Κοινωνιολογία των πολιτικών κομμάτων στη σύγχρονη δημοκρατία ~ Έρευνες γύρω από τις ολιγαρχικές τάσεις του ομαδικού βίου

55 - ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΚΑΙ Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Η Β Ι Β Λ Ι Ο Θ Η Κ Η Διεύθυνση σειράς — Θεώρηση μεταφράσεων: Παναγιώτης Κονδύλης

ROBERT MICHELS

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ Σ Τ Η Σ Υ Γ Χ Ρ Ο Ν Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

55

Ε κ δ ό σ ε ι ς Γνώση Ε Π Ε Γραβιάς 9 - 1 3 , 1 0 6 7 8 Α θ ή ν α Τηλ. 3303487, F a x 3810892

Gnosis Publishers L t d . Gravias 9-13, 106 78 Athens Tel. 3 3 0 3 4 8 7 , F a x 3 8 1 0 8 9 2

Φ Ι Λ Ο Σ Ο Φ Ι Κ Η Κ Α Ι Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Η Β Ι Β Λ Ι Ο Θ Η Κ Η , α.α. 5 5 Ρόμπερτ Μίχελς, Κοινωνιολογία των πολιτικών κομμάτων στη σύγ­ χρονη δημοκρατία Rodert Michels, Zur Soziologie des Parteiwesens in der

Demokratie

1η έκδοση, Φθινόπωρο 1997 Τ ή μετάφραση στα ελληνικά, από το γερμανικό πρωτότυπο, έκανε ό Γιώργος Άνδρουλιδάκης Το εξώφυλλο σχεδίασε 6 Μάνος Ταξίδης Την εκδοτική επιμέλεια ειχε ό Παναγιώτης Κονδύλης Ο εκδόσεις «γνώση» για τή ν ελληνική γλώσσα σέ δλο τον κόσμο ISBN 960-235-612-Χ

ROBERT MICHELS

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΡΕΥΝΕΣ ΓΪΡΩ ΑΠΟ ΤΙΣ ΟΛΙΓΑΡΧΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΟΪ ΟΜΑΔΙΚΟΥ ΒΙΟΥ

Μετάφραση ΓΙΩΡΓΟΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΑΝΔΡΟΤΛΙΔΑΚΗΣ

—=^

Α Θ Η Ν Α 1997

«ΓΝΩΣΗ»

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Π ρ ό λ ο γ ο ς σ τ ή ν α' γ ε ρ μ α ν ι κ ή έ κ δ ο σ η

11

Πρόλογος στη β' γερμανική έκδοση

17

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

31

I. Δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή

αριστοκρατία και αριστοκρατική

δη­

μοκρατία

31

II. Τ ο ένστικτο της κληροδοσίας

47

I I I . Ή τ ά σ η τ ω ν π ο λ ι τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν π ρ ο ς τον μ έ γ ι ­ στο αριθμό 1. C H μέριμνα για το σύνολο ώς ηθικός εξωραϊσμός των κοι­ νωνικών αγώνων 2. Ή θήρα του μέγιστου αριθμού ώς παράγοντας πολιτικής ισχύος ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΤΑ ΓΕΝΕΣΙΟΥΡΓΑ ΑΙΤΙΑ Τ Η Σ

51 51 55

ΗΓΕ­

ΣΙΑΣ

59

Α. Δ ι ο ι κ η τ ι κ ο τ ε χ ν ι κ α γ ε ν ε σ ι ο υ ρ γ ά α ϊ τ ι α

61

I. Ε ι σ α γ ω γ ή : Ή α ν α γ κ α ι ό τ η τ α τ η ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς II. Ή

61

μηχανική και τεχνική άδυνατότητα άμεσης κυ­

ριαρχίας των μαζών. Αυτοδιάθεση και αυτοδιοίκηση μέσω τής λαϊκής συνέλευ­ σης. Σχετικά μέ τήν ψυχολογία τών μαζών III. Το

σύγχρονο

δημοκρατικό

κόμμα

ώς

εμπόλεμο

κόμμα· ή στράτευση

79

Β . Ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ά γενεσιουργά αΐτια

83

I. Τ ο ε θ ι μ ι κ ό δ ι κ α ί ω μ α τ ώ ν η γ ε τ ι κ ώ ν

αξίωμα τ ο υ α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ο υ I I . Ή ανάγκη τ ώ ν μ α ζ ώ ν γ ι α η γ ε σ ί α III. Ή

ευγνωμοσύνη τών μαζών

στελεχών

στο

83 88 102

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

8

IV. Ή

εσωτερική ανάγκη τών μαζών για λατρεία

106

V . Σ υ μ π λ η ρ ω μ α τ ι κ έ ς ιδιότητες τών ηγετών. Εύγλωττία, κάλλος, ενεργητικότητα, διασημότητα, ηλικία Γ . Δ ι α ν ο η τ ι κ ά γενεσιουργά αΐτια

127

I. Ή γ έ ν ε σ η ε μ π ρ ά γ μ α τ η ς και τ υ π ι κ ή ς υπεροχής (δια­ φοράς

παιδείας)

ένεκα

της

επαγγελματικής

ηγε­

σίας

127

1. Τα διευθυντικά στελέχη της οργάνωσης (υπό τη στενή έν­ νοια του ορου 127 2. Ή επιτήδεια διαχείριση τών ποικίλων κομματικών υπο­ θέσεων 131 3. ' H αναγκαιότητα τών ηγετών ώς συνέπεια τής τεχνικής τους επάρκειας 134 4. Ή ανάγκη ηγετών ώς μέσο ισχύος 138 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: Ο ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΣ

ΚΥΡΙΑΡΧΙΚΟΣ

Χ Α Ρ Α Κ Τ Η Ρ Α Σ ΤΩΝ Η Γ Ε Τ Ω Ν I. Ή 1. 2. α) β) a)

145

σταθερότητα τής ηγεσίας

147

Ή αφοσίωση του κόμματος στους ηγέτες Μερικά αϊτια τής πιστής προσήλωσης στο κόμμα Ιστορικά στοιχεία Ή οικονομική ισχύς στους κόλπους τών κομμάτων Πλουτοκρατικές επιρροές ευπόρων μελών 1. Στις κοινοβουλευτικές ομάδες 2. Στα κομματικά αξιώματα και συνέδρια

,

147 161 161 170 170 170

,

3. Στον χώρο του κομματικού τύπου

b) Ό κομματικός κορβανάς ώς μέσο ισχύος τής ηγεσίας c) Ιεραπόστολοι και συμφεροντολόγοι d) Μερικά πράγματα σχετικά με τους εργάτες ώς έργοδόe τες .... I I . Ό τ ύ π ο ς ώς μ έ σ ο ι σ χ ύ ο ς και επιβολής τ ώ ν η γ ε τ ώ ν I I I . Ή σχέση τών η γ ε τ ώ ν προς τ ι ς μάζες στήν πράξη

172 174

175 179 186 193 198

1. Καθώς εγκαθιδρύεται ή ηγεσία οι μάζες παραιτούνται από το θρόνο τους (Ιστορικά και θεωρητικά στοιχεία) 198 2. Ό κοινοβουλευτικός χαρακτήρας τής πολιτικής ηγεσίας στους κόλπους τής δημοκρατίας 204 3. Ή ισχύς τής εξωκοινοβουλευτικής ηγεσίας στους κόλπους του εργατικού κινήματος 214 4. Τό προσωπικό στοιχείο στήν ηγεσία 225 5. Οι διαμάχες μεταξύ ηγετών και μαζών 232 6. Απαρχές τής κοοπτάτσιας 242

9

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

IV. Ό

γραφειοκρατισμος

και

ό

συγκεντρωτισμός

στους κόλπους των κ ο μ μ ά τ ω ν

245

1. Ό γραφειοκρατισμός 2. Ό συγκεντρωτισμός V . Ό αγώνας ισχύος μ ε τ α ξ ύ των η γ ε τ ώ ν 1. Αΐτια 2. Μέσα των παλαιών ηγετών προς διατήρηση της ισχύος .. 3. Μέσα των ηγετικών ομάδων προς αποσόβηση ατομικών επιδιώξεων προβολής πού υποθάλπει ό κοινοβουλευτι­ σμός 4. Ό π λ α τών επίδοξων ηγετών προς κατάκτηση της εσω­ κομματικής εξουσίας ,

245 251 267 267 273

282 286

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ: Ο ΨΤΧΟΛΟΓΙΚΟΣ ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ Τ Η Σ ΚΑΘΟΔΗΓΗΣΗΣ

ΤΩΝ ΜΑΖΩΝ

ΠΑΝΩ Σ Τ Ο Τ Σ

ΗΓΕ­

ΤΕΣ

291

I. Ή

ψυχολογική μεταμόρφωση τών ηγετών

II. Ή

293

βοναπαρτιστική ιδεολογία

304

I I I . Τ α ύ τ ι σ η κ ό μ μ α τ ο ς και προσώπου (το Κ ό μ μ α ε ί μ α ι έγώ)

ΜΕΡΟΣ

ΤΕΤΑΡΤΟ:

317

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ

ΑΝΑΑΤΣΗ

ΤΗΣ

ΗΓΕΣΙΑΣ

327

I. Ε ι σ α γ ω γ ή : Ή α υ τ ο δ ι ά λ υ σ η τ η ς α σ τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς κ α τ ά τήν ταξική πάλη

329

I I . Τ υ π ο λ ο γ ί α τ η ς κ α τ α γ ό μ ε ν η ς από τ ή ν α σ τ ι κ ή τ ά ξ η σοσιαλιστικής ηγεσίας

346

1. Αίτια και ελατήρια της προσχώρησης 346 2. Οι διάφοροι επαγγελματικοί κλάδοι ως πεδία στρατολό­ γησης 365 3. Το εβραϊκό στοιχείο ώς πεδίο στρατολόγησης 368 4. Οι πλούσιοι 375 I I I . Οί απότοκες τ η ς οργάνωσης κοινωνικές

μεταβο­

λές 377 1. Ή προσέλευση μικροαστών στήν παράταξη του προλετα­ ριάτου 377 2. Ή οργάνωση της εργατικής τάξης ώς γενεσιουργός νέων μικροαστικών στρωμάτων 382

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

3. Ή αλληλεγγύη μεταξύ τών κεφαλαιοκρατών εργοδοτών ώς μήτρα νέων μικροαστικών στρωμάτων στους κόλπους τής σοσιαλιστικής παράταξης

395

I V . Ή ε σ ω τ ε ρ ι κ ή α ν ά γ κ η για δ ι ά κ ρ ι σ η σ τ ο υ ς κ ό λ π ο υ ς τής εργατικής τάξης V. Ή

403

προλεταριακής καταγωγής ηγεσία τής

εργατι­

κής τάξης V I . Το λεγόμενο

414 ζήτημα τών κατόχων

ακαδημαϊκής

π α ι δ ε ί α ς κ α ι ή α ν ά γ κ η τ ο υ διανοούμενου σ τ ο ι χ ε ί ο υ μέσα στα εργατικά κ ό μ μ α τ α

440

ΜΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟ: ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ

ΤΗΣ

Ι Σ Χ Υ Ο Σ ΤΩΝ Η Γ Ε Τ Ω Ν

459

I. Τ ο δ η μ ο ψ ή φ ι σ μ α

461

I I . Τ ο αίτημα τ ή ς άπάρνησης

470

I I I . Τ ο προφυλακτικό μέτρο του άναρχοσυνδικαλισμοΰ

478

I V . Προφυλακτικά μέτρα του άναρχισμοΰ

491

Μ Ε Ρ Ο Σ Ε Κ Τ Ο : Σ Ύ Ν Θ Ε Σ Η : ΟΙ Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Κ Ε Σ

ΤΑΣΕΙΣ

ΤΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

499

I. Τ ο σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ό υ π ό β α θ ρ ο τ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς II. Ή

501

δημοκρατία και ό σιδηρούς νόμος τ ή ς ολιγαρ­

χίας

518

III. Τ ε λ ι κ ή θεώρηση Πίνακας κινήσεων, κομμάτων, οργανώσεων, κών οργάνων κ . λ π

540 συλλογι­ 553

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Σ Τ Η Ν A' ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ

ΕΚΔΟΣΗ

Προς όφελος της επιστήμης προς βλάβην ουδενός. Υπάρχουν

άνθρωποι

διαφορετική ιδιαίτερα

μάλιστα

πράγματα.

Αυτούς

ση τους,

η άντιλογία

κάθε

μορφή

ανθρώπους ποτε βλίο

κομματικών

δεν

δεν εχει

στοιχεία

πολιτικά άφοΰ

Δεν

της και

θεωρίας στοιχεία

τους,

θρησκευτικά

Στην

περίπτω­

η εξαφη

αποκλείει

προορίζονται

ακατάλληλους

εργο — τά περιεχόμενα

γνώμη

το αίμα

και

ήσυχους.

νόημα,

προοιμίου

οργανώσεων,

παρατηρήσεων

στα

εργασίας.

—εκ

να ακούσουν

νά άνάφει

ας τούς αφήσουμε

διανοητικής αυτούς

αντέχουν

τους χωρίς

δσον άφορα

επιστημονικό βασικά

λυετών

που

άπα τη δίκη

γιά

γιά

στο προκείμενο

γιά την εσωτερική πού αποτελούν

τούς

οποιοδή­ βι­

ύφη

τών

καρπό

πο­

μελετών.1

1. Σημειώνω εδώ μερικά στοιχεία για τήν εξωτερική πορεία τών σχε­ τικών μελετών μου. Τον Μάιο του 1908 έκαμα στο Νέο Πανεπιστήμιο τών Βρυξελλών μια παράδοση μέ θέμα «Δημοκρατία και σοσιαλισμός», το κείμενο της οποίας δημοσιεύθηκε στα ιταλικά στήν επιθεώρηση Rifor­ ma Sociale 17 (1908) μέ τίτλο «L'oligarchia organica costitutionale. Nuovi studi sulla classe politica» και στα γερμανικά, σημαντικά επαυξημένο, στο περιοδικό Archiv für Sozialwissenschaft und Sozialpolitik 27 (1908), σσ. 73-135, μέ τίτλο «Die oligarchischen Tendenzen der Gesellschaft. Ein Beitrag zum Problem der Demokratie». Τον Ιανουάριο του 1909 έδωσα στις Κοινωνιολογικές Ε τ α ι ρ ε ί ε ς του Graz και τής Βιέννης μια διάλεξη μέ θέμα: « Ό συντηρητικός πυρήνας τής κομματικής οργάνωσης», ό όποια δημοσιεύθηκε μετέπειτα στο περιοδικό Monatsschrift für Soziologie 1 (1909) και στα ιταλικά στο Rassegna Contemporanea 3 (1910) μέ τί­ τλο « L a democrazia e la legge ferrea dell' oligarchia». Σ τ ι ς παράλληλες

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

12

Τά

μεγάλα,

προσκήνιο φαν κατά κτησαν

ονόματα.

πολέμου, απειλή Στο

ενώ

πεδίο

σμου

Γιά

γιά

τήν

ακόμη

ακόμη

περισσότερο

και εκεί

σ ί α ς . Γιά το ζήτημα

πόλεως

και

οπου λανθάνουν

εθνικού

ζητήματος

με ζήτη­

πάντοτε

απειλή

επιμέρους

προκειμένου τήν τάξη

κρατών εθνοτήτων.

γιά το

και ησυχία

καμμιάς

«κοι­

του κό­

καθότι

και

ζητήματα,

ό συνταγματικός

οργάνωσης,

λ α ϊ κ ή ς κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς , ό ακρογωνιαίος ή λογική

τους.

δεν

αναφύεται αντήχησε

γιά το α κ έ ρ α ι ο προϊόν τ ή ς ε ρ γ α ­

τέλος

τής κρατικής

όποιας

τών

τά εθνικά

ζητή­

και γλωσσικό

ή άρχή τών

γωνίας

νά ανα­

συνδεδεμένες

άπ' ο,τι το προηγούμενο,

του δικαιώματος νά ρυθμιστεί

τούς

και εν­

τής ζωής

συνιστούσε

οικονομίας,

το όποιο απειλεί

χώρας,

το σύνθημα

το εθνικό

πλειονότητα

απέ­

τον κόπο

λύσεις

διατυπώθηκε

τής πολιτικής

ζήτημα»,

φείδεται

νά λυθεί

και

άπ' οση

τά εν λόγω

του έργου

γιά τή μεν Ευρώπη

στο άνέκυ-

επιστήμονες

ότι αξίζει

μεγαλεπήβολες,

επανάστασης,

νωνικό

σοβαροί

στο επίκεντρο

λύσεις

το οποίο

επιτάθηκαν

πολύ μεγαλύτερη

θεώρησαν

ήρθαν

και δσα δεν

τους γιά νά ξεδιαλύνουν

και τά έθεσαν

λαμπρά

βίου

ακόμη

οξύνθηκαν,

Χιλιάδες

φιλάνθρωποι

τις δυνάμεις

Επινοήθηκαν μα,

αυτό,

σπουδαιότητα

προγενέστερα.

θουσιώδεις λώσουν

του κοινωνικού

150χρονιά-

το διάστημα

πάντως

απέδιδαν

ματα

προβλήματα

τά τελευταία

προέκταση

λίθος

περικλείει

— άφού ή άρχή

βίος

επινοήθηκε

καθώς

και

ή άρχή

τής

τής δημοκρατίας,

τής

συνάμα

του

τών εθνοτήτων

και λύση είναι

δυνα-

παραδόσεις μου στο Πανεπιστήμιο του Τορίνου, οι όποιες πραγματεύον­ ταν τήν συνεργασία κατά τή διαδρομή τής ιστορίας ( « L a cooperazione attraverso la storia»), ασχολήθηκα επίσης μέ τα πολιτικά κόμματα («cooperazione politica»). Τον Όκτώβριο του 1909 έδωσα στό Ε ρ γ α τ ι κ ό Ε π ι μ ε λ η τ ή ρ ι ο του Τορίνου μια διάλεξη μέ θέμα: «Παλαιές μορφές και νέες ιδέες του σοσιαλισμού», ή οποία δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Rivi­ sta Italiana di Sociologia 14 (1910), σσ. 365-376, μέ τίτλο «La crisi psi­ cologica del socialismo». — Τις παραπάνω αναλυτικές παραπομπές στις προκαταρκτικές μελέτες για το προκείμενο βιβλίο αισθανόμουν πώς όφειλα να τις καταγράψω άφ' ενός από συγγραφική αξιοπρέπεια, καθότι αποσπάσματα τών παραπάνω μελετών απαντούν και στο παρόν εργο, και άφ' ετέρου για να παραπέμψω σ' αυτές δσους αναγνώστες ενδιαφέρονται για λεπτομέρειες πού δέν ήταν δυνατόν να εξετασθούν έδώ.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

τον

νά εφαρμοσθεί

χίας.

Σκέφη

ωστόσο

καμμία

άπό

τις

τόσο

τέλεια

της

της,

ή άπαραγνώριστης

πάνω

στον

τών

παντελώς πεφυρμένες

άρχή

συνόρων,

του προϊόντος

ρούσε

νά διατυπωθεί

μπορεί

ό

έπινοη-

δχι

την

και

εφαρμογή δυσκολία

μάλιστα

και

προστασίας· οποτεδήποτε

είτε

αστικά

προσ­

στη

σπάνια

ερίζουν

εί­

υφίστανται

συμ-

έξαλλου

για

πλείστες

παρά

τή

κατευθύν­

μεταρρυθμιστικά

τής εργασίας

συνθετικά

δεν

εθνοτήτων

Προκειμένου

με πλείστα

Το αξίωμα

Κατά τών

επιπλέον

ζητήματος

σεις του σοσιαλισμού ματα.

λύσεις φαντασθεί

εθνότητες,

μωσαϊκό.

κυριαρ­ φανέρωσε

στρατιωτικής

αποδεικνύεται

οικονομικού

λαϊκής πείρα

καθώς

μέτρων

συνειδητές

σε χαώδες

του

οίστρο.

γεωγραφικά

αλυσιτελής

τε δεν υφίστανται λύση

του

λήφεως

τής

δσο είχε

σημασίας

φυσικών

αναγκαιότητα

βάσει

εξαντλητική

προηγούμενες

πρώτο

σε προβλήματα

εξακρίβωσης στήν

σε

νά ευοδωθεί

τής

κρούει

μόνο

θεμελιωμένη

οτι

μάλλον

πρακτικά

ι:

ρεύ­

ευκολότερα

μπο­

νά προσδιορισθεί

ανα­

λυτικά. Τό πλέγμα

τών

τάσεων

πού εμποδίζουν

τής δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς μόνο με δυσκολία σχολαστικά. δυνατόν

Ό

άλλο βέβαια

παρά

σχετίζονται του

υποφαινόμενος

νά καταλήξουμε α) με

πολιτικού

πιστεύει

επαγωγικά

τελειωτική. τήν

και

πραγμάτωση

και

φύση,

γ) με

τήν

ταξινομείται

μολοντούτο σε μιάν

τής

τον

χαρακτήρα

ολιγαρχία.

πώνουμε

ουτε

τή θέση

κόμματα

Ό

θρώπινων πέραν

Στον

στίγμα,

τήν

ηθικό

νά φέξουμε

ό όποιος

επισημαίνει

συνόλων

προς

κείται,

παρουσία

τώρα στον

και

διαίρεση

και του οπού

κρατικό

και θεσμών

και

ροπή τή

νά

υποκρισίας, κανέναν.

όλων τών

σύμπηξη

αν­

επιμέ­

ολοι οί κοινωνιολογικοί

νό­

κάκου.

ή ανάλυση βίο

λόγο,

τής

νά κατηγορήσουμε

τήν εγγενή

τή

εκφέρουμε οποιαδήποτε

μάλιστα

εκείνο

Ή Διατυ­

νά

σε

μείζονα λ.χ.

όπως άλλωστε

του κάλου

βαθμό

δών ιδεών

ενάντια

ουτε, κατά

ρους τάξεων, μοι,

τήν πρόθεση κρίσεις

κάποιο

νά θέλουμε

νόμος,

δίχως

ή κυβερνήσεις,

προσάφουμε δίχως

αυτή

αξιολογικές

τάσεις

οργάνωσης.

δ η μ ο κ ρ α τ ί α ο δ η γ ε ί σ τ ή ν ο λ ι γ α ρ χ ί α , γίνεται έκμηδενιστικές

είναι κάθε

λοιπόν

β) με

υφή

οτι

ανάλυση,

Οι προειρημένες

ανθρώπινη

αγώνα

τήν

φωτίζεται

τής

δημοκρατίας

του πλέγματος

πού απαρτίζουν

τών

τό σύστημα

άφορα θεμελιω­

τούτο,

μιά

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

14

σειρά

στοχαστές

ώστε

δεν μας

και

τίποτε

έχουν

διερευνήσει

επιτρέπεται

απολύτως.

τά πράγματα

νά προσθέσουμε

Τουναντίον,

Στο

εργο

τή

τήν ιστορία

και εξειδικευόμενους

στενότερη

ιδιωτική

και

αντιληπτό

ώς «επιστήμη νωνικών

πού μελετά

όντων

καθώς

τευθύνσεις».3

Κατά

πολιτισμικής

ιστορίας

γοντες

γότερο

αγώνα

πολιτικών

νέο, τρίτο φέροντα

και

και

τό όποιο,

αισθήματα

και τους στόχους

θά μπορούσε ή ακόμη

παρουσιάζεται Νεοτέρων

κάλλιστα

κράτος

τής ποτέ.

ώς

Χρόνων

Στήν

αγώνων

εν. γένει,

Τό τρίτο

αγωνίζεται τών

σήμερα

λι­

κοινωνι­

μοιάζει

στοιχείο, στήν

ενα

άπό τά

συμ­

κατά

άτομικευμένο

συντελεστής είναι

παμπάλαιους

σε τόσα σημεία,

τούτο

και παρά­

εμφανίσθηκε

γεννάται

ατόμων,

κα­

εξουσίας

κονίστρα

μολονότι

κοι­

τις

χρόνων,

στους

εχει

ώς

δλες

τό άτομο

νά χαρακτηρισθεί

σπουδαίος

όποιο

πολιτικής

εκατό

του με τό κράτος

εν κράτει.

προς

θεσμοθετημένης

επιμέρους

τήν

τών ανθρώπων

τής κοινωνικής,

πολιτισμικών

στοιχείο,

διαίρεση

ορίζει

δράση

τελευταίων

του κατά

ΊΤ

ενα κενό, τό

νά προστεθούν

α π ο μ ο ν ω μ έ ν ο παρά

πο­

ιστορία

ιστορία

ά τ ο μ ο και κ ρ ά τ ο ς . Σήμερα,

τον αιώνιο

τήν

τήν

ό Bernheim

τήν εξέλιξη

ήρθαν

βίου.2

στήν

νά

τή διαδρομή

καινοφανείς

παράγοντες

και

κυρίως

αν και θά περιμέναμε

αναπτύσσουν τών

βίου

και άφ' ετέρου

εμφανίζει

επειδή

περικλείει

αγκαλιάζει

και του κρατικού

επειγόντως,

ακριβώς

μόνο ποιοτι­

ή οποία

ανάγονται

ή όποια

του πολιτισμού

νά καλυφθεί

τής

του κοινωνικού

του άνθρωπου,

του κράτους

Ernst

δύο

βάσει

όρου,

προϊόντων

του πολιτισμού,

τής ιστορίας

πρέπει

του

τών μορφών

δραστηριότητα ιστορία

τής εξέλιξης

δομή

εντε­

άφ' ενός τήν ι σ τ ο ρ ί α τ ο υ π ο λ ι ­

έννοια

τής εξέλιξης

επιτευγμάτων

λιτική

γιά τήν ιστοριογραφία

του αντικειμένου:

τ ι σ μ ο ύ με δσων

προκειμένου

διακρινόμενους

κής έκτασης

κών,

πεδίο

του L e h r b u c h d e r h i s t o r i s c h e n M e t h o d e , ο

δέχεται

κλάδους

γίνει

σήμερα

ή

δημοκρα­

ανεξερεύνητο.

Bernheim

αυτή

μέχρι

τρόπο

ελάχιστα

ή επίδραση τής

τ ί α ς στον κ ο μ μ α τ ι κ ό β ί ο παραμένει λώς

κατά

παρά

τή ώστε

κράτος τό

όποιο

ιστορία

τών

τό π ο λ ι τ ι κ ό κ ό μ μ α .

2. Έ κ δ . α', Leipzig 1889, σ. 3 8 [Ικδ. ε' και στ' (1908)]. 3. "Ο.π., σ. 90.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Ώς επιστημονικός λιτικών τών

κλάδος,

κομμάτων

ρικών

επιστημονικών

τμήμα κόμμα

νη ή μή.

κόμματα,

επιστήμης,

"Οσον

εχει

άφορα

ακόμη

ενα βήμα

σκιαγραφήθηκε Μέλημα

άξια

πλέον

τήν ιστορία

τουναντίον

απέκτη­ Σχεδόν

του,

μεταγενέστερο τά

αυτός

σήμερα

οτι

πεδίο,

πού

στο επιστημονικό

νά δοκιμάσουμε

νά λύσουμε

τόσο ώς κίνημα

μιά κρίση

πράγματι

κριτικά

τήν

αποκλείεται

φραγμούς

και ανασχέσεις

Τό αντικείμενο

μου τό προσέγγισα

Αποσείοντας

μήν αφήσω

τή γραφίδα ίδιες

αφιέρωσα

κάθε

τά καλύτερα δεν είχα

μάλλον

προοπτικές

καθώς

στον νόμων

στο πεδίο

συστήματα,

νά εξευρίσκει

της κοινωνικής

νά

— πολλά

«ανοικτά»

με τον πιο άφογο

κατά

βίου

δεν επιδέχονται

τό δυνατόν

δημο­ στο νέες

ευχαρίστως

συστήματος».

Έρ­

τόσο νά

οικοδο­

δεν είναι

τόσο

του ατομικού

κα­

λύση,

έννοια — δσο νά τρόπο

νά ειμή

νέων ώς έπί τό πλεί­

διακριβώσεις,

ύπό ευρεία

όπερ τής

δτι άνακάλυφα

δεν είναι

προβλήματα

επι­

Μολονότι

νά τή βάλω

φυχολογίας,

του «νέου

δσο νά δηλοποιεΐ

θώς και του ομαδικού τας πάντοτε

σύνολο

τίποτε

βίου.

προκειμένου

τής κοινωνιολογίας

λύσεις

άπό άλλο

vai μεν πιστεύω

άπό τήν ιδέα

καθαρά

προσπάθησα

μου στον αγώνα

και ενα πάγιο

Ομως παραιτούμαι γο της επιστήμης

χρόνια

Και

τρόπο

του κοινωνικού

ενδοιασμούς

τραπέζι.

κατά

προκατάληφη,

μου νά οδηγηθεί

τις εκφάνσεις

ανατομικό

μεί

πού δεν θά κατορθώσει

βγει

συνάντησε

εντελώς.

στημονικό.

κρατίας,

διέρ­ νά

"Οχι μόνο εμπρός της άλλά και εντός της

το

εντύπωση

δσο και ώς ιδεολογία,

άπό τήν όποια

αλώβητη.

τις

πράγματα

πιστεύει

παραπάνω.

οτι ή δημοκρατία,

μόνο

κάθε

καλογραμμέ­

τον άλλο, Ό τόμος

τά εμπρός

μας είναι

ξεπεράσει

και

προγενέστερο

τό ιστοριογραφικό,

π ρ ό β λ η μ α τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς . Έχουμε χεται

ιστο­

δεν εχει

τό ενα, το

δσο και ποιοτική.

πολύ άσχημα.

προς

μεταίχμιο και

αναπτύσσονταν

τήν ανάλυση τ ώ ν π ο λ ι τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν ,

παραμένουν

τών πο­

στο

ωστόσο

Καθώς

τόσο ποσοτική

τής Ευρώπης

κλάδο,

ώς τέτοια

εξαντλητικά.

τής νέας αυτής

και ή ανάλυση επιστήμη,

φιλοσοφικοφυχολογικών

τά σημερινά

σε ήδη σημασία

κάνει

οριακή

κλάδων

άν δεν διασαφηθεΐ ήλικιώνονταν

ή μελέτη

αποτελεί

οικονομικοκοινωνικών,

15

παραμένον­ περιγράφει

τις υφιστάμενες

τά-

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

16

σεις

και

άντιτάσεις,

ιστό

της

δομής

κάθε

πιθανής

λευταίας

λόγους

πρόγνωσης

αυτής τών

μάτων

άλλά

έρευνας στή

οφείλεται

υπαγορεύεται

ερωτήματα,

διασκόπηση

επιστημονικά δεικτική

τής

υφής

νά αναλύσω σύγχρονης

ρευθώ

δύσβατους.

δρόμους

ρες,

αντλημένου

μέσα

σιων εφημερίδων ώστε

επεξεργασία ετσι

αυτές

μόνο

πτωση.

τήν

ετσι

νη εν εϊδει

λογό

της. μου

τό επιστημονικά κών κομμάτων. δυσκολία τα πού

συνάντησα

και συνδέονταν

όμως

υλικό

δεν

ήσαν

μόνο

μεταξύ

4. Πρβλ. παρακάτω σσ. 46-47.

άπ'

σε κάθε

περί­

και αν δεν

στο

ιστορι­ πρός

στον πεδίο

ακόμη

τών

πολιτι­

του ύλικου,

στο δτι τά

απείρως

έξει-

δελτιοκατά-

παραμένει

τους και μέ

διογ­

διατυπωμέ­

ή άλλως

άπό τήν πληθώρα ιδίως

αναξιοποίη­

περισσότερα

ούτως

καθ7

νά ξεδιαλέξω

πρόταση

με πολύ

μου οφειλόταν

πολλαπλά

το υλικό

αρκετός

γιά τό πόσο αχανές

ανεπεξέργαστο Έκτος

του έργου

μου,

κάθε

τόσο

υφολογική

αφήνοντας

και χρόνος

ημερή­

Υποχρεωτικά

ένα και μόνο βλέμμα

ιδέα

ή

σπουδαιότερα

ό τόμος,

θά τή στήριζα

και

νά διεξέλθω

έκρινα

σφαί­

τών

δυσκολίες

ακόμη

πο­

διάσπαρ­

ακατόρθωτη.

άπ' όσα παραθέτω μιά

τών

νά

γλωσσικές

γεννούσε

εν μέρει σχεδόν

χώρος

"Αλλωστε,

δίνει

κόλπους

κυκεώνα

τών προεργασιών

δυσανάλογα

θέσεως

απο­

του εξαιρετικά

ακόμα

προσπάθεια

όσα κομμάτια

κά παραδείγματα κόνισή

Ή πληθύς

και περιορίσθηκα,

μέρος

'14 ν υπήρχε

κωνόταν

παρείχε

τήν

υποχρεώθηκα

άπό τις πιο ποικίλες

φάνταζε

όλη του τήν έκταση το τό μέγιστο

θά

θά μείωνε

τήν η γ ε σ ί α στους

και τών φυλλαδίων,

του

τής

έδραζόμενη

κομμάτων και

δημοκρατίας,

ή συγγραφική,

έγκατέλειφα

κομ­ κακεντρέ-

τά κατευθυντήρια

δεξιών

κι άπό τον δυσπρόσιτο

μεγάλες

ζωντανό

«ιδιαίτερη

τά ίδια

τε­

τεκμηρίων.4

κ ο μ μ ά τ ω ν τής του ύλικου,

το

επιχειρηματολογία

τών

τής

ασφαλώς

σοσιαλιστικών

σε

ευκολίες

τών

Επιχειρώντας

το πλείστον, και

βέβαια άπό

ανεπίτρεπτες

δύναμη

κατά

άφοΰ κάθε

Χάριν

νά εξετασθεί,

δημοκρατικών

τον

προϋπόθεση

ή ορθή διάγνωση.

άλλά πάντως δεν

κοντολογίς

Ή λογική

εν προκειμένω

αριστερών

τούτο

χεια»,

αντίλογους, βίου.

είναι

έπρεπε

οχ ι αποκλειστικά, σώμα

και

του κοινωνικού

πολύπλοκα, άλλα.

ή

προβλήμα­ άλλά

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Kai

ώς προς τήν εξιχνίαση

κομματικού τήν

βίου

ιδιάζουσα

λοντούτο κές απάτες κείας

στον

βουλή,

έτσι

θά τείνω

ευήκοον

αναπόφευκτα

του

ούς,

νά προβώ

Πρόθυμα

στή

φύση

ευκρινή

τής

οι­

πρόσφατου

και

δεν θά διστάσω

άρτια.

Ώς

καλή

μάλιστα,

σε

τό πα­

απόστα­

σε κάθε

σε διορθώσεις

οπτι­

ώς έπι

τή χρονική

κριτική,

μο­

οι

νά εξετάζει πολύ

του

κολοβώσω

απόλυτα

έγκειται ή του

εμπεριστατωμένη

τό καλέσει,

εκδόσεις

Τούτο

τά περιγράμματα

σε κάθε

μορφή.

αναγκάζεται

του παρόντος

στερούμενη

ση πού καθιστά τούτου,

πολύπλευρη

νά μήν

οτι δεν αποκλείονται

ή οποία

φαινόμενα

ρελθόντος,

χρεία

καθένα

δσων φαινομένων

προσπάθησα

στά καθέκαστα.

επιστήμης,

πλείστον

τών αιτίων

παρατήρησα,

παραδέχομαι

17

έκ συμ­

αν ή

μεταγενέστερες

βιβλίου. Τορίνο, άνοιξη 1 9 1 0

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Σ Τ Η Β' ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ Δεκατέσσερα

χρόνια

γερμανική

έκδοση

του σημερινού

κύλησαν

εκδοτικού

Τό έργο ευτύχησε χή

και

σεις,5

αποδοχή τις όποιες

έδώ

τον ίδιο, έκτος

αγγλική,

αμερικανική

κλοφόρησε «Bibliothèque του

και

Gustave

ή

τον

ώς έπι τό πλείστον

νά γνωρίσει

πρώτη

δικαιοπάροχο

τις

έν μέρει

γνωστότερες

και

ευμενή

παγκοσμίως και

ιαπωνική.

εγκεκριμένες

γαλλική

του δρ. Jankélévitch Scientifique»

ή αγγλική

ευτύχησε

εκδό­

Περιορίζομαι

τήν ιταλική, Ή

υποδο­

πολλές

ό ίδιος.

άπό τή γερμανική,

de Philosophie Bon-

άπό

οίκου.

νά βρει

σε μετάφραση Le

κυκλοφόρησε

τούτου

επεξεργάσθηκα

νά μνημονεύσω έμενα

αφότου

του βιβλίου

ΕΚΔΟΣΗ

ύπό

άπό γαλλική,

έκδοση

κυ­

στήν

παρισινή

τή

διεύθυνση

νά γνωρίσει

τήν

5. Μιλώντας έν προκειμένω για «εκδόσεις», διευκρινίζω οτι αναφέρο­ μαι σέ διαφορετικές επεξεργασίες του κειμένου, οχι σε τυχόν ανατυπώσεις του ίδιου κειμένου. (Σχετικά με τή διεθνική και διαγλωσσική γένεση του έργου, πρβλ. τήν ύποσημ. 1 στόν πρόλογο τής α' γερμανικής έκδοσης).

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

18

Ιδιαίτερα Eden Κότσο θηκε

επιμελημένη

και Cedar Μόρι, μέ μιά

γραμμένη σε

τέως

έκδοση

και στή

τής

θητείες.

καθώς

παντοίες

βλιοπαρουσιάσεις επιστήμονες πόνημα

Τώρα

μόλις

αντιστοιχούν

επειδή

τής

Ευρώπης

ρητά

τών προβλημάτων

ler8 και Hans και'ό

W.Η.

καταλέγονται

Mosca7,

Delbrück,9 Mallock,

11

τον λόγο

στήν

στή

είτε

στήν

Αγγλία

ικανο­

σημαντικότερους απέδωσαν και

τήν

πού έθεσα. Ιταλία

ενώ άπό τούς πολιτικούς

επι­ Μετα­

οί

οί Gustav

ό λόρδος

στο

συγγράμματα

ύπαρξης

Γερμανία

βι-

μάλιστα

θέση στά μεθοδολογικά

αναγκαιότητα Gaetano

πανεπιστημιακού

άπό τούς

παραδέχθηκαν

και

τή

ισπανική

και οί εκατοντάδες

στημονική

ξύ τών μέν επιστημόνων

Γκότο, ανάμεσα

στήν

του

τους, εϊτε

Pareto6

του

πληροφορήθηκα

Ιδιαίτερη

δχι λίγοι

πολιτικούς

μου πρωτεύουσα

συμπληρώ­

Βελιγράδι).

και βιβλιοκρισίες.

και

και

τής ανάπαυλας

(σε μετάφραση

εκδόσεις

αισθάνομαι

άπό τον

ανδρός 'βαρώνου

και τήν προετοιμαζόμενη

γλώσσα

ζεύγους

εκπονήθηκε

Φορμόζας,

του πολιτικού

Μπραντέλοβιτς,

Στις

έκδοση

τό μεσοδιάστημα

σερβική

καθηγητή

ποίηση

κυβερνήτη

υπουργικές

ρωσική

του συγγραφικού

H ιαπωνική

e

εισαγωγή

κατά

δύο

επεξεργασία

Paul.

Vilfredo Schmol­

James απαριθμώ

Bryce10 μό-

6. Vilfredo Pareto, Trattato di sociologia generale, τ. Β', Firenze 1916, σσ. 248, 666, 678 (γαλλ. έκδ. Lausanne 1916), καθώς επίσης: Trasfor­ mazione della democrazia, Milano 1921· Gino Borgatta, L'opera sociologi­ ca e le feste giubilane di Vilfredo Pareto, Torino 1917, σ. 27. 7. Gaetano Mosca, « L a sociologia del partito politico nella democrazia moderna», Il Pensiero Moderno (Buenos Aires), 15 Νοεμβρ. 1912, καθώς επίσης: Elementi di scienza politica, εκδ. β', Torino 1923, σσ. 3 3 8 κ.έξ., 3 9 5 κ.έξ., 408-419. 8. Gustav Schmoller, « D a s erwachende Verständnis für Aristokratie und Bürokratie in der radikalen und sozialistischen Literatur», Internationale Monatsschrift für Wissenschaft 6 (1911) και Jahrbuch für Gesetzgebung, Verwaltung und Volkswirtschaft 35 (1911), σσ. 272-273, καθώς επίσης: Die soziale Frage, München 1918. 9. Hans Delbrück, Regierung und Volkswille, Berlin 1914, σσ. 76 κ.έξ. 10. James Bryce, Modern Democracies, τ. Β', London 1921, σσ. 598 κ.έξ. 11. W.Η. Mallock, The Limits of Pure Democracy, εκδ. ε', London 1919, σσ. 46 κ.έξ.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

νο τον πρόεδρο και τον Sidney ποιούνται μου

Webb.14

επίσης

πεδίου,

Weber,16

Thomas

Masaryk,12 Ol έρευνες

σε πάμπολλα

ιδίως

Η.E.

σ1 εκείνα

Barnes17

19

τον Friedrich μου

ακόμη

αναφέρονται

έργα

τών Eden

κ.ά.18

Tò οτι

Naumann13

και

άπτόμενα Cedar

ή μεγάλη

και

αξιο­

του

δικού

Paul/5

Adolf

πλειονότητα

12. Thomas Masaryk, «Zur neuesten Literatur über Syndikalismus und Demokratie», Zeitschrift für Politik 5 (1912), σ. 600, καθώς επίσης: «The Spirit of Russia», στό: Studies in History, Literature and Philoso­ phy, τ. Β ' , London 1919, σ. 3 4 1 . Τα μελετήματα του Masaryk αναφορι­ κά μέ τον υποφαινόμενο, μαζί με άλλες αξιολογότατες εργασίες, εκδόθη­ καν και αυτοτελώς σε τόμο μέ πρόλογο του Albert Thomas: ThomasGarrigue Masaryk, Les problèmes de la démocratie. Essais politiques et sociaux, Paris 1924. 13. Friedrich Naumann, «Demokratie und Herrschaft», Die Hilfe (5 Ίαν. 1911). 14. Sidney/Beatrix Webb, A Constitution for the socialist Common­ wealth of Great Britain, London 1920. Στό έργο τούτο ωστόσο ό Webb υπερτιμά πάρα πολύ τήν επίδραση του συστήματος τών εκλογικών κα­ ταλόγων στή λειτουργία τής δημοκρατίας (σ. 88). 15. Eden/Cedar Paul, Creative Revolution. A Study of Communist Ergatocracy, London 1920. 16. Adolf Weber, Der Kampf zwischen Kapital und Arbeit. Versuch ei­ ner systematischen Darstellung mit besonderer Berücksichtigung der gegenwärtigen deutschen Verhältnisse, έκδ. α' (ή β' έκδ. δυστυχώς συντε­ τμημένη), Tübingen 1910 (έκδ. στ' 1954). 17. Harry Elmer Barnes, «Some contributions of sociology to modern political theory», The American Political Science Review 15 (1921), σσ. 487-533. 18. Έ κ τ ο ς από τις παραπάνω κρίσεις του έργου μου, μέ εξαιρετική ευγνωμοσύνη θυμούμαι και τις ακόλουθες βιβλιοκρισίες: Hermann Oncken, «Zur Soziologie des Parteiwesens in der modernen Demokratie», Archiv für Sozialwissenschaft und Sozialpolitik 36 (1912), σσ. 585-593· Jean Bourdeau, «Oligarchie et Démocratie», Journal des Débats (28 Φεßp. 1911)· A. Jehan De Johannis, Economista (2 Ά π ρ . 1911)· Georges Blondel, Réforme sociale 61 (1911) [ανακριβής παραπομπή]· Efraim Lilieqvist, « O m de oligarkiska tendenserna i den moderna demokratiens partiväsen», De Nya Sverige 5, σσ. 330-339· Ernest Belfort Bax, « A pro­ found work with a bad title», Justice (28 Σεπτ. 1916)· Rodolfo Mondolfo, «Personalità e responsabilità nella democrazia», La Cultura Filosofica 7, σσ. 10-36· Otto Warschauer, Historische Zeitschrift 108 (1912) σσ.

20

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

τών

προ μνημονευμένων

μέ τή στενή πείρα του

και

έννοια

άνθρωπογνωσία,

αντικειμένου.

σύνολο τως

8έν είναι

τής λέξης,

τους

επιστημοσύνης

τής δεξιάς

εύλογο

ό Masaryk,

κρίνοντας

δέν θά εξασθενίσει

ενισχύσει.19

Στήν

ό δημοκρατισμός

κά μιλώντας,

το άβασίλευτο

δμορφο

Σφοδρές μενοι

αντιρρήσεις

σοσιαλιστές δτι

φυσικά Έτσι,

δμως

μόνο

μερικοί

ολιγαρχία

είχα μία

νοοτροπίας,21 άδρότερα

άπό τό κυρίαρχο

ϊσως

δίκιο

στο

άλλά

δτι

θά τον

θά έπρεπε

ή θεωρία

κατά

τών συνόρων

επιπλέον

άφοϋ, δέν

γενι­

φαντάζει

κανόνα

τής χώρας

χώρες,20-

τή βρετανική ηπειρωτική

Έλαυνόδημοκρατίας,

νά

αντιτείνουν πράγματι,

του

καθενός.

μου εντοπίζουν Γάλλοι

γνωρίσματα

ένώ "Αγγλοι

μου.

τής

υφίστανται

κριτές

γερμανικής

στήν

στρατόπεδο

έχει

καθεστώς.

ναι μέν

τά εξακριβωμένα τής

στο

πουθενά

στο

ή πάν­

καταλήγει

οί υπέρμαχοι

στις ρωμανικές

δτι

διακρίνει

πολίτευμα

δέν συνάντησε

έκτος

υφή

το δτι

άπό τή δημοκρατία,

επισήμανα,

συμπαρομαρτούντα κρατικής

αυτή βέβαια,

άπό τούς Γερμανούς

μόνο

βεβαιώνουν

τόσο Μολοντούτο

περιορίσθηκαν

πού

πολιτική

ιδιάζουσα

επίσης

το έργο μου,

ματαιοδοξία,

και μή,

οί τάσεις

τήν

κοσμοθεωρίας

δσο ύπό αυτοκρατορικό

άπό εθνική

οικονομολόγοι μέ

τον δημοκρατισμό,

περίπτωση

νά διασταλεί τόσο

μοιάζει

«αριστοκρατικής»,

ο όποιος,

το βιβλίο

άπό

οί εκπρόσωποι

δσο και τής αριστεράς.

ήσαν)

πολιτειολόγοι

απορρέει

Μάλλον

πλεονάζουν

(ή δεν

άλλα

αυταρχικής κριτές

κριτές

τήν

μέ

δέν είναι

παρά

- και

στρατο­

θά επιθυμούσαν

αύτοδιοίηση Ευρώπη

δια­

και άγελαΐο

νά

αυτονο­ πνεΰ-

116-118· Charles Bougie, « P a s de politique!», La Dépêche (Toulouse, 2 Ό κ τ . 1912)· René Maunier, Revue Internationale de Sociologie 19 (1911), 146-147 και 27 (1919), 636-637· Yves Guyot, Revue d'Économie Politique 31 (1917), σ. 5 1 1 , καθώς και τήν ανώνυμη βιβλιοκρισία στήν εφημερίδα The Times. 19. Ό . 7 Γ . , σ. 604· το ϊδιο περίπου υποστηρίζει, μέ μία μόνο επιφύλα­ ξη, και ό Charles Gide στή βιβλιοκρισία του, Revue d Économie Politique 31 (1917), σσ. 446 κ.έξ. 20. Βλ. λ.χ. Alexander Koller, Das Massen- und Führerproblem in den freien Gewerkschaften, Tübingen 1920, σσ. 13 κ.έξ. 21. C. Bougie, Année Sociologique (1912), σ. 479.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

μα22

(λες και ή αγγλική

ή οποία

εδράζεται

τώμενων

στις

επιστήμης). βάνει

è Koller,

τον όποιο

άπαν-

γιά

μου

τούτης

μου

— πράγμα

διαφέρουν

αληθές

εντελώς

ευσταθεί

μέν

φαινομενικά

μέ αγώνα

δικαλισμού,

δέν αποτελούν

άτομου

προς

κομψή

τήν

στήν

τό σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ό

κίνημα.

τίζεται

άτομο»

ραβιάζει

έξαλλου

χικές

τάσεις

τική,

άλλά

καλιστική ξικά

μορφή

οργάνωση

τής

άφοΰ

μέ

μαζικής

έδαφος

ψυχής,

ή συνταύτιση

πτει

σέ λιγότερες

δητά

ανόμοιων.

Τούτο

τή

δημοκρα­ ή

συνδι­

και

και

τα­

πολιτι­

κ ό μ μ α τ ο ς κ α ι συν­

αυτή

διαπίστωση. άπό

όμοιων

Γιά

τή

μάζες

αποτελούν

τις

ετερογενείς,

ατόμων

άπ1 δ,τ ι τών εξαρχής

θωρακισμένα

προσκό­ και

γιά νά

οτι, συγκρινόμενα είναι

πα­ ολιγαρ­

της,

ιδεολογικό

και μόνο άρκεΐμάλλον

συνδικάτα

οτι

οικονομική

οι ομοιογενείς

όσων φρονούν τά

σύνολο

μεταξύ

(«μαζοποίηση»)

μετασχημα­ O Koller

e

όσον άφορα

προσφορότερο

αντιστάσεις

ολες τις ενστάσεις κόμματα,

δομής

τή σπουδαία

απείρως

ηγεσία

επαγγελματική,

διαφορά

υποβιβάζεται

επιπλέον

Στό

κυρίως

— όντως

ή μάζα

Θεού

μόνο

του συν­

μεμονωμένου

έννοια»23

«οργάνωσης».

οργάνωσης.

ένώ τό κόμμα

Ή παρεπόμενη

του

θύρες λέγοντας

είναι

δ ι κ ά τ ο υ εξαντλείται γένεση

τής

δέν πιστοποιούνται κάθε

όποια

και ή ελέω

έννοια»

ανοικτές

ομοιογενής,

μάλιστα

τήν

μοιάζουν

στό πεδίο

ώς ευρύτερη μέ

τους

περιπτώσεις

τής ολιγαρχίας

οργάνωση

σέ «ευρύτερη

όσες

σημειώ­

τή λειτουργία

παρά «αντίπραξη

ταχυδακτυλουργία,

σέ «μεμονωμένο

κό.

κατά

και

ώς

δεν ανταποκρίνεται

ώς προς

ασφαλώς—

τής

καταλαμ­

τό κ ό μ μ α άφ' ενός 'και τό σ υ ν δ ι κ ά τ ο άφ' ετέρου, ό Koller,

τικά

μαζών,

τών κριτών

άλλά

προκειμένου

τών

φαινομένων στό άνθος

ή θεωρία

δημοκρατία,

πραγματικότητα νει

δεν ανήκει

θέση μεταξύ

κατά

πολιτική

ψυχολογία

σε παρατηρήσεις

χώρες,

Ιδιάζουσα

προς τήν Γιατί

ή αμερικανική

βέβαια

οικείες

21

συνει­ αναιρέσει

μέ τά

πολι­

καλύτερα

22. Albion W. Small, American Journal of Sociology 17 (1911), σσ. 408-409· πρβλ. επίσης τις έξης βιβλιοκρισίες: The New Statesman 6, άρ. 151 (26 Φεβρ. 1916)· The Times Literary Supplement 15, άρ. 753 (22 Ίουν. 1916), καθώς κι εκείνη του Robert C. Brooks, Political Science Quarterly 26 (1911), σ. 142. 23. Koller, Ó'.TT., σ.

122.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

22

ενάντια

στήν

οποία

ακολουθώντας

τον

συγκαταλέξουμε

τους,

ρεάζουν

προσπαθούν

τή χορεία

τήν

δτι

δλες

τις

άπό

τήν

πρώτη

χονται

επιστημονική τα νεοφανές ριών

"Οσον

ό όποιος

αδύνατο κατά και

τών ερευνών

άφορα

επη­

Δύο

άπ'

κατά

τον

τών

σοσιαλισμό

μέ τούς

επαί­

τό εργο

δεκατριών

πράγματα

του και άφ' έτερου

μου ετών

παραδέ­

άφ' ενός τήν παρρησία καθώς

δι­

καταλέ­

φυχολογία.25

πού δέχθηκε

πού επιχείρησα

τις μέλ­

τή

αυτών

και γιά τήν...

πάντως

ομολο­

ώς προς τό

νά ασχοληθούμε

πολέμιοι:

μετέρχον­ και

τό παρόν,

νομίζει

τό διάστημα

αντικειμενικότητα

τή βιβλιοπωλική

αιτή­

νά

δσοι

μετατόπισης

τήν αναφαίρετη

ακόμη

του έκδοση. φίλοι

πού συνήγαγα

στά

τά

ή τουλάχιστον

άξια τους. Μεταξύ

και τά κεντρίσματα

πλευρές

συνάμα

νά

το αποδιδόμενο

αντικατοπτρίζουν

Haenisch,

ασφαλώς

άπ'

τής

implicite

γιά δλα τά δεινά, είναι

δμως,

κομματοειδή

νά εκπληρώσουν

πάρα πολύ απαισιόδοξες έτσι

νους, τις κριτικές

στά

μου δέν λείπουν

μου

νομοτελειακή

και ό Konrad

Έδώ

γιά

στρατηγική

λον, αμφισβητώντας

φάρμακο

παρουσιάζουν

τών κριτών

δμως

κή μου άποφη

συνδικάτα

νά καθορίσουν

οί θεωρίες

χαρακτηρίζουν

τά

τούτου

θά μπορούσαμε

εξουσία.24

ασυνείδητη

γούν μεν

Έκτος

Hasbach,

γνώρισμα:

τήν κρατική

Άπό

γεται

δτι

διακριτικό

ηγεσία.

του και

δεδομένου

τελευταία

ται

ορισμό

ακόμη

μορφώματα, ματα

παντοδύναμη

τό

και τών

και απόλυ­ θεω­

αυτές.

τή Γερμανία, και συγγραφική

πρέπει

νά σημειωθεί

επιτυχία,

δτι,

παρά

τό έργο μου

κακο-

24. Wilhelm Hasbach, Die moderne Demokratie. Eine politische Be­ schreibung, Jena 1912 [Ικ8. β'. 1921], σ. 4 7 1 . 25. Konrad Haenisch, Bremer Bürgerzeitung 22, 171 (1911). Μέ τον γνωστό, δικό του τρόπο φιλοφρονητικής πολεμικής, ό Ζηνόβιεφ μέ κα­ τηγορεί δτι, έμφορούμενος άπό μοιρολατρία, προεξόφλησα έν εϊδει νόμου τον σχηματισμό ανώτερων γραφειοκρατικών στρωμάτων στους κόλπους κάθε δημοκρατικού μορφώματος (G. Sinowjef, Der Krieg und die Krise des Sozialismus, Wien 1924, σ. 524). Όμολογώ δτι δέν γνωρίζω τον ρω­ σικό σοσιαλισμό τόσο καλά ώστε να μπορώ να παραδεχθώ δτι εξαιρείται άπό τούς γενικούς νόμους τής κοινωνιολογίας τών πολιτικών κομμάτων, ή οποία μάλιστα, ειδικά στήν περίπτωση του, συναρτάται επιπλέον μέ τήν κοινωνιολογία τής εξουσίας.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

πάθησε

αρχικά

ένεκα

τής ιδιομορφίας

εν λόγω

χώρα.

Τούτο

πιθανότατα

νός οτι,

ώς προς

τή θεωρητική,

εφαρμοσμένη

ψυχολογία

μεγάλο

τον πυρήνα

μέρος

μη

καθυστερεί

κή,

ιταλική,

κατά

ή αιτία

σμα

μερικές

στήν

ρεύματος,

πνευματική

να γύρω

άπό τό πρόβλημα και τήν έννοια

κού

συστήματος.

μέν

άπό

Απεναντίας, τους

άπό τήν έλλειψη

δρου.

Γενικά,

αντιμετωπίζουν

τή

ό αστός

τος της

Στους

ένας τρίτος

δεδομένου

γώθηκε τικά

παραπάνω δτι

κατ7 ανάγκη

κόμματα,

τάξη

γύρω

του

άπό

κομματι­ ήσαν τους

αύτου

ακρι­

τής

δημοκρατίας,

ή τό

προλεταριάτο,

προβλήματος

τής

ηγεσίας

πού συνηθίζει του

Κατ

στήν Κίνα

γιά

δέν ακούγεται

ασφαλώς

νά

προβλήμα­

κέρδους.

γι7 αυτήν

θά πρέπει

παράγοντας,

και

έρευ­

ή εξωτερική

δ,τι λέγουν

πώς δηλ.

συν­

κάθε

διερεύνησης

ή του επιχειρηματικού

γυναίκα,

τό πρί­

σοσιαλιστές

και δυσφορία

θέμα

εντύπωση

Γερμανίας

γιά τή διερεύνηση

γιά τό έν λόγω

αψεγάδιαστη

του

γαλλι­ άποψη

Ύπό

καθώς

οί υπέρμαχοι

εύθιξία

τή

«ανοίκεια»

μαζών»,

τήν αστική

προκειμένου

ιδιοκτησίας

τούς ισχύει

όποια,

δλοι

διερεύνηση

μέ τήν ίδια καχυποψία, δείχνει

«κόμμα

αν εκπροσωπούν

τής

οί Γερμανοί

πήγαζε

κατά

τήν

τήν

στό πλαίσιο

πλευρά

ιστορικά επιστή­

μέ

άπό

Έχω

ηγεσίας

τήν

του

τε.26

τής

τών μαζών

τήν

πολιτική. ζωή

δύναμη

αδιάφορο

τόσο

ήταν έκ προοιμίου

στήν γεγο­

αποτελεί

σέ σχέση

είναι

βίου στο

ή γερμανική

αγγλική,

αύτου

τή φύση

βώς

μου,

δσο και του ενδιαφέροντος.

του κυρίαρχου

δμως

δμως

ή όποια

δεκαετίες και

του γεγονότος

τηρητικού

εν τέλει

ιδιαίτερα μαζών,

του έργου

αμερικανική

τής απόδοσης δτι

τών

του πολιτικού

οφείλεται

νά προστεθεί

αυ­ τήν τίπο­ και

ή γ ε ρ μ α ν ι κ ή εθνική ι δ ι ο σ υ γ κ ρ α σ ί α , ή υπερτιμά

τό οργανωτικό

βαθύτατα

σάν νά είχε

άπό τήν κριτική

θιγεί

γι?

αυτήν

στοιχείο,

πλη­

μου στά

πολι­

κάτι

πολύτιμο

και

θεμελιώδες. Πριν

άπό τή δημοσίευση

ηγεσίας Στους

δέν

είχε

κόλπους

ποιον ρόλο στις

εξετασθεί

τών ερευνών στή

μου,

Γερμανία

τό π ρ ό β λ η μ α τ ή ς παρά

σποραδικά.

του σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς έπαιξε ζωηρές

συζητήσεις

κατά

26. Franz Klein, Das Organisationswesen σ. 119.

τή διάρκεια

der Gegenwart,

του

κά­ συνε-

Berlin 1915,

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

24

δρίου

τής

Δρέσδης

διαξιφισμό ήταν

μάλλον

Στον

χώρο

δήποτε τών

έκεΐ

τής

Bebel

ιδιαίτερα

και

επεισοδιακός

προσεγγίσεων

πολιτικής.

του

άπειθουσε

προς

κατορθώσει

άπ'

ηγεσία τις

τών και

διεργασίες

πορεία πικρόχολες

πολιτικά

κόμματα, της ηγεσίας

νίζει,

άφοϋ

σταση

τότε

ένώ

μ ά ζ α δίχως θά διαλυόταν,

του πλήθους,

ηγέτη

οδήγησε

μάλλον

δέν είναι

αφορμή προήλθαν

βάση

διόλου

τήν

ασφαλώς

δυνατόν

επανερχόμενη

στήν

άπό τό όποιο γεννήθηκε

κρι­

κομμάτων

ανασκοπήσουμε

άπ' δπου κατά

Τούτο

τών

μολονότι

έδωσε

και πολέμου

δριμύτατης

αν

νά

καταναγκα­

τής απειθαρχίας

δμως,

δέν μείωσε

βέβαια

του

τή

«εύκολα

παγκοσμίου]

πραγμάτων,

έν γένει.

κύ­

τούτο

δίχως

κόλπους

ηγεσιών,

πεδίο

οποία

περίοδος

στους

διενέξεις,

ή

της,

του [Α'

ή όποια

τών

κατακερματισμού

επιβολή καθότι

τόσο

εξίσου

πρακτικό

έννοιες

ακολούθησε

ηγεσίας

συνδικάτων,29

τήν

σφοδρές

τήν ήττα,

τής

τεκμήριο

προειρημένους

μ' εκείνες

τό τέλος

οπωσ­ συγκομιδή

τό πρόβλημα

Νεολαία,

εκλεγμένη

Κατά

μετά

κατά

τους

δμως

μεθοδικός.27

ηγεσίας

στό

ϊσως

νά συνταυτίσει

σμού και τής καταδυνάστευσης του σχεδίου».28

τής κατά

δ,τι

Γερμανική

τήν

παρά

σφαιρικά

παρά

συγκομιδή

και συνετάραξε

λαμπρό

ωστόσο

παρέμεινε

Εντονότερα

Ελεύθερη

δσο και

τούτος

ή επιστημονική

ή προσωρινή

απασχόλησε

λεγόμενη

τικής

στον

ό ρόλος

και άνεκδοτικός

πιο έντονα,

δσο και

και ιδίως

μάλιστα

Vollmar,

τών σ υ ν δ ι κ ά τ ω ν τό πρόβλημα

τέθηκε

πενιχρή κλους

το 1903,

μεταξύ

ισχύ δέν

νά

σέ σέ νέα και ξαφ-

υπάρξει,

άμορφη

κατά­

εξελισσόμενη

και

τή διάρκεια

του,

διαφοριζόμενη. Μετά

τον πόλεμο,

εκδηλώθηκε

γιά

ένα κύμα

θερμού

έν μέρει

τά εξεταζόμενα ενδιαφέροντος,

ήδη και στό

κατά παρόν

επωφελές

βιβλίο

τόσο

γιά τή

ζητήματα γαλλι-

27. Πρακτικά, σσ. 311 κ.έξ. 28. Hermann Kantorowicz, «Freideutsche Jugend», Basler Nachrichten 513, παράρτ. Β ' (2 Νοεμβρ. 1923). 29. Gustav Eckstein, «Bürokratie und Politik», Die Neue Zeit 34, 1 (1915-1916), σσ. 481-486· Julian Markuse, «Ein Weg zur sozialistischen Demokratie», Münchener Post (6 Ά π ρ ι λ . 1919)· W. Stoecker, «Oligarchentum», Bergische Arbeiterstimme (22 Ά π ρ ι λ . 1917).

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

κή δσο και εντατικά

τήν

και

αγγλική

πολύ

επιστημονικών ρησε

κατά

τά μέσα

έκδοση,

(Παρίσι

(Λονδίνο

μου και αμέσως

μετά

μανία

σβησμένο

νο μεταξύ επίσης,

τών νεότερων

και μάλιστα

τιμετωπιζόταν

αποσύνθεσης

ρούσε

ολοταχώς.

τερα

συγγράμματα

τες,30 Schmitt, μονικού

οί όποιες,

τής

καθώς

στενά

επισημαίνει

πιθανότατα

τά θεμέλια

Γερ­

δχι

μας,

κύκλους,

νέα ενδιαφέροντα

ή περισσότερο

και στή

Βέβαια,

σώματος

πολέ­

δπου

μικρά

και

δικές

δίχως

ή

προχω­ μεγαλύ­

στρατόπεδα

ορθά

αν­

στο μεταξύ

πολιτείας

τις

μό­ άλλά

ακο­

μου άλλο

μελέ­ ό

ενός ιδιαίτερου

Carl

επιστη­

κλάδου.31

Πρόσφατα ακόμη

πολιτικούς

κατά

του

τής επιστήμης

άπό τά πιο διαφορετικά

λιγότερο έθεσαν

του

Μερικά

διάρκεια

γιά το έργο μου,

μέ αδιαφορία.

τών

κυκλοφό­

ή δέ αγγλική

Στή

νά αναζωπυρώνεται

στους

πολύ

σελίδες

έκδοση

1914),

1917).

θεραπόντων

τότε

στις

γαλλική

ενδιαφέρον

ιδίως,

μέχρι

διαδικασία

λούθησαν

άρχισε

συζητήθηκαν

ιδίως

Ή μέν

παραμονές

του πολέμου

το σχεδόν

οί όποιες

εμπεριστατωμένα,

περιοδικών. τις

25

ασχολήθηκαν

αξιομνημόνευτοι

μέ

Γερμανοί

τό πρόβλημα συγγραφείς,

τής

ηγεσίας

ό Oswald

δύο Speng-

30. Heinz Marr, Proletarisches Verlangen, Jena 1921· Norbert Einstein, Der Erfolg. Ein Beitrag zur Frage der Vergesellschaftung, Frankfurt 1919* Gerhard Golm, Beitrag zur Geschichte und Soziologie des Ruhraufstandes vom März bis April 1920, Essen 1921· Felix Weltsch, Organische Demokratie, Leipzig 1918· Alfred Meusel, «Die Abtrünnigen», Kölner Vierteljahreshefte für Soziologien (1923-1924), σσ. 152-169· Wühelm Vleugels, Masse und Führer (διδακτ. διατρ.) Köln 1921 (δυστυχώς δημοσιεύθηκε τμήμα της μόνο στον παραπ. τόμο του περιοδικού Kölner Vierteljahreshefte für Soziologie)- Heinrich Margulies, Kritik des Zionismus, τ. Α': Volk und Gemeinschaft, Berlin/ Wien 1920· Hans Siegfried Weber, « B e ­ amtenherrschaft und politisches Führertum», Der Tag (16 Μαρτ. 1921). 3 1 . « Ο ί κοινωνιολογικές αναλύσεις του κομματικού βίου, πού αρχί­ ζουν μέ τό περίφημο βιβλίο του Robert Michels, διέλυσαν οχι λίγες δημο­ κρατικές χίμαιρες, και δέν αντιλήφθηκαν μόνο οι μαρξιστές σοσιαλιστές τον σύνδεσμο του Τύπου μέ τό κεφάλαιο, θεωρώντας τα κόμματα ύπό τό πρίσμα τών οικονομικών δεδομένων» (Carl Schmitt, «Die geistesge­ schichtliche Lage des heutigen Parlamentarismus, στό: Bonner Festgabe für Ernst Zitelmann, München/Leipzig 1923, σ. 417 [β' εκδ. του μελετήμα­ τος, αυτοτελής, 1926]).

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

26

1er32

και

ό Sigmund

«λιβιδινικών

Freud,33

δεσμών»,

ουσιωδώς

— έχω

του οποίου

αν και

δμως

ή θεωρία

σπουδαιότατη,

τήν εντύπωση

— μέ

δέν

τήν ειδική

περί

σχετίζεται

μας

προβλη­

ματική. *

H πρώτη

γερμανική

e

ρωμένη

στον Max

πολλά χρόνια. άπα

τήν

Μετά

τήν

γράμμα

έκδοση

Weber,

"Ορισμένα

προσωπική

μέ

τήν

δφιν μου

δπως

του βιβλίου τον οποίο σημεία

τόσο θετική

του

αξίζει.

τάζονται

δυστυχώς

σματικό ποτε

ώστε

τής κοινωνιολογίας,

διάστημα δικού

μεταξύ

μου

(1916)

κατά

παρούσα

διασκευή τής

σιεύματα Μή

τό

εποχής

στον τομέα ξεχνώντας

τής

Trattato

τό όποιο

και

εξε­ αποσπα­

άπ' αυτό κατά

δεύτερης

τό

μεσο­ του

generale

πραγματεύεται

άπό τήν άποφη

τί­

κλασι­

έκδοσης

di s o c i o l o g i a

επίσης

και,

ύπ' Weber

και γιά τό άλλο

δίτομο

τά

του

πε­

έμμεσότερο.

δεύτερη και

του

νά αποκομίσω

ισχύει

κριτι­

κόμματα

σποραδικό

και

τρόπο

έργο

πού κυκλοφόρησε

δευτερευόντως

τής πρώτης,

στο

πρώτης

Pareto,

κόμματα

ριεχομένου,

κες

έργου,

του Vilfredo

πολιτικά 7/

τής

του.

διεξοδικότατο

νά τό λάβω

τά πολιτικά τόσο

δυνατόν

Τό ίδιο περίπου

επηρεαστεί

δσο και αρνητική

Τουναντίον, τρόπο

δέν στάθηκε

σημαντικό.

κό έργο

κατά

επί

μαζί

ένα

μπόρεσα

W i r t s c h a f t u n d G s e l l s c h a f t (1921),

αφιε­

φιλικά

της είχαν

έλαβα

έκδοση

ήταν

επικοινωνία

του βιβλίου,

παρούσα

τούτου

συνδεόμουν

ταχυδρομική

του, πού περιείχε μέ

Hi

μάλιστα

και

κυκλοφορία

κή- μόλις

Ht

έκδοση

εδράζεται

δπως επέβαλλαν άφ' έτερου

ορισμένα

σέ μιάν

έκ

βάθρων

άφ' ενός οί νέες

συνθή­

νέα σπουδαία

δημο­

αυτόν.

ωστόσο

τον τεράστιο

ρόλο

πού παίζει

κατ'

32. Oswald Spengler, Der Untergang des Abendlandes. Umriss einer Morphologie der Weltgeschichte, München 1922-1923. 33. S. Freud, Massenpsychologie und Ich-Analyse, Leipzig 1921 [ελλ. εκδ.: Ψυχολογία τών πληθών και ανάλυση του εγώ, μτφ. Γ. Αθανασό­ πουλος, Αθήνα 1925. "Ομαδική ψυχολογία και ανάλυση του Έγώ, μτφ. Κ. Μεραναΐος, Αθήνα 1948· Ψυχολογία τών μαζών και ανάλυση του εγώ, μτφ. Κλ. Τρικεριώτη, Αθήνα 1977].

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ανάγκη

ή άμεση

αντίληψη

απέφυγα

νά αναλύσω

εξελίξεις

πού ακολούθησαν

ματικό

στίβο

έλαυνόμένος, ηγετικό τεκμηρίων

άλλά

αναγκαίες

ζωντανά

σήμερα

αμεσότερα

Οί

τών ίδιων

διόλου

κομμάτων

μου ενδιαφέρον

Γερμανία,

Αγγλία),

πλήθυναν ξουν

μου

απείρως

αποτέλεσε

άπό

βέβαια

διάρκεια

του,

ύπό

πλήρως

άπό τον παράγοντα ή κομματική τάσεις

οί τελευταίοι

κράτους,

μέ τό όποιο

και

αμοιβαίας ακόμη

ώθοϋσε

συνδέονταν

ποταπότερη τήν

χρονι­

εξαιρετικά

ή

δύναμη

Έξαλλου,

ή

ιστορία δπου

πο­

κινείται

το

Γαλλία,

Βέλγιο, πού

είχα

ναι

δμως

μέν

νά αλλά­ πόλεμος

δτι,

κατά

κόμμα βαθμό

δπου δέν

στα­

οί επισημασμένες του πολέμου,

στό

σέ τά

βαθμό κόμματα

τους, δπως

ακριβώς

έγι­

εξαιρέσεις)

έρμαια

του

μόνο

αδιάρρηκτα

τόσο δυνάμει

δσο και άπό ποταπό

φιλοδοξία.

Και

εκάστοτε

τή

επισκιάσθηκε

και μίσους

στελέχη

διαρ­

τών

και εκτραχύνθηκαν

λίγες

μιλήσει

τής

παγκόσμιος]

Στον

τών ηγετών

(μέ

αγάπης

τά ηγετικά

εναγκαλίζονται

έθνος.

τή διάρκεια

έρμαια

ναν και

νά τούς

δίχως

πολιτικό

πε­

από τά

ένεκα

δεδομένου

δραστηριότητα,

Κατά

ήσαν δλως διόλου

σμών

O [Α'

μεγεθύνθηκαν

παραμορφωτικό.

τους τις κατά ωθούμενοι

επιστημονικό,

e

παράγοντας

κομμάτων

δτι τά φαινόμενα

χάσμα,

μάτησε

παρόν έργο

τών

ζώ και

άποψη,

ποιοτική.

μέγιστο

ο

και

έδώ.

πρίσμα

άπό ποσοτική

ουσιωδώς

τών

Ελβετία,

φανέρωσε

παλαιότερα

σχετικώς

συνηγορεί

θά αφήσουν

(Ιταλία,

τών

αυτής

μόνοι

δπου

άπό

ιστορία

θά ενισχυθεί

χώρες

προσωπικό εξακριβώσει

συνέπεια

μου μέ τήν πρόσφατη

στις

και

Μεταξύ

πρόσφατη

ένώ συνάμα,

πού εκφράζονται

τριβή

εισέλθει επάγγελμα

καθώς

άνθρωποι

πάθη,

είχα

κατ'

και λαγαριασμένο

Έτσι

τών ιδεών

κατά

πολύ

νά κάμουν

κομματικά υλικό.

δπου

τής επιλογής

προσθήκες,

κής και ενδελεχής λιτικών

τήν

σημερινοί

το παλαιότερο

κής απόστασης

κομ­

πράγματα.

απαντούν

Υπέρ

δέν θά δυσκολευθούν ρίπτωση

άπό τον

ιδεαλισμό

άπό

λόγος.

και

μου

άπό θαλερό και

προκείμενες,

συγκυρίες

νά γίνω

μου

κομμάτων.

επιπλέον

(1907),

οί

τις

άπό βλέψεις πρόσωπα

τών θέσεων

πολιτικών ένας

χωρών

παραδείγματα

καθώς

επισταμένως

τήν αποχώρηση

διαφόρων

νά πλησιάσω

λιγοστά

σε μελέτες

εξίσου

δχι βέβαια

στέλεχος,

τον πόθο

27

ένα επιπλέον

τών κομμάτων

σέ κάθε

κυβέρνηση,

ανεξάρτητα

δε­ φόβο

κίνητρο κράτος

νά

άπό

τό

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

28

χρώμα

και τό ποιόν

όποιου

έμοιαζαν

της:

ή αγάπη

συνυφασμένες

γιά τό κόμμα, μέ

τις

οί τύχες

πολεμικές

του

τύχες

του

κράτους. Άπό θηκα

τον κύκλο

ακόμη

τών μελετών

νά αποκλείσω

κομματικά

κινήματα,

όποια

εντελώς

θίγω

τική

ογκώδης

σεώς

ώς κόμματα ματα. άπό

Και

στις μέχρι

ή διερεύνηση μάλιστα

ρεύματα,

μέ υλικό

έχουν κράτη

περιπτώσεις μας,

τή στιγμή

τής τυχόν

άλλη

μέθοδο.

είναι

μέν

ζικά κινήματα.

τυπικά,

Προκειμένου

ταγή

χιλιάδων

κής εξαίρει γοστών και

ενότητας

έν ονόματι

ανώριμες

ακόμη

ώς προς

αυταπάρνηση

και

του,

και

στή

και

διαπνέεται

είναι

κρατικός,

αντιπροσωπευτικό διόλου

δέν αρνείται

νά παίζει

σφαίρα

Ό ήρωας

μέ­

περιγράφω

μεγάλο

μα­ βιομηχα­

τής άνευ

δρων

και τήν τής

τήν κυριαρχία τις

υπο­ πολιτι­

τών

δεδηλωμένα περιφρόνηση του, ό Benito

του ρόλο,

τον όποιο

ουρανό τής Ρώμης,

έχοντας

λι­

αδύναμες

του φρονήματος,

O φ α σ ι σ μ ό ς , άπό τήν

τον ηγετικό

ύπό τον λαμπρό

νά

πάνω στις μάζες

θεωρίας

έν

δημοκρατικά

ένώ στο πεδίο

άπό βαθύτατη

σύστημα.

εξουσίαςπροειρημένα

e

τής

πολύ πολιτικά

τής

καθώς

τό σθένος

τήν επιμονή.

τά

αφετηρία,

επιχειρήσει καθαυτό

του σοσιαλισμού

σοσιαλιστών

κατά

άφορα

τήν αναγκαιότητα

σ1 έναν επί κεφαλής,

συνειδητών

είτε

τά δύο

τής βούλησης

τήν κόμ­

γιά τή μηχανική

νία, ό μ π ο λ σ ε β ι κ ι σ μ ο ς τονίζει και αυστηρότατης

έχω

αμφότε­ τους

πού έγιναν

άλλη

Δεύτερον,

ή φύτ

νά λογίζονται

κατάκτησης

λοιπόν

δχι δμως

ώς έκ τής

βγαίνουν

ή οποία

θά απαιτούσε

ποσο­

ό ούτως

Πρώτον,

ώς κράτη

τής

και

μεγάλα

άπό

ύπό τήν κατοχή

θά πρέπει είτε

τό ένα άπό τά όποια

άλλου,34

απέραντο

δύο πάντως έρευνας

του δτι,

λόγους.

πλέον

ώς έκ τούτου,

τους

υποχρεώ­

τά δύο

νά επιβαρυνθεί

γιά δύο ακόμη

πού έγιναν

τό πλαίσιο

κόμματα

τόμος

κινήματα

εξουσία-

Έκτος

αντενδείκνυται

του, αυτό έγινε

κρατική

ρει

περιστασιακά.

τούτος

ρα τά εν λόγω

τόμου

παντελώς

τον μ π ο λ σ ε β ι κ ι σ μ ο και τον φ α σ ι σ μ ό , τά

και μόνο άποφη,

άλλως

του παρόντος

σχεδόν

τήν πλευρά

αντιδημο­ προς

τό

Mussolini, αρέσκεται απόλυτη

34. Robert Michels, Sozialismus und Fascismus als politische Strömungen in Italien. Historische Studien, τ. Β ' : Sozialismus und Fascismus in Italien, München/Karlsruhe 1925.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

συναίσθηση κόμμα

του

δικαιώματος

εκατομμυρίων

ζητήματα:

μπόρεσα

νά λάβω

μεταξύ

σ ο σ ι α λ ι σ τ ώ ν και

μέν μεγάλη

δπως ύπ'

σαφώς

παίζει,

δφη μου

αποδείχθηκε

τής ηγεσίας,

Δέν διαφορά

ή όποια

τόσο

δλα

χορεύουν.

τή σύγχρονη

τακτική,

τής παρούσας

κυρίαρχο

ώς προς

έτσι

κομμουνιστών,

ύπό τό πρίσμα

δσο και τής πολιτικής

ενα

απολυταρχικό

ώς προς τήν κομματική

νά συλληφθεί τέτοιο

να διευθύνει

κατά. τρόπο

τά κεφαλαιώδη επίσης

του

2! ι

εμφανίζεται

δέν μπορεί

δμως

του τελικού

στιγμής.

Έπι

στόχου

πλέον

περιττό,

επειδή,

δσον άφορα

τό

οί δύο εχθρικοί

αδελφοί

δέν παραλλάσσουν

κάτι

πρόβλημα διόλου

σχεδόν. Οί

περιεχόμενες

προϋποθέτουν μαζών στήμης

οδηγούν αυτής.

στηματική ραπέμπω

στήν

σέ άλλη τών

σπουδαίο

και

βιβλίο γνώση

προκειμένου διατύπωση

νόμων

απέφυγα

τών μαζών, εργασία μου,

άλλωστε στις

επόμενες

αναπόσπαστο

νά εκθέσω

δπου

τής

τών και

τής

επι­

μιά

συ­

μέ τήν όποια

πα­

ό λόγος

και

ενός

μαζών

πεδίο έδώ είναι

μαζικών

σελίδες,

άφ'

φυχολογίας

στό

αναφορικά

σπουδή μέρος

μελέτες τής

γιά τις σχέσεις

άντικαπιταλιστικών

συστηματική

πού ακολουθεί

προκείμενο επιπόλαια

Μολαταύτα

φυχολογία

«φυχολογία

τών

δχι

και άφ' έτερου,

ηγεσιών,

Ή

στό

μιάν

ανάλυση

αποτελεί εμπειρικής

γιά

τήν

κινημάτων».35 τής έτσι

ηγεσίας, κι

αλλιώς

φυχολογίας

μαζών. Τορίνο-Βασιλεία, καλοκαίρι 1924.

35. Robert Michels, «Psychologie der antikapitalistischen Massenbewe­ gungen», στό: Max Weber/Emil Lederer (έπιμ.), Grundriss der Sozialökonomik, τόμ. Θ', μέρ. Α', Tübingen 1926, σσ. 241-359.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ I. Δ Η Μ Ο Κ Ρ Α Τ Ι Κ Η Α Ρ Ι Σ Τ Ο Κ Ρ Α Τ Ι Α ΚΑΙ Α Ρ Ι Σ Τ Ο Κ Ρ Α Τ Ι Κ Η Δ Η Μ Ο Κ Ρ Α Τ Ι Α

Ή α π ό λ υ τ η μοναρχία εδράζεται σ τ ή β ο ύ λ η σ η του ενός. Sic v o ­ lo, sic j u b e o [ ε π ι θ υ μ ώ κ α ι δ ι α τ ά σ σ ω ] . T e l e s t m o n plaisir [Αυτή εΐναι ή ευαρέσκεια κούουν. Ή

μου]. Ό

ένας δ ι α τ ά σ σ ε ι ,

οί ά λ λ ο ι

υπα­

β ο ύ λ η σ η τ ο υ ενός μ π ο ρ ε ί να κ α τ ι σ χ ύ σ ε ι τ ή ς β ο ύ λ η ­

σης του έθνους. Τ ο ΰ τ ο δ ι α τ η ρ ε ί τ α ι ώς κατάλοιπο α κ ό μ η και σήμερα, στο δικαίωμα αρνησικυρίας του συνταγματικού

μο­

ν ά ρ χ η . Ό π ο τ ε δ ή π ο τ ε π ρ ό κ ε ι τ α ι νά α ι τ ι ο λ ο γ η θ ε ί ν ο μ ι κ ά α υ τ ή ή κατάσταση,

τά

σχετικά

επιχειρήματα

αντλούνται

από

τήν

ύπερβατολογική μεταφυσική. Τ ο λογικό θεμέλιο κάθε μοναρ­ χίας είναι ή ε π ί κ λ η σ η του Θεου. Ό

Θ ε ό ς κ α τ α β ι β ά ζ ε τ α ι άπό

τ ο ν ουρανό κ α ι χ ρ η σ ι μ ε ύ ε ι σ τ ο οχυρό τ ή ς μ ο ν α ρ χ ί α ς ώ ς συν­ τ α γ μ α τ ι κ ό έ ρ ε ι σ μ α — τ ό ελέω

Θεου. Ώ ς έκ τ ο ύ τ ο υ , τ ό μ ο ν α ρ ­

χ ι κ ό σ ύ σ τ η μ α , ώ ς έ ρ ε ι δ ό μ ε ν ο σ' ενα ύ π ε ρ κ ό σ μ ι ο σ τ ο ι χ ε ί ο , ε ί ν α ι — υπό τό π ρ ί σ μ α

του συνταγματικού

δικαίου—

αιώνιο

και

α ν α λ λ ο ί ω τ ο , α π ρ ο σ π έ λ α σ τ ο σ τ ο α ν θ ρ ώ π ι ν ο δ ί κ α ι ο και σ τ ή ν αν­ θρώπινη βούληση. Ή

κ α τ ά ρ γ η σ η τ ή ς μ ο ν α ρ χ ί α ς μέ τ ό δ ί κ α ι ο

και μ ε τον ν ό μ ο ε ί ν α ι λ ο ι π ό ν π ρ ά γ μ α α δ ύ ν α τ ο , π λ α ν ε ρ ή χ ί μ α ι ρ α ανερμάτιστων πολιτικολόγων. Κατά τις επιταγές του δικαίου, ή μ ο ν α ρ χ ί α μ π ο ρ ε ί νά κ α τ α ρ γ η θ ε ί μόνο από τον Θ ε ό τ ο ν ΐ δ ι ο . Ο ί βουλές του Ύ ψ ι σ τ ο υ είναι δμως άδιάγνωστες. Ώ ς α ν τ ί π ο δ α ς τ ή ς μοναρχίας θεωρίας—

ή δημοκρατία.

προβάλλει

— σ τ ή σφαίρα τ ή ς

Τ ο ύ τ η α ρ ν ε ί τ α ι τ ό έ μ φ υ τ ο ή και

τό

( α π ο κ τ ώ μ ε ν ο μέ τ ή ν ε π ί κ λ η σ η τ ο υ ε μ φ ύ τ ο υ ) ε π ί κ τ η τ ο δ ι κ α ί ω -

32

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

μα τ ο υ ενός να υ π ά γ ε ι σ τ ή ν ε ξ ο υ σ ί α τ ο υ τον ά λ λ ο .

Θεσπίζει

τ ή ν ι σ ο ν ο μ ί α τ ώ ν π ο λ ι τ ώ ν , δ ί ν ε ι in a b s t r a c t o στον καθένα τ ή δ υ ν α τ ό τ η τ α νά α ν έ λ θ ε ι σ τ ι ς υ ψ η λ ό τ ε ρ ε ς β α θ μ ί δ ε ς τ ή ς κ ο ι ν ω ν ι ­ κ ή ς κ λ ί μ α κ α ς κ α ι π ρ ο ά γ ε ι ε τ σ ι τ ά δ ί κ α ι α τ ο υ συνόλου, ε ξ α λ ε ί ­ φοντας ε ν ώ π ι ο ν τ ο υ ν ό μ ο υ δ λ α τ ά π ρ ο ν ό μ ι α τ ή ς κ α τ α γ ω γ ή ς και λέγοντας δ τ ι κρίνει τον αγώνα τ ο υ προβαδίσματος στους κόλπους τ ή ς ανθρώπινης κοινωνίας μ έ αποκλειστικό τ ή ν ά ξ ι α τ ο υ ά τ ο μ ο υ . Σ τ ή μ έ ν μοναρχία,

κριτήριο

τ ά πάντα έναπόκειν-

τ α ι κ α ι ε ξ α ρ τ ώ ν τ α ι άπό τον χ α ρ α κ τ ή ρ α τ ο υ ενός, γ ι ' αυτό ακό­ μ η κ α ι ή ά ρ ι σ τ η μ ο ν α ρ χ ι κ ή δ ι α κ υ β έ ρ ν η σ η δέν π α ρ έ χ ε ι τ ά ε χ έ γ ­ γ υ α ενός α δ ι ά λ ε ι π τ α κ α λ ο π ρ ο α ί ρ ε τ ο υ και π ρ ό σ φ ο ρ ο υ ά π ό τ ε ­ χ ν ι κ ή ά π ο ψ η έ ρ γ ο υ , 1 ε ν ώ σ τ ή δημοκρατία,

δυνάμει

τουλάχι­

στον τ ή ς θ ε μ ε λ ι ώ δ ο υ ς αρχής τ η ς , υ π ε ύ θ υ ν ο γ ι ά τ ή ν ε κ ά σ τ ο τ ε υ φ ι σ τ ά μ ε ν η κ α τ ά σ τ α σ η π ρ α γ μ ά τ ω ν εΐναι τ ό σύνολο τ ο υ λ α ο ΰ , τ ό όποιο τ ή ν ε ξ ο υ σ ι ά ζ ε ι . Ο ί δύο θ ε μ ε λ ι ώ δ ε ι ς παρουσιάζονται

θεωρητικές

μολαταύτα

τόσο

μορφές του πολιτεύματος ελαστικές

στή ζωή τών

1. Κατά τά τέλη του 18ου αιώνα, αντιλαμβάνονταν κ α ι εξέφραζαν το πράγμα πολύ σαφέστερα άπ' δ,τι σήμερα, όπου ή συνταγματική μοναρ­ χία εχει σβήσει πλέον ολα τά ουσιώδη γνωρίσματα τών θεμελιωδών αρ­ χών τών δύο πολιτευμάτων: « Ό δουλικός φόβος, ριζωμένος στήν εκτυφλωτική αίγλη ενός άπρόσβατου θρόνου, σέ μυριάδες δορυφόρους, σέ απειράριθμες πολεμικές στρα­ τιές και στό πάντα έτοιμο ξίφος τής εκδίκησης, κοντολογής στήν άκαταγώνιστη βία — τούτος καί μόνο συνέχει τις μοναρχίες αυτές και παρέχει ασφάλεια στον δυνάστη και στους σατράπες του. Ε ν ί ο τ ε στέλνει βέβαια ή μοίρα στους δυστυχείς έναν απελευθερωτή, έναν Κύρο, ό όποιος καταθραύει τά παλαιά δεσμά καί κυβερνά τή νεοπαγή αυτοκρατορία του μέ σοφία καί αληθινά στοργική φροντίδα, τοΰτο δέν συμβαίνει ωστόσο παρά σπάνια, ενώ τό καλό πού γίνεται έτσι αποδεικνύεται ώς έπι τό πλείστον προσωποπαγές καί εφήμερο μόνο· γιατί ή πρώτιστη αίτια καί πηγή του κάκου, τό πολίτευμα, παραμένει, καί μια σειρά μωρών ή έκφυλων διαδό­ χων θά έρθουν νά γκρεμίσουν πάλι πολύ γρήγορα ό,τι οικοδόμησε ό ένας αγαθοεργός ηγεμόνας» ( C M . Wieland, «Eine Lustreise ins Elysium», Sämtliche Werke, τ. Α', Wien 1803, σ. 209). Ό Ιταλός οικονομολόγος Giuseppe Pecchio χαρακτήρισε στα 1817 τον φιλελεύθερο καί μορφωμένο ηγεμόνα ώς «ευτυχή σύμπτωση» (G. Pecchio, Dissertazione sino a quai punto le produzioni scientifiche e letterarie seguano le leggi economiche del­ le produzioni in generale, Torino 1852, σ. 257).

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ Α Ρ Ι Σ Τ Ο Κ Ρ Α Τ Ι Α

33

εθνών, ώ σ τ ε δ χ ι σπάνια π λ η σ ι ά ζ ο υ ν ή μ ί α τ ή ν ά λ λ η και

δια­

σ τ α υ ρ ώ ν ο ν τ α ι : « γ ι α τ ί ή δ η μ ο κ ρ α τ ί α μ π ο ρ ε ί ν' α γ κ α λ ι ά σ ε ι ο λ ό ­ κ λ η ρ ο ν τον λαό ή νά π ε ρ ι ο ρ ι σ θ ε ί ί σ α μ ε τ ο ή μ ι σ υ · ή α ρ ι σ τ ο κ ρ α ­ τ ί α , μ έ τ ή σ ε ι ρ ά τ η ς , μ π ο ρ ε ί άπό τ ό ή μ ι σ υ νά π ε ρ ι ο ρ ι σ θ ε ί Ίσα­ μ ε τ ο ν π ι ο μ ι κ ρ ό α ρ ι θ μ ό χ ω ρ ί ς νά σ τ α μ α τ ή σ ε ι π ο υ θ ε ν ά » ( R o u s ­ seau)2.

Ο ί δύο μ ο ρ φ έ ς κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς δέν β ρ ί σ κ ο ν τ α ι λ ο ι π ό ν

σε

α π ό λ υ τ η έ ν α ν τ ι ό τ η τ α , άλλά ε φ ά π τ ο ν τ α ι , αν σ υ μ μ ε τ έ χ ε ι ε ν ε ρ γ ά στήν εξουσία το 5 0 % τών πολιτών. Έ π ί τ ώ ν ή μ ε ρ ω ν μ α ς κ α τ α λ ύ θ η κ α ν π λ έ ο ν τ ε λ ε ι ω τ ι κ ά οί π α ­ λ α ι έ ς ά κ α μ π τ ε ς μ ο ρ φ έ ς τ ή ς αριστοκρατίας,

τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν όσον

άφορα ο ρ ι σ μ έ ν α σ π ο υ δ α ί α σ τ ο ι χ ε ί α τ ο υ σ υ ν τ α γ μ α τ ι κ ο ύ π ο λ ι τ ι ­ κ ο ύ β ί ο υ . Α κ ό μ η κ α ι ό σ υ ν τ η ρ η τ ι σ μ ό ς ε μ φ α ν ί ζ ε τ α ι στον σ ύ γ ­ χρονο κ ρ α τ ι κ ό

β ί ο υπό μ α ν δ ύ α δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό . Τ ή ν

αρχέγονη

υπεροψία του τήν εχει ε γ κ α τ α λ ε ί ψ ε ι προ πολλού εμπρός στήν ο ρ μ η τ ι κ ή έφοδο τ ώ ν δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ώ ν μ α ζ ώ ν . Ε π ί σ η ς

αρέσκεται

νά α λ λ ά ζ ε ι π ρ ο σ ω π ε ί ο . Σ τ ο π ε δ ί ο τ ή ς ι σ τ ο ρ ί α ς θά τον δ ο ΰ μ ε λ ο ι π ό ν σ ή μ ε ρ α α π ο λ υ τ α ρ χ ι κ ό , αύριο σ υ ν τ α γ μ α τ ι κ ό ,

μεθαύριο

κοινοβουλευτικό. Ό π ο υ κινείται ακόμη σχετικά ελεύθερος και τής προπολεμικής

[προ

του 1 9 1 4 ] εποχής, συνηθέστατα ε π ι κ α λ ε ί τ α ι απλώς τό

ά π α ρ ε μ π ό δ ι σ τ ο ς , δ π ω ς σ τ ή Γερμανία

ελέω

Θεοΰ.

στήν

ιν

Αν

τουναντίον

αισθάνεται

ανασφάλεια,

καθώς

Ι τ α λ ί α ( 1 8 6 0 ) , ε π ι κ α λ ε ί τ α ι , έ κ τ ο ς άπό τον Θ ε ό , και τ ή θ έ λ η σ η τ ο υ λ α ο ΰ ( « p e r l a g r a z i a di D i o e del P o p o l o » [ χ ά ρ ι τ ι Θ ε ο ΰ κ α ι Λ α ο υ ] ) . Ε ξ ω τ ε ρ ι κ ά μ π ο ρ ε ί νά μ ε τ α μ ο ρ φ ώ ν ε τ α ι σ ε α φ ά ν τ α σ τ ο β α θ μ ό . Σ τ ή μοναρχική Γαλλία, ό « F r a n c i a e et N a v a r r a e [Βασιλεύς

Γαλλίας

και

Ναβάρρας]

έγινε

«Roy

de

Rex»

France»

[ Β α σ ι λ ε ύ ς τ ή ς Γ α λ λ ί α ς ] ( 1 8 1 4 ) και ό « R o y d e F r a n c e » μ έ τ ή σειρά του « R o i des F r a n ç a i s » [Βασιλεύς τών Γ ά λ λ ω ν ] ( 1 8 3 0 ) . Α ν τ ί σ τ ο ι χ α , ή τάση πρός τ ή δημοκρατία εκδηλώνεται πολύ εντονότερα

ακόμη

— θεωρητικά

πάντοτε —

στο πλαίσιο

του

2. J . J . Rousseau, Le contrat social, εκδ. στ', Paris 1 8 7 1 , σ. 9 1 . [έλλ. εκδ.: Ή κοινωνική συνθήκη, μτφ. Ν. Έξαρχος, Αθήναι 1893· Το κοινωνικον συμβόλαιον, μτφ. Ί . Ζερβός, Αθήναι 1911· Το κοινωνικον συμβόλαιον, μτφ. Κ.Θ. Παπαλεξάνδρου, Αθήναι 1924· Το κοινωνικό συμ­ βόλαιο, μτφ. Ξ . Καρακάλος, Αθήνα 1950· Το κοινωνικό συμβόλαιο, είσ., μτφ., σημ. Δ . / Ν . Κουχτσόγλου, Αθήνα 1956].

3. Κοινωνιολογία,

τών πολιτικών

κομμάτων

34

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

κομματικού

βίου,

τ ό σ ο σ τ ο ε π ί π ε δ ο τ ο υ κ ρ ά τ ο υ ς δ σ ο κ α ί σ'

εκείνο τ ώ ν δ ή μ ω ν καί κοινοτήτων. Ή κ ο μ μ α τ ι κ ή δράση θ ε μ ε ­ λ ι ώ ν ε τ α ι στήν άρχή τ ή ς π λ ε ι ο ψ η φ ί α ς τ ι ς περισσότερες φορές, στήν άρχή τ ή ς κυριαρχίας τ ή ς μάζας θεμελιώνεται δμως σέ δλες ανεξαιρέτως τ ι ς π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς . Ώ ς π ο λ ι τ ι κ έ ς σ ε ι ς , ακόμη κ α ί τ ά κ ό μ μ α τ α τ ή ς αριστοκρατίας

συνομαδώ-

έ χ α σ α ν μια γ ι ά

π ά ν τ α τ ή ν α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ι κ ή κ α θ α ρ ό τ η τ α τ ώ ν άρχων τ ο υ ς . Μ ο λ ο ­ ν ό τ ι π α ρ α μ έ ν ο υ ν α ν τ ι δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ά κ α τ ά τ ή ν ουσία τ ο υ ς , α ν α γ ­ κάζονται, σέ ορισμένες τουλάχιστον περιόδους του πολιτικού β ί ο υ , νά ο μ ο λ ο γ ή σ ο υ ν προσποιηθούν

πίστη

δημοκρατικά

σ τ ή δημοκρατία αισθήματα.

ή π ά ν τ ω ς νά

Ακολουθώντας τήν

κάθε αλλαγή τ ή ς λαϊκής βούλησης καί τήν εκάστοτε σχηματι­ ζόμενη πλειοψηφία, ή άρχή τ ή ς δημοκρατίας πασχίζει, ώς έ κ τ ή ς ουσίας τ η ς , νά μ ε τ α φ έ ρ ε ι σ τ ή ν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α τ ο υ κ ρ α τ ι ­ κού κ α ί λ α ϊ κ ο ύ β ί ο υ τ ό η ρ α κ λ ε ί τ ε ι ο « π ά ν τ α ρ ε ΐ » . Α ν τ ί θ ε τ α , ή άρχή του συντηρητισμού

εδράζεται

σέ μερικές

κανονιστικές

αρχές α ν α λ λ ο ί ω τ ε ς κ α τ ά τ ή ν ουσία τ ο υ ς , ε π ε ι δ ή α ν α γ ν ω ρ ί ζ ο ν ­ ται ε μ π ε ι ρ ι κ ά ώς τ ό καλό ή τουλάχιστον ώς τ ό ελάχιστο κακό κ α ί γ ι ' αυτό ε γ ε ί ρ ο υ ν τ ή ν α ξ ί ω σ η ν' α π ο τ ε λ ο ύ ν α ι ώ ν ι ε ς ά ξ ι ε ς · ε τ σ ι , ή π α ρ α π ά ν ω ά ρ χ ή υ π α κ ο ύ ε ι σ τ ε ρ ε ό τ υ π α στον ν ό μ ο τ ή ς σ τ α θ ε ρ ό τ η τ α ς . Ο ί μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο ι θ ε ω ρ η τ ι κ ο ί τ ή ς αρχής τ ο υ κ ρ α ­ τ ι κ ο ύ σ υ μ φ έ ρ ο ν τ ο ς κ α τ α π ο λ έ μ η σ α ν π ρ ά γ μ α τ ι τ ή λαϊκή

κυριαρ­

χία έν ο ν ό μ α τ ι τ ή ς αρχής τ ο ύ τ η ς κ α ί τ ή ν α π έ ρ ρ ι ψ α ν υ π ο σ τ η ρ ί ­ ζ ο ν τ α ς δ τ ι ε ΐ ν α ι χ α ο τ ι κ ή κ α ί γ έ ν ν α ολοένα σ ύ γ χ υ σ η . Ή

ά ρ χ ή τ ή ς έ μ μ ο ν η ς , ω σ τ ό σ ο , δέν θά π ρ έ π ε ι διόλου νά

εκληφθεί ώ ς σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ή

υ π ό τ ή ν έννοια τ ή ς κ α τ ά φ α σ η ς κ α ί

δ ι α φ ύ λ α ξ η ς τ ο υ ε κ ά σ τ ο τ ε s t a t u s q u o . Ή άρχή

του

συντηρητι­

σμού θά α ύ τ ο κ α τ α λ υ ό τ α ν αν σ υ ν ο ψ ι ζ ό τ α ν απλώς κ α ί μόνο σ τ ή ν αναγνώριση

τ ή ς υφιστάμενης

τάξης πραγμάτων,

ιδίως τ ώ ν

υ φ ι σ τ ά μ ε ν ω ν μ ο ρ φ ώ ν δ ι κ α ί ο υ . 3 Σ έ εποχές κ α ί σ έ λαούς δπου

επήλθε μια ρ ή ξ η προς τ ή ν πρότερη σ τ α θ ε ρ ό τ η τ α κ α ί τ ά π α λαιοσυντηρητικά ριαρχία,

στοιχεία εκτοπίσθηκαν

ύποκαθιστώμενα

άπό τήν άμεση κ υ ­

άπό στρώματα

νέα, αποδεχόμενα

3. Σχετικά μέ τήν ουσία του συντηρητισμού, βλ. τήν ενδιαφέρουσα μελέτη του Oskar Stillich Die politischen Parteien in Deutschland, τ. Α': Die Konservativen, Leipzig 1909, σσ. 18 κ.έξ.

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ Α Ρ Ι Σ Τ Ο Κ Ρ Α Τ Ι Α

35

τήν άρχή τ ή ς δημοκρατίας, το συντηρητικό κ ό μ μ α έχει χαρα­ κ τ ή ρ α ε χ θ ρ ι κ ό π ρ ο ς τ ό παρόν κ α θ ε σ τ ώ ς , ε ν ί ο τ ε μ ά λ ι σ τ α α κ ό μ η καί επαναστατικό. Ή

μήπως άντεπαναστατικό; Τ ό παρένθετο

τοΰτο ερώτημα έχει αποφασιστική σημασία. Μ έ τ ή λέξη νάσταση

σ υ ν δ έ ε τ α ι Οχι σ π ά ν ι α μ ι α ο ρ ι σ μ έ ν η ιστορική

επα­

έννοια,

π ρ ο ε ρ χ ό μ ε ν η άπό τ ή μ ε γ ά λ η γ α λ λ ι κ ή Ε π α ν ά σ τ α σ η . Έ τ σ ι , ό δρος « ε π α ν α σ τ α τ ι κ ό ς » 1 συχνά χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ε ί τ α ι μόνο α ν α φ ο ρ ι κ ά μέ

τους

απελευθερωτικούς

στρωμάτων

κατά τών

αγώνες

ανωτέρων,

ε π ι π λ έ ο ν νά χ α ρ α κ τ η ρ ί ζ ο ν τ α ι

τών οί

κατώτερων

όποιοι

λαϊκών

μάλιστα

πρέπει

άπό κ ά π ο ι α σ φ ο δ ρ ό τ η τ α ,

ένώ,

ύ π ό λ ο γ ι κ ή έ π ο ψ η , δέν π ε ρ ι κ λ ε ί ε ι π α ρ ά τ ή ν έννοια τ ή ς θ ε μ ε λ ι α ­ κ ή ς α ν α τ ρ ο π ή ς , ή οποία ο υ τ ε π ε ρ ι ο ρ ί ζ ε τ α ι κ α τ ' ε ν έ ρ γ ε ι ε ς μ ι α ς ο ρ ι σ μ έ ν η ς κοινωνικής

τάξης,

ανάγκη στις

ο υ τ ε ε ί ν α ι συνυφα­

σμένη μέ ορισμένη εξωτερική μορφή βίας. Ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή

εί­

ναι, ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , κ ά θ ε τ ά ξ η π ο υ π α σ χ ί ζ ε ι νά α λ λ ά ξ ε ι έ κ β ά ­ θ ρ ω ν τ ή ν υ φ ι σ τ ά μ ε ν η τ ά ξ η π ρ α γ μ ά τ ω ν , αδιάφορο αν κ α τ έ χ ε ι θ έ σ η υ ψ η λ ή ή χ α μ η λ ή σ τ ή ν κ ο ι ν ω ν ι κ ή κ λ ί μ α κ α , αν α κ ο λ ο υ θ ε ί τ ή ν οδό τ ο υ π ο λ έ μ ο υ ή τ ή ς ν ο μ ι μ ό τ η τ α ς ή τ ή ς

οικονομικής

δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ α ς . Ι δ ω μ έ ν ο ι υπό τ ό π ρ ί σ μ α α υ τ ό , οί δροι ναστατικός»

καί

«αντιδραστικός»

«συντηρητικός»), ταυτίζονται.

«επα­

(σέ αντιδιαστολή προς

« ε π α ν ά σ τ α σ η » καί «άντεπανάσταση», Παλαιότερα,

ώς

διακριτικό

γνώρισμα

τό

συν­

μεταξύ

επαναστατικής καί αντιδραστικής ανατροπής μπορούσε

ϊσως

νά ε π ι σ η μ α ν θ ε ί τ ό δ τ ι οί μ έ ν ε π α ν α σ τ α τ ι κ ο ί ε π α ν α σ τ ά τ ε ς α π έ ­ β λ ε π α ν μ έ τ ή δ ρ ά σ η τ ο υ ς σέ σ κ ο π ο ύ ς ν έ ο υ ς , ΐ σ α μ ε τ ό τ ε ά ν ε π ί τ ε υ κ τ ο υ ς καί άγνωστους στό πεδίο τ ή ς π α γ κ ό σ μ ι α ς ιστορίας ή τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν τ ή ς χ ώ ρ α ς τ ο υ ς , έ ν ώ οί α ν τ ι δ ρ α σ τ ι κ ο ί

επαναστά­

τες, μολονότι πορεύονταν ε ξ ω τ ε ρ ι κ ά τόν ϊδιο δρόμο, ε π ι ζ η τ ο ύ ­ σαν νά π ρ α γ μ α τ ώ σ ο υ ν έ κ νέου σ κ ο π ο ύ ς π ρ α γ μ α τ ω μ έ ν ο υ ς ή δ η κ α τ ά τ ό π α ρ ε λ θ ό ν , σ τ ο υ ς όποιους ή θ ε λ α ν τ ώ ρ α νά ε π α ν έ λ θ ο υ ν . Π α ρ α δ ε ί γ μ α τ α τ ο υ π ρ ώ τ ο υ ε ί δ ο υ ς : οί γαλλικές τ ώ ν ε τ ώ ν 1 7 8 9 , 1 8 3 0 , 1 8 4 8 , ή Κομμούνα, στριακή

επανάσταση

του

1918,

επαναστάσεις

ή γερμανική,

αυ­

καί πάμπολλες άλλες ακόμη·

του δεύτερου: τό πραξικόπημα του Boulanger στή Γαλλία τό 1 8 8 9 , τά φερώνυμα τών K a p p καί Hitler κ ι ν ή μ α τ α σ τ ή Γ ε ρ μ α ­ νία, ή ε π ι τ υ χ η μ έ ν η ε π α ν ά σ τ α σ η τ ώ ν φ α σ ι σ τ ώ ν σ τ ή ν Ι τ α λ ί α τ ό 1 9 2 3 ( τ ή ν οποία μ ά λ ι σ τ α χ α ρ α κ τ ή ρ ι σ α ν οί ί δ ι ο ι ώ ς τ έ τ ο ι α ) . Θ ά

36

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

μ π ο ρ ο ύ σ ε ω σ τ ό σ ο να α ν τ ι τ ε ί ν ε ι κ α ν ε ί ς δ τ ι και τ ό π ρ ώ τ ο εΐδος διόλου δέν δ ι έ π ε τ α ι μόνο ά π ό τ ή ν ε λ π ί δ α μ ι α ς νέας κ α τ ά σ τ α ­ σ η ς , άλλα κ α ι ά π ό τ ή ζ ω η ρ ή α ν ά μ ν η σ η π ρ ο γ ε ν έ σ τ ε ρ ω ν π ρ ο τ ύ ­ π ω ν ε λ ε υ θ ε ρ ί α ς ( τ ή ν έννοια τ ή ς ε λ ε υ θ ε ρ ί α ς κ α τ ά τ ή ν αρχαιότη­ τα, τ ή ν άνακατάκτηση

τών δικαιωμάτων

τών πολιτών στο

π λ α ί σ ι ο τ ώ ν π α λ α ι ώ ν κ ο ι ν ο τ ή τ ω ν κ . λ π . ) , κ α θ ώ ς ε π ί σ η ς και δ τ ι τ ό δ ε ύ τ ε ρ ο εΐδος διόλου δέν α π ο σ κ ο π ε ί νά α π ο κ α τ α σ τ ή σ ε ι π λ ή ­ ρως τ ή ν π α λ α ι ά κ α τ ά σ τ α σ η π ρ α γ μ ά τ ω ν , άλλά τ ι ς π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς φορές ε π ι δ ι ώ κ ε ι κ ά π ο ι ο σ υ μ β ι β α σ τ ι κ ό ι δ ε ώ δ ε ς , τ ό όποιο λ α μ ­ βάνει κατά κάποιον τρόπο ύ π ' δ ψ η του τ ά αϊτια τ ή ς κατάρρευ­ σ η ς τ ο υ π α λ α ι ο ύ κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς . Τ ί β γ α ί ν ε ι ά π ' δ λ α αυτά; Ή α π ά ν τ η σ η α π ο κ ρ υ σ τ α λ λ ώ ν ε τ α ι σ τ ή ν π ρ ο ε ι δ ο π ο ί η σ η νά α π ο φ ε ύ ­ γ ο υ μ ε έ ξ ά π α ν τ ο ς τ ι ς σ υ ν θ η μ α τ ι κ έ ς ε κ φ ρ ά σ ε ι ς οπότε

πρόκειται

γ ι ά φ α ι ν ό μ ε ν α τ ό σ ο π ο λ ύ π λ ο κ α δσο τ ά π ρ ο ε ι ρ η μ έ ν α .

Παντελώς

ά ν ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ο ε ί ν α ι ε π ι π λ έ ο ν τ ό νά σ υ ν δ έ ο ν τ α ι μ έ τ ο ύ ς δρους, π ο ύ αφορούν τ ή θ ε ω ρ ί α τ ή ς κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς ε ξ έ λ ι ξ η ς , και η θ ι κ έ ς α κ ό μ η έννοιες. Π ο λ ύ χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά έ γ ρ α φ ε ό R a u m e r άπό τ ό Παρίσι τό 1 8 3 0 : « Ε π α ν ά σ τ α σ η

σ η μ α ί ν ε ι γ ι ά δλους αυτούς

τ ο ύ ς α ν θ ρ ώ π ο υ ς (ενν. τ ο ύ ς φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ ς ) τ ή ν κ α τ ά ρ γ η σ η π α ­ λ α ι ώ ν , π α ρ ω χ η μ έ ν ω ν θ ε σ μ ώ ν και δ ε ι ν ώ ν , ε ν ώ ά ν τ ε π α ν ά σ τ α σ η τ ή ν ά π ε ρ γ α σ ί α ύ π ε ρ β α σ ι ώ ν και κ α τ α χ ρ ή σ ε ω ν . Γ ι ά τ ο ύ ς α ν τ ι ­ πάλους των, απεναντίας, ή επανάσταση ενσαρκώνει κ α τ ' εξο­ χήν κάθε παραφροσύνη κ α ι έ γ κ λ η μ α πού εχει διαπραχθεί μέχρι τώρα, ενώ ή άντεπανάσταση ταυτίζεται μ έ τήν αποκατάσταση τ ή ς τ ά ξ η ς , τ ή ς ε ύ π ε ί θ ε ι α ς , τ ή ς θ ρ η σ κ ε ί α ς κ . λ π . » . 4 Π ρ έ π ε ι νά έ χ ο υ μ ε ύ π ' δ ψ η μ α ς δ τ ι οί α ξ ι ο λ ο γ ι κ έ ς κ ρ ί σ ε ι ς σ τ ο π ε δ ί ο τ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς μ π ο ρ ο ύ ν μ έ ν νά τ ε λ ε σ φ ο ρ ή σ ο υ ν ώ ς δ π λ α γ ι ά τ ή ν ε π ί ­ τ ε υ ξ η π ο λ ι τ ι κ ώ ν , άρα ε ν δ ε χ ο μ έ ν ω ς κ α ι η θ ι κ ώ ν σ κ ο π ώ ν , α σ τ ο ­ χούν δ μ ω ς ο π ο τ ε δ ή π ο τ ε χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ο ύ ν τ α ι ώ ς β ο η θ η τ ι κ ά μ έ σ α γ ι ά νά ορισθούν ι σ τ ο ρ ι κ έ ς ε ξ ε λ ι κ τ ι κ έ ς τ ά σ ε ι ς κ α ι , κ α τ ά μ ε ί ζ ο ν α λόγο, κοσμοθεωρίες. Τ ά σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ά κ ό μ μ α τ α δ έ ν α π ο τ ε λ ο ύ ν π ρ ω τ ο γ ε ν ώ ς παρά

4. Friedrich von Raumer, Briefe aus Paris und Frankreich im Jahre 1830, μέρ. Α', Leipzig 1831, σ. 26· ομοίως επίσης: Wilhelm Roscher, Politik. Geschichtliche Naturlehre der Monarchie, Aristokratie und Demo­ kratie, εκδ. γ ' , Stuttgart/Berlin 1908, σ. 14 [ανατ. 1933].

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ Α Ρ Ι Σ Τ Ο Κ Ρ Α Τ Ι Α

37

φ α τ ρ ί ε ς , οί· ό π ο ι ε ς , τ ό σ ο έ ξ έ ν σ τ ι κ τ ο υ δσο κ α ι έ κ π ε π ο ι θ ή σ ε ω ς , α π ο κ λ ε ί ο υ ν από τ ο ύ ς κ ό λ π ο υ ς τ ω ν δλα τ α ξένα σ τ ο ι χ ε ί α · δ μ ω ς μ έ τήν έχθρα τους προς τήν παρούσα κ α τ ά σ τ α σ η π ρ α γ μ ά τ ω ν , μ ε τ α π ί π τ ο υ ν σέ' λαϊκά

κόμματα.

Κ α θ ώ ς α ν τ ι λ α μ β ά ν ο ν τ α ι δ τ ι μόνο οί μ ά ζ ε ς μ π ο ρ ο ύ ν να τ ο ύ ς β ο η θ ή σ ο υ ν να π α ρ α μ ε ρ ί σ ο υ ν τ ό δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό κ α θ ε σ τ ώ ς κ α ι νά έπανεγκαθιδρύσουν

σέ σ χ ε τ ι κ ά

ακραιφνή

μορφή τήν

παλαιά

α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ί α , α κ ό μ η κ α ι οί οπαδοί τ ή ς σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ή ς κ ο σ μ ο ­ θεωρίας μεταμορφώνονται λοιπόν σέ δ η μ ο κ ρ ά τ ε ς .

Αναγνωρί­

ζουν α ν ε π ι φ ύ λ α κ τ α τ ά βάσανα τ ο υ λ α ο ύ , δ ο κ ι μ ά ζ ο υ ν

μάλιστα,

δ π ω ς λ . χ . οί β α σ ι λ ό φ ρ ο ν ε ς σ τ ή Γ α λ λ ί α ε π ί ά β α σ ί λ ε υ τ η ς δ η μ ο ­ κ ρ α τ ί α ς ή οί Γ ε ρ μ α ν ο ί Λ α ϊ κ ο ί ε π ί τ ώ ν ή μ ε ρ ω ν μ α ς [ 1 9 2 4 ] , νά προσεταιρισθούν

και τό επαναστατικό

προλεταριάτο,

έ π α γ γ ε λ λ ό μ ε ν ο ι νά τ ό π ρ ο α σ π ί σ ο υ ν κ α τ ά τ ή ς

ακόμη

εκμετάλλευσης

από μ έ ρ ο υ ς τ ο υ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ο ύ κ ε φ α λ α ί ο υ , νά δ ι α τ η ρ ή σ ο υ ν

ή

κ α ι νά ε π ε κ τ ε ί ν ο υ ν τ ά π α ν ί σ χ υ ρ α σ υ ν δ ι κ ά τ α τ ο υ · ώ ς α ν τ ά λ λ α γ ­ μα ζητούν τ ή συνδρομή του μ έ σκοπό τήν κατάλυση του άβασίλευτου κοινοβουλευτικού πολιτεύματος και τήν παλινόρθωση τ ή ς βασιλείας — του υπέρτατου αυτού καρπού τ ή ς αριστοκρα­ τ ι κ ή ς ι δ ε ο λ ο γ ί α ς . 5 L e R o y et les c a m e l o t s d u R o y

— ό μονάρ­

χ η ς κ α ι οί π ε ν ό μ ε ν ε ς λ α ϊ κ έ ς μ ά ζ ε ς — θα αφανίσουν τ ή ν ο λ ι γ α ρ ­ χ ί α τ ώ ν χ α ύ ν ω ν α σ τ ώ ν . Ε π ι δ ι ώ κ ε τ α ι λ ο ι π ό ν να κ α τ α ρ γ η θ ε ί ή δημοκρατία

μ έ σ ω του δημοκρατικού δρόμου και τ ή ς

λαϊκής

β ο ύ λ η σ η ς . Ό δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό ς δ ρ ό μ ο ς ε ΐ ν α ι ό μόνος β α τ ό ς γ ι α να επανέλθει στήν εξουσία ή παλαιά έ κ π τ ω τ η αριστοκρατία.

Ό

V a l o i s έ ρ ω τ ο τ ρ ο π ε ΐ πάρα π ο λ ύ ε π ί μ ο ν α μ έ τον γ α λ λ ι κ ό άναρχ ο σ υ ν δ ι κ α λ ι σ μ ό ε ξ α ί ρ ο ν τ α ς τον ώ ς τ ό μ ε γ ά λ ο , κ ί ν η μ α π ο ύ ε χ ε ι τήν α μ έ ρ ι σ τ η υποστήριξη τών μαζών. "Αν και συντηρητικός, π ο σ ώ ς δέν φ α ί ν ε τ α ι νά ε ν ο χ λ ε ί τ α ι ά π ό τ ό ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο δ τ ι ό δ π ο ι ο ς β α σ ι λ ι ά ς τ ο υ θά μ π ο ρ ο ύ σ ε νά α ν έ λ θ ε ι στον θρόνο μόνο χάρις στο επαναστατικό κίνημα. Ή

μ ο ν α ρ χ ί α δέν ε γ κ α θ ι δ ρ ύ ε ­

τ α ι λ ο ι π ό ν π λ έ ο ν ε λ έ ω Θ ε ο ύ άλλά ε λ έ ω τ ώ ν

επαναστατικών

σ ο σ ι α λ ι σ τ ώ ν ! Ό π ο ι α α λ λ α γ ή διά κ ε λ ε ύ σ μ α τ ο ς Δ ή μ ο υ ! Τ ι ς π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς φ ο ρ έ ς , έ ξ α λ λ ο υ , οί

συντηρητικοί.άπευθύ-

5. Πρβλ. τή φιλοβασιλική προπαγανδιστική μπροσούρα του Georges Valois, La révolution sociale ou le roi, Paris 1908, σσ. 41 κ.έξ.

38

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

νουν τ ή ν έ κ κ λ η σ η τ ο υ ς π ρ ο ς τ ή ν ε ρ γ α τ ι κ ή τ ά ξ η ένώ β ρ ί σ κ ο ν τ α ι ακόμη στα π ρ ά γ μ α τ α . Σ έ χ ώ ρ ε ς μ έ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό δ π ω ς ή Αγγλία,

καθεστώς,

α π ο τ ε ί ν ο ν τ α ι αυθόρμητα κ α ί ε μ φ α ν τ ι κ ά π ρ ο ς

τ ο υ ς ε ρ γ ά τ ε ς ο π ο τ ε δ ή π ο τ ε π λ ε ο ν ά ζ ο υ ν αυτοί σ τ ο υ ς

κόλπους

τών μαζών. Αναφορικά μ έ τ ι ς σφοδρότατες εκλογικές αναμε­ τ ρ ή σ ε ι ς σ τ ή ν Α γ γ λ ί α τ ό ν Ι α ν ο υ ά ρ ι ο τ ο υ 1 9 1 0 κ α ί τον Ι α ­ νουάριο τ ο υ 1 9 2 4 , μ π ο ρ ε ί νά π ε ι κ α ν ε ί ς δ τ ι α μ φ ό τ ε ρ α τ ά μ ε γ ά ­ λα κ ό μ μ α τ α , τ ό σ ο τ ό φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ο δσο κ α ί τ ό σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ό , ε τ σ ι δ π ω ς κ α τ α π ο λ ε μ ο ύ σ α ν τ ό ενα τ ό ά λ λ ο , π ρ ο ω θ ο ύ σ α ν ο υ σ ι α σ τ ι κ ά τις σοσιαλδημοκρατικές ιδέες καί τ ή νίκη του προλεταριάτου: τό πρώτο

υποστηρίζοντας

τις δημοκρατικές

αντιλήψεις καί

έπαγγελλόμενο ριζικές κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, τό δεύτερο επισύροντας τ ή ν προσοχή τ ώ ν εργατών στήν αθλιότητα τ ή ς ύπαρξης τους στο πλαίσιο τ ή ς κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ή ς κοινωνίας — καί α μ φ ό τ ε ρ α μ ο ι ρ ά ζ ο ν τ α ς π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς υ π ο σ χ έ σ ε ι ς ά π ' δσες θά μ π ο ρ ο ύ σ α ν νά ε κ π λ η ρ ώ σ ο υ ν κ α ί , μ έ τ ό ν δ λ ο χ α ρ α κ τ ή ρ α τ ή ς προεκλογικής τους εκστρατείας, ομολογώντας έμπρακτα δ τ ι άντίκρυζαν τ ή ν ε ρ γ α τ ι κ ή τ ά ξ η ώ ς τ ή ν αποφασιστική κοινωνική δ ύ ν α μ η . Α π ό λ υ τ α ε ύ σ τ ο χ α έ γ ρ α φ α ν λ ο ι π ό ν σ χ ε τ ι κ ά οί σ ο σ ι α ­ λ ι σ τ ι κ έ ς εφημερίδες: «Οί " Α γ γ λ ο ι σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ο ί δέν κ η ρ ύ σ σ ο υ ν σ τ ο υ ς εργάτες τ ή ν ι κ α ν ο π ο ί η σ η , άλλά τ ή δ υ σ φ ο ρ ί α .

Αντίθετα

π ρ ο ς τ ο υ ς Π ρώσους σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ο ύ ς , οί ό π ο ι ο ι σ υ ν η θ ί ζ ο υ ν νά τ ο ν ί ζ ο υ ν λ . χ . σ τ ο υ ς εργάτες δ τ ι π ο υ θ ε ν ά στον κ ό σ μ ο δέν π ε ρ ­ νούν κ α λ ύ τ ε ρ α ά π ' δ , τ ι σ τ ή Γ ε ρ μ α ν ί α , οί Ά γ γ λ ο ι

συντηρητικοί

τ ο υ ς δ ι α β ε β α ι ώ ν ο υ ν δ τ ι π ο υ θ ε ν ά δέν β ρ ί σ κ ο ν τ α ι σ έ χ ε ι ρ ό τ ε ρ η

μ ο ί ρ α ά π ' δ , τ ι σ τ ή ν Α γ γ λ ί α » . Ή δ ι α β ε β α ί ω σ η αυτή δέν απο­ σ κ ο π ο ύ σ ε φ υ σ ι κ ά π α ρ ά νά π ε ί σ ε ι τ ο υ ς ψ η φ ο φ ό ρ ο υ ς δ τ ι θά ή τ α ν προς δφελός τους ή ε γ κ α τ ά λ ε ι ψ η τ ο υ μ ι σ η τ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς τ ο υ ελεύθερου εμπορίου χάριν τ ο υ π ρ ο σ τ α τ ε υ τ ι κ ο ύ

δασμολογικού

συστήματος.

