φο ύ ρ τψ> , ε ίπε η l πέ κ. Ο Κα ένι ωσε καλύτερα βγαίνοντας απ' το δωμάτιο. Π ριν μπε ι στο διαμέ ρ ισμα του Τουργκο ύτ μπέη, άφησε το χέ ρ ι τής l πέ κ που τ ο κρατ ούσε όσο κατεβαίνανε τις σκάλες. Ένι ωσε ό μως περηφ άνια όταν καθώ ς π ερνούσαν απ ' τ ο χώ ρο υπο δ ο­ χής του ξενο δοχε ίου, κατάλαβε ότι ο κό σμος το ύ ς έβλεπε σαν «ζευγάρ ι» . Π ήγαν κατευθε ίαν στο δωμάτιο της Ι πέ κ κ ι εκε ίνη έβγαλε από τ ο συρτά ρι της τ ο γαλάζιο στενό πουλόβερ που δεν μπορού σε να φορέσε ι στο Καρς, τίναξε τη ναφθαλίνη, πή­ γε στον καθ ρ έ φτη και τ ο έβαλε μπ ροστά στο σώμα της . ' τ ο » , ε ιπε ο Κα . « Φ ορεσε Η lπέ κ έβγαλε το χαχόλι κο μ άλλινο πουλόβερ που φορο ύ ­ σε κ ι όταν έβαλε πάνω από τ ο πουκά μι σ ό της το στενό γαλά­ ζιο πουλόβερ, ο Κα έ με ινε γι ' άλλη μ ια φορ ά μαγεμ ένος απ ' την ομορφ ιά της . «Θα μ ' αγαπάς μέ χρι το τέλος της ζωή ς σου;» ρ ώτησε ο Κα . « Ν α ι» . «Και τώ ρα φ ό ρεσε το μαύρο βελο ύδινο βραδινό σου φό ρε­ μα. Ξέ ρε ι ς πο ι ο, εκείνο που ο Μ ουχτάρ δεν σ' άφηνε να φο­ ρέσε ι ς έξω απ ' το σπίτι» . Η Ι πέ κ άνο ιξε την ντουλάπα της, έβγαλε τ ο μαύρο βελού ­ δινο φό ρεμα από την κρεμάστρα, τίναξε τη ναφθαλίνη, το φό­ ρεσε. «Μ' αρέσε ι πο λύ να με κοιτάζε ις έτσι», του ε ίπ ε όταν τ ο βλέ μμα της συναντή θηκε στον καθ ρ έφτη με τ ο δι κό του. Ι

Ι

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

589

Ο Κα κοίταξε με αγωνία και ζήλια, που όμως τον γέμισαν ενθουσιασμό, την όμορφη, μακριά πλάτη της, το τρυφερό εκείνο σημείο στον αυχένα της απ' όπου ξεκινούσαν τα μαλ­ λιά, λίγο πιο κάτω τη γραμμή της ραχοκοκαλιάς της και τα λακκάκια στους ώμους της όταν για να πάρει πόζα ένωσε τα χέρια πάνω απ' το κεφάλι. Αισθανόταν πολύ ευτυχισμένος και πολύ δυστυχισμένος μαζί. «Μπα, πού το βρήκες αυτό το φόρεμα!» είπε ο Τουργκούτ μπέη μπαίνοντας στο δωμάτιο. «Ετοιμάζεσαι για κάνα χορό;» Τα μάτια του όμως δεν ήταν χαρούμενα. Πατρική ζήλια, ήταν η εξήγηση που έδωσε ο Κα, και του άρεσε αυτό. «Οι ανακοινώσεις στην τηλεόραση έγιναν ακόμη πιο επι­ θετικές», είπε ο Τουργκούτ μπέη, «νομίζω ότι θα είναι λάθος να βγει η Καντιφέ στη σκηνή». «Μπαμπά, εξηγήστε μου, σας παρακαλώ, γιατί δεν θέλετε να βγάλει η Καντιφέ τη μαντίλα της;» Πήγαν όλοι μαζί στο σαλόνι, κάθισαν μπροστά στην τηλε­ όραση. Μετά από λίγη ώρα, ο παρουσιαστής στην οθόνη εί­ πε ότι το βράδυ, στη ζωντανή εκπομπή, θα δινόταν τέλος στην τραγωδία που παρέλυε την κοινωνική και πνευματική ζωή της χώρας, ενημέρωσε τους κατοίκους τους Καρς ότι μια δραματική χειρονομία απόψε θα τους γλίτωνε από τις θρη­ σκευτικές προκαταλήψεις που τους απομάκρυναν από τον εκσυγχρονισμό, από την ισότητα των δύο φύλων. Στη σκηνή θα ζωντάνευε γι' άλλη μια φορά μία από τις μαγικές και μο­ ναδικές ιστορικές στιγμές όπου θέατρο και ζ ωή γίνονται ένα. Οι κάτοικοι του Καρς δεν είχαν κανένα λόγο ανησυχίας αυτή τη φορά, καθώς η Διεύθυνση Ασφαλείας και η διοίκηση του Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

590

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΎ'Κ

στρατού είχαν λάβει όλα τα μέτρα ώστε στη διάρκεια της πα­ ράστασης να μην προκληθούν γεγονότα. Στην οθόνη εμφα­ νίστηκε ο υποδιευθυντής της Ασφάλειας Κασίμ μπέη, σε μια δημοσιογραφική έρευνα που ήταν φανερό πως είχε γίνει πα­ λιά. Τα μαλλιά του αυτή τη φορά ήταν χτενισμένα -τη βραδιά της επανάστασης είχε εμφανιστεί αχτένιστος-, το πουκάμι­ σό του σιδερωμένο, η γραβάτα του στη θέση της. Είπε ότι οι κάτοικοι του Καρς θα μπορούσαν να πάνε άφοβα στην απο­ ψινή εξαιρετική καλλιτεχνική εκδήλωση. Είπε ότι πάρα πολ­ λοί μαθητές της Ιερατικής Σχολής βρίσκονταν ήδη στην Ασφάλεια για να πάρουν μέρος στην αποψινή βραδιά, έχο­ ντας υποσχεθεί στις δυνάμεις ασφαλείας ότι, όπως συμβαί­ νει στις πολιτισμένες χώρες και στην Ευρώπη, θα χειροκρο­ τούσαν μ' ενθουσιασμό αλλά και με πειθαρχία όταν έπρεπε, ότι «αυτή τη φορά» δεν θα επιτρεπόταν καμιά υπερβολή, χυ­ δαιότητα και φασαρία, ότι οι κάτοικοι του Καρς, που εκπρο­ σωπούσε ένα χιλιετή πολιτισμό, οπωσδήποτε ήξεραν πώς να παρακολουθήσουν μια θεατρική παράσταση. Αφού τα είπε όλ' αυτά ο Κασίμ μπέη, εξαφανίστηκε απ' την οθόνη. Αμέσως μετά εμφανίστηκε πάλι ο ίδιος παρουσιαστής και μίλησε για την τραγωδία που θ' ανέβαζε η θεατρική ομάδα το βράδυ, είπε πόσα χρόνια προετοιμαζόταν ο πρωταγωνιστής Σουν άι lαιμ γι' αυτό το ρόλο. Στην οθόνη, μαζί με διάφορα αναμνηστικά από θεατρικές παραστάσεις (παλιά εισιτήρια, προγράμματα, αποκόμματα εφημερίδων για θλιβερές παρα­ στάσεις στα κ αφενεία στα βάθη της Ανατολίας κι από την εποχή που ο Σουνάι σκεφτόταν να υποδυθεί τον Ατατούρκ) φαίνονταν μερικέ ς τσαλακωμένες αφίσες από παραστάσεις Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

591

με τον Σουνάι Ζαιμ Ναπολέοντα, Ροβεσπιέρο, Λένιν, Ιακω­ βίνο, και κάποιες ασπρόμαυρες φωτογραφίες του (πόσο αδύ­ νατη ήταν κάποτε η Φουνντά Εσέρ!). Το τρέιλερ αυτό ήταν λίγο βαρετό κι έμοιαζε με ντοκιμαντέρ τέχνης της κρατικής τηλεόρασης, αν και σε μια ολοφάνερα πρόσφατη φωτογρα­ φία του που εμφανιζόταν κάθε τόσο στην οθόνη, ο Σουνάι θύ­ μιζε κουρασμένους αλλά φιλόδοξους αρχηγούς κρατών τού σιδηρού παραπετάσματος και δικτάτορες χωρών της Αφρι­ κής και της Μέσης Ανατολής. Οι κάτοικοι του Καρς είχαν αρχίσει να πιστεύουν ότι ο Σουνάι, που το διαφημιστικό του τρέιλερ το 'βλεπαν από το πρωί ώς το βράδυ στην τηλεόραση, είχε πραγματικά φέρει στην πόλη τους την ηρεμία, πίστευαν πως ήταν δικός τους άνθρωπος, και μ' ένα μαγικό τρόπο έβλε­ παν το μέλλον τους με μεγαλύτερη σιγουριά. Στην οθόνη εμ­ φανιζόταν κάθε τόσο και η σημαία του κράτους που ίδρυσαν πριν από ογδόντα χρόνια οι Τούρκοι στο Καρς, όταν απο­ σύρθηκαν τα οθωμανικά και τα ρωσικά στρατεύματα απ' την πόλη, τότε που Αρμένιοι και Τούρκοι σφάζονταν μεταξύ τους. Κανείς δεν ήξερε πού και πώς είχε βρεθεί η σημαία. Η εμφά­ νιση της σκοροφαγωμένης και λεκιασμένης αυτής σημαίας ανησυχούσε περισσότερο απ' οτιδήποτε άλλο τον Τουργκούτ μπέη. «ο άνθρωπος είναι τρελός. Θα μας δημιουργήσει μεγά­ λους μπελάδες, μην τυχόν και βγει η Καντιφέ στην τηλεόρα­ ση!» «Εντάξει, να μη βγει. Αλλά την ξέρετε καλά την Καντιφέ. Αν όμως μάθει ότι είναι δική σας ιδέα αυτή, τότε οπωσδήπο­ τε θα επιμείνει να βγάλει τη μαντίλα της». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

592

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Και τι μπορεί να γίνει;» «Να τρέξει αμέσως Ο Κα στο θέατρο και να την πείσει να μη βγει στη σκηνή!» είπε η Ιπέκ γυρνώντας στον Κα με ση­ κωμένα τα φρύδια. Ο Κα εδώ και ώρα δεν έβλεπε τηλεόραση, κοίταζε την Ιπέκ. Αναστατώθηκε, δεν καταλάβαινε γιατί εκείνη άλλαξε γνώμη. «Αν θέλει να βγάλει τη μαντίλα, ας τη βγάλει αφού κατα­ λαγιάσουν τα πράγματα», είπε Ο Τουργκούτ μπέη στον Κα. «ο Σουνάι το βράδυ, στο θέατρο, όλο και κάτι προβοκατόρι­ κο θα σκεφτεί να κάνει. Το μετάνιωσα που επέτρεψα στη Φουνντά και μ' έπεισε ν' αφήσω την Καντιφέ στα χέρια αυτών των τρελών». «Μην ανησυχείτε, μπαμπά. Θα πάει ο Κα στο θέατρο να την πείσει να μη βγει το βράδυ στη σκηνή». «Με την Καντιφέ μόνο εσείς πια μπορείτε να επικοινωνή­ σετε, γιατί μόνο εσάς εμπιστεύεται. Τι έπαθε η μύτη σας, χρυ­ σέ μου;» «Γλίστρησα κι έπεσα στον πάγο», απάντησε ένοχα Ο Κα. «Μα χτυπήσατε και στο μέτωπο, όλο μώλωπες είστε». «Όλη μέρα περπατούσε στους δρόμους», είπε η Ιπέκ. «Πάρτε την Καντιφέ παράμερα και μιλήστε της χωρί ς να σας πάρει μυρωδιά ο Σουνάι», είπε ο Τουργκούτ μπέη. «Μην της πείτε ότι εγώ το σκέφτηκα έτσι, κι εκείνης μην της ξεφύ­ γει πως της το είπατε εσείς. Ας μην τσακωθεί με τον Σουνάι, ας βρει μια αφορμιι. Καλύτερα να πει, "Δεν αισθάνομαι κα­ λά, θα βγάλω τη μαντίλα αύριο, στο σπίτι μου", ας το υπο­ σχεθεί. Να της πείτε πως την αγαπάμε πολύ. Το μωρό μου!» Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

593

Ο Τουργκούτ μπέη βούρκωσε. «Μπαμπά, μπορώ να μιλήσω ιδιαιτέρως με τον Κα;» είπε η Ιπέκ και τράβηξε τον Κα στο τραπέζι της τραπεζαρίας. Η Ζα­ χιντέ είχε στρώσει το τραπεζομάντιλο για το βραδινό φαγη­ τό. Κάθισαν σε μια άκρη του τραπεζιού. «Ν α πεις στην Καντιφέ ότι ο Λατζιβέρτ βρίσκεται σε δύ­ σκολη θέση, γι' αυτό της ζητάει αυτή τη χάρη» . « Πρώτα να μου πεις γιατί άλλαξες γνώμη», είπε ο Κα. «Αγάπη μου, δεν υπάρχει λόγος ν' ανησυχείς, πίστεψέ με. Απλά νομίζω ότι ο πατέ ρας μου έχει δί κιο. Αυτό είναι όλο. Πρέπει να κρατήσουμε την Καντιφέ μακριά απ' όσα θα γί­ νουν το βράδυ. Αυτό νομίζω είναι το πιο σημαντικό απ' όλα». «Δεν λες αλήθεια», είπε ο Κα. «Κάτι έγινε κι άλλαξες γνώ­ μη» . «Δεν υπάρχει λόγος να φοβάσαι. Αν η Καντιφέ ξεσκεπά­ σει το κεφάλι της, μπορεί να το κάνει αργότερα στο σπίτι». «Αν η Καντιφέ δεν ξεσκεπάσει απόψε το κεφάλι της», είπε ο Κα με προσοχή, «δεν θα το κάνει ποτέ στο σπίτι, μπροστά στον πατέρα της. Το ξέρεις κι εσύ πολύ καλά». «Είναι πιο σημαντικό να γυρίσει η αδερφή μου ζωντανή στο σπίτι». «Για ένα μόνο πράγμα φοβάμαι. Ότι μου κρύβεις κάτι». «Αγάπη μου, όχι, σου λέω. Σ' αγαπώ. Αν με θέλεις, θα έρ­ θω μαζί σου στη Φρανκφούρτη. Όταν πάμε εκεί και με τον καιρό δεις πόσο δεμένη, πόσο ερωτευμένη είμαι μαζί σου, θα τα ξεχάσεις όλα και θα μ' αγαπάς ανεπιφύλακτα». Έβαλε το χέρι της πάνω στο υγρό και ζεστό του χέρι. Ο Κα κοίταζε, χωρίς να πιστεύει στα μάτια του, την ομορφι ά Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

594

ΟΡΧΑΝ I1ΑΜΟΥΚ

της που αντικατοπτριζόταν στον καθρέφτη του μπουφέ, πό­ σο ελκυστική ήταν η πλάτη της κάτω από το βελούδινQ φό­ ρεμα με τα τιραντάκια, τα μάτια της που ήταν τόσο κοντά στα δικά του. «Σαν να είμαι σίγουρος ότι θα γίνει κάτι κακό», είπε μετά. «Γιατί;» «Επειδή είμαι πολύ ευτυχισμένος. Ενώ δεν το περίμενα κα­ θόλου, εδώ στο Καρς έγραψα δεκαοχτώ ποιήματα. Άλλο ένα και θα γίνει συλλογή. Επιπλέον, πιστεύω ότι θέλεις να έρθεις μαζί μου στη Γερμανία κι αισθάνομαι πως κάτι εξαιρετικό με περιμένει ακόμη. Δεν είμαι συνηθισμένος σε τόση ευτυχία, γι' αυτό νομίζω ότι θα συμβεί οπωσδήποτε κάτι κακό». «Τι είδους κακό;» «Φοβάμαι ότι μόλις φύγω από δω για να πάω να πείσω την Καντιφέ, θα συναντηθείς με τον Λατζιβέρτ». «Χαζομάρες, ούτε ξέρω πού είναι». «Το ξύλο το έφαγα γιατί δεν είπα πού κρύβεται». «Κι ούτε να το πεις σε κανέναν», είπε η Ιπέκ σμίγοντας τα φρύδια της. «Και να είσαι σίγουρος ότι σύντομα θα καταλά­ βεις πόσο χαζός είσαι που φοβάσαι». «Ε, τι γίνεται, δεν θα πάτε στην Καντιφέ;» ρώτησε δυνατά ο Τουργκούτ μπέη. «Η παράσταση αρχίζει σε μία ώρα κι ένα τέταρτο. Στην τηλεόραση μόλις είπανε ότι σε λίγο θ' ανοί­ ξουν οι δρόμοι». «Δεν θέλω να πάω στο θέατρο, δεν θέλω να φύγω από δω», ψιθύρισε ο Κα. «Δεν μπορούμε να φύγουμε και ν' αφήσουμε πίσω μας μια δυστυχισμένη Καντιφέ. Πίστεψέ με, δεν θα μπορέσουμε να Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

595

γίνουμ' ευτυχισμένοι. Τουλάχιστον πήγαινε και κάνε μια προ­ σπάθεια να την πείσεις. Έτσι θα είμαστε πιο ήσυχοι». «Πριν από μιάμιση ώρα, όταν ο Φαζίλ μου έφερε το μήνυ­ μα του Λατζιβέρτ, μου έλεγες να μη βγω έξω». «Πες μου γρήγορα - πώς θέλεις να σου αποδείξω πως όταν φύγεις από δω να πας στο θέατρο, δεν θα το σκάσω;» Ο Κα χαμογέλασε. «Θ' ανέβεις στο δωμάτιό μου, θα σε κλειδώσω μέσα και για μισή ώρα θα έχω το κλειδί μαζί μου». «Εντάξει», είπε χαρούμενη η lπέκ. Σηκώθηκε. «Μπαμπά», είπε, «για μισή ώρα θα είμ' επάνω στο δωμάτιό μου. Όσο για τον Κα, μην το έχετε έγνοια, φεύγει σε λίγο να πάει να βρει την Καντιφέ. . . Μη σηκώνεστε, εμείς πάμε επάνω για δυο λε­ πτά, έχουμε μια δουλειά που πρέπει να κ άνουμε αμέσως». «ο Θεός να σας έχει καλά», είπε ο Τουργκούτ μπέη, φα­ νερά ανήσυχος. Η Ιπέκ έπιασε τον Κα από το χέρι. Δεν του το άφησε ακό­ μη κι όταν ανέβαιναν τις σκάλες, έχοντας πρώτα περάσει από το λόμπι. «Μας είδε ο Τζαβίτ. Τι να σκέφτηκε άραγε;» «Μη δίνεις σημασία», είπε χαρούμενη η lπέκ. Όταν ανέ­ βηκαν επάνω, με το κλειδί που πήρε από τον Κα άνοιξε την πόρτα του δωματίου του. Μύριζε ακόμη έρωτα. «Θα σε περι­ μένω εδώ. Να προσέχεις. Μην τσακωθείς με τον Σουνάι». «Ποιος να της πω ότι δεν θέλει να βγει στη σκηνή; Ο πατέρας της κι εμείς, ή ο Λατζιβέρτ;» «ο Λατζιβέρτ». «Γιατί;» ρώτησε ο Κα. «Επειδή τον αγαπάει πολύ. Μην ξεχνάς ότι πηγαίνεις εκεί Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

596

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

για να σώσεις την αδερφή μου από τον κίνδυνο. Ξέχνα τις ζή­ λιες». «Αν μπορώ να τις ξεχάσω». «Στη Γερμανία θα είμαστε πολύ ευτυχισμένοι». Τύλιξε τα χέρια της γύρω απ' το λαιμό του. «Πες μου, σε ποιον κινημα­ τογράφο θα πηγαίνουμε;» «Στο Μουσείο Κινηματογράφου κάθε Σάββατο, αργά το βράδυ, παίζουν αμερικάνικες ταινίες τέχνης, με υπότιτλους. Εκεί θα πηγαίνουμε. Πριν από το σινεμά θα τρώμε γύρο και γλυκές πίκλες στα εστιατόρια κοντά στο στ αθμό. Μετά το σινεμά, στο σπίτι, θα διασκεδάζουμε κάνοντας ζάπινγκ στην τηλεόραση. Μετά θα κάνουμε έρωτα. Κι επειδή ο μισθός μου του πολιτικού πρόσφυγα και τα λεφτά που θα βγάζω απαγ­ γέλλοντας τα τελευταία μου ποιήματα θα είναι αρκετά και για τους δύο, το μόνο που θα κάνουμε θα είναι ν' αγαπιόμα­ στε». Η lπέκ τον ρώτησε ποιος θα είναι ο τίτλος της συλλογής ποιημάτων του. Ο Κα της είπε. «Ωραία», είπε η lπέκ. «Άντε, αγάπη μου, πήγαινε τώρα, διαφορετικά θα βγει ο μπαμπάς μου στους δρόμους». Ο Κα φόρεσε το παλτό του κι αγκάλιασε την lπέκ. «Δεν φοβάμαι πια», της είπε ψέματα. «Να ξέρεις όμως πως αν ξεσπάσουν τίποτα ταραχές στην πόλη, θα σε περιμένω στο πρώτο τρένο που θα φεύγει από το Καρς». «Αν μπορέσω να βγω απ' το δωμάτιο», γέλασε η lπέκ. «Μέχρι να στρίψω στη γωνία, κοίταζε, σε παρακαλώ, απ' το παράθυρο». «Εντάξει». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

597

«Φοβάμαι μήπως δεν σε ξαναδώ», είπε ο Κα καθώς έκλει­ νε την πόρτα. Κλείδωσε κι έβαλε το κλειδί στην τσέπη του. Στο δρόμο, για να μπορέσει να γυρίσει και να κοιτάξει με την άνεσή του στο παράθυρο, έστειλε τους δύο φρουρούς να πηγαίνουν μπροστά. Είδε την lπέκ να τον κοιτάζει ακίνητη από το παράθυρο του δωματίου 203, στον πρώτο όροφο του ξενοδοχείου Κάρπαλας. Τους γυμνούς, μελένιους ώμους της, που τρέμανε απ' το κρύο κάτω από το βελούδινο φόρεμα, έλουζε το πορτοκαλί φως του μικρού φωτιστικού, που ο Κα δεν θα το ξεχνούσε τα υπόλοιπα τέσσερα χρόνια της ζωής του και θα ήταν πάντα γι' αυτόν ταυτόσημο με την ευτυχία. Ο Κα δεν ξανάδε ποτέ την lπέκ.

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

40

Πρέπει να είναι δύσκολο να είσαι διπλός πράκτορας Το κεφάλαιο

nov

έμεινε μισό

Την ώρα που ο Κα κατευθυνόταν προς το Θέατρο Μιλέτ, οι δρόμοι είχαν αδειάσει, τα ρολά των μαγαζι ών, με εξαίρεση ενός-δυο εστιατορίων, ήταν κατεβασμένα. Στο τέλος πια μιας μακριάς μέρας, κι οι τελευταίοι πελάτες των τσαϊχανέδων ση­ κώνονταν από τις καρέκλες τους, με το βλέμμα καρφωμένο ακόμη στην τηλεόραση. Μπροστά στο Θέατρο Μιλέτ ο Κα είδε σταματημένα τρία αστυνομικά αυτοκίνητα, με τα αλάρμ τους ν' αναβοσβήνουν, και λίγο παρακάτω, στο τέλος της κα­ τηφόρας, κάτω από τις αγριελιές, τη σκιά ενός τανκ. Είχε πέ­ σει η βραδινή υγρασία κι από τα παγοκρύσταλλα που κρέμο­ νταν στις στέγες έσταζαν νερά στα πεζοδρόμια. Το καλώδιο για τη ζωντανή μετάδοση ήταν απλωμένο απ' τη μια ώς την άλλη άκρη της λεωφόρου Ατατούρκ. Ο Κα το σήκωσε για να μπει στο θέατρο, πέρασε από κάτω. Την ώρα που έμπαινε, έσφιξε στη χούφτα του το κλειδί που είχε στην τσέπη του. Στην άδει α αίθουσα, αστυνομικοί και στρατιώτες στημέDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

599

νοι στους πλα·ίνούς διαδρόμους ακούγανε τον αντίλαλο της πρόβας που γινόταν στη σκηνή. Ο Κα κάθισε σ' ένα κάθισμα κι άρχισε να παρακολουθεί μία-μία τις λέξεις που άρθρωνε με δυνατή φωνή ο Σουνάι, τις δειλέ ς κι αδύναμες απαντήσεις της μαντιλοδεμένης Καντιφέ, τη Φουνντά Εσέρ που κάθε τό­ σο, ενώ τακτοποιούσε το σκηνικό (ένα δέντρο, μια τουαλέτα με καθρέφτη), έλεγε τη γνώμη της (<<Με την καρδιά σου, Κα­ ντιφέ μου, με την καρδιά σου να τα λες!»). Την ώρα που η Καντιφέ και η Φουνντά Εσέρ κάνανε οι δυο τους πρόβα, ο Σουνάι, βλέποντας την καύτρα του τσιγάρου του Κα, πήγε και κάθισε δίπλα του. «Είναι οι πιο ευτυχισμένες στιγμές της ζωής μου», είπε. Μύριζε ρακί, αλλά δεν ήταν με­ θυσμένος. «Όσες πρόβες και να κάνουμε, σημασία έχει πώς θα αισθανόμαστε την ώρα της παράστασης πάνω στη σκηνή. Αν και είναι ήδη φανερό ότι η Καντιφέ έχει το χάρισμα του αυτοσχεδιασμού». «Της έφερα ένα μήνυμα και μια χάντρα για το μάτι απ' τον πατέρα της. Μπορώ να της μιλήσω ιδιαιτέρως κάποια στιγμή;» «Το ξέρουμε ότι για λίγο ξεγέλασες τους φρουρούς σου κι εξαφανίστηκες. Λιώνουν τα χιόνια, σε λίγο θα ξεκινήσουν και τα τρένα. Πριν απ' όλ' αυτά όμως εμείς θα δώσουμε την πα­ ράστασή μας», είπε ο Σουνάι. Κι έπειτα ρώτησε χαμογελώ­ ντας, «Γιά πες μου, είναι καλά κρυμμένος ο Λατζιβέρτ;» «Δεν ξέρω». Ο Σουνάι έφυγε λέγοντας ότι θα του στείλει την Καντιφέ. Πήγε να συνεχίσει τις πρόβες του. Την ίδια στιγμή άναψαν τα φώτα της σκηνής. Ο Κα αισθάνθηκε ότι ανάμεσα στους τρεις ανθρώπους στη σκηνή υπήρχε έντονη πνευματική επαDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

600

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

φή . Τ ρ ό μαξε συνει δη τοποι ώ ντ ας π ό σο γρήγορα ε ίχε προ­ σαρμοστεί στον εξωστρεφή αυτό κόσμο η μαντιλοδεμένη Κα­ ντιφέ . Σ κέφτη κε πως θ α του ά ρεσε περισσότερο αν δεν φο­ ρο ύ σε μαντίλα και τις απαίσιες καμπαρντίνες που φορ άνε τα κορ ίτσια με καλυμμένο κεφάλι, αν φορο ύσε μια φο ύ στα που θ' άφηνε να φαίνονται λίγο τα μακριά σαν της αδ ερφής της πό ­ δια της. Η Καντιφ έ κατ έβηκε από τη σκηνή και τον πλησία­ σε, και τότε ο Κα κατάλαβε γιατί ο Λατζιβ έ ρτ είχε παρατήσει την Ιπ έκ και τα ε ίχε φτιάξει μαζί της. «Καντ ιφ έ , ε ίδ α τον Λατζιβ έ ρτ. Είν ' ελε ύθ ερος, κρύβετ αι κάπου. Δεν θέλει να βγεις απόψε στη σκηνή και να ξεσκεπά­ σεις τ ο κεφάλι σου. Σου έστειλε κι ένα γρ ά μμα» . Η Καντιφ έ δ ιάβασε επιδ εικτικά το γρά μμα που της έδ ωσε κρυφ ά ο Κα, σαν παιδί που βγάζει σκονάκι στις εξετάσεις. Η Καντιφ έ ξαναδιάβασε τ ο γρ ά μμα και χαμογέλασε. Έπειτα ο Κα είδ ε τα θ υμωμένα μάτια της Καντιφέ να βουρ­ κώνουν. «Κι ο πατέρας σου, Καντιφ έ , το ίδ ιο σκέφτεται. Έχεις δί­ κιο να θέλεις να βγάλεις τ η μαντίλα, αλλά είναι χα ζό να τη βγάλεις απόψε μπροστά στους οργισμένους μαθ η τές της Ι ε­ ρατικής Σ χολής. Ο Σ ουνάι θ α κάνει πάλι προβοκάτσια. Μ η μείνεις εδώ απόψε, πες ότι ε ίσαι ά ρρωστψ . « Δεν χρειάζεται να πω ψ έματα, ο Σ ουνά ι μου έχει ήδη πει ότι αν θέλω, μπορ ώ να γυρίσω σπίτι» . Ο Κα κατάλαβε απ ' αυτό που ε ίδ ε στο πρό σωπό της ότι ο θ υμός κι η απογοήτευσή της ήταν βαθύτερα απ ' ό , τι μιας νε­ αρής κοπέλας που της απαγορε ύ ουν την τελευτα ία στιγμή να πά ρει μέ ρος στη σχολική παρ άσταση. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧIOΝΙ

601

« Θ α με ίνεις, Καντιφ έ; » « Θ α μείνω και θ α παίξω στην παράσταση» . « Το ξέ ρεις ό τι αυτ ό θ α στενοχωρήσει πολύ τον πατ έ ρα σ ου ; » « Δώσ ' μου τη χάντρα για το μάτι» . « Δεν υπά ρχει χάντρα . Έτσ ι το είπα, για να μπορέσουμε να μιλήσουμε». « Π ρ έπει να ε ίναι δύσ κολο να ε ίσαι δ ιπλός πρ ά κτορας» . Ο Κα συνει δητοποιούσε λυπημένος ότι το μυαλό της Κα­ ντιφ έ ήταν κ άπου α λλού . Θέλη σ ε να την πι άσ ει απ ' τους ώ μους και να την τραβήξει στην αγκαλιά του, αλλά δεν το έ κα­ νε. «Η Ι πέ κ μου είπε για τον Λατζιβέ ρτ» . Η Καντιφέ πήρε ένα τσιγά ρο από το πακέτο που έβγαλε α θό ρυβα, το ' βαλ ε με αργέ ς κινήσεις σ το στόμα της και το άναψε . « Του έδω σ α τα τσ ιγά ρα και τον αναπτήρα», είπε ο Κα με αδέξιο ύ φος. Σιωπή . «Γιατί το κάνεις αυτό , Καντιφ έ , επειδή τον αγαπά ς πολύ; Π ες μου, γιατί τον αγαπάς τόσο πολύ; » Ο Κα κατάλαβε ότι άδ ικα μιλούσε, κι ότι όσο πιο πολύ μι­ λο ύσε, τόσο περι σσότερο χαντακωνότανε . Από τη σκηνή, η Φ ουνντά Εσέ ρ φ ώναξε πως ήταν η σειρ ά της Καντιφ έ. Η Καντιφέ κο ίταξε με βουρκωμένα μ άτια τον Κα και σ η­ κώθηκε. Αγκαλιάστηκαν . Ο Κα την παρακολο ύθη σε στη σκη­ νή για λίγο, νι ώθ οντας την ύπαρξή της, τη μυρω διά της στις αισθήσεις του' ό μως δεν μπορούσε να συγκεντρωθ εί . Κάτι του έλειπε, ένιωθ ε μεταμέλεια, ζήλια , κι αυτά σ κό ρπιζαν την αυDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