συντηρητικών

Ή π ρ ό θ ε σ η αυτή τ ώ ν Ά γ γ λ ω ν

δ ι έ π ν ε ε π ά ν τ ο τ ε τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ή τ ο υ ς , μ π ο ρ ε ί δ μ ω ς νά π ρ α γ μ α ­ τ ω θ ε ί στήν εντέλεια

μόνο μ έ τ ή β ο ή θ ε ι α

τών εργαζόμενων

μαζών. Α κ ό μ η δμως καί σέ κράτη μ έ πολίτευμα μ ή κοινοβουλευτι­ κό, δπου δ μ ω ς υφίσταται καθολικό κ α ί ΐσο δ ι κ α ί ω μ α ψήφου, τ ά κ ό μ μ α τ α τ ή ς αριστοκρατίας

δ έ ν θά κ α τ ό ρ θ ω ν α ν μ ά λ λ ο ν νά

επιβιώσουν χ ω ρ ί ς τ ή ν ελεημοσύνη τ ώ ν μαζών, τ ώ ν όποιων τ ά

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ Α Ρ Ι Σ Τ Ο Κ Ρ Α Τ Ι Α

δίκαια

καί τις πολιτικές

ικανότητες

39

αρνούνται

θεωρητικά.6

Στις π ρ ο ε κ λ ο γ ι κ έ ς π ε ρ ι ό δ ο υ ς , ή ο ρ μ ή τ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς α υ τ ο σ υ ν ­ τ ή ρ η σ η ς ε π ι β ά λ λ ε ι σ τ ι ς ο μ ά δ ε ς τ ώ ν π α λ α ι ώ ν κ υ ρ ι ά ρ χ ω ν νά κ α ­ τ έ β ο υ ν ά π ό τ ο υ ς υ ψ η λ ο ύ ς θ ώ κ ο υ ς τ ο υ ς κ α ί νά κ α τ α φ ύ γ ο υ ν στα δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ά κ α ί δ η μ ο κ ο π ι κ ά μ έ σ α πού μ ε τ α χ ε ι ρ ί ζ ε τ α ι κ α ί τ ό νεότερο, πολυπληθέστερο καί βαναυσότερο σ τ ρ ώ μ α τ ή ς κοινω­ νίας μ α ς , τ ό π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο . Ο ί ε υ γ ε ν ε ί ς μ π ο ρ ο ύ ν β έ β α ι α νά δ ι α ­ τηρούν τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ή εξουσία ακολουθώντας

δρόμους

άπό εκείνον τ ο υ κ ο ι ν ο β ο υ λ ί ο υ · σ τ ι ς π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς

άλλους

τουλάχιστον

μ ο ν α ρ χ ί ε ς , δέν χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ή π λ ε ι ο ψ η φ ί α γ ι ά νά ε ξ α κ ο λ ο υ θ ή σ ο υ ν νά κ α τ ε υ θ ύ ν ο υ ν π ο λ ι τ ι κ ά τ ό κ ρ ά τ ο ς , ε π α ρ κ ο ύ ν οί κ α τ ά π α ρ ά δ ο σ η δ ε σ μ ο ί , οί ο ι κ ο γ ε ν ε ι α κ έ ς σ χ έ σ ε ι ς , οί μ η χ α ­ νορραφίες, ή γαιοκτησία, τ ό γενναίο σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ό

φρόνημα.7

Ω σ τ ό σ ο , γ ι ά δ ι α κ ο σ μ η τ ι κ ο ύ ς κ α ί μόνο λ ό γ ο υ ς , κ α θ ώ ς κ α ί γ ι ά νά ε π η ρ ε ά ζ ο υ ν τ ή ν κ ο ι ν ή γ ν ώ μ η υπέρ ε α υ τ ώ ν , δ η λ α δ ή ώ ς π ρ ο ­ λ η π τ ι κ ό μ έ σ ο , χ ρ ε ι ά ζ ο ν τ α ι έ ξ ά π α ν τ ο ς κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ή εκπρο­ σ ώ π η σ η μ έ κ ύ ρ ο ς κ α ί ε π ι β ο λ ή . Αυτήν δ μ ω ς δ έ ν τ ή ν α π ο κ τ ο ύ ν ουτε κοινολογώντας τ ι ς μύχιες αρχές τους, ουτε συναγείροντας τους όμοιους τ ω ν . Έ ν α κ ό μ μ α ευγενών ή μ ε γ α λ ο γ α ι ο κ τ η μ ό ­ νων, αν α π λ ώ ς α π ο τ ε ι ν ό τ α ν κ α ί ε π ι ζ η τ ο ύ σ ε νά π ρ ο σ ε λ κ ύ σ ε ι τ ά μ έ λ η τ ώ ν α ν τ ί σ τ ο ι χ ω ν τ ά ξ ε ω ν κ α ί δσους σ υ μ μ ε ρ ί ζ ο ν τ α ι τ ά ϊ δ ι α ο ι κ ο ν ο μ ι κ ά σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α , θά α δ υ ν α τ ο ύ σ ε νά κ ε ρ δ ί σ ε ι ε σ τ ω κ α ί 6. Σ τ ό ενεργητικό τών Hammerstein καί Stöcker ανήκει κατά κύριο λόγο ή ορθή διακρίβωση του γεγονότος αύτου καί ή επισήμανση του στους κόλπους του Γερμανικού Συντηρητικού Κόμματος. Πρώτος ό Ham­ merstein, ό όποιος χρημάτισε αρχισυντάκτης τής Kreuzzeitung από τό 1881 μέχρι τό 1885, διεΐδε καθαρά οτι τό κόμμα θά μπορούσε νά παρα­ μείνει βιώσιμο μόνο άν κέρδιζε τήν «εμπιστοσύνη τών μαζών» (πρβλ. Hans Leuss, Wilhelm Freiherr ν. Hammerstein, Berlin 1905, σ. 109). Σ τ ο κομματικό συνέδριο του 1892, τό όποιο έλαβε χώρα στό «Tivoli» του Βερολίνου, γενική επιδοκιμασία βρήκε ή υπόδειξη αντιπροσώπου από τό Chemnitz νά γίνουν «δημαγωγικότεροι» οί συντηρητικοί. 7. Σχετικά μέ τήν κακώς παραγνωρισμένη δύναμη τής τάξης τών Π ρώσων γιούνκερ κατά τή μεταπολεμική [μετά τό 1918] εποχή, βλ. Werner Wittich, «Der soziale Gehalt von Goethes Roman «"Wilhelm Mei­ sters Lehrjahre"», στό: Erinnerungsgabe für Max Weber, τ. Β ' , München 1922, σσ. 296 κ.έξ. Πράγματι, τό άστρο τών γιούνκερ στή Γερμα­ νία διόλου δέν εχει δύσει, οπως φαίνεται.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

40

μ ί α ε κ λ ο γ ι κ ή π ε ρ ι φ έ ρ ε ι α , να α ν α δ ε ί ξ ε ι έ σ τ ω κ α ί έναν β ο υ λ ε υ τ ή . Έ ν α ς σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ό ς υ π ο ψ ή φ ι ο ς π ο ύ θα α ν έ β α ι ν ε σ τ ό β ή μ α γ ι α να δ η λ ώ σ ε ι στους ψ η φ ο φ ό ρ ο υ ς τ ο υ δ τ ι τ ο υ ς θ ε ω ρ ε ί ανίκανους να σ υ μ μ ε τ έ χ ο υ ν ε ν ε ρ γ ά σ τ ή δ ι α κ υ β έ ρ ν η σ η τ ή ς χ ώ ρ α ς κ α ί δ τ ι δέν α ρ μ ό ζ ε ι κ α τ ά τ ή γ ν ώ μ η τ ο υ να έχουν δ ι κ α ί ω μ α ψ ή φ ο υ , θα ή τ α ν μ έ ν ώ ς ά ν θ ρ ω π ο ς π ο λ ύ ε ι λ ι κ ρ ι ν ή ς , άλλά π ο λ ύ μ ω ρ ό ς ά π ό π ο λ ι τ ι κ ή ά π ο ψ η . Γ ι ά νά μ π ο ρ έ σ ε ι λ ο ι π ό ν νά δ ώ σ ε ι τ ό π α ρ ώ ν σ τ ό κ ο ι ν ο β ο ύ λ ι ο δέν τ ο υ α π ο μ έ ν ε ι π α ρ ά ένας μόνο τ ρ ό π ο ς : νά μ π ε ι στήν ε κ λ ο γ ι κ ή κονίστρα παριστάνοντας τόν υπέρμαχο τ ή ς

δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς , νά π ρ ο σ φ ω ν ε ί αγρότες κ α ί εργάτες τ ή ς γ ή ς ώ ς συναδέλφους, τ ο υ κ α ί νά π ρ ο σ π α θ ε ί νά τ ο ύ ς ε μ φ υ σ ή σ ε ι τ ή ν π ε ­ ποίθηση

δ τ ι τά οικονομικά

καί κοινωνικά

τους

συμφέροντα

συμπίπτουν μ έ τά δικά τ ο υ . Ώ ς έ κ τούτου, ό αριστοκράτης

υ π ο χ ρ ε ώ ν ε τ α ι νά ε κ λ ε γ ε ί δ υ ν ά μ ε ι άρχων π ο ύ ο χ ι μόνο δέν ανα­ γ ν ω ρ ί ζ ε ι , άλλά κ α ί α π ο ρ ρ ί π τ ε ι κ α τ ' ανάγκη ε ν δ ό μ υ χ α . Μ έ δ λ ο τ ο υ τ ό εΐναι δ ι ψ ά νά ε ξ ο υ σ ι ά σ ε ι α υ θ ε ν τ ι κ ά , νά δ ι α τ η ρ ή σ ε ι τ ό π ε ρ ι ο ρ ι σ μ έ ν ο δ ι κ α ί ω μ α ψ ή φ ο υ ή — έ φ ' δσον αυτό έ χ ε ι κ α θ ο λ ι κευθεΐ—

νά τ ό κ α τ α ρ γ ή σ ε ι , γ ι ά νά κ ρ α τ ή σ ε ι ά ψ α λ ί δ ι σ τ ε ς τ ι ς

κατά παράδοση ελευθερίες τ ο υ . Καθώς δμως

αντιλαμβάνεται

δ τ ι , αφότου ε ν έ σ κ η ψ ε ή δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή ε π ο χ ή , α π ο μ ο ν ώ θ η κ ε π ο ­ λιτικά

ώς θιασώτης τών αριστοκρατικών

άρχων κ α ί δέν θά

μ π ο ρ ο ύ σ ε π ο τ έ νά σ υ γ κ ρ ο τ ή σ ε ι β ά σ η επαρκή γ ι ά κ ο μ μ α τ ι κ ή δ ρ ά σ η , υ π ο χ ρ ε ώ ν ε τ α ι νά κ α τ α π ί ν ε ι τ ά λ ό γ ι α τ ο υ κ α ί νά ο υ ρ λ ι ά ­ ζ ε ι κ ι αυτός μ α ζ ί μ έ τ ο ύ ς λ ύ κ ο υ ς , ε κ λ ι π α ρ ώ ν τ α ς τ ή ν κ ο ι ν ο β ο υ ­ λευτική πλειοψηφία.8

8. Εύστοχα σημειώνει ό Naumann: «Εύλογη δυσφορία προκαλεί στους συντηρητικούς τό καθολικό δικαίωμα ψήφου. Διαστρέφει τον ΐδιο τους τον χαρακτήρα, άφοΰ, εμπρός σέ μιά προεκλογική συγκέντρωση, δέν μπορεί βέβαια νά εμφανίζεται κανείς ώς υπέρμαχος του αξιώματος: α υ ­ θεντία, οχι πλειοψηφία... Ανυπόκριτα μπορούν νά εκδηλωθούν μόνο στους κόλπους νομοθετικών σωμάτων συγκροτούμενων κατ' αποκλειστι­ κότητα άπό τ ι ς ανώτερες νομοκατεστημένες τάξεις, όπως στήν άνω βου­ λή τής Πρωσίας ή τής Σαξονίας. Ώ ς έκ τούτου, ό σημερινός συντηρητι­ κός είναι συμβιβασμένος καί διφυής, δεσποτικός άνθρωπος μέ δημοκρα­ τικό μανδύα». « Ή αριστοκρατία άποδύεται σέ προεκλογική εκστρατεία! Τοΰτο καί μόνο αποτελεί επίτευγμα του όλου δημοκρατικού ρεύματος» (Friedrich Naumann, Demokratie und Kaisertum. Ein Handbuch für inne-

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ Α Ρ Ι Σ Τ Ο Κ Ρ Α Τ Ι Α

Τόσο

βαθιά

επιδρούν

οί π α λ λ α ϊ κ έ ς

γενικές

41

εκλογές

στήν

ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή σ τ ά σ η τών σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ώ ν π ο λ ι τ ι κ ώ ν , ώ σ τ ε , ο π ο τ ε ­ δ ή π ο τ ε σ υ γ κ ρ ο ύ ο ν τ α ι σ τ ή ν ΐ δ ι α ε κ λ ο γ ι κ ή π ε ρ ι φ έ ρ ε ι α δύο υ π ο ­ ψήφιοι διισταμένων κομματικών παρατάξεων τ ή ς ίδιας ιδεολο­ γ ί α ς , κ α θ έ ν α ς τ ο υ ς π α σ χ ί ζ ε ι νά δ ε ί ξ ε ι τον ε π ι β ε β λ η μ έ ν ο π λ έ ο ν διαφορισμό τ ο υ άπό τόν συνυποψήφιο τ ο υ μετακινούμενος προς τ ά α ρ ι σ τ ε ρ ά , ε ξ α ί ρ ο ν τ α ς δ η λ α δ ή ε μ φ α ν τ ι κ ό τ ε ρ α τις δ ή θ ε ν δ η ­

μ ο κ ρ α τ ι κ έ ς αρχές τ ο υ . 9 Τ έ τ ο ι α μ ε μ ο ν ω μ έ ν α φαινόμενα επιβεβαιώνουν τ ό ε μ π ε ι ρ ι κ ά ε ξ α κ ρ ι β ω μ έ ν ο γ ε γ ο ν ό ς δ τ ι κ α ί ό σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ό ς ε π ι ζ η τ ε ί νά ευ­ θ υ γ ρ α μ μ ι σ θ ε ί μ έ τον θ ε μ ε λ ι ώ δ η νόμο τ ή ς σύγχρονης π ο λ ι τ ι κ ή ς , ό ό π ο ι ο ς π ρ ο ο ρ ί ζ ε τ α ι νά υ π ο κ α τ α σ τ ή σ ε ι τ ό θ ρ η σ κ ε υ τ ι κ ό αξίω­ μ α « π ο λ λ ο ί μ έ ν οί κ λ η τ ο ί , ο λ ί γ ο ι δ έ οί ε κ λ ε κ τ ο ί » κ α θ ώ ς κ α ί τ ό ψυχολογικό θεώρημα δτι τό ιδεώδες τό συλλαμβάνουν πάντοτε μόνο τ ά λ ι γ ο σ τ ά ε ξ έ χ ο ν τ α π ν ε ύ μ α τ α · α κ ο λ ο υ θ ώ ν τ α ς τ ο ν C u r ­ t i u s , θά μ π ο ρ ο ύ σ α μ ε νά σ υ ν ο ψ ί σ ο υ μ ε τ ό ν έν λ ό γ ω νόμο ώ ς έ ξ η ς : « Ή α φ ρ ό κ ρ ε μ α δέν τ ο υ χ ρ η σ ι μ ε ύ ε ι σ έ τ ί π ο τ ε . Π ρ έ π ε ι νά ε π ι β λ η θ ε ί σ τ ι ς μ ά ζ ε ς κ α ί νά ε ξ ο υ σ ι ά ζ ε ι δια μ έ σ ο υ τ ώ ν μ α ­ ζών».10

Ή

σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ή νοοτροπία τ ή ς τ ά ξ η ς τ ώ ν παλαιών

κ υ ρ ι ά ρ χ ω ν , αν κ α ί β α θ ύ τ α τ α ρ ι ζ ω μ έ ν η , ο π ο τ ε δ ή π ο τ ε μ έ σ α σ τ ή δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή ά χ λ ύ , χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι έναν

χάνεται

συγκαλυπτικό,

κ υ μ α τ ι σ τ ό μανδύα μ έ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ έ ς π τ υ χ έ ς .

* ** Ο υ τ ε ή θ ε ω ρ ί α τ ο υ φιλελευθερισμού

δέν σ τ η ρ ί ζ ε ι άπό μιας

αρχής τ ι ς β λ έ ψ ε ι ς τ η ς σ τ ι ς μ ά ζ ε ς έν γ έ ν ε ι . Σ τ ρ έ φ ε τ α ι π ρ ο ς π ο re Politik, Berlin/Schönberg 1904, σ. 92). Πρβλ. επίσης Ludwig Gumplowicz, Sozialphilosophie im Umriss, Innsbruck 1910, σ. 113, δπου ό άγροτισμός θεωρείται ώς ενα από τά σπουδαιότερα ερείσματα του συντηρη­ τισμού. 9. Τό ίδιο ισχύει καί για τή Γαλλία. Πρβλ. τά λεγόμενα του Aime Berthod (υφυπουργού Εξωτερικών) σέ μια συζήτηση τής εταιρείας «Union pour la vérité»: « L a réforme électorale», Libres Entretiens (όργανο τής εταιρείας), 6η σειρά, IV: La représentation proportioneile et la constitution des partis politiques, Paris 1910, σ, 2 1 2 . 10. Friedrich Curtius, «Uber Gerechtigkeit und Politik», Deutsche Rundschau 3 3 (1897), σ. 46.

42

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

λύ σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν ε ς μ ε ρ ί δ ε ς τ ώ ν μ α ζ ώ ν , οί ό π ο ι ε ς έ χ ο υ ν μ ε ν ε π ι ­ κ ρ α τ ή σ ε ι ή δ η σ έ ά λ λ α π ε δ ί α , δ μ ω ς α κ ό μ η δέν κ α τ έ χ ο υ ν π ο λ ι τ ι ­ κ ή εξουσία: κοινωνικά στρώματα μέ περιουσία και παιδεία. Οί μ ά ζ ε ς έν γ έ ν ε ι τ ή ς φ α ί ν ο ν τ α ι α π λ ώ ς α ν α γ κ α ί ο κ α κ ό , χ ρ ή σ ι μ ο μόνον γ ι α νά ε π ι τ ε υ χ θ ο ύ ν σ τ ό χ ο ι ξ έ ν ο ι π ρ ο ς α υ τ έ ς . Ό ε μ π ρ ό ς στον κοινοβουλευτισμό

φόβος

κυριαρχεί ήδη στήν αμερικανι­

κ ή σ υ λ λ ο γ ή δ ο κ ι μ ί ω ν The Federalist

( 1 7 8 7 ) , δπου εξέθεσαν και

υ π ε ρ α σ π ί σ θ η κ α ν τ ι ς α ν τ ι λ ή ψ ε ι ς τ ο υ ς οί δ η μ ι ο υ ρ γ ο ί τ ο υ α μ ε ρ ι ­ κάνικου συντάγματος Hamilton, Madison και J a y . Οί εκλογές, σ η μ ε ι ώ ν ε τ α ι έ δ ώ , δέν π ρ έ π ε ι νά δ ι ε ν ε ρ γ ο ύ ν τ α ι π ά ρ α π ο λ ύ σ υ ­ χ ν ά · γ ι ά νά μ ή ν ξ ε σ π ά σ ο υ ν τ ά π ά θ η τ ά σ ύ μ φ υ τ α μ έ τ ό μ ε γ ά λ ο π λ ή θ ο ς , τ ό ν ο μ ο θ ε τ ι κ ό σ ώ μ α δέν π ρ έ π ε ι νά α π α ρ τ ί ζ ε τ α ι

άπό

π ά ρ α π ο λ λ ά μ έ λ η , κ α ι ο φ ε ί λ ε ι νά κ ι ν ε ί τ α ι ε ν τ ό ς τ ώ ν α ν α γ κ α ί ω ν ορίων, δπως του τά θ έ τ ε ι ή γερουσία ώς στοιχείο τ ή ς διάρ­ κ ε ι α ς , τ ή ς π ε ί ρ α ς κ α ι π ο λ ι τ ι κ ή ς σ ύ ν ε σ η ς , π ο ύ π ρ ο σ τ α τ ε ύ ε ι τόν λαό άπό τ ο υ ς

ίδιους τούς αντιπροσώπους

του·

επιπλέον,

ό

π ρ ό ε δ ρ ο ς π ρ έ π ε ι νά εΐναι α ν ε ξ ά ρ τ η τ ο ς άπό τ ό ν ο μ ο θ ε τ ι κ ό σ ώ μ α — κανένα λ ο ι π ό ν δργανο δέν ε π ι τ ρ έ π ε τ α ι μ έ κανέναν τ ρ ό π ο νά συγκεντρώνει δλη τήν κρατική εξουσία.11 Ό

πρώτος

μεγάλος

φιλελεύθερος ιστοριογράφος τής Γερμανίας, ό Rotteck, κ α τ η ­ γόρησε

δριμύτατα

τή

βασιλεία

τών

ήμερων

τής

γαλλικής

Ε π α ν ά σ τ α σ η ς δ τ ι α ν ά γ κ α σ ε τ ή ν α σ τ ι κ ή τ ά ξ η νά σ τ ρ α φ ε ί π ρ ο ς τον λ α ό . Ό

ΐ δ ι ο ς δ ι α κ ρ ί ν ε ι δύο μ ο ρ φ έ ς τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς : τ ή ν

κ υ ρ ι α ρ χ ί α τ ο υ λ α ο υ , ά φ ' ενός, κ α ι ε κ ε ί ν η τ ώ ν

αντιπροσώπων

τ ο υ ά φ ' ε τ έ ρ ο υ . 1 2 Κ α τ ά τ ή δ ι ά ρ κ ε ι α τ ή ς επανάστασης

του

Ίου-

11. W. Hasbach, Die moderne Demokratie, σ. 48. 12. « Ή , αισχρή αύτη αντιπολίτευση (ενν. ή συντηρητική άπό τήν πλευρά τών οπαδών του Λουδοβίκου Ι Σ Τ ' ) , ή οποία εναντιώθηκε κατά τρόπο υπερφίαλο και ανίερο στήν ιδέα τής πολιτικής ελευθερίας πού ανα­ δυόταν Οχι μόνο στή Γαλλία, άλλα στους κόλπους όλων τών ευγενέστε­ ρων εθνών τής Ευρώπης, α υ τ ή και μόνο προσέδωσε στήν δλη επανάστα­ ση —ή οποία θά μπορούσε ειδάλλως νά εχει αποβεί απόλυτα ευεργετι­ κή — τόν κακοήθη, κακοποιό και καταστρεπτικό χαρακτήρα της. Αυτή ανάγκασε πρώτη τούς αντιπροσώπους του λαου νά καταφύγουν στή βοή­ θεια τής μάζας για νά αποσοβήσουν τόν επαπειλούμενο ολεθρό τους· αύ­ τη λοιπόν αποδέσμευσε τήν ωμή κ α ι άτεγκτη δύναμη του Οχλου, ανοί­ γοντας ετσι τούς ασκούς του Αιόλου» (Carl von Rotteck, Allgemeine Ge-

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ Α Ρ Ι Σ Τ Ο Κ Ρ Α Τ Ι Α

43

νιου του 1830, ό R a u m e r δ ι α τ ύ π ω ν ε σφοδρά π α ρ ά π ο ν α άπό τ ο Π α ρ ί σ ι δ τ ι οί μ ά ζ ε ς εΐχαν κ α τ α λ ά β ε ι τ ή ν ε ξ ο υ σ ί α κ α ί δ τ ι τ ώ ρ α θά ή τ α ν π λ έ ο ν π ά ρ α π ο λ ύ δ ύ σ κ ο λ ο « ν ά τ ο υ ς α φ α ι ρ ε θ ε ί δ ί χ ω ς νά θ ι γ ο ύ ν , νά ε ξ α γ ρ ι ω θ ο ύ ν κ α ί νά ε ξ ε γ ε ρ θ ο ύ ν έ κ νέου κ α τ ά τ ώ ν νέων κ υ ρ ι ά ρ χ ω ν » · 1 3 μ έ λόγια διαπνεόμενα άπό τόν δ ι θ υ ρ α μ β ι ­ κό τόνο του ρομαντισμού, ευλογούσε συνάμα τ ό κ α θ ε σ τ ώ ς στήν π α τ ρ ί δ α τ ο υ Π ρ ω σ ί α , δ π ο υ ό β α σ ι λ ι ά ς κ α ί ό λαός ζούσαν ενω­ μ έ ν ο ι « ο υ σ ι α σ τ ι κ ά σ τ ή σ φ α ί ρ α μ ι α ς ανώτερης κ α ί ι ε ρ ό τ ε ρ η ς θ ρ η σ κ ε ί α ς » κ α ί οί ι κ α ν ο π ο ι η μ έ ν ο ι αστοί δ έ ν έ θ ε τ α ν τ ό ζ ή τ η μ α τών δικαιωμάτων τ ο υ ς . 1 4 Ά π ό τήν ιστορία τ ή ς συγκρότησης του κοινοβουλίου τ ή ς Όμοσπονδίας

τ ή ς Βόρειας

Γερμανίας

μ α θ α ί ν ο υ μ ε ακόμη δ τ ι ένας άλλος η γ έ τ η ς τ ώ ν φ ι λ ε λ ε υ θ έ ρ ω ν καί υπέρμαχος τ ή ς φιλελεύθερης κοσμοθεωρίας, ό ιστορικός Η . v . S y b e l , κ η ρ ύ χ θ η κ ε κ α τ ά τ ο υ κ α θ ο λ ι κ ο ύ , ά μ ε σ ο υ κ α ί ΐ σ ο υ δι­ καιώματος

φήφου

μ έ τ ό α ι τ ι ο λ ο γ ι κ ό ( τ ό κ α τ α ν ο ε ί κ α ν ε ί ς μόνο

ύπό τ ό π ρ ί σ μ α τ ή ς ιδιότυπης α ν τ ί λ η ψ η ς τ ώ ν φιλελευθέρων γ ι ά τ ή ν έννοια τ ή ς μ ά ζ α ς , δ π ω ς τ ή ν ε κ θ έ σ α μ ε π α ρ α π ά ν ω ) , δ τ ι τ ό δικαίωμα τούτο σήμαινε πάντοτε « τ ή ν άρχή του τέλους γ ι ά κάθε μορφή κοινοβουλευτισμού»· τό δικαίωμα ψήφου, ύπό τήν κ α τ ' εξοχήν έννοια τ ο υ δ ρ ο υ , ε ί ν α ι δ ι κ α ί ω μ α κ υ ρ ι α ρ χ ι κ ό , υπο­ στήριξε ό Sybel, προειδοποιώντας

συνάμα ε π ι τ α κ τ ι κ ά

δτι ή

γ ε ρ μ α ν ι κ ή β α σ ι λ ε ί α θά ν ο θ ε υ ό τ α ν αν έ ν ο φ θ α λ μ ί ζ ο ν τ α ν σ τ ο ν έ ο ομοσπονδιακό κράτος τόσο άπαραγνώριστα στοιχεία δημοκρα­ τικής δικτατορίας.15 Ή εσωτερική αποστροφή του ρισμού

φιλελευθε­

προς τ ι ς μάζες συνάγεται επίσης άπό τ ή ν ε ξ έ λ ι ξ η τ ή ς

σ τ ά σ η ς τ ο υ α π έ ν α ν τ ι σ έ ο ρ ι σ μ έ ν ε ς αρχές κ α ί θ ε σ μ ο ύ ς π ο ύ έ χ ε ι δ α ν ε ι σ τ ε ί άπό τ ή ν α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ι κ ή κ ο σ μ ο θ ε ω ρ ί α . Ό λ ό κ λ η ρ η τ ή ν ιστορία τ ο υ αστικού φιλελευθερισμού τ ή διατρέχουν ορισμένες α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ι κ έ ς α ν τ ι λ ή ψ ε ι ς , τ ι ς ό π ο ι ε ς μ π ο ρ ο ύ μ ε νά θ ε ω ρ ή σ ο υ ­ μ ε ώς ευγενείς αδυναμίες του. 'Ήδη το « κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ό

μανι-

schichte vom Anfang der historischen Kenntnis bis auf unsere Zeiten, τ. Θ', Freiburg 1826, σ. 83). 13. Friedrich von Raumer, Briefe aus Paris, τ. Α ' , σ. 176. 14. 'Ό.π., τ. Α ' , σ. 264. 15. Πρβλ. Otto von Diest-Daber, Geldmacht und Sozialismus, Berlin 1875, σ. 13.

44

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

φ έ σ τ ο » τ ή ς ν ε α ρ ή ς αστικής τ ά ξ η ς , τ ο όποιο σ υ ν έ τ α ξ ε ό G u i z o t , έ λ ε γ ε σ χ ε τ ι κ ά μ έ τ ή γ α λ λ ι κ ή " Α ν ω Β ο υ λ ή δ τ ι αυτή α π ο τ ε λ ε ί « π ρ ο ν ό μ ι ο β α λ μ έ ν ο ε κ ε ί δ π ο υ μ π ο ρ ε ί κ α ν ε ί ς να υ π η ρ ε τ ή σ ε ι » . 1 6 Α φ ό τ ο υ κ α τ ο χ υ ρ ώ θ η κ ε τ ό κ α θ ο λ ι κ ό δ ι κ α ί ω μ α ψ ή φ ο υ και γ ε ν ­ νήθηκε ετσι ή προοπτική μιας μελλοντικής, ΐσως κομμουνιστι­ κής π λ ε ι ο ψ η φ ί α ς στους κόλπους του εκλογικού σ ώ μ α τ ο ς ή τ ή ς Κ ά τ ω Β ο υ λ ή ς , ά ρ χ ι σ α ν π ο λ λ ο ί , σ η μ ε ι ώ ν ε ι ό R o s c h e r , να β λ έ ­ πουν μ έ άλλο μ ά τ ι τ ή ν π ρ α γ μ α τ ι κ ή ε ξ ο υ σ ί α τ ο υ σ τ έ μ μ α τ ο ς κ α ι τ ή ς " Α ν ω Β ο υ λ ή ς , αν ο χ ι γ ι ά άλλο λ ό γ ο , τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν γ ι ά νά μήν νομοθετεί ή Κ ά τ ω κατά τό δοκούν·17 ό Roscher συμβου­ λ ε ύ ε ι ε π ί σ η ς να ε π ι χ ε ι ρ ε ί τ α ι ή δποια ε π έ κ τ α σ η τ ο υ υ φ ι σ τ ά μ ε ­ νου ε κ λ ο γ ι κ ο ύ δ ι κ α ι ώ μ α τ ο ς μόνο « β ά σ ε ι α ξ ι ό π ι σ τ ω ν κ α ι π λ η ­ ρ έ σ τ α τ ω ν σ τ α τ ι σ τ ι κ ώ ν σ τ ο ι χ ε ί ω ν » , δ η λ α δ ή μόνο εφόσον έχουν αναλυθεί κ α ΐ α λ ε π τ ώ ς στρωμάτων

οί σ υ σ χ ε τ ι σ μ ο ί

του πληθυσμού

δυνάμεων

μεταξύ τών

εντός τ ο υ κ ρ ά τ ο υ ς . 1 8

Έ π ί τών

ή μ ε ρ ω ν μ α ς [ 1 9 1 1 , έτος τ ή ς α 7 ε κ δ . ] , ακόμη κ α ι σ τ ο π λ α ί σ ι ο τής π λ η σ ι έ σ τ ε ρ η ς προς τ ή σοσιαλδημοκρατία φιλελεύθερης π α ­ ρ ά τ α ξ η ς τ ο υ γερμανικού κοινωνικής,

κομματικού

συστήματος,

τής

εθνικο-

β λ έ π ο υ μ ε νά ε κ π ρ ο σ ω π ε ί τ α ι ή α ν τ ί λ η ψ η δ τ ι ή μ ε ­

τ α β λ η τ ή κ α ι α σ τ ά θ μ η τ η λαϊκή θέληση (δπως εκφραζόταν στο π α λ α ι ό ο μ ο σ π ο ν δ ι α κ ό Κ ο ι ν ο β ο ύ λ ι ο ) δέν θα έ π ρ ε π ε να μ ο ν ο π ω ­ λ ε ί τ ή δ ι α χ ε ί ρ ι σ η τ ώ ν κ ρ α τ ι κ ώ ν υ π ο θ έ σ ε ω ν , άλλά α ρ μ ό ζ ε ι νά φρουρείται άπό δργανα αριστοκρατικά, περιοριστικά,

εποπτι­

κά, α ν ε ξ ά ρ τ η τ α ά π ό τ ό ν λ α ό και π ε ρ ι β ε β λ η μ έ ν α μ έ τ ό δ ι κ α ί ω ­ μα τ ή ς α ρ ν η σ ι κ υ ρ ί α ς . 1 9

16. F. Guizot, Du gouvernement de la France depuis Ja restauration, et du ministère actuel, Paris 1820, σ. 14. 17. W. Roscher, Politik, σ. 3 2 1 . 18. 'Ό.π., σ. 3 3 6 . 19. Σ ' ένα κύριο άρθρο υπέρ τής εκλογής του Η. von Gerlach στό Μαρβοΰργο καθώς και τής διατήρησης του καθολικού δικαιώματος ψ ή ­ φου στις γενικές ομοσπονδιακές εκλογές, έγραφε ό Martin Rade, « D a s Allgemeine Wahlrecht ein königliches Recht», Hessische Landeszeitung 23, 25 (1907): «Πόσο θά διέφεραν τά πράγματα αν ήταν τό κοινοβούλιο μας αρμόδιο νά ασκεί την κυβερνητική εξουσία! Ά ν καθόριζε, μόνο αυτό, τις τύχες του λαού μας, τόσο στό εσωτερικό τής χώρας όσο και στό εξω­ τερικό! Ωστόσο δέν αποτελεί παρά έναν μόνο παράγοντα του πολίτευμα-

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ Α Ρ Ι Σ Τ Ο Κ Ρ Α Τ Ι Α

45

Έ π ι έναν ο λ ό κ λ η ρ ο αιώνα, α π ό τ ο ν R o t t e c k ώ ς τ ο ν N a u ­ m a n n , οί Γ ε ρ μ α ν ο ί ε π ι σ τ ή μ ο ν ε ς κ α ί σ τ ο χ α σ τ έ ς π ά σ χ ι σ α ν νά γεφυρώσουν σέ θεωρητικό επίπεδο τ ή φυσική αντίθεση μεταξύ δημοκρατίας

κ α ί σ τ ρ α τ ο κ ρ α τ ι κ ή ς μοναρχίας

κ α ί νά σ υ γ κ ε ρ ά -

σουν τ ι ς δύο π ο λ ι τ ε ι α κ έ ς μ ο ρ φ έ ς σ έ μια υ ψ η λ ό τ ε ρ η . Ή τ ί μ ι α ε π ι δ ί ω ξ η τ ο υ ανώτερου αύτου σκοπού σ υ μ β ά δ ι ζ ε μ έ τ ή ν π ρ ο ­ σ π ά θ ε ι α τ ο υ ς νά ε ξ α λ ε ί ψ ο υ ν κ α τ ά τ ό δυνατόν τ ή φ ε ο υ δ α ρ χ ι κ ή υ φ ή τ ή ς μ ο ν α ρ χ ί α ς , δ η λ α δ ή , γ ι ά νά τ ό π ο ύ μ ε ξ ε κ ά θ α ρ α , νά υπο­ κ α τ α σ τ ή σ ο υ ν τ ο ύ ς α ρ ι σ τ ο κ ρ ά τ ε ς ώ ς Ή ρ α κ λ ε ΐ ς τ ο υ θρόνου μ έ κ α τ ό χ ο υ ς α κ α δ η μ α ϊ κ ή ς π α ι δ ε ί α ς . Μέλημα τ ο υ ς ( έ σ τ ω κ α ί α σ υ ­ ν ε ί δ η τ ο ΐ σ ω ς ) ή τ α ν νά δ ι κ α ι ο λ ο γ ή σ ο υ ν θ ε ω ρ η τ ι κ ά , άν ό χ ι π ά ν ­ τοτε τ ή λεγόμενη κοινωνική, οπωσδήποτε πάντως τ ή λαϊκή β α σ ι λ ε ί α . Π ρ ο φ α ν ώ ς τ ό ε γ χ ε ί ρ η μ α τούτο π ε ρ ι κ λ ε ί ε ι μια π ο λ ι ­ τ ι κ ή τ ά σ η , ή ό π ο ι α δέν έ χ ε ι μ έ ν κ α μ μ ί α α π ο λ ύ τ ω ς σ χ έ σ η μ έ τ ή ν ε π ι σ τ ή μ η , δέν β ρ ί σ κ ε τ α ι ό μ ω ς κ α τ ' ανάγκη σ έ α ν τ ί θ ε σ η ή α ν τ ί φ α σ η π ρ ο ς αυτήν ( τ ο ύ τ ο κ ρ ί ν ε τ α ι α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ά άπό τ ή μέ­ θοδο),

άφοΰ κ ε ί τ α ι καθ7 εαυτή έ κ τ ο ς τ ώ ν ο ρ ί ω ν . τ ή ς ε π ι σ τ ή μ η ς .

Γ ι ά κανέναν ε π ι σ τ ή μ ο ν α δέν ε ί ν α ι δυνατόν νά θ ε ω ρ η θ ε ί ψ ό γ ο ς ή ύ π α ρ ξ η ενός ρ ε ύ μ α τ ο ς υπέρ τ ή ς ί ο υ λ ι α ν ή ς μ ο ν α ρ χ ί α ς , άφοΰ αυ­ τ ό α ν ή κ ε ι σ τ ό π ε δ ί ο τ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς . Τ ο υ ν α ν τ ί ο ν , δ λ ω ς διόλου ψ ε κ τ ή , ύ π ό ι σ τ ο ρ ι κ ή κ α ί λ ο γ ι κ ή έ π ο ψ η , θά π ρ έ π ε ι νά λ ο γ ι σ θ ε ί ή ταύτιση τ ή ς κρατούσας στο προπολεμικό

[προ του 1 9 1 4 ]

π ρ ω σ ο γ ε ρ μ α ν ι κ ό κ ρ ά τ ο ς αρχής τ ο υ μ ο ν α ρ χ ι κ ο ύ

πολιτεύματος

μέ τ ή ν λαϊκή (ή κοινωνική) βασιλεία, δπως τήν επιδίωκαν τ ό ­ τ ε . Ά π ό τ ή ν ά π ο ψ η αυτή, οί π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ι Γ ε ρ μ α ν ο ί φ ι λ ε λ ε ύ -

τός μας! Δίπλα του, υπεράνω του, βρίσκεται το Όμοσπονδιακό Συμβού­ λιο — καί ακόμη καί ή παραμικρότερη πρόταση δέν μπορεί νά γίνει νό­ μος άν δέν συναινέσουν ό ομοσπονδιακός καγκελάριος, ό κάιζερ καί οί ηγεμόνες. Τό ομοσπονδιακό Συμβούλιο δέν μπορεί βέβαια νά αντιτάσσε­ ται έπι μακρόν στήν ισχυρή καί εύλογη λαϊκή θέληση δταν εκδηλώνεται στό κοινοβούλιο κατά τις επιταγές του συντάγματος, ωστόσο θά απορρί­ ψει άπό τήν πλευρά του, καθώς τό εχει πράξει Οχι λίγες φορές μέχρι τώ­ ρα, όσες αποφάσεις του κοινοβουλίου θεωρεί ασύνετες καί αδικαιολόγη­ τες. Έ χ ε ι ληφθεί λοιπόν πρόνοια ώστε, παρά τό καθολικό δικαίωμα ψή­ φου, νά μήν υπερβαίνονται τά έσκαμμένα. Καί είναι πράγματι .σκόπιμο καί καλό τό ότι διαθέτουμε, προκειμένου γιά τ ή νομοθετική λειτουργία, τά δύο αυτά όργανα».

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

46

θ έ ρ ο ι ιστορικοί, κ α ι θ ε ω ρ η τ ι κ ο ί έ ξ έ λ α β α ν το όνειρο ώς π ρ α γ μ α ­ τ ι κ ό τ η τ α . Σ τ ή σ ύ γ χ υ σ η δ μ ω ς αυτή έ γ κ ε ι τ α ι κ α τ ' ε ξ ο χ ή ν τ ό π ο ­ λιτικό ατόπημα ολόκληρου του γερμανικού φιλελευθερισμού, ό ό π ο ι ο ς , άπό τ ό 1 8 6 6 και έ π ε ι τ α , άλλο δέν έ κ α μ ε παρά νά σ υ γ ­ καλύψει τ ή μ ε τ α σ τ ρ ο φ ή του — τό δ τ ι δηλαδή καταπολεμούσε μ ο ν ό π λ ε υ ρ α τον σ ο σ ι α λ ι σ μ ό κ α ι σ υ ν ά μ α ε γ κ α τ έ λ ε ι ψ ε θ ε λ η μ α τ ι ­ κά η μ ι τ ε λ ή τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ή χ ε ι ρ α φ έ τ η σ η τ ή ς γ ε ρ μ α ν ι κ ή ς αστικής τ ά ξ η ς — δ η μ ι ο υ ρ γ ώ ν τ α ς τ ή ν αλλόκοτη χ ί μ α ι ρ α δ τ ι , μ έ τ ή ν ε ν ο ­ π ο ί η σ η τ ή ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς και τ ή ν ί δ ρ υ σ η τ ή ς α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς τ ώ ν Hohenzollern, εΐχαν ε κ π λ η ρ ω θ ε ί δλοι ή τουλάχιστον σχεδόν δλοι οί π ό θ ο ι τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή ς ν ε ό τ η τ α ς τ ο υ . Ή θ ε μ ε λ ι ώ δ η ς ω σ τ ό ­ σο ά ρ χ ή τ ή ς σ ύ γ χ ρ ο ν η ς σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ή ς μ ο ν α ρ χ ί α ς ( τ ή ς μικής

κληρονο­

μ ο ν α ρ χ ί α ς ) δέν σ υ μ β ι β ά ζ ε τ α ι δ ι ό λ ο υ μ έ τ ι ς αρχές τ ή ς δ η ­

μ ο κ ρ α τ ί α ς , ο σ ο δ ή π ο τ ε ε λ α σ τ ι κ ά και νά ν ο ο ύ ν τ α ι . Ό

καισαρι-

σμός ε ί ν α ι ακόμη δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό ς , δ ι κ α ι ο ύ τ α ι ϊ σ ω ς τ ό ν τ ί τ λ ο αυ­ τ ό ν , άφου απορρέει ά μ ε σ α από τ ή θ έ λ η σ η τ ο υ λαού* τ ό σ ύ σ τ η μ α τής νόμιμης, τ ή ς κληρονομικής μοναρχίας δμως ποτέ.

** * Σ υ γ κ ε φ α λ α ι ώ ν ο ν τ α ς τ ά π ρ ο ε ι ρ η μ έ ν α , μ π ο ρ ο ύ μ ε ϊ σ ω ς νά δ ι α ­ τ υ π ώ σ ο υ μ ε τό θ ε ώ ρ η μ α δ τ ι , σ τ ό πλαίσιο τ ο υ σύγχρονου κ ο μ ­ μ α τ ι κ ο ύ β ί ο υ , ή αριστοκρατία,

π α ρ ο υ σ ι ά ζ ε τ α ι συχνά μ έ δ η μ ο ­

κ ρ α τ ι κ ή μ ο ρ φ ή , έ ν ώ τ ό π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν ο τ ή ς δημοκρατίας

διαποτί­

ζ ε τ α ι μ έ α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ι κ ή ουσία. Α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ί α μ έ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή μ ο ρ φ ή ά φ ' ενός, δ η μ ο κ ρ α τ ί α

μ έ αριστοκρατικό

περιεχόμενο

άφ'. ε τ έ ρ ο υ . Έ ν ε κ α ωστόσο τ ή ς δημοκρατικής εξωτερικής μορφής τ ή ς πολυκομματικής πολιτικής ζωής, επιπόλαιοι παρατηρητές ε ύ ­ κολα π α ρ α β λ έ π ο υ ν τ ή ν ρ ο π ή π ρ ο ς τ ή ν α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ί α ή μ ά λ λ ο ν π ρ ο ς τ ή ν ολιγαρχία,

στήν όποια υ π ό κ ε ι τ α ι κάθε κ ο μ μ α τ ι κ ή ο ρ ­

γ ά ν ω σ η . Τ ό π ρ ο σ φ ο ρ ό τ ε ρ ο κ α ι λ υ σ ι τ ε λ έ σ τ ε ρ ο π ε δ ί ο γ ι ά νά φ ω ­ τ ί σ ο υ μ ε τ ή ν ρ ο π ή α υ τ ή ν , δεν είναι άλλο ά π ό τ ή ν ε σ ώ τ ε ρ η ύ φ ή τών δημοκρατικών κ ο μ μ ά τ ω ν , ιδιαίτερα μάλιστα τ ώ ν επανα­ σ τ α τ ι κ ώ ν ε ρ γ α τ ι κ ώ ν μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς . Στους κ ό λ π ο υ ς τ ώ ν σ υ ν τ η ­ ρ η τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν , αν ε ξ α ι ρ έ σ ο υ μ ε τ ι ς π ρ ο ε κ λ ο γ ι κ έ ς

περιό­

δους, οί ο λ ι γ α ρ χ ι κ έ ς τ ά σ ε ι ς ε κ δ η λ ώ ν ο ν τ α ι μ έ α υ τ ο ν ό η τ η ά ν υ π ο -

47

ΚΛΗΡΟΔΟΣΙΑ

κρισία, σύμφωνη μ έ τον ουσιωδώς ολιγαρχικό χαρακτήρα τ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν αυτών. Ε ξ ί σ ο υ έ ν α ρ γ ώ ς φανερώνουν δ μ ω ς κ α ί τ ά α ν α τ ρ ε π τ ι κ ά κ ό μ μ α τ α τ ι ς ϊ δ ι ε ς τ ά σ ε ι ς , μόνο π ο ύ σ τ ή ν π ε ρ ί π τ ω ­ σ η τ ο υ ς τ ά π ο ρ ί σ μ α τ α τ ή ς π α ρ α τ ή ρ η σ η ς έχουν π ο λ ύ μ ε γ α λ ύ τ ε ­ ρη άξια, καθότι τ ά επαναστατικά κ ό μ μ α τ α , ώ ς έ κ τ ή ς γένεσης, τ ο υ π ρ ο σ α ν α τ ο λ ι σ μ ο ύ κ α ί τ ώ ν βλέψεων τ ο υ ς ,

τοποθετούνται

στους α ν τ ί π ο δ ε ς τ ώ ν ο λ ι γ α ρ χ ι κ ώ ν τ ά σ ε ω ν κ α ί δέν γ ε ν ν ή θ η κ α ν π α ρ ά άπό τ ή ν έ ν α ν τ ι ό τ η τ α π ρ ο ς αυτές. Ή α ν ά δ υ σ η τ ώ ν έν λ ό ­ γ ω τ ά σ ε ω ν ακόμη κ α ί σ τ ο υ ς κ ό λ π ο υ ς τ ώ ν ε π α ν α σ τ α τ ι κ ώ ν κ ο μ ­ μ ά τ ω ν α π ο τ ε λ ε ί λοιπόν ιδιαίτερα ύ π α ρ ξ η ς εγγενών ολιγαρχικών νωση

συμπεπηγμένη

ισχυρό τ ε κ μ ή ρ ι ο

ροπών

υπέρ τ ή ς

σέ κάθε ανθρώπινη

προς επίτευξη

ορισμένων

οργά­

σκοπών.

Δ ε δ ο μ έ ν ο υ τώρα δτι, ύπό θ ε ω ρ η τ ι κ ή έ π ο ψ η , τ ά ε π α ν α σ τ α τ ι ­ κ ά κ α ί δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ά κ ό μ μ α τ α α π ο σ κ ο π ο ύ ν π ρ ω τ ί σ τ ω ς νά κ α ­ τ α π ο λ ε μ ή σ ο υ ν τ ή ν ο λ ι γ α ρ χ ί α σ έ δ λ ε ς τ ι ς μ ο ρ φ έ ς τ η ς , ανακύ­ π τ ε ι τ ό ερώτημα π ώ ς α ν α π τ ύ σ σ ο ν τ α ι στους ί δ ι ο υ ς τ ο ύ ς κ ό λ ­ π ο υ ς τ ω ν οί τ ά σ ε ι ς τις ό π ο ι ε ς α ν τ ι μ ά χ ο ν τ α ι . Μ έ λ η μ α τ ο υ π ρ ο ­ κ ε ί μ ε ν ο υ β ι β λ ί ο υ εΐναι κ α τ ά μ ε γ ά λ ο μ έ ρ ο ς νά δ ώ σ ε ι α π ρ ο κ α τ ά ­ λ η π τ η καί αναλυτική απάντηση στό ερώτημα τούτο. Ύ π ό τ ι ς σ η μ ε ρ ι ν έ ς σ υ ν θ ή κ ε ς , οί ά π α ρ α γ ν ώ ρ ι σ τ ε ς σ τ ή ν κ ο ι ­ νωνία μ α ς σ χ έ σ ε ι ς ο ι κ ο ν ο μ ι κ ο κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς εξάρτησης κ α θ ι σ τ ο ύ ν αδύνατη τ ή ν ύ π α ρ ξ η τ ή ς ιδανικής βίο.

Τούτο

μοιάζει

δημοκρατίας

ομολογουμένως

στον κ ρ α τ ι κ ό

αναμφισβήτητο.

Πρέπει

ω σ τ ό σ ο νά θ έ σ ο υ μ ε κ α ί τ ό π ρ ό σ θ ε τ ο ε ρ ώ τ η μ α άν κ α ί κ α τ ά π ό ­ σο, σ τ ο π λ α ί σ ι ο τ ο υ σ η μ ε ρ ι ν ο ύ κ ο ι ν ω ν ι κ ο ύ κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς , μ ε τ α ξ ύ δσων σ τ ο ι χ ε ί ω ν ε π ι δ ι ώ κ ο υ ν νά τ ό α ν α τ ρ έ ψ ο υ ν κ α ί νά ε γ κ α θ ι ­ δρύσουν ένα ν έ ο , κ υ ο φ ο ρ ο ύ ν τ α ι ή υ φ ί σ τ α ν τ α ι ή δ η έ μ β ρ υ ω δ ώ ς δυνάμεις πού πλησιάζουν καί καταλήγουν στήν ιδανική δ η μ ο ­ κ ρ α τ ί α ή τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν κ α τ α τ ε ί ν ο υ ν π ρ ό ς αυτήν.

Η. Τ Ο Ε Ν Σ Τ Ι Κ Τ Ο Τ Η Σ Κ Λ Η Ρ Ο Δ Ο Σ Ι Α Σ Ό π ο ι ο σ δ ή π ο τ ε έ χ ε ι ασχοληθεί σ ο β α ρ ά μ έ ι σ τ ο ρ ι κ έ ς

μελέτες,

α π ο κ λ ε ί ε τ α ι νά μ ή ν έ χ ε ι π ρ ο σ έ ξ ε ι δ τ ι κ ά θ ε ά ρ χ ο υ σ α τ ά ξ η ε π ι ­ θ υ μ ο ύ σ ε ε ν τ ο ν ό τ α τ α νά κ λ η ρ ο δ ο τ ή σ ε ι στους α π ο γ ό ν ο υ ς τ η ς τ ή ν

48

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

π ο λ ι τ ι κ ή ε ξ ο υ σ ί α π ο ύ ε ί χ ε σ υ σ σ ω ρ ε ύ σ ε ι . Ή κληροδοσία, πολιτικής

εξουσίας

τής

ή τ α ν π ά ν τ ο τ ε τ ο λ υ σ ι τ ε λ έ σ τ ε ρ ο μ έ σ ο γ ι ά νά

διατηρηθεί ή πρωτοκαθεδρία και επιβολή τ ή ς οικείας κοινωνι­ κής τάξης. Σ τ ο πεδίο τούτο ε κ τ υ λ ί χ θ η κ ε ή ϊδια διαδικασία πού γ έ ν ν η σ ε σ τ ο π ε δ ί ο τ ο υ γ ε ν ε τ ή σ ι ο υ β ί ο υ το α σ τ ι κ ό ο ι κ ο γ ε ν ε ι α κ ό καθεστώς μ έ τ ά παρελκόμενά του, τό άδιάλυτο του γάμου, τ ι ς αυστηρές ποινές κατά τ ή ς μοιχαλίδας και τά λεγόμενα πρωτοτόκΊα. Ή α σ τ ι κ ή ο ι κ ο γ έ ν ε ι α — κ α θ ό σ ο ν μ α ς ε π ι τ ρ έ π ο υ ν νά ε ι ­ κάσουμε μ έ ασφάλεια τ ά γλίσχρα προϊστορικά τ ε κ μ ή ρ ι α πού διαθέτουμε — ανάγεται ε ϊ τ ε στήν έφεση τοΰ λίγο ή πολύ ευκα­ τ ά σ τ α τ ο υ άνδρα νά κ λ η ρ ο δ ο τ ή σ ε ι τ ή ν ν ό μ ι μ α κ ε κ τ η μ έ ν η ή κ λ ο ­ π ι μ α ί α π ε ρ ι ο υ σ ί α τ ο υ στον ν ό μ ι μ ο κ α ι π ι θ α ν ό τ α τ α φ υ σ ι κ ό γ ι ο τ ο υ , ε ΐ τ ε , κ α τ ' ά λ λ ο υ ς , σ τ ό ενδιαφέρον τ ή ς μ η τ ρ ι α ρ χ ι κ ή ς γ υ ν α ί ­ κ α ς ( κ α ι τ ο υ γ έ ν ο υ ς τ η ς ) νά π ε ρ ι έ λ θ ε ι τ ό κ λ η ρ ο δ ό τ η μ α σ τ ά δικά τ η ς π α ι δ ι ά , κ α ι δ χ ι σ' ε κ ε ί ν α τ ώ ν θ ε ρ α π α ι ν ί δ ω ν τ ο ΰ ανδρός τ η ς . Τ ι ς ΐ δ ι ε ς αυτές τ ά σ ε ι ς τ ι ς β λ έ π ο υ μ ε νά ε κ δ η λ ώ ν ο ν τ α ι κ α ι σ τ ο π ε δ ί ο τ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς . Τ ρ έ φ ο ν τ α ι άπό κ ά θ ε λ ο γ ή ς ι δ ι ά ζ ο ν τ α , ε γ ­ γ ε ν ή στον ά ν θ ρ ω π ο έ ν σ τ ι κ τ α κ α ι υ π ο θ ά λ π ο ν τ α ι σ έ π ο λ ύ μ ε γ ά λ ο β α θ μ ό ά π ό ενα ο ι κ ο ν ο μ ι κ ό κ α θ ε σ τ ώ ς , τ ό όποιο α ν α γ ν ω ρ ί ζ ε ι ώ ς β ά θ ρ ο τ ο υ τ ή ν α τ ο μ ι κ ή ι δ ι ο κ τ η σ ί α ώ ς προς τ ά μ έ σ α π α ρ α γ ω ­ γ ή ς κ α ι στο πλαίσιο του όποιου, σύμφωνα μ έ τούς νόμους μιας

φ υ σ ι κ ή ς ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ή ς αναλογίας, θ ε ω ρ ε ί τ α ι κ α τ ' ανάγκη κ α ι ή π ο λ ι τ ι κ ή ε ξ ο υ σ ί α ώ ς κ λ η ρ ο δ ο τ ή σ ι μ ο ατομικό π ε ρ ι ο υ σ ι α κ ό σ τ ο ι ­ χ ε ί ο . Ή ο ρ μ ή τ ο υ π α τ έ ρ α νά ε ξ α σ φ α λ ί σ ε ι στον γ ι ο τ ή ν κ λ η ρ ο ­ ν ο μ ι κ ή π ο λ ι τ ι κ ή δ ι α δ ο χ ή , υ π ή ρ ξ ε α φ ά ν τ α σ τ α ι σ χ υ ρ ή σ έ όλες τ ι ς ι σ τ ο ρ ι κ ά γ ν ω σ τ έ ς ε π ο χ έ ς κ α ι σ υ ν έ β α λ ε τ ά μ έ γ ι σ τ α ώ σ τ ε νά αν­ τ ι κ α τ α σ τ ή σ ε ι ή κ λ η ρ ο δ ο τ ή σ ι μ η άπό π α τ έ ρ α σ έ γ ι ο , κ λ η ρ ο ν ο μ ι ­ κ ή μ ο ν α ρ χ ί α τ ή ν α ι ρ ε τ ή . Ή ε π ι θ υ μ ί α τ ώ ν κ ρ α τ ο ύ ν τ ω ν νά δ ι α ­ φυλάξουν τ ή θ έ σ η τ ο υ ς σ τ ή ν κ ο ι ν ω ν ι κ ή ι ε ρ α ρ χ ί α υ π έ ρ τ ή ς ο ι κ ο ­ γένειας τους υπήρξε τόσο σφοδρή ώ σ τ ε , καθώς παρατηρεί δ ι ­ κ α ί ω ς ό M o s c a , σ τ ι ς π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς όπου μ έ λ η τ ώ ν κ υ ρ ί α ρ χ ω ν τ ά ξ ε ω ν δέν μ π ο ρ ο ύ σ α ν νά α π ο κ τ ή σ ο υ ν φ υ σ ι κ ά τ έ κ ν α , δ π ω ς λ . χ . οί α ν ώ τ ε ρ ο ι ι ε ρ ά ρ χ ε ς τ ή ς ρ ω μ α ι ο κ α θ ο λ ι κ ή ς Ε κ κ λ η σ ί α ς , άναφάν η κ ε α υ θ ό ρ μ η τ α και δ υ ν α μ ι κ ό τ α τ α ό ν ε π ο τ ι σ μ ό ς , 1 ώ ς μ ε τ ε ξ ε 1. Gaetano Mosca, II principio aristocratico e il democratico nel passato e neir avvenire. Discorso Inaugurale, Torino 1903, σ. 2 2 .

ΚΛΗΡΟΔΟΣΙΑ

49

λ ι γ μ έ ν η κ α ι ακραία μορφή τ ο ΰ ενστίκτου τ ή ς αυτοσυντήρησης και τ ή ς κ λ η ρ ο δ ο σ ί α ς . Ακόμη

και σ έ κ ρ ά τ η δ π ο υ φαινόταν α π ο κ λ ε ι σ μ έ ν η ,

τόσο

δυνάμει τ ο ΰ σ υ ν τ α γ μ α τ ι κ ο ύ δικαίου δσο κ α ι γ ι ά λόγους αρχής, ή αριστοκρατία παρεισέδυσε εντελώς αυτόματα και μάλιστα δ ι τ τ ά : δια μ έ σ ο υ τ ο ΰ ο ι κ ο ν ο μ ι κ ο ύ δ ι α φ ο ρ ι σ μ ο ΰ ά φ ' ενός κ α ι τ ο ΰ μ η χ α ν ι σ μ ο ΰ τ ώ ν σ υ γ κ ο ι ν ω ν ο ύ ν τ ω ν δ ο χ ε ί ω ν ά φ ' ε τ έ ρ ο υ . Ο ί Βορείοαμερυκανοί,

άν κ α ι δ η μ ο κ ρ ά τ ε ς μ έ σ α σ έ ά β α σ ί λ ε υ τ ο κ ο ι ν ο ­

β ο υ λ ε υ τ ι κ ό κ α θ ε σ τ ώ ς , δ π ο υ δέν υ π ά ρ χ ο υ ν κανενός ε ί δ ο υ ς τ ί τ λ ο ι ε υ γ ε ν ε ί α ς , κ ά θ ε άλλο π α ρ ά α π η λ λ ά γ η σ α ν άπό τ ή ν α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ί α μ α ζ ί μ έ τ ό αγγλικό σ τ έ μ μ α . Ή α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ί α τ ώ ν δ ι σ ε κ α τ ο μ ­ μυριούχων, τ ώ ν βασιλιάδων

τών σιδηροδρόμων,

λαίων, τοΰ χοιρινού κρέατος κ.λπ. α π ο τ ε λ ε ί

τών πετρε­

πραγματικότητα

α ν α μ φ ι σ β ή τ η τ η π λ έ ο ν . Ή ύ π α ρ ξ η τ ή ς έν λ ό γ ω α ν ώ τ ε ρ η ς τ ά ­ ξ η ς , ή όποια β έ β α ι α κ λ ι μ α κ ώ ν ε τ α ι π ά λ ι σ τ ό ε σ ω τ ε ρ ι κ ό τ η ς ανάλογα μ έ τ ή λειτουργία, τόν προσανατολισμό κ α ι τ ή ν οικο­ νομική ευρωστία απλώς σέ αΐτια

τ ώ ν ε π ι μ έ ρ ο υ ς σ τ ο ι χ ε ί ω ν τ η ς , δέν ανάγεται τοΰ πρόσφατου παρελθόντος, καθώς

αίφνης

σ τ ή σ υ γ κ έ ν τ ρ ω σ η κ ε φ α λ α ί ο υ , ή όποια σ υ ν ε π ά γ ε τ α ι τ ή σ υ σ σ ώ ­ ρευση τ ρ ο μ ε ρ ή ς κοινωνικής ισχύος κ α ι ευνοεί τόν σ χ η μ α τ ι σ μ ό φατριών, ή σ τ ή βαθμιαία συνδιαλλαγή τοΰ αύστηροΰ πνεύμα­ τος τ ή ς άβασίλευτης δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς μ έ έννοιες,

προκαταλήψεις

και φιλοδοξίες τοΰ κόσμου τ ή ς παλαιάς Ε υ ρ ώ π η ς . Α κ ό μ η και σέ εποχές δπου ή νεαρή δ η μ ο κ ρ α τ ί α κ α ι ελευθερία τ ή ς βόρειας Α μ ε ρ ι κ ή ς εΐχε μόλις σφραγισθεί μ έ τ ό αΐμα τ ώ ν πολιτών τ η ς , ή τ α ν δ ύ σ κ ο λ ο , σ ύ μ φ ω ν α μ έ τον A l e x i s d e T o c q u e v i l l e , νά β ρ ε θ ε ί ε σ τ ω κ α ι ενας Α μ ε ρ ι κ α ν ό ς μ ή κ α υ χ ώ μ ε ν ο ς , δ λ ο μ α τ α ι ο δ ο ξ ί α , δ τ ι ά ν η κ ε σ έ μια άπό τ ι ς π ρ ώ τ ε ς ο ι κ ο γ έ ν ε ι ε ς π ο ύ ε ί χ α ν α π ο ι κ ί ­ σει τ ό αμερικανικό έδαφος.2 Τόσο βαθιά ριζωμένη ήταν λοιπόν ή

«αριστοκρατική

προκατάληψη»

στους π ρ ώ ι μ ο υ ς

εκείνους

υπερμάχους τ ή ς άβασίλευτης δημοκρατίας. Γεννήθηκε μάλιστα

2. Alexis de Tocqueville, De la démocratie en Amérique, μέρ. I I , τ. Β ' , Paris 1849, σ. 19, [έλλ. έκδ.: Ή δημοκρατία στήν Αμερική, μτφ. Β . Α . Καζαντζής, Αθήνα 1987. Ή δημοκρατία στήν Αμερική, μτφ. Μπ. Λυκούδης, Αθήνα 1996].

50

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

π ρ α γ μ α τ ι κ ή ψ ύ χ ω σ η γ ύ ρ ω από τ ο πλοίο Mayflower.3

Ακόμη

κ α ί σ ή μ ε ρ α , οί π α λ α ι έ ς ο ι κ ο γ έ ν ε ι ε ς ο λ λ α ν δ ι κ ή ς κ α τ α γ ω γ ή ς , οί ό π ο ι ε ς φέρουν έ ξ α λ λ ο υ κ α ί ο λ λ α ν δ ι κ ά ο ν ό μ α τ α , α π ο τ ε λ ο ύ ν σ τ ή ν πολιτεία

τ ή ς Νέας

Υόρκης

αδιαμφισβήτητα

στρώμα,

οιονεί τ ά ξ η π α τ ρ ι κ ί ω ν ,

γ ν ω ρ ί σ μ α τ α αυτών. " Η δ η ή γαλλική

αριστοκρατικό

δ ί χ ω ς δ μ ω ς τα αστική

τάξη,

εξωτερικά

δταν ά π ο δ ύ -

θ η κ ε στον αγώνα γ ι ά τ ή ν κ ο ι ν ω ν ι κ ή τ η ς άνοδο κ α τ ά τις τ ε λ ε υ ­ τ α ί ε ς δ ε κ α ε τ ί ε ς τ ο υ 1 7 ο υ αιώνα, δέν ή ξ ε ρ ε τ α κ τ ι κ ή ά λ λ η π α ρ ά νά υ ι ο θ ε τ ή σ ε ι τ ά ή θ η κ α ί τ ι ς μ ο ρ φ έ ς ζ ω ή ς , τ ά γ ο ύ σ τ α κ α ί τ ο ύ ς π ν ε υ μ α τ ι κ ο ύ ς α κ ό μ η π ρ ο σ α ν α τ ο λ ι σ μ ο ύ ς τ ώ ν φ ε ο υ δ α ρ χ ώ ν ευγε­ νών. Τ ό 1 6 7 0 , ό Molière έ γ ρ α ψ ε τ ή λ α μ π ρ ή κ ω μ ω δ ί α η θ ώ ν Ό άρχοντοχωριάτης.

Ό A b b é d e Choisy, ό όποιος άνηκε στήν n o ­

b l e s s e d e r o b e [ α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ί α τ ώ ν α ξ ι ω μ α τ ο ύ χ ω ν ] κ α ί οί π ρ ό γ ο ­ νοι τ ο υ όποιου κ α τ ε ί χ α ν υψηλές θ έ σ ε ι ς σ τ ο ά ν α κ τ ο β ο ύ λ ι ο , άναθ υ μ α τ α ι δ τ ι ή μ η τ έ ρ α τ ο ν ν ο υ θ ε τ ο ύ σ ε θ ε ρ μ ά νά κ α λ λ ι ε ρ γ ε ί κ ο ι ­ ν ω ν ι κ έ ς σ χ έ σ ε ι ς μόνο μ έ τ ο ύ ς γ α ι ο κ τ ή μ ο ν ε ς ε υ γ ε ν ε ί ς . 4 Ή δ ι α ­

δ ι κ α σ ί α αφομοίωσης τ ο ΰ ανθού τ ή ς α σ τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς άπό τ ή ν αρι­ σ τ ο κ ρ α τ ί α π ρ ο χ ώ ρ η σ ε α κ α τ ά σ χ ε τ α . Έ π ι Λ ο υ δ ο β ί κ ο υ Ι Δ ' , οί κ ο ρ υ φ α ί ο ι αστοί μ ε τ α μ ο ρ φ ώ θ η κ α ν σ έ ε υ γ ε ν ε ί ς . Ο ί F o u q u e t , L e tellier, C o l b e r t , P h é l i p p e a u x κ α ί D e s m a r e t s έ γ ι ν α ν d e B e l l e - I s l e , de L o u v o i s , d e Seignelay, d e M a u r e p a s , d e Lavrillière καί d e M a i l l e b o i s . 5 Κ α ί σ τ ή σ ύ γ χ ρ ο ν η Γερμανία

εκτυλίχθηκε κατά τά

τ ε λ ε υ τ α ί α σαράντα χ ρ ό ν ι α , μ έ α φ ά ν τ α σ τ α γ ο ρ γ ό ρ υ θ μ ό , ή δ ι α ­ δ ι κ α σ ί α αφομοίωσης τ ή ς ν ε α ρ ή ς β ι ο μ η χ α ν ι κ ή ς α σ τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς άπό τ ή ν α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ί α έ κ γ ε ν ε τ ή ς . 6 Ο ί Γ ε ρ μ α ν ο ί αστοί ε ϊ χ α ν 3. Ά π ' αυτήν διαπνέεται καί ή Κού-Κλούξ-Κλάν, ή οποία δέν κατα­ τρέχει μόνο τούς έγχρωμους, αλλά όλους όσοι, καθώς οί καθολικοί, δέν κατάγονται άπό τούς πρώτους αποίκους καί δέν εγκαταστάθηκαν παρά μεταγενέστερα στήν Α μ ε ρ ι κ ή . 4. Abbé de Choisy, Mémoires pour servir à l'histoire de Louis XIV, Utrecht 1727, σ. 23. 5. Pierre Edouard Lemontey, «Essai sur rétablissement monarchique de Louis X I V » , παράρτ. στα Nouveaux Mémoires de Dangeau, έπανέκδ. τοΰ συγγρ., Paris 1818, σ. 3 9 2 . 6. Γ ι ά έξοχα τεκμήρια, μέ τά όποια είναι δυνατόν νά θεμελιωθεί ή πα­ ραπάνω θέση, βλ. Werner Sombart, Die deutsche Volkswirtschaft im XIX. Jahrhundert, Berlin 1903, σσ. 545 κ.έξ. [ζ' εκδ. 1927· η ' εκδ., φωτομηχ. ανατ. τής ζ', Darmstadt 1954].

Ο Μ Ε Γ Ι Σ Τ Ο Σ ΑΡΙΘΜΟΣ

51

μπει ε ν τ ε λ ώ ς σ τ ο ν δ ρ ό μ ο τ ο ΰ έ κ φ ε ο υ δ α λ ι σ μ ο ΰ τ ο υ ς . Έ δ ώ ή χ ε ι ρ α φ έ τ η σ η τ ώ ν μ η ε υ γ ε ν ώ ν δέν κ α τ ο ρ θ ώ ν ε ι ε ι μ ή μόνο να ενι­ σ χ ύ σ ε ι τ ο ύ ς α ρ χ ι κ ο ύ ς κ ο ι ν ω ν ι κ ο ύ ς τ ο υ ς α ν τ ι π ά λ ο υ ς , τ ο ύ ς ευγε­ ν ε ί ς , τ ρ ο φ ο δ ο τ ώ ν τ α ς τ ο υ ς μ έ νέο α ί μ α κ α ί ν έ ε ς ο ι κ ο ν ο μ ι κ έ ς δ υ ­ ν ά μ ε ι ς . Ο ί ν ε ό π λ ο υ τ ο ι δ έ ν έχουν υψηλότερη φ ι λ ο δ ο ξ ί α ά π ό τ ό νά σ υ γ χ ω ν ε υ θ ο ύ ν κ α τ ά τ ό δυνατόν π α ρ α χ ρ ή μ α μ έ τ ο ύ ς ά ρ χ ο ν ­ τ ε ς , κ α τ α σ φ α λ ί ζ ο ν τ α ς έτσι. τ ή ν έ α θ έ σ η τ ο υ ς , κ α θ ώ ς κ α ί νά αν­ τ λ ή σ ο υ ν έ π ε ι τ α α π ό τ ή σ υ γ χ ώ ν ε υ σ η αυτή ένα ε ί δ ο ς ν ο μ ί μ ο υ δ ι ­ κ α ι ώ μ α τ ο ς σ υ μ μ ε τ ο χ ή ς στήν παλαιά άρχουσα τ ά ξ η , σ υ μ μ ε τ ο ­ χ ή ς ή ό π ο ι α μ π ο ρ ε ί νά π α ρ ο υ σ ι α σ τ ε ί ο χ ι π λ έ ο ν ώ ς ε π ί κ τ η τ η άλλά ώ ς κ λ η ρ ο ν ο μ ι κ ή . Ή άρχή τ ή ς ( έ σ τ ω κ α ί π λ α σ μ α τ ι κ ή ς μ ό ν ο ) κ λ η ρ ο ν ο μ ι ά ς σ υ μ β ά λ λ ε ι τ ά μ έ γ ι σ τ α σ τ ό νά ε π ι σ π ε υ σ θ ε ί ή διαδικασία τ ή ς κοινωνικής εκγύμνασης, του εθισμού τ ώ ν ανερ­ χόμενων στοιχείων στό παλαιό περιβάλλον.

III. Η Τ Α Σ Η Τ Ω Ν Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Ω Ν

ΚΟΜΜΑΤΩΝ

ΠΡΟΣ ΤΟΝ Μ Ε Γ Ι Σ Τ Ο ΑΡΙΘΜΟ

1. Ή μέριμνα,

γιά το σύνολο

τών κοινωνικών Ή

ώς ηθικός

εξωραϊσμός

αγώνων

ηθική παρεισάγεται

ώς καλλωπιστικό

προκάλυμμα

στον

σκληρό, άλλοτε δραματικό καί μεγαλειώδη, άλλοτε πάλι σχε­

δόν σ ι ω π η ρ ό κ α ί αφανή αγώνα μ ε τ α ξ ύ τ ο ΰ ε κ ά σ τ ο τ ε ανερχόμε­ νου νέου κ ο ι ν ω ν ι κ ο ύ σ τ ρ ώ μ α τ ο ς κ α ί τ ο ΰ π α λ α ι ο ΰ , τ ό ό π ο ι ο β ρ ί ­ σκεται στο στάδιο φαινομενικής ή π ρ α γ μ α τ ι κ ή ς Κ α τ ά τ ή ν ε π ο χ ή τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς ή ηθική σ τ ό ν κ α θ έ ν α . * Τ π ό τ ό παλαιό

καθεστώς,

είναι

υποχώρησης. όπλο,

προσιτό

κάθε εξουσιαστής καί

κ ά θ ε επίδοξος ε ξ ο υ σ ι α σ τ ή ς μ ι λ ο ΰ σ ε μ ό ν ο γ ι ά τ ά δίκαια τ ο υ , γ ι ά τ ά δ ί κ α ι α τ ο ΰ ά τ ο μ ο υ τ ο υ . Ή δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή π α ρ ά τ α ξ η απε­ ναντίας

εμφανίζεται

επιχειρηματολογία

διπλωματικότερη,

προσεκτικότερη· τήν

α ύ τ ο ΰ τ ο ΰ ε ί δ ο υ ς τ ή ν έ χ ε ι απορρίψει ώ ς

ανήθικη. Σ ή μ ε ρ α , δ λ ο ι οί π α ρ ά γ ο ν τ ε ς τ ο ΰ δ η μ ό σ ι ο υ β ί ο υ μ ι λ ο ΰ ν

52

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

και α γ ω ν ί ζ ο ν τ α ι έν ο ν ό μ α τ ι τ ο ΰ λ α ο ΰ , τ ο ΰ συνόλου. Κ υ β έ ρ ν η σ η κ α ι σ τ α σ ι α σ τ έ ς , β α σ ι λ ε ί ς κ α ι α ρ χ η γ ο ί κ ο μ μ ά τ ω ν , ελέω Θ ε ο ΰ τύραννοι κ α ι σ φ ε τ ε ρ ι σ τ έ ς , έ μ μ α ν ε ΐ ς ιδεαλιστές κ α ι φιλόδοξοι. σ υ μ φ ε ρ ο ν τ ο λ ό γ ο ι — δλοι ε ί ν α ι « ό λ α ό ς » κ α ι δ ι α τ ε ί ν ο ν τ α ι δ τ ι μ έ τ ή δ ρ ά σ η τ ο υ ς έ κ τ ε λ ο ΰ ν απλώς τ ή λ α ϊ κ ή θ έ λ η σ η . Σ τ ο ν σύγχρονο βίο τ ώ ν κοινωνικών τάξεων κ α ι τ ώ ν λαών, ή η θ ι κ ή εχει κ α τ α σ τ ε ί πλέον απαραίτητο διάνθισμα. Κ ά θ ε κ υ β έ ρ ­ ν η σ η ε π ι ζ η τ ε ί νά ε δ ρ ά σ ε ι τ ή ν ε μ π ρ ά γ μ α τ η ε ξ ο υ σ ί α τ η ς π ά ν ω σ έ γ ε ν ι κ έ ς η θ ι κ έ ς α ρ χ έ ς . Ό λ α επίσης τ α κ ο ι ν ω ν ι κ ά κ ι ν ή μ α τ α απο­ κρυσταλλώνονται σέ μορφές μ έ πρόσωπο επιδεικτικά

φιλάν­

θ ρ ω π ο . Κ ά θ ε α ν ε ρ χ ό μ ε ν η τ ά ξ η , π ρ ι ν ε ξ ο ρ μ ή σ ε ι γ ι α νά κ α τ α ­ κ τ ή σ ε ι τ ή ν ε ξ ο υ σ ί α , ε ί θ ι σ τ α ι π ά ν τ ο τ ε νά δ ι α κ η ρ ύ σ σ ε ι π α ν η γ υ ρ ι ­ κά ε ν ώ π ι ο ν τ ο ΰ κ ό σ μ ο υ δ τ ι δέν σ κ έ π τ ε τ α ι τ ό σ ο τ ό ν εαυτό τ η ς δσο τ ή ν α ν θ ρ ω π ό τ η τ α ο λ ό κ λ η ρ η , τ ή ν όποια θ έ λ ε ι να α π α λ λ ά ξ ε ι άπό τ ό ν ζ υ γ ό μ ι α ς δ ε σ π ο τ ι κ ή ς μ ε ι ο ψ η φ ί α ς , α ν τ ι κ α θ ι σ τ ώ ν τ α ς τ ό π α λ α ι ό , άδικο κ α θ ε σ τ ώ ς μ ' ένα νέο, δ ί κ α ι ο . Ή δ η μ ο κ ρ α τ ί α ρ έ ­ π ε ι προς τ ή ν άδολεσχία* ή ορολογία τ η ς μοιάζει μ έ κυκεώνα μεταφορών. Ό δημαγωγός, αυτόματο γέννημα τ ή ς δημοκρα­ τ ί α ς , ξ ε χ ε ι λ ί ζ ε ι άπό ε υ α ι σ θ η σ ί α και σ υ γ κ ί ν η σ η γ ι ά τ ά δεινά τ ο ΰ λ α ο ΰ . « Τ ά θ ύ μ α τ α ζ υ γ ί ζ ο υ ν τ ά λ ό γ ι α τ ο υ ς · οι δ ή μ ι ο ι άπό

δακρύβρεχτες

φιλοσοφίες»,

είπε

ό Alphonse

μεθούν

Daudet.1

Ό π ο ι ο ν έ ο κ ο ι ν ω ν ι κ ό σ τ ρ ώ μ α π ρ ό κ ε ι τ α ι νά δ ώ σ ε ι τ ό σ ι ν ι ά λ ο τ ή ς εφόδου κ α τ ά τ ώ ν π ρ ο ν ο μ ί ω ν μ ι α ς ο ί κ ο ν ο μ ο π ο λ ι τ ι κ ά κ υ ­ ρίαρχης τάξης, αναγράφει στά λάβαρα του τό σύνθημα:

«Λύ­

τ ρ ω σ η " τ ο υ α ν θ ρ ώ π ι ν ο υ γ έ ν ο υ ς ! » Ό τ α ν ε τ ο ι μ α ζ ό τ α ν νά αποδυ­ θ ε ί στον μ ε γ ά λ ο α γ ώ ν α τ η ς κ α τ ά τ ώ ν ε υ γ ε ν ώ ν κ α ι τ ο ΰ κ λ ή ρ ο υ , ή νεαρή αστική τ ά ξ η τ ή ς Γαλλίας άρχισε μ έ τ ή ν πανηγυρική Διακήρυξη

τών δικαιωμάτων

του ανθρώπου

και χύθηκε στή

μ ά χ η μ έ το σύνθημα: « Ε λ ε υ θ ε ρ ί α , ισότητα, αδελφοσύνη!» Σ ή ­ μ ε ρ α ά κ ο ΰ μ ε τ ο ύ ς ε κ π ρ ο σ ώ π ο υ ς ενός ά λ λ ο υ π α ν ί σ χ υ ρ ο υ τ α ξ ι ­ κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς , ε κ ε ί ν ο υ τ ώ ν μ ι σ θ ω τ ώ ν ε ρ γ α τ ώ ν , νά δ ι α σ α λ π ί ζουν δ τ ι τ ό κ ί ν η μ α τ ο υ ς δέν μ ε τ έ ρ χ ε τ α ι τ ή ν π ά λ η τ ώ ν τ ά ξ ε ω ν ο ρ μ ώ μ ε ν ο άπό ταξικό ε γ ω ι σ μ ό , αλλά απεναντίας μάλιστα, μ έ μόνο σ κ ο π ό νά ε ξ α λ ε ί ψ ε ι τ ή ν τ α ξ ι κ ή π ά λ η ώ ς π α ρ ά γ ο ν τ α τ ο ΰ κοινωνικού γίγνεσθαι. Ό σύγχρονος σοσιαλισμός έβαλε επωδό 1. Léon Α. Daudet, Alphonse Daudet, Paris 1898, σ. 142.

Ο Μ Ε Γ Ι Σ Τ Ο Σ ΑΡΙΘΜΟΣ

στον θ ε ω ρ η τ ι κ ό παιάνα τ ο υ τ ά αγέρωχα λ ό γ ι α :

53

«Δημιουργία

μιας αταξικής, ανθρωπιστικής, αδελφικής κοινωνίας!» Ή

ν ι κ η φ ό ρ α ω σ τ ό σ ο α σ τ ι κ ή τ ά ξ η τ ή ς Διακήρυξης

καιωμάτων

τοΰ άνθρωπου

τών δι­

κ α θ ι έ ρ ω σ ε μ έ ν ένα α ξ ι ο π ρ ε π έ ς κ α ί

εύρυθμο άβασίλευτο κοινοβουλευτικό πολίτευμα, οχι δμως καί τή δημοκρατία.

Σήμερα,

τό τρίπτυχο

«Ελευθερία,

ισότητα,

αδελφοσύνη» άπαντα, τ ό πολύ-πολύ, γ ρ α μ μ έ ν ο πάνω άπό τ ι ς πύλες γαλλικών φυλακών. Παρά τ ι ς θ ε μ ε λ ι ώ δ ε ι ς κομμουνιστι­ κ έ ς αρχές τ η ς , ή παρισινή πρώτη

κομμούνα,

ή όποια α π ο τ ε λ ε ί τ ή ν

— έ σ τ ω κ α ί π ρ ό σ κ α ι ρ α — ε π ι τ υ χ η μ έ ν η π ρ ο σ π ά θ ε ι α νά

ε γ κ α θ ι δ ρ υ θ ε ί π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ή - σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή ε ξ ο υ σ ί α σ' ένα κ ρ ά ­ τ ο ς ( ή τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν σ έ μια π ό λ η ) , π ρ ο ά σ π ι σ ε τ ή ν Τ ρ ά π ε ζ α τ ή ς Γ α λ λ ί α ς , ακόμη κ α ί σ έ κ α ι ρ ο ύ ς δ ε ι ν ή ς ά χ ρ η μ α τ ί α ς , κ α τ ά τ ρ ό π ο αξιοζήλευτο γ ι ά κάθε δμιλο άτεγκτων κεφαλαιοκρατών.

Επα­

ν α σ τ ά σ ε ι ς έχουν υπάρξει, δ η μ ο κ ρ α τ ί ε ς δ μ ω ς ο χ ι . Τ ά π ο λ ι τ ι κ ά τ ώ ρ α κ ό μ μ α τ α , άν κ α ί δ η μ ι ο υ ρ γ ή θ η κ α ν γ ι ά νά π ε ρ ι φ ρ ο υ ρ ο ύ ν κ α ί νά π ρ ο ω θ ο ύ ν ε ι δ ι κ ά σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α , α ρ έ σ κ ο ν τ α ι ι δ ι α ί τ ε ρ α νά τ α υ τ ί ζ ο ν τ α ι μ έ τ ό σ ύ μ π α ν ή τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν μ έ τ ό σ ύ ­ νολο τ ώ ν σ υ μ π ο λ ι τ ώ ν , νά δ ι α τ ε ί ν ο ν τ α ι δ τ ι ε κ π ρ ο σ ω π ο ύ ν

τούς

π ά ν τ ε ς , νά α ν α λ α μ β ά ν ο υ ν τ ο ν αγώνα έν ο ν ό μ α τ ι κ α ί π ρ ο ς τ ό κ α λ ό δ λ ω ν . 2 Μ ό ν ο οί π ρ ό μ α χ ο ι τ ώ ν σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ώ ν

κομμάτων

2. Ή έν μέρει συνειδητή καί έν μέρει ασυνείδητη αυτή σύγχυση τοΰ επιμέρους ταξικοΰ ή κομματικοΰ συμφέροντος ή στόχου μέ τό συμφέρον ή τόν στόχο τής ανθρωπότητας χαρακτηρίζει κάθε μεταρρυθμιστικό ή επαναστατικό κίνημα, εχει δέ επισημανθεί έμφαντικότατα άπό τούς — ώς έπι τό πλείστον ανεξάρτητους μεταξύ τους — εκπροσώπους τής απαισιό­ δοξης τάσης στό πεδίο τής κοινωνιολογίας. Πρβλ. ιδιαίτερα Gaetano Mo­ sca, Elementi di scienza politica, Torino 1 8 9 6 , σσ. 75 κ.έξ.· Lud­ wig Gumplowicz, Sozialphilosophie im Umriss, σα. 23, 70, 7 1 , 94, 125* Vil­ fredo Pareto, Les systèmes socialistes, τ. Α', Paris 1902, σ. 59 [έλλ. έκδ.: Τά σοσιαλιστικά συστήματα, μτφ. Γ Α . Ά λ τ η γ ό ς , Αθήναι 1952]· Lud­ wig Woltmann, Politische Anthropologie, Leipzig 1903, σσ. 2 9 9 κ.έξ. — Α ξ ί ζ ε ι παρεμπιπτόντως νά σημειωθεί ότι τούτη ή σύγχυση διόλου δέν ιδιάζει στήν δημοκρατία καί μόνο. Καί ή αριστοκρατία υποστηρίζει ότι δέν εκπροσωπεί κατ' αρχήν τά συμφέροντα μιας μικρής κοινωνικής ομά­ δας, άλλά ολόκληρου τοΰ λαοΰ, ανεξάρτητα άπό επιμέρους τάξεις, νομοκατεστημένες ή μή (Οσον άφορα τούς Γερμανούς συντηρητικούς, πρβλ. Oskar Stillich, Die Konservativen, δ.π., σ. 3 ) . Στήν περίπτωση τής άρι-

54

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

δ η λ ώ ν ο υ ν ε ν ί ο τ ε δτι. τ ά κόμματα τ ο υ ς ε ί ν α ι σ α φ ώ ς τ α ξ ι κ ά * κ α ί τ ο ύ τ ο ι δ μ ω ς α μ β λ ύ ν ο υ ν π ά λ ι τ ή θέση αυτή μ έ τ ο νά π ρ ο σ θ έ τ ο υ ν δ τ ι τ ά σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α τ ή ς π α ρ ά τ α ξ η ς τ ο υ ς σ υ μ π ί π τ ο υ ν έν τ έ λ ε ι μ ' ε κ ε ί ν α τ ο ΰ λαοΰ ο λ ό κ λ η ρ ο υ . Δ ι α κ η ρ ύ σ σ ο ν τ α ς ω σ τ ό σ ο δ τ ι εξορ­ μούν γ ι ά νά υ π ο σ τ η ρ ί ξ ο υ ν τ ά σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α δ λ η ς τ ή ς α ν θ ρ ω π ό τ η ­ τ α ς , τ ά σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ά κ ό μ μ α τ α α φ ί σ τ α ν τ α ι άπό τ ή ν α λ ή θ ε ι α λ ι ­ γότερο άπ' δ,τι τά έγγενώς μειοψηφικά κόμματα τ ή ς αστικής τ ά ξ η ς , άφοΰ ε κ π ρ ο σ ω π ο ύ ν τ ό β ά σ ε ι σ τ α τ ι σ τ ι κ ώ ν

τεκμηρίων

πολυαριθμότερο σ τ ρ ώ μ α τοΰ π λ η θ υ σ μ ο ύ · 3 κ α ί στήν π ε ρ ί π τ ω σ η τ ο υ ς , μ ο λ ο ν τ ο ύ τ ο , ή δ ι α κ ή ρ υ ξ η δέν α ν τ α π ο κ ρ ί ν ε τ α ι

απόλυτα

στήν αλήθεια. Κ α τ ά τ ή ν προεκλογική τ ο υ εκστρατεία, τό γ ε ρ ­ μανικό σοσιαλδημοκρατικό κ ό μ μ α διατυμπανίζει δ τ ι ό σοσιαλι­ σ μ ό ς ε π ι ζ η τ ε ί νά δ ώ σ ε ι σ έ δλους, ά λ λ ά νά μ ή ν α φ α ι ρ έ σ ε ι ά π ό κανέναν. Έ δ ώ μ π ο ρ ο ύ μ ε α σ φ α λ ώ ς νά α ν τ ι τ ε ί ν ο υ μ ε δ τ ι ε ϊ ν α ι αυ­ τ ό χ ρ η μ α αδύνατο νά τ η ρ η θ ε ί μια τ έ τ ο ι α υ π ό σ χ ε σ η , δ ε δ ο μ έ ν ω ν τών ακραίων ιδιοκτησιακών διαφορών στους κόλπους τ ή ς κοι­ νωνίας* ή π α ρ ο χ ή π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι τ ή ν αφαίρεση, κ α ί άν οί π ρ ο λ ε ­ τ ά ρ ι ο ι θέλουν π ρ ά γ μ α τ ι νά έ ξ ι σ ω θ ο ΰ ν μ έ τ ο ύ ς οίκους τ ώ ν S t i n nes, F o r d , R a g g i , Rotschild, Vanderbilt καί τοΰ π ρ ι γ κ η π ι κ ο ύ οϊκου P l e s s , π ρ ά γ μ α έ π ι τ ε υ κ τ ό μόνο μ έ τ ή ν κ ο ι ν ω ν ι κ ο π ο ί η σ η τ ώ ν μ έ σ ω ν α ν τ α λ λ α γ ή ς κ α ί π α ρ α γ ω γ ή ς π ο ύ κ α τ έ χ ο υ ν αυτοί, ε ί ­ ναι π ρ ό δ η λ ο δ τ ι ή π ε ρ ι ο υ σ ί α κ α ί ή θ έ σ η ι σ χ ύ ο ς αυτών θά π λ ή τ ­ τ ο ν τ α ν β α ρ ύ τ α τ α άν ε π ι κ ρ α τ ο ύ σ ε ό σ ο σ ι α λ ι σ μ ό ς . Σ έ τ ά σ η κ α ι ­ ρ ο σ κ ο π ι σ μ ο ύ θά π ρ έ π ε ι νά α π ο δ ώ σ ο υ μ ε τ ό γ ε γ ο ν ό ς δ τ ι τ ό γ ε ρ -

στοκρατίας είναι ωστόσο ευκολότερο νά εξιχνιασθεί ή αληθινή ουσία τοΰ δημοκρατικού μύθου· τοΰτος έξαλλου, αν εξετάσουμε τό πράγμα προσε­ κτικότερα, συχνά δέν ανάγεται παρά στό αξίωμα: «τά πάντα υπέρ τοΰ λαοΰ», τό όποιο δέν εχει βέβαια καμμία απολύτως σχέση μέ τό δημοκρα­ τικό αξίωμα: «τα πάντα μέ τόν λαό καί άπό τόν λαό». 3. Καταλεπτώς καί μέ ιδιαίτερη έπιτηδειότητα αναλύει τις στενές σχέ­ σεις τών πολιτικών κομμάτων πρός τό σύνολο ό Karl Kautsky, «Klasseninteresse. Sonderinteresse. Parteiinteresse», Die Neue Zeit 2, 21 (1903), σσ. 240-245, 261-274. Προκειμένου γιά τις σχέσεις μεταξύ τών επιστημονικών κλάδων πού μελετοΰν τήν ανθρωπότητα ώς όλον, άφ' ενός, καί τοΰ προλεταριάτου ώς κοινωνικής τάξης, άφ' ετέρου, παραπέμ­ πω τούς τυχόν ενδιαφερομένους στό εργο μου Probleme der Sozialphiloso­ phie, Leipzig 1914, σσ. 9 8 κ.έξ.

Ο Μ Ε Γ Ι Σ Τ Ο Σ ΑΡΙΘΜΟΣ

55

μανικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, επικαλούμενο κατ' επίφαση μια θ ε μ ε λ ι ώ δ η ά ρ χ ή τ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς ο ι κ ο ν ο μ ί α ς τ ο ΰ M a r x , δ ι α ι ­ ρ ε ί θ ε ω ρ η τ ι κ ά τ ο ν π λ η θ υ σ μ ό στους κατόχους γωγής,

τών μέσων

παρα­

ά φ ' ενός, κ α ι στους ε ξ α ρ τ ώ μ ε ν ο υ ς ά π ' αυτά, ά φ ' ε τ έ ­

ρου, ό π ο τ ε θά έ π ρ ε π ε νά λ ο γ ί ζ ο ν τ α ι ώ ς κ ά τ ο χ ο ι ο ι αστοί, ε ν ώ ώ ς ε ξ α ρ τ ώ μ ε ν ο ι οί. σ ο σ ι α λ ι σ τ έ ς , δ η λ α δ ή οί ε ν δ ι α φ ε ρ ό μ ε ν ο ι γ ι ά τήν νίκη τοΰ σοσιαλισμού. Ή όλως διόλου σφαλερή τ ο ύ τ η θ ε ώ ­ ρ η σ η υ π ο κ α θ ι σ τ ά μέ μια κ α θ α ρ ά ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή σ χ έ σ η τ ό υ ψ ο ς τ ο ΰ εισοδήματος,

τ ό όποιο α π ο τ ε λ ε ί

τ ό μόνο ή τουλάχιστον τ ό

α σ φ α λ έ σ τ ε ρ ο κ ρ ι τ ή ρ ι ο γ ι ά νά π ρ ο σ δ ι ο ρ ί σ ο υ μ ε τ ή ν τ ά ξ η

δπου

α ν ή κ ε ι κ ά θ ε μ ε μ ο ν ω μ έ ν ο ά τ ο μ ο * α κ ο λ ο υ θ ώ ν τ α ς μια μ έ θ ο δ ο λ υ ­ σ ι τ ε λ ή ί σ ω ς ύπό τ ή ν έ π ο ψ η τ ώ ν αναγκών τ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς π ρ α γ ­ μ α τ ι κ ό τ η τ α ς , ά λ λ ά μ α χ η τ ή σ έ θ ε ω ρ η τ ι κ ό ε π ί π ε δ ο , ή έν λ ό γ ω θ ε ώ ρ η σ η κ α θ ι σ τ ά τ ό σ ο ε λ α σ τ ι κ ή τ ή ν έννοια τ ο ΰ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ ώ σ τ ε μ π ο ρ ε ί νά δ ι ε κ δ ι κ ή σ ε ι υ π έ ρ τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς ακόμη κ α ι τ ο ύ ς δ η μ ο σ ί ο υ ς και ι δ ι ω τ ι κ ο ύ ς υ π α λ λ ή λ ο υ ς . Έ τ σ ι , ακόμη κ α ι ό γ ε ν ι κ ό ς δ ι ε υ θ υ ν τ ή ς τ ο ΰ β ι ο μ η χ α ν ι κ ο ύ κ ο ­ λ ο σ σ ο ύ K r u p p ή ό π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ό ς τ ή ς Π ρ ω σ ί α ς , δ ν τ α ς ακτήμο­ νες ή ε ξ α ρ τ ώ μ ε ν ο ι ά π ό τ ά μ έ σ α π α ρ α γ ω γ ή ς , καθόσον «ταξική

συνείδηση»

θά έ π ρ ε π ε

νά κ η ρ υ χ θ ο ύ ν

έχουν

ενθουσιωδώς

υπέρ τοΰ σοσιαλισμού.4

2. Ή θήρα του μέγιστου , τικης

αριθμού

ώς παράγοντας

πολι-

ισχύος

Ό ιδεαλιστικός παλμός τών νεαρών χ ε ι ρ α φ ε τ η τ ι κ ώ ν κ ι ν η μ ά ­ των

ερμηνεύεται

άπό τούς

άντιδημοκράτες

επιστήμονες ώς

4. Τις σχέσεις μεταξύ σοσιαλισμού και βιομηχανικής ύπαλληλίας τις πραγματεύθηκα διεξοδικότερα στήν ανακοίνωση μου στό Β ' Συνέδριο τών Τταλών Επιστημόνων (Φλωρεντία 1908), ή όποια δημοσιεύθηκε μέ τίτλο «Sulla decadenza della classe media industriale antica e sul sorgere di una classe media industriale moderna nei paesi di economia spiccatamente capitalista», Giornale degli Economisti, περ. Β ' 37 (1909), σσ. 85-103. Πρβλ. επίσης τό μελέτημα μου «Beitrag zur Lehre von der Klassenbil­ dung», Archiv für Sozialwissenschaft und Sozialpolitik 49 (1922), σσ. 581-594.

56

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ε ύ ά ρ ε σ τ η α υ τ α π ά τ η , ώς f a t a M o r g a n a , α π ό τ ο κ η τ ή ς ε σ ω τ ε ρ ι ­ κ ή ς α ν ά γ κ η ς νά υποταχθεί" τ ό γ ε ν ι κ ό κ α λ ό σ τ ό ί δ ι ο σ υ μ φ έ ρ ο ν . 5 Σ τ ο ν κ ό σ μ ο τ ώ ν α π τ ώ ν δ ε δ ο μ έ ν ω ν , δ π ο ι ο τ α ξ ι κ ό κ ί ν η μ α απο­ σ κ ο π ε ί στον λ υ τ ρ ω μ ό τ ο ΰ συνόλου φ έ ρ ε ι τ ή σ φ ρ α γ ί δ α μ ι α ς α θ ε ­ ρ ά π ε υ τ η ς α ν τ ι ν ο μ ί α ς . Ή α ν θ ρ ω π ό τ η τ α α δ υ ν α τ ε ί νά α π α λ λ α γ ε ί άπό τ ή ν « π ο λ ι τ ι κ ή τ ά ξ η » . Τ ο ύ τ η δ μ ω ς δέν π ε ρ ι κ λ ε ί ε ι έ κ π ρ ο ο ι ­ μ ί ο υ π α ρ ά ε ν α π ο λ λ ο σ τ η μ ό ρ ι ο τ ή ς κ ο ι ν ω ν ί α ς . Οί Ά γ γ λ ο α μ ε ρ ι κανοί, κ α θ ώ ς φ α ί ν ε τ α ι , έχουν κ α τ α λ ή ξ ε ι ή δ η π ρ ο π ο λ λ ο ύ σ τ ή ν π α ρ α π ά ν ω δ ι α κ ρ ί β ω σ η . Κ α τ ά τ ο ν G i d d i n g s , ή ολιγαρχία κόλπους

τών πολιτικών

κομμάτων

στους

δέν εϊναι παρά ένα ά π ό τά

ά ψ ε υ δ ή τ ε κ μ ή ρ ι α υπέρ τ ή ς ι σ χ ύ ο ς τ ο ΰ ν ό μ ο υ δ τ ι « π ά ν τ ο τ ε κ υ ­ ριαρχούν οί λ ί γ ο ι » . 6 Κ ό μ μ α σ η μ α ί ν ε ι α π ο κ ο π ή , α π ο χ ω ρ ι σ μ ό · μ έ ρ ο ς , ο χ ι δλον. Τό κόμμα

είναι επομένως περιορισμός. "Αλλοι μολοντούτο παρά­

γοντες, ή δύναμη τοΰ μέγιστου άριθμοΰ και ό ένδιάθετος σκο­ πός κ ά θ ε κ ό μ μ α τ ο ς νά κ α τ α λ ά β ε ι τ ή ν κ ρ α τ ι κ ή ε ξ ο υ σ ί α , γεννοΰν τον νόμο τ ή ς υ π έ ρ β α σ η ς , δ υ ν ά μ ε ι τ ο ΰ οποίου κ ά θ ε κ ό μ μ α κ α τ α ­ τ ε ί ν ε ι έ γ γ ε ν ώ ς ο χ ι α π λ ώ ς νά δ ι ε υ ρ ύ ν ε τ α ι , άλλά κ α ι νά α π λ ώ ν ε ­ τ α ι π έ ρ α άπό τ ή ν κ ο ι ν ω ν ι κ ή β ά σ η τ ο υ , δ π ω ς αυτή εΐναι δ ε δ ο μ έ ­ νη έ κ τ ή ς γ ε ν έ σ ε ω ς τ ο υ ή δ ι α μ ο ρ φ ώ ν ε τ α ι δ υ ν ά μ ε ι τ ο ΰ θ ε μ ε λ ι ώ ­ δους π ρ ο γ ρ ά μ μ α τ ο ς τ ο υ . 7 Μ ε ρ ι κ ά π α ρ α δ ε ί γ μ α τ α ά π ό τή ν ε ό τ ε ρ η ι σ τ ο ρ ί α τ ώ ν π ο λ ι τ ι ­ κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν θά φ ω τ ί σ ο υ ν τ ο ΰ τ ε ς τ ι ς σ υ ν ά φ ε ι ε ς . Τό 9Εθνικό

φιλελεύθερο

Κόμμα

τ ή ς Γερμανίας,

δπως τόνισε

ό Friedberg κατά τον εορτασμό τ ή ς 4 0 η ς επετείου άπό τ ή ν ί δ ρ υ σ η τ ο υ , π ε ί σ θ η κ ε κ α τ ' α ν ά γ κ η δ τ ι δέν ή τ α ν δ υ ν α τ ή μια θ ε ώ ρ η σ η τ ο ΰ ο ι κ ο ν ο μ ι κ ο ύ β ί ο υ ε ν ι α ί α κ α ι δ ι ε π ό μ ε ν η άπό κ ά π ο ι ο π ρ ό γ ρ α μ μ α κ ο μ μ α τ ι κ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς κ α ι δ τ ι ή συνοχή τοΰ πυρήνα τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς ή τ α ν δυνατόν νά ε ξ α σ φ α λ ι σ θ ε ί μόνο άν α ν α γ ν ω ­ ριζόταν σ τ ά μ έ λ η τό δ ι κ α ί ω μ α νά τ ρ έ φ ο υ ν τις π ρ ο σ ω π ι κ έ ς τ ο υ ς 5. Πρβλ. Gaetano Mosca, Elementi di scienza politica, σ. 7 5 . 6. Η.E. Barnes, «Some contributions of sociology to modern political theory », The American Political Science Review 15 (1921), σ. 514. 7. Γ ι ά περισσότερες λεπτομέρειες, βλ. τήν εργασία μου «Psychologie der antikapitalistischen Massenbewegungen», στό: Emil Lederer (έπιμ.), Grundriss der Sozialokonomik, τ μ . Θ', μέρ. Α', Tübingen 1926, σσ. 241-359.

Ο Μ Ε Γ Ι Σ Τ Ο Σ ΑΡΙΘΜΟΣ

57

οικονομολογικές π ε π ο ι θ ή σ ε ι ς . 8 Έ π ι σειρά δεκαετιών,

μέχρις

δτου τ ο π λ ή ξ ε ι ό φασισμός, δ ι α μ φ ι σ β η τ ώ ν τ α ς μάλιστα τ ή ν ΐδια τ ή ν π ε ρ ι ο υ σ ί α τ ο υ , τ ό ιταλικό

φιλελεύθερο

κόμμα

π ρ ο τ ί μ η σ ε νά

δ ι α τ η ρ ε ί μ ο ν ά χ α τ ο π ι κ έ ς ε κ λ ο γ ι κ έ ς ο μ ά δ ε ς , οί ό π ο ι ε ς μ ά λ ι σ τ α δέν δ ι έ θ ε τ α ν κανένα σχεδόν, π ρ ό γ ρ α μ μ α κ α ί δέν α π έ κ λ ε ι α ν ακό­ μ η κ α ί τ ή ν κ ά θ ο δ ο δύο κ α ί τ ρ ι ώ ν υ π ο ψ η φ ί ω ν τ ο υ κ ό μ μ α τ ο ς στήν ΐδια ε κ λ ο γ ι κ ή περιφέρεια. Ή ιστορία τ ώ ν ρωμαιοκαθολι­ κ ώ ν μ α ζ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν σ τ ή Γ ε ρ μ α ν ί α κ α ί σ τ ή ν Ι τ α λ ί α απο­ δ ε ι κ ν ύ ε ι ό τ ι τ ά κ ό μ μ α τ α αυτά α π λ ώ θ η κ α ν σ η μ α ν τ ι κ ά π έ ρ α ά π ό τ ά όρια τ ά δ ι α γ ρ α φ ό μ ε ν α άπό τ ή ν α ρ χ ι κ ή τ ο υ ς π ρ ό σ δ ε σ η σ έ μ ί α θ ρ η σ κ ε υ τ ι κ ή ο μ ο λ ο γ ί α . Τ ό κ α θ ο λ ι κ ό α ί φ ν η ς Κεντρώο Γερμανίας

Κόμμα

ο χ ι μόνο ε ί σ δ έ χ ε τ α ι σ τ ι ς τ ά ξ ε ι ς τ ο υ π ρ ο τ ε σ τ ά ν τ ε ς ,

άλλά μ ε ρ ι μ ν ά ώ σ τ ε αυτοί νά σ υ μ π ε ρ ι λ α μ β ά ν ο ν τ α ι κ α ί στα αντι­ π ρ ο σ ω π ε υ τ ι κ ά σ υ λ λ ο γ ι κ ά τ ο υ όργανα, ό π ω ς λ . χ . σ τ ή ν κ ο ι ν ο ­ β ο υ λ ε υ τ ι κ ή ο μ ά δ α . 9 Ό α ρ χ η γ ό ς τ ο υ Λαϊκού

Κόμματος

Ιταλίας

D o n S t u r z o , γ ι ά νά δ ι κ α ι ο λ ο γ ή σ ε ι σ τ ο σ υ ν έ δ ρ ι ο τ ο υ Τ ο ρ ί ν ο υ τ ό 1 9 2 3 τ ή ρ η τ ή εισδοχή άλλοδόξων κ α ί άπιστων στο κίνημα τ ο ΰ καθολικισμού, προσέτρεξε λούμενος

μάλιστα

τήν «καθολικότητα»,

κόμματος.10

στήν ετυμολογία,

δηλαδή

Κ α ί τά σοσιαλιστικά

επικα­

τ ή γενικότητα, τοΰ

δμως

κόμματα,

μολονότι

διατείνονται δ τ ι εκπροσωπούν τά συμφέροντα τ ή ς μεγαλύτερης κοινωνικής τάξης — καί πράγματι τά εκπροσωπούν σέ ορισμέ­ νη έ κ τ α σ η δ π ο υ οί β ι ο μ η χ α ν ι κ ο ί κ α ί α γ ρ ο τ ι κ ο ί εργάτες ή οί μ ι κ ρ ο γ ε ω ρ γ ο ί ά π ο τ ε λ ο ΰ ν α ρ ι θ μ η τ ι κ ά τ ή μ ε γ ά λ η π λ ε ι ο ψ η φ ί α δσων κ α τ έ χ ο υ ν τ ό ε κ λ ο γ ι κ ό δ ι κ α ί ω μ α — , ω σ τ ό σ ο ακολουθούν ε ξ ί σ ο υ τ ή ν τ ά σ η τ ο ΰ άνευ δρων π ρ ο σ ε τ α ι ρ ι σ μ ο ύ τ ή ς μ ά ζ α ς . Ή « φ υ σ ι ­ κ ή π λ ε ι ο ψ η φ ί α » δέν ε π α ρ κ ε ί γ ι ά τ ι ς β λ έ ψ ε ι ς τ ο υ ς , γ ι ' αυτό κ α ί π α σ χ ί ζ ο υ ν α δ ι ά λ ε ι π τ α νά ε π ε κ τ ε ί ν ο υ ν τ ή ν έννοια τ ο ΰ « ε ρ γ α ζ ό ­ μ ε ν ο υ λ α ο ΰ » π ρ ο ς τ ή ν π λ ε υ ρ ά τ ώ ν τ ε χ ν ι τ ώ ν κ α ί τ ώ ν υπαλλή­ λων, προσπελάζοντας τ ι ς παρυφές τ ώ ν « u p p e r t e n t h o u s a n d » [ π λ ο υ σ ι ό τ ε ρ ω ν δ έ κ α χ ι λ ι ά δ ω ν ] . Σ τ ή ν Αγγλία Εργατικό

Κόμμα

μετά τό 1 9 0 8 , τό

ε ν έ κ ρ ι ν ε μ έ ν μιαν ε ι σ ή γ η σ η σ ύ μ φ ω ν α μ έ τ ή ν

8. Αναφέρεται από τον Ο. Stillich, Der Liberalismus, Leipzig 1 9 1 1 , σ. 278. 9. Martin Spahn, Das deutsche Zentrum, Mainz 1907, σσ. 6 2 κ.έξ. 10. La Stampa (12 Ά π ρ . 1923).

58

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

οποία « ή κ ο ι ν ω ν ι κ ο π ο ί η σ η τ ώ ν μ έ σ ω ν π α ρ α γ ω γ ή ς ,

διανομής

κ α ί α ν τ α λ λ α γ ή ς θα έ π ρ ε π ε να υ π α χ θ ε ί στον έ λ ε γ χ ο τ ο ΰ δ η μ ο ­ κρατικού κ ρ ά τ ο υ ς » , συνάμα δ μ ω ς , λαμβάνοντας προφανώς ύ π ' ο ψ η τ ή μ ά ζ α τ ώ ν σ υ ν δ ι κ α λ ι σ μ έ ν ω ν , απέρριψε ά λ λ η

εισήγηση

π ο ύ δέν ε ξ έ φ ρ α ζ ε π α ρ ά τ ή σ τ ο ι χ ε ι ώ δ η ε π ι τ α γ ή τ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς κ α θ α ρ ό τ η τ α ς , δ τ ι δ η λ . θά έ π ρ ε π ε νά ά π ο κ λ ε ι σ θ ο ΰ ν ά π ό τ ό κ ό μ ­

μα δλοι δσοι π ρ έ σ β ε υ α ν μ ή σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ έ ς αντιλήψεις ή ανέ­ π τ υ σ σ α ν δ ρ ά σ η άπάδουσα προς τις α ρ χ έ ς τ ο ΰ σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ . 1 1 Τ ά ε π α κ ό λ ο υ θ α τ ή ς π ρ ο π α γ ά ν δ α ς , τ ή ν όποια ε π ι β ά λ λ ε ι ό ν ό ­ μ ο ς τ ή ς υπέρβασης τ ή ς φ υ σ ι κ ή ς κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς β ά σ η ς τ ο ΰ κ ά θ ε κ ό μ μ α τ ο ς , ε κ δ η λ ώ ν ο ν τ α ι κ α τ ' εξοχήν σ τ ι ς π ρ ο ε κ λ ο γ ι κ έ ς π ε ρ ι ό ­ δους, δ π ο υ ή ψ η φ ο θ η ρ ί α π ρ ο σ λ α μ β ά ν ε ι τ ρ α γ ε λ α φ ι κ έ ς

μορφές

κ α ί ή μ έ θ ο δ ο ς τ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν νά σύρουν τ ό ν α ν α π ο φ ά σ ι σ τ ο ή αδιάφορο π ο λ ί τ η μ π ρ ο σ τ ά σ τ ή ν κ ά λ π η ε κ φ υ λ ί ζ ε τ α ι ε ύ κ ο λ α σ έ π α ρ ά ν ο μ ο κ α τ α ν α γ κ α σ μ ό σ υ μ μ ε τ ο χ ή ς σ τ ή ν ε κ λ ο γ ή . Ά λ λ ά επί­ σης μεγάλες διαστάσεις έχει πάρει τό κυνήγι τ ή ς μάζας προ­ κ ε ι μ έ ν ο υ νά σ τ ρ α τ ο λ ο γ η θ ο ύ ν μ έ λ η γ ι ά τ ά κ ό μ μ α τ α . Ή σ τ ρ α ­ τ ο λ ο γ ί α γ ί ν ε τ α ι μ έ τ ό κ α τ ά λ λ η λ ο « ψ ή σ ι μ ο » . Κ α ί σ τ ι ς δύο π ε ­ ρ ι π τ ώ σ ε ι ς , οί α κ ο μ μ ά τ ι σ τ ο ι , κ α θ ό δ ι ά σ π α ρ τ η , α σ ύ ν δ ε τ η μ ά ζ α , ε ϊ ν α ι δ λ ω ς διόλου ε κ τ ε θ ε ι μ έ ν ο ι σ τ ι ς π ι έ σ ε ι ς τ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν . Θ ά μ π ο ρ ο ύ σ ε λ ο ι π ό ν νά δ ι α τ υ π ώ σ ε ι κ α ν ε ί ς τ ό ερώτημα άν υ π ά ρ χ ε ι άλλος τ ρ ό π ο ς νά σωθούν οί α κ ο μ μ ά τ ι σ τ ο ι π α ρ ά νά σ υ ν α σ π ι ­ σθούν σ' ένα « Κ ό μ μ α τ ώ ν α κ ο μ μ ά τ ι σ τ ω ν » . 1 2

11. Clarion (7 Δ ε κ . 1908). 12. Στους κόλπους τοΰ γερμανικοΰ φοιτητικοΰ κινήματος σημειώθηκε ήδη μια παρεμφερής τροπή: οί «ανυπότακτοι» έγιναν «παράταξη τών ανυπότακτων».

ΜΕΡΟΣ

ΠΡΩΤΟ

ΤΑ Γ Ε Ν Ε Σ Ι Ο Υ Ρ Γ Α ΑΙΤΙΑ Τ Η Σ

ΗΓΕΣΙΑΣ

Α . Διοικητικοτεχνικά γενεσιουργά αίτια I. Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η : Η Α Ν Α Γ Κ Α Ι Ο Τ Η Τ Α ΤΗΣ

ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

Δ ί χ ω ς ο ρ γ ά ν ω σ η δέν ν ο ε ί τ α ι ή δ η μ ο κ ρ α τ ί α * μ ό ν ο ή ο ρ γ ά ν ω σ η π ρ ο σ δ ί δ ε ι σ υ ν ε κ τ ι κ ό τ η τ α σ τ ι ς μ ά ζ ε ς . Λ ί γ α λ ό γ ι α θά ε π α ρ κ έ ­ σουν γ ι α νά δ ι ε υ κ ρ ι ν ι σ θ ε ί ή θ έ σ η α υ τ ή . 1 Ό π ο ι α κοινωνική τάξη θέτει στήν κοινωνία ορισμένα α ι τ ή ­ μ α τ α κ α ι ε π ι ζ η τ ε ί νά π ρ α γ μ α τ ώ σ ε ι ενα π λ έ γ μ α ι δ ε ο λ ο γ η μ ά τ ω ν και « ι δ α ν ι κ ώ ν » , απότοκων τών οικονομικών λειτουργιών πού ε π ι τ ε λ ε ί , χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι τ ή ν οργάνωση, τόσο σ τ ή σφαίρα τ ή ς οικο­ ν ο μ ί α ς δσο κ α ι τ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς , άφοΰ μόνο δια μ έ σ ο υ τ ή ς ο ρ γ ά ­ ν ω σ η ς μ π ο ρ ε ί νά π α ρ α γ ά γ ε ι σ υ λ λ ο γ ι κ ή β ο ύ λ η σ η . Ή

οργάνω­

ση, ή όποια ε δ ρ ά ζ ε τ α ι σ τ ή ν ά ρ χ ή τ ή ς ε λ ά χ ι σ τ η ς π ρ ο σ π ά θ ε ι α ς , δ η λ α δ ή τ ή ς μ έ γ ι σ τ η ς δ υ ν α τ ή ς ε ξ ο ι κ ο ν ό μ η σ η ς δ υ ν ά μ ε ω ν , απο­ τ ε λ ε ί τ ό προσφορότερο δπλο τών αδυνάτων στον αγώνα προς τ ο ύ ς ι σ χ υ ρ ο ύ ς · κ ά θ ε τ έ τ ο ι ο ς α γ ώ ν α ς μ π ο ρ ε ί νά δ ι ε ξ α χ θ ε ί μόνο βάσει τ ή ς α λ λ η λ ε γ γ ύ η ς στοιχείων πού συμμερίζονται τά ϊδια συμφέροντα.2 1. Δεδομένης μάλιστα τής εξαντλητικής βιβλιογραφίας σχετικά μέ τό έν λόγω ζήτημα. Έ δ ώ επισημαίνονται μόνο οί ακόλουθες πραγματείες: Victor Griffuelhes, L Action syndicaliste, Paris 1908, σ. 8· Henriette Po­ land Holst, Generalstreik und Sozialdemokratie, έκδ. β' Dresden 1906, σσ. 114 κ.έξ.· Attilio Cablati, Le basi teoriche della organizzazione operaia, Milano 1908, σ. 19. 2. Για περισσότερες λεπτομέρειες προκειμένου για τή συνάφεια μετα­ ξύ κάθε κοινωνικής συνεργασίας, άφ' ενός, και τοΰ νόμου τής ελάχιστης προσπάθειας, άφ' έτερου, βλ. τό έργο μου L'uomo economico eia coope­ razione, Torino 1909.

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

Σ τ ή ν ε π ο χ ή μ α ς , δπου τ ο πνεύμα τ ο ΰ συνασπισμού

μεταξύ

τών ο ι κ ο ν ο μ ι κ ά , κ ο ι ν ω ν ι κ ά κ α ί ι δ ε ο λ ο γ ι κ ά ό μ ο ι ω ν έ χ ε ι ε π ι κ ρ α ­ τ ή σ ε ι σ έ τ έ τ ο ι α κ λ ί μ α κ α , ώ σ τ ε νά αισθανθούν ακόμη κ α ί οί ε κ α τ ο μ μ υ ρ ι ο ύ χ ο ι τ ή ν ανάγκη τ ή ς σ υ ν ε ν ν ό η σ η ς κ α ί τ ή ς ά π ό κ ο ι ­ νού δ ρ ά σ η ς , ή ο ρ γ ά ν ω σ η α π ο τ ε λ ε ί τ ή ζ ω τ ι κ ή ά ρ χ ή τ ή ς ε ρ γ α τ ι ­ κ ή ς τ ά ξ η ς , δ ί χ ω ς τ ή ν ό π ο ι α μ ο ι ά ζ ε ι a priori π α ν τ ε λ ώ ς αδύνατη οποιαδήποτε

τελεσφόρα

τακτική.

Ώ ς προς τ ή ν π ν ε υ μ α τ ι κ ή

καλλιέργεια καί παιδεία, τον ψυχισμό, τ ή ν οικονομική επιφά­ νεια κ α ί τ ή φυσιολογική κράση, ό προλετάριος αποτελεί τ ό α σ θ ε ν έ σ τ ε ρ ο μ έ λ ο ς τ ή ς κ ο ι ν ω ν ί α ς μ α ς . 3 Τ ά ά τ ο μ α , έ φ ' δσον ανήκουν σ τ ι ς ε ρ γ α ζ ό μ ε ν ε ς τ ά ξ ε ι ς , ε ί ν α ι έ ρ μ α ι α τ ή ς α υ θ α ι ρ ε σ ί α ς τ ώ ν ο ι κ ο ν ο μ ι κ ά ι σ χ υ ρ ό τ ε ρ ω ν . Ύ π ό τ ι ς σ υ ν θ ή κ ε ς αυτές, ή ά ρ ν η ­

σ η σ υ μ μ ε τ ο χ ή ς τ ο ΰ εργάτη στον σ υ λ λ ο γ ι κ ό β ί ο τ ή ς τ ά ξ η ς τ ο υ δέν μ π ο ρ ε ί παρά νά αποβεί αυτόχρημα μ ο ι ρ α ί α γ ι ' αυτόν. Ο ί π ρ ο λ ε τ ά ρ ι ο ι δέν θά α π ο κ τ ο ύ σ α ν π ο τ έ π ο λ ι τ ι κ ή δ ύ ν α μ η α ν τ ί σ τ α ­ σ η ς κ α ί κ ο ι ν ω ν ι κ ή υπόληψη άν δέν σ υ σ σ ω μ α τ ώ ν ο ν τ α ν σ έ μ ά ζ α κ α ί άν δέν π ρ ο σ έ δ ι δ α ν δ ο μ ή σ τ ή σ υ σ σ ω μ ά τ ω σ η τ ο υ ς . Ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , δταν α ν τ ι κ ρ ο ύ ο υ ν οί σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ ά τ ε ς , οί φ α ν α τ ι κ ο ί θιασώτες τ ή ς οργανωτικής ιδέας, τ ι ς θεωρίες τ ο ΰ α τ ο μ ι κ ι σ τ ι ­ κ ο ύ ά ν α ρ χ ι σ μ ο ΰ ε π ι σ η μ α ί ν ο ν τ α ς δ τ ι τ ί π ο τ ε δέν θά ή τ α ν π ι ο ευ­ π ρ ό σ δ ε κ τ ο στους κ ε φ α λ α ι ο κ ρ ά τ ε ς π α ρ ά ή δ ι ά σ π α σ η κ α ί ό κ α ­ τ α κ ε ρ μ α τ ι σ μ ό ς τ ώ ν ε ρ γ α τ ι κ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν , ε κ φ ρ ά ζ ο υ ν ένα επι­ χ ε ί ρ η μ α σύμφωνο μ έ τά πορίσματα τ ή ς επιστημονικής σπουδής τ ώ ν π ο λ ι τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν . Ή σ η μ α σ ί α κ α ί τ ό μ ε γ α λ ε ί ο τ ή ς ερ­ γ α τ ι ά ς ο φ ε ί λ ε τ α ι απλώς στον αριθμό. Ά λ λ ά γ ι ά ν ' ά π ο τ ε λ ε σ θ ε ΐ ένας αριθμός δ έ ν ά ρ κ ε ϊ ή σ υ σ σ ώ ρ ε υ σ η · χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι κ α ί ή τ ά ξ η . Ή

οργανωτική

ά ρ χ ή θά π ρ έ π ε ι λ ο ι π ό ν νά θ ε ω ρ ε ί τ α ι

c o n d i t i o sine q u a n o n τ ή ς σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή ς

ώς ή

καθοδήγησης τών

μαζών. Ω σ τ ό σ ο , ή αναγκαία

άπό π ο λ ι τ ι κ ή

ά π ο ψ η αυτή ά ρ χ ή , ή

οποία π α ρ α κ ά μ π τ ε ι τ ή ν ευνοϊκή γ ι ά τόν αντίπαλο Σ κ ύ λ λ α τ ή ς

3. Τό πόσο μειονεκτεί ό προλετάριος, τόσο ανθρωπολογικά όσο καί ύπό τήν έποψη τής πνευματικής καλλιέργειας καί τής παιδείας, τ ε κ μ η ­ ριώνεται στο βιβλίο του Alfredo Niceforo Anthropologie der nicht besit­ zenden Klassen. Studien und Untersuchungen, Leipzig/Amsterdam 1909, σ. 5 1 2 .

ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ Τ Η Σ Ο Ρ Γ Α Ν Ω Σ Η Σ

63

ανοργανωσιάς τ ώ ν μαζών, ε γ κ υ μ ο ν ε ί δλους τούς κινδύνους τ ή ς Χάρυβδης.

Γιατί

ά π ό τ ή ν οργάνωση

έκπηγάζουν

επίσης τ ά

σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ά ρ ε ύ μ α τ α π ο ύ κ α τ α κ λ ύ ζ ο υ ν το π ε δ ί ο τ ή ς δ η μ ο κ ρ α ­ τίας, προκαλώντας ενίοτε κ α τ α σ τ ρ ο φ ι κ έ ς π λ η μ μ ύ ρ ε ς , οι όποιες α π ε ι λ ο ύ ν νά π α ρ α μ ο ρ φ ώ σ ο υ ν τ ο ύ τ ο τ ό π ε δ ί ο τ ό σ ο , ώ σ τ ε νά κ α ­ ταντήσει αγνώριστο. Ή ο ρ γ ά ν ω σ η εΐναι τ α υ τ ό σ η μ η μ έ τ ή ν ροπή χία.

προς τήν

ολιγαρ­

Ώ ς έ κ τ ή ς ουσίας τ η ς , ή ο ρ γ ά ν ω σ η ε ν έ χ ε ι μια β α θ ύ τ α τ α

αριστοκρατική τάση. Καθώς συγκροτεί συμπαγή δομή, όμ η ­ χανισμός

τ ή ς οργάνωσης

επιφέρει

στις

οργανωμένες

μάζες

σ π ο υ δ α ι ό τ α τ ε ς αλλαγές: α ν τ ι σ τ ρ έ φ ε ι τ ή σ χ έ σ η τ ο υ η γ έ τ η π ρ ο ς τις μάζες καί συμβάλλει τά μέγιστα στήν τ ε λ ε ι ω τ ι κ ή διαίρεση κ ά θ ε κ ό μ μ α τ ο ς ή σ υ ν δ ι κ ά τ ο υ σ έ μιαν η γ ε τ ι κ ή μ ε ι ο ψ η φ ί α ά φ '

ενός κ α ί μιαν π ο δ η γ ε τ ο ύ μ ε ν η π λ ε ι ο ψ η φ ί α ά φ ' έτερου. Έ χ ε ι π α ρ α τ η ρ η θ ε ί ό τ ι σ τ ή ν κ α τ ώ τ α τ η β α θ μ ί δ α τ ο ΰ ανθρώ­ π ι ν ο υ π ο λ ι τ ι σ μ ο ύ κ υ ρ ι α ρ χ ε ί ή τυραννίδα,

ένώ ή

δημοκρατία

μ π ο ρ ε ί νά γ ε ν ν η θ ε ί μ ό λ ι ς σ' ένα ύ σ τ ε ρ ό τ ε ρ ο , π ι ο ε ξ ε λ ι γ μ έ ν ο στάδιο τοΰ κοινωνικού

βίου. Ο ί ελευθερίες, τά προνόμια,

ή

σ υ μ μ ε τ ο χ ή στα κ ο ι ν ά μ ο ν ο π ω λ ο ΰ ν τ α ν α ρ χ ι κ ά ά π ό λ ι γ ο σ τ ο ύ ς , κ α τ ά τ ο ύ ς Ν ε ό τ ε ρ ο υ ς Χ ρ ό ν ο υ ς ό μ ω ς ε π ε κ τ ά θ η κ α ν β α θ μ η δ ό ν σ' έναν ολοένα ε υ ρ ύ τ ε ρ ο κ ύ κ λ ο π ρ ο σ ώ π ω ν . ~ Η τ α ν ή εποχή τ ή ς δ η ­ μοκρατίας. Ή ε ξ ε λ ι κ τ ι κ ή πορεία τ ή ς δημοκρατίας

διαγράφει

μια π α ρ α β ο λ ι κ ή κ α μ π ύ λ η . Π ρ ο ς τ ό π α ρ ό ν , στους κ ό λ π ο υ ς τ ώ ν π ο λ ι τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν , ή κ α μ π ύ λ η αυτή π α ρ ο υ σ ι ά ­ ζει π τ ω τ ι κ ή τ ά σ η . Σ τ ο πλαίσιο τοΰ κ ο μ μ α τ ι κ ο ύ βίου β λ έ π ο υ μ ε δτι, ένώ προχωρεί ή εξέλιξη, οπισθοδρομεί ή δημοκρατία· κα­ θ ώ ς αναπτύσσεται

ή οργάνωση,

φθίνει

ή δημοκρατία.

Έ ν εΐδει

κανόνα μ π ο ρ ο ΰ μ ε λ ο ι π ό ν νά υ π ο σ τ η ρ ί ξ ο υ μ ε δ τ ι ή ι σ χ ύ ς τ ώ ν

η γ ε τ ώ ν α υ ξ ά ν ε τ α ι κ α τ ά λ ό γ ο ευθέως ανάλογο προς αυτήν τ ή ς οργάνωσης. Ο ί διαφορές βαθμοΰ τ ή ς η γ ε τ ι κ ή ς ισχύος,

δπως

α π α ν τ ο ύ ν στα ε π ι μ έ ρ ο υ ς κ ό μ μ α τ α κ α ί σ υ ν δ ι κ ά τ α τ ώ ν δ ι α φ ό ρ ω ν χ ω ρ ώ ν , α ν ά γ ο ν τ α ι λ ο ι π ό ν π ρ ω τ ί σ τ ω ς , άν π α ρ α β λ έ ψ ο υ μ ε τ ά α ί ­ τ ι α τ ά σ χ ε τ ι ζ ό μ ε ν α μ έ τ ή ν ε κ ά σ τ ο τ ε εθνική ή α τ ο μ ι κ ή ι δ ι ο σ υ ­ στασία, στήν άνισοβαθμία τ ή ς οργανωτικής ανάπτυξης.

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

64

II. Η Μ Η Χ Α Ν Ι Κ Η Κ Α Ι Τ Ε Χ Ν Ι Κ Η Α Δ Υ Ν Α Τ Ο Τ Η Τ Α Α Μ Ε Σ Η Σ Κ Υ Ρ Ι Α Ρ Χ Ι Α Σ ΤΩΝ ΜΑΖΩΝ

Αυτοδιάθεση Σχετικά Ή

και αυτοδιοίκηση

μέ τήν φυχολογία

- μέσω

τών

της λαϊκής

συνέλευσης.

μαζών.

ά μ ε σ η κυριαρχία τ ώ ν μαζών συνίσταται στήν προσπάθεια

νά ε κ φ ρ ά ζ ε τ α ι κ α τ ά τ ο δυνατόν ά μ ε σ α ή λ α ϊ κ ή θ έ λ η σ η σέ δσα ζ η τ ή μ α τ α αφορούν τ ή δ ι α μ ό ρ φ ω σ η τ ο υ σ υ λ λ ο γ ι κ ο ύ β ί ο υ , άρα σ τ ή ν π ρ ο σ π ά θ ε ι α νά ύ π ε ρ β α θ ε ΐ κ α τ ά τ ο δυνατόν ή η γ ε σ ί α . Στο

αμερικανικό

πολιτειολογικό

σύγγραμμα

The

Federa­

list ( 1 7 8 7 ) , δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ά ο ν ο μ ά ζ ο ν τ α ι μόνο τ ά κ ρ ά τ η δπου ψ η ­ φ ί ζ ε ι κ α ι α π ο φ α σ ί ζ ε ι ά μ ε σ α ό λαός στους κ ό λ π ο υ ς τ ή ς λ α ϊ κ ή ς σ υ ν έ λ ε υ σ η ς , έ ν ώ ε κ ε ί ν α , δπου ή λ α ϊ κ ή κ υ ρ ι α ρ χ ί α

εκδηλώνεται

δια μ έ σ ο υ τ ο ΰ α ν τ ι π ρ ο σ ω π ε υ τ ι κ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς , δέν χ α ρ α κ τ η ρ ί ­ ζ ο ν τ α ι δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ά , άλλά κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ά . Σ έ ο ρ ι σ μ έ ν α ε λ β ε ­ τ ι κ ά κ α ν τ ό ν ι α υπάρχουν κ ο ι ν ό τ η τ ε ς δπου π ρ ο β λ έ π ο ν τ α ι

παλ­

λ α ϊ κ έ ς σ υ ν ε λ ε ύ σ ε ι ς μ έ τ ή ν α ρ μ ο δ ι ό τ η τ α ν' α π ο φ α σ ί ζ ο υ ν κ α ι νά ν ο μ ο θ ε τ ο ύ ν . « Ή κ ο ι ν ο τ ι κ ή σ υ ν έ λ ε υ σ η » , σ η μ ε ι ώ ν ε ι ενας υ π έ ρ ­ μαχος τ ώ ν θέλγητρων τ η ς , « π ο ύ συμπεριλαμβάνει, στό περι­ θώριο τ η ς , τ ι ς γυναίκες κ α ι τ ά παιδιά, έτσι δπως γίνεται μιαν α ν ο ι ξ ι ά τ ι κ η μ έ ρ α σ τ ό ύ π α ι θ ρ ο , κ α τ α μ ε σ ί ς σ τ ά ψ η λ ά βουνά, τ ά προπύργια τ ή ς ελευθερίας μας, αποτελεί τ ή ν ωραιότερη και πληρέστερη

ενσάρκωση

του δημοκρατικού

μας πολιτεύμα­

τ ο ς » . 1 Ω σ τ ό σ ο , δέν ε γ γ υ ά τ α ι β έ β α ι α ο υ τ ε α δ ι ά κ ο π η δ ι ε ξ ά γ ω - · γ ή , ο υ τ ε τ α χ ύ τ η τ α σ τ ή λ ή ψ η α π ο φ ά σ ε ω ν , αφού θ ά π ρ έ π ε ι νά διακοπεί

ευθύς μ ό λ ι ς

ενσκήψει

τυχόν

καταιγίδα.

Έξαλλου

π ρ ο σ φ έ ρ ε τ α ι μόνο γ ι ά α γ ρ ο τ ι κ έ ς π ε ρ ι ο χ έ ς μ έ αραιό π λ η θ υ σ μ ό * αν α υ ξ η θ ε ί ό α ρ ι θ μ ό ς τ ώ ν σ υ μ μ ε τ ε χ ό ν τ ω ν , δέν μ π ο ρ ε ί νά λ ε ι ­ τ ο υ ρ γ ή σ ε ι . Σ τ ο A p p e n z e l l λ . χ . , οί δ η μ ό τ ε ς σ υ ν έ ρ χ ο ν τ α ι

μόνο

γ ι ά νά ψ η φ ί σ ο υ ν αναφορικά μ έ τ ι ς δ π ο ι ε ς π ρ ο τ ά σ ε ι ς τ ο ύ ς έχουν α π ο σ τ α λ ε ί έ ν τ υ π ε ς π ρ ο η γ ο υ μ έ ν ω ς , χ ω ρ ί ς νά υ π ε ι σ έ λ θ ο υ ν π λ έ ο ν σέ συζητήσεις. Α κ ό μ η κ α ι ή αυστηρότερη άλλωστε κοινοτική 1. W. Hasbach, Die moderne Demokratie,

σσ. 136 κ.έξ.

ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΜΑΖΕΣ σ υ ν έ λ ε υ σ η δέν εΐναι δυνατόν να ε υ ο δ ω θ ε ί δ ί χ ω ς έναν κ ύ κ λ ο α τ ό ­ μ ω ν ε π ι φ ο ρ τ ι σ μ έ ν ω ν να ε π ι λ έ γ ο υ ν έ κ τών π ρ ο τ έ ρ ω ν τα π ρ ο ς σ υ ζ ή τ η σ η θ έ μ α τ α κοινού ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν τ ο ς κ α ί να κ α τ α ρ τ ί ζ ο υ ν τ ή ν ημερήσια διάταξη* ώς έκ τούτου, προϋποθέτει τήν ύπαρξη « ά ρ ­ χ ω ν » . Α κ ό μ η κ α ί ο π ο τ ε δ ή π ο τ ε ν ο μ ο θ ε τ ε ί ά μ ε σ α ό λ α ό ς , υπάρ­ χουν

επιπλέον

κοινοβούλια

άναδεδειγμένα

άπό ε κ λ ο γ έ ς .

Ή

ά μ ε σ η δ η μ ο κ ρ α τ ί α λ ε ι τ ο υ ρ γ ε ί λοιπόν χάρις στήν επικουρία τοΰ αντιπροσωπευτικού συστήματος. Τ ή ν ά μ ε σ η ά σ κ η σ η τ ή ς ν ο μ ο θ ε τ ι κ ή ς εξουσίας άπό τον λαό, γ ε ν ι κ ά μ ι λ ώ ν τ α ς , π ρ ώ τ ο ς δ ο κ ί μ α σ ε νά τ ή θ ε μ ε λ ι ώ σ ε ι εμπράγ­ ματα ό Γερμανός δημοκράτης Rittinghausen μ έ τό ιδιοφυές σύ­ στημα τ ο υ . 2 Κ α τ ' αυτό, ο λ ό κ λ η ρ ο ς ό π λ η θ υ σ μ ό ς θά έ π ρ ε π ε νά χ ω ρ ι σ θ ε ί σ έ τ μ ή μ α τ α χ ι λ ί ω ν ατόμων, ό π ω ς ε ί χ ε γ ί ν ε ι π ρ ο σ ω ρ ι ­ νά έ π ι λίγες ήμερες κ α τ ά τ ι ς εκλογές τ ο ΰ 1 8 4 8 σ τ ή ν

Πρωσία.

Κ ά θ ε τ μ ή μ α θά σ υ γ κ α λ ε ί τ α ι σ έ σ υ ν έ λ ε υ σ η σ' έναν ο ρ ι σ μ έ ν ο χ ώ ­ ρο, σ' ένα σ χ ο λ ε ί ο , δ η μ α ρ χ ε ί ο ή ο π ο ι ο δ ή π ο τ ε άλλο δ η μ ό σ ι ο κ α ­ τ ά σ τ η μ α , κ α ί θά ε κ λ έ γ ε ι έναν π ρ ό ε δ ρ ο . Ό λ ο ι

οί π ο λ ί τ ε ς θά

απολαύουν τ ή ς ε λ ε υ θ ε ρ ί α ς τ ο ΰ λ ό γ ο υ , γ ι ά νά κ α τ α σ τ ε ί έ τ σ ι δ υ ­ νατόν νά α ξ ι ο π ο ι η θ ε ί ή ν ο η μ ο σ ύ ν η τ ο ΰ κ α θ ε ν ό ς γ ι ά τ ό κ α λ ό τ ή ς π α τ ρ ί δ α ς . Μ ε τ ά τ ό π έ ρ α ς τ ή ς ε κ ά σ τ ο τ ε σ υ ζ ή τ η σ η ς , θά δ ί ν ε ι ό καθένας τήν ψήφο του. Ό

π ρ ό ε δ ρ ο ς θά κ ο ι ν ο π ο ι ε ί έ π ε ι τ α τ ό

α π ο τ έ λ ε σ μ α τ ή ς ψ η φ ο φ ο ρ ί α ς στον δ ή μ α ρ χ ο , ό όποιος θά τ ό δ ι α ­ β ι β ά ζ ε ι μ έ τ ή σ ε ι ρ ά τ ο υ σ τ ι ς π ρ ο ϊ σ τ ά μ ε ν ε ς αρχές. Τ ά π ά ν τ α θά κ ρ ί ν ο ν τ α ι άπό τ ή θ έ λ η σ η τ ή ς π λ ε ι ο ψ η φ ί α ς . Σ χ έ δ ι α ν ό μ ω ν δέν θά κ α τ α τ ί θ ε ν τ α ι δ ι ό λ ο υ . Σ τ ή ν κ υ β έ ρ ν η σ η δέν θά ε ν α π ό κ ε ι τ α ι π ρ ω τ ο β ο υ λ ί α ά λ λ η ά π ό τ ό νά ο ρ ί ζ ε ι ό τ ι τ ή ν τ ά δ ε μ έ ρ α θά σ υ ζ η τ ή σ ο υ ν όλα τ ά τ μ ή μ α τ α τ ό τ ά δ ε θ έ μ α . Μ ό λ ι ς

2. Moritz Rittinghausen, Über die Organisation der direkten Gesetzgebung durch das Volk, Köln 1870, (Sozialdemokratische Schriften), σ. 10. Πρώτος τόλμησε νά διατυπώσει τέτοιες πρακτικές προτάσεις γιά τή λύ­ ση του κοινωνικού ζητήματος ό Rittinghausen. Ώ ς πρόδρομο του τόν αναγνωρίζει ρητά καί ό Victor Considérant, ό όποιος, κινούμενος σ' ενα πεδίο ευρύτερο, δοκίμασε αργότερα νά επινοήσει καί αυτός ενα σύστημα άμεσης λαϊκής διακυβέρνησης, βρίσκοντας μάλιστα μεγαλύτερη απήχηση άπ' ο,τι ό Rittinghausen (Victor Considérant, La solution ou le gouvernement direct du peuple, Paris 1850, σ. 61).

5. Κοινωνιολογία

τών πολιτικών

κομμάτων

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

66

α ι τ ή σ ε ι ενας κ ά π ο ι ο ς αριθμός π ο λ ι τ ώ ν τ ή θ έ σ π ι σ η ενός νέου νόμου ή τήν αναθεώρηση

ενός

ή δ η ι σ χ ύ ο ν τ ο ς , τ ό αρμόδιο

υ π ο υ ρ γ ε ί ο θά υ π ο χ ρ ε ώ ν ε τ α ι νά α π ε υ θ υ ν θ ε ί στον λαό ζ η τ ώ ν τ α ς τ ο υ νά α σ κ ή σ ε ι , ε ν τ ό ς ο ρ ι σ μ έ ν η ς π ρ ο θ ε σ μ ί α ς , τ ή ν κ υ ρ ι α ρ χ ί α τ ο υ κ α ι νά θ ε σ π ί σ ε ι μόνος τ ο υ γ ι ά τόν ε α υ τ ό τ ο υ τ ο ν ε κ ά σ τ ο τ ε π ρ ο τ ε ι ν ό μ ε ν ο ν ό μ ο . Ο ί ν ό μ ο ι θά π ρ ο κ ύ π τ ο υ ν ο ρ γ α ν ι κ ά ά π ό τ ι ς ϊ δ ι ε ς τ ι ς σ υ ζ η τ ή σ ε ι ς στους κ ό λ π ο υ ς τ ώ ν ε π ι μ έ ρ ο υ ς τ μ η μ ά τ ω ν . Ό

π ρ ό ε δ ρ ο ς θά α ν ο ί γ ε ι τ ή σ υ ζ ή τ η σ η γ ύ ρ ω ά π ό τ ι ς β α σ ι κ έ ς

γ ρ α μ μ έ ς , ε ν ώ κ α τ ό π ι ν θά σ υ ζ η τ ο ύ ν τ α ι κ α ι τ ά κ α θ έ κ α σ τ α · τ έ ­ λος θά δ ι ε ν ε ρ γ ε ί τ α ι ψ η φ ο φ ο ρ ί α . Δ ε κ τ ή θά γ ί ν ε τ α ι δ π ο ι α π ρ ό τ α ­ σ η ν ό μ ο υ κ έ ρ δ ι σ ε τ ι ς π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς ψ ή φ ο υ ς . Ά φ ο ΰ πια σ υ γ κ ε ν ­ τρωθούν τά σχετικά μέ τ ή ν ψηφοφορία δεδομένα στο αρμόδιο υ π ο υ ρ γ ε ί ο , θά ε π ι λ α μ β ά ν ε τ α ι μια ε ι δ ι κ ή ε π ι τ ρ ο π ή , ε ν τ ε τ α λ μ έ ν η νά σ υ ν τ ά ξ ε ι ενα δ ι α υ γ έ ς και α π λ ό κ ε ί μ ε ν ο τ ο ΰ ν ό μ ο υ , τ ό όποιο θά π ρ έ π ε ι νά δ ι α τ υ π ώ ν ε τ α ι κ α τ ά τ ρ ό π ο ώ σ τ ε νά α π ο κ λ ε ί ο ν τ α ι διαφορετικές ε ρ μ η ν ε ί ε ς , αντίθετα προς δ,τι συμβαίνει ώς έ π ί τ ό πλείστον μ έ τά κατατιθέμενα στά σημερινά κοινοβούλια σχέδια νόμου, τ ά όποια, δπως προσθέτει σ κ ω π τ ι κ ά ό Rittinghausen, μ ο ι ά ζ ο υ ν νά υ π ο θ ά λ π ο υ ν θ ε λ η μ α τ ι κ ά τ ή ν έ φ ε σ η τ ώ ν ν ο μ ι κ ώ ν προς τ ι ς α μ φ ι σ η μ ί ε ς . Τ ό έν λ ό γ ω σ ύ σ τ η μ α εΐναι ε υ κ ρ ι ν έ ς κ α ι π ε ι σ τ ι κ ό · ε φ α ρ μ ο ζ ό ­ μ ε ν ο σ τ ή ν π ρ ά ξ η , δέν φ α ί ν ε τ α ι , έ κ π ρ ώ τ η ς δ ψ ε ω ς τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν , νά π ρ ο σ κ ό π τ ε ι

σέ εμπόδια.

1λ

Αν δ ο κ ι μ ά σ ο υ μ ε ω σ τ ό σ ο νά τ ό

π ρ α γ μ α τ ώ σ ο υ μ ε , οί π ρ ο σ δ ο κ ί ε ς μ α ς θά δ ι α ψ ε υ σ θ ο ύ ν . Ή

άμεση

αυτοδιοίκηση

δυνάμει αποφάσεων τ ή ς λαϊκής σ υ ­

νέλευσης, τό ιδεώδες τ ή ς δημοκρατίας, περιστέλλει βέβαια τό σ ύ σ τ η μ α μ ε τ α β ί β α σ η ς ε ξ ο υ σ ι ώ ν σ έ α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ο υ ς , δέν ε γ γ υ ά ­ τ α ι δ μ ω ς δ τ ι δέν θά α ν α φ α ν ε ί ο λ ι γ α ρ χ ι κ ή η γ ε σ ί α . Σ τ ή λ α ϊ κ ή συνέλευση, στο big meeting [μεγάλη συγκέντρωση], στο comi­ zio [ σ υ ν έ λ ε υ σ η π ρ ο ς δ ι ε ξ α γ ω γ ή α ρ χ α ι ρ ε σ ι ώ ν ] π ρ υ τ α ν ε ύ ο υ ν οί νόμοι τ ή ς ψυχολογίας τών μαζών. Ό φυσικός η γ έ τ η ς απογυ­ μ ν ώ ν ε τ α ι μ έ ν ά π ό τ ή ν ι δ ι ό τ η τ α τ ο ΰ δ η μ ό σ ι ο υ λ ε ι τ ο υ ρ γ ο ύ , άφοΰ τ ι ς ο ι κ ε ί ε ς λ ε ι τ ο υ ρ γ ί ε ς τ ι ς ά σ κ ε ϊ έδώ ή μ ά ζ α ή ϊ δ ι α · ω σ τ ό σ ο , ή λ α ϊ κ ή σ υ ν έ λ ε υ σ η , κ α θ ό ακριβώς μ ά ζ α , κ ι ν δ υ ν ε ύ ε ι ι δ ι α ί τ ε ρ α νά καθυποταχθεΐ σ τ ή δύναμη τοΰ λόγου δεινών δ η μ η γ ό ρ ω ν και ώς έκ τούτου ευνοεί κάθε λογής αιφνιδιασμούς μεμονωμένων άτό-

ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΜΑΖΕΣ

μων.3 Ή

67

μάζα χ ε ι ρ α γ ω γ ε ί τ α ι ευκολότερα ά π ' δ,τι τό μικρό

α κ ρ ο α τ ή ρ ι ο , επειδή ε κ δ η λ ώ ν ε ι τ ή ν ε π ι δ ο κ ι μ α σ ί α τ η ς κ α τ ά τ ρ ό ­ πο π ι ο θ υ ε λ λ ώ δ η , αρχέγονο κ α ί α ν ε π ι φ ύ λ α κ τ ο κ α ί , αφότου η λ ε ­ κ τ ρ ι σ θ ε ί δια μ έ σ ο υ τ ή ς ψ υ χ ι κ ή ς υποβολής, δέν ε π ι τ ρ έ π ε ι έναντ ι ο λ ο γ ί α από μέρους μ ι κ ρ ώ ν μ ε ι ο ψ η φ ι ώ ν ή , κατά μείζονα μ ά λ ι ­ σ τ α λ ό γ ο , μ ε μ ο ν ω μ έ ν ω ν ατόμων. Τ ό σ ύ σ τ η μ α τ ή ς λαϊκής λευσης

συνέ­

δέν ε π ι τ ρ έ π ε ι ο π ο ι α δ ή π ο τ ε σ ο β α ρ ή σ υ ζ ή τ η σ η ή δ ι α β ο ύ ­

λ ε υ σ η ή ε ξ α ν τ λ η τ ι κ ή π ρ α γ μ ά τ ε υ σ η ενός θ έ μ α τ ο ς . Έ ν α μ ε γ ά λ ο π λ ή θ ο ς , σ υ γ κ ε ν τ ρ ω μ έ ν ο στον 'ίδιο χ ώ ρ ο , εΐναι π ά ν τ ο τ ε πιο ευε­ π ί φ ο ρ ο στον π α ν ι κ ό , στον ανόητο ε ν θ ο υ σ ι α σ μ ό κ . λ π . ά π ' ο , τ ι ένα μ ι κ ρ ό σύνολο, τ ο υ όποιου τ ά μ έ λ η μ π ο ρ ο ύ ν νά σ υ ν δ ι α λ έ γ ο ν ­ τ α ι έ λ λ ο γ α . Ε μ π ε ι ρ ι κ ά ε ξ α κ ρ ι β ω μ έ ν ο εΐναι τ ό γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι γ ι ­ γ α ν τ ι α ί ε ς σ υ ν ε λ ε ύ σ ε ι ς , ακόμη κ α ί οί ε π ί λ ε κ τ ο ι

αντιπρόσωποι

στα κ ο μ μ α τ ι κ ά σ υ ν έ δ ρ ι α , σ υ ν η θ ί ζ ο υ ν νά ε γ κ ρ ί ν ο υ ν

συλλήβδην

κ α ί δια β ο ή ς ψ η φ ί σ μ α τ α στα όποια οί ΐ δ ι ε ς σ υ ν ε λ ε ύ σ ε ι ς θά ό ρ ρωδοΰσαν νά σ υ γ κ α τ α ν ε ύ σ ο υ ν άν ή τ α ν χ ω ρ ι σ μ έ ν ε ς σ έ ο μ ά δ ε ς τών 5 0 ατόμων. Τ ό πλήθος σταθμίζει τά λεγόμενα καί τ ι ς πρά­ ξ ε ι ς τ ο υ π ο λ ύ λ ι γ ό τ ε ρ ο ά π ' ό , τ ι τ ό κ ά θ ε μ έ λ ο ς ή οί ε π ι μ έ ρ ο υ ς μικρές ομάδες του. Τούτο αποτελεί αναμφισβήτητο τό όποιο ε μ π ί π τ ε ι

δεδομένο,

στο πεδίο τ ή ς παθολογίας τών μ α ζ ώ ν

ή

γ α λ λ ι κ ή κ α ί ή ι τ α λ ι κ ή κ ο ι ν ω ν ι ο λ ο γ ί α τ ό έχουν ή δ η φ ω τ ί σ ε ι επαρκώς, δ ι α τ υ π ώ ν ο ν τ α ς τ ο ν ν ό μ ο τ ή ς υποχώρησης τ ο ΰ α ι σ θ ή ­ μ α τ ο ς ευθύνης στους κ ό λ π ο υ ς τ ώ ν μ α ζ ώ ν . 4 Τ ό π λ ή θ ο ς έ ξ α φ α ν ί 3. Μερικές φορές μάλιστα καταπολεμεί κατ' αυτόν τον τρόπο ό ενας ηγέτης τον άλλον. Σ έ πολυπληθέστατη συγκέντρωση στό Μιλάνο, ό Arturo Labriola λ.χ., ό γνωστός αρχηγός τών Ιταλών άναρχοσυνδικαλιστών, κατόρθωσε μόνος, χάρις στήν εκρηκτική ευφράδεια του, νά επιβά­ λει τήν παράταση τής γενικής απεργίας του 1904 στό Μιλάνο, αναιρών­ τας τήν απόφαση τών εκπροσώπων τών εργατικών οργανώσεων (Ιgrup­ pi socialisti Milanesi al congresso socialista nazionale di Roma, 7-9 ottobre 1906, Milano, σ. 11). 4. Βλ. Gabriel Tarde, Les crimes des foules, Lyon 1892· Scipio Sighele, / delitti della folla, Torino 1902· Gustave Le Bon, Psychologie des foules, εκδ. κε', Paris 1918, σσ. 96 κ.έξ. (γερμ. μτφ.: Psychologie der Massen. Leipzig 1908) [ελλ. έκδ.: Ή φυχολογία τών όχλων, μτφ. Τ. Φραγκίσκος. Αθήναι χ.χ.· Ψυχολογία τών όχλων, μτφ. Κ. Μεραναΐος, Αθήνα 1949· Ψυχολογία τών όχλων, μτφ. Γ ρ . Λ., Α θ ή ν α 1975]· W. Roscher, Politik, σ. 3 6 8 . Γιά εξειδίκευση τής παραπάνω θέσης ώς πρός τό κοινοβούλιο, βλ.

68

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

ζ ε ι ε ν τ ό ς τ ο υ τ ό μ ε μ ο ν ω μ έ ν ο ά τ ο μ ο κ α ί , μ α ζ ί μ' αυτό, τ ό α ί ­ σ θ η μ α ευθύνης κ α ί τ ή ν π ρ ο σ ω π ι κ ό τ η τ α τ ο υ . 5 Τ ό άψευδέστερο μολαταύτα τεκμήριο κατά τ ή ς κυριαρχίας τών μαζών είναι ή μ η χ α ν ι κ ή καί τ ε χ ν ι κ ή άδυνατότητά τ η ς . Ο ί κ υ ρ ί α ρ χ ε ς μ ά ζ ε ς δέν εΐναι σ έ θ έ σ η νά λ ά β ο υ ν ά μ ε σ α κ α ί α υ τ ε ν ε ρ γ ά ο ύ τ ε καν τις π ι ο α π α ρ α ί τ η τ ε ς α π ο φ ά σ ε ι ς . Ή αδυνα­ μία τ ή ς άμεσης δημοκρατίας — καθώς καί ή δύναμη τ ή ς έ μ μ ε ­ σ η ς — α π ο ρ ρ έ ε ι π ρ ώ τ α - π ρ ώ τ α ά π ό τ ο ν αριθμό. Κ α τ α φ ε ρ ό μ ε ν ο ς σ τ ά 1 8 4 9 κ α τ ά τ ο υ P r o u d h o n , ό L o u i s B l a n c έ θ ε σ ε τ ό ακόλουθο ερώτημα: 3 4 ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι α ά ν θ ρ ω π ο ι (ό τ ό τ ε π λ η θ υ σ μ ό ς τ ή ς Γ α λ λ ί α ς ) εΐναι π ο τ έ δυνατόν νά α ν τ ε π ε ξ έ λ θ ο υ ν σ τ ή δ ι α χ ε ί ρ ι σ η τών υποθέσεων τους δίχως υπαλλήλους; Κ α ί απάντησε ό ίδιος ό τ ι ό π ο ι ο ς κ α τ α φ ά σ κ ε ι τ ό ερώτημα ε ί ν α ι μ ω ρ ό ς , έ ν ώ όποιος τ ό ά π ο φ ά σ κ ε ι , δέν εΐναι άσπονδος π ο λ έ μ ι ο ς τ ο ΰ κ ρ ά τ ο υ ς . 6 Τ ό ΐ δ ι ο ερώτημα κ α ί τ ή ν ΐ δ ι α α π ά ν τ η σ η μ π ο ρ ο ύ μ ε σ ή μ ε ρ α νά ε π α ν α λ ά ­ β ο υ μ ε α π α ρ ά λ λ α κ τ α αναφορικά μ έ τ ή ν ο ρ γ ά ν ω σ η τ ώ ν κ ο μ μ ά ­ των. Στον κομματικό βίο τών αγγλοσαξονικών χωρών, σπου­ δ α ι ό τ α τ ο ρόλο έ π α ι ξ ε ό υ π α ί θ ρ ι ο ς χ ώ ρ ο ς σ υ γ κ έ ν τ ρ ω σ η ς , ή π λ α ­ τεία, τό χορτάρι, τό πάρκο. Τ ά τοπωνύμια «Trafalgar S q u a r e » καί « H y d e P a r k » μνημονεύονται σέ όχι λ ί γ ε ς σελίδες τ ή ς ιστο­ ρίας τ ώ ν α γ γ λ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν κ α ί τ ώ ν σ υ ν ε λ ε ύ σ ε ω ν τους. Τ ό ύ π α ι θ ρ ο μ π ο ρ ε ί όμως νά π ρ ο σ φ έ ρ ε τ α ι γ ι ά θ ε α μ α τ ι κ έ ς δ η μ ό σ ι ε ς ο μ ι λ ί ε ς ή γ ι ά σ υ λ λ α λ η τ ή ρ ι α , άλλά α ν τ ε ν δ ε ί κ ν υ τ α ι ώ ς τ ό π ο ς δ ι α ­ β ο ύ λ ε υ σ η ς π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ γ ι ά σ ο β α ρ ή σ υ ζ ή τ η σ η κ α ί λήψη αποφά­ σ ε ω ν ακόμη κ α ί ό π ρ ώ τ ο ς σ κ ο π ό ς μ π ο ρ ε ί ω σ τ ό σ ο νά έ κ π λ η ρ ω -

Scipio Sighele, Contro il parlamentarismo. Saggio di psicologia collectiva, Milano 1905. 5. «Φαίνεται δτι ή συνάθροιση καί μόνο εξωτερικεύει τόν άγελαΐο χα­ ρακτήρα τών ανθρώπων, άφοΰ οπουδήποτε απαντούν τέτοιες συνάξεις, εϊτε σέ λαϊκές συνελεύσεις ή κοινοβούλια, εΐτε σέ γενικές συνελεύσεις με­ τόχων ή ολομέλειες συλλογικών οργάνων ή φορέων, πάντοτε βλέπουμε ότι οί πολλοί αφήνονται άσμενέστατα στήν καθοδόγηση από μέρους με­ μονωμένων στοιχείων καί δέν πορεύονται σύμφωνα μέ τις δικές τους πε­ ποιθήσεις, άλλά ακολουθούν υποβολιμαία συνθήματα» (Ludwig Gumplowicz, Sozialphilosophie im Umriss, σ. 124). 6. Louis Blanc, « L ' É t a t dans une démocratie», στό: Questions d'au­ jourd'hui et de demain, τ. Γ', Paris 1880, σ. 150.

ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΜΑΖΕΣ

69

θ ε ΐ μόνο αν δέν ε ν σ κ ή ψ ε ι κ α τ α ι γ ί δ α ή β ρ ο χ ή

διασκορπίζοντας

τ ό π λ ή θ ο ς . Ή ε ξ ά ρ τ η σ η ά π ό τ ι ς ι δ ι ο τ ρ ο π ί ε ς τ ή ς φ ύ σ η ς δέν εί­ ναι δυνατόν νά ε ξ α λ ε ι φ θ ε ί μ έ ο π ο ι α δ ή π ο τ ε α π ό φ α σ η τ ή ς σ υ ν έ ­ λ ε υ σ η ς . Σ έ π ο λ λ ά μ έ ρ η ή δ η τ ό κ λ ί μ α α π ο κ λ ε ί ε ι έξαλλου τ ι ς μ ε ­ γ ά λ ε ς υ π α ί θ ρ ι ε ς σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ σ ε ι ς , αν ο χ ι κ α θ ' δλο τ ό έ τ ο ς , ε π ί π ο λ λ ο ύ ς π ά ν τ ω ς μ ή ν ε ς · τ ο ύ τ ο σ υ μ β α ί ν ε ι κ α τ ' ε ξ ο χ ή ν στόν β ο ρ ­ ρά, δπου ή δ η μ ο κ ρ α τ ί α συχνά ε π ι κ ρ ά τ η σ ε ν ω ρ ί τ ε ρ α . Σ τ ή ν π α ­ λαιά Γ ε ρ μ α ν ί α , ρεύονταν

οί λ α ϊ κ έ ς σ υ ν ε λ ε ύ σ ε ι ς στους δ ρ ό μ ο υ ς

άλλωστε

«δυνάμει

αστυνομικής

απαγο­

διατάξεως».

Στήν

Ι τ α λ ί α , έν μ έ ρ ε ι και σ τ ή Γ α λ λ ί α , ή δ υ ν α τ ό τ η τ α νά δ ι ε ξ ά γ ο ν τ α ι σ υ ν έ δ ρ ι α κ α ι σ υ ν ε λ ε ύ σ ε ι ς κ ά θ ε λ ο γ ή ς σ τ α μ ε γ ά λ α θ έ α τ ρ α , επέ­ τ ρ ε ψ ε σ τ ά κ ό μ μ α τ α νά οργανώνουν μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ε ς μ α ζ ι κ έ ς σ υ γ ­ κ ε ν τ ρ ώ σ ε ι ς . Σ τ ή ν Α γ γ λ ί α χ ρ η σ ί μ ε υ σ α ν γ ι ά τ ο ν ΐ δ ι ο σ κ ο π ό οί α ί θ ο υ σ ε ς σ υ ν α υ λ ι ώ ν κ α ι τ ά δ η μ α ρ χ ε ί α . Σ τ ή Γ ε ρ μ α ν ί α , οί π ο λ ι ­ τ ι κ έ ς συνελεύσεις γίνονταν κατ' ανάγκη στις μ ε γ ά λ ε ς

μπυρα­

ρ ί ε ς , σ τ ά « κ ε λ ά ρ ι α » κ . λ π . Σ υ γ κ ε φ α λ α ι ώ ν ο ν τ α ς , μ ά λ λ ο ν έχουν δ ί κ ι ο δσοι σ υ μ φ ω ν ο ύ ν μ έ τ ο ν B e r n s t e i n 7 δ τ ι τ ό ζ ή τ η μ α τ ο ΰ χ ώ ­ ρου κ α ι μόνο κ α θ ί σ τ α α ν έ φ ι κ τ η τ ή ν κ α θ ο λ ι κ ή ά μ ε σ η δ η μ ο κ ρ α ­ τ ί α , δ χ ι μόνο σ τ ο π λ α ί σ ι ο τ ο ΰ κ ρ ά τ ο υ ς , ά λ λ ά κ α ι σ' ε κ ε ί ν ο τ ώ ν κομμάτων. Ι δ ι α ί τ ε ρ α μάλιστα στά μεγάλα βιομηχανικά

κέν­

τρα, δπου τό ε ρ γ α τ ι κ ό κ ό μ μ α α ρ ι θ μ ε ί ενίοτε ώς και εκατοντά­ δ ε ς χ ι λ ι ά δ ε ς μ έ λ η , δέν γ ί ν ε τ α ι π λ έ ο ν νά δ ι ε κ π ε ρ α ι ώ ν ο ν τ α ι υ π ο θ έ σ ε ι ς τ ο ΰ γ ι γ α ν τ ι α ί ο υ αύτοΰ σ υ λ λ ο γ ι κ ο ύ σ ώ μ α τ ο ς

οί

δίχως

κάποιο σύστημα αντιπροσώπευσης. Ή τ α κ τ ι κ ή σύγκληση διαβ ο υ λ ε υ τ ι κ ώ ν σ υ ν ε λ ε ύ σ ε ω ν , έ σ τ ω κ α ι 1 . 0 0 0 μ ε λ ώ ν , θά π ρ ο σ έ κ ο π τ ε σέ μ έ γ ι σ τ ε ς δυσκολίες ώς προς τ ή ν εξεύρεση χώρου, τ ή ν κ ά λ υ ψ η τ ώ ν α π ο σ τ ά σ ε ω ν κ . λ π . , ε ν ώ μια σ υ ν έ λ ε υ σ η 1 0 . 0 0 0 μ ε ­ λ ώ ν ε ϊ ν α ι α υ τ ό χ ρ η μ α α δ ύ ν α τ η . Α κ ό μ η κ α ι άν υ π ο θ έ σ ο υ μ ε δ τ ι υ φ ί σ τ α τ α ι σ υ γ κ ο ι ν ω ν ι α κ ό δ ί κ τ υ ο ε π α ρ κ ώ ς α ν ε π τ υ γ μ έ ν ο κ α ι άν π α ρ α β λ έ ψ ο υ μ ε εντελώς τ ή συνακόλουθη υ π έ ρ ο γ κ η δαπάνη, π ώ ς θά μ π ο ρ ο ύ σ α ν νά σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ ν ο ν τ α ι τ έ τ ο ι α π λ ή θ η σ' έναν χ ώ ρ ο μ ι α ν ο ρ ι σ μ έ ν η π ά ν τ ο τ ε μ έ ρ α κ α ι ώ ρ α κ α ι τ ό σ ο συχνά δσο ε π ι ­ β ά λ λ ε τ α ι ά π ό τ ά π ρ ά γ μ α τ α ; Σ τ ή ν ευρύτερη π ε ρ ι ο χ ή τ ο ΰ Β ε ρ ο ­ λίνου, ή όποια π ε ρ ι λ α μ β ά ν ε ι τ ι ς έ ξ ι ε κ λ ο γ ι κ έ ς περιφέρειες τ ο ΰ 7. Eduard Bernstein, Die Arbeiterbewegung, 151.

Frankfurt a. M. 1910, σ.

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

70

Βερολίνου γ ι ά το ομοσπονδιακό κοινοβούλιο καθώς καί τ ι ς π ε ­ ριφέρειες Niederbarnim καί Teltow-Beeskow-Charlottenburg, το Σοσιαλδημοκρατικό Κ ό μ μ α Γερμανίας αριθμούσε τό 1 9 0 8 πά­ νω ά π ό 9 0 . 0 0 0 ε γ γ ε γ ρ α μ μ έ ν α μ έ λ η . 8 Σ τ ή ν π ε ρ ί π τ ω σ η μ ι α ς τ ό ­ σο γ ι γ α ν τ ι α ί α ς μ ά ζ α ς α ν θ ρ ώ π ω ν , π ο ύ ανήκουν σ τ ή ν ΐ δ ι α ε ν ι α ί α ο ρ γ ά ν ω σ η , ή ά μ ε σ η λ ή ψ η α π ο φ ά σ ε ω ν εΐναι π ρ ο φ α ν ώ ς ανεφάρ­ μ ο σ τ η σ τ ή ν π ρ ά ξ η . 9 Ή φ υ σ ι κ ή μ α ς δ ι δ ά σ κ ε ι έ ξ α λ λ ο υ ό τ ι ακό­ μ η κ α ί ό π ι ο μ ε γ α λ ό φ ω ν ο ς ρ ή τ ο ρ α ς δέν μ π ο ρ ε ί νά γ ί ν ε ι ακου­ στός σέ συνάθροιση πάνω άπό 1 0 . 0 0 0 ατόμων.10 Ή

άμεση

αυτοδιοίκηση

πολυπληθών

ομάδων

εΐναι

όμως

α π ρ α γ μ α τ ο π ο ί η τ η καί γ ι ά διοικητικοτεχνικούς λόγους διαφορε­ τ ι κ ή ς φ ύ σ ε ω ς . " Α ν ό τ ά δ ε αδικηθεί ά π ό τ ο ν δείνα, δέν εΐναι δ υ ­ νατόν νά σπεύσουν ε π ί τ ό π ο υ όλοι οί π ο λ ί τ ε ς γ ι ά νά ε ξ ε τ ά σ ο υ ν ι δ ί ο ι ς ο μ μ α σ ι τ ά δ ε δ ο μ έ ν α κ α ί νά τ ο υ π α ρ ά σ χ ο υ ν έ ν ν ο μ η π ρ ο ­ σ τ α σ ί α . 1 1 Α ν τ ί σ τ ο ι χ α , στα σ ύ γ χ ρ ο ν α δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ά τό

σύνολο

α δ υ ν α τ ε ί νά δ ι ε υ θ ε τ ή σ ε ι

άμεσα

τις

κόμματα,

αναφυόμενες

στους κ ό λ π ο υ ς τ ο υ δ ι ε ν έ ξ ε ι ς . Έ τ σ ι π ρ ο κ ύ π τ ε ι λ ο ι π ό ν ή ανάγκη αντιπροσώπων,

εντεταλ­

μ έ ν ω ν νά μ ι λ ο ύ ν κ α ί νά ε ν ε ρ γ ο ύ ν γ ι ά λ ο γ α ρ ι α σ μ ό τ ώ ν μ α ζ ώ ν κ α ί νά υ π ο β ο η θ ο ύ ν σ τ ή ν ε κ τ έ λ ε σ η . τ ή ς θ έ λ η σ η ς τ ο υ ς .

Ακόμη

καί σέ ομάδα έμφορούμενη άπό ακραιφνές δημοκρατικό π ν ε ύ ­ μα, ή διεκπεραίωση τ ώ ν τρεχουσών υποθέσεων, ή προπαρα­ σκευή καί ή εκτέλεση τών σπουδαιότερων πράξεων έναπόκειντ α ι κ α τ ' ανάγκη σ έ μ ε μ ο ν ω μ έ ν α

άτομα.12

Σ τ ο πλαίσιο τών πολιτικών κομμάτων, ή ηγεσία γενεσιουργ ε ΐ τ α ι κ α τ ά τον α π λ ο ύ σ τ ε ρ ο δυνατό τ ρ ό π ο όταν ι δ ρ ύ ε τ α ι τ ό κ ό μ μ α άπό τ ο ν αρχηγό τ ο υ , ό π ο τ ε δέν τ ί θ ε τ α ι διόλου τ ό ζ ή τ η 8. Eduard Bernstein, «Die Demokratie in der Sozialdemokratie», Sozia­ listische Monatschefte 12 (1908), σ. 1109. 9. «Όποιος θά ήθελε νά εφαρμόσει σέ μιαν πολυάριθμη κοινωνία τήν πρώτη άρχή (δηλαδή νά συμπράξουν τά άτομα άπό μόνα τους στή διατύ­ πωση τών νόμων), χωρίς τή χρήση ενδιαμέσων, θά τήν ανέτρεπε αναπό­ φευκτα» (Benjamin Constant, Cours de politique constitutionelle. τ. Γ', νέα Ικδ., Bruxelles 1851, σ. 246). 10. W. Roscher, Politik, σ. 3 5 1 . 11. Louis Blanc, UÉtat dans une démocratie, σ. 144. 12. Ή αδυναμία τοΰ λαοΰ νά νομοθετεί άμεσα δια μέσου τών λαϊκών

71

ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΜΑΖΕΣ

μ α τ ο ΰ π ο ι ο ς κ α ι π ώ ς θα α ν α λ ά β ε ι τ ά η ν ί α . Οί μάζες α π ο τ ε ­ λούν έ δ ώ δ ε υ τ ε ρ ε ύ ο ν σ τ ο ι χ ε ί ο · τ ο π ρ ω τ ε ύ ο ν εΐναι ό αρχηγός, ό όποιος προσδένει στο άρμα τοΰ κ ό μ μ α τ ο ς τους

προσωπικούς

οπαδούς τ ο υ . Τις

περισσότερες

δμως

φορές ε ξ ε λ ί σ σ ο ν τ α ι

τά

πράγματα

α λ λ ι ώ ς : Ό αρχηγός δέν εΐναι αρχικά π α ρ ά υπηρέτης ζας. Ή

τής μά­

οργάνωση εδράζεται στήν ι σ ο τ ι μ ί α δλων τ ώ ν μελών

τ η ς , ή όποια π ρ ω τ ο γ ε ν ώ ς νοείται α π λ ώ ς ώ ς γ ε ν ι κ ή

ισότητα,

ώς ισότητα ϊσων ανθρώπων. Σ έ ορισμένες χώρες, δπως στήν ι δ ε α λ ι σ τ ι κ ή Ιταλία

(καθώς και σέ λιγοστές περιοχές τ ή ς Γ ε ρ ­

μανίας, δπου τό σοσιαλιστικό

κίνημα

βρίσκεται

ακόμη σ τ ά

σπάργανα), ή ισότητα εξωτερικά εκφράζεται στο δτι μεταξύ τ ο υ ς δ λ α τ ά μ έ λ η τ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς μ ι λ ο ύ ν σ τ ο ν ενικό α ρ ι θ μ ό * ό πιο φτωχός μεροκαματιάρης προσαγορεύει

μ έ τ ό « ε σ ύ » τόν

δ ι α π ρ ε π ή διανοούμενο ώς δμοιόν τ ο υ . Ή ισότητα δ μ ω ς νοείται ε π ι π λ έ ο ν και ώ ς ι σ ό τ η τ α τ ώ ν μ ε λ ώ ν τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς , άφοΰ σ έ δλα α ν α γ ν ω ρ ί ζ ο ν τ α ι οί ΐ δ ι ε ς ν ό μ ι μ ε ς α ξ ι ώ σ ε ι ς α π έ ν α ν τ ι τ ο υ . Ή διέπουσα τήν κ ο μ μ α τ ι κ ή οργάνωση δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή άρχή εγγυά­ τ α ι σ τ ο ν μ έ γ ι σ τ ο δυνατό α ρ ι θ μ ό μ ε λ ώ ν τ ή ν επιρροή κ α ι σ υ μ μ ε ­ τ ο χ ή σ τ ή διαχείριση τ ή ς κοινής υπόθεσης. Ό λ ο ι κέκτηνται τό δ ι κ α ί ω μ α ψήφου* δλοι λογίζονται έ κ λ έ ξ ι μ ο ι . Τ ό κύριο α ί τ η μ α τ ή ς γ α λ λ ι κ ή ς Διακήρυξης

τών δικαιωμάτων

του άνθρωπου

ε κ π λ η ρ ω θ ε ί θ ε ω ρ η τ ι κ ά . Ό λ ο ι οί α ξ ι ω μ α τ ο ύ χ ο ι εΐναι

εχει

αιρετοί.

Οί κ ο μ μ α τ ι κ ο ί υπάλληλοι, στους ό π ο ι ο υ ς α π ο δ ί δ ε τ α ι ή υ π ο δ ε έ ­ στερη

σημασία

τών εκτελεστικών

οργάνων

τής

συλλογικής

β ο ύ λ η σ η ς , ε ξ α ρ τ ώ ν τ α ι α δ ι ά λ ε ι π τ α ά π ό τ ό σύνολο και μ π ο ρ ο ΰ ν νά α ν α κ λ η θ ο ύ ν κ α ι νά παυθοΰν άνά π ά σ α σ τ ι γ μ ή . Ή μ ά ζ α τ ώ ν μ ε λ ώ ν τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς π ρ ο β ά λ λ ε ι π α ν τ ο δ ύ ν α μ η ' α π έ ν α ν τ ι στους εκπροσώπους της. Ό χ ι σ π ά ν ι α ε π ι χ ε ι ρ ε ί τ α ι σ τ ή ν ά ρ χ ή νά α ν τ ε π ε ξ έ λ θ ε ι τ ό κ ό μ ­ μ α δ ί χ ω ς η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η , ό π ο τ ε δέν ε κ λ έ γ ο ν τ α ι π α ρ ά έ κ π ρ ό -

συνελεύσεων. ώθησε τούς ένθερμότερους Ισπανούς δημοκράτες να ζητή­ σουν ήδη επί Φερδινάνδου Ζ ' τό αντιπροσωπευτικό σύστημα τοΰ κοινο­ βουλευτισμού. Πρβλ. τήν επιστολή τοΰ Antonio Quiroga προς τόν βασι­ λιά Φερδινάνδο Ζ ' (7 Ίαν. 1820), στό: Don J u a n van Halen, Mémoires, μέρ. Β ' , Paris 1827, σ. 3 8 2 .

72

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

σ ω π ο ι μ έ β ρ α χ υ π ρ ό θ ε σ μ η θ η τ ε ί α κ α ί αυστηρά

όριοθετημένη

δ ι κ α ι ο δ ο σ ί α . Οί ε ν τ ε τ α λ μ έ ν ο ι δ ε σ μ ε ύ ο ν τ α ι έ ξ ο λ ο κ λ ή ρ ο υ ά π ό τ ή β ο ύ λ η σ η τών μ α ζ ώ ν κ α ί οφείλουν να μένουν κ α τ ά τ ό δυνατόν π ι σ τ ο ί σ τ ό π ν ε ύ μ α τ ή ς κ α θ α ρ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς . Κ α τ ά τις απαρ­ χ έ ς τ ο ΰ κινήματος

τών Ιταλών

εργατών

γής, γ ι ά νά ε κ λ ε γ ε ί

κ α ν ε ί ς π ρ ό ε δ ρ ο ς τ ο ΰ σ ω μ α τ ε ί ο υ τ ο υ ς χ ρ ε ι α ζ ό τ α ν νά σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ ­ σει τουλάχιστον τά 4 / 5 τ ώ ν ψήφων. Π ρ ι ν άπό τ ή ν έναρξη δια­ π ρ α γ μ α τ ε ύ σ ε ω ν , ο π ο τ ε δ ή π ο τ ε αναφύονταν μ ι σ θ ο λ ο γ ι κ έ ς δ ι α φ ο ­ ρές μ έ τ ο ύ ς εργοδότες, ό ε κ π ρ ό σ ω π ο ς τ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς

έπρεπε

νά π ρ ο μ η θ ε υ θ ε ί έ γ γ ρ α φ ο π λ η ρ ε ξ ο ύ σ ι ο , μ έ τ ό όποιο κ ά θ ε μ ε μ ο ­ ν ω μ έ ν ο μ έ λ ο ς τ ο ΰ χ ο ρ η γ ο ύ σ ε ε ν υ π ό γ ρ α φ α τ ό δ ι κ α ί ω μ α νά δ ι α ­ π ρ α γ μ α τ ε υ θ ε ί έξ ονόματος του. Ό λ α τά λ ο γ ι σ τ ι κ ά β ι β λ ί α τοΰ σ ω μ α τ ε ί ο υ μ π ο ρ ο ύ σ α ν σ υ ν ά μ α νά ε λ ε γ χ θ ο ύ ν ο π ο τ ε δ ή π ο τ ε ά π ό τά μ έ λ η . Τ ο ΰ τ ο

π ρ ο β λ ε π ό τ α ν γ ι ά δύο λ ό γ ο υ ς : ά φ ' ενός γ ι ά νά

μήν ε μ φ ι λ ο χ ω ρ ή σ ε ι π ο τ έ ή δυσπιστία πρός τούς η γ έ τ ε ς , « τ ό δ η λ η τ ή ρ ι ο π ο ύ υ π ο ν ο μ ε ύ ε ι σ τ ο τ έ λ ο ς ακόμη κ α ί τ ο ν ι σ χ υ ρ ό τ ε ρ ο ο ρ γ α ν ι σ μ ό » , κ α ί ά φ ' έ τ ε ρ ο υ γ ι ά νά μ π ο ρ ε ί έ τ σ ι τ ό κ ά θ ε μ έ λ ο ς νά μ ά θ ε ι π ώ ς τ η ρ ο ύ ν τ α ι τ ά λ ο γ ι σ τ ι κ ά β ι β λ ί α κ α ί νά α π ο κ τ ή σ ε ι γ ι ά τ ή ν ό λ η λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α τ ο ΰ σ υ ν δ ι κ ά τ ο υ γ ν ώ σ ε ι ς π ο ύ θά τ ο ΰ ε π έ τ ρ ε π α ν μ ε λ λ ο ν τ ι κ ά νά α ν α λ ά β ε ι τ ό ϊ δ ι ο τ ή ν η γ ε σ ί α . 1 3 Α υ τ ο ­ ν ό η τ ο ε ί ν α ι ό τ ι τ έ τ ο ι ο υ ε ί δ ο υ ς ρ υ θ μ ί σ ε ι ς χ ω ρ ο ύ ν μόνο σ έ σ υ ν θ ή ­ κες πολύ μικρής κλίμακας. Κατά τά πρώτα βήματα τοΰ κού συνδικαλιστικού

κινήματος,

αγγλι­

οί ε κ π ρ ό σ ω π ο ι ο ρ ι σ μ έ ν ω ν συν­

δ ι κ ά τ ω ν ορίζονταν άπό τ ό σύνολο τ ώ ν μ ε λ ώ ν κ α τ ά

διαδοχική

σ ε ι ρ ά ή μ έ κ λ ή ρ ω σ η · 1 4 άλλου π ά λ ι χ ρ η σ ί μ ε υ ε ή η λ ι κ ί α ή ή αρ­ χ α ι ό τ η τ α ώ ς κ ρ ι τ ή ρ ι ο τ ή ς π ε ρ ι τ ρ ο π ή ς . Σ τ ι ς π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς αυτές, ή η γ ε σ ί α κ ρ ε μ ό τ α ν άπό τ ι ς ι δ ι ο τ ρ ο π ί ε ς τ ή ς τ ύ χ η ς , τ ή ς θ ε ά ς τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς . Α ρ γ ό τ ε ρ α ό μ ω ς , κ α θ ώ ς οί υ π ο θ έ σ ε ι ς μ ε γ ά λ ω ν α ν καί

απαιτούσαν

πραγματολογικές

έπιτηδειότητα, γνώσεις, ήταν

εύγλωττία

καί κάθε

ολοένα λ ι γ ό τ ε ρ ο

λογής

δυνατό νά

ε π α φ ί ε τ α ι στήν α λ φ α β η τ ι κ ή σειρά ή στήν αρχαιότητα ή λ υ σ ι τ ε ­ λ ή ς ε κ π ρ ο σ ώ π η σ η τ ο ΰ σ υ ν δ ι κ ά τ ο υ , ή όποια π ρ ο ϋ π έ θ ε τ ε π λ έ ο ν

13. Egidio Bernaroli, Manuale perla costituzione e il funzionamento del­ le leghe dei contadini, Roma 1902, σσ. 20, 26-27, 52. 14. Sidney/Beatrice Webb, Industrial Democracy, γερμ. εκδ., τ. Α', Stuttgart 1898, σ. 6.

73

ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΜΑΖΕΣ ατομικές

ικανότητες

ιδιάζουσες

σέ ορισμένα

μόνο μ έ λ η τ ο ΰ

συνδικάτου. Α ξ ι ο π ρ ό σ ε κ τ ο ε ϊ ν α ι δ τ ι , κ α τ ά τ ή ν τ ε λ ε υ τ α ί α ε ι κ ο σ α ε τ ί α , οί έν λ ό γ ω μ έ θ ο δ ο ι τ ε ί ν ο υ ν νά μ ε τ α π έ σ ο υ ν α υ τ ό χ ρ η μ α σ τ ο υ ς αντί­ ποδες τ ο υ ς . Ή π ο ρ ε ί α τ ώ ν σ ύ γ χ ρ ο ν ω ν π ο λ ι τ ι κ ώ ν ο μ ά δ ω ν δ ε ί ­ χ ν ε ι δ τ ι ή δ ι α δ ι κ α σ ί α τ ή ς εξέλιξης τ ώ ν μ ε λ ώ ν τ ο υ ς άπό ί θ υ ν ό μ ε ν ο υ ς σ έ ι θ ύ ν ο ν τ ε ς , ή όποια ε π ι τ ε λ ο ύ ν τ α ν φ υ σ ι κ ά μ έ χ ρ ι τ ώ ρ α , α π ε ι λ ε ί τ α ι σ ή μ ε ρ α νά σ υ ν τ μ η θ ε ΐ β ί α ι α , νά τ υ π ο π ο ι η θ ε ί κ α ι νά γίνεται

βάσει εμβριθούς

μελέτης

—πράγμα

μονόπλευρο β έ ­

βαια. ' Ή δ η κατά τ ι ς αρχές τοΰ 20οΰ αιώνα κηρύχθηκαν ο ρ ι σ μ έ ­ νοι υπέρ τ ή ς ε π ί σ η μ η ς κ α τ α σ κ ε υ ή ς η γ ε τ ώ ν κ α ι υποστήριξαν δ τ ι π ρ έ π ε ι νά λ η φ θ ε ί πρόνοια ώ σ τ ε νά σ υ γ κ ρ ο τ η θ ε ί μια κ ά σ τ α δ ό ­ κιμων

πολιτικών,

πολιτικών

πραγματογνωμόνων

ελεγμένης

και κατοχυρωμένης άξιότητας. Ό Ferdinand Tönnies ε ι σ η γ ή ­ θ η κ ε νά δ ι ε ν ε ρ γ ε ί τ ό σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό κ ό μ μ α κ α ν ο ν ι κ έ ς εξε­ τ ά σ ε ι ς γ ι ά νά ε π ι λ έ γ ο ν τ α ι τ ό σ ο οί σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ ά τ ε ς υ π ο ψ ή φ ι ο ι γ ι ά τ ι ς ε κ λ ο γ έ ς δσο κ ι οί γ ρ α μ μ α τ ε ί ς τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς . 1 5 Ό H e i n ­ rich H e r k n e r π ρ ο χ ώ ρ η σ ε ακόμη π α ρ α π έ ρ α . Έ θ ε σ ε τ ό ε ρ ώ τ η μ α άν θά μ π ο ρ ο ύ σ α ν κ α ι μ ε λ λ ο ν τ ι κ ά νά α ν τ ε π ε ξ έ ρ χ ο ν τ α ι σ τ ή ν απο­ σ τ ο λ ή τ ο υ ς οί μ ε γ ά λ ε ς σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ έ ς ο ρ γ α ν ώ σ ε ι ς α π ο κ λ ε ι σ τ ι ­ κά μ έ α ν θ ρ ώ π ο υ ς τ ο ΰ ε π α γ γ έ λ μ α τ ο ς α ν ε ρ χ ό μ ε ν ο υ ς

βαθμηδόν

στό πεδίο τ ή ς συνδικαλιστικής πράξης, κ α ι π α ρ έ π ε μ ψ ε στο γ ε ­ γ ο ν ό ς δ τ ι κ α ι οί σ ύ ν δ ε σ μ ο ι τ ώ ν ε ρ γ ο δ ο τ ώ ν ά π α σ χ ο λ ο ΰ ν ώ ς ε π ί τ ό π λ ε ί σ τ ο ν κ α τ ό χ ο υ ς ακαδημαϊκής π α ι δ ε ί α ς . Ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , π ρ ό β λ ε ψ ε δ τ ι ε ν τ ό ς ο λ ί γ ο υ θά κ α τ α λ υ θ ε ί τ ό μ ο ν ο π ώ λ ι ο τ ο ΰ π ρ ο ­ λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ κ α ι σ τ ό π λ α ί σ ι ο τ ώ ν σ υ ν δ ι κ ά τ ω ν , κ α ι δ τ ι θά δ ο θ ε ί τ ό π ρ ο β ά δ ι σ μ α στους έ χ ο ν τ ε ς ο ι κ ο ν ο μ ο λ ο γ ι κ ή , έ μ π ο ρ ι ο λ ο γ ι κ ή , νομική και τεχνική κατάρτιση.16 Σ ή μ ε ρ α [ 1 9 1 1 ] , οί υ π ο ψ ή φ ι ο ι γ ι ά τ ή θ έ σ η τ ο ΰ γ ρ α μ μ α τ έ α σ έ σ υ ν δ ι κ ά τ ο ε ξ ε τ ά ζ ο ν τ α ι γ ι ά νά δ ι α π ι σ τ ω θ ε ί ή ν ο μ ο μ ά θ ε ι α κ α θ ώ ς και ή ικανότητα;τους σ τ ή σύνταξη έγγραφων σύμφωνα μ έ τούς κ α θ ι ε ρ ω μ έ ν ο υ ς τ ύ π ο υ ς · ακόμη κ α ι οί π ο λ ι τ ι κ έ ς ε ρ γ α τ ι κ έ ς έ ν ώ -

15. Ferdinand Tónnies, Politik und Moral, Frankfurt 1 9 0 1 , σ. 46. 16. Heinrich Herkner, Die Arbeiterfrage, έκδ. ε', Berlin 1908, σ. 116-117. [έλλ. έκδ.: Τό εργατικον ζήτημα., μτφ. Δ . Καλιτσουνάκις, Αθήναι 19201.

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

74

σ ε ι ς ε π ι ζ η τ ο ύ ν ε π ί μ ο ν α να αναλάβουν οί ΐ δ ι ε ς τ ή ν ε κ π α ί δ ε υ σ η τών σ τ ε λ ε χ ώ ν τους. Παντού ιδρύονται « φ ρ ο ν τ ι σ τ ή ρ ι α » , δηλαδή φ υ τ ώ ρ ι α π ρ ο ο ρ ι σ μ έ ν α νά ι κ α ν ο π ο ι ή σ ο υ ν σ ύ ν τ ο μ α τ ή ν ανάγκη «επιστημονικά

καταρτισμένων»

στελεχών.

υπάρχει ά π ό το 1 9 0 6 μ ι ά κομματική

σχολή,

Στο

Βερολίνο

δπου ε κ π α ι δ ε ύ ο ν ­

τ α ι υπάλληλοι τ ο υ γ ε ρ μ α ν ι κ ο ύ σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ο ύ

κόμματος

κ α ί τ ώ ν σ υ ν δ ι κ ά τ ω ν . Ό λ α τ ά α τ ο μ ι κ ά έξοδα όσων π α ρ α κ ο λ ο υ ­ θούν τ ο ύ ς έ κ ε ΐ ε ξ α μ η ν ι α ί ο υ ς κ ύ κ λ ο υ ς μ α θ η μ ά τ ω ν κ α θ ώ ς κ α ί οί δαπάνες λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ς τ ή ς σχολής καλύπτονται άπό τ ή ν τ ο π ι κ ή οργάνωση του κόμματος ή τό εργατικό

σωματείο

σ τ ε ί λ ε ι τόν κάθε εκπαιδευόμενο. Κ α τ ά τό δ ι ά σ τ η μ α

πού έ χ ε ι έξαλλου

τ ή ς α π ο υ σ ί α ς τ ώ ν β ι ο π α λ α ι σ τ ώ ν σ τ ή σ χ ο λ ή , οί ο ι κ ο γ έ ν ε ι ε ς τ ο υ ς ενισχύονται

οικονομικά

άπό τ ή ν κ ο μ μ α τ ι κ ή

οργάνωση

τής

επαρχίας ή τ ο ΰ κ ρ α τ ι δ ί ο υ όπου ζουν. Π ρ ο τ ι μ ο ύ ν τ α ι κ α τ ά κ α ν ό ­ να μ έ λ η τ ο υ κ ό μ μ α τ ο ς ή τ ώ ν σ υ ν δ ι κ ά τ ω ν π ο ύ εΐναι ή δ η κ ο μ μ α ­ τ ι κ ά ή σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η . 1 7 Ό σ ο ι μ α θ η τ έ ς δέν ανήκουν ήδη στήν εργατική γραφειοκρατία κατά τ ή σ τ ι γ μ ή τ ή ς εισδο­ χ ή ς τ ο υ ς σ τ ή σ χ ο λ ή , ε υ λ ό γ α προσδοκούν νά ε ν σ ω μ α τ ω θ ο ύ ν σ' αυτήν μ ε τ ά τ ή ν α π ο φ ο ί τ η σ η τ ο υ ς · όσοι π ά λ ι εργάτες β λ έ π ο υ ν τ ι ς σ χ ε τ ι κ έ ς ελπίδες τ ο υ ς νά δ ι α ψ ε ύ δ ο ν τ α ι , κ α θ ώ ς μ α ς δ ι δ ά σ κ ε ι ή ε μ π ε ι ρ ί α , χολώνονται καί δυσανασχετούν κατά του κ ό μ μ α τ ο ς , τ ό ό π ο ι ο π ρ ώ τ ο τ ο ύ ς ε ν θ ά ρ ρ υ ν ε κ α ί τους έ σ τ ε ι λ ε σ τ ή σ χ ο λ ή , άλλά τ ο ύ ς έ ρ ι ξ ε έ π ε ι τ α κ α ί π ά λ ι σ τ ή χ ε ι ρ ω ν α κ τ ι κ ή ε ρ γ α σ ί α μ έ ­ σα σ τ ά ε ρ γ ο σ τ ά σ ι α .

Ο ί 1 4 1 εργάτες σ π ο υ δ α σ τ έ ς τ ο ΰ έ τ ο υ ς

1 9 1 1 υ π ά γ ο ν τ α ν σ έ τ ρ ε ι ς κ α τ η γ ο ρ ί ε ς : σ τ ή ν π ρ ώ τ η άνηκαν οί παλαιοί υπάλληλοι τοΰ κόμματος ή τών συνδικαλιστικών οργα­ ν ώ σ ε ω ν ( 5 2 ά τ ο μ α ) , σ τ ή δ ε ύ τ ε ρ η όσοι δ ι ο ρ ί σ θ η κ α ν σ τ ο κ ό μ μ α ή στις συνδικαλιστικές οργανώσεις μ ε τ ά τό πέρας τ ώ ν σπουδών τ ο υ ς ( 4 9 ) , κ α ί σ τ ή ν τ ρ ί τ η όσοι υ π ο χ ρ ε ώ θ η κ α ν νά ε π ι σ τ ρ έ ψ ο υ ν στά εργοστάσια ( 4 0 ) . 1 8 Σ τ ή ν Ιταλία,

ή ελεγχόμενη ά π ό τ ο ύ ς σ ο σ ι α λ ι σ τ έ ς μ ή κ ε ρ δ ο ­

σ κ ο π ι κ ή κοινωφελής εταιρεία L ' U m a n i t a r i a ίδρυσε τό 1 9 0 5 στο Μιλάνο

τήν Πρακτική

Σχολή

Κοινωνικής

Νομοθεσίας,

17. Protokoll des Parteitags zu Leipzig 1909, Berlin 1909, σ. 48. 18. Heinrich Schulz, «Fünf Jahre Parteischule», Die Neue Zeit 29, 2 (1911), σ. 807.

ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΜΑΖΕΣ

75

π ρ ο ο ρ ι σ μ έ ν η « ν α κ α τ α ρ τ ί σ ε ι εργάτες ώ σ τ ε νά μ π ο ρ ο ύ ν νά κ α ­ ταλαμβάνουν τυχόν κενές θέσεις τών κρατικών

επιθεωρήσεων

εργασίας, τ ώ ν ε ρ γ α τ ι κ ώ ν σ ω μ α τ ε ί ω ν κ α ί ο μ ο σ π ο ν δ ι ώ ν , τ ώ ν ερ­ γατικών ταμείων αλληλοβοήθειας ή τών γραφείων

ευρέσεως

ε ρ γ α σ ί α ς » . 1 9 Ή φ ο ί τ η σ η εΐναι δ ι ε τ ή ς κ α ι π ε ρ α τ ώ ν ε τ α ι μ έ τ ι ς α π ο λ υ τ ή ρ ι ε ς ε ξ ε τ ά σ ε ι ς κ α ί τ ή ν έ κ δ ο σ η π ι σ τ ο π ο ι η τ ι κ ο ύ επάρ­ κειας. Τ ο 1 9 0 8 φοιτούσαν σ τ ή σχολή 2 0 2 σπουδαστές, μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν ό π ο ι ω ν 3 7 υπάλληλοι σ υ ν δ ι κ ά τ ω ν κ α ί σ υ ν ε τ α ι ρ ι σ μ ώ ν ,

4

δ ι ε υ θ υ ν τ έ ς γ ρ α φ ε ί ω ν ε υ ρ έ σ ε ω ς ε ρ γ α σ ί α ς , 4 5 ι δ ι ω τ ι κ ο ί υπάλλη­ λοι καί ελεύθεροι ε π α γ γ ε λ μ α τ ί ε ς καί 1 1 2 ε ρ γ ά τ ε ς . 2 0 Ο ί περισ­ σότεροι

σπουδαστές

στρέφονταν

προς τ ή σχολή γ ι ά λόγους

π ρ ο σ ω π ι κ ή ς α ρ έ σ κ ε ι α ς ή μ έ π ρ ό θ ε σ η νά λ ά β ο υ ν ένα π τ υ χ ί ο π ο ύ θά τ ο ύ ς ε ξ α σ φ ά λ ι ζ ε μ ι ά κ α λ ο π λ η ρ ω μ έ ν η θ έ σ η ι δ ι ω τ ι κ ο ύ υπαλ­ λ ή λ ο υ . Ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , ή δ ι ε ύ θ υ ν σ η τ ή ς σ χ ο λ ή ς α π ο φ ά σ ι σ ε νά κ α τ α ρ γ ή σ ε ι τ ό π τ υ χ ί ο κ α ί νά ε ί σ δ έ χ ε τ α ι μόνο όσους υ π η ρ ε τ ο ύ ν ή δ η ή ε π ι θ υ μ ο ύ ν νά υ π η ρ ε τ ή σ ο υ ν σ τ ο ε ρ γ α τ ι κ ό κ ί ν η μ α . Γ ι ά τ ό ν σ κ ο π ό αυτόν, ή ε τ α ι ρ ε ί α L ' U m a n i t a r i a τ ο ΰ Μ ι λ ά ν ο υ κ α θ ώ ς κ α ί τ ά ε ρ γ α τ ι κ ά σ ω μ α τ ε ί α χ ο ρ η γ ο ύ ν στους σ π ο υ δ α σ τ έ ς

υποτρο­

φ ί ε ς . 2 1 Κ α τ ά τ ό Ί'διο υ π ό δ ε ι γ μ α κ α ί μ έ τ ο ν ϊ δ ι ο π ρ ο ο ρ ι σ μ ό ι δ ρ ύ ­ θ η κ ε καί στο Τορίνο τό 1 9 0 9 μιά παρόμοια σχολή άπό τό έκεΐ ε ρ γ α τ ι κ ό κ έ ν τ ρ ο ( S c u o l a P r a t i c a di C u l t u r a e L e g i s l a z i o n e S o c i a le). Στήν

Αγγλία,

τό Κολλέγιο

συνδικάτα καί συνεταιρισμοί

Ruskin στήν

χρησιμοποιούν

Ό ξ φ ό ρ δ η γ ι ά νά π ρ ο ω θ ή σ ο υ ν τ ά

ι δ ι α ι τ έ ρ ω ς π ρ ο ι κ ι σ μ έ ν α επίδοξα η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η σ τ ό π α ν ε π ι ­ σ τ ή μ ι ο κ α ί νά τ ά π ρ ο π α ρ α σ κ ε υ ά σ ο υ ν γ ι ά τ ό μ ε λ λ ο ν τ ι κ ό

επάγ­

γ ε λ μ α τ ο υ ς . 2 2 Α ρ γ ό τ ε ρ α ι δ ρ ύ θ η κ ε έ κ ε ΐ ένα ακόμη κ ο λ λ έ γ ι ο μ έ προσανατολισμό σαφέστερα σοσιαλιστικό άπ' δ,τι τό πρώτο, μ ο λ ο ν ό τ ι κ ι αυτό δ ι έ π ε τ α ι ά π ό τ ό π ν ε ύ μ α τ ο ΰ R u s k i n κ α ί ε π ι ­ πλέον τοΰ άγγλικοΰ συνδικαλισμού- πρόκειται γιά τό Κεντρικό 19. Scuola Pratica di Legislazione Sociale. Programma e norme. Anno III, Milano 1908. 20. Ό.7Γ., Anno IV, Milano 1909, σ. 5. 2 1 . Rinaldo Rigola, « I funzionari dell' organizzazione», Avanti! 14 (1909), σ. 3 4 1 . 22. Βλ. τήν ανάγλυφη περιγραφή τής Lily Braun, «Londoner Tage­ buch», Die neue Gesellschaft 2 (1906) [ανακριβής παραπομπή].

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

76

Εργατικό

Κολλέγιο,

πού ιδρύθηκε

το

1 9 0 9 επίσης

στήν

Ό ξ φ ό ρ δ η και άντιφέρεται κατά κάποιον τρόπο πρός τό παλαιό­ τ ε ρ ο , τ ό όποιο ε π ι κ ρ ί θ η κ ε δ τ ι σ υ μ μ ο ρ φ ώ ν ε τ α ι υ π ε ρ β ο λ ι κ ά μ έ τήν ευπρέπεια τ ή ς όξφορδιανής νοοτροπίας. Ή

αντιπολίτευση

τών ισχυρών κ τ η μ α τ ι ώ ν τοΰ Oxfordshire επέβαλε ωστόσο τό 1 9 0 9 τ ή μεταστέγαση τοΰ Κεντρικοΰ Ε ρ γ α τ ι κ ο ύ

Κολλεγίου

άπό τ ή ν Ό ξ φ ό ρ δ η σ τ ό Λ ο ν δ ί ν ο . Τ έ λ ο ς , σ τ ή ν Αυστρία π ρ ο τ ά θ η ­ κε

ή ίδρυση

κομματικής

σχολής

κατά

τό γερμανικό

υπό­

δειγμα.23 Ά π α ρ α γ ν ώ ρ ι σ τ ο εΐναι δ τ ι δλα αυτά τ ά ε κ π α ι δ ε υ τ ι κ ά ι δ ρ ύ μ α ­ τ α γ ι ά κ ο μ μ α τ ι κ ά και σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η σ υ ν έ β α λ α ν ου­ σ ι ω δ ώ ς σ τ ή ν τ ε χ ν η τ ή δ η μ ι ο υ ρ γ ί α μ ι α ς εργατικής κάστας

ευελπίδων

εργατικών

ηγετών,

ελίτ κ α ι μ ι α ς

αυξάνοντας

ετσι τήν

ι σ χ ύ τ ή ς η γ ε σ ί α ς π ά ν ω σ τ ι ς κ ο μ μ α τ ι κ έ ς μ ά ζ ε ς . Έ ν ε κ α τ ή ς τε­ χνικής

ειδίκευσης,

ή όποια σ υ ν ο δ ε ύ ε ι κ α τ ' α ν ά γ κ η κ ά θ ε ε κ τ ε τ α ­

μένη οργάνωση και υπαγορεύει τ ή λεγόμενη

επαγγελματική

κ α θ ο δ ή γ η σ η , δ λ ε ς οί α π ο φ α σ ι σ τ ι κ έ ς ι δ ι ό τ η τ ε ς κ α ι α ρ μ ο δ ι ό τ η ­ τες τών μαζών.μεταβιβάζονται αποκλειστικά στά η γ ε τ ι κ ά σ τ ε ­ λ έ χ η ώς ειδικά και αποκλειστικά τ η ς γ ν ω ρ ί σ μ α τ α . 2 4 Ο ί η γ έ τ ε ς ,

23. Otto Bauer, «Eine Parteischule für Österreich», Kampf 3 (1909). 24. «Στενά συνυφασμένη μέ τις θεωρητικές αυτές τάσεις είναι ή μετα­ βολή τής σχέσης τοΰ ηγέτη προς τις μάζες. Ή συναδελφική διαχείριση δια μέσου τών τοπικών επιτροπών, μέ τις αναμφισβήτητες ανεπάρκειες τους, αντικαθίσταται από τήν επαγγελματική καθοδήγηση τοΰ συνδικα­ λιστικού υπαλλήλου. Έ κ τ ο τ ε , ή πρωτοβουλία και ή ευθυκρισία λογίζον­ ται οιονεί επαγγελματική ειδικότητα, ένώ στις μάζες εναπόκειται κατά κύριον λόγο ή παθητικότερη αρετή τής πειθαρχίας. Τοΰτα τα λανθάνοντα τρωτά τής ύπαλληλίας έγκυμονοΰν ασφαλώς και γιά τό κόμμα σοβαρούς κινδύνους, οί όποιοι μποροΰν πάρα πολύ εύκολα νά προκύψουν άπό τήν τελευταία καινοτομία, τόν διορισμό τών γραμματέων στις τοπικές κομ­ ματικές οργανώσεις, αν δέν μεριμνά τό σύνολο τών μελών τοΰ Σοσιαλδη­ μοκρατικού Κόμματος να παραμείνουν οί διοριζόμενοι υπάλληλοι εκτελε­ στικά και μόνο Οργανα και νά μήν θεωρούνται ώς αρμόδιοι φορείς τής πρωτοβουλίας και καθοδήγησης τής κατά τόπους κομματικής ζωής. Σ τ ό πλαίσιο ωστόσο τής σοσιαλδημοκρατίας, ώς έκ τής φύσεως τοΰ πράγμα­ τος, ώς έκ τοΰ χαρακτήρα τοΰ πολιτικού αγώνα, ό γραφειοκρατισμός δέν είναι δυνατόν νά γιγαντωθεί τόσο όσο στό συνδικαλιστικό κίνημα, όπου, λόγω ακριβώς τής τεχνικής εξειδίκευσης τών αγώνων γιά αύξηση τών

77

ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΜΑΖΕΣ

οί ό π ο ι ο ι δεν ή σ α ν α ρ χ ι κ ά π α ρ ά ε κ τ ε λ ε σ τ ι κ ά όργανα τ ή ς σ υ λ ­ λ ο γ ι κ ή ς β ο ύ λ η σ η ς , γ ί ν ο ν τ α ι α ν ε ξ ά ρ τ η τ ο ι , χ ε ι ρ α φ ε τ ο ύ μ ε ν ο ι άπό τ ή μάζα. Οί

άνεξέλικτες

δημοκρατίες

ανέκαθεν

κατέφευγαν

ακόμη

κ α ι σέ π ν ε υ μ α τ ι κ ά κ α τ α ν α γ κ α σ τ ι κ ά μ έ τ ρ α γ ι ά νά κ α τ α σ τ ή σ ο υ ν τον η γ έ τ η δ έ σ μ ι ο τ ή ς β ο ύ λ η σ η ς τ ώ ν μ α ζ ώ ν κ α ι νά τ ό ν ε μ φ α ν ί ­ ζουν ώ ς κ α θ α ρ ά

εκτελεστικό

όργανο

αυτών.

Τ ό 1 8 0 8 στήν

Τσπανία, ή π α τ ρ ι ω τ ι κ ή επαναστατική χούντα έδωσε

τριάντα

π ρ ο λ ε τ α ρ ί ο υ ς ώ ς συνοδεία στον ε ν τ ε τ α λ μ έ ν ο νά δ ι α π ρ α γ μ α τ ε υ ­ θεί μ έ τούς Γ ά λ λ ο υ ς σ τ ρ α τ η γ ό , όποτε εκείνος

υποχρεώθηκε,

π α ρ ά τ ή ν α ν τ ί θ ε τ η π ε π ο ί θ η σ η τ ο υ , νά α π ο ρ ρ ί ψ ε ι τ ά α ι τ ή μ α τ α του Ν α π ο λ έ ο ν τ α . 2 5 Σ τ ά σύγχρονα δημοκρατικά κ ό μ μ α τ α συμ­ β α ί ν ε ι ακόμη κ α ι σ ή μ ε ρ α ό χ ι σπάνια, ανάλογα μ έ τ ο ν β α θ μ ό εξέλιξης τ ο υ ς , νά σ τ έ λ ν ο υ ν οί μ ά ζ ε ς σ τ ά κ ο μ μ α τ ι κ ά α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ο υ ς μ έ επιτακτική

εντολή,

συνέδρια

ή όποια σ υ ν ί σ τ α τ α ι σ έ

π ρ ο λ η π τ ι κ ή ώ ς ε π ί τ ό π λ ε ί σ τ ο ν δ έ σ μ ε υ σ η τ ο υ ε ν τ ο λ ο δ ό χ ο υ άπό τόν ε ν τ ο λ ο δ ό τ η , σ τ ο ν π ρ ώ τ ο υ π α γ ο ρ ε ύ ε τ α ι δ η λ α δ ή ά π ό τ ι ς μ ά ­ ζ ε ς μια π ρ ο δ ι α γ ε γ ρ α μ μ έ ν η π ο ρ ε ί α , ά π ό τ ή ν όποια δέν ε π ι τ ρ έ ­ π ε τ α ι νά π α ρ ε κ κ λ ί ν ε ι . . Π ρ ι ν ξ ε κ ι ν ή σ ε ι γ ι ά τ ο ν τ ό π ο τ ή ς δ ι α β ο ύ ­ λευσης και τ ή ς ε κ π ρ ο σ ώ π η σ η ς συμφερόντων, δίνονται στον εν­ τ ο λ ο δ ό χ ο ο δ η γ ί ε ς . Ό α ν τ ι π ρ ό σ ω π ο ς δέν μ π ο ρ ε ί λ ο ι π ό ν νά « τ ά σ τ ρ ί ψ ε ι » κ α τ ά τ ή δ ι ά ρ κ ε ι α τ ώ ν ε ρ γ α σ ι ώ ν ή νά ά π ι σ τ ή σ ε ι π ρ ο ς τ ι ς μ ά ζ ε ς ή τ έ λ ο ς νά α π ο φ α σ ί ζ ε ι κ α τ ά τ ό δοκούν. Έ τ σ ι έ π ι -

άποδοχών — λ.χ. τής σύναψης περίπλοκων συλλογικών συμβάσεων ερ­ γασίας —, συχνά αιτιολογείται ή ακρισία τής μάζας τών συνδικαλισμέ­ νων μέ τό νά αμφισβητείται ή ικανότητα τους νά σχηματίσουν 'σφαιρική εικόνα τής συνολικής οικονομικής συγκυρίας'. Καρπός τής αντίληψης αυ­ τής είναι κατ' εξοχήν και ή επιχειρηματολογία μέ τήν όποια απαγορεύε­ ται έκ προοιμίου κάθε θεωρητική κριτική ώς πρός τις προοπτικές και τις δυνατότητες τής συνδικαλιστικής δράσης, επειδή συνιστά δήθεν απειλή κατά τής πίστης τών μαζών πρός τά συνδικάτα και τό συνδικαλιστικό κίνημα. Έξυπονοεΐται τότε Οτι ή οργάνωση θά μπορούσε νά κερδίσει και νά διατηρήσει τήν υποστήριξη τών εργατικών μαζών μόνο άν καλλιεργεί" τήν τυφλή παιδιάστικη πίστη πρός τήν απολύτρωση δια μέσου τοΰ συν^ δικαλιστικοΰ αγώνα» (Rosa Luxemburg, Massenstreik, Partei und Ge­ werkschaften, Hamburg 1906, σ. 61). 25. W. Roseher, Politik, σ. 3 9 2 .

78

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

δ ι ώ κ ε τ α ι να δ ε σ μ ε υ θ ε ί ό ε ν τ ο λ ο δ ό χ ο ς ώ ς προς τ α σ π ο υ δ α ί α ζ η ­ τ ή μ α τ α , ώ σ τ ε να δ ί ν ε ι ψ ή φ ο σ ύ μ φ ω ν η μ έ τ ι ς α ν τ ι λ ή ψ ε ι ς τ ή ς π λ ε ι ο ψ η φ ί α ς τ ώ ν ε ν τ ο λ ο δ ό χ ω ν τ ο υ . Τ ο ύ τ ο μ π ο ρ ε ί μ έ ν να α π ο ­ δεικνύεται λυσιτελές σέ απλούστατα καί σαφέστατα ζ η τ ή μ α τ α , μολονότι στα καθέκαστα ενισχύει αναμφίβολα τ ή ροπή προς τ ή δ η μ α γ ω γ ί α , έ χ ε ι δ μ ω ς καί σοβαρά μ ε ι ο ν ε κ τ ή μ α τ α .

Δεδομένου

δ τ ι ή ε π ι τ α κ τ ι κ ή εντολή π ρ ο σ ο μ ο ι ώ ν ε ι τ ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α τ ο υ η γ ε ­ τ ι κ ο ύ σ τ ε λ έ χ ο υ ς μ ' εκείνη τ ο ΰ α γ γ ε λ ι α φ ό ρ ο υ , γέννα εντός τ ο υ ώς αντίδραση τ ό αίσθημα τ ή ς π ρ ο σ ω π ι κ ό τ η τ α ς του καί γ ί ν ε τ α ι α ν τ ι λ η π τ ή ώ ς αφόρητη d e m i n u t i o c a p i t i s [ π ρ ο σ ω π ι κ ό ς υποβι­ β α σ μ ό ς ] . Δ ε δ ο μ έ ν ο υ επίσης δ τ ι α π ο κ λ ε ί ε ι τ ή ν ελεύθερη α π ό φ α ­ ση τοΰ αντιπροσώπου, τοΰ επιβάλλει κατά τ ή διάρκεια τοΰ συ­ ν ε δ ρ ί ο υ τ ό ν ρόλο τ ο ΰ α ν δ ρ ε ι κ έ λ ο υ , σ τ ε ρ ώ ν τ α ς τ ο υ τ ή δ υ ν α τ ό τ η ­ τ α νά λ α μ β ά ν ε ι ύ π ' ο ψ η τ ο υ νέα ε π ι χ ε ι ρ ή μ α τ α ή , κ α τ ά μ ε ί ζ ο ν α μάλιστα

λ ό γ ο , νέα π ρ α γ μ α τ ο λ ο γ ι κ ά

δεδομένα·

έτσι

— όπως

ακριβώς κ α ί ή λ α ϊ κ ή σ υ ν έ λ ε υ σ η , άν κ α ί σ έ δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ή συνά­ φ ε ι α — , κ α θ ί σ τ α π λ α σ μ α τ ι κ ή τ ή ν έννοια τ ή ς δ ι α π ρ α γ μ ά τ ε υ σ η ς , άφοΰ ή λ ή ψ η α π ο φ ά σ ε ω ν π ρ ο η γ ε ί τ α ι χ ρ ο ν ι κ ά τ ή ς σ υ ζ ή τ η σ η ς . Ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , ο χ ι μόνο γ ί ν ε τ α ι έ κ τ ώ ν π ρ ο τ έ ρ ω ν αυτόχρημα π ε ρ ι τ τ ή κ ά θ ε σ υ ζ ή τ η σ η , άλλά συχνά ν ο θ ε ύ ε τ α ι κ α ί τ ό ΐ δ ι ο τ ό α π ο τ έ λ ε σ μ α τ ή ς ψ η φ ο φ ο ρ ί α ς , κ α θ ό τ ι δέν απηχεί τ ή ν π ρ α γ μ α τ ι ­ κά κ υ ρ ί α ρ χ η μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ω ν γ ν ώ μ η . Ή

επιτακτική

εντολή εΐναι λ ο ι π ό ν δ λ ω ς διόλου ά κ α μ π τ η , απρόσφορη νά αντα­ π ο κ ρ ι θ ε ί σ έ κ α ι ν ο ύ ρ γ ι α δ ε δ ο μ έ ν α τ ή ς σ τ ι γ μ ή ς , έ ν ώ , άν π ά λ ι π ρ ο β λ έ π ε τ α ι νά ζ η τ ε ί ό ε ν τ ο λ ο δ ό χ ο ς ολοένα ν έ ε ς ο δ η γ ί ε ς ά π ό τους ε ν τ ο λ ο δ ό χ ο υ ς τ ο υ , π α ρ ε λ κ ύ ε τ α ι ή π ο ρ ε ί α τ ώ ν ε ρ γ α σ ι ώ ν . Κατά συνέπεια, καθώς εξελίσσεται ή δημοκρατία, τό μέσο τ ή ς ε π ι τ α κ τ ι κ ή ς εντολής σ υ ρ ρ ι κ ν ώ ν ε τ α ι ώ ς έ π ι τ ό π λ ε ί σ τ ο ν σ' ένα γ λ ί σ χ ρ ο υ π ό λ ε ι μ μ α * δλο κ α ί σ π α ν ι ό τ ε ρ α ε φ α ρ μ ό ζ ε τ α ι κ α τ ά τ ή σ ύ γ χ ρ ο ν η εποχή επειδή θά έ β λ α π τ ε ε π ι π λ έ ο ν τ ή ν α ν α γ κ α ί α σ υ ­ ν ο χ ή τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς κ α ί θά γ ε ν ν ο ύ σ ε α ν η σ υ χ ί α κ α ί α β ε β α ι ό τ η τ α στήν καθοδήγηση του.

ΤΟ ΚΟΜΜΑ ΚΑΙ Η Σ Τ Ρ Α Τ Ε Υ Σ Η

79

III. ΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑ ΩΣ ΕΜΠΟΛΕΜΟ ΚΟΜΜΑ. Η ΣΤΡΑΤΕΥΣΗ Ό

Λ ο υ δ ο β ί κ ο ς Ι Δ ' , ό όποιος, ιδίως κ α τ ά τ ο π ρ ώ τ ο μ ι σ ό τ ή ς

β α σ ι λ ε ί α ς τ ο υ , δταν έ σ φ υ ζ ε ακόμη τ ό π ν ε ύ μ α τ ο υ ά π ό ν ε α ν ι κ ή ί κ μ ά δ α , κ α τ α λ ά β α ι ν ε ά π ό τ ά δ ι ο ι κ η τ ι κ ά π ρ ά γ μ α τ α δσο ελάχι­ στοι η γ ε μ ό ν ε ς , διατυπώνει στά απομνημονεύματα του άπό τό 1 6 6 6 τούς ακόλουθους σπουδαίους θ ε μ ε λ ι ώ δ ε ι ς κανόνες σ χ ε τ ι κ ά μ ε δλες τ ι ς διοικητικές υποθέσεις, ίδιαίτατα δ μ ω ς γ ι ά τόν π ό ­ λ ε μ ο : « ο ί α π ο φ ά σ ε ι ς π ρ έ π ε ι νά εΐναι γ ρ ή γ ο ρ ε ς , ή

πειθαρχία

ακριβής, οί εντολές α π ό λ υ τ ε ς , ή υ π α κ ο ή σ χ ο λ α σ τ ι κ ή » . 1 Ό σ α α ι τ ή μ α τ α α π α ρ ι θ μ ε ί ό Βασιλιάς " Η λ ι ο ς , τό ενιαίο π ρ ό σ τ α γ μ α κ α ί ή αυστηρή π ε ι θ α ρ χ ί α ισχύουν, m u t a t i s m u t a n d i s

βέβαια,

καί στήν π ε ρ ί π τ ω σ η τών συνομαδώσεων του σύγχρονου π ο λ ι τ ι ­ κ ο ύ β ί ο υ , οί ό π ο ι ε ς β ρ ί σ κ ο ν τ α ι σ έ λανθάνουσα ε μ π ό λ ε μ η κ α τ ά ­ σταση. Τ ό σύγχρονο π ο λ ι τ ι κ ό κ ό μ μ α εΐναι — ύ π ό τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ή έν­ νοια τ ή ς λ έ ξ η ς —

μαχητική

οργάνωση.

Ώ ς τ έ τ ο ι α , π ρ έ π ε ι νά

υ π α κ ο ύ ε ι κ α ί αυτό στους ν ό μ ο υ ς τ ή ς τ α κ τ ι κ ή ς . Ό

θεμελιώδης

δ μ ω ς νόμος τ ο ύ τ η ς τ ή ς ε π ι σ τ ή μ η ς εΐναι ή ε τ ο ι μ ό τ η τ α .

Τούτο

τό εΐχε αντιληφθεί ή δ η ό μεγάλος ιδρυτής κ ό μ μ α τ ο ς Ferdinand L a s s a l l e , γ ι ' αυτό κ α ί θ έ λ η σ ε νά α ν α γ ν ω ρ ι σ θ ε ί ώ ς θ ε ω ρ η τ ι κ ά δ ι ­ κ α ι ο λ ο γ η μ έ ν η κ α ί ώ ς π ρ α κ τ ι κ ά α π α ρ α ί τ η τ η ή ο υ σ ι α σ τ ι κ ά υφι­ σ τ ά μ ε ν η προσωπική

δικτατορία

του στή Γερμανική

Πανεργα­

τ ι κ ή Έ ν ω σ η , δ π ο υ κ α τ ε ί χ ε τ ό αξίωμα τ ο ΰ π ρ ο έ δ ρ ο υ · τ ά άπλα μ έ λ η ό φ ε ι λ α ν νά ακολουθούν ά β ο υ λ α τ ο ν η γ έ τ η τ ο υ ς κ α ί ο λ ό ­ κ λ η ρ η ή έ ν ω σ η έ π ρ ε π ε νά λ ε ι τ ο υ ρ γ ε ί σαν σ φ υ ρ ί σ τ ά χ έ ρ ι α τ ο ΰ προέδρου τ η ς . Τοΰτο υπαγορευόταν άπό τά πολιτικά π ρ ά γ μ α ­ τ α , ι δ ι α ί τ ε ρ α μ ά λ ι σ τ α κ α τ ά τ ι ς απαρχές τ ο ΰ π α ρ θ ε ν ι κ ο ύ κ ι αδέ­ ξ ι ο υ ε ρ γ α τ ι κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς , κ α ί α π ο τ ε λ ο ύ σ ε τ ό μ ό ν ο μ έ σ ο για νά κ ε ρ δ ί σ ε ι αυτό σ ε β α σ μ ό κ α ί υπόληψη ά π ό μ έ ρ ο υ ς τ ώ ν α σ τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν . Ό συγκεντρωτισμός

εξασφάλιζε ταχύτητα στή λ ή ­

ψη αποφάσεων. Ε ξ α σ φ ά λ ι ζ ε καί εξασφαλίζει. Ή 1. Mémoires de Louis XIV, pour l'instruction Charles Dreyss, τ. Β ' , Paris 1860, σ. 123.

μεγάλη όρ-

du Dauphin, annotées par

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

80

γ ά ν ω σ η είναι, κ α θ ' εαυτή καί μόνο, δυσκίνητος μηχανισμός. Ή ά δ ο λ η μ ο ρ φ ή τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς κ α θ ί σ τ α τ α ι α ν έ φ ι κ τ η άπό τ ι ς μ ε γ ά λ ε ς α π ο σ τ ά σ ε ι ς κ α ί τ ή ν α π ώ λ ε ι α χ ρ ό ν ο υ , δ π ω ς θά π ρ ο έ κ υ ­ π τ ε άν ε π ι χ ε ι ρ ο ύ σ ε κ α ν ε ί ς νά α ν α λ ύ ε ι στις μάζες τ ά π ρ ο β λ ή μ α ­ τ α τ ή ς η μ έ ρ α ς , τ ά όποια α π α ι τ ο ύ ν τ ά χ ι σ τ ε ς α π ο φ ά σ ε ι ς , κ α τ ά τ ρ ό π ο ώ σ τ ε ε κ ε ί ν ε ς νά α π ο κ τ ή σ ο υ ν έ σ τ ω κ α ί π ε ρ ι ο ρ ι σ μ έ ν η κ ρ ί ­ σ η α ν α φ ο ρ ι κ ά μ ' αυτά· άν π ρ α γ μ α τ ω ν ό τ α ν ή δ η μ ο κ ρ α τ ί α , δέν θά ή τ α ν δυνατόν νά α κ ο λ ο υ θ ε ί τ α ι π α ρ ά μόνο ή π ο λ ι τ ι κ ή τ ή ς π α ρ έ λ κ υ σ η ς κ α ί τ ώ ν χ α μ έ ν ω ν ε υ κ α ι ρ ι ώ ν , ό π ο τ ε θά έ χ α ν ε τ ό κ ά θ ε κ ό μ μ α τ ή ν αναγκαία π ο λ ι τ ι κ ή του ευκαμψία καθώς καί τ ή ν ι κ α ν ό τ η τ α τ ο υ νά σ υ ν ά π τ ε ι σ υ μ μ α χ ί ε ς μ έ άλλα. Έ ν α εμπόλεμο κόμμα

—έστω

χρειάζεται

κ α ί άν δ ι ε ξ ά γ ε ι

αυστηρή

ιεραρχική

πόλεμο

μικρής κλίμακας —

διάρθρωση.

Δίχως

αυτήν θά

έμοιαζε μ έ τ ά άγρια άμορφα σ τ ί φ η τ ώ ν νεγρικών

στρατιών,

τών οποίων ή π ο λ ε μ ι κ ή τ έ χ ν η ε κ μ η δ ε ν ί ζ ε τ α ι ο π ο τ ε δ ή π ο τ ε συγ­ κ ρ ο ύ ο ν τ α ι έ σ τ ω κ α ί μ' ένα μόνο π ε ι θ α ρ χ η μ έ ν ο τ ά γ μ α σ τ ρ α τ ι ω ­ τών εκγυμνασμένων κατά τό ευρωπαϊκό σύστημα. Μόνο ένας κ ά π ο ι ο ς β α θ μ ό ς καισαρισμού

μ π ο ρ ε ί νά ε γ γ υ η θ ε ί

τ ή γ ο ρ γ ή διαβίβαση καί άμεση εκτέλεση τών διαταγών κατά τ ή διάρκεια τοΰ καθημερινού αγώνα. Ό Ό λ λ α ν δ ό ς σοσιαλιστής v a n K o l λ έ ε ι α ν ο ι κ τ ά δ τ ι ή κ α θ ι έ ρ ω σ η αληθινής δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς ε ί ν α ι δ υ ν α τ ή μόνο μ ε τ ά τ ό π έ ρ α ς τ ο ΰ αγώνα. Κ α τ ά τ ή δ ι ά ρ κ ε ι α του, καθώς υποστηρίζει, χρειάζεται καί ή σοσιαλιστική ηγεσία α υ θ ε ν τ ί α κ α ί δ ύ ν α μ η επαρκή γ ι ά νά ε π ι β ά λ λ ε ι τ ή . β ο ύ λ η σ η τ η ς . Κατά διαστήματα απαιτείται μάλιστα καί δεσποτισμός. Α κ ό ­ μ η καί ή ελευθερία έρχεται σέ δεύτερη μοίρα σέ σχέση μ έ τ ή ν αναγκαιότητα τ ά χ ι σ τ η ς δράσης. Ή υποταγή τών μαζών σ τ ή βούληση λ ί γ ω ν είναι, π ά ν τ ο τ ε κατά τόν v a n K o l , μ ι ά άπό τ ι ς υψηλότερες αρετές τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς . « Σ έ δσους κ λ ή θ η κ α ν νά μας οδηγήσουν υποσχόμαστε π ί σ τ η καί υ π ο τ α γ ή , καί τούς λ έ ­ μ ε : "Ανδρες πού α π ο κ τ ή σ α τ ε τόν τ ί τ λ ο τοΰ ευγενούς χάρις στήν ε κ λ ο γ ή τ ο ΰ λ α ο ΰ , δ ε ί ξ τ ε μ α ς τ ο ν δ ρ ό μ ο , σας α κ ο λ ο υ θ ο ύ μ ε » . 2 Τ έ τ ο ι ε ς κ α ί π α ρ ό μ ο ι ε ς σ κ έ ψ ε ι ς α π ο κ α λ ύ π τ ο υ ν τ ο ν πυρήνα σύγχρονων

κομμάτων.

τών

Σ ' ένα π ο λ ι τ ι κ ό , μ α χ ό μ ε ν ο κ ό μ μ α , ή δ η ­

μ ο κ ρ α τ ί α δέν ε ί ν α ι γ ι ά « κ α τ ' οίκον χ ρ ή σ η » . Τ ό κ ό μ μ α χ ρ ε ι ά ζ ε 2. Rienzi (van Kol), Socialisme et liberté, Paris 1898, σσ. 243-253.

81

ΤΟ ΚΟΜΜΑ ΚΑΙ Η ΣΤΡΑΤΕΥΣΗ

τ α ι « ε λ α φ ρ ά π α ν ο π λ ί α , π ο ύ να μ ή ν δ υ σ χ ε ρ α ί ν ε ι τις κ ι ν ή σ ε ι ς τ ο υ χωρίς λόγο». Ή

δ η μ ο κ ρ α τ ί α εΐναι ε ν τ ε λ ώ ς α σ υ μ β ί β α σ τ η

μέ

τ ή ν ε τ ο ι μ ό τ η τ α . Έ τ σ ι ε ξ η γ ε ί τ α ι , ό π ω ς θα δ ε ί ξ ο υ μ ε κ α ι π α ρ α ­ κάτω, ή εχθρότητα τών κ ο μ μ ά τ ω ν προς τό δημοψήφισμα και όλα τ ά άλλα δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ά π ρ ο λ η π τ ι κ ά μ έ σ α κ α θ ώ ς κ α ι ή α ν α γ ­ κ α ι ό τ η τ α μιας όχι ο π ω σ δ ή π ο τ ε κ α ι σ α ρ ι σ τ ι κ ή ς , άλλά

πάντως

έντονα σ υ γ κ ε ν τ ρ ω τ ι κ ή ς και ο λ ι γ α ρ χ ι κ ή ς δ ο μ ή ς . Ό

Lagardelle

ο λ ο κ λ ή ρ ω σ ε τ ή ν εικόνα αυτή μ έ τ ά ακόλουθα λ ό γ ι α :

«Αναπα­

ρήγαγαν προς χ ρ ή σ η τ ώ ν προλεταρίων τ ά μέσα κυριαρχίας τ ώ ν καπιταλιστών.

Συγκρότησαν

μιαν ε ρ γ α τ ι κ ή

κυβέρνηση

τόσο

σ κ λ η ρ ή όσο κ α ι ή α σ τ ι κ ή κ υ β έ ρ ν η σ η , μ ι α ν ε ρ γ α τ ι κ ή γ ρ α φ ε ι ο ­ κ ρ α τ ί α τ ό σ ο β α ρ ε ί α όσο κ α ι ή α σ τ ι κ ή γ ρ α φ ε ι ο κ ρ α τ ί α , μια κ ε ν ­ τ ρ ι κ ή ε ξ ο υ σ ί α π ο ύ λ έ ε ι στους ε ρ γ ά τ ε ς τι μ π ο ρ ο ύ ν κ α ι τ ί δέν μπορούν

νά κάνουν, π ο ύ τ σ α κ ί ζ ε ι

μέσα

στά συνδικάτα και

στους σ υ ν δ ι κ α λ ι σ μ έ ν ο υ ς κ ά θ ε α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α κ α ι κ ά θ ε π ρ ω τ ο β ο υ ­ λ ί α και π ο ύ κ ά π ο τ ε θά π ρ έ π ε ι νά ε μ π ν έ ε ι σ τ ά θύματα τ η ς τ ή νοσταλγία γ ι ά τούς κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ο ύ ς τρόπους έ ξ ο υ σ ι α σ μ ο υ » . 3 Ή στενή συγγένεια του μαχόμενου σοσιαλιστικού κόμματος μ έ τ ή σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ή οργάνωση αποδεικνύεται άπό τ ή ν σοσιαλ­ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή ορολογία, ή όποια, ιδιαίτερα μ ά λ ι σ τ α σ τ ή Γ ε ρ μ α ­ νία, π ρ ο έ ρ χ ε τ α ι κ α τ ά μ ε γ ά λ ο μ έ ρ ο ς ά π ό τ ή ν σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ή επι­ σ τ ή μ η . Δ έ ν υπάρχει κ α μ μ ί α σχεδόν έ κ φ ρ α σ η τ ή ς τ α κ τ ι κ ή ς , τ ή ς στρατηγικής και του στρατώνα, κοντολογής του στρατιωτικού γ λ ω σ σ ι κ ο ύ ι δ ι ώ μ α τ ο ς , π ο ύ νά μ ή ν ά π α ν τ α σ τ ά κ ύ ρ ι α άρθρα τ ο υ σοσιαλδημοκρατικού τύπου.4 Σ έ ιδιαίτερες συνθήκες οφείλεται τό ότι κατά τ ή δ ι ε ξ α γ ω γ ή του αγώνα ακολουθείται ώς επί τό 3. Hubert Lagardelle, Le parti socialiste et la confédération du travail. Discussion avec J. Guesde, Paris 1907, σ. 24. 4. Ε ν δ ε ι κ τ ι κ ά παρατίθεται τό ακόλουθο χαρακτηριστικό χωρίο από τό άρθρο τοΰ Karl Kautsky «Was nun?», Die Neue Zeit, 28, 2 (1910), σ. 68: « Ή στρατηγική τής φθοράς, όπως άλλωστε κάθε στρατηγική, συναρ­ τάται μέ ορισμένους όρους, οί όποιοι, μόνο αυτοί, τήν καθιστοΰν εφικτή και λυσιτελή. Μωρία θά ήταν νά θέλει κανείς νά τήν εφαρμόζει ύπό οποιεσδήποτε συνθήκες, τό δέ γεγονός ότι χρησιμοποιώντας την έχουμε καταγάγει λαμπρότατες επιτυχίες έπί δεκαετίες, δέν σημαίνει άφ' έαυτοΰ ότι οφείλουμε νά μείνουμε προσκολλημένοι σ' αυτήν. Διαφορετικές συν­ θήκες μπορεί κάλλιστα νά υπαγορεύσουν τήν εγκατάλειψη της. Στόν πό-

82

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

πλείστον αποκλειστικά ή τακτική τοΰ Φάβιου τοΰ Μ ε λ λ η τ ή καί δ ί ν ε τ α ι τ ο π ρ ο β ά δ ι σ μ α σ τ ή λ ε γ ό μ ε ν η θ ε ω ρ ί α τ ή ς φθοράς τ ο ΰ έ χ θ ρ ο ΰ . 5 Ό στενός σύνδεσμος μ ε τ α ξ ύ κ ό μ μ α τ ο ς καί στρατεύ­ μ α τ ο ς τ ε κ μ η ρ ι ώ ν ε τ α ι ό μ ω ς κ α ί ά π ό τ ο θ ε ρ μ ό ενδιαφέρον π ο ύ έ δ ε ι ξ α ν γ ι ά τ ά σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ά ζ η τ ή μ α τ α ο ρ ι σ μ έ ν α ά π ό τ ά επιφα­ νέστερα η γ ε τ ι κ ά στελέχη τοΰ γερμανικού

σοσιαλδημοκρατικού

κ ό μ μ α τ ο ς . Α φ ά ν τ α σ τ α ι σ χ υ ρ ή εΐναι π ρ ά γ μ α τ ι ή έ φ ε σ η τ ώ ν σ ο ­ σιαλδημοκρατών

ηγετών γιά τά στρατιωτικά πράγματα.

Ό

κάτοικος Α γ γ λ ί α ς , έμπορος τό ε π ά γ γ ε λ μ α Friedrich Engels, ό ό π ο ι ο ς ε ΐ χ ε υ π η ρ ε τ ή σ ε ι έ π ι έναν χρόνο ώ ς ε θ ε λ ο ν τ ή ς σ τ ο επίλε­ κ τ ο σ ώ μ α τ ο ΰ π ρ ω σ ι κ ο ΰ σ τ ρ α τ ο ύ , κ α τ ά τ ο ν ελεύθερο χρόνο τ ο υ α ρ ε σ κ ό τ α ν νά εΐναι θ ε ω ρ η τ ι κ ό ς τ ο ΰ σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ κ α ί τ ή ς σ τ ρ α ­ τ ι ω τ ι κ ή ς ε π ι σ τ ή μ η ς σ υ ν ά μ α . 6 Σ τ ο ν A u g u s t B e b e l , γόνο υπαξιω­ ματικού, οφείλονται στο πεδίο τ ή ς σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ή ς τεχνικής οχι λεμο, ή στρατηγική τής φθοράς γίνεται ανέφικτη ή αλυσιτελής οποτεδή­ ποτε αιωρείται ό κίνδυνος νά μας αποκόψει ό εχθρός από τή βάση μας ή ακόμη καί νά καταλάβει αυτήν τήν Ί'δια. Ή ανάγκη τής αυτοσυντήρησης μας επιβάλλει τότε νά τον πατάξουμε πριν προλάβει νά το κάμει. Τ ή στρατηγική τής φθοράς θά πρέπει ακόμη νά τήν εγκαταλείψουμε άν εχει κλονισθεί το ηθικό τών δικών μας δυνάμεων, άν έπαπειλεΐται λιποψυχία καί λιποταξία, οπότε τό στράτευμα μπορεί νά άνακτήσει_τήν αγωνιστι­ κότητα καί τή συνοχή του μόνο μ' ένα τολμηρό χτύπημα. Αναπόφευκτα θά πρέπει επίσης νά περάσουμε στήν επίθεση καί νά επιχειρήσουμε ενα τέτοιο χτύπημα αν βρισκόμαστε σέ αδιέξοδο .καί δέν απομένει παρά τό δίλημμα μεταξύ κατατρόπωσης τοΰ έχθροΰ καί έπονείδιστης συνθηκολό­ γησης. Ή υιοθέτηση τής στρατηγικής τής κατατρόπωσης επιβάλλεται τέλος αν εχει περιέλθει άφ' έαυτοΰ ό εχθρός σέ δεινή θέση, άν μας πα­ ρουσιάζεται μιά ευκαιρία πού μποροΰμε νά τήν εκμεταλλευθούμε γοργά καί δυναμικά γιά νά τοΰ καταφέρουμε ένα ισχυρό, ΐσως θανατηφόρο πλήγμα. Δέν χρειάζονται βέβαια εκτενείς αναλύσεις γιά νά μεταφέρουμε τά προειρημένα άπό τή σφαίρα τών^ στρατιωτικών πραγμάτων σ' εκείνη τών πολιτικών». — Αξιοσημείωτο είναι επίσης ότι στή Γαλλία πριν άπό τόν [Α'] παγκόσμιο πόλεμο, τόν τότε άντιμιλιταριστή Gustave Hervé τόν αποκαλούσαν οί οπαδοί του «notre général» [«ό στρατηγός μας»]. 5. Πρβλ. μέρ. Σ τ ' , κεφ. I τοΰ παρόντος έργου. 6. Πρβλ. τά έξης συγγράμματα του: Po und Rhein (1859)· Savoyen, Nizza und der Rhein (I860)· Diepreussische Militärfrage und die deutsche Arbeiterpartei (1865)· Der deutsche Bauernkrieg, είσ., έπιμ. Fr. Mehring, έκδ. γ', Berlin 1909 [έλλ. έκδ.: eO πόλεμος τών χωρικών εν Γερμανία,

Η Γ Ε Τ Η Σ ΚΑΙ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΟΣ

83

λ ί γ ε ς μ ε τ α ρ ρ υ θ μ ι σ τ ι κ έ ς ι δ έ ε ς , οί ό π ο ι ε ς δέν έχουν τ ί π ο τ ε κοινό μ έ τον σοσιαλιστικό θεωρητικό ά ν τ ι μ ι λ ι τ α ρ ι σ μ ό . 7 Ό Bebel καί ι δ ί ω ς ό E n g e l s θα π ρ έ π ε ι αυτόχρημα να λ ο γ ί ζ ο ν τ α ι ώ ς σ τ ρ α ­ τ ι ω τ ι κ ο ί σ υ γ γ ρ α φ ε ί ς . Ή τ ά σ η τ ο ύ τ η δέν εΐναι β έ β α ι α τ υ χ α ί α , άλλά απορρέει μάλλον άπό τό έ ν σ τ ι κ τ ο τ ή ς ε κ λ ε κ τ ι κ ή ς σ υ γ γ έ ­ νειας.

2. Ψυχολογικά γενεσιουργά αίτια

I. ΤΟ ΕΘΙΜΙΚΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΩΝ ΗΓΕΤΙΚΩΝ ΣΤΕΛΕΧΩΝ ΣΤΟ ΑΞΙΩΜΑ TOT ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΟΥ

Μόλις αναδεικνύεται κανείς αντιπρόσωπος, γεννάται τό ηθικό δ ι κ α ί ω μ α νά κ α τ έ χ ε ι σ τ ο δ ι η ν ε κ έ ς τ ό αξίωμα αυτό. Ό σ ο ι ανα­ δ ε ι χ θ ο ύ ν α ν τ ι π ρ ό σ ω π ο ι μ ι ά φορά, άν δ έ ν κ ω λ ύ ο ν τ α ι άπό κ α τ α ­ σ τ α τ ι κ έ ς διατάξεις ή άπό όλως διόλου ε ξ α ι ρ ε τ ι κ ά

συμβάντα,

δ ι α τ η ρ ο ύ ν α δ ι ά λ ε ι π τ α τ ό ά ξ ί ω μ ά τ ο υ ς . Ά π ό τ ή ν εκλογή γ ι ά έναν ο ρ ι σ μ έ ν ο σ κ ο π ό π ρ ο κ ύ π τ ε ι μ ι ά θ έ σ η ι σ ό β ι α . Τ ό έ θ ο ς γ ί ν ε ­ τ α ι δ ι κ α ί ω μ α . Έ ν α ς η γ έ τ η ς , ό όποιος α ν α δ ε ι κ ν ύ ε τ α ι

τακτικά

α ν τ ι π ρ ό σ ω π ο ς έπι κ ά π ο ι ο χ ρ ο ν ι κ ό δ ι ά σ τ η μ α , α ξ ι ώ ν ε ι σ τ ο τ έ λ ο ς τ ό α ι ρ ε τ ό τ ο ύ τ ο αξίωμα ώ ς κ τ ή μ α τ ο υ . ' Λ ν δέν α ν α ν ε ω θ ε ί ή μτφ. Θ.Ν. Τσαβέας, Αθήναι 1929· Ό πόλεμος τών χωρικών στή Γερ­ μανία, μτφ. άνων. Αθήνα 1976· Ό πόλεμος τών χωρικών στή Γερμα­ νία, μτφ. Θ. Παπαρήγας, Αθήνα 1991]· Kann Europa abrüsten?, Nürnberg 1893. 7. Πρβλ. λ.χ. τήν μπροσούρα του: Nicht stehendes Herr, sondern Volkswehr!, Stuttgart 1898, σ. 80, καθώς καί τούς αναρίθμητους κοινο­ βουλευτικούς του λόγους σχετικά μέ τόν στρατιωτικό προϋπολογισμό, στους όποιους τάσσεται υπέρ τοΰ πολεμικού εξοπλισμού τών στρα­ τιωτών.

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

84

θ η τ ε ί α τ ο υ , α π ε ι λ ε ί ευθύς μ έ α ν τ ί π ο ι ν α — άπό τ ά ό π ο ι α ή υπο­ β ο λ ή τ ή ς παραίτησης

δέν εΐναι παρά τ ό ά θ ω ό τ ε ρ ο — κ α ι ε μ ­

β ά λ λ ε ι τ ά μ έ λ η τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς σ έ σ ύ γ χ υ σ η , ή όποια ό μ ω ς κ α ­ τ α λ ή γ ε ι σ χ ε δ ό ν π ά ν τ ο τ ε σ τ ή ν ί κ η αύτοΰ τ ο ΰ η γ έ τ η . Ή

υ π ο β ο λ ή τ ή ς π α ρ α ί τ η σ η ς , εφόσον δέν ο φ ε ί λ ε τ α ι σ έ ά π ο -

κ α ρ δ ί ω σ η ή δ υ σ α ν α σ χ έ τ η σ η (δέν β ά ζ ε ι κ ά π ο ι ο ς υ π ο ψ η φ ι ό τ η τ α σέ ε κ λ ο γ ι κ έ ς π ε ρ ι φ έ ρ ε ι ε ς δ ί χ ω ς π ρ ο ο π τ ι κ έ ς ε κ λ ο γ ι κ ή ς

επιτυ­

χ ί α ς ) , τ ι ς π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς φορές δέν εΐναι παρά μ έ σ ο γ ι ά νά δ ι α ­ τ η ρ ή σ ε ι , νά κ α τ ο χ υ ρ ώ σ ε ι κ α ι νά π α γ ι ώ σ ε ι κ ά π ο ι ο ς τ ή ν ε ξ ο υ σ ί α του. Α κ ό μ η και στό πλαίσιο μεγάλων πολιτικών

οργανισμών,

οί η γ έ τ ε ς κ α τ έ φ υ γ α ν συχνά σ τ ό μ έ σ ο τ ο ΰ τ ο , γ ν ω ρ ί ζ ο ν τ α ς κ α λ ά ότι ή υ π ό κ λ ι σ η μπροστά σέ κάποιον δήθεν ισχυρότερο, όπως αυτή ε κ δ η λ ώ ν ε τ α ι μ έ τ ή ν π α ρ α ί τ η σ η , έ χ ο ν τ α ς κ α ι κ ά π ο ι α επί­ φαση δ η μ ο κ ρ α τ ι σ μ ο ΰ , αφοπλίζει τόν αντίπαλο κ α ι μ ε τ α π ί π τ ε ι έ τ σ ι στους α ν τ ί π ο δ ε ς τ η ς άν, σ τ ή ν ε κ ά σ τ ο τ ε δ ε δ ο μ έ ν η σ τ ι γ μ ή , ό μ ε τ ε ρ χ ό μ ε ν ο ς τ ό μ έ σ ο τ ο ΰ τ ο η γ έ τ η ς εΐναι π ρ ά γ μ α τ ι ή τουλά­ χιστον φαίνεται απαραίτητος σ τ ή συνείδηση τοΰ πλήθους. Τ ο ΰ ­ τ ο σ η μ α ί ν ε ι , μ έ άλλα λ ό γ ι α , ό τ ι εΐναι μ έ σ ο π ρ ό σ φ ο ρ ο μόνο γ ι ά άξιους η γ έ τ ε ς . Ή ιστορία τοΰ π ρ ω σ ο γ ε ρ μ α ν ι κ ο ΰ κράτους βρί­ θει άπό παραδείγματα δ η λ ω τ ι κ ά τ ή ς ευστοχίας τοΰ μ α κ ι α β ε λ λικοΰ

αύτοΰ σ τ ρ α τ η γ ή μ α τ ο ς

προς εξασφάλιση

τής ηγεσίας.

Κ α τ ά τ ή δύσκολη εποχή τ ή ς μ ε τ ά β α σ η ς άπό τ ή ν απόλυτη σ τ ή σ υ ν τ α γ μ α τ ι κ ή μ ο ν α ρ χ ί α , τ ή ν όποια σ φ ρ ά γ ι σ ε ή κ υ β έ ρ ν η σ η τ ο ΰ Ludolf Camphausen, ό βασιλιάς τ ή ς Πρωσίας Φριδερίκος Γ ο υ ­ λ ι έ λ μ ο ς Δ ' ά π ε ι λ ο ΰ σ ε νά α π α ρ ν η θ ε ί τ ό σ τ έ μ μ α

οποτεδήποτε

έ μ ο ι α ζ α ν νά υ π ε ρ ι σ χ ύ ο υ ν οί φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ε ς ι δ έ ε ς έ ν α ν τ ι τ ώ ν ρ ο μαντικών-συντηρητικών,

τις

όποιες

προέκρινε

ό ϊδιος.

Ή

α π ε ι λ ή αυτή γ ε ν ν ο ΰ σ ε στους φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ ς τ ό ακόλουθο δ ί λ η μ ­ μ α : ε ΐ τ ε θά συναινούσαν σ τ ή ν π α ρ α ί τ η σ η τ ο ΰ β α σ ι λ ι ά , ο π ό τ ε θά α ν έ β α ι ν ε στον θρόνο ό π ρ ί γ κ ι π α ς Γ ο υ λ ι έ λ μ ο ς τ ή ς Π ρ ω σ ί α ς , ο όποιος ε ΐ χ ε τ ή φ ή μ η ύπεραντιδραστικοΰ, κ α ι μ έ πιθανότατο κίνδυνο νά ε π α ν α σ τ α τ ή σ ο υ ν σ υ ν ά μ α οί κ α τ ώ τ ε ρ ε ς λ α ϊ κ έ ς τ ά ­ ξ ε ι ς , ε ΐ τ ε θά ε γ κ α τ έ λ ε ι π α ν τ ά φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ α ο ρ ά μ α τ α τ ο υ ς κ α ι θά δ ι α τ η ρ ο ύ σ α ν σ τ ή ν ά ρ χ ή τ ο ν θ ε ω ρ ο ύ μ ε ν ο ώ ς α π α ρ α ί τ η τ ο β α ­ σ ι λ ι ά . Κ α τ ' αυτόν τ ό ν τ ρ ό π ο , ό Φ ρ ι δ ε ρ ί κ ο ς Γ ο υ λ ι έ λ μ ο ς Δ ' κ α ­ τ ό ρ θ ω σ ε νά ε π ι β ά λ ε ι τ ή θ έ λ η σ η τ ο υ κ α ι νά μ α τ α ι ώ σ ε ι τ ά σ χ έ -

85

ΗΓΕΤΗΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΟΣ δια

τών πολιτικών

του αντιπάλων.1

Τριανταπέντε

περίπου

χ ρ ό ν ι α α ρ γ ό τ ε ρ α , ό B i s m a r c k , επίσης ε κ μ ε τ α λ λ ε υ ό μ ε ν ο ς τ ό γ ε ­ γονός ό τ ι λογιζόταν α π α ρ α ί τ η τ ο ς , ε ξ α σ φ ά λ ι ζ ε συνεχώς τ ή μ ο νοκρατία του πάνω στήν ά ρ τ ι π α γ ή γ ε ρ μ α ν ι κ ή αυτοκρατορία μ έ τ ό νά υ π ο β ά λ λ ε ι στον α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α Γ ο υ λ ι έ λ μ ο Α ' σ υ χ ν ά - π υ κ ν ά τήν παραίτηση του· σκοπός του ήταν, οποτεδήποτε ό γηραλέος η γ ε μ ό ν α ς έ δ ε ι χ ν ε έ σ τ ω κ α ι ένα σ κ ί ρ τ η μ α α ύ τ ο β ο υ λ ί α ς , νά τ ο ν κ ά μ ε ι υ π ο χ ε ί ρ ι ο τ ο υ υ π ο β ά λ λ ο ν τ α ς τ ο υ τ ή ν ιδέα ό τ ι , άν απο­ χ ω ρ ο ύ σ ε τ ε λ ι κ ά , θά ε π α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε α ν α π ό δ ρ α σ τ α χ ά ο ς

τόσο

σ τ ή ν ε σ ω τ ε ρ ι κ ή όσο κ α ι σ τ ή ν ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή π ο λ ι τ ι κ ή , τ ό όποιο θά α δ υ ν α τ ο ύ σ ε π λ έ ο ν νά α ν τ ι μ ε τ ω π ί σ ε ι ό ΐ δ ι ο ς . 2 Κ α ι ό σ τ ρ α τ ά ρ ­ χης H e r m e s d a F o n s e c a αναδείχθηκε πρόεδρος τ ή ς βραζιλιανής Δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς κατά κύριο λόγο επειδή είχε απειλήσει προηγου­ μ έ ν ω ς νά π α ρ α ι τ η θ ε ί ά π ό τ ό ά ξ ί ω μ ά τ ο υ . Τ ό 1 9 0 7 δ ι ο ρ ί σ θ η κ ε υπουργός τ ώ ν σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ώ ν . Έ ρ γ ο δικό του είναι ή ανασυγ­ κ ρ ό τ η σ η τ ο υ β ρ α ζ ι λ ι α ν ο ύ σ τ ρ α τ ο ύ . Ευθύς κ α τ έ θ ε σ ε σ χ έ δ ι ο ν ό ­ μου πού καθιέρωνε τ ή ν καθολική υ π ο χ ρ ε ω τ ι κ ή θητεία,

άλλά

συνάντησε

σφοδρότατη

αντίδραση

στρατιωτική τόσο

στήν

Ά ν ω όσο κ α ι σ τ ή ν Κ ά τ ω Β ο υ λ ή . Τ ή ν έ γ κ ρ ι σ η τ ο υ ν ο μ ο σ χ ε δ ί ο υ δέν τ ή ν ο φ ε ί λ ε ι π α ρ ά σ τ ο σθένος τ ο υ , κ α ι ι δ ι α ί τ ε ρ α σ τ ή ν α π ε ι λ ή τής παραίτησης. Έ τ σ ι ενισχύθηκε όμως ή υπόληψη του τόσο, ώ σ τ ε κ α τ ό ρ θ ω σ ε ο χ ι μόνο νά π α ρ α μ ε ί ν ε ι σ τ ό ά ξ ί ω μ ά τ ο υ , άλλά κ α ι νά ε κ λ ε γ ε ί τ ό 1 9 1 0 π ρ ό ε δ ρ ο ς τ ή ς Δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς μ έ 1 0 2 . 0 0 0 ψήφους υπέρ και 5 2 . 0 0 0 κατά. Τ ό ΐδιο ακριβώς συμβαίνει στήν π ε ρ ί π τ ω σ η τών πολιτικών κομμάτων. Τ ό 1 8 6 4 , οργισμένος μ έ τις αποκεντρωτικές προ­ τάσεις τοΰ Vahlteich γιά τήν αναθεώρηση τοΰ καταστατικού τής Γ ε ρ μ α ν ι κ ή ς Π α ν ε ρ γ α τ ι κ ή ς Έ ν ω σ η ς , ό πρόεδρος Lassalle, μέ τήν αυτοπεποίθηση

πού τοΰ έδινε τό αίσθημα

ότι είναι

α ν α ν τ ι κ α τ ά σ τ α τ ο ς , έ θ ε σ ε ευθύς σ τ ά μ έ λ η τ ή ς Έ ν ω σ η ς τ ό ακό­ λουθο δ ί λ η μ μ α : ε ΐ τ ε θά φ ρ ό ν τ ι ζ α ν νά τ ό ν π ρ ο σ τ α τ ε ύ σ ο υ ν σ τ ο μ έ λ λ ο ν ά π ό π α ρ ό μ ο ι ε ς τ ρ ι β έ ς , ε ΐ τ ε θά υ π έ β α λ ε τ ή ν π α ρ α ί τ η σ η

1. König Friedrich Wilhelms IV. Briefwechsel mit Ludolf Camphausen, έπιμ.-σχολ. Erich Brandenburg, Berlin 1906, σσ. 112 κ.έξ. 2. Denkwürdigkeiten des Fürsten Chlodwig zu Hohenlohe-Schillingsffirst. έπιμ. Friedrich Curtius, τ. Β ' , Stuttgart/Leipzig 1907.