602

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟ ΥΚ

τοπεπο ίθ ησή το υ , τη λογική του . Π ε ρίπο υ καταλάβαινε για­ τί πονο ύ σε, δ εν μπο ρο ύ σε ό μως να καταλάβει γιατί ο πόνος ήταν τό σο έντονος και καταλ υτικός. Κάπνισε ξέροντας ότι ο ισοπε δωτικός, καταστροφικός α υ­ τός π όνος θ α στιγμάτιζε τα χρόνια πο υ θ α ζο ύ σαν μαζί με την Ιπέ κ στη Φρανκφούρτη - αν βέβαια κατά φερνε να πάει μαζί της στη Φρανκφούρτη . Ήταν μπε ρδεμένος. Πήγε στην το υ ­ αλέτα όπο υ π ρ ιν από δ υ ο μέρ ες ε ίχε σ υναντη θ ε ί με τον Ν ε ­ τζίπ. Άνοιξε το ψη λό πα ράθ υ ρ ο και κάπνισε κοιτάζοντας το σκοτεινό ο υ ρανό. Στην α ρχή δεν μπο ρ ού σε να το πιστέψει πως ήταν έτοιμος να γράψει ένα καινούργιο πο ίημα. Έγραψε ενθ ου σιασμένος στο πράσινο τετ ράδ ι ό το υ το πο ίημα πο υ ήταν γι ' αυ τόν μια πα ρηγο ρ ιά , ελπίδα. Ένιωσε πάλι ν' απλώνεται μέ σα το υ πα­ νίσχυ ρη η ίδ ια καταστ ροφική α ίσθηση κι έ φ υγε αναστατωμέ­ νος από το Θέατ ρ ο Μ ιλέτ. Για μια στιγμή, καθώ ς πε ρπατο ύ σε στα χιονισμένα πε ζο­ δρό μια, σκέ φτηκε πως ο κ ρύ ος αέρ ας θ α του έ κανε καλό . Ο ι δ υ ο φρο υ ρ ο ί ήταν δίπλα το υ , το μυ αλό του βρισκόταν σε ακό­ μα μεγαλύτερη σ ύγχυ ση . Σ ' α υτό το σημε ίο, για να γίνει πιο κατανοητή η ιστο ρία μας, π ρέπει να τελει ώ σω α υτό το κεφ ά­ λαιο και ν' α ρ χίσω ένα άλλο. Ό χι πως ο Κα δ εν έ κανε σ ' αυ ­ τό το κεφάλαιο πράγματα που αξίζει ν' αφηγη θώ . Ό μως πρώ­ τα πρέπει να φροντίσω για τη θέ ση το υ τελευταίου αυτού ποι­ ήματος το υ Κα, με τίτλο « Ε κε ί πο υ τελει ώνει ο κό σμος», στην ποιητική σ υλλογή Χιόνι, ενό ς ποιήματος πο υ το ' γραψε χω­ ρίς να το υ δίνει ι δ ιαίτε ρη σημασία . Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

41

Κάθε ζωή είναι σαν νιφάδα του χιονιού Το χαμένο πράσινο τετράοΖο

Το ποίημα « Ε κεί που τελειώνει ο κό σμος » είναι το δέκατο ένα­ το και τελευταίο που εμπνε ύ στηκε ο Κα στο Καρς. Ξ έ ρουμε ότι τα δ εκαοκτώ από τα ποιήματά του -έ στω και με μερικές ατέλειες- τα έγραφε στο πράσινο τετράδιο, που είχε πάντα μαζί του, μόλις του έ ρχονταν στο μυαλό . Μόνο το πο ίη μα που δ ιάβασε στην παρ άσταση το βρ άδ υ της επανά στασης δ εν ε ί­ χε γράψει. Σε δύο από τα γρ άμματα που έγραψε αργότερα στην Ι πέκ από τη Φ ρανκφο ύ ρτη, αλλά δεν τα ταχυδ ρ ό μησε ποτέ , της έλεγε πως δ εν μπορο ύσε με κανέναν τρόπο να θ υ­ μη θ ε ί αυτό το ποίημα, στο οποίο αργότερα έδωσε τον τίτλο « Ε κεί που δ εν υπάρχει Θ εό ς » , πως για να ο λοκλη ρ ώ σει τη συλλογή του έπρεπε οπωσδήποτε να έχει κι αυτό το ποίη μα, πως θ α χαιρ όταν πολύ αν η Ιπέ κ μπορο ύσε να ρίξει μια ματιά στα αρχε ία και στα βίντεο της Τr;λεόρασr;ς Σερχάτ Καρςγια να το βρει . Διαβάζοντας αυτό το γρ ά μμα στο δ ωμάτιο του ξε­ νοδοχε ίου μου στη Φ ρανκφο ύ ρτη, κατάλαβα από το ύφος του ότι ο Κα ήταν αγχωμένος όταν το έγραφε, από φόβο μήπως η Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

604

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Ι πέ κ σκεφτε ί πως στην πραγματικ ότητα , με αφορμή τα βί­ ντεο και το πο ίημα, της έγραφε γρ ά μμα ερωτικό . Το ίδιο βρ άδ υ, στο δ ωμάτι ό μου όπου γύ ρισα με τις κασέ­ τες της Μ ελίντα , πρώτα ψιλομέθ υσα κι έπειτα πρό σθ εσα στο τέλος του εικοστο ύ ένατου κεφαλαίου αυτο ύ του μυ θ ιστορή ­ ματος τη νιφ άδ α του χιονιο ύ που βρήκα ανοίγοντας τυχα ία ένα τετρ άδ ιο. Τις επό μενες μέ ρες , καθώ ς δ ιάβαζα τα τετρ ά­ δ ια , νομίζω ότι κατάλαβα ώ ς ένα βαθ μό ποιος ή ταν ο σκοπός του Κα όταν τοπο θετού σε σε δεκαεννέα ση μεία της νιφ άδ ας τα ποιήματα που εμπνε ύ στηκε στο Καρς. Ό ταν ο Κα έ μαθ ε από τα βιβλία που διάβασε αργότερα ότι κάθε νιφάδα του χιονιού, που έχει σχήμα αστεριο ύ με έξι ακτί­ νες , θέλει οκτώ με δέ κα λ επτά να κρυσταλλοποιη θ εί στον ου­ ρανό και να κατέβει στην επιφ άνεια της γης , να χάσει το σχή­ μα της και να εξαφανιστεί, κι ότι οφείλει το σχήμα της όχι μό­ νο στον αέ ρα, το ψύχος και το ύψος των σ ύννεφων αλλά και σε πολλού ς άλλους, ακατανό ητους, μυστη ριακο ύ ς παρ άγο­ ντες, κατάλαβε ότι ανάμεσα στις νιφ άδ ες του χιονιο ύ και στους ανθ ρ ώπους υπάρχει κάποια σχέση . Το πο ίη μά του με τίτλ ο «Εγώ, ο Κα» το ε ίχε γράψει στη βιβλιοθήκη του Καρς έχοντας στο μυαλό του μια νιφ άδ α του χιονιο ύ, κι αργότερα είχε σκεφτεί πως η ίδ ια νιφάδ α ήταν εκεί, στο κέντρο της ποι­ ητική ς του συλλογής με τον τίτλο Χιόνι. Π ολύ αργότερα , με την ίδ ια λογική, μας ε ίχε δ είξει πως τα ποιή ματ ά του « Π αρ άδ εισος», « Σκά κι» και « Τ ο κουτ ί με τις σοκολάτες» είχαν μια θέση πάνω στη φανταστική νιφάδα του. Γ ι ' αυτό και, βασιζό μενος στα βιβλία με σχέδ ια νιφάδ ων, είχε ζωγραφίσει τη δική του νιφάδ α , τοποθ ετώντας πάνω της τα Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

605

ποιήματα που ε ίχε εμπνευστε ί και γράψει στο Καρς. Έτσι η νιφάδ α του ε ίχε σημαδ εμένη πάνω της ό χι μόνο τη δ ομή τής καινο ύ ργιας συλλογής ποιημάτων του , αλλά κι ό , τι έ κανε τον Κα να ε ίναι ο Κα. Κάθε άνθ ρωπος πρ έπει να έχει μια τέτοια νιφ άδ α , που στην πραγματικ ότητα είναι ο πνευματικό ς χά ρ­ της της ζωής του. Τους άξονες της Μνήμης , της Φ αντασίας και της Λογικής το ύ ς ε ίχε ζωγραφ ίσει ο Κα με πρότυπο το δέ­ ντρο της γνώ σης του Μπέικον, στο οπο ίο ο φιλόσοφος ταξι­ νομε ί την ανθ ρ ώπινη γνώ ση. Το νόημα που έχουν οι τελ ε ίες το είχε σχολιάσει διεξο δ ικά στις σημειώ σεις του για τα ποιή ­ ματα που είχε γράψει στο Καρς. Ο Κα ε ίχε γράψει στη Φ ρανκφο ύ ρτη τρ ία τετράδ ια σημει­ ώ σεις για τα ποιήματα του Καρς. Οι περισσότερες απ ' αυτέ ς δεν ήταν μόνο οι απόψεις του για τη σημασία της νιφάδας , αλλά και σκέψεις για το νόημα της ίδιας του της ζωής. Για πα­ ράδ ειγμα , ακό μη κι όταν εξηγεί τη θέ ση του ποιήματος με τίτ­ λο « Θάνατος από πυροβολισμό» στη νιφ άδα , πρ ώτα αναφέ­ ρεται στο θέ μα του φόβου που πραγματε ύ εται σ' αυτό το πο ί­ η μα , αναλύ ει γιατί πρ έ πει το πο ίημα αυτ ό κι ο φόβος να βρίσκονται κάπου κοντά στον άξονα της Φ αντασίας , και πι­ στε ύ ει πως με τα σχόλια που κάνε ι για τη θέση τους κοντά στο ποίημα « Εκεί που τελει ώνει ο κό σμος » και στο ελκτικό του πε­ δίο , μας αποκαλύπτει και τις πολλέ ς μυστηριακέ ς δυνά μεις που επηρεάζουν την ποίησή του. Ο Κα ήταν πεπεισμένος ότι η ζωή καθ ενός μοι άζει με νιφ άδ α χιονιο ύ. Σύ μφωνα με τη γνώ μη του Κα , καθένας έ χει έναν πνευματικό χά ρτη και μια νιφ άδ α του χιονιο ύ , κι αν αναλύ σουμε τη νιφ άδα των ανθ ρ ώ­ πων που μόνο από μακριά μοι άζουν μεταξύ τους , μπορο ύ με Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

606

ΟΡΧΑ Ν Π Α Μ ΟΥΚ

να καταλάβουμε τη δ ιαφορετι κή , α ινιγματι κή , ακατανόητη μοναδι κότητά τους . Γ ια τις ολοσέλι δες σημε ιώ σεις του Κα σχετικά με την ποι­ ητι κή του συλλογή και τη δομή της δι κής του νιφάδας (Γιατί το πο ίημα με τ ίτλο « Το κουτί με τι ς σοκολάτες » ήταν στον άξονα της Φ αντασίας ; Είχε επηρε άσει το πο ίη μα «Η ανθρω­ πότητα και τ' αστέ ρι α» το σχήμα του αστερ ιο ύ του Κα ; Κτλ ) δ εν θα μιλήσω περι σσότερο απ' ό σο απαιτούν οι ανάγκες το ύ μυ θι στορήματό ς μας. Όταν ο Κα ήταν νέ ος, κορό ι δευε τους πο ιητ έ ς που νομίζανε πως ήταν ι δ ι α ίτερα σημαντικο ί , που κορ δώνονταν τό σο πο λύ επε ι δή πίστευαν ότι κάθ ε βλακεί α που γρ ά φανε θ α γινόταν στο μέλλον αντικε ί μενο με λέτης, ώ στε πρ ιν ακό μη πεθάνουν ε ίχαν μετατραπε ί σε αγάλ ματα του εαυτο ύ τους που κανείς δ εν γύ ρ ιζε να τα κο ιτάξε ι . Π αρότι ο Κα για πολλά χρόνια περιφρονού σε τους ποιητές που παρασυρμένο ι από το μύθ ο της μοντέ ρνας πο ίησ ης γρ ά­ φανε δ υσνόητα ποι ήματα, υπάρχουν μι α- δ υο δ ι και ολογίες, ελαφρυντικά, γι α το γεγονός ότι τα τέ σσερα τελευταία χρ ό­ νι α της ζωής του ε ίχε νι ώ σε ι την ανάγκη να σχολι άσε ι ο ίδιος τα πο ι ήματά του. Δ ι αβάζοντας με προσοχή τ ι ς σημει ώ σε ι ς του, καταλαβαίνουμε ότι δ εν πίστευε πως τα πο ιήματα που εμπνε ύ στηκε στο Καρς ήταν γραμμένα μόνο από τον ίδ ι ο. Νό μιζε πως του ε ίχαν «έ ρθ ει » από κάπου έξω απ' αυτόν, πως ο ίδι ος ήταν απλά το εργαλεί ο γι α να γραφτούν - και τουλά­ χιστον σε μ ι α περίπτωση, γι α ν' απαγγελθ ο ύν. Π αρατηρο ύ­ με ότι είχε γράψε ι αρκετέ ς φορ έ ς πως με τα σχόλι ά του επι­ χε ι ρο ύ σε ν' αλλάξει την «παθητικότητα» της κατάστασής του, να εξηγήσε ι τη σημασία και την κρυφή συμμετρία των ποι ηDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

607

μάτων του. Η δ ε ύτερη δικαιολογία του Κα ήταν πως μόνο αν έβρισκε το νό η μα των ποιη μάτων του θ α μπορο ύ σε να συ­ μπληρ ώ σει τα κενά της συλλογής του, να συμπληρ ώ σει τους λειψο ύ ς στίχους και να ανακτήσει το πο ίη μά του « Ε κε ί που δεν υπάρχει Θ εό ς», το οπο ίο ε ίχε ξεχάσει επειδή δ εν το ' γρα­ ψε. Κι επειδή αφ ότου γύ ρισε στη Φ ρανκφο ύ ρτη δ εν του ε ίχε «έ ρ θ ει» ο ύτε ένα ποίη μα. Από τις σημει ώ σεις και τα γρ ά μματά του ήταν φανερό ότι ο Κα στο τέλος των τεσσά ρων χρόνων ε ίχε βρει τη λογική των ποιημάτων κι ε ίχε τελειώ σει τη συλλογή του. Γι ' αυτό κι εκε ί­ νο το βρ άδ υ που πέ ρασα στο ξενοδ οχείο στη Φ ρανκφο ύ ρτη πίνοντας και ψάχνοντας από την αρχή κάθ ε φορ ά το υ λικό που είχα στα χέ ρια μου, συχνά αναστατωνό μουν με τη σκέ ­ ψη ότι κάπου εκεί, ανάμεσα στα χαρτιά και τα τετρ άδια που ε ίχα πά ρει από το διαμέ ρισμά του, ήταν και τα ποιήματά του. Κόντευε να ξημερ ώ σει όταν κοιμή θ ηκα, έ χοντας ψάξει και ξαναψάξει τα τετράδια του φίλου μου, βλέποντας εφιάλτες κι όνειρα γεμάτα νοσταλγία (στα όνειρά μου ο Κα μου έλεγε «γέ­ ρασα», φοβόμουνα) , ανά μεσα στις παλι έ ς πιτζά μες, τις κα­ σ έτες της Μ ελίντα, τις γραβάτες, τα βιβλία, τους αναπτήρες του φίλου μου ( έτσι διαπίστωσα ότι από το διαμέ ρισμα ε ίχα πάρει και τον αναπτήρα που ε ίχε στε ίλει η Καντιφ έ στον Λα­ τζιβέ ρτ αλλά ο Κα δ εν του τον είχε δώ σει) . Ξύπνησα μεσημέ ρι και πέ ρασα την υπόλοιπη μέ ρα μου στους χιονισμένους, υγρο ύς δρ όμους της Φ ρανκφού ρτης, συ­ γκεντρώνοντας πληροφορίες για τον Κα χωρίς τη βοή θ εια πια του Ταρκο ύτ Ολτσο ύν. Οι δ υο γυναίκες με τις οποίες ε ίχε σχέ­ σεις ο Κα στα οκτώ χρόνια πριν από το Καρς ε ίχαν δ εχτεί αμέ Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

608

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

σως να με συναντήσουν - τους είπα ότι έγραφα τη βιογραφία του φίλου μου. Η πρώτη του ερωμένη, η Ναλάν, όχι μόνο δεν εί­ χε ιδέα για την τελευταία του συλλογή, αλλά ούτε καν ήξερε ότι ο Κα έγραφε ποιήματα. Ή ταν παντρεμένη, και με τον άντρα της είχαν δύο κεμπαπτσίδικα κι ένα ταξιδιωτικό γραφείο. Μ ου είπε ότι ο Κα ήταν δύσκολος άνθρωπος, εριστικός, ιδι ότροπος και υπερβολικά εύθικτος, και την ώ ρα που μιλού σαμε έβαλε τα κλά ματα. (Δεν έ κλαιγε τόσο για τον Κα, όσο για τα νιάτα της που είχε σπαταλήσει σε αριστερίστικες ονειροφαντασίες.) Ό πως το ε ίχα φανταστε ί , η δε ύ τερη ερωμ ένη του Κα, η Χίλντεγκαρντ, εργένισσα, δεν ήξερε ούτε για τα τελευταία του ποιήματα ο ύ τε για τη συλλογή του με τ ίτλο Χιόνι. Της πα­ ρουσ ίασα τον Κα σαν έναν ποιητή πολύ πιο δ ι ά ση μο στην Τουρκία απ ' ό ,τι πράγματι ήταν, κι εκείνη, που με το παιχνι­ διάρικο και κοκέτικο ύφος της με απάλλαξε από τις ενοχέ ς μου για το ψέμα που είπα, μου ε ίπε ότι μετά τον Κα είχε στα­ ματήσει να πηγαίνει στις διακοπές της στην Τουρκία, ότι ο Κα ήταν ένα πολύ υπε ύθ υνο, πολύ έξυπνο, ολομόναχο παιδί , ότι έτσι ιδι ότροπος που ήταν, δεν υπή ρχε περίπτωση να βρει τη μάνα- ερωμένη που έψαχνε, κι αν την έβρισκε , θ α την άφη­ νε να του φύγει, ότι όσο ε ύ κολα μπορο ύ σε μια γυναίκα να τον ερωτευτεί , τόσο δύ σκολα μπορο ύ σε να ζήσει μαζί του. Ο Κα δεν της ε ίχε μιλήσει ποτέ για μένα. (Δεν ξέ ρω γιατί της έ κανα αυτή την ερ ώτηση και γιατί το αναφ έ ρω σ ' αυτό ε δώ το ση­ μείο.) Την τε λευταία στιγμή , καθώ ς της έ σφιγγα το χέ ρι, η Χίλντεγκαρντ μου έδειξε τον ό μορφο δ ε ί κτη του δεξιού της χεριο ύ με το λεπτό καρπό και τα μακρι ά δάχτυλα. Δεν ε ίχα προσέξει πως της έλειπε η πρ ώτη ά ρθ ρωση . Μ ου είπε χαμοDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

609

γελώντας ότι σε μι α στιγμή θ υμο ύ ο Κα την είχε κοροϊδέψει για το λειψ ό της δάχτυλο. Ό ταν ο Κα τελ ε ίωσε τη συλλογή του και πριν δ ακτυλο­ γραφήσει τα χειρόγραφα ποιήματά του, ξεκίνησε «περιο δ εία ανάγνωσης» των ποιημάτων του, όπως έ κανε και με τις προη­ γο ύ μενες συλλογέ ς του : Κά σελ , Μ πρ ά ουνσβαϊ χ, Ανόβερο , Ό σναμπρικ, Β ρ έ μη , Αμβο ύ ργο. Β ραδ ι έ ς ανάγνωσης οργά­ νωσα κι εγώ σ ' αυτ ές τις πόλεις, με τη βοήθεια του Ταρκού τ Ο λτσούν και των « σπιτιών του λαο ύ» που με ε ίχαν καλέ σει. Στο τρ ένο με το οπο ίο ταξίδευα, καθό μουν δίπλα στο παρά­ θ υρο θ αυμ άζοντας την ακρίβεια, την καθ αρι ό τητα και την προτεσταντική άνεση των γερμανικών σιδη ρο δ ρ ό μων, που, άλλωστε, περι έγραφε κι ο Κα σ ' ένα πο ίημά του, κο ίταζα λυ­ πημένος τους κάμπους που καθ ρεφτίζονταν στο τζάμι του πα­ ραθύ ρου μου, τις μικρέ ς εκκλησίες που κοιμούνταν στα βάθη των γκρεμών, τα ό μορφα χωριά , τα παι διά με τα πολύ χρωμα αδιάβροχα και τις τσάντες στην πλάτη στους μικρο ύ ς σταθ ­ μο ύ ς, έλ εγα στους δ υο Το ύρκους που με προϋπαντο ύ σαν μ ' ένα τσιγά ρο στο στό μα ότι ήθελα να κάνω ό ,τι ακριβώς ε ίχε κάνει κι ο Κα πριν από επτά εβδ ομάδ ες, όταν ήταν εκε ί για να δ ιαβάσει τα ποιήματά του, κι αφο ύ πήγαινα, όπως ο Κα, στο μικρό και φτηνό ξενοδοχε ίο όπου θ α έ μενα, έπειτα έτρω­ γα με τους οικο δεσπότες μου σε κάποιο το ύ ρκικο εστιατό ριο σπανακόπιτα και γύ ρο και μιλο ύ σαμε για την πολιτική και για τους Τού ρκους που δ υστυχώς αδιαφορο ύ σαν για τον πολιτι­ σμό , τρ ιγύ ριζα στους έ ρημους και κρύ ους δ ρ ό μους της πόλης και φανταζό μουνα πως ήμουν ο Κα που περπατο ύ σε για να ξεχάσει τον πόνο που του ε ίχε προκαλέ σει η lπέ κ. Το βρ άδ υ, Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

610

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

στη «λογοτεχνική» συνάντηση, όπου μαζε ύ ονταν καμι ά δ ε­ καπενταρι ά άτομα που ενδιαφέ ρονταν άλλοι για τη λογοτε­ χνία, άλλοι για την πολιτική κι άλλοι γενικά για τους Το ύ ρ­ κους, αφο ύ δ ιάβαζα με άψυχο ύ φος μια- δ υο σελίδ ες από το τελευταίο μου μυ θιστό ρημα, έ φερνα απότομα τη συζήτηση στην ποίηση, έλεγα ότι ο μεγάλος ποιητής Κα που ε ίχε δολο­ φονη θ ε ί πριν από λίγο καιρ ό στη Φ ρανκφο ύ ρτη ήταν φίλος μου και ρωτούσα «αν ανά μεσά τους υπήρχε κάποιος που θ υ­ μόταν κάτι από τα ποιήματά του που είχε διαβάσει ε δώ πριν από λίγο καιρ ό» . Οι περισσότεροι δεν ε ίχαν πά ει στην ποιητική βραδιά, κι από τον τρόπο που θ υμόντουσαν αυτο ί που πήγαν το σταχτί παλτ ό του, που δεν το έβγαζε ποτέ , το χλομό του δέ ρμα, τα ανά κατα μαλλ ι ά , τις νευρικ έ ς χειρονομ ίες του, καταλάβαι­ να πως είχαν πάει για να κάνουν πολιτικές ερωτήσεις, ή τυ­ χαία. Σε λίγο καιρό η πιο ενδιαφέ ρουσα πλευρά του φίλου μου δεν ήταν η ζωή κι η πο ίησή του, αλλά ο θάνατό ς του. Άλλοι λέγανε πως τον είχαν σκοτώ σει οι ισλαμιστές, άλλοι οι τουρ­ κικέ ς μυστικέ ς υπηρεσίες, οι Αρμένιοι, ο ι Γερμανο ί φασίστες, οι Κο ύ ρ δοι ή οι Τού ρκοι εθνικιστές. Πάντοτε ό μως ανά μεσα στον κό σμο υπή ρχαν και κ άποιοι, ευφυείς, ευαίσ θ ητοι, σο­ βαρο ί, που ε ίχαν πραγματικά έ ρθ ει για τον Κα. Το μόνο που έ μαθ α από τους παρατηρητικο ύ ς αυτού ς φ ίλους της πο ίησης ήταν ότι ο Κα είχε τελ ειώ σει την καινο ύ ργια ποιητική συλλο­ γή του, ότι τους ε ίχε διαβάσει τα ποιήματά του « Δ ρ ό μοι ονεί­ ρων», « Σ κ ύλος», « Το κουτί με τις σοκολάτες » και « Έ ρωτας » , κι ότι ε ίχαν βρει πολύ , μα πάρα πολύ παράξενα αυτά τα ποι­ ήματα . Ο Κα ε ίχε πολλέ ς φορέ ς διευκρινίσει ότι τα ποιήματα Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

61 1

αυτά είχαν γραφτε ί στο Καρς, κάτι που όσοι ήταν εκεί ε ίχαν εκλάβει σαν προσπ άθ εια να πλησι ά σει τους ακροατέ ς που τους έλειπε η πατρ ίδα τους. Μ ια μελαχρινή γυναίκα γύ ρω στα τριάντα, χή ρα μ ' ένα παιδί, η οποία μετά τη βραδιά ανάγνω­ σης είχε πλησιά σει τον Κα ( κι έπειτα εμένα) , θ υμόταν ότι ο Κα ε ίχε αναφερ θ ε ί και σ ' ένα πο ίη μά του με τίτλο «Εκεί που δ εν υπά ρχει Θ εό ς » : σύ μφωνα με τη μαρτυρ ία της, ο Κα ε ίχε διαβάσει ένα μόνο τετρά στιχο από το μακροσκελές αυτό ποί­ ημα για να μην προκαλέ σει αντιδ ράσεις. Ό σο κι αν τη ζό ρισα, το μόνο που θ υμήθηκε η παρατηρητική αυτή ακρο άτρια ήταν μια «εφιαλτική εικόνα» . Στην ποιητική βραδιά στο Αμβούργο, η γυναίκα καθόταν στις πρ ώτες σειρέ ς και θ υμόταν ότι ο Κα ε ίχε διαβάσει τα ποιήματά του από ένα πράσινο τετρ άδ ιο. Το βράδ υ γύ ρισα από το Αμβο ύ ργο στη Φ ρανκφο ύ ρτη με το τρένο που είχε γυρ ίσει κι ο Κα. Βγήκα από το σταθ μό και περπάτησα όπως κι εκείνος στην Κάι ζερστρασε και χασομέ­ ρησα στα πορνομάγαζα. ( Μέσα στην εβδομάδα ε ίχε έ ρ θ ει κι άλλη κασέτα της Μ ελίντα. ) Σταμάτησα όταν έφτασα εκεί που ε ίχε δολοφονη θ ε ί ο φίλος μου και για πρ ώτη φορ ά ε ίπα ανοι­ χτά στον εαυτό μου αυτό που ε ίχα αποδ εχτεί χωρίς να το έχω συνειδητοποιήσει. Ο δολοφόνος, όταν ο Κα έπεσε κάτω χτυ­ πημένος, πρ έπει να του ά ρπαξε από την τσάντα το πρά σινο τετρ άδ ιο. Τη μια βδ ομάδα που ή μουν στη Γερμανία δ ιάβαζα κάθε βράδυ πολλή ώ ρα τις σημει ώ σεις του Κα γι ' αυτά τα ποι­ ήματα, τις αναμνήσεις του από το Καρς. Τώ ρα το μόνο που με παρηγορο ύ σε ήταν η σκέψ η ότι κάπου στα αρχε ία της τη λε­ ό ρασης του Καρς με περ ί μενε μια βιντεοκασέτα μ ' ένα από τα μεγάλα ποιήματά του. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

612

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Αφο ύ επέ στ ρεψα στην Ι στανμπούλ, για ένα δι ά στη μα ά κουγα κάθε βράδ υ στα τελευταία δελτία ειδήσεων της κρα­ τικής τη λε ό ρασης πώ ς ήταν ο καιρός στο Καρς, προσπαθ ο ύ ­ σα να φανταστώ πώ ς θ α με υπο δέχονταν στην πόλη . Λέγο­ ντας ότι έ φτασα ένα βρ άδ υ στο Καρς μετά από ταξίδι μι ά μι­ σης μέ ρας με το λεωφορε ίο, εγκαταστάθηκα δ ειλά και φοβι­ σμένα με μια τσάντα στο χέ ρι στο δωμάτι ό μου στο ξενο δ ο­ χε ίο Κάρπαλας (ο ύτε οι μυστηρι ώδ εις αδερφ ές ήταν εκε ί ο ύ ­ τε ο πατέ ρας τους) , περπάτησα πολύ , όπως κι ο Κα τέ σσερα χρόνια πριν, στα χιονισμένα πεζο δ ρ ό μια (στα τέ σσερα αυτά χρ όνια τ ο εστιατό ριο Γεσ ίλγιουρτ ε ίχε μετ ατ ραπε ί σε μια άθλια μπιραρ ία) , δ εν θέλω οι αναγνώ στ ες αυτ ο ύ τ ου μυ θ ι­ στορήματος να νομίσουν ότι εννο ώ πως σιγά σιγά γινόμουν η σκιά του Κα. Όπως πολλές φορ ές άφηνε κι ο ίδιος να εννοη­ θ εί , η απουσία θλίψης και ποιη τικής ευαισθησίας σ' εμένα λει­ τουργού σε σαν διαχωριστικό ό χι μόνο ανά μεσα σ ' εμά ς τους δ υο αλλά κι ανά μεσα στη μελαγχολική δική του πόλη και τη φτωχική πόλη του Καρς που έβλεπα εγώ. Ό μως τώ ρα πρ έ­ πει να σας μιλήσω για τη γυναίκα που μα ς ένωνε με τον Κα και μας έ κανε να μοιάζουμε μεταξύ μας. Πόσο πολύ θ α ήθ ελα να πιστεύ ω ότι η ζαλάδα που ένιωσα όταν ε ίδ α την Ιπέκ στο δείπνο που παρέθ εσε προς τιμήν μου ο δή μαρχος ήταν από το ρακί, ότι δεν υπήρχε περίπτωση να χάσω τον έλεγχο και να την ερωτ ευτώ , ότι η ζήλια που ε ίχ' αρχίσει να νιώθ ω εκείνο τ ο βράδ υ για τον Κα ήταν περιττή ! Π οιος ξέ ρει πόσες φορ έ ς ν ' αναρωτήθ ηκα τα μεσ άνυχτ α, μπροστά στο παράθ υρο τ ου ξ ενο δ οχε ίου μου κι ενώ το χιόνι έπεφτε στα λασπωμένα πεζο δ ρό μια πολύ πιο νερουλό και ποDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

613

λύ λ ιγότερο ποιητικό απ ' όσο το περι έγραφε ο Κα, γιατί δ εν ε ίχα καταλάβει από τις σημειώσεις του φ ίλου μου πόσο ό μορ­ φη ήταν η Ι πέκ ! Ό σα έγραψα σ ' ένα τετρ άδ ιο από ένστικτο, λέγοντας πολύ συχνά εκείνες τις μέ ρες « ακριβώς όπως ο Κα», θ α μπορο ύσαν να είναι η αρχή του βιβλίου που διαβάζετε: θ υ­ μά μαι ότι προσπαθ ο ύ σα να μιλήσω για τον Κα και για τον έ ρωτά του για την Ιπέκ σαν να ήταν δ ική μου ιστορία. Σε μια γωνιά του θ ολωμένου μου μυαλο ύ σκεφτό μουνα ότι πρέπει να υπάρχει ένα εμπειρικό ς τρόπος ώ στε να μπορεί κανε ί ς να αποστασιοποιε ίται από τα εσωτερικά προβλήματα του βι­ βλίου ή του γραπτο ύ κειμένου, να μένει μακριά από τον έ ρω­ τα . Αντίθ ετα απ ' ό,τι νομίζουμε, ο άνθ ρωπος μπορεί αν θέλει να με ίνει μακρι ά από τον έ ρωτα. Για να γίνει ό μως αυτό , πρέπει πρ ώτα να γλιτώ σει από τη γυναίκα που του έχει πά ρει το μυαλό κι από το φάντασμα του τρ ίτου ανθ ρ ώ που που υπο δ αυ λίζει αυτό τον έ ρωτα. Ό μως εγώ ε ίχα ήδ η κανονίσει να συναντη θώ με την Ιπέ κ, την άλλη κιόλας μέ ρα το απόγευμα, στο ζαχαροπλαστείο Καινο ύ ργια Ζωή, για να μιλήσουμε για τον Κα. Ν ομίζω πως της ε ίχα πει ότι ήθ ελα να μιλήσουμε για τον Κα. Στο ζαχαροπλαστείο, όπου δεν υπήρχε άλλος από μας κι ενώ η ίδ ια ασπρ ό μαυρη τη λεό ραση έδ ειχνε ένα αγκαλιασμέ ­ νο ζευγά ρι μπροστά στη γέφυρα του Β οσπό ρου, η Ι πέ κ μου είπε ότι δ εν της ήταν καθόλου ε ύ κολο να μιλάει για τον Κα. Μόνο σε κάποιον που θ α ε ίχε την υπομονή να την ακού σει θ α μπορο ύ σε να μιλήσει για τον πόνο και την απογοήτευσή της, κι ήταν πολύ ευχαριστημένη που αυτό ς ο κάποιος ήταν ένας φ ίλος του Κα που είχε κάνει τον κόπο να έ ρ θει μέ χρι το Καρς Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

61 4

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

για τα ποιήματα. Επειδή , έ στω και λίγο, θ α η ρεμο ύ σε αν μ ' έπειθ ε ότι δ εν είχε αδικήσει τον Κα. Επίσης μου είπε, προσέ­ χοντας τα λόγια της, ότι θ α στενοχωριόταν πολύ αν δεν έδει­ χνα κατανόηση. Φ ορο ύσε τη μακριά καφέ φούστα και την ίδια παλιομοδίτικη φαρδιά ζώνη πάνω από το πουλόβερ της, όπως το πρω ί μετά την «επανά σταση» , όταν σερβίριζε στον Κα το πρωινό του (αμέ σως αναγνώ ρισα τα ρο ύχα της γιατί είχα δια­ βάσει γι ' αυτά στις σημειώ σεις του Κα) , και η μισοάγρια, μι­ σολυπημένη έ κφραση στο πρ ό σωπό της θύ μιζε τη Μ ελίντα. Την ά κουσα με προσοχή, πολλή ώ ρα.