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

8Ü

τ ο υ · 3 έ τ σ ι π έ τ υ χ ε ε ύ κ ο λ α κ α ί π ά ρ α υ τ α τ ή δ ι α γ ρ α φ ή τ ο υ ενο­ χ λ η τ ι κ ο ύ ε π ι κ ρ ι τ ή τ ο υ . Έ ν α ς νέος L a s s a l l e , ό Ό λ λ α ν δ ό ς T r o e l s t r a , κ α τ ό ρ θ ω σ ε έν τ έ λ ε ι νά κ α τ α β ά λ ε ι τ ο ύ ς

εσωκομματικούς

τ ο υ α ν τ ι π ά λ ο υ ς ε κ φ ρ ά ζ ο ν τ α ς μ ι ά π α ρ ό μ ο ι α σ υ γ κ ι ν η τ ι κ ή απει­ λ ή , ό τ ι δ η λ . σ κ ό π ε υ ε νά α π ο χ ω ρ ή σ ε ι κ α ί νά ι δ ι ω τ ε ύ σ ε ι ε π ε ι δ ή ό ι δ ε α λ ι σ μ ό ς τ ο υ δέν μ π ο ρ ο ύ σ ε νά α ν τ έ ξ ε ι άλλο τ ο ύ ς

διαρκείς

κ ο μ μ α τ ι κ ο ύ ς αγώνες άν δ ι ά φ ο ρ ο ι ε ξ α κ ο λ ο υ θ ή σ ο υ ν νά τ ο ν χ ο λώνουν ε π ι κ ρ ί ν ο ν τ α ς ά π ρ ε π ώ ς τ ι ς ενέργειες τ ο υ . 4 Ο ί σοσιαλιστές

Ιταλοί

β ο υ λ ε υ τ ή εξάλλου, μόλις ή συμπεριφορά τους σ τ ή

βουλή έλθει σέ αντίθεση προς τήν πρόθεση τ ή ς πλειοψηφίας τ ώ ν μ ε λ ώ ν τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς σ έ σ π ο υ δ α ί α ζ η τ ή μ α τ α , ό π ω ς εΐναι λ . χ . ή γ ε ν ι κ ή α π ε ρ γ ί α , ή μ ό λ ι ς δώσουν σ τ ά κ ο μ μ α τ ι κ ά σ υ ν έ ­ δρια ψήφο α σ υ μ β ί β α σ τ η μ έ τ ή δ ε δ η λ ω μ έ ν η άποψη τ ή ς τ ο π ι κ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς , ε ί θ ι σ τ α ι α ν έ κ α θ ε ν ε ΐ τ ε νά δτι

θα παραιτηθούν,

απειλούν

ε ξ α ν α γ κ ά ζ ο ν τ α ς έ κ τ ώ ν υ σ τ έ ρ ω ν σ έ υπο­

χ ώ ρ η σ η τ ά μ έ λ η τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς , ε'ίτε π ά λ ι νά υ π ο β ά λ λ ο υ ν σ τ ' αλήθεια τ ή ν π α ρ α ί τ η σ η τ ο υ ς κ α ί έ π ε ι τ α νά ε π α ν ε κ λ έ γ ο ν τ α ι μ έ νέα ψ η φ ο φ ο ρ ί α τ ο ΰ τ ο π ι κ ο ύ έ κ λ ο γ ι κ ο ΰ σ ώ μ α τ ο ς ώ ς τ ή ς αρμό­ δ ι α ς αρχής, ό π ο τ ε γ ί ν ο ν τ α ι α π ρ ό σ β λ η τ ο ι . 5 Ή π ρ ο σ φ υ γ ή σ τ ο ε κ λ ο γ ι κ ό σ ώ μ α αλλάζει ο ύ τ ω ς ή ά λ λ ω ς σ ο β α ρ ά τ ή θ έ σ η τ ώ ν 3. Julius Vahlteich, Ferdinand Lassalle und die Anfänge der deutschen Arbeiterbewegung, München 1904, σ. 74. 4. P . J . Troelstra, Inzaken Partijleiding, Rotterdam 1906, σσ. 103-104. 5. Σ τ ό συνέδριο τών Ιταλών σοσιαλιστών στή Bologna τό 1904, μερι­ κοί βουλευτές, ύπό τήν ιδιότητα τους ώς αντιπροσώπων τής περιφερείας τους, αποφάνθηκαν υπέρ τοΰ ρεβιζιονιστικοΰ σχεδίου ψηφίσματος, αθε­ τώντας τήν εντολή τής πλειοψηφίας τών μελών τών οικείων τοπικών κομματικών οργανώσεων. Όταν κλήθηκαν έπειτα νά λογοδοτήσουν γιά τή στάση τους, παραιτήθηκαν από τό βουλευτικό τους αξίωμα, οπότε τά μέλη τών τοπικών κομματικών οργανώσεων, φοβούμενα τά έξοδα καί τούς κόπους τής επαναληπτικής ψηφοφορίας καί ανησυχώντας μήπως χάσουν καί πάλι τις εκλογικές περιφέρειες, έσπευσαν νά τούς άμνηστεύσουν έκ τών υστέρων. — Όταν ή 24μελής κοινοβουλευτική ομάδα τοΰ ιταλικού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, έχοντας απορρίψει τή γενική απεργία, ήρθε σέ ρήξη πρός τις οργανωμένες μάζες, τά μέλη της (έκτος τριών) υπέβαλαν τόν Μάιο τοΰ 1906 αθρόα τήν παραίτηση τους. Οί έν λόγω βουλευτές ορίσθηκαν συλλήβδην καί πάλι υποψήφιοι στις κατά τό­ πους εκλογικές τους περιφέρειες καί επανεξελέγησαν όλοι έκτος τριών.

ΗΓΕΤΗΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΟΣ επιλεγόμενων βουλευτών

καί

οριζόμενων

από

τα

κόμματα

καί συνεπάγεται ότι τά η γ ε τ ι κ ά

υποψηφίων

στελέχη

αποδε­

σ μ ε ύ ο ν τ α ι άπό τ ή ν ο ρ γ α ν ω μ έ ν η μ ά ζ α κ α ί τ ρ έ π ο ν τ α ι π ρ ο ς τ ή χαλαρότερη δέσμευση απέναντι στήν άμορφη μάζα τών ψηφο­ φόρων. Ή

π α ρ α ί τ η σ η ε ϊ ν α ι χ ε ι ρ ο ν ο μ ί α ω ρ α ί α άπό δ η μ ο κ ρ α τ ι ­

κ ή ά π ο ψ η , ά λ λ ά α δ υ ν α τ ε ί νά ύ π ο κ ρ ύ ψ ε ι τ ή ν α υ τ α ρ χ ι κ ή ν ο ο τ ρ ο ­ π ί α άπό τ ή ν όποια α π ο ρ ρ έ ε ι . Ό π ο ι ο ς η γ έ τ η ς θ έ τ ε ι ζ ή τ η μ α

εμ­

π ι σ τ ο σ ύ ν η ς , ε ξ α ρ τ ά φ α ι ν ο μ ε ν ι κ ά τ ή ν τ ύ χ η τ ο υ άπό τ ή ν υ π ο ­ στήριξη

τών

όδηγετουμένων,

τις

περισσότερες

φορές

όμως

τούς άσκεΐ ά κ α τ α γ ώ ν ι σ τ η π ί ε σ η , θέτοντας σέ ενέργεια όλη τ ή βαρύτητα

τοΰ γεγονότος

ό τ ι εΐναι

ή

τουλάχιστον

λογίζεται

α π α ρ α ί τ η τ ο ς . Τ ο ΰ τ ο τ ό γ ν ώ ρ ι ζ ε κ α ί ό S c h w e i t z e r όταν δ ή λ ω ν ε στή γενική συνέλευση τής Γερμανικής Πανεργατικής

Ένωσης

ό τ ι θά υ π έ β α λ ε τ ή ν π α ρ α ί τ η σ η τ ο υ άν δέν τ ο ΰ α ν α γ ν ω ρ ι ζ ό τ α ν τ ό δ ι κ α ί ω μ α , ύπό τ ή ι δ ι ό τ η τ α τ ο υ ώ ς μ έ λ ο υ ς τ ή ς ο μ ο σ π ο ν δ ι α ­ κ ή ς β ο υ λ ή ς , νά σ υ γ κ α λ έ σ ε ι συνέδριο α ρ μ ό δ ι ο νά

αποφασίσει

αναφορικά μ έ τήν ίδρυση συνδικάτων. Π ο λ ύ σωστά σ η μ ε ι ώ ν ε ι ό β ι ο γ ρ ά φ ο ς τ ο υ : « Ό S c h w e i t z e r θά π ρ έ π ε ι νά θ ε ω ρ ο ύ σ ε τ ή θ έ ­ σ η τ ο υ ε ξ α ι ρ ε τ ι κ ά ι σ χ υ ρ ή . Ε ι δ ά λ λ ω ς δέν θά τ ο λ μ ο ΰ σ ε νά δ ι α ­ τ υ π ώ σ ε ι τ ό έν λ ό γ ω τ ε λ ε σ ί γ ρ α φ ο , ά φ ο ΰ , άν δέν γ ι ν ό τ α ν δ ε κ τ ό , θά δ υ σ κ ο λ ε υ ό τ α ν π ά ρ α π ο λ ύ νά δ ι α τ η ρ ή σ ε ι τ ό ά ξ ί ω μ ά τ ο υ , τ ό όποιο υ π ε ρ α γ α π ο ύ σ ε . Ω σ τ ό σ ο δέν ε ΐ χ ε υ π ε ρ τ ι μ ή σ ε ι τ ή ν ε π ι ρ ­ ροή τ ο υ * α κ ό μ η κ α ί ή μ ο μ φ ή ό τ ι α σ κ ο ύ σ ε α ν ε π ί τ ρ ε π τ η

πίεση

στους αντιπροσώπους, υποδήλωνε τό πόσο απαραίτητος λ ο γ ι ­ ζ ό τ α ν . Α υ τ ή τ ή φορά ε ΐ χ ε ε π ι τ ύ χ ε ι τ ό ν σ κ ο π ό τ ο υ » . 6 Ο ί η γ έ τ ε ς δέν ο μ ο λ ο γ ο ύ ν β έ β α ι α π α ρ ά σπάνια ό τ ι α π ε ι λ ο ύ ν νά π α ρ α ι τ η ­ θούν α π ο β λ έ π ο ν τ α ς νά υ π ο τ ά ξ ο υ ν τ ι ς μ ά ζ ε ς , 7 τ ο υ ν α ν τ ί ο ν ε μ φ α ­ νίζουν τ ή σ τ ά σ η τ ο υ ς ώ ς έ κ π ο ρ ε υ ό μ ε ν η άπό τ ό ί δ ι ο τ ό π ν ε ύ μ α τής δημοκρατίας, ώς τ ε κ μ ή ρ ι ο τ ή ς ευαισθησίας καί

εύθιξίας,

τής ευπρέπειας, τοΰ σεβασμού τους προς τις μάζες, ένώ, ί δ ω 6. Gustav Mayer, J.B. von Schweitzer und die Sozialdemokratie, Jena 1909, σ. 233. 7. Tò 1904, κατά τις διενέξεις τακτικής μεταξύ τών Ιταλών σοσιαλι­ στών, ό Φλωρεντινός ρεφορμιστής σοσιαλιστής Gaetano Pieraccini δήλω­ σε ότι θά ανακαλούσε τήν παραίτηση του από το αξίωμα τοΰ αρχηγού τοΰ κόμματος μόνο αν διαγράφονταν όλοι οί οπαδοί τοΰ επαναστατικού ρεύματος, βλ. Avanguardia Socialista 2, 76 (15 Μαίου 1904).

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

88

μ έ ν η ύπό το π ρ ί σ μ α τ ώ ν επηρειών τ η ς , α π ο τ ε λ ε ί απλώς ολι­ γ α ρ χ ι κ ή εκδήλωση, μ έ τ ή ν οποία ε π ι δ ι ώ κ ο υ ν να α π ο τ ι ν ά ξ ο υ ν πάνωθέ τους τ ή συλλογική βούληση. Προορισμένη φαινομενικά νά α π ο σ ο β ή σ ε ι τ ή δ ι χ ο σ τ α σ ί α μ ε τ α ξ ύ τ ή ς μ ά ζ α ς κ α ί τ ο ΰ η γ έ τ η κ α ί νά δ ι α φ υ λ ά ξ ε ι τ ή μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς επαφή, ή απειλή τ ή ς π α ρ α ί ­ τησης επιβάλλει στις μάζες τ ή θέληση τοΰ η γ έ τ η .

II. Η ΑΝΑΓΚΗ ΤΩΝ ΜΑΖΩΝ ΓΙΑ ΗΓΕΣΙΑ Δ έ ν α π ο τ ε λ ε ί υπερβολή τ ο νά υ π ο σ τ η ρ ί ξ ε ι κ α ν ε ί ς δ τ ι λ ι γ ο σ τ ο ί μόνον ά π ' όσους κ α τ έ χ ο υ ν π ο λ ι τ ι κ ά δ ι κ α ι ώ μ α τ α

εκδηλώνουν

ζωηρό ενδιαφέρον γ ι ά τό δημόσιο συμφέρον. Σ τ ή ν π λ ε ι ο ψ η φ ί α τ ο υ ς δέν. έχουν ι δ ι α ί τ ε ρ α α ν ε π τ υ γ μ έ ν η α ί σ θ η σ η τ ώ ν ε σ ω τ ε ρ ι ­ κών συναφειών μ ε τ α ξ ύ τοΰ ατομικού καί τοΰ δημοσίου σ υ μ φ έ ­ ροντος. Ο ί π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ι δέν α ν τ ι λ α μ β ά ν ο ν τ α ι τ ή ν επίδραση κ α ί ά ν τ ε π ί δ ρ α σ η π ο ύ μ π ο ρ ε ί νά α σ κ ή σ ε ι μ έ τ ή δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ α τ ο υ τ ό σ υ λ λ ο γ ι κ ό μ ό ρ φ ω μ α τ ο ΰ κ ρ ά τ ο υ ς στις δ ι κ έ ς τ ο υ ς ι δ ι ω τ ι κ έ ς υ π ο θ έ σ ε ι ς , σ τ ή ν ευημερία κ α ί σ τ ή ζ ω ή τ ο υ ς · κ α θ ώ ς ε π ι σ ή μ α ν ε π ν ε υ μ α τ ω δ ώ ς ό T o c q u e v i l l e , θ ε ω ρ ο ΰ ν π ο λ ύ σ π ο υ δ α ι ό τ ε ρ ο τ ό νά σ κ έ π τ ο ν τ α ι « ά ν π ρ έ π ε ι ν' ανοίξουν έναν δ ρ ό μ ο σ τ ή ν ά κ ρ η τ ο ΰ κ τ ή μ α τ ο ς τ ο υ ς » , 1 παρά νά ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν τ α ι γ ι ά ο λ ό κ λ η ρ η τ ή δ η ­ μόσια διοίκηση καί τ ι ς αρχές που τ ή διέπουν. Ο ί περισσότεροι συμμερίζονται

τ ή ν αναφώνηση τοΰ Stirner προς τό κράτος:

« Μ ή μ ο ΰ κ ρ ύ β ε ι ς τ ο ν ή λ ι ο ! » κ α ί μ υ κ τ η ρ ί ζ ο υ ν ε ι ρ ω ν ι κ ά όλους όσοι, σ υ ν τ α σ σ ό μ ε ν ο ι μ έ τ ή ν αντίληψη τ ο ΰ K a n t , π ι σ τ ε ύ ο υ ν ό τ ι θά έ π ρ ε π ε νά κ α τ α σ τ ε ί σ α φ έ ς στους α ν θ ρ ώ π ο υ ς τ ό « ι ε ρ ό κ α θ ή ­ κ ο ν » νά α σ χ ο λ ο ύ ν τ α ι μ έ τ ό κ ρ ά τ ο ς . « , λ Α ς α σ χ ο λ ο ύ ν τ α ι μ' αυτό όσοι ά π ό δ ι κ ό τ ο υ ς σ υ μ φ έ ρ ο ν δ υ σ α ν α σ χ ε τ ο ύ ν μ έ τ ή ν παρούσα κ α τ ά σ τ α σ η . Τ ό " ι ε ρ ό κ α θ ή κ ο ν " δέν θά κ ά μ ε ι τ ο ύ ς α ν θ ρ ώ π ο υ ς , ο υ τ ε τ ώ ρ α , ο υ τ ε π ο τ έ , νά σ τ ο χ α σ θ ο ΰ ν π ά ν ω σ τ ό κ ρ ά τ ο ς , ό π ω ς ακριβώς δέν γ ί ν ο ν τ α ι ά π ό " ι ε ρ ό κ α θ ή κ ο ν " θ ε ρ ά π ο ν τ ε ς τ ή ς έ π ι 1. Alexis de Tocqueville, De la démocratie en Amérique, μέρ. II, τ. Β ' , σ. 167.

ΜΑΖΕΣ ΚΑΙ ΗΓΕΣΙΑ

8ϋ

σ τ ή μ η ς , τ ή ς τ έ χ ν η ς κ . λ π . Μόνο ό ε γ ω ι σ μ ό ς μ π ο ρ ε ί να τ ο ύ ς πα­ ρ ο ρ μ ή σ ε ι π ρ ο ς τ ο ΰ τ ο , κ α ι θα τό κ ά μ ε ι μ ό λ ι ς ε π ι δ ε ι ν ω θ ο ύ ν τά πράγματα».2 Σ τ ο ν βίο τ ώ ν σύγχρονων δημοκρατικών κ ο μ μ ά τ ω ν π α ρ α τ η ­ ρούνται πανόμοια φαινόμενα. Ό σ ο ι δέν ασκούν τά δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ά τ ο υ ς δ ι κ α ι ώ μ α τ α ,

ενερ­

γ ο ύ ν β έ β α ι α α ύ τ ο π ρ ο α ί ρ ε τ α , έ κ τ ο ς άν, π ε ρ ί π τ ω σ η ο χ ι σπάνια, ή α π ο χ ή τ ώ ν οργανωμένων μαζών άπό τ ι ς κ ρ ί σ ι μ ε ς διαβουλεύ­ σ ε ι ς στους κ ό λ π ο υ ς τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς ο φ ε ί λ ε τ α ι σέ γ ε ω γ ρ α φ ι κ ά ή τοπογραφικά

εμπόδια.

Γενικά

πάντως,

καθοριστικές

είναι

α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ά οί α π ο φ ά σ ε ι ς τ ώ ν ο ρ γ α ν ώ σ ε ω ν τ ώ ν α σ τ ι κ ώ ν κ έ ν ­ τ ρ ω ν , έ ν ώ όσα μ έ λ η τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς δ ι α μ έ ν ο υ ν σ τ ή ν ύ π α ι θ ρ ο ή σέ π ό λ ε ι ς τ ή ς υ π α ί θ ρ ο υ δέν σ υ μ μ ε τ έ χ ο υ ν π α ρ ά

υποτυπωδώς

στον κ ο μ μ α τ ι κ ό β ί ο , π ε ρ ι ο ρ ι ζ ό μ ε ν α α π λ ώ ς σ τ ά ε π ι β ε β λ η μ έ ν α (πληρώνουν τή συνδρομή τους και ψηφίζουν στις ε κ λ ο γ έ ς τούς χρισμένους στά αστικά κέντρα υποψηφίους). Έ κ τ ο ς

άπό τ ι ς

τ ο π ι κ έ ς σ υ ν θ ή κ ε ς , σ π ο υ δ α ί ο ρόλο π α ί ζ ο υ ν έν π ρ ο κ ε ι μ έ ν ω κ α ι διάφορες

ανάγκες τακτικής

φύσεως.

Ή

βαρύνουσα

επιρροή

τ ώ ν ο ρ γ α ν ω μ έ ν ω ν μ α ζ ώ ν τ ώ ν α σ τ ι κ ώ ν κ έ ν τ ρ ω ν σέ σ χ έ σ η μέ τ ι ς διεσπαρμένες τ ή ς υπαίθρου απορρέει από τ ή ν αναγκαιότητα γ ρ ή γ ο ρ η ς λ ή ψ η ς κ α ι ε κ τ έ λ ε σ η ς αποφάσεων, τ ή ν όποια επιση­ μ ά ν α μ ε ή δ η σέ π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ο κ ε φ ά λ α ι ο . Σ τ ά ΐ δ ι α τά α σ τ ι κ ά κ έ ν τ ρ α , μ έ σ ω τ ή ς δ ι ε ρ γ α σ ί α ς τ ή ς αυθόρ­ μ η τ η ς ε π ι λ ο γ ή ς , ξ ε χ ω ρ ί ζ ε ι ά π ό τό σ ώ μ α τ ώ ν ε γ γ ε γ ρ α μ μ έ ν ω ν μ ε λ ώ ν μια ο μ ά δ α α τ ό μ ω ν π ο ύ π ρ ο σ έ ρ χ ο ν τ α ι τ α κ τ ι κ ά σ τ ι ς γ ε ν ι ­ κ έ ς σ υ ν ε λ ε ύ σ ε ι ς κ α ι σ υ μ μ ε τ έ χ ο υ ν σ τ ι ς δ ι α δ ι κ α σ ί ε ς λ ή ψ η ς απο­ φ ά σ ε ω ν σ τ ό π λ α ί σ ι ο τ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς . Ή ο μ ά δ α αυτή, ό π ω ς κ α ι εκείνη

τών θρησκόληπτων

φιλακόλουθων,

απαρτίζεται

άπό

τ ο ύ ς ε υ σ υ ν ε ί δ η τ ο υ ς ά φ ' ενός κ α ι όσους π ρ ο σ έ ρ χ ο ν τ α ι ά π ό σ υ ν ή ­ θ ε ι α κ α ι μόνο ά φ ' ε τ έ ρ ο υ . "Αν ι χ ν η λ α τ ή σ ο υ μ ε έξαλλου τά ελα­ τ ή ρ ι α τ ή ς π ρ ο σ έ λ ε υ σ η ς , θά α ν α κ α λ ύ ψ ο υ μ ε σ υ ν ο ν θ υ λ ε υ μ έ ν α τό ε μ π ρ ά γ μ α τ ο ενδιαφέρον, τήν έφεση τ η ς μ ά θ η σ η ς , τή φιλοδο­ ξ ί α , τ ή ν π ε ρ ι έ ρ γ ε ι α κ α ι τ ή ν ά π λ ή ανία* τό ΐ δ ι ο

συνονθύλευμα

2. Max Stirner (Kaspar Schmidt), Der Einzige und sein Eigentum, Leip­ zig 1892, σ. 2 7 2 [έλλ. έκδ.: Ό μοναδικός και το δικό του, παρ. Ε. \rman, μτφ. Α. Παπαθανασοπούλου, Αθήνα 1974, 1978].

90

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

ελατηρίων χαρακτηρίζει

δσους φ ο ι τ ο ύ ν σ τ α τ μ ή μ α τ α

λαϊκής

ε π ι μ ό ρ φ ω σ η ς . 3 Δ έ ν λείπουν μάλιστα καί εκείνοι πού προσέρ­ χ ο ν τ α ι σ τ ι ς σ υ ν ε λ ε ύ σ ε ι ς « γ ι ά π λ ά κ α » ή γ ι ά νά ξ ε φ ύ γ ο υ ν ά π ό τ ό πληκτικό

οικογενειακό περιβάλλον.4

Ό

κ ύ κ λ ο ς τών

ατόμων

τ ο ύ τ ω ν εΐναι ω σ τ ό σ ο σ τ ε ν ό ς σ έ ό λ ε ς τ ι ς χ ώ ρ ε ς . Σ τ ι ς διαδικασίες λ ή ψ η ς αποφάσεων στο πλαίσιο τοΰ κ ό μ μ α ­ τ ο ς σ υ μ μ ε τ έ χ ε ι μόνο μ ι ά μ ε ι ο ψ η φ ί α , ε ν ί ο τ ε μ ά λ ι σ τ α μ ι ά ελάχι­ σ τ η μ ε ι ο ψ η φ ί α . Ά π ό μ ι ά δράκα μ ε λ ώ ν ε κ π ο ρ ε ύ ο ν τ α ι ο χ ι σ π ά ­ νια οί σ π ο υ δ α ι ό τ ε ρ ε ς α π ο φ ά σ ε ι ς π ο ύ λ α μ β ά ν ο ν τ α ι ακόμη κ α ί έν ο ν ό μ α τ ι τ ώ ν δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό τ ε ρ ω ν κ ο μ μ ά τ ω ν . Έ ν α μόνο τ υ π ι κ ό παράδειγμα:

Στις

5 Νοεμβρίου

1 9 0 5 , ό βουλευτής

Leonida

B i s s o l a t i , ένας ά π ό τ ο ύ ς έ ξ ο χ ό τ ε ρ ο υ ς ε κ π ρ ο σ ώ π ο υ ς κ α ί σ υ ν ι δρυτές τοΰ ιταλικού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος,

αποκλεί­

σ τ η κ ε ά π ό τ ό κ ό μ μ α μ α ζ ί μ έ α ρ κ ε τ ο ύ ς ακόμη γ ν ω σ τ ο ύ ς σ ο σ ι α ­ λ ι σ τ έ ς , δ υ ν ά μ ε ι τ ή ς απόφασης μ ι α ς κ ο μ μ α τ ι κ ή ς

συνέλευσης

σ τ ή Ρ ώ μ η , δ π ο υ π α ρ ε υ ρ ί σ κ ο ν τ α ν τ ό π ο λ ύ 1 0 0 ά π ό τ ό σύνολο τών 7 0 0 μελών τ ή ς τοπικής οργάνωσης, μολονότι μάλιστα μ ό ­ νο 5 5 ά π ό τ ο ύ ς π α ρ ό ν τ ε ς ε ΐ χ α ν ψ η φ ί σ ε ι υπέρ, έ ν ώ 4 5 κατά.

5

Τόν Μάιο τοΰ 1 9 1 0 , ή ΐδια τοπική οργάνωση καταδίκασε τήν κοινοβουλευτική ομάδα τοΰ κ ό μ μ α τ ο ς λ ό γ ω υπερβολικά φιλο­ κ υ β ε ρ ν η τ ι κ ή ς σ τ ά σ η ς , ε γ κ ρ ί ν ο ν τ α ς ένα π α θ ι α σ μ έ ν ο ψ ή φ ι σ μ α μ έ 4 1 ψ ή φ ο υ ς υπέρ κ α ί 2 4 κ α τ ά , έ π ι συνόλου 6 0 0 μ ε λ ώ ν . 6 φορικά

μέ

τον

αμερικανικό

κομματικό

βίο,

Ανα­

μαρτυροΰνται

π ρ ά γ μ α τ α π ο λ ύ π ι ο α π ί θ α ν α ακόμη. Σ ' ένα « m a s s

meeting»

[ « μ α ζ ι κ ή συγκέντρωση»] τοΰ ρεπουμπλικανικού κόμματος στο O r e g o n , π έ ν τ ε π α ρ ό ν τ α μ έ λ η εξέλεξαν

— άκουσον άκουσον —

3. Robert Michels, «Die Volkshochschulen in Frankreich», στό: L. v. Wiese, Die Soziologie des Volksbildungswesens, München 1 9 2 1 , σσ. 486-511. 4. Ό Hasbach σημειώνει ότι, κατά τή διάρκεια τών πρώτων εκλογών μέ βάση τό καθολικό δικαίωμα ψήφου, το 1907, ενας Τιρολέζος τοΰ εΐπε τά εξής: «Τι ωραία εποχή! Κάθε βράδυ είχαμε τό ελεύθερο νά ξεπορτίζουμε, δίχως νά μπορεί νά γκρινιάξει ή κυρά, μιά πού κάναμε το χρέος μας απέναντι στήν πατρίδα!» (W. Hasbach, Moderne Demokratie, σ. 482). 5. Azione Socialista I, άρ. 28. 6. La Stampa, GLIV, άρ. 134.

91

ΜΑΖΕΣ ΚΑΙ ΗΓΕΣΙΑ έξι αντιπροσώπους·, άλλοτε μάλιστα τρεις παρόντες

εξέλεξαν

έντεκα αντιπροσώπους.7 Τ ά περισσότερα οργανωμένα μ έ λ η μένουν απέναντι στήν ορ­ γάνωση

εξίσου αδιάφορα

όσο κ α ί οί π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ι

εκλογείς

α π έ ν α ν τ ι σ τ ο κ ο ι ν ο β ο ύ λ ι ο . 8 Ι δ ι α ί τ ε ρ α α π ο σ τ ρ έ φ ο ν τ α ι — ακόμη καί σ τ ή Γ α λ λ ί α , τ ή χ ώ ρ α τ ή ς παλαιότερης μ α ζ ι κ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς κουλτούρας— τήν εποπτική ενασχόληση μ έ ζητήματα διοικη­ τ ι κ ή ς καθώς καί τ α κ τ ι κ ή ς φύσεως, τον χ ε ι ρ ι σ μ ό τ ώ ν όποιων ε υ χ α ρ ί σ τ ω ς αφήνουν σ τ ο ν σ τ ε ν ό τ ε ρ ο κ ύ κ λ ο όσων π ρ ο σ έ ρ χ ο ν τ α ι τ α κ τ ι κ ά στις σ υ ν ε λ ε ύ σ ε ι ς . Τ ι ς μ ε γ ά λ ε ς δ ι α μ ά χ ε ς τ ώ ν η γ ε τ ι κ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν γ ι ά τ ή ν κ ρ α τ ο ύ σ α αντίληψη . ( τ α κ τ ι κ ή . ) κ α θ ώ ς κ α ί γ ι ά τήν κυριαρχία μέσα στο κόμμα

—μαρξισμός,

ρεβιζιονισμός,

ά ν α ρ χ ο σ υ ν δ ι κ α λ ι σ μ ό ς — ό χ ι μόνο δέν τ ι ς κ α τ α ν ο ο ύ ν , άλλά τ ι ς α ν τ ι μ ε τ ω π ί ζ ο υ ν μ έ αδιαφορία. Σ έ όλες σχεδόν τ ι ς χ ώ ρ ε ς διαπι­ σ τ ώ ν ε τ α ι ό τ ι οί σ υ γ κ α λ ο ύ μ ε ν ε ς ά π ό τ ό κ ό μ μ α σ υ ν ε λ ε ύ σ ε ι ς μ έ θ έ μ α τ α συναφή προς τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ή ε π ι κ α ι ρ ό τ η τ α , ή

συναισθηματικούς

φορτισμένα

—δασμολόγιο,

εντυπωσιακά κατηγορίες

εναντίον ε π ι φ α ν ώ ν π ο λ ι τ ι κ ώ ν , ρ ω σ σ ι κ ή ε π α ν ά σ τ α σ η — , ακόμη καί μ έ θέματα γ ε ν ι κ ή ς παιδείας

— ή εξερεύνηση τοΰ Βόρειου

Πόλου, ή υγιεινή τοΰ σώματος, ό π ν ε υ μ α τ ι σ μ ό ς — , έστω καί άν εΐναι α ν ο ι κ τ έ ς μόνο σ τ ά μ έ λ η τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς , ε μ φ α ν ί ζ ο υ ν π υ ­ κ ν ό τ ε ρ η προσέλευση άπό τ ι ς π ρ α γ μ α τ ε υ ό μ ε ν ε ς τ α κ τ ι κ ά ή άλλα ε σ ω κ ο μ μ α τ ι κ ά ζ η τ ή μ α τ α , τ ι ς α ν α φ ε ρ ό μ ε ν ε ς δ η λ α δ ή στον ΐ δ ι ο τον π υ ρ ή ν α τ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς . Τ ο ύ τ ο ε ΐ χ α τ ή ν ε υ κ α ι ρ ί α νά τ ό δ ι α π ι σ τ ώ σ ω έ ξ ίδιας α ν τ ι λ ή ψ ε ω ς σέ τ ρ ε ι ς τ υ π ι κ έ ς μ ε γ α λ ο υ π ό -

7. James D. Barnett, «Forestalling the Direct Primary in Oregon», Po­ litical Science Quarterly 27 (1912), σ. 656. 8. Α κ ό μ η καί σέ συνδικαλιστικούς κύκλους εκφράζονται έντονα πα­ ράπονα γιά τό ανθρώπινο, πάρα πολύ ανθρώπινο τοΰτο κακό. Τά ακό­ λουθα επισημαίνονται άπό τήν πλευρά τών αρτοποιών: « Α κ ό μ η καί σέ κάθε απεργία, βλέπαμε πρός απογοήτευση μας ότι στή διανομή τών προκηρύξεων, στήν περιφρούρηση καί σέ όλη γενικά τήν άγκιτατορική προπαρασκευή πού απαιτεί μιά απεργία, μεμονωμένοι συνάδελφοι προσ­ φέρουν τά μέγιστα, ένώ ή μεγάλη μάζα τών απεργών, καί κυρίως οί νεό­ τεροι συνάδελφοι, φυγοπονοΰν». (Ο. Allmann, Die Entwicklung des Ver­ bandes der Bäcker und Berufsgenossen Deutschlands und die Lohnbewegungen und Streiks im Bäckergewerbe, Hamburg 1900, σ. 58).

92

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

λ ε ι ς : τ ο Π α ρ ί σ ι , τ ή Φ ρ α ν κ φ ο ύ ρ τ η ε . τ . Μ . και

το Τορίνο.

σ τ ί ς τ ρ ε ι ς , παρά τ ι ς υ φ ι σ τ ά μ ε ν ε ς γ λ ω σ σ ι κ έ ς κ α ι

Και

πολιτειακές

διαφορές, άπαντα ή ΐδια εικόνα τ ή ς ε ρ ή μ ω σ η ς τών

τακτικών

κ ο μ μ α τ ι κ ώ ν συνελεύσεων. Οί μεγάλες μάζες προσέρχονται μ ό ­ νον όταν τ ο ύ ς έχουν υ π ο σ χ ε θ ε ί κ ά π ο ι ο ν τρανό ρ ή τ ο ρ α ή άν έχουν φ ρ ο ν τ ί σ ε ι νά τ ο ύ ς ρίξουν κ ά π ο ι ο ι δ ι α ί τ ε ρ α σύνθημα

εμπρηστικό

— Τ έ ρ μ α στήν αισχροκέρδεια μ έ τό ψ ω μ ί ! Κ ά τ ω

ή

π ρ ο σ ω π ι κ ή κ υ β έ ρ ν η σ η τ ο ΰ α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α ! — ή π ά λ ι άν π ρ ό κ ε ι ­ ται γιά κάποια εκλαϊκευμένη επιστημονική διάλεξη διανθισμέ­ νη μ έ π ρ ο β ο λ έ ς φ ω τ ο γ ρ α φ ι κ ώ ν δ ι α φ α ν ε ι ώ ν , ε ι κ ό ν ω ν τ ο ΰ μ α γ ι ­ κού φανού ή , κ α τ ά μ ε ί ζ ο ν α μ ά λ ι σ τ α λ ό γ ο , κ ι ν η μ α τ ο γ ρ α φ ι κ ώ ν τ α ι ν ι ώ ν , οί ό π ο ι ε ς χ τ υ π ο ύ ν έντονα σ τ ο μ ά τ ι κ α ι κάνουν τ ι ς μ ά ­ ζ ε ς νά χ ά σ κ ο υ ν κ α ι σ τ ο υ ς δ ρ ό μ ο υ ς α κ ό μ η . 9 Τ ό ΐ δ ι ο φ α ι ν ό μ ε ν ο π α ρ α τ η ρ ε ί τ α ι ο χ ι σπάνια κ α ι σ τ ο σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ό κ ί ν η μ α . Γερμανία,

τμήματα

συνδικαλιστικών

οργανώσεων

μέ

Στή 5.000

ε γ γ ε γ ρ α μ μ έ ν α μ έ λ η λ ο γ ί ζ ο ν τ α ι π ο λ λ έ ς φορές ε υ τ υ χ ή « ά ν π α ­ ρευρίσκονται στίς συνελεύσεις τους έστω και 5 0 0 ά τ ο μ α » · τά υ π ό λ ο ι π α 9 / 1 0 δείχνουν κ α τ ά κανόνα π λ ή ρ η α δ ι α φ ο ρ ί α γ ι ά τ ό συνδικάτο στίς

τους.10

περιπτώσεις

Όποτεδήποτε ματικών

Ικανοποιητική όπου

προγραμματίζονται

yj συνδικαλιστικών

είναι ή

συζητούνται

μεγάλες

οργανώσεων,

προσέλευση

μισθολογικά

μόνο

θέματα.

συνελεύσεις

κομ­

ό συνολικός αριθμός

τών μελών παραβλέπεται έκ τών προτέρων, ήδη κατά τήν

επι­

λ ο γ ή τ ο ΰ χ ώ ρ ο υ , άφοΰ ε ί ν α ι ε μ π ε ι ρ ι κ ά ε ξ α κ ρ ι β ω μ έ ν ο ό τ ι δέν θά π ρ ο σ έ λ θ ε ι π α ρ ά ένα ε λ ά χ ι σ τ ο π ο σ ο σ τ ό . Μόνο σ τ ή ν ύ π α ι θ ρ ο ε ί ­ ναι κ α λ ύ τ ε ρ α τ ά π ρ ά γ μ α τ α , κ α θ ό τ ι ή σ υ ν έ λ ε υ σ η θ ε ω ρ ε ί τ α ι έ κ ε ΐ ώς δ ι α σ κ έ δ α σ η κ α ι φ υ γ ή άπό τ ή μ ο ν ο τ ο ν ί α τ ή ς 11

καθημερινό-

τητας. Σ τ ά π α ρ α π ά ν ω έ ρ χ ε τ α ι α κ ό μ η νά π ρ ο σ τ ε θ ε ί τ ό γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι οί π ρ ο σ ε ρ χ ό μ ε ν ο ι τ α κ τ ι κ ά σ τ ί ς σ υ ν ε λ ε ύ σ ε ι ς , ι δ ι α ί τ ε ρ α μ ά λ ι σ τ α σ τ ά χ ω ρ ι ά κ α ι σ τ ί ς μ ι κ ρ έ ς κ ω μ ο π ό λ ε ι ς , π ο λ λ έ ς φορές δέν ά ν ή 9. Γιά τήν Ιταλία, βλ. Giulio Casalini, «Crisi di impreparazione», Criti­ ca sociale 14 (1904), σσ. 5-7. 10. Bernhard Schildbach, «Verfassungsfragen in den Gewerkschaften», Die Neue Zeit 29, 1 (1911), σσ. 327-332. 11. James Bryce, Modern Democracies, τ. Β ' , σσ. 167-177.

93

ΜΑΖΕΣ ΚΑΙ ΗΓΕΣΙΑ

κουν σ τ ο υ ς π ρ ο λ ε τ α ρ ί ο υ ς , οί ό π ο ι ο ι , ά π ο κ α μ ω μ έ ν ο ι ά π ό τ ό μ ε ­ ρ ο κ ά μ α τ ο , π λ α γ ι ά ζ ο υ ν ν ω ρ ί ς τ ό β ρ ά δ υ , άλλά κ ά θ ε λ ο γ ή ς μ ε ­ τ έ ω ρ α άπό ο ι κ ο ν ο μ ι κ ο κ ο ι ν ω ν ι κ ή ά π ο ψ η σ τ ο ι χ ε ί α ,

μικροαστοί,

ε φ η μ ε ρ ι δ ο π ώ λ ε ς κ α ί π ω λ η τ έ ς τ α χ υ δ ρ ο μ ι κ ώ ν δ ε λ τ α ρ ί ω ν , εμπο­ ροϋπάλληλοι,

νεαροί,

άνεργοι

ακόμη δ ι α ν ο ο ύ μ ε ν ο ι ,

οί

όποιοι

κ ο λ α κ ε ύ ο ν τ α ι νά θ ε ω ρ ο ύ ν τ α ι ώ ς τ ό α υ θ ε ν τ ι κ ό π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο κ α ί νά ε ξ υ μ ν ο ύ ν τ α ι ώ ς ή τ ά ξ η τ ο ΰ μ έ λ λ ο ν τ ο ς . 1 2 Σ τ ο π λ α ί σ ι ο τ ώ ν π ο λ ι τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν σ υ μ β α ί ν ε ι δ , τ ι κ α ί σ' ε κ ε ί ν ο τ ο ΰ κ ρ ά τ ο υ ς . Κ α ί σ τ ά δύο, ή κ α τ α β ο λ ή τ ώ ν α π α ρ α ί τ η ­ των

εισφορών

εδράζεται

στον

(ή φορολογία

στήν

καταναγκασμό,

ή

δ μ ω ς ό χ ι . Υ φ ί σ τ α τ α ι μ έ ν δικαίωμα,

περίπτωση

τοΰ κράτους)

συμμετοχή

στις

εκλογές

ά λ λ ά ο χ ι υποχρέωση

ψή­

φου. Μ έ χ ρ ι ς δ τ ο υ α ν τ ι κ α τ α σ τ α θ ε ί τ ό π ρ ώ τ ο ά π ό τ ή δ ε ύ τ ε ρ η , θά υπάρχει π ά ν τ ο τ ε ή δ υ ν α τ ό τ η τ α νά ά σ κ ε ΐ μόνο μ ι ά μ ε ι ο ψ η ­ φία τ ό δ ι κ α ί ω μ α π ο ύ α π α ρ ν ε ί τ α ι ο ι κ ε ι ο θ ε λ ώ ς ή π λ ε ι ο ψ η φ ί α κ α ί νά ε π ι β ά λ λ ε ι έ τ σ ι ν ό μ ο υ ς σ τ ι ς αδιάφορες μ ά ζ ε ς . Σ τ ά π ε ρ ι σ σ ό ­ τερα λοιπόν δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ά κ ό μ μ α τ α ή σ υ μ μ ε τ ο χ ή σ τ ή δ ι α χ ε ί ρ ι ­ ση τών κομματικών υποθέσεων εμφανίζει μορφή κ λ ι μ α κ ω τ ή . Ή

π λ α τ ε ι ά β ά σ η α π α ρ τ ί ζ ε τ α ι άπό τ ο ύ ς κ α τ ά τ ό π ο υ ς ψ η φ ο φ ό ­

ρους* υ ψ η λ ό τ ε ρ α κ ε ί τ α ι τ ό σ ώ μ α τ ώ ν κ α τ ά τ ό π ο υ ς ε γ γ ε γ ρ α μ ­ μ έ ν ω ν μ ε λ ώ ν τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς , τ ό όποιο εΐναι π ο λ ύ

μικρότερο,

ε ν ί ο τ ε μ ά λ ι σ τ α κ υ μ α ί ν ε τ α ι μ ό λ ι ς άπό τ ό 1 / 3 0 ώ ς τ ό 1 / 1 0 · υψη­ λ ό τ ε ρ α ακόμη ά π α ν τ α ό ε ξ α ι ρ ε τ ι κ ά π ά λ ι ό λ ι γ α ρ ι θ μ ό τ ε ρ ο ς κ ύ ­ κλος

όσων

προσέρχονται

τακτικά

στις

γενικές

συνελεύσεις·

υψηλότερα ακόμη ο ρ θ ώ ν ε τ α ι ή ο μ ά δ α τ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν σ τ ο ύψι­ σ τ ο τ έ λ ο ς ε π ί π ε δ ο δ ε σ π ό ζ ε ι ή δράκα τ ώ ν η γ ε τ ι κ ώ ν

στελεχών,

α π ο τ ε λ ο ύ μ ε ν η ω σ τ ό σ ο π ο λ λ έ ς φορές ά π ό τ ά ΐ δ ι α μ έ τ ή ν τ ε λ ε υ ­ ταία πρόσωπα. Ή ισχύς κάθε κ λ ι μ α κ ί ο υ σ τ ή λ ή ψ η αποφάσεων κ α ί σ τ ή δ ι ο ί κ η σ η εΐναι α ν τ ι σ τ ρ ό φ ω ς α ν ά λ ο γ η π ρ ο ς τ ή ν α ρ ι θ μ η ­ τική του δύναμη. Ή πρακτικά εφαρμοσμένη δημοκρατία

έχει

λ ο ι π ό ν τ ή ν ακόλουθη π ε ρ ί π ο υ δ ο μ ή :

12. Βλ. τή ζωντανή περιγραφή του Filippo Turati, «Ancora la propa­ ganda improduttiva. Postilla», Crìtica sociale 13 (1903), σσ. 2 1 1 - 2 1 3 . [Τό άρθρο φέρει ώς υπογραφή τόν τίτλο τοΰ περιοδικού].

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

94

δράκα τών ηγετικών στελεχών ομάδα τών στελεχών κύκλος τών προσερχόμενων τακτικά στίς γενικές συνελεύσεις σώμα τών εγγεγραμμένων μελών σύνολο τών ψηφοφόρων 1,1

Οί π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ι χ α ί ρ ο ν τ α ι αν β ρ ε θ ο ύ ν ά ν θ ρ ω π ο ι δ ι α τ ε θ ε ι μ έ ­ νοι νά δ ι ε κ π ε ρ α ι ώ σ ο υ ν τ ι ς υ π ο θ έ σ ε ι ς τ ο υ ς γ ι ά λ ο γ α ρ ι α σ μ ό τ ο υ ς . Ή

α ν ά γ κ η γ ι ά η γ ε σ ί α , σ υ ν υ φ α σ μ έ ν η ώ ς έπί τ ό π λ ε ί σ τ ο ν

μέ

ζ ω η ρ ή ή ρ ω ο λ α τ ρ ί α , εΐναι α π ε ρ ι ό ρ ι σ τ η σ τ ο υ ς κ ό λ π ο υ ς τ ώ ν μ α ­ ζών, ακόμη και τών οργανωμένων στά εργατικά κ ό μ μ α τ α . γ ε ν ι κ ό ς μ ι σ ο ν ε ϊ σ μ ό ς , ε ξ α ι τ ί α ς τ ο ΰ όποιου α π έ τ υ χ α ν ό λ ε ς οί σ ο β α ρ έ ς μ ε τ α ρ ρ υ θ μ ι σ τ ι κ έ ς

προσπάθειες,

Ό

ανέκαθεν

σήμερα όχι

μόνο δέν φ θ ί ν ε ι , ά λ λ ά μ ά λ λ ο ν α υ ξ ά ν ε ι , δ ε δ ο μ έ ν ο υ τ ο ΰ π ο λ υ σ χ ι ­ δούς κ α τ α μ ε ρ ι σ μ ο ύ ε ρ γ α σ ί α ς σ τ ο π λ α ί σ ι ο τ ο ΰ σ η μ ε ρ ι ν ο ύ π ο λ ι ­ τ ι σ μ ι κ ο ύ β ί ο υ κ α θ ώ ς κ α ι τ ή ς ολοένα πιο δ α ι δ α λ ώ δ ο υ ς π ο λ ι τ ι κοκρατικής δραστηριότητας μ έ τον περίπλοκο μηχανισμό τ η ς · ό μ ι σ ο ν ε ϊ σ μ ό ς τ ο ΰ τ ο ς κ α ι οί ά ν έ ξ ά λ ε ι π τ ε ς δ ι α φ ο ρ έ ς

τυπικής

παιδείας μεταξύ τών μελών τών κομμάτων, ιδιαίτερα μάλιστα τών

λαϊκών

κομμάτων,

κάνουν

όλο κ α ι δ υ ν α μ ι κ ό τ ε ρ η

τήν

ανάγκη τών μαζών γιά ηγεσία. Ή

δ υ ν α μ ι κ ή αυτή τ ά σ η ε κ δ η λ ώ ν ε τ α ι ά π α ρ α γ ν ώ ρ ι σ τ η σ τ ά

δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ά κ ό μ μ α τ α όλων τ ώ ν χωρών, μολονότι, ώς προς τ ή ν έ ν τ α σ η τ η ς , υ φ ί σ τ α ν τ α ι σ η μ α ν τ ι κ έ ς εθνικές δ ι α φ ο ρ έ ς , οί όποιες ανάγονται σέ παράγοντες σχετιζόμενους μ έ τ ή ν ιστορία κ α ι τ ή ν ψ υ χ ι κ ή ι δ ι ο σ υ σ τ α σ ί α τ ώ ν ε π ι μ έ ρ ο υ ς εθνών. Ι δ ι α ί τ ε ρ α έντονη παρουσιάζεται

ή εσωτερική

ανάγκη γιά ηγεσία στο

γ ε ρ μ α ν ι κ ό έθνος — δ ί χ ω ς να ε ξ α ι ρ ε ί τ α ι κ α θ ό λ ο υ τ ό γ ε ρ μ α ν ι κ ό π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο — , τ ό όποιο α π ο τ ε λ ε ί ώ ς έκ τ ο ύ τ ο υ , ά π ό ψ υ χ ο λ ο ­ γ ι κ ή σκοπιά, έδαφος προσφορότατο γ ι ά τ ή γ έ ν ε σ η μιας π α ν τ ο ­ δύναμης ηγεσίας.

Στους κ ό λ π ο υ ς τ ο υ έ γ κ ρ ύ π τ ο ν τ α ι

όλοι

οί

13. Τό παραπάνω σχεδιάγραμμα δέν απεικονίζει βέβαια πιστά τις αναλογίες. Για να γίνει αυτό, θα έπρεπε νά χρησιμοποιηθεί ένα ολόκληρο τυπογραφικό φύλλο 2ου σχήματος.

ΜΑΖΕΣ ΚΑΙ ΗΓΕΣΙΑ

95

δροι, δ σ ο ι εύνοοΰν μ ι ά τ έ τ ο ι α η γ ε σ ί α : ψ υ χ ι κ ή π ρ ο δ ι ά θ ε σ η γ ι ά υ π ο τ α γ ή , μ ε γ ά λ η ι κ α ν ό τ η τ α π ε ι θ α ρ χ ί α ς , κ ο ν τ ο λ ο γ ή ς ή ανεξάν­ τ λ η τ η ακόμη κ λ η ρ ο ν ο μ ι ά τ ή ς π ρ ω σ ι κ ή ς σ τ ρ α τ ο κ ρ α τ ι κ ή ς ν ο ο ­ τ ρ ο π ί α ς μ έ δλα τ ά υπέρ κ α ί τ ά κ α τ ά τ η ς · επιπλέον, σ έ συνά­ φ ε ι α μ έ δλα αυτά, ά π α ν τ α κ α ί μ ι ά π ί σ τ η προς τ ή ν αυθεντία π ο υ α γ γ ί ζ ε ι συχνά τ ά δρια τ ή ς α κ ρ ι σ ί α ς . 1 4 Ε ξ α ί ρ ε σ η , σ έ ό ρ ι 14. Αλλοδαποί καθώς καί Γερμανοί παρατηρητές έχουν επισημάνει τούτες τις ροπές τοΰ γερμανικοΰ έθνους σέ σχέση μέ τόν σχηματισμό τής γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας. Ό Karl Diehl αποδίδει μάλιστα σ' αυτές τή γένεση καί τή δύναμη τοΰ γερμανικοΰ έργατικοΰ κόμματος: « Τ ό γ ε ­ γονός ότι στή Γερμανία συγκροτήθηκε ένα εργατικό κόμμα τόσο μεγάλο — όσο πουθενά άλλου στον κόσμο — , σχετίζεται μέ τή συνολική ιστορική εξέλιξη τοΰ έργατικοΰ κινήματος (...) ακριβώς μιά κάποια πολιτική ανω­ ριμότητα, ή δυνατότητα εύκολης πειθάρχησης καί καθυπόταξης τών Γερμανών ήσαν ακριβώς οί παράγοντες πού διευκόλυναν τό Σοσιαλδημο­ κρατικό Κόμμα Γερμανίας νά κερδίσει τούς αναρίθμητους οπαδούς του» (Karl Diehl, Über Sozialismus, Kommunismus und Anarchismus, Jena 1906, σ. 2 2 6 ) . Δικαίως αποκάλυψε ένας άλλος γνώστης τοΰ γερμανικοΰ έργατικοΰ κινήματος τήν αντίφαση μεταξύ τής επίσημης θεωρίας τοΰ ίστορικοΰ ύλισμοΰ καί τήν έμπρακτη υπερτίμηση τών μεγάλων ανδρών στους κόλπους τοΰ κινήματος: « Ό σ ο ηχηρά καί άν φιλοσοφοΰσε τό Σ ο ­ σιαλδημοκρατικό Κόμμα, όσο ένδελεχώς καί αν πάσχιζε ή σοσιαλδημο­ κρατική φιλοσοφία τής ιστορίας νά μετριάσει τ ή συχνά καθοριστική επί­ δραση τών μεγάλων προσωπικοτήτων, οί ΐδιοι οί οπαδοί του, άπό τήν πρώτη στιγμή, απέκρουσαν έμπρακτα τις θεωρίες αυτές· άπό τή δεκαε­ τία τοΰ [18]'60 μέχρι σήμερα, οί μάζες πάντοτε ορκίζονταν στά λόγια τών αρχηγών τους. Ό χ ι ασήμαντο μερίδιο άπό τήν καταμαρτυρούμενη στο γερμανικό έθνος υπέρμετρη πίστη προς τήν εξουσιαστική αυθεντία ανήκει στό γερμανικό εργατικό κόμμα, ακόμη καί αφότου περιβλήθηκε διεθνικό μανδύα» (Gustav Mayer, «Die Lösung der deutschen Frage im Jahre 1866 und die Arbeiterbewegung», Festgabe für Wilhelm Lexis, Jena 1906, σ. 2 2 7 ) . Ανάγλυφα περιγράφει καί ένας Πορτογάλος σοσιαλιστής τις αυταρχικές τάσεις στό πλαίσιο τοΰ γερμανικοΰ σοσιαλδημοκρατικού κόμματος: « Σ τ ή Γερμανία, οί ΐδιες στρατοκρατικές ροπές, πού παρατη­ ρούνται σέ άλλους τομείς, αντανακλώνται, μέ μεγαλύτερη ή μικρότερη ένταση, στο σοσιαλιστικό κόμμα. Το φαινόμενο σημειώνεται κυρίως στά συνέδρια, όπου μ' ένα απλό νεΰμα τοΰ βουλευτή Singer, όλοι οί βουλευτές επιδοκιμάζουν ή αποδοκιμάζουν, σύμφωνα μέ προγενέστερες οδηγίες. Ή ΐδια στρατιωτική πειθαρχία εκτείνεται στά πολιτικά κόμματα καί ομά­ δες. Καί αλίμονο σέ Οποιον αποκλίνει άπό αυτούς τούς κανόνες· διατρέχει

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

96

σ μ έ ν ο β α θ μ ό , α π ο τ ε λ ο ύ ν μόνο οί Ρ η ν α ν ο ί μ έ τ ή ν ι σ χ υ ρ ό τ ε ρ η ατομικότητα τ ο υ ς . 1 5 Τ ή ν απειλητική για τό πνεύμα τ ή ς δημο­ κ ρ α τ ί α ς ψ υ χ ι κ ή αυτή ι δ ι ο σ υ σ τ α σ ί α τ ή ν ε ΐ χ ε έ ξ ά π α ν τ ο ς α ν τ ι λ η ­ φ θ ε ί θ ε ω ρ η τ ι κ ά ό M a r x — μ ο λ ο ν ό τ ι ό ΐ δ ι ο ς υ π ή ρ ξ ε ό λ ω ς διόλου κ ο μ μ α τ ι κ ό ς η γ έ τ η ς μ έ όλα τ α π ρ ο μ ν η μ ο ν ε υ μ έ ν α χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι ­ κά γ ν ω ρ ί σ μ α τ α — , όταν έ λ ε γ ε ό τ ι θα έ π ρ ε π ε να π ρ ο ε ι δ ο π ο ι η ­ θούν οί Γ ε ρ μ α ν ο ί εργάτες ώ σ τ ε νά μ ή ν ε κ λ α μ β ά ν ο υ ν τ ή ν ο ρ γ ά ­ ν ω σ η κ α τ ά τ ρ ό π ο υ π ε ρ β ο λ ι κ ά αυστηρό. Σ έ μ ι ά σ χ ε τ ι κ ή ε π ι ­ σ τ ο λ ή τ ο ΰ M a r x προς τ ο ν S c h w e i t z e r δ ι α β ά ζ ο υ μ ε : « Έ δ ώ (ένν. σ τ ή Γ ε ρ μ α ν ί α ) , δπου ό εργάτης σ ω φ ρ ο ν ί ζ ε τ α ι γ ρ α φ ε ι ο κ ρ α τ ι κ ά έ ξ α π α λ ώ ν ονύχων κ α ί τ ρ έ φ ε ι π ί σ τ η προς τ ή ν ε ξ ο υ σ ι α σ τ ι κ ή α υ θ ε ν τ ί α , τ ή ν " π ρ ο ϊ σ τ α μ έ ν η ά ρ χ ή " , π ρ ο έ χ ε ι νά τ ο ΰ μ ά θ ο υ μ ε νά αυτενεργεί».16 Σέ

ορισμένες

τυπικότατες

περιπτώσεις,

ο μ α λ έ ς ε ι ρ η ν ι κ έ ς σ υ ν θ ή κ ε ς αδιαφορία

ή κρατούσα

τών μαζών

ύπό

εΐναι δυνατόν

ακόμη κ α ί νά τ ρ ο χ ο π ε δ ή σ ε ι τ ή ν ε π έ κ τ α σ η τ ή ς ι σ χ ύ ο ς τ ο ΰ κ ό μ ­ μ α τ ο ς . Σ υ χ ν ά σ υ μ β α ί ν ε ι νά ε γ κ α τ α λ ε ί π ο υ ν οί μ ά ζ ε ς τ ο ύ ς ή γ έ -

τόν κίνδυνο νά διαγραφεί, χωρίς καν νά κληθεί καί νά κατηγορηθεί» (Magalhaes Lima, Ο Primeiro de Maio, Lisboa 1894, σ. 40). 15. Σύμφωνα μέ τήν άποψη πολλών ηγετικών συνδικαλιστικών στελε­ χών, στή Ρηνανία βαραίνει πολύ ό ανέμελος χαρακτήρας τών κατοίκων. «Δεδομένου ότι τούς είναι πιό αρεστές οί διασκεδάσεις καί οί ψυχαγωγι­ κές συναθροίσεις από τ ι ς σοβαρές εκδηλώσεις, οί εργάτες δύσκολα μόνο οργανώνονται, ένώ όσους κατορθώνουμε νά προσεταιρισθούμε δέν μπο­ ρούμε νά τούς κρατήσουμε παρά μόνο άν τεθεί έ π ι κεφαλής κάποιο άτο­ μο συμπαθές σ' αυτούς καί ικανό νά συνδυάζει, όπου χωρεί, τό σοβαρό μέ το άστεΤο. ,ΧΑν τυχόν αντικατασταθούν τά πρόσωπα δίχως νά ληφθούν ύπ' οψη οί αναγκαίες στόν τόπο τοΰτο ιδιότητες τών συνδικαλιστικών στελεχών, θά φουντώσει καί πάλι τό ρηνανικό αίμα καί θά χαθεί μεγάλο μέρος τών εγγεγραμμένων μελών» (Walter Troeltsch/P. Hirschfeld, Die deutschen sozialdemokratischen Gewerkschaften. Untersuchungen und Ma­ terialien über ihre geographische Verbreitung, Berlin 1905, σ. 71). 16. «Brief von Karl Marx an J . B . von Schweitzer aus London, 13. Oktober 1 8 6 8 » , ύπομν. Ed. Bernstein, Die Neue Zeit 15 (1897), σ. 9. Καί ό 'ίδιος ό Bernstein δείχνει νά συμμερίζεται τήν άποψη τοΰ Marx, πρ­ βλ. Ed. Bernstein, «Gewerkschaftsdemokratie», Sozialistische Monatshefte 13 (1909), σ. 83.

97

ΜΑΖΕΣ ΚΑΙ ΗΓΕΣΙΑ

τ ε ς τ ή σ τ ι γ μ ή δ π ο υ μ ε λ ε τ ο ύ ν α υ τ ο ί να π ε ρ ά σ ο υ ν σ τ ή δ ρ ά σ η . 1 7 Τούτο

ισχύει

ακόμη

και γιά τήν οργάνωση τών

λεγόμενων

σ υ λ λ α λ η τ η ρ ί ω ν . Σ τ ο συνέδριο τ ο υ α υ σ τ ρ ι α κ ο ύ σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α ­ τ ι κ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς τ ό 1 9 0 4 σ τ ό S a l z b u r g , ό δ ρ . E l l e n b o g e n δ ε ivoλ ο γ ο υ σ ε : « Σ α ς δ η λ ώ ν ω ό τ ι δ ι α κ α τ έ χ ο μ α ι π ά ν τ ο τ ε ά π ό τον φ ό ­ βο μ ή π ω ς δ ι α ν ο η θ ε ί ή η γ ε σ ί α τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς νά α ν α λ ά β ε ι δ ρ ά σ η σ έ ο π ο ι α δ ή π ο τ ε υ π ό θ ε σ η . Α δ υ ν α τ ο ύ μ ε νά α φ υ π ν ί σ ο υ μ ε τ ό διαφέρον τών εργατών έ σ τ ω και γιά π ρ ά γ μ α τ α

εν­

προκειμένου

γ ι ά τ ά ό π ο ι α θά έ τ ε ι ν ε κ α ν ε ί ς νά θ ε ω ρ ή σ ε ι ό τ ι υ π ά ρ χ ε ι κ α τ α ­ ν ό η σ η . Προς α π ο γ ο ή τ ε υ σ η μ α ς , ε ί δ α μ ε δ τ ι δέν ή τ α ν δυνατόν νά πραγματοποιήσουμε κάπως έστω αξιοπρεπείς ο υ τ ε καν π . χ . κ α τ ά τ ο ΰ ν ο μ ο σ χ ε δ ί ο υ γ ι ά τ ά

συγκεντρώσεις στρατιωτικά».18

Τ ό 1 8 9 5 θεσπίσθηκε στή Σαξονία περιορισμός τοΰ εκλογικού δικαιώματος, δυσμενής γιά εκατοντάδες χιλιάδες εργάτες* προσπάθεια

ωστόσο

τών

ηγετών

τοΰ

ή

σοσιαλδημοκρατικού

κ ό μ μ α τ ο ς νά δ η μ ι ο υ ρ γ ή σ ο υ ν κ ί ν η μ α υ π έ ρ τ ο ΰ έ κ λ ο γ ι κ ο ΰ

δι­

κ α ι ώ μ α τ ο ς , έ π ε σ ε στο κενό εξαιτίας τ ή ς απάθειας τ ώ ν μαζών. Ό

τύπος μεταχειριζόταν γλώσσα δημεγερτική·

εκατομμύρια

π ρ ο κ η ρ ύ ξ ε ι ς δ ι α ν ε μ ή θ η κ α ν στον λαό* 1 5 0 π ε ρ ί π ο υ σ υ λ λ α λ η τ ή ­ ρια σ υ γ κ ρ ο τ ή θ η κ α ν μ έ σ α σ έ δ ι ά σ τ η μ α λ ί γ ω ν ή μ ε ρ ω ν . Ό λ α μ ά ­ τ α ι α . Κ ί ν η μ α δέν δ η μ ι ο υ ρ γ ή θ η κ ε . Τ ά σ υ λ λ α λ η τ ή ρ ι α ε μ φ ά ν ι ζ α ν ισχνή π ρ ο σ έ λ ε υ σ η , ιδιαίτερα μ ά λ ι σ τ α στους μικρούς σμούς.

1 9

Τά ηγετικά στελέχη

—ή κεντρική επιτροπή

συνοικι­ καθώς

17. Ώ ς πρός 6λα τοΰτα τά σημεία, διαπιστώνεται ουσιαστική σύμ­ πτωση απόψεων στή βιβλιογραφία αναφορικά μέ τό συνδικαλιστικό κί­ νημα, μολονότι τό πράγμα δέν είθισται νά εκφράζεται ρητά. Πρβλ. Bernhard Schildbach, «Verfassungsfragen in den Gewerkschaften», Die Neue Zeit 29 (1910), σσ. 327-332· Adolf Braun, «Gewerkschaftliche Ver­ fassungsfragen», Die Neue Zeit 29 (1910), σσ. 662-670· Paul Kampffmeyer, «Die Entwicklung der deutschen Gewerkschaften», Annalen für soziale Politik und Gesetzgebung 1 (1912), σσ. 102-122· Α. von Elm, «Massen und Führer», Korrespondenzblatt der Generalkomission der Gewerkschaften Deutschlands 21 (1911), σσ. 121-125· βιβλιοκρισία τοΰ August Müller για τήν α7 έκδ. τοΰ παρόντος έργου, Annalen für soziale Politik und Gesetzgebung 1 (1912), σσ. 6 1 0 - 6 2 2 . 18. Protokoll der Verhandlungen, Wien 1904, σσ. 6 1 0 - 6 2 2 . 19. Edmund Fischer, «Der Widerstand des deutschen Volkes gegen Wahlentrechtungen», Sozialistische Monatshefte S (1904), σσ. 8 1 4 - 8 1 9 .

7. Κοινωνιολογία

τών πολιτικών

κομμάτων

98

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

κ α ί οί α π ε σ τ α λ μ έ ν ο ι

άγκιτάτορες —

ξαφνιάστηκαν

καί άπο-

κ α ρ δ ι ώ θ η κ α ν αμέσως άπό τ ή ν η ρ ε μ ί α κ α ί τ ή ν α δ ι α φ ο ρ ί α τ ώ ν μ α ζ ώ ν , π ο ύ τ ο ύ ς ε μ π ό δ ι ζ α ν νά υ π ο κ ι ν ή σ ο υ ν ό , τ ι δ ή π ο τ ε . 2 0

Ή

α δ ι α φ ο ρ ί α αυτή ο φ ε ι λ ό τ α ν σ έ π α ρ ά λ ε ι ψ η τ ώ ν η γ ε τ ι κ ώ ν σ τ ε λ ε ­ χών.

Οί μάζες

δέν α ν τ ι λ α μ β ά ν ο ν τ α ν

τ ή σπουδαιότητα

τής

α π ώ λ ε ι α ς π ο ύ έ μ ε λ λ ε νά υ π ο σ τ ο ύ ν , κ α ί τ ο ύ τ ο επειδή τ ά η γ ε τ ι ­ κά σ τ ε λ έ χ η ε ί χ α ν π α ρ α λ ε ί ψ ε ι νά τ ο ύ ς τ ή ν ε ξ η γ ή σ ο υ ν σ έ ό λ ε ς τ ι ς σ υ ν έ π ε ι ε ς τ η ς . Ο ί μ ά ζ ε ς εΐναι τ ό σ ο π ο λ ύ σ υ ν η θ ι σ μ έ ν ε ς σ τ ή ν ά ν ω θ ε ν κ α θ ο δ ή γ η σ η , ώ σ τ ε δέν κ ι ν η τ ο π ο ι ο ύ ν τ α ι άν δέν έχουν π ρ ο ε τ ο ι μ α σ τ ε ί ά π ό τ ή ν π λ ε υ ρ ά τ ή ς η γ ε σ ί α ς · δέν εΐναι σ έ θ έ σ η νά α ν τ α π ο κ ρ ι θ ο ύ ν ε π ι τ υ χ ώ ς σ έ α π ρ ό β λ ε π τ α κ ε λ ε ύ σ μ α τ α τ ώ ν ηγετών. Ή

εγγενής αδυναμία

τής μάζας

ώς τέτοια προκύπτει σαφέ­

στατα από τό ό τ ι , μόλις χάσει τούς η γ έ τ ε ς τ η ς ενόσω μαίνεται ακόμη ό αγώνας, τ ρ έ π ε τ α ι σ έ ά τ α κ τ η φ υ γ ή , κ α ί σ υ μ π ε ρ ι φ έ ρ ε ­ τ α ι σαν εσμός μ υ ρ μ η γ κ ι ώ ν π α ν ι κ ό β λ η τ ο ς , φ α ι ν ο μ ε ν ι κ ά σ τ ε ρ ο ύ ­ μενος κάθε ένστικτου ανασύνταξης καί αναδιοργάνωσης, έκτος άν α ν α δ ε ι χ θ ο ύ ν α μ έ σ ω ς κ α ί α υ θ ό ρ μ η τ α άπό τ ο ύ ς κ ό λ π ο υ ς τ η ς ν έ ο ι η γ έ τ ε ς , ικανοί νά α ν α π λ η ρ ώ σ ο υ ν τ ο ύ ς χ α μ έ ν ο υ ς . Α ν α ρ ί θ ­ μ η τ ε ς α π ε ρ γ ί ε ς έχουν δ ι α κ ο π ε ί κ α ί ό χ ι λ ί γ α π ο λ ι τ ι κ ά κ ι ν ή μ α τ α έχουν α τ ο ν ή σ ε ι μόνο κ α ί μόνο επειδή ή κ υ β έ ρ ν η σ η

σκέφθηκε

έ γ κ α ι ρ α νά φ υ λ α κ ί σ ε ι τ ο ύ ς η γ έ τ ε ς . 2 1 Ά π ό τ ή δ ι α π ί σ τ ω σ η αυτή γ ε ν ν ή θ η κ ε έ π ε ι τ α ή θ ε ω ρ ί α ό τ ι όλα έν γ έ ν ε ι τ ά α ν ά λ ο γ α κ ι ν ή μ α ­ τα ανάγονται σέ τ ε χ ν η τ ή υποδαύλιση άπό μέρους μ ε μ ο ν ω μ έ ν ω ν ατόμων (τών λεγόμενων υποκινητών καί εμπρηστών, meneurs, s o b i l l a t o r i ) κ α ί ό τ ι , ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , ά ρ κ ε ΐ νά π α τ α χ θ ο ύ ν οί δ ε ύ τ ε 20. Edmund Fischer, «Die Sächsische Probe», Sozialistische Monatshefte S (1904), σσ. 974-978. 2 1 . T o κλασικότερο παράδειγμα αποτελεί ένα περιστατικό από τήν ιστορία του έργατικοΰ κινήματος στή Δανία. Κατά τις αρχές τής δεκαε­ τίας τοΰ 1870, ό σοσιαλιστής ηγέτης Louis Pio καταδικάσθηκε καί έπει­ τα εκτοπίσθηκε στήν Α μ ε ρ ι κ ή · τοΰτο καί μόνο αποδείχθηκε επαρκές γιά νά εξουδετερωθεί γιά χρόνια ολόκληρα τό ογκούμενο νεαρό εργατικό κί­ νημα τής Δανίας (Rud. Meyer, Der Sozialismus in Dänemark, Berlin 1875, σσ. 13 κ.έξ.). Ό Gustav Bang περιγράφει τήν κατάρρευση ώς έξης: « Ε κ ε ί ν ο ς (ένν. ό Pio) ήταν πλέον τόσο άποκαμωμένος καί αδύνα­ μος πού ήθελε νά καταθέσει τά όπλα. Τήν άνοιξη τοΰ 1877, δωροδοκή-

99

ΜΑΖΕΣ ΚΑΙ Η Γ Ε Σ Ι Α

poi γ ι α να κ α τ α σ τ α λ ο ΰ ν κ α ι τ α π ρ ώ τ α — θ ε ω ρ ί α ε υ ρ ύ τ α τ α δ ι α ­ δεδομένη ιδιαίτερα σέ ορισμένους κύκλους διανοητικά νωθρών συντηρητικών. Ή άποψη αύτη μαρτυρεί ανικανότητα σύλληψης τοΰ χαρακτήρα τ ώ ν μαζών. Σ έ τέτοια κ ι ν ή μ α τ α , έκτος άπό λ ί ­ γες περιπτώσεις, καθετί προκύπτει φυσικά, ποτέ

«τεχνητά».

Φ υ σ ι κ ό εΐναι π ρ ώ τ α - π ρ ώ τ α τό ΐδιο τό κ ί ν η μ α , ε π ί κ ε φ α λ ή ς τ ο ΰ ό π ο ι ο υ β ρ ί σ κ ε τ α ι ό η γ έ τ η ς , ό όποιος ε ξ ά λ λ ο υ δέν ά π ο δ ύ ε τ α ι ^

σ τ ο ν αγώνα α υ τ ό β ο υ λ α ώ ς έ π ί τ ό π λ ε ί σ τ ο ν , άλλά υ π ό τ ή ν π ί ε σ η τ ώ ν π ε ρ ι σ τ ά σ ε ω ν . Ε ξ ί σ ο υ φυσική εΐναι κ α ι ή κ α τ ά ρ ρ ε υ σ η τοΰ κ ι ν ή μ α τ ο ς , ο π ο τ ε δ ή π ο τ ε ά π ω λ έ σ ο υ ν οί μ ά ζ ε ς τ ο ν η γ έ τ η . Ή

ανάγκη

τών μαζών

γιά ηγεσία

κ α ι ή α δ υ ν α μ ί α τ ο υ ς νά

άρυσθοΰν π ρ ω τ ο β ο υ λ ί α ά π ' ο π ο υ δ ή π ο τ ε άλλου ε ι μ ή μόνον έ ξ ω ­ θεν κ α ι ά ν ω θ ε ν , ε π ι β ά λ λ ο υ ν σ υ ν ά μ α στους η γ έ τ ε ς

πάμπολλες

και απεχθέστατες υποχρεώσεις. Οί έπί κεφαλής τών σύγχρο­ νων δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν κ ά θ ε ά λ λ ο π α ρ ά κ η φ ή ν ε ς ε ΐ ν α ι , ούτε κατέχουν

θέσεις άργομίσθων.

Γ ι ά νά έχουν σ τ ά χ έ ρ ι α

τους τά ηνία, πληρώνουν τ ί μ η μ α βαρύ· ή ε ρ γ α τ ι κ ό τ η τ α γ ε μ ί ζ ε ι τ ή ζ ω ή τους ολόκληρη. Ή ενδελεχής, συνεπής και άοκνη ά γ κ ι τ α τ ό ρ ι κ η δουλειά τοΰ γερμανικού σοσιαλδημοκρατικού κ ό μ μ α ­ τ ο ς , α κ α τ ά β λ η τ η π α ρ ά τ ι ς α π ο τ υ χ ί ε ς , αδιάπτωτη π α ρ ά τ ι ς ε π ι ­ τ υ χ ί ε ς , δέν μ π ό ρ ε σ ε ακόμα νά β ρ ε ι μ ι μ η τ έ ς σ έ κ α ν έ ν α

άλλο

κ ό μ μ α κ α ι δ ι κ α ί ω ς π ρ ο κ ά λ ε σ ε τ ο ν θ α υ μ α σ μ ό ακόμη κ α ι τ ώ ν κ α τ α κ ρ ι τ ώ ν κ α ι α ν τ ι π ά λ ω ν τ ο υ . 2 2 Κ α τ ά τις απαρχές τ ο ΰ κ ι ν ή ­ μ α τ ο ς , ή επισώρευση θ έ σ ε ω ν κ α ι α ξ ι ω μ ά τ ω ν στους ώ μ ο υ ς τ ώ ν ηγετικών

σ τ ε λ ε χ ώ ν συνεπάγεται συχνά μ ε γ ά λ η

καταπόνηση.

θηκε άπό τήν αστυνομία γιά νά εγκαταλείψει γιά πάντα τή χώρα· μαζί του συνταξίδευσε ό επίσης δωροδοκημένος Geleff. Ό Pio πέθανε αργότε­ ρα, τό 1894, στήν Α μ ε ρ ι κ ή . Τό χτύπημα τοΰτο έπληξε καίρια τό κόμ­ μα, τό όποιο εΐχε δείξει τόση εμπιστοσύνη και πίστη στόν Pio ώστε δέν μπορούσε τώρα νά ορθοποδήσει αυτοδύναμα (...) Δέν υπήρχαν καινούρ­ γιοι άνθρωποι ικανοί νά αναπληρώσουν τό κενό, ενώ τόσο λίγο είχε καλ­ λιεργηθεί ή σύμπνοια και ή συνοχή τοΰ κόμματος, ώστε δέν στάθηκε δυ­ νατό νά εξασφαλισθεί ή ενότητα του. Οί σύνδεσμοι διαλύθηκαν ή περιέ­ πεσαν σέ μαρασμό» (G. Bang, «Ein Blick auf die Geschichte der dänischen Sozialdemokratie», Die Neue Zeit 16, 1 (1897), σσ. 4 0 4 - 4 0 5 ) . 22. Βλ. λ.χ. τό σύγγραμμα τοΰ καθολικού κληρικού Engelbert Käser Der Sozialdemokrat hat's Wort, έκδ. γ', Freiburg i. Br. 1 9 0 5 , σ. 2 0 1 .

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

100

Έ ν α ηγετικό στέλεχος του έργατικοΰ κινήματος τ ή ς Β ρ έ μ η ς α φ η γ ε ί τ α ι : « Ή θ έ σ η μ ο υ ή τ α ν κ ά θ ε άλλο π α ρ ά α ξ ι ο ζ ή λ ε υ τ η , άφοΰ έ κ τ ε λ ο ΰ σ α σ υ γ χ ρ ό ν ω ς χ ρ έ η έ κ δ ο τ η , σ υ ν τ ά κ τ η , ραιωτή, παραλήπτη αγγελιών καί εισπράκτορα

διεκπε­

— έπρεπε δ η ­

λ α δ ή νά κ ά ν ω τ ό π α ι δ ί γ ι ά όλες τ ι ς δ ο υ λ ε ι έ ς . Ό λ η τ ή χ ρ ο ν ι ά δέν μ ο ΰ έ μ ε ν ε ελεύθερη ο ύ τ ε μ ι ά Κ υ ρ ι α κ ή , άφοΰ ακόμη κ α ί τ ό ­ τ ε α ν α γ κ α ζ ό μ ο υ ν νά α ν ε β ο κ α τ ε β α ί ν ω σ κ ά λ ε ς κ α ί νά γ υ ρ ο β ο λ ώ έ ξ ι ώ ς ο χ τ ώ ώ ρ ε ς , μόνο κ α ί μόνο γ ι ά νά ε ι σ π ρ ά ξ ω τ ι ς μ η ν ι α ί ε ς σ υ ν δ ρ ο μ έ ς , π ρ ά γ μ α π ο ύ συνδεόταν συχνά κ α ί μ έ ά λ λ ε ς ακόμη, ιδιαίτερες

δυσκολίες».23

Ακόμη

καί

μεταγενέστερα

όμως,

Οταν δέν τ ο ύ ς έ π ι δ α ψ ι λ ε ύ ο ν τ α ι ώ ς ε π ί τ ό π λ ε ί σ τ ο ν π α ρ ά τ ι μ η ­ τικές λειτουργίες καί θέσεις, τά κατ' επάγγελμα ηγετικά σ τ ε ­ λ έ χ η τ ώ ν δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν έχουν π ρ ά γ μ α τ ι νά ε π ι τ ε ­ λέσουν έ ρ γ ο ε ξ α ι ρ ε τ ι κ ά κ ο π ι ώ δ ε ς , επιβλαβές σ τ ή ν υγεία κ α ί — παρά τον κυρίαρχο κ α τ α μ ε ρ ι σ μ ό εργασίας—

γενικά πολυ­

σ χ ι δ έ ς . 2 4 Κ α τ ' ανάγκη α ν α μ ι γ ν ύ ο ν τ α ι σ έ κ ά θ ε τ ο μ έ α τ ή ς κ ο μ ­ ματικής

δράσης·

άν θ ε λ ή σ ο υ ν

νά αποσυρθούν

γιά

λόγους

υγείας, α π ο τ ρ έ π ο ν τ α ι β ί α ι α . Οί α π α ι τ ή σ ε ι ς τ ή ς η γ ε τ ι κ ή ς τ ο υ ς ι δ ι ό τ η τ α ς δέν τ ο ύ ς ε π ι τ ρ έ π ο υ ν νά η σ υ χ ά σ ο υ ν ο ύ τ ε σ τ ι γ μ ή . Κ ά ­ θ ε όριο υ π ε ρ β α ί ν ε ι ή δ ί ψ α τ ώ ν μ α ζ ώ ν γ ι ά π α ν η γ υ ρ ι κ ο ύ ς ρ ή τ ο ­ ρες, γ ι ά μ ε γ ά λ α ο ν ό μ α τ α κ α ί , ελλείψει αυτών, γ ι ά β ο υ λ ε υ τ έ ς . Σέ

γιορτές

καί σέ ε π ε τ ε ί ο υ ς

γ ι ά τ ο ν συχνό

εορτασμό τών

ό π ο ι ω ν οί δ η μ ο κ ρ α τ ι κ έ ς μ ά ζ ε ς α ι σ θ ά ν ο ν τ α ι π α ν τ ο ύ μ ι ά π ρ ό δ η ­ λ η ανάγκη, σ έ π ρ ο ε κ λ ο γ ι κ έ ς σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ σ ε ι ς κ α ί σ έ ε γ κ α ί ν ι α ,

23. Oehme, στήν Bürger-Zeitung Ab, άρ. 225 (Bremen, 13 Σεπτ. 1904). 24. Οί αστικές εφημερίδες συνηθίζουν ενίοτε νά παρουσιάζουν τά σο­ σιαλδημοκρατικά ηγετικά στελέχη ώς κηφήνες καί παράσιτους, λοιδο­ ρώντας τους μάλιστα ότι άποζοΰν άπό τά χρήματα τών εργατών. Τό πρώτο είναι άσύστατο καί ανόητο. Τό δεύτερο ανταποκρίνεται μέν καθ' εαυτό στήν αλήθεια, δέν αποτελεί ωστόσο όνειδος άπό κοινωνιολογική σκοπιά. Τά ηγετικά στελέχη άποζοΰν βέβαια από τήν τσέπη τών εργα­ τών — αυτό βέβαια το ξέρει και τό θέλει τοΰτο τό στρώμα τοΰ πληθυ­ σμού, καθόσον οργανώνεται στό πλαίσιο τοΰ σοσιαλδημοκρατικού κόμ­ ματος — , προορίζονται όμως νά τοΰ παράσχουν μέ τή δράση τους πολύτι­ μες υπηρεσίες. Μπορούμε πάντως νά υποστηρίξουμε συναφώς κάτι άλλο: Τό γεγονός δτι ή εργατική τάξη μπορεί νά σιτίζει καί νά συντηρεί άδιά-

ΜΑΖΕΣ ΚΑΙ ΗΓΕΣΙΑ

101

π ά ν τ ο τ ε β ο μ β α ρ δ ί ζ ε τ α ι τ ο α ν ώ τ α τ ο κ ο μ μ α τ ι κ ό όργανο μέ π α ­ ρ α κ λ ή σ ε ι ς π ο ύ κ α τ α λ ή γ ο υ ν δ λ ε ς σ τ ή ν έ ξ η ς επωδό: Σ τ ε ί λ τ ε μ α ς έναν β ο υ λ ε υ τ ή ! 2 5 Τ ά η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η ε π ι β α ρ ύ ν ο ν τ α ι ακόμη μ έ κ ά θ ε λ ο γ ή ς σ υ γ γ ρ α φ ι κ έ ς π α ρ α γ γ ε λ ί ε ς κ α ι , εφόσον ε ί ν α ι ν ο μ ι ­ κ ο ί , υ π ο χ ρ ε ώ ν ο ν τ α ι νά α σ χ ο λ ο ύ ν τ α ι επίσης μ έ τ ή ν δ ι ε ξ α γ ω γ ή τών πολυαρίθμων δικών τού κόμματος. Τ ό ανώτατο κλιμάκιο τών η γ ε τ ι κ ώ ν στελεχών αισθάνεται

μάλιστα

παραφορτωμένο

μέ τ ι μ η τ ι κ έ ς θ έ σ ε ι ς . 2 6 Ή συσσώρευση τών αξιωμάτων αποτε­ λεί χαρακτηριστικό κομμάτων.

γνώρισμα τών σημερινών

Σ τ ό Σοσιαλδημοκρατικό

Κόμμα

δημοκρατικών

Γερμανίας

συμ­

β α ί ν ε ι συχνά νά υ π η ρ ε τ ε ί τ ό ΐ δ ι ο η γ ε τ ι κ ό σ τ έ λ ε χ ο ς ώ ς μ έ λ ο ς τ ο υ δ η μ ο τ ι κ ο ύ σ υ μ β ο υ λ ί ο υ , τ ο ΰ τ ο π ι κ ο ύ κ α θ ώ ς και τ ο ΰ ο μ ο ­ σ π ο ν δ ι α κ ο ύ κ ο ι ν ο β ο υ λ ί ο υ ή , π α ρ ά λ λ η λ α μ έ δύο ά π ό τ ά αξιώμα­ τ α αυτά, νά δ ι ε υ θ ύ ν ε ι μια ε φ η μ ε ρ ί δ α , μια σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ή ο ρ γ ά ­ ν ω σ η ή έναν σ υ ν ε τ α ι ρ ι σ μ ό * τ ό Ϊδιο π α ρ α τ η ρ ε ί τ α ι σ τ ο Β έ λ γ ι ο , στήν Όλλανδία,

στήν Ι τ α λ ί α . 2 7

Ό λ α τοΰτα χαρίζουν

στους

λειπτα άπό τό υστέρημα της έναν τόσο γιγάντειο κομματικό μηχανισμό όσο τοΰ Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος Γερμανίας, αναιρεί τή θεωρία περί εξαθλίωσης καί, ακόμη σαφέστερα μάλιστα, τή θεωρία τοΰ Lassalle περί σίδηρου μισθολογικού νόμου (ή οποία ωστόσο έχει πλέον εγκαταλει­ φθεί σχεδόν παντού σήμερα)· πρβλ. τήν ανακοίνωση μου στο Γ ' Συνέδριο τών Ιταλών Επιστημόνων (Πάδοβα 1909): «Dilucidazioni sulla teoria dell' immiserimento», Giornale degli Economisti, περ. Β ' , 39 (1909), σσ. 417-453. 25. Στήν Ιταλία, ακόμη και όταν πρόκειται απλώς νά κηρυχθεί απερ­ γία, οί τοπικές κομματικές οργανώσεις αποτείνονται οχι σπάνια στήν ηγεσία τοΰ κόμματος, ζητώντας της νά στείλει κάποιον βουλευτή. Μια τοπική οργάνωση τής υπαίθρου αξίωσε μάλιστα νά τής σταλεί ένας βου­ λευτής έπί δύο ολόκληρες εβδομάδες, γιά νά μελετήσει τις συνθήκες ερ­ γασίας τών εργατών γής, νά ανακαλύψει δυνατότητες βελτίωσης, νά έπιδόσει υπόμνημα στους τσιφλικούχους τής περιοχής κ.λπ. (S. Varazzani/ Α. Costa, Relazione della direzione del partito al congresso d'Imola, set­ tembre 1902, Imola 1902, σ. 7). 26. Μεταξύ άλλων πρβλ. Ettore Ciccotti, Psicologia del movimento so­ cialista, Bari 1903, σσ. 151-152. 27. Στήν Όλλανδία, ó Willem Hubertus Vliegen χρημάτισε ταυτόχρο­ να βουλευτής τοΰ σοσιαλιστικού κόμματος, αρχισυντάκτης τοΰ κεντρικού δημοσιογραφικού οργάνου τοΰ κόμματος, τής εφημερίδας Het Volk, μέ­ λος τοΰ Συμβουλίου τής Βόρειας Όλλανδίας, δημοτικός σύμβουλος τοΰ

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

102

η γ έ τ ε ς τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς δόξα κ α ί τ ι μ ή , ισχύ κ α ί επιρροή π ά ν ω σ τ ι ς μ ά ζ ε ς — σ τ ι ς ό π ο ι ε ς γ ί ν ο ν τ α ι α π α ρ α ί τ η τ ο ι — , άλλά σ υ ν ε ­ π ά γ ο ν τ α ι επίσης φ ό ρ τ ο ε ρ γ α σ ί α ς κ α ί μ ό χ θ ο , υ π ο χ ρ ε ώ σ ε ι ς κ α ί φ ρ ο ν τ ί δ ε ς , π ο ύ ε π ι φ έ ρ ο υ ν π ρ ό ω ρ ο θάνατο σ έ όσους δέν έχουν ι σ χ υ ρ ά νεΰρα. Ε ν τ υ π ω σ ι α κ ά υψηλό εΐναι τ ό π ο σ ο σ τ ό τ ώ ν σ ο ­ σιαλιστών άγκιτατόρων καί οργανωτών μεταξύ τών φρενοβλα­ βών. Ο ί Carlo Cafiero, J e a n Volders, B r u n o Schönlank, G e o r g J a e c k h πέθαναν στό φρενοκομείο* ó L a s s a l l e ελάχιστα

απείχε

άπό τ ή σ ω μ α τ ι κ ή κ α ί π ν ε υ μ α τ ι κ ή κ α τ ά ρ ρ ε υ σ η τ ή σ τ ι γ μ ή ό π ο υ α π ο φ ά σ ι σ ε νά δ ι α κ υ β ε ύ σ ε ι τ ή ζ ω ή τ ο υ γ ι ά τ ή ν H e l e n e v o n D ö n niges. Ι δ ο ύ ποΰ ο δ η γ ε ί ή υπερκόπωση εξαιτίας τ ώ ν τεράστιων α π α ι τ ή σ ε ω ν σ τ ι ς ό π ο ι ε ς οφείλουν νά α ν τ α π ο κ ρ ι θ ο ύ ν τ ά η γ ε τ ι κ ά κομματικά στελέχη.

III. Η ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗ ΤΩΝ ΜΑΖΩΝ Στήν

γένεση

τοΰ φαινομένου

τής ηγεσίας

συντείνει

όμως,

έ κ τ ο ς άπό τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ή α δ ι α φ ο ρ ί α , κ α ί ένα ά λ λ ο , π ι ο ευφρόσυ­ νο ά π ό η θ ι κ ή ά π ο ψ η ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ό σ τ ο ι χ ε ί ο : ή ε υ γ ν ω μ ο σ ύ ν η τ ώ ν μ α ζ ώ ν π ρ ο ς όσους μ ι λ ο ΰ ν κ α ί γ ρ ά φ ο υ ν έ ξ ο ν ό μ α τ ο ς τ ο υ ς κ α ί δ ι α π ρ έ π ο υ ν ώ ς υ π ε ρ α σ π ι σ τ έ ς κ α ί σ υ ν ή γ ο ρ ο ι τ ο υ ς · π ο λ λ έ ς φορές μ ά λ ι σ τ α οί ά ν θ ρ ω π ο ι αυτοί δεινοπαθούν ώ ς ε κ π ρ ό σ ω π ο ι τ ώ ν μ α ζ ώ ν κ α ί , ε ν ό σ ω οί « ο ι κ ο ν ο μ ι κ ά α π α ρ α ί τ η τ ε ς » μ ά ζ ε ς εξακο­ λουθούν νά ε π ι δ ί δ ο ν τ α ι ή σ υ χ ε ς κ α ί αλώβητες σ τ ι ς κ α θ η μ ε ρ ι ν έ ς β ι ο π ο ρ ι σ τ ι κ έ ς τ ο υ ς α σ χ ο λ ί ε ς , ε κ ε ί ν ο ι υ π ο χ ρ ε ώ ν ο ν τ α ι νά ύ π ο στοΰν χ ά ρ ι ν τ ή ς κ ο ι ν ή ς ι δ έ α ς δ ι ώ ξ ε ι ς , εξορίες κ α ί φ υ λ α κ ί σ ε ι ς . Ύπό

τό πρίσμα τοΰτο εΐπε ό Bebel:

« Τ ά ηγετικά

στελέχη

έχουν τ ο π ρ ο ν ό μ ι ο νά π ο ρ ε ύ ο ν τ α ι έ π ι κ ε φ α λ ή ς τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς κ α ί νά αποκρούουν π ρ ώ τ ο ι

τά προοριζόμενα

γιά τό

κόμμα

π λ ή γ μ α τ α τών αντιπάλων μ α ς » . 1 Amsterdam, πρόεδρος τής εκτελεστικής επιτροπής τοΰ κόμματος καθώς καί πρόεδρος όλων τών σοσιαλιστικών συνεδρίων — σύνολο 6 θέσεις (Leeuwenburg, Nieuwe Arnhemsche Courant 4659). 1. August Bebel, Ein Nachwort zur Vizepräsidentenfrage und Verwandtem, άνάτ. άπό Die Neue Zeit 2 1 , 2 (1903), σσ. 708-729.

103

Η ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗ ΤΩΝ ΜΑΖΩΝ

Ο ί έν λ ό γ ω π ρ ο σ ω π ι κ ό τ η τ ε ς , οί ό π ο ι ε ς α π έ κ τ η σ α ν οιονεί α ί ­ γ λ η μ α ρ τ ύ ρ ω ν , ζ η τ ο ύ ν α π ό τ ι ς μ ά ζ ε ς ε υ γ ν ω μ ο σ ύ ν η ώ ς αντίδω­

ρο γ ι ά τ ά ευεργετήματα τους π ρ ο ς αυτές. Ή ε υ γ ν ω μ ο σ ύ ν η αποτελεί θαυμάσιο κυριαρχικό μέσο κ α ί εξαίρετο π ά τ η μ α γ ι ά υ π έ ρ ο γ κ ε ς α π α ι τ ή σ ε ι ς . Δ ι κ α ί ω ς β ά ζ ε ι ό λ ο γ ο τ έ χ ν η ς τ ο ν εκπρό­ σ ω π ο τ ο υ π λ ή θ ο υ ς νά λ έ ε ι τ ά α κ ό λ ο υ θ α π ρ ο ς τ ο ν υ π ε ρ ή φ α ν ο γιά τ ή ν προσφορά του νικηφόρο σ τ ρ α τ η λ ά τ η : « Ο υ τ ε τ ό χρυσά­ φι σ τ ά σ ε ν τ ο ύ κ ι α μ α ς , ο υ τ ε τ ά λ ό γ ι α σ τ ο σ τ ό μ α μ α ς , ο υ τ ε τ ό κ ρ α σ ί σ τ ά κ ε λ ά ρ ι α μ α ς , ο υ τ ε οί γ υ ν α ί κ ε ς σ τ ά κ ρ ε β ά τ ι α μ α ς — τ ί π ο τ α δ έ ν θά ε ί ν α ι σ ί γ ο υ ρ ο ά π ' αυτόν. Κ α ί π ά ν τ ο τ ε θ ' αντι­ λαλούν τ ά λ ό γ ι α : Έ γ ώ σ α ς ε λ ε υ θ έ ρ ω σ α ά π ό τ ο ύ ς Γ ε ν ο β έ ζ ο υ ς , έ γ ώ ε ί μ α ι ό ν ι κ η τ ή ς τ ο ΰ A l i s c a m p » . 2 — Α κ ό μ η δ έ ν έ χ ε ι απο­ τ ι μ η θ ε ί δ ε ό ν τ ω ς ό ρόλος τ ή ς ε υ γ ν ω μ ο σ ύ ν η ς σ τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ή τ ώ ν μεγάλων

κρατών.

Ή

παντοδυναμία

τ ο ΰ ιδρυτή τ ή ς ενιαίας

Γ ε ρ μ α ν ί α ς B i s m a r c k , ή ό π ο ι α κ ρ ά τ η σ ε 30 σ χ ε δ ό ν χ ρ ό ν ι α μ ε τ ά τ ό επίτευγμα τ ο υ , ο φ ε ι λ ό τ α ν

κατά

μεγάλο

μέρος

σέ τοΰτο

ακριβώς τ ό σ υ ν α ί σ θ η μ α , τ ό σ ο έ κ τ ώ ν ά ν ω όσο κ α ί έ κ τ ώ ν κ ά ­ τω. Ό M a x Nordau εύστόχησε στήν εντέλεια

επισημαίνοντας

σχετικά: « Π ο λ λ ο ί καταχρώνται ανενδοίαστα τ ό σ υ γ κ ι ν η τ ι κ ό τ ε ­ ρο κ α ί άβρότε·ρο γ ν ώ ρ ι σ μ α τ ο ΰ λ α ο ΰ μ α ς , τ ή ν ε υ γ ν ω μ ο σ ύ ν η του».3 Στήν

Ιταλία,

κ α τ ά τ ο ν π ρ ώ τ ο κ α ι ρ ό μ ε τ ά τ ή ν εγκαθί­

δ ρ υ σ η τ ή ς β α σ ι λ ε ί α ς , όσοι β ο υ λ ε υ τ έ ς ε ΐ χ α ν π ρ ο σ φ έ ρ ε ι σ τ ό R i s o r g i m e n t o κ α τ ά κανόνα ε π α ν ε κ λ έ γ ο ν τ α ν

πολλά

συνεχώς καί

άνετα, άπό ε υ γ ν ω μ ο σ ύ ν η γ ι ά τ ή ν προσφορά τ ο υ ς . 4 Τ ό α ί τ η μ α τ ώ ν η γ ε τ ώ ν γ ι ά ε υ γ ν ω μ ο σ ύ ν η ε κ φ ρ ά ζ ε τ α ι ε ν ί ο τ ε ακόμη κ α ί στά ιστοριογραφικά κ ε ί μ ε ν α τ ο υ ς . 5 Ο ί μάζες, ά π ' τ ή ν πλευρά 2. Rudolf Lothar, König Harlekin, Leipzig/Berlin 1900, σ. 3 9 . 3. Max Nordau, Die Krankheit des Jahrhunderts, Leipzig 1888, σ. 2 4 7 . 4. Πρβλ. Pasquale Turiello, Governo e governati in Italia. Fatti, β', άναθ. εκδ. Bologna 1889, σ. 3 2 5 . 5. Σ έ μιά βελγική εργατική κατήχηση (Alphonse Octors, De Catechismus van den Werkman, Gent 1905, σ. 6), στό ερώτημα: « Δ έ ν έχουν αλ­ λάξει πολλά πράγματα τά τελευταία χρόνια;» δίνεται ή ακόλουθη απάν­ τηση: «Ναι, χάρις στήν ακατάβλητη προπαγάνδα τών De Paepe, J a n Volders, G. Defnet, Leon καί Alfred De Fuisseaux, Vandervelde, Anseele καί πολλών άλλων ακόμη, αναγνωρίσθηκε πράγματι στους εργάτες ή ισοπολιτεία».

104

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

τ ο υ ς , α ι σ θ ά ν ο ν τ α ι τ ή ν ε υ γ ν ω μ ο σ ύ ν η β α θ ύ τ α τ α . Δ ε ν αληθεύει δ τ ι οί δ η μ ο κ ρ α τ ι κ έ ς μάζες ρέπουν π ρ ο ς τ ή ν α χ α ρ ι σ τ ί α , π ρ ά γ μ α πού υ π ο σ τ η ρ ί ζ ο υ ν συχνά οί η γ έ τ ε ς οί ΐ δ ι ο ι . Ό R o s c h e r π α ρ α ­ τ η ρ ε ί δ τ ι , α ν τ ί θ ε τ α προς τ ή σ υ ν ε ι δ η τ ή κ α ί ε σ κ ε μ μ έ ν η ά γ ν ω μ ο σύνη τ ή ς μ ο ν α ρ χ ί α ς κ α ί τ ή ς α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ί α ς , εκείνη τ ή ς δ η μ ο ­ κ ρ α τ ί α ς , ακόμη κ α ί σ τ ο π λ α ί σ ι ο τ ο ΰ κ ρ ά τ ο υ ς , ο φ ε ί λ ε τ α ι ώ ς έπι τ ό π λ ε ί σ τ ο ν σ έ α κ ο ύ σ ι α λ η σ μ ο σ ύ ν η , ή όποια μ ά λ ι σ τ α ,

καθώς

σ υ ν δ έ ε τ α ι μ έ τ ή δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή εναλλαγή τ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν

στήν

άρχή, εϊναι π α ν τ ε λ ώ ς ξένη προς κάθε α τ ο μ ι κ ό φρόνημα κ α ί , κατά μείζονα λόγο, κάθε υστερόβουλη σ κ έ ψ η . 6 Τ ά δημοκρατι­ κά έξαλλου κ ό μ μ α τ α , σ τ ό π λ α ί σ ι ο τ ώ ν ό π ο ι ω ν ή

«εναλλαγή

σ τ ή ν ά ρ χ ή » ε π έ ρ χ ε τ α ι π ο λ ύ α ρ α ι ό τ ε ρ α , γ ι ' αυτόν τ ο ν λ ό γ ο κ α ί μόνο ο δ η γ ο ύ ν τ α ι π ο λ ύ σ π α ν ι ό τ ε ρ α σ τ ή ν ανάγκη νά ε π ι δ ε ί ξ ο υ ν α χ α ρ ι σ τ ί α . Κ α ί άν ακόμη σ υ ν α ν τ ο ΰ μ ε σ τ ή ν ι σ τ ο ρ ί α π ό τ ε - π ό τ ε ε ξ α ι ρ έ σ ε ι ς τ ο ΰ κανόνα αυτού κ α ί μ α ς φ α ί ν ε τ α ι τ ό τ ε δ τ ι ή μ ά ζ α διαπνέεται άπό α ί σ χ ί σ τ η άγνωμοσύνη προς τούς η γ έ τ ε ς πού ανέδειξε προγενέστερα ή

Ϊδια, μ π ο ρ ο ύ μ ε νά ε ί μ α σ τ ε

δτι τοΰτο οφείλεται σέ δράμα ζηλοτυπίας, σέ άγρια,

βέβαιοι πεισμα­

τ ώ δ η , δ η μ α γ ω γ ι κ ή μ ά χ η τ ο ΰ ενός η γ έ τ η κ α τ ά τ ο ΰ ά λ λ ο υ , ή όποια ε π ι β ά λ λ ε ι τ ε λ ι κ ά σ τ ή μ ά ζ α νά α π ο φ α σ ί σ ε ι , νά τ α χ θ ε ί μ έ

τό μ έ ρ ο ς τ ο ΰ ενός κ α ί νά « ά γ ν ω μ ο ν ή σ ε ι » κ α τ ' ανάγκη προς τ ο ν άλλον. " Α ν π α ρ α β λ έ ψ ο υ μ ε τ ι ς ε τ ε ρ ό κ λ η τ ε ς κ α ί ε ξ α ι ρ ε τ ι κ έ ς αυ­ τ έ ς π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς , οί μ ά ζ ε ς π ε ρ ι β ά λ λ ο υ ν τ ο ύ ς η γ έ τ ε ς τ ο υ ς μ έ ε ι ­ λ ι κ ρ ι ν ή ε υ γ ν ω μ ο σ ύ ν η , τ ή ν όποια ά ν τ ι κ ρ ύ ζ ο υ ν σάν ιερό κ α θ ή ­ κ ο ν . 7 Τ ό ιερό αυτό κ α θ ή κ ο ν ε κ π λ η ρ ώ ν ε τ α ι δ μ ω ς σ τ ή ν π ρ ά ξ η μ '

6. W. Roscher, Politik, σ. 3 9 6 . 7. Μέ μεγάλη γενναιοφροσύνη καί ανιδιοτελή αφοσίωση έδειξαν τά μέλη τοΰ Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος Γερμανίας τήν ευγνωμοσύνη τους προς τον Liebknecht, όταν γερνούσε. Μόλις άρχισαν νά κάμπτονται οί πνευματικές του δυνάμεις, τόν εγκατέστησαν στή θέση τοΰ αρχισυντά­ κτη τοΰ κεντρικού δημοσιογραφικού οργάνου Vorwärts καί, μολονότι δέν έλειψαν σχετικές διαφωνίες, τοΰ ενέκριναν μισθό 7.200 μάρκων (Proto­ koll des sozialdemokratischen Parteitags zu Frankfurt 1894, σ. 3 3 ) . Μετά τον θάνατο του, όταν αποκαλύφθηκε, καθώς εικαζόταν άλλωστε, ότι ή οικογένεια του δυσπραγοΰσε οικονομικά, τό κόμμα βοήθησε έξ ίδιων τούς γιους του νά περατώσουν τις σπουδές τους. Στήν ευγνωμοσύνη αποδίδει ό Eduard Bernstein τό γεγονός ότι

Η ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗ ΤΩΝ ΜΑΖΩΝ έναν κ α ί μόνο

105

τρόπο: ή ευγνωμονούσα μάζα επανεκλέγει τον

άνδρα, στον ό π ο ι ο ο φ ε ί λ ε ι ε υ γ ν ω μ ο σ ύ ν η , ώ ς ε κ π ρ ό σ ω π ο τ η ς δ ι η ν ε κ ώ ς , π ο λ λ έ ς φορές μ ά λ ι σ τ α έφ' όρου ζ ω ή ς , τ ο ν θ έ τ ε ι δ η ­ λ α δ ή σ υ ν ε χ ώ ς σ έ μ ο ί ρ α μ ε ί ζ ο ν α ά π ό τ ό ν ΐ δ ι ο τ ο ν εαυτό, τ η ς . Ευρέως δ ι α δ ε δ ο μ έ ν η εΐναι σ τ ι ς μ ά ζ ε ς ή αντίληψη ό τ ι θά ή τ α ν « α χ α ρ ι σ τ ί α » νά μ ή ν α ν α ν ε ώ ν ε τ α ι ολοένα ή θ η τ ε ί α κ ά θ ε

«πα­

λιού καί κ α τ α ξ ι ω μ έ ν ο υ » η γ ε τ ι κ ο ύ στελέχους.

Σ έ τ ο ύ τ ο ακριβώς τ ό ε λ α τ ή ρ ι ο ανάγει ό B e r n s t e i n τ ή δ υ σ φ ο ­ ρία π ο ύ α ι σ θ ά ν θ η κ α ν οί π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ι α ν τ ι π ρ ό σ ω π ο ι σ τ ό σ υ ν έ ­ δριο τ ο ΰ γ ε ρ μ α ν ι κ ο ύ σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς σ τ ή Δ ρ έ σ ­ δ η [ τ ό 1 9 0 3 ] , όταν κ υ κ λ ο φ ό ρ η σ ε ή φ ή μ η ό τ ι μ ε ρ ι κ ο ί ρ ι ζ ο σ π ά ­ σ τ ε ς , γ ι ά λ ό γ ο υ ς κ ο μ μ α τ ι κ ή ς τ α κ τ ι κ ή ς , ε ί χ α ν α π ο φ α σ ί σ ε ι νά μήν επανεκλέξουν τον I g n a z Auer στο προεδρείο τοΰ κόμματος* οί υ π έ ρ μ α χ ο ι τ ή ς ε π α ν ε κ λ ο γ ή ς τ ο υ ά ν τ έ τ ε ι ν α ν ό τ ι τ ό ν θ ε ω ρ ο ύ ­ σαν « π ρ ο σ ω π ο π ο ί η σ η μ α κ ρ ά ς π ε ρ ι ό δ ο υ τ ή ς ι σ τ ο ρ ί α ς τ ο ΰ Κ ό μ ­ μ α τ ο ς » κ α ί ό τ ι αισθάνονταν

«αδιάρρηκτα

συνδεδεμένοι

μαζί

τ ο υ » . 8 Κ α τ ά τ ή ν ά π ο ψ η μ α ς τ ό π ε ρ ι σ τ α τ ι κ ό ο φ ε ί λ ε τ α ι επίσης κ α ί σ' ένα δ ε ύ τ ε ρ ο α ΐ τ ι ο : τ ό ό τ ι οί μ ά ζ ε ς όρρωδοΰν γ ε ν ι κ ά νά αλλάζουν τ ο ύ ς η γ έ τ ε ς τ ο υ ς . 9

δέν διαγράφηκε άπό το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα Γερμανίας ό Max Schîppel κατά τή διάρκεια τοΰ συνεδρίου τής Βρέμης τό 1904. «Καί τώ­ ρα, όπως καί σέ παρόμοιες περιστάσεις σέ προηγούμενα συνέδρια τοΰ Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, φανερώθηκε μιά ωραία ανθρώπινη πλευρά. Αναφερόμαστε στήν απροθυμία τών συνέδρων νά προσυπογρά­ ψουν τήν πολιτική θανατική καταδίκη όσων ατόμων έχουν προσφέρει πολλά στό Κόμμα κατά τό παρελθόν». Κατά τόν Bernstein, έδώ εξωτερι­ κεύονται «δίχως αμφιβολία τά ευγενέστερα συναισθήματα πού μπορεί νά δοκιμάσει ή ανθρώπινη καρδιά: ό σεβασμός τής προσφοράς, τοΰ ευεργε­ τήματος άφ' ενός, ή αποστροφή πρός τόν βάναυσο εξοστρακισμό άφ' έτερου» (Eduard Bernstein, «Was Bremen gebracht hat», Neues Montags­ blatt I, άρ. 22 (26 Σεπτ. 1904). 8. Eduard Bernstein, «Die Demokratie in der Sozialdemokratie», Sozia­ listische Monatshefte 12 (1908), σ. 1109. 9. Πρβλ. μέρ. Β ' , κεφ. I: Ή σταθερότητα τής ηγεσίας.

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

106

IV. Η Α Ν Α Γ Κ Η Τ Ω Ν Μ Α Ζ Ω Ν Γ Ι Α Α Α Τ Ρ Ε Ι Α

Ό

Ά γ γ λ ο ς κοινωνικός ανθρωπολόγος J . G . Frazer

διατύπωσε

τό θ ε ώ ρ η μ α ό τ ι ή διατήρηση τ ή ς τάξης κ α ι τ ή ς εξουσιαστικής α υ θ ε ν τ ί α ς τ ο ΰ κ ρ ά τ ο υ ς ε δ ρ ά ζ ε τ α ι κ α τ ά μ ε γ ά λ ο μ έ ρ ο ς σέ δ ε ι σ ι δ α ί μ ο ν ε ς π α ρ α σ τ ά σ ε ι ς κ α ι ι δ έ ε ς τ ώ ν μ α ζ ώ ν , π ρ ά γ μ α τ ό όποιο, ε ι ρ ή σ θ ω έν π α ρ ό δ ω , τ ό ε π ι κ ρ ο τ ε ί ό ΐ δ ι ο ς ώ ς κ α κ ό μ έ σ ο π ο ύ ε ξ υ π η ρ ε τ ε ί κ α λ ό σ κ ο π ό . Ά π ό τ ι ς έν λ ό γ ω δ ε ι σ ι δ α ί μ ο ν ε ς π α ρ α ­ στάσεις και ιδέες, ό Frazer εξαίρει τ ή συνηθισμένη

αντίληψη

τ ο ΰ λ α ο ΰ ό τ ι οί η γ έ τ ε ς τ ο υ ανήκουν σ έ τ ά ξ η α ν θ ρ ώ π ω ν α ν ώ τ ε ­ ρη ά π ό ε κ ε ί ν ο ν . 1 Σ τ ή ν κ ο ι ν ω ν ι κ ή ι σ τ ο ρ ί α τ ή ς τ ε λ ε υ τ α ί α ς π ε ν ­ τ η κ ο ν τ α ε τ ί α ς π α ρ α τ η ρ ε ί τ α ι π ρ ά γ μ α τ ι ένα ανάλογο φ α ι ν ό μ ε ν ο : ή ε π ι β ο λ ή τ ώ ν κ ο μ μ α τ ι κ ώ ν η γ ε τ ώ ν πάνω στίς μάζες τ ώ ν κ ο μ ­ μάτων,

έκτος άπό τούς υπόλοιπους παράγοντες,

όπως

τούς

ε π ι σ η μ ά ν α μ ε παραπάνω, απορρέει άπό τ ή συνηθέστατη δεισιδ α ι μ ο ν ι κ ή λ α τ ρ ε ί α π ο ύ α π ο ν έ μ ε τ α ι στους η γ έ τ ε ς έ ν ε κ α τ ή ς τ υ ­ π ι κ ή ς τ ο υ ς π α ι δ ε ί α ς (ό σ ε β α σ μ ό ς π ρ ο ς τ ή ν π ν ε υ μ α τ ι κ ή π α ι δ ε ί α εΐναι ώ ς έ π ί τ ό π λ ε ί σ τ ο ν μ ι κ ρ ό τ ε ρ ο ς ) . Κ α ι ό P a r e t o σ η μ ε ι ώ ν ε ι ό τ ι οί σ η μ ε ρ ι ν έ ς μ ά ζ ε ς ε κ δ η λ ώ ν ο υ ν α π έ ν α ν τ ι στους η γ έ τ ε ς τ ο υ ς τήν ΐδια ανάγκη γ ι ά υποταγή μ' εκείνη τών κατώτερων τάξεων απέναντι στίς ανώτερες κατά τ ή ν ε π ο χ ή πριν άπό τ ή μ ε γ ά λ η γαλλική Επανάσταση τοΰ 1 7 8 9 . 2 Οί μ ά ζ ε ς έχουν β α θ ύ τ α τ η ρ ο π ή π ρ ο ς τ ή ν π ρ ο σ ω π ο λ α τ ρ ί α . Έ μ φ ο ρ ο ύ μ ε ν ε ς ά π ό π ρ ω τ ό γ ο ν ο ι δ ε α λ ι σ μ ό , χ ρ ε ι ά ζ ο ν τ α ι εγκό­ σ μ ι ο υ ς θ ε ο ύ ς , στους όποιους π ρ ο σ η λ ώ ν ο ν τ α ι

μ έ αγάπη

τόσο

τ υ φ λ ό τ ε ρ η όσο δ ε ι ν ό τ ε ρ α β α σ α ν ί ζ ο ν τ α ι σ τ ή σ κ λ η ρ ή τ ο ύ τ η ζ ω ή . Δ έ ν α σ τ ό χ η σ ε ε ν τ ε λ ώ ς ό B e r n a r d S h a w όταν, μ έ τ ο ν ι δ ι ά ζ ο ν τ α παραδοξολογικό του τρόπο, χαρακτήρισε τ ή μέν αριστοκρατι­ κ ή παράταξη ώς συνάθροισμα ειδώλων, ενώ τ ή δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή ώς σ υ ν ά θ ρ ο ι σ μ α ε ι δ ω λ ο λ α τ ρ ώ ν . 3 Ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , σ υ μ β α ί ν ε ι β έ -

1. J.G. Frazer, Psyche's Task, New York/London 1909, σ. 56. 2. Vilfredo Pareto, Trattato di sociologia generale, τ. Β ' , Firenze 1916, σ. 348. 3. Bernard Shaw, «The Revolutionst's Handook», Man and Superman, London 1911, σ. 2 2 7 .

107

ΜΑΖΕΣ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΙΑ

• β α ι α ε ν ί ο τ ε να μ ε τ α χ ε ι ρ ί ζ ε τ α ι ή μ ά ζ α τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς τ ο ν θ ε ό τ η ς ό π ω ς κ α ι ή μ ά ζ α τών ν έ γ ρ ω ν τ ό φ ε τ ί χ τ ο υ ς , τ ό όποιο δ έ ρ ­ νουν μ ε ρ ι κ έ ς φ ο ρ έ ς · 4 ακόμη σ υ χ ν ό τ ε ρ α σ υ μ μ ε ρ ί ζ ε τ α ι

ωστόσο

κ α ί τ ό τ ε τ ή ν ψ υ χ ο τ ρ ο π ί α τ ώ ν φ ε τ ι χ ο λ α τ ρ ώ ν , οί ό π ο ι ο ι ,

μετά

τον δ α ρ μ ό , σ τ ή ν ο υ ν κ α ί π ά λ ι τ ο φ ε τ ί χ τ ο υ ς ο ρ θ ό . Ή λατρεία,

τών ποδηγετουμένων

προς τούς

-ηγέτες

λανθάνει

ώ ς έ π ι τ ό π λ ε ί σ τ ο ν , ε ξ ω τ ε ρ ι κ ε ύ ε τ α ι δ η λ α δ ή μ έ ε ν δ ε ί ξ ε ι ς αντι­ λ η π τ έ ς μόνο στους ο ξ υ δ ε ρ κ ε ί ς , ό π ω ς λ . χ . μ έ τ ο ν ε υ λ α β ι κ ό τόνο μ έ τον όποιο π ρ ο φ έ ρ ο υ ν οί π ο δ η γ ε τ ο ύ μ ε ν ο ι τ ό όνομα τ ο ΰ ι ν δ ά λ ­ μ α τ ο ς τ ο υ ς , τ ή ν απόλυτη ε ύ π ε ί θ ε ι α μ έ τ ή ν ό π ο ι α

ανταποκρί­

ν ο ν τ α ι σ τ ά β ο υ λ ή μ α τ ά τ ο υ , τ ή ν α γ α ν ά κ τ η σ η μ έ τ ή ν ό π ο ι α απο­ κρούουν κ ά θ ε αμφιβολία γ ι ' αυτόν. Σ τ ο π λ α ί σ ι ο τ ο ΰ ι τ α λ ι κ ο ύ δημοκρατικού

κινήματος, ή ' μομφή ό τ ι κάποιος

τον G a r i b a l d i ( « h a p a r l a t o m a l e d i G a r i b a l d i » )

κακολόγησε

λογιζόταν έ π ι

μ α κ ρ ό ν ώ ς ή χ ε ι ρ ό τ ε ρ η η θ ι κ ή μ ο μ φ ή π ο ύ μ π ο ρ ο ύ σ ε νά π ρ ο σ ά ­ ψ ε ι κ α ν ε ί ς στον άλλον. Σ τ ή ν ΐ δ ι α π ε ρ ι ω π ή ε ί χ ε εξυψωθεί συχνά κ α ί τ ό όνομα τ ο ΰ B e b e l στους ε ρ γ α τ ι κ ο ύ ς κ ύ κ λ ο υ ς τ ή ς Γ ε ρ μ α ­ νίας.

Στις

περιπτώσεις, λαμπρών

προσωπικοτήτων

καί σέ

σ τ ι γ μ έ ς μ ε γ ά λ η ς έ ν τ α σ η ς , ή λανθάνουσα φ λ ό γ α τ ή ς λ α τ ρ ε ί α ς μ ε τ α π ί π τ ε ι ωστόσο σ έ έ ξ α λ λ ο π α ρ ο ξ υ σ μ ό . Τ ό 1 8 6 4 , οί θ ε ρ ­ μόαιμοι

Ρηνανοί

επιφύλαξαν

ίσόθεη

υποδοχή

στον

Lassalle:

πάνω άπό τούς δρόμους κρέμονταν γ ι ρ λ ά ν τ ε ς , τ ι μ η τ ι κ ή συνο­ δεία κορασίδων τόν έραινε μ έ λουλούδια, ολόκληρες άπό τ ρ ο χ ο φ ό ρ α

κάθε

λογής

ακολουθούσαν

άμαξα τοΰ προέδρου, ασυγκράτητα,

τή

ατελεύτητα

φάλαγγες

μεγαλοπρεπή επευφήμησε

σύσσωμο τό πλήθος τήν ποικιλότροπα περίεργη καί άξιοκατάκριτη προσλαλιά τοΰ έμπλεου άγυρτικής ματαιοδοξίας βευτή.

Ήταν

αυτόχρημα

θριαμβευτική

πομπή.

θριαμ­

Τ ί π ο τ ε δέν

έ λ ε ι π ε : ο υ τ ε οί θ ρ ι α μ β ε υ τ ι κ έ ς αψίδες, ο ύ τ ε οί χ α ι ρ ε τ ι σ τ ή ρ ι ο ι ύ μ ν ο ι , ο υ τ ε ή επίσημη υποδοχή ξ έ ν ω ν α ν τ ι π ρ ο σ ω π ε ι ώ ν . 5

Ό

Lassalle έτρεφε ούτως ή άλλως μεγαλόπνοες φιλοδοξίες* άργό-

4. Aug. Müller, Annalen für soziale Politik und Gesetzgebung 1 (1912), σ. 613. 5. Βλ. τό βασισμένο σέ ειδησεογραφικά άρθρα τής εποχής προλογικό σημείωμα στον λόγο τοΰ Lassalle στό Ronsdorf (22 Μαίου 1864): Ferdi­ nand Lassalle, Gesamtwerke, τ. Β ' , έπιμ. Erich Blum (Leipzig), σ. 3 0 1 .