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

42

Θα ετοιμάσω τη βαλίτσα μου Με τα μάπα της Ιπέκ

Ό ταν ο Κα, πηγαίνοντας στο Θέ ατρο Μ ιλέ τ με τους δ υο φρουρο ύ ς του να προηγο ύνται, γύ ρισε και την κοίταξε για μια τελευταία φορά , η Ι πέκ πίστευε μ ' αισιο δ οξία ότι θ α μπορού­ σε να τον αγαπήσει πολύ . Κι επειδή η σκέψη ότι θ α μπορο ύ σε ν αγαπησει εναν αντρα ηταν γι αυτην κατι πιο σημαντικο από την α ίσ θ ηση της πραγματικής αγάπης, ακό μη και του έ ρωτα γι ' αυτόν, η Ι πέ κ αισθ ανόταν στο κατ ώ φ λι μιας και­ νο ύ ργιας ζωής και μιας ευτυχίας που θ α κρατο ύ σε πολύ. Γι ' αυτό και στα πρώ τα ε ίκοσι λεπτά αφο ύ έ φυγε ο Κα δ εν ανησύ χησε καθόλου: το γεγονό ς ότι ο εραστής της την ε ίχε κλειδώσει στο δωμάτιο όχι μόνο δεν τη δ υσαρεστο ύ σε αλλά θ α μπορο ύ σε να πει κανε ίς πως την ευχαριστο ύ σε κι όλας. Το μυαλό της ήταν στη βαλίτσα τη ς ε ίχε την εντύ πωση ό τι αν ά ρχιζε να την ετοιμάζει το συντομότερο δ υνατό , αν περνού­ σε την ώ ρα της χαζολογώντας με τα πράγματα που δεν θ α 'θε­ λε ν ' αποχωριστε ί μέ χρι το τέλος της ζωής της, θ α της ήταν πιο ε ύ κολο ν' αφήσει τον πατέ ρα της και την αδ ερφή της, αλ,

Ι

Ι

Ι

Ι

,

Ι

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Ι

ι

616

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

λά και να φ ύγει με τον Κα από το Καρς το συντομότερο, χω­ ρίς να δη μιουργη θ ε ί κανένα πρόβλημα. Όταν έπειτα από μισή ώ ρα ο Κα δεν ε ίχε γυρίσει, η Ι πέ κ άναψε τσιγάρο. Ένιωθ ε ανόητη επειδή ε ίχε πείσει τον εαυ­ τό της ότι ό λα θ α πήγαιναν καλά, κι ακό μη πιο ανόητη επει­ δή ήταν κλει δωμένη σ ' ένα δ ωμάτιο. Είχε θ υμώ σει και με τον εαυτό της και με τον Κα. Κάποια στιγμή ε ίδε τον Τζαβίτ να βγαίνει από το ξενο δοχε ίο και να τρέ χει, σκέ φτηκε ν' ανοίξει το παρ άθ υρο και να του φωνάξει, μέχρι ό μως ν ' αποφασίσει, το παλικά ρι είχε φ ύγει. Η Ιπέκ ά φηνε να περνάει η ώ ρα με τη σκέψη ότι ο Κα θ α γύ ριζε από στιγμή σε στιγμή. Σαρ άντα π έντε λεπτά αφότου έφυγε ο Κα, η Ιπέ κ άνοιξε με δ υσκολ ία τα παγωμ ένα παρ άθ υρα του δ ωματίου και πα­ ρακάλεσε ένα νεαρ ό που περνούσε κά τω στο πε ζο δ ρ ό μιο -έναν έ κπληκτο μαθητή της Ι ερατικής Σχολής που δ εν τον είχαν πάει στο Θέ ατρο Μ ιλέτ- να πει στη ρεσεψιόν του ξε­ νοδοχείου πως ήταν κλει δωμένη στο δωμάτιο 203. Το παλι­ κά ρι την κο ίταξε με βλέ μμα καχύποπτο, α λλά μπήκε μέ σα. Μ ετά από λίγο χτύπησε το τη λέ φωνο : « Τι κάνεις εκε ί πάνω;» ρ ώτησε ο Τουργκο ύτ μπέη . «Αν εί­ σαι κλει δωμένη , γιατ ί δ εν παί ρνεις τη λέ φωνο;» Μ ετά από ένα λεπτό ο πατέ ρας της άνοιξε την πόρτα μ ' ένα αντικλε ίδ ι. Η Ι πέ κ του είπε ότι ήθε λε να πάει με τον Κα στο Θέ ατρο Μ ιλέτ, ότι εκε ίνος την ε ίχε κλειδώ σει στο δωμά­ τιο για να μην κινδ υνέψει πηγαίνοντας μαζί του κι ότι νόμιζε πως επειδή ε ίχαν κοπε ί τα τη λέ φωνα στην πό λη, δ εν θ α λει­ τουργο ύ σαν ο ύτε του ξενο δοχε ίου. «Τα τη λ έφωνα λ ειτουργο ύν», είπε ο Τουργκο ύτ μπέ η. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

617

«' Εχει περά σει πολλή ώ ρα αφότου έ φυγε ο Κα. Ανησυχώ . Πά με στο θέ ατρο να δ ού με τι κάνουν ο Κα και η Καντιφ έ» , είπε η lπέκ. Π αρ ' όλη την αγωνία του, ο Τουργκούτ μπέη άργησε να βγει από το ξενοδοχε ίο. Π ρώτα δεν έβρισκε τα γάντια του, έπειτα είπε ότι αν δεν έβαζε γραβάτα, ο Σουνάι θα μπορο ύ σε να τον κακοχαρακτηρ ίσει. Στο δ ρό μο είπε στην lπέ κ να περπατάει πιο σιγά επειδή δεν είχε αρκετές δ υνάμεις να την ακολουθεί. «Μ ην τυχόν κι έ ρ θ εις σε αντιπαράθ εση με τον Σουνάι», ε ί­ πε η l πέ κ. « Μ ην ξ εχνά ς πως ε ίναι l ακωβίνος, με μια πολύ συ­ γκεκριμένη δύναμη αυτή τη στιγμή στα χέ ρια του ! » Όταν ο Τουργκούτ μπέη είδε έξω από την πό ρτα του θεά­ τρου μαζεμένους τους περίεργους, τους μαθ ητές που είχαν βγει από τα λεωφορεία, τους μικροπωλητές που τόσον καιρό τους είχε λείψει όλος αυτός ο κόσμος, τους στρατιώτες και τους αστυ­ νομικούς, θυμήθηκε ότι παλιά τον αναστάτωναν πολύ αυτού του είδους οι πολιτικές συγκεντρώσεις. Έπιασε ακόμη mo σφιχτά το μπράτσο της Kό�ης του και κοίταξε γύ ρω του μισοφοβισμένος, μισοευτυχισμένος, ψάχνοντας μια ευκαιρία για συζή τηση, για μια κίνηση απ' όπου θ α μπορούσε να κρατη θ ε ί και να νι ώ σει κομμάτι όλης αυτής της φασαρίας. Όταν κατάλαβε ότι το πλή­ θ ος το ύ ήταν ολότελ α ξένο, έσπρωξε απότομα έναν από τους νεαρο ύς που είχε φρ άξει την είσοδο' ντράπηκε μόλις το έκανε. Η αίθουσα δεν ήταν ακό μη γεμάτη , αλλ' αμέσως η lπέ κ αι­ σθάνθ ηκε ότι σ ' όλο το θέ ατρο σε λίγο θ α γινόταν χαμό ς , ό τι όλοι οι γνωστο ί κι ά γνωστο ί τους, όπως γίνεται στα όνειρα, θ α ήταν εκεί. Ανησ ύ χησε όταν δεν ε ίδε την Καντιφ έ και τον Κα. Ένας αξιωματικός το ύ ς τράβηξε σε μια ά κρη. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

6Ι 8

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Εί μαι Ο πατέ ρας της πρωταγωνίστριας Καντιφ έ Γιλντίζ» , είπε Ο Τουργκο ύτ μπέη δ υσαρεστημένος. « Π ρ έπει να τη δ ω αμέσως» . Ο Τουργκο ύτ μπέη ε ίχε συμπεριφερθ ε ί σαν πατέ ρας που την τελευταία στιγμή θέλει να συμβουλέψει την κό ρη του που παίζει τον πρωταγωνιστικό ρ όλο στη σχολική παρ άσταση, κι ο αξιωματικός είχε ανησυχήσει σαν καθηγητής που δίνει δίκιο στον πατέ ρα. Η Ιπ έκ, αφού περ ίμενε λίγο σ' ένα δωμάτιο με φωτογραφ ί ες του Ατατο ύ ρκ και του Σ ουνάι στους το ίχους, όταν ε ίδ ε την Καντιφ έ να μπαίνει μόνη στο δ ωμάτιο, κατά­ λαβε αμέσως πως ό ,τι κι αν κάνανε, η αδ ερφή της θ α 'βγαινε απόψε στη σκηνή . Η Ι πέ κ ρ ώτησε για τον Κα. Η Καντιφ έ της είπε ότι αφο ύ μιλήσανε λίγο, εκείνος γύ ρισε στο ξενοδοχείο. Η Ιπέ κ είπε ότι δεν ε ίχαν συναντη θ εί στο δ ρό μο, δ εν επέ μειναν ό μως σ' αυτό το θέ μα. Ο Τουργκο ύτ μπέη ε ίχε ήδη αρχίσει να παρακαλάει με βουρκωμένα μάτια την Καντιφ έ να μη βγει στη σκηνή . «Μετά από τόσες αγγελίες κι ανακοινώ σεις, θ α κινδ υνέψω πιο πολύ αν δ εν βγω στη σκηνή», είπε η Καντιφέ. «Αν βγάλεις τη μαντίλα, ξέ ρεις πόσο θα θυμώ σουν μαζί σου οι μαθ ητέ ς της Ι ερατικής Σχολής, ότι θ α σου κρατήσουν όλοι κακία» . «Για να ε ί μαι ειλικρινής, μπαμπά , μου φαίνεται αστε ίο που μετά από τό σα χρόνια μου λέτε " μην ξεσκεπάζεις το κεφάλι σου » . « Δ εν είν ' αστε ίο αυτό , Καντιφ έ μου», είπε ο Τουργκο ύ τ μπέη . « Ν α τους πεις ότι αρρ ώ στησες » . «Μ α δ εν ε ί μαι ά ρρωστη . . . » "

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

619

Ο Τουργκο ύτ μπέη ά ρχισε να μυξοκλα ίει. Η Ιπέκ κατάλα­ βε ότι ο πατέ ρας της, όπως έκανε πάντα όταν έδινε βάρος στη συναισθ η ματική πλ ευρ ά ενό ς ζητή ματος, κάπου μ έ σα του ήξερε πως ούτε ο ίδιος πίστευε στα δάκρυ ά του. Υπήρχε κά­ τι τ ό σο επιπόλαιο κι επιφανειακό στην αγωνία του, που η Ι π έ κ υποψιαζόταν ότι ο Τ ουργκο ύ τ μπέ η θ α μπορούσε να θ ρηνήσει με την ίδια ευκο λία για κάτι τελε ίως διαφορετικό απ ' αυτό για το οποίο θ ρηνο ύ σε τώ ρα. Αλλά η ιδιαιτερ ότητα του πατέ ρα τους, που τον έ κανε τόσο καλό κι αγαπητό , ήταν κάτι απελπιστικά «ελαφρύ » μπροστά στο θέ μα που πραγμα­ τικά θ α θέλανε να συ ζητήσουν οι δ υο αδ ερφέ ς. « Πότε έ φυγε ο Κα ; » ρ ώτησε σχεδόν ψιθ υριστά η Ι πέ κ. « Θ α ' πρεπε να είχε γυρίσει προ πολλο ύ στο ξενο δ οχείο ! » είπε η Καντιφ έ το ίδιο προσεκτικά. Κοιτάχτηκαν τρομαγμένες κατά ματα. Η Ι π έ κ μου ε ίπε μετ ά από τέ σσερα χρ ό νια στο ζαχαρο­ πλαστείο Καινούργια Ζ ωή ότι κι οι δυο τους εκείνη τη στιγμή δ εν ε ίχαν τον Κα αλλά τον Λατζιβέ ρτ στο μυαλό τους, κάτι που το κατάλαβαν όταν κοιτάχτηκαν κατά ματα, ότι τρό μα­ ξ αν μόλις το κατάλαβαν, ότι δ εν έδιναν καμιά μα καμιά ση­ μασία στον πατέ ρα τους. Θ εωρο ύ σα τις εξομολογήσεις αυ­ τέ ς της Ιπέ κ απο δείξεις της οικει ότητας που ένιω θ ε για μένα κι αισθ ανό μουν ότι αναπ ό φευκτα θ α έβλ επα το τ έλος τής ιστορ ίας από τη δική της σκοπιά. Οι δ υο α δερφέ ς δ εν μιλο ύσαν. « Δ εν σου είπε ότι δ εν θέλει κι ο Λατζιβέρτ να βγάλεις τη μαντίλα ; » Η Καντιφ έ κο ίταξε την Ι π έ κ σαν να της έλεγε: ακο ύ ει ο Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

620

ΟΡΧΑΝ ΓlAMOYK

μπαμπάς. Κοιτάξανε κι οι δυο τον πατέ ρα τους και καταλά­ βανε ό τι ο Τουργκο ύ τ μπέ η παρακολ ου θ ο ύ σε με προσοχή ανάμεσα στα δάκρυά του τα δ υο κορίτσια που μιλο ύ σαν ψι­ θ υριστά, ότι ε ίχε ακο ύ σει το όνομα Λατζιβέ ρτ. «Μπαμπά , μας επιτρέπετε να μιλήσουμε μόνες μας δυο λε­ πτά;» « Εσείς οι δ υο μαζί ε ίστε πιο έξ υπνες από μένα», είπε ο Τουργκούτ μπέη. Βγήκε από το δ ωμάτιο αλλά δ εν έκλεισε την πό ρτα. «Το σκέφτηκες καλά, Καντιφέ;» « Ν αι». «Είμαι σίγουρη γι ' αυτό που πας να κάνεις, αλλά έτσι μπο­ ρεί να μην τον ξαναδ είς», είπε η Ιπέ κ. «Δεν νομίζω», ε ίπε η Καντιφ έ με προσοχή . « Μ ε θ υμώ νει ό μως πά ρα πολύ». Η Ι π έ κ έ φερε με πόνο μπροστά στα μάτια της την ιστορ ία τη ς Καντιφέ με τον Λατζιβέ ρτ , μεγάλη και κρυφή, γεμάτη θυ­ μο ύ ς, καβγάδ ες, συμφιλι ώ σεις, σκαμπανεβάσματα. Π ό σα χρ όνια ε ίχαν περάσει ; Δεν μπορο ύσε να πει. Δεν ήθελε να ξα­ ναρωτήσει τον εαυτό της πόσον καιρ ό ο Λατζιβέ ρτ τα ε ίχε και με τις δ υο μαζί . Ξαφνικά σκέ φτηκε με αγάπη τον Κα , που στη Γερμανία θα την έ κανε να ξεχά σει τον Λατζιβέ ρτ . Η Καντιφέ , σε μια από κε ίνες τις ι δ ια ίτερα διαισθ η τικέ ς στιγμ έ ς ανά μεσα στις δ υο τους, κατάλαβε τι σκεφτ όταν η αδερφή της. « ο Κα ζη λε ύ ει πολύ τον Λατζιβέ ρτ», είπε. «Εί­ ναι πολύ ερωτευμένος μαζί σου». « Δεν πίστευα ότι θ α μ ' αγαπο ύσε τόσο πολύ έτσι γρήγορα», είπε η Ι πέ κ, «αλλά τώ ρα το πιστε ύω». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟ

Ι

62]

« Π ήγαινε μαζί του στη Γερμανία», είπε η Καντιφ έ . «Μόλις γυρίσω σπίτι, θ α ετοιμάσω τη βαλίτσα μου » , είπε η lπ έ κ. « Π ιστε ύ εις στ ' αλήθ εια ότι θ α είμαστ ' ευτυχισμένοι στη Γερμανία;» « Το πιστε ύ ω. Αλλά σταμάτα να του μιλάς για το παρελθόν . Ήδ η ξέ ρει πολλά , και καταλαβαίνει πά ρα πολλά» . Η lπέ κ μίσησε το υπεροπτικό ύφος της αδερφής της . Έδει­ χνε πόσο καλύτερα από την ίδια ήξερε τη ζωή η Καντιφ έ . « Μ ου μιλάς σαν να μην έχεις σκοπό να γυρίσεις σπίτι μετά την παρ άσταση» . « Φ υσικά θ α γυρίσω», είπε η Καντιφ έ . «Αλλά νόμιζα ότι θ α φ ύγεις αμέ σως». «Μήπως ξέ ρεις πο ύ μπορεί να έχει πάει ο Κα;» Κα θώς κοιτάχτηκαν κατά ματα, η lπέ κ κατάλαβε ότι φο­ βόντουσαν κι οι δ υο αυτό που περνούσε απ' το μυαλό τους. « Π ρέπει να πηγαίνω», είπε η Καντιφ έ . « Π ρέπει να μακι­ γιαριστώ» . « Δεν χαί ρομαι τό σο που θ α βγάλεις τη μαντίλα ό σο αυτό το μοβ παλτό» , είπε η l πέ κ. Μ ε δ υο χορευτικές κινήσεις η Καντιφ έ σήκωσε τον ποδό­ γυρο του παλιο ύ μοβ παλτο ύ της που έπεφτε στα πόδια της σαν σεντόνι. Όταν οι δ υο α δερφές είδαν τον Τουργκο ύτ μπέ η να χαμογελάει μ ' αυτή την κίνηση της Καντιφ έ , αγκαλι άστη­ καν και φιλήθηκαν. Ο Τουργκούτ μπέη πρέπει να είχε πια αποδεχτεί το γεγονός ότι η κό ρη του θα 'βγαινε στη σκηνή. Αυτή τη φορά ούτε έ κλα­ ψε ούτε της έδωσε συμβουλές. Την αγκάλιασε και τη φίλησε κι αμέσως μετά θέλησε να φύγει πολύ γρήγορα από το θέατρο. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

622

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟ ΥΚ

Η Ι πέ κ είχε το νου της μήπως στην έξο δ ο του θ ε άτρου ή στο δ ρό μο της επιστροφής συναντο ύ σε τον Κα ή κάποιον που θ α μπορο ύ σε να τον ρωτήσει για τον Κα. Δεν ε ίδ ε κανέναν. «Όπως ο Κα μπορούσε να γίνεται απαισι όδοξος με χίλιες δυο αιτίες, με τον ίδιο τρόπο τα επόμενα σαράντα πέντε λεπτά εγώ έβρισκα αφορμέ ς να αισιοδ οξώ» , μου είπε αργότερα η Ιπέ κ. Ό σην ώ ρα ο Τουργκούτ μπέη , στημένος μπροστά στην τη­ λεό ραση, περί μενε τη ζωντανή μετάδ οση της παράστασης, η Ιπέκ ετοί μαζε τη βαλίτσα της. Αντί να σκέφτεται πού θ α μπο­ ρο ύ σε να ε ίναι ο Κα, προσπαθ ο ύ σε να φανταστε ί πό σο ευτυ­ χισμένοι θ α ήταν στη Γ ερμανία και διάλεγε ρο ύ χα από την ντουλάπα της. Ε κτός από τα πράγματα που είχε πει από πριν ότι θ α πά ρει μαζί της, στρί μωχνε στη βαλίτσα της κάλτσες κι εσώ ρουχα, αν και σκεφτόταν ότι «στη Γερμανία θ α έχει κα­ λύτερα», επειδή φοβόταν μήπως δ εν μπορο ύ σε να τα συνη θί­ σει αυτ ά τα καλύτερα. Κάποια στιγμή σήκωσε σαν από έν­ στικτο το κεφάλι της κι ε ίδε ότι πλησίαζε το στρατιωτικό φορ­ τηγό που ε ίχε φ έ ρει μια- δ υο φορ ές τον Κα στο ξενοδ οχείο. Κατέβηκε κάτω, ο πατέ ρας της ήταν στην πόρτα. « ο Τουρ­ γκούτ μπέη;» ρώτησε ένας καλοξυρισμένος υπάλληλος με γαμ­ ψή μύτη που φορο ύ σε πολιτικά , και του έδ ωσε ένα φάκελο. Όταν ο Τουργκο ύτ μπέη άνοιξ ε με χέ ρια που τρέ μανε το φάκελ ο, μέ σα βρήκε ένα κλειδί. Διάβασε το γρά μμα, που είχε καταλάβει ότι απευθ υνόταν στην κό ρη του, μέχρι το τέλος και της το έδωσε. Η Ι πέ κ, μετά από τέ σσερα χρόνια, για να υπερασπιστε ί τον εαυτό της, αλλά κι επειδή ήθ ε λε αυτά που θ α έγραφα ν' ανταποκρ ίνονται στην αλήθεια, μου έδωσε το γρά μμα. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

623

Πέμπτη, ώρα οκτώ ΤοVflKOύτ μπέη, σας παρακαλώ, μ αυτό το κλειJiβγάλτε την 1πέκ από το Jωμάτιό μοv και JriJσTE της αvτό το γράμμα. ΕΙναι το καλύτερο για όλοvς. Να με σvγχωρεiτε. Με εκτΙμηση. ,

Αγάπη μοv. Δεν μπόρεσα να πεΙσω την Kαvτιφέ. Οι στρατιώ­ τες για να με προστατέψοvν με φέρανε EJriJ στο σταθμό. Ο Jρό­ μος για το Ερζοvρούμ έΧει ανοΙξει, με αναγκάζοvν να φύγω με το πρώτο τρένο στις εννιά και μισή. Φτιάξε τη βαλΙτσα μοv, πάρε και τη JZKtj σοv κι έλα. Ένα στρατιωτικό όχημα θα έρθει να σε πάρει στις εννιά και τέταρτο. Μην τvχόν και βγεις έξω. Έλα. Σ' αγαπάω πολύ. Θα εΙμαστ' ευτvχισμένοι.

Ο άνθρωπος με τη γαμψή μύτη τής είπε ότι θ α ξανά ρχονταν στις εννιά και τέταρτο. « Θ α φ ύγεις ;» ρώτησε ο Τουργκο ύτ μπέη . «Ανησυχώ τι του έχει συμβε ί» , είπε η lπέκ. « Τον προστατεύ ει ο στρατός, δεν θ α πάθει τίποτα. Θ α μας αφήσεις και θ α φ ύγεις;» « Π ιστε ύ ω ότι θ α είμ ' ευτυχισμένη μαζί του», είπε η l πέ κ. « Το ίδ ιο μου είπε κι η Καντιφέ». Λες κι ήταν η απόδ ει ξη της ευτ υχίας της εκε ί , η lπ έ κ ξα­ ναδιάβασε το γρά μμα που κρατο ύ σε κι ά ρχισε να κλαίει. Αν και δ εν καταλάβαινε γιατί έ κλαιγε. «Ίσως επειδή μου ήταν πολύ δύσκολο ν' αφήσω τον πατέ ρα μου και την αδερφή μου», μου είπε μετά απ ό πο λλά χρ όνια. «Ίσως επει δ ή φοβόμουν εκείνο το άλλο που παραμόνευε στο μυαλό μου», είπε μετά. Όταν στέγνωσαν τα δάκ ρυά τη ς, η l πέ κ κι ο πατέ ρας της Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

624

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

πήγαν μαζί στο δωμάτιό της, έ ριξαν άλλη μια ματιά στα πράγ­ ματα που θ α έπαιρνε μαζί της, έπειτα πήγαν στο δωμάτιο του Κα και γέ μισαν τη μεγάλη βυσσινι ά χειραποσκευή του. Αυτή τη φορά μιλο ύ σαν και οι δ υο μ ' αισιο δο ξία για το μέλλον, λέ­ γανε ότι τώ ρα που θ α έ φευγε η lπέ κ, η Καντιφέ θ α τελε ίωνε γρήγορα τη σχολή και σύντομα πατέ ρας και κό ρη θ α πηγαί­ νανε να επισκεφτο ύνε την l πέ κ στη Φ ρανκφούρτη . Όταν τελε ίωσαν με τη βαλίτσα, κατέβηκαν κι οι δ υο μαζί κάτω και κάθισαν μπροστά στην τη λεό ραση να δούνε την Κα­ ντιφ έ . «Μ ακά ρι να είναι μικρ ό το έ ργο και να προλάβεις να δεις, πριν μπεις στο τρ ένο, να τελει ώνουν όλα χωρ ίς πρ όβλη μα ! » είπε ο Τουργκο ύτ μπέη . Χωρίς να πούνε τίποτ ' άλλο, κάθ ονταν μπροστά στην τη­ λεό ραση, πολύ κοντά ο ένας στον άλλο, όπως κάθονταν πά ­ ντα όταν βλέπανε τη Μαριάννα, αλλά η lπ έ κ δ εν ε ίχε το νου της στην τη λε ό ραση . Μ ετά από πολλά χρόνια, από το έ ργο, που παρακολο ύθησε μόνο τα είκοσι πέντε πρ ώτα λεπτά , θ υ­ μόταν μόνο την Καντιφέ να βγαίνει στ η σκηνή μ ' ένα κατα­ κό κκινο μακρ ύ φ ό ρεμα και μαντίλα και να λέ ει : «Όπως θέλε­ τε, μπαμπά μου ! » Επει δή κατάλαβε ότι ήθελα πολύ να ξέ ρω τι σκεφτόταν εκείνη την ώ ρα, μου ε ίπε : « ο νους μου βέβαια ήταν αλλο ύ». Όταν τη ρώ τησα πολλέ ς φορ έ ς πο ύ ήταν, μου ε ίπε ότι σκεφτόταν το ταξίδι με το τρ ένο που θ α κάνανε με τον Κα. Κι έ πειτα μου ε ίπε ότι φοβόταν . Ό μως και τ ώ ρα, όπως τότε, δ εν μπορο ύ σε να πει τι φοβόταν. Μ ε τα παρ άθ υ­ ρα του μυαλο ύ της ανοιχτά , αντιλαμβανόταν σε βάθος τα πά­ ντα εκτός απ ' αυτά που έβλεπε στην ο θόνη της τηλε ό ρασης, Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

625

κι όπως κάθ ε ταξιδ ι ώτης όταν γυρ ίζε ι από μακρινό ταξίδ ι και βρ ίσκε ι το σπίτι του, τα έπιπλά του, το δωμάτιό του παράξε­ νο, μι κρ ό , δι αφορετικό και παλιό , έτσι κ ι εκείνη κοίταζε απο­ ρημ ένη τα έπ ιπλ α γ ύ ρω της, το τραπε ζά κι , τις πτυχέ ς τής κουρτίνας. Μ ου είπε ότι από τον τρ όπο που κο ίταζε σαν ξέ­ νη το ίδ ι ο της το σπίτι εκείνο το βρ άδ υ, κατάλαβε πως είχε επιτρέψε ι στη ζωή της να οδηγη θ ε ί κάπου αλλο ύ . Αυτό , όπως μου εξήγησε με πο λλή προσοχή στο ζαχαροπλ αστε ίο Κα ι ­ νού ργια Ζωή , ήταν η απόδει ξη πως εκε ίνο το βρ άδυ ε ίχε απο­ φασίσε ι να πάει με τον Κα στη Φ ρανκφο ύ ρτη . Όταν χτύπησε η πό ρτα του ξενο δοχείου, η Ι πέκ έτρεξε κι άνοιξε. Το στρατιωτικό όχημα που θα την πήγαινε στο σταθ μό είχε έ ρθει νωρίς. Είπε φοβισμένη στον υπάλληλο με τα πολιτικά ότι σε λίγο θα ήταν έτοιμη. Έφυγε τρέχοντας και πήγε και κάθι­ σε δίπλα στον πατέ ρα της, τον αγκάλιασε μ' όλη της τη δύναμη. «Ή ρ θε το αυτοκίνητο;» ρ ώτησε ο Τουργκο ύτ μπέη . «Αν η βαλίτσα σου είναι έτοιμη, έχε ι ς λίγο και ρό ακό μη» . Η Ιπέκ κοίταζε τον Σουνάι στην οθόνη με άδειο βλέ μμα. Κα­ θώς δεν μπορο ύσε να καθίσει σ ' ένα μέ ρος, έτρεξε στο δωμά­ τιό της, έριξε στη βαλίτσα τις παντό φλες της και το τσαντά κι με το φερμουά ρ που είχε τα ραφτικά της, κάθισε για μερικά λεπτά στην άκρη του κρεβατιο ύ της κι έβαλε τα κλάματα. Όπως μου είπε αργότερα, όταν γύ ρισε ε ίχε πά ρει την από­ φασή τη ς θα εγκατέλε ιπε το Καρς και θ α πήγαινε με τον Κα. Ένιω θε ήρεμη, επε ιδή είχε βγάλει από μέ σα της το δη λητήρ ιο της αναποφασιστικότητας και της αμφ ι βολίας, κι ήθελ ε να περά σε ι τις τελευταίες στιγμέ ς της στο Καρς βλέποντας τη­ λε ό ραση με τον αγαπημένο της πατέ ρα. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

626

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Η Ιπέ κ δεν ανησύ χησε κα θόλου όταν ο Τζαβίτ της ρεσε­ ψιόν της είπε ότι κάποιος ήταν στην πό ρτα. Ο Τουργκο ύτ μπέη της είχε πει στο μεταξύ να φ έρει από το ψυγείο ένα μπου­ κάλι Κόκα- Κόλα και δυο ποτήρια για να τη μοιραστο ύνε . Η Ιπέ κ μου είπε ότι δεν θ α ξεχνούσε ποτέ το πρόσωπο του Φ αζίλ που είδε στην πόρτα της κουζίνας. Στο βλέ μμα του διά­ βασε πως κάτι τρομερό είχε συμβεί , αλλά και κάτι που εκείνη δεν το ' χε νιώσει μέχρι τότε, πως ο Φ αζίλ θεωρούσε τον εαυτό του μέλος της οικογένειας, σαν να ήταν κάποιος πολύ κοντινός. «Σκότωσαν τον Λατζιβέ ρτ και τη Χανντέ ! » είπε ο Φ αζίλ Ήπιε το μισό νερ ό από το ποτήρι που του έφερε η Ζαχιντέ . «Μόνο ο Λατζι βέ ρτ θ α μπορο ύ σε να της αλλάξει γνώ μψ . Ο Φ αζίλ έ κλαψε λίγο , ενώ η Ι πέκ συνέχιζε να κοιτάζει ακί­ νητη . Ο Φ αζίλ είπε ότι ε ίχε πάει εκε ί υπακο ύ οντας σε μια εσωτερική φωνή , ότι ο Λατζιβέ ρτ κρυβόταν με τη Χανντέ , ότι από τον αρι θ μό των στρατιωτών που πήραν μέ ρος στην έ φο­ δο, κατάλαβε πως τους είχαν καρφώ σει. Αν δεν τους κά ρφω­ ναν, δεν θ α παί ρνανε μέ ρος τό σοι στρατιώτες. Ό χι, δ εν μπο­ ρε ί να τον ε ίχαν παρακολουθήσει, γιατί ό-:αν έ φτασε, ε ίχαν όλα τελει ώ σει. Ο Φ αζίλ και τα παι δι ά που μαζε ύ τηκαν από τα γύ ρω σπίτια ε ίχαν δει το πτώ μα του Λατζιβέ ρτ που το φω­ τίζανε οι προβολε ίς. «Μπορ ώ να μείνω εδώ;» ρ ώτησε μετά. «Δεν θέλω να πάω αλλο ύ». Η Ιπέκ έφερε ένα ποτήρι και γι ' αυτόν. Έψαξε για το ανοι­ χτήρι σε λάθος συρτά ρια, ανοιγοκλείνοντας άσχετα ντουλάπια. Θυμήθηκε την πρώτη φορά που είδε τον Λατζιβέ ρτ, θ υμήθηκε ότι στη βαλίτσα της είχε βάλει και τη λουλουδάτη μπλούζα που Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

627

φορο ύ σε εκείνη τη μέ ρα. Π ήρε τον Φ αζίλ μέ σα, τον έβαλε να καθίσει στην καρέκλα δίπλα στην πό ρτα της κουζίνας, όπου εί­ χε καθίσει κι ο Κα την Τρίτη το βράδυ που μέθυσε κι ήθελε να γράψε ι ένα ποίημα. Έπειτα αφουγκρ άστηκε, λες κι ήταν ά ρ­ ρωστη, τον πόνο που απλωνόταν σαν δη λητήρ ιο μέ σα της : κι ενώ ο Φ αζίλ κοίταζε από μακριά την Καντιφέ στην οθόνη, χω­ ρίς να λέει τίποτα, η Ιπέ κ έδωσε ένα ποτήρι Κό κα- Κόλα πρώτα στον Φ αζίλ κι έπειτα στον πατέ ρα της. Ένα κομμάτι του μυαλού της έβλεπε από μακριά , σαν κά μερα, όλα ό σα έκανε. Πήγε στο δωμάτιό της. Στάθηκε για ένα λεmό στο σκοτάδι . Από το δ ωμάτι ο επάνω πήρε την τσάντα του Κα. Β γήκε στο δ ρ ό μο. Έ κανε κρ ύ ο. Στον υπάλλη λο με τα πολιτικά που περ ί μενε στο στρατιωτι κό όχημα μπροστά στην πόρτα είπε ότι δεν θ α έφευγε. «Μ α αφο ύ θ α σας πηγαίναμε να προλάβετε το τρένο», ε ί­ πε ο υπάλλη λος. «Άλλαξα γνώ μη, δ εν θ α έ ρθ ω, ευχαριστώ . Σ ας παρακαλώ να δώ σετε αυτή την τσάντα στον κύ ριο Κα». Μέσα, μόλι ς η Ιπέκ κάθ ι σε δίπλα στον πατέ ρα της, ά κου­ σαν κι ο ι δ υο το θό ρυβο από το στρατι ωτι κό όχημα που έφυ­ γε αμέ σως. « Τους είπα να φ ύγουν», είπε η Ι πέ κ. « Άλλαξα γνώ μη , δεν φεύγω». Ο Τουργκούτ μπέη την αγκάλιασε. Για λίγη ώ ρα ακό μη πα­ ρακολ ο ύθησαν, χωρ ίς να καταλαβαίνουν, την παρ άσταση στην τηλεόραση. Πλησίαζε το τέλος της πρώτης πράξης, όταν η Ιπέ κ είπε, « Πά με στην Καντιφ έ! Έχω να της πω κάτι ». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