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

108

τ ε ρ α ε ί π ε σ χ ε τ ι κ ά ό B i s m a r c k δ τ ι δέν ή τ α ν β έ β α ι ο ς άν ή θ ε λ ε ό L a s s a l l e να τ ε λ ε ι ώ σ ε ι ή γ ε ρ μ α ν ι κ ή α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α μ έ τ ή δυνα­ σ τ ε ί α τ ώ ν H o h e n z o l l e r n ή τ ώ ν L a s s a l l e . 6 Π ε ρ ι σ τ α τ ι κ ά σαν τ ο προειρημένο

ευλόγα

ώ σ τ ε να ο ν ε ι ρ ε ύ ε τ α ι ,

έξήψαν

τ ή φαντασία

του Lassalle

καθώς έκμυστηρεύθηκε

λίγο

τόσο

αργότερα

σ τ ή μ ν η σ τ ή τ ο υ , ό τ ι θα ε κ λ ε γ ε ί κ ά π ο τ ε π ρ ό ε δ ρ ο ς τ ο ΰ γ ε ρ μ α ν ι κ ο ΰ έθνους κ α ι θά μ π ε ι σ τ ή ν π ρ ω τ ε ύ ο υ σ α τ ο ΰ Ρ ά ι χ μ έ σ α σ έ μια ά μ α ξ α π ο ύ θά τ ή σέρνουν έ ξ ι άσπρα ά λ ο γ α . 7 Όταν

ο ρ γ α ν ώ ν ο ν τ α ν οί π ρ ώ τ ε ς ε ν ώ σ ε ι ς τ ώ ν ε ρ γ α τ ώ ν γ ή ς

( F a s c i ) σ τ ή Σ ι κ ε λ ί α ( 1 8 9 2 ) , άνδρες κ α ι γ υ ν α ί κ ε ς έ δ ε ι χ ν α ν π ρ ο ς τούς έ π ί κεφαλής τ ο ΰ κινήματος εμπιστοσύνη πού έ θ ι γ ε τ ά όρια τ ο ΰ υ π ε ρ φ υ σ ι κ ο ύ . Σ τ ά σ υ λ λ α λ η τ ή ρ ι α τ ο υ ς , έ κ τ ο ς άπό τ ή ν κόκκινη σημαία κ α ι τά πανώ μ έ αφορισμούς τ ο ΰ M a r x ,

κρα­

τ ο ύ σ α ν συχνά κ α ι τ ό ν σ τ α υ ρ ό , σ υ μ φ ύ ρ ο ν τ α ς α φ ε λ ώ ς τ ό κ ο ι ν ω ­ ν ι κ ό ζ ή τ η μ α μέ θ ρ η σ κ ε υ τ ι κ ά έ θ ι μ α . Ό τ α ν ή τ α ν νά ε κ φ ω ν ή σ ο υ ν λ ό γ ο οί η γ έ τ ε ς τ ο υ ς , άνδρες και γ υ ν α ί κ ε ς τ ο ύ ς συνόδευαν ώ ς τόν τ ό π ο τ ή ς α γ ό ρ ε υ σ η ς μ έ μ ο υ σ ι κ ή , δαυλούς, λ α μ π ά δ ε ς και φαναράκια.8 Π ο λ λ ο ί τούς χαιρετούσαν μ έ κ α τ α ν υ κ τ ι κ έ ς γονυκλισίες,

δπως

ακριβώς σ υ ν ή θ ι ζ α ν

νά χ α ι ρ ε τ ο ύ ν

παλαιότερα

τ ο ύ ς ε π ι σ κ ό π ο υ ς . 9 Έ ν α ς αστός δ η μ ο σ ι ο γ ρ ά φ ο ς ρ ώ τ η σ ε κ ά π ο τ ε έναν ε γ γ ε γ ρ α μ μ έ ν ο σ' ένα σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ό F a s c i o γ έ ρ ο ν τ α ε ρ γ ά τ η τ ή ς γ ή ς άν δ έ ν ύ π ο π τ ε ύ ο ν τ α ν , αυτός κ α ι οί π ρ ο λ ε τ ά ρ ι ο ι σύν­ τ ρ ο φ ο ι τ ο υ , τ ο ύ ς νεαρούς φ ο ι τ η τ έ ς κ α ι δ ι κ η γ ό ρ ο υ ς π ο ύ , άν κ α ι αστοί, υ π η ρ ε τ ο ύ σ α ν

τ ο ύ ς F a s c i , άν δέν φ ο β ό ν τ ο υ σ α ν ^μήπως

Ολοι αυτοί α π ο σ κ ο π ο ύ σ α ν α π λ ώ ς νά κ ε ρ δ ί σ ο υ ν τ ή ν ψ ή φ ο τ ο υ ς γ ι ά νά ε κ λ ε γ ο ύ ν κ ο ι ν ο τ ι κ ο ί κ α ι δ η μ ο τ ι κ ο ί σ ύ μ β ο υ λ ο ι ή β ο υ λ ε υ ­ τές* αποφασιστική και λακωνική υπήρξε ή απάντηση: « Α ύ τ ο ύ -

νοι ε ϊ ν ' άγγελοι, κ α τ έ β η κ α ν ά π ' τ ή ν π α ρ ά δ ε ι σ ο ! » 1 0 6. Σ έ αγόρευση του στό γερμανικό ομοσπονδιακό κοινοβούλιο (17 Σ ε ­ πτ. 1878), βλ. Fürst Bismarcks Beden, τ. Ζ ' , έπιμ. Philipp Stein (Leip­ zig), σ. 8 5 . 7. Helene v. Racowitza, Meine Beziehungen zu Ferdinand Lassalle, έκδ. γ', Breslau 1879, σ. 84· Julius Vahlteich, Ferdinand Lassalle und die Anfänge der deutschen Arbeiterbewegung, Müncnen 1904, σ. 58. 8. Adolfo Rossi, Die Bewegung in Sizilien, Stuttgart 1894, σ. 3 5 . 9. "Ο.π., σ. 8. 10. 'Ό.π., 34. —Στήν Κατάνη, όπου ανέπτυξε ώς δήμαρχος πολυμε-

ΜΑΖΕΣ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΙΑ

Idi»

Σ υ ν α φ ώ ς π ρ έ π ε ι β έ β α ι α να ο μ ο λ ο γ ή σ ο υ μ ε δ τ ι δέν θά ε ί χ α ν δ ώ σ ε ι τ ή ν ΐ δ ι α α π ά ν τ η σ η δ λ ο ι οί ε ρ γ ά τ ε ς , ά φ ' ενός, κ α ι δ τ ι ό σ ι κ ε λ ι κ ό ς λαός α ν έ κ α θ ε ν δ ι έ π ρ ε π ε σ τ ή ν ή ρ ω ο λ α τ ρ ί α ά φ ' ε τ έ ­ ρου. Στις π ε ρ ι ο χ έ ς τ ή ς ν ό τ ι α ς κ α ι έν μ έ ρ ε ι τ ή ς κ ε ν τ ρ ι κ ή ς

Ιτα­

λ ί α ς , κ α θ ώ ς γ ν ω ρ ί ζ ο υ ν ο ι μ υ η μ έ ν ο ι , οί μ ά ζ ε ς δοξάζουν ακόμη κ α ι σ ή μ ε ρ α τ ο ύ ς η γ έ τ ε ς τ ο υ ς μ έ οιονεί θ ρ η σ κ ε υ τ ι κ έ ς τ ε λ ε τ ο υ ρ ­ γ ί ε ς . Σ τ ή ν Καλαβρία ό Enrico Ferri λατρευόταν έ π ί άρκετόν καιρό ώς προστάτης άγιος κατά τ ή ς Καμόρας*

στή Ρώμη,

δ π ο υ π ρ ο ε ξ ά ρ χ ο υ ν οί ε ί δ ω λ ο λ α τ ρ ι κ ο ί - κ λ α σ ι κ ο ί τ ύ π ο ι , υ μ ν ή θ η κ ε σ έ μια μ ε γ ά λ η μ π υ ρ α ρ ί α , ε ξ ο ν ό μ α τ ο ς δ λ ω ν τ ώ ν π ρ ο λ ε τ α ρ ί ω ν Κ ο υ ϊ ρ ι τ ώ ν , ώ ς ό τ ρ α ν ό τ ε ρ ο ς τ ώ ν τ ρ α ν ώ ν , επειδή, ο ρ γ ι σ μ έ ν ο ς γ ι ά μια π ε ι θ α ρ χ ι κ ή π ο ι ν ή π ο ύ τ ο ΰ ε ΐ χ ε ε π ι β ά λ ε ι ό π ρ ό ε δ ρ ο ς τ ή ς ι τ α λ ι κ ή ς βουλής, έσπασε μ έ τ ή γροθιά τ ο υ ένα παράθυρο στήν αίθουσα

συνεδριάσεων,

Πάμπολλα

θέλοντας

παραδείγματα

νά ε ι σ α κ ο υ σ θ ε ί

άπό άλλες

χώρες

(1901).11

αποδεικνύουν

ωστόσο δ τ ι ή έν λ ό γ ω σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά τ ώ ν μ α ζ ώ ν δ έ ν π ε ρ ι ο ρ ί ζ ε ­ τ α ι σ τ ί ς « κ α θ υ σ τ ε ρ η μ έ ν ε ς » π ε ρ ι ο χ έ ς κ α ι , ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , δέν ε ί ­ ναι δυνατόν νά θ ε ω ρ η θ ε ί δ ί χ ω ς άλλο ώ ς α τ α β ι σ τ ι κ ό υ π ό λ ε ι μ μ α πρωτόγονης ψυχολογίας. Σ τ ή ν Ό λ λ α ν δ ί α , δταν αποφυλακιζό­ ταν

στά 1 8 6 6 ό σοσιαλιστής

βουλευτής

Ferdinand

Domela

Nieuwenhuis, τοΰ έπιδαψίλευσαν, καθώς λέγει ό ίδιος,

τόσες

τ ι μ έ ς δ σ ε ς π ο τ έ δέν γ ν ώ ρ ι σ ε η γ ε μ ό ν α ς , και δ λ ε ς τις α ί θ ο υ σ ε ς δ π ο υ έ μ ε λ λ ε νά ε κ φ ω ν ή σ ε ι λ ό γ ο τ ι ς έ β ρ ι σ κ ε μέ λουλούδια.12

Γνωστή

πλημμυρισμένες

ε ί ν α ι επίσης ή ί σ ό θ ε η λ α τ ρ ε ί α π ο ύ

α π έ ν ε ι μ α ν στον μ α ρ ξ ι σ τ ή π ρ ο φ ή τ η J u l e s G u e s d e οί κ ά τ ο ι κ ο ι τοΰ νομού Nord, τ ή ς π ι ο προοδευμένης περιφέρειας τ ή ς Γ α λ ­ λ ί α ς ά π ό κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ή - β ι ο μ η χ α ν ι κ ή ά π ο ψ η . Και σ τ ί ς ε ρ γ α τ ι ­ κ έ ς π ε ρ ι ο χ έ ς τ ή ς Α γ γ λ ί α ς , οί μ ά ζ ε ς ε ξ α κ ο λ ο υ θ ο ύ ν νά έ π ι φ υ ρέστατη σοσιαλιστική δράση σέ επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης, ό De Felice λατρευόταν σαν ημίθεος ακόμη και πολλά χρόνια αργότερα, πρβλ. Gisela Michels-Lindner, Geschichte der modernen Gemeindebetriebe in Ita­ lien, Leipzig 1909, σσ. 77 κ.έξ. 11. Enrico Ferri, La questione meridionale, Roma 1902, σ. 4. 12. Ferdinand Domela Nieuwenhuis, Van Christen tot Anarchist. Gedenkschriften, Amsterdam 1 9 1 1 , σ. 198· πρβλ. επίσης P . J . Troelstra, Do Wording der S.D.A.P., in Naar Tien Jaar, 1894 bis 1904, Amsterdam 1904, σ. 9.

110

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

λάσσουν ε ν ί ο τ ε σ τ ο υ ς η γ έ τ ε ς τ ο υ ς υ π ο δ ο χ έ ς π ο ύ θ υ μ ί ζ ο υ ν τ ή ν ε π ο χ ή τ ο υ L a s s a l l e . 1 3 Τ έ λ ο ς , μια εικόνα μ α ζ ώ ν σ έ ώ ρ α μ ά χ η ς · ό Karl K a u t s k y 1 4

σημειώνει σχετικά

μέ τήν επιστροφή τοΰ

K a r l L i e b k n e c h t άπό τ ό δ ε σ μ ω τ ή ρ ι ο σ τ ή ν π ό λ η τ ο ΰ Β ε ρ ο λ ί ν ο υ : « Κ α τ ά τ ή ν ά φ ι ξ η τ ο υ στον σ ι δ η ρ ο δ ρ ο μ ι κ ό σ τ α θ μ ό , τ ο ν υ π ο δ έ ­ χ θ η κ ε μ έ έξαλλο ενθουσιασμό μ ι ά απέραντη λαοθάλασσα· κ α ­

νένας μ ο ν ά ρ χ η ς δέν αξιώθηκε π ο τ έ π α ρ ό μ ο ι α υποδοχή σ τ ο Β ε ­ ρολίνο». Όχι

σπάνια ταυτίζονται τ ά δημοκρατικού κ α ί κοινωνικού

προσανατολισμού

— σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ά — κ ό μ μ α τ α μ έ τ ό ν αρχηγό

τ ο υ ς σ έ τ έ τ ο ι ο ν β α θ μ ό ώ σ τ ε φέρουν τ ό όνομα τ ο υ οιονεί ώ ς κ τ ή μ α του* στήν Γ ε ρ μ α ν ί α , κατά τ ή δεκαετία τ ο ΰ 1 8 6 0 καί

κ α τ ά τ ι ς αρχές εκείνης τ ο ΰ 1 8 7 0 , σ υ ν α ν τ ο ύ μ ε τ ο ύ ς λ α σ σ α λ λ ι στές [Lassalle] καί τούς μ α ρ ξ ι σ τ έ ς , ένώ σ τ ή Γ α λ λ ί α , ώς κ α ί πρόσφατα μάλιστα, τά κόμματα τών μπρουσσιστών [Brousse], άλλμανιστών

[Allemane],

μπλανκιστών

[Blanqui],

γκεντι-

σ τ ώ ν [ G u e s d e ] , ζ ω ρ ε σ ι σ τ ώ ν [ J a u r è s ] . Π ρ ό δ η λ η ε ί ν α ι έν π ρ ο ­ κ ε ι μ έ ν ω ή αναλογία μ έ τ ή ν θρησκευτική αίρεση ή τ ό μοναχικό τάγμα. Δικαίως επισήμανε κάποτε ό Yves Guyot ότι τά μέλη τ ώ ν σ ύ γ χ ρ ο ν ω ν κ ο μ μ ά τ ω ν σ υ μ π ε ρ ι φ έ ρ ο ν τ α ι δ π ω ς ακριβώς οί μ ο ν α χ ο ί τ ο ΰ Μ ε σ α ί ω ν α , οί ό π ο ι ο ι , π ι σ τ ο ί στις δ ι δ α χ έ ς τ ο ΰ δ α ­ σ κ ά λ ο υ τ ο υ ς , ο ν ο μ ά ζ ο ν τ α ν ανάλογα δ ο μ ι ν ι κ α ν ο ί , αύγουστινιανοί

ή φραγκισκανοί.15

Σήμερα

βενεδικτίνοι,

ωστόσο,

τέτοιες

π ρ ο σ ω π ι κ έ ς σ χ έ σ ε ι ς ε ΐ τ ε φθίνουν, ε ί τ ε έχουν ή δ η ε κ λ ε ί ψ ε ι , κ α ­ θ ώ ς σ υ μ β α ί ν ε ι σ τ ή Γ ε ρ μ α ν ί α . Τ ο ΰ τ ο ο φ ε ί λ ε τ α ι ά φ ' ενός σ τ ή ν ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή μ α ζ ι κ ή μορφή πού προσέλαβαν τ ά κ ό μ μ α τ α , καθώς αυξανόταν ή αριθμητική κ α ί ι δ ί ω ς ή ε κ λ ο γ ι κ ή τ ο υ ς δ ύ ν α μ η , κ α ί άφ' έτερου σ τ ή ν υ φ ι σ τ ά μ ε ν η ο λ ι γ α ρ χ ί α , ι δ ι α ί τ ε ρ α σ τ ή ν αντιζη­ λία μ ε ρ ι κ ώ ν κ ο ρ υ φ α ί ω ν η γ ε τ ι κ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν , ή ό π ο ι α α ν τ ι κ α τ έ ­ στησε πλέον μέσα στά κ ό μ μ α τ α τήν προγενέστερη

δικτατορία

τοΰ ενός* τ ό π ρ ά γ μ α θά π ρ έ π ε ι έν τ έ λ ε ι νά α π ο δ ο θ ε ί επίσης σ τ ο 13. Πρβλ. λ.χ. το άρθρο τοΰ Η.M. Hyndman σχετικά μέ τήν επίσκεψη πού πραγματοποίησε στό Burnley ώς άγκιτάτορας, Justice 2 8 (1910), άρ. 1 3 5 5 . 14. Αναφερόμενος σ' ένα βιβλίο τοΰ Karl Radek, Der Kampf 15 (1921), σ. 3 0 3 . 15. Yves Guyot, La comédie socialiste, Paris 1897, σ. 1 1 1 .

111

ΜΑΖΕΣ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΙΑ

ό τ ι α π ο λ ε ί π ο υ ν ά π ό τ ο ύ ς κ ό λ π ο υ ς τ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν οί μ ε γ ά λ ε ς , υπέρτερες πνευματικές προσωπικότητες.16 Ή

λατρεία

τών ηγετών

κρατεί" ακόμη κ α ί μ ε τ ά τ ό θάνατο

τ ο υ ς · οί τ ρ α ν ό τ ε ρ ο ι α γ α π ι ο ύ ν τ α ι σ χ ε δ ό ν . Σ τ ά θ ε μ ε λ ι ω δ έ σ τ ε ρ α δ ε δ ο μ έ ν α τ ή ς ι σ τ ο ρ ί α ς τ ο υ ε ρ γ α τ ι κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς α ν ή κ ε ι ή ευλά­ β ε ι α μ έ τ ή ν όποια π ε ρ ι έ β α λ ε τ ή ν ανάμνηση τ ο ΰ L a s s a l l e κ α θ ώ ς κ α ί κ ά θ ε γ ρ ά μ μ α τ ο ΰ π ρ ο γ ρ ά μ μ α τ ο ς τ ο υ ο χ ι μόνο ό ό μ ι λ ο ς τ ή ς κ ό μ η σ σ α ς H a t z f e l d , άλλά κ α ί ή «ανδρική γ ρ α μ μ ή » τ ή ς Γ ε ρ μ α ­ νικής Π α ν ε ρ γ α τ ι κ ή ς Έ ν ω σ η ς (ύπό τόν J . B . v o n Schweitzer). Σ υ γ γ ε ν ή ς π ρ ο ς τ ή ν έν λ ό γ ω ε ι δ ω λ ο λ α τ ρ ί α εΐναι ή φ α ν α τ ι κ ή ζ έ ­ σ η π ο ύ δ ε ί χ ν ο υ ν ακόμη κ α ί σ ή μ ε ρ α υπερασπίζονται τον Marx. Ό π ω ς

μερικοί

έδιναν

μαρξιστές

όταν

ά λ λ ο τ ε οί χ ρ ι σ τ ι α ν ο ί

στά νεογέννητα παιδιά τους τ ά ονόματα τ ώ ν μ ε γ ά λ ω ν

θεμε­

λιωτών τοΰ χριστιανισμού Πέτρου καί Παύλου, έτσι βαφτίζουν σ ή μ ε ρ α σ έ ο ρ ι σ μ έ ν ε ς π ε ρ ι ο χ έ ς τ ή ς κ ε ν τ ρ ι κ ή ς Ι τ α λ ί α ς οί οπαδοί τοΰ σοσιαλιστικού κόμματος τά μικρά τους Lassalle καί Marxi­ n a . Ο ί π ρ ο λ ε τ ά ρ ι ο ι μ ε τ α β ι β ά ζ ο υ ν στους α π ο γ ό ν ο υ ς τ ω ν τ ά μ ε ­ γ ά λ α ο ν ό μ α τ α τ ώ ν θ α ν ό ν τ ω ν η γ ε τ ώ ν ώ ς σ ύ μ β ο λ ο τ ή ς νέας π ί ­ σ τ η ς . Γ ι ά νά ε π ι β ά λ λ ο υ ν τ ό σ ύ μ β ο λ ο τ ο ΰ τ ο ,

ταλαιπωρούνται

π ο λ λ έ ς φορές, ά ν τ ι τ α σ σ ό μ ε ν ο ι α γ έ ρ ω χ α σ έ ο ρ γ ι σ μ έ ν ο υ ς σ υ γ γ ε ­ νείς ή πείσμονες λ η ξ ι α ρ χ ι κ ο ύ ς υπαλλήλους, ό χ ι σπάνια μ ά λ ι σ τ α μ έ α ν τ ί τ ι μ ο νά ζ η μ ι ω θ ο ύ ν β α ρ ύ τ α τ α ά π ό ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή ά π ο ψ η , νά απολυθούν κ . λ π . Ε ν ί ο τ ε δέν α π ο τ ε λ ε ί τ ο ΰ τ ο παρά έκφανση τ ο ΰ

σπουδαιοφανοΰς σ ν ο μ π ι σ μ ο ύ , ό όποιος ε ξ α π λ ώ ν ε τ α ι κ α ί στους ε ρ γ α τ ι κ ο ύ ς κ ύ κ λ ο υ ς , σ υ ν η θ έ σ τ ε ρ α ό μ ω ς εΐναι ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό σ η μ ε ί ο εσωτερικού ι δ ε α λ ι σ μ ο ύ , 1 7 σέ κάθε π ε ρ ί π τ ω σ η πάντως συνιστά 16. Στο πλαίσιο τοΰ Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος Γερμανίας, κα­ θώς αυξανόταν ή ποσότητα, υποχωρούσε ή ποιότητα, λέει ό Sombart καί υπογραμμίζει: « Έ π ρ ε π ε νά εξουδετερωθούν οί πνευματώδεις άνθρωποι, για νά πάρουν τή θέση τους οί άξιοι ρουτινιέρηδες. Τ ί δουλειά θά είχε σήμερα ό Marx στό συντακτικό επιτελείο τής [εβδομαδιαίας σοσιαλδημο­ κρατικής επιθεώρησης] Die Neue Zeit ή, ακόμη περισσότερο, τοΰ [ μ η ­ νιαίου σοσιαλδημοκρατικού περιοδικού] Sozialistische Monatshefte, τί δουλειά θά είχε ό Lassalle στό Όμοσπονδιακό μας Κοινοβούλιο;» (Wer­ ner Sombart, Die deutsche Volkswirtschaft im 19. Jahrhundert, σ. 528). 17. Πρβλ. τά άρθρα τοΰ Savino Varazzani, « U n a famiglia socialista» καί « R e o di leso-socialismo», Avanti della Domenica 2 (1904), άρ. 67-68.

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

112 τεκμήριο

μ ι α ς λ α τ ρ ε ί α ς , ή όποια υ π ε ρ β α ί ν ε ι τ ή ν εύλογη κ α ί

κ α τ α ν ο η τ ή αφοσίωση

προς δσους η γ έ τ ε ς π ρ ο σ έ φ ε ρ α ν σ τ ο κ ό μ ­

μ α α λ η σ μ ό ν η τ ε ς υ π η ρ ε σ ί ε ς . Ό ρ ι σ μ έ ν ε ς φορές ω σ τ ό σ ο συνυφαί­ ν ε τ α ι ή λ α τ ρ ε ί α μ έ κ ε ρ δ ο σ κ ο π ι κ έ ς β λ έ ψ ε ι ς · έ δ ώ ανήκουν τ α λ ι ­ κέρ « K a r l M a r x »

καί τα κουμπιά

«Karl Marx»,

τα ό π ο ι α ,

ιδιαίτερα στήν Α μ ε ρ ι κ ή , τ ή ν Ι τ α λ ί α καί τ ι ς νότιες

σλαβικές

χώρες, τα διαφημίζουν επιτήδειοι έμποροι στις μικρές α γ γ ε ­

λ ί ε ς τ ώ ν σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ώ ν εφημερίδων ή τ α διαλαλούν σ τ ι ς εργα­ τικές γιορτές καί συγκεντρώσεις.18 Τέτοιες πρακτικές πράγμα

αποβαίνουν

δηλωτικό

ο χ ι σπάνια

τής ψυχικής

επιχειρηματικές

εξαιρετικά

κατάστασης

κερδοφόρες, του προλετα­

ριάτου. Σ υ χ ν ά σ υ μ β α ί ν ε ι νά δίνουν οί οπαδοί σ τ ά π α ι δ ι ά τ ο υ ς τ ά ονόματα π ε ρ ί φ η μ ω ν η γ ε τ ώ ν ακολουθώντας παλαιές θρησκευτι­ κές παραδόσεις. Σ τ ή ν

Ιταλία,

ή δ η κ α τ ά τ ι ς αρχές τ ο ΰ α ι ώ ν α ,

γεννήθηκε έτσι σέ εργατικούς καί αγροτικούς κύκλους τό λ ε γ ό ­ μ ε ν ο σοσιαλιστικό

βάπτισμα.19

Ό π ο υ ανήλθε ο σ ο σ ι α λ ι σ μ ό ς σ τ ή ν ε ξ ο υ σ ί α κ α ί π ρ ο σ έ λ α β ε

τ ή ν απόχρωση επίσημης κ ρ α τ ι κ ή ς θ ρ η σ κ ε ί α ς , ό π ω ς σ τ ή Ρω­ σία,

τέτοιες ονοματοθεσίες καί βαπτίσεις τελούνται μ έ κάθε

δ υ ν α τ ή λ α μ π ρ ό τ η τ α . Α ν τ α π ο κ ρ ι ν ό μ ε ν ο ι σ τ ή ν εσωτερική ανάγ­ κη

τ ώ ν μαζών

μπολσεβίκοι

γιά αίγλη

επιζητούν

καί πανηγυρική

νά α ν τ ι κ α τ α σ τ ή σ ο υ ν

ατμόσφαιρα,

οί

τά θρησκευτικά

έθιμα μ έ κομμουνιστικές εορταστικές εκδηλώσεις,

διοργανώ­

νοντας τ ά Χ ρ ι σ τ ο ύ γ ε ν ν α κ α ί τ ό Π ά σ χ α π ο μ π έ ς κ α ί π α ρ α σ τ ά ­ σ ε ι ς π ρ ο ο ρ ι σ μ έ ν ε ς νά β ε β η λ ώ σ ο υ ν τ ή χ ρ ι σ τ ι α ν ι κ ή θ ρ η σ κ ε ί α κ α ί νά θ υ μ ί σ ο υ ν τ ή μ ε γ α λ ο π ρ ε π ή π α λ α ι ο ρ ω σ ι κ ή θύραθεν

λατρεία

τοΰ θεοΰ Περούν. Ώ ς κύριο όπλο τους θεωροΰν τ ή ν β ά π τ ι σ η νηπίων σύμφωνα μ έ τό τυπικό τ ώ ν κομμουνιστών

νεολαίων,

ό π ω ς αυτή π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ή θ η κ ε σ έ δ ι ά φ ο ρ ε ς π ό λ ε ι ς τ ή ς Ρ ω σ ί α ς μ έ τ ή ν ευκαιρία τ ή ς έ κ τ η ς επετείου άπό τ ή ν ίδρυση τοΰ σοβιε-

18. Roberto Michels, Storia del marxismo in Italia, Roma 1910, σσ. 148 κ.έξ. 19. Ivanoè Bonomi/Carlo Vezzani, Il movimento proletario nel mantovano, Milano 1901, σ. 5 2 .

113

ΜΑΖΕΣ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΙΑ τικοΰ κράτους. Ή ' σεογραφικά

μια

μοσχοβιτική κομμουνιστική

Ίσβέστια20 βάπτιση

λ.χ. κάλυψε είδηστο

Ίσβέσκ,

στήν

όποια φ ω τ ι ζ ό τ α ν ή κούνια τ ο ΰ ν ε ο γ έ ν ν η τ ο υ · άπό ένα κ ό κ κ ι ν ο σοβιετικό άστρο: «Τό

θέατρο είναι κ α τ ά μ ε σ τ ο .

Παρίστανται

χίλια

περίπου

άτομα. Ά ν τ ρ ε ς , γυναίκες, νέοι και γ έ ρ ο ι γ ε μ ί ζ ο υ ν τήν αίθουσα. Κ α τ ά μήκος τοΰ διαδρόμου, στίς σκάλες και στο δρόμο συνω­ θ ο ύ ν τ α ι π λ ή θ ο ς π ε ρ ί ε ρ γ ο ι π ο ύ δέν ε ξ α σ φ ά λ ι σ α ν θ έ σ η σ τ ή ν α ί ­ θουσα. Μ έ σ α σ τ ό θ έ α τ ρ ο γ ί ν ε τ α ι σ ή μ ε ρ α μια λ ε τ ή : ή πρώτη λαίων.

βάφτιση

με

το τυπικό

πρωτόγνωρη τε­

τών κομμουνιστών

νεο­

Ε μ π ρ ό ς σ τ ο τ ρ α π έ ζ ι σ τ έ κ ο ν τ α ι , ν τ υ μ έ ν ο ι ε π ί σ η μ α , οί

γονείς τοΰ παιδιοΰ — ό πατέρας, εργάτης τοΰ Α ' κλωστοϋφαν­ τουργείου τ ή ς Μ ό σ χ α ς , ό σύντροφος Σ ο λ ν τ ά τ ο φ , και ή γυναίκα τ ο υ , κ ρ α τ ώ ν τ α ς σ τ ή ν α γ κ α λ ι ά τ ό π α ι δ ί . Γ ύ ρ ω άπό τ ό τ ρ α π έ ζ ι κ ά θ ο ν τ α ι σέ η μ ι κ ύ κ λ ι ο : τ ά μ έ λ η τ ο ΰ Γ ρ α φ ε ί ο υ τ ή ς

Τοπικής

Κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ή ς Ό ρ γ ά ν ω σ η ς , νεολαίοι, τό προεδρείο τ ή ς Ε π ι ­ τροπής τοΰ κλωστοϋφαντουργείου, απεσταλμένοι τής Μόσχοβίτικης

Επιτροπής

τοΰ

"Αθεου

εκπρόσωποι επαγγελματικών »Ό

(άθεϊστικοΰ περιοδικού)

πρόεδρος κηρύχνει ε π ί σ η μ α τήν έναρξη τ ή ς συνεδρίας.

" Σ ύ ν τ ρ ο φ ο ι ! Σ ή μ ε ρ α δ ι ε ξ ά γ ε τ α ι μια

πρωτόγνωρη τελετή,

β ά φ τ ι σ η σύμφωνα μ έ τό τυπικό τών κομμουνιστών Ή

και

οργανώσεων. μια

νεολαίων.

χαρά μας είναι μ ά λ ι σ τ α α κ ό μ η μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η ε π ε ι δ ή ο π α τ έ ­

ρας κ α ι ή μάνα τ ο ΰ π α ι δ ι ο ΰ , π ο ύ δέν ανήκουν σ τ ο Κ ό μ μ α , σ υ ­ νειδητοποίησαν όλη τήν άπατη τής θ ρ η σ κ ε ί α ς " . »Ή

μητέρα, κρατώντας τό παιδί στήν αγκαλιά της,

" Σ ύ ν τ ρ ο φ ο ι ! Χ ι λ ι ά δ ε ς χρόνια ήταν ό

νους

μας

λέει:

σκοτισμένος.

Π ο λ ύ καιρό στοχάστηκα πάνω στό ζ ή τ η μ α τοΰτο,

κατάλαβα

ό λ η τ ή ν ψ ε υ τ ι ά τ ή ς θ ρ η σ κ ε ί α ς κ α ι α π ο φ ά σ ι σ α νά α π ο τ ι ν ά ξ ω τ ι ς π ρ ο κ α τ α λ ή ψ ε ι ς . Σ ή μ ε ρ α παραδίνω τον γιο μου στήν Κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ή Ό ρ γ ά ν ω σ η γ ι ά ν' α ν α λ ά β ε ι τ ή ν

Τοπική

αγωγή

του".

Χ ε ι ρ ο κ ρ ο τ ή μ α τ α ξεσποΰν στήν αίθουσα. Ή γυναίκα παραδίνει τ ό π α ι δ ί στον γ ρ α μ μ α τ έ α τ ή ς Τ ο π ι κ ή ς Κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ή ς 20. Ά ρ . 270 (25 Ό κ τ . 1923), μτφ. στή γερμ. έφημ. Basler richten άρ. 586.(15 Δεκ. 1923).

8. Κοινωνιολογία

τών πολιτικών

κομμάτων

ΌργάNach­

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

114

νωσης. "Παραλαβαίνω

το παιδί",

αντιφωνεί εκείνος,

"κάνω^

στο μ έ τ ω π ο τ ο υ το σύμβολο τ ή ς προλεταριακής επανάστασης και το ονομάζω Κόκκινο Ό χ τ ώ β ρ η " . (Ακολουθούν προσφω­ νήσεις διαφόρων κομμουνιστών αντιπροσώπων.) Έ π ε ι τ α δόθη­ κ ε ενα κ ο ν τ σ έ ρ τ ο , δπου ε κ π ρ ο σ ω π ή θ η κ α ν δ λ α τ ά ε ρ γ α τ ι κ ά σ ω ­ μ α τ ε ί α » . Σ τ ο Ρ ο σ τ ό φ έπί τ ο ΰ Δ ο ν , π α ι δ ι ά β α π τ ί σ τ η κ α ν μ έ τ ά ο ν ό μ α τ α « Μ α ρ ξ » κ α ι « Δ ο υ λ ε ι ά » . Ε π ι δ ι ω κ ό μ ε ν ο ς σ κ ο π ό ς εΐναι νά α ν τ ι κ α τ α σ τ α θ ο ύ ν β α θ μ η δ ό ν τ ά π α ρ α δ ε δ ο μ έ ν α , « α σ τ ι κ ά » β α ­ π τ ι σ τ ι κ ά ο ν ό μ α τ α μ έ ν έ α , « π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ά » · άν λ ά β ο υ μ ε μ ά λ ι ­ σ τ α ύ π ' ο ψ η μ α ς δ τ ι και τ ά ε π ώ ν υ μ α α λ λ ο ι ώ ν ο ν τ α ι γ ι ά νά απο­ κ τ ή σ ο υ ν « ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή » χ ρ ο ι ά , εΐναι π ο λ ύ π ι θ α ν ό ν , κ α ι μ ά λ ι ­ σ τ α ό χ ι σ τ ο π ο λ ύ α π ώ τ ε ρ ο μ έ λ λ ο ν , οί ε π ι σ κ ε π τ ό μ ε ν ο ι τ ή Μ ό ­ σχα α λ λ ο δ α π ο ί νά ά ν τ ι κ ρ ύ ζ ο υ ν σ τ ά κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ά

ληξιαρχεία

π ρ ο α γ γ ε λ ί ε ς γ ά μ ω ν σαν τ ή ν ε ξ ή ς : « Ό Ό χ τ ώ β ρ η ς

Άστοφάγος

κ α ι ή Δ ο υ λ ε ι ά Κ ό κ κ ι ν ο υ π ρ ό κ ε ι τ α ι νά συνάψουν γ ά μ ο » . Ή

ε σ ω τ ε ρ ι κ ή ανάγκη

γιά προσκύνηση

α π ο τ ε λ ε ί συχνά τ ο ν

μοναδικό γ ρ α ν ί τ η , ό όποιος ε π ι β ι ώ ν ε ι δλων τ ώ ν αλλαγών τ ή ς κ ο σ μ ο θ ε ω ρ ί α ς τ ώ ν μ α ζ ώ ν . Κ α τ ά τ ι ς τ ε λ ε υ τ α ί ε ς δ ε κ α ε τ ί ε ς , οί βιομηχανικοί εργάτες τ ή ς Σαξονίας έγιναν άπό ευσεβείς προ­ τεστάντες

σοσιαλδημοκράτες·

ή μεταστροφή

τ ο ύ τ η ί σ ω ς νά

συνδεόταν γ ι ' αυτούς μ έ μ ε γ ά λ η μ ε τ α ξ ί ω σ η δ λ ω ν τ ώ ν άξιων, σ τ ή σάλα τ ο υ ς π ά ν τ ω ς ξ ε κ ρ έ μ α σ α ν τ ή ν υ π ο χ ρ ε ω τ ι κ ή

εικόνα

τ ο ΰ Λ ο υ θ ή ρ ο υ μόνο κ α ι μόνο γ ι ά νά κ ρ ε μ ά σ ο υ ν σ τ ή θ έ σ η τ η ς μια π α ν ό μ ο ι α τ ο ΰ B e b e l . Σ τ ή ν ι τ α λ ι κ ή Α ι μ ι λ ί α , δ π ο υ σ η μ ε ι ώ ­ θηκε ή

ίδια μεταστροφή στήν π ε ρ ί π τ ω σ η τ ώ ν εργατών τ ή ς

γής, ή ελαιογραφία τ ή ς Παναγίας

Παρθένου

παραμερίσθηκε

άπό ε κ ε ί ν η τ ο ΰ α ξ ι ό τ ι μ ο υ β ο υ λ ε υ τ ο ύ κ . P r a m p o l i n i , ε ν ώ σ τ ή νότια Ι τ α λ ί α , ή π ί σ τ η προς τ ό κ α τ ' έτος ρευστοποιούμενο αΐμα τ ο ΰ Α γ ί ο υ Ι α ν ο υ α ρ ί ο υ ε π ι σ κ ι ά σ θ η κ ε άπό ε κ ε ί ν η π ρ ο ς τ ή ν υπε­ ράνθρωπη δύναμη τοΰ « μ α σ τ ι γ ω τ ή τ ή ς Κ α μ ό ρ α ς » , τοΰ Enrico Ferri. Κ ά τ ω άπό τά ερείπια τ ή ς παλαιάς κοσμοθεωρίας τ ώ ν μ α ζ ώ ν , ε ξ α κ ο λ ο υ θ ε ί νά ο ρ θ ώ ν ε τ α ι α λ ώ β η τ ο ς ό θ ρ ι α μ β ι κ ό ς κ ί ο ­ νας τ ή ς α ν ά γ κ η ς γ ι ά π ρ ο σ κ ύ ν η σ η . Οί μ ά ζ ε ς

συμπεριφέρονται

συχνά π ρ ο ς τ ο ύ ς η γ έ τ ε ς τ ο υ ς δ π ω ς και ό α ρ χ α ί ο ς

Έλληνας

γ λ ύ π τ η ς π ο ύ , άφοΰ λ ά ξ ε υ σ ε έναν Δ ί α κ ε ρ α ύ ν ε ι ο , γ ο ν ά τ ι σ ε και προσκύνησε τό κατασκεύασμα του. Ή προσκύνηση δμως γ ε ν -

115

Ι Δ Ι Ο Τ Η Τ Ε Σ ΤΩΝ ΗΓΕΤΩΝ

νά

εύκολα

μεγαλομανία

στο προσκυνούμενο

ίνδαλμα.21

Ή

ά μ ε τ ρ η , ενίοτε μάλιστα φαιδρή αλαζονεία, πού συναντάμε τόσο συχνά σ τ ο υ ς η γ έ τ ε ς τ ώ ν σ ύ γ χ ρ ο ν ω ν μ α ζ ώ ν , ο φ ε ί λ ε τ α ι ,

πέρα

άπό τ ό ό τ ι ο ρ ι σ μ έ ν ο ι εΐναι α υ τ ο δ η μ ι ο ύ ρ γ η τ ο ι , σ τ ή ν α δ ι ά λ ε ι π τ η ενθουσιώδη επιδοκιμασία άπό τ ή ν πλευρά τ ώ ν ίδιων τ ώ ν μ α ­ ζών. Δ ε δ ο μ έ ν ο υ δ μ ω ς ό τ ι άσκέι δύναμη υποβολής, ή αλαζονεία ε π ι δ ρ ά μ έ τ ή σ ε ι ρ ά τ η ς έ κ νέου π ά ν ω σ τ ι ς μ ά ζ ε ς κ α ί , δ ε δ ο μ έ ­ νου ό τ ι ε μ π ν έ ε ι ακόμη μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο θ α υ μ α σ μ ό , α π ο τ ε λ ε ί π ρ ό ­ σθετο στοιχείο κυριαρχίας.

V. Σ Υ Μ Π Λ Η Ρ Ω Μ Α Τ Ι Κ Ε Σ ΤΩΝ

Εύγλωττία,

κάλλος,

ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ

ΗΓΕΤΩΝ

ενεργητικότητα,

διασημότητα,

ηλικία

Θ ε μ έ λ ι ο τ ή ς η γ ε σ ί α ς , άν κ α ί διόλου α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ό , ε ΐ ν α ι ή εύ­ γλωττία,

ι δ ι α ί τ ε ρ α μ ά λ ι σ τ α κ α τ ά τις απαρχές τ ο ΰ έ ρ γ α τ ι κ ο ΰ

κινήματος. Στήν

αισθητική καί συναισθηματική

δύναμη τοΰ

λόγου δέν α ν τ ι σ τ έ κ ε τ α ι πλήθος κανένα. Μ έ τ ή ν ισχύ τ ο ΰ λόγου ε π η ρ ε ά ζ ο ν τ α ι κ α θ ' υποβολή οί μ ά ζ ε ς , ύ π ο τ α σ σ ό μ ε ν ε ς έ τ σ ι σ τ ο ν άγορητή.1 Σ τ ά δημοκρατικά κράτη επικρατεί γενικά ή άποψη ό τ ι ή ε ύ γ λ ω τ τ ί α κ α θ ι σ τ ά κ ά π ο ι ο ν ικανό νά α ν α λ ά β ε ι

δημόσια

2 1 . Μ έ μεγάλη οξυδέρκεια παρατηρεί ή George Sand: « Σ ' όλη μου τ ή ζωή πάσχισα νά είμαι μετριόφρων. Δηλώνω ότι δέν θά επιθυμούσα νά ζήσω δεκαπέντε μέρες μέ δεκαπέντε ανθρώπους γύρω,μου πεπεισμένους ότι μου εΐναι αδύνατο νά πέσω έξω. "Ισως θά κατέληγα νά τό πιστέψω κι έ γ ώ » (G. Sand, Journal d'un voyageur pendant la guerre, Paris 1871, σσ. 216-217). 1. Τ ή δύναμη τοΰ λόγου τοΰ μορφωμένου ηγέτη πάνω στις μάζες τήν εκθέτει έξοχα κάποιος πού τήν κατέχει σέ μεγάλο ν βαθμό ό ίδιος (Adolf Köster, Die zehn Schornsteine, München 1909, σ. 113).

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

116

αξιώματα.2

Μ ε γ ά λ η εΐναι, κ α τ ά σ υ ν έ π ε ι α , ή π ο λ ι τ ι κ ή

ισχύς

τοΰ γραπτού καί τοΰ προφορικού λόγου στό πλαίσιο τ ή ς δ η μ ο ­ κρατίας,

δπου

οί π ά ν τ ε ς

αποβλέπουν

στή μαζική

επιρροή.

' Υ π ό τ ό δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό κ α θ ε σ τ ώ ς , ε ν δ ε δ ε ι γ μ έ ν ο ι η γ έ τ ε ς εΐναι οί ρ ή τ ο ρ ε ς κ α ί οί δ η μ ο σ ι ο γ ρ ά φ ο ι : G a m b e t t a κ α ί Clemenceau σ τ ή Γ α λ λ ί α , Gladstone κ α ί Lloyd George σ τ ή ν Α γ γ λ ί α , Crispi κ α ί Luzzatti σ τ ή ν Ι τ α λ ί α . Τ ό ί δ ι ο ι σ χ ύ ε ι α ν α γ κ α σ τ ι κ ά , κ α τ ά μ ε ί ­ ζονα μ ά λ ι σ τ α λ ό γ ο , γ ι ά τ ή ν η γ ε σ ί α τ ώ ν μ ε γ ά λ ω ν

δημοκρατι­

κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν . ' Υ π ό τ ό π ν ε ΰ μ α αυτό σ η μ ε ί ω σ ε ή δ η ό Carlyle αναφερόμενος στήν Α γ γ λ ί α , τήν π ρ ώ τ η μ ε γ ά λ η

δημοκρατία:

« Κ α ν ε ί ς Β ρ ε τ α ν ό ς δέν θά κ α τ ο ρ θ ώ σ ε ι νά α ν α δ ε ι χ θ ε ί δ η μ ό σ ι ο ς άνδρας ή ά ρ χ η γ έ τ η ς εργατών, άν δέν δ ι α π ρ έ ψ ε ι π ρ ο η γ ο υ μ έ ν ω ς ώς ά ρ χ η γ έ τ η ς ρ η τ ό ρ ω ν » . 3 Σ έ παρόμοια πορίσματα

κατέληξε

τ ό 1 8 2 6 κ α ί ό μ ε λ ε τ η τ ή ς τ ώ ν α γ γ λ ι κ ώ ν π ρ α γ μ ά τ ω ν Pecchio- ό " Α γ γ λ ο ς ά ν θ ρ ω π ο ς τ ο ΰ λαοΰ ε υ φ ρ α ί ν ε τ α ι ά π ό τ ό ν π ο λ ι τ ι κ ό ρ ή ­ τ ο ρ α δ π ω ς ά π ό τ ο ν η θ ο π ο ι ό σ τ ο θ έ α τ ρ ο . 4 Σ τ ή Γ α λ λ ί α , ερευ­ ν ώ ν τ α ς τ ά ε π α γ γ έ λ μ α τ α τ ώ ν β ο υ λ ε υ τ ώ ν , ό Ernest-Charles δ ι α ­ π ί σ τ ω σ ε δ τ ι δ λ ο ι σ χ ε δ ό ν οί ε κ π ρ ό σ ω π ο ι τ ώ ν ν ε α ρ ώ ν , ζ ω η ρ ώ ν άκάθεκτων προοδευτικών-δημοκρατικών

κ ο μ μ ά τ ω ν ήσαν ευ­

φ ρ ά δ ε ι ς δ η μ ο σ ι ο γ ρ ά φ ο ι · τ ο ΰ τ ο ά φ ο ρ ο ΰ σ ε σ ο σ ι α λ ι σ τ έ ς , εθνικό­ φρονες κ α ί ά ν τ ι σ η μ ί τ ε ς εξίσου. 5 Τ ό ΐ δ ι ο α π ο δ ε ι κ ν ύ ε τ α ι

στήν

Ιταλία

ριζο­

προκειμένου

γιά τούς

σοσιαλιστές

καί τούς

σπάστες.6 Ή

ιστορία τοΰ πολιτικοΰ έργατικοΰ κινήματος ε π ι β ε β α ι ώ ν ε ι

2. Ή αριστοκρατία διίσταται ώς πρός τοΰτο. Ό Bismarck περιγράφει διορατικά αλλά ειρωνικά τή σχέση τοΰ άγορητή πρός τά πλήθη, πρβλ. Horst Kohl, «Eine ungehaltene Rede Bismarcks», Zukunft 3 (1894), σσ. 118 κ.έξ. 3. Thomas Carlyle, Latter Day Pamphlets, άρ. 5: «Stump-Orator»: Thomas Carlyle's Works. T h e Standard Edition, τ. Γ', London 1906, σ. 167. 4. Giuseppe Pecchio, Un elezione di membri del parlamento in Inghil­ terra, Lugano 1826, σ. 109. 5. J . Ernest-Charles, « L e s lettres du parlement», La Revue 39 (1901), σ. 3 6 1 . 6. Mariano Patrizi, LOratore. Saggio sperimentale, Milano 1912.

117

Ι Δ Ι Ο Τ Η Τ Ε Σ ΤΩΝ ΗΓΕΤΩΝ

τ ή ν έν λ ό γ ω δ ι α π ί σ τ ω σ η . Ο ί J a u r è s , 7 G u e s d e , L a g a r d e l l e , H e r vé, B e b e l , 8 Ferri,9 Turati, Labriola, R a m s a y MacDonald, Troels t r a , H e n r i e t t e R o l a n d - H o s t , D a z i n s k i 1 0 ήσαν όλοι — ό κ α θ έ ν α ς μ έ τ ό ν τ ρ ό π ο τ ο υ — δεινοί ρ ή τ ο ρ ε ς . Ο ί ϊ δ ι ο ι οί η γ έ τ ε ς τ ο υ ε ρ γ α τ ι κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς σ υ ν α ι σ θ ά ν ο ν τ α ι π ό σ ο σ π ο υ δ α ί ο ς ε ί ν α ι ό λ ό γ ο ς γ ι α τ ο ν ρόλο τ ο υ ς . Τ ό 1 9 0 9 , οί σ π ο υ δ α σ τ έ ς τ ο υ Κ ο λ λ ε γ ί ο υ R u s k i n σ τ ή ν Ό ξ φ ό ρ δ η , τ ό όποιο συντηρούν

τά αγγλικά

συνδικαλιστικών

συνδικάτα

στελεχών,

ώς φυτώριο

κήρυξαν

αποχή

μελλοντικών

διαμαρτυρόμενοι

ό τ ι α φ ι ε ρ ω ν ό τ α ν υ π ε ρ β ο λ ι κ ό ς δ ι δ α κ τ ι κ ό ς χρόνος σ τ ι ς π α ρ α δ ό ­ σεις κοινωνιολογίας καί λογικής, ένώ υποβιβαζόταν ή ρητορι­ κ ή , τ ή ν όποια θεωρούσαν « α π ο λ ύ τ ω ς α ν α γ κ α ί α » γ ι ά τ ό έργο τους, τ ή ν καθοδήγηση τ ώ ν μ α ζ ώ ν . 1 1 Σ τ ο πλαίσιο τ ο υ σύγχρο­ νου ε ρ γ α τ ι κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς , ό κ α κ ό ς ά γ ο ρ η τ ή ς α δ υ ν α τ ε ί π ρ ά γ μ α ­ τ ι νά α ν έ λ θ ε ι σ τ ά κ ο ρ υ φ α ί α α ξ ι ώ μ α τ α . Ά π ό τ ή ν ά λ λ η π ά λ ι , 7. Σχετικά μέ τόν Jaurès λέγει ένας κριτής του ότι «κυβερνά μέ τήν εύγλωττία». « Ό Jaurès είναι ρήτορας· είναι μέγας ρήτορας, καί ή εύγλωττία του είναι λυρική, απλώνεται σέ μεγάλες περιόδους, γιά τήν ανά­ πτυξη τών όποιων χρειάζονται μεγάλα αμφιθέατρα. Ή κοινωνία, τό σύμπαν — όλη ή κοινωνία, εί δυνατόν, στή μεγαλειώδη ε ν ό τ η τ α τ η ς · καί τό σύμπαν, στή θαυμαστή απεραντοσύνη του, θά ήταν ακόμα καλύτε­ ρο— είναι φυσικά αμφιθέατρα, αναγκαία ακροατήρια, μπροστά στά όποια ό Jaurès αισθάνεται ικανός ν' αγορεύει» (Edouard Berth, «Les di­ scours de Jaurès», Mouvement socialiste, περ. Β ' , 4 (1904), σσ. 2 1 5 , 218). Ένας άλλος βιογράφος τοΰ Jaurès νομίζει πώς διακρίνει στό σχή­ μα τοΰ κρανίου του τόν ανθρωπολογικό τύπο τοΰ «γεννημένου ρήτορα»: « Έ χ ε ι κεφάλι φτιαγμένο γιά νά μιλα μακριά καί ν' ατενίζει ψηλά» (Gu­ stave Tery, « J e a n Jaurès, le poète lyrique», L'Oeuvre 8 (1904), σ. 2 ) . Πρβλ. επιπλέον τή γνώμη τοΰ Urbain Gohier, Histoire d'une trahison 1899-1903, Paris 1903, σσ. 28-29· πρβλ. επίσης Charles Rappoport, Jean Jaurès, l'homme, le penseur, le socialiste, Paris 1916, σσ. 100 κ.έξ. 8. Hellmuth von Gerlach, August Bebel. Ein biographischer Essay, München 1909· Robert Michels, «August Bebel», Archiv für Sozialwissenschaft und Sozialpolitik 37 (1913), σσ. 6 7 1 - 7 0 0 . 9. Bruno Franchi, Enrico Ferri. Il noto, il mal noto e l'ignorato, Torino 1908. 10. Richard Ghamartz, «Gharakterskizzen österreichischer Politiker», Die Zeit 1 (1902), σ. 4 0 3 . 11. Westminster Gazette (30 Μαρτ. 1909)· La Stampa (2 Αύγ. 1909).

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

118

πρέπει

να ε π ι σ η μ ά ν ο υ μ ε

δτι ή έλλειψη

ρητορικού

ταλέντου

ανήκει σ τ ο π λ έ γ μ α τ ώ ν α ί τ ι ω ν π ο υ κ ρ ά τ η σ α ν σ τ ή σ κ ι ά ανθρώ­ π ο υ ς μ ε γ ά λ η ς ο λ κ ή ς , δ π ω ς σ τ ή Γ ε ρ μ α ν ί α τ ή φ υ σ ι ο γ ν ω μ ί α ενός Eduard

Bernstein,

παρά

τήν έλλογιμότητα

καί τ ή

μεγάλη

π ν ε υ μ α τ ι κ ή επιρροή τ ο υ · σ τ ή ν Ό λ λ α ν δ ί α , ό F e r d i n a n d D o m e l a N i e u w e n h u i s έ χ α σ ε γ ι ά τ ο ν ιδιο λ ό γ ο τ ή ν π ρ ω τ ο κ α θ ε δ ρ ί α · σ τ ή Γαλλία,

ό ευρυμαθής κ α ί π ν ε υ μ α τ ώ δ η ς

Paul Lafargue

υπο­

χ ρ ε ώ θ η κ ε , π α ρ ά τ ή σ τ ε ν ή σ υ γ γ έ ν ε ι α τ ο υ μ έ τ ο ν K a r l M a r x , νά αφήσει τ ά η ν ί α τ ο υ κ ό μ μ α τ ο ς

στον α π α ί δ ε υ τ ο κ α ί απλοϊκό

G u e s d e , έναν ρ ή τ ο ρ α . Α π ε ρ ι ό ρ ι σ τ η ε ϊ ν α ι ή α ΐ γ λ η π ο ύ κ ε ρ δ ί ζ ε ι ό ά γ ο ρ η τ ή ς στους κ ό λ π ο υ ς τ ώ ν μ α ζ ώ ν , οί ό π ο ι ε ς δ μ ω ς ε κ τ ι μ ο ύ ν π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο τ ά ρητορικά χαρίσματα ώς τέτοια, τ ή μελωδικότητα καί δύναμη τ ή ς φωνής, τ ή ν ε τ ο ι μ ο λ ο γ ί α , τ ή ν εύφυολογία, ένώ θέτουν σ έ ε λ ά σ σ ο ν α μ ο ί ρ α τ ό εμβριθές π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν ο ώ ς ό λ ο ν . 1 2

Κάποιος

φ ω ν α κ λ ά ς π ο ύ π ε ρ ι τ ρ έ χ ε ι σαν νά τ ο ν τ σ ί μ π η σ ε μ ύ γ α

πόλεις

κ α ί χ ω ρ ι ά γ ι ά νά ε κ φ ω ν ε ί λ ό γ ο υ ς στον λαό — δ π ω ς π α ρ α π ο ν ι έ ­ τ α ι ένας σ ο σ ι α λ ι σ τ ή ς ε π ι σ τ ή μ ο ν α ς ά π ό τ ή ν Ι τ α λ ί α —

εύκολα

π ε ρ ν ά ε ι γ ι ά φιλόπονο κ α ί π ρ α γ μ α τ ι κ ά μ α χ ό μ ε ν ο , « δ ρ α σ τ ή ρ ι ο » μ έ λ ο ς τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς , έ ν ώ δ π ο ι ο ς π ρ ο σ φ έ ρ ε ι αληθινά ωφελήμα­ τα μ ο χ θ ώ ν τ α ς σ κ υ μ μ έ ν ο ς πάνω άπό τ ό γραφείο τ ο υ , μ ι λ ώ ν τ α ς 12. Τ ή μεγάλη γοητεία πού ασκεί πάνω στις μάζες λ.χ. ή προσωπικό­ τητα τοΰ Singer, τήν περιγράφει κάπου ό Kurt Eisner ώς έξης: « Μ έ μιά κάποια εύθυμη ενεργητικότητα κατορθώνει πάντοτε να τιθα­ σεύει καί να καθοδηγεί τίς δυσπρόσιτες καί δυσάγωγες μάζες (...) Αυτό­ χρημα αξιοθαύμαστος εμφανίζεται ωστόσο ό. Singer στις μικρές επίσημες προσφωνήσεις, στους λόγους τοΰ θρόνου, μέ τούς όποιους κλείνει τίς συ­ νεδριάσεις τών κοινοβουλευτικών συνόδων τών σοσιαλιστών. Τότε φανε­ ρώνεται πώς μεγαλύνεται κανείς από τό μεγαλείο τής ιδέας πού διακονεί. Σ τ ι ς έν λόγω προσφωνήσεις, ό Singer δέν αίρεται φυσικά υπεράνω τοΰ επιπέδου τής πανηγυρικής καθημερινότητας, πού χαρακτηρίζει όλες τίς επίσημες ομιλίες· ωστόσο, στιλπνώνει τή φράση, ή φωνή του μεστώνει, αποβάλλοντας σχεδόν παντελώς τή βερολινέζικη προφορά, τό αίμα ανε­ βαίνει καί οιονεί ζωογονεί τόν ώχρό λόγο καί τόν αναιμικό στόμφο καί πάντοτε ακούγεται τέλος μιά ηχηρή λέξη, μιά φράση στό μεταίχμιο με­ ταξύ τετριμμένου καί πρωτότυπου, έκεΐ άπ' όπου απορρέουν οί επιτυχίες τών προικισμένων προπαγανδιστών στις μάζες» (Kurt Eisner, Tagesgei­ stige Kulturglossen, Berlin 1 9 0 1 , σσ. 107-108).

119

ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΗΓΕΤΩΝ

μ ε ν λ ι γ ό τ ε ρ ο , άλλα ε ρ γ α ζ ό μ ε ν ο ς π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο , β λ έ π ε τ α ι σ τ ρ α β ά κ α ι δέν π α ί ρ ν ε τ α ι ε ν τ ε λ ώ ς σ τ ά σ ο β α ρ ά . 1 3 Κ α τ ά τ ή ν κ α τ ά λ η ψ η τών εργοστασίων

άπό τούς Ι τ α λ ο ύ ς

εργάτες, τό φθινόπωρο

του 1 9 2 0 , παρατηρήθηκε εξάλλου ότι στά εργατικά συμβούλια εκλέγονταν

μ έ ι δ ι α ί τ ε ρ η ευκολία ά π ό τ ο ύ ς σ υ ν τ ρ ό φ ο υ ς

τους

ά γ ο ρ η τ έ ς , άλλά κ α ι οί κ α λ ο ί τ ρ α γ ο υ δ ι σ τ έ ς ( τ ά «αηδόνια»), δ ί ­ χως

νά λ α μ β ά ν ε τ α ι

πάντοτε

ύ π ' Οψη ή

τεχνική

επάρκεια

τους.14 Γενικά προκρίνεται σ τ ή δημηγορία ή αιχμηρή επιθετικότη­ τα και ή συνθηματολογική έ π ι γ ρ α μ μ α τ ι κ ό τ η τ α τ ή ς έκφρασης. Σ τ ή Γ α λ λ ί α , ό μ ε γ ά λ ο ς κ α θ ο λ ι κ ό ς π ο λ ι τ ι κ ό ς Louis Veuillot σ υ ­ ν ό ψ ι σ ε τ ι ς σ υ μ β ο υ λ έ ς τ ο υ π ρ ο ς κ ά π ο ι ο ν νεαρό ά γ ο ρ η τ ή μ έ τ ό ακόλουθο σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ό π ρ ό σ τ α γ μ α :

«ξιφουλκήσατε,

πλήξατε,

δ ρ ά ξ α τ ε ! » 1 5 Μ έ τ ή ρ η τ ο ρ ι κ ή αυτή τ α κ τ ι κ ή κ ε ρ δ ί ζ ο ν τ α ι τ ά π ε ­ ρ ι σ σ ό τ ε ρ α π λ ή θ η , α κ ό μ η κ α ι έ κ τ ο ς Γ α λ λ ί α ς . Οί μ ά ζ ε ς θ έ λ ο υ ν νά σ υ γ κ ι ν ο ύ ν τ α ι , έ σ τ ω κ α ι άν ή σ υ γ κ ί ν η σ η τ ο ύ ς γ ε ν ν ά α λ γ ε ι ν ά συναισθήματα

—

τάσεις

έξιλαστικής

αύτομαστίγωσης.

Τό

π ρ ά γ μ α π α ρ α λ λ ά σ σ ε ι β έ β α ι α ά π ό τ ό ένα έθνος σ τ ο ά λ λ ο . Οί " Α γ γ λ ο ι διψούν γ ι ά άφθονο χ ι ο ύ μ ο ρ - ζ ω η ρ ή ε ν τ ύ π ω σ η π ρ ο κ α ­ λ ε ί σ υ ν α φ ώ ς ή σ υ ν ή θ ε ι α τ ώ ν Ά γ γ λ ω ν ά γ ο ρ η τ ώ ν νά μ ο ρ φ ά ζ ο υ ν πριν άπό κάθε ά σ τ ε ι ο λ ό γ η μ α : ' μ ι μ ι κ ό π ρ ο ά γ γ ε λ μ α

π ρ ό ς ένα

κ ο ι ν ό αργό σ τ ί ς α ν τ ι δ ρ ά σ ε ι ς τ ο υ . Σ τ ή Γ α λ λ ί α κ α ι σ τ ή ν Ι τ α λ ί α , δέν ε π ι τ ρ έ π ε τ α ι π ο τ έ νά λ ε ί π ε ι ή μ ε γ ά λ η χ ε ι ρ ο ν ο μ ί α κ α ι ό π ε ­ ρ ι π α θ ή ς τ ό ν ο ς · τ ό γ α λ λ ι κ ό δ μ ω ς κοινό α π α ι τ ε ί κ α ι σ τ έ ρ γ ε ι ά π ό μέρους τοΰ άγορητή περισσότερη εύφυολογία, ιδίως περισσότε­ ρη α ύ τ ο ε ι ρ ω ν ε ί α , ά π ' δ , τ ι τ ό ι τ α λ ι κ ό . Τ ά ρ ω σ ι κ ά π λ ή θ η απαι­ τούν ά π ό τ ό ν ά γ ο ρ η τ ή ε σ ω τ ε ρ ι κ ό β ά θ ο ς κ α ι φ λ ο γ ε ρ ή π ί σ τ η , ε ν ώ αδιαφορούν γ ι ά τ ό σ τ ρ ω τ ό υφος τ ο ΰ λ ό γ ο υ . 1 6

Όλιγαρκεΐς

13. Adolfo Zerboglio, «Ancora la propaganda improduttiva», Critica so­ ciale 13 (1903), σσ. 2 1 1 - 2 1 3 . 14. Robert Michels, «Uber die Versuche einer Besetzung der Betriebe durch die Arbeiter in Italien (September 1 9 2 0 ) » , Archiv für Sozialwissenschaft und Sozialpolitik 4 8 (1920-1921), σ. 5 0 0 . 15. Jacques Piou, «Albert de Mun, orateur», La Revue de Paris 3 0 (1923), σ, 8 0 2 . 16. « Ο ί μάζες άγαποΰν τήν κριτική — άλλά, όπως εξυπακούεται, μόνο τήν κριτική κατά τών αντιπάλων» (Aug. Müller, ό.π., σ. 6 1 3 ) .

120

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

ε μ φ α ν ί ζ ο ν τ α ι α π ό α ι σ θ η τ ι κ ή ά π ο ψ η κ α ί σ τ ή Γ ε ρ μ α ν ί α οί μ ά ­ ζ ε ς · μ ο λ ο ν ό τ ι υ π ά ρ χ ο υ ν έ ξ ο χ ο ι ρ ή τ ο ρ ε ς , ό μ έ σ ο ς όρος δέν εΐναι παρά μέτριος. Ή

ε κ ά σ τ ο τ ε εθνική ι δ ι ο σ υ σ τ α σ ί α ε π ι θ έ τ ε ι φ υ σ ι κ ά τ ή σ φ ρ α ­

γ ί δ α τ η ς κ α ί σ τ ι ς ιδιότητες

του άγορητή'-ηγέτη}1

Σ τ ά έθνη μ έ

α ν ε π τ υ γ μ έ ν η τ ή ν α ί σ θ η σ η τ ο υ ω ρ α ί ο υ , ό Ομορφος έ χ ε ι ceteris p a r i b u s κ ά π ο ι ο π ρ ο β ά δ ι σ μ α α π έ ν α ν τ ι στον λ ι γ ό τ ε ρ ο ε ύ ε ι δ ή αν­ τ ί ζ η λ ο τ ο υ γ ι ά τ ή λ α ϊ κ ή εύνοια. Σ τ ο ν ι τ α λ ι κ ό λ . χ . κ ο μ μ α τ ι κ ό βίο

μεταξύ

τών λ α ϊ κ ώ ν

ηγετών

είναι

συχνός

ό τύπος του

Α π ό λ λ ω ν ο ς . Ά π ό τούς 3 3 βουλευτές πού ανέδειξε τό 1 9 0 1 τό σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ό κ ό μ μ α , τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν οί 1 6 ήσαν ε ξ α ι ρ ε τ ι κ ά Ομορ­ φοι, εύσταλεΐς

άνδρες μ έ υπέροχα

μάτια,

μ ύ τ η , δόντια καί

ωραία φ ω ν ή . Ό τ α ν α ν α κ ο ί ν ω σ α τ ή δ ι α π ί σ τ ω σ η αυτή σ τ ο Α ' Δ ι ε θ ν έ ς Συνέδριο Ε υ γ ο ν ι κ ή ς στο Λονδίνο τό 1 9 1 2 , 1 8 ό α γ γ λ ι ­ κ ό ς Τ ύ π ο ς έ σ π ε υ σ ε νά σ υ μ π λ η ρ ώ σ ε ι ό τ ι κ α ί ό αγγλικός λαός δ ε ί χ ν ε ι στον π ο λ ι τ ι κ ό β ί ο μ ε γ ά λ η α ί σ θ α ν τ ι κ ό τ η τ α γ ι ά τ ό ανδρι­ κό κ ά λ λ ο ς , σ τ ή ν όποια, μ ε τ α ξ ύ ά λ λ ω ν , α ν α γ ό τ α ν κ α τ ' εξοχήν ή σταδιοδρομία του ρητορικά ατάλαντου B a l f o u r . 1 9 Σ τ ή ν Έ σ σ η , κάποιοι γέροντες

μ ο ΰ εΐπαν

κάποτε

ότι ή

προπαγανδιστική

επιρροή τ ο ύ L a s s a l l e θά έ π ρ ε π ε επίσης νά α π ο δ ο θ ε ί σ τ ή ν ε ν τ ύ ­ π ω σ η πού εϊχε προκαλέσει παντού ή ομορφιά τ ο υ . Ή

γοητεία

όμως τής εύηχης

ρ η τ ο ρ ε ί α ς σ υ ν η θ έ σ τ α τ α δέν

α π ο τ ε λ ε ί γ ι ά τ ί ς μ ά ζ ε ς παρά π ρ ο α ν ά κ ρ ο υ σ μ α μ α κ ρ ώ ν π ε ρ ι ό δ ω ν α π ο γ ο ή τ ε υ σ η ς , κ α θ ό τ ι α κ ο λ ο υ θ ε ί τ α ι ά π ό — συχνά εντελώς δ υ ­ σ α ν ά λ ο γ η προς τον λ ε κ τ ι κ ό ο ί σ τ ρ ο — ατονία ή ακόμη κ α ί φ α υ ­ λότητα του ά γ ο ρ η τ ή στήν π ρ ά ξ η . 2 0 Τ ί ς περισσότερες

φορές

17. Raphael Seligmann, «Der Redner», Sozialistische Monatshefte 26 (1920), σ. 4 6 1 . 18. Robert Michels, «Sociology and Eugenics», στό: Problems in Euge­ nics. Papers communicated in the first International Eugenics Congress, University of London 1912, σ. 234. 19. The Times (3 Αύγ. 1912). 20. Ό Patrizi αρνείται όλως διόλου τή δημιουργικότητα του ρήτορα· έπι λέξει σημειώνει (ο.π., σ. 3 1 7 ) : «Σχεδόν αδύνατο είναι νά βρούμε κά­ ποιον μεγάλο ρήτορα, μέ τοΰ οποίου τό όνομα νά συνδέεται έστω καί ή ελάχιστη νέα ανακάλυψη ή τό ελάχιστο νέο πόρισμα στό πεδίο τών φυσι­ κών, ιστορικών ή κοινωνικών επιστημών. Ό ρήτορας έχει τό χάρισμα νά

121

ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΗΓΕΤΩΝ

ω σ τ ό σ ο , οί μ ά ζ ε ς , υ π ο κ ε ί μ ε ν ε ς σ τ ή ν ά φ ι ο ν ι σ τ ι κ ή δ ύ ν α μ η τ ο υ ά γ ο ρ η τ ή , υ π ν ω τ ί ζ ο ν τ α ι τ ό σ ο π ο λ ύ ώ σ τ ε τ ο ν ά ν τ ι κ ρ ύ ζ ο υ ν αδιά­ λ ε ι π τ α σαν μ ε γ ε θ υ ν τ ι κ ό κ ά τ ο π τ ρ ο τ ο ΰ έ γ ώ τ ο υ ς . 2 1 Ό

θαυμα­

σ μ ό ς κ α ί ε ν θ ο υ σ ι α σ μ ό ς τ ο υ ς γ ι ' α υ τ ό ν γ ί ν ε τ α ι τ ό τ ε έν τ έ λ ε ι θαυμασμός κ α ί ενθουσιασμός γ ι ά τ ή ν Ϊδια τ ή ν π ρ ο σ ω π ι κ ό τ η τ α τους, π ρ ά γ μ α πού υποθάλπει μ έ τ ή σειρά του ό άγορητής μ ι ­ λ ώ ν τ α ς κ α ί υ π ο σ χ ό μ ε ν ο ς νά ε ν ε ρ γ ε ί έ ξ ο ν ό μ α τ ο ς τ ή ς μ ά ζ α ς , δηλαδή

καθενός

χωριστά.

Ή

τυφλή

αφοσίωση

τών

μαζών

προς τον ά γ ο ρ η τ ή απορρέει άπό άσύνειδες ε γ ω ι σ τ ι κ έ ς παρορ­ μήσεις. Π ο ι κ ι λ ό τ α τ ε ς ε ί ν α ι οί ατομικές

Ιδιότητες

μ έ τ ή βοήθεια τών

ό π ο ι ω ν κ α τ ο ρ θ ώ ν ο υ ν μ ε μ ο ν ω μ έ ν α ά τ ο μ α νά χ α λ ι ν α γ ω γ ο ύ ν τ ί ς μ ά ζ ε ς κ α ί οί ό π ο ι ε ς θά π ρ έ π ε ι ε π ο μ έ ν ω ς νά λ ο γ ί ζ ο ν τ α ι ώ ς χ α ­ ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ έ ς η γ ε τ ι κ έ ς ι δ ι ό τ η τ ε ς ( δ ί χ ω ς νά χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι β έ β α ι α νά σ υ ν υ π ά ρ χ ο υ ν όλες μ α ζ ί σ έ κ ά θ ε π ε ρ ί π τ ω σ η ) : π ρ ω τ ί σ τ ω ς ή ισχυρή

θ έ λ η σ η , ή όποια

καθυποτάσσει

τήν ασθενέστερη·

ή

υπέρτερη γ ν ώ σ η , ή ό π ο ι α · ε ν τ υ π ω σ ι ά ζ ε ι · κ α τ ώ ν ε ι α π ί σ τ η , σ θ έ ­ νος ι δ ε ώ ν , π ο ύ συχνά αγγίζει τ ά όρια τ ο ΰ φ α ν α τ ι σ μ ο ύ κ α ί πνέει σεβασμό

εμ­

στις μάζες· αυτοπεποίθηση, ενίοτε έστω καί

σ υ ν υ φ α σ μ έ ν η μ έ α λ α ζ ο ν ε ί α , τ ή ν ό π ο ι α μ π ο ρ ε ί ό η γ έ τ η ς νά μ ε ­ τ α δ ί δ ε ι σ τ ι ς μ ά ζ ε ς . 2 2 Ο ί μ ά ζ ε ς α π α ι τ ο ύ ν ακόμη ά π ό τ ο ύ ς η γ έ ­ τ ε ς τ ο υ ς αμέριστη π ρ ο σ ο χ ή · π ρ έ π ε ι να τ ο ύ ς α φ ι ε ρ ω θ ο ύ ν ο λ ο ­ κληρωτικά, δίχως πάρεργες ασχολίες.23 Σ έ μεμονωμένες περικοινολογεΐ έτοιμες άξιες, όχι όμως τήν ιδιοφυΐα νά δημιουργεί δικές του». Κατά τόν Patrizi (ο.π., σ. 290), τό παράδειγμα τής Α μ ε ρ ι κ ή ς , ή όποια, καθώς λέγει, έχει αναδείξει πολλούς μεγάλους ρήτορες, αλλά λι­ γοστούς μόνο στοχαστές καί καλλιτέχνες, αποδεικνύει ότι ένας καθαρά υλικός πολιτισμός επαρκεί πλήρως γιά νά γεννηθούν άριστοτέχνες τής ρητορικής. 2 1 . Σχετικά μέ τίς συναισθηματικές σχέσεις μεταξύ ηγετών καί μα­ ζών, πρβλ. J . K . Kochanowski, Urzeitklänge und Wetterleuchten geschichtlicher Gesetze in den Ereignissen der Gegenwart, Innsbruck 1910, σ. 19. 22. Πρβλ. σχετικά Rienzi (H. van Kol), Socialisme et liberté, σ. 250· Gabriel Tarde, «L'Action inter-mentale», La Grande Revue 4 (1911), σ. 331· Ettore Ciccotti, Psicologia del movimento socialista, σ. 128· E. Fournière, La sociocratie, σ. 128. 23. Norbert Einstein, Der Erfolg, Frankfurt a. M. 1919, σσ. 124 κ.έξ.

122

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

π τ ώ σ ε ι ς μετρούν βέβαια ή καλοσύνη και ή άνιδιοτέλεια τ ώ ν η γ ε τ ώ ν , ι δ ι ό τ η τ ε ς π ο ύ θ υ μ ί ζ ο υ ν σ τ ί ς μ ά ζ ε ς τ ο ν Χ ρ ι σ τ ό , άναρριπίζοντας τά άσβεστα, απλώς άνεκδήλωτα θρησκευτικά συ­ ν α ι σ θ ή μ α τ α τ ο υ ς . Μ έ τόν χ α ρ ι σ μ α τ ι κ ό η γ έ τ η α ν α φ α ί ν ε τ α ι έ τ σ ι στή χορεία τών η γ ε τ ώ ν ό τύπος τοΰ ιεραποστόλου.24 Ί δ ι α ί τ α τ α ω σ τ ό σ ο κ α τ α θ έ λ γ ο ν τ α ι οί μ ά ζ ε ς ά π ό τ ή τητα.

διασημό­

Ή επίδραση τ ή ς μιας αίσθησης πάνω στήν άλλη συντε­

λ ε ί τ α ι π ά ν τ ο τ ε μ έ τ ή σ ύ μ π ρ α ξ η π ο λ λ ώ ν ά λ λ ω ν συναφών α ι ­ σ θ ή σ ε ω ν , ή αντίληψη τ ώ ν ό π ο ι ω ν α ν τ ι κ α τ ο π τ ρ ί ζ ε τ α ι σ τ ή ν αν­ τίληψη

τοΰ μεμονωμένου

ά τ ο μ ο υ κ α τ ά τ ρ ό π ο άσύνειδο σ τ ό

ί δ ι ο . 2 5 Ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , οί δ ι ά σ η μ ε ς π ρ ο σ ω π ι κ ό τ η τ ε ς δέν χ ρ ε ι ά ­ ζ ε τ α ι π α ρ ά νά κουνήσουν τ ό δ α χ τ υ λ ά κ ι τ ο υ ς γ ι ά νά α π ο κ τ ή ­ σουν π ο λ ι τ ι κ ό ρόλο. Μ ε γ ά λ η τ ο υ ς τ ι μ ή θ ε ω ρ ο ΰ ν οί μ ά ζ ε ς τ ή ν ε υ χ έ ρ ε ι α νά π ρ ο σ φ έ ρ ο υ ν κ ά π ο ι ο τ ι μ η τ ι κ ό αξίωμα σ έ μια δ ι ά σ η ­ μη προσωπικότητα. Ο ί μ ά ζ ε ς ύ π ε ί κ ο υ ν π ά ν τ ο τ ε σ τ ή δόξα. Τ ο ν δ α φ ν ο σ τ ε φ α ν ω μ έ ν ο τ ο ν ά ν τ ι κ ρ ύ ζ ο υ ν a priori σαν η μ ί θ ε ο · άν ε υ δ ο κ ή σ ε ι νά ανα­ λάβει τήν καθοδήγηση τους, έχει εξασφαλισμένη τήν επιδοκι­ μ α σ ί α και τ ο ν ε ν θ ο υ σ ι α σ μ ό τ ο υ ς , αδιάφορο άν τ ό π ε δ ί ο , δ π ο υ έ δ ρ ε ψ ε τ ι ς δ ά φ ν ε ς τ ο υ , β ρ ί σ κ ε τ α ι μ έ σ α σ τ ή σφαίρα τ ώ ν δ ι κ ώ ν τ ο υ ς σ υ μ φ ε ρ ό ν τ ω ν , σ υ ν ο ρ ε ύ ε ι μ α ζ ί τ η ς ή δέν τ ή ν αγγίζει κ α ν . Μόνο ό π ο λ υ ύ μ ν η τ ο ς ώ ς π ο ι η τ ή ς , φ ι λ ό σ ο φ ο ς κ α ι δ ι κ η γ ό ρ ο ς F e r ­ d i n a n d L a s s a l l e κ α τ ό ρ θ ω σ ε νά α φ υ π ν ί σ ε ι κ α ι νά σ υ σ π ε ι ρ ώ σ ε ι γ ύ ρ ω τ ο υ τ ι ς ε ρ γ α τ ι κ έ ς μ ά ζ ε ς τ ή ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς , οί ό π ο ι ε ς μ έ χ ρ ι τ ό τ ε κοιμούνταν ή πορεύονταν δεμένες στό άρμα τ ή ς α σ τ ι κ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς . Κ α τ ' ε ξ ο χ ή ν αυτός δέν υ π ο τ ί μ η σ ε π ο τ έ τ ή ν π ρ ο ­ π α γ α ν δ ι σ τ ι κ ή ε π ι ρ ρ ο ή π ο ύ ά σ κ ε ΐ ο π ω σ δ ή π ο τ ε στους ε ρ γ ά τ ε ς ή π ρ ο σ χ ώ ρ η σ η μ ε γ ά λ ω ν ο ν ο μ ά τ ω ν , γ ι ' αυτό κ α ι μ ε θ ό δ ε υ ε άοκνα τον π ρ ο σ ε τ α ι ρ ι σ μ ό τ ώ ν τ ε λ ε υ τ α ί ω ν . 2 6 Σ τ ή ν Ι τ α λ ί α , ό δ ι ά σ η -

24. « Ό Jaurès πρόσφερε στήν εργατική τάξη τήν τεράστια υπηρεσία να πιστέψει στήν αναγεννητική της αποστολή» (Leon Jouhaux, A Jean Jaurès. Discours prononcé aux obsèques, Paris 1 9 1 5 , σ. 7). 25. G. Tarde, «L'Action inter-mentale», σ. 334. 26. Ώ ς γνωστόν, ό Lassalle θεωρούσε πρωταρχικό τό νά προσελκύσει στή Γερμανική Πανεργατική Έ ν ω σ η μεγάλα και ένδοξα ονόματα. Έχοντας τήν αίσθηση τής μεγαλοπρέπειας και άρεσκόμενος στήν έπίδει-

123

Ι Δ Ι Ο Τ Η Τ Ε Σ ΤΩΝ ΗΓΕΤΩΝ

μ ο ς νεαρός κ α θ η γ η τ ή ς E n r i c o F e r r i , ό δ η μ ι ο υ ρ γ ό ς τ ο υ σ ύ γ χ ρ ο ­ νου π ο ι ν ι κ ο ύ δ ι κ α ί ο υ , δέν χ ρ ε ι ά σ τ η κ ε π α ρ ά νά α ν α φ έ ρ ε ι τ ο όνο­ μα τ ο υ σ τ ο σ υ ν έ δ ρ ι ο τ ο υ ε ρ γ α τ ι κ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς ( σ τ ο Ρ ή γ ι ο τ ή ς Α ι μ ι λ ί α ς τ ό 1 8 9 3 ) , γ ι ά νά τ ο ΰ ε μ π ι σ τ ε υ θ ο ύ ν π ά ρ α υ τ α τ ά η ν ί α , τ ά ό π ο ι α έ μ ε λ λ ε νά κ ρ α τ ή σ ε ι έ π ι 1 5 ο λ ό κ λ η ρ α χ ρ ό ν ι α . Α ν ά λ ο ­ γ η μ ε τ α χ ε ί ρ ι σ η ε π ι φ υ λ ά χ θ η κ ε στον π α γ κ ο σ μ ί ω ς γ ν ω σ τ ό αν­ θρωπολόγο Cesare L o m b r o s o καθώς κ α ί στον επιφανή λ ο γ ο τ έ ­ χ ν η E d m o n d o D e A m i c i s , δ ί χ ω ς νά εγγραφούν μ ά λ ι σ τ α ε π ί σ η ­ μα στο σοσιαλιστικό κ ό μ μ α , δηλαδή δίχως κάρτα μέλους· μ ό ­ λις απηύθυναν στό κ ό μ μ α σ υ γ χ α ρ η τ ή ρ ι α τ η λ ε γ ρ α φ ή μ α τ α καί ε π ι σ τ ο λ έ ς έ κ φ ρ α σ η ς σ υ μ π α θ ε ί α ς , ό μ έ ν π ρ ώ τ ο ς έ γ ι ν ε ευθύς έ μ ­ πιστος σύμβουλος καί εκπρόσωπος στο δημοτικό

συμβούλιο

τ ο ΰ Τ ο ρ ί ν ο υ , έ ν ώ ό δ ε ύ τ ε ρ ο ς χ ρ ί σ θ η κ ε επίσημος β ά ρ δ ο ς τ ο ΰ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ . 2 7 Σ τ ο γαλλικό ε ρ γ α τ ι κ ό κ ί μ η μ α , ό ή δ η ονομα­ στός ώς ακαδημαϊκός

φιλόσοφος καί ριζοσπάστης

πολιτικός

J e a n J a u r è s πέρασε αμέσως μετά τήν ε γ γ ρ α φ ή του στήν π ρ ώ τ η - π ρ ώ τ η σ ε ι ρ ά δ ί χ ω ς νά υ π ο χ ρ ε ω θ ε ί σ έ ο π ο ι α δ ή π ο τ ε π ε ρ ί ο δ ο δ ο κ ι μ α σ ί α ς κ α ί α ν α μ ο ν ή ς · σ υ ν α φ ώ ς αξίζει επίσης νά θ υ μ η θ ο ύ ­ με τ ή θέση πού κατέλαβε ό Anatole France μεταξύ τών Γ ά λ ­ λων

σοσιαλιστών.

Στήν

Αγγλία,

ό ποιητής William

Morris

κ έ ρ δ ι σ ε μ ε γ ά λ η δ η μ ο τ ι κ ό τ η τ α όταν π ρ ο σ χ ώ ρ η σ ε σ τ ή σ ο σ ι α λ ι - „

ξη, έκαμε ό,τι μποροΰσε γιά νά εγγράψει όσο τό δυνατόν περισσότερους αστούς. Στον περίφημο τελευταίο του λόγο καυχήθηκε εξάλλου ότι είχε στήν Έ ν ω σ η του «αρκετούς άνδρες» πού άνηκαν κοινωνικά στήν αστική τάξη, «χορεία ολόκληρη συγγραφέων καί στοχαστών» (Ferdinand Lassa­ lle, Die Agitation des Allgemeinen Deutschen Arbeitervereins und das Ve­ rsprechen des Königs von Preussen. Rede zu Ronsdorf 1864, Berlin 1892 σ. 4 0 ) . Α κ ό μ η καί ό Bernstein, ό όποιος, κατά τά λοιπά, κρίνει ευμενέ­ στατα τόν Lessalle, ομολογεί τήν υπέρμετρη ροπή του νά προσελκύει λαμπρά ονόματα στή Γερμανική Πανεργατική Έ ν ω σ η (βλ. Eduard Be­ rnstein, Ferdinand Lassalle und seine Bedeutung für die Arbeiterklasse, Berlin 1909, σ. 55). 27. Σχετικά μέ τή σχέση τών δύο αυτών σπουδαίων προσωπικοτήτων, πρβλ. Robert Michels, «Edmondo De Amicis», Sozialistische Monatshefte 13 (1909), σ. 3 6 1 · καί: «Cesare Lombroso. Note sull'uomo politico e sull'uomo privato», Archivio dAntropologia Criminale 32 (1911), σσ. 353-367.

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

124

σ τ ι κ ή προπαγάνδα κατά τις δυσμές του βίου του. Τ ο ίδιο πα­ ρατηρήθηκε και στήν Όλλανδία σιαλδημοκρατικό

κόμμα

μόλις π ρ ο σ χ ώ ρ η σ ε στο σο­

ό Herman

Gorter,

δημιουργός

τής

π ο ι η τ ι κ ή ς σ ύ ν θ ε σ η ς Mei, κ α θ ώ ς κ α ι ή H e n r i e t t e R o l a n d - H o i s t . Σ τ ή σ ύ γ χ ρ ο ν η Γ ε ρ μ α ν ί α , οχι λ ί γ ο ι μ ε γ ά λ ο ι άνδρες, σ τ ο ζ ε ν ί θ τ ή ς δόξας τ ο υ ς , δ ί σ τ α σ α ν μ έ χ ρ ι τ ώ ρ α νά διαβούν τον σ ο σ ι α λ ι ­ σ τ ι κ ό Ρ ο υ β ί κ ω ν α . Δ έ ν υ π ά ρ χ ε ι ω σ τ ό σ ο α μ φ ι β ο λ ί α ό τ ι , άν ε ί χ ε π ρ ο σ χ ω ρ ή σ ε ι στο Σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό Κ ό μ μ α Γ ε ρ μ α ν ί α ς λ . χ . ό Gerhart

Hauptmann,

υφαντές,

ή ό W e r n e r S o m b a r t , έ π ε ι τ α άπό τ ά π ο λ ύ κ ρ ο τ α π ρ ω ­

μετά

τήν

επιτυχία

του

δράματος

Οί

τ ό λ ε ι α τ ο υ , θά τ ο ύ ς β λ έ π α μ ε α ρ γ ό τ ε ρ α έ π ί κ ε φ α λ ή ς τ ή ς σ τ ρ α ­ τιάς τών Τ ρ ι ώ ν Ε κ α τ ο μ μ υ ρ ί ω ν

[1907]. Ά π '

όλα τ ά π ι θ α ν ά

προσόντα τών επίδοξων η γ ε τ ώ ν , τ ί π ο τ ε δέ μ έ τ ρ η σ ε π ο τ έ στά μ ά τ ι α τ ο ΰ λαοΰ τ ό σ ο δσο τ ό μ ε γ ά λ ο , γ ν ώ ρ ι μ ο δ ν ο μ α . Σ έ δσους τ ι ς προσεγγίζουν δντας ή δ η « φ τ α σ μ έ ν ο ι » , έχοντας εξασφαλίσει π λ ή ρ ω ς τ ή ν υ σ τ ε ρ ο φ η μ ί α τ ο υ ς , οί μ ά ζ ε ς έδιναν α ν έ κ α θ ε ν ε ν σ τ ι ­ κ τ ω δ ώ ς τ ό π ρ ο β ά δ ι σ μ α α π έ ν α ν τ ι σέ δσα η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η δέν απέκτησαν

τ ή φ ή μ η τους παρά μέσα στο ΐδιο τό κ ό μ μ α , έ π ε ι τ α

άπό π ο λ υ ε τ ε ί ς σ κ λ η ρ ο ύ ς α γ ώ ν ε ς . Ο ί μ ά ζ ε ς ε κ τ ι μ ο ύ ν λ ο ι π ό ν π ε ­ ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο τ ή φ ή μ η άν κ ά π ο ι ο ς τ ή ν κ ο υ β α λ ά μ α ζ ί τ ο υ π α ρ ά άν τήν έ χ ε ι α π ο κ τ ή σ ε ι μπροστά στά δικά τους μάτια. Δ έ ν ε π ι τ ρ έ π ε τ α ι ω σ τ ό σ ο νά ε π ι σ η μ α ί ν ο υ μ ε τ ο ΰ τ ο τ ό φ α ι ν ό ­ μενο δ ί χ ω ς νά π ρ ο σ θ έ τ ο υ μ ε

και μερικά

συμπαρομαρτούντα.

Μ ε τ α ξ ύ τών άναδεδειγμένων στο πλαίσιο τοΰ κ ό μ μ α τ ο ς η γ ε τ ι ­ κών

στελεχών,

φτιαγμένα

άφ'

«ψηλά

ενός,

και

τών

προσερχόμενων

κ α π έ λ α » , άφ' έτερου, επέρχεται

ώς

ήδη

σύντομα,

κ α θ ώ ς μ α ς δ ι δ ά σ κ ε ι ή π ε ί ρ α , μ ι α ρ ή ξ η , ή όποια π ρ ο σ λ α μ β ά ν ε ι συχνά τ ή μ ο ρ φ ή π ρ α γ μ α τ ι κ ή ς δ ι α π ά λ η ς δύο μ ε ρ ί δ ω ν γ ι ά τ ή ν ηγεμονία. Ή

δ ι α π ά λ η α υ τ ή υ π α γ ο ρ ε ύ ε τ α ι άπό φθόνο κ α ι δ υ σ ­

μ έ ν ε ι α , άφ' ενός, άπό μ ε γ α λ ο μ α ν ί α κ α ι έ π α ρ σ η , ά φ ' ε τ έ ρ ο υ * συντρέχουν πάντως και λόγοι αντικειμενικοί ή σ χ ε τ ι ζ ό μ ε ν ο ι μ έ τήν κ ο μ μ α τ ι κ ή τ α κ τ ι κ ή . Τ ά μ έ λ η τής π ρ ώ τ η ς μερίδας υπερτε­ ρούν ε κ ε ί ν ω ν τ ή ς δ ε ύ τ ε ρ η ς κ α τ ά τ ό δ τ ι β λ έ π ο υ ν ώ ς έ π ί τ ό π λ ε ί ­ στον κ α θ α ρ ό τ ε ρ α τ ά ά μ ε σ α κ α θ ή κ ο ν τ α , γ ν ω ρ ί ζ ο υ ν

καλύτερα

τήν ψ υ χ ι κ ή ιδιοσυστασία τ ή ς μάζας και τήν ιστορία τοΰ κ ι ν ή ­ μ α τ ο ς κ α ι συχνά α ν τ ι λ α μ β ά ν ο ν τ α ι α κ ρ ι β έ σ τ ε ρ α τ ό περιεχόμενο τοΰ προγράμματος.

δογματικό

12Γ)

ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΗΓΕΤΩΝ

Δ ύ ο φ ά σ ε ι ς μ π ο ρ ο ύ μ ε γ ε ν ι κ ά νά δ ι α κ ρ ί ν ο υ μ ε σ τ ή ν π ά λ η π ο ύ ξ ε σ π ά δ ί χ ω ς κ α θ υ σ τ έ ρ η σ η μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν δύο μ ε ρ ί δ ω ν τ ώ ν κ ο μ ­ μ α τ ι κ ώ ν κ υ ρ ι ά ρ χ ω ν . Κ α τ ά τ ή ν π ρ ώ τ η , οί μ ε γ ά λ ο ι άνδρες π α ί ρ ­ νουν τ ί ς μ ά ζ ε ς άπό τ ά χ έ ρ ι α τ ώ ν η γ ε τ ώ ν π ο ύ α ν α δ ε ί χ θ η κ α ν μ έ ­ σα άπό τ ο κ ό μ μ α , τ ο ύ ς π α ρ α γ κ ω ν ί ζ ο υ ν κ α ί , μ έ σ α σ τ ή γ ε ν ι κ ή φρενίτιδα, κηρύσσουν τό ε υ α γ γ έ λ ι ο τους, τό όποιο εξακολουθεί νά λ α μ π ρ ύ ν ε τ α ι ά π ό τ ή ν έ κ τ ο ς κ ό μ μ α τ ο ς α ΐ γ λ η τ ο υ ς . Σ τ ο μ ε ­ ταξύ αμύνονται οργισμένα τά παλαιά η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η , οργα­ ν ώ ν ο ν τ α ι , σ τ ή ν ά ρ χ ή κ ρ υ φ ά , κ α ί περνούν τ έ λ ο ς σ τ ή ν ε π ί θ ε σ η , έχοντας έξαλλου τό φυσικό π λ ε ο ν έ κ τ η μ α τ ή ς α ρ ι θ μ η τ ι κ ή ς υ π ε ­ ρ ο χ ή ς . Τ ώ ρ α σ α σ τ ί ζ ο υ ν κ α ί π α ν ι κ ο β ά λ λ ο ν τ α ι οί ν έ ο ι η γ έ τ ε ς , κατά μείζονα μάλιστα λόγο επειδή βαυκαλίζονταν θεωρώντας, ώς μ ε γ ά λ ο ι ά ν δ ρ ε ς , τον ε α υ τ ό τ ο υ ς α σ φ α λ ή α π έ ν α ν τ ι

στους

ψ ω ρ ο φ α ν τ ά ρ ο υ ς , τ ο ύ ς όποιους ά λ λ ω σ τ ε κ α τ α φ ρ ο ν ο ύ ν ε ν δ ό μ υ χ α , καί επιπλέον ε π ε ι δ ή , ώς ποιητές, έ σ τ έ τ , λόγιοι καί ε π ι σ τ ή μ ο ­ ν ε ς , δέν ε ί ν α ι σ υ ν η θ ι σ μ έ ν ο ι

στή συστηματική

αντιπολίτευση

κ α ί δέν α γ α π ο ύ ν τ ή ν ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή π ε ι θ α ρ χ ί α , γ ι ' α υ τ ό κ α ί κ ι ν δ υ ­ νεύουν νά ε κ τ ε θ ο ύ ν π έ φ τ ο ν τ α ς σ τ ή ν α ν υ π ο λ η ψ ί α τ ώ ν Ή

κ α τ α κ λ ε ί δ α συχνά ε ί ν α ι ό τ ι οί μ ε γ ά λ ο ι άνδρες

πουν α π ο γ ο η τ ε υ μ έ ν ο ι κ α ί χ ο λ ω μ έ ν ο ι τ ό κ ό μ μ α ή

μαζών.

εγκαταλεί­ συνεχίζουν,

μ έ κ ά π ο ι ο ν τ ρ ό π ο , νά δρουν α υ τ ό β ο υ λ α κ α ί α υ τ ο δ ύ ν α μ α περιθώριο· παραμερίζονται πάντως καί πάλι. Ή δ η

στό

ό Ferdi­

n a n d L a s s a l l e α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ ε τον J u l i u s V a h l e i c h - ά π ' αυτόν κ α ­ τ ό ρ θ ω σ ε μ έ ν νά α π α λ λ α γ ε ί , άν ε ί χ ε ζ ή σ ε ι ό μ ω ς π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο , θά

έ π ρ ε π ε νά δ ώ σ ε ι α γ ώ ν α ζ ω ή ς κ α ί θ α ν ά τ ο υ ε ν ά ν τ ι α σ τ ο υ ς

L i e b k n e c h t κ α ί B e b e l . Ό W i l l i a m M o r r i s , έ π ε ι τ α άπό τ ή ρ ή ξ η του προς τούς ε π α γ γ ε λ μ α τ ί ε ς η γ έ τ ε ς τοΰ α γ γ λ ι κ ο ύ

έργατικοΰ

κ ό μ μ α τ ο ς , υ π ο χ ρ ε ώ θ η κ ε νά η γ ε ί τ α ι μ ό ν ο τ ή ς δ ι κ ή ς τ ο υ ο λ ι γ ά ­ ρ ι θ μ η ς φρουράς δ ι α ν ο ο υ μ έ ν ω ν σ τ ο H a m m e r s m i t h . 2 8 Ό Ferri, ό όποιος, μόλις προσχώρησε στο ιταλικό

Enrico

σοσιαλιστικό

κ ό μ μ α , σ υ ν ά ν τ η σ ε ε υ θ ύ ς δ η κ τ ι κ ή δ υ σ π ι σ τ ί α άπό τ ή ν

πλευρά

τών παλαιών η γ ε τ ι κ ώ ν στελεχών, παρασύρθηκε τέλος σέ θ ε ω ­ ρ η τ ι κ ά κ α ί π ρ α κ τ ι κ ά άλματα,- μ έ τ ά ό π ο ι α κ α τ α β α ρ ά θ ρ ω σ ε

28. Eduard Bernstein, Aus den Jahren 1918, σ. 222.

δια

meines Exils, εκδ. β', Berlin

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

126

παντός τήν ε π ί σ η μ η η γ ε τ ι κ ή κόμματος. Ό

του ιδιότητα

στό πλαίσιο του

H e r m a n G o r t e r και ή H e n r i e t t e

Roland-Hoist,

έ π ε ι τ α άπό πολλά χρόνια έξαλλου ενθουσιασμού, υ π ο σ κ ε λ ί σ θ η ­ καν σ τ ό ο λ λ α ν δ ι κ ό σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό κ ό μ μ α ά π ό τ α μ ε γ ά λ α σ τ ε λ έ χ η του πού είχαν ανέβει σιγά-σιγά. Σ χ ε τ ι κ ά β ρ α χ υ π ρ ό θ ε σ μ η είναι λοιπόν ή ε π ι β ο λ ή πάνω στίς μ ά ζ ε ς όσων έχουν κ ε ρ δ ί σ ε ι τ ή δόξα τ ο υ ς έ ξ ω ά π ό τ ο ύ ς κ ό λ π ο υ ς τοΰ κ ι ν ή μ α τ ο ς · ελάχιστοι μόνο, δπως ό J a u r è s , τ ή διατήρησαν ώ ς τ ο ν θάνατο τ ο υ ς . Τ ο υ ν α ν τ ί ο ν δέν σ η μ α ί ν ε ι τ ί π ο τ ε ή η λ ι κ ί α τοΰ η γ έ τ η . Κ ά π ο τ ε έλεγαν δ τ ι τ ά γκρίζα μαλλιά είναι τό π α ­ λ α ι ό τ ε ρ ο σ τ έ μ μ α . Σ τ ή ν ε π ο χ ή μ α ς δ μ ω ς , δ π ο υ δέν χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι ή α π ο θ η σ α υ ρ ι σ μ έ ν η π ε ί ρ α τ ή ς ζ ω ή ς , κ α θ ό τ ι αφθονούν τ ά σ τ ο ι ­ χ ε ί α τ ή ς τ υ π ι κ ή ς π α ι δ ε ί α ς , ε π ι τ ρ έ π ο ν τ α ς α κ ό μ η κ α ι στους ν ε α ­ ρότερους

νά ά π ο κ τ ο ΰ ν

συντομότατα

τεράστιο

πλοΰτο

γνώ­

σ ε ω ν , 2 9 ή η λ ι κ ί α έχασε μ ε γ ά λ ο μέρος τ ή ς άξιας τ η ς , τοΰ σ ε β α ­ σ μ ο ύ π ο ύ έ ν έ π ν ε ε κ α ι τ ή ς ε π ι ρ ρ ο ή ς π ο ύ μ π ο ρ ο ύ σ ε νά α σ κ ή σ ε ι . Σ ή μ ε ρ α μ π ο ρ ο ύ μ ε μ ά λ ι σ τ α νά π ο ΰ μ ε δ τ ι ή μ ε γ ά λ η η λ ι κ ί α π α ­ ρεμποδίζει τήν προκοπή στο κόμμα, δπως και σέ κάθε άλλη σ τ α δ ι ο δ ρ ο μ ί α , δπου π ρ έ π ε ι κ α ν ε ί ς νά ε ξ ο ρ μ ή σ ε ι ν ε α ρ ό ς , δ ε δ ο ­ μ έ ν ο υ δ τ ι έ χ ε ι νά δ ι έ λ θ ε ι κ λ ι μ ά κ ι α π ο λ λ ά . Τ ο ΰ τ ο ι σ χ ύ ε ι τουλά­ χ ι σ τ ο ν γ ι ά τ ά κ α λ ώ ς ο ρ γ α ν ω μ έ ν α κ ό μ μ α τ α κ α θ ώ ς κ α ι στους τόπους δπου εντείνεται ό ανταγωνισμός λ ό γ ω συρροής ενδια­ φ ε ρ ο μ έ ν ω ν . Α λ λ ι ώ ς ω σ τ ό σ ο έχουν α σ φ α λ ώ ς τ α π ρ ά γ μ α τ α γ ι ά δσα η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η γ έ ρ ν ο υ ν σ τ ή ν υ π η ρ ε σ ί α τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς * στήν π ε ρ ί π τ ω σ η τους, ή μ ε γ ά λ η ηλικία αποτελεί αναμφίβολα στοιχείο επιβολής και κυριαρχίας. Τ ά πρεσβύτερα

κομματικά

σ τ ε λ έ χ η υ π ε ρ έ χ ο υ ν τ ώ ν ν ε α ρ ό τ ε ρ ω ν , ο χ ι μόνο έ ν ε κ α τ ή ς ευ­ γ ν ω μ ο σ ύ ν η ς π ο ύ τ ο ύ ς δ ε ί χ ν ο υ ν οί μ ά ζ ε ς , άλλά και λ ό γ ω τ ο ΰ δτι διεκπεραιώνουν τό έργο τους μ έ μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η έ π ι τ η δ ε ι ό τ η τ α ά π ' δ , τ ι οί α ρ χ ά ρ ι ο ι νεαροί. Τ ή ν υ π ε ρ ο χ ή τ ο ΰ π ρ ε σ β ύ τ ε ρ ο υ έ ν α ν τ ι τ ο ΰ ν ε α ρ ό τ ε ρ ο υ στον ε π α γ γ ε λ μ α τ ι κ ό σ τ ί β ο , δσον άφορα ειδικότερα τ ή γεωργία, ό David H u m e τήν εξήγησε ώς εξής: ό ήλιος, ή β ρ ο χ ή και τ ό έδαφος επιδρούν στήν ανάπτυξη τ ώ ν φ υ ­ τών κατά κάποιον ομοιόμορφο τρόπο, ό δε η λ ι κ ι ω μ έ ν ο ς π ρ α -

29. G. Tarde, «L'Action in ter-mentale».

127

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ Υ Π Ε Ρ Ο Χ Η

κ τ ι κ ό ς έ χ ε ι μ ά θ ε ι έκ π ε ί ρ α ς τ ο ύ ς κανόνες π ο ύ δ ι έ π ο υ ν τ ί ς επι­ μ έ ρ ο υ ς ε π ι δ ρ ά σ ε ι ς αυτές, ό π ο τ ε μ π ο ρ ε ί νά τ ί ς π ρ ο ε ι κ ά ζ ε ι κ α ί νά τ ί ς δ ι ε υ θ ύ ν ε ι . 3 0 Τ ό ϊ δ ι ο μ π ο ρ ο ύ μ ε νά π ο ύ μ ε κ α ί α ν α φ ο ρ ι κ ά μ έ τούς ηλικιωμένους πρακτικούς στο πεδίο τ ώ ν πολιτικών κ ο μ μ ά τ ω ν γνωρίζουν βαθύτερα τίς σχέσει αίτιων καί αποτελε­ σ μ ά τ ω ν ώς προς τήν π ο λ ι τ ι κ ή κ α θ ο δ ή γ η σ η τ ώ ν μαζών, τήν όποια προσεγγίζουν π ρ α κ τ ι κ ά μ έ μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η οξυδέρκεια καί ε υ α ι σ θ η σ ί α ά π ' ο , τ ι οί ν ε α ρ ό τ ε ρ ο ι .

3. Διανοητικά γενεσιουργά αίτια I. Η Γ Ε Ν Ε Σ Η Ε Μ Π Ρ Α Γ Μ Α Τ Η Σ Κ Α Ι Τ Υ Π Ι Κ Η Σ Τ Π Ε Ρ Ο Χ Η Σ (ΔΙΑΦΟΡΑΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ) ΜΕΣΩ Τ Η Σ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

ί. Τά διευθυντικά νή έννοια

τοΰ

στελέχη

της οργάνωσης

(ύπό τη

στε­

δρου)

Κ α τ ά τ ά π ρ ώ τ α β ή μ α τ α κ ά θ ε κ ό μ μ α τ ο ς , όταν ή ο ρ γ ά ν ω σ η δέν

αριθμεί

π α ρ ά λ ί γ α μ έ λ η κ α ί έ χ ε ι ώ ς κ ύ ρ ι ο έ ρ γ ο τ η ς νά π ρ ο π α ­

γανδίζει τ ί ς θεμελιώδεις ιδέες τοΰ σοσιαλισμού, τά ε π α γ γ ε λ μ α ­ τικά

στελέχη

υπολείπονται

αριθμητικά

άσκοΰν άλλο β ι ο π ο ρ ι σ τ ι κ ό ε π ά γ γ ε λ μ α .

τών

ηγετών

πού

Κατά τήν ύστερότερη

δ μ ω ς φάση, ό ιδεαλισμός καί ενθουσιασμός τ ώ ν διανοουμένων, ή καλή θέληση καί ή εκούσια κυριακάτικη προσφορά εργασίας τ ώ ν π ρ ο λ ε τ α ρ ί ω ν δέν ε π α ρ κ ο ύ ν γ ι ά νά ι κ α ν ο π ο ι ή σ ο υ ν τ ί ς ε σ ω ­ τ ε ρ ι κ έ ς κ α ί ε ξ ω τ ε ρ ι κ έ ς α ν ά γ κ ε ς τ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς , οί ό π ο ι ε ς π ο λ ­ λ α π λ α σ ι ά ζ ο ν τ α ι ολοένα. Τ ό π ρ ο σ ω ρ ι ν ό α ν τ ι κ α θ ί σ τ α τ α ι ά π ό τ ό 30. David Hume, An Enquiry concerning (1748), γερμ. μτφ., Leipzig 1888, σ. 84.

Human

Understanding

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

128

μ ό ν ι μ ο , ό ε ρ α σ ι τ ε χ ν ι σ μ ό ς ά π ό τον ε π α γ γ ε λ μ α τ ι σ μ ό . Ή

οργάνωση,

εφόσον ε χ ε ι π ά γ ι α δ ο μ ή , αδιάφορο άν ε ΐ ν α ι

δημοκρατικό κράτος, πολιτικό κόμμα ή εργατικό

συνδικάτο,

α π ο τ ε λ ε ί έδαφος προσφορότατο γ ι ά διαφοροποιήσεις. Ό σ ο π ε ­ ρισσότερο επεκτείνεται καί διακλαδίζεται ό επίσημος

μηχανι­

σ μ ό ς , δ η λ α δ ή δσο π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ α μ έ λ η κ ε ρ δ ί ζ ε ι ή ο ρ γ ά ν ω σ η , δσο γ ε μ ί ζ ε ι τό τ α μ ε ί ο τ η ς καί αναπτύσσεται ό τύπος τ η ς , τόσο π α ­ ραμερίζεται παντοκρατορία

στο εσωτερικό τ η ς ή λαϊκή κυριαρχία τών επιτροπών}

άπό τ ή ν

Παντού παρεισδύει ή έ μ μ ε σ η

ε κ λ ο γ ή , τ ή ν όποια κ α τ α π ο λ ε μ ο ύ ν δ ρ ι μ ύ τ α τ α τ ά ΐ δ ι α τ ά σ ο σ ι α ­ λ ι σ τ ι κ ά κ ό μ μ α τ α στον κ ρ α τ ι κ ό β ί ο . Π ρ ό δ η λ ο ε ϊ ν α ι ό τ ι , στον στενό κύκλο τοΰ κ ό μ μ α τ ο ς , τό σύστημα τ ή ς έ μ μ ε σ η ς ε κ λ ο γ ή ς α π ο β α ί ν ε ι απείρως ό λ ε θ ρ ι ό τ ε ρ ο ά π ' δ , τ ι σ τ ο ε υ ρ ύ τ ε ρ ο π ε δ ί ο τ ο ΰ κ ρ ά τ ο υ ς . Α κ ό μ η κ α ί σ τ ά κ ο μ μ α τ ι κ ά σ υ ν έ δ ρ ι α , όπου δέν μ ε τ έ ­ χ ε ι ά λ λ ω σ τ ε παρά μιά χ ι λ ι ο κ ο σ κ ι ν ι σ μ έ ν η μερίδα τ ώ ν μελών, σπουδαία

ζητήματα

παρεπέμπονται

ολοένα

συχνότερα

στον

σκοτεινό θάλαμο τών επιτροπών. Μόνο αφότου π α γ ι ω θ ε ί ή οργάνωση

εγκαθιδρύεται

πάγια

η γ ε σ ί α , υ π α γ ο ρ ε υ μ έ ν η άπό λόγους δ ι ο ι κ η τ ι κ ο ύ ς καί τ α κ τ ι κ ο ύ ς . Ε ν ό σ ω π α ρ α μ έ ν ε ι ή ο ρ γ ά ν ω σ η χ α λ α ρ ή , δέν ε ί ν α ι δυνατόν νά αναφανεί ε π α γ γ ε λ μ α τ ι κ ή η γ ε σ ί α . Ο ί α ν α ρ χ ι κ ο ί ,

άποστρεφόμε-

νοι κ ά θ ε μ ο ρ φ ή π ά γ ι α ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς , δέν έχουν μ ό ν ι μ α η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η . Κ α τ ά τ ί ς απαρχές τ ο ΰ γ ε ρ μ α ν ι κ ο ΰ σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι ­ κού κ ό μ μ α τ ο ς , τ ά σ τ ε λ έ χ η τ ο υ άσκοΰσαν κ α ν ο ν ι κ ά τ ό έ κ τ ο ς κ ό μ μ α τ ο ς επάγγελμα τ ο υ ς · σ ή μ ε ρ α έχουν α ν τ ι κ α τ α σ τ α θ ε ί κ α τ ά τό μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο μέρος τους άπό ε π α γ γ ε λ μ α τ ί ε ς πολιτικούς ( π ε ­ ριφερειάρχες κ.λπ.). Ό σ ο περισσότερο παγιώνεται μιά οργά­ ν ω σ η π α ρ ά λ λ η λ α μ έ τ ή ν εξέλιξη τ ώ ν σ υ γ χ ρ ό ν ω ν κ ο μ μ ά τ ω ν , σ έ τόσο

μεγαλύτερη

κλίμακα

αντικαθίσταται

η γ έ τ η ς άπό τ ο ν ε π α γ γ ε λ μ α τ ί α .

ό

περιστασιακός

Κ ά θ ε ευμεγέθης

κομματικός

μ η χ α ν ι σ μ ό ς χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι μ ε ρ ι κ ά ά τ ο μ α π ο ύ θά τ ο ν υ π η ρ ε τ ο ύ ν

1. « Έ δ ώ διαφαίνεται ή άρχή ενός κινδύνου, ό όποιος απειλεί χώς κάθε μορφή λαϊκής διοίκησης, το νά υποκατασταθεί δηλαδή θινή λαϊκή κυριαρχία από τήν παντοκρατορία τών επιτροπών» gang Heine, «Demokratische Randbemerkungen zum Fall Göhre», stische Monatshefte 8 (1904), σ. 284).

δυστυ­ ή αλη­ (Wolf­ Soziali-

12!»

ΗΓΕΣΙΑ ΚΑΙ ΥΠΕΡΟΧΗ

α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ά . Ο ί μάζες ε κ λ έ γ ο υ ν λ ο ι π ό ν ώ ς ε κ π ρ ο σ ώ π ο υ ς τ ω ν λ ι γ ο σ τ ά μ ε μ ο ν ω μ έ ν α άτομα, τά όποια έχουν τ ή ν π λ η ρ ε ξ ο υ σ ι ό ­ τ η τ α νά μ ι λ ο ύ ν κ α ι νά ε ν ε ρ γ ο ύ ν μ ό ν ι μ α ε ξ "ονόματος τ ο υ ς κ α ι διεκπεραιώνουν τ ι ς υποθέσεις τους. Κ α θ ώ ς α ν α π τ ύ σ σ ε τ α ι ή ο ρ γ ά ν ω σ η , δέν α υ ξ ά ν ο ν τ α ι α π λ ώ ς οί α ρ μ ο δ ι ό τ η τ ε ς τ ή ς δ ι ο ί κ η σ η ς , άλλά γ ί ν ο ν τ α ι σ υ ν ά μ α π ι ο π ε ρ ί ­ πλοκες, χαώδεις και ανεξέλεγκτες, επεκτείνεται και διακλαδί­ ζεται ό κύκλος τών καθηκόντων.

Προς τήν κατεύθυνση τ ή ς

διαφοροποίησης ώθεΐ, πέρα άπό τό π λ ή θ ο ς , κ α ι τό ποιόν τ ώ ν κ α θ η κ ό ν τ ω ν π ο ύ τ ί θ ε ν τ α ι σ έ μιαν α ν α π τ υ σ σ ό μ ε ν η

οργάνωση.

Β ά σ ε ι τ ο ΰ κ α τ α σ τ α τ ι κ ο ύ κ α ι τ ο ΰ π ρ ο γ ρ ά μ μ α τ ο ς , ό λ ε ς οί ε ν έ ρ ­ γειες τών ηγετικών στελεχών υπόκεινται βέβαια στήν άγρυπνη εποπτεία τών απλών μ ε λ ώ ν καθώς προχωρεί ωστόσο ή οργά­ νωση, ό έλεγχος καθίσταται αναπόδραστα σκιώδης. Τ ά μ έ λ η π α ρ α ι τ ο ύ ν τ α ι κ α τ ' α ν ά γ κ η όλο κ α ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ά π ό τ ή ν αυτο­ πρόσωπη

ρύθμιση ή έ σ τ ω τον έ κ τ ώ ν υστέρων

έλεγχο τών

δ ι ο ι κ η τ ι κ ώ ν υ π ο θ έ σ ε ω ν σ τ ά κ α θ έ κ α σ τ α . Τ ό έν λ ό γ ω έ ρ γ ο υπο­ χρεώνονται

νά τ ό

— τά έμμισθα

εμπιστευθούν

στελέχη—

σέ ειδικούς

εντεταλμένους

κ α ι α ρ κ ο ύ ν τ α ι νά ε γ κ ρ ί ν ο υ ν

όλως

διόλου συνοπτικές ε κ θ έ σ ε ι ς , λογοδοσίες κ α ι απολογισμούς κ α ­ θ ώ ς κ α ι νά διορίζουν ε λ ε γ κ τ έ ς λ ο γ ι σ τ ι κ ώ ν β ι β λ ί ω ν . Ό κρατικός

έλεγχος

συρρικνώνεται

σ έ ολοένα

δημο­

στενότερους κ ύ ­

κ λ ο υ ς . Σ έ όλα τ ά σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ά κ ό μ μ α τ α π α ρ α τ η ρ ε ί τ α ι ή ΐ δ ι α τ ρ ο π ή : στο εκάστοτε κορυφαίο δ ι ο ι κ η τ ι κ ό και κ α θ ο δ η γ η τ ι κ ό όργανο μ ε τ α β ι β ά ζ ο ν τ α ι όλο κ α ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς α ρ μ ο δ ι ό τ η τ ε ς κ α ι λ ε ι τ ο υ ρ γ ί ε ς π ο ύ άνηκαν κ ά π ο τ ε στους ε κ λ ο γ ι κ ο ύ ς

συλλόγους.

Έ τ σ ι ο ρ θ ώ ν ε τ α ι ένα γ ι γ α ν τ ι α ί ο ο ι κ ο δ ό μ η μ α μ έ δ α ι δ α λ ώ δ η δ ο ­ μ ή . Οί δ ι κ α ι ο δ ο σ ί ε ς δ ι α ι ρ ο ύ ν τ α ι επιβάλλεται—

— ό καταμερισμός

εργασίας

και κατόπιν διαιρούνται έ κ νέου. Σ χ η μ α τ ί ζ ε τ α ι

μια α υ σ τ η ρ ά ό ρ ι ο θ ε τ η μ έ ν η γ ρ α φ ε ι ο κ ρ α τ ί α μ έ π ο λ λ έ ς

ιεραρχι­

κ έ ς β α θ μ ί δ ε ς . Ύ π ' α ρ ι θ μ ό ν 1 άρθρο τ ή ς κ α τ ή χ η σ η ς σ χ ε τ ι κ ά μ έ τις υ π ο χ ρ ε ώ σ ε ι ς τ ώ ν μ ε λ ώ ν γ ί ν ε τ α ι τ ώ ρ α , π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ γ ι ά κ ά ­ θε ζ ή τ η μ α , ή απαρέγκλιτη τ ή ρ η σ η τ ή ς ιεραρχίας. Ή

ιεραρχία

α ν ά γ ε τ α ι σ έ τ ε χ ν ι κ έ ς ανάγκες και ε ί ν α ι ή κ υ ρ ι ό τ ε ρ η π ρ ο ϋ π ό θ ε ­ σ η γ ι ά νά λ ε ι τ ο υ ρ γ ε ί ε ύ ρ υ θ μ α ή κ ο μ μ α τ ι κ ή μ η χ α ν ή . 2 2. Ό Achille Loria επισήμανε τις πολλές ομοιότητες μεταξύ

9. Κοινωνιολογία

τών πολιτικών

κομμάτων

διοικητι-

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

130

Σ τ ο ν β α θ μ ό αυτό, ή ο λ ι γ α ρ χ ι κ ή - γ ρ α φ ε ι ο κ ρ α τ ι κ ή τ ά σ η τ ή ς κομματικής

οργάνωσης

απορρέει

αναμφίβολα

άπό π ρ α κ τ ι κ ή

αναγκαιότητα, είναι άφευκτη συνέπεια τ ή ς ΐδιας τ ή ς οργανωτι­ κ ή ς αρχής. Α κ ό μ η κ α ί τ ό ρ ι ζ ο σ π α σ τ ι κ ό ρ ε ύ μ α σ τ ο υ ς κ ό λ π ο υ ς τ ο υ γ ε ρ μ α ν ι κ ο ύ σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς δέν ε ν α ν τ ι ώ ν ε ­ ται σέ τούτη τήν παλινδρόμηση· ή δημοκρατία,

υποστηρίζει,

ε ί ν α ι μόνο μ ο ρ φ ή κ α ί δέν π ρ έ π ε ι ή μ ο ρ φ ή νά τ ί θ ε τ α ι σ έ μ ο ί ρ α μείζονα από τό π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν ο . 3 Ό λ ε ς οί εποχές, ε ξ ε λ ι κ τ ι κ έ ς φ ά σ ε ι ς κ α ί δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ ε ς τ ή ς α ν θ ρ ω π ό τ η τ α ς γ ν ώ ρ ι ζ α ν π ρ ο γ ε ν έ σ τ ε ρ α τ ο ν θεσμό

της

ηγεσίας,

κ α μ μ ί α δέν α ν τ ε π ε ξ ή λ θ ε δ ί χ ω ς η γ έ τ ε ς . 4 Σ ή μ ε ρ α ω σ τ ό σ ο , ι δ ι α ί ­ τ ε ρ α στους κ ύ κ λ ο υ ς τ ή ς ο ρ θ ό δ ο ξ η ς π τ έ ρ υ γ α ς τ ο ΰ γ ε ρ μ α ν ι κ ο ύ σοσιαλδημοκρατικού

κόμματος,

άλλα

καί τών

συνδικάτων,

ακόμη κ α ί τ ώ ν Ρ ώ σ ω ν μ π ο λ σ ε β ί κ ω ν , 5 α κ ο ύ γ ε τ α ι ό ι σ χ υ ρ ι σ μ ό ς ό τ ι ή σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ί α δέν έ χ ε ι η γ έ τ ε ς , η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η , ά λ ­ λα τ ό π ο λ ύ - π ο λ ύ υ π α λ λ ή λ ο υ ς · ό ι σ χ υ ρ ι σ μ ό ς τ ο ύ τ ο ς σ υ γ κ α λ ύ ­ π τ ε ι τ ή ν αλήθεια κ α ί δέν α ν α ι ρ ε ί β έ β α ι α έναν κ ο ι ν ω ν ι ο λ ο γ ι κ ό ν ό μ ο , ά λ λ ά ε ν ι σ χ ύ ε ι τουναντίον τ ή ν η γ ε σ ί α , τ υ φ λ ώ ν ο ν τ α ς τ ί ς μ ά ζ ε ς α π έ ν α ν τ ι σ τ ή ν εμπράγματη απειλή κ α τ ά τ ή ς δ η μ ο κ ρ α ­ τ ί α ς , ό π ω ς αυτή υ φ ί σ τ α τ α ι μ έ σ α σ τ ο ΐ δ ι ο τ ό κ ί ν η μ α .

κης καί οικονομικής ιεραρχίας, εντοπίζοντας τήν αντιστοιχία τους κατά πρώτιστο λόγο στήν κλιμακωτή, πυραμιδοειδή δομή τους. Θά μπορού­ σαμε νά προσθέσουμε οτι τά δύο εΐδη ιεραρχίας δέν κορυφώνονται πανο­ μοιότυπα, άφοΰ τό μέν πρώτο απολήγει σέ οξύτατη αιχμή, είναι δηλαδή δυναστικό, ένώ τό δεύτερο εμφανίζει έντονη άμβλύτητα, είναι δηλαδή ολιγαρχικό (βλ. Achille Loria, La sintesi economica, Torino 1909, σ. 3 4 8 ) . 3. Βλ. Hans Block, «Uberspannung der Demokratie», Die Neue Zeit 26 (1908), σσ. 264 κ.έξ. 4. Ι δ ί ω ς αναφορικά μέ τίς πρωτόγονες εποχές διατύπωσε τήν παρα­ πάνω θέση ό Eben Mumford, The Origins of Leadership, Chicago 1909, σσ. 1-12. 5. Πρβλ. τή δριμύτατη πολεμική τοΰ Λένιν κατά τής διχοτομίας τών κομμάτων σέ «μάζες» καί « η γ έ τ ε ς » (Ν. Lenin, Der Radikalismus, die Kinderkrankheit des Kommunismus, Leipzig 1920, σσ. 22 κ.έξ.). Πρβλ. ε π ί σ η ς τήν κριτική τής μπολσεβικικής αρχής τής διαστολής μαζών καί ηγετών άπό τόν Thomas Masaryk, Sur le bolchévisme, Genève 1 9 2 1 , σσ. 24 κ.έξ.

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ Τ Π Ε Ρ Ο Χ Η

2.

H επιτήδεια

C

διαχείριση

131

τών ποικίλων

κομματικών

υποθέσεων

Ή

γένεση

επαγγελματικής

ηγεσίας

συνεπιφέρει

σημαντική

όξυνση τ ώ ν διαφορών παιδείας μ ε τ α ξ ύ η γ ε τ ώ ν κ α ί π ο δ η γ ε τ ο υ μένων. Μακρά ιστορική πείρα μας διδάσκει δτι ή κυριαρχία τ ώ ν μ ε ι ο ψ η φ ι ώ ν έ π ι τ ώ ν π λ ε ι ο ψ η φ ι ώ ν εδράζεται ο χ ι μόνο στον παράγοντα του χρήματος καί τ ή ς χ ρ η μ α τ ι κ ή ς άξιας — στήν οι­ κ ο ν ο μ ι κ ή υπεροχή— κ α ί στους π α ρ ά γ ο ν τ ε ς τ ή ς π α ρ ά δ ο σ η ς κ α ί τής κληρονομικότητας σης,

πρωτίστως

— σ τ ή ν ι σ τ ο ρ ι κ ή υπεροχή — , άλλά επί­

μάλιστα,

στον

παράγοντα

τής

κεκτημένης

π α ι δ ε ί α ς — σ τ ή ν λ ε γ ό μ ε ν η δ ι α ν ο η τ ι κ ή υπεροχή. Ή

τελευταία

δέν ε ί ν α ι

στήν άρχή

παρά

καθαρά

τυπική.

Ό σ ο δ ή π ο τ ε ε π ι π ό λ α ι α κ α ί νά ε π ι σ κ ο π ή σ ο υ μ ε τ ά κ ό μ μ α τ α τ ο ΰ προλεταριάτου,

έ ξ ά π α ν τ ο ς θά π ρ ο σ έ ξ ο υ μ ε

δ τ ι , ώς πρός τήν

παιδεία, τά η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η υπερέχουν σέ μεγάλον βαθμό τών απλών μ ε λ ώ ν . Ε υ χ ε ρ έ σ τ α τ α δ ι α π ι σ τ ώ ν ε τ α ι ή έν λ ό γ ω υπεροχή σ έ χ ώ ρ ε ς κ α θ ώ ς ή Ι τ α λ ί α , δ π ο υ , ώ ς έ κ τ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς εξελί­ ξεως καθώς καί τ ή ς συχνής ψυχολογικής τ η ς προδιάθεσης, ή χ ο ρ ε ί α τ ώ ν αστών δ ι α ν ο ο υ μ έ ν ω ν τ ρ ο φ ο δ ο τ ε ί τ ό ε ρ γ α τ ι κ ό κ ό μ ­ μα μ έ πλείστους δικηγόρους, γιατρούς καί πανεπιστημιακούς καθηγητές. Οί λιποτάκτες τής αστικής τάξης τάσσονται τότε έπι κεφαλής τοΰ οργανωμένου προλεταριάτου, όχι εις πείσμα, ά λ λ ά έ ν ε κ α ακριβώς τ ή ς έ κ π ρ ο ο ι μ ί ο υ υ π έ ρ τ ε ρ η ς π α ι δ ε ί α ς τ ο υ ς , τ ή ν όποια απέκτησαν στο αντίπαλο σ τ ρ α τ ό π ε δ ο καί κομίζουν έπειτα σ τ ή θ ε τ ή τους τ ά ξ η . Σ έ άλλες όμως χ ώ ρ ε ς τά αστικά στρώματα αντιμετωπίζουν τά επαναστατικά εργατικά στοιχεία μ έ τ ό σ η αδιαλλαξία ώ σ τ ε , δσοι α υ τ ο μ ο λ ή σ ο υ ν , κ α τ α δ ι κ ά ζ ο ν τ α ι σ έ π λ ή ρ η α π ο κ λ ε ι σ μ ό κ α ί α π ο μ ό ν ω σ η τ ό σ ο σ τ ο κ ο ι ν ω ν ι κ ό δσο καί στό π ο λ ι τ ι κ ό πεδίο· άπό τ ή ν άλλη π ά λ ι πλευρά, ευνοούμενο από τ ή ν έ ξ ο χ η οργάνωση τοΰ κράτους κ α ί έξαναγκαζόμενο άπό τ ή μ ε γ ά λ ο β ι ο μ η χ α ν ί α , ή οποία α π α ι τ ε ί ά π ό δσους τ ή χ ε ι ρ ί ζ ο ν ­ τ α ι κ ά π ο ι α ν ο η μ ο σ ύ ν η , τ ό π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο κ α τ ο ρ θ ώ ν ε ι νά απο­ κ τ ή σ ε ι παιδεία, έ σ τ ω καί έ γ κ ύ κ λ ι α , τ ή ν όποια π α σ χ ί ζ ε ι μ ά λ ι ­ σ τ α νά σ υ μ π λ η ρ ώ σ ε ι μ έ α ύ τ ο δ ι δ α σ κ α λ ί α ενδελεχή, δ π ω ς λ . χ .

132

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

σ τ ή Γ ε ρ μ α ν ί α . 6 Σ τ ή ν π ε ρ ί π τ ω σ η αυτή, λ ι γ ο σ τ ο ί μόνο δ ι α ν ο ο ύ ­ μενοι καταλέγονται μεταξύ τών η γ ε τ ώ ν τ ή ς εργατικής τάξης, έ ν ώ ή μ ε γ ά λ η π λ ε ι ο ψ η φ ί α ε ί ν α ι π ρ ώ η ν χ ε ι ρ ώ ν α κ τ ε ς , οί ό π ο ι ο ι ό μ ω ς έχουν εξυψωθεί π λ έ ο ν π ά ν ω ά π ό τ ή σ τ ά θ μ η τ ή ς π α ι δ ε ί α ς τ ή ς γ ε ν έ θ λ ι α ς τ ά ξ η ς τ ο υ ς . Δ ε δ ο μ έ ν ο υ ό τ ι ό κομματικός νισμός,

μηχα­

μ έ τ ά π ά μ π ο λ λ α β ι ο π ο ρ ι σ τ ι κ ά κ α ί τ ι μ η τ ι κ ά αξιώματα

τ ο υ , π α ρ έ χ ε ι στους εργάτες τ ή ν ε υ κ α ι ρ ί α νά σ τ α δ ι ο δ ρ ο μ ή σ ο υ ν , α π ο β α ί ν ε ι γ ι ' αυτούς ι σ χ υ ρ ό τ α τ ο ς π ό λ ο ς έ λ ξ ε ω ς * κ α τ ' αυτόν τόν τ ρ ό π ο δ μ ω ς αρχίζει νά μ ε τ α μ ο ρ φ ώ ν ε ι μ ι ά σ ε ι ρ ά λ ί γ ο - π ο λ ύ προικισμένους προλεταρίους σέ υπαλλήλους ανεβασμένους στο ε π ί π ε δ ο ζ ω ή ς τ ο ΰ μ ι κ ρ ο α σ τ ο ύ , π α ρ έ χ ο ν τ α ς τ ο υ ς , ε ι ς βάρος τ ώ ν μ α ζ ώ ν , τ ο ν ελεύθερο χρόνο κ α ί τ ή ν ε υ χ έ ρ ε ι α νά ε μ β α θ ύ ν ο υ ν στά πράγματα τ ή ς δημόσιας ζ ω ή ς . 7 Ή βιοποριστική εργασία κ α ί οί π ε ρ ι σ π α σ μ ο ί τ ή ς κ α θ η μ ε ρ ι ν ή ς ζ ω ή ς δέν ε π ι τ ρ έ π ο υ ν σ τ ή μ ά ζ α νά εγκύψει σ τ ά π ο λ ι τ ι κ ά π ρ ά γ μ α τ α , ι δ ι α ί τ ε ρ α σ τ ή λ ε ι ­ τουργία

τής πολιτικής

μηχανής,

ένώ τά η γ ε τ ι κ ά

στελέχη

ω θ ο ύ ν τ α ι ά π ό τ ή νέα τ ο υ ς θ έ σ η νά ε ξ ο ι κ ε ι ω θ ο ύ ν π λ ή ρ ω ς μ έ τ ά τεχνικά καθέκαστα τής πολιτικής. Συντομότατα αποκτά έτσι ό τ έ ω ς εργάτης αρχικά μόνο τ υ π ι κ έ ς , αργότερα δ μ ω ς κ α ί ε μ ­ π ρ ά γ μ α τ ε ς γ ν ώ σ ε ι ς , οί ό π ο ι ε ς σ έ μ α κ ρ ο χ ρ ό ν ι α

κλίμακα τοΰ

π ρ ο σ δ ί δ ο υ ν ολοένα μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η υπεροχή α π έ ν α ν τ ι στους εντο­ λοδότες του. Ό σ ο περιπλοκότερο καθίσταται τό επιτήδευμα τ ο ΰ π ο λ ι τ ι κ ο ύ , δσο π ι ο δ α ι δ α λ ώ δ ε ι ς γ ί ν ο ν τ α ι οί δ ι α τ ά ξ ε ι ς τ ή ς κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς ν ο μ ο θ ε σ ί α ς , δσο δ υ σ κ ο λ ό τ ε ρ ο ς γ ί ν ε τ α ι κ α τ ά σ υ ν έ ­ πεια ό προσανατολισμός μέσα στο πεδίο τοΰ δημόσιου βίου, τόσο μ ε γ α λ ώ ν ε ι ή απόσταση ανάμεσα στά η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η καί στον κ ύ ρ ι ο ό γ κ ο τ ώ ν απλών μ ε λ ώ ν , ώ σ π ο υ οί π ρ ώ τ ο ι α π ο ξ ε ν ώ ­ ν ο ν τ α ι τ ε λ ι κ ά ά π ό τ ή γ ε ν έ θ λ ι α τ ά ξ η τ ο υ ς κ α ί α ν α φ ύ ε τ α ι αληθι­ ν ή τ α ξ ι κ ή διαφορά μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν τ έ ω ς π ρ ο λ ε τ α ρ ί ω ν η γ ε τ ώ ν κ α ί τών προλεταρίων ποδηγετουμένων.8 6. Ιδιαίτερα στή Γερμανία τής προπολεμικής [προ τοΰ 1914] πε­ ριόδου. 7. Πρβλ. παρακάτω μέρ. Δ ' , κεφ. V. 8. Εμπειρογνώμονες σημειώνουν ότι καί οί δημοδιδάσκαλοι χάνουν μεγάλο μέρος άπό τό ζωντανό ενδιαφέρον γιά τόν λαό, άπό τόν όποιο προέρχονται: «Πρόκειται γιά ευφυέστατους ανθρώπους, οί όποιοι ανή­ κουν σέ τάξη τελείως άλλη άπό τή γενέθλια τους, ανθρώπους μέ άφαιρε-

ΗΓΕΣΙΑ ΚΑΙ ΥΠΕΡΟΧΗ Ό,τι

133

ισχύει γ ι ά τ ή δ ι ο ί κ η σ η κ α ί τ ο ν τ ύ π ο σ τ ο π ε δ ί ο τ ώ ν

κ ο μ μ ά τ ω ν κ α ί τ ώ ν σ υ ν δ ι κ ά τ ω ν , ι σ χ ύ ε ι σ ε ακόμη

μεγαλύτερο

βαθμό γιά τ ή συμμετοχή τών ηγετών τής εργατικής ακόμη κ α ί τ ώ ν αστών, στον κοινοβουλευτικά

βίο.

τάξης,

"Αν παρα­

β λ έ ψ ο υ μ ε τ ο ύ ς σ χ ε δ ό ν σ τ ε ρ ο ύ μ ε ν ο υ ς π ο λ ι τ ι κ ή ς επιρροής χικούς,

αναρ­

οί ό π ο ι ο ι ε π ι π λ έ ο ν ε ΐ τ ε ε ν α ν τ ι ώ ν ο ν τ α ι έν μ έ ρ ε ι σ έ κ ά θ ε

μορφή οργάνωσης, εΐτε οργανώνονται σέ τόσο χαλαρούς συνδέ­ σ μ ο υ ς , ώ σ τ ε δέν μ π ο ρ ο ύ ν κ α τ ά β ά θ ο ς νά λ ο γ ι σ θ ο ύ ν ώ ς π ο λ ι τ ι ­ κ ό κ ό μ μ α , κ α θ ώ ς κ α ί άν ε ξ α ι ρ έ σ ο υ μ ε ΐ σ ω ς τ ο ύ ς φασίστες τ ο ύ ς μπολσεβίκους,

καί

όπου τ ά π ρ ά γ μ α τ α π α ρ ο υ σ ι ά ζ ο ν τ α ι ε ξ α ι ρ ε ­

τ ι κ ά π ο λ υ π λ ο κ ό τ ε ρ α , 9 μ π ο ρ ο ύ μ ε νά π ο ύ μ ε ό τ ι δλα τ ά κ ό μ μ α τ α α π ο β λ έ π ο υ ν π ρ ό ς τ ό κ ο ι ν ο β ο ύ λ ι ο * ακολουθούν τ ή ν ό μ ι μ η οδό τής σ υ μ μ ε τ ο χ ή ς στις κοινοβουλευτικές εκλογές, άμεσος στόχος τ ο υ ς ε ί ν α ι νά α π ο κ τ ή σ ο υ ν

επιρροή σ τ ο κ ο ι ν ο β ο ύ λ ι ο ,

τελικός

σκοπός τους ή λ ε γ ό μ ε ν η « κ α τ ά κ τ η σ η τ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς εξουσίας». Γ Υ αυτόν τ ο ν λ ό γ ο ε π ι δ ι ώ κ ο υ ν νά ε ι σ έ λ θ ο υ ν σ τ ο ν ο μ ο θ ε τ ι κ ό σ ώ μ α κ α ί οί ε κ π ρ ό σ ω π ο ι τ ώ ν ε π α ν α σ τ α τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν . Τ ό κοινοβουλευτικό έργο πού επιτελούν έκεΐ, στήν άρχή μ έ δυσφο­ ρ ί α , 1 0 έ π ε ι τ α μ έ αύξουσα ι κ α ν ο π ο ί η σ η κ α ί αγάπη τ ο ύ έ π α γ γ έ λ τικότερη διάνοια, οί όποιοι όμως, ώς έκ τούτου, δίχως νά το συνειδητο­ ποιούν, δέν μπορούν πλέον νά συμμερισθούν νοερά τά βιοτικά διαφέροντα του πραγματικού λαοΰ, άλλά έκπροσωποΰν εντελώς ενστικτωδώς τά εν­ διαφέροντα τών ψυχικά συγγενών τους διανοουμένων, οί όποιοι τείνουν νά αποσπασθούν άπό τόν σωματικά εργαζόμενο λαό» (Friedrich Wilhelm Foerster, Politische Ethik und politische Pädagogik, München 1918, σ. 157). 9. Πρβλ. Robert Michels, Der politische Sozialismus und Fascismus, München 1924, μέρ. Δ ' καί Ε ' . 10. Σ έ όλες τίς χώρες, οί σοσιαλιστές δέν άρχισαν, ώς γνωστόν, νά συμμετέχουν στις εκλογές παρά διστακτικά καί μέ θεωρητικές επιφυλά­ ξεις σχεδόν παντελώς ξένες πρός τόν τρόπο μέ τόν όποιο αντιλαμβάνον­ ται σήμερα [1924] τόν κοινοβουλευτισμό οί σοσιαλιστές βουλευτές. 'Υπό τό πρότερο πνεΰμα, ό Wilhelm Liebknecht θεώρησε αναγκαίο το 1869, λίγα χρόνια μετά τήν πρώτη συμμετοχή του στις βουλευτικές εκλογές στήν Όμοσπονδία τής Βόρειας Γερμανίας, νά εξηγήσει τά κίνητρα τής συμπεριφοράς του σέ ειδικό απολογητικό σύγγραμμα, επισημαίνοντας ρητά τή δευτερεύουσα σημασία πού απέδιδε στό κοινοβούλιο, παρά τή συμμετοχή του στις εκλογές· τό ΐδιο έπραξε στήν Ιταλία καί ό Enrico

134

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

μ α τ ό ς τ ο υ ς , τ ο ύ ς α π ο μ α κ ρ ύ ν ε ι δλο και π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο από τ ο ύ ς ψηφοφόρους των. Κ α θ ώ ς

υ π ο χ ρ ε ώ ν ο ν τ α ι να ε γ κ ύ ψ ο υ ν σ ο β α ρ ά

στα δύσκολα ζ η τ ή μ α τ α πού αντιμετωπίζουν, ε π ε κ τ ε ί ν ε τ α ι και έμβαθύνεται ή πραγματογνωσία τους και εύρύνεται τό χάσμα π ο ύ τ ο ύ ς χ ω ρ ί ζ ε ι άπό τ ά υ π ό λ ο ι π α μ έ λ η τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς . η γ έ τ ε ς γ ί ν ο ν τ α ι « μ ο ρ φ ω μ έ ν ο ι » , άν δέν ήσαν ή δ η . Ή

Οί

μόρφωση

συνεπάγεται δμως δύναμη υποβολής πάνω στίς μάζες.

3. Ή αναγκαιότητα χνικής

τους

τών

ηγετών

ώς συνέπεια

της

τε­

επάρκειας

Κ α θ ώ ς διεισδύουν στά καθέκαστα τοΰ κοινοβουλευτικού βίου, στίς λεπτομέρειες τών φορολογικών και δασμολογικών

ζητη-

Bignami τό 1882, όταν ή επέκταση τοΰ εκλογικού δικαιώματος ώθησε τούς Ιταλούς εργάτες νά εγκαταλείψουν τήν πάγια μέχρι τότε τακτική τής αποχής από τις εκλογές. Ό Liebknecht έγραφε μεταξύ άλλων: « Μ έ τις αγορεύσεις μας δέν μπορούμε νά κοινολογήσουμε στίς μάζες αλήθειες πού δέν θά μπορούσαμε νά διαδώσουμε πολύ καλύτερα μέ άλλον τρόπο. Ποιόν 'πρακτικό' σκοπό εξυπηρετούν λοιπόν οί αγορεύσεις στό ^Ομο­ σπονδιακό Κοινοβούλιο'; Κανέναν! Και τα άσκοπα λόγια είναι μωρολογήματα. Δέν προκύπτει ούτε ενα πλεονέκτημα! Ά π ό τήν άλλη, δέν λεί­ πουν τά μειονεκτήματα: θυσιάζονται οί αρχές μας, ό σοβαρός πολιτικός αγώνας υποβιβάζεται σέ κοινοβουλευτικό διαξιφισμό πρός τό θεαθήναι, ό λαός παραπείθεται και ολισθαίνει στήν πλάνη ότι τό "Ομοσπονδιακό Κοινοβούλιο' τοΰ Bismarck έχει συγκληθεί γιά νά λύσει τό κοινωνικό ζή­ τ η μ α » (Wilhelm Liebknecht, Über die politische Stellung der Sozialdemokratie, besonders in Bezug auf den Reichstag, Berlin 1893, σ. 15). Ό Bignami εξέφρασε άποψη παραπλήσια μ' εκείνη τοΰ Liebknecht- κηρύχθη­ κε υπέρ τής συμμετοχής στίς εκλογές λέγοντας ότι ό εκλεγμένος σοσια­ λιστής βουλευτής δέν θά αναμιγνύεται ποτέ στίς νομοπαρασκευαστικές διαδικασίες, μόνος δέ σκοπός τής παρουσίας του στό κοινοβούλιο θά είναι νά διακηρύξει άπό ένα περίοπτο βήμα τήν κατάλυση τοΰ προνομίου δυ­ νάμει τοΰ οποίου αναδείχθηκε (Enrico Bignami, Il candidato socialista, Milano 1882, σ. 3). Ε ν ό σ ω οί σοσιαλιστές εξακολουθούσαν νά θεωρούν τή θέση τους στό κοινοβούλιο ύπό τό πρίσμα αυτό, δέν μπορούσαν φυσι­ κά νά αναπτύξουν «πρακτική» δράση.

ΗΓΕΣΙΑ ΚΑΙ ΥΠΕΡΟΧΗ

135

μάτων καθώς καί τών π ρ ο β λ η μ ά τ ω ν τ ή ς ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή ς

πολιτι­

κής, τά η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η αποκτούν μιά άξια που τά καθιστά απαραίτητα

— τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν ε ν ό σ ω π α ρ α μ έ ν ο υ ν οί οπαδοί π ρ ο ­

σηλωμένοι στήν ε ξ ε λ ι κ τ ι κ ή τ α κ τ ι κ ή , πιθανότατα πάντως καί π έ ρ α άπό τ ό δ ι ά σ τ η μ α τ ο ΰ τ ο — , άφοΰ δέν ε ϊ ν α ι δυνατόν νά αν­ τικατασταθούν ευθύς μ έ νέες δυνάμεις από τούς κόλπους τοΰ κ ό μ μ α τ ο ς , τ ο ΰ ό π ο ι ο υ τ ά ά π λ α μ έ λ η , όσα δέν ανήκουν γραφειοκρατικό

μηχανισμό,

καταγίνονται

στις καθημερινές τους ασχολίες. Ή

καί

στον

αναλίσκονται

επάρκεια τών

ηγετικών

σ τ ε λ ε χ ώ ν δέν χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι κάν νά εΐναι π ά ν τ ο τ ε ι δ ι α ί τ ε ρ α μ ε γ ά ­ λ η * π ο λ λ έ ς φ ο ρ έ ς φτάνουν ε π ι π ό λ α ι ε ς γ ν ώ σ ε ι ς τ ώ ν κ υ ρ ι ό τ α τ ω ν σχετικών ζ η τ η μ ά τ ω ν . Δ ι κ α ί ω ς , δίχως άλλο, επισημάνθηκε πό­ σον π ο λ ύ τ ι μ ο χρόνο δαπανοΰν οί β ο υ λ ε υ τ έ ς σ τ ι ς

μηχανορρα­

φίες, ιδιαίτερα στά κοινοβουλευτικά κ ρ ά τ η , καθώς καί

πόσο

συχνά α ν α γ κ ά ζ ο ν τ α ι , ό π ω ς α κ ρ ι β ώ ς κ α ί οί δ η μ ο σ ι ο γ ρ ά φ ο ι , νά μ ι λ ο ύ ν γ ι ά υ π ο θ έ σ ε ι ς κ α ί θ έ μ α τ α π ο ύ δέν κ α τ έ χ ο υ ν σ έ β ά θ ο ς . «Γιά

όποιον ε ξ ε τ ά ζ ε ι τ ά π ρ ά γ μ α τ α ,

γιά

όποιον γ ν ω ρ ί ζ ε ι

ν'

α κ ο ύ ε ι κ α ί νά π α ρ α τ η ρ ε ί , δέν κ λ ο ν ί ζ ε τ α ι μόνον ή σ η μ ε ρ ι ν ή κ υ ­ β έ ρ ν η σ η * ή δ υ σ α ρ έ σ κ ε ι α — μ ι ά κ ά π ο ι α δ υ σ α ρ έ σ κ ε ι α , δέν π ρ έ π ε ι νά υ π ε ρ β ά λ λ ο υ μ ε —

άφορα τ ό ΐ δ ι ο τ ό κ ο ι ν ο β ο ύ λ ι ο ώ ς ε ρ γ α λ ε ί ο .

Ο ί οπαδοί τ ή ς κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ή ς

δημοκρατίας

θά έ π ρ ε π ε

νά

κ α τ α γ γ ε ί λ ο υ ν μ έ δ ι κ ή τ ο υ ς π ρ ω τ ο β ο υ λ ί α αυτό τ ό φ θ α ρ μ έ ν ο κ α ­ θ ε σ τ ώ ς τ ώ ν π ο λ λ ώ ν κ ε ν ώ ν λ ό γ ω ν , όπου ένας β ο υ λ ε υ τ ή ς δ α π α ­ νά όλον τ ο υ τον χρόνο ε ν ο χ λ ώ ν τ α ς έναν υ π ο υ ρ γ ό , ό ό π ο ι ο ς χ ρ η ­ σ ι μ ο π ο ι ε ί όλον τον δ ι κ ό τ ο υ χ ρ ό ν ο , α κ ό μ α κ α ί τ ά ν υ χ τ έ ρ ι α τ ο υ , γ ι ά νά μ ή ν α φ ή σ ε ι τ ο ύ ς ά λ λ ο υ ς νά τον ά π ο σ τ ο μ ώ σ ο υ ν . Τ ό κ ά θ ε λεπτό

ξοδεύεται

σέ δεξιώσεις, . κουβέντες καί

ο μ ι λ ι ώ ν . Κ α ν ε ί ς δέν έ χ ε ι τ ή χ ρ ο ν ι κ ή

προετοιμασίες

ά ν ε σ η νά ε λ έ γ ξ ε ι , νά σ τ ο ­

χ α σ τ ε ί , νά κ α τ ε υ θ ύ ν ε ι . Τ ό π ρ ώ τ ι σ τ ο π ρ ο σ ό ν ενός β ο υ λ ε υ τ ή κ α ί ενός ύ π ο υ ρ γ ο ΰ εΐναι νά κ α τ έ χ ε ι τ ή φ ω ν ή κ α ί τ ό τ α λ έ ν τ ο ενός δ ι κ η γ ό ρ ο υ ίκανοΰ νά σ υ ζ η τ ά γ ι ά τ ά π ά ν τ α , κ ά θ ε σ τ ι γ μ ή , όπου κ α ί νά β ρ ε θ ε ί . Ή κ ο ι ν ή γ ν ώ μ η έ χ ε ι ή δ η δ ε ί ξ ε ι ό τ ι α π ε χ θ ά ν ε τ α ι έντονα α υ τ ό τ ό κ α θ ε σ τ ώ ς " π ο ύ δ ι α δ έ χ θ η κ ε τ ή ν ε υ γ ε ν ή

βασι­

λεία τοΰ ξίφους καί π ρ ο η γ ε ί τ α ι τ ή ς βασιλείας τ ή ς ε ρ γ α σ ί α ς " , αυτό τ ό κ α θ ε σ τ ώ ς τ ή ς φ λ υ α ρ ί α ς » . 1 1 Ή

ασχολία μ έ υποθέσεις

H . Paul Brousse, Petit Meridional (Άπρίλ. 1909).

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

136

δ υ σ π ρ ό σ ι τ ε ς ή α π ρ ό σ ι τ ε ς σ τ ο υ ς π ο λ λ ο ύ ς κ α θ ι σ τ ά σέ μ ε γ ά λ ο ν β α θ μ ό ά μ ε τ α κ ί ν η τ ο ν όποιον τ ή ν α σ κ ε ί . Ή

π ρ α γ μ α τ ο γ ν ω σ ί α , ή όποια ε ξ υ ψ ώ ν ε ι ο ρ ι σ τ ι κ ά τ ο ύ ς η γ έ ­

τες υπεράνω τ ώ ν ποδηγετουμένων και τούς καθιστά α π α ρ α ί τ η ­ τ ο υ ς σ' αυτούς, υ π ο σ τ υ λ ώ ν ε τ α ι ε π ι π λ έ ο ν άπό τ ή ν π ε ί ρ α , τ ή ν έ π ι τ η δ ε ι ό τ η τ α κ α ι τ ό κ ο ι ν ω ν ι κ ό s a v o i r faire π ο ύ α π ο κ τ ο ύ ν ώ ς ε κ π ρ ό σ ω π ο ι τ ο ΰ λαοΰ σ τ ό κ ο ι ν ο β ο ύ λ ι ο , κ α θ ώ ς και ά π ό τ ή ν ε ι ­ δίκευση πού αποκτούν ιδίως στίς κοινοβουλευτικές επιτροπές. Ό ρ ι σ μ έ ν ο ι μάλιστα θεωροΰν

τις κοινοβουλευτικές

επιτροπές

έν γ έ ν ε ι ώ ς έδρα ή τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν ώ ς ε φ α λ τ ή ρ ι ο μ ι α ς ο λ ι γ α ρ χ ί α ς στους κ ό λ π ο υ ς τ ο ΰ κ ο ι ν ο β ο υ λ ί ο υ , δ η λ α δ ή στους κ ό λ π ο υ ς μ ι α ς ο λ ι γ α ρ χ ί α ς . 1 2 Τ ά σ τ ρ α τ η γ ή μ α τ α π ο ύ μαθαίνουν ε δ ώ τ ά η γ ε τ ι ­ κά σ τ ε λ έ χ η , τ ά ε φ α ρ μ ό ζ ο υ ν φ υ σ ι κ ά κ α ι στον χ ώ ρ ο τ ο ΰ κ ό μ μ α ­ τ ο ς κ α ι , ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο α ; δέν δ υ σ κ ο λ ε ύ ο ν τ α ι νά ε λ έ γ χ ο υ ν τ υ χ ό ν α ν τ ί π α λ α ρ ε ύ μ α τ α . Δ ι α π ρ έ π ο υ ν σ τ ή ν τ έ χ ν η νά π ρ ο ε δ ρ ε ύ ο υ ν σ έ σ υ ν ε λ ε ύ σ ε ι ς , νά ε φ α ρ μ ό ζ ο υ ν κ α ι νά ε ρ μ η ν ε ύ ο υ ν τ ό ν κ α ν ο ν ι σ μ ό λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ς , 1 3 νά κ α τ α θ έ τ ο υ ν ε ύ θ ε τ ε ς κ α ι λ υ σ ι τ ε λ ε ί ς π ρ ο τ ά σ ε ι ς ψηφισμάτων

— κοντολογής

στίς

ταχυδακτυλουργίες

μέ

τις

12. Πρβλ. Ettore Giccotti, Montecitorio. Notereile di uno che c'è stato, Roma 1908, σσ. 44-45, 74. ? H σωρεία και κυριαρχία τών επιτροπών δέν χαρακτηρίζει ωστόσο μόνο τή δημοκρατία. Ε ξ ί σ ο υ άπαραγνώριστη υπήρξε και στό τοπικό κοινοβούλιο τής Πρωσίας, τό όποιο δέν αποτε­ λούσε βέβαια δημοκρατικό συλλογικό σώμα. Στήν πορεία, ή κυριαρχία τών επιτροπών γεννά συχνά τό φαινόμενο τών κενών εδράνων. Ένας Π ρώσος βουλευτής παραπονέθηκε τό 1911 για τήν συνεχή διεύρυνση τών διαβουλεύσεων στό πλαίσιο τών κοινοβουλευτικών επιτροπών, οί όποιες δέν προπαρασκεύαζαν συζητήσεις στήν ολομέλεια, άλλα αυτόχρη­ μα τις αντικαθιστούσαν οί συζητήσεις στήν ολομέλεια απλώς συγκεφα­ λαίωναν τις πρώτες πρός τό θεαθήναι ύπό τούς προβολείς τής δημοσιό­ τητας (W. Hasbach, Moderne Demokratie, σ. 120). 13. Έξοχο σχετικό τεκμήριο ή ανταπόκριση τής γερμανικής σοσιαλ­ δημοκρατικής εφημερίδας Volksstimme άπό τό Λονδίνο (2 Φεβρ. 1909) σχετικά μέ τό Θ' ετήσιο συνέδριο τοΰ αγγλικού Εργατικού Κόμματος· έκεΐ διαβάζουμε: « Α ν τ ί θ ε τ α προς κάθε προσδοκία, και οί δύο τελευταίες μέρες τοΰ συνεδρίου κύλησαν ήρεμα και χωρίς μεγάλες διενέξεις. Τοΰτο φανερώνει πρωτίστως τό πόσο συμφωνούν μεταξύ τους τα σημαίνοντα ηγετικά στελέχη τοΰ κόμματος ώς προς τήν ακολουθητέα τακτική· πρός τοΰτο συνέβαλε όμως τά μέγιστα και ή εξαιρετική έπιτηδειότητα τής

137

ΗΓΕΣΙΑ ΚΑΙ ΥΠΕΡΟΧΗ

όποιες εΐτε αποτρέπουν τ ή συζήτηση σπουδαίων ε π ί μ α χ ω ν θε­ μ ά τ ω ν , ε ΐ τ ε κάνουν μ ι α α ν τ ί π α λ η τ ο υ ς π λ ε ι ο ψ η φ ί α νά τ ο υ ς δ ώ ­ σει ψήφο ευνοϊκή ή τουλάχιστον, στήν καλύτερη

περίπτωση,

τ ή φ ι μ ώ ν ο υ ν . Δ έ ν λ ε ί π ο υ ν τ ά μ έ σ α π ρ ο ς τον σ κ ο π ό αυτόν: ά λ ­ λοτε εφαρμόζουν κάποια πονηρή μέθοδο ψηφοφορίας, κ ο μ μ έ ν η καί ρ α μ μ έ ν η μ έ μέτρο τ ή βλακεία καί τ ή δειλία τ ή ς μάζας, άλ­ λ ο τ ε διατυπώνουν τά ε ρ ω τ ή μ α τ α τής ψηφοφορίας κατά τρόπο έ ν τ ε χ ν ο , ώ σ τ ε νά σ υ γ κ α λ ύ π τ ο ν τ α ι ή νά π α ρ α τ ρ έ χ ο ν τ α ι - ο υ σ ι ώ ­ δεις π τ υ χ έ ς , άλλοτε πάλι υποβάλλουν τό πλήθος μ έ ψιθύρους άσχετους μέν πρός τό αντικείμενο, άλλα συνταρακτικούς.

Ώς

εμπειρογνώμονες, συντάκτες εκθέσεων καί ε ι σ η γ η τ έ ς στις συ­ νελεύσεις καί στά συνέδρια τοΰ κ ό μ μ α τ ο ς εξοικειώνονται ακό­ μ η καί μ έ τά κρυφότερα κατατόπια τοΰ εκάστοτε θέματος καί μποροΰν, μ έ τ ή βοήθεια παρεκβάσεων, παραφράσεων καί ορο­ λογικών

ακροβατισμών,

νά μ ε τ α β ά λ λ ο υ ν

τό απλούστερο

καί

φυσικότερο ακόμα π ρ ά γ μ α τοΰ κόσμου σέ μυστήριο, τό κλειδί τ ο ΰ ό π ο ι ο υ κ α τ έ χ ο υ ν α υ τ ο ί κ α ί μόνο· έ τ σ ι δ μ ω ς πνευματικά

παντελώς απροσπέλαστοι

καθίστανται

καί τεχνικά

ανεξέλεγ­

κ τ ο ι γιά τ ί ς μ ε γ ά λ ε ς μάζες, τών όποιων υ π ο τ ί θ ε τ α ι δτι είναι απλώς «θεωρητικοί Τ ό απαραβίαστο

εκφραστές».14 τών βουλευτών

ε π α υ ξ ά ν ε τ α ι ε π ε ι δ ή συχνά

εδραιώνονται επιπλέον στήν προνομιακή τους θέση ένεκα τ ή ς φ ή μ η ς π ο ύ α π ο κ τ ο ύ ν , α κ ό μ η κ α ί στον χ ώ ρ ο τ ώ ν

πολιτικών

Ε κ τ ε λ ε σ τ ι κ ή ς Ε π ι τ ρ ο π ή ς νά ρυθμίσει έκ τών προτέρων τήν ημερήσια διάταξη καί νά διατάξει τά επιμέρους θέματα κατά τρόπο πού επέτρεψε στό προεδρείο τοΰ συνεδρίου νά παρακάμψει οξείς σκοπέλους σχεδόν ανε­ παίσθητα» (...) « Ώ ς πρώτο προληπτικό μέτρο, ή Ε π ι τ ρ ο π ή Κανονισμού Λειτουργίας απάλειψε άπό τήν ημερήσια διάταξη ορισμένες προτάσεις ψηφισμάτων, τή συζήτηση τών οποίων έκρινε περιττή ή ανεπίτρεπτη». Αξιοπρόσεκτο είναι ότι ουτε ό ανταποκριτής, ουτε τό συντακτικό επιτε­ λείο τής εφημερίδας αισθάνθηκαν τήν ανάγκη νά λάβουν θέση απέναντι στά φαινόμενα αυτά, όπως επισημαίνονται παραπάνω. 14. Ό Λουδοβίκος Ι Δ ' παρατήρησε κάποτε αναφορικά μέ τό κοινο­ βούλιο τής ελεύθερης κομητείας τής Βουργουνδίας: « Ό λ η ή εξουσία βρι­ σκόταν τότε στά χέρια τοΰ κοινοβουλίου, τό όποιο, ώς συνέλευση απλών αστών, εύκολα μπορούσε νά εξαπατηθεί καί νά καταπτοηθεΐ» (Mémoires de Louis XIV, pour l'instruction du Dauphin, annotées par Charles Dreyss, τ. Β ' , Paris 1860, σ. 328).

138

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

τ ο υ ς α ν τ ι π ά λ ω ν κ α ί συνακόλουθα σ τ ή ν κ ο ι ν ή γ ν ώ μ η , ε ΐ τ ε ώ ς άγορητές, εΐτε ώς πραγματογνώμονες, εΐτε χάρις στά — πνευ­ μ α τ ι κ ά ή κ α ί απλώς φ υ σ ι κ ά —

θέλγητρα τ ο υ ς . Ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ ,

άν ά π έ π ε μ π α ν οί ο ρ γ α ν ω μ έ ν ε ς μ ά ζ ε ς έναν π ε ρ ί β λ ε π τ ο η γ έ τ η , θά α μ α υ ρ ω ν ό τ α ν σ η μ α ν τ ι κ ά ή δ η μ ό σ ι α εικόνα τ ο υ κ ό μ μ α τ ο ς · άν ε ξ ω θ ο ύ σ α ν ώ ς τ ά άκρα ο π ο ι α δ ή π ο τ ε ρ ή ξ η π ρ ό ς τ ά η γ ε τ ι κ ά κ ο μ μ α τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η , τ ά όποια α ν έ δ ε ι ξ α ν ά λ λ ω σ τ ε οί ί δ ι ε ς , θά α π έ μ ε ν α ν « α κ έ φ α λ ε ς » , μ έ τ ή δ ι π λ ή έννοια, δ η λ . δέν θά ε ΐ χ α ν ο υ τ ε η γ έ τ η ο υ τ ε μ υ α λ ό νά σ κ ε φ τ ο ύ ν . Έ ν α τ έ τ ο ι ο

ενδεχόμενο

θά σ υ ν ε π α γ ό τ α ν τ ε ρ ά σ τ ι α ζ η μ ί α σ τ ό π ρ α κ τ ι κ ό π ο λ ι τ ι κ ό π ε δ ί ο , ο χ ι μόνο επειδή ε λ λ ε ί π ε ι τ ό ποιόν κ α ί τ ό π λ ή θ ο ς νέων δυνά­ μ ε ω ν ι κ α ν ώ ν ευθύς νά α ν τ ι κ α τ α σ τ ή σ ο υ ν στις π ο ι κ ί λ ε ς λ ε ι τ ο υ ρ ­ γ ί ε ς τ ο ύ ς π ρ ε σ β υ τ έ ρ ο υ ς , οί ό π ο ι ο ι ,

έ π ε ι τ α άπό τ ρ ι β ή δ ε κ α ε ­

τιών ολόκληρων, κατέχουν πλέον τά πολιτικά π ρ ά γ μ α τ α , άλλά κ α ί επειδή οί ο ρ γ α ν ω μ έ ν ε ς μ ά ζ ε ς οφείλουν σ τ ή ν

προσωπική

επιρροή τ ώ ν κ α τ ε σ τ η μ έ ν ω ν κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ώ ν α υ θ ε ν τ ι ώ ν τ ο υ ς μεγάλο μ έ ρ ο ς τ ώ ν ε π ι τ υ χ ι ώ ν π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ γ ι ά τ ή ν κ ο ι ν ω ν ι κ ή ν ο μ ο θ ε σ ί α κ α ί τ ή ν κ α τ ο χ ύ ρ ω σ η κ α θ ο λ ι κ ώ ν π ο λ ι τ ι κ ώ ν ελευθε­ ριών.

Οί δ η μ ο κ ρ α τ ι κ έ ς

μάζες εξαναγκάζονται

λοιπόν

δίχως

άλλο νά αφήσουν α μ ε τ α κ ί ν η τ α τ ά « ψ η λ ά κ α π έ λ α » τ ο υ ς σ έ μ ι ά θ έ σ η ι σ χ ύ ο ς , ή όποια κ α τ α β α ρ α θ ρ ώ ν ε ι μ α κ ρ ο π ρ ό θ ε σ μ α τ ή ν ί δ ι α τή θεμελιώδη άρχή τ ή ς δημοκρατίας.

4. Ή ανάγκη

ηγετών

ώς μέσο

ισχύος

Οί η γ έ τ ε ς αξιώνουν τά δ ι κ α ι ώ μ α τ α τους προβάλλοντας π ρ ω τ ί ­ στως τον ισχυρισμό

ό τ ι εΐναι

απαραίτητοι.

Ό

απαραίτητος

ε ξ ο υ σ ι ά ζ ε ι ακόμη κ α ί τ ο ύ ς α φ ε ν τ ά δ ε ς · ε π ι ζ η τ ε ί νά κ α θ υ π ο τ ά ξ ε ι ακόμη κ α ί τ ό ν γεννημένο

η γ έ τ η . Κάποιος δεσποτικός

Γερμα­

νός η γ ε μ ό ν α ς , δ ι η γ ε ί τ α ι ό R o s c h e r , όταν μ ε τ α κ λ ή θ η κ ε κ α ί δ ι ο ­ ρ ί σ θ η κ ε σ έ κ ο ν τ ι ν ό κ ρ α τ ί δ ι ο ένας ε ξ α ί ρ ε τ ο ς υπάλληλος τ ο υ , ρ ώ τ η σ ε τ ο ν υ π ο υ ρ γ ό π ο ύ τ ό ν σ υ μ β ο ύ λ ε υ ε νά τ ο ν κ ρ α τ ή σ ε ι : « Μ α ς εΐναι α π α ρ α ί τ η τ ο ς ; » Κ α ί μ ό λ ι ς έ λ α β ε κ α τ α φ α τ ι κ ή άπαν-

139

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ Υ Π Ε Ρ Ο Χ Η

τ η σ η , ε ΐ π ε ό η γ ε μ ό ν α ς : « Τ ό τ ε ας φ ύ γ ε ι , υπάλληλοι α π α ρ α ί τ η ­ τ ο ι δέν μ ο ΰ χ ρ ε ι ά ζ ο ν τ α ι » . 1 5 Ή τεχνική κυριαρχία,

επάρκεια,

ισοδυναμεί

με

κ α θ ό τ ι επαυξάνει τ ή ν άξια τ ο υ άτομου ώ ς έ κ τ ή ς

σπανιότητας τ η ς . Ό υποδηματοποιός πού μου προμηθεύει τίς μ π ό τ ε ς μ ο υ δέν εΐναι α υ τ ό μ α τ α κ υ ρ ί α ρ χ ο ς μ ο υ μόνο κ α ί μόνο επειδή ξ έ ρ ε ι νά φ τ ι ά χ ν ε ι μ π ό τ ε ς · γ ί ν ε τ α ι ό μ ω ς κ υ ρ ί α ρ χ ο ς μ ο υ άν β ρ ί σ κ ο μ α ι λ . χ . σ έ μιαν αλπική π ε ρ ι ο χ ή μ ε τ α ξ ύ ε κ α τ ο ν τ ά δ ω ν ή χ ι λ ι ά δ ω ν α ν ί δ ε ω ν μ έ μ έ ν α , ε ξ α ρ τ ώ μ ε ν ο ς ά π ' αυτόν κ α ί μόνον. Σ τ ή ν ι σ τ ο ρ ί α τ ώ ν ε ρ γ α τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν , σ υ χ ν ά - π υ κ ν ά απαν­ τούν π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς όπου ό η γ έ τ η ς π α ρ α β α ί ν ε ι τ ί ς α ρ χ έ ς τ ο υ κ ι ­ ν ή μ α τ ο ς , δ ί χ ω ς νά διανοούνται ω σ τ ό σ ο οί π ο δ η γ ε τ ο ύ μ ε ν ο ι νά τ ο υ ε π ι β ά λ ο υ ν τ ή ν ε ύ λ ο γ η τ ι μ ω ρ ί α , ά φ ' ενός επειδή δέν μ π ο ­ ρούν νά κ ά μ ο υ ν π λ έ ο ν δ ί χ ω ς αυτόν κ α ί τ ί ς ι κ α ν ό τ η τ ε ς τ ο υ , τ ί ς όποιες α π έ κ τ η σ ε α π ο θ η σ α υ ρ ί ζ ο ν τ α ς ο ρ ι σ μ έ ν ε ς γ ν ώ σ ε ι ς — χ ά ρ ι ς σ τ ο ό τ ι οί ί δ ι ο ι οί π ο δ η γ ε τ ο ύ μ ε ν ο ι τον εξύψωσαν υ π ε ρ ά ν ω τ ο υ εαυτού τ ω ν καί τοΰ προσέφεραν μέσα καί τρόπους, καί ελεύθερο χρόνο — , κ α ί ά φ ' έτερου ε π ε ι δ ή δέν έχουν αμέσως σ τ ή δ ι ά θ ε σ η τους

ισάξιους

αντικαταστάτες.

Ό χ ι λίγοι

κοινοβουλευτικοί

ά γ ο ρ η τ έ ς , ο χ ι λ ί γ α η γ ε τ ι κ ά σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η , όσον ά φ ο ­ ρα τ ό σ ο τ ή θ ε ω ρ η τ ι κ ή σκέψη δσο κ α ί τ ή ν π ρ α κ τ ι κ ή τ ο υ ς δ ρ ά ­ ση, βρίσκονται σέ κατάδηλη αντίθεση πρός τ ί ς ποδηγετούμενες μάζες,

ωστόσο

εξακολουθούν

απερίσπαστοι

νά

σκέπτονται

θ ε ω ρ η τ ι κ ά κ α ί νά έ ν ε ρ γ ο ΰ ν π ρ α κ τ ι κ ά έ ξ ο ν ό μ α τ ο ς τ ο υ ς . Ο ί μ ά ­ ζ ε ς σ α σ τ ί ζ ο υ ν , π α ρ α κ ο λ ο υ θ ο ύ ν μ έ δ υ σ φ ο ρ ί α τ ή ν π ρ α κ τ ι κ ή αυ­ τ ή ν , ά λ λ ά κ α τ ά κανόνα δέν τ ο λ μ ο ύ ν νά α π α ρ ν η θ ο ύ ν τ ο ν « μ ε γ ά ­ λο ά ν δ ρ α » τ ο υ ς . Έ τ σ ι , μ έ τ ί ς ί δ ι ε ς τ ί ς δ υ ν ά μ ε ι ς τ ο υ ς , οί εργά­ τ ε ς δ η μ ι ο υ ρ γ ο ύ ν νέους κ υ ρ ι ά ρ χ ο υ ς μ έ ο π λ ο σ τ ά σ ι ο σ υ σ σ ω ρ ε υ μ έ ­ νων μ έ σ ω ν κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς , μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν ό π ο ι ω ν κ α τ έ χ ε ι

εξέχουσα

θ έ σ η ή ανώτερη π α ι δ ε ί α . Τό

έδραιότερο

ανεπάρκεια

έρεισμα τ ή ς εξουσίας τ ώ ν η γ ε τ ώ ν

τών μαζών,

εΐναι

ή

τ ή ν όποια σ υ ν α ν τ ο ύ μ ε π α ν τ ο ύ , άν π α ­

ρ α β λ έ ψ ο υ μ ε λ ι γ ο σ τ ά μόνο θ ε μ ε λ ι ώ δ η ζ η τ ή μ α τ α , όπου οί μ ά ζ ε ς δέν μ π ο ρ ο ύ ν έξαλλου νά δ ι α τ υ π ώ ν ο υ ν α π ο φ ά σ ε ι ς κ α ί δ υ σ κ ο ­ λ ε ύ ο ν τ α ι νά ε λ έ γ ξ ο υ ν τ ί ς ή δ η δ ι α τ υ π ω μ έ ν ε ς · ή ί δ ι α α ν ε π ά ρ κ ε ι α δ ι κ α ι ο λ ο γ ε ί συνάμα τ ή ν εξουσία τ ώ ν η γ ε τ ώ ν , τόσο π ρ α κ τ ι κ ά 15. W. Roscher, Politik, σ. 359.

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

140

π ο λ ι τ ι κ ά δσο κ α ι η θ ι κ ά , μ έ χ ρ ι ς ενός σ η μ ε ί ο υ . Ο ί μάζες αδυνα­ τούν ε μ π ρ ά γ μ α τ α

νά δ ι ε κ π ε ρ α ι ώ σ ο υ ν

οί ΐ δ ι ε ς τ ι ς υ π ο θ έ σ ε ι ς

τ ο υ ς , ή δ ε αδυναμία α ύ τ η ε π ι τ ά σ σ ε ι τ ή ν ύ π α ρ ξ η ε κ π ρ ο σ ώ π ω ν . Ύ π ό τ ο π ρ ί σ μ α αυτό, δέν εΐναι δυνατόν νά. θ ε ω ρ η θ ε ί π ά ν τ ο τ ε ε π ι β λ α β έ ς ο ύ τ ε καν τ ό γ ε γ ο ν ό ς δ τ ι οί η γ έ τ ε ς , μ έ τ ή ν ε ν ε ρ γ η τ ι ­ κότητα τ ο υ ς , ε π ι β ά λ λ ο υ ν π ο λ λ έ ς φορές π ι ε σ τ ι κ ά τ ή ν π α ρ ο υ σ ί α τους στίς μάζες. Ή απόλυτα ελεύθερη ε κ λ ο γ ή τ ώ ν η γ ε τ ώ ν άπό τ ι ς μ ά ζ ε ς θά π ρ ο ϋ π έ θ ε τ ε δ τ ι θά ήσαν αυτές σ έ θ έ σ η νά δ ι α κ ρ ί ­ νουν τ ή ν ε π ά ρ κ ε ι α τ ώ ν η γ ε τ ώ ν , θά ε ί χ α ν δ η λ α δ ή τ ή ν α ν α γ κ α ί α π ρ ό ς τ ο ύ τ ο ε π ά ρ κ ε ι α . Γ ι ά νά τ ό π ο ύ μ ε δ π ω ς οί Γ ά λ λ ο ι :

« Ό

προσδιορισμός

τοΰ

τ ώ ν ικανών

προϋποθέτει

τήν ικανότητα

π ρ ο σ δ ι ο ρ ι σ μ ο ύ » . Αυτό ω σ τ ό σ ο , κ α θ ώ ς ε ί δ α μ ε , δέν σ υ μ β α ί ν ε ι παρά

σ έ πολύ π ε ρ ι ο ρ ι σ μ έ ν η

κλίμακα.

"Αλλωστε,

ή

εκλογή

ε π α ρ κ ώ ν η γ ε τ ώ ν ' δέν π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι κ α τ ' ανάγκη ε π ά ρ κ ε ι α τ ώ ν ΐ δ ι ω ν τ ώ ν μ α ζ ώ ν , άλλά α π α ι τ ε ί απλώς δ ι α ί σ θ η σ η και ε μ π ε ι ρ ι ­ κή γνώση καθώς και τήν καταλληλότητα τών έκλέξιμων γιά τις η γ ε τ ι κ έ ς θ έ σ ε ι ς . Α φ ό τ ο υ δ ι α κ ρ ι β ώ θ η κ ε ή α ν ω ρ ι μ ό τ η τ α τ ή ς μ ά ζ α ς κ α ι ή αδυ­ ναμία πλήρους εφαρμογής τοΰ αιτήματος τ ή ς λαϊκής κυριαρ­ χίας, ορισμένα εξέχοντα πνεύματα υπέβαλαν προτάσεις περιο­ ριστικές

τής δημοκρατίας

δια

μέσου

τής δημοκρατίας

τής

ΐ δ ι α ς . 1 6 Ό C o n d o r c e t α ξ ι ώ ν ε ι νά αποφανθούν οί μ ά ζ ε ς ώ ς π ρ ο ς ποια θ έ μ α τ α θά έ π ρ ε π ε νά άπαρνηθοΰν τ ό δ ι κ α ί ω μ α τ ο υ ς νά β ο υ λ ε ύ ο ν τ α ι κ α ι νά α π ο φ α σ ί ζ ο υ ν ά μ ε σ α . 1 7

Πρόκειται γιά τήν

ε θ ε λ ο ύ σ ι α π α ρ α ί τ η σ η άπό τ ή ν κ υ ρ ι α ρ χ ί α , ά π ό μ έ ρ ο υ ς τ ώ ν ΐ δ ι ω ν τών κυρίαρχων μαζών. Ή γ α λ λ ι κ ή Ε π α ν ά σ τ α σ η , πού ή θ ε λ ε νά π ρ α γ μ α τ ώ σ ε ι τ ό α ί τ η μ α τ ή ς ε λ ε ύ θ ε ρ η ς κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς τ ο ΰ λ α ο ΰ κ α ι τ ώ ν ΐ σ ω ν α ν θ ρ ώ π ι ν ω ν δ ι κ α ι ω μ ά τ ω ν , έ χ ο ν τ α ς ώ ς νόμο τ η ς , ή δ η γ ι ά λ ό γ ο υ ς αρχής, τ ή μ ε τ α β α λ λ ό μ ε ν η β ο ύ λ η σ η τ ώ ν μ α ζ ώ ν , θ έ σ π ι σ ε μ έ σ ω τ ή ς εθνοσυνέλευσης τ ή ν ποινή τοΰ θανάτου γ ι ά όποιον π ρ ό τ ε ι ν ε α π λ ώ ς τ ή ν π α λ ι ν ό ρ θ ω σ η τ ο ΰ μ ο ν α ρ χ ι κ ο ΰ π ο λ ι -

16. Πρβλ. Robert Michels, Der politische Sozialismus und Fascismus, μέρ. Ε ' . 17. Condorcet, Progrès de Γesprit humain (ed. de la Biblioihèque Nationale), σ. 186.

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ Υ Π Ε Ρ Ο Χ Η

141

τ ε ύ μ α τ ο ς . 1 8 Ώ ς προς το ουσιώδες τούτο ζ ή τ η μ α ε ί χ ε λοιπόν ανασταλεί,

δυνάμει του ποινικού δικαίου, ή δυνατότητα

τών

μ α ζ ώ ν νά κρίνουν κ α ί νά α π ο φ α σ ί ζ ο υ ν . Α κ ό μ η κ α ί ό φ α ν α τ ι κ ό ς προπαγανδιστής τ ή ς αρχής τ ή ς λαϊκής κυριαρχίας Victor Consi­ d é r a n t υ π ο χ ρ ε ώ θ η κ ε νά ο μ ο λ ο γ ή σ ε ι ό τ ι ό κ υ β ε ρ ν η τ ι κ ό ς μ η χ α ν ι ­ σμός φαντάζει έκ π ρ ώ τ η ς όψεως τόσο π ε ρ ί π λ ο κ ο ς καί δυσκίνη­ τ ο ς , ώ σ τ ε μ ο ι ά ζ ε ι αδύνατο νά τόν χ ε ι ρ ι σ θ ε ί άπό μόνος τ ο υ ό λαός ώ ς τ έ τ ο ι ο ς , γ ι ' α υ τ ό κ α ί ε ι σ η γ ή θ η κ ε τ ή ν ε κ λ ο γ ή ο μ ά δ ω ν ε ι δ ι κ ώ ν , γ ι ά νά ε π ε ξ ε ρ γ ά ζ ο ν τ α ι τ ά κ ε ί μ ε ν α ν ό μ ω ν έ π ι ψ η φ ι σ μ έ νων έ π ι τ ή ς α ρ χ ή ς άπό τ ο ν λ α ό . 1 9 Ό B e r n s t e i n έ χ ε ι τ ή γ ν ώ μ η ό τ ι ό μ έ σ ο ς ά ν θ ρ ω π ο ς δ ι ό λ ο υ δέν έ χ ε ι τ ή ν ε π ά ρ κ ε ι α π ο ύ θά δ ι ­ κ α ι ο λ ο γ ο ύ σ ε τ ή ν π λ ή ρ η λ α ϊ κ ή κ υ ρ ι α ρ χ ί α · ε ν ό σ ω δέν εΐναι οί άν­ θ ρ ω π ο ι ζ ω ν τ α ν έ ς ε γ κ υ κ λ ο π α ί δ ε ι ε ς , σ η μ ε ι ώ ν ε ι , δέν θά υ π ά ρ χ ο υ ν π α ρ ά λ ί γ ο ι έ ν τ ρ ι β ε ΐ ς σ έ όλα τ ά ζ η τ ή μ α τ α , έ ν ώ , γ ι ά νά α ι σ θ ά ν ε ­ τ α ι κ α ν ε ί ς τ ή ν ε σ ω τ ε ρ ι κ ή α ν ά γ κ η νά ε ξ ε τ ά ζ ε ι ε π α κ ρ ι β ώ ς τ ά ζ η ­ τ ή μ α τ α π ρ ι ν νά δ ώ σ ε ι τ ή ν ψ ή φ ο τ ο υ , χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι

ευσυνειδησία

μ ε γ ά λ η , μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η άπό ε κ ε ί ν η π ο ύ μ π ο ρ ο ύ μ ε νά θ ε ω ρ ή σ ο υ μ ε υπαρκτή ή έστω ε φ ι κ τ ή . 2 0 Καί ό K a u t s k y αντιλήφθηκε τ ή σο­ β α ρ ό τ η τ α τοΰ π ρ ο β λ ή μ α τ ο ς γιά τό ε ρ γ α τ ι κ ό κ ί ν η μ α καί ε π ι σ ή ­ μ α ν ε ό τ ι δέν π ρ ο σ φ έ ρ ο ν τ α ι όλοι οί τ ο μ ε ί ς τ ο ΰ κ ο ι ν ω ν ι κ ο ύ β ί ο υ γ ι ά δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή δ ι ο ί κ η σ η . Τ ο ΰ τ ο θά ε π ι τ ε υ χ θ ε ί β α θ μ η δ ό ν , π ι ­ σ τ ε ύ ε ι ό K a u t s k y , μόνο άν κ ά θ ε σ υ μ μ έ τ ο χ ο ς θά εΐναι σέ θ έ σ η νά κ α τ α λ ή γ ε ι σέ δ ι κ ή τ ο υ , α ν ε ξ ά ρ τ η τ η κ ρ ί σ η ώ ς π ρ ο ς τ ά α π ο ­ φασιστικά

ζητήματα,

δηλαδή

δσο σ η μ α ν τ ι κ ό τ ε ρ η

γίνεται

ή

σ ύ μ π ρ α ξ η όλων τ ώ ν σ υ μ μ έ τ ο χ ω ν σ τ ό ε κ ά σ τ ο τ ε π ε δ ί ο . 2 1

18. Adolphe Thiers, Histoire de la Revolution Française, τ. Β', Leipzig 1846, σ. 1 4 1 . — Ό ίδιος άντινομικός συγκερασμός απεριόριστης λαϊκής κυριαρχίας καί αυστηρότατης δεσποτικής κηδεμόνευσης τοΰ κυρίαρχου λαοΰ άπό τούς ηγέτες διαπνέει καί τούς περισσότερους λόγους τών Ίακωβίνων (βλ. λ.χ. Oeuvres de Danton, συναγ., ύπομν.: Α. Vermorel, Pa­ ris, σσ. 119 κ.έξ.). 19. Victor Considérant, La solution ou le gouvernement direct du peuple, σ. 4 1 . 20. Eduard Bernstein, Zur Geschichte und Theorie des Sozialismus, Berlin 1910, σ. 204. 2 1 . Karl Kautsky, Konsumvereine und Arbeiterbewegung, Wien 1897, σ. 16.

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

142

Ή

ανεπάρκεια

τών μαζών,

τ ή ν οποία έν τ έ λ ε ι

αντιλαμβά­

νονται π ά ν τ ο τ ε οί η γ έ τ ε ς , χ ρ η σ ι μ ε ύ ε ι σ τ ο νά δ ι κ α ι ο λ ο γ η θ ε ί κ α ί θεωρητικά

ή πραγματική

κυριαρχία

τών τελευταίων.

Στήν

Α γ γ λ ί α , δπου άναφάνηκε ή θεωρία τ ο υ T h o m a s Garlyle γ ύ ρ ω άπό τ ο ύ ς μ ε γ ά λ ο υ ς άνδρες ή τ ο ύ ς « ή ρ ω ε ς »

— δ ί χ ω ς νά π α ρ α ­

μερισθεί υπέρμετρα στο πλαίσιο του επίσημου σοσιαλδημοκρα­ τ ι κ ο ύ δ ό γ μ α τ ο ς , κ α θ ώ ς έ γ ι ν ε σ τ ή Γ ε ρ μ α ν ί α , άπό τ ο ν ι σ τ ο ρ ι κ ό υλισμό —, σοσιαλιστές

δλων

τών κομματικών

αποχρώσεων

έχουν π ε ι α ν ο ι κ τ ά δ τ ι ή ε π ο ι κ ο δ ο μ η τ ι κ ή κ α ί τ ε λ ε σ φ ό ρ α δ η μ ο ­ κ ρ α τ ί α π ρ έ π ε ι νά π ρ ο σ ε γ γ ί ζ ε ι τ ή χ ρ η σ τ ή δ ε σ π ο τ ε ί α .

«Εκείνος

(ένν. ό δ ε σ π ό τ η ς ) ε ν ε ρ γ ε ί β ά σ ε ι σ χ ε δ ί ο υ κ α ί έ χ ε ι τ ή δ ύ ν α μ η νά π ρ α γ μ α τ ώ ν ε ι τ ή θ έ λ η σ η τ ο υ » . 2 2 Οί οπαδοί τ ή ς έν λ ό γ ω ιδέας επιχειρηματολογούν ώς έξης: Σ έ δλες τ ί ς υποθέσεις τοΰ m a n a ­ gement, τής τακτικής καί τής διοίκησης, οπουδήποτε

απαι­

τούνται γιά τ ή λ ή ψ η αποφάσεων ειδικές γνώσεις καί γ ι ά τ ή ν ε κ τ έ λ ε σ η τους εξουσιαστική αυθεντία, π ο ι ο ς β α θ μ ό ς δικτατορίας,

επιβάλλεται

ένας κ ά ­

δ η λ α δ ή π α ρ έ κ κ λ ι σ η ς ά π ό τ ί ς αρχές

τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς . Τ ο ΰ τ ο μ π ο ρ ε ί β έ β α ι α νά μ ο ι ά ζ ε ι κ α κ ό ά π ό δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή σκοπιά, αποτελεί ωστόσο πολιτικά αναγκαίο κα­ κ ό . Σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ί α δέν σ η μ α ί ν ε ι δ τ ι τ ά π ά ν τ α ε ν ε ρ γ ο ύ ν τ α ι άπό τον λαό, άλλά υπέρ τοΰ λαοΰ.23

Έ ν προκειμένω κρίνει λοι­

πόν ή κ α λ ή θ έ λ η σ η κ α ί ή δ ι ο ρ α τ ι κ ό τ η τ α τ ο ΰ η γ έ τ η . Ή π λ ε ι ο ­ ψ η φ ί α , ή όποια ε δ ρ ά ζ ε τ α ι σ τ ή ν α ρ ι θ μ η τ ι κ ή υ π ε ρ ο χ ή , μ π ο ρ ε ί νά χαράσσει

μόνο τ ί ς γ ε ν ι κ ό τ α τ ε ς κ α τ ε υ θ υ ν τ ή ρ ι ε ς γ ρ α μ μ έ ς ·

τά

υπόλοιπα, τά σπουδαιότερα άπό τ ή ν άποψη τ ή ς τ α κ τ ι κ ή ς , τ ά α π ο φ α σ ί ζ ε ι ό η γ έ τ η ς . Σ έ μ ι ά δράκα α ν θ ρ ώ π ω ν — ό B e i f o r t B a x υποδεικνύει τήν τριάδα—

ε ν α π ό κ ε ι τ α ι νά ά σ κ ε ΐ π ο λ ι τ ι κ ή

έξ

ο ν ό μ α τ ο ς ο λ ό κ λ η ρ ο υ τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς . Ή σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ί α δέν ε ί ν α ι δ η μ ο κ ρ α τ ί α , άλλά κ ό μ μ α μ α χ ό μ ε ν ο γ ι ά τ ή ν ε π ί τ ε υ ξ η τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς . Ή δ η μ ο κ ρ α τ ί α έ γ κ ε ι τ α ι στον σ τ ό χ ο , ο χ ι σ τ ά μ έ ­ σ α . 2 4 Τ ό ό τ ι δέν θά ή τ α ν δυνατόν νά έ γ κ ε ι τ α ι σ τ ά μ έ σ α , π ρ ο -

22. James Ramsay MacDonald, Socialism and Society, London 1905, σσ. xvi-xvii. 23. Ernest Belfort Bax, Essays in Socialism New and Old, London 1906, σσ. 174, 1 8 2 ; 24. Ό . Τ Γ .

143

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ Υ Π Ε Ρ Ο Χ Η

κ ύ π τ ε ι ά π ό τ ο ν χ α ρ α κ τ ή ρ α τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς , τ ό όποιο μ ο ι ά ζ ε ι μέ ε π ι χ ε ί ρ η σ η , έχει δηλαδή κ α ι γ ν ω ρ ί σ μ α τ α οικονομικά*

μολονότι

σ υ γ κ ρ ο τ ε ί τ α ι γ ι ά ι δ ε ο λ ο γ ι κ ο ύ ς σ κ ο π ο ύ ς , ή ε π ι τ υ χ ί α τ ο υ δέν ε ξ α ρ τ ά τ α ι μόνο ά π ό τ ή ν δ ρ ά σ η κ α ι τ ή ν α λ λ η λ ε π ί δ ρ α σ η ο ι κ ο ν ο ­ μ ι κ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν , άλλά κ α ι ά π ό τ ό π ο ι ό ν τ ώ ν π ρ ο σ ώ π ω ν π ο ύ έχουν α ν α λ ά β ε ι τ ή δ ι ε ύ θ υ ν σ η κ α ι δ ι ο ί κ η σ η τ ο υ . Κ α ι έ δ ώ ι σ χ ύ ε ι τ ό αξίωμα ό τ ι δέν εΐναι δυνατόν νά υ π ά ρ ξ ε ι ε π ι χ ε ί ρ η σ η δ ί χ ω ς επιχειρηματίες,

δηλαδή

δίχως

διευθυντικά

στελέχη.

Ώ ς έκ

τούτου, παράλληλα μ έ τ ι ς α ν τ ί σ τ ο ι χ ε ς διεργασίες στον ε π ι χ ε ι ­ ρ η μ α τ ι κ ό χ ώ ρ ο , κ α θ ώ ς α ν α π τ ύ σ σ ο ν τ α ι οί ε ρ γ α τ ι κ έ ς

οργανώ­

σ ε ι ς , θά π ρ έ π ε ι , δ π ω ς λ έ γ ε τ α ι , νά α υ ξ ά ν ε ι ή ά ξ ι α , τ ό β ά ρ ο ς κ α ι ή σημασία τών ηγετικών τοΰ

καταμερισμού

κομματικών

εργασίας

στελεχών.25

δημιουργεί

τούς

Ή

ειδικούς.

άρχή Δι­

κ α ί ω ς , κ α τ ά σ υ ν έ π ε ι α , μ π ο ρ ο ύ μ ε νά π α ρ α β ά λ ο υ μ ε τ ή ν αναγ­ κ α ι ό τ η τ α τ ώ ν η γ ε τ ι κ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν μ ' εκείνη τ ώ ν γ ι α τ ρ ώ ν ή τ ώ ν ε μ π ε ι ρ ο γ ν ω μ ό ν ω ν χ η μ ι κ ώ ν . 2 6 Ε ι δ ί κ ε υ σ η σ η μ α ί ν ε ι δ μ ω ς αυθεν­ τ ί α . Ό π ω ς υ π α κ ο ύ ε ι ό ασθενής στον γ ι α τ ρ ό , ό ό π ο ι ο ς , ώ ς έ κ τ ώ ν σπουδών τ ο υ , γ ν ω ρ ί ζ ε ι καλύτερα τ ά τ ο ΰ ανθρώπινου οργα­ ν ι σ μ ο ύ ά π ' δ , τ ι ό ΐ δ ι ο ς , έ τ σ ι θά π ρ έ π ε ι κ α ι ό π ο λ ι τ ι κ ό ς ασθενής νά ε μ π ι σ τ ε υ θ ε ί τ ή ν τ ύ χ η τ ο υ σ τ ά η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η τ ο ΰ κ ό μ μ α ­ τος τ ο υ , τά όποια διαθέτουν δ σ η π ο λ ι τ ι κ ή επάρκεια σ τ ε ρ ε ί τ α ι ό ΐ δ ι ο ς . Ό σ ο πιο ε π α ρ κ ή ς και ά π ρ ο σ ω π ό λ η π τ ο ς ό η γ έ τ η ς , τ ό σ ο π ι ο α π α ρ α ί τ η τ ο ς εΐναι. Ή ε π ά ρ κ ε ι α κ α ι ή ά π ρ ο σ ω π ο λ η ψ ί α δέν νοείται βέβαια ώς προκάλυμμα

ιδιοτέλειας, ώς προσκόλληση

σ έ α π ρ ό σ ω π ε ς π α ρ α γ ρ ά φ ο υ ς π ρ ο ς ι κ α ν ο π ο ί η σ η ά κ ρ ω ς ατομι­ κών ορέξεων, κοινό

άλλά ώ ς π ρ α γ μ α τ ο γ ν ω σ ί α

αγώνα;- ό όποιος τ ί θ ε τ α ι

υπεράνω

προσηλωμένη τών

στον

μεμονωμένων

ατόμων. Έ τ σ ι , κ α θ ώ ς υ π ο σ τ η ρ ί ζ ε τ α ι , θά μ ε τ α β λ η θ ε ί έν τ έ λ ε ι ή δ η ­ μ ο κ ρ α τ ί α σέ π ο λ ί τ ε υ μ α δ π ο υ θά άρχουν οί ά ρ ι σ τ ο ι , σ έ α ρ ι σ τ ο ­ κ ρ α τ ί α . Ο ί η γ έ τ ε ς π ρ ο β ά λ λ ο ν τ α ι ώ ς οί ά ρ ι σ τ ο ι , οί ω ρ ι μ ό τ ε ρ ο ι τ ό σ ο ώ ς π ρ ο ς τ ή ν ε μ π ρ ά γ μ α τ η ε π ά ρ κ ε ι α δσο κ α ι τ ή ν η θ ι κ ή

25. Fausto Pagliari, « L e organizzazioni e i loro impiegati», Relazione del VII. Congresso nazionale della Società di Resistenza, Torino 1908, σσ. 3, 5, 8. 26. Rienzi (H. van Kol), Socialisme et liberté, σ. 250.

144

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

υ π ό σ τ α σ η , άρα έχουν ό χ ι μόνο τ ό δ ι κ α ί ω μ α , ά λ λ ά κ α ι τ ό κ α θ ή ­ κον νά ε π ι β λ η θ ο ύ ν , κ α ι μ ά λ ι σ τ α ο χ ι μόνο ύπό τ ή ν ι δ ι ό τ η τ α τών κορυφαίων εκπροσώπων

ενός κ ό μ μ α τ ο ς , άλλά και μ έ

πλήρη

σ υ ν ε ί δ η σ η τ ή ς δ ι κ ή ς τ ο υ ς , τ ή ς ατομικής ά ξ ι α ς . 2 7

27. Τοΰτο είναι πράγματι τό πιστεύω ενός Μιλανέζου πολιτικού, τοΰ Guglielmo Gambarotta, ό όποιος όμως, αφότου απέτυχε να εκλεγεί βου­ λευτής ύπό τή σημαία τοΰ σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, τό εγκατέλει­ ψε και αναδείχθηκε ώς αστός ριζοσπάστης· πρβλ. τό άρθρο του: « L a funzione dell'uomo politico», Rivista Critica del Socialismo 1 (1899), σ. 888.

ΜΕΡΟΣ

ΔΕΥΤΕΡΟ

ο ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΌς ΚΥΡΙΑΡΧΙΚΌς ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΩΝ ΗΓΕΤΩΝ

10. Κοινωνιολογία,

τών πολιτικών

κομμάτων

I. Η Σ Τ Α Θ Ε Ρ Ο Τ Η Τ Α Τ Η Σ

ί.

Όποιος

Ή αφοσίωση

μελετά

του κόμματος

τ ή δημοκρατία

ΗΓΕΣΙΑΣ

στους

ηγέτες

στο πλαίσιο τών κομμάτων

ε π ι σ κ ο π ώ ν τ α ς τ ή ν ιστορία τ ο υ ς ε ν τ υ π ω σ ι ά ζ ε τ α ι τ ά

μέγιστα,

μ ε τ α ξ ύ άλλων, άπό τ ή σταθερότητα τ ο ΰ κύκλου τ ώ ν π ρ ο σ ώ ­ πων έπι κεφαλής τών δημοκρατικών κομμάτων. Ά ρ ι σ τ ο τ ε κ μ ή ρ ι ο αποτελεί συναφώς λ . χ . ή ιστορία τοΰ σ ο ­ σιαλιστικού έργατικοΰ κινήματος στή Γερμανία. Τ ί ς δύο μ ε γ ά λ ε ς φ υ σ ι ο γ ν ω μ ί ε ς π ο ύ δ ι α κ ρ ί θ η κ α ν μ έ τ ή ν ε ν ε ρ ­ γ η τ ι κ ό τ η τ α κ α ί τ ή ν ευφυΐα τ ο υ ς ά π ό τ ή δράκα τ ώ ν σ υ ν τ ρ ό φ ω ν τ ο υ ς ή δ η κ α τ ά τ ή ν εποχή τ ή ς ί δ ρ υ σ η ς τ ο ΰ γ ε ρ μ α ν ι κ ο ύ

Ράιχ,

στά 1 8 7 0 - 7 1 , τον Wilhelm Liebknecht καί τόν A u g u s t Bebel, τ ί ς β ρ ί σ κ ο υ μ ε 3 0 ο λ ό κ λ η ρ α χρόνια αργότερα σ τ ή ν Ϊδια θ έ σ η ώ ς κ ο ρ υ φ α ί α η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς τ ή ς γ ε ρ μ α ν ι κ ή ς ερ­ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς . 1 Ε ξ α ί ρ ε τ η σταθερότητα καί συνέχεια, λοιπόν, ι δ ί ω ς άν τ ή σ υ γ κ ρ ί ν ο υ μ ε μ ' εκείνη τ ώ ν εργατικών

κομμάτων

1. Σ τ ά πρακτικά τοΰ ενωτικού συνεδρίου τοΰ 1875 στήν Gotha, όπου ιδρύθηκε τό Σοσιαλιστικό Ε ρ γ α τ ι κ ό Κόμμα Γερμανίας, πρόδρομος τοΰ σύγχρονου Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος Γερμανίας, καταλέγονται με­ ταξύ τών 73 αντιπροσώπων τά ακόλουθα (14) πρόσωπα, τά όποια εϊτε έμειναν πιστά στό κόμμα ώς τόν — πρόσφατο — θάνατο τους, εϊτε εξα­ κολουθούν νά δρουν ακόμη καί σήμερα [1911] ευδόκιμα καί ακατάβλητα στους κόλπους του: Auer, Bock, Bios, Geib, Grillenberger, Liebknecht, Löwenstein, Dreesbach, A. Kapell, Molkenbuhr, Hoffmann, Bebel, Motteier, Stolle (βλ. Protokoll, έπανέκδ. τής έφημ. Volksstimme τής Φραγκ-

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

148

τής υπόλοιπης Ευρώπης

— άν ε ξ α ι ρ έ σ ο υ μ ε ΐ σ ω ς τ ή ν Ι τ α λ ί α ,

σ τ ή ν ό π ο ι α δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ά έν μ έ ρ ε ι αΐτια ο δ ή γ η σ α ν σ τ ο ΐ δ ι ο α ι ­ τ ι α τ ό — , όπου λ ί γ ε ς μόνο η γ ε τ ι κ έ ς π ρ ο σ ω π ι κ ό τ η τ ε ς άπό τ ι ς τάξεις τής Διεθνούς Έ ν ω σ η ς Ε ρ γ α τ ώ ν [Α' Διεθνούς] διατή­ ρησαν τ ή ν π ε ρ ι ω π ή τ ο υ ς κ α ι κ α τ ά τον 2 0 ό α ι ώ ν α . Π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ γ ι ά τ ή Γ ε ρ μ α ν ί α , μ π ο ρ ο ύ μ ε δ ί χ ω ς άλλο νά π ο ΰ μ ε ό τ ι τ ά η γ ε τ ι ­ κά σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η ζουν σ τ ο υ ς κ ό λ π ο υ ς τ ο υ κ ό μ ­ ματος, γέρνουν κ α ι πεθαίνουν διατελώντας στήν υπηρεσία τ ο υ . 2 Σ τ ή Γ ε ρ μ α ν ί α , ε λ ά χ ι σ τ ο ι μόνο ά π ο σ κ ί ρ τ η σ α ν ά π ό τ ή σ ο σ ι α ­ λ ι σ τ ι κ ή π α ρ ά τ α ξ η σ έ άλλα κ ό μ μ α τ α

— σ τ ο σ η μ ε ί ο αυτό θά

ε π α ν έ λ θ ο υ μ ε ε κ τ ε ν έ σ τ ε ρ α π α ρ α κ ά τ ω . 3 Ά π ' όσους τ ώ ρ α π α ρ έ ­ μ ε ι ν α ν κ α ι έδρασαν υ π έ ρ τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς , λ ι γ ο σ τ ο ί π ά λ ι π ρ ο τ ί ­ μ η σ α ν αργότερα νά στραφοΰν π ρ ο ς α σ χ ο λ ί ε ς ξ έ ν ε ς π ρ ο ς τ ή ν κ ο μ μ α τ ι κ ή π ο λ ι τ ι κ ή . Υ π ή ρ ξ α ν β έ β α ι α μ ε ρ ι κ ο ί άνθρωπου γραμμάτων,

οί όποιοι, αφότου έ λ α μ ψ α ν

τών

σαν δ ι ά τ τ ο ν τ ε ς σ τ ο

σ τ ε ρ έ ω μ α τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς , ε ξ α φ α ν ί σ τ η κ α ν εξίσου γρήγορα, ε γ ­ κ α τ α λ ε ί π ο ν τ α ς έ π ε ι τ α ά π ό σ ύ ν τ ο μ η , ενίοτε θ ο ρ υ β ώ δ η δ ρ ά σ η , τ ή σ κ λ η ρ ή π ο λ ι τ ι κ ή κονίστρα χάριν τ ή ς γαλήνης τοΰ απόμερου γ ρ α φ ε ί ο υ τ ο υ ς , ξ ε κ ό β ο ν τ α ς σ υ ν ά μ α έ κ νέου ά π ό τ ή σ φ α ί ρ α τ ώ ν σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ώ ν ι δ ε ώ ν , όπου δέν ε ΐ χ α ν ΐ σ ω ς π ο τ έ δ ι ε ι σ δ ύ σ ε ι επι­ σ τ η μ ο ν ι κ ά σ έ ικανό β ά θ ο ς . Τ ή ν τ ρ ο χ ι ά αυτή δ ι έ γ ρ α ψ ε ό δρ. P a u l E r n s t , πρώην συντάκτης τ ή ς εφημερίδας Volkstribüne, ό δρ. B r u n o Wille, ό όποιος διηύθυνε τήν έφοδο τοΰ κ ι ν ή μ α τ ο ς τ ώ ν « Ν έ ω ν » [εναντίον τ ή ς τ ο τ ι ν ή ς η γ ε ­ σίας ( 1 8 9 0 ) ] , ό δρ. O t t o H a r t l e b e n , μ ε τ έ π ε ι τ α O t t o E r i c h , πρώην κ ρ ι τ ι κ ό ς τοΰ θεάτρου στο κεντρικό δημοσιογραφικό Οργανο Vor­ wärts (ό όποιος ωστόσο, ά π ' Οσα ε ί μ α σ τ ε σέ θέση νά γ ν ω ρ ί ζ ο υ μ ε , δέν π ρ ο σ ή λ θ ε π ο τ έ σέ κ ο μ μ α τ ι κ ή συνέλευση), ό H e r m a n n B a h r , πού π ε ί σ θ η κ ε νά π ρ ο α σ π ί σ ε ι , μ' ένα π ν ε υ μ α τ ώ δ ε ς σύγγραμμα του, τ ή σοσιαλδημοκρατία κατά τ ώ ν α ν τ ι λ ή ψ ε ω ν τ ο ΰ Albert Schàfφούρτης, στή σειρά: Waffenkammer des Sozialismus. Eine Sammlung alter und neuer Propagandaschriften 6 (1906), σ. 122). 2. Γράφτηκε τό 1908. Ό κανόνας αυτός αναιρέθηκε άπό τόν [Α'] παγκόσμιο πόλεμο, καθώς άλλωστε και οί περισσότεροι άπό τούς υπό­ λοιπους. 3. Βλ. σσ. 161 κ.έξ.

ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

149

fie ό τ ι α υ τ ή « δ έ ν έ χ ε ι π ρ ο ο π τ ι κ έ ς » , οί αδελφοί H a r t , ό δρ. L u d ­ wig W o l t m a n n , αντιπρόσωπος τ ή ς β ι ο μ η χ α ν ι κ ή ς π ό λ η ς B a r m e n τ ή ς Ρηνανίας καί υ π ε ρ α σ π ι σ τ ή ς τοΰ B e r n s t e i n στο κ ο μ μ α τ ι κ ό σ υ ­ νέδριο τοΰ 1 8 9 9 στο 'Αννόβερο, ό όποιος, αφότου χ ά ρ ι σ ε στον σο­ σ ι α λ ι σ μ ό μ ε ρ ι κ ά έργα, σ υ γ κ α τ α ρ ι θ μ ο ύ μ ε ν α στά λ α μ π ρ ό τ ε ρ α γ ε ν ­ ν ή μ α τ α τ ή ς κοινωνιολογίας, α φ ι ε ρ ώ θ η κ ε σέ μιά κ ά π ω ς εθνικά χ ρ ω μ α τ ι σ μ έ ν η π ο λ ι τ ι κ ή ανθρωπολογία, ό E r n s t G y s t r o w (Willy Hellpach) καί άλλοι α κ ό μ η , ώς επί τό π λ ε ί σ τ ο ν ταλαντοΰχοι καί ε ύ π α ί δ ε υ τ ο ι άνθρωποι, πού διέπρεψαν στο π ε δ ί ο τ ή ς γ ε ρ μ α ν ι κ ή ς λ ο γ ο τ ε χ ν ί α ς ή τ ή ς γ ε ρ μ α ν ι κ ή ς ε π ι σ τ ή μ η ς , δέν ήσαν ό μ ω ς κ α μ ω ­ μ έ ν ο ι , γ ι ά σ υ ν ε ι δ η τ ή καί συνεπή κ ο μ μ α τ ι κ ή δ ρ ά σ η . 4 Σ τ ή ν ιστορία τοΰ γ ε ρ μ α ν ι κ ο ύ σοσιαλδημοκρατικού κ ό μ μ α τ ο ς έ χ ε ι σ υ μ β ε ί ε π ί ­ σης οχι σπάνια τό ε ξ ή ς : άνθρωποι έλαυνόμενοι άπό μία καί μονα­ δ ι κ ή ιδέα καί δ ι α κ α τ ε χ ό μ ε ν ο ι άπό τ ή ν ε λ π ί δ α νά επικεντρώσουν όλη τ ή δράση τοΰ κ ό μ μ α τ ο ς στήν σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν η τ ο ύ τ η ιδέα ή νά προσεταιρισθούν αυτόματα ολόκληρο τό κ ό μ μ α υπέρ α υ τ ή ς , σ π ε ύ ­ δουν νά προσχωρήσουν, μ ό λ ι ς ό μ ω ς συνειδητοποιήσουν ό τ ι μ α ­ ταιοπονούν, αποσύρονται καί π ά λ ι ά π ο κ α ρ δ ι ω μ έ ν ο ι . Σ τ ο σοσιαλ­ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό συνέδριο τοΰ 1 9 0 2 στο Μόναχο λ . χ . ό έλευθερόφρων ώς προς τά ε κ κ λ η σ ι α σ τ ι κ ά ιεροκήρυκας G e o r g W e l k e r άπό τό W i e s b a d e n , νεόκοπο τ ό τ ε μέλος τοΰ κ ό μ μ α τ ο ς , ε ι σ η γ ή θ η κ ε νά αν­ τ ι κ α τ α σ τ α θ ε ί τό α ξ ί ω μ α ότι τό θ ρ ή σ κ ε υ μ α εΐναι ι δ ι ω τ ι κ ή υπόθεση 4. Ό Paul Ernst εκπόνησε ενα μικρό κοινωνιολογικό σύγγραμμα: Die ge­ sellschaftliche Produktion des Kapitals bei gesteigerter Produktivität der Arbeit (1894) καθώς καί δύο ηθογραφικά διηγήματα: «Lumpenbagasch» καί « I m Chambre séparée» (1898), τά όποια ανήκουν ασφαλώς στή σο­ σιαλιστική λογοτεχνία. — Σ τ ή σοσιαλιστική περίοδο τοΰ Erich Hartleben ανάγεται ή συγκλονιστική μικρή κοινωνιογραφική νουβέλα: « U m den Glauben. Ein Tagebuch» (γνωστή επίσης μέ τόν τίτλο: «Die Serényi») άπό τό βιβλίο: Zwei Novellen, Leipzig 1887. — Ό Ludwig Woltmann συνέγραψε τά ακόλουθα: Die Darwinsche Theorie und der Sozialismus. Beitrag zur Naturgeschichte der menschlichen Gesellschaft, Düsseldorf 1889· Der historische Materialismus. Darstellung und Kritik der marxistischen Weltanschauung, Düsseldorf 1900· ή σύντομη άλλά σφοδρή καί θαρρετή συνηγορία του υπέρ τοΰ Bernstein περιλαμβάνεται στά πρακτικά τοΰ συνεδρίου τοΰ Άννοβέρου, Berlin 1899, σσ. 147 κ.έξ. — Ό Hermann Bahr εκπόνησε τό άνασκευαστικό σύγγραμμα Die Einsichtslosigkeit des Herrn Schäffle, Zürich 1886, βλ. σχετικά καί τά απομνημονεύματα του: Selbstbildnis, Berlin 1923, σ. 187.

150

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

τοΰ καθενός μέ τ ο κ έ λ ε υ σ μ α « Σ υ ν τ ρ ί ψ τ ε τ η ν τ ή ν ά τ ι μ η [ τ ή ν Ε κ ­ κ λ η σ ί α ] ! » , πρόδηλα επικίνδυνο τόσο ψ υ χ ι κ ά όσο κ α ι άπό τ ή ν άπο­ ψ η τ ή ς κ ο μ μ α τ ι κ ή ς τ α κ τ ι κ ή ς * κατά τ ή διάρκεια π ά λ ι τ ο ΰ παράλ­ ληλου συνεδρίου τοΰ γυναικείου τ μ ή μ α τ ο ς , κάποιος δρ. K a r l v o n Oppel, ό όποιος ε ί χ ε π α λ ι ν ο σ τ ή σ ε ι άπό τό Α κ ρ ω τ ή ρ ι ο τ ή ς Κ α λ ή ς Ε λ π ί δ α ς και ε ΐ χ ε π ρ ο σ χ ω ρ ή σ ε ι στο κ ό μ μ α μόλις πριν, κ η ρ ύ χ θ η κ ε υπέρ τ ή ς εκμάθησης ξένων γ λ ω σ σ ώ ν κ α ι διαλέκτων και ιδίως υπέρ τ ή ς κ α θ ι έ ρ ω σ η ς τ ο ΰ ένικοΰ άριθμοΰ μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν μελών,. Τ ο ΰ τ α όλα δέν εΐναι δ μ ω ς π α ρ ά α υ τ ο ν ό η τ α π α ρ α κ ο λ ο υ θ ή μ α τ α ο π ο ι ο υ δ ή π ο τ ε κ ό μ μ α τ ο ς , ι δ ι α ί τ ε ρ α μ ά λ ι σ τ α άν, κ α θ ώ ς τ ό σοσιαλδημοκρατικό τ ή ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς , α π ο τ ε λ ε ί φυσικό πόλο έ λ ­ ξ η ς γ ι ά ετερογενή π ν ε ύ μ α τ α . Κ ά θ ε π ο λ ι τ ι κ ά φ ι λ ό δ ο ξ ο κ α ι ανα­ τρεπτικό

κόμμα

προορίζεται

νά γ ί ν ε ι

παροδικά

α λ ω ν ί ζ ο υ ν κ ά θ ε λ ο γ ή ς π α ρ ε ί σ α κ τ ο ι κ α ι αγύρτες,

πεδίο

όπου

υποκείμενα

π ο ύ θέλουν νά θ ε ρ α π ε ύ σ ο υ ν τ ά δεινά τ ή ς εργαζόμενης ανθρω­ πότητας χρησιμοποιώντας

— αποκλειστικά ή μ ή και σέ λιγό­

τερο ή περισσότερο ισχυρές δόσεις— εντριβές μ έ πετρέλαιο ή μ ά λ λ ι ν α ε σ ώ ρ ο υ χ α , υγιεινά λ α χ α ν ι κ ά κ α ι ό σ π ρ ι α ή π ρ ο σ ε υ χ έ ς κ α ι ά γ ι ω τ ι κ ά , π α ρ ι σ ι ν ά σ φ ο υ γ γ α ρ ά κ ι α π ρ ό ς π ρ ό λ η ψ η τ ή ς εγκυ­ μοσύνης ή ρ έ γ γ ε ς προερχόμενες άπό τά κατά τόπους κ α τ α σ τ ή ­ ματα τών καταναλωτικών

συνεταιρισμών.

Σ ο β α ρ ό τ ε ρ ε ς πάντως άπό τ ι ς απώλειες τ έ τ ο ι ω ν περιστασια­ κών σοσιαλιστών

ήσαν

δσες υ π έ σ τ η

τό

Σοσιαλδημοκρατικό

Κ ό μ μ α Γερμανίας στήν π ρ ώ τ η και λυσσωδέστερη περίοδο τ ή ς ε φ α ρ μ ο γ ή ς τ ο ΰ σοσιαλιστικού

ιδιωνύμου

[ 1 8 7 8 - 1 8 8 1 ] * πολλά

π ρ ά γ μ α τ ι η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η τ ο υ ε ξ α ν α γ κ ά σ θ η κ α ν τ ό τ ε νά απο­ δημήσουν

στην

Αμερική.

Έ π ί τ ώ ν ή μ ε ρ ω ν τ ο ΰ σοσιαλιστικοΰ ιδιωνύμου, όπως σ η μ ε ί ω σ ε κ ά π ο τ ε ό B e b e l , π ο λ λ έ ς εκατοντάδες σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ ά τ ε ς κ α τ α ­ στράφηκαν οικονομικά κ α ι υποχρεώθηκαν νά αναζητήσουν κατα­ φύγιο, διαμονή κ α ι τρόπους βιοπορισμού στό ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό . Ά π ' όσους ύπηρετοΰσαν στό κ ό μ μ α ώς ά γ κ ι τ ά τ ο ρ ε ς , συντάκτες εφημε­ ρίδων ή β ο υ λ ε υ τ έ ς πριν άπό τ ή ν έναρξη τ ή ς ν ο μ ι κ ή ς κ α τ α σ τ ο λ ή ς , ε γ κ α τ έ λ ε ι ψ α ν τ ή Γ ε ρ μ α ν ί α , μόνο τά π ρ ώ τ α χρόνια τοΰ σοσιαλι­ στικοΰ ιδιωνύμου, πάνω άπό 8 0 άτομα, τά περισσότερα γ ι ά πάν-

ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

151

τα. « ~ Η τ α ν μ ε γ ά λ η αφαίμαξη δ υ ν ά μ ε ω ν » . 5 Ή αποδημία ε ν τ ε ι ν ό ­ ταν ιδιαίτερα στά χ α λ ε π ό τ ε ρ α χρόνια. Τ ό 1 8 8 1 π . χ . , λ ί γ ο πριν νά φανερώσουν οί ε κ λ ο γ έ ς τ ή ν — π α ρ ' δλα τ α ΰ τ α — β ι ω σ ι μ ό τ η τ α τ ο υ Σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ο ύ Κ ό μ μ α τ ο ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς , ό Friedrich Wilhelm Fritzsche ( | 1 9 0 5 ) καί ό επικριτής τοΰ Lassalle, ό Julius Vahlteich, α μ φ ό τ ε ρ ο ι τ έ ω ς η γ έ τ ε ς τ ώ ν οπαδών τ ο ΰ L a s s a l l e κ α ί σ ο ­ σ ι α λ δ η μ ο κ ρ ά τ ε ς β ο υ λ ε υ τ έ ς , αποδήμησαν γ ι ά πάντα στήν Α μ ε ρ ι ­ κ ή * ό δεύτερος ωστόσο δέν χ ά θ η κ ε παρά γ ι ά τ ό γερμανικό εργατι­ κό κ ί ν η μ α , άφοΰ μ έ χ ρ ι πρόσφατα σ υ μ μ ε τ ε ί χ ε ενεργά στον κ ο μ μ α ­ τικό βίο ώς συντάκτης τ ή ς καθημερινής γερμανόφωνης σοσιαλδη­ μοκρατικής εφημερίδας τ ή ς Νέας eΥόρκης. — " Η δ η προγενέστερα ωστόσο, ύπό τ ή ν π ί ε σ η τ ή ς αντίδρασης κατά τ ί ς δ ε κ α ε τ ί ε ς τ ο ΰ 1 8 4 0 καί τοΰ 1 8 5 0 , ό γερμανικός σοσιαλισμός εΐχε χάσει οχι λί­ γους σ η μ α ί ν ο ν τ ε ς π ο λ ι τ ι κ ο ύ ς , οί όποιοι είχαν μ ε τ α ν α σ τ ε ύ σ ε ι σ τ ι ς Η . Π . Α . Σ ' αυτούς σ υ γ κ α τ α λ έ γ ο ν τ α ι , άπό τ ί ς αρχές τ ή ς δ ε κ α ε τ ί α ς τοΰ 1 8 5 0 , ό π ο ι η τ ή ς R o b e r t Schweichel —αργότερα ε π έ σ τ ρ ε ψ ε σ τ ή Γ ε ρ μ α ν ί α — κ α ί ό F . A . S o r g e , συνιδρυτής τ ο ΰ ε β δ ο μ α δ ι α ί ο υ π ε ρ ι ο δ ι κ ο ύ Die Neue Zeit, ό όποιος, όταν ό M a r x ε π έ β α λ ε νά μ ε ­ τ α φ ε ρ θ ε ί τ ό 1 8 7 2 τ ό Γ ε ν ι κ ό Σ υ μ β ο ύ λ ι ο τ ή ς [ Α ' ] Δ ι ε θ ν ο ύ ς άπό τ ό Λονδίνο σ τ ή Ν έ α Υ ό ρ κ η , ανέλαβε ε ι κ ο ν ι κ ά τ ό αξίωμα τ ο ΰ γ ρ α μ ­ μ α τ έ α , έ ν ώ αργότερα α φ ι ε ρ ώ θ η κ ε ολότελα σ τ ή μ ο υ σ ι κ ή . Καί

δμως!

Εντυπωσιακά

μεγάλος

παραμένει

ό αριθμός

δσων σφυρηλατήθηκαν, πιστοί σ τ ο Σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό

Κόμμα

Γ ε ρ μ α ν ί α ς , κ α τ ά τ ί ς ήμερες εκείνες τ ο ΰ τ ρ ό μ ο υ . Ο ί κ ο θ ε ν ν ο ε ί τ α ι δ τ ι ή σταθερότητα

της ηγεσίας

εΐναι ακόμη

π ι ο χ τ υ π η τ ή σ έ εποχές σ χ ε τ ι κ ά ε ι ρ η ν ι κ έ ς ά π ό π ο λ ι τ ι κ ή ά π ο ψ η . Ό υ π ο φ α ι ν ό μ ε ν ο ς υποβλήθηκε σ τ ο ν κ ό π ο νά δ ι ε ξ έ λ θ ε ι τ ο ύ ς κ α ­ ταλόγους τ ώ ν παρόντων στά οργανωμένα κατά τό έτος 1 8 9 3 συνέδρια τ ώ ν ε ρ γ α τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν τ ρ ι ώ ν διαφορετικών χ ω ­ ρών, τ ο ΰ Σοσιαλδημοκρατικού γατικού

Κόμματος

στικού δσων

Κόμματος

Ιταλίας,

εξακολουθούσαν

γραμμές

Κόμματος

Γερμανίας,

τ ο ΰ Ερ­

(γκεντιστές) σ τ ή Γαλλία καί τοΰ γ ι ά νά ε ξ α κ ρ ι β ώ σ ε ι

νά β ρ ί σ κ ο ν τ α ι

τών κομμάτων

αυτών.

Σοσιαλι­

τ ο ν αριθμό

τό 1 9 1 0 στις

πρώτες

Τ ό ακόλουθο π ό ρ ι σ μ α δ έ ν

5. Protokoll der Verhandlungen des Parteitags 29.

zu Halle a. S. 1890, σ.

152

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

εγείρει αξιώσεις απόλυτης ακρίβειας, δεδομένου ότι απορρέει α π λ ώ ς άπό α ν α ζ ή τ η σ η σ τ η ρ ι ζ ό μ ε ν η σ έ π ρ ο σ ω π ι κ έ ς ε π α φ έ ς , ή όποια δέν α π ο τ ε λ ε ί β έ β α ι α τ ό α σ φ α λ έ σ τ ε ρ ο μ έ σ ο

επιστημονι­

κ ή ς έ ρ ε υ ν α ς , μ ο λ ο ν τ ο ύ τ ο ό μ ω ς π ρ έ π ε ι νά π ρ ο σ ε γ γ ί ζ ε ι αρκετά σ τ ή ν αλήθεια: ά π ό τ ο ύ ς 2 0 7 α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ο υ ς σ τ ο συνέδριο τ ο υ γερμανικού κ ό μ μ α τ ο ς στήν Κολωνία εξακολουθούσαν τό 1 9 1 0 νά π α ρ ί σ τ α ν τ α ι οί 6 0 , ά π ό τ ο ύ ς 9 3 σ τ ό συνέδριο τ ο ΰ γ α λ λ ι κ ο ύ 1 2 κ α ι ά π ό τ ο ύ ς 3 1 1 σ τ ο συνέδριο τ ο ΰ ι τ α λ ι κ ο ύ 1 0 2 · 6 π ρ ο κ ύ ­ π τ ο υ ν λ ο ι π ό ν π ο λ ύ υψηλά π ο σ ο σ τ ά — ι δ ι α ί τ ε ρ α γ ι ά τ ά ε ρ γ α τ ι ­ κά κ ό μ μ α τ α τ ή ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς και τ ή ς Ι τ α λ ί α ς , τ ό γ α λ λ ι κ ό Ε ρ ­ γατικό Κ ό μ μ α υπολείπεται κ ά π ω ς . 7 Τ ά αριστερά αστικά κ ό μ ­ μ α τ α τ ή ς η π ε ι ρ ω τ ι κ ή ς Ε υ ρ ώ π η ς μ ά λ λ ο ν α π ο κ λ ε ί ε τ α ι νά ε μ φ α ­ νίζουν τ έ τ ο ι α σ υ ν έ χ ε ι α στον ε υ ρ ύ τ ε ρ ο κ ύ κ λ ο τ ή ς η γ ε σ ί α ς τ ο υ ς . Ε ξ ί σ ο υ ό μ ω ς σ τ α θ ε ρ ή όσο ή η γ ε σ ί α γ ε ν ι κ ά , α κ ό μ η σ τ α θ ε ρ ό τ ε ­ ρη μ ά λ ι σ τ α , εΐναι κ α ι ή ύ π α λ λ η λ ί α τ ώ ν ε ρ γ α τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν . Ή σ τ α θ ε ρ ό τ η τ α τ ο ύ τ η , κ α θ ώ ς θά δ ο ΰ μ ε α κ ο λ ο ύ θ ω ς , ο φ ε ί λ ε τ α ι σ έ ένα π λ έ γ μ α π ο λ λ ώ ν φ α ι ν ο μ έ ν ω ν . Ή

μ α κ ρ ο χ ρ ό ν ι α θ η τ ε ί α ε γ κ υ μ ο ν ε ί κινδύνους γ ι ά τ ή δ η μ ο ­

κρατία. Έ ν ε κ α τούτου, τά προνοητικά δημοκρατικά μ ε ρ ι μ ν ο ύ ν νά ορίζουν γ ι ά όλα τ ά η γ ε τ ι κ ά β ρ α χ υ χ ρ ό ν ι α . Σ τ ή γ α λ λ ι κ ή Διακήρυξη άνθρωπου

σώματα

αξιώματα

τών δικαιωμάτων

θητεία τοΰ

τοΰ 1 7 8 9 , ή πληρεξουσιότητα τών αντιπροσώπων

περιοριζόταν άπό τό αδιάλειπτο δ ι κ α ί ω μ α ανάκλησης τους. Ή Γ' γαλλική Δημοκρατία,

γ ι ά νά π ρ ο λ ά β ε ι ε ν δ ε χ ό μ ε ν η

τ ι ω τ ι κ ή δ ι κ τ α τ ο ρ ί α κ α θ ώ ς κ α ι κ ά θ ε νέο κ α ι σ α ρ ι σ μ ό ,

στρα­ θέσπισε

ό τ ι κανένας σ τ ρ α τ η γ ό ς δέν θά π α ρ α μ έ ν ε ι έ π ί κ ε φ α λ ή ς σ ώ μ α τ ο ς σ τ ρ α τ ο ΰ π ά ν ω ά π ό τ ρ ί α χ ρ ό ν ι α . Σ τ ό έν λ ό γ ω π ο λ ί τ ε υ μ α , τ ό 6. Πρβλ. τούς καταλόγους τών παρόντων στό: Protokoll der Verhand­ lungen des Parteitags zu Köln, Berlin 1893, σσ. 280 κ.έξ. στό: Onzième congrès national du parti ouvrier tenu à Paris du 7 au 9 oct. 1893 (Lille 1893), σ. 9· καθώς και στό: Il congresso di Reggio Emilia. Verbale steno­ grafico, Milano 1893, σ. 57. 7. Ά π ό τό γεγονός τοΰτο δέν έπεται φυσικά οποιαδήποτε σύμφυτη μέ τόν εθνικό χαρακτήρα τών Γάλλων «απιστία» ή έστω και «άλλοπροσαλλισμός»· τό πράγμα εξηγείται άπό πολλές και ποικίλες τάσεις τής ιστο­ ρικής παράδοσης και τής πολιτικής δημοκρατικής παράταξης στή Γαλ­ λία, στίς όποιες όμως δέν μπορούμε νά εγκύψουμε έν προκειμένω.

153

ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

όποιο έ χ ε ι σ τ ι γ μ α τ ι σ θ ε ί ώ ς π λ ο υ τ ο κ ρ α τ ι κ ό , τ ό σ ο ό π ρ ό ε δ ρ ο ς όσο κ α ι οί γ ε ρ ο υ σ ι α σ τ έ ς ε κ λ έ γ ο ν τ α ι μ ό ν ο γ ι α μ ι α ε π τ α ε τ ί α , οί β ο υ λ ε υ τ έ ς σ π ά ν ι α θ η τ ε ύ ο υ ν π ά ν ω ά π ό τ έ σ σ ε ρ α χ ρ ό ν ι α , οί ν ο ­ μ ά ρ χ ε ς υ π ό κ ε ι ν τ α ι σ έ π α ύ σ η κ α ι οί υ π ο υ ρ γ ί ε ς ε ΐ ν α ι ό λ ι γ ο χ ρ ό -

νιες.

,Χ

Αν λ ά β ο υ μ ε ω σ τ ό σ ο ώ ς μέτρο τ ο ν αριθμό τ ώ ν θ έ σ ε ω ν

πού πληρούνται μ έ γ ε ν ι κ έ ς εκλογές κ α θ ώ ς κ α ι τ ή συχνότητα τών ψηφοφοριών, διαπιστώνουμε ότι τ ή ν πληρέστερη και κα­ θαρότερη

δημοκρατία

τ ή ν απολαύει

ό Αμερικανός

πολίτης.

Σ τ ί ς Η . Π . Α δέν α ν α δ ε ι κ ν ύ ο ν τ α ι ά π ό γ ε ν ι κ έ ς ε κ λ ο γ έ ς μόνο τ ά ν ο μ ο θ ε τ ι κ ά σ ώ μ α τ α , ά λ λ ά όλοι οί α ν ώ τ ε ρ ο ι δ ι ο ι κ η τ ι κ ο ί

υπάλ­

λ η λ ο ι κ α ι οί δ ι κ α σ τ έ ς . Έ χ ε ι υ π ο λ ο γ ι σ θ ε ί ό τ ι κ ά θ ε Α μ ε ρ ι κ α ν ό ς π ο λ ί τ η ς π ρ έ π ε ι κ α τ ' έ τ ο ς νά π ρ ο σ έ ρ χ ε τ α ι σ τ ί ς κ ά λ π ε ς 2 2 φ ο ρ έ ς κατά μέσον ό ρ ο . 8 Α ν ά λ ο γ ε ς υποχρεώσεις ε π ι β ά λ λ ε ι ή δ η μ ο ­ κρατία κ α ι στήν

Ελβετία.

Έ ν τ ο ν η δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ α ώ ς ε κ λ ο γ ε ί ς ασκούν σ ή μ ε ρ α κ α ι τ ά μέλη κάθε μεγάλου δημοκρατικού κόμματος τ ή ς εργατικής τά­ ξ η ς · στους κ ό λ π ο υ ς λ . χ . τ ο ΰ γ ε ρ μ α ν ι κ ο ύ

σοσιαλδημοκρατικού

κ ό μ μ α τ ο ς χ ρ ί ο υ ν τ ο ύ ς υ π ο ψ η φ ί ο υ ς τών ε κ λ ο γ ώ ν γ ι ά τ ό ο μ ο ­ σπονδιακό κοινοβούλιο, τ ά τοπικά κοινοβούλια, τ ά δημοτικά συμβούλια,

εκλέγουν τούς αντιπροσώπους

των στίς

τοπικές

συνδιασκέψεις κ α ι στά εθνικά συνέδρια τοΰ κ ό μ μ α τ ο ς ,

εκλέ­

γ ο υ ν τ ά μ έ λ η τ ή ς κ ε ν τ ρ ι κ ή ς ε π ι τ ρ ο π ή ς , ε π α ν ε κ λ έ γ ο υ ν όλα τ ο ύ ­ τα τ ά όργανα — κ α ι π ά λ ι ά π ' τ ή ν ά ρ χ ή . Σ έ όλα σχεδόν τ ά σ ο ­ σ ι α λ ι σ τ ι κ ά κ ό μ μ α τ α και σ υ ν δ ι κ ά τ α , οί ά ξ ι ω μ α τ ο ΰ χ ο ι δέν ανα­ δεικνύονται παρά γ ι ά μ ι κ ρ ά χρονικά δ ι α σ τ ή μ α τ α , γ ι ά όλες τ ι ς θ έ σ ε ι ς ο ρ ί ζ ε τ α ι νά δ ι ε ν ε ρ γ ο ύ ν τ α ι ε κ λ ο γ έ ς τ ό α ρ γ ό τ ε ρ ο άνά δ ι ε ­ τία. Ό σ ο π ι ο μακροχρόνια π ρ ο β λ έ π ε τ α ι ή θητεία, τόσο αυξάνει ή α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α κ α ι ή επιρροή τ ώ ν η γ ε τ ώ ν π ά ν ω στίς

μάζες.

Ώ ς έ κ τούτου, ή συχνή διενέργεια εκλογών αποτελεί τ ή στοι­ χ ε ι ω δ έ σ τ ε ρ η δικλείδα ασφαλείας τ ή ς δημοκρατίας κατά τ ώ ν

δ η λ η τ η ρ ι ω δ ώ ν αερίων τ ή ς ο λ ι γ α ρ χ ί α ς . Δ ε δ ο μ έ ν ο υ ό τ ι , στους κόλπους τ ώ ν δημοκρατικών κ ο μ μ ά τ ω ν , δλα τά η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ ­

χ η οφείλουν τ ή ν ανάδειξη τ ο υ ς α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ά σ τ ί ς μάζες και επιπλέον

υπόκεινται

συχνά-πυκνά

σ ε νέες

εκλογές,

8. Werner Sombart, Warum gibt es in den Vereinigten Staaten Sozialismus?, Tübingen 1906, σ. 4 3 .

δηλαδή keinen

154

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

στον κίνδυνο μ ή ε π α ν ε κ λ ο γ ή ς , ή π ε μ π τ ο υ σ ί α τ ή ς ε σ ω κ ο μ μ α τ ι ­ κής δημοκρατίας μοιάζει εξασφαλισμένη έκ πρώτης δψεως. Ή σ υ ν ε π ή ς τ ή ρ η σ η τ ώ ν δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ώ ν άρχων δέν σ υ μ β ι β ά ­ ζεται μ έ οποιαδήποτε παραδοσιακή αφοσίωση σέ πρόσωπα* κ α τ ' α ν α λ ο γ ί α τ ή ς «αρχής τ ή ς δ ε δ η λ ω μ έ ν η ς » , σ ύ μ φ ω ν α μ έ τ ή ν όποια, σ τ ά κ ρ ά τ η μ έ σ υ ν τ α γ μ α τ ι κ ό π ο λ ί τ ε υ μ α , ή κ υ β έ ρ ν η σ η ο φ ε ί λ ε ι νά α π ο ρ ρ έ ε ι άπό τ ό κ ό μ μ α τ ή ς κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ή ς π λ ε ι ο ­ ψ η φ ί α ς , οί δ η μ ο κ ρ α τ ι κ έ ς αρχές θά υ π α γ ό ρ ε υ α ν νά ε γ κ α θ ί σ τ α ν ­ τ α ι π ά ν τ ο τ ε σ τ ά υ ψ η λ ό τ ε ρ α κ ο μ μ α τ ι κ ά α ξ ι ώ μ α τ α οπαδοί τ ο υ ό π ο ι ο υ ρ ε ύ μ α τ ο ς υ π ε ρ τ ε ρ ε ί σ τ ά κ ο μ μ α τ ι κ ά σ υ ν έ δ ρ ι α . 9 Οί π α ­ λ α ι ο ί α ξ ι ω μ α τ ο ύ χ ο ι τ ο υ κ ό μ μ α τ ο ς θά έ π ρ ε π ε λ ο ι π ό ν νά π α ρ α ­ χ ω ρ ο ύ ν π ά ν τ ο τ ε τ ή θ έ σ η τ ο υ ς σ τ ι ς ν έ ε ς δ υ ν ά μ ε ι ς , στους τ ε λ ε υ ­ τ α ί ο υ ς κ α τ α κ τ η τ έ ς τ ή ς ε ξ ο υ σ ί α ς μ έ σ α σ τ ο κ ό μ μ α . Ε ύ λ ο γ ο θά ή τ α ν ε π ι π λ έ ο ν νά λ α μ β ά ν ε τ α ι μ έ ρ ι μ ν α ώ σ τ ε νά μ ή ν π α ρ α μ έ ν ο υ ν π ά ρ α π ο λ ύ τ ά ί δ ι α π ρ ό σ ω π α σ έ θ έ σ ε ι ς ι σ χ ύ ο ς κ α ί επιρροής, γ ι ά νά μ ή ν π α γ ι ω θ ο ύ ν

κ α ί αρχίσουν νά λ ο γ ί ζ ο ν τ α ι

ώ ς οί

μόνοι

ε κ λ ε κ τ ο ί τοΰ λαοΰ. Μολαταύτα, τό αίσθημα τ ή ς παράδοσης καί ή ε ν σ τ ι κ τ ώ δ η ς ε σ ω τ ε ρ ι κ ή ανάγκη γ ι ά σ τ α θ ε ρ ό τ η τ α τ ώ ν π ρ α γ ­ μ ά τ ω ν συντελούν ώ σ τ ε , π ά ν τ ο τ ε σχεδόν, ή α ν ώ τ α τ η

ηγεσία

στους κ ό λ π ο υ ς τ ώ ν δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν εκφράζει π ε ρ ι σ ­ σ ό τ ε ρ ο τ ό π α ρ ε λ θ ό ν π α ρ ά τ ό π α ρ ό ν ε π α ν ε κ λ έ γ ε τ α ι ολοένα, ό χ ι ε π ε ι δ ή ενσαρκώνει τον ε κ ά σ τ ο τ ε συσχετισμό δυνάμεων

μέσα

σ τ ό κ ό μ μ α , ά λ λ ά απλώς κ α ί μόνο επειδή υ φ ί σ τ α τ α ι . Π ρ ό κ ε ι τ α ι γ ι ά τ ό ν ν ό μ ο τ ή ς αδράνειας ή — γ ι ά νά ε κ φ ρ ά σ ο υ μ ε τ ό π ρ ά γ μ α εύφημιστικά—

τ ή ς έ μ μ ο ν η ς , έ ν ε κ α τ ο ΰ όποιου ή θ η τ ε ί α τ ώ ν

η γ ε τ ι κ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν π α ρ α τ ε ί ν ε τ α ι συχνά έ φ ' όρου ζ ω ή ς . Οί έν λόγω τάσεις κάθε

καλά

ιδιαίτερα

— τ ό ο ρ γ α ν ω τ ι κ ό σ τ ο ι χ ε ί ο — , οί ό π ο ι ε ς οργανωμένο

ισχυρές

κομματικό

σ τ ο γερμανικό

μόρφωμα,

διέπουν

προβάλλουν

σοσιαλδημοκρατικά

κόμμα

κ α ί σ υ ν ε π ά γ ο ν τ α ι ό τ ι ή η γ ε σ ί α τ ο υ ο υ σ ι α σ τ ι κ ά δέν υ π ό κ ε ι τ α ι σέ κ α θ α ί ρ ε σ η . Ή π ρ α κ τ ι κ ή π ο ύ θά έ π ρ ε π ε νά έ χ ε ι κ α θ ι ε ρ ω θ ε ί ι σ τ ο ρ ι κ ά σ τ ά σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ά κ ό μ μ α τ α ώ ς τ ά κατ κρατικά,

κόμματα,

εξοχήν

δημο­

δ η λ . νά α ν α ν ε ώ ν ε τ α ι γ ι ά τ ο ύ ς π ρ ο ε ι ρ η μ έ ν ο υ ς

λ ό γ ο υ ς σ χ ε δ ό ν π λ ή ρ ω ς ή σ ύ ν θ ε σ η τ ο ΰ κομματικού

προεδρείου

9. Τοΰτο θεσπίσθηκε πράγματι στους κόλπους τοΰ ολλανδικού σοσιαλ­ δημοκρατικού κόμματος.

ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

ι:.

κ ά θ ε δύο χ ρ ό ν ι α , ό χ ι μόνο εΐναι ά γ ν ω σ τ η σ τ ο γερμανικό δημοκρατικό

κόμμα,

σοσιαλ­

ά λ λ ά ενα τ έ τ ο ι ο α ί τ η μ α θά π ρ ο κ α λ ο ύ σ ε

μ ά λ ι σ τ α έ ν τ ο ν η δυσφορία σ τ ά μ έ λ η τ ο υ . Τ ό κ α τ α σ τ α τ ι κ ό τ ο υ , ε γ κ ε κ ρ ι μ έ ν ο σ τ ο συνέδριο τ ο ΰ 1 9 0 0 σ τ ό M a i n z , δ ι α λ α μ β ά ν ε ι μ έ ν — δημοκρατικά—

ότι ολόκληρο τό 7 μ ε λ έ ς προεδρείο (απαρτι­

ζ ό μ ε ν ο ά π ό 2 π ρ ο έ δ ρ ο υ ς , 2 γ ρ α μ μ α τ ε ί ς , έναν τ α μ ί α κ α ί 2 άπλα μ έ λ η ) θά ε κ λ έ γ ε τ α ι έ κ νέου « σ έ μ ί α ψ η φ ο φ ο ρ ί α , μ έ ψ η φ ο δ έ λ τ ι α κ α ί κ α τ ά τ ή ν απόλυτη π λ ε ι ο ψ η φ ί α » σ έ κ ά θ ε ετήσιο σ υ ν έ δ ρ ι ο τ ο ΰ κόμματος. Ή καταστατική τούτη διάταξη

καταστρατηγείται

ω σ τ ό σ ο σ τ ή ν π ρ ά ξ η , ά φ ο ΰ , σ έ κ ά θ ε σ υ ν έ δ ρ ι ο , ε ί θ ι σ τ α ι νά υπο­ δ ε ι κ ν ύ ο ν τ α ι στους α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ο υ ς , τ υ π ω μ έ ν α σ' ένα έ τ ο ι μ ο ψ η ­ φοδέλτιο, τά ονόματα τ ώ ν παλαιών μελών τ ή ς Ε κ τ ε λ ε σ τ ι κ ή ς Ε π ι τ ρ ο π ή ς * μ έ τόση ασφάλεια προεξοφλείται καί τόσο π ι ε σ τ ι ­ κά ε π ι δ ι ώ κ ε τ α ι

ή επανεκλογή τών απερχόμενων

μελών τοΰ.

π ρ ο ε δ ρ ε ί ο υ . Κ ά θ ε σύνεδρος εΐναι β έ β α ι α d e j u r e ελεύθερος νά δ ι α γ ρ ά ψ ε ι τ ά τ υ π ω μ έ ν α ο ν ό μ α τ α κ α ί νά τ ά α ν τ ι κ α τ α σ τ ή σ ε ι μ έ ι δ ι ό χ ε ι ρ α , δ ε δ ο μ έ ν ο υ μ ά λ ι σ τ α ό τ ι ή ψ η φ ο φ ο ρ ί α εΐναι μ υ σ τ ι κ ή . Μολοντούτο όμως, ή τυπωμένη λίστα τών μελών τ ή ς Ε κ τ ε λ ε ­ σ τ ι κ ή ς Ε π ι τ ρ ο π ή ς π α ρ α μ έ ν ε ι ένα φ α ι ν ό μ ε ν ο , τ ό ό π ο ι ο , κ α τ ' ανα­ λ ο γ ί α τ ή ς γ α λ λ ι κ ή ς έ κ φ ρ α σ η ς « δ ι ο ρ θ ώ ν ω τ ή ν τ ύ χ η » , θά μ π ο ­ ρ ο ύ σ α μ ε νά χ α ρ α κ τ η ρ ί σ ο υ μ ε ώ ς « δ ι ο ρ θ ώ ν ω τ ή ν δ η μ ο κ ρ α τ ί α » . Ε ν δ ε χ ό μ ε ν η τ ρ ο π ο π ο ί η σ η τ ή ς λ ί σ τ α ς — δ η λ α δ ή ή ά σ κ η σ η ενός έκλογικοΰ δικαιώματος κατοχυρωμένου δυνάμει τοΰ καταστα­ τικού—

θεωρείται ώς χονδροειδής άπρέπεια καί στηλιτεύεται

ώς τέτοια άπό τ ή ν πλειονότητα τ ώ ν ϊδιων τ ώ ν σ υ ν έ δ ρ ω ν ε ύ ­ γλωττο σχετικό παράδειγμα αποτελεί τό προμνημονευμένο π ε ­ ρ ι σ τ α τ ι κ ό 1 0 ά π ό τ ό σ υ ν έ δ ρ ι ο τ ή ς Δ ρ έ σ δ η ς ( 1 9 0 3 ) : όταν δ ι α δ ό θ η ­ κε ότι ορισμένοι ριζοσπάστες Βερολινέζοι

μελετούσαν

δήθεν

— οί ί δ ι ο ι τ ό αρνήθηκαν αργότερα κ α τ η γ ο ρ η μ α τ ι κ ά — νά δ ι α ­ γράψουν άπό τ ή λίστα τ ώ ν μελών τ ή ς Ε κ τ ε λ ε σ τ ι κ ή ς

Επιτρο­

π ή ς τ ο ν I g n a z A u e r , τ ο ν όποιο α π ο δ ο κ ί μ α ζ α ν ώ ς ρ ε β ι ζ ι ο ν ι σ τ ή , ξέσπασε τ έ τ ο ι α κ α τ α κ ρ α υ γ ή γ ι ά τ ό φ η μ ο λ ο γ ο ύ μ ε ν ο άνοσιούργημα, ώστε ματαιώθηκε έκ τών προτέρων τό σχέδιο.11 10. Βλ. παραπάνω σ. 1 0 5 . 11. Βλ. Protokoll der Verhandlungen 3 6 1 , 3 7 3 κ.έξ., 4 0 3 .

des Parteitags

zu Dresden, σσ.

156

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

Π ρ α κ τ ι κ έ ς δ π ω ς οί π ρ ο α ν α φ ε ρ ό μ ε ν ε ς εΐναι έ ξ α λ λ ο υ κ ο ι ν ό τ α ­ τες στα αμερικανικά πολιτικά Στο

γαλλικό

σοσιαλιστικό

κόμματα.12 κόμμα,

πάλι,

τ ά σ τ ε λ έ χ η δέν

ε κ λ έ γ ο ν τ α ι ά π ό τ ό συνέδριο άλλά άπό τ ή Μ ό ν ι μ η

Διοικητική

Ε π ι τ ρ ο π ή . Ποιος δμως εκλέγει τ ή Μ.Δ.Ε.; Τ ά περιλαμβανό­ μενα σ τ ή λίστα τ ή ς Μ . Δ . Ε . ονόματα ε π ι λ έ γ ο ν τ α ι έ κ τ ώ ν προ­ τ έ ρ ω ν ά π ό τ ο ύ ς ίδιους τ ο ύ ς ε ν δ ι α φ ε ρ ο μ έ ν ο υ ς κ α ί υ π ο β ά λ λ ο ν τ α ι σ τ ό συνέδριο τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς ά π ό μ ι ά ε π ι τ ρ ο π ή , τ ά μ έ λ η τ ή ς ό π ο ι α ς έχουν ε π ί σ η ς ε π ι λ ε γ ε ί μ έ άκρα π ρ ο σ ο χ ή . Κ α τ ' αυτόν τόν τ ρ ό π ο , τ ά η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η εΐναι π ρ ο φ υ λ α γ μ έ ν α ά π ό κ ά θ ε δ υ σ ά ρ ε σ τ η έ κ π λ η ξ η . Α ξ ί ζ ε ι νά π ρ ο σ θ έ σ ο υ μ ε ακόμη δ τ ι ή ψ η ­ φοφορία, άν δ ι ε ν ε ρ γ η θ ε ί , γ ί ν ε τ α ι π ά ν τ ο τ ε τ ή ν τ ε λ ε υ τ α ί α σ τ ι γ μ ή δ ι ' ά ν α τ ά σ ε ω ς τ ή ς χ ε ι ρ ό ς , μ ο λ ο ν ό τ ι τ ο άρθρο 3 3 τ ο ΰ κ α τ α σ τ α ­ τ ι κ ο ύ ο ρ ί ζ ε ι ρ η τ ά ό τ ι π ρ έ π ε ι νά ε ί ν α ι μ υ σ τ ι κ ή . Ό σ ο ν

άφορα

τ ώ ρ α τ ά ΐ δ ι α τ ά μ έ λ η τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς , άλλο δέν τ ο ύ ς α π ο μ έ ν ε ι άπό τ ή χ ί μ α ι ρ α ο τ ι ε ξ έ λ ε ξ α ν α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ο υ ς , οί ό π ο ι ο ι δ ι ό ρ ι ­ σαν μιαν ε π ι τ ρ ο π ή , ή όποια κ α τ ή ρ τ ι σ ε μ ι ά λ ί σ τ α υ π ο ψ η φ ί ω ν , οί ό π ο ι ο ι α ύ τ ο π ρ ο τ ά θ η κ α ν ά π ό τ ή χ ι λ ι ο κ ο σ κ ι ν ι σ μ έ ν η τής διοικητικής επιτροπής καθορίζοντας

σύνθεση

έπειτα τά ονόματα

τών σ τ ε λ ε χ ώ ν . 1 3 Τ ά α ν ώ τ ε ρ α κομματικά

όργανα,

δημοκρατικά κατά τ ή φύση

τους, άναδεδειγμένα όμως μ έ έ μ μ ε σ η ε κ λ ο γ ή , παρατείνουν έτσι τήν «πληρεξουσιότητα»

τ ο υ ς όλο κ α ί π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο

ζωής. Ή ε π ι β ε β λ η μ έ ν η δυνάμει τοΰ καταστατικού

ε φ ' δρου περιοδική

ε π α ν ε κ λ ο γ ή τ ο υ ς γ ί ν ε τ α ι κ α θ α ρ ά τ υ π ι κ ή , εντελώς α υ τ ο ν ό η τ η . Ο ί ε ν τ ε τ α λ μ έ ν ο ι α ν τ ι π ρ ό σ ω π ο ι γ ί ν ο ν τ α ι α ξ ι ω μ α τ ο ύ χ ο ι κ α ί οί α ξ ι ω μ α τ ο ύ χ ο ι μ ό ν ι μ α σ τ ε λ έ χ η . Ο ί κ ο ρ υ φ α ί ο ι κ α θ ί σ τ α ν τ α ι εξί­ σου α μ ε τ α κ ί ν η τ ο ι κ α ί α π α ρ α β ί α σ τ ο ι δσο ήσαν π ο τ έ τ ά μ έ λ η αριστοκρατικών τείας

συλλογικών σωμάτων.

Ή

δ ι ά ρ κ ε ι α τ ή ς θη­

τους υπερβαίνει κατά πολύ τ ή μ έ σ η υπουργία στά μοναρ­

χικά κ ρ ά τ η . Ή μ έ σ η υπουργία στήν αυτοκρατορική υπολογίστηκε

στά

4 1/2

έτη·

στό

κομματικό

Γερμανία προεδρείο,

12. M. Ostrogorski, La démocratie et Γorganisation des partis politiques, T. Β ' , σ. 200.

13. Gabriele Gambier, «Démocratie ou oligarchie?», La lutte des classes (21 Ίουν. 1912).

ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

157

δηλαδή στήν κυβέρνηση του σοσιαλιστικού κόμματος, βλέπου­ μ ε έ π ί κ ε φ α λ ή ς τ α ΐ δ ι α π ρ ό σ ω π α να κ α τ έ χ ο υ ν τ ο ύ ς υ π ο υ ρ γ ι ­ κούς θώκους τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς έπί 4 0 και περισσότερα χ ρ ό ν ι α . 1 4 Μιλούν, κ α θ ώ ς π α ρ α τ η ρ ε ί ό Bernstein, γ ι α τ ι ς μ ε τ α β α λ λ ό μ ε ν ε ς δ ι α θ έ σ ε ι ς κ α ι τ ή ν ά σ τ α τ η εύνοια τ ώ ν μ α ζ ώ ν ένα η γ ε τ ι κ ό κ ο μ μ α ­ τ ι κ ό σ τ έ λ ε χ ο ς , εφόσον ε κ π λ η ρ ώ ν ε ι τ ά κ α θ ή κ ο ν τ α τ ο υ , εΐναι ωστό­ σο πολύ στερρότερα εδραιωμένο σ τ ή θ έ σ η του ά π ' ο,τι λ . χ . ένας υπουργός στήν ελέω Θεού μοναρχία τ ή ς Π ρ ω σ ί α ς . 1 5 Κ α ι ό N a u ­ m a n n λ έ γ ε ι αναφορικά μ έ τούς δ η μ ο κ ρ ά τ ε ς : « Σ τ ο ν κύκλο τους, οί κορυφαίοι αλλάζουν μ έ ρυθμό αργότερο ά π ' ό , τ ι μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν υπουργών κ α ι τ ώ ν γ ε ν ι κ ώ ν γ ρ α μ μ α τ έ ω ν τ ώ ν υ π ο υ ρ γ ε ί ω ν . Τ ό δ η ­ μοκρατικό εκλογικό σύστημα εμφανίζει τ ή δική του ιδιαίτερη πί­ σ τ η * στά κ α θ έ κ α σ τ α εΐναι π ά ν τ ο τ ε α σ τ ά θ μ η τ ο , ώς πρός τό συνο­ λικό τ ο υ α π ο τ έ λ ε σ μ α αποδεικνύεται δ μ ω ς π ι ό σ τ α θ μ ί σ ι μ ο άπό τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ή τ ώ ν η γ ε μ ό ν ω ν . Ό λ ε ς τ ι ς μορφές τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς τ ι ς δ ι α τ ρ έ χ ε ι μ ι ά κάποια αργόσυρτη παράδοση, αφού τά διανοήματα τ ώ ν μαζών δέν αλλάζουν παρά βαθμηδόν κ α ι α ν ε π α ί σ θ η τ α . Σ τ ό π λ α ί σ ι ο τ ή ς μοναρχίας δέν λείπουν οί παλαιοί τ ύ π ο ι , άλλά κ α ι ό δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό ς οργανισμός, δσο π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο μ α κ ρ ο η μ ε ρ ε ύ ε ι , τόσο ε μ π λ ο υ τ ί ζ ε τ α ι μ έ συνήθειες, λόγια κ α ι π ρ ο γ ρ ά μ μ α τ α δ ι α τ η ρ ο ύ μ ε ­ να μ έ ε ξ α ι ρ ε τ ι κ ή έ μ μ ο ν η . Μόνον άφού ή δ η διαδοθούν σ τ ή χώρα μπορούν νά διεισδύσουν κ α ι στά υ φ ι σ τ ά μ ε ν α κ ό μ μ α τ α τ ά νέα δια­ ν ο ή μ α τ α , ε ΐ τ ε υιοθετούμενα άπό κάποια κ ο μ μ α τ ι κ ή ομάδα, ε ΐ τ ε διά μέσου μ ε τ α σ τ ρ ο φ ή ς τ ώ ν μ ε λ ώ ν . Ή φ υ σ ι κ ή έ μ μ ο ν η τ ώ ν α ι ρ ε ­ τ ώ ν κοινοβουλίων εΐναι δυνατόν νά αποβεί ε υ τ ύ χ η μ α ή δ υ σ τ ύ χ η μ α γ ι ά τό σ ύ ν ο λ ο » . 1 6 — Π α ρ ό μ ο ι ε ς τ ά σ ε ι ς πρός σταθερότητα της ηγεσίας ε κ δ η λ ώ ν ο ν τ α ι κ α ι σ έ συλλογικά σ ώ μ α τ α μ έ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή β ά σ η έ κ τ ο ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς * τ ε κ μ ή ρ ι ο α π ο τ ε λ ε ί ένα άρθρο τ ο ύ κανονι­ σμού γ ι ά τ ή ν κ ή ρ υ ξ η γενικών απεργιών πού συνέταξε τ ό 1 9 1 0 ή c Γενική Ομοσπονδία Εργατών Ιταλίας. Σ τ ή δ ι ά τ α ξ η αυτή επι­ σ η μ α ί ν ε τ α ι π ρ ώ τ α - π ρ ώ τ α — μ έ α π ό λ υ τ η συνέπεια προς τ ι ς δ η μ ο 14. Ύ π ό ιδιαίτερες προϋποθέσεις υφίσταται ή Ιδια σταθερότητα και στό πλαίσιο τοΰ δημοκρατικού κράτους. Στήν Ε λ β ε τ ί α λ.χ., ούτε ένα μέλος τοΰ "Ομοσπονδιακού Συμβουλίου δέν καταψηφίσθηκε έπί 75 ολό­ κληρα χρόνια. 15. Eduard Bernstein, Arbeiterbewegung, σ. 149. 16. Friedrich Naumann, Demokratie und Kaisertum, σ. 53.