43

Οι γυναίκες αυτοκτονούν κι από περηφάνια ΤελευτaΙa πράξη

Ο Σ ουνάι ονό μασε TραYύJoία στο Καρς αυτό που ανέβασε τε­ λικά στη σκηνή . Το είχε γράψει εμπνεό μενος από την Ισπα­ Υικ1 τραYύJoίατoυ Τό μας Κιντ κι επηρεασμένος από δι άφορα άλλα έ ργα. Κανείς από τους θ εατές στο θέ ατρο δ εν πρό σεξε τον τίτλο που ο Σ ουνάι μόλις την τελευταία στιγμή ε ίχε κα­ ταφ έ ρει να βρει, αν και οι παρουσιαστέ ς της τη λε ό ρασης ένα μισάωρο πριν από την έναρξη της παρά στασης ε ίχαν αρχίσει ν' αναγγέλλουν το έ ργο με τ ' όνομά το\: . Ο ι θ εατέ ς ήταν διά­ φοροι περίεργοι και δη μό σιοι υπάλλη λ οι (αυτή τη φορ ά δεν είχαν πά ρει μαζί τις οικογένειές τους) που ε ίχαν έ ρθ ει στο θέ­ ατρο με λεωφορε ία του στρατο ύ , άλλοι επειδή ε ίχαν εξανα­ γκαστεί, μερικοί επει δή ε ίχαν πειστε ί από τις ανακοινώ σεις της τη λε ό ρασης, κάποιοι επειδή πίστευαν στη φερεγγυ ότη­ τα του στρατο ύ κι άλλοι επειδή θέλανε να δ ουν με τα ίδια τους τα μάτια ό σα θ α γίνονταν (στην πόλη κυκλ οφορο ύ σαν φήμες πως η «ζωντανή» μετάδοση στην πραγματικότητα δ εν ήταν ζωντανή, ήταν βίντεο που ε ίχε έ ρθ ει από την Αμερική). ΑκόDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

629

μη κι αν έδιναν προσοχή στον τίτλ ο του, όπως όλη η π όλη, έτσι κι οι θ εατέ ς δεν θα μπορο ύ σαν να δ ουν τη σχέ ση του με το «έργο» , αφο ύ παρακολου θ ο ύ σαν χωρίς να καταλαβαίνουν τι γίνεται. Είναι πολύ δύ σκολο να συνοψίσει κανείς την υπόθεση του πρ ώτου μισο ύ της ΤραΥωοΖας στο Καρς, της οπο ίας το βίντεο από την πρ ώ τη και τελ ευτα ία παρ ά σταση ξέθ αψα τέ σσερα χρ όνια μετά στα αρχε ία της Trιλεόρασrις Σερχάτ Καρς. Το θέ ­ μα ήταν μια βεντέτα σε μια «φτωχική, οπισθ οδ ρομική και στε­ νόμυαλψ κωμόπο λη , δ εν μαθ αίνουμε όμως ποτέ γιατί οι άν­ θ ρωποι ά ρχισαν ν' αλλη λοσκοτώνονται και τι ήταν αυτό που δ εν μπορο ύ σαν να μοιράσουν μεταξύ τους, αν και ο ύ τε οι δ ο­ λοφόνοι ού τε τα θύματα που πέ φτανε σαν τις μύγες έδειχναν να προβληματίζονται πάνω σ ' αυτό το θέ μα. Μόνο ο Σ ουνάι θύμωνε που ο λ αό ς ε ίχε παρασυρ θ ε ί σε μια υπ όθ εση βεντ έ­ τας, τσακωνόταν με τη γυναίκα του γι ' αυτό και ζητού σε την κατανόηση μιας δε ύτερης και νε ότερης γυναίκας (της Καντι­ φ έ) . Ο Σ ουνάι υποδ υόταν τον εκπρόσωπο της εξουσίας, ήταν πλούσιος κι ε ίχε πολύ ανοιχτό μυαλό , όμως χό ρευε κι αστει­ ευ όταν με το λαό, συζητο ύ σε μαζί του για το νόη μα της ζωής κι έπαιζε γι ' αυτόν σκηνές από έ ργα του Σ αίξπηρ, του Ουγκό και του Μπρεχτ, ενσωματωμένες στο κυρ ίως έ ργο. Σ ύντομα σκετσά κια εκπαι δ ευτικο ύ χαρακτή ρα ε ίχαν κατανεμη θ ε ί όπως όπως σε διάφορα μέ ρη της ΤραΥωοΖας στο Καρς γι α την κίνηση στους δ ρόμους, για τις συνήθειες στο τραπέζι του φα­ γητο ύ , τις χαρακτηριστικέ ς ι δι ότητες των Το ύ ρκων και των μουσουλμάνων που δεν υπήρχε περίπτωση ν' αποβάλουν πο­ τέ , για το πάθ ος της Γαλλικής Επανάστασης, για τα οφ έλη -

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

630

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

των εμβολίων, του προφυλακτικο ύ και του ρακιο ύ , το τσιφτε­ τέλι μιας πλού σιας πουτάνας και τη ν αλήθ εια για τα σαμπου­ άν και τα καλλυντικά , που δ εν ήταν τίποτα περισσότερο από χρωματισμένο νερ ό . Το μόνο πράγμα που κρατού σε ζωντανό το ενδιαφέ ρον τού θ εατή, τον οπο ίο μπέ ρ δευαν όλο και περισσότερο οι πρωτο­ βουλίες κι οι αυτοσχεδ ιασμο ί , ήταν η παθ ιασμένη η θ οποιία του Σουνάι. Στα σ η με ία που το έ ργο βά ραινε, ο Σουνάι θ υ­ μόταν τις καλύτερες στιγμέ ς τη ς καρι έ ρας του, θύ μωνε από­ τομα, έβριζε αυτο ύ ς που ε ίχαν φ έ ρει τη χώ ρα και το λα ό σ ' αυτή τη ν κατά σταση , και περπατώντας κο ύ τσα κο ύ τσα με ύ φος τραγικό απ ' τη μια άκρη τη ς σκη νής στη ν άλλη , μιλού­ σε για τις νεανικές του αναμνήσεις, για τα κείμενα του Μ ο­ νταίνιου για τη φιλία, έλεγε ότι ο Ατατο ύ ρκ στη ν πραγματι­ κότη τα ήταν ένας πολύ μοναχικός άνθ ρωπος . Ή ταν καταϊ­ δ ρωμένος. Η κυρ ία Ν ουριγιέ , που τη ς ά ρεσε πολύ το θέ ατρο και η ιστορία, και που δ υο μέ ρες πριν ε ίχε θ αυμά σει πάλι τον Σουνάι, μου είπε μετά από χρόνια πως η μυρω διά του ρακιο ύ απ ό το στό μα του ήταν αρκετά έντονη στη ν πρ ώ τη σειρ ά όπου καθόταν. Αυτό , κατά τη γνώ μη τη ς, δ εν σήμαινε πως ο μεγάλος καλλιτέχνη ς ήταν με θ υσμένος εκείνο το βράδυ, απλά έδ ειχνε πως ήταν ιδιαίτερα συγκινη μένος. Άλλωστε οι μεσή­ λικες δη μό σιοι υπάλλη λοι του Καρς, οι χήρες, οι νεαρο ί κε­ μαλιστές που ε ίχαν ήδ η δ ει εκατοντάδ ες φορ ές τις φωτογρα­ φίες του, οι άντρες που αγαπο ύ σαν τη ν περιπ έτεια και τη ν εξουσία, όλοι ό σοι τον θ α ύ μαζαν τό σο πολύ ώ στε ήταν έτοι­ μοι ν ' αντιμετωπ ίσουν κάθ ε ε ίδ ους κίνδυνο για να τον δουν στη σκη νή , είπαν ότι εκε ίνο το βράδυ ήταν α δύνατο να τον Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

63 1

κοιτάξει κανε ίς για πολλή ώ ρα στα μάτια, ότι, ναι, ήταν πηγή μιας ακτινοβολίας που έλουζε με φως τις πρ ώτες σειρέ ς των καθισμάτων. Από τους μαθητέ ς της Ι ερατικής Σχολής, που τα στρατιω­ τικά φορτηγά το ύ ς ε ίχαν φ έ ρει με το ζό ρι στο Θέατρο Μιλέτ, ακόμη κι ο Μ εσο ύ τ (αυτό ς που δ εν ήθελε να θάβονται στα ίδια νεκροταφε ία αθ εϊστές και θ εοσεβο ύ μενοι) μου ε ίπε μετά από χρόνια πως είχε νιώ σει κι αυτό ς να έλκεται από τον Σ ου­ νάι. Ίσως η ομολογία του οφειλόταν στο ότι ε ίχε επιστρέψει στο Καρς και δούλευε σ ' έναν τσα'ίχανέ , απογοητευμένος από τη μικρή ομάδα ισλ αμιστών για την οπο ία ε ίχε δουλέψει τέσ­ σερα χρ όνια στο Ε ρζουρούμ παί ρνοντας μέ ρος στις ένοπλες δ ραστηρι ότητές της. Σ ύ μφωνα με τη γνώ μη του, κάτι ανεξή­ γητο συνέδεε τους μαθητές της Ι ερατικής Σχολής με τον Σ ου­ νάι. Ίσως ήταν η απόλυτη δύναμη εξουσίας που ε ίχε και που οι μαθητές θ α θέλανε πολύ να έ χουν κι αυτο ί . Ίσως ήταν οι περιορισμο ί που επέβαλλε και που στην ουσία το ύ ς γλίτωναν από έναν επικίνδ υνο μπελά , την πι θ ανότητα να χρειαστε ί να επαναστατήσουν. « Μ ετά από ένα στρατιωτικό πραξικόπη­ μα, μπορε ί να μην το δείχνουν, άλλά όλοι χαί ρονται», μου εί­ πε ο Μ εσο ύ τ. Αλλά και κάτι άλλο ε ίχε επηρεά σει τους μαθη­ τέ ς: το γεγονό ς ότι ο Σ ουνάι, με τόση δύναμη που διέθ ετε, εί­ χε βγει στη σκηνή κι ε ίχε προσπαθήσει μ' όλη του την καρ διά να επικοινωνήσει με τον κό σμο. Ακόμη κι εγώ , μετά από πολλά χρόνια, ξαναβλέποντας το βίντεο της Τηλεόρασης Σερχάτ Καρς, αισθάνθ ηκα πως η έντα­ ση ανά μεσα σε κάθε πατέ ρα και γιο, σε κάθ ε ένοχο κι εκπρό­ σωπο της εξουσ ίας, ε ίχε ξεχαστε ί , κι ότι όλοι μες στη βαθιά Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

632

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

σιωπή, βυ θισμένοι καθένας στις δικέ ς του τρομακτικέ ς ανα­ μνήσεις και τα όνειρα, ένιωθ αν τη μαγική αίσθηση του «εμείς» που μόνο οι πολίτες των υπερβολικά καταπιεστικών κι ε θνι­ κιστικών κρατών μπορο ύν να νι ώ σουν. Χά ρη στον Σουνάι, θαρρε ίς, δ εν είχε μείνει κανε ίς «ξένος » στην α ίθουσα, μια κοι­ νή ιστορ ία το ύ ς έδ ενε όλους απελπισμένα μεταξύ τους. Η μόνη που τους χαλο ύ σε την αίσ θηση αυτή ήταν η Κα­ ντιφέ , που δ εν μπορο ύ σαν να συνη θίσουν την παρουσία της στη σκηνή. Φ αίνεται πως και ο κά μεραμαν είχε την ίδια α ί­ σθηση , γιατί τις στιγμές του ενθ ουσιασμο ύ εστίαζε στον Σου­ νάι αφήνοντας την Καντιφέ έξω από το φακό. Οι θεατές βλέ­ πανε την Καντιφέ μόνο όσο ήταν κοντά στη δύναμη που μπο­ ρο ύ σε να δη μιουργε ί καταστ ά σεις, όπως γίνεται με τους υπηρ έτες στο θέ ατρο μπουλβά ρ. Αν και από νωρ ίς το μεση ­ μέ ρι, όταν κυκλοφ ό ρησε ότι θ α έβγαζε τη μαντίλα της, ενδι έ­ φερε π ά ρα πολύ τους θ εατ έ ς το τι θ α κάνει η Καντιφ έ . Τ α κουτσομπο λι ά ότι ο στρατό ς ανάγκαζε την Καντιφ έ να κάνει αυτό που θ α έ κανε, ότι τελικά δ εν θ α έβγαινε στη σκηνή , και άλλα πολλά , δίνανε και παίρνανε, μ έχρι κι ότι ε ίχαν επιχει­ ρήσει να παρ έ μβουν οι κοπέλες με τη μαντίλα είχε ακουστεί. Ένα ήταν σίγουρο , μέ σα σε μισή μέ ρα την ξέ ρανε όλοι, ακό­ μη κι αυτοί που δεν ε ίχαν ακούσει ποτέ ο ύτε τ ' όνομά της. Γι ' αυτό και η άχρωμη παρουσία της στη σκηνή , το γεγονός ότι ε ίχε εμφανιστε ί με μαντίλα, έ στω κι αν φορο ύ σε το μακρ ύ κό κκινο φουστάνι, τους είχε απογοητε ύ σει. Ο θ εατής κατάλαβε για πρ ώτη φορ ά ότι μπορο ύ σε να πε­ ριμένει κάτι από την Καντιφ έ μετά από είκοσι λεπτά , από ένα δι άλογο ανά μεσα σ ' εκε ίνη και στον Σουνάι: μείνανε οι δυο Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

633

τους στη σκηνή και ο Σ ουνάι τη ρώτησε αν το είχε πάρει από­ φαση . « Β ρ ίσκω απαρ άδ εκτο να σκοτω θ ε ί ς επειδή έχεις θ υ­ μώ σει με τους άλλους», της είπε. « Π οιος μπορε ί να με σταματήσει όταν σ ' αυτή την πόλη οι άντρες σκοτώνονται μεταξύ τους όπως τα ζώ α, και λένε ότι το κάνουν για την ευτυχία της πόλης;» απάντησε η Καντιφ έ κι έφυγε σαν κυνηγημένη από τη σκηνή επει δή μπήκε η Φ ουν­ ντά Εσέ ρ. Μ ετά από τέ σσερα χρ όνια, καθώς άκουγα ό σα συνέβησαν από καθέναν που μπορού σε να μου μιλή σει και προσπαθ ού σα να βάλω τα γεγονότα στη σειρ ά λεπτό προς λεπτό, υπολόγι­ σα ότι αυτή ήταν η τελευταία φορ ά που ο Λατζιβέ ρτ έβλεπε την Καντιφ έ . Επειδή αυτο ί που μου περιγρά φανε την έ φοδ ο αλλά και οι αρμ όδ ιοι της Ασφ άλειας που ήταν ακό μη στο Καρς , μου είπαν πως όταν χτ ύ πησε η πόρτα του σπιτιο ύ, ο Λατζιβέ ρτ και η Χανντέ βλέπ ανε τη λε ό ραση . Σ ύ μφωνα με την επίσημη ανακοίνωση , όταν ο Λατζιβέ ρτ ε ίδε μπροστά του τις δυνάμεις ασφαλείας , έτρεξε μέ σα , πήρε το όπλο του κι ά ρ­ χισε να πυροβολεί, αν και , όπως μου είπαν οι γείτονες και κά­ ποιοι από τους νεαρού ς ισλαμιστές που πολύ γρήγορα τον με­ τέτρεψαν σε μύθο , ο Λατζιβέ ρτ , για να προστατέψει τη Χαν­ ντέ, φ ώναζε « Μ ην πυροβολε ίτε ! », μά ταια ό μως , επειδή ο Ζ. Ν τεμί ρκολ και η ει δική ομάδ α του ε ίχαν ήδη κάνει κό σκινο όχι μόνο τον Λατζιβέ ρτ και τη Χανντέ αλλά κι ολό κλη ρο το διαμέ ρισμα. Π αρ ' όλη τη φασαρία, εκτό ς από μερικά παιδι ά, κανείς άλλος από τα γειτονικά σπίτια δεν ενδιαφέ ρ θ ηκε. Όχι μόνο επει δή οι κάτοικοι του Καρς ήταν συνη θισμένοι σε τέ­ τοιου ε ίδ ους νυχτερινές εφόδ ους στα σπίτια, αλλά κι επει δή Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

634

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

κανε ίς δ εν ήταν σε κατά σταση να ενδιαφερθ ε ί για οτιδήποτε άλλο εκτός από τη ζωντανή μετάδ οση από το Θέ ατρο Μ ιλέτ. Τ α πε ζο δ ρ ό μια ήταν όλα άδ εια, τα ρολά κατεβασμένα, οι τσαϊχανέδες, εκτός από πολύ λίγους, κλειστοί. Ξ έ ροντας ότι όλα τα μάτια της πόλης ήταν στραμμένα πά­ νω του, ο Σ ουνάι ένιω θ ε υπερβολικά δυνατός και γεμάτος αυ­ τοπεπο ίθηση . Η Καντιφ έ , έ χοντας καταλάβει ότι στη σκηνή θ α μπορο ύ σε να σταθ εί μόνο στο χώ ρο που θ α της παραχω­ ρο ύ σε ο Σουνά ι, χωνόταν όλο και περισσότερο δίπλα του, αι­ σθ ανόταν πως μόνο αν εκμεταλλευόταν τις ευκαιρ ίες που της έδ ινε ο Σ ουνάι θ α πραγματοποιο ύ σε το στόχο της . Επειδή η Καντιφ έ , σε αντίθεση με την α δερφή της, δ εν ήταν πρ όθ υμη να μιλήσει μαζί μου για κείνες τις μέ ρες, δ εν είναι δ υνατό να ξέ ρω τι ε ίχε στο μυαλό της. Ο ι κάτοικοι του Καρς ά ρχισαν να θ αυμάζουν την Καντιφ έ όταν στα επόμενα σαράντα λεπτά της παρ ά στασης κατάλαβαν πόσο συγκεκριμένες ήταν οι απόψεις της στο θέ μα των αυτοκτονι ών και του ξεσκεπ ά ­ σματος των μαλλι ών. Η κατά σταση εξελ ισσ όταν σε δ ρ ά μα καθώς απ ' τη μια η Καντιφέ έβγαινε μπροστά κι απ ' την άλ­ λη ο Σ ουνά ι και η Φ ουνντά Εσ έ ρ εξέφραζαν με τρόπο μισοα­ στε ίο και μισο δ ι δακτικό την οργή τους. Ο ι θ εατές αισθάνο­ νταν πως η Καντιφέ ζωντάνευε στη σκηνή τη θ αρραλέ α κο­ πέλα που καταπτοη μ ένη από την καταπίεση των αντρ ώ ν ήταν έτοιμη για όλα. Μετά από χρόνια άκουσα πολλές φορ ές από ανθρ ώπους με τους οπο ίους συνομίλησα, και που λ υπή­ θ ηκαν πολύ για λογαριασμό της, ότι ε ίχαν απο δ εχτε ί με την ψυχή τους την καινο ύ ργια προσωπικό τητα που υπο δ υ όταν εκε ίνο το βρ άδ υ στη σκηνή , αν και δεν ξέ χασαν ποτέ το «κοDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

635

ρ ίτσι με μαντίλα». Τώ ρα, όταν η Καντιφ έ ήταν στη σκηνή , έπεφτε βαριά σιωπή, και στα σπίτια, όπου μικροί μεγάλοι βλέ­ πανε τη λ ε ό ραση, όταν μιλο ύ σε εκείνη , ρωτο ύ σε ο ένας τον άλλο για να μη χάσουν κουβέντα : «Τι είπε, τι είπε;» Σ ε μια απ ' αυτέ ς τις σιωπέ ς ακο ύ στηκε το σφ ύ ριγμα του πρ ώτου τρένου που έφευγε μετά από τέ σσερις μέ ρες από την πόλη . Ο Κα ήταν στο βαγόνι όπου τον ε ίχαν ανεβάσει με το ζό ρι οι στρατιώτες. Ό ταν ο αγαπημένος μου φίλος είδ ε ότι η Ι πέ κ δεν ε ίχε βγει από το στρατιωτικό όχημα κι ότι οι στρα­ τι ώτες είχαν φ έ ρει μόνο τη βαλίτσα του στο σταθ μ ό , επέμει­ νε πολύ να του επιτρέψουν οι φρουρο ί του να επικοινωνήσει μαζί της, δ εν τον ά φησαν ό μως, και τότε τους έπεισε να στε ί­ λουν γι ' άλλη μια φορά το στρατιωτικό αυτοκίνητο στο ξενο­ δ οχείο. Π αρακάλεσε τους αξιωματικούς να καθ υστερήσουν για πέντε λεπτά το τρ ένο ό ταν το αυτοκ ίνητο γύ ρισε πάλι άδειο, κι ά ρχισε να κλα ίει όταν το τρ ένο σφ ύ ριξε αναχώ ρηση χωρ ίς να έχει κάνει την εμφ άνισή της η Ι πέκ. Το τρένο ξεκί­ νησε κι ο Κα έψαχνε με δακρυσμένο βλέ μμα ανά μεσα στον κό σμο στην αποβάθρα, στην έξο δο του σταθ μο ύ που έβλεπε στο άγαλμα του Κιαζίμ Καρ ά μπεκιρ, την ψηλή γυναίκα με την τσάντα, την οπο ία φανταζόταν να περπατάει προς το μέ ρος του. Το τρ ένο σφ ύ ριξε άλλη μια φορά , αναπτύ σσοντας όλο και μεγαλύτερη ταχύτητα . Ήταν τότε που ο Τουργκούτ μπέη και η Ιπέκ είχαν βγει στο δ ρό μο και περπατούσαν προς το Θέατρο Μιλέτ. « Το τρένο φεύγει» , είπε ο Του ΡΥκο ύτ μπέη. «Ναι», απά­ ντησε η Ιπέκ. « Σύν τομα οι δ ρ ό μοι θ ' ανοίξουν, και τ ότε ο δή­ μαρχος κι ο διοικητής του συντάγματος θα γυρίσουν στην πόDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

636

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

λη» . Είπε και κάτι άλλο η Ιπέ κ, πως αυτό θ α ήταν και το τέλος του η λίθ ιου αυτού πραξικοπήματος και πως όλα θ α γίΥονταν όπως πριν, όχι επειδή θεωρού σε σημαντικά αυτά που έλεγε, αλ­ λά επειδή φοβόταν ότι αν σώπαινε, ο πατέρας της θ α νό μιζε ότι σκεφτόταν τον Λατζιβέρτ. Ούτε η ίδ ια δεν μπορούσε να κατα­ λάβει πόσο το μυαλό της ήταν στον Λατζιβέ ρτ και πόσο στον Κα. Αυτό που ένιωθε μέσα της ήταν οργή για τον Κα κι ένας πό­ νος πιο δυνατός από τη χαμένη ευκαιρία για ευτυχία. Π ολύ λί­ γο υποψιαζόταν τους λόγους για τους οπο ίους ήταν τόσο θ υ­ μωμένη με τον Κα. Μετά από τέσσερα χρόνια, στο Καρς, κι ενώ θ α συζητού σε μαζί μου ανό ρεχτα τους λόγους αυτο ύ ς, θα την ενοχλού σαν οι ερωτήσεις κι οι υποψίες μου και θα μου έλεγε ότι αμέσως είχε καταλάβει πως ήταν σχεδόν αδύνατο να ξαναγα­ πήσει τον Κα. Όταν το τρένο με επιβάτη τον Κα σφύριξε εγκα­ ταλείποντας το Καρς, το μόνο που ένιωσε η Ι πέ κ ήταν απο­ γοήτευση' ίσως και λίγο έκπληξη . Αυτό ό μως που πραγματικά ήθελε τώ ρα ήταν να μοιραστε ί τον πόνο της με την Καντιφέ . Ο Τουργκούτ μπέη είχε καταλάβει πως την κό ρη του την ενο­ χλούσε η σιωπή. «Λες κι η πόλη είναι εγκαταλειμμένη», είπε. « Πόλη φάντασμα», είπε η Ιπ έκ για να πει κάτι. Μ ια φ άλαγγα από τρ ία στρατιωτικά οχήματα έστριψε στη γωνία και πέ ρασε από μπροστά τους. Ο Τουργκο ύτ μπέη ε ί­ πε ότι τα αυτοκίνητα ε ίχαν έ ρθ ει επει δή ε ίχαν ανοίξει οι δ ρό­ μοι. Π ατέ ρας και κό ρη, για ν' ασχολη θ ούν με κάτι, κο ίταξαν τα φ ώ τα των αυτοκινήτων που είχαν περά σει από μπροστά τους και χάνονταν στο σκοτάδ ι. Σύ μφωνα με τις έ ρευνες, στο στρατιωτικό φορτηγό που πήγαινε στη μέ ση ε ίχαν φορτω θ εί τα πτώ ματα του Λατζιβέρτ και της Χανντέ . Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

637

Στο φως από το τελευταίο τζιπ ο Τουργκο ύτ μπέη ε ίδ ε ότι στη βιτρ ίνα της εφημερ ίδ ας « Σερχάτ Σεχί ρ» είχε αναρτη θ εί το φ ύλλο της επομένη ς κοντοστάθηκε και διάβασε: «Θάνα­ τος στη σκηνή . Ο διά σημος η θ οποιό ς Σουνάι ΖαΊμ δολοφο­ νήθηκε κατά τη διά ρκεια της χθ εσινής παρ άστασης». Διάβασαν δυο φορ έ ς την είδηση και προχώ ρησαν βιαστικά προς το Θέατ ρο Μι λέτ . Στη ν ε ίσο δο του θ ε άτ ρου στέ κονταν τ α ίδια στ ρατιωτικά οχήματα και πιο κ άτω, μακριά , ήταν η σκιά του ίδιου ά ρματος μάχης. Όταν μπήκανε μέ σα, τους ψάξανε. Ο Τουργκο ύτ μπέη εί­ πε ότι ήταν « Ο πατέ ρας της πρωταγωνί στ ριας» . Είχε αρχίσει η δε ύτερη πράξη . Β ρήκαν δυο άδ ειες θέσεις και κάθισαν πίσω πίσω. Στη δε ύτερη πρ άξη κάτι θύ μιζε τ' αστε ία και τις παλι ές επιτ υχίες του Σουνάι: η Φ ουνντά Ε σ έ ρ σαν να σατί ρι ζε τον εαυτό της, μέχρι που χό ρεψε και λίγο. Ό μως η ατ μόσφαιρα του έ ργου είχε αλλάξει, το θέατ ρο είχε βυθιστεί στη σιωπή . Ο Σουνάι κι η Καντιφ έ μένανε πολύ συχνά μόνοι στη σκηνή . « Ω στό σο πρέπει να μου εξηγήσετε γιατί θέλετ ε ν ' αυτοκτονήσετε», είπε ο Σουνάι. «Κανε ίς δ εν μπορε ί να πει ακριβ ώ ς γιατί», είπε η Καντιφ έ . « Δη λαδή; » «Αν ή ξερε κανε ί ς για ποιον ακριβ ώ ς λόγο θέλει ν ' αυτ ο­ κτονήσει, αν έβλεπε καθ αρά τη ν αιτία, δ εν θ' αυτοκτονο ύ σε». «Α, όχι, δεν είν' έτσι», είπε ο Σουνάι. «Άλλες αυτοκτονο ύν απ ό έ ρω τ α, άλλες επει δή η φ τώ χεια ε ίναι σαν μαχαί ρι που έχει φτάσει στο κό καλ ο κι άλλες επει δή δεν αντέχουν το ξύλο που τρ ώνε από τον άντ ρα τους». «Απλοποιείτε πολύ τη ζωή » , είπε η Καντιφ έ . «Αντί να πεDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

638

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

θάνει μια γυναίκα από έ ρωτα , μπορεί να περιμένει λίγο για να ξε θ υμάνει ο έ ρωτάς της. Ούτε η φτώχεια είναι σοβαρ ό ς λό­ γος. Μπορείς να εγκαταλείψεις τον άντρα σου, ή να κλέψεις λεφτά». « Π οιος ε ίναι ο πραγματικό ς λόγος;» « Φ υσικά, η περηφ άνια. Τουλάχιστον οι γυναί κες γι ' αυτό αυτοκτονούν! » «Επειδή στον έ ρωτα θίγεται η περηφάνια τους ;» « Δεν καταλαβαίνετε ! » είπε η Καντιφέ . «Μ ια γυναί κα δ εν αυτοκτονεί επει δή θίγεται η περηφ άνια της , αλλά για να δε ί­ ξ ει πό σο περήφανη ε ίναι». «Γι ' αυτό αυτοκτονο ύν οι φίλες σας ;» « Δεν μπορ ώ να μιλήσω γι ' αυτέ ς. Καθ εμιά έ χει τους δικο ύ ς της λόγους. Ό μως εγώ, κάθ ε φορ ά που σκέ φτομαι ν ' αυτο­ κτονήσω, αισθάνομαι πως κι εκείνες πρέπει να κάνουν τις ίδιες σκέψεις μ' εμένα. Η στιγμή της αυτοκτονίας είναι η στιγ­ μή που οι γυναίκες καταλ αβαίνουν καλύτερα από κάθε άλλη φορ ά ότι είναι μόνες κι ότι ε ίναι γυναίκες». «Μ ' αυτά τα λόγια σπρώξατε τις φ ίλες σας στην αυτοκτο­ νία;» «Αυτοκτόνησαν με τη θέλησή τους». «Όλοι ξέ ρουν ότι ε δώ στο Καρς κανε ίς δ εν έχει δική του, ανεξάρτητη θέληση , ότι στό χος όλων ε ίναι ν ' ανήκουν σε κά­ ποια κοινότητα για να γλιτώ νουν το ξύλο. Π αραδ εχτε ίτε το , Καντιφ έ, συναντηθήκατε κρυφ ά με τις κοπέλες και τις πε ίσατε ν αυτοκτονησουν». « Μ α πώ ς είναι δ υνατό;» είπε η Καντιφ έ. «Μ ε την αυτο ­ κτονία έ μειναν ακό μη πιο μόνες. Μ ερικέ ς τις απαρνήθηκαν ,

ι

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

639

ακό μη κι οι πατερ άδ ες τους επει δή αυτοκτόνησαν. Σ ε άλλες δ εν έ καναν ο ύ τε κη δε ία». «Και γιατί θέλετε ν' αυτοκτονήσετε κι εσε ίς ; Μήπως για ν' αποδ ε ίξετε ότι οι περιπτώ σεις των κοριτσιών δεν είναι μεμο­ νωμένες, ότι αυτό που γίνεται είναι κάτι συλλογι κό; Καντιφέ , δ εν μιλάτε . . . Αν ό μως αυτοκτονήσετε χωρ ίς να μας πε ίτε το λόγο, δεν θ α παρεξηγη θ ε ί το μήνυμά σας ;» «Μα με την αυτοκτονία μου δ εν θέλω να δώσω κανένα μή ­ νυμα», ε ίπε η Καντιφέ . « Σας βλέπουν τό σοι άνθρωποι, θέλουν να ξέ ρουν. Τουλά­ χιστον πε ίτε μας τι έχετε στο μυαλό σας». «Οι γυναίκες αυτοκτονο ύν με την ελπίδα να κερ δίσουν» , είπε η Καντιφέ. « Οι άντρες όταν βλέπουν ότι δ εν τους έχει με ίνει καμιά ελπίδα να κερ δίσουν». « Σωστά», είπε ο Σ ουνάι κι έβγαλε από την τσέπη του ένα πιστόλι Κιρ ίκαλε. Το πιστόλι άστραφτε κι οι θ εατέ ς το κο ί­ ταζαν με προσοχή . « Θ α με σκοτώ σετε μ' αυτό όταν καταλά­ βω πως έχω ηττη θ εί;» «Δεν θέλω να καταλήξω στη φυλακή». «Μα έτσι κι αλλι ώ ς δεν θ ' αυτοκτονήσετε ;» είπε ο Σ ουνάι. «Μιας κι όταν αυτοκτονήσετε θ α πάτε στην Κόλαση, η τιμω­ ρ ία, ε ίτε σ ' αυτόν ε ίτε στον άλλο κό σμο, δ εν πρέπει να σας φοβίζει». «Νά γιατί αυτοκτονε ί μια γυναίκα», είπε η Καντιφέ . «Για να γλιτώ σει κάθε είδους τιμωρία» . Ο Σ ουνάι στράφηκε επιδεικτικά στους θ εατέ ς. « Τη στιγμή που θ α καταλάβω ότι έχω ηττη θε ί , θέλω να πε θάνω από το χέ ρι μιας τέτοιας γυναίκας ! » είπε. Σώπασε . Ά ρχισε να διηDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

640

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟ ΥΚ

γείται μια ιστορ ία για τις τσαχπινιέ ς του Ατατο ύ ρκ, ε ίχε συλ­ λάβει τη στιγμή ακριβ ώς που οι θ εατές ε ίχαν αρχίσει γα βα­ ριούνται. Στο τέλος της δε ύ τερης πράξης ο Τουργκο ύτ μπέ η και η Ι πέ κ πήγαν στα παρασκήνια να δουν την Καντιφ έ. Η μεγά­ λη α ίθουσα όπου παλι ά ετοιμάζονταν για να βγουν στη σκη­ νή ακροβάτες από την Αγία Π ετρούπολη και τη Μό σχα, Αρμένιοι η θοποιοί που παίζανε Μολιέ ρο, χορε ύτριες και μου­ σικο ί σε περιο δ ε ία από την Ι ταλία, ήταν παγωμ ένη απ ό το κρ ύ ο. « Νό μιζα ότι θ α ' χεις φ ύγει», είπε η Καντιφέ στην Ι πέ κ. «Είμαι περήφανος για σ ένα, κόρη μου, ήσουν εξαιρετική ! » είπε ο Τουργκούτ μπέ η κι αγκάλιασε την Καντιφέ. «Αν σου έδινε το όπλο στο χέ ρι και σου έλεγε : " Π υροβόλησέ με " , θ α σηκωνόμουνα και θα φ ώναζα : " Μη , Καντιφ έ , μην τυχόν και πυροβολήσεις !" » «Γιατί;» «Γιατ ί θ α μπορούσε να είναι γεμ άτο ! » ε ίπε ο Τουργκο ύτ μπέη . Και της είπε για την ε ίδηση που είχε διαβάσει στο αυ­ ριανό φ ύλλο της « Σ ερχάτ Σ εχί ρ ». «Όχι επειδή φοβάμαι μή­ πως βγει αλη θινή η ε ίδηση που έγραψε ο Σ ερντά ρ με την ελ­ πίδ α ότι θ α πραγματοποιη θ ε ί» , είπε. «Οι περισσότερες από τις ειδήσεις δεν πραγματοποιούνται. Ανησυχώ ό μως επειδή ο Σ ερντά ρ δ εν θ α έγραφε ποτέ μια τέτοια ε ίδ ηση αν δ εν την ενέ κρινε ο Σ ουνάι. Φοβά μαι μήπως τον έβαλε αυτό ς να τη γράψει. Ί σως να μην το έ κανε για διαφη μιστικο ύ ς λόγους. Ίσως θέλει να τον σκοτώσεις στη σκηνή . Κορ ίτσι μου, μην τυ­ χόν και πυροβολήσεις αν δεν ε ίσαι σίγουρη ότι το πιστόλι ε ίDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

641

ναι άδ ειο ! Κι ο ύτε να ξεσκεπάσεις το κεφάλι σου για χά ρη αυ­ το ύ του ανθ ρ ώπου. Η Ιπέ κ δ εν θα φ ύγει. Θ α ζήσουμε ε δώ, σ ' αυτή την πόλη , για πολλά χρ όνια ακόμη, μην εξοργίσεις άδι­ κα τους φανατικο ύ ς». « Η Ιπέ κ γιατί άλλαξε γνώ μη;» «Επειδή αγαπάει πιο πολύ τον πατέ ρα της, εσένα, την οι­ κογένειά της», είπε ο Τουργκο ύτ μπέ η πιάνοντας το χέ ρι τής Καντιφέ. «Μπαμπά μου, μας αφήνετε πάλι λίγο μόνες να μιλήσου­ με;» είπε η Ι πέ κ. Και μόλις το είπε, ε ίδε το φόβο στο πρό σω­ πο της Καντιφέ . Κι ενώ ο Τουργκούτ μπέη πλησίαζε τον Σ ου­ νά ι και τη Φ ουνντ ά Ε σέ ρ που μπαίνανε στο ψη λ οτάβανο, σκονισμένο δωμάτιο, η Ιπέ κ αγκάλιασε μ ' όλη της τη δύναμη την Καντιφ έ . Είδε πως η κίνησή της τ ρόμαξε ακό μη πιο πο­ λύ την αδερφή της , γι ' αυτό την έπιασε απ ' το χέ ρι και την πή­ γε σ ' ένα μικρ ό χώ ρο που χωριζόταν με μια κουρτίνα απ ' το υπ όλοιπο δωμάτιο. Πέ σανε πάνω στη Φ ουνντά που μόλις έβγαινε από κει κρατώ ντας ένα μπουκάλι κονι ά κ και ποτή­ ρια. «Ήσουν πολύ καλή, Καντιφ έ», ε ίπε η Φ ουνντά. «Με την άνεσή σας, κορίτσια» . Η Ιπέκ έβαλε την Καντιφέ , που έδ ειχνε όλο και πιο απελ­ πισμένη, να καθίσει. Την κο ίταξε κατά ματα, με βλέ μμα που έλεγε «σου έ χω ένα πολύ κακό νέ ο» . « Σ κότωσαν τη Χανντέ και τον Λατζιβέρτ», είπε μετά. Η Καντιφέ σαν να βυθίστηκε για μια στιγμή στον εαυτό της. «Ήταν στο ίδιο σπίτι ; Π οιος το είπε;» ρώτησε. Βλέποντας όμως την αποφασιστική έ κφραση της Ιπ έκ, δεν συνέχισε. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

642

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Μ ου το είπε ο Φ αζίλ , το παιδί από την Ι ερατική Σ χολή, τον πίστεψα αμέσως. Το ε ίδε με τα μάτ ια του . . . » Το πρό σω­ πο της Καντιφ έ είχε γίνει κάτασπ ρο. Η l πέ κ, για να χωνέψει η Καντιφ έ το νέ ο, σταμάτησε για μια στιγμή κι έπειτα συνέ­ χισε πολύ γρήγορα . « ο Κα ήξερε πο ύ ή ταν κ ρ υμμένος ο Λα­ τζιβέρτ . Δεν γύρ ισε στο ξενο δοχε ίο αφ ότου σε ε ίδ ε για τελευ­ ταία φορά. Ν ομίζω πως αυτ ός ε ίπε στους άντ ρες της ειδ ικής ομάδ ας πο ύ κρύβονταν η Χανντέ κι ο Λατζιβέρτ . Γι ' αυτό δεν πήγα μαζί του στη Γε ρμανία». « Πώ ς ε ίσαι τόσο σίγουρη; Μ πο ρεί να τους το ε ίπε κάποιος άλλος » , είπε η Καντιφ έ . « Μ πο ρ εί, το σκέ φ τηκα κι αυτό . Αλλά μ έ σα μου, με την καρδ ι ά μου, αισθάνομαι ότι αυτός τους κατέδ ωσε , και κατα­ λαβαίνω ότι με τη λογική δ εν θ α μπο ρέ σω να πείσω τον εαυ­ τό μου ότι δ εν το έκανε αυτό ς. Δεν πήγα μαζί του στη Γε ρμα­ νία επει δή καταλαβαίνω ότι δεν θ α μπο ρέ σω να τον αγαπή­ σω». Η Καντιφ έ ε ίχε εξαντλήσει τη δύναμη που είχε επιστ ρα­ τε ύ σει για ν' ακο ύ σει την αδ ερφή της. Η l π έ κ κατάλαβε ότι μόλις τώρ α η Καντιφ έ ε ίχε αρχίσει να συνειδη τοποιε ί το θά­ νατο του Λατζιβέρτ . Η Καντ ιφ έ έκρυψε το π ρό σωπό της στα χέρια της κι άρχι­ σε να κλαίει με λυγμο ύ ς. Η lπέ κ την αγκάλ ιασε κι άρχισε να κλ αίει μαζί της. Κι ενώ έκλαιγε σιωπη λά, καταλάβαινε πως δεν έ κλαιγε για τον ίδ ιο λόγο με την αδ ερφή της. Είχαν κλά­ ψει μια- δυο φο ρές ακό μη έτ σι , όταν θέλανε κι οι δυο τον Λα­ τζιβέρτ , ό ταν ντ ρέπονταν που αντ αγωνίζοντ αν ανελέη τα η μια την άλλη . Η lπέ κ διαισθ ανόταν ότι τώρα η διαμάχη τους Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

643

ε ίχε τελει ώσει: δ εν θ α ' φευγε ποτέ από το Καρς. Ένιω σε γε­ ρασ μένη. Ν α γερνάς ή ρεμα, να είσαι τόσο σοφ ός , ώστε να μη ζη τάς τίποτα απ ' τ ον κόσ μο : αισθάνθ ηκε πως θ α μπορο ύσε να τα πετύχει αυτά. Π ερι σσότ ερο ανη σ υχο ύσ ε για την Καντ ιφέ, που τώ ρα έ κλαιγε ακό μη πιο πολύ. Έβλεπε πως η αδ ερφή της υπέ φερε από έναν πόνο πιο βαθύ, πιο κατα στ ροφικό απ ' το δικό της. Ένιωσ ε μια αίσθη ση ευγνωμοσύνης -ή γε ύση από εκδίκη ση­ κι αμέσως ντ ράπηκε. Στα δ ιαλ είμματα οι επιχειρηματίες το ύ Θε άτρου Μ ιλέτ βάζανε πάντοτε την ίδια μουσ ική, επειδή, λέ ­ ει, ανέβαζε τις πωλήσ εις της γκαζόζας και του πασ ατέ μπου: έπαιζε ένα τ ραγο ύδ ι που τα δ υο κορίτσια ακούγανε στ α πρώ ­ τα τους νι άτα στην Ιστανμπο ύλ, τ ο « Baby come closer , closer to me ». Τότε θέλανε κι οι δυο να μάθ ουνε καλά αγγλικά ' δεν τα κατάφεραν. Η Ι πέ κ κατάλαβε πως η α δερφή της έ κλαιγε πιο πολύ ακούγοντ ας τ ο τ ραγο ύδ ι . Από ένα άνοιγμα στην κουρτίνα είδ ε ότι στο μι σο σ κόταδ ο του δωματίου ο πατέ ρας της κι ο Σ ουνάι είχαν πιάσει κουβεντο ύλα σε μια γωνι ά, ενώ η Φ ουνντά Εσέ ρ δίπλα τους μ' ένα μικρό μπουκάλι κονιάκ στο χέ ρι το ύ ς γέ μιζε τα ποτήρια. « Κυρ ία Καντιφ έ, είμαι ο συνταγματά ρχης Οσμάν Ν ουρ ί Τσολάκ», είπε ένας μεσήλικας στ ρατιωτ ικό ς παραμερ ίζοντας απότομα την κουρτίνα. Τη χαιρ έτη σ ε με μια κινηματογραφι­ κή , βαθιά υπόκλιση . « Κυρία μου, π ώ ς μπορ ώ να ε λαφρύνω τον πόνο σας ; Αν δεν θέλετε να βγείτε στη σ κηνή, σας έ χω μια ευχά ριστη είδη ση : οι δ ρό μοι άνοιξαν, σε λίγο οι στ ρατιωτικές δυνάμεις θ α μπουν στην πόλψ . Α ργότερα , στο στ ρατο δ ικεί ο , θ α χρη σιμοποιο ύσε αυτά τα Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

644

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

λόγια του για να ισχυριστε ί πως ε ίχε προσπαθήσει να σ ώ σει την πόλη από τους ανόητους πραξικοπηματίες. « Είμαι απολύτως καλά, κύ ριε, σας ευχαριστώ», είπε η Κα­ ντιφέ . Η Ιπέ κ πρό σεξε ότι η συμπερι φορά της Καντιφέ είχε ήδ η κάτι από το επιτη δευμένο ύ φ ος της Φ ουνντά . Θ αύ μασε ό μως την προσπάθειά της να συγκεντρω θ εί. Η Καντι φέ πίεσε τον εαυτό της να σηκωθ εί · ήπιε ένα ποτήρι νερ ό κι ά ρχισε να βη­ ματίζει πάνω κάτω στο μεγάλο δωμάτιο σαν φ άντασμα. Η Ιπέ κ δεν είχε σκοπό ν' αφήσει τον πατέ ρα της να δει την Καντι φέ πριν αρχίσει η τρ ίτη πράξη, εκε ίνος ό μως, την τε­ λευταία στιγμή, πήγε και χώθηκε δίπλα της. « Μ ην τους φο­ βάσαι», είπε, εννοώντας τον Σουνάι και την παρέα του, « ε ίναι μοντέ ρνοι άνθ ρωποι». Στην αρχή της τρ ίτης πράξης η Φ ουνντά Εσ έ ρ ε ίπε το τρα­ γο ύδ ι της σεξουαλικά κακοποιημένης γυναίκας. Κι αυτό ξύ­ πνησε πάλι το ενδ ιαφ έ ρον των θ εατών , που ε ίχαν αρχίσει να β ρίσκουν το έ ργο σε αρκετά σημεία πολύ « δ ιανοουμενίστικο» και δ υσνόητο. Η Φ ουνντά Εσ έ ρ , όπως πάντα, απ ' τη μια έχυ­ νε δά κρυα κι έβ ριζε τους άντρες κι απ ' την άλλη περιέγραφε με υπερβο λές ό σα της είχαν συμβεί. Μ ετά από δ υο τραγο ύ ­ δια και μια μικρή παρω δία δ ιαφή μισης, που πιο πολύ έ κανε τα παιδ ι ά να γελάσουν ( έδειχνε πως οι φι άλες υγραερ ίου Αϊ­ γκ άζ γεμ ίζανε με πορ δέ ς) , η σκηνή σκοτε ίνιασε κι εμ φ ανί­ στηκαν δυο στρατιώτες , θ υμ ίζοντας στον κό σμο το ύ ς στρα­ τι ώτες που ε ίχαν βγει στη σκηνή με τα όπλα τους στο τέλος της παράστασης πριν από δ υο μέ ρες. Στη μέ ση της σκηνής στή θηκε μια αγχόνη · σ ' όλο το θέατρο επικρατο ύσε τώ ρα νευDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

645

ρική σιωπή . Ο Σ ουνάι, χωρ ίς να κρύβει καθόλου ότι κούτσαι­ νε, και η Καντιφ έ στάθηκαν κάτω από την αγχόνη. « Δεν φανταζό μουν ότι τα γεγονότα θ α εξ ελίσσονταν τόσο γρήγορα», είπε ο Σ ουνάι. «Αυτό είναι ομολογία ότι δ εν καταφ έ ρατε να κάνετε εκε ί­ νο που θέλατε, ή μήπως τώ ρα που γερ ά σατε ψάχνετε έναν τρόπο να πεθάνετε με στιλ;» ρ ώτησε η Καντιφ έ. Η Ι πέ κ καταλάβαινε πως η αδ ερφή της έκανε μεγάλη προ­ σπάθ εια για να παίξει το ρ όλο της. «Είστε πολύ έξυπνη , Καντιφέ» , είπε ο Σουνάι. « Σας τρομάζει αυτό;» ρ ώτησε η Καντιφ έ με ύ φος θ υμωμέ ­ νο, όλο ένταση. « Ν αι ! » απάντησε ο Σ ουνάι παιχνι δ ι ά ρικα. « Δεν φοβάστε την εξυπνάδα μου, φοβάστε μήπως είμαι άν­ θ ρωπος με προσωπικότητα», ε ίπε η Καντιφέ. «Επειδή στην πόλη μας οι άντρες δ εν φοβούνται μήπως οι γυναίκες είναι έξυπνες, αλλά μήπως τους καθίσουν αφεντικά στο σβέρκο». « Το αντ ίθ ετο», είπε ο Σ ουνάι . « Έ κανα αυτή την επανά­ σταση για να γίνετε εσείς οι γυναίκες, όπως στην Ε υρ ώ πη, αφεντικά του εαυτο ύ σας. Γι ' αυτό θέλω τώ ρα να βγάλετε τη μαντίλα σας». « Θα βγάλω τη μαντίλα μου, κι έπειτα, για ν' απο δε ίξω ότι δ εν το κάνω επειδή με ε ξαναγκάζετε ή επειδή θέλω να μιμη­ θώ τις Ε υρωπαίες, θ α κρεμαστώ», είπε η Καντιφέ . «Ξ έ ρετε ό μως π ά ρα πολύ καλά , Καντιφ έ , πως οι Ευρω­ παίοι, αν φερθε ίτε σαν άτομο κι αυτοκτονήσετε, θα σας απο­ νε ί μουν τα ε ύ σημα. Ή μήπως δεν ε ίναι έτσι ; Όλοι παρατή­ ρησαν πό σο πρ όθ υμη ήσασταν στη δήθ εν μυστική συγκέDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

646

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ντρωση στο ξενοδ οχε ίο Ασία να δώ σετε σ υνέντε υ ξη στη γερ­ μανική εφημερ ίδ α. Λέγεται ότι εσε ίς οργανώνετε τις α υτό ­ χειρες κοπέλες αλλά και τις κοπέλες με τη μαντίλα». « Η κοπέλα πο υ αγωνίστηκε για τη μαντίλα κι αυτοκτόνη­ σε είναι μόνο μία, η Τεσλιμέ » . «Και τώ ρα εσε ίς θ α είστε η δε ύτερη . . . » «Όχι, γιατί εγώ πριν α υτοκτονήσω θ α βγάλω τη μαντίλα μου» . « Το σκεφτήκατε καλά; » « Ν αι», είπε η Καντιφέ , «το σκέ φτηκα πολύ καλά » . «Τότε πρ έπει να σκεφτήκατε κι α υτό : ό σοι αυ τοκτονούν, πηγαίνο υν στην Κόλαση . Π ο υ σημαίνει ότι μπορείτε να με σκοτώ σετε με όλη σας την άνεσψ . «Όχι», είπε η Καντιφ έ . « Δεν πιστε ύω ότι αν α υτοκτονήσω θ α πάω στην Κόλαση. Κι εσένα θ α σε σκοτώ σω για να καθ α­ ρ ίσει ο τόπος από ένα μικρόβιο, επειδή μισείς το λαό , τη θ ρη­ σκεία, τις γυναίκες». « Είστε γενναία και έξυ πνη, Καντιφ έ . Αλλά η θ ρησκε ία μας απαγορεύ ει την αυτοκτονία». « Σ ωστά. Το κεφάλαιο Ν ισά το υ Κορανίο υ το λέει καθ αρά: " Μην α υτοκτονε ίτε " . Αυτό ό μως δ εν σημαίνει ότι ο Μ εγαλό ­ ψ υχος Θ ε ό ς δ εν θ α συγχωρ έ σει τις νεαρ ές α υτόχειρες και θα τις στε ίλει στην Κόλαση». «'Ωστ ' έ τσι λοιπόν, τώ ρα δ ιορθώνετε και το Κοράνι » . « Σ υ μβαίνει ακριβώς το αντίθ ετο», είπε η Καντιφέ. « Σ το Καρς κάποιες κοπέλες α υτοκτονο ύν επειδή δεν τις αφήνο υν να καλύψο υν το κεφ άλι το υ ς. Ο Θ ε ός είναι δίκαιος, βλέπει πόσο υ ποφ έ ρο υν. Κι επειδή με όλη αυτή την αγάπη πο υ έ χω Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

647

για το Θ ε ό δ εν έ χω θέ ση στην πόλη τ ο υ Καρς, θ α δώ σω κι εγώ , όπως εκείνες, τέλος στη ζωή μο υ » . «Ξέ ρετε επίσης, Καντιφέ , ότι μ ' αυ τό τον τρ όπο θ α θ υ μώ ­ σετε πολύ και το υ ς μεγάλου ς της θ ρησκείας μας που έ ρχονται χειμώνα καλ οκαί ρι στη φ τωχική πόλη το υ Καρς για ν ' απο­ τ ρέψο υν με το κήρ υγμά του ς τ ις απελπισμένες γυναίκες από την α υτοκτονία . . . Ω στό σο το Κορ άνι . . . » « Δεν σ υζη τάω για τη θ ρησκε ία μο υ ο ύτε με το υ ς άθεο υ ς ού­ τε μ ' α υ το ύ ς πο υ από φ όβ ο λένε ότ ι πιστε ύ ο υν. Ας τ ελ ει ώ ­ νο υ με πια αυτό το παιχνίδι » . « Έχετε δίκιο. Κι ο ύτε με αφορο ύν οι θ ρησκε υτικές σας πε­ ποιθήσεις. Άνοιξα το θέ μα α υτό επειδή σκεφτό μο υν ότι δ εν θ α μπορε ίτε να με σκοτώσετε ε ύ κολα επειδή θα φο βάστε την Κόλαση». «Μ ην ανησ υχείτε καθόλου , δεν θ α μο υ είναι καθόλου δύ ­ σκολο να σας σκοτώ σω » . « Ω ραία » , είπε ο Σ ο υνάι κάπως θιγμένος. «Και τώ ρα να σας πω το πιο σημαντικό σ υ μπέ ρασμα πο υ έχω βγάλει μετά από εί κοσι πέντε χρ όνια ζωής στο σανίδ ι. Ο ι θ εατέ ς μας β αριο ύ ­ ντ αι το υ ς μεγάλο υ ς διαλόγο υ ς. Αν θέλετε λοιπόν, ας τελειώ ­ νο υ με χωρ ίς να μακρηγορο ύ με » . «Εντάξει » . Ο Σ ο υνάι έβγαλε τ ο πιστόλι Κιρ ίκαλε και το έδ ειξε στην Καντ ιφέ και στου ς θ εατές. «Τώ ρα θα βγάλετε τη μαντίλα σας. Έπειτα θ α σας δώσω α υτό το πιστόλι και θ α με π υ ρο β ο λήσε­ τε . . . Επειδή είναι η πρ ώτη φορ ά πο υ γίνεται κάτι τέτοιο σε ζωντανή μετάδ οση, ας εξηγήσου με γι ' άλλη μια φορ ά στο υ ς θ εατές μας . . . » Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

648

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Είπαμε να μη μακρηγορούμε», είπε η Καντιφ έ . « Β αρ έθη­ κα ν' ακο ύω τους άντρες να μου λένε γιατί αυτοκτονούν οι κο­ πέλες». « Έχετε δίκιο», είπε ο Σουνάι παίζοντας με το πιστόλι που κρατο ύ σε στα χέ ρια του. « Π ρ έπει ό μω ς να πω ένα-δ υο πρ άγ­ ματα. Γ ια να μην τρομάξ ουν οι κάτοικοι του Καρς που πι­ στεύ ουν τα κουτσομπολι ά που διαβάζουν στις εφημερίδ ες και που μας παρακολου θ ο ύν από την τη λε ό ραση . Κοιτάξτε, Κα­ ντιφ έ , αυτό ε δώ είναι ο γεμιστήρας του όπλου. Όπω ς βλέπε­ τε, είναι άδ ειος». Έβγαλε το γεμιστήρα, τον έδ ειξε στην Κα­ ντιφ έ και τον ξ ανάβαλε στη θέ ση του. « Το είδατε πω ς είναι άδ ειος ; » είπε σαν έ μπειρος ταχυ δακτυλουργός. « Ν αι». «Καλύτερα να ε ίμαστε απόλυτα σίγουροι ! » είπε ο Σουνάι. Έβγαλ ε άλλη μια φορ ά το γεμιστήρα και, σαν ταχυ δ ακτυ­ λουργός που δε ίχνει το καπέλο και το λ αγό , τον έδειξε στους θ εατές και τον ξανάβαλε στη θέση του. «Για μια τελευταία φο­ ρά θ α μιλήσω για λογαριασμό μου: πριν από λίγο είπατε ότι πολύ ε ύ κολα θ α με σκοτώ σετε. Υπο θέΤ(i) ότι με απεχθάνεστε επειδή έ κανα ένα στρατι ωτικό πραξικόπημα και πυροβόλη­ σα τους ανθ ρ ώ πους επει δή δ εν μοι άζουν με τους Δυτικο ύ ς, θέλω ό μω ς να ξέ ρετε πω ς ό ,τι έκανα το έ κανα για το λαό » . «Εντάξει » , είπε η Καντιφ έ . «Κι εγώ τώ ρα θ α βγάλω τη μα­ ντίλα μου . Π αρακαλώ , ας κοιτάξουν όλοι » . Γ ια μια στιγμή στο πρ ό σ ω πό της φάνηκε πω ς υπέ φερε. Έ πειτα, με μια πολύ απλή κίνη ση έβγαλε τη μαντίλα της. Στην αίθουσα δεν ακουγόταν τσιμουδιά . Και ο Σουνάι, λες κι ήταν αναπάντεχο αυτό που έγινε, την κο ίταξε σαν χαζό ς. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

649

Έ πε ιτα στ ρά φηκαν κι οι δ υο στους θ ε ατές , σαν άπε ιροι η θ ο­ ποιοί που είχαν ξεχά σε ι τα λόγια τους. Όλο το Καρς κο ίταξε με θ αυμασμό γι ' αρκετή ώ ρα τα μα­ κριά , καστανά, ό μορφα μαλλι ά της Καντιφ έ . Ο κάμε ραμαν, για πρ ώτη φορ ά , επιστ ρατε ύ οντας όλο τ ο κουρ άγιο τ ου , ε στίασε πάνω της. Ήταν φανε ρ ό πως η Καντιφέ ντρ επόταν, σαν γυναίκα που ξε κουμπώθηκε το φ ό ρε μά της με ς στον κό ­ σμο. Έδ ειχνε να υποφέ ρε ι πολύ . « Δώ στε μου το όπλο» , ε ίπε με ανυπομονησία. «Ορίστε » , ε ίπε ο Σ ουνάι . Κρατώντας το πιστόλι από την κάννη , το έδωσε στην Καντιφέ. «Εδώ θα πατήσετ ε τη σκαν­ δάλψ. Ό ταν η Καντιφ έ πήρ ε το όπλο , ο Σ ουνά ι χαμογ έλασε . Ό λο το Καρς πίστε υ ε ότι ο Σ ουνά ι θ α συνέχιζε για πολύ το μονόλογο. Κι ίσως αυτό είχε σκοπό να κάνε ι όταν ά ρχισε να λέε ι , «Έχετε πο λύ όμορφα μαλλι ά , Καντιφ έ . Θ α ζήλε υα κι εγώ αν τ α κο ίτα ζαν άλλοι άντ ρ ε ς» , και τότε η Καντιφ έ τ ρά­ β ηξε τη σκανδάΙ. η. Ακο ύ στηκε ένcι ς πυρο β ολ ισμός. Κανένας στο Καρς δ εν από ρησε τόσο ακούγοντας τον ήχο ό σο βλέποντας τον Σ ου­ νάι να τινάζεται σαν να είχε πραγματικά πυρο β ολη θεί και να πέφτε ι κάτω. «Πόσο ανόη τ οι ε ίναι όλοι ! » ε ίπε ο Σουνάι. « Δεν καταλα­ β αίνουν τη μοντέ ρνα τέχνη , δ εν μπορούν να γίνουν μοντέ ρ­ νοι ! » Ο ι θε ατές πε ρίμεναν ένα μακρ ύ νεκρικό μονόλογο από τον Σουνάι , όταν η Καντιφέ πλησίασε ακό μη πιο πολύ την κάννη και πυρο βόλησε άλλε ς τέ σσε ρις φορ έ ς. Κάθε φορ ά το σ ώ μα Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

650

ΟΡΧΑ Ν ΠΑΜ ΟΥΚ

του Σ ουνάι τρανταζόταν για λίγο, ανασηκωνόταν και σαν να ' πεφτε ακό μη πιο βαρ ύ στο πάτωμα. Αυτοί οι τέ σσε ρις πυρο­ βολισμοί έπε σαν πάρα πολύ γρήγορα. Ο ι θ ε ατέ ς απελπίστηκαν όταν μετά τον τέταρτο πυροβο­ λισμό είδ αν το γε μάτο αί ματα πρ όσωπο του Σ ουνάι, τον ε ί­ χαν δει να υποκρίνεται ότι πεθ α ίνε ι, τώ ρα πε ρ ί μεναν ν ' ακο ύ ­ σουν κι ένα μονόλογο όλο νό ημα. Η κυρ ία Ν ουριγιέ, που στο θέ ατρο ε κτό ς από το κείμενο έ δ ινε μεγάλη σημασία και στην αλη θ οφ άνε ια των εφ έ και των γεγονότων που δ ιαδ ραματίζο­ νταν στη σκηνή, είχε σηκω θ ε ί από τη θέ ση της κι ήταν έτοι­ μη να χε ιροκροτήσε ι τον Σ ουνά ι, όταν, βλέποντας το ματω­ μένο του πρ όσωπο, τρόμαξε και κάθ ισε στη θέ ση της. « Ν ομίζω πως τον σκότωσα ! » ε ίπε η Καντιφέ στους θε ατές. « Καλά του έ κανε ς», φ ώναξε από πίσω ένας μαθητής τής Ιε ρατικής Σ χολής . Ο ι δ υνά μεις ασφαλ είας ε ίχαν τό σο πολύ παρασυρθ ε ί από το έγκλημα που ε ίχε γίνε ι στη σκηνή, ώ στε ο ύτε βρήκαν πο ύ καθόταν ο μαθητής που ε ίχε σπάσ ε ι τη σιωπή ο ύ τε τρέξανε να τον κυνηγήσουν. Ό χι μόνο οι θ ε ατέ ς στην α ίθ ουσα αλλά κι όλο το Καρς κατάλαβ ε ότι τα γεγονότα ήταν πέ ρα για πέ ­ ρα αλη θ ινά , όταν η κυρ ία Ν ουριγι έ , η οπο ία δ υο μέ ρ ες τώ ρα έβλεπε με θ αυμασμό τον Σ ουνάι στην τη λε ό ραση και για να τον δ ε ι από κοντά ε ίχε επιμε ίνε ι να καθίσ ει, με όποιο τί μημα, στην πρώ τη σε ιρ ά, ά ρχισε να κλα ίε ι με λ υγμο ύ ς. Δυο στρατιώτε ς, τρέχοντας ο ένας προς το μέ ρος του άλ­ λου απ ' τις δ υο άκρ ες της σκηνής με αστε ία και παράξενα βή­ ματα, τράβηξαν κι έ κλεισαν την αυλαία . Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

44

Σήμερα κανείς εδώ δεν αγαπάει τον Κα Τέσσερα χρόνια αΡΥότερα, στο Καρς

Μόλις έ κλεισε η αυλαία, ο Ζ . Ντεμί ρ κολ και οι άντρ ες του συ­ νέλαβαν την Καντιφέ , βγήκαν από την πίσω πό ρτα στη λεω­ φ ό ρο Κιουτσο ύ κ Κιαζίμμπεη, «για την ασφάλειά της» τη φ ό ρ ­ τωσαν σ ' ένα στ ρατιωτικό όχημα και την πήγαν στο παλιό κα­ ταφ ύγιο στο κεντ ρικό κτί ριο του στ ρατοπέδ ου, εκε ί που είχε φιλοξενη θε ί την τελευταία μέ ρα κι ο Λατζιβέ ρτ. Μ ετά από με­ ρ ικέ ς ώ ρ ες, όταν άνοιξαν τελ είως οι δ ρόμοι που ο δη γο ύ σαν στο Κα ρ ς, οι μονάδες του στρ ατο ύ που κινητοποιή θηκαν για να καταστε ίλουν το μικρ ό « στρατιωτικό π ραξικόπημα» μπή­ καν στην πόλη χω ρίς να συναντήσουν καμιά αντίσταση. Αμέ ­ σως τέθηκαν σε δ ιαθ εσιμότητα ο αντιδήμαρχος, που κατηγο­ ρ ήθηκε για ολιγω ρ ία, ο μέ ρα ρ χος και οι άλλοι διοικητές, και συνελήφθησαν μια χο ύ φτα στρ ατιώτες που συνε ργάστηκαν με τους π ραξικοπηματίες και ο υπε ύθυνος υπάλλη λος της ΕΥΠ πα ρ ά τις διαμαρτυ ρ ίες τους πως ό , τι έκαναν το έ καναν για το καλό «του κρ άτους και του λαού». Μόνο μετά από τ ρε ις μέ ρες κατάφε ρ αν ο Του ργκο ύτ μπέη και η Ιπέ κ να επισκεφτούν την -