158

ΗΓΕΣΙΑ ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

κ ρ α τ ι κ έ ς α ρ χ έ ς — δ τ ι , πριν από τ ή ν κάθοδο σέ γ ε ν ι κ ή απεργία, ε π ι β ά λ λ ε τ α ι νά δ ι ε ν ε ρ γ ε ί τ α ι σ τ ί ς κατά τόπους σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ έ ς ορ­ γ α ν ώ σ ε ι ς δ η μ ο ψ ή φ ι σ μ α , στο ε ρ ω τ η μ α τ ο λ ό γ ι ο τ ο ΰ όποιου θά π ρ έ ­ π ε ι νά επισυνάπτονται τ ά π ρ α κ τ ι κ ά τ ή ς συνεδρίασης τ ή ς Γ ε ν ι κ ή ς Σ υ ν ο μ ο σ π ο ν δ ί α ς πού έ λ α β ε θ έ σ η σ χ ε τ ι κ ά μ έ τ ή ν απεργία* σ τ ή σ υ ­ νέχεια ωστόσο δ ι α λ α μ β ά ν ε τ α ι δ τ ι , άν τυχόν τό α π ο τ έ λ ε σ μ α τ ο ΰ δ η μ ο ψ η φ ί σ μ α τ ο ς αποκλίνει άπό τ ή γ ν ώ μ η τ ώ ν μ ε λ ώ ν τοΰ π ρ ο ε ­ δρείου τ ή ς Γ ε ν ι κ ή ς Συνομοσπονδίας κατά τ ό δ τ ι τό μέν π ρ ώ τ ο ευ­ νοεί τ ή γ ε ν ι κ ή α π ε ρ γ ί α , ένώ ή δ ε ύ τ ε ρ η τ ή ν α π ο ρ ρ ί π τ ε ι , ή ετυμη­ γορία αυτή δέν συνιστά κ α τ ' ανάγκη ψήφο δ υ σ π ι σ τ ί α ς πρός τά έ π ί κ ε φ α λ ή ς η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η . 1 7 Έ ν π ρ ο κ ε ι μ έ ν ω , λοιπόν, ή υ π ο υ ρ γ ι κ ή ευθύνη σ τ ή δ ι α χ ε ί ρ ι σ η τ ώ ν υποθέσεων τ ή ς ι τ α λ ι κ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ­ ξης υ π ο λ ε ί π ε τ α ι εκείνης στό πλαίσιο τοΰ Ίταλικοΰ άστικοΰ κρά­ τους. — Α ν α φ ο ρ ι κ ά μ έ τ ή ν Αγγλία έξαλλου, οί W e b b μ α ς π λ η ­ ροφορούν δ τ ι ή μονιμότητα της ύπαλληλίας στους κόλπους τ ο ΰ συνδικαλιστικού κινήματος υπερβαίνει εκείνη τ ώ ν " Α γ γ λ ω ν δ η μ ο ­ σίων υπαλλήλων στό κ α τ α σ τ α τ ι κ ό τ ο ΰ Ενιαίου Σωματείου Μη­ χανικών Βαμβακοκλωστών ορίζεται μ ά λ ι σ τ α δ τ ι τ ά συνδικαλι­ σ τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η δέν θά απομακρύνονται άπό τ ή θ έ σ η τους άν δέν δυσαρεστήσουν τά μ έ λ η . 1 8 Γ ι ά νά κ α τ α ν ο ή σ ο υ μ ε π λ ή ρ ω ς τ ο ΰ τ ο τ ό φ α ι ν ό μ ε ν ο ,

πρέπει

νά λ ά β ο υ μ ε επίσης ύ π ' ο ψ η μ α ς τ ο ν μ ε γ ά λ ο σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ό π α ρ ά ­ γ ο ν τ α τ ή ς παράδοσης,

ή όποια τ ρ έ χ ε ι σ τ ί ς φ λ έ β ε ς τ ώ ν ε π α ν α ­

σ τ α τ ι κ ώ ν μ α ζ ώ ν ε ξ ί σ ο υ δσο κ α ι τ ώ ν σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ώ ν .

Επιπλέον

σ υ ν τ ε ί ν ε ι α σ φ α λ ώ ς και ένα ώραΐο α ν θ ρ ώ π ι ν ο γ ν ώ ρ ι σ μ α , τ ό σ υ ­ ν α ί σ θ η μ α τ ή ς ευσέβειας, δ π ω ς τ ό ε ί δ α μ ε ή δ η , 1 9 τ ό δ τ ι δ η λ α δ ή οί π ο λ λ ο ί θά αισθάνονταν ώ ς θ λ ι β ε ρ ή ά γ ν ω μ ο σ ύ ν η τ ή μ ή ε π α ­ ν ε κ λ ο γ ή δσων σ υ μ π ο ρ ε ύ θ η κ α ν μ έ τ ό κ ό μ μ α ά π ό τ ά π ρ ώ τ α β ή ­ ματα τ ο υ , έ γ κ α ρ τ έ ρ η σ α ν γ ι ά χ ά ρ η τ ο υ σ έ μ ύ ρ ι ε ς έ ν α ν τ ι ό τ η τ ε ς , τ ο ΰ π ρ ο σ έ φ ε ρ α ν μ ύ ρ ι α δσα. Κ α τ ά π ρ ώ τ ο ν δ μ ω ς λ ό γ ο , τ ό σύνο­ λο δέν θ έ λ ε ι κ α ι δέν μ π ο ρ ε ί νά χ ά σ ε ι , ο χ ι δσους έχουν σ τ ο ε ν ε ρ ­ γ η τ ι κ ό τ ο υ ς υ π η ρ ε σ ί ε ς π ρ ό ς τ ό κ ό μ μ α , άλλά τ ο ύ ς έ μ π ε ι ρ ο υ ς , τούς δοκιμασμένους.

Κάποιοι

άνθρωποι,

κάτοχοι

ορισμένων

17. La Stampa (3 Φεβρ. 1910). 18. Sidney/Beatrix Webb, Industria] Democracy, τ. Α', σ. 16. 19. Πρβλ. παραπάνω μέρ. Α ' / 2 , κεφ. III, σσ. 102 κ.έξ.

ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

159

α ξ ι ω μ ά τ ω ν , γίνονται στο κ ό μ μ α α ν α ν τ ι κ α τ ά σ τ α τ ο ι , 2 0 ή μάλλον — γ ι ά νά α κ ρ ι β ο λ ο γ ή σ ο υ μ ε δ ι α λ ύ ο ν τ α ς τ ή ν υ π ε ρ β ο λ ή — δ υ σ αντικατάστατοι. Κάθε γραφειοκρατικός οργανισμός εδράζεται, ώ ς έ κ τ ή ς ουσίας τ ο υ , στον κ α τ α μ ε ρ ι σ μ ό ε ρ γ α σ ί α ς . Ό π ο υ δ ή ποτε επικρατεί δμως ό καταμερισμός

εργασίας, γεννάται

ή

επιμέρους λειτουργία, ή ειδίκευση, ή μονοπωλιακή θέση, ίδιαίτ α τ α μ ά λ ι σ τ α σ' ένα κ ρ ά τ ο ς ό π ω ς τ ό π ρ ω σ ο γ ε ρ μ α ν ι κ ό , δ π ο υ , γ ι ά νά π α ρ α κ ά μ ψ ε ι τ ό κ ό μ μ α μ έ α σ φ ά λ ε ι α τ ο ύ ς σ κ ο π έ λ ο υ ς τ ώ ν παρενοχλήσεων τ ή ς αστυνομίας, τ ή ς διοίκησης καί του ποινι­ κού κώδικα, χρειάζεται έξάπαντος έμπειρους πλοηγούς, ή π ε ­ ρ ι φ ρ ο ύ ρ η σ η τ ώ ν ό π ο ι ω ν γ ί ν ε τ α ι λ ο ι π ό ν π ρ ώ τ ι σ τ ο ς όρος γ ι ά νά εξασφαλισθεί μιά κάποια σταθερότητα στήν ε ξ ε λ ι κ τ ι κ ή πορεία του κόμματος. Στά

παραπάνω έρχεται

δ μ ω ς νά π ρ ο σ τ ε θ ε ί κ α ί ένα άλλο

σ τ ο ι χ ε ί ο . Ό π ω ς ακριβώς κ α ί σ τ ο κ ρ ά τ ο ς , έ τ σ ι κ α ί σ τ ή ν π ο λ ι ­ τ ι κ ή καί συνδικαλιστική οργάνωση τ ή ς εργατικής τάξης χρειά­ ζ ε τ α ι ο π ω σ δ ή π ο τ ε μ ι ά κ ά π ο ι α δ ι ά ρ κ ε ι α τ ή ς θητείας,

καθότι ό

η γ έ τ η ς δέν μ π ο ρ ε ί νά ε ξ ο ι κ ε ι ω θ ε ί μ έ τ ο ν κ ύ κ λ ο τ ώ ν αρμοδιο­ τ ή τ ω ν τ ο υ , νά κ α τ α τ ο π ι σ θ ε ί , νά γ ί ν ε ι δ η λ α δ ή καλός

υπάλληλος,

άν δέν τ ο υ δ ο θ ε ί χρόνος νά α π ο κ τ ή σ ε ι τ ή ν α π α ι τ ο ύ μ ε ν η ά ν ε σ η κ ι ν ή σ ε ω ν . Ε π ί σ η ς , γ ι ά νά α φ ο σ ι ω θ ε ί ό υπάλληλος σ τ ά κ α θ ή ­ κ ο ν τ α τ ο υ μ έ τ ή ν α ν α γ κ α ί α αγάπη, γ ι ά νά τ α υ τ ι σ θ ε ί μ έ ό , τ ι ε κ π ρ ο σ ω π ε ί , π ρ έ π ε ι , νά γ ν ω ρ ί ζ ε ι δ τ ι δ έ ν θά π α υ θ ε ΐ άνά π ά σ α σ τ ι γ μ ή · γ ι ά νά ε ρ γ α σ θ ε ί ή ρ ε μ α κ α ί ε μ π ε ρ ι σ τ α τ ω μ έ ν α ,

πρέπει

νά α ι σ θ ά ν ε τ α ι α σ φ ά λ ε ι α . Ή β ρ α χ υ χ ρ ό ν ι α θ η τ ε ί α ε ΐ ν α ι μ έ ν δ η ­ μ ο κ ρ α τ ι κ ή , αντενδείκνυται δ μ ω ς άπό τ ε χ ν ι κ ή κ α θ ώ ς κ α ί ψ υ χ ο ­ λ ο γ ι κ ή ά π ο ψ η . Α κ ό μ η κ α τ α π ν ί γ ε ι τ ό αίσθημα γαζόμενη

έ τ σ ι τ ή ν αναρχία σ τ ά δ ι ο ι κ η τ ι κ ά

ευθύνης,

άπερ-

πράγματα.

Στά

υ π ο υ ρ γ ε ί α τ ώ ν κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ώ ν κ ρ α τ ώ ν έ κ ε ϊ ν α δ π ο υ δλος ό υ π α λ λ η λ ι κ ό ς μ η χ α ν ι σ μ ό ς υ π ό κ ε ι τ α ι σ τ ή ν αέναη ε ν α λ λ α γ ή τ ώ ν κομμάτων τ ή ς πλειοψηφίας, επικρατεί, ώς γνωστόν, ή μεγαλύ­ τ ε ρ η ο λ ι γ ω ρ ί α κ α ί αταξία. * Α ν οί υ π ο υ ρ γ ο ί , δ π ω ς δ ε ί χ ν ε ι ή ε μ ­ π ε ι ρ ί α , δ ι α δ έ χ ο ν τ α ι ό ένας τ ο ν άλλον μ ε τ ά ά π ό κ ά μ π ο σ ο υ ς μ ή ­ ν ε ς , ό π ο ι ο ς β ρ ί σ κ ε τ α ι σ τ ά π ρ ά γ μ α τ α θα π α σ χ ί σ ε ι νά ε κ μ ε τ α λ ­ λευθεί συντομότατα τήν ισχύ του κατά τό μ έ γ ι σ τ ο 20. Πρβλ. σσ. 102 κ.έξ.

δυνατόν.

160

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

Ε π ι π λ έ ο ν , ή γ ο ρ γ ή αλληλοδιαδοχή διαφόρων προσώπων δ η ­ μιουργεί κυκεώνα αποφάσεων καί διαταγμάτων,

δυσχεραίνον­

τας έ τ σ ι ε ξ α ι ρ ε τ ι κ ά τον έ λ ε γ χ ο καί διευκολύνοντας τ ή ν έ π ί ρ ρ ι ψ η τ ή ς ευθύνης γ ι ά λ ά θ η κ α ί ύ π ε ρ β α σ ί ε ς άπό τον έναν στον ά λ ­ λον. Ή « r o t a t i o n in o f f i c e » , ό π ω ς αποκαλούν οί Α μ ε ρ ι κ α ν ο ί τ ή συχνή εναλλαγή αξιωματούχων, συμφωνεί αναμφίβολα μ έ τ ή ν π ε μ π τ ο υ σ ί α τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς · π ρ ο σ φ έ ρ ε τ α ι γ ι ά νά κ α τ α σ τ έ λ λ ε ι στους γ ρ α φ ε ι ο κ ρ ά τ ε ς τ ή ν ο ο τ ρ ο π ί α τ ή ς κ ά σ τ α ς . Ώ ς έ π ι τ ό π λ ε ί σ τ ο ν ό μ ω ς ή κ α π η λ ε ί α τ ή ς αρχής άπό ε φ ή μ ε ρ ο υ ς

ηγέτες

κ α ί οί ολέθριες σ υ ν έ π ε ι ε ς τ η ς ε ξ ο υ δ ε τ ε ρ ώ ν ο υ ν τ ό π λ ε ο ν έ κ τ η μ α τοΰτο. Σ τ ά υπέρ τ ή ς κληρονομικής μοναρχίας ανήκει, ώς γ ν ω ­ στόν, τ ο ό τ ι ό κ λ η ρ ο ν ο μ ι κ ό ς η γ ε μ ό ν α ς , φ ρ ο ν τ ί ζ ο ν τ α ς γ ι ά τ ά π α ι δ ι ά κ α ί τ ο ύ ς δ ι α δ ό χ ο υ ς τ ο υ , απέχει κ α τ ά κανόνα άπό τ ή σπατάλη καί δείχνει γιά τά καθήκοντα του εμπράγματο καί αδιάπτωτο ενδιαφέρον. Τ ό σ ο σ έ κ α ι ρ ο ύ ς ε ι ρ ή ν η ς δσο κ α ί π ο λ έ μ ο υ , οί σ χ έ σ ε ι ς μ ε τ α ­ ξύ ο ρ γ α ν ω μ έ ν ω ν σ υ ν δ έ σ μ ω ν ε π ι τ ά σ σ ο υ ν , ώ ς π ρ ό ς τ ά π ρ ό σ ω π α καί τ ή ν τ α κ τ ι κ ή , μ ι ά κ ά π ο ι α συνέχεια., παρέβλαπτε

τό πολιτικό

κύρος

ή έ λ λ ε ι ψ η τ ή ς οποίας

τ ή ς οργάνωσης.

θά

Τ ο ΰ τ ο δέν

ι σ χ ύ ε ι μόνο γ ι ά κ ρ ά τ η , άλλά κ α ί γ ι ά π ο λ ι τ ι κ ά κ ό μ μ α τ α . Σ τ ό π ε δ ί ο τ ή ς ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ς δ ι α κ ρ α τ ι κ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς , ή Αγγλία

λογι­

ζόταν π ά ν τ ο τ ε κ α κ ό ς , κ α θ ό α ν α ξ ι ό π ι σ τ ο ς , σ ύ μ μ α χ ο ς , επειδή ή ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή π ο λ ι τ ι κ ή τ η ς εξαρτάται κατά μ ε γ ά λ ο μέρος άπό τ ά κ ό μ μ α τ α π ο ύ β ρ ί σ κ ο ν τ α ι σ τ ά π ρ ά γ μ α τ α κ α ί π ο ύ ε ν δ έ χ ε τ α ι νά αλλάξουν ά π ό μ έ ρ α σ έ μ έ ρ α . Κ α τ ά π α ρ ό μ ο ι ο τ ρ ό π ο χ ά ν ε ι τ ό κ ό μ μ α τ ή ν ι κ α ν ό τ η τ α νά κ λ ε ί ν ε ι σ υ μ μ α χ ί ε ς άν αλλάζουν πάρα π ο λ ύ συχνά τ ά η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η . Ή κ ο μ μ α τ ι κ ή π ρ α κ τ ι κ ή επι­ ζ η τ ε ί λ ο ι π ό ν νά α π ο φ ύ γ ε ι τ ά δύο μ ε γ α λ ύ τ ε ρ α τ ρ ω τ ά τ ή ς αμι­ γούς δημοκρατίας, τ ή ν έ λ λ ε ι ψ η σταθερότητας — τό δ η μ ο κ ρ α τ ι ­ κό α ε ι κ ί ν η τ ο — κ α ί τ ή ν έ λ λ ε ι ψ η ε τ ο ι μ ό τ η τ α ς , αμφότερα απότο­ κα τ ο ΰ δ ι κ α ι ώ μ α τ ο ς έ ν σ τ α σ η ς κ α ί α ρ ν η σ ι κ υ ρ ί α ς ά π ό τ ή ν π λ ε υ ­ ρά τ ώ ν κ υ ρ ί α ρ χ ω ν μ α ζ ώ ν .

ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

2. Μερικά

αίτια, της πίστης

προσήλωσης

161

στο

κόμμα

α) ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Πριν ά π ό τ ή μ ε γ ά λ η δ ο κ ι μ α σ ί α τ ο ΰ [ Α ' π α γ κ ο σ μ ί ο υ ] π ο λ έ ­ μ ο υ , σ τ ή ν όποια δέν μ π ο ρ ο ΰ μ ε γ ε ν ι κ ά νά π ο ΰ μ ε ό τ ι α ν τ α π ο κ ρ ί ­ θ η κ ε ε π ι τ υ χ ώ ς , τ ό γερμανικό

σοσιαλδημοκρατικό

κόμμα

δέν

γ ν ώ ρ ι σ ε , όσον άφορα τ ά η γ ε τ ι κ ά τ ο υ σ τ ε λ έ χ η , π α ρ ά σ χ ε τ ι κ ώ ς λίγα κρούσματα αποστασίας καί προδοσίας. Τοΰτο

προκύπτει

σ α φ έ σ τ α τ α άν ρ ί ξ ο υ μ ε μ ι ά μ α τ ι ά σ τ ό π ο λ ι τ ι κ ό - κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ό κ ό μ μ α τ ώ ν Γάλλων

σοσιαλιστών.

Σ τ ι ς γαλλικές εκλογές τής 20ής Αυγούστου 1 8 9 3 αναδείχθη­ καν έ ξ ι σοσιαλιστές β ο υ λ ε υ τ έ ς : Paulin M é r y , A l p h o n s e H u m b e r t , A l e x - A b e l H o v e l a c q u e , A l e x a n d r e Millerand, Pierre R i c h a r d καί E r n e s t Roche* 1 7 χρόνια αργότερα δέν άνηκε πλέον στό κ ό μ μ α ουτε ένας ά π ' αυτούς, τουναντίον ήσαν όλοι — έ κ τ ο ς άπό τον εκλι­ πόντα στο μ ε τ α ξ ύ γ ν ω σ τ ό γ λ ω σ σ ο λ ό γ ο κ α ί ανθρωπολόγο H o v e ­ l a c q u e , ό όποιος έ μ ε ι ν ε π ι σ τ ό ς στόν σ ο σ ι α λ ι σ μ ό ώς τόν θάνατο τ ο υ — σφοδροί π ο λ έ μ ι ο ι τ ή ς σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς . Ή σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή δράση τ ο ΰ Millerand, σπουδαία, ώς γ ν ω σ τ ό ν , έ λ η ξ ε ο ρ ι σ τ ι κ ά τ ό 1 9 0 4 * στά ε κ λ ο γ ι κ ά του μ α ν ι φ έ σ τ α , τόν Μάϊο τ ο ΰ 1 9 0 6 , φάνταζε β έ β α ι α α κ ό μ η ή λ έ ξ η « s o c i a l i s t e » , έ σ τ ω καί υ π ο β ι β α σ μ έ ν η στήν π έ μ π τ η ή έ κ τ η θ έ σ η , ή σκοπιά ωστόσο άπό τ ή ν όποια κ α τ α π ο λ ε ­ μούσε τόν ε π ί σ η μ ο υποψήφιο τ ο ΰ σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς στήν π ε ρ ι φ έ ρ ε ι α τ ο υ , τον κοινωνιολόγο P a u l L a f a r g u e , γ α μ π ρ ό τοΰ M a r x , ήταν ε κ ε ί ν η ενός κοινωνικοΰ μ ε τ α ρ ρ υ θ μ ι σ τ ή καθαρά α σ τ ι ­ κών φρονημάτων. Ο ί υπόλοιποι τ έ ω ς σ ο σ ι α λ ι σ τ έ ς β ο υ λ ε υ τ έ ς εΐχαν υ π α ν α χ ω ρ ή σ ε ι ν ω ρ ί τ ε ρ α α κ ό μ η . Τ ό σ χ ε τ ι ζ ό μ ε ν ο μ έ τ ό Ονομα τοΰ σ τ ρ α τ η γ ο ύ B o u l a n g e r μ ι κ ρ ό π ο λ ι τ ι κ ό σ ο κ σ τ ά θ η κ ε α ρ κ ε τ ό γ ι ά νά ά π ο θ ε μ ε λ ι ώ σ ε ι τ ή σ α θ ρ ό τ α τ η σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή κ ο σ μ ο θ ε ω ρ ί α τ ώ ν έν λ ό γ ω ε κ π ρ ο σ ώ π ω ν τοΰ ε π α ν α σ τ α τ ι κ ο ύ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ σ τ ή Γ α λ λ ί α καί νά τούς μ ε τ α σ τ ρ έ ψ ε ι πρός τ ά δεξιά. Ό P a u l i n M é r y β ρ έ θ η κ ε έ π ι κ ε φ α λ ή ς τ ώ ν μπουλανζιστών* όταν, στον δεύτερο γύρο τ ώ ν ε κ λ ο γ ώ ν τοΰ Μαΐου τοΰ 1 9 0 6 , α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ ε τον άστο ρ ι ζ ο σ π ά σ τ η F e r d i n a n d B u i s s o n , οί σ ο σ ι α λ ι σ τ έ ς τ ή ς ε κ λ ο γ ι κ ή ς τ ο υ π ε ρ ι φ έ ρ ε ι α ς

Î1. Κοινωνιολογία

τών πολιτικών

κομμάτων

162

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

τ ά χ θ η κ α ν ανενδοίαστα υπέρ τοΰ αντιπάλου του. Ό Alphonse H u m ­ b e r t σ υ γ κ α τ α λ ε γ ό τ α ν στους προμάχους τ ή ς παράταξης πού υ π ο ­ σ τ ή ρ ι ζ ε τό Γ ε ν ι κ ό ' Ε π ι τ ε λ ε ί ο έ π ι τ ώ ν ήμερων τοΰ σκανδάλου Dreyfuss. Ό E r n e s t R o c h e τ έ λ ο ς , μ α θ η τ ή ς τ ο ΰ A u g u s t e B l a n q u i , ένα άπό τά σπουδαιότερα, μαζί μ έ τον E d o u a r d Vaillant, η γ ε τ ι κ ά στελέχη τών λεγόμενων μπλανκιστών, έγινε υπασπιστής τοΰ Henri Rochefort καί αργότερα, στις ε κ λ ο γ έ ς τ ή ς Ι Ζ ' π ε ρ ι φ έ ρ ε ι α ς τ ή ς γ α λ λ ι κ ή ς πρωτεύουσας, η τ τ ή θ η κ ε άπό τόν ρ ε φ ο ρ μ ι σ τ ή σοσια­ λ ι σ τ ή P a u l B r o u s s e , μολονότι ό δεύτερος αυτός — τ έ ω ς αναρχικός, καθαυτό π α τ έ ρ α ς τ ή ς ιδέας τ ή ς «προπαγάνδας τ ή ς π ρ ά ξ η ς » σ τ ή Δ υ τ ι κ ή Ευρώπη — ε ί χ ε χ ά σ ε ι μ ό λ ι ς πριν τ ή ν εύνοια τ ώ ν αδιάλλα­ κ τ ω ν ε ρ γ α τ ι κ ώ ν σ τ ο ι χ ε ί ω ν ένεκα τ ή ς α σ υ μ β ί β α σ τ η ς μ έ τ ί ς σοσια­ λιστικές στάσης τ ο υ απέναντι στον Τσπανό βασιλιά ' Α λ φόνσο Ι Γ ' , τον όποιο δ ε ξ ι ώ θ η κ ε στο Δ η μ α ρ χ ε ί ο ύπό τ ή ν ι δ ι ό τ η τ α τοΰ προέδρου τοΰ δ η μ ο τ ι κ ο ΰ σ υ μ β ο υ λ ί ο υ . Ό R o c h e εξακολουθού­ σε, ώς τό 1 9 0 6 , νά ανήκει στό μ π λ α ν κ ι σ τ ι κ ό κ ό μ μ α « Ο υ τ ε Θεός ουτε Α φ έ ν τ η ς » , τό όποιο ανήγγελλε στον Intransigeant [ Αδιάλ­ λακτος] κάθε δύο ε β δ ο μ ά δ ε ς κάποιες μ ι κ ρ έ ς , μάλλον ι δ ι ω τ ι κ έ ς συναθροίσεις, τό έν λόγω κ ό μ μ α ήταν ό μ ω ς π λ α σ μ α τ ι κ ό , δ ι έ θ ε τ ε μέν ορισμένες τ ο π ι κ έ ς οργανώσεις, άλλά δέν μ ε τ ρ ο ΰ σ ε στον π ο λ ι ­ τ ι κ ό βίο* σέ δλα τά π ρ α κ τ ι κ ά π ο λ ι τ ι κ ά ζ η τ ή μ α τ α , ή μ ι κ ρ ο σ κ ο π ι ­ κ ή τ ο ύ τ η μερίδα συμπορευόταν μ έ τούς ά ν τ ι σ η μ ί τ ε ς καί τούς ε θ ν ι κ ι σ τ έ ς , ό δέ R o c h e , μολονότι αυτοπροβαλλόταν ώς « ό αδιά­ φθορος π ρ ο α σ π ι σ τ ή ς τ ή ς Δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς , τ ο ΰ Σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ καί τ ή ς Π α τ ρ ί δ α ς » , ή τ α ν , κ α ί ώς προς τ ό φρόνημα του ακόμη, η π ι ό τ α τ ο ς ά ν τ ι κ α π ι τ α λ ι σ τ ή ς , άλλά ενθουσιώδης π α τ ρ ι ώ τ η ς . 2 1

αρχές

Τ ό γερμανικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα απεναντίας, όπως κ α ί τά εργατικά κόμματα τ ο ΰ Βελγίου καί τ ή ς Ιταλίας, ε ί χ ε τό π ρ ο ­ νόμιο διηνεκούς καί π ι σ τ ή ς ηγεσίας. Τ ά η γ ε τ ι κ ά του κ λ ι μ ά κ ι α πυκνώνουν μ ά λ ι σ τ α ολοένα μ έ αθρόες καί π ο λ ύ τ ι μ ε ς ενισχύσεις άπό άλλα κ ό μ μ α τ α τ ή ς αριστεράς — άπό τόν άστο δ η μ ο κ ρ ά τ η B e ­ bel ώς τούς συντάκτες τ ή ς εφημερίδας Frankfurter Zeitung Quarch καί P a u l B a d e r κ α θ ώ ς τούς εταίρους τοΰ Friedrich N a u m a n n , τούς P a u l Gohre κ α ί M a x Maurenbrecher. ' Α π ό τ ή ν ά λ λ η , π ά λ ι , άν π α ρ α β λ έ ψ ο υ μ ε τόν τ έ ω ς σ υ ν τ ά κ τ η τ ή ς Leipziger Volkszeitung M a x 2 1 . Β λ . Robert Michels, «Die Deutsche Sozialdemokratie im internatio­ nalen Verbände», Archiv für Sozialwissenschaft und Sozialpolik 2 5 (1907), σσ. 213 κ.έξ.

ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

163

L o r e n z 2 2 ό όποιος, περνώντας αργότερα από τόν εθνικό σ ο σ ι α λ ι ­ σμό τ ο ΰ N a u m a n n , κ α τ α σ τ ά λ α ξ ε στο σ υ ν τ α κ τ ι κ ό ε π ι τ ε λ ε ί ο τ ο ΰ π ε ρ ι ο δ ι κ ο ΰ Antisozialdemokratische Korrespondenz, τόν νεαρό κ ό ­ μ η L u d w i g R e v e n t l o w , ό όποιος κ α τ έ λ η ξ ε ά ν τ ι σ η μ ί τ η ς β ο υ λ ε υ τ ή ς ( 1 9 0 6 ) , και μερικούς άλλους, λ ι γ ό τ ε ρ ο γ ν ω σ τ ο ύ ς α π ο σ τ ά τ ε ς δια­ ν ο ο υ μ έ ν ο υ ς 2 3 κ α θ ώ ς κ α ι ορισμένους προσήλυτους π ρ ο λ ε τ ά ρ ι ο υ ς , σαν τόν καλαθοποιό Fischer, δ ι α π ι σ τ ώ ν ο υ μ ε ό τ ι δέν ά π ο σ κ ί ρ τ η σ ε κ α μ μ ί α π ρ ο σ ω π ι κ ό τ η τ α κάποιας ολκής άπό τό σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι ­ κό στά αστικά κ ό μ μ α τ α . Τ ο ΰ τ ο θά μ π ο ρ ο ύ σ α μ ε ϊ σ ω ς νά τ ό π ο ΰ μ ε άν θ έ λ α μ ε νά σ υ γ κ α τ α ρ ι θ μ ή σ ο υ μ ε έ δ ώ όσους π ε π ε ι σ μ έ ν ο υ ς σοσια­ λ ι σ τ έ ς , όπως ό β ι β λ ι ο δ έ τ η ς J o h a n n M o s t κ α ι ό χ η μ ι κ ό ς Wilhelm H a s s e l m a n n , ήρθαν σέ ρ ή ξ η πρός τ ό κ ό μ μ α π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ νά ακο­ λουθήσουν άλλη τ α κ τ ι κ ή ( 1 8 9 0 ) · κ ά τ ι τ έ τ ο ι ο ό μ ω ς θά χ ω ρ ο ΰ σ ε μόνο άν τ α υ τ ί ζ α μ ε τ ή ν άπάρνηση τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς μ έ τ ή ν άπάρνηση τ ή ς ιδέας τ ή ς χ ε ι ρ α φ έ τ η σ η ς ' τ ώ ν ε ρ γ α τ ώ ν . Α κ ό μ η ωστόσο κ α ι άν σ υ γ κ α τ α ρ ι θ μ ή σ ο υ μ ε τούς προερχόμενους άπό τ ό Σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α ­ τ ι κ ό Κ ό μ μ α Γ ε ρ μ α ν ί α ς ν ε ο φ ώ τ ι σ τ ο υ ς αναρχικούς, δέν θά β ρ ο ΰ μ ε , 22. Ό Max Lorenz, πέρα άπό διάφορες σοσιαλιστικές μπροσούρες, εκ­ πόνησε και ένα «ρεβιζιονιστικό» σύγγραμμα: Die marxistische Sozialde­ mokratie, Leipzig 1896. 23. Έ ν προκειμένω αξίζει να μνημονευθούν επίσης οί έξης: ό Louis Viereck, αρχικά ανώτερος λειτουργός τοΰ πρωσικοΰ κράτους, έπειτα σο­ σιαλιστής βουλευτής, κατά τό παρόν ανταποκριτής αστικών φύλλων στή Νέα Υ ό ρ κ η · ό Max Pfund, πρώην φλογερός σοσιαλδημοκράτης, συγγρα­ φέας τοΰ βιβλίου: Unsere Taktik. Ein ehrliches Wort zur Klärung, Berlin 1891 — τό όποιο έκλεινε μέ τά λόγια: « ' Α ς φροντίσουμε νά έχουμε εσω­ τερικά ερείσματα όταν θά ενσκήψει ασυγκράτητη ή λαίλαπα», έπειτα συντάκτης τής εφημερίδας Berliner Lokalanzeiger - ό δρ. Franz Lütgenau, ό όποιος διαδραμάτισε ώς σοσιαλδημοκράτης σπουδαίο ρόλο στή Βεστ­ φαλία, μεταξύ άλλων ώς συγγραφέας πολλών βιβλίων στις εκδόσεις H.W. Dietz, αργότερα συντάκτης ενός άστικοΰ δημοσιογραφικού οργάνου στό Dortmund, συγγραφέας τοΰ βραβευμένου βιβλίου μέ τίτλο Darwin und der Staat- ό Heinrich Oberwinder, ό όποιος άνηκε στους εταίρους τοΰ Lassalle, κατά τή διάρκεια όμως τής ισχύος τοΰ σοσιαλιστικού ιδιωνύ­ μου, αποκαλύφθηκε ότι υπηρετούσε στο Παρίσι ώς πληροφοριοδότης τής γερμανικής κυβέρνησης (πρβλ. Franz Mehring, Geschichte der deutschen Sozialdemokratie, τ. Β ' , έκδ. β', Stuttgart 1904, σ. 300)· ό Fernand Bueb άπό τό Mühlhausen, ό όποιος αναδείχθηκε μόλις στά 28 του βουλευτής τοΰ Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος Γερμανίας, έπειτα όμως αποχώρησε και χάθηκαν τά ΐχνη του άπό τό πεδίο τής πολιτικής.

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

164

μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν μνημονευόμενων σ τ ί ς δέλτους τ ή ς ιστορίας σοσιαλδη­ μοκρατών, ουτε έναν α π ο σ τ ά τ η πού νά κ α τ ε ί χ ε κ ά π ο τ ε εξέχουσα θέση στους κόλπους τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς . Έ π ί π ο λ ύ κ α ι ρ ό , ή μ α χ ό μ ε ν η γ ε ρ μ α ν ι κ ή ε ρ γ α τ ι κ ή τ ά ξ η δέν ή π ι ε τ ό π ι κ ρ ό π ο τ ή ρ ι νά δει τ ο ύ ς τ έ ω ς τ α ξ ι κ ο ύ ς ε κ π ρ ο σ ώ π ο υ ς τ η ς νά μ ε θ ί σ τ α ν τ α ι σ τ ί ς γ ρ α μ μ έ ς τ ή ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς και νά γ ί ν ο ν ­ τ α ι οί σ φ ο δ ρ ό τ ε ρ ο ι α ν τ ί π α λ ο ι τ η ς . Π ρ ι ν άπό τ ο ν [ Α ' ] π α γ κ ό ­ σ μ ι ο π ό λ ε μ ο , δέν γ ν ώ ρ ι σ ε κανέναν A r i s t i d e B r i a n d , ό όποιος π ρ ο έ β α λ ε π ρ ώ τ α ώ ς υ π έ ρ μ α χ ο ς τ ή ς γ ε ν ι κ ή ς α π ε ρ γ ί α ς κ α ι υπε­ ρασπιστής τών καταδικασμένων άντιμιλιταριστών ( μ έ τ ή θεω­ ρία τ ώ ν ό π ο ι ω ν : « π ρ ο τ ι μ ό τ ε ρ η ή ε ξ έ γ ε ρ σ η ά π ό τον π ό λ ε μ ο ! » σ υ ν τ ά χ θ η κ ε α π ε ρ ί φ ρ α σ τ α κ α ι ε μ φ α ν τ ι κ ά ) , έ ν ώ λ ί γ ο αργότερα, ώ ς υ π ο υ ρ γ ό ς δ η μ ό σ ι α ς ε κ π α ί δ ε υ σ η ς , ε π ι κ ρ ό τ η σ ε εξίσου α π ε ρ ί ­ φ ρ α σ τ α κ α ι ε μ φ α ν τ ι κ ά τ ά υ π ο δ ε ι κ ν υ ό μ ε ν α άπό τ ο ύ ς σ υ ν α δ έ λ ­ φους τ ο υ α σ τ υ ν ο μ ι κ ά κ α ι π ο ι ν ι κ ά κ α τ α σ τ α λ τ ι κ ά μ έ τ ρ α εναντίον τ ο ΰ ΐ δ ι ο υ ά ν τ ι μ ι λ ι τ α ρ ι σ τ ι κ ο ΰ ε ρ γ α τ ι κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς * α κ ό μ η δέν γ ν ώ ρ ι σ ε κανέναν J o h n B u r n s , ό όποιος ο ρ γ ά ν ω σ ε , ώ ς η γ έ τ η ς τ ώ ν εργατών, π ο λ υ π λ η θ ή σ υ λ λ α λ η τ ή ρ ι α άνεργων — δπου έ γ ι ν ε λ ό γ ο ς γ ι ά τ ή ν ε ν δ ε χ ό μ ε ν η α ν α γ κ α ι ό τ η τ α νά κ α τ α σ τ ρ α φ ο ΰ ν τ ά α ν ά κ τ ο ρ α κ α ι νά λ ε η λ α τ η θ ο ύ ν τ ά ε μ π ο ρ ι κ ά κ α τ α σ τ ή μ α τ α , ό π ο ­ τ ε κ α τ α π τ ο ή θ η κ ε ό αστικός κόσμος τοΰ Αονδίνου ( 1 8 8 6 ) — , έ ν ώ έ π ε ι τ α άπό μ ε ρ ι κ ά χ ρ ό ν ι α , ώ ς β α σ ι λ ι κ ό ς υ π ο υ ρ γ ό ς δ η μ ο ­ σίων έργων, αναφερόμενος σέ α ί τ η μ α πού εΐχε υποβάλει στο κοινοβούλιο

ή

Επιτροπή

Εκπροσώπησης

τών

Εργατικών

Τ ά ξ ε ω ν , α π α ι τ ώ ν τ α ς άπό τ ή ν κ υ β έ ρ ν η σ η α π ο φ α σ ι σ τ ι κ ή αντι­ μετώπιση

τ ο ΰ ζ η τ ή μ α τ ο ς τ ή ς α ν ε ρ γ ί α ς , α π ο κ ρ ί θ η κ ε δ τ ι δέν

ήταν ουτε π ο λ ι τ ι κ ά ν τ η ς τοΰ καπηλειού, ούτε πονόψυχος φιλάν­ θ ρ ω π ο ς γ ι ά νά δ ι α σ π α θ ί ζ ε ι τ ά χ ρ ή μ α τ α τ ώ ν ε ρ γ α τ ι κ ώ ν π ο λ ι ­ τών γ ι ά τούς λεγόμενους άνεργους, συμβουλεύοντας

συνάμα

τ ο ύ ς ε ρ γ ά τ ε ς νά α π ο τ α μ ι ε ύ ο υ ν τ ι ς κ α λ έ ς ή μ ε ρ ε ς κ α ι νά μ ή ν ξ ο ­ δεύουν τ ά χ ρ ή μ α τ α τ ο υ ς γ ι ά π ρ ά γ μ α τ α ανάξια. Μ έ π α ι δ ι κ ή ευ­ π ι σ τ ί α αποδίδουν κ ά π ο τ ε οί ο ρ γ α ν ω μ έ ν ο ι ε ρ γ ά τ ε ς

ευστάθεια

χαρακτήρα κ α ι . π ο λ ι τ ι κ ή ακεραιότητα σέ τέτοιους

ανθρώπους

κ α ι προσδοκούν ά π ' αυτούς νά π ρ α γ μ α τ ώ σ ο υ ν τ ό δ ό γ μ α κ α ι τήν ελπίδα τ ή ς κ α τ ά κ τ η σ η ς τ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς εξουσίας άπό τό μ α ­ χόμενο προλεταριάτο. Παρόμοιες απογοητεύσεις ωστόσο άπο-

165

ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

καρδιώνουν

καί καταβάλλουν

τους

εργάτες,

ωθώντας

τους

αθρόους ε ΐ τ ε προς τ ή ν αδιαφορία, ε ΐ τ ε π ρ ο ς μ ο ν ό π λ ε υ ρ ε ς ε ι δ ι ­ κεύσεις

— καθώς ή αποκλειστικά

συνδικαλιστική

δράση, τό

α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ά σ υ ν ε τ α ι ρ ι σ τ ι κ ό κ ί ν η μ α κ α ί τ ά κ ά θ ε λ ο γ ή ς αναρ­ χ ι κ ά ρ ε ύ μ α τ α — , απομακρύνοντας τ ο υ ς ά π ό τ ή ν ιδέα ενός κ ο ι ­ νοβουλευτισμού ασκούμενου μ έ μέτρο καί στόχο. Σ τ ή Γαλλία, πριν άπό τ ή ν π ε ρ ί π τ ω σ η B r i a n d , ε ί χ α μ ε ή δ η τ ή ν π ε ρ ί π τ ω σ η Millerand

( κ α ί , θά μ π ο ρ ο ύ σ ε νά π ε ι κ α ν ε ί ς , τ ή ν

περίπτωση

L o u i s B l a n c , ό όποιος, κ α τ ά τ ό δ ι ά σ τ η μ α 1 8 4 2 - 1 8 7 0 π ε ρ ί π ο υ , λογιζόταν άπό τούς Γ ά λ λ ο υ ς σοσιαλιστές ώς θ ε ω ρ η τ ι κ ό ς καί μάρτυρας τ ο υ ς , μ ό λ ι ς δ μ ω ς ε π έ σ τ ρ ε ψ ε ά π ό τ ή ν εξορία κ α τ α ­ φέρθηκε μ έ δριμύτητα κατά τ ή ς Κομμούνας), ή δέ μεγάλη μά­ ζα τ ή ς γ α λ λ ι κ ή ς εργατικής τ ά ξ η ς δ ι α ι ρ ε ί τ α ι σ έ οπαδούς τ ο υ πιο

αδιάλλακτου

άντικοινοβουλευτικου

έπαναστατισμοΰ

ενός κ α ί τ ο ΰ « ζ α μ α ν φ ο υ τ ι σ μ ο ΰ » , κ α θ ώ ς λ έ γ ε τ α ι μ ' έ ν α ν

άφ'

χαρα­

κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό ό ρ ο , ά φ ' έτερου* ή Γ α λ λ ί α λ ο ι π ό ν α π ο τ ε λ ε ί π ρ ά γ ­ μ α τ ι 2 4 έξοχο παράδειγμα γιά τά π ρ ο ε ι ρ η μ έ ν α . 2 5 δ τ ι τ ό γερμανικό σιαλιστικά

σοσιαλδημοκρατικό

κόμματα

τ ή ς Ιταλίας

κόμμα, τ ο ΰ Βελγίου

Τ ό γεγονός

δ π ω ς κ α ί τ ά σο­ καί άλλων χ ω -

24. «Πόσους καί πόσους δέν είδε (ή γαλλική εργατική τάξη), οί όποιοι, άφοΰ τής πούλησαν αφειδώς επαναστατικά λόγια, άφοΰ έσπειραν προσδο­ κίες, άφοΰ άσκησαν ακάματα τήν επαναστατική κομπορρημοσύνη, μόλις ήρθαν στήν εξουσία στράφηκαν κυνικά εναντίον τοΰ ΐδιου τους τοΰ παρελ­ θόντος καί εναντίον τών κορόιδων τους, τούς έπέρριψαν ώς έγκλημα τό οτι πίστεψαν στά κ η ρ ύ γ μ α τ α τους καί έγιναν οί ανελέητοι καί ανενδοίαστοι εκτελεστές τών υψηλών καί τών ποταπών έργων τής κοινωνικής αντίδρα­ σης... Ωστόσο μοΰ φαίνεται ότι τίποτε δέν θά ήταν πιο παράλογο καί πιό ολέθριο άπό τό νά άφεθοΰμε γι' αυτόν τόν λόγο σέ μιαν σκεπτική απάθεια, σέ μιά σκωπτική αδιαφορία, πού θά έπαιζε τό παιγνίδι αυτών τών φαύλων πολιτικών τουλάχιστον όσο τό έπαιξε παλιά ή αφελής ευπιστία ενός άκρι­ του ένθουσιασμοΰ» (Francis de Pressense, «L'Affaire Durant, ou la nou­ velle Affaire Dreyfus», Le mouvement socialiste 29 (1911), σσ. 5-13). 25. Αργότερα αυτομόλησαν στό κυβερνητικό στρατόπεδο πολλά άπό τά επιφανέστερα ηγετικά στελέχη τοΰ σοσιαλιστικού κόμματος καί βρί­ σκονται έκτοτε σέ οξύτατη έχθρα προς τούς τέως συντρόφους τους. Με­ ταξύ αυτών ό René Viviani, ό νΰν υπουργός· ό πανεπιστημιακός καθηγη­ τής Victor Augagneur, τέως σοσιαλιστής δήμαρχος τής Αυών, νΰν κυβερ­ νήτης τής Μαδαγασκάρης· ό Gabriel Deville, μαθητής τοΰ Marx καί ίδρυ-

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

ρών, ε υ τ ύ χ η σ α ν να ε ξ ε λ ι χ θ ο ύ ν , έ π ί π ά ρ α π ο λ ύ κ α ι ρ ό , δ ί χ ω ς π α ­ ρόμοια διαλυτικά και αποκαρδιωτικά π ε ρ ι σ τ α τ ι κ ά ,

αποτελεί,

άν κ α ι ό χ ι τον μ ό ν ο , α σ φ α λ ώ ς π ά ν τ ω ς ά π α ρ α γ ν ώ ρ ι σ τ ο

λόγο

— π ρ ό δ η λ ο στον α π ρ ο κ α τ ά λ η π τ ο π α ρ α τ η ρ η τ ή — γ ι ά τ ή ν α ν ε π ι ­ φ ύ λ α κ τ η , συχνά σ χ ε δ ό ν τ υ λ φ ή ε μ π ι σ τ ο σ ύ ν η τ ώ ν μ ε λ ώ ν τ ώ ν έν λ ό γ ω κ ο μ μ ά τ ω ν προς τούς « π α λ α ί μ α χ ο υ ς δ ο κ ι μ α σ μ έ ν ο υ ς » η γ έ ­ τ ε ς τ ο υ ς . Σ τ ή Γερμανία,

ένεκα τής αγάπης προς τήν οργάνωση,

τής έντονης ε σ ω τ ε ρ ι κ ή ς ανάγκης τοΰ γερμανικού προλεταριά­ τ ο υ γ ι ά η γ ε σ ί α κ α θ ώ ς και τ ή ς σ χ ε τ ι κ ή ς έ λ λ ε ι ψ η ς γενικά και οικονομικά ανεξάρτητων ευνοϊκή

γιά

τον

συγκεντρωτισμό

διανοουμένων

στοιχείων ειδικότερα,

επιβολή

τών

ή

κομματικών

η γ ε τ ώ ν , ή όποια γ ε ν ν ι έ τ α ι ο ύ τ ω ς ή ά λ λ ω ς άπό όλους τ ο ύ ς π α ­ ραπάνω παράγοντες, ε π ι τ ά θ η κ ε τόσο υ π έ ρ μ ε τ ρ α , ώ σ τ ε π α ρ έ ­ μ ε ι ν ε σ χ ε δ ό ν α λ ώ β η τ η άπό δ ι χ ο σ τ α σ ί ε ς , οί ο π ο ί ε ς , α ν α φ υ ό μ ε ν ε ς ά λ λ ο τ ε άπό π ρ ο σ ω π ι κ ά κ ί ν η τ ρ α κ α ι ά λ λ ο τ ε γ ι ά λ ό γ ο υ ς τ α κ τ ι ­ κ ή ς , θά μ π ο ρ ο ύ σ α ν νά τ ή φέρουν σ έ σ ύ γ κ ρ ο υ σ η π ρ ο ς τ ι ς ο ρ γ α ­ νωμένες μάζες τοΰ κόμματος, καθώς έγινε μ έ τόση σφοδρότητα στήν

Ιταλία

και στήν

Όλλανδία,

παρά τήν σ τ α θ ε ρ ό τ η τ α

τής

ηγεσίας. Τ ά η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η τοΰ γερμανικού σοσιαλδημοκρα­ τ ι κ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς , θά μ π ο ρ ο ύ σ ε νά π ε ι κ α ν ε ί ς , δέν έ χ α σ α ν π ο τ έ τήν επαφή τους μ έ τις μάζες, ώς προς τ ή μορφή και τό π ε ρ ι ε ­ χ ό μ ε ν ο τ ή ς τ α κ τ ι κ ή ς τ ο υ ς — α κ ό μ η κ α ι όταν μ ο ρ φ ή κ α ι π ε ρ ι ε ­ χ ό μ ε ν ο ήσαν α ν τ ι φ α τ ι κ ά — , υ π ή ρ χ ε , έ κ τ ο ς άπό λ ι γ ο σ τ έ ς π ε ρ ι ­ π τ ώ σ ε ι ς , π λ ή ρ η ς συμφωνία, ή κοινότητα ιδεών μ ε τ α ξ ύ η γ ε τ ώ ν και π ο δ η γ ε τ ο υ μ έ ν ω ν δέν έ λ ε ι ψ ε π ο τ έ και τ ό π ρ ο ε δ ρ ε ί ο τ ο ΰ κ ό μ ­ ματος καθώς και, σέ μικρότερο ϊσως β α θ μ ό , ή κοινοβουλευτική ομάδα εκπροσωπούσαν τήν μ έ σ η α ν τ ί λ η ψ η τών απλών μ ε λ ώ ν . Ή

εμπιστοσύνη τών πολιτικά οργανωμένων

εργατών

τής

Γερμανίας πρός τούς εκπροσώπους των στή μ ε γ ά λ η κονίστρα τ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς ε δ ρ ά ζ ε τ α ι λ ο ι π ό ν έν μ έ ρ ε ι σ τ ή ν

ηθικοπλαστική

φ ε ρ ε γ γ υ ό τ η τ α τ ώ ν Ϊδιων τ ώ ν η γ ε τ ώ ν . Τ ο ΰ τ ο α π ο τ ε λ ε ί α ν α μ φ ι ­ σβήτητο

εμπράγματο

δεδομένο,

θεμελιωμένο

μέ

πάμπολλα

ι σ τ ο ρ ι κ ά τ ε κ μ ή ρ ι α . Ή ε υ π ι σ τ ί α τ ώ ν π ο δ η γ ε τ ο υ μ έ ν ω ν δέν εΐναι τής τοΰ γαλλικού εργατικού κόμματος· ό Alexandre Zévaès, επίσης μια από τις πιο προικισμένες και πιστότερες στόν Marx ηγετικές φυσιογνω­ μίες μεταξύ τών γκεντιστών ό Joseph Sarraute και πολλοί άλλοι.

ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

167

λοιπόν αδικαιολόγητη, τουλάχιστον άπό ιστορική σκοπιά. Τ ό α ΐ τ ι ο τ ή ς δ ι α π ι σ τ ω μ έ ν η ς φ ε ρ ε γ γ υ ό τ η τ α ς ε ί ν α ι , ό π ω ς όλα ά λ λ ω ­ σ τ ε τ ά α ΐ τ ι α , π ο λ υ σ ύ ν θ ε τ ο . Δ ό θ η κ α ν εξηγήσεις π ο ύ κ ο ρ υ φ ώ ν ο ν ­ τ α ι στον ισχυρισμό ό τ ι ή η γ ε σ ί α τ ή ς γ ε ρ μ α ν ι κ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ­ ξ η ς ο φ ε ί λ ε ι τ ή ν αρετή τ η ς σ τ ο ό τ ι δέν υ π έ π ε σ ε π ο τ έ σ έ π ε ι ρ α ­ σ μ ό , μ ο ι ά ζ ε ι δ η λ α δ ή μ έ τ ή ν ενάρετη π α ρ θ έ ν α π ο ύ δέν τ ή ν έ χ ε ι π ο τ έ π ο λ ι ο ρ κ ή σ ε ι κ α ν ε ί ς ε ρ ω τ ι κ ά . Ή ε ξ ή γ η σ η τ ο ύ τ η δέν απέχει άπό τ ή ν αλήθεια καθόσον π ρ ό κ ε ι τ α ι γ ι ά τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ή αρετή τ ή ς π ί σ τ η ς σ τ ή σ η μ α ί α . Σ ' ένα κ ρ ά τ ο ς δ ί χ ω ς κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ή κ υ ­ β έ ρ ν η σ η , ό π ο υ δέν υπάρχει γ ι ά τ ο ύ ς ε κ π ρ ο σ ώ π ο υ ς τ ο ΰ λ α ο ΰ δ ρ ό μ ο ς π ο ύ νά ο δ η γ ε ί άπό τ ά έδρανα τ ή ς β ο υ λ ή ς στους υ π ο υ ρ γ ι ­ κ ο ύ ς θ ώ κ ο υ ς , α π ο κ λ ε ί ε τ α ι ά φ ' έ α υ τ ο ΰ νά ά λ ω θ ο ΰ ν οί κ ο ι ν ο β ο υ ­ λευτικοί πληρεξούσιοι τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τάξης, άπό τ ή μανία τ ή ς υ π ο υ ρ γ ί α ς κ α ί νά διαφθαρούν π ν ε υ μ α τ ι κ ά , νά μ ε τ α μ ο ρ φ ω θ ο ύ ν λ ί γ ο - π ο λ ύ ρ ι ζ ι κ ά ή νά μ ε τ α σ τ ρ α φ ο ύ ν μ ά λ ι σ τ α ε π ι δ ε ι κ τ ι κ ά υπέρ τής

στρατηγικής

τών αστικών

κοινωνικών

μεταρρυθμίσεων,

ά π α ρ ν ο ύ μ ε ν ο ι τ ο ν ε π α ν α σ τ α τ ι κ ό σ ο σ ι α λ ι σ μ ό , ό όποιος ε π ι ζ η τ ε ί νά αλλάξει τ ά ΐ δ ι α τ ά θ ε μ έ λ ι α τ ή ς ο ι κ ο ν ο μ ί α ς . Ά π ό τ ή ν ά λ λ η , * π ά λ ι , δέν χ ω ρ ε ί αμφιβολία ό τ ι ό A r t u r o L a b r i o l a , ό όποιος π α ­ ρ α κ ο λ ο ύ θ η σ ε μ έ ζ έ σ η κ α ί αγάπη τ ή ν ε ξ έ λ ι ξ η τ ο ΰ γ ε ρ μ α ν ι κ ο ύ έ ρ γ α τ ι κ ο ΰ κ ι ν ή μ α τ ο ς , ε ί χ ε δ ί κ ι ο όταν π ρ ο ε ί κ α σ ε α ν ο ι κ τ ά ό τ ι , άν ή γ ε ρ μ α ν ι κ ή κ υ β έ ρ ν η σ η ε π έ τ ρ ε π ε κ ά π ο τ ε στον εαυτό τ η ς τ ή ν π ο λ υ τ έ λ ε ι α ενός έ σ τ ω κ α ί υ π ο τ υ π ω δ ώ ς φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ υπουρ­ γ ε ί ο υ , δ ί χ ω ς ά λ λ ο θά ε ξ α π λ ω ν ό τ α ν σ τ ή Γ ε ρ μ α ν ί α ε υ ρ ύ τ α τ α τ ό « ρ ε φ ο ρ μ ι σ τ ι κ ό μ ι κ ρ ό β ι ο » , δ ε δ ο μ έ ν ο υ ό τ ι οί σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ ά τ ε ς ήσαν, καθώς π ί σ τ ε υ ε , αφάνταστα ο λ ι γ α ρ κ ε ί ς . 2 6 Π ο λ ύ καιρό ή δ η υπήρχαν π ρ ά γ μ α τ ι π ά μ π ο λ λ ο ι φ ο ρ ε ί ς τ ο ΰ μ ι κ ρ ο β ί ο υ . Ή π ρ ο σ ή ­ λ ω σ η τ ώ ν η γ ε τ ι κ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν σ τ ο κ ό μ μ α δέν ά ν τ ε ξ ε γ ε ν ι κ ά τ ή μεγάλη δοκιμασία τοΰ [ Α ' ] παγκοσμίου πολέμου. Μολονότι φεουδαρχική

δμως

ή τότε

δομή τοΰ γερμανικοΰ

Ράιχ

ήταν

—τόσο ύπό τό πρίσμα τ ο ΰ σ υ ν τ α γ μ α τ ι κ ο ύ δ ι ­

κ α ί ο υ δσο κ α ί ά π ό σ κ ο π ι ά π ν ε υ μ α τ ι κ ή — , π ε ρ ι ο ρ ί ζ ο ν τ α ς έ γ γ ε ν ώ ς τ ί ς ε ν δ ε χ ό μ ε ν ε ς φ ι λ ο δ ο ξ ί ε ς τ ώ ν η γ ε τ ώ ν τ ή ς γ ε ρ μ α ν ι κ ή ς ερ­ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς , ω σ τ ό σ ο ή έ λ λ ε ι ψ η π ε ι ρ α σ μ ώ ν διόλου δέν επαρ­ κ ο ύ σ ε νά ε ξ η γ ή σ ε ι τ ό γ ε γ ο ν ό ς τ ή ς α ξ ι ο π ι σ τ ί α ς τ ή ς η γ ε σ ί α ς τ ο ΰ 26. Arturo Labriola, Riforme e rivoluzione sociale, Milano 1904, σ. 17.

UkS

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

γερμανικού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, όπως τό διερευνή­ σαμε

— κ α τ ά μ ε ί ζ ο ν α μ ά λ ι σ τ α λ ό γ ο άφοΰ, υ π ό χ ο ν δ ρ ο ε ι δ ώ ς

υλική έ π ο ψ η , πειρασμοί υφίστανται παντοΰ καί πάντοτε. Κ α μ μ ί α α υ τ α ρ χ ι κ ή κ υ β έ ρ ν η σ η δέν π α ρ έ λ ε ι ψ ε μ έ χ ρ ι τ ώ ρ α νά αδρά­ ξ ε ι κ ά θ ε ε υ κ α ι ρ ί α γ ι ά νά δ ι ο ρ θ ώ σ ε ι κ ά π ω ς τ ό ά κ λ ι ν έ ς φ ρ ό ν η μ α υπόπτων

ηγετών

κάποιου

ένοχλητικοΰ

κινήματος,

χρησιμο­

π ο ι ώ ν τ α ς τ ά π ρ ο ς τ ο ΰ τ ο δ ι α θ έ σ ι μ α Οργανα κ α ί τ ά ε γ κ ε κ ρ ι μ έ ν α άπό τ ή ν ΐ δ ι α τ ή λ α ϊ κ ή α ν τ ι π ρ ο σ ω π ε ί α μ υ σ τ ι κ ά κ ο ν δ ύ λ ι α . Σ τ ή ν ι σ τ ο ρ ί α ω σ τ ό σ ο τ ο ΰ γ ε ρ μ α ν ι κ ο ΰ έ ρ γ α τ ι κ ο ΰ κ ι ν ή μ α τ ο ς , ά π ' όσα τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν ε ί μ α σ τ ε σ έ θ έ σ η νά γ ν ω ρ ί ζ ο υ μ ε , τ ά η γ ε τ ι κ ά σ τ ε ­ λ έ χ η — δ ί χ ω ς ΐ σ ω ς νά εΐναι « η θ ι κ ό τ α τ ο ι » κ α ί « ε υ α γ γ ε λ ι σ τ έ ς » , άπό τ ο ύ ς όποιους β ρ ί θ ε ι τ ό ι τ α λ ι κ ό ε ρ γ α τ ι κ ό κ ί ν η μ α — ξαν τ ε λ ε ί ω ς

αδέκαστα,

άν π α ρ α β λ έ ψ ο υ μ ε

τήν

υπόθεση τ ο ΰ π ρ ο έ δ ρ ο υ τ ή ς λ α σ σ α λ ι κ ή ς Γερμανικής τικής

Ένωσης

υπήρ­

άδιαλεύκαντη Πανεργα­

J o h a n n B a p t i s t v o n S c h w e i t z e r ( 1 8 7 2 ) , ώς π ρ ο ς

τόν όποιο, ά π ' όσο μ π ο ρ ο ύ μ ε νά δ ο ύ μ ε , ε ί χ ε α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ά ε ν ­ τ ε λ ώ ς άδικο ό φλογερός κατήγορος του A u g u s t Bebel, μολονότι κ α τ ό ρ θ ω σ ε νά ε π ι β ά λ ε ι τ ή ν κ α τ α δ ί κ η τ ο υ . 2 7 Α κ ό μ η κ α ί τ ά κ α ­ τ ώ τ ε ρ α σ τ ε λ έ χ η τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς , οί λ ε γ ό μ ε ν ο ι « υ π α ξ ι ω μ α τ ι κ ο ί » , σ τ ά θ η κ α ν κ α τ ά κανόνα ψ υ χ ρ ο ί κ α ί α π ρ ό σ ι τ ο ι στις έ ρ ω τ ο τ ρ ο πίες τ ή ς αστυνομίας. Γ ν ω σ τ έ ς είναι βέβαια διάφορες υποθέσεις όπου σ τ ε λ έ χ η ή κ α ί ά π λ ά , μ ή ά ξ ι ω μ α τ ο ΰ χ α μ έ λ η τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς α π ο δ έ χ θ η κ α ν τ ά όποια τ ρ ι ά κ ο ν τ α αργύρια π ρ ο σ έ φ ε ρ ε ή αστυ­ νομία ώς δέλεαρ δεκασμοΰ* γ ν ω σ τ ό είναι ό μ ω ς κ ι ό τ ι τά π α ρ έ -

27. Διιστάμενος προς τόν August Bebel, ό όποιος δσο ζοΰσε ενέμεινε στήν κατηγορία τοΰ 1872 (πρβλ. August Bebel, Aus meinem Leben, τ. Β', Berlin 1 9 1 1 , σ. 130), διατυπώνει τήν ΐδια γνώμη καί ό επίσημος ιστορικός τοΰ κόμματος Franz Mehring (πρβλ. Geschichte der Sozialde­ mokratie, τ. Δ ' , σσ. 66 κ.έξ.). Τήν τελευταία δήλωση τοΰ Schweitzer, μετά τή διαγραφή του, τή σχολιάζει ό Mehring ώς έξης: « Μ έ συγκίνηση διαβάζουμε τά κιτρινισμένα φύλλα, τά ειλικρινή καί φρόνιμα αποχαιρετι­ στήρια λόγια τοΰ άνθρωπου πού ειχε κρατήσει άξια τό τιμόνι τοΰ Σ ο ­ σιαλδημοκρατικού Κόμματος σέ δύσκολους καιρούς καί είχε προσφέρει άνεξάλειπτες υπηρεσίες στο ταξικά συνειδητοποιημένο προλεταριάτο, ένώ έπειτα, μπλεγμένος στις συνέπειες τών ενεργειών του, τίς όποιες επιτέλεσε νομίζοντας τες ό,τι καλύτερο θά μπορούσε νά έχει πράξει, αδί­ κησε καί αδικήθηκε ακόμη περισσότερο».

ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

169

διδαν έ π ε ι τ α σ τ ο κ ε ν τ ρ ι κ ό δ η μ ο σ ι ο γ ρ α φ ι κ ό όργανο Vorwärts

ή

σέ άλλα κ ο μ μ α τ ι κ ά φ ύ λ λ α , γ ι ά νά δ η μ ο σ ι ε ύ σ ο υ ν αυτά ε ι ρ ω ν ι κ ή αγγελία μ έ τ ή ν όποια κ α λ ο ύ σ α ν τ ο ν α ρ χ ι κ ό κ ά τ ο χ ο τ ώ ν χ ρ η ­ μ ά τ ω ν νά τ ά π α ρ α λ ά β ε ι α υ τ ο π ρ ο σ ώ π ω ς μ έ σ α σ έ ο ρ ι σ μ έ ν η π ρ ο ­ θ ε σ μ ί α . Ά φ ο ΰ ε ί χ ε ε κ π ν ε ύ σ ε ι αυτή, τ ά χ ρ ή μ α τ α ε'ισέρρεαν σ τ ά π ο λ ε μ ι κ ά κονδύλια τοΰ κ ό μ μ α τ ο ς , π ρ ά γ μ α πού κ α ι τ ή θυμηδία γεννούσε και τ ή ν προπαγάνδα ενθάρρυνε. Ή σ τ α θ ε ρ ή π ί σ τ η τ ή ς η γ ε σ ί α ς τ ο ΰ γερμανικού κρατικού

κόμματος

σοσιαλδημο­

ε δ ρ ά ζ ε τ α ι σ έ ι σ χ υ ρ ά σ τ ο ι χ ε ί α έν μ έ ρ ε ι υλι­

κ ή ς κ α ι έν μ έ ρ ε ι ι δ ε α τ ή ς υφής. Ή χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ή τ ο ΰ Γ ε ρ μ α ­ νού α φ ο σ ί ω σ η σ τ ο ε π ά γ γ ε λ μ α τ ο υ , ά φ ' ή ς σ τ ι γ μ ή ς τ ό ε π ι λ έ ξ ε ι , ή ευσυνειδησία, τά χρόνια τ ώ ν κοινών προγραφών κ α ι δ ι ώ ­ ξ ε ω ν , ή π ρ ό δ η λ η α π ο μ ό ν ω σ η τ ο ΰ ε ρ γ α τ ι κ ο ύ τ ύ π ο υ κ α ι τ ώ ν εκ­ π ρ ο σ ώ π ω ν τ ο υ άπό τ ο ν α σ τ ι κ ό κ ό σ μ ο , ή ακλόνητη π ί σ τ η ό τ ι μόνο τ ό α υ σ τ η ρ ά π ε ρ ί κ λ ε ι σ τ ο κ α ι σ υ ν ε κ τ ι κ ό κ ό μ μ α θά κ α τ ο ρ ­ θ ώ σ ε ι νά π ρ α γ μ α τ ώ σ ε ι τ ό ι δ ε ώ δ ε ς κ α θ ώ ς κ α ι ή

παρεπόμενη

αποστροφή προς τ ή μονήρη δράση κ α ι τ ό πνεύμα τοΰ ανταρτο­ π ό λ ε μ ο υ — δλα τ ο ΰ τ α ε μ φ ύ σ η σ α ν στους ο π α δ ο ύ ς τ ή ς γ ε ρ μ α ν ι ­ κής σοσιαλδημοκρατίας αγάπη γ ι ά τον ή δ η διαμορφωμένο χ α ­ ρ α κ τ ή ρ α τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς τ ο υ ς , α γ ά π η α ν θ ε κ τ ι κ ή και σ έ π ο λ ι τ ι ­ κ έ ς θ ύ ε λ λ ε ς α κ ό μ η . Ή α γ ά π η αυτή γ ι ά τ ό κ ό μ μ α , ή ό π ο ι α μ ά ­ λιστα έ χ ε ι ενίοτε κ ά τ ι τό σ υ γ κ ι ν η τ ι κ ό άπό ανθρώπινη

άποψη

κ α ι υ π ή ρ ξ ε ο π ω σ δ ή π ο τ ε , ώ ς τ ό 1 9 1 4 , ένα ά π ό τ ά έ δ ρ α ι ό τ ε ρ α θεμέλια τοΰ περήφανου οικοδομήματος τοΰ γερμανικού ε ρ γ α τ ι ­ κού κ ό μ μ α τ ο ς , ε ξ η γ ε ί τ ή στάση τ ώ ν σοσιαλδημοκρατικών η γ ε ­ τικών στελεχών κατά τ ή διάρκεια και τά μεθεόρτια ορισμένων κ ρ ί σ ε ω ν , οί ό π ο ι ε ς , κ α θ ώ ς α ν α π ό φ ε υ κ τ α φ α ί ν ε τ α ι στον α μ ύ η τ ο , δέν θά μ π ο ρ ο ύ σ α ν λ ο γ ι κ ά νά λ ή ξ ο υ ν π α ρ ά μ έ τ ή αποχώρηση κόμμα.

ορισμένων

ηγετικών

θεαματική

προσωπικοτήτων

άπό τό

Προκειμένου γ ι ά ανθρώπους καθώς ό E d u a r d

Bern­

s t e i n , ό K u r t E i s n e r κ α ι ά λ λ ο ι , ή α ν ε ν δ ο ί α σ τ η απόφαση τ ο υ ς νά π α ρ α μ ε ί ν ο υ ν κ α ρ τ ε ρ ι κ ά σ τ ο κ ό μ μ α ο φ ε ί λ ε τ α ι κ α τ ά

μεγάλο

μέρος

μέ τήν

στήν

αφοσίωση

τους

στή σοσιαλδημοκρατία,

ό π ο ι α α ι σ θ ά ν ο ν τ α ν α δ ι ά ρ ρ η κ τ α σ υ ν δ ε δ ε μ έ ν ο ι · ασφαλώς σ υ ν ε τ έ ­ λ ε σ ε ε π ί σ η ς τ ό δ τ ι , ακόμη κ α ι κ α τ ά τ ή σ φ ο δ ρ ό τ ε ρ η διαμάχη, πού τούς ε ξ ώ θ η σ ε σχεδόν έκτος τ ώ ν τ ε ι χ ώ ν τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς , κ α ­ τ ό ρ θ ω σ α ν νά φυλάξουν αλώβητη τ ή ν π ρ ο σ ω π ι κ ή

αξιοπρέπεια

170

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

τ ο υ ς , ή ό π ο ι α εΐναι β έ β α ι α α π α ρ α ί τ η τ η γ ι α νά π α ρ α μ ε ί ν ε ι κ α ­ νείς μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν συναγωνιστών τ ο υ .

β) Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Ι Σ Χ Υ Σ Σ Τ Ο Τ Σ Κ Ο Λ Π Ο Τ Σ ΤΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ a) Πλουτοκρατικές επιρροές ευπόρων μελών 1. Στις κοινοβουλευτικές ομάδες *Υπό

αριστοκρατικό

καθεστώς,

ιδιαίτερα

μάλιστα

ενόσω

δ ι α τ η ρ ε ί ή α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ί α τ ό ν εγγενή π λ ο υ τ ο κ ρ α τ ι κ ό τ η ς χ α ρ α ­ κ τ ή ρ α , ό α ι ρ ε τ ό ς λ ε ι τ ο υ ρ γ ό ς εΐναι ώ ς έ π ι τ ό π λ ε ί σ τ ο ν ά μ ι σ θ ο ς . Τ ό ά ξ ί ω μ ά τ ο υ λ ο γ ί ζ ε τ α ι τ ι μ η τ ι κ ό · ώ ς τ έ τ ο ι ο , ακόμη κ α ί άν απορροφά ο λ ό κ λ η ρ η τ ή ν ε ρ γ α τ ι κ ή τ ο υ δ ύ ν α μ η , δέν α μ ε ί β ε τ α ι διόλου ή τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν ό χ ι σ έ β α θ μ ό ά ξ ι ο λ ό γ ο υ , άφοΰ π ρ ο ε ξ ο ­ φ λ ε ί τ α ι ό τ ι ό λ ε ι τ ο υ ρ γ ό ς , ώ ς μ έ λ ο ς τ ή ς άρχουσας τ ά ξ η ς , θά ε ΐ ­ ναι π λ ο ύ σ ι ο ς κ α ί ό τ ι , ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , θά θ ε ω ρ ε ί τ ι μ ή τ ο υ νά κ α ­ τ έ χ ε ι θ έ σ η π ε ρ ι ω π ή ς σ τ ό ε π ί κ ε ν τ ρ ο τ ο ΰ δ η μ ό σ ι ο υ β ί ο υ κ α ί νά δαπανά τ ά χρήματα τ ο υ γ ι ά τ ό κοινό κ α λ ό . Σ τ ι ς σ ύ γ χ ρ ο ν ε ς δ η μ ο κ ρ α τ ί ε ς ά π α ν τ α συχνά τ ό ΐ δ ι ο σ κ ε π τ ι ­ κό. Ό L o r d M a y o r , δηλ. ό δήμαρχος τοΰ Λονδίνου (καθώς κ α ί οί ο μ ό λ ο γ ο ι τ ο υ σ τ ι ς υ π ό λ ο ι π ε ς μ ε γ α λ ο υ π ό λ ε ι ς τ ή ς Α γ γ λ ί α ς ) κ α ί οί S i n d a c i , δ η λ . οί δ ή μ α ρ χ ο ι τ ώ ν ι τ α λ ι κ ώ ν μ ε γ α λ ο υ π ό λ ε ω ν , εΐναι ά μ ι σ θ ο ι . Δ ε δ ο μ έ ν ο υ μ ά λ ι σ τ α ό τ ι εΐναι κ α τ ά κανόνα ανε­ π α ρ κ ή ακόμη κ α ί τ ά ποσά τ ά κ α τ α β α λ λ ό μ ε ν α γ ι ά τ ά έξοδα π α ­ ρ α σ τ ά σ ε ω ς , χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι μ ε γ ά λ η π ε ρ ι ο υ σ ί α γ ι ά νά μ π ο ρ ε ί κ α ν ε ί ς νά κ α τ έ χ ε ι π α ρ ό μ ο ι α α ξ ι ώ μ α τ α , τ ά ό π ο ι α , κ α τ ά σ υ ν έ π ε ι α , απο­ τελούν προνόμιο τ ώ ν νεόπλουτων ή τών έ κ γενετής πλουσίων αριστοκρατών. Τ ό ΐ δ ι ο , άν κ α ί σ έ μ ι κ ρ ό τ ε ρ ο β α θ μ ό , ι σ χ ύ ε ι κ α ί γ ι ά τ ί ς β ο υ ­ λευτικές έδρες. Σ τ ή ν Ι τ α λ ί α , ή κυβέρνηση δικαιολογεί τ ή μ ή κ α τ α β ο λ ή β ο υ λ ε υ τ ι κ ή ς α π ο ζ η μ ί ω σ η ς λ έ γ ο ν τ α ς ό τ ι δέν εΐναι κ ό ­ σ μ ι ο ( d e c o r o s o ) νά λ α μ β ά ν ο υ ν οί α ν τ ι π ρ ό σ ω π ο ι τ ο ΰ έθνους χ ρ η ­ μ α τ ι κ ή αντιμισθία γ ι ά τό έργο τους. Τ ό 1 8 8 5 , ό B i s m a r c k , ε π ι κ α λ ο ύ μ ε ν ο ς άρθρο τ ο ΰ π ρ ω σ ι κ ο ΰ Γενικού

Κώδικα

του 1 7 9 4 ,

ά π ο δ ύ θ η κ ε σ τ ή ν αλλόκοτη π ρ ο σ π ά θ ε ι α νά ε μ φ α ν ί σ ε ι τ ή ν ά π ο -

ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

ζημίωση

τών

μελών

του

ομοσπονδιακού

171

κοινοβουλίου

ώς

« α ν έ ν τ ι μ ο κ έ ρ δ ο ς » . Σ τ ο ι τ α λ ι κ ό π ά λ ι κ ο ι ν ο β ο ύ λ ι ο , ό Giolitti, α ν α φ ε ρ ό μ ε ν ο ς τ ό 1 9 0 9 σέ ο ρ ι σ μ έ ν ε ς π ρ ο τ ά σ ε ι ς ν ό μ ω ν σ χ ε τ ι κ ά μέ

τήν καθιέρωση

βουλευτικής

αποζημίωσης,

υπαινίχθηκε

επανειλημμένα ότι μειωνόταν ή αίγλη κ α ι τό κύρος του κοινο­ β ο υ λ ί ο υ σ τ ή χ ώ ρ α αν τ υ χ ό ν θ ε σ π ι ζ ό τ α ν ή κ α τ α β ο λ ή α π ο ζ η μ ί ω ­ σ η ς : ή β ο υ λ ε υ τ ι κ ή ε ν τ ο λ ή , δ π ω ς ε ϊ π ε , δ ί δ ε τ α ι ά π ό τ ό ν λαό ώ ς δ ω ρ ε ά ν εντολή ( m a n d a t o g r a t u i t o ) . 2 8 Ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , δ ε δ ο μ έ ν η ς τ ή ς έ ν δ ε ι α ς τ ο ΰ σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς , οί ε ρ γ ά τ ε ς σ τ ή ν λία

παρέμειναν

έπί πολύ καιρό έ κ προοιμίου

Ιτα­

αποκλεισμένοι

άπό τ ή λαϊκή αντιπροσωπεία. Τ ό 1 9 1 1 , μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν 36

Ιτα­

λών σ ο σ ι α λ ι σ τ ώ ν β ο υ λ ε υ τ ώ ν δέν κ α τ α λ έ γ ο ν τ α ν π α ρ ά δύο τ έ ω ς εργάτες (ηγετικά συνδικαλιστικά στελέχη). Έ τ σ ι

καθίσταται

λ ο ι π ό ν δ υ ν α τ ό ν , στους κ ό λ π ο υ ς τ ώ ν ν ο μ ο θ ε τ ι κ ώ ν σ ω μ ά τ ω ν , νά περιέλθει ή ηγεσία του κ ό μ μ α τ ο ς στά πλουσιότερα μ έ λ η του, δ η λ α δ ή σ έ δσους δ ι α θ έ τ ο υ ν τ ο ν χρόνο κ α ι τ ό χ ρ ή μ α γ ι ά νά ε γ ­ κ ύ ψ ο υ ν σ τ ή ν μ ή π ρ ο σ ο δ ο φ ό ρ ο αυτή α σ χ ο λ ί α , ή ο π ο ί α ο χ ι σ π ά ­ νια ε π ι β ά λ λ ε ι μάλιστα περιοδικές μ ε τ ο ι κ ή σ ε ι ς . Α κ ό μ η και σ τ ή Γαλλία, λευτικές

αποζημιώσεις,

δπου κ α τ α β ά λ λ ο ν τ α ι σ ε β α σ τ έ ς β ο υ ­ παρατηρήθηκε

δτι

οί

φτωχότερες

ε κ λ ο γ ι κ έ ς π ε ρ ι φ έ ρ ε ι ε ς εκπροσωπούνται συχνά άπό τούς π λ ο υ ­ σιότερους βουλευτές. Σ τ ά σοσιαλιστικά συνέδρια δαπανήθηκε, έ π ί δ ε κ α ε τ ί ε ς ο λ ό κ λ η ρ ε ς , χρόνος κ α ι μ ό χ θ ο ς γ ι ά νά κ α θ ι ε ρ ω θ ε ί ή φορολόγηση τών αποζημιώσεων τών σοσιαλιστών βουλευτών υ π έ ρ τ ο ΰ κ ο μ μ α τ ι κ ο ύ τ α μ ε ί ο υ κ α ι π ρ ο π α ν τ ό ς γ ι ά νά ε ξ α σ φ α ­ λ ι σ θ ε ί ή α δ ι ά λ ε ι π τ η ε φ α ρ μ ο γ ή τ η ς . Ή θ έ σ π ι σ η ω σ τ ό σ ο τ ο ΰ έν λόγω

μέτρου επαύξησε απλώς τήν επιρροή τών βουλευτών.

Ό π ω ς π ρ ο έ κ υ π τ ε άπό τ ή ν έκθεση πού υ π έ β α λ ε ή ε κ τ ε λ ε σ τ ι κ ή ε π ι τ ρ ο π ή τ ο ΰ γ α λ λ ι κ ο ΰ σοσιαλιστικού κ ό μ μ α τ ο ς σ τ ο συνέδριο τ ο ΰ 1 9 1 0 σ τ ή Ν ί μ , τ ό μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο μ έ ρ ο ς τ ώ ν εσόδων τ ο ΰ κ ό μ ­ μ α τ ο ς , ανερχόμενων σέ 1 2 8 . 0 0 0 φράγκα, προέρχονταν άπό τ ι ς εισφορές τών σοσιαλιστών

βουλευτών.29

28. Πρβλ. Atti del Parlamento Italiano, Camera dei Deputati, sessione 19Θ9, τ. Α', Roma 1909, σσ. 518, 9 1 3 . 29. Ανταπόκριση τοΰ Αλσατοΰ σοσιαλιστή S. Grumbach στήν εφημε­ ρίδα Volksstimme (Frankfurt, 1 Μαρτ. 1910).

172

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

2. Στα κομματικά αξιώματα καί συνέδρια Ή

ανάληψη επίσημων κομματικών αξιωμάτων λογίζεται τ ι ­

μητική

ακόμη κ α ί σ τ ο υ ς κ ό λ π ο υ ς ο ρ ι σ μ έ ν ω ν

δημοκρατικών

κ ο μ μ ά τ ω ν , ι δ ι α ί τ ε ρ α άν ή ο ρ γ ά ν ω σ η κ α θ ' εαυτή δέν δ ι α θ έ τ ε ι ακόμη π λ ο ύ σ ι ο υ ς π ό ρ ο υ ς . Σ τ ή ν Ιταλία,

χρονικές καί οικονομι­

κ έ ς ανάγκες π ρ ο σ έ δ ω σ α ν συχνά σ τ ή ν η γ ε σ ί α χ α ρ α κ τ ή ρ α τ ο π ι ­ κό. Τ ό 1 9 0 4 λ . χ . , ή ε κ τ ε λ ε σ τ ι κ ή ε π ι τ ρ ο π ή τ ή ς διεύθυνσης τοΰ σοσιαλιστικού κ ό μ μ α τ ο ς α π α ρ τ ί σ θ η κ ε άπό τά μ έ λ η πού κ α τ ο ι ­ κούσαν σ τ ή Ρ ώ μ η . 3 0 Ακόμη κομματικά

κ α ί κ α τ ά τ ή ν εκλογή τ ώ ν α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ω ν συνέδρια,

συχνά

αποκτούν

γιά τά

τό προβάδισμα

όσοι

π ρ ο σ φ έ ρ ο ν τ α ι νά κ α λ ύ ψ ο υ ν έ ξ ίδιων τ ά έξοδα τ ο ΰ τ α ξ ι δ ι ο ύ ή όσοι ε ί ν α ι ε γ ν ω σ μ έ ν α σ έ θ έ σ η νά τ ό κ ά μ ο υ ν . Κ α τ ' αυτόν τ ο ν τρόπο, όπως καί σέ ορισμένες, προμνημονευμένες π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς , ή κοινοβουλευτική ομάδα καί τό συνέδριο, τοΰτο τ ό « α ν ώ τ α τ ο δ ι κ α σ τ ή ρ ι ο » τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς , σ υ γ κ ρ ο τ ο ύ ν τ α ι άπό τ ά π λ ο υ σ ι ό τ ε ­ ρα μ έ λ η τ ο υ , κ α θ ώ ς σ υ μ β α ί ν ε ι π ρ ά γ μ α τ ι συχνά σ τ ή ν τ ή Γ α λ λ ί α , τ ή ν Ό λ λ α ν δ ί α κ α ί ά λ λ ο υ . 3 1 Σ τ ή Γερμανία,

Ιταλία, τ ό ενδε­

χ ό μ ε ν ο τ ο ΰ τ ο ε ί ν α ι π ά ν τ ω ς π ι ο απίθανο, δ ε δ ο μ έ ν η ς ά φ ' ενός τής κοινωνικής σύνθεσης τοΰ έκει σοσιαλδημοκρατικού κ ό μ μ α ­ τ ο ς , δ π ο υ δέν π λ ε ο ν ά ζ ο υ ν οί π λ ο ύ σ ι ο ι , κ α ί ά φ ' έτερου τ ο ΰ σ υ λ ­ λογικού τ ο υ π λ ο ύ τ ο υ . Έ ν π ρ ο κ ε ι μ έ ν ω , δ μ ω ς , τ ή ν ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή υπεροχή τ ο ΰ μ ε μ ο ν ω μ έ ν ο υ ά τ ο μ ο υ τ ή ν υ π ο κ α θ ι σ τ ά εκείνη τ ή ς πλούσιας έναντι τ ή ς φ τ ω χ ή ς τ ο π ι κ ή ς οργάνωσης.

Έ δ ώ καί

π ο λ λ ά χ ρ ό ν ι α έχουν υ π ο β λ η θ ε ί π ο ι κ ί λ ε ς π ρ ο τ ά σ ε ι ς γ ι ά αλλαγή αυτής τ ή ς κ α τ ά σ τ α σ η ς . Τ ό 1 9 0 3 κ α ί τ ό 1 9 0 4 α ί φ ν η ς , ό σ ο ­ σιαλδημοκρατικός εκλογικός σύλλογος τοΰ Μαρβούργου ε ι σ η ­ γ ή θ η κ ε νά π ρ α γ μ α τ ω θ ε ί ή δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή ι σ ό τ η τ α δ λ ω ν τ ώ ν π ε ­ ριφερειών, προκειμένου γ ι ά τ ή σ υ μ μ ε τ ο χ ή στά συνέδρια τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς , κ α λ ύ π τ ο ν τ α ς τ ά έξοδα δ λ ω ν τ ώ ν α ν τ ι π ρ ο σ ω π ε ι ώ ν

30. E.C. Longobardi, Relazione morale e politica della direzione del par­ tito, Frascati 1906, σ. 3. 3 1 . Αναφορικά μέ τή Γαλλία, πρβλ. Α. Jobert, «Impressions de con­ grès», La Guerre Sociale 2 (1908), άρ. 45, σ. 1.

ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

173

ά π ό τ ο κ ε ν τ ρ ι κ ό κ ο μ μ α τ ι κ ό τ α μ ε ί ο . Κ ά π ω ς , άν ο χ ι σ τ ή ν εντέ­ λ ε ι α , φ α ί ν ε τ α ι ω σ τ ό σ ο Οτι μπορεί" νά θ ε ρ α π ε υ θ ε ί τ ό κ α κ ό κ α τ ' ά λ λ ο τ ρ ό π ο , άν σ υ σ σ ω μ α τ ω θ ο ύ ν δ η λ α δ ή π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς τ ο π ι κ έ ς οργανώσεις σέ επαρχιακές, νομαρχιακές κ.λπ. ενώσεις. Ύ π ό τό πνεύμα τοΰτο, τό καταστατικό τής νομαρχιακής οργάνωσης τοΰ διαμερίσματος Έ σ σ η ς - Ν ά σ σ α ο υ ορίζει ότι, άπό τ ί ς τ ο π ι ­ κ έ ς ο ρ γ α ν ώ σ ε ι ς τ ί ς σ τ ε ρ ο ύ μ ε ν ε ς τ ώ ν α ν α γ κ α ί ω ν π ό ρ ω ν γ ι ά νά σ τ ε ί λ ο υ ν α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ο υ ς σ τ ο συνέδριο τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς

—πράγ­

μ α , ε ι ρ ή σ θ ω έν π α ρ ό δ ω , π ο ύ ι σ χ ύ ε ι γ ι ά τ ί ς 5 ά π ό τ ί ς 1 1 τ ή ς ν ο μ α ρ χ ι α κ ή ς έ ν ω σ η ς — , θά κ λ η ρ ώ ν ε τ α ι κ α τ ' έ τ ο ς μ ί α , ή όποια θ ά α π ο κ τ ά τ ό δ ι κ α ί ω μ α νά σ τ ε ί λ ε ι έναν α ν τ ι π ρ ό σ ω π ο τ η ς μ έ δ α π ά ν ε ς τ ή ς έ ν ω σ η ς . Ώ σ τ ε οί ά π ο ρ ε ς τ ο π ι κ έ ς ο ρ γ α ν ώ σ ε ι ς δ υ ­ σ κ ο λ ε ύ ο ν τ α ι π ο λ ύ νά σ τ έ λ ν ο υ ν α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ο υ ς σ τ ά κ ο μ μ α τ ι κ ά σ υ ν έ δ ρ ι α , ι δ ι α ί τ ε ρ α μ ά λ ι σ τ α ό π ο τ ε αυτά τ ε λ ο ύ ν τ α ι σ έ τ ό π ο υ ς α π ο μ α κ ρ υ σ μ έ ν ο υ ς * συχνά α ν α γ κ ά ζ ο ν τ α ι νά μ ή ν α ν τ ι π ρ ο σ ω π ε υ ­ θούν δ ι ό λ ο υ , άν δ έ ν μ π ο ρ ο ΰ ν νά ε μ π ι σ τ ε υ θ ο ύ ν τ ή ν εντολή τ ο υ ς σ έ κ ά π ο ι ο μ έ λ ο ς μ έ αρκετά μ έ σ α , χρόνο κ α ί δ ι ά θ ε σ η νά κ α λ ύ ­ ψ ε ι έ ξ ίδιων τ ά ό χ ι ευκαταφρόνητα έξοδα τ ο ΰ ταξιδιού. Ή κ ο ι ­ ν ή γ ν ώ μ η στους κ ό λ π ο υ ς τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς ε ν α ν τ ι ώ θ η κ ε ωστόσο σ φ ο δ ρ ό τ α τ α σ τ ι ς εντολές π ο ύ χ ο ρ η γ ο ύ ν τ α ι δ ί χ ω ς νά αναλαμβά­ ν ε ι ό α ν τ ι π ρ ό σ ω π ο ς τ ή ν υ π ο χ ρ έ ω σ η νά κ α τ α β ά λ ε ι τ ά έ ξ ο δ α τ ο ΰ τ α ξ ι δ ι ο ΰ · τά α π ο σ τ ρ έ φ ε τ α ι μάλιστα ώ ς τό χ ε ι ρ ό τ ε ρ ο είδος άπό τ ί ς λ ε γ ό μ ε ν ε ς « χ α ρ ι σ τ ι κ έ ς εντολές». Ή

έ κ δ ο σ η κ α ί αποδοχή

τ έ τ ο ι ω ν ε ν τ ο λ ώ ν θ ε ω ρ ε ί τ α ι ά π ό τ ο ν μ ε γ ά λ ο Ογκο τ ώ ν μ ε λ ώ ν τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς κ ά τ ι σάν π ρ ο δ ο σ ί α κ α ί α π ό π ε ι ρ α

δωροδοκίας,

σ τ η λ ι τ ε ύ ε τ α ι δ έ ώ ς ά π ρ έ π ε ι α (υπόθεση F e h n d r i c h σ τ ό σ υ ν έ δ ρ ι ο τοΰ

1 9 0 4 στή Β ρ έ μ η ) , 3 2 πράγμα

οχι σπάνια

μάλλον

άδικο,

άφοΰ μ π ο ρ ε ί νά χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η αγάπη τ ο ΰ π ρ ά γ μ α τ ο ς κ α ί α υ τ α π ά ρ ν η σ η π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ νά κ ι ν ή σ ε ι κ α ν ε ί ς μ έ δ ι κ ά τ ο υ έ ξ ο δ α γ ι ά τ ό συνέδριο τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς , π α ρ ά π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ νά κ ά ­ μ ε ι ένα ε β δ ο μ α δ ι α ί ο τ α ξ ί δ ι αναψυχής ε φ ο δ ι α σ μ έ ν ο ς π λ ο υ σ ι ο π ά ­ ροχα μ έ χ ρ ή μ α τ α τ ή ς τ ο π ι κ ή ς κ ο μ μ α τ ι κ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς .

3 2 . Protokoll, σσ. 166 κ.έξ. Πρβλ. επίσης τή συζήτηση γύρω άπό τήν παρόμοια περίπτωση τής Lily Braun στο συνέδριο τοΰ 1902 στό Μόναχο (Protokoll, σ. 2 5 0 ) .

ΗΓΕΣΙΑ ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

174

3. Στον χώρο τοΰ κομματικού τύπου

Μια

ακόμη

πλουτοκρατική

μορφή

υποτέλειας

αναφύεται

στον χώρο τ ο υ τ ύ π ο υ δσων κ ο μ μ ά τ ω ν δέν δ ι α θ έ τ ο υ ν α ρ κ ε τ ο ύ ς πόρους γ ι ά νά δ ι α τ η ρ ο ύ ν δ ι κ ά τ ο υ ς δ η μ ο σ ι ο γ ρ α φ ι κ ά

όργανα

κ α ί , ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , α ν α γ κ ά ζ ο ν τ α ι νά κ α τ α φ ύ γ ο υ ν σ τ ή ν ο ι κ ο ν ο ­ μ ι κ ή αρωγή π λ ο υ σ ί ω ν μ ε λ ώ ν , τ ά όποια έ π ε ι τ α , ώ ς μ έ τ ο χ ο ι τ ο ΰ κ ά θ ε φ ύ λ λ ο υ , α π ο κ τ ο ύ ν φ υ σ ι κ ά τ ό δ ι κ α ί ω μ α νά π α ρ ε μ β α ί ν ο υ ν στή διεύθυνση του. Τ υ π ι κ ό παράδειγμα μας προσφέρει ή ιστο­ ρία τ ο ΰ σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ σ τ ή Γ α λ λ ί α , δπου ή εφημερίδα nité,

L'Huma­

έ π ι κ ά π ο ι ο δ ι ά σ τ η μ α , σ υ γ κ ρ α τ ή θ η κ ε σ τ ή ζωή άπό έναν

δμιλο πλουσίων

Εβραίων.

Ό χ ι σ π ά ν ι α γ ε ν ν ά τ α ι λ ο ι π ό ν στους κ ό λ π ο υ ς τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς μιά ιδιαίτερη μορφή οικονομικής ισχύος τ ώ ν ευπόρων

μελών,

π ο ύ δαπανούν τ ά χρήματα τ ο υ ς γ ι ά κ ο μ μ α τ ι κ ο ύ ς σ κ ο π ο ύ ς . 3 3 Μ α ι κ ή ν ε ς δέν υ π ά ρ χ ο υ ν α π α ρ α ί τ η τ α σ έ δ λ α τ ά κ ό μ μ α τ α . 3 4 Ό π ο υ υ π ά ρ χ ο υ ν π ά ν τ ω ς , σ υ ν η θ ί ζ ο υ ν νά κ ρ ύ β ο ν τ α ι άπό τ ο ύ ς π ρ ο β ο λ ε ί ς τ ή ς δ η μ ο σ ι ό τ η τ α ς , ά φ ' ενός γ ι ά νά μ ή ν ε π ι σ ύ ρ ο υ ν τόν φθόνο κ α ί τ ή ν έ ν τ ο ν η εχθρότητα δ ι α φ ό ρ ω ν ατόμων κ α ί κ ύ ­ κ λ ω ν κ α ί ά φ ' έτερου επειδή φ ο β ο ύ ν τ α ι μ ή π ω ς

κατηγορηθούν

γ ι ά υ σ τ ε ρ ό β ο υ λ ε ς π ρ ο θ έ σ ε ι ς . Ό μ α ι κ ή ν α ς μ π ο ρ ε ί νά κ ρ ύ β ε ι μ υ ­ στικές προθέσεις, μεγαλομανία,

φιλοδοξία, διαφθορά,

μπορεί

δ μ ω ς νά έ λ α ύ ν ε τ α ι κ α ί ά π ό ι δ ε α λ ι σ μ ό , ύ ψ η λ ο φ ρ ο σ ύ ν η , φ ι λ α λ λ ί α · 3 5 σ τ ή δ ε ύ τ ε ρ η π ε ρ ί π τ ω σ η , εΐναι ε υ κ ο λ ό τ ε ρ ο νά β γ ε ι ά π ό τ ό ή μ ί φ ω ς τ ώ ν π α ρ α σ κ η ν ί ω ν . Ε π ι π λ έ ο ν άπαντοΰν φ υ σ ι κ ά κ α ί κράματα ιδεαλισμού καί φανατισμού.

33. Eugène Fournière, La sociocratie, σ. 109. 34. Ό π ω ς πιστεύει προφανώς ό Max Weber, Wirtschaft und Gesell­ schaft. Grundriss der Sozialökonomik, τμ. Γ', Tübingen 1 9 2 1 , σ. 167. 35. Τό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα Γερμανίας γνώρισε προφανώς αυ­ τόν τόν δεύτερο τύπο τοΰ μαικήνα στό πρόσωπο τοΰ Paul Singer, πράγμα πού δέχεται καί ό Max Weber, ο.π., σ. 169.

ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

175

b) Ό κομματικός κορβανάς ώς μέσο Ισχύος της ηγεσίας

Σ υ γ κ ε φ α λ α ι ω τ ι κ ά μ π ο ρ ο ύ μ ε να π ο ύ μ ε δ τ ι συχνά υ φ ί σ τ α τ α ι μια ( π λ ο υ τ ο κ ρ α τ ι κ ή ς α π ό κ λ ι σ η ς ) σ χ έ σ η εξάρτησης τ ο υ κ ό μ μ α ­ τ ο ς α π ό τ ά ε ύ π ο ρ α μ έ λ η τ ο υ . Ά ν π ά λ ι κ α λ ύ π τ ο ν τ α ι οί δ α π ά ν ε ς τ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς ά γ κ ι τ ά τ σ ι α ς άπό το τ α μ ε ί ο τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς , ανα­ φ ύ ε τ α ι σ χ έ σ η εξάρτησης τ ώ ν α ξ ι ω μ α τ ο ύ χ ω ν μ ε λ ώ ν ά π ό τ ο « κ ό μ μ α » , δ η λ α δ ή , γ ι ά νά μ ι λ ή σ ο υ μ ε π ι ο σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν α , ά π ό τήν ελάχιστη μειοψηφία τών μελών πού κατέχουν το δικαίωμα νά δ ι α χ ε ι ρ ί ζ ο ν τ α ι τ ο ύ ς κ ο μ μ α τ ι κ ο ύ ς π ό ρ ο υ ς ( σ ύ σ τ η μ α c a u c u s σ τ ί ς Η . Π . Α . ) . Έ δ ώ έ γ κ ε ι τ α ι ή η γ ε μ ο ν ί α τ ο ΰ ενός σ τ ρ ώ μ α τ ο ς η γ ε τ ι κ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν έπί τ ο ΰ ά λ λ ο υ , ε ί τ ε ι ε ρ α ρ χ ι κ ά ά ν ι σ ο ϋ ψ ο ΰ ς (τοΰ « α ν ώ τ ε ρ ο υ » έπί τοΰ « κ α τ ώ τ ε ρ ο υ » ) , εΐτε διαφορετικού άπό τ ή ν ά π ο ψ η τ ο ΰ κ α τ α μ ε ρ ι σ μ ο ύ ε ρ γ α σ ί α ς ( τ ώ ν « ε κ τ ε λ ε σ τ ι ­ κ ώ ν » — μ ε λ ώ ν τ ο ΰ κ ο μ μ α τ ι κ ο ΰ π ρ ο ε δ ρ ε ί ο υ — έ π ί τ ώ ν υπο­ ψηφίων βουλευτών).36 Ύ π ό το σύστημα caucus, « ό βουλευτής, άπό κυρίαρχος τ ώ ν ψηφοφόρων, γ ί ν ε τ α ι υποχείριος τ ώ ν κυρίων τ ή ς κ ο μ μ α τ ι κ ή ς μ η χ α ν ή ς » . 3 7 Τ ο ΐ δ ι ο ι σ χ ύ ε ι κ α ι γ ι ά τ ή ν Αγ­ γλία, δ π ο υ α π α ι τ ο ύ ν τ α ι γ ι ά τ ή ν κ ά θ ο δ ο σ τ ί ς β ο υ λ ε υ τ ι κ έ ς εκλο­ γές α σ τ ρ ο ν ο μ ι κ ά π ο σ ά 3 8 κ α ι , κ α τ ά σ υ ν έ π ε ι α , ε υ ν ο ο ύ ν τ α ι μόνο 36. Πρβλ. επίσης Max Weber, ο.π., σ. 169. 37. Ό . Τ Γ . , σσ. 173

κ.έξ.

38. Σύμφωνα μέ τούς υπολογισμούς λονδρέζικου περιοδικού, ή ανά­ δειξη στο βουλευτικό αξίωμα κοστίζει τουλάχιστον 1.500.000 στερλίνες. Κατά το τρέχον έτος [1923], 1.200 υποψήφιοι διεκδίκησαν τις 615 βου­ λευτικές έδρες. Κάθε υποψήφιος δικαιούται κατά τον νόμο νά δαπανήσει 5 πένες ανά εκλογέα στίς μικρές πόλεις και 7 πένες στίς μεγάλες· άρα, μόνο άπό τα ποσά αυτά, τά όποια έχουν ορισθεί τόσο χαμηλά επειδή χρησιμοποιούνται στό ακέραιο, προκύπτουν ήδη 700.000 στερλίνες γιά κάθε υποψήφιο. Οί υπόλοιπες 800.000 δαπανώνται γιά τούς μισθούς τών συνεργατών και τις ανάγκες τών εκλογικών κέντρων. Κάθε υποψήφιος, για νά μήν γίνει ένοχος παράβασης τοΰ νόμου περί δωροδοκίας, οφείλει να λογοδοτήσει καταλεπτώς γιά τις δαπάνες πού έκαμε ό ΐδιος και οί άν­ θρωποι του. Ά ν οί εκλογικοί πράκτορες του δέν είναι αρκετά επιτήδειοι ώστε νά συγκρατήσουν εντός τών νόμιμων ορίων τά δαπανώμενα προς επηρεασμό και άγρα τών ψηφοφόρων ποσά, τό πράγμα μπορεί νά στοιχί­ σει ακριβά στον υποψήφιο βουλευτή. Σ έ διάφορες περιπτώσεις έχει συμ-

176

οί

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

μεγάλες

κομματικές

οργανώσεις

ή οί π ά μ π λ ο υ τ ο ι ,

απο­

κ λ ε ί ο ν τ α ι δ η λ α δ ή οί μ ι κ ρ έ ς π ο λ ι τ ι κ έ ς μ ε ρ ί δ ε ς κ α ί οί φ τ ω χ ο ί υποψήφιοι. Ό π ο ι ο κ ό μ μ α διαθέτει πλούσιο δικό του κορβανά, μπορεί

νά π α ρ α μ ε ρ ί σ ε ι

ώς άχρηστη

τήν υλική

αρωγή τ ώ ν

π λ ο υ σ ί ω ν , άρα κ α ί τ ή ν ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή τ ο υ ς υπεροχή, κ α ί νά σ υ γ ­ κ ρ ο τ ή σ ε ι ώ ς υ π ό β α θ ρ ο τ ο υ έναν υ π α λ λ η λ ι κ ό μ η χ α ν ι σ μ ό εξαρ­ τ ώ μ ε ν ο ο ι κ ο ν ο μ ι κ ά ά π ' αυτό τ ό Ϊ δ ι ο . Π ρ ι ν ά π ό τ ό 1 9 0 6 , ό π ο τ ε κ α θ ι ε ρ ώ θ η κ ε σ τ ή Γερμανία

ή καταβολή επίσημης βουλευτικής

α π ο ζ η μ ί ω σ η ς , τ ό σοσιαλδημοκρατικό

κόμμα

αντιμετώπισε, ώς

γ ν ω σ τ ό ν , τ ή ν έ λ λ ε ι ψ η τ η ς κ α τ α β ά λ λ ο ν τ α ς στους β ο υ λ ε υ τ έ ς τ ο υ αποζημιώσεις

ά π ό τ ό δ ι κ ό τ ο υ τ α μ ε ί ο . Έ τ σ ι μόνο κ α τ έ σ τ η δ υ ­

νατό νά σ υ μ μ ε τ ά σ χ ο υ ν σ τ ο κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ό έ ρ γ ο τ ά η γ ε τ ι κ ά τ ο υ σ τ ε λ έ χ η , τ ά όποια π ρ ο έ ρ χ ο ν τ α ν κ α τ ά μ ε γ ά λ ο μ έ ρ ο ς ά π ό κύκλους οχι ευκατάστατους. Λ α μ π ρ ή αποδείχθηκε επιπλέον ή ιδέα τ ή ς κ α τ α β ο λ ή ς α π ο ζ η μ ι ώ σ ε ω ν ά π ό τ ό κ ο μ μ α τ ι κ ό

ταμείο

επειδή έ κ α ν ε τ ο ύ ς β ο υ λ ε υ τ έ ς νά α ι σ θ ά ν ο ν τ α ι υ π ο τ ε λ ε ί ς , άν ό χ ι π ά ν τ ο τ ε σ τ ο Ϊδιο τ ό κ ό μ μ α , τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν π ά ν τ ω ς σ τ ή σ υ ν ο λ ι κ ή βούληση τ ή ς κοινοβουλευτικής ομάδας, εμποδίζοντας τ ή ν εμ­ φ ά ν ι σ η α υ τ ό β ο υ λ ω ν « α ν ε ξ ά ρ τ η τ ω ν σ ο σ ι α λ ι σ τ ώ ν » , ό π ω ς εκεί­ νων π ο ύ δ ι α τ α ρ ά σ σ ο υ ν τ ή ν α ρ μ ο ν ι κ ή ε ι κ ό ν α τ ή ς σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή ς παράταξης ιδίως στο γαλλικό κοινοβούλιο. Τ ό γεγονός τούτο προσδίδει ιδιαίτερη ε λ κ τ ι κ ή δύναμη στήν εκάστοτε πλειοψηφία μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν η γ ε τ ι κ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν , ι δ ι α ί τ ε ρ α μ ά λ ι σ τ α στους κ ό λ ­ πους τ ώ ν ενιαίων σοσιαλιστικών κ ο μ μ ά τ ω ν , θέτοντας κατά σ υ ­ ν έ π ε ι α δ υ σ υ π έ ρ β λ η τ ο υ ς φ ρ α γ μ ο ύ ς σ τ ή δ υ ν α μ ι κ ή εμφάνιση κ α ί στήν ανδροπρεπή συμπεριφορά. βεΐ ήδη νά κηρυχθούν έκπτωτοι εκλεγμένοι βουλευτές, επειδή αποδεί­ χθηκε έκ τών υστέρων ότι είχαν δαπανήσει γιά τήν εκλογή τους υπέρογ­ κα ποσά. Τό μεγαλύτερο μέρος τών χρημάτων τών υποψηφίων διατίθε­ ται γιά προεκλογικό έντυπο υλικό. Μόλις προκηρυχθούν εκλογές, αρχίζει οργασμός εργασιών γιά τά αγγλικά τυπογραφεία, τά όποια κατακλύζον­ ται τότε άπό σχετικές παραγγελίες. Κατά τήν τελευταία προεκλογική περίοδο διανεμήθηκαν γύρω στά 3 0 εκατομμύρια προκηρύξεις. Τίς πε­ ρισσότερες εκλογικές δαπάνες τίς καλύπτουν οί μεγάλες πολιτικές οργα­ νώσεις,, οί όποιες στέλνουν ομιλητές σέ ολόκληρη τή χώρα, τυπώνουν εκατομμύρια προκηρύξεις κ.λπ. (Basler Nachrichten, άρ. 5 7 9 (11 Δ ε κ . 1923), παράρτ. Α ' ) .

177

ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ Τ Η Σ ΗΓΕΣΙΑΣ

Ή

ιστορία τοΰ χριστιανισμού άλλωστε μας διδάσκει δτι,

δσο π λ ο ύ τ ι ζ ε ή Ε κ κ λ η σ ί α ,

τ ό σ ο αυξανόταν ή

ανεξαρτησία

τών κ λ η ρ ι κ ώ ν , τ ώ ν ε κ κ λ η σ ι α σ τ ι κ ώ ν υ π α λ λ ή λ ω ν , ά π ό τ ό π ο ί ­ μνιο. Δ ε δ ο μ έ ν ο υ δ τ ι , ώς ε κ π ρ ό σ ω π ο ι τ ο υ συνόλου, δ ι α τ η ρ ο ύ ­ σαν σ τ ή ν κ α τ ο χ ή τ ο υ ς τ ή ν ε κ κ λ η σ ι α σ τ ι κ ή π ε ρ ι ο υ σ ί α , τ ο ύ ς ή τ α ν υ π ό χ ρ ε ο ι όλοι δσοι ε ϊ χ α ν ανάγκη ή ε π ο φ θ α λ μ ι ο ύ σ α ν τ ο ύ ς αντί­ σ τ ο ι χ ο υ ς π ό ρ ο υ ς : ο χ ι μόνο ε π α ί τ ε ς , έ λ ε ο ύ μ ε ν ο ι κ α ι δ ω ρ ε ο δ ό χ ο ι κ ά θ ε λ ο γ ή ς , άλλά κ α ί δ λ ο ι δσοι α π έ β λ ε π α ν π ρ ο ς τ ό ι ε ρ α τ ι κ ό σ τ ά δ ι ο , οί ε π ί δ ο ξ ο ι κ α ί οί ν ε ό τ ε ρ ο ι κ λ η ρ ι κ ο ί . Γ ι ά τ ή δ ι α χ ε ί ρ ι σ η τ ώ ν πόρων καί τήν διεκπεραίωση τ ώ ν σ χ ε τ ι κ ώ ν χρειαζόταν

ό χριστιανισμός

ένα δ ι α β α θ μ ι σ μ έ ν ο

υποθέσεων υπαλληλικό

ε π ι τ ε λ ε ί ο . Έ τ σ ι γ ε ν ν ή θ η κ ε ή ιεραρχία, ή όποια έ ξ υ δ ά ρ ω σ ε τ ή ν πεμπτουσία

τής χριστιανικής

θρησκείας

καί αλλοίωσε

τούς

σκοπούς τ η ς . Π α ρ ό μ ο ι ο ς κίνδυνος σ ο β ε ί σ έ κ ά θ ε δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό κ ό μ μ α μ έ α ν ε π τ υ γ μ έ ν ε ς ο ι κ ο ν ο μ ι κ έ ς δ ο σ ο λ η ψ ί ε ς · 3 9 τ ό 1 9 0 8 , μόνο σ τ ο τ υ ­ πογραφείο

τοΰ κεντρικοΰ

γερμανικό

σοσιαλδημοκρατικό

δημοσιογραφικού κόμμα

τ ο υ οργάνου

τό

λ . χ . απασχολούσε 2 9 8

ά τ ο μ α , 4 0 τ ά όποια, δ ί χ ω ς μ ε ρ ί δ ι ο ά π ό τ ά κ α θ α ρ ά κ έ ρ δ η ο υ τ ε συνεταιριστικά

δικαιώματα

συμμετοχής

στή διοίκηση,

βρί­

σ κ ο ν τ α ν π ρ ο ς τ ό κ ό μ μ α σ έ σ χ έ σ η εξάρτησης Ϊ δ ι α κ α ί απαράλ­ λ α κ τ η μ ' εκείνη προς ο π ο ι ο ν δ ή π ο τ ε ι δ ι ώ τ η ε π ι χ ε ι ρ η μ α τ ί α . ,

Ή

γραφειοκρατία τοΰ κ ό μ μ α τ ο ς ε λ έ γ χ ε ι τον τύπο, τ ή ν έκδοση καί δ ι α κ ί ν η σ η β ι β λ ί ω ν , τ ή ν έ γ γ ρ α φ η ο μ ι λ η τ ώ ν στους κ α τ α λ ό γ ο υ ς τ ώ ν έ μ μ ι σ θ ω ν ά γ κ ι κ α τ ό ρ ω ν · 4 1 άν τ ό θ ε λ ή σ ε ι , μ π ο ρ ε ί άνά π ά σ α σ τ ι γ μ ή νά φ ρ ά ξ ε ι δλους αυτούς τ ο ύ ς π ό ρ ο υ ς σ έ ε ν ο χ λ η τ ι κ ο ύ ς ανταγωνιστές ή δυσαρεστημένα στοιχεία τών μαζών, καί τό κ ά ν ε ι π ρ ά γ μ α τ ι άν ή χ ρ ε ί α τ ό κ α λ έ σ ε ι . Ό τ α ν μ α ί ν ο ν τ α ν οί δ ι ε ­ νέξεις μεταξύ τής ηγεσίας τοΰ κόμματος καί τών λεγόμενων

39. Τόν έν λόγω κίνδυνο τόν ομολογεί ακόμη καί ό αισιόδοξος Ettore Ciccotti, Psicologia del movimento socialista, σ. 127. 40. Eduard Bernstein, Die Natur und die Wirkungen der kapitalisti­ schen Wirtschaftsordnung, Berlin 1909, σ. 12. 4 1 . Πρβλ. Ernst Drahn, Zur Entwicklung und Geschichte des sozialde­ mokratischen Buchhandels und der Arbeiterpresse, Leipzig 1913.

12. Κοινωνιολογία,

τών πολιτικών

κομμάτων

178

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

« Ν έ ω ν » , απαγορεύθηκε μ ε απόφαση τ ή ς Ε κ τ ε λ ε σ τ ι κ ή ς τροπής

να δ ι α τ ί θ ε ν τ α ι

στα βιβλιοπωλεία

Επι­

τοΰ κόμματος τα

— ούτε καν αντιπολιτευτικού περιεχομένου — βιβλία τοΰ δρ. B r u n o W i l l e , ό όποιος ά ν η κ ε σ τ ο έν λ ό γ ω ρ ε ΰ μ α . 4 2

Δικαιολο­

γ ώ ν τ α ς τ ή ν απαγόρευση, ό Richard Fischer έγραφε προς τόν Wille σ τ ί ς 6 Ν ο ε μ β ρ ί ο υ 1 8 9 1 : « Τ ό Κ ό μ μ α μ α ς δέν είναι τ έ λ ο ς π ά ν τ ω ν ν ε φ ε λ ώ δ η ς α δ ε λ φ ό τ η τ α ι δ ε ώ ν κ α ι μ ό ν ο , άλλά ενσώμα­ τ ο ς ο ρ γ α ν ι σ μ ό ς μ έ ο ρ ι σ μ έ ν ο α ρ ι θ μ ό ο ρ γ ά ν ω ν . Κ α ι όσο κ ι άν δ έ ν θ έ λ ο υ μ ε νά ε ξ ο σ τ ρ α κ ί σ ο υ μ ε κ ά π ο ι ο ν ά π ό τ ή ν ε φ ε λ ο κ ο κ κ υ γ ί α μιας

"πνευματικής

κίνησης

και αδελφότητας",

ωστόσο τό

Κ ό μ μ α π ρ έ π ε ι νά μ ε ρ ι μ ν ά ώ σ τ ε , σ τ ο π λ α ί σ ι ο τ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς , νά σ υ μ μ ο ρ φ ώ ν ο ν τ α ι τ ά μ έ λ η π ρ ο ς τ ή θ έ λ η σ η τ ο ΰ συνόλου π ρ ο ­ κειμένου γιά θέματα τακτικής και πειθαρχίας. Ό π ο ι ο ς δέν σ υ μ μ ο ρ φ ώ ν ε τ α ι

τώρα

μ έ τούτες τ ι ς αρχές τ ή ς υποταγής κ α ι

σ υ μ π ρ ά τ τ ε ι μ έ όσους έχουν κ η ρ υ χ θ ε ί α ν ά ξ ι ο ι νά ανήκουν σ τ ή ν ο ρ γ ά ν ω σ η , γ ι ά νά ε ν α ν τ ι ω θ ε ί σ τ ό ο ρ γ α ν ω μ έ ν ο κ ό μ μ α , α π α ρ ν ε ί ­ τ α ι έ τ σ ι e o i p s o κ α ι τ ά όργανα κ α ι τ ά π λ ε ο ν ε κ τ ή μ α τ α π ο ύ έ χ ε ι δ η μ ι ο υ ρ γ ή σ ε ι κ α ι ε ξ α σ φ α λ ί ζ ε ι αυτό σ τ ά μ έ λ η τ ο υ . Έ ν α άπό τ ά έν λ ό γ ω όργανα ε ί ν α ι τ ο β ι β λ ι ο π ω λ ε ί ο κ α ι , ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , ή απόφαση μ α ς ή τ α ν α υ τ ο ν ό η τ η γ ι ά μ α ς » . 4 3 ( Β λ . σ υ ν α φ ώ ς κ α ι τ ή ν ο μ ι λ ί α τ ο ΰ v o n E l m σ τ ο συνέδριο τ ο ΰ 1 9 0 6 σ τ ο M a n n ­ h e i m 4 4 ) . Ό σ ο π ι ο σ υ ν η θ ι σ μ έ ν ο ι ε ί ν α ι οί ε ρ γ ά τ ε ς νά λ α μ β ά ν ο υ ν μόνον όποια π ν ε υ μ α τ ι κ ή τ ρ ο φ ή τ ο ύ ς . έ χ ε ι μ α γ ε ι ρ έ ψ ε ι

επίσημα

και συνιστά ώς υγιεινή τ ό κ ό μ μ α , τόσο ισχυρότερος είναι ό ο ι ­ κονομικός αντίκτυπος παρόμοιων απαγορεύσεων και αποκλει­ σμών — ισχυρότατος είναι λοιπόν σ τ ή Γ ε ρ μ α ν ί α . Ή

συγκέντρωση

της εξουσίας

στους κ ό λ π ο υ ς τ ώ ν μ α ρ ξ ι σ τ ι ­

κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν ε ί ν α ι πιο ε ξ ό φ θ α λ μ η άπό τ ή ν μ α ρ ξ ι κ ά ν ο ο ύ μ ε ν η συγκέντρωση τοΰ κεφαλαίου στο πεδίο τ ή ς οικονομίας. Κατά τις τελευταίες

δεκαετίες

[πριν

άπό τ ό 1 9 2 4 ] ,

τά εκάστοτε

προεδρεία τοΰ γερμανικού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος έθε­ σαν ε π α ν ε ι λ η μ μ έ ν α

σέ ενέργεια μέσα εκβιαστικά,

42. Βλ. Bruno Wille, Jugendschriften und Gedichte. 43. Hans Müller, Der Klassenkampf in der deutschen Zürich 1892, σ. 119. 44. Protokoll, σ. 300.

όπως λ . χ .

Sozialdemokratie,

ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ Τ Η Σ ΗΓΕΣΙΑΣ

179

τ ή ν α π ε ι λ ή να μ ή ν διαθέσουν χ ρ ή μ α τ α κ α ί έ μ ψ υ χ ο υ λ ι κ ό για τ ή ν ά γ κ ι τ ά τ σ ι α αν δέν απαρνούνταν τ α μ έ λ η τ ο υ κ ό μ μ α τ ο ς ο ρ ι ­ σμένους

ενοχλητικούς

υποψηφίους,45

πράγμα

ασυμβίβαστο

ασφαλώς μ έ τ ί ς « α ρ χ έ ς τ ή ς ε λ ε υ θ ε ρ ί α ς κ α ί τ ή ς α δ ε λ φ ο σ ύ ν η ς » . Έ τ σ ι γεννιούνται αναπόφευκτα «βυζαντινισμός καί πειθαρχία π τ ω μ ά τ ω ν » ακόμη κ α ί μ έ σ α σ τ ο ε ρ γ α τ ι κ ό κ ό μ μ α π ο ύ θ έ λ ε ι νά ε ί ν α ι s a n s D i e u ni m a i t r e [ δ ί χ ω ς Θ ε ό ο υ τ ε α φ έ ν τ η ] . 4 6 Έ δ ώ μ π ο ρ ο ύ μ ε νά α ν α φ ε ρ θ ο ύ μ ε ακροθιγώς κ α ί σ έ μιαν ά λ λ η μ ο ρ φ ή οικονομικής

πίεσης

π ο ύ εΐναι σ έ θ έ σ η νά ά σ κ ε ι τ ό εργα­

τικό κόμμα. Ο ί ζυθεστιάτορες, στά κ α τ α σ τ ή μ α τ α τ ώ ν όποιων συχνάζουν α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ά ή ώ ς έ π ι τ ό π λ ε ί σ τ ο ν εργάτες, κ α θ ώ ς καί μ ι κ ρ έ μ π ο ρ ο ι , τ ώ ν όποιων ή π ε λ α τ ε ί α απαρτίζεται κατά τό μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο μέρος άπό συζύγους ε ρ γ α τ ώ ν , ε ξ α ρ τ ώ ν τ α ι , ό χ ι β έ ­ β α ι α ά μ ε σ α , άλλά π ά ν τ ω ς έ μ μ ε σ α ά π ό τ ό κ ό μ μ α κ α ί τ ά σ υ ν δ ι ­ κάτα, δηλαδή άπό τ ή ν κ ο μ μ α τ ι κ ή καί συνδικαλιστική η γ ε σ ί α , δ ε δ ο μ έ ν ο υ ό τ ι , άν α π ο φ ά σ ι ζ ε ή τ ε λ ε υ τ α ί α νά κ η ρ ύ ξ ε ι ε ν α ν τ ί ο ν τ ο υ ς ε μ π ο ρ ι κ ό α π ο κ λ ε ι σ μ ό , θά κ ι ν δ ύ ν ε υ α ν νά χ ά σ ο υ ν τ ο ύ ς π ε ­ λ ά τ ε ς τ ο υ ς ά π ό τ ή ν ε ρ γ α τ ι κ ή τ ά ξ η κ α ί νά χ ρ ε ο κ ο π ή σ ο υ ν .

c) Ιεραπόστολοι

καί

συμφεροντολόγοι

Ύ π ό η θ ι κ ό π ρ ί σ μ α , ό η γ έ τ η ς εΐναι ε ϊ τ ε ι ε ρ α π ό σ τ ο λ ο ς

εϊτε

συμφεροντολόγος. Σ τ ή ν π ρ ώ τ η π ε ρ ί π τ ω σ η , σύμφωνα μ έ τον

45. W. Heine, Demokratische Randbemerkungen zum Fall Göhre, ο.π., σ. 283. 46. Σ τ ο μυθιστόρημα Der Hurraschreier τοΰ V . E . Terranus, τό όποιο δημοσιεύθηκε σέ συνέχειες στή σοσιαλδημοκρατική εφημερίδα Volks­ stimme (Frankfurt a. M. 1908), ό ακραιφνών σοσιαλιστικών φρονημάτων Udo Gebhardt εξηγεί γιατί δέν προσχωρεί στή σοσιαλδημοκρατία* ρωτά τόν γιο του, νεαρό δικηγόρο, ό όποιος ανήκει άπό πολλού στο σοσιαλι­ στικό κόμμα: «Δέν είναι καί σέ σας ή πειθαρχία αυστηρότερη, ό εξαναγ­ κασμός πιό σκληρός, πιο στενοκέφαλος καί τιποτένιος;... Δέν εξαπλώ­ νονται ολοένα καί σέ σας ή ποταπή κολακεία καί ή δουλική υπακοή;» (Volksstimme 19, άρ. 138). Τά πικρά τοΰτα λόγια ήχοΰν στό τέλος του έργου σάν συγκεκαλυμμένη παραίνεση τοΰ συγγραφέα.