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

652

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜ ΟΥΚ

Καντιφέ. Ο Τουργκούτ μπέη είχε καταλάβει από την αρχή ότι ο Σ ουνάι πέθ ανε στ ' αλήθ εια στη σκηνή , έσκασε απ' τη στε­ νοχώ ρια του και κινητοποιή θ ηκε αμέσως με την ελπίδα ότι δεν θ α πάθ αινε τίποτα η Καντιφ έ κι ότι το ίδιο κιόλας βρ άδ υ θ α γύριζε σπίτι. Ό μως δ εν κατά φερε τίποτα και περπατώντας στους άδ ειους δ ρό μους της πόλης γύρισε σπίτι μετά τα μεσά­ νυχτα, ακουμπώντας στο μπρ άτσο της μεγάλης του κό ρης. Ο Τουργκο ύτ μπέ η έ κλαιγε ό σην ώ ρα η Ι πέ κ έβγαζε τα ρο ύ χα της από τη βαλίτσα και τα έβαζε πίσω στην ντουλάπα. Οι περισσότεροι από τους κατο ίκους του Καρς που παρα­ κολο ύθησαν στη σκηνή ό σα έγιναν, δ ιαβάζοντας την άλλη μέ­ ρα το πρωί την εφημερ ίδ α « Σ ερχάτ Σεχί ρ » κατάλαβαν ότι ο Σ ουνάι ε ίχε στ ' αλήθεια πε θάνει χωρ ίς να υποφ έ ρει πολύ . Ο κόσμος που γέμιζε την αίθ ουσα του Θε άτρου Μ ιλέτ ε ίχε δ ια­ λυ θ ε ί σιωπη λά , ανήσυχος και καχύποπτος, μ όλις έ κλεισε η αυλα ία. Η τη λε ό ραση δεν ε ίχε ξαναπεί από τότε τίποτα σχε­ τικά με ό σα συνέβησαν τις τρεις τελευταίες μέ ρες. Μ αθη μέ ­ νοι οι κάτοικοι του Καρς από την εποχή του στρατιωτικού νό­ μου στις ειδ ικές ομάδ ες που κυνηγο ύ σαν στους δ ρό μους «τρο­ μοκρ άτες », έ καναν εφ όδ ους κι έβγα ζαν ανακοινώ σεις, μετά από λίγο καιρό σταμάτησαν να σκέπτονται πως αυτό το τριή­ μερο ήταν ένα πολύ ιδ ιαίτερο χρονικό δ ι άστημα. Από το άλ­ λ ο κιόλας πρωί το Γενικό Επιτελείο Στρατο ύ ε ίχε αρχίσει δι­ οικητική ε ξέταση, ε ίχε κινητοποιήσει την Ελεγκτική Επιτρο­ πή της Π ρω θ υπουργίας κι όλο το Καρς ε ίχε αρχί σει να συζητάει το «θεατρικό πραξικόπημα» όχι για την πολιτική του δ ιάσταση αλλά για την αξία του ως καλλιτεχνικο ύ και θ εα­ τρικο ύ γεγονότος. Πώς ε ίχε καταφ έ ρει η Καντιφ έ να σκοτώ Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

653

σει τον Σ ουνάι Ζ αι μ με το πιστόλι στο οποίο ο ίδ ιος, μπρο­ στά στα μάτια όλων, είχε βάλει τον άδ ειο γεμιστήρ α ; Η λεπτομερει ακή αναφορ ά του ταγματά ρχη που είχε στα­ λε ί από την Άγκυρα στο Κα ρς για να ερευνήσει το « θ ε ατρικό πρ αξικόπημα » όταν η ζωή στην πόλη επέ στρεψε στους κα ­ νονικο ύ ς της ρυθ μο ύ ς, βοήθησε κι εμένα , όπως έ χετε δ ει σε πολλά μέ ρη του βιβλίου μου, στο θέ μα α υτό , που μου φ α ινό­ ταν περισσότερο σ αν μαγε ία πα ρ ά σ αν ταχυ δα κτυλουργικό τρικ. Επειδή μετά από κείνο το β ράδ υ η Καντιφέ α ρνιό ταν να συζητήσει τα γεγονότα με τον πατέ ρα της και την αδερφή της όταν πήγα ιναν στο επισκεπτήριο, αλλά κα ι με τον εισαγγε­ λέ α κα ι με το δ ικηγό ρο της -ώ στε να μπορέ σει να την υπερ α­ σπιστε ί στο δ ικα στήριο-, γι α να βρει την αλήθεια ο τ αγμα ­ τά ρχης επιθ εωρητής, ακριβώς όπως θα έ κανα κι εγώ μετά από τέ σσερα χρόνι α , μελέτησε όλες τις πιθ ανές εκδ οχέ ς μιλώντας με πάρ α πολύ κόσμο ( με άλλα λόγια , παίρνοντας καταθέ σεις) . Ο ταγματά ρχης επι θ εωρητής, για να αντικρο ύ σει α υτο ύς που θέλανε την Καντιφέ να έχει σκοτώ σει συνειδητά και πα­ ρ ά τη θέλησή του τον Σ ουνά ι Ζ αι μ, μ' ένα άλλο όπλο που έβγαλε με ταχύτητα αστρ απή ς από την τσέπη της, ή να τον έχει πυροβολήσει βάζοντας στο όπλο ένα γεμάτο γεμιστή ρα , πρ ώτα απέδειξε πως οι διαδόσεις δεν ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα . Ό σο κι αν στο πρ όσωπο του Σουνάι, όταν χτυπήθηκε, φάνηκε μια έ κφραση έ κπληξης, οι μετέπειτα έ ρευ­ νες των δυνάμεων ασφαλείας και το βίντεο που τρα βήχτηκε εκε ίνο το βράδυ βεβαίωναν πως είχε χρησι μ οποιη θε ί μόνο ένα όπλο κι ένας γεμιστήρας. Την άλλη, πολύ δημοφιλή ανάμεσα στους κατοίκους του Κα ρς άποψη ότι κάποιος άλλος από μια Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

654

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

άλλη γωνία ε ίχε πυροβολήσει κι είχε σκοτώσει τον Σουνάι , κα­ τέ ρριψε η βαλλιστική έκθ εση της Άγκυρας , που διαβεβαίωνε ότι ο η θοποιός , σύ μφωνα με την αυτοψία που είχε διενεργη θ εί, σκοτώθηκε από βλή ματα που είχαν φ ύγει από το πιστόλι Κι­ ρίκαλε που κρατού σε η Καντιφέ . « Ν ομίζω πω ς τον σκότω σα! » ήταν τα τελευταία λόγια της Καντιφέ κι είχαν ο δηγήσει στη μυθ οποίησή της, αφο ύ οι κάτοικοι της πόλης τη βλέπανε σαν ηρ ωίδα και θύ μα μαζί. Τα λόγια της αυτά ο ταγματάρχης επι­ θ ε ω ρητής θε ώ ρησε πω ς ήταν η απόδ ειξη ότι ο φ όνος δ εν έγι­ νε εκ προμελέτης, σ ' αυτά στήριξε αργότερα την ανάλυση της νομικής και φιλοσοφικής έννοιας των ό ρ ων φ όνος εκ προμε­ λέτης και εξ επιβουλής, υπο δεικνύοντας στον εισαγγελέα το δ ρό μο που έπρεπε ν' ακολουθήσει, αυτά τα λόγια , εξήγησε, εί­ χε αναγκαστ ε ί να τα πει η Καντιφ έ στη δ ι ά ρκεια της παρά­ στασης , τα είχε αποστη θίσει από πριν, και στην πραγματικό­ τη τα δεν ήταν δικά της αλλά του εκλιπόντος η θ οποιο ύ Σου­ νάι ΖαΤμ, που ήταν κι ο εγκέφαλος του όλου σχεδίου. Ο Σουνάι είχε βάλει το γεμιστήρα στο πιστόλι έχοντας πει δυο φορές ότι ήταν άδ ειος , εξαπατώντας μ' αυτό τον τρόπο και την Καντιφέ αλλά κι όλο το Καρς . Π ου πάει να πει ότι «Ο γεμιστήρας ήταν γεμάτος ! », ήταν η έ κφραση που χρησιμοποίησε τ ρία χρόνια μετά ο συντ αξιο ύχος ταγματάρχης στο σπίτι του στην Άγκυρα όπου συναντηθήκαμε , και που όταν του έδειξα τα βιβλία τής Αγκάθα Κρ ίστι στ α ράφια, μου είπε πως του άρεσαν ιδ ιαίτε­ ρα οι τίτλοι τους. Δεν χρειαζόταν κάποια εξαιρετική ταχυδ α­ κτυλουργική ικανότη τα για να πε ίσει ένας η θ οποιός ότι ήταν άδ ειος ένας γεμάτος γεμιστήρας : η ανε λέ η τη βία που ε ίχαν εξαπολύσει ο Σουνάι Ζ αΤμ κι η παρέ α του στο Καρς με αφορDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

655

μή τη Δύση και τον κεμαλισμό (ο αριθ μό ς των νεκρών μαζί με τον Σ ουνάι έ φτασε τους ε ίκοσι οκτώ ) ε ίχε κουρ άσει τό σο πο­ λύ τους κατο ίκους, που ήταν έτοιμοι να πιστέψουν ότι ήταν γεμάτο ακόμη κι ένα άδειο ποτήρι. Απ ' αυτή την άποψη, όχι μόνο η Καντιφ έ αλλά κι όλοι οι κάτοικοι του Καρς ήταν μέ ρος του σχεδίου του Σουνάι , αφού οι τελευταίοι, παρ ' όλο που εκεί­ νος ε ίχε προαναγγείλει τη δολοφονία του , ε ίχαν παρακολου­ θήσει με ιδιαίτερη ευχαρ ίστηση, κι επειδή ήταν μέ ρος της πα­ ράστασης, τον η θ οποιό στη σκηνή ν' αναγκάζει την Καντιφέ να τον σκοτώ σει. Σ την αναφορ ά του ο ταγματά ρχης απα­ ντούσε και σ ' ένα άλλο κουτσομπολιό, αυτό που ήθελε την Κα­ ντιφέ να σκοτώνει τον Σ ουνά ι για να π ά ρει εκ δίκηση για το θάνατο του Λατζιβέ ρτ , αφο ύ κανείς δεν θα μπορο ύ σε να ενο­ χοποιη θεί για φ όνο αν του έδ ιναν ένα γεμάτο όπλο λέγοντάς του πως ε ίναι άδ ειο. Αυτή ήταν κι η πονηρι ά της , υποστήρι­ ζαν οι ισλαμιστές θαυμαστέ ς της αλλά και οι δημοκράτες , κο­ σμικο ί κατήγορο ί της , αφού η Καντιφ έ αρνή θηκε ν' αυτοκτο­ νήσει μόλις σκότωσε τον Σ ουνάι. Ό μως αυτό είναι το σημείο όπου συναντιο ύνται τέχνη και πραγματικότητα, έγραφε στην αναφορ ά του ο ταγματά ρχης . Την άποψη πως η Καντιφέ εί­ χε κοροϊδέψει τον Σ ουνάι, λέγοντάς του ότι θ ' αυτοκτονού σε μετά τη δ ολοφονία του , την κατέ ρριψε ο ταγματά ρχης με το επιχε ί ρημα πως η Καντιφέ αλλά και ο Σουνάι ξέ ρανε πως η αγχόνη στη σκηνή ήταν φτιαγμένη από χαρτόνι. Η λεπτομερειακή αναφορ ά του ευσυνε ίδ ητου ταγματά ρ­ χη επι θ εωρητή του Γενικο ύ Επιτελε ίου Σ τρατο ύ αξιολογή­ θηκε με τον απαιτο ύ μενο σεβασμ ό από το στρατιωτικ ό ει­ σαγγελέα και τους δικαστές στο Καρς. Κι έτσι η Καντιφέ διDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

656

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

κάστηκε σε φυλάκιση τριών ετών κι ενός μήνα για πρό κληση θ ανάτου ε ξ αμελε ίας κι ό χι για ανθ ρωποκτονία με πολιτικά κίνητρα, έ μεινε ε ί κοσι μήνες στη φυλ ακή και βγήκε. Ο συ­ νταγματά ρχης Ο σμάν Ν ουρ ί Τσολάκ κατηγορή θηκε για πο­ λύ μεγαλύτερα αδικήματα απ ' αυτά που προβλέπονται από τα ά ρ θ ρα 3 1 3 και 463 του τουρκικο ύ Π οινικο ύ Κώδ ικα περ ί οργάνωσης συμμορ ίας για ανθ ρωποκτονία και περί δολοφο­ νίας ατό μου αγνώ στου δ ραστηρι ότητας, φυλακίστηκε, αλλά αποφυ λακίστηκε μετά από έξι μήνες με την αμνηστ ία που έδ ωσε η κυβέρνηση. Αν και τον ε ίχαν τρομοκρατήσει για να μην πει ποτέ τίποτα για ό σα έγιναν, μετά από χρ όνια, όταν συναντιόταν τα βρ άδ ια με τους παλιο ύ ς φίλους από το στρα­ τό στις στρατιωτικέ ς λέσχες, τους έλεγε με θ υσμένος ότι «του­ λάχιστον» αυτός είχε το θά ρρος να κάνει εκείνο που πίστευε κάθ ε κεμαλιστής στρατιώ της, και τους κατηγορο ύσε, αν και πρόσεχε να μην ξεπερνάει τα ό ρια, ότι φοβούνταν τους φα­ νατικο ύ ς θ ρησκόληπτους, ήταν οκνηρο ί και θ ρασύδ ειλοι. Οι αξιωματικοί , οι στρατιώτες και κάποιοι άλλοι υπάλλη­ λοι που κατηγορή θηκαν για ανάμειξη στα γεγονότα -παρά τις δ ιαμαρτυρ ίες τους πως ήταν φιλήσυχοι άνθρωποι και πα­ τριώτες- καταδικάστηκαν από το στρατοδικε ίο για οργάνω­ ση συμμορ ίας, για ανθ ρωποκτονίες και για αυθ α ίρετη χρήση της περιουσίας του δημοσίου, αλλ' αποφυλακίστηκαν κι αυτοί με την αμνηστία. Επειδή πρό σβαλλε το στρατό , απαγορε ύτη­ κε η δημοσίευση σε συνέχειες στην εφημερίδα «Αχίτ» των ανα­ μνήσεων με τίτλο «Ήμουν κι εγώ Ι ακωβίνος» ενός απ ' αυτού ς όταν βγήκε από τη φυλακή, ενό ς νεαρού δόκιμου με τα μυαλά πάνω απ ' το κεφάλι, που αργότερα έγινε ισλαμιστής. ΑποκαDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

657

λύφ θηκε ότι ο τερματοφ ύλακας Β ουράλ αμέ σως μετά το πρα­ ξικόπημα είχε αρχίσει να εργάζεται για την τοπική ΕΥΠ . Ακό ­ μη και το δικαστήριο δέχτηκε πως οι άλλοι η θ οποιο ί ήταν «απλο ί καλλιτέχνες». Η Φ ουνντά Εσέ ρ έ μεινε υπό επιτήρηση για τέσσερις μήνες στην ψυχιατρική κλινική του στρατιωτικο ύ νοσοκομε ίου της Άγκυρας, επει δή το β ρ άδ υ που πέθανε ο άντρας της έπαθ ε νευρική κρίση και κατηγορο ύ σε και κατέδι­ δε τους πάντες στους πάντες. Π ολύ καιρό αφότου πήρε εξι­ τήριο, τότε που όλοι αναγνώ ριζαν τη φωνή της στην κακιά μά­ γισσα μιας αγαπητής παιδικής σειράς, μου είπε πως ακό μη λυ­ πόταν που ο άντρας της, ο οποίος είχε πεθάνει στη σκηνή από ένα ατύχημα, είχε τό σο πολύ συκοφαντη θ εί ώ στε δεν του έδω­ σαν το ρόλο του Ατατού ρκ, αλλά πως την παρηγορού σε η σκέ­ ψη ότι τα τελευταία χρ όνια οι γλύπτες των αγαλ μάτων το ύ Ατατο ύ ρκ είχαν ως μοντέλο τη στά ση του και το ύ φος του. Επειδή στην αναφορ ά του ταγματά ρχη επιθεωρητή προσδ ιο­ ριζόταν η συμμετοχή και του Κα στα γεγονότα, ο στρατιωτικός δ ικαστής -πολύ σωστά- τον κάλεσε μά ρτυρα στη δίκη, στην οποία ό μως ο Κα δεν παρουσι άστηκε, με αποτέλεσμα, μετά τις δύ ο πρώτες συνε δ ρίες, για να μπορ έ σουν να του πάρουν κατάθεση, να εκδ οθ εί ένταλ μα σύλληψής του. Ο Τ ουργκο ύτ μπέη και η Ι π έκ επισκέπτονταν κάθ ε Σάβ ­ βατο την Καντιφ έ στις φυλακές στο Καρς όπου εξέτινε την ποινή της. Την άνοιξη και το καλ οκαί ρι, όταν ο καιρό ς ήταν καλό ς, με την άδ εια του επιεικο ύ ς δ ιευ θ υντή των φυλ ακ ών στρώνανε κάτω από τη μεγάλη μουριά στην αυλή ένα ά σπρο τραπεζομάντιλο κι ακο ύ γοντας στο φορητ ό κασετοφωνά κι Philips που είχε δώ σει για επισκευή ο Τουργκούτ μπέη τα πρεDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

658

Ο ΡΧ ΑΝ ΠΑΜ ΟΥ Κ

λούδια του Σ οπέν, τρώγανε τις λαδ ερές γεμιστές πιπεριές τής Ζαχιντέ , προσφ έ ρανε από έναν «καντίνμπο υτου » κεφτέ στις άλλες κρατού μενες και τσουγκρίζανε τα σφιχτά αυγά του ς πριν τα καθαρίσο υν. Ο Του ργκούτ μπέη , για να μη ν ντ ρέπεται που η κό ρη του ήταν κατάδικος, αντιμετώπιζε τη φ υλακή σαν κο­ λέγιο απ ' όπο υ έπρεπε να περάσει κάθε αξιοπρεπής πολίτη ς και κάπου κάπο υ έ φερνε μαζί του στην επίσκεψη και κάποιο γνωστό το υ , όπως το δη μοσιογρ άφο Σ ερντάρ μπέη . Η Καντι­ φ έ θέλη σε να ξαναδεί τον Φ αζίλ, που είχε πάει μαζί με τον πα­ τέ ρα τη ς σε μια απ ' αυτές τις επισκέψεις, και το αποτέλεσμα ήταν να παντ ρευτεί τον κατά τέσσερα χρόνια μικρότερό τη ς νεαρ ό δυ ο μήνες μετά τη ν αποφ υλάκισή τη ς. Το υ ς πρ ώτο υ ς έξι μήνες με ίνανε σ ' ένα δ ωμάτιο το υ ξ ενο­ δοχε ί ο υ Κά ρπαλας - ο Φ α ζίλ εργαζόταν σ τη ρεσεψι όν τ ού ξενο δ οχείο υ. Όταν πήγα στ ο Καρς, είχαν μετακομίσει με το μωρό του ς κάπου αλλού. Η Καντιφέ πήγαινε κάθε πρωί το γιο τη ς τ ον Ο μερτζάν στο ξενοδ οχε ίο Κά ρπαλας, κι ενώ η Ι πέκ και η Ζαχιντέ ταΊζανε το μωρ ό κι ο Το υ ργκο ύτ μπέη έπαιζε με τον εγγονό το υ , εκείνη ασχολι ότανε λίγο με το ξενοδοχείο. Ο Φ α ζίλ, για να μη ν εξαρτάται από τον πεθ ερό το υ , δο ύλε υ ε και στο φωτογραφείο Αίντίν Φ ωτό Σαραγί, αλλά και στη ν Τη­ λεόραση Σερχάτ Καρς. Ο τίτλο ς μο υ ε ίναι « βοη θό ς προγράμ­ ματος », αλλά στη ν πραγματικότη τα μ ' έχο υν για τα θελήμα­ τα , μο υ ε ίπε χαμογελώντας. Τη ν επομένη του δε ίπνου πο υ παρέθεσε προς τιμήν μο υ ο δή μαρχος, ο Φ α ζίλ κι εγώ σ υ ναντη θήκαμε τ ο μεση μέ ρι σ το καινού ργιο το υ ς διαμέ ρισμα στη λεωφ ό ρο Χουλο υ σί Άιτεκιν. Κα θώς κοίταζα τις χοντρέ ς νιφάδες το υ χιονιο ύ που πέφτανε Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

659

πολύ αργά στο κάστρο και στον ποταμό Καρς, ο Φ αζίλ με ρώ ­ τη σε καλοπροαί ρετα γιατί ε ίχα πάει στο Καρς. Αναστατώθη ­ κα , γιατί νόμισα πως άνοιγε το θέ μα τη ς lπέ κ, που τη ν προη­ γο ύ μενη μέ ρα στο δε ίπνο μού είχε πά ρει το μυαλό με την πα­ ρουσία τη ς. Του είπα ότι έψαχνα να βρω τα ποιήματα που είχε γράψει ο Κα στο Καρς κι ότι ίσως έγραφα ένα βιβλίο γι ' αυτά. «Αν δεν υπά ρχουν τα ποιήματά του , πώ ς θ α γράψεις βιβλίο γι ' αυτά;» με ρ ώτη σε φιλικά. «Ούτ ' εγώ ξέ ρω», του απάντη σα. « Στα αρχεία τη ς τηλεό ­ ραση ς πρέπει να υπά ρχει ένα ποίη μα » . « Θ α το βρω το βρ άδ υ και θ α σου το φ έ ρω. Ό μως εσύ όλο το πρω ί σήμερα τριγύ ριζες στα σοκά κια του Καρς. Μήπως σκέφτεσαι να γράψεις κάνα μυ θ ιστό ρη μα για μας ;» « Π ήγα στα μέ ρη που αναφέρονται στα ποιήματά του», εί­ πα θ ορυβη μένος. « Το βλέπω στο πρόσωπό σου, θέλεις να πεις πό σο φτωχο ί είμαστε και πόσο δ ιαφορετικοί από τους ανθ ρώπους που δ ια­ βάζουν τα βιβλία σου. Εμένα δ εν θέλω να με βάλεις σ ' ένα τέ­ τοιο βιβλίο». «Γιατί;» «Αφο ύ δ εν με ξέ ρεις ! Ακόμη κι αν με μάθεις και με περι­ γράψεις όπως είμαι, οι Δυτικοί αναγνώ στες σου δ εν θ α μπο­ ρέ σουν να δ ούνε τη ν πραγματική μου ζωή, επειδή θ α με λυ­ πο ύνται για τη φτώ χεια μου. Γ ια παρ άδ ειγμα, θ α χαμογελά­ σουν όταν δ ιαβάσουν ότι γρ άφω ένα ισλαμικό μυθ ιστό ρη μα επιστη μονικής φαντασίας. Δεν θέλω να με αντιμετωπίσουν με περιφρονη τικά χαμόγελα». «Εντάξει». Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

660

ΟΡΧΑΝ I1ΑΜΟΥΚ

«Ξ έ ρω, στενοχωρήθηκες » , είπε ο Φ α ζίλ . «Σε παρακαλ ώ , μη σου κακοφαίνονται τα λόγια μου, ε ίσαι καλό ς άνθ ρωπος. Και ο φ ίλος σου ήταν καλό ς άνθ ρωπος, κι ίσως ήθελε να μας αγαπήσει, ό μως μετά μας έ κανε το μεγαλύτερο κακό». Κα θ ώ ς ο Φ αζίλ ε ίχε παντρευτε ί τη ν Καντιφ έ επει δή π έ ­ θ ανε ο Λατζιβέ ρτ, δεν βρήκα καθόλου έντιμο να υπονοεί ότι καταδίδ οντας ο Κα τον Λατζιβέρτ, ε ίχε κάνει και στον ίδ ιο κακό , αλλά δ εν είπα τίποτα . « Π ώ ς είσαι σίγουρος ότι αυτό ε ίν' αλήθ εια;» είπα μετά. « 'Ολο το Καρς το ξέ ρει», είπε ο Φ αζίλ με φωνή τρυφερή, σχεδόν στοργική, χωρ ίς να κατηγορεί ο ύτ ' εμένα ο ύτε τον Κα. Στα μάτια του είδα τον Νετζίπ. Του είπα ότι ήμουν έτοιμος να ρίξω μια ματιά στο μυθ ιστό ρημα επιστημονικής φαντασίας που έγραφε: μου είπε πως δεν θ α μου το έδ ινε, αλλά θ α μπο­ ρο ύσε να κάθεται μαζί μου όσο θ α διάβαζα το χειρόγραφό του. Καθίσαμε στο τραπέζι όπου κάθ ονταν το βρ άδ υ για φαγητό με την Καντιφ έ και βλέπανε τη λε ό ραση , και δ ιαβάσαμε μαζί σιωπη λά τις πενή ντα πρ ώ τες σελίδ ες του μυ θ ιστορή ματος που ε ίχε συλλάβει πριν από τέ σσερα χρόνια ο Ν ετζίπ. «Καλό είναι;» ρ ώ τησε ο Φ α ζίλ , μόνο μια φορ ά , και πρ ό ­ σθ εσε με ύ φος απολογητικό : « Αν βαρέθηκες, το αφήνουμε». «'Οχι, ε ίναι καλό» , είπα και συνέχισα με προ θ υμία. Αργότερα, καθώ ς περπατο ύ σαμε στο χι όνι, στη λεωφ ό ρο Κιαζί μ Καρ ά μπεκιρ, του είπα ειλικρινά , γι ' άλλη μια φορ ά , πόσο πολύ μου ά ρεσε το βιβλίο του. «Ίσως το λες για να μ ' ευχαριστήσεις», είπε ευτυχισμένος ο Φ α ζίλ. «Αλλά μου έ κανες μια χά ρη και θέλω να σου κάνω κι εγώ μια. Αν γράψεις ένα μυ θ ιστό ρημα, μπορείς να γράψεις Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

661

και για μένα. Υπό τον όρο όμως να πω κι εγώ κάτι απευ θ ε ίας στο υ ς αναγνώστες σ ο υ » . « Τι ε ίν' α υτό;» «Δεν ξέρω. Αν σκεφτώ κάτι όσο είσαι στο Καρς, θα σου πω ». Χω ρίσαμε αφο ύ κανονίσαμε να σ υναντη θο ύ με το απόγε υ μα στην Τ'l λεόρασ'l Σερχάτ Καρς. Τον κο ίτα ζα καθώ ς πήγαι­ νε τρέχοντας στο φωτογ ραφε ίο Αίντίν. Κατά πόσο δ ι έ κρινα τον Ν ετζίπ πο υ έ κ ρ υ β ε μέσα του ; Ένιωθ ε άραγε ακόμη μέσα το υ τον Ν ετζίπ , όπως είχε πει στον Κα ; Πόσον καιρ ό μπο ρ εί ν' ακού ει κανε ίς τη φωνή κάποιο υ άλλο υ ; Το πρω ί , καθώς περπατο ύσα έναν-ένα του ς δρόμο υ ς το ύ Καρς, μιλο ύσα με το υ ς ανθρώπο υ ς πο υ ε ίχε μιλήσει ο Κα, κα­ θό μο υν στου ς ίδ ιο υ ς τσαϊχανέδ ες, ένιω σα πολλές φορές σαν Κα. Από νωρ ίς κ άθ ι σ α στον τσ αϊχανέ Τα Τ υχε ρά Αδέρφια, όπου είχε γράψει το ποίημά του « Η ανθρωπότητα και τ ' αστέ­ ρια», και σ κέ φτηκα όπως ο αγαπημ ένος μο υ φ ίλ ος τη θέση μο υ στο σύμπαν . Ο Τζα βίτ στη ρ ε σεψιόν μο υ ε ίπε ότι έπαιρ­ να με βιασύνη το κλει δί μο υ , «ακρ ι βώς όπως ο κύριος Κα » . Σ' ένα στενό, κάποιος μπακάλης με ρώτη σ ε, «Είστε ο σ υγγρα­ φ έ ας πο υ ήρθ ε από την Ιστανμπούλ;» και μο υ ε ίπε ότι ήθ ελε να γράψω πως όσα γράφτηκαν στις εφημε ρίδες πριν από τέσ­ σ ερα χρόνια για το θάνατο της κ όρης το υ της Τε σλιμέ ήταν ψέ ματα , μου είπε πως μιλο ύσε μαζί μο υ όπως είχε μιλήσει και με τον Κα και με κέρ α σε, όπως τον Κα, μια Κό κα-Κόλα . Πό ­ σ α απ ' α υ τά ήταν σύ μπτω ση , πόσα φαντα σία μο υ ; Κάποια στιγ μή, καταλα β αίνοντας ότι περπατο ύσα στην οδό Μπαϊ­ τα ρχανέ, κοίταξ α τα παράθ υ ρα το υ τεκέ το υ σ ειχη Σ ααντε­ τίν, και για να καταλάβω πώ ς ε ίχε νιώσει ο Κα όταν πήγε στον Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

662

ΟΡΧΑ Ν ΠΑΜΟ ΥΚ

τεκέ , ανέβηκα τα απότομα σκαλ οπάτια που περι έγραφε ο Μουχτά ρ στο ποίημα του. Ανά μεσα στα χαρτιά του Κα στη Φ ρανκφο ύ ρτη ε ίχα β ρει τα ποιήματα του Μ ουχτά ρ, που σημαίνει ότι ο Κα δ εν τα εί­ χε στείλει στον Φ αχίρ. Αν και ο Μ ουχτά ρ , μετά τα πέντε κιό­ λας πρώ τα λεπτά της γνωριμίας μας μου ε ίχε πει «πόσο εξαι­ ρετικό ς άνθ ρωπος» ήταν ο Κα, πως όταν ήταν στο Καρς του ά ρεσαν πολύ τα ποιήματά του , πως τα είχε στε ίλει σ ' ένα με­ γαλοεκδότη στην Ι στανμπο ύλ μ ' ένα πολύ επαινετικό συνο­ δευτικό γρά μμα. Ο ι δ ουλει ές του πήγαιναν καλά , κι ήταν πο­ λύ ευχαριστημένος γιατί έλπιζε ότι στις επόμενες εκλογές θα έβγαινε δήμαρχος, αφο ύ θ α ήταν υποψήφιος του καινο ύ ρ­ γιου ισλαμικο ύ κό μματος (που ε ίχε αντικαταστήσει το παλιό Κό μμα της Ε υημερ ί ας μετ ά τη δ ι άλυσή του) . Καλόβολ ος , διαλλακτικό ς και προσηνής , ο Μ ουχτά ρ ε ίχε καταφέ ρει χά­ ρη στην προσωπικότητά του να μας επιτρ έψουν να μπο ύ με στο κτί ριο της Διε ύθ υνσης Ασφαλε ίας (δεν μας ά φησαν ό μως να κατεβο ύ με στο υπόγειο) και στο Ν οσοκομε ίο Κοινωνικής Ασφ άλισης , που στο νεκροτομε ίο του (\ Κα είχε φιλήσει το πτώ μα του Ν ετζίπ. Καθώ ς μου έδειχνε όσους χώ ρους ε ίχαν απομείνει από το Θέ ατρο Μ ιλέτ , που ο ίδιος τους είχε μετα­ τρέψ ει σε αποθήκη η λεκτρικών συσκευών , μου είπε πως ήταν κι αυτός «λίγο» υπεύθυνος για τη φ θ ορά του αιωνόβιου κτι­ ρίου , και για να με παρηγορήσει πρόσθεσε, «Άλλωστε δεν ήταν το ύ ρκικο κτί ριο , αρμένικο ήταν» . Μ ου έδ ειξε όλα τα μέ ρη που θ υμόταν ο Κα και θ α 'θ ελε να ξαναδ ε ί , τη χιονισμένη λαχα­ ναγορά , ένα-ένα τα καταστήματα ειδών κιγκαλερίας στη λε­ ωφό ρο Κιαζί μ Καρά μπεκιρ, μου σ ύ στησε τον πολιτικό αντίDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

663

παλό του , το δικηγό ρο Μ ουζαφ έ ρ μπέη , στη στοά Χαλίλ Π α­ σ ά, κι έ φυγε. Αφο ύ ά κουσα την ιστορ ία του δ η μοκρατικού Καρς που μου δ ιηγήθηκε ο πρ ώ ην δ ή μαρχος, περπατο ύ σα στους σκοτεινούς και μελαγχολ ικούς διαδ ρ ό μους της στοάς, όταν κάποια στιγμή άκουσα να με φωνάζει ένας πλο ύ σιος γα­ λατάς από την πό ρτα του Φ ιλ ο ζωικο ύ Σωματε ίου : « Ο ρχάν μπέ η ! » . Μ ε κάλεσε να μπω μέ σα. Είχε εκπληκτική μνήμη . Μ ου είπε ότι πριν από τέ σσερα χρόνια, όταν σκοτώθηκε ο δ ι­ ευ θ υντής του Εκπαι δευτικο ύ Ινστιτο ύ του , ο Κα ήταν εκε ί και καθόταν σε μια γωνιά όσο γινόταν η κοκορομαχία , βυθ ισμένος στις σκέψεις του. Π ριν συναντη θώ με την Ιπέκ , δεν ήμουν έτοιμος ν' ακο ύ σω λεπτομέ ρειες για τη στιγμή που ο Κα κατάλαβε πως ήταν ερω­ τευμένος μαζί της. Γι ' αυτό, πριν συναντη θ ού με στο ζαχαρο­ πλαστείο Καινο ύ ργια Ζωή, μπήκα στην μπιραρία Γεσίλγιουρτ να πιω ένα ρακί, για να με χαλαρώσει και να πά ψω να φοβάμαι ότι ήμουν έτοιμος να με παρασύ ρει ο έ ρωτας. Ό ταν ό μως στο ζαχαροπλαστε ί ο κάθ ισα απέναντι στην Ιπέ κ , αμέ σως κατά ­ λαβα ότι το μέτρο προστασίας μου με είχε αφήσει ακό μη πιο απροστάτευτο. Το ρακί που είχα πιει με άδειο στομάχι, αντί να με χαλαρώ σει, μου ε ίχε θ ολώσει το μυαλό . Είχε πολύ μεγάλα μ άτια και στενό μακρο πρ ό σωπο, όπως μ' αρ έ σει. Π ροσπα­ θώντας να καταλάβω την ομορφι ά της, που τώ ρα την έβρισκα πιο δ ραματική από χθες που τη σκεφτό μουν συνέχεια, θέλησα γι ' άλλη μια φορά να πε ίσω μάταια τον εαυτό μου ότι αυτό που μου ε ίχε πά ρει το μυαλό ήταν ο έ ρωτάς της με τον Κα , ένας έ ρωτας που ήξερα όλες του τις λεπτομέ ρειες. Ό μως αυτό μου θύμιζε με τρ όπο οδυνηρ ό μια ακό μη αδύναμη πλευρά μου, ότι Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

664

ΟΡΧΑΝ Π Α ΜΟΥΚ

σε αντίθεση με τον Κα , έναν αλη θ ινό ποιητή που ζο ύσε όπω ς ήθ ελε και που μπορο ύ σε να είναι ο εαυτό ς του , εγώ δεν ήμουν παρά ένας απλός μυθιστο ριογράφος που δούλευε σαν γραφιάς πρω ί βράδ υ , συγκεκριμένο ω ράριο. Ίσω ς αυτός ήταν κι ο λό­ γος που δ ιηγή θ ηκα, ζωγραφίζοντά ς τη με έντονα χρώ ματα, τη ν πολύ οργανω μένη καθ η μερινή ζω ή του Κα στη Φρ ανκ­ φούρτη , ότι κάθε πρωί σηκωνόταν την ίδια ώρα, πε ρνούσε από τους ίδιους δρό μους , πήγαινε στην ίδια βιβλιοθήκη, καθόταν στο ίδιο τ ραπέζι και δο ύλευε. «Είχα αποφασίσει να πάω μαζί του στη Φρανκφούρτψ, ε ί­ πε η l πέ κ , και μου απαρίθ μησε ένα σω ρό μικ ρέ ς λεπτομέρ ει­ ες που αποδε ίκνυαν πω ς ε ίχε πάρει την απόφαση , μέχρ ι κι ότι ε ίχε φτιάξει τη βαλίτσα της μου είπε. «Όμω ς τώρα μου ε ίναι δύσκολο να θ υμη θώ πόσο χαριτω μένος άνθ ρωπος ήταν ο Κα», είπε. «Αλλά επειδή σέβομαι τη φιλία σας , θέλω να σας βοη­ θήσω να γράψετε το βιβλίο σας». «Χάρη σ ' εσάς ο Κα έγραψε μια εξαιρετική συλλογή ποιη­ μάτων στο Κα ρς», της είπα για να την τσιγκλήσω . «Έχει περι­ γράψει με όλες τους τις λεπτομέρειες τις τρεις πρώτες μέρες , λείπουν μόνο οι τελευταίες ώρες, πριν φ ύγει από την πόλψ . Με εκπληκτική σαφήνεια , χωρίς να κρύβει τίποτα , νιώθο­ ντας ότι βρίσκεται σε πολύ δύσκολη θέση επειδή αναγκαζόταν ν' αποκαλύψει την ιδιωτική της ζωή, με θαυμαστή όπως μου φά­ νηκε εντιμότητα , μου είπε πώς νόμιζε ότι είχε ζήσει ο Κα , λεmό προς λεπτό, τις τελευταίες ώρες του πριν φύγει από το Καρς . «Δεν ε ίχατε ό μω ς καμι ά ακλόνητη απόδ ειξη για ν' αλλάξε ­ τε γνώ μη και να μη ν πάτε στη Φρ ανκφούρτψ, είπα για να την κάνω να νι ώ σει ένοχη . Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

665

«Είναι μερικά πρ άγματα που τα καταλαβαίνει κανείς αμέ ­ σως με την καρ δ ιά του». « Π ρ ώτη εσε ίς μιλήσατε για καρ δ ιά», απάντησα, και, σαν να ζητο ύ σα συγγνώ μη, της ε ίπα ότι στα γρ ά μματα που δ εν της έστειλε ποτέ ο Κα, αλλά εγώ αναγκά στηκα να δ ιαβάσω για το βιβλίο μου, της έγραφε ότι επειδή δεν μπορο ύ σε να κοι­ μη θ ε ί γιατί τη σκεφτόταν πολύ , τον πρώ το χρ όνο στη Γερμα­ νία έπαιρνε κάθ ε β ρ άδ υ υπνωτικά, έπινε ώ σπου να γίνει τύ ­ φλα στο μεθύ σι, στη Φ ρανκφο ύ ρτη, καθώς περπατού σε στους δ ρόμους, κάθ ε π έντε-δέκα λ επτά νό μι ζε πως η γυναί κα που έβλεπε από μακριά ήταν η Ιπέ κ, ότι κάθ ε μέ ρα μέχρι το τέλος της ζωής του ζωντάνευε μπροστά στα μάτια του με τις ώ ρες, σαν να έβλεπε ταινία σε αργό ρυθ μό , τις στιγμές ευτυχίας που ε ίχαν ζήσει μαζί , ότι ήταν πολύ ευτυχισμένος όταν μπορο ύ σε να την ξεχάσει έστω και για πέντε λεπτά, ότι μέ χρι να πε θά­ νει δ εν είχε σχέ ση με καμι ά άλλη γυναίκα, ότι από τ ότε που την έχασε «δεν ζο ύ σε σαν πραγματικό ς άνθρωπος αλλά σαν φ άντασμα», όταν ό μως ε ίδ α το γεμ άτο στοργή βλέ μμα της που έλεγε « Π αρακαλώ , φτάνει» και τα φρ ύδια της να σηκώ­ νονται σαν να βρισκόταν μπροστά σ ' ένα μυστηριώδ ες ερ ώ­ τημα, κατάλαβα έντρομος ότι όλ' αυτά της τα μετέ φερα για ν ' απο δ εχτεί εμένα, ναι, εμένα, κι όχι το φίλο μου. « Ί σως ο φ ίλος σας να μ ' αγαπο ύ σε πολύ», είπε η Ι πέ κ, «όχι ό μως τόσο ώ στε να ξανάρ θει στο Καρς». « Υπήρχε ένταλ μα σ ύλληψης εις βά ρος του». «' Η ταν άνευ ουσίας. Θα μπορο ύσε να έ ρ θει, να εμφανιστεί στο δικαστήριο, να τους μιλήσει. Μη με καταλάβετε λάθος, κα­ λά έκανε και δεν ήρθ ε, ξέ ρετε όμως πόσες φορές ή ρθε κρυφά ο Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

666

ΟΡΧΑ Ν ΠΑΜ ΟΥΚ

Λατζιβέ ρτ στο Καρς για να με δει, αδιαφορώντας για την εντο­ λή " σκοτώστε τον" που υπή ρχε τόσα χρόνια εις βάρος του». Π αρατή ρησα πληγωμένος πως όταν είπε «Λατζιβέ ρτ», τα μελι ά της μάτια φωτίστηκαν, είδα μέσα τους αλη θ ινή θλίψη . «Ό μως ο φ ίλος σας δεν φοβ όταν το δ ικαστή ριο» , είπε σαν να ήθ ελε να με παρηγορή σει. «Είχε καταλάβει ότι ήξε ρα πως ή ταν ένοχος κι ότι γι ' αυτό δ εν πή γα στο σταθμό». « Π οτέ δ εν μπορ έσατε ν ' αποδ είξετε πως ή ταν ένοχος». «Καταλ αβαίνω ότι εξαιτίας του νιώθετε ένοχος», είπε ε ύ ­ στοχα, και για να μου δείξει πως η συνάντησή μας ε ίχε τελειώ­ σει, έβαλε τον αναπτή ρα και τα τσιγά ρα της στην τσάντα της. Εύστοχα: επειδή μόλις είπε αυτή τη φρ άση, κατάλαβα νικημέ­ νος ότι ήξερε πως δεν ζήλευα τον Κα, αλλά τον Λατζιβέρτ. Αργότερα κατέληξα ότι δεν εννοούσε αυτό η lπέκ, ότι απλά εγώ ή μουν βυθισμένος στις ενοχές. Σηκώθηκε, μάλλον ψηλή θα την έλεγες, όλα πάνω της ήταν ό μορφα, φ ό ρεσε το παλτό της. Ή μουν μπερδεμένος. « Θ α συναντη θούμε πάλι απόψε, έτσι δ εν είναι;» ρ ώτησα αναστατωμένος. Δεν υπήρχε λόγος να το πω αυτό . « Φ υσικά , Ο πατέ ρας μου σας περιμένει», είπε κι έ φυγε, μ ' εκε ίνο το χαρακτηριστικό , δ ικό της, γλ υκό περπάτημα. Στενοχωριέμαι που πιστεύ ει ακράδαντα ότι ο Κα ήταν ένο­ χος, σκέ φτηκα. Δεν μπορο ύ σα όμως να κορο'ίδέ ψω τον εαυτό μου. Αυτό που πραγματικά ή θελα ή ταν να μιλήσω γλυκά γλυ­ κά για το « δολοφονημένο αγαπημένο μου φίλο» , ν ' αποκαλύ­ ψω τις αδυναμίες του, τις εμμονέ ς και την «ενοχή» του , έ πει­ τα να μπούμε μαζί με την l πέ κ στο ίδ ιο καράβι και, ενάντια στην ιερ ή του θύ μηση, να ξεκινή σουμε μαζί το πρώ το μας ταDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

667

ξίδι. Τ ο πρώτο βράδυ είχα κάνει όνειρα να πάρω μαζί μου την Ι πέ κ στην Ι στανμπο ύλ, όνειρα που τώ ρα μου φαίνονταν πο­ λύ μακρινά ' τώ ρα, αντιμέτωπος με τη σκλη ρή αλήθ εια, ένα μου έ μενε να κάνω, ν' απο δείξω την αθω ότητα του φίλου μου . Κατά πό σο μπορο ύ σε να σημαίνει αυτό ότι από τους δ υο νε­ κρο ύ ς δ εν ζήλευα τον Κα αλλά τον Λατζιβέ ρτ ; Μ ελαγχόλησα ακό μη πιο πολύ που σκοτείνιαζε κι εγώ περ­ πατο ύ σα στους χιονισμένους δ ρόμους του Καρς. Η Τηλεόρα­ ση Σερχάτ Καρς είχε μετακομίσει σ ' ένα καινού ργιο κτίριο απέ­ ναντι από το βενζινάδικο στη λεωφ ό ρο Καράνταγ. Μέσα σε δύο χρόνια, η βρόμικη, λασπωμένη και σκοτεινή ατμό σφαιρα της πόλης είχε ποτίσει τους διαδ ρ όμους αυτού του τριώ ροφου εμπορικού κέντρου από μπετόν που, όταν χτιζόταν, οι κάτοι­ κοι του Καρς το είχαν θεωρήσει απόδειξη ανάπτυξης. Ό ταν ο Φ αζίλ , που με υποδέχτηκε χαρο ύ μενος στο στού­ ντιο στο δε ύτερο ό ροφο, αφού μου σ ύ στησε ευδι άθ ετος έναν­ έναν τους εννέα υπαλλήλους που εργάζονταν στην τη λε ό ρα­ ση, μου είπε ότι «Οι συνάδ ελφοι θ α θέλανε μια σύντομη συ­ νέντευξη για τις β ραδ ινέ ς ειδήσεις» , σκέ φτηκα ότι αυτ ό θ α δ ιευκόλυνε πολύ τη δουλει ά μου στο Καρς. Στη δ ι ά ρκεια του πεντάλεπτου γυρ ίσματος έ μεινα έκπληκτος και ψέλλισα κά­ ποια απάντηση όταν ο παρουσιαστής των νεανικών προ­ γραμμάτων, Χακάν Οζγκι έ , που μου έπαιρνε τη συνέντευξη, ίσως επει δή του το είχε πει ο Φ αζίλ, μου είπε, «Μάθ αμε ότι γρ ά φετε ένα μυ θιστό ρημα που εκτυλίσσεται στο Καρς ». Για τον Κα δεν είπαμε ο ύτε μια λέξη . Μπήκαμε στο γραφείο του διευθυντή κι από τις ημερομηνίες πάνω στις βιντεοκασέτες που φυλάσσονταν στα ρ άφια, σ ύ μDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

668

ΟΡΧΑΝ ΓιΑΜΟΥΚ

φωνα με το νόμο, ξεχωρίσαμε αυτέ ς με τις εγγραφ ές των δύο ζωντανών μεταδόσεων από το Θέατρο Μ ιλέτ. Κάθ ισα μπρο­ στά σε μια παλιά τη λεό ραση σ ' ένα μικρό , πνιγηρό δωμάτιο και πίνοντας τσάι παρακολούθησα πρώτα την ΤραΥωοία στο Καρς, με την Καντιφ έ στη σκηνή. Θαύ μασα τις «κριτικές βινιέτες» του Σουνάι Ζαιμ και της Φουνντά Εσέ ρ, και τον τρόπο με τον οποίο κορόιδευαν κάποια πολύ αγαπητά μέχρι πριν από λίγα χρόνια διαφημιστικά σποτ. Γύ ρισα πολλές φορές πίσω και είδα με προ­ σοχή τη σκηνή όπου η Καντιφέ έβγαζε τη μαντίλα της, έδειχνε τα ό μορφα μαλλιά της κι έπειτα πυροβολο ύσε τον Σουνάι. Ο θάνατος του Σουνάι έ μοιαζε πραγματικά να είναι μέ ρος του έ ρ­ γου. Κανείς, εκτός από τους θεατές της πρώτης σειράς, δεν μπο­ ρού σε να δει αν ο γεμιστήρας ήταν γεμάτος ή άδειος. Καθώς παρακολου θ ο ύ σα την άλλη κασέτα, αυτή με το έ ρ­ γο ΠατρiOα ή Μαντίλα, κατάλαβα αμέ σως ότι πολλέ ς ολιγό­ λεπτες σκηνές, οι μιμήσεις, οι περιπέτειες του τερματοφ ύλα­ κα Β ουρ άλ , οι χορο ί της κοι λιάς της χαριτωμένης Φ ουνντ ά Εσ έ ρ, ήταν κωμικά σκετσάκια που η θεατρική ομάδ α επανα­ λά μβανε σε κάθ ε παρ άσταση . Από τις φωνέ ς στην αίθ ουσα, τα συνθήματα και τη φασαρ ία δ εν μπορο ύ σες σχε δόν να κα­ ταλάβεις τίποτα από τις ομιλίες στις παλι ές αυτέ ς εγγραφέ ς, παρ ' όλ ' αυτά ό μως, γυρίζοντας πολλές φορ έ ς πίσω την κα­ σέτα, κατάφερα κι έγραψα σ ' ένα χαρτί το μεγαλύτερο μ έ ρος του ποιήματος που απήγγειλ ε ο Κα κι αργό τερα του έδ ωσε τον τίτλο «Εκεί που δεν υπά ρχει Θ ε ός». Όταν με ρ ώτησε ο Φαζίλ γιατί ο Ν ετζίπ είχε σηκω θε ί ό ρθ ιος και κάτι έλεγε ενώ ο Κα απήγγελλε το πο ίημα που ε ίχε εμπνευστε ί , του έδ ωσα να διαβάσει ό ,τι ε ίχα καταφ έ ρει να γράψω. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

669

Είδ αμε δ υο φορ ές το κομμάτι όπου οι στρατιώτες πυροβο­ λού σαν τους θ εατές. «Πήγες σε πολλά μέ ρη στο Καρς», είπε ο Φ αζίλ. «Θέλω κι εγώ να σε πάω κάπου». Μ ε ύ φος λίγο ντροπαλό και λίγο αι­ νιγματικό μου είπε ότι ίσως έβαζα στο βιβλίο μου και τον Ν ε­ τζίπ , γι ' αυτό θ α 'θελε να μου δείξει την κλ ειστή πια εστία τής Ι ερατικής Σχολής όπου είχε ζήσει ο Ν ετζίπ τα τελευταία χρό­ νια. Καθώς περπατού σαμε στο χιόνι στη λεωφό ρο Γκαζί Αχμέτ Μ ουχτά ρ, ε ίδα ένα μαύ ρο σκυλί μ' ένα κάτασπρο σημάδι στο μέτωπο. Όταν κατάλαβα πως ήταν ο σκύλος για τον οπο ίο ο Κα είχε γράψει ένα από τα ποιήματά του , μπήκα σ ' ένα μπα­ κάλικο, αγό ρασα ψωμί και σφιχτά αυγά, τα καθά ρισα αμέσως και τα έδωσα στο ζώο , που κουνού σε χαρο ύ μενα την ουρά του. Ο Φ αζίλ , βλέποντας το σκ ύλο που δ εν έ φευγε από πίσω μας, είπε, «Είναι το σκυλί του σταθ μού. Δεν σου το είπα πριν» , συνέχισε, «αλλά η παλιά εστία είναι άδεια. Την έ κλεισαν με­ τά τη βραδιά της επανάστασης, επειδή ήταν, λέει , φωλιά επα­ ναστατών και αντι δ ραστικών. Από τότε δ εν μένει κανείς εκε ί , γι ' αυτό πήρα μαζί μου φε ύγοντας απ ' την τη λε ό ραση κι αυτό το φακό». Άναψε το φακό και τον έ ριξε στα λυπημένα μάτια του σκύλου που ερχόταν πίσω μας ο σκύλος κούνησε την ου­ ρά του. Η πό ρτα του κήπου της εστίας ήταν κλ ειστή . Τ ο κτί­ ριο παλ ι ά ήταν ένα αρμένικο αρχοντικό , αργότερα το σπίτι του Ρώ σου πρόξενου , όπου ζο ύ σε με το σκύλο του. Ο Φ α ζίλ με κρ άτησε από το χέ ρι και με βοήθησε να σκαρφαλώσω το χαμη λό τοίχο. «Από δ ω το σκάζαμε τα βρ άδια», μου είπε. Από το ψη λό παράθ υρο με τα σπασμένα τζά μια μπήκε με μεγάλη Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

670

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

ευκολία στο κτίριο , φ ώτισε με το φακό του το χώ ρο και τρά­ βηξε κι εμένα μέ σα. « Μ η φοβάσαι , μόνο πουλ ι ά ζο ύνε πια εδ ώ » , ε ίπε. Το σκοτάδ ι μέσα ήταν πηχτό , τα παράθ υρα βρ ό­ μικα και παγωμένα , άλλα καρφωμένα με σανίδες , δεν άφηναν το φως να περ ά σει. Ό μως ο Φ αζίλ ανέβαινε τις σκάλες με άνεση ανθρ ώπου που είχε ξαναπάει εκε ί και με το φακό του φ ώτιζε σαν ταξιθέτρια το χώ ρο για να βλέπω και να προχω­ ρά ω. Π αντού μύριζε μο ύ χλα και σκόνη. Π ερά σαμε από πό ρ­ τες σπασμένες από τη βρα δ ι ά της επανά στασης , τέ σσερα χρόνια πριν, περπατήσαμε ανά μεσα στα άδ εια και σκουρια­ σμένα σιδ ερ ένια ρ άντζα παρατηρ ώντας τα σημάδια από τις σφαί ρες στους το ίχους , ακούγοντας τα ανήσυχα φτερουγί­ σματα των περιστεριών που ε ίχαν στήσει τις φωλιέ ς τους στις γωνιές στα ταβάνια , στα μπουριά από τις σ ό μπες. «Αυτό ήταν το δικό μου κι αυτό του Ν ετζίπ » , ε ίπε ο Φ αζίλ και μου έδ ειξε τα επάνω κρεβάτια σε δύο δ ιπλανές κουκέτες. « Για να μην ξυ­ πνήσουμε τους άλλους, μερικές φορές ξαπλώναμε μαζί στο ένα από τα δύ ο κρεβάτια και μιλ ο ύ σαμε ψιθ υριστά κοιτάζοντας τον ουρανό». Από ένα σπασμένο τζά μι φαίνονταν στο φως μιας λά μπας του δ ρ ό μου οι νιφάδ ες του χιονιο ύ που πέ φτανε πολύ αργά. Κο ίταζα με προσοχή , με σεβασμό . Π ολύ αργότερα , ο Φ α ζίλ ε ίπε , « Αυτό έβλεπε από το ρά ­ ντζο του ο Ν ετζίπ » , και μου έδειξε ένα πολύ στενό πέ ρασμα. Ή ταν δύ ο μέτρα φαρ δύ , δ εν θ α μπορο ύ σε να το πει κανε ίς δ ρ ό μο , ανά μεσα στον τυφλό το ίχο της Αγροτικής Τρ άπεζας , δίπλα στον κήπο της εστίας , και τον τυφλό π ίσω το ίχο μιας μεγάλης πολ υκατοικί ας. Το λασπωμένο ο δό στρωμά του το Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝ Ι

67 1

φ ώτιζαν οι μοβ λάμπες φ θ ορισμού από το ισόγειο της τράπε­ ζας. Για να μη νομίσει κανε ίς το πέ ρασμα για δ ρό μο, στη μέ­ ση είχε τοπο θ ετη θ ε ί μια κό κκινη ταμπέλα που έγραφε «Αδιέ­ ξ ο δ ο» . Στη μια άκρη του περ ά σματος, που ο Φ α ζίλ έλεγε, εμπνε ό μενος από τον Ν ετζίπ, πως ήταν «Το τέλος αυτο ύ του κό σμου », υπή ρχε ένα σκοτεινό δέντρο χωρ ίς φ ύλλα, και τη στιγμή που το κοιτάξαμε το δέντρο έγινε κατακό κκινο . « Η κόκκινη φωτεινή επιγραφή του Αίντίν Φ ωτό είναι επτά χρό­ νια χαλ ασμένψ , ψιθύ ρισε ο Φ α ζίλ «Το κόκκινο φως της μια ανάβει και μια σβήνει, και τότε η αγριελιά, όταν την κοιτά­ ζεις από το ράντζο του Ν ετζίπ , είναι σαν να ' χει πιάσει φωτιά. Ο Ν ετζίπ κοίταζε μερικές φορέ ς το δέντρο μέχρι το πρωί , βυ­ θ ισμένος στα όνειρά του. Είχε ονομάσει αυτό που έβλεπε " αυτος ο κοσμος και καμια φορα τα πρωινα, οταν ειχε περασει ξάγρυπνος τη νύ χτα, μου έλεγε: "Όλη τη νύχτα αυτό τον κό­ σμο έβλεπα !" ». Φ αίνεται πως ο φίλος μου το είχε πει και στον Κα αυτό , γιατί κι εκείνος ανέφερε το ίδ ιο πρ άγμα στο ποίη μά του. « Το κατάλαβα βλέποντας την κασέτα, γι ' αυτό σ ' έ φερα ε δώ . Είναι όμως ασέβ εια στη μνήμη του Ν ετζίπ να ' χει ονο­ μάσει το ποίη μά του " Εκε ί που δεν υπά ρχει Θ ε ός " » . « ο μακαρ ίτης ο Ν ετζίπ ε ίχε περιγράψει αυτ ό τ ο τοπίο στον Κα σαν ένα μέ ρος όπου " δ εν υπάρχει Θε ός " », είπα. «Είμαι σιγουρος γι αυτο». « Δεν πιστε ύ ω ό τι ο Ν ετζίπ π έθ ανε άθ εος», είπε ο Φ α ζίλ επιφυλ ακτικά. «Απ λά είχε κάποιες ανησυχίες» . « Δεν ακο ύ ς πια τη φωνή του Ν ετζίπ μ έσα σου ; » ρ ώ τησα. « Όλ' αυτά δ εν ξυπνάνε μέ σα σου το φόβο, όπως στον άν­ θ ρωπο της ιστορίας, ότι εί σαι άθεος ;» Ι

Ι

,

Ι

»

Ι

Ι

"

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Ι

Ι

Ι

672

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Του Φ α ζίλ του ά ρεσε που ήξε ρα κι εγώ τις ανη συχίες που είχε εκμυστη ρευτεί πριν από τ έσσερα χρ όνια στον Κα . « Π α­ ντρε ύτη κα, έχω παι δί . Δεν μ ' ενδ ιαφ έ ρουν όπως παλι ά αυτά τα θέ ματα » . Α μέ σως στενοχωρήθ η κε που μου φερ όταν σαν να ή μουν κάποιος που ε ίχε έ ρ θ ει από τη Δύ ση και προσπα­ θ ού σε να τον πείσει πως ή ταν άθ εος . «Αυτά να τα πο ύ με αρ­ γότερα», μου ε ίπε με γλυκι ά φωνή . « ο πε θ ερ ό ς μου μας περι­ μένει για φαγη τό , μη ν αργή σουμε » . Π ριν κατεβο ύ με κάτω, μου έδ ειξε σε μια γωνία του δωμα­ τ ίου, που παλι ά ή ταν το γ ραφε ίο του Ρ ώ σου πρόξενου, ένα τραπέζι, ένα σπασμένο μπουκάλι από ρακί, κάτι καρέκλες. « ο Ζ . Ντεμί ρκολ και η ειδ ική του ομάδα δεν έφυγαν αμέ σως μό­ λις άνοιξαν οι δ ρόμοι, έ μειναν εδώ μερικές μέ ρες και συνέχισαν να σκοτώνουν Κο ύ ρδους ε θνικιστέ ς και ισλαμιστέ ς» . Η λεπτομέ ρεια αυτή , που μέχρι τότε ε ίχα καταφέ ρει να την ξ εχνάω, με τρό μαξε . Δεν ήθελ α να σκέφτομαι τις τελευταίες ώ ρες του Κα στο Καρς. Το μαύ ρο σκυλί , που μας περ ί μενε στη ν πόρτα του κή που, μας ακολο ύθη σε σ ' όλη τη διαδ ρομή ώ ς το ξενο δ οχείο. «Χάλασε η δ ι άθεσή σου » , είπε ο Φ αζίλ «Γιατί;» « Π ριν απ ' το φαγη τό μπορείς να έ ρθ εις στο δωμάτιό μου; Θέλω να σου δώ σω κάτι». Καθώ ς έπαιρνα το κλει δί από τον Τζαβίτ, από την αν οι­ χτή πό ρτα του δ ιαμερ ίσματος του Τουργκο ύτ μπέη ε ίδ α το λουσμένο στο φως δωμάτιο, το στρωμένο τραπέζι, άκουσα τις φωνέ ς των καλεσμένων κι ένιωσα πως η Ιπέ κ ή ταν εκε ί . Σ τη βαλίτσα μου ε ίχα τα φωτοαντίγραφα από τα ερωτικά γρ ά μ­ ματα του Ν ετζίπ προς τη ν Καντιφέ , αυτά που ε ίχε βγάλει ο Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

673

Κα πριν από τέ σσερα χρόνια στο Καρς. Τα έδωσα στον Φ α­ ζίλ μ όλις μπή καμε στο δ ωμ άτι ό μου. Π ολύ αργότερα σκ έ ­ φτηκα ότι αυτό το έ κανα για ν ' ανησυχή σει κι ο Φ αζίλ, όπως εγώ , με το φ άντασμα του φ ίλου του. Ό σο ο Φ α ζίλ καθόταν στην ά κρη του κρεβατιο ύ μου και δ ιάβαζε τα γρ ά μματα , έβγαλα από τη βαλίτσα μου ένα από τα τετρ άδ ια του Κα και ξανακο ίταξα το αστέ ρι του χιονιο ύ που πρωτοε ίδα στη Φ ρανκφο ύ ρτη . Κι έτσι ε ίδ α με τα μάτια μου αυτό που κάπου μέ σα μου το ήξερα από καιρό . Ο Κα εί­ χε τοπο θετή σει το πο ίημά του με τίτλο «Εκεί που δ εν υπάρχει Θ ε ός » ακριβώς επάνω στον άξονα της Μνή μης. Αυτό σή μαι­ νε πως ε ίχε πά ει στην εγκαταλειμμένη εστία που ε ίχε χρησι­ μοποιή σει ο Ζ . Ν τεμί ρκολ , ε ίχε κοιτάξει απ ό το παρ άθ υρο του Ν ετζίπ κι ε ίχε ανακαλύψει , πριν φ ύγει από το Καρς , την πραγματική πηγή του «τοπίου» του Ν ετζίπ. Τα ποιή ματα που ε ίχε τοποθ ετή σει γύρω από τον άξονα της Μνή μης περιγρά­ φανε τις αναμνήσεις του Κα από το Καρς κι από τα παιδικά του χρόνια. Κι έ τσι βεβαιώθηκα γι ' αυτό που ήξερε όλο το Καρς , ότι ο Κα , όταν δ εν μπόρεσε να πε ίσει την Καντιφέ στο Θέ ατρο Μ ιλέτ , κι ενώ η Ι πέ κ ή ταν κλειδωμένη στο δ ωμάτιο του ξενοδοχε ίου , είχε πάει στην εστία για να πει στον Ζ . Ντε­ μί ρκολ, που τον περί μενε , πο ύ κρυβόταν ο Λατζιβέ ρτ. Σίγουρα η αναστατωμένη έκφρασή μου εκείνη την ώ ρα δ εν ή ταν καλύτερη από του Φ α ζίλ . Απ ό κάτω ακο ύγονταν οι απροσδ ιό ριστοι ή χοι από τις ομιλίες των καλεσμένων κι από το δ ρό μο οι αναστεναγμοί της μελ αγχολ ική ς πόλης του Καρς. Και ο Φ αζίλ κι εγώ ε ίχαμε χαθε ί σιωπηλά κάπου ανά μεσα στις αναμνή σεις μας και στην ακαταμάχητη ύπαρξη των πρωτοDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

674

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

τύπων μας, που ήταν πιο πα θ ιασμένα, πιο μπερ δ εμένα και πι ο αυθεντικά από μας. Κοίταξα απ' το παράθυρο το χιόνι που έπεφτε κι είπα στον Φ αζίλ πως ε ίχε έ ρ θ ει η ώ ρα να π ά με για φαγητό. Ο Φ α ζίλ έφυγε πρ ώτος, με ύ φος συνεσταλ μένο, σαν να ήταν ένοχος. Εγώ ξάπλωσα για λίγο στο κρεβάτι και προσπάθησα να φα­ νταστώ , αν και μου ήταν πολύ οδ υνηρ ό , τι σκεφτόταν ο Κα τέ σσερα χρ όνια πριν όταν περπατο ύ σε από το Θέατ ρο Μ ι­ λέτ προς την εστία, πώ ς απέφευγε το βλέ μμα του Ζ . Ν τεμίρ­ κολ όσην ώ ρα του μιλού σε, πώ ς μπήκε στο ίδιο αυτοκίνητο με τους επι δ ρομείς, τους είπε «Αυτό είναι» και τους έ δειξε το κτί­ ριο όπου κρ ύβ ονταν η Χανντέ κι ο Λατζιβέ ρτ. Ο δ υνηρό; Θύ ­ μωνα που εγώ , ο γραφιάς συγγραφ έας, ένιω θα μια κρυφή , μια πολύ κρυφή ευχαρ ίστηση για την πτώ ση του φ ίλου μου του ποιητή, προσπαθ ο ύ σα να μην τα σκέ φτομαι όλ' αυτά. Κάτω, στο τ ραπέζι του Τουργκο ύ τ μπέη, η ομορφι ά τής Ιπέ κ μ ' έ κανε να νιώ σω ακόμη πιο άθλια. Δ εν θέλω να σταθώ πολύ στη μακριά βραδι ά , όπου ο καλλιεργημένος διευθ υντής της Υπηρεσίας Τη λ εφ ώνων, ο Ρ ετζαΊ μπ έη , που του άρεσε πολύ να δ ιαβάζει μυ θ ιστορήματα κι απομνημονεύματα, ο δη­ μοσιογρά φος Σερντά ρ μπέη, ο Τουργκούτ μπέη κι όλοι οι άλ­ λοι, κι ενώ εγώ ήμουν τύ φλ α στο με θύ σι, μου φ έ ρονταν πολύ καλά. Η Ι πέ κ καθόταν απ έναντί μου και κάθ ε φορ ά που με κο ίταζε, κάτι γκρεμιζόταν μέ σα μου. Στις ει δήσεις παρακο­ λο ύθησα μαζί με τους άλλους τη συνέντευξή μου, νιώθ οντας ντροπή για τα χέ ρια μου που κουνιούνταν νευρικά όλη την ώ ρα. Στο μικρ ό μαγνητοφωνάκι που ε ίχα συνέχεια μαζί μου στο Καρς κατ έγραψα, σαν βαριεστημένος δ η μοσιογρ ά φος Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

675

που δεν πιστεύει σ ' αυτό που κάνει, τις συζητήσεις μου με τους οικοδ εσπότες και τους καλεσμένους τους για θέ ματα όπως η ιστορ ία του Καρς, η δημοσιογραφ ία στο Καρς, τις αναμνή­ σεις τους από τη βραδ ι ά της επανά στασης τ έσσερα χρόνια πριν. Καθώ ς έτρωγα τις φακές της Ζ αχιντέ , ένιωσα κομμάτι παλιο ύ επαρχιακο ύ μυ θ ιστορήματος του 1 940! Υπέθ εσα πως η φυλακή είχε ηρεμήσει, ε ίχε ωριμάσει την Καντιφ έ . Κανείς δεν μίλησε για τον Κα - ούτε για το θάνατό του ' αυτό ξέ σκι­ ζε ακό μη πιο πολύ τα σω θ ικά μου. Η Καντιφ έ και η l πέ κ ση­ κώθηκαν κάποια στιγμή και πήγαν να δουν τον Ο μερτζάν που κοιμόταν στο μέ σα δ ωμάτιο. Ήθ ελα να πάω κι εγώ μαζί τους , αλλά ο συγγραφ έ ας σας, που λ έγανε ότι πίνει πολ ύ , «όπως όλ οι οι καλλιτέ χνες » , ή ταν τ ό σο με θ υσμ ένος, που δ εν μπο­ ρο ύ σε να σταθ ε ί στα πόδ ια του. Υπάρχει ό μως κά τι που θ υμά μαι πολ ύ καλά από κε ίνη τη βραδ ιά. Κάποια στιγμή, πολύ αργά , ε ίπα στην lπέκ ότι ήθελα να δω το δ ωμάτιο 203 όπου ε ίχε με ίνει ο Κα. Όλοι σώ πασαν και στρ άφηκαν προς το μέ ρος μας. «Εντάξει» , είπε η lπέ κ. «Ελάτε » . Π ήρε τ ο κλει δί από τ η ρεσεψιόν. Την ακολο ύθησα επάνω. Το δωμάτιο. Οι κουρτίνες, το παρ άθ υρο, το χιόνι. Μύ ριζε λί­ γο ύ πνο, σαπούνι, σκόνη. Ή ταν κρ ύ ο. Κι ενώ η lπέ κ με κοί­ ταζε με δυσπιστία αλλά κι αισιο δο ξία, κ άθ ισα στην ά κρη το ύ κρεβατιού όπου ο φ ίλος μου ε ίχε περ άσει τις πιο ευτυχισμένες ώ ρες της ζωής του κάνοντας έ ρωτα μαζί της. Να πε θάνω τώ ­ ρα εδώ , να της μιλήσω για τον έ ρωτά μου, να κοιτάξω απ ' το παρ άθ υρο; Ν αι, μας περιμένουν κάτω στο τραπέζι. Κατάφε­ ρα να της πω μια-δυο ανοησίες και να την κάνω να χαμογεDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

676

ΟΡΧΑΝ I lΑΜΟΥΚ

λάσει . Κι όταν μου χαμογέλασε πολύ γλυκά, της είπα τα λόγια για τα οποία ντρ έπομαι, και θ υμάμαι πως της είπα ότι τα εί­ χα έτοιμα από πριν. « Τιθαμουλέγατεανσαςέλεγαότιτίποταδενκάνειτονάνθ ρω­ ποευτυχισμένοστη ζωήεκτόςαπότονέ ρωταο ύτεταμυθ ιστορή­ ματαπουγρ ά φειο ύ τεοιπ όλ ειςπουβλέπειότιείμαιπο λύ μό­ νοςκι ότιθέλωναμε ίνωεδώ σεαυτήτηνπόληκοντάσαςμέχριτο­ τέλοςτηςζωήςμου;» «Ο ρχάν μπέη», είπε η l πέκ. «Ήθ ελα πολύ ν ' αγαπήσω τον Μ ουχτά ρ, δεν έγινε αγάπησα πολύ τον Λατζιβέρτ, δεν έγι­ νε πίστεψα ότι θ' αγαπο ύ σα τον Κα , δεν έγινε ήθ ελα πολύ ν' αποκτήσω ένα παι δί, δεν έγινε. Από δ ω και πέ ρα δ εν νομί­ ζω ότι μπορώ να ερωτευτώ κανέναν. Το μ όνο που θέλω πια είναι ν' ασχολο ύ μαι με τον ανιψιό μου τον Ομερτζάν. Σας ευ­ χαριστώ, άλλωστε ο ύτ ' εσε ίς το εννοε ίτε σοβαρ ά» . Την ευχαρ ίστησα που για πρώτη φορ ά δεν είπε «τ ο φίλο σας », είπε «τον Κα» . Θα μπορο ύ σαμε να συναντη θ ού με πάλι α ύ ριο το απόγευμα στο ζαχαροπλαστείο Καινο ύ ργια Ζωή να μιλήσουμε για τον Κα ; Δ υστυχώ ς ήταν απασχολ η μένη . Αλλά σαν καλή οικο δέ ­ σποινα, για να μη με στενοχωρήσει, μου υποσχέθηκε ότι α ύ ­ ριο βράδ υ θ α ερ χόταν μαζί με τους άλλους στο σταθμό για να μ αποχαιρετησει. Την ευχαρ ίστησα, ομολόγησα ότι δ εν ε ίχα τη δύναμη να γυρίσω στο τραπέζι (φοβόμουνα και μη βάλω τα κλά ματα), ξάπλωσα στο κρεβάτι κι αποκοιμήθηκα. Το πρω ί, χωρίς να με δει κανε ίς, βγήκα στο δ ρό μο και τρι­ γύ ρισα σ ' όλο το Καρς , πρώτα με τον Μ ουχτά ρ , έπειτα με το ,

Ι

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

677

δη μοσιογράφο Σ ερντά ρ μπέη και τον Φ αζίλ Καθώς ε ίχα εμ­ φανιστεί στις βραδινές ειδήσεις, οι κάτοικοι της πόλης αισθά­ νονταν πολύ πιο άνετα μαζί μου κι αυτό β οήθησε να συγκε­ ντρώσω με μεγαλύτερη ευκολία πολλές λεπτομέ ρειες για το τέ­ λος της ιστορίας μου. Ο Μουχτά ρ μου γνώ ρισε τον ι διοκτήτη της πρώτης εφημερ ίδ ας του πολιτικού Ι σλάμ, της « Μ ιζρ άκ», που πουλού σε εβδομήντα πέντε φ ύλλα, και τον αρχισυντάκτη της εφημερίδ ας, ένα συνταξιού χο φαρμακοποιό που ά ργησε να έ ρθει στη συνάντησή μας. Απ' αυτο ύ ς έ μαθα πως ήταν τόσο πολλά τα αντιδημοκρατικά μέτρα, ώστε η κίνηση των ισλαμι­ στών έδ ειχνε μια υποχώ ρηση , πως η Ι ερατική Σχολή δεν ήταν τόσο δημοφιλής όσο παλιά . Λίγο αργότερα θυμήθηκα ότι ο Ν ε­ τζίπ και ο Φ αζίλ σχεδίαζαν να δολοφονήσουν τον η λικιωμένο φαρμακοποιό , επειδή είχε φιλήσει δυο φορές με περίεργο τρό­ πο τον Ν ετζίπ. Στην ίδ ια εφημερ ίδα έγραφε κι ο ιδ ιοκτήτης του ξενοδοχείου Χαρού μενο Καρς , εκείνος που κατέδιδε στον Σουνάι Ζαι μ τους πελάτες του, κι αυτός μου θύ μισε, όταν το ' φερε η κουβέντc , μια λεπτομέ ρεια που είχα σχεδόν ξεχάσει : ο άνθ ρωπος που σKι�τωσε πριν από τέσσερα χρ όνια το διευθ υ­ ντή του Εκπαιδευτικού Ινστιτούτου δεν ήταν, ευτυχώ ς , από το Καρς. Όπως διαπιστώθηκε αργότερα, ήταν ένας ιδ ιοκτήτης τσαϊχανέ από το Τό κατ, που είχε κάνει άλλον ένα φ όνο με το ίδ ιο όπλο και με τον ίδιο τρόπο . Μ ετά τη βαλλιστική έ κθ εση από την Άγκυρα, ο άνθ ρωπος κατηγορή θηκε για φ όνο κι ομο­ λόγησε πως είχε έ ρ θ ει στο Καρς επειδή τον κάλεσε ο Λατζι­ βέ ρτ. Σ ύμφωνα με ένορκη κατάθεση που υποβλήθηκε στο δι­ καστήριο κατά τη δι ά ρκεια της δίκης, ο άνθ ρωπος έπασχε από νευρικό κλονισμό, με αποτέλεσμα το δικαστήριο να τον στείDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

678

ΟΡΧΑ Ν ΠΑΜ ΟΥΚ

λει στην ψυχιατρική κλινική στο Μπακίρκιοϊ, όπου έ μεινε τρία χρ όνι α . Τώ ρ α ζο ύσε στην Ι στανμπο ύλ, όπου είχε ανοίξει ένα καφενείο , το Χα ρο ύ μενο Τόκατ, κι α ρθ ρογραφού σε στην εφη ­ μερίδα «Αχίτ» υποστη ρίζοντας τα δικαι ώ ματα των κοριτσιών με τη μαντίλα . Η αντίσταση των κοριτσιών με τη μαντίλα , που ε ίχε κα μφθ ε ί όταν τέσσερα χρ όνι α πριν η Καντιφέ έβγαλε τη δική τη ς , αν κα ι είχε κάπως αναζωπυρωθ εί, καθώ ς τα κορίτσια αποβλήθη καν από τις σχολές τους ή πήγαν σε πανεπιστήμια σε άλλες πόλεις, δεν ήταν πια τό σο σθεναρή όσο στην Ισταν­ μπούλ. Η οικογένεια τη ς Χανντέ αρνήθη κε να με συναντήσει. Τα δη μοτικά τρ αγο ύδια που τρ αγο ύδη σε μετά την επανάστα­ ση ο πυροσβέστη ς με τη δυνατή φωνή άρεσαν τόσο πολύ, ώστε έγινε το αστέ ρι τη ς εβ δομαδι αία ς εκπομπής τής Τηλεόρασης Σερχάτ Καρς, «Τα ακριτικά μας τραγούδια». Στην εκπομπή, που η εγγραφή τη ς γινόταν τη ν Τρ ίτη και πα ρουσιαζόταν τη ν Π α­ ρασκευή, τον συνόδευε με ρυθ μικό σάζι ο καλύτερός του φ ίλος και πιστός οπαδό ς του σειχη Σ ααντετίν εφέντη , ο φιλό μουσος θ υρωρός το υ νοσοκομείου του Κα ρς. Ο δη μοσιογράφος Σ ερ­ ντάρ μπέη μου γνώ ρισε και το νε α ρό που το βρά δυ τη ς επανά­ σταση ς είχε εμφανιστεί στη σκηνή. Ο Γυαλάκιας , που μετά από κείνο το βράδυ ο πατέ ρας του τού απαγό ρευσε να βγαίνει στη σκηνή α κό μη και στις σχολικέ ς π α ρα στάσεις , ήταν τώ ρα πια άντρας , μοί ραζε ό μως ακό μη εφη μερίδες . Χάρη σ ' αυτόν έ μα­ θα τι έκαναν οι σοσιαλιστές του Κα ρς που προτιμού σαν να ενη ­ μερώνονται δια βάζοντας τον Τύπο τη ς Ι στανμπούλ: θαύ μαζαν ακόμη απεριόριστα τον μέχρις εσχάτων αγώνα των ισλαμιστών και των Κο ύ ρδ ων εθνικιστών ενάντια στο κρ άτος , αλλά το μό­ νο που έκαναν ήταν να γράφουν κάπου κάπου κα μιά δειλή αναDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

679

κοίνωση που δεν τη δι άβαζε κανείς και να καυχώνται για πε­ ρασμένους ηρωισμο ύς και θ υσίες. Σε όλους όσους συνάντησα και μιλή σαμε δι έκρινα την προσμονή. Π ερίμεναν τον ηρωικό και γενναίο άνθ ρωπο που θα μας έσωζε από την ανεργία, τη φτώ χεια, τ' αδιέξοδα, τους σκοτωμο ύς, κι επειδή ή μουν ένας κάπως γνωστός συγγραφέας, όλοι στην πόλη με αξιολογού σαν με τα κριτή ρια του σπουδαίου αυτού ανθ ρώπου που φαντάζο­ νταν ότι θ α ' ρχόταν μια μέ ρα, μ' άφηναν να καταλαβαίνω ότι δ εν τους ά ρεσαν πολλά από τα ελαττώ ματά μου που μου είχαν γίνει συνήθ εια στην Ι στανμπο ύλ , η αφηρημάδα κι η ακατα­ στασία μου, η εμμονή μου με τη δουλειά και τις ιστορίες μου, η βιασύνη μου. Δεν έφτανε που κάθισα στο καφενείο Μπιρλίκ κι άκουσα όλη την ιστορία της ζωή ς τού ράφτη Μ αρο ύ φ, έπρεπε να πάω και στο σπίτι του, να γνωρίσω τ' ανίψια του και να πιού­ με παρ έα, να μείνω άλλες δυο μέ ρες στην πόλη για να παρευ­ ρε θώ στο συνέδ ριο που είχαν οργανώ σει οι νεαροί κεμαλιστές για την Τετά ρτη το βράδυ, έπρεπε να καπνίσω όλα τα τσιγά ρα που μου πρόσφεραν πολύ φιλικά, να πιω όλα τα τσάγια (και το έκανα) . Ο φίλος από το στρατό το ύ πατέ ρα τού Φ αζίλ μου εί­ πε ότι τα τέσσερα τελευταία χρόνια είχαν δολοφονη θ ε ί ή φυ­ λακιστεί πολύ περισσότεροι Κού ρδοι εθνικιστές από πριν: κα­ νε ίς δεν συμμετείχε πια στο αντά ρτικο, κανείς από τους νεα­ ρού ς Κού ρ δους που είχαν πάει στη συγκέντρωση στο ξενοδο­ χείο Ασία δεν ζούσε πια στην πόλη. Ο πολύ συμπαθητικός αVΙ­ ψιός της Ζαχιντέ , ο τζογαδό ρος, με πή ρε μαζί του την Κυρια­ κή το β ράδ υ στις κοκορομαχίες, όπου με πραγματική απόλαυ­ ση ή πια τα δ υο ρακιά που με κέ ρασαν σε ποτηράκια του τσα­ γιού. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

680

ΟΡΧΑΝ Π Α ΜΟΥΚ

Είχε νυχτώ σει , και για να φ ύγω από το ξενοδοχείο χωρίς να με δει κανείς πολύ πριν απ ' την ώ ρα της αναχώ ρησης του τρέ­ νου , γύ ρισα στο δωμάτιό μου , περπατώντας μες στο χιόνι σαν ταξιδι ώτης μόνος και δυστυχισμένος , κι έφτιαξα τη βαλίτσα μου. Βγαίνοντας από την πό ρτα της κουζίνας συνάντησα το χαφιέ Σαφέτ , που η Ζαχιντέ εξακολουθο ύσε να του δίνει σού­ πα κάθε βράδυ. Είχε πάρει σύνταξη , με ήξερε επειδή με είχε δει στην τηλεό ραση το προηγούμενο βράδυ , είχε να μου πει μερι­ κά πράγματα. Όταν καθίσαμε στο καφενείο Μπιρλίκ, μου εξή­ γησε πως αν και ήταν συνταξιούχος , εξακολουθούσε ν' αναλαμ­ βάνει για το κράτος μερικές δουλειές κατ ' αποκοπή. Στο Καρς ποτέ ένας χαφιές δεν μπορο ύσε να πά ρει σύνταξη ' μου είπε ότι η τοπική ΕΥΠ ήθελε πολύ να ξέ ρει γιατί είχα έ ρθει στην πόλη (για το παλιό «Αρμενικό ζήτημα» , για τους Κούρ δους επανα­ στάτες , για τις θ ρησκευτικέ ς ομάδες , για τα πολιτικά κό μμα­ τα;) και πρόσθ εσε χαμογελώντας έντιμα πως αν του έλεγα , θα μπορού σε να κερδίσει καμιά δεκά ρα παραπάνω. Ν ιώθ οντας λίγο ά βολα , του μίλησα για τον Κα , του θύμισα ότι για ένα δ ι άστημα , τέ σσερα χρόνια πριν, παρακολουθο ύσε βήμα βήμα το φίλο μου , και τον ρ ώτησα γι ' αυτόν. «'Η ταν πολύ καλό παι δί, αγαπού σε πολύ τους ανθ ρώπους, τα σκυλιά» , είπε. «Το μυαλό του ήταν στη Γερμανία , ήταν όμως πολύ εσωστρεφής. Σήμερα κανε ίς ε δώ δ εν τον αγαπά ει». Μείναμε σιωπηλοί αρκετή ώ ρα. Τον ρώτησα με κάποια επι­ φύλαξη , μήπως ήξερε να μου πει κάτι , για τον Λατζιβέ ρτ , κι έμαθα ότι όπως είχα έ ρθει εγώ στο Καρς για τον Κα , έτσι είχαν έ ρθ ει πριν από ένα χρόνο κάποιοι από την Ι στανμπο ύλ να μά­ θουν για τον Λατζιβέ ρτ ! Ο Σαφ έτ μου είπε ότι οι νεαροί αυτο ί Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

Χ ΙΟ Ν Ι

68 1

ισλαμιστές, εχθ ροί της Δημοκρατίας, ε ίχαν προσπαθή σει πο­ λύ να β ρουν πού ήταν θ αμμένος ο Λατζιβέ ρτ : γύ ρισαν ό μως πί­ σω άπρακτοι, επειδή ε ίναι πολύ πιθ ανό , για να μη γίνει ο τά­ φος του προσκ ύνημα, να είχε πεταχτε ί η σορ ό ς του από αε­ ροπλάνο στη θάλασσα. Ο Φ αζίλ, που ή ρ θ ε και κάθ ισε στο τραπέζι μας, είπε ότι από φίλους του μαθ ητέ ς της Ι ερατικής Σ χολής είχε ακού σει κι αυτός τις φήμες που ήθελαν τους νεα­ ρού ς ισλαμιστέ ς να το έχουν σκάσει στη Γερμανία, όπου ήξε­ ραν ότι είχε μεταναστε ύ σει κάποτε ο Λατζιβέρτ, ότι στο Β ε­ ρολίνο είχαν συγκροτήσει μια ομάδα ριζοσπαστών ισλαμιστών που μεγάλωνε ολοένα κι ότι στο πρώτο τε ύ χος του περιοδ ικού τους Χιτζρέτ είχαν γράψει ότι θα παίρνανε εκδίκηση απ' όσους ευ θύνονταν για το θάνατο του Λατζιβέ ρτ. Υπο θέ σαμε ότι αυ­ τοί ε ίχαν σκοτώ σει τον Κα. Κοιτάζοντας το χιόνι που έπεφτε, φαντάστηκα για μια στιγμή πως η χειρόγραφη ποιητική συλ­ λογή του φ ίλου μου θ α μπορο ύ σε να βρίσκεται στο Β ερολίνο, στα χέ ρια κάποιου οπαδ ού του Λατζιβέ ρτ. Ένας δεύ τερος αστυνομικός ήρθε και κάθ ισε τότε στο τρα­ π έζι μας. Μ ου ε ίπε ότι όλα τα κουτσομπολιά που ε ίχαν κυ­ κλοφορήσει γι ' αυτόν ήταν ψέματα. « Δ εν έχω μεταλλικά μά­ τια! » είπε, αν και ποτέ δεν είχε καταλάβει γιατ ί αυτό θ α μπο­ ρο ύ σε να ε ίν' αιτ ία να μην τον θέλει η Τεσλιμ έ . Ή ταν ερωτευμένος με τη μακαρίτισσα την Τεσλιμέ , που, αν δ εν αυ­ τοκτονού σε, θα την είχε παντρευτε ί οπωσδή ποτε. Θ υμήθη­ κα ότι πριν από τέσσερα χρόνια, στη βιβλιοθήκη, ο Σ αφ έτ εί­ χε πά ρει τη μαθ ητική ταυτότητα του Φ αζίλ Μπορεί να είχαν ξεχάσει κι οι δυο από καιρό αυτό το περιστατικό που ε ίχε κα­ ταγράψει ο Κα στα τετρ άδ ι ά του. Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

682

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜ Ο Υ Κ

Όταν ο Φ α ζίλ κι εγώ βγήκαμε σ τους χιονισμένους δ ρ ό ­ μους, οι δ υο αστ υνομικο ί, σπρωγμένοι από επαγγε λ ματ ική περι έ ργεια ή από φιλική δι άθεση, δ εν ξέ ρω ποιο απ ' τα δ υο, ήρ θ αν μαζί μας και μας μίλησαν με παράπονο για τη μαται ό­ τη τα της ζωής, τα βάσανα του έ ρωτα και τα γηρατειά. Δεν φο­ ρού σαν καπέλο, κι οι νιφ άδες πέ φτανε στα αραιά ά σπρα μαλ­ λιά τους και μένανε ατό φιες, χωρίς να λ ιώνουν. Όταν ρώτη­ σα αν στα τέσσερα αυτά χρόνια η πόλη ε ίχε φτωχύνει και είχε ερημώ σει κι άλλο, ο Φ αζίλ είπε ότι τα τελευτα ία χρόνια όλοι βλέπανε τη λεόραση, ότι οι άνεργοι προτιμο ύ σαν αντί να πη­ γαίνουν στους τσαϊχανέδ ες να κάθ ονται στα σπίτια τους και με τη δ ορυφορική κερα ία τους να βλέπουν τζά μπα όλες τις ταινίες του κό σμου. Είχαν μαζέψ ει λεφτά κι είχαν βάλει όλοι δίπλα στα παρ άθ υρά τους από ένα μεγάλο άσπρο « πιάτο» ' κι αυτή ήταν η μοναδική καινοτομία στον ιστό της πόλης. Από το ζαχαροπλαστείο Καινού ργια Ζωή αγορά σαμε από ένα τσουρεκά κι με καρ ύδ ι , απ ' αυτά που ε ίχαν σχήμα μισο­ φ έγγαρου κι είχαν στοιχίσει τη ζωή του δ ιευθ υντή του Ε κπαι­ δ ευτικο ύ Ινστ ιτο ύτου, και το φάγαμε για βραδ ινό . Οι αστυ­ νομικοί, που κατάλαβαν ότι πηγαίναμε στο στα θ μό, μας άφη­ σαν κι εμείς περπατήσαμε, ακο ύγοντας τα βήματά μας, μπρο­ στά από τα κατεβασμένα ρο λά των μαγαζι ών, τους άδ ειους τσαϊχανέδες, τα εγκαταλειμμένα αρμένικα σπίτια, τις φωτι­ σμένες βιτρίνες με τα παγοκρ ύ σταλλα, κάτω από τις καστα­ νιές και τις αγριελιές με τα χιονισμένα κλαδ ι ά, στα μελαγχολι­ κά σοκάκια που φωτίζονταν κάπου κάπου από τα φ ώτα νέ ον. Επειδή δ εν μας ακολου θο ύ σαν οι αστυνομικο ί , στ ρ ίψ αμε στα μικρότερα στενά. Το χιόνι , που ε ίχε αραιώσει για λίγο , έπεφτε Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

683

πάλι πυκνό. Καθώς δεν υπήρχε κανείς στους δρόμους κι η στε­ νοχώρια που έ φευγα από το Καρς πότιζε σιγά σιγά τα σωθ ι­ κά μου, ένιω θ α ένοχος, σαν να εγκατέλειπα τον Φ αζίλ ο λο­ μόναχο στην άδ εια π όλη . Μακρι ά , από την το ύλινη κου ρτί­ να που σχημάτιζαν τα κλαδιά και τα παγοκρύσταλλα ανά μεσα σε δ υο αγριελ ι ές, πετάχτηκε ένα σπουργίτι, φτερο ύ γισε και πέταξε αποπάνω μας, μες στις νιφ άδ ες του χιονιο ύ που πέ­ φτανε αργά. Οι άδ ειοι δρόμοι, που τους σκέπαζε το φρέσκο και μαλακό χιόνι, ήταν τόσο σιωπηλοί ώστε δεν ακο ύγαμε πα­ ρά μόνο τα βήματά μας και την ανάσα μας, που γινόταν πιο γρήγορη ό σο κουραζό μασταν. Σ' ένα δρόμο με μαγαζιά και σπίτια η σιωπή αυτή σ ' έ κανε να νομίζεις ότι ζού σες σε όνει­ ρο. Στάθηκα στη μέση του δρό μου και παρακολούθησα μια νι­ φ άδ α μέχρι να πέσει καταγής. Την ίδ ια στιγμή ο Φ α ζίλ μου έδ ειξε στην είσο δ ο του τσαϊχανέ Νουρόλ , κάπου ψη λά , την ξεθωριασμένη πια αφ ίσα που τέσσε ρ α χρόνια τώρ α βρισκό­ ταν στο ίδ ιο μέρ ος: Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ

και Η ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ Ε Ι ΝΑΙ ΒΛΑΣΦΗΜΙΑ

«Επειδή σ' αυτόν τον τσαϊχανέ έρχονται αστυνομικο ί , δεν πεί­ ραξε κανε ίς την αφίσα ! » είπε ο Φ α ζίλ . «Αισθάνεσαι σαν αριστούργημα;» τον ρώτησα. « Ό χι. Μόνο ο Ν ετζίπ ήταν ένα αριστούργημα του Θ εο ύ. Από τότε που πήρε την ψυχή του ο Θε ός, κι από φ όβ ο μήπως Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

684

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

μέσα μου ε ί μαι άθεος, νιώθ ω ν' απομακρ ύνομαι από την επι­ θ υμ ία ν ' αγαπήσω περισσότερο το Θ ε ό μου. Ο Θ ε ό ς ας με συγχωρ έ σει πια». Π ερπατώντας μες στις νιφ άδ ες του χιονιο ύ που έ μοιαζαν να κρ έ μονται στον αέ ρα , πήγαμε αμίλητοι ώ ς το σταθ μό . Το κτί ριο της πρ ώ ιμης Δημοκρατίας, ο π έτρινος ό μορφος σταθ ­ μό ς που αναφ έ ρω στο Μαύρο Βιβλίο, είχε γκρεμιστε ί και στη θέση του ε ίχε χτιστεί ένα άσχημο οικοδό μημα από μπετόν. Ο Μ ουχτά ρ κι ο μαύ ρος σκύλος μάς περ ίμεναν εκε ί . Δέ κα λεπτά πριν ξ εκινήσει το τρ ένο ήρ θ ε κι ο δ ημοσιογρ ά φος Σερντά ρ μπέη και μου έδ ωσε τα παλιά φ ύλλα της εφημερ ίδ ας « Σ ερχάτ Σ εχίρ» με τις ειδήσεις για τον Κα. Μ ε παρακάλεσε να μη γρά­ ψω στο βιβλίο μου για το Καρς και τα προβλήματά του κατη­ γορ ώντας την πόλη και τους κατο ίκους της. Βλέποντας τον Σερντά ρ μπέη, μου έδ ωσε κι ο Μ ουχτά ρ, δ ειλά, σαν να έ κα­ νε κάτι στραβό, το δικό του δώ ρο' σε μια πλαστική σακο ύλα ε ίχε βάλει ένα μπουκάλι κολόνια , τυρ άκια Καρς κι ένα υπο ­ γεγραμμένο αντ ίτυπο της πρ ώτης του ποιητικής συλλογής, που την είχε τυπώ σει με δ ικά του έξο δα στο Ε ρ ζουρού μ. Αγό­ ρασα ένα σάντουιτς για το μαύ ρο σκυλάκι που ανέ φερε στο πο ίη μά του ο αγαπημένος μου φ ίλ ος , κι ένα εισιτήριο. Την ώ ρα που τά ι ζα το σκύλο , που κουνο ύ σε φιλικά την ουρ ά του, έ φτασαν τρ έχοντας ο Τουργκο ύ τ μπέη και η Καντιφ έ. Την τελευταία στιγμή ε ίχαν μάθ ει από τη Ζαχιντέ πως ε ίχα φ ύγει. Είπαμε σύντομα δυο λόγια για το εισιτήριο , το δ ρ ό μο, το χιό ­ νι. Ο Τουργκο ύ τ μπέη μου έδ ωσε συνεσταλ μένα μια και­ νο ύ ργια έ κ δ οση ενό ς μυ θ ιστορή ματος του Τουργκένιεφ ( Πρώτr; αΥάπr;) που ε ίχε μεταφρ άσει από τα γαλλικά στη φυDigitized by 10uk1s, Jan. 2010

ΧΙΟΝΙ

685

λ ακή . Χά ι δ εψα τον Ο με ρτζάν στην αγκαλ ι ά της Καντιφ έ . Σ τις ά κ ρ ες των μαλλι ών της, κάτω απ ό την κομψή εσάρπα της μαμάς της , εκε ίνη πο υ ε ίχε αγο ράσει στην l στανμπο ύλ, μα ζε υ ό ταν χιόνι. Επειδή φοβόμο υν να κοιτάξω κι άλλο τα ό μορφα μάτια της γυναίκας το υ Φ αζίλ, γύρισα και τον ρώτη ­ σα τι θ α ήθ ελε να πω στο υ ς αναγνώ στες αν μια μέρα έγρ αφα ένα μυ θ ιστόρημα πο υ εκτυλισσόταν στο Καρς. « Τίποτα», ε ίπε με σιγο υ ρι ά . Είδ ε ότι στενοχω ρήθηκα και λύγισε. « Έχω κάτι στο μ υ αλό μο υ , αλλά μπορε ί να μη σας α ρέ σει . . . Αν γράψετε και για μέ­ να στο μυ θ ιστόρημά σας πο υ θ α εκτυ λίσσεται στο Καρ ς , θ α ήθ ε λα να πω στο υ ς αναγνώ στες σας να μην πιστέψο υν ό σα θ α γράψετε για μένα, για μας. Κανε ίς απ ' ό σο υ ς ζουν μακ ρ ι ά μας δεν μπορε ί να μας καταλάβει» . «Μ α και κανε ίς δ εν πιστε ύ ει όσα διαβάζει σ ' ένα μ υ θ ιστό­ ρημα». « Όχι , τα πιστεύο υν», είπε με αγωνία. «Για να πειστούν πως ε ίναι έξ υπνοι, ανώτε ρ οι και δ ιαθέτο υν ανθρ ωπι ά, θ α θ ελή­ σο υν να πιστέψο υν ότι εμείς εί μαστε γελ οίοι και συ μπα θητι­ κο ί , κι ότι μπορούν και μας αγαπο ύν στα χάλι α πο υ ε ί μαστε. Αν ό μως βάλετε α υτή τη φράση μο υ στο βιβλί ο σας, θ α το υ ς δημιο υ ργη θ ού ν κάποιες αμφιβολίες». Τ ο υ υποσχέθηκα να βάλω τη φ ράση το υ στο βιβλίο μο υ . Όταν η Καντιφ έ με ε ίδ ε να κοιτάζω την είσοδ ο το υ σταθ ­ μο ύ, με πλησίασε. «Μ ου είπαν ότι έχετε μια ό μορφη μικρή κό­ ρη πο υ τη λένε Ρ ο υγιά», είπε. « Η α δερφή μο υ δ εν ήρθ ε, αλλά στέλνει το υ ς χαι ρ ετισμο ύ ς της στην κόρη σας. Εγώ σας έ φε­ ρ α α υτό το αναμνηστικό από τη θ εατρική μο υ καρι έρ α , πο υ Digitized by 10uk1s, Jan. 2010

686

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

έ μεινε μισή » . Μ ο υ έδ ωσε μια μικρή φωτογραφ ία όπο υ ήταν μαζί με τον Σ ο υνάι Ζαι μ στη σκηνή. Ο σταθμά ρχης σφ ύ ριξε με τη σφυ ρίχτρα το υ . Μάλλον δ εν υ πή ρχε άλλος επιβάτης απ ό μ ένα. Το υ ς αγκάλιασα πάλι όλο υ ς έναν- έναν. Την τελε υ ταία στιγμή ο Φ α ζίλ μο υ έδωσε μια σακο ύλα με τις κόπιες από τις βιντεοκασέτες και το στι­ λό διαρκείας το υ Ν ετζίπ. Μ ε τα χέ ρια μο υ γεμάτα δώ ρα, ανέβη κα με δ υ σκολία στο βαγόνι πο υ ε ίχε ήδη ξεκινήσει. Όλοι στέ κονταν στην απο­ βάθ ρα και μο υ κο υνο ύ σαν το χέ ρι. Έ σκυ ψα απ ' το παράθ υ ρο και το υ ς κούνησα κι εγώ το χέ ρι μο υ . Την τε λε υταία στιγμή ε ίδ α το μαύ ρο σκ ύλο να τρ έχει χαρο ύ μενος δίπλα μο υ στην αποβάθ ρα, με τη ρο δ αλή το υ γλώ σσα να κρ έ μεται απ ' το στό ­ μα το υ . Έπειτα χάθηκαν όλοι μες στις μεγάλες νιφάδ ες το ύ χιονιο ύ πο υ πέ φτανε όλο και πιο μο υντές. Κάθ ισα, και κοιτάζοντας πίσω από τις νιφάδ ες το υ χιονιο ύ τα πορτοκαλι ά φ ώτα των τελε υ τα ίων σπιτι ώ ν στο υ ς τε λε υ ­ ταίου ς μαχαλάδ ες, τα άθλια δωμάτια με την ανοιχτή τη λεό­ ραση, το λεπτό, αραιό , τρεμο υλιαστό καπνό πο υ έβγαινε από τις μισογκρεμισμένες καμινάδ ες στις χιονισμένες στέγες, ά ρ­ χισα να κλα ίω.

ΑπρΕλΖος 1999-Δ εκέμβΡΖος 2001

Digitized by 10uk1s, Jan. 2010