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

180

M a x W e b e r , προσανατολίζεται πάντοτε προς κάποια

σφαίρα

έκτος τ ή ς οικονομίας.47 Τοΰτο ισχύει πράγματι τ ι ς περισσότε­ ρες φ ο ρ έ ς , δ χ ι δ μ ω ς δ λ ε ς . « Γ ι α τ ί υ π ά ρ χ ο υ ν κ α ι ο ι κ ο ν ο μ ι κ έ ς ι ε ­ ρ α π ο σ τ ο λ έ ς , οί όποιες ω σ τ ό σ ο μ έ τ ή σ ε ι ρ ά τ ο υ ς δέν εΐναι δυνα­ τόν νά α φ ί σ τ α ν τ α ι ε ν τ ε λ ώ ς ά π ό η θ ι κ έ ς π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ι ς κ α ι θ ε μ ε ­ λ ι ώ δ ε ι ς η θ ι κ ο ύ ς σ κ ο π ο ύ ς » . 4 8 Μ ο λ ο ν τ ο ύ τ ο αληθεύει δ τ ι , γ ι ά νά δ ι α δ ρ α μ α τ ί σ ε ι τ ό ν ρόλο τ ο υ , ι δ ι α ί τ ε ρ α μ ά λ ι σ τ α άν α π ο κ τ ή σ ε ι τ ό ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό έ θ ο ς τ ο ΰ π ρ ο φ ή τ η , 4 9 ό έν λ ό γ ω τύπος ό π ο ι ο ς έ χ ε ι σ υ ν ε ί δ η σ η τ ή ς αποστολής

ηγέτη,

6

του, απαιτεί ατομική οι­

κονομική ασφάλεια και αμεριμνησία. Ώ ς έπί τό πλείστον δμως τ ό έ μ μ ι σ θ ο κ ο μ μ α τ ι κ ό αξίωμα δέν σ υ μ β ι β ά ζ ε τ α ι μ έ τον χ α ρ α ­ κ τ ή ρ α τ ο υ . Χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι λοιπόν οικονομική ανεξαρτησία

άλλου

ε ί δ ο υ ς , τ ή ν όποια μ π ο ρ ε ί νά ε ξ α σ φ α λ ί σ ε ι μ έ δύο δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ο ύ ς τ ρ ό π ο υ ς : ά φ ' ενός a priori, άν δ ι α θ έ τ ε ι δ ι κ ο ύ ς τ ο υ ο ι κ ο ν ο μ ι κ ο ύ ς π ό ρ ο υ ς , ο π ό τ ε ό ι ε ρ α π ό σ τ ο λ ο ς θά εΐναι ε ι σ ο δ η μ α τ ί α ς , ό π ο τ ε θά ζ ε ι χ ω ρ ί ς νά ε ρ γ ά ζ ε τ α ι , 5 0 και ά φ ' έτερου άν βρει κ ά π ο ι ο ν μ α ι ­ κ ή ν α π ρ ό θ υ μ ο νά τ ό ν σ υ ν τ η ρ ε ί * αυτόν εΐναι δυνατόν νά τ ο ν κ ε ρ ­ δίσει χάρις στίς συστάσεις κάποιου τρίτου, μπορεί όμως και α π λ ώ ς νά τ ο ΰ « π ρ ο κ ύ ψ ε ι » . Ά ν δέν σ υ ν τ ρ έ χ ε ι κ α μ μ ί α ά π ό τ ι ς π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ε ς π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ι ς , ό κ ο μ μ α τ ι κ ό ς η γ έ τ η ς δέν δ ύ ν α τ α ι νά δ ι α τ η ρ ή σ ε ι έ π ί π ο λ ύ κ α ι ρ ό τ ο ν ι ε ρ α π ο σ τ ο λ ι κ ό τ ο υ χ α ρ α κ τ ή ­ ρα, ό ό π ο ι ο ς σ υ ν ε π ά γ ε τ α ι σ έ υψηλό β α θ μ ό π ν ε ύ μ α ε π ί μ ο ν ο κ α ι α τ α λ ά ν τ ε υ τ ο . Κ α τ ά σ υ ν έ π ε ι α μ ε τ α β ά λ λ ε ι τ ό εΐναι τ ο υ τ ρ ε π ό μ ε νος π ρ ο ς πράγμα

τ ή δεύτερη σ τ ό όποιο

κατηγορία:

συντείνουν

γίνεται

κ α ι άλλα

συμφεροντολόγος, επιπλέον

κίνητρα,

ά φ ο ΰ , α κ ό μ η κ α ι άν δέν ε π έ λ θ ε ι κ α μ μ ί α ά π ό τ ι ς π ρ ο ε ι ρ η μ έ ν ε ς μ ε τ α μ ο ρ φ ώ σ ε ι ς , λ ε ι τ ο υ ρ γ ε ί ώ ς υλικός π α ρ ά γ ο ν τ α ς ό χρατισμος

στους

κόλπους

του κόμματος.

Καθώς

γραφειο-

αυξάνει

ή

σπουδαιότητα τοΰ κομματικού τύπου, τ ή ς προπαγάνδας, τών διοικητικών

θέσεων,

τών συνδικαλιστικών

οργανώσεων

και

47. Max Weber, Wirtschaft und Gesellschaft, σ. 142. 48. Karl Kautsky, Ethik und materialistische Geschichtsauffassung, Berlin 1906 [ελλ. έκδ.: Ηθική xoci υλιστική άντίληφις της Ιστορίας, μτφ. Χ . Δεδούσης, Αθήναι 1924· Ηθική και υλιστική αντίληψη της ιστορίας, μτφ. Κ. Μετρινός, Αθήνα 1973]. 49. Pasquale Rossi, I suggestionatori e la folla, Palermo 1906, σ. 17. 50. Max Weber, Wirtschaft und Gesellschaft, σ. 142.

181

ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

τ ώ ν σ υ ν ε τ α ι ρ ι σ μ ώ ν , οί ό π ο ι ο ι ά λ λ ω σ τ ε ι δ ρ ύ ο ν τ α ι συχνά ά π ό τ ά ίδια

μέ τίς τελευταίες

πρόσωπα,

ογκώνεται

συνάμα καί τό

σ τ ρ ώ μ α ε κ ε ί ν ω ν γ ι ά τ ο ύ ς ό π ο ι ο υ ς ό σ ο σ ι α λ ι σ μ ό ς ε ί ν α ι ό χ ι μόνο π ε π ο ί θ η σ η άλλά κ α ί « ε μ π ό ρ ε υ μ α » ή π ά λ ι γ ί ν ε τ α ι ά π ό π ε π ο ί θ η ­ ση « ε μ π ό ρ ε υ μ α » . 5 1 Ά π ό πολιτική άποψη, ή α ρ ι θ μ η τ ι κ ή καί, κατά μείζονα λό­ γ ο , ή δ υ ν α μ ι κ ή α ν α λ ο γ ί α μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν δύο μ ε γ ά λ ω ν κ α τ η γ ο ρ ι ώ ν η γ ε τ ι κ ώ ν στελεχών αποβαίνει κρίσιμη γ ι ά τήν τ α κ τ ι κ ή καί τήν π ο λ ι τ ε ί α τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς . " Α ν υ π ε ρ τ ε ρ ε ί ό τύπος

τοΰ

ιεραποστό­

λου, τ ό κ ό μ μ α χ α ρ α κ τ η ρ ί ζ ε τ α ι ά π ό μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η ε ν τ ι μ ό τ η τ α κ α ί ε υ γ έ ν ε ι α τ ο ΰ φ ρ ο ν ή μ α τ ο ς , σ υ ν ά μ α δ μ ω ς εΐναι μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο ς ό κίνδυνος τ ο ΰ φανατισμού μ έ τά ά σ χ η μ α π α ρ α κ ο λ ο υ θ ή μ α τ ά τ ο υ . Σ τ ή ν π ε ρ ί π τ ω σ η αυτή, τ ά κ ό μ μ α τ α ε μ φ α ν ί ζ ο ν τ α ι φ υ σ ι κ ά π ο λ ύ λ ι γ ό τ ε ρ ο ικανά νά σ υ ν ά π τ ο υ ν σ υ μ μ α χ ί ε ς άλλά κ α ί νά αναλά­ βουν τ ή ν κ υ β έ ρ ν η σ η , 5 2 τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν ενόσω δέν μ π ο ρ ο ύ ν νά τ ή ν α ν α λ ά β ο υ ν α υ τ ο δ ύ ν α μ α , δ ί χ ω ς σ υ μ β ι β α σ μ ο ύ ς , κ α ί νά τ ή δ ι α ­ μορφώσουν σύμφωνα μ έ τά π ι σ τ ε ύ ω τους. Ή

πιστή

προσήλωση

τών μελών

στο κόμμα

εξαρτάται, κα­

τ ά μ ε γ ά λ ο μέρος, άπό τ ή σ ύ μ π η ξ η π ά γ ι ω ν , οικονομικά ε ύ ρ ω ­ στων

κομματικών

οργανώσεων.

ύπαλληλία του — οχι βέβαια ποιητικά—

Μ έ τ ό έθος νά α μ ε ί β ε ι τ ή ν βασιλικά,

άλλά π ά ν τ ω ς

ικανο­

γ ι ά τ ή ν π ρ ο σ φ ο ρ ά τ η ς σ τ ο ν αγώνα, τ ό κ ό μ μ α δ η ­

μ ι ο υ ρ γ ε ί έναν δ ε σ μ ό τ ο ν όποιο δέν μ π ο ρ ο ΰ ν π ο λ λ ο ί νά δ ι α ρ ρ ή ­ ξουν ελαφρά τ ή κ α ρ δ ί α , Ή κ υ ρ ί α ρ χ η σ τ ό γερμανικό στικό

κίνημα

σοσιαλι­

ά ρ χ ή νά κ α τ α β ά λ λ ε τ α ι τοις μ ε τ ρ η τ ο ί ς α ν τ ι μ ι σ θ ί α

γιά τίς παρεχόμενες στο κόμμα υπηρεσίες, χαλυβδώνει πάντως τήν

κομματική

ύπαλληλία

κατά

τών έπιπολαιότερων

πει­

ρασμών. Συνάμα,

ω σ τ ό σ ο , ή έν λ ό γ ω ά ρ χ ή σ υ μ β ά λ λ ε ι τ ά

μέγιστα

στήν ενίσχυση τ ή ς κ ο μ μ α τ ι κ ή ς γραφειοκρατίας καί ευνοεί πά­ ρα π ο λ ύ τ ό ν συγκεντρωτισμό. "Ολλανδία

Σ τ ή Γαλλία,

Αγγλία,

Ιταλία,

καί σέ άλλες χ ώ ρ ε ς , ή σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή (τόσο προφορι-

51. Constantin Jurenew, «Der Sozialismus als Ware», Archiv für die Geschichte des Sozialismus 6 (1916), σ. 273. 52. Vilfredo Pareto, Trattato di Sociologia Generale, τ. Β ' , σσ. 6 3 8 κ.έξ.

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

182

κ ή δσο κ α ι γ ρ α π τ ή )

άγκιτάτσια,

μ έ χ ρ ι π ρ ό σ φ α τ α , άλλα κ α ί

σήμερα ώς έ π ι τό πλείστον, βασίζεται στήν εθελοντική προσ­ φορά, έ ν ώ σ τ ό γερμανικό σιογραφικό,

σοσιαλδημοκρατικό

προπαγανδιστικό

κ.λπ.

έργο

κόμμα

τό δ η μ ο ­

αμείβεται.

Έκεΐ

απαντούν ώς κίνητρα ή α τ ο μ ι κ ή προθυμία γ ι ά βοήθεια, ή α τ ο ­ μ ι κ ή αυταπάρνηση, ό ατομικός ενθουσιασμός καί ζήλος γ ι ά δράση, έδώ ή πειθαρχία, ή αφοσίωση, ή ευσυνειδησία, μ έ υπό­ βαθρο τό χ ρ η μ α τ ι κ ό α ν τ ι σ τ ά θ μ ι σ μ α . Ά π ό τ ή μιά έ χ ο υ μ ε τ ή ν Avanguardia "Αμστερνταμ

Socialista

τ ο ΰ Μ ι λ ά ν ο υ κ α ί τ ή Nieuwe

—πρώτου

μεγέθους

περιοδικά,

Tijd

τοΰ

γεννημένα

καί

σ υ γ κ ρ α τ ο ύ μ ε ν α σ τ ή ζ ω ή χ ά ρ ι ς σ τ ή ν π ρ ω τ ο β ο υ λ ί α κ α ί τόν π ο λ ι ­ τ ι κ ό ι δ ε α λ ι σ μ ό μ ε μ ο ν ω μ έ ν ω ν α τ ό μ ω ν , ε ρ γ α ζ ό μ ε ν α μ έ sine q u a non τούς άμισθους ή σχεδόν άμισθους συνεργάτες καί μ έ π α θ η ­ τ ι κ ό , χ ω ρ ί ς νά ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν τ α ι άν ή κ υ κ λ ο φ ο ρ ί α κ α λ ύ π τ ε ι τ ά έ ξ ο ­ δα— wärts,

ά π ό τ ή ν ά λ λ η τ ό κ ε ν τ ρ ι κ ό δ η μ ο σ ι ο γ ρ α φ ι κ ό Οργανο τ ό φύλλο Leipziger

Volkszeitung

καί τό περιοδικό

Vor­ Die

Neue Zeit, κ υ ο φ ο ρ η μ έ ν α κ α ί γ ε ν ν η μ έ ν α ά π ό τ ή μ ά ζ α τ ο ΰ « κ ό μ ­ μ α τ ο ς » , μ' ένα ε π ι τ ε λ ε ί ο έ μ μ ι σ θ ω ν σ υ ν τ α κ τ ώ ν κ α ί σ υ ν ε ρ γ α τ ώ ν . Τ ο ΰ τ ο δέν σ η μ α ί ν ε ι ό τ ι ή θ ε μ ε λ ι ώ δ η ς ά ρ χ ή τ ή ς π λ η ρ ω μ ή ς τ ώ ν άγκιτατόρων τίας

και

υπαλλήλων

τής γερμανικής

σοσιαλδημοκρα­

τ ο ύ ς ε π ι τ ρ έ π ε ι νά ζουν α ρ χ ο ν τ ι κ ά μ έ τ ό π ι κ ρ ό υ σ τ έ ρ η μ α

τ ώ ν ε ρ γ α τ ώ ν , κ α θ ώ ς λ έ γ ε τ α ι α κ ό μ η κ α ί σ ή μ ε ρ α στον έ γ κ ρ ι τ ο τ ύ π ο κ α ί σ τ ά σαλόνια τ ή ς κ α λ ή ς κ ο ι ν ω ν ί α ς , μ έ ά γ ν ο ι α π ο ύ θ ί γ ε ι τ ά δρια τ ή ς α ύ θ ά δ ε ι α ς . Κ α τ ά κανόνα, ή ζ ω ή τ ο ΰ έ ρ γ α τ ι κ ο ΰ η γ έ τ η κ α ί δ η μ ο σ ι ο γ ρ ά φ ο υ εΐναι κ ά θ ε άλλο παρά ά ν ε τ η κ α ί σ π ά ­ τ α λ η , τ ό κ α θ η μ ε ρ ι ν ό τ ο υ έ ρ γ ο κ ά θ ε άλλο π α ρ ά ά κ ο π ο κ α ί ε ύ κ ο ­ λ ο , 5 3 ή δ έ α μ ο ι β ή γ ι ά τ ή ν γ ε μ ά τ η α υ τ ο θ υ σ ί α κ α ί ψ υ χ ι κ ή φθορά δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ α τ ο υ ς , σ υ γ κ ρ ι ν ό μ ε ν η μ έ τ ή π ρ ο σ φ ο ρ ά τ ο υ ς , δέν εΐναι υ π ε ρ β ο λ ι κ ά υ ψ η λ ή . Τ ο ΰ τ ο δέν θά τ ό α μ φ ι σ β η τ ή σ ε ι κ α ν ε ί ς , άν γ ν ω ρ ί ζ ε ι έ σ τ ω κ α ί α μ υ δ ρ ά τ ί ς συνθήκες ύφος τών αποδοχών

εργασίας

καί τό

στόν χ ώ ρ ο τ ο ΰ σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ο ύ τ ύ π ο υ κ α θ ώ ς

καί τόν προσωπικό τρόπο ζωής τών υπαλλήλων τοΰ σοσιαλι­ σ μ ο ύ . Ά ν θ ρ ω π ο ι μ έ τ ή ν ε υ ρ υ μ ά θ ε ι α κ α ί π α ρ α γ ω γ ι κ ό τ η τ α ενός

53. Πρβλ. παραπάνω σσ. 99 κ.έξ.

183

ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

K a r l K a u t s k y ενός M a x Q u a r c k , ενός A d o l f M ü l l e r 5 4 και ε κ α τ ο ν ­ τ ά δ ω ν ά λ λ ω ν , άν δέν ε ΐ χ α ν θ έ σ ε ι τ ή ν ι κ α ν ό τ η τ α τ ο υ ς σ τ ή ν υ π η ­ ρ ε σ ί α τ ο υ αγώνα τ ώ ν εργατών, θά ε ν τ ρ υ φ ο ύ σ α ν σ έ π ο λ ύ δ ι α φ ο ­ ρ ε τ ι κ έ ς α π ο λ α ύ σ ε ι ς , υλικά τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν , ά π ' δ σ ε ς τ ο ύ ς π ο ρ ί ζ ε ι τ ό κ α τ α δ ι ω κ ό μ ε ν ο ακόμη [ 1 9 1 1 ] κόμμα τ ο ΰ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ . Επισημαίνοντας κόμματος

τή

συνήθεια

τοΰ

γερμανικού

εργατικού

νά α μ ε ί β ε ι π ρ ο σ η κ ό ν τ ω ς τ ι ς π α ρ ε χ ό μ ε ν ε ς σ' α ύ τ ο

υπηρεσίες, δέν θ έ λ ο υ μ ε

επίσης νά αρνηθούμε

— κ ι αύτο τ ο

υ π ο γ ρ α μ μ ί ζ ο υ μ ε , ώ ς α ν α γ κ α ί ο σ υ μ π λ ή ρ ω μ α γ ι ά νά μ ή ν π α ρ α ­ νοηθούν τ ά π ρ ο ε ι ρ η μ έ ν α —

δ τ ι , α κ ό μ η κ α ι στους κ ό λ π ο υ ς τ ο υ ,

π ο λ λ έ ς φορές π ρ ο σ φ έ ρ ε τ α ι δωρεάν ε ρ γ α σ ί α σ έ ε κ λ ο γ ι κ έ ς π ε ρ ι ­ φέρειες τ ή ς υπαίθρου μ έ φτωχές α κ ό μ η τοπικές

οργανώσεις

κ α θ ώ ς κ α ι σ έ μ ι κ ρ ά εβδομαδιαία φ ύ λ λ α μ έ α σ θ ε ν ι κ ά α κ ό μ η ο ι ­ κ ο ν ο μ ι κ ά . Σ έ κ ά π ο ι ε ς π ε ρ ι ο χ έ ς σ υ ν η θ ί ζ ε τ α ι ώ ς κ α ι σ ή μ ε ρ α νά μήν πληρώνονται τά ντόπια μ έ λ η τοΰ κ ό μ μ α τ ο ς γιά λόγους έ κ φωνούμενους

σέ κομματικές

συνελεύσεις.

Θυσιάζοντας

τον

χρόνο, τον κόπο και τ ή βολή τους, συχνά μ ά λ ι σ τ α υπομένοντας κ α ρ τ ε τ ι κ ά δ χ ι μόνο σ κ ό ν η , α κ α θ α ρ σ ί ε ς κ α ι σ τ ε ρ ή σ ε ι ς , ά λ λ ά κ α ι προπηλακισμούς και ατιμώσεις κάθε λογής

—άπό τις συλλή­

ψ ε ι ς , δ ι ε ν ε ρ γ ο ύ μ ε ν ε ς συχνά γ ι ά ψ ύ λ λ ο υ π ή δ η μ α ά π ό τ ά κ α τ ώ ­ τ ε ρ α κ ρ α τ ι κ ά όργανα, ώ ς τ ο ν λ ι θ ο β ο λ ι σ μ ό ά π ό α γ ρ ό τ ε ς έ π ε ι τ α άπό υ π ο δ α ύ λ ι σ η α ν τ ι σ η μ ι τ ι κ ώ ν ή ά λ λ ω ν π α θ ώ ν — , σ ο σ ι α λ δ η ­ μ ο κ ρ ά τ ε ς κ α ι κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ έ ς ε ρ γ ά τ ε ς ε ξ ο ρ μ ο ύ ν αθρόοι τ ι ς Κ υ ­ ριακές, θυσιάζοντας δηλαδή τ ή μόνη ελεύθερη τους μέρα, και «καλύπτουν» τ ή χώρα ολόκληρη μ έ προκηρύξεις, ψηφοδέλτια, η μ ε ρ ο λ ό γ ι α κ . λ π . , τ ό σ ο κ α τ ά τ ί ς π ρ ο ε κ λ ο γ ι κ έ ς δσο κ α ι κ α τ ά τ ι ς υ π ό λ ο ι π ε ς π ε ρ ι ό δ ο υ ς , δ ί χ ω ς νά δ έ χ ο ν τ α ι γ ι ' α ύ τ ο ο υ τ ε δ ε ­ κ ά ρ α π έ ρ α ά π ό τ ά έξοδα τ ο υ ς . Έ δ ώ π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ο υ μ ε ώ ς γ ν ω ­ σ τ ό τ ο ΰ τ ο τ ό γ ε γ ο ν ό ς , τ ό όποιο, μ έ τ ή μ ε γ ά λ η μ ά λ ι σ τ α έ κ τ α σ η τ ο υ , φ α ν ε ρ ώ ν ε ι π ό σ ο ς ι δ ε α λ ι σ μ ό ς ε ξ α κ ο λ ο υ θ ε ί μ ο λ α τ α ύ τ α νά διαπνέει τήν εργατική τάξη. Τ έ τ ο ι ε ς π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς δέν ά π ο τ ε λ ο ΰ ν ω σ τ ό σ ο π α ρ ά τ ή ν ε ξ α ί ­ ρεση τοΰ τηρούμενου στο γερμανικό σοσιαλδημοκρατικό κ ό μ μ α κανόνα νά α μ ε ί β ε τ α ι κ ά θ ε π α ρ ε χ ό μ ε ν η ε ρ γ α σ ί α , ά π ό τ ό μ ι κ ρ ό 54. Σ τ ό μεταξύ ανέλαβε τή θέση τοΰ επιτετραμμένου τής Γερμανίας στή Βέρνη.

184

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

τερο δημοσιογραφικό άρθρίδιο ώς τ ή ν μ α κ ρ ο σ κ ε λ έ σ τ ε ρ η

ομι­

λ ί α . Τ ο έν λ ό γ ω σ ύ σ τ η μ α , τ ό όποιο γ ε ν ι κ ά δέν λ α μ β ά ν ε ι ύπ' Οψιν τ ο ν η ρ ω ι σ μ ό κ α ί τ ό ν ε ν θ ο υ σ ι α σ μ ό , αρνούμενο τ ί ς αυθόρμη­ τ ε ς ε θ ε λ ο ν τ ι κ έ ς υ π η ρ ε σ ί ε ς κ α ί θ έ τ ο ν τ α ς ά ν τ ' αύτου μ ό ν ι μ α κ α ί τακτικά

στήν

υπηρεσία

του τήν εργατικότητα

τών

μελών,

π ρ ο σ δ ί δ ε ι σ τ ο κ ό μ μ α ε σ ω τ ε ρ ι κ ή σ υ ν ο χ ή , επιβολή π ά ν ω σ τ ό αν­ θ ρ ώ π ι ν ο υλικό τ ο υ , ή όποια α ν α μ φ ί β ο λ α π α ρ α β λ ά π τ ε ι

συχνά

τ ή ν ε λ α σ τ ι κ ό τ η τ α , τ ή ν π ρ ω τ ο β ο υ λ ί α , ακόμη κ α ί τ ό « π ν ε ύ μ α » τ ο ΰ σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ , σ υ ν ά μ α Ομως α π ο τ ε λ ε ί ένα ά π ό τ ά π ι ο σ π ο υ ­ δαία κ α ί α π α ρ α ί τ η τ α θ ε μ έ λ ι α τ ο ΰ κ ο μ μ α τ ι κ ο ύ ο ι κ ο δ ο μ ή μ α τ ο ς . Δ ί π λ α στά δελεαστικά κίνητρα διηνεκούς δέσμευσης τ ή ς ύπαλλ η λ ί α ς στον κομματικό

μηχανισμό,

απαντούν λ ο ι π ό ν

εξίσου

σ π ο υ δ α ί α υλικά. Β έ β α ι ο ε ί ν α ι επίσης ό τ ι « γ ι ά τ ό ν μ έ σ ο ά ν θ ρ ω π ο , ή σ χ ε τ ι κ ά στενή συνύφανση τ ή ς οικονομικής του υπόστασης μ έ τ ή ν ιδιό­ τητα

τοΰ μέλους

τής σοσιαλδημοκρατίας»55

θά

συνιστούσε

επαρκή δ ι κ α ι ο λ ο γ ί α γ ι ά νά θ υ σ ι ά σ ε ι τ ό δ ι κ ό τ ο υ φ ρ ό ν η μ α π α ρ α ­ μ έ ν ο ν τ α ς σ' ένα κ ό μ μ α δ π ο υ δυσφορεί* κ α τ ά τ ά λ ο ι π ά . Έ χ ο υ ν πει δ τ ι « τ ό κράτος τό συντηρούν

μόνον

όσοι

συντηρούνται

π λ ο υ σ ι ο π ά ρ ο χ α ά π ' αυτό». Ή ρ ή σ η τ ο ύ τ η , άν κ α ί π ο λ ύ υπερ­ β ο λ ι κ ή , κ ρ ύ β ε ι μ ι ά ν αλήθεια, θά μ π ο ρ ο ύ σ ε δ έ νά δ ι α τ υ π ω θ ε ί εξίσου ε υ λ ό γ α άν α ν τ ι κ α θ ι σ τ ο ύ σ α μ ε τ ή λ έ ξ η « κ ρ ά τ ο ς » μ έ τ ή λ έ ξ η « κ ό μ μ α » . Ή οικονομική

εξάρτηση

άπό τό κ ό μ μ α , δηλαδή

άπό όσους η γ έ τ ε ς τ ο υ ε κ π ρ ο σ ω π ο ύ ν τ ή ν π λ ε ι ο ψ η φ ί α , κ α τ ά π ο λ ­ λούς τ ρ ό π ο υ ς δ η μ ι ο υ ρ γ ε ί σ ι δ ε ρ έ ν ι α δ ι α φ ρ ά γ μ α τ α γ ύ ρ ω ά π ό τ ό κόμμα.

Ή

μεγαλύτερη

οικονομική

εξάρτηση κ α θ ο ρ ί ζ ε ι

όχι

σπάνια τ ο ν σ υ ν α ι σ θ η μ α τ ι κ ό κ ό σ μ ο . Έ χ ε ι π α ρ α τ η ρ η θ ε ί ό τ ι , σ τ ά κ ο ι ν ο β ο ύ λ ι α δ π ο υ δέν κ α τ α β ά λ λ ε τ α ι επίσημη αποζημίωση,

άλ­

λα μ ε ρ ι μ ν ά ή ί δ ι α ή ο ρ γ ά ν ω σ η γ ι ά τ ή σ υ ν τ ή ρ η σ η τ ώ ν β ο υ λ ε υ ­ τ ώ ν τ η ς , οί ηγέτες λοι

τών συνδικάτων

κ α ί οί κομματικοί

υπάλλη­

α ι σ θ ά ν ο ν τ α ι κ α τ ' εξοχήν ώ ς τ έ τ ο ι ο ι , δ η λ α δ ή όσοι σ υ ν τ η ­

ρούνται ά π ό τ ό κ ό μ μ α κ α τ ' εξοχήν ώ ς ά ν θ ρ ω π ο ι τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς κ α ί δσοι α μ ε ί β ο ν τ α ι άπό τ ά σ υ ν δ ι κ ά τ α ώ ς σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ο ί λ ε ι 55. Ernst Günther, «Die Revisionistische Bewegung in der deutschen Sozialdemokratie», Schmollers Jahrbuch für Gesetzgebung, Verwaltung und Volkswirtschaft 30 (1906), σ. 253.

185

ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

τ ο υ ρ γ ο ί * α π ε ν α ν τ ί α ς , σέ δσα κ ο ι ν ο β ο ύ λ ι α π λ η ρ ώ ν ο υ ν σ τ α μ έ λ η τ ο υ ς υψηλή α ν τ ι μ ι σ θ ί α , δ λ ο ι α ι σ θ ά ν ο ν τ α ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ώ ς μέλη τ ή ς β ο υ λ ή ς . Τ ο ύ τ ο έ χ ε ι ασφαλώς μ ε γ ά λ η π ρ α κ τ ι κ ή σ η μ α σ ί α . Οί α ρ ι θ μ η τ ι κ έ ς ε π ι τ υ χ ί ε ς τ ώ ν συνδικάτων

αναμφίβολα πρέ­

π ε ι νά αποδοθούν κ α τ ά μ ε γ ά λ ο μ έ ρ ο ς σ τ ή θ ε μ ε λ ι ώ δ η ά ρ χ ή τ ή ς αμοιβαιότητας, δηλαδή στά παρεπόμενα τ η ς οικονομικά πλεο­ ν ε κ τ ή μ α τ α κ α ι ώ θ η σ α ν κ α ι τ ο γερμανικό κόμμα

σοσιαλδημοκρατικό

νά μ ε λ ε τ ή σ ε ι , ή δ η π ρ ι ν ά π ό αρκετό κ α ι ρ ό , τ ή ν ε π έ κ τ α σ η

του ωφελιμιστικού

υποβάθρου άπό τ ό ανώτερο σ τ ρ ώ μ α τ ή ς

γ ρ α φ ε ι ο κ ρ α τ ί α ς σ έ δλα τ ά μ έ λ η τ ο υ . Ό τ α μ ί α ς τ ο υ κ ό μ μ α τ ο ς O t t o G e r i s c h υ π α ι ν ί χ θ η κ ε τ ό ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο α ύ τ ο στον λ ό γ ο π ο ύ ε κ φ ώ ν η σ ε σ χ ε τ ι κ ά μ έ τ ό ο ρ γ α ν ω τ ι κ ό ζ ή τ η μ α σ τ ο συνέδριο τ ο υ 1904

στή Β ρ έ μ η . 5 6 Έχοντας

αναφερθεί στήν υπέρτερη τοΰ

κ ό μ μ α τ ο ς ο ρ γ ά ν ω σ η τ ώ ν συνδικάτων,

δήλωσε δτι ώς βαθύτερο

α ϊ τ ι ο τ ή ς υ π ε ρ ο χ ή ς θά έ π ρ ε π ε νά θ ε ω ρ η θ ε ί ή « α ύ ξ η σ η τ ώ ν π α ­ ρ ο χ ώ ν » ά π ό τ ή ν π λ ε υ ρ ά τ ώ ν τ ε λ ε υ τ α ί ω ν . Μ ό ν ο ν αφότου ανα­ π τ ύ χ θ η κ ε κ α ι ε δ ρ α ι ώ θ η κ ε ό θ ε σ μ ό ς τών β ο η θ η μ ά τ ω ν κ α ι ε π ι ­ δ ο μ ά τ ω ν , υ π ο σ τ ή ρ ι ξ ε , έ μ ε ι ν α ν π ι σ τ ο ί οί εργάτες σ τ ά σ υ ν δ ι κ ά τ α κ α ι τ ά μ έ λ η ά ρ χ ι σ α ν νά π λ η θ α ί ν ο υ ν μ έ γοργό ρ υ θ μ ό . Σ υ ν ε χ ί ­ ζ ο ν τ α ς ε ί π ε : « Χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό ε ί ν α ι ό τ ι οί σ ύ ν τ ρ ο φ ο ι μ α ς ά π ό τ ό K ö n i g s b e r g π . χ . — οί ό π ο ι ο ι , κ α θ ό τ ι ανήκουν σ τ ή ν ε μ π ρ ο ­ σ θ ο φ υ λ α κ ή , έ χ ο υ ν ασφαλώς π λ ο ύ σ ι α π ε ί ρ α σ τ ο π ε δ ί ο τ ή ς ο ρ ­ γ ά ν ω σ η ς κ α ι ά γ κ ι τ ά τ σ ι α ς — , σέ π ε ρ ί π τ ω σ η θανάτου κάποιου μέλους τ ή ς κ ο μ μ α τ ι κ ή ς οργάνωσης χορηγούν στήν οικογένεια τ ο υ κ ά π ο ι ο π ο σ ό . Τ ο ΰ τ ο δέν τ ό κ α θ ι έ ρ ω σ α ν χ ω ρ ί ς λ ό γ ο . Ώ ς προς τό σ η μ ε ί ο αύτο υ σ τ ε ρ ο ύ μ ε π ρ ά γ μ α τ ι

τών συνδικάτων,

άφοΰ δέν μ π ο ρ ο ύ μ ε νά π α ρ ά σ χ ο υ μ ε σ τ ά μ έ λ η μ α ς ά μ ε σ α ωφε­ λ ή μ α τ α » . Ά δ η λ ο ή τ α ν β έ β α ι α άν α π ο τ ε λ ο ύ σ α ν τ ά π α ρ α π ά ν ω λόγια προαναγγελία νόμου περί ασφάλειας ζ ω ή ς ή απλώς έν­ θ ε ρ μ η προτροπή προς τήν κατεύθυνση αυτήν.57 Ή τ ο ΰ σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ο ύ φ ύ λ λ ο υ Avanti!

συντάκτρια

ττ\ς Ρ ώ μ η ς O d a L e r d a O l b e r g ,

56. Protokoll über die Verhandlungen des Parteitages der Sozialdemokratischen Partei Deutschlands, abgehalten zu Bremen, 10-24. September 1904 (Berlin), σ. 272. 57. Ή ϊδια (υποχρεωτική) ρύθμιση ισχύει επίσης στό Glessen και σέ άλλα μέρη.

186

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

ή όποια παρακολουθούσε τ ί ς εργασίες τ ο υ συνεδρίου, χ α ρ α κ τ ή ­ ρισε τ ή ν ομιλία του Gerisch ώς «απειλή ε κ φ υ λ ι σ μ ο ύ » . 5 8 Σ τ ο υ ς κόλπους τοΰ γερμανικοΰ σοσιαλδημοκρατικού κόμματος υπήρ­ χαν π ά ν τ ω ς ρ ε ύ μ α τ α π ο ύ ή θ ε λ α ν νά δ ο θ ε ί μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο

βάρος

σ τ ι ς υλικές π α ρ ο χ έ ς κ α ί νά μ ε τ α μ ο ρ φ ω θ ε ί τ ό κ ό μ μ α σ έ σ ο σ ι α ­ λ ι σ τ ι κ ή ς απόχρωσης α σ φ α λ ι σ τ ι κ ή ε τ α ι ρ ί α τ ο ΰ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ . Π ρ ό δ η λ ο εΐναι ό τ ι π α ρ ό μ ο ι α μ ε τ ε ξ έ λ ι ξ η θά π ρ ο σ ε ί λ κ υ ε σ ύ ν τ ο ­ μα σ τ ή σοσιαλδημοκρατία

π ο λ λ έ ς ε κ α τ ο ν τ ά δ ε ς χ ι λ ι ά δ ε ς νέα

μ έ λ η κ α ί θά τ ή ς π ρ ο σ έ δ ι δ ε ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή ι σ χ ύ · γ ρ ή γ ο ρ α θά ανα­ π τ υ σ σ ό τ α ν τ ό τ ε κ α ί ό γ ρ α φ ε ι ο κ ρ α τ ι κ ό ς μ η χ α ν ι σ μ ό ς . Τ ό άν θά κέρδιζε δμως τό κόμμα εσωτερική δύναμη, ιδεαλιστικό παλμό, ιδεολογική ενότητα καί συνέπεια ώς προς τήν τ α κ τ ι κ ή , τοΰτο εΐναι άλλο ζ ή τ η μ α , σ τ ό ό π ο ι ο δέν χ ω ρ ε ί νά ε μ β α θ ύ ν ο υ μ ε έ δ ώ , δ π ο υ π ρ έ π ε ι νά α ρ κ ε σ θ ο ύ μ ε νά ε π ι σ η μ ά ν ο υ μ ε π ώ ς ε δ ρ α ι ώ ν ε τ α ι τ ό κ ό μ μ α κ α ί π ώ ς ε ν ι σ χ ύ ε τ α ι ή ο ρ γ ά ν ω σ η ώ ς σ υ ν έ π ε ι α τ ή ς αρ­ χ ή ς νά π λ η ρ ώ ν ε τ α ι τ ο ι ς μ ε τ ρ η τ ο ί ς κ ά θ ε κ ο μ μ α τ ι κ ή εργασία.

ά) Μερικοί πράγματα σχετικά με τους εργάτες ώς εργοδότες

Γ ε ν ι κ ά μ ι λ ώ ν τ α ς , οί εργάτες δέν εΐναι ασφαλώς ε ύ ά ρ ε σ τ ο ι εργοδότες. Δ υ σ π ι σ τ ο ύ ν ε ύ κ ο λ α κ α ί έχουν υψηλές

απαιτήσεις

άπό τ ο ύ ς υ π α λ λ ή λ ο υ ς τ ω ν . 5 9 Σ υ χ ν ά ε κ φ ρ ά ζ ε τ α ι ή α ι τ ί α σ η δ τ ι , άν δέν π ρ ο σ φ έ ρ ο ν τ α ν στους τ ε λ ε υ τ α ί ο υ ς κ α τ ά κανόνα τ ό σ ε ς δ υ ­ ν α τ ό τ η τ ε ς νά δ ι α φ ε ύ γ ο υ ν τ ή ν ε π ι τ ή ρ η σ η , οί εργάτες θά τ ο ύ ς 58. Πρβλ. τό κύριο άρθρο: «Il Congresso di Brema», Avanti! 8, (1904), άρ. 2608. 59. Πρβλ. Heinrich Herkner, Die Arbeiterfrage, σ. 116· Richard Cal­ wer, «Disziplin und Meinungsfreiheit», Sozialistische Monatshefte 10 (1906), σσ. 36-40. Στήν Ιταλία, ή κεντρική συντονιστική επιτροπή τών συνδικάτων οργάνωσε κάποτε έρευνα γύρω από τίς αποδοχές τών υπαλ­ λήλων στήν ερώτηση « Π ώ ς αμείβονται στό συνδικάτο σας οί υπάλλη­ λοι;», ηγετικό συνδικαλιστικό στέλεχος έδωσε τήν έξης πικρή απάντηση: « Μ ε συχνές ψήφους μομφής!» (Fausto Pagliari, Le Organizzazioni e i loro Impiegati, σ. 11).

ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

187

μεταχειρίζονταν αυστηρότερα καί χειρότερα άπ' οποιονδήποτε ιδιώτη επιχειρηματία. Κ ά θ ε μεμονωμένο μέλος τ ή ς οργάνωσης ρ έ π ε ι νά α ι σ θ ά ν ε τ α ι α π έ ν α ν τ ι σ τ ο έ μ μ ι σ θ ο δ ι ε υ θ υ ν τ ι κ ό σ τ έ λ ε ­ χ ο ς ώ ς εργοδότης κ α ί νά τ ό μ ε τ α χ ε ι ρ ί ζ ε τ α ι

ανάλογα.

Επι­

π λ έ ο ν , οί εργάτες ακόμη αδυνατούν π ο λ λ έ ς φ ο ρ έ ς νά ε κ τ ι μ ο ύ ν όσο π ρ έ π ε ι τ ή ν π ν ε υ μ α τ ι κ ή εργασία. Ο ί π ά μ π ο λ λ ο ι π α ρ α γ ω γ ι ­ κ ο ί σ υ ν ε τ α ι ρ ι σ μ ο ί τ ή ς Ρ ώ μ η ς έχουν ώ ς ά ρ χ ή τ ο υ ς νά μ ή ν π α ­ ρέχουν σ τ ά ε μ π ο ρ ι κ ά

καί τεχνικά

διευθυντικά

στελέχη τών

επιχειρήσεων τ ο υ ς υ ψ η λ ό τ ε ρ η αμοιβή ά π ' ό , τ ι σ τ ο υ ς υ π ό λ ο ι ­ πους εργάτες.60

e

H ΐδια τ ά σ η κυριαρχούσε έ π ι πολύ καιρό καί

στους κόλπους τ ή ς γ ε ρ μ α ν ι κ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς . 6 1 Σ τ ή συγ­ κέντρωση τ ώ ν χριστιανών ανθρακωρύχων στό Gelsenkirchen, τ ό 1 8 9 8 , α κ ο ύ σ θ η κ ε τ ό α ί τ η μ α νά μ ή ν ε γ κ α τ α λ ε ί ψ ε ι ό η γ έ τ η ς τ ο υ ς B r u s t τ ό ά ν θ ρ α κ ο ρ υ χ ε ΐ ο , ε ι δ ε μ ή θά έ χ α ν ε τ ή ν ε κ τ ί μ η σ η τών συντρόφων τ ο υ . 6 2 Σ τ ο σοσιαλδημοκρατικό

συνέδριο τ ο ΰ

1 8 9 2 στο Βερολίνο, συζητήθηκε έ π ι ώρες ολόκληρες πρόταση σ ύ μ φ ω ν α μ έ τ ή ν όποια ό μ έ γ ι σ τ ο ς μ ι σ θ ό ς τ ώ ν υπάλληλων κόμματος

τοΰ

δέν θά έ π ρ ε π ε έ π ' ούδενί λ ό γ ω νά υ π ε ρ β α ί ν ε ι τ ά

2 . 5 0 0 μάρκα ετησίως.63 Σ τ ό συνέδριο τοΰ 1 8 9 4 σ τ ή Φρανκ­ φ ο ύ ρ τ η , π ά λ ι , χ ρ ε ι ά σ θ η κ ε νά α π ο σ υ ρ θ ε ί ή π ρ ό τ α σ η νά αυξηθεί ό μ η ν ι α ί ο ς μ ι σ θ ό ς τ ώ ν δύο γ ρ α μ μ α τ έ ω ν τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς σ τ ά 3 0 0 μ ά ρ κ α , ά φ ο ΰ , π α ρ ά τ ί ς αλλεπάλληλες ψ η φ ο φ ο ρ ί ε ς , δέν σ υ γ κ ε ν ­ τ ρ ώ θ η κ ε ή α π α ι τ ο ύ μ ε ν η π λ ε ι ο ψ η φ ί α ώ σ τ ε νά κ ρ ι θ ε ί τ ε λ ε σ ί δ ι κ α τ ό ζ ή τ η μ α . 6 4 Στους κ ό λ π ο υ ς τ ο ΰ γ ε ρ μ α ν ι κ ο ύ

σοσιαλδημοκρα­

τικού κόμματος επικρατούσε έπι πολύ καιρό ή απαράδεκτη συ­ ν ή θ ε ι α νά ά ν τ ι κ ρ ύ ζ ο ν τ α ι οί μ ι σ θ ο ί τ ώ ν κομματικών

στελεχών

κ α ί οί α π ο ζ η μ ι ώ σ ε ι ς τ ώ ν ά γ κ ι τ α τ ό ρ ω ν γ ι ά τ ή ν α π ώ λ ε ι α χρόνου κ α ί τ ά έξοδα τ ο υ ς οιονεί ώ ς φ ι λ ο δ ώ ρ η μ α ή ε λ ε η μ ο σ ύ ν η . 6 5 Ο ί 60. Lamberto Paoletti, « U n cimitero di cooperative», Giornale degli Economisti 31 (1905), σ. 266. 6 1 . Franz Klein, Das Organisationswesen der Gegenwart. Ein Grundriss, Berlin 1913, σ. 120. 62. Heinrich Herkner, Die Arbeiterfrage, σ. 114. 63. Protokoll, σσ. 1 1 6 - 1 3 1 . 64. Protokoll, σσ. 69 κ.έξ. 65. Βλ. τόν λόγο τοΰ Richard Fischer στό συνέδριο τοΰ 1892 στό Β ε ­ ρολίνο, Protokoll, σ. 127.

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

188

σ υ ν τ ά κ τ ε ς τ ώ ν σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ώ ν ε φ η μ ε ρ ί δ ω ν ε ϊ χ α ν συχνά χ α μ η ­ λ ό τ ε ρ ε ς απολαβές ά π ό τ ο ν δ ι α χ ε ι ρ ι σ τ ή , α κ ό μ η κ α ι ά π ό τ ο υ ς ίδιους τούς σ τ ο ι χ ε ι ο θ έ τ ε ς . 6 6 Ο ί εντεταλμένοι αντιπρόσωποι εί­ τ ε δέν αμείβονταν δ ι ό λ ο υ , ε ί τ ε έ π α ι ρ ν α ν αμοιβή ι σ χ ν ό τ α τ η κ α ι μόνο γ ι ά α υ σ τ η ρ ά π ε ρ ι ο ρ ι σ μ έ ν ο χ ρ ο ν ι κ ό δ ι ά σ τ η μ α *

δέν μ π ο ­

ρούσαν νά θ ε ω ρ ο ύ ν τ ό ά ξ ί ω μ ά τ ο υ ς ώ ς π η γ ή τ α κ τ ι κ ο ύ ε ι σ ο δ ή ­ μ α τ ο ς . Ό σ ο ι ε ρ γ ά τ ε ς τ ύ χ α ι ν ε νά αναλάβουν υ π α λ λ η λ ι κ έ ς θ έ ­ σεις στήν οργάνωση, παρέμεναν συνάδελφοι τ ώ ν όμοιων τους, ε ξ α κ ο λ ο υ θ ώ ν τ α ς νά σ υ μ μ ε ρ ί ζ ο ν τ α ι

μ' αυτούς τον ί δ ι ο

τρόπο

ζ ω ή ς κ α ι τ ι ς ί δ ι ε ς κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς σ υ ν θ ή κ ε ς . 6 7 Σ ή μ ε ρ α ό μ ω ς έχουν αλλάξει τ ά π ρ ά γ μ α τ α . Ή γ ε ρ μ α ν ι κ ή ε ρ γ α τ ι κ ή τ ά ξ η σ υ ν ή θ ι σ ε γενικά

νά κ α λ ο π λ η ρ ώ ν ε ι

τούς υπαλλήλους

τ η ς . Ο ί ίδιοι

οί

υ π ά λ λ η λ ο ι κ α τ ό ρ θ ω σ α ν ω σ τ ό σ ο νά α π ο σ π ά σ ο υ ν τ ό μ ι σ θ ο λ ο γ ι κ ό ζ ή τ η μ α ά π ό τ ή δ ι κ α ι ο δ ο σ ί α τ ώ ν σ υ ν ε δ ρ ί ω ν , δπου σ υ ζ η τ ο ΰ ν τ α ν κ ά π ο τ ε κ α τ α λ ε π τ ώ ς , κ α ι νά μ ε θ ο δ ε ύ σ ο υ ν ώ σ τ ε νά ρ υ θ μ ί ζ ε τ α ι δ χ ι π λ έ ο ν δ η μ ό σ ι α άλλά στον σ τ ε ν ό τ ε ρ ο κ ύ κ λ ο τ ώ ν ε π ι τ ρ ο π ώ ν . Στή

Γαλλία

α π ε ν α ν τ ί α ς , αφότου ά ρ χ ι σ α ν οί β ο υ λ ε υ τ έ ς νά

ε ι σ π ρ ά τ τ ο υ ν ετησία

αποζημίωση

ύψους 1 5 . 0 0 0 φράγκων, επι­

κ ρ ά τ η σ ε π ά λ ι μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν ε ρ γ α τ ώ ν ή δ ι ά θ ε σ η νά δ ι α τ η ρ ή σ ο υ ν χ α μ η λ έ ς τ ι ς αποδοχές τ ώ ν υ π α λ λ ή λ ω ν τ ο υ ς . Ή

αγανάκτηση

γιά τούς « Κ υ ρ ί ο υ ς τ ώ ν Δ ε κ α π έ ν τ ε Χ ι λ ι ά δ ω ν » , καθώς παρονό­ μ α ζ α ν σ κ ω π τ ι κ ά οί ε ρ γ ά τ ε ς τ ο ύ ς β ο υ λ ε υ τ έ ς , έ κ α μ ε

μάλιστα

τ ο ύ ς π ρ ώ τ ο υ ς νά μ ή ν χ ο ρ η γ ή σ ο υ ν σ τ ά σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η τ ο υ ς ο υ τ ε κάν τ ο ν ε τ ή σ ι ο μ ι σ θ ό δ ε κ α π έ ν τ ε ε κ α τ ο ν τ ά δ ω ν . 6 8 Τ ό 1900-1901,

τά τρία

στελέχη

τής Γενικής

Συνομοσπονδίας

Ε ρ γ α τ ώ ν Γ α λ λ ί α ς ( γ ρ α μ μ α τ έ α ς , τ α μ ί α ς , απλό μ έ λ ο ς ) έ π α ι ρ ν α ν μαζί μόλις 7 5 0 φράγκα.69

Ο ί δύο κ ο ρ υ φ α ί ο ι υπάλληλοι τ ή ς

66. Πρβλ. Richard Calwer, Das kommunistische Manifest und die heu­ tige Sozialdemokratie, Braunschweig 1894, σ. 38· R. Fischer, Protokoll, 6.π., σ. 129. 67. Eduard Bernstein, Die Arbeiterbewegung, σ. 141· σχετικά μέ τήν αντίστοιχη εξελικτική πορεία τής δημοτικής ύπαλληλίας πρβλ. Gustav Schmoller, Umrisse und Untersuchungen zur Verfassungs-, Verwaltungs­ und Wirtschaftsgeschichte, Leipzig 1899, σ. 2 9 1 . 68. «Enquête sur la crise syndicaliste. Réponse de E . Klemczynski», Le Mouvement socialiste, περ. Γ', 5 (1909), σ. 3 0 2 . 69. Paul Louis, Histoire du mouvement syndicale en France

189

ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

ομοσπονδίας τ ώ ν τυπογράφων εισέπρατταν το 1 9 0 5 ετήσιο μ ι ­ σθό 3 0 0 φ ρ ά γ κ ω ν , ό δ έ τ α μ ί α ς 1 0 0 φ ρ ά γ κ ω ν . Οί εργάτες μ ε ­ τ ά λ λ ο υ π ί σ τ ε υ α ν μ ά λ ι σ τ α δ τ ι έ κ α μ α ν κ ά τ ι α ν ή κ ο υ σ τ ο δταν δ ι ό ­ ρισαν σ τ ή ν ο μ ο σ π ο ν δ ί α τ ο υ ς τρεις υ π α λ λ ή λ ο υ ς μ έ μ η ν ι α ί ο μ ι σ θ ό 2 3 4 φ ρ ά γ κ ω ν κ α ί επτά γ ρ α μ μ α τ ε ί ς π ε ρ ι φ ε ρ ε ι α κ ώ ν π α ρ α ρ τ η μ ά ­ των (secrétaires régionaux) μ έ μηνιαίο μισθό 1 8 0 φ ρ ά γ κ ω ν . 7 0 Στήν

Ιταλία

οί σ υ ν θ ή κ ε ς δέν ε π έ τ ρ ε ψ α ν μ έ χ ρ ι σ ή μ ε ρ α νά

σ χ η μ α τ ι σ θ ε ί π ο λ υ ά ρ ι θ μ ο ε π ι τ ε λ ε ί ο κομματικών στικών

υπαλλήλων.

καί

συνδικαλι­

Ή δράση τ ώ ν ε ρ γ α τ ι κ ώ ν οργανώσεων εΐ­

ναι ακόμη εμβρυώδης κ α ί υ π ό κ ε ι τ α ι σ έ μ έ γ ι σ τ ε ς μ ε τ α π τ ώ σ ε ι ς . « Γ ρ α μ μ α τ ε ί ς , διοικητικοί καί ταμίες τ ώ ν Ε ν ώ σ ε ω ν καί τών Τ μ η μ ά τ ω ν έ π ρ ε π ε νά α ύ τ ο σ χ ε δ ι ά ζ ο ν τ α ι ά π ό τ ή μ ι ά μ έ ρ α σ τ ή ν άλλη ε π ι λ έ γ ο ν τ α ς ανάμεσα στους π ι ο πρόθυμους καί στους π ι ο α φ ο σ ι ω μ έ ν ο υ ς σ υ ν τ ρ ό φ ο υ ς » . 7 1 Οί εργάτες δέν δ ι α θ έ τ ο υ ν

επι­

π λ έ ο ν ρ ε υ σ τ ό χ ρ ή μ α γ ι ά νά μ ι σ θ ο δ ο τ ο ύ ν δ ι κ ο ύ ς τ ω ν υπαλλή­ λ ο υ ς . Ώ ς τ ό 1 9 0 5 , ά π ό τ ό σύνολο τ ώ ν ε ρ γ α τ ι κ ώ ν μόνο

στήν

ομοσπονδία

τών τυπογράφων

είχε

ενώσεων,

προσληφθεί

ε π α γ γ ε λ μ α τ ι κ ό π ρ ο σ ω π ι κ ό γ ι ά νά τ η ρ ε ί τ ά λ ο γ ι σ τ ι κ ά

βιβλία

κ α ί νά δ ι α χ ε ι ρ ί ζ ε τ α ι

Μόλις

τήν περιουσία τοΰ σ ω μ α τ ε ί ο υ . 7 2

άπό τ ό 1 9 0 9 κ α ί έ π ε ι τ α ά ρ χ ι σ α ν νά π λ η θ α ί ν ο υ ν δ ι α ρ κ ώ ς οί μ ό ­ ν ι μ ο ι υπάλληλοι σ τ ι ς σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ έ ς ο ρ γ α ν ώ σ ε ι ς κ α ί σ τ ά ερ­ γατικά ε π ι μ ε λ η τ ή ρ ι α τ ή ς Ι τ α λ ί α ς , καί βελτιώθηκαν σιγά-σιγά οί αποδοχές τ ο υ ς . Μ ό λ ι ς γ ύ ρ ω σ τ ο 1 9 1 1 τ ά σ υ ν δ ι κ ά τ α αποφά­ σισαν β α θ μ η δ ό ν νά α υ ξ ή σ ο υ ν τ ο ν μ η ν ι α ί ο υ π α λ λ η λ ι κ ό

μισθό

άπό 1 0 0 σ έ 2 0 0 λ ι ρ έ τ ε ς . Μ ο λ ο ν τ ο ύ τ ο π α ρ έ μ ε ι ν ε τ ό π ο σ ό υπερ­ β ο λ ι κ ά χ α μ η λ ό , άφοΰ κανένας εργάτης τ ή ς π ρ ο κ ο π ή ς δέν θά δ ε χ ό τ α ν , γ ι ά ο ι κ ο ν ο μ ι κ ο ύ ς κ α ί μόνο λ ό γ ο υ ς , νά ε γ κ α τ α λ ε ί ψ ε ι τ ή θ έ σ η τ ο υ γ ι ά νά γ ί ν ε ι υπάλληλος σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ή ς ό ρ γ ά ν ω -

(1789-1906), Paris 1907, σ. 244. - Ά π ό τίς 22 Μαρτίου 1 9 0 1 , ό μι­ σθός τοΰ άπλοΰ μέλους Georges Yvetot αυξήθηκε σέ 8 φράγκα ημερη­ σίως (Fernand Pelloutier, Histoire des Bourses du Travail, σ. 152). 70. Paul Louis, ό'.π., σσ. 198-199. 7 1 . Alessandro Schiavi, «Il nerbo delle associazioni operaje», Critica So­ ciale 15 (1905). 72. Renato Brocchi, LOrganizzazione di resistenza in Italia, Macerata 1907, σ. 137.

190

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

σ η ς . 7 3 Κ α τ ά τ ό παρόν ( μ ε τ ά τ ή ν ε π ι κ ρ ά τ η σ η τ ο ΰ φ α σ ι σ μ ο ύ ) , τό ιταλικό εργατικό κίνημα βρίσκεται σε εντελή διάλυση. Α κ ό μ η καί στήν

Αγγλία,

σέ π ρ ό σ φ α τ ο συνέδριο τών έ κ ε ΐ

σ υ ν δ ι κ ά τ ω ν , εγκρίθηκε π ρ ό τ α σ η π ο ύ π ρ ο έ β λ ε π ε ό τ ι οί υπάλλη­ λ ο ι τ ο υ ς θά α μ ε ί β ο ν τ α ι β ά σ ε ι τ ο ΰ δ ε δ ο υ λ ε υ μ έ ν ο υ ω ρ ο μ ι σ θ ί ο υ , ό μ έ σ ο ς όρος τ ο ΰ όποιου θά ί σ ο ΰ τ α ι μ έ τ ο ν σ υ ν ή θ η στόν κ λ ά δ ο π α ρ α γ ω γ ή ς δπου ανήκει τό κάθε συνδικάτο. Ώ ς κ α ι σήμερα [ 1 9 1 0 ] ε ί θ ι σ τ α ι σ τ ή ν Α γ γ λ ί α νά ο ρ ί ζ ο ν τ α ι οί μ ι σ θ ο ί τ ώ ν υπαλ­ λήλων τών εργατικών οργανώσεων σέ επίπεδα χαμηλότερα ά π ' δ,τι τ ώ ν υπαλλήλων κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ώ ν ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ω ν . 7 4 Δ έ ν εΐναι λ ο ι π ό ν νά απορεί κ α ν ε ί ς γ ι α τ ί λ έ γ ε τ α ι έ κ ε ΐ δ τ ι ή εργασία τ ώ ν υπάλληλων

τών εργατών

(τόσο σ τ ό κ ό μ μ α δσο κ α ί σ τ ά σ υ ν δ ι ­

κάτα) ρυθμίζεται σύμφωνα μ έ τό sweating system [άφιδρωτικό σ ύ σ τ η μ α ] . 7 5 Π α ρ ό μ ο ι ε ς α ι τ ι ά σ ε ι ς α κ ο ύ γ ο ν τ α ι κ α ί στους κ ό λ ­ πους τ ο ΰ αυστριακού σοσιαλδημοκρατικού κ ό μ μ α τ ο ς . 7 6 Ή

ι σ χ ν ή αμοιβή τ ώ ν υ π α λ λ ή λ ω ν τ ώ ν σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ώ ν

κομ­

μ ά τ ω ν κ α ί τ ώ ν σ υ ν δ ι κ ά τ ω ν δέν ο φ ε ί λ ε τ α ι μόνο σ τ ή ν ε π ι χ ε ι ρ η ­ μ α τ ι κ ή αυθαιρεσία καί έπαρση τ ή ς μισθοδότριας ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ­ ξης, ούτε π ά λ ι , σέ άλλες π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς , στήν ένδεια τ ώ ν νεαρών ο ρ γ α ν ώ σ ε ω ν , άλλά ε ξ υ π η ρ ε τ ο ύ σ ε ε π ι π λ έ ο ν έναν ι δ ι α ί τ ε ρ ο σ κ ο ­ π ό . Ό ρ ί ζ ο ν τ α ς χ α μ η λ ό τ α τ ο υ ς μ ι σ θ ο ύ ς , ή θ ε λ α ν νά κ ά μ ο υ ν τ ο ύ ς υ π α λ λ ή λ ο υ ς τ ή ς σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή ς υπόθεσης νά ύ π η ρ ε τ ο ΰ ν

μόνον

χ ά ρ ι ν τ ή ς σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή ς υπόθεσης κ α ί νά μ ή ν ά ν α ζ η τ ο ΰ ν τ ή ν η σ υ χ ί α φ ο β ο ύ μ ε ν ο ι μ ή π ω ς χάσουν τ ή θ έ σ η τ ο υ ς κ α ί κ α τ α β α ρ α θ ρ ω θ ο ΰ ν ο ι κ ο ν ο μ ι κ ά μ α ζ ί μ έ τ ί ς ο ι κ ο γ έ ν ε ι ε ς τ ο υ ς . Κ α τ ' αυτόν τον τ ρ ό π ο , ή λ π ι ζ α ν δ τ ι μ π ο ρ ο ύ σ α ν νά κ α λ λ ι ε ρ γ ο ύ ν τ ε χ ν η τ ά κ α ί νά κ ρ α τ ο ύ ν σ έ εγρήγορση τ ο ν ι δ ε α λ ι σ μ ό , άφοΰ έ τ σ ι α π ο κ λ ε ι ό ­ τ α ν νά ε ξ υ ψ ω θ ο ύ ν ο υ σ ι ω δ ώ ς οί π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ή ς κ α τ α γ ω γ ή ς ερ­ γ α τ ι κ ο ί η γ έ τ ε ς π ά ν ω άπό τ ή ν κ ο ι ν ω ν ι κ ή σ τ ά θ μ η τ ώ ν κ α θ ο δ η ­ γ ο ύ μ ε ν ω ν ά π ' αυτούς π ρ ο λ ε τ α ρ ί ω ν . Τ ο ύ τ η ή ε π ι δ ί ω ξ η δέν έ λ ε ι 73. Rinaldo Rigola, « I funzionari dell' organizzazione», Avanti! 14 (1910), άρ. 3 4 1 . 74. Eduard Bernstein, Die Arbeiterbewegung, σσ. 142 κ.έξ. 75. S.G. Hobson, «Boodle and Cant», International Socialist Review 2 (1902), σ. 587. 76. Leo Winter, «Der Brünner Parteitag der österreichischen Sozialdemokratie», Sozialistische Monatshefte 2 (1899), σ. 6 2 9 .

191

ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ ψε άπό κ α μ μ ί α χώρα κατά τήν π ρ ώ τ η ή ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή

φάση

τ ό σ ο τ ο ΰ π ο λ ι τ ι κ ο ύ όσο κ α ί τ ο ΰ σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ο ύ έ ρ γ α τ ι κ ο ΰ κ ι ­ ν ή μ α τ ο ς . Ε ν ί ο τ ε μ ά λ ι σ τ α ό χ ι μόνο κ α τ έ β α λ λ α ν σ τ ο υ ς υ π α λ λ ή ­ λους π ο λ ύ χ α μ η λ έ ς αμοιβές, καθόσον τ ί ς αντλούσαν ά π ό τ ο ύ ς κ ο μ μ α τ ι κ ο ύ ς π ό ρ ο υ ς , ά λ λ ά τ ο ύ ς α π α γ ό ρ ε υ α ν νά α π ο δ έ χ ο ν τ α ι καί

οποιαδήποτε

έξωθεν

αντιμισθία

γιά τό

κοινοβουλευτικό

τους έργο. Μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν λόγων πού ώθησαν τούς Βερολινέζους σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ ά τ ε ς νά α π ό σ χ ο υ ν τ ό 1 8 8 5 ά π ό τ ί ς ε κ λ ο γ έ ς γ ι ά τ ό κ ο ι ν ο β ο ύ λ ι ο τ ή ς Π ρ ω σ ί α ς , π ρ ω τ ε ύ ο υ σ α θ έ σ η κ α τ ε ί χ ε ή ανη­ σ υ χ η τ ι κ ή σ κ έ ψ η ό τ ι , όσοι ε κ λ έ γ ο ν τ α ν β ο υ λ ε υ τ έ ς , θά ε ι σ έ π ρ α τ ­ τ α ν η μ ε ρ η σ ί ω ς 15 μ ά ρ κ α ώ ς βουλευτική

αποζημίωση-

γιατί,

δ π ω ς λ ε γ ό τ α ν , μ π ο ρ ο ΰ σ ε νά γεννηθεί" έ τ σ ι γ ι ά τ ό κ ό μ μ α ό κ ί ν ­ δυνος νά αποβεί τ ό κ ο ι ν ο β ο ύ λ ι ο εστία έ ξ α σ τ ι σ μ ο ΰ . 7 7 Τό

μέσο τ ή ς κακοπληρωμής τών η γ ε τ ι κ ώ ν

στελεχών, τό

όποιο χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ή θ η κ ε κ α τ ά καιρούς συνειδητά, ιδίως κατά τά πρώτα

βήματα τοΰ συνδικαλιστικού κινήματος,

αποδείχθηκε

ω σ τ ό σ ο π ο λ ύ ε π ι σ φ α λ ή ς α σ φ α λ ι σ τ ι κ ή δ ι κ λ ε ί δ α εναντίον ενδεχό­ μ ε ν ω ν π α ρ α β ά σ ε ω ν κ α θ ή κ ο ν τ ο ς . Γ ι ά τ ή ν π λ ε ι ο ν ό τ η τ α τ ώ ν αν­ θ ρ ώ π ω ν , ό ι δ ε α λ ι σ μ ό ς κ α ί μόνο δέν α π ο τ ε λ ε ί π α ρ ά α ν ε π α ρ κ έ ­ στατο κίνητρο προς εκπλήρωση τοΰ καθήκοντος. Ό

ενθουσια­

σ μ ό ς δέν ε ί ν α ι π ρ ο ϊ ό ν κ α τ ά λ λ η λ ο γ ι ά δ ι α ρ κ ή α π ο θ ή κ ε υ σ η . Οί ϊ δ ι ο ι ά ν θ ρ ω π ο ι π ο ύ , σ έ σ τ ι γ μ έ ς ή ακόμη κ α ί έ π ι μ ε ρ ι κ ο ύ ς μ ή ν ε ς π α ρ ά φ ο ρ ο υ ε ν θ ο υ σ ι α σ μ ο ύ , φ α ί ν ο ν τ α ι π ρ ό θ υ μ ο ι νά δ ι α κ υ β ε ύ σ ο υ ν ακόμη κ α ί τ ή ν Ϊδια τ ή ζ ω ή τ ο υ ς χ ά ρ ι ν μ ι α ς μ ε γ ά λ η ς ι δ έ α ς , αδυ­ νατούν νά ε ρ γ α σ θ ο ύ ν ε ξ α κ ο λ ο υ θ η τ ι κ ά σ τ ή ν υ π η ρ ε σ ί α τ ή ς ι δ έ α ς αυτής, έ σ τ ω κ α ί άν δέν α π α ι τ ο ύ ν τ α ι π α ρ ά θ υ σ ί ε ς σ χ ε τ ι κ ά μ η δ α ­ μινές μέν, άλλά συνεχείς. Ή έθελοθυσία μ ο ι ά ζ ε ι μ έ χρυσό δου­ κ ά τ ο π ο ύ ξ ο δ ε ύ ε τ α ι κ ά λ λ ι σ τ α μ ο ν ο μ ι ά ς , Οχι δ μ ω ς άν τ ό κ ά ν ε ι ς 77. Σ τ ό οικείο σημείο τοΰ σχετικοΰ ψηφίσματος αναφέρονται έπι λέξει τά ακόλουθα: «δεδομένου ότι κάθε μέλος τοΰ Κοινοβουλίου τής Πρωσίας εισπράττει ημερησίως 15 μάρκα ώς βουλευτική αποζημίωση, εύλογα άγωνιοΰμε μήπως δημιουργήσουμε εστία άπάρνησης τών άρχων μας καί φυτώριο επαγγελματιών βουλευτών — (οί αρχές μας είναι ιερές καί οί εκ­ πρόσωποι μας έντιμοι, ό άνθρωπος όμως είναι γέννημα τών περιστάσεων, καί έκ τών υστέρων θά μποροΰσε ϊσως νά είναι πολύ αργά!)» (Eduard Bernstein, Die Geschichte der Berliner Arbeiterbewegung, τ. Β ' , Berlin 1907, σ. 160).

192

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

ψ ι λ ά , a l l a s p i c c i o l a t a [ ρ ώ γ α - ρ ώ γ α ] , δ π ω ς λ έ ν ε οί Ι τ α λ ο ί .

Και

στους κόλπους τοΰ έργατικοΰ κινήματος, ώς έ κ τούτου, ε π ι β ά λ ­ λ ε τ α ι νά λ α μ β ά ν ο υ ν τ ά η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η και ά λ λ η

αντιμισθία

πέρα, αίφνης, άπό τήν αφοσίωση τ ώ ν π ο δ η γ ε τ ο υ μ έ ν ω ν κ α ι τ ή δ ι κ ή τ ο υ ς κ α θ α ρ ή σ υ ν ε ί δ η σ η . ' Ή δ η σ' ένα ε γ κ ό λ π ι ο χ ρ ο ν ο λ ο γ ο ύ μενο άπό τ ι ς απαρχές τ ή ς αύτόχθονης οργάνωσης τ ώ ν Ι τ α λ ώ ν ε ρ γ α τ ώ ν γ ή ς ε π ι σ η μ α ι ν ό τ α ν ε ύ σ τ ο χ α δ τ ι , άν θ έ λ ο υ μ ε νά κ ά ν ε ι τ ο κ α θ ή κ ο ν τ ο υ ό c a p o l e g a (ό έ π ί κ ε φ α λ ή ς τ ο ΰ σ ω μ α τ ε ί ο υ τ ώ ν ε ρ γ α τ ώ ν γ ή ς ) , κ α λ ό ε ί ν α ι νά ο ρ ί σ ο υ μ ε γ ι ά τ ο έ ρ γ ο τ ο υ α μ ο ι β ή . 7 8 Ή π ρ ο σ ή κ ο υ σ α πληρωμή

τ ώ ν υπαλλήλων

άπό δύο ε π ι π λ έ ο ν λ ό γ ο υ ς . Ό μάλιστα

υπαγορεύεται και

π ρ ώ τ ο ς είναι ηθικός,

πρός τ ή σοσιαλιστική

ηθική. Ή

παροχή

συναφής εργασίας

α π α ι τ ε ί α ν ά λ ο γ η α π ο ζ η μ ί ω σ η * εργασία α μ ε ι β ό μ ε ν η δ υ σ α ν ά λ ο ­ γα προς τ ή ν κοινωνική τ η ς άξια σημαίνει, σ τ ή μ α ρ ξ ι σ τ ι κ ή ορο­ λογία, εκμετάλλευση. Ό δ ε ύ τ ε ρ ο ς λ ό γ ο ς έ χ ε ι νά κ ά μ ε ι μ έ τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ή π ρ ά ξ η . Ή π α ρ ο χ ή χ α μ η λ ή ς αμοιβής σ τ ά η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η ε ί ν α ι ε π ι κ ί ν δ υ ­ νη ώ ς θ ε μ ε λ ι ώ δ η ς ά ρ χ ή , ακριβώς ε π ε ι δ ή α φ ή ν ε ι τ ά π ά ν τ α στον ιδεαλισμό τους. Ή

κακοπληρωμή

α π ε ρ γ ά ζ ε τ α ι τ ή διαφθορά

και τ ή ν κ ο ι ν ω ν ι κ ή ε ξ α θ λ ί ω σ η . 7 9 Τ ά κ α κ ο π λ η ρ ω μ έ ν α στελέχη

ενδίδουν

πράγματι

ευκολότερα

στον

ηγετικά

πειρασμό

τής

προδοσίας και τοΰ δεκασμοΰ άπ' δ,τι τά καλοπληρωμένα, γ ι ά τ ά ό π ο ι α τ ό ε π ά γ γ ε λ μ α τ ο υ ς ε ί ν α ι ε π α ρ κ ή ς κ α ι ασφαλής π η γ ή εισοδήματος.

Ή

παραπάνω

άρχή δυσχεραίνει

επιπλέον τήν

ε φ α ρ μ ο γ ή ενός ά λ λ ο υ π ρ ο φ υ λ α κ τ ι κ ο ύ μ έ σ ο υ κ α τ ά τ ο ΰ κ ι ν δ ύ ν ο υ τ ή ς ολιγαρχίας,

τ ό νά ε μ π ο δ ί ζ ε τ α ι δ η λ α δ ή ή μ ο ν ι μ ό τ η τ α τ ή ς

ηγεσίας μ έ τ ή συχνή εναλλαγή προσώπων μέσω εκλογών. Σ τ ή Γαλλία, στελεχών

δ π ο υ ή κακοπληρωμή

τ ώ ν ηγετικών

συνδικαλιστικών

ε ξ α κ ο λ ο υ θ ε ί νά α π ο τ ε λ ε ί τ ο ν κανόνα, π α ρ α τ η ρ ή θ η κ ε

δ τ ι ε λ λ ε ί π ο υ ν π α ν τ ε λ ώ ς οί δ ι ά δ ο χ ο ι , ό π ο τ ε οί σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ο ί η γ έ τ ε ς π ο ύ ε μ φ α ν ί ζ ο ν τ α ι σ τ ά συνέδρια π α ρ α μ έ ν ο υ ν κ α τ ' ανάγ­ κ η ολοένα οί ΐ δ ι ο ι . 8 0

78. Egidio Bernaroli, Manuale perla costituzione, σ. 27. 79. Eduard Bernstein, Die Demokratie in der Sozialdemokratie, 1108. 80. E . Klemczynski, La crise syndicaliste, ο.π., σ. 3 0 1 .

σ.

193

Ο ΤΤΠΟΣ

Μολονότι, δ μ ω ς , κ α θ ώ ς ε ΐ π α μ ε π α ρ α π ά ν ω , ή μ ή π λ η ρ ω μ ή ή κ α κ ο π λ η ρ ω μ ή τ ώ ν ηγετικών

κομματικών

στελεχών

δέν εγγυά­

ται., κ α τ ά τ ή γ ν ώ μ η μ α ς , τ ή ν τ ή ρ η σ η τ ώ ν δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ώ ν ά ρ χ ω ν άπό μ έ ρ ο υ ς τ ή ς κ ο μ μ α τ ι κ ή ς ύ π α λ λ η λ ί α ς , α ν α ν τ ί ρ ρ η τ ο ε ί ν α ι δ τ ι ή αύξηση τής οικονομικής

ισχύος τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς , δ ί χ ω ς τ ή ν

όποια α π ο κ λ ε ί ε τ α ι φ υ σ ι κ ά ή κ α λ ο π λ η ρ ω μ ή , σ υ ν τ ε ί ν ε ι σ έ μ ε γ ά λον β α θ μ ό σ τ ή ν υ π ό θ α λ ψ η τ ώ ν δ ι κ τ α τ ο ρ ι κ ώ ν ο ρ έ ξ ε ω ν τ ή ς κ ο μ ­ μ α τ ι κ ή ς γ ρ α φ ε ι ο κ ρ α τ ί α ς , ή όποια, άφοΰ δ ι α χ ε ι ρ ί ζ ε τ α ι τ ή ν πε­ ριουσία

του κόμματος,

έ χ ε ι ύπό τ ή ν κ α τ ο χ ή τ η ς κ α ι τ ά ο ι κ ο ν ο ­

μ ι κ ή ς φ ύ σ ε ω ς μ έ σ α ι σ χ ύ ο ς . Γ ι α τ ί ή η γ ε σ ί α εΐναι δυνατόν νά κ α ­ ταλάβει

επίσης τήν οικονομική

εξουσία

στους κ ό λ π ο υ ς τ ο ΰ

κ ό μ μ α τ ο ς κ α ι νά τ ή μ ε τ α χ ε ι ρ ι σ θ ε ί γ ι ά νά π α γ ι ώ σ ε ι κ α ι νά κ α ­ τοχυρώσει τ ή δική τ η ς θέση ισχύος.

Π. Ο Τ Τ Π Ο Σ ΩΣ Μ Ε Σ Ο Ι Σ Χ Τ Ο Σ ΚΑΙ Ε Π Ι Β Ο Λ Η Σ ΤΩΝ Η Γ Ε Τ Ω Ν

Ό

τύπος

αποτελεί ισχυρότατο μοχλό προς κ α τ ά κ τ η σ η , δ ι α τ ή ­

ρηση και επίταση τ ή ς κυριαρχίας έπί τών μαζών. Α δ υ ν α τ ε ί β έ ­ β α ι α νά ε π ι τ ύ χ ε ι τ ή ν ά μ ε σ η ε π ί δ ρ α σ η π ο ύ α σ κ ε ί ή π ρ ο σ ω π ι κ ό ­ τητα

τοΰ προσφιλούς

άγκιτάτορα

στά ακροατήρια

συνελεύ­

σ ε ω ν , σ υ ν ε δ ρ ί ω ν κ . λ π . , ά ν τ ' αύτοΰ δ μ ω ς έ χ ε ι π ο λ ύ μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η σφαίρα ε π ι ρ ρ ο ή ς , π ο λ ύ μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η ε μ β έ λ ε ι α ά π ό τ ο ν π ρ ο φ ο ρ ι ­ κό λ ό γ ο . Ε ν δ ε ί κ ν υ τ α ι κ α τ ' εξοχήν γ ι ά νά δ ι α λ α λ ε ί σ τ ί ς μ ά ζ ε ς τ ή φ ή μ η τ ώ ν ε π ι μ έ ρ ο υ ς η γ ε τ ώ ν κ α ι νά τ ο ύ ς κ α θ ι σ τ ά δ η μ ο φ ι ­ λ ε ί ς . Τ ό σ ο ό σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ό ς δσο κ α ι ό π ο λ ι τ ι κ ό ς τ ύ π ο ς β ρ ί θ ε ι άπό δ ι θ υ ρ ά μ β ο υ ς γ ι ά τ ι ς κ ο ρ υ φ α ί ε ς φ υ σ ι ο γ ν ω μ ί ε ς

— εκθειάζε­

ται ή « ά γ ν ή α υ τ α π ά ρ ν η σ η » τους, ό « φ λ ο γ ε ρ ό ς τους ιδεαλισμός, σ υ ν υ φ α σ μ έ ν ο ς μ έ ψ υ χ ρ ή σ κ έ ψ η κ α ι ε ξ α ι ρ ε τ ι κ ή αντοχή» — , μ ό ­ νες οί ό π ο ι ε ς , δ π ω ς υ π ο γ ρ α μ μ ί ζ ε τ α ι , κ α τ ό ρ θ ω σ α ν νά σ υ ν ε ν ώ ­ σουν

τ ι ς παντοδύναμες

οργανώσεις

τής εργατικής

τάξης.1

1. Πρβλ. λ.χ. τό άρθρο: «Die Gewerkschaften Deutschlands», Schwäbische Tagwacht 27 (1907), άρ. 1 9 1 .

13. Κοινωνιολογία

τών πολιτικών

κομμάτων

194

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

Ό σ ε ς κ ο λ α κ ε ί ε ς α π ο τ ε ί ν ο υ ν κ α τ ά δ ι α σ τ ή μ α τ α οί α σ τ ο ί σ τ ο υ ς σοσιαλδημοκράτες η γ έ τ ε ς , γ ι ά λόγους προεκλογικής σ κ ο π ι μ ό ­ τητας ώς έ π ι τό πλείστον, χαιρετίζονται μ έ αγαλλίαση καί,

αδιάφορο άν λ α μ β ά ν ο ν τ α ι τοις μ ε τ ρ η τ ο ί ς ή ό χ ι , κ α τ α χ ω ρ ί ζ ο ν ­ τ α ι σ τ ο ν σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ό τ ύ π ο γ ι ά νά ε π α υ ξ ή σ ο υ ν τ ό κ ύ ρ ο ς τ ώ ν κ ο λ α κ ε υ ο μ έ ν ω ν . Ε π ι τ υ χ ώ ς μ π ο ρ ε ί επίσης νά χ ρ η σ ι μ ο π ο ι η θ ε ί ό τύπος

γ ι ά νά π ρ ο κ λ η θ ε ί α ί σ θ η σ η - τ ό μ έ σ ο αυτό τ ό ε π ι σ τ ρ α ­

τ ε ύ ο υ ν σ υ χ ν ά - π υ κ ν ά οί έν ε ν ε ρ γ ε ί α η γ έ τ ε ς , α π ο β λ έ π ο ν τ α ς νά κ ε ρ δ ί σ ο υ ν τ ή σ υ μ π ά θ ε ι α τ ώ ν μ α ζ ώ ν κ α ί νά κ ρ α τ η θ ο ύ ν κ α β ά λ α — στο σημείο τοΰτο καταφαίνεται ότι ή δημοκρατία στο πλαί­ σιο τ ώ ν σ ύ γ χ ρ ο ν ω ν κ ο μ μ ά τ ω ν δ έ ν απέχει π ο λ ύ ά π ό ένα κ ύ ρ ι ο γ ν ώ ρ ι σ μ α τ ο ΰ β ο ν α π α ρ τ ι σ μ ο ΰ . 2 Α κ ό μ η , γ ι ά νά γ ί ν ε τ α ι ν τ ό ρ ο ς , εξαπολύονται

προσωπικές

επιθέσεις,

αμαυρώνονται

μεγάλα

ονόματα, μ έ ή χωρίς επαρκείς αποδείξεις. Τ ο ν χειμώνα τ ο ΰ 1 9 0 4 , τ ό δ η μ ο σ ι ο γ ρ α φ ι κ ό όργανο τ ο ΰ γ ε ρ μ α ν ι κ ο ΰ σ ο σ ι α λ δ η μ ο ­ κρατικού κόμματος

Vorwärts

δημοσίευσε τήν είδηση γιά τά

δήθεν ομοφυλοφιλικά κ α μ ώ μ α τ α τοΰ Friedrich K r u p p στο Κ ά ­ π ρ ι * λ ί γ ο αργότερα π ά λ ι έ φ ε ρ ε σ τ ό φ ώ ς τ ή ς δ η μ ο σ ι ό τ η τ α ς ι δ ι ό ­ χ ε ι ρ ο δ ή θ ε ν σ χ έ δ ι ο τ ο ΰ Κ ά ι ζ ε ρ γ ι ά ένα ο χ υ ρ ω μ έ ν ο α ν ά κ τ ο ρ ο , τ ό όποιο θά ά ν α γ ε ι ρ ό τ α ν σ τ ο Β ε ρ ο λ ί ν ο π ρ ο ς άμυνα κ α τ ά τ ώ ν

εργατών. Τ ό ν χ ε ι μ ώ ν α τ ο ΰ 1 9 0 5 ή ι τ α λ ι κ ή σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή εφη­ μ ε ρ ί δ α Avanti!

ε ξ α π έ λ υ σ ε επίθεση κ α τ ά τ ή ς π ρ ο σ ω π ι κ ή ς κ α ί

υ π η ρ ε σ ι α κ ή ς τ ι μ ή ς τ ο ΰ υ π ο υ ρ γ ο ύ τ ώ ν ν α υ τ ι κ ώ ν ναυάρχου B e t t o l o , γ ι ά νά τ ή ν α ν α κ α λ έ σ ε ι μ έ τ ή γ ρ α φ ί δ α τ ο ΰ α ρ χ ι σ υ ν τ ά κ τ η τ η ς μερικά χρόνια μ ε τ έ π ε ι τ α

— άφοΰ ε ΐ χ ε ε κ π λ η ρ ώ σ ε ι πια τ ό

σκοπό τ η ς — , κατά τρόπο αφάνταστα ποταπό. Παρόμοια π α ­ ρ α δ ε ί γ μ α τ α ά π ό τ ή ν ι σ τ ο ρ ί α τ ο ΰ σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ο ύ τ ύ π ο υ μπορούν νά αναφερθούν κ α τ ά ε κ α τ ο ν τ ά δ ε ς . " Α λ λ ο τ ε π ά λ ι , γ ι α νά γίνουν α ρ ε σ τ ο ί σ τ ι ς μ ά ζ ε ς , οί η γ έ τ ε ς σ υ λ λ ή β δ η ν υ ί ο θ ε τ ο ΰ ν στον τ ύ π ο τ ό «αγοραίο υ φ ο ς » · ε υ π ρ έ π ε ι α κ α ί ά π ρ έ π ε ι α ε ξ υ π η ρ ε τ ο ύ ν έν π ρ ο κ ε ι μ έ ν ω , ανάλογα μ έ τ ή σ τ ι γ μ ή κ α ί τ ό περιβάλλον,

τούς

ίδιους ακριβώς σ κ ο π ο ύ ς . Τ ό π ώ ς μ ε τ α χ ε ι ρ ί ζ ο ν τ α ι οί η γ έ τ ε ς τ ό ν τ ύ π ο ώ ς μ έ σ ο κ υ ρ ι α ρ ­ χ ί α ς , δ ι α φ έ ρ ε ι φ υ σ ι κ ά ά π ό χ ώ ρ α σ έ χ ώ ρ α , άφοΰ ε ξ α ρ τ ά τ α ι ά π ό τά εκάστοτε εθνικά ή θ η καί έθιμα. Ό π ο υ παραμένει 2. Βλ. παρακάτω μέρ. Γ', κεφ. II.

ύπανά-

195

Ο ΤΥΠΟΣ

π τ υ κ τ η ή ο ρ γ ά ν ω σ η και α σ θ ε ν ι κ ό τ ο κ ύ ρ ο ς τ ο υ κ ό μ μ α τ ο ς ώ ς τ έ τ ο ι ο υ , ή ε π ι ρ ρ ο ή τ ώ ν η γ ε τ ώ ν εΐναι ά μ ε σ η κ α ι π ρ ο σ ω π ι κ ή . Σ έ χώρες

μ έ εθνική

ψυχική

δ π ω ς σ τ ή Γαλλία,

Αγγλία,

ιδιοσυστασία Ιταλία,

έντονα

ατομικιστική,

γεννάται τ ό τ ε ή συνήθεια

νά υ π ο γ ρ ά φ ο υ ν υ π ε ύ θ υ ν α οί δ η μ ο κ ρ ά τ ε ς η γ έ τ ε ς τ ά κ ύ ρ ι α άρθρα π ο ύ σ υ ν τ ά σ σ ο υ ν . Έ ν α άρθρο σ έ μια π α ρ ι σ ι ν ή

σοσιαλιστική

ε φ η μ ε ρ ί δ α δέν π ρ ο σ ε λ κ ύ ε ι κ α θ ' εαυτό, ά λ λ ά επειδή φ έ ρ ε ι τ υ ­ π ω μ έ ν η μ έ έντονα σ τ ο ι χ ε ί α τ ή ν υ π ο γ ρ α φ ή ενός J u l e s G u e s d e , J e a n J a u r è s , G u s t a v e Hervé κ.ά. Ό η γ έ τ η ς άσκεΐ άμεσα τήν ε π ι ρ ρ ο ή τ ο υ σ τ ί ς μάζες, κ ο ι ν ο λ ο γ ώ ν τ α ς τ ή ν ά π ο ψ η τ ο υ σ έ π ε ­ ρ ί ο π τ η θ έ σ η , κ α τ ά τ ρ ό π ο α ν ο ι κ τ ό , δ χ ι σ π ά ν ι α έν ε ΐ δ ε ι δ ι α τ ά γ ­ ματος. Τ ο ύ τ η ή μορφή τ ή ς δημοσιογραφίας

εΐναι συνάμα

ή

ά ρ ι σ τ η , τ ό σ ο ά π ό α ι σ θ η τ ι κ ή δσο κ α ι ά π ό η θ ι κ ή ά π ο ψ η , ά φ ' ενός επειδή ό α ν α γ ν ώ σ τ η ς δ ι κ α ι ο ύ τ α ι νά μ ά θ ε ι ά π ό π ο ύ π ρ ο έ ρ ­ χεται το προσφερόμενο εμπόρευμα και άφ' ετέρου επειδή πρέ­ π ε ι νά ι σ χ ύ ε ι σ τ ή δ η μ ό σ ι α σφαίρα ή θ ε μ ε λ ι ώ δ η ς η θ ι κ ή δτι καθένας

αναλαμβάνει

ενώπιον

δλων

άρχή

τ ή ν ευθύνη γ ι ά τ ι ς

πράξεις και παραλείψεις του. Πλεονεκτική αποβαίνει τέλος ή επώνυμη δημοσίευση

στον τ ύ π ο γ ι ά τ ο ύ ς ε π ί δ ο ξ ο υ ς

ηγέτες,

άφοΰ τ ά ο ν ό μ α τ α τ ο υ ς γ ί ν ο ν τ α ι γ ν ω σ τ ά κ α ι ο ι κ ε ί α σ τ ί ς μ ά ζ ε ς , π ρ ά γ μ α π ο ύ τ ο ύ ς ε π ι τ ρ έ π ε ι νά ανέλθουν β α θ μ η δ ό ν σ έ υ ψ η λ ό τ ε ­ ρα α ξ ι ώ μ α τ α . Ά λ λ ο υ π ά λ ι , δ π ω ς λ . χ . σ τ ή Γερμανία,

δπου ή π ί σ τ η τοΰ

π λ ή θ ο υ ς π ρ ο ς τ ή ν α υ θ ε ν τ ί α ρ ι ζ ώ ν ε ι τ ό σ ο β α θ ι ά ώ σ τ ε δέν χ ρ ε ι ά ­ ζ ε τ α ι κ α ν τ ό κ ύ ρ ο ς μ ι α ς ε ξ έ χ ο υ σ α ς φ υ σ ι ο γ ν ω μ ί α ς γ ι ά νά συν­ τηρηθεί, ή ενυπόγραφη δημοσιογραφία

δέν σ υ ν η θ ι ζ ό τ α ν

πριν

άπό τον [ Α ' π α γ κ ό σ μ ι ο ] π ό λ ε μ ο , ένώ α κ ό μ η κ α ι σ ή μ ε ρ α διόλου δέν ε ΐ ν α ι τ ό σ ο δ ι α δ ε δ ο μ έ ν η δσο σ τ ί ς χ ώ ρ ε ς μ έ π α λ α ι ό τ ε ρ η δ η ­ μ ο κ ρ α τ ι κ ή κουλτούρα. Ό λ α σχεδόν τ ά δ η μ ο σ ι ε ύ μ α τ α τ ο ΰ η μ ε ­ ρήσιου τύπου καταχωρίζονται ανώνυμα. Υ π έ ρ τοΰ θεσμίου αύ­ τοΰ συνηγορεί ΐσως ή μετριοφροσύνη. Ό συντάκτης επισκιάζε­ τ α ι έν π ρ ο κ ε ι μ έ ν ω ά π ό τ ό σ υ ν τ α κ τ ι κ ό ε π ι τ ε λ ε ί ο . Ό

δημοσιο­

γ ρ ά φ ο ς α δ υ ν α τ ε ί νά φ έ ρ ε ι τ ό δνομά τ ο υ σ έ ε υ ρ ύ τ ε ρ ο υ ς κ ύ κ λ ο υ ς * συχνά αγνοεί τ ή ν υ π α ρ ξ ή τ ο υ κ α ι αυτός ό σ υ ν δ ρ ο μ η τ ή ς τ ή ς ε φ η μ ε ρ ί δ α ς του-. Ι δ ο ύ λ ο ι π ό ν π ώ ς ε ξ η γ ε ί τ α ι ή ά σ η μ ό τ η τ α τ ο ΰ Γ ε ρ μ α ν ο ΰ έφημεριδογράφου, σέ σ ύ γ κ ρ ι σ η μ έ τούς συναδέλφους του στίς περισσότερες άπό τ ι ς άλλες χ ώ ρ ε ς , τόσο ώ ς π ρ ο σ ω π ι -

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

κότητας

στον δ η μ ό σ ι ο β ί ο όσο κ α ί ώ ς προς τ ή ν κ ο ι ν ω ν ι κ ή

υ π ό λ η ψ η . Τ ο ύ τ ο ω σ τ ό σ ο δέν σ η μ α ί ν ε ι ό τ ι ό α ν ώ ν υ μ ο ς

τύπος

δέν α π ο τ ε λ ε ί μ έ σ ο κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς σ τ α χ έ ρ ι α τ ώ ν η γ ε τ ώ ν . Δ ε δ ο μ έ ­ νου ό τ ι , σ τ ο π λ α ί σ ι ο τ ο υ , κ ά θ ε δ η μ ο σ ι ο γ ρ ά φ ο ς τ α υ τ ί ζ ε τ α ι μ έ τό σ υ ν τ α κ τ ι κ ό ε π ι τ ε λ ε ί ο ο λ ό κ λ η ρ ο ή ακόμη κ α ί μ έ τ ό κ ό μ μ α ο λ ό κ λ η ρ ο , ο μ ι λ ε ί ά π ό β ή μ α υ ψ η λ ό τ ε ρ η ς π ε ρ ι ω π ή ς . Οί α τ ο μ ι κ έ ς κ ρ ί σ ε ι ς α π ο κ τ ο ύ ν έ τ σ ι σ υ λ λ ο γ ι κ ή β α ρ ύ τ η τ α κ α ί συνακόλουθα επιβολή, ή ό π ο ι α θά έ λ ε ι π ε ε ι δ ά λ λ ω ς . 3 Ό σ ο μ ε ι ώ ν ε τ α ι άπό τ ή ν α ν ω ν υ μ ί α ή κ υ ρ ι α ρ χ ί α τ ώ ν μ ε μ ο ν ω μ έ ν ω ν ατόμων π ά ν ω

στις

μάζες, όσον άφορα τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν τ ή ν ά μ ε σ η επιρροή, τ ό σ ο αυ­ ξ ά ν ε τ α ι εκείνη τ ώ ν η γ ε τ ι κ ώ ν δ η μ ο σ ι ο γ ρ α φ ι κ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν σ υ ­ νολικά,

ώς στρώματος. Τ ό « έ μ ε ΐ ς » ,

έκφερόμενο

έν ο ν ό μ α τ ι

ενός μ ε γ ά λ ο υ κ ό μ μ α τ ο ς , β α ρ ύ ν ε ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ά π ό τ ό κ α λ ύ τ ε ρ ο Ονομα. Τ ό « Κ ό μ μ α » , δ η λ α δ ή ή η γ ε σ ί α ώ ς ο μ ά δ α , π ε ρ ι β ά λ λ ε τ α ι άπό ι δ ι α ί τ ε ρ η α ΐ γ λ η , γ ι α τ ί ή μάζα λ η σ μ ο ν ε ί ό τ ι π ί σ ω άπό κ ά θ ε σ υ λ λ ο γ ι κ ό άρθρο κ ρ ύ β ε τ α ι , σ τ ό 8 0 % τ ώ ν π ε ρ ι π τ ώ σ ε ω ν , ένα κ α ί μόνο ά τ ο μ ο . Σ τ ή Γ ε ρ μ α ν ί α δ ι α π ι σ τ ώ ν ε τ α ι ό τ ι τ ά ( α ν ώ ν υ ­ μ α ) άρθρα κ α ί οί π ο λ ε μ ι κ έ ς τ ο ΰ κ ε ν τ ρ ι κ ο ύ σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ο ύ δ η μ ο σ ι ο γ ρ α φ ι κ ο ύ οργάνου Vorwärts

αξιολογούνται, ιδίως μάλι­

σ τ α άπό τ ί ς μάζες τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς σ τ ι ς επαρχίες τ ή ς Π ρ ω σ ί α ς , ώ ς ένα ε ί δ ο ς

e

α ν ώ ν υ μ ο ς τύπος

Αγίας - Γραφής

σέ καθημερινές

συνέχειες.

Ό

π ρ ο σ φ έ ρ ε τ α ι κ α τ ' εξοχήν γ ι ά δ η μ ο σ ί ε υ σ η ε μ ­

π α θ ώ ν κ α ί σφοδρών έν γ έ ν ε ι π ο λ ε μ ι κ ώ ν ά ρ θ ρ ω ν , σ χ ε δ ό ν π α ρ ω ­ θ ε ί π ρ ό ς αυτά, άφοΰ ε γ γ υ ά τ α ι η θ ι κ ή κ α ί ν ο μ ι κ ή

ατιμωρησία.

Συχνά γίνεται μάλιστα γ ι ά τούς δειλούς κρυψώνα, άπ' δπου μ π ο ρ ο ΰ ν νά ε κ τ ο ξ ε ύ ο υ ν τ ά ύ π ο υ λ α β έ λ η τ ο υ ς εναντίον τ ώ ν π ρ ο ­ σωπικών καί ιδεολογικοπολιτικών τους αντιπάλων. Τ ό θύμα τ ή ς επίθεσης β ρ ί σ κ ε τ α ι τ ό τ ε , ά π ό π ο λ λ έ ς απόψεις, σ έ μ ε ι ο ν ε ­ κ τ ι κ ή θέση* ή μ ε γ ά λ η μάζα ύ π ο λ α μ β ά ν ε ι ό τ ι ή εναντίον τ ο υ κ α τ α φ ο ρ ά έ γ ι ν ε έν ο ν ό μ α τ ι κ ά π ο ι α ς θ ε μ ε λ ι ώ δ ο υ ς αρχής ή μ ι α ς 3. Γιά νά αποσοβήσει τόν κίνδυνο αυτόν, μερίδα του γερμανικού σο­ σιαλδημοκρατικού Τύπου προτάσσει στά δημοσιογραφικά άρθρα κρυπτο­ γραφικά σημεία ή αρχικά, προσπαθώντας νά φανερώσει τήν πατρότητα τους τουλάχιστον σ' έναν στενό κύκλο μυημένων. Τοΰτο τό προφυλακτι­ κό μέτρο δέν επεκτείνεται ωστόσο στήν έπιγραφόμενη « Ή Φωνή τοΰ Κόμματος» μόνιμη στήλη, άπό τήν οποία εξαπολύονται συνηθέστατα οί πιό κακόβουλες επιθέσεις εναντίον σοσιαλδημοκρατών.

197

Ο ΤΥΠΟΣ

κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς τ ά ξ η ς , κ ο ν τ ο λ ο γ ή ς δ τ ι ε κ π ο ρ ε ύ ε τ α ι ά π ό μ ι ά ανώτε­ ρ η , α π ρ ό σ ω π η σφαίρα κ α ί έ χ ε ι , ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , κ ε φ α λ α ι ώ δ η σ η ­ μ α σ ί α , έ ν ώ , ά π ό τ ή ν ά λ λ η , θ ε ω ρ ε ί τ ό Ονειδος

δυσεξάλειπτο.

Δ ε δ ο μ έ ν ο υ ό τ ι ή επίθεση εΐναι ανώνυμη, δ η λ α δ ή υπό τ ή σ ι ω π η ρ ή προϋπόθεση τ ή ς σ υ λ λ ο γ ι κ ή ς

διενεργείται

επιδοκιμασίας,

ο λ ό κ λ η ρ ο τ ό σ υ ν τ α κ τ ι κ ό ε π ι τ ε λ ε ί ο θ ε ω ρ ε ί τ ο ν εαυτό τ ο υ δ ε ­ σμευμένο

καί υποχρεωμένο

νά τ α χ θ ε ί

αλληλέγγυο π ρ ο ς τ ο ν

ε π ι τ ι θ έ μ ε ν ο , π ρ ά γ μ α π ο ύ κ α θ ι σ τ ά φ υ σ ι κ ά σ χ ε δ ό ν αδύνατη τ ή ν ε π α ν ό ρ θ ω σ η ε ν δ ε χ ό μ ε ν η ς αδικίας. Τ ό ΐ δ ι ο τ ό θ ύ μ α δέν γ ν ω ρ ί ζ ε ι τ ο ν ε π ι τ ι θ έ μ ε ν ο κ α ί , έ ν ώ ή γ ν ώ σ η τ ο υ ο ν ό μ α τ ο ς θά τ ο ΰ επέτρε­ π ε ΐ σ ω ς νά α ν τ ι λ η φ θ ε ί τ ά κ ί ν η τ ρ α τ ή ς επίθεσης, τ ώ ρ α αναγκά­ ζ ε τ α ι νά σ κ ι α μ α χ ε ΐ . " Α ν μ ο λ ο ν τ ο ύ τ ο τ ο ν γ ν ω ρ ί ζ ε ι κ α τ ά τ ύ χ η , ή ν ο μ ί ζ ε ι δ τ ι τ ο ν κ α τ ά λ α β ε , δέν τ ο ΰ ε π ι τ ρ έ π ε τ α ι , άν δέν θ έ λ ε ι νά χ ά σ ε ι τ ή δ η μ ο σ ι ο γ ρ α φ ι κ ή τ ο υ τ ι μ ή , νά αμυνθεί κ α τ ο ν ο μ ά ζ ο ν ­ τας τ ο ν , κ ι έ τ σ ι χ ά ν ε ι ένα ά π ό τ ά π ο λ υ τ ι μ ό τ ε ρ α κ α ί α π ο τ ε λ ε ­ σματικότερα μέσα τ ή ς υπεράσπισης τ ο υ . 4 Ό

παραμερισμός τής προσωπικότητας στή γερμανική δ η ­

μ ο σ ι ο γ ρ α φ ί α ε υ ν ό η σ ε στον χ ώ ρ ο τ ο ΰ σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ο ύ τ ύ ­ που τόν θεσμό τ ώ ν ειδησεογραφικών πρακτορείων, ό όποιος οφείλει τήν υπαρξή του κυρίως στήν εξοικονόμηση

χρημάτων

άπό μ έ ρ ο υ ς τ ώ ν σ υ ν τ α κ τ ι κ ώ ν ε π ι τ ε λ ε ί ω ν . Ό έν λ ό γ ω π ρ ο σ δ ί δ ε ι στον τ ύ π ο μ ε γ ά λ η ο μ ο ι ο μ ο ρ φ ί α

θεσμός

— δεκάδες εφημερί­

δ ε ς ά ρ ύ ο ν τ α ι άπό τ ή ν ΐ δ ι α π η γ ή 5 — κ α ί σ υ ν ε π ά γ ε τ α ι ε π ι π λ έ ο ν τήν πρωτοκαθεδρία

ενός

ολιγάριθμου κλειστοΰ ομίλου

δημο-

4. Έ π ε ι τ α άπό μιαν απάντηση, τήν όποια έλαβε καί τήν οποία δέν θά μποροΰσε νά αφήσει αναπάντητη σέ άλλη περίπτωση, κάποιος επιτιθέμε­ νος διέκοψε τή διεξαγόμενη σέ σοσιαλδημοκρατικό φύλλο συζήτηση, επειδή, όπως είπε, ό υφιστάμενος τήν επίθεση του δέν άμύνθηκε εναντίον τοΰ συντακτικοΰ επιτελείου ώς συνόλου, άλλά εναντίον ενός καί μόνο συντάκτη (τοΰ ΐδιου). Ό επιτιθέμενος δήλωσε ότι άπαξιοΰσε νά ανα­ σκευάσει τήν απάντηση, γιά τό περιεχόμενο τής οποίας δέν φρόντισε νά διαφωτίσει καν τούς αναγνώστες του, καθότι θεώρησε ότι ό αντίπαλος του είχε παραβεί μέ τή συμπεριφορά του «τούς στοιχειωδέστερους κανό­ νες τής προσδιδιάζουσας στά μέλη τοΰ Κόμματος ευπρέπειας»· Volks­ stimme (Frankfurt), άρ. 175 (1909). 5. Πρβλ. Heinrich Strubel, « E i n sozialistisches Echo?» Die Neue Zeit 27 (1909), σ. 644-648.

li»

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

σιογράφων έναντι τ ώ ν ελεύθερων συγγραφέων, πρωτοκαθεδρία σ υ ν α ν τ ώ μ ε ν η ωστόσο, ώ ς έ π ί τ ο π λ ε ί σ τ ο ν , μόνο σ τ ο ο ι κ ο ν ο μ ι ­ κό π ε δ ί ο , άφοΰ οί ι δ ι ο κ τ ή τ ε ς τ ώ ν ε ι δ η σ ε ο γ ρ α φ ι κ ώ ν

πρακτο­

ρ ε ί ω ν δέν π α ί ζ ο υ ν σ υ ν ή θ ω ς ε ξ έ χ ο ν τ α π ο λ ι τ ι κ ό ρόλο μ έ σ α σ τ ό κόμμα. Σ έ κάθε περίπτωση πάντως ό τύπος βρίσκεται

αδιάλειπτα

στά χέρια τ ώ ν η γ ε τ ώ ν κ α ι οχι τ ώ ν π ο δ η γ ε τ ο υ μ έ ν ω ν . Ό χ ι σπά­ νια ( δ π ω ς σ υ μ β α ί ν ε ι λ . χ . σ τ ο γ ε ρ μ α ν ι κ ό

σοσιαλδημοκρατικό

κόμμα) παρεμβάλλεται βέβαια ώς διάμεσο στρώμα μεταξύ τών δύο τ ό σ ώ μ α τ ώ ν ε π ι τ ρ ό π ω ν τ ύ π ο υ , τ ό όποιο ε κ λ έ γ ε τ α ι ά π ό τήν προσερχόμενη

στίς κομματικές

συνελεύσεις

μερίδα τ ώ ν

μ α ζ ώ ν γ ι ά νά ε π ο π τ ε ύ ε ι τ ά σ υ ν τ α κ τ ι κ ά ε π ι τ ε λ ε ί α . Τ ό σ ώ μ α δ μ ω ς αυτό δ ι ε κ δ ι κ ε ί τ ό π ο λ ύ - π ο λ ύ μόνον ένα κ λ ά σ μ α τ ή ς κ υ ­ ρ ι α ρ χ ί α ς , ένα ε ί δ ο ς ά κ α ι ρ η ς κ α ι τ ε χ ν ι κ ά α ν ε π α ρ κ ο ύ ς π α ρ α κ υ ­ β έ ρ ν η σ η ς . Οί ύ π α λ λ η λ ο π ο ι η μ έ ν ο ι η γ έ τ ε ς ο υ σ ι α σ τ ι κ ά κ α τ έ χ ο υ ν μ ό ν ο ι τ ό δ ι κ α ί ω μ α νά κ α θ ο ρ ί ζ ο υ ν τ ο ν τ ύ π ο . 6

III. Η Σ Χ Ε Σ Η Τ Ω Ν Η Γ Ε Τ Ω Ν Π Ρ Ο Σ ΜΑΖΕΣ ΣΤΗΝ

1. Καθώς

εγκαθιδρύεται

Ή

ΠΡΑΞΗ

η ηγεσία

ται άπό τον θρόνο (ιστορικά

οί μάζες

τοΰ τέλους

παραιτούν­

και θεωρητικά

άρχή του σχηματισμού επαγγελματικής

τ ή ν άρχή

ΤΙΣ

της δημοκρατίας.

ηγεσίας

στοιχεία)

σημαίνει

Κ υ ρ ί ω ς ένεκα τ ή ς λ ο γ ι ­

κής άδυνατότητας τοΰ ΐδιου τοΰ «αντιπροσωπευτικού

συστή­

μ α τ ο ς » , εΐτε πρόκειται γ ι ά τόν κοινοβουλευτισμό εΐτε γιά τ ή ν ε κ λ ο γ ή κ ο μ μ α τ ι κ ώ ν αντιπροσώπων. Ώ ς σκαπανέα τούτης τ ή ς π λ ε υ ρ ά ς τ ή ς κ ρ ι τ ι κ ή ς κ α τ ά τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς θά π ρ έ π ε ι νά θ ε ω -

6. Πρβλ. επίσης τά προειρημένα στή σ. 76.

Σ Χ Ε Σ Η Η Γ Ε Τ Η ΚΑΙ ΜΑΖΑΣ

liti»

ρήσουμε, έ κ τ ο ς άπό τον H o b b e s , τον J e a n - J a c q u e s R o u s s e a u , ό όποιος όρισε τ ή λαϊκή κυριαρχία ώς « ά σ κ η σ η τ ή ς γ ε ν ι κ ή ς βού­ λ η σ η ς » καί συνήγαγε έ π ε ι τ α τό λογικό συμπέρασμα δ τ ι «αυτή δέν μ π ο ρ ε ί π ο τ έ ν' α π α λ λ ο τ ρ ι ω θ ε ί , κ ι άν ό κ υ ρ ί α ρ χ ο ς δέν εΐναι π α ρ ά σ υ λ λ ο γ ι κ ό δν, δέν μ π ο ρ ε ί κ α ί νά ε κ π ρ ο σ ω π η θ ε ί π α ρ ά μ ό ­ νον ά π ό τ ο ν εαυτό τ ο υ » . Ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , « τ ή σ τ ι γ μ ή όπου ένας λαός ο ρ ί ζ ε ι α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ο υ ς τ ο υ , δέν ε ΐ ν α ι π ι ά ελεύθερος, δέν ε ΐ ­ ναι π ι ά » . 1

ιν

Αν μ ι ά μάζα μ ε τ α β ι β ά σ ε ι τ ή ν κυριαρχία τ η ς σέ λ ι ­

γ ο σ τ ά μ ε μ ο ν ω μ έ ν α σ τ ο ι χ ε ί α άπό τούς κόλπους τ η ς , π α ρ α ι τ ε ί ­ τ α ι α υ τ ό μ α τ α ά π ' α υ τ ή ν 2 γ ι α τ ί ή θ έ λ η σ η τ ο ΰ λαοΰ δέν μ ε τ α β ι ­ β ά ζ ε τ α ι , ο υ τ ε κάν εκείνη τ ο ΰ μ ε μ ο ν ω μ έ ν ο υ ά τ ο μ ο υ . Ή

ψηφο­

φορία α π ο τ ε λ ε ί σ υ ν ά μ α έ κ φ α ν σ η κ α ί κ α τ ά λ υ σ η τ ή ς κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς τ ώ ν μ α ζ ώ ν . Μ ο λ ο ν ό τ ι , κ α τ ά τ ή ν τ α ρ α χ ώ δ η εποχή τ ή ς Τ ρ ο μ ο ­ κ ρ α τ ί α ς , ή έν λ ό γ ω θ ε ω ρ ί α δ ι α σ τ ρ ε β λ ώ θ η κ ε π ρ α κ τ ι κ ά σ τ ό αν­ τ ί θ ε τ ο τ η ς ά π ό τ ο ύ ς οπαδούς τ ο ΰ R o u s s e a u , θ ε ω ρ η τ ι κ ά ανα­ γνωρίσθηκε καθολικά ώς αδιάσειστη. Α κ ό μ η καί ό Robespi­ erre τ ή ν έ γ κ ο λ π ώ θ η κ ε , κ ά ν ο ν τ α ς τ ή ν λ ε π τ ο λ ό γ ο μεταξύ «εντολοδόχου τοΰ λαοΰ»

αντιδιαστολή

— « ε κ ε ί ν ο υ στον όποιο έ χ ε ι

π α ρ ά σ χ ε ι ό λαός τ ή ν υ π ά τ η ε ξ ο υ σ ί α » 3 — κ α ί « α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ο υ τοΰ λαοΰ», απαράδεκτου κατά τον Robespierre, « κ α θ ό τ ι ή βού­ λ η σ η δέν α ν τ ι π ρ ο σ ω π ε ύ ε τ α ι » . Οί ε μ π ε ι ρ ί ε ς π ο ύ α π ο κ ό μ ι σ α ν οί π ρ ο σ ε κ τ ι κ ο ί άπό τ ί ς π ρ ώ τ ε ς δ ο κ ι μ έ ς

παρατηρητές

μ έ τό αντιπροσωπευτικό

σύστημα,

σ υ ν έ τ ε ι ν α ν σ τ ή ν εμβάθυνση τ ή ς θ ε ω ρ ί α ς γ ύ ρ ω ά π ό τ ά δ pia δημοκρατίας.

τής

Κ α τ ά τ ά μέσα τ ο ΰ 1 9 ο υ αιώνα, β λ έ π ο υ μ ε τ ή ν

θ ε ω ρ ί α αυτή, σ υ μ π λ η ρ ω μ έ ν η ο υ σ ι ω δ ώ ς , νά δ ι α τ η ρ ε ί α μ ε ί ω τ η τήν ά ξ ί ω σ ή τ η ς γ ι ά καθολικό κύρος καί, ώς απόρροια ε μ π ε ι ρ ι ­ κ ή ς ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς , νά α π ο τ ε λ ε ί τ ό θ ε μ έ λ ι ο ο ρ ι σ μ έ ν ω ν κ α ν ο ν ι σ τ ι ­ κ ώ ν άρχων κ α ί κ α τ α σ τ α τ ι κ ώ ν θ ε σ π ι σ μ ά τ ω ν . Α ν ε λ έ η τ α σ ά ρ κασε ό Proudhon ή δ η τό πρώτο μεγάλο πείραμα μιας δημο­ κ ρ α τ ί α ς σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή ς ά π ο χ ρ ώ σ ε ω ς σ τ ή Γαλλία

τοΰ 1848, κ α ί

1. J . J . Rousseau, Le contrat social, εκδ. στ', Paris 1 8 7 1 , βλ. σσ. 40 κ.έξ. 2. Μέ τήν παραπάνω άποψη έχουν συνταχθεί επίσης μερικοί επιφανείς ρεβιζιονιστές. Βλ. λ.χ. Eugène Fournière, La Sociocratie, σσ. 9 8 κ.έξ. 3. Συναφώς πρβλ. επίσης παραπάνω σσ. 77-78.

200

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

ι δ ι α ί τ ε ρ α τ ή ν συναφή δ ρ ά σ η τ ο ΰ L o u i s B l a n c . Α ν ε λ έ η τ α π ο λ έ ­ μ η σ ε επίσης τ ή ν ά ρ χ ή τ ή ς π λ ε ι ο ψ η φ ί α ς κ α ί τ ο ν κ ρ α τ ι σ μ ό . 4 Κ α ί αυτός ακόμη ό π α τ έ ρ α ς τ ο ΰ κ α θ ο λ ι κ ο ύ κ α ί ΐ σ ο υ

δικαιώματος

ψήφου σ τ ή Γ α λ λ ί α , ό μεγάλος δ η μ ο κ ρ ά τ η ς L e d r u Rollin, κ α τ α ­ σ τ ά λ α ξ ε τ ό τ ε σ τ ο α ί τ η μ α νά κ α τ α ρ γ η θ ε ί τ ό π ρ ο ε δ ρ ι κ ό αξίωμα κ α ι τ ό κ ο ι ν ο β ο ύ λ ι ο κ α ί νά α ν α γ ν ω ρ ι σ θ ε ί ή ε θ ν ο σ υ ν έ λ ε υ σ η ώ ς τ ό μόνο ν ο μ ο θ ε τ ι κ ό Οργανο μ έ τ ή ν α ι τ ι ο λ ο γ ί α ό τ ι ό λ α ό ς , π ο ύ χ ά ­ ν ε ι κ α τ ά τ ή δ ι ά ρ κ ε ι α τ ο ΰ έ τ ο υ ς τόσον π ο λ ύ τ ι μ ο χρόνο μ έ τ ί ς

γ ι ο ρ τ έ ς κ α ί τ ί ς αργίες ά φ ' ενός κ α ί τ ή ν ανεργία ά φ ' έτερου, ε υ ­ λ ό γ α θά π ρ έ π ε ι νά σ κ ε φ θ ε ί νά χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ή σ ε ι

επωφελέστερα

τον χρόνο αυτόν « γ ι ά νά ε δ ρ α ι ώ σ ε ι τ ή ν α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α τ ο υ , τ ό μ ε γ α λ ε ί ο τ ο υ κ α ί τ ή ν ευημερία τ ο υ » . 5 Ά π ό σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ό τ ε ρ η σ κ ο π ι ά υπέβαλε σ έ λ ε π τ ο μ ε ρ ή κ ρ ι τ ι κ ή τ ή δ η μ ο κ ρ α τ ί α ό V i n ­ c e n z o G i o b e r t i , μ έ γ α ς Ι τ α λ ό ς π α τ ρ ι ώ τ η ς τ ή ς εποχής τ ο ΰ R i s o r ­ g i m e n t o . 6 Έ ν α ς άλλος συγκαιρινός τ ο υ π α τ ρ ι ώ τ η ς , ό Carlo P i sacane, ό πρόωρα λησμονημένος σοσιαλιστής θεωρητικός τ ή ς εθνικής ε π α ν ά σ τ α σ η ς σ τ ή ν

Ιταλία,1

ε π ι σ ή μ α ν ε ό τ ι όσοι π ε ρ ι ­

β ά λ λ ο ν τ α ι τ ή ν υ π ά τ η π ο λ ι τ ι κ ή ε ξ ο υ σ ί α , κ α θ ό ά ν θ ρ ω π ο ι , υπό­ κ ε ι ν τ α ι κ α τ ' ανάγκη σ τ ά π ά θ η κ α ί σ τ ι ς φ υ σ ι κ έ ς κ α ί ψ υ χ ι κ έ ς ατέλειες, κι ότι ό προσανατολισμός τ ή ς διακυβέρνησης

τους

κ α ί οί α π ο φ ά σ ε ι ς τ ο υ ς β ρ ί σ κ ο ν τ α ι σ έ φ υ σ ι κ ή α ν τ ί θ ε σ η π ρ ο ς τ ο ν π ρ ο σ α ν α τ ο λ ι σ μ ό κ α ί τ ί ς α π ο φ ά σ ε ι ς τ ή ς μ ά ζ α ς , ή όποια ε κ π ρ ο ­ σ ω π ε ί τ ο ν μ έ σ ο όρο δ λ ω ν τ ώ ν α τ ο μ ι κ ώ ν γ ν ω μ ώ ν κ α ί π ρ έ π ε ι , ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , νά π ρ ο φ υ λ α χ θ ε ί άπό τ ή ν επιρροή τ ώ ν π ρ ώ τ ω ν . Συνεπώς ό ισχυρισμός δτι μιά κυβέρνηση αποτελεί τήν κοινή γ ν ώ μ η κ α ί τ ή β ο ύ λ η σ η τ ο ΰ έθνους, δέν ι σ ο δ υ ν α μ ε ί παρά μ έ υ π ο κ α τ ά σ τ α σ η τ ο ΰ δλου διά τ ο ΰ μ έ ρ ο υ ς . « Ή

αντιπροσώπευση

4. Πρβλ. P . J . Proudhon Les confessions d'un révolutionnaire, Paris 1848· γερμ. μτφ., είσ. Gottfried Salomon. 5. A.A. Ledru Rollin, Plus de président, plus de représentants!, έκδ. β', Paris 1 8 5 1 , σ. 7. 6. Vincenzo Gioberti, Il rinascimento civile d'Italia, τ. A 7 , Torino 1 8 5 1 , σ. 127. 7. Πρβλ. Robert Michels, Sozialismus und Fascismus in Italien, τ. Β ' : Der politische Sozialismus und Fascismus in Italien, München/Karlsruhe 1925, κεφ. I: «Der sozialistische Patriotismus bei Carlo Pisacane».

201

ΣΧΕΣΗ ΗΓΕΤΗ ΚΑΙ ΜΑΖΑΣ εΐναι π α ρ α λ ο γ ι σ μ ό ς » . 8

Ό

V i c t o r C o n s i d é r a n t π ά λ ι , ό όποιος

ά ν η κ ε σ τ ή ν ΐ δ ι α ε π ο χ ή κ α ι σέ ρ ε ΰ μ α σ υ γ γ ε ν έ ς μ έ τ ο ν P i s a c a n e , α κ ο λ ο ύ θ η σ ε ε π ί σ η ς τ ά ΐ χ ν η τ ο ΰ R o u s s e a u : « Ά ν ό λαός αναθέ­ τει σέ αντιπροσώπους τήν κυριαρχία του, τήν απεκδύεται.

Ό

λαός δέν α ύ τ ο κ υ β ε ρ ν ά τ α ι π λ έ ο ν , τ ο ν κ υ β ε ρ ν ο ύ ν . . . Λ α έ , α ν ά θ ε σ ε τ ή ν κ υ ρ ι α ρ χ ί α σου σ έ α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ο υ ς ! Ά ν τ ό κ ά μ ε ι ς , σοΰ έ γ γ υ ώ μ α ι ό τ ι ή κ υ ρ ι α ρ χ ί α σου θά έ χ ε ι μ ο ί ρ α α ν τ ί σ τ ρ ο φ η ά π ό τ ο ΰ Κ ρ ό ν ο υ · ή κ υ ρ ι α ρ χ ί α σου θά κ α τ α β ρ ο χ θ ι σ θ ε ί ά π ό τ ή ν α ν τ ι π ρ ο ­ σωπεία, τ ή θυγατέρα σ ο υ » . 9 Ό Considérant καταπολέμησε έκ βάθρων τ ή θεωρία περί τ ή ς ε γ γ υ η μ έ ν η ς άπό τό αντιπροσωπευ­ τικό

σύστημα

λαϊκής

κυριαρχίας,

επιχειρηματολογώντας

ώς

ε ξ ή ς : Α κ ό μ η κ α ι άν δ ε χ θ ο ύ μ ε ό τ ι , σ τ ή σ φ α ί ρ α τ ή ς αφαίρεσης, τ ή ς θ ε ω ρ ί α ς , ό κοινοβουλευτισμός

συμπίπτει πράγματι μέ τήν

κ υ ρ ι α ρ χ ί α τ ή ς μάζας, σ τ ή ν π ρ ά ξ η μ ο λ ο ν τ ο ύ τ ο θά μ ε τ α β ά λ λ ε τ α ι πάντοτε σέ εξακολουθητική φενάκη άπό μέρους τ ή ς άρχουσας τ ά ξ η ς . Μ ε τ α ξ ύ μοναρχίας

κ α ι δημοκρατίας,

πολιτευμάτων πού

ριζώνουν αμφότερα σ τ ο α ν τ ι π ρ ο σ ω π ε υ τ ι κ ό σ ύ σ τ η μ α , ται,

τό πολύ-πολύ,

κάποια

ασήμαντη

διαφορά

υφίστα­

ρυθμοΰ, οχι

ό μ ω ς ουσίας. Σ τ ή ν π ε ρ ί π τ ω σ η τ ή ς δ ε ύ τ ε ρ η ς , ά ν τ ί νά ε κ λ έ γ ε ι έναν β α σ ι λ ι ά , ό κ υ ρ ί α ρ χ ο ς λαός ε κ λ έ γ ε ι έναν ο λ ό κ λ η ρ ο βασιλίσκων.

Ανίκανος

όμιλο

νά ά σ κ ε ΐ ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς κ α ι α υ τ ο κ έ φ α λ ο ς

τ ή ν κ υ ρ ι α ρ χ ί α τ ο υ έ π ί τ ή ς π ο λ ι τ ε ί α ς , δ έ χ ε τ α ι νά τ ο ΰ δ η μ ε ύ σ ο υ ν τό θ ε μ ε λ ι ώ δ ε ς δ ι κ α ί ω μ α τ ο υ . Ή μόνη τ ο υ ε π ι φ ύ λ α ξ η συνίστα­ τ α ι σ τ ο « υ σ τ ε ρ ι κ ό κ α ι γ ε λ ο ί ο » δ ι κ α ί ω μ α νά ε κ λ έ γ ε ι κ α τ ά δ ι α ­ σ τ ή μ α τ α ό ΐ δ ι ο ς νέους α φ έ ν τ ε ς . 1 0 Τ ο ύ τ η ή θ ε ώ ρ η σ η τ ο ΰ αντι­ π ρ ο σ ω π ε υ τ ι κ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς ε π ι β ε β α ι ω ν ό τ α ν άπό τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ή π α ρ α τ ή ρ η σ η τ ο ΰ P r o u d h o n ό τ ι οί α ν τ ι π ρ ό σ ω π ο ι τ ο ΰ λ α ο ΰ , μ ό ­ λ ι ς έρθουν σ τ ά π ρ ά γ μ α τ α , α ρ χ ί ζ ο υ ν ευθύς νά ε ν ι σ χ ύ ο υ ν κ α ι νά • π α γ ι ώ ν ο υ ν τ ή ν ε ξ ο υ σ ί α τ ο υ ς , π ε ρ ι β ά λ λ ο υ ν ολοένα τ ή θ έ σ η τ ο υ ς μ έ νέα π ρ ο σ τ α τ ε υ τ ι κ ά μ έ τ ρ α κ α ι θ ε σ π ί σ μ α τ α κ α ι τ έ λ ο ς άπαλλάσονται οριστικά άπό τ ή ν υ π ο τ α γ ή στον λαό. Έ τ σ ι κ α τ α λ ή γ ε ι αναπόφευκτα, κατά τον Proudhon, κάθε εξουσία έκπορευόμενη 8. Carlo Pisacane, Saggio sulla rivoluzione, πρόλ. Napoleone Colajanni, Bologna 1894, σσ. 121-125. 9. Victor Considérant, La solution ou le gouvernement direct du peuple, σσ. 13-15. 10. 'Ό.π., σσ. 11-12.

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

άπό τ ο ν λαό και α ί ρ ό μ ε ν η υ π ε ρ ά ν ω α ύ τ ο ΰ . 1 1 Ή ΐ δ ι α α ν τ ί λ η ψ η είναι κοινότατη σ τ ή δεκαετία τοΰ 1 8 4 0 . Π ε π ε ι σ μ έ ν ο ι γ ι ά τ ή ν ο ρ θ ό τ η τ α τ η ς ήσαν ι δ ί ω ς οί δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ώ ν φ ρ ο ν η μ ά τ ω ν κ ο ι ν ω ­ ν ι ο λ ό γ ο ι κ α ι π ο λ ι τ ι κ ο ί σ τ ή Γαλλία.

Α κ ό μ η κ α ι οί κ λ η ρ ι κ α λ ι -

στές τ ή συμμερίζονταν. Σ τ ο ν L o u i s Veuillot, τον μ ε γ ά λ ο υ π έ ρ ­ μαχο τ ή ς Καθολικής Ε κ κ λ η σ ί α ς , ανήκει ή ρήση: « Μ ό λ ι ς ψ η ­ φ ί σ ω , ή ι σ ό τ η τ α μ ο υ π έ φ τ ε ι μ έ σ α σ τ ή ν κ ά λ π η μ α ζ ί μέ τ ο ψ η ­ φοδέλτιο μου· εξαφανίζονται μ α ζ ί » . 1 2 Ή ΐδια θεωρία α π ο τ ε λ ε ί σ ή μ ε ρ α πάγιο συστατικό στοιχείο τοΰ δόγματος τ ώ ν διαφόρων σ χ ο λ ώ ν τ ο ΰ άναρχισμοΰ,

όπου ε κ φ ρ ά ζ ε τ α ι συχνά μ έ ε ύ γ λ ω τ τ ί α

κ α ι ό ξ ύ ν ο ι α . 1 3 Α κ ό μ η κ α ι ό M a r x κ α ι οί μ α ρ ξ ι σ τ έ ς , οί ό π ο ι ο ι α π ο δ έ χ ο ν τ α ι θ ε ω ρ η τ ι κ ά τ ο ν κοινοβουλευτισμό

ώ ς ένα άπό τ ά

όπλα τους κ α ι τον μεταχειρίζονται πρακτικά ώς τό μοναδικό, δέν μ π ό ρ ε σ α ν νά μ ή ν α ν α γ ν ω ρ ί σ ο υ ν κ α τ ά κ α ι ρ ο ύ ς τ ο ύ ς κ ι ν δ ύ ­ νους κ ά θ ε α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ε υ σ η ς , ακόμη κ α ι ό π ο ι α ς α π ο ρ ρ έ ε ι ά π ό τ ό κ α θ ο λ ι κ ό δ ι κ α ί ω μ α ψ ή φ ο υ , δ ί χ ω ς ω σ τ ό σ ο νά τ ο ύ ς ε π ε κ τ ε ί ­ νουν και σ τ ά κ ο μ μ α τ ι κ ά , π ρ ά γ μ α τ α , τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν σ τ ά π ρ ι ν ά π ό τό 1916-19.17 σχετικά τους σ υ γ γ ρ ά μ μ α τ α . 1 4 Τ ά τ ε λ ε υ τ α ί α σαράντα χ ρ ό ν ι α , ή α δ υ ν α μ ί α τ ώ ν ψ η φ ο φ ό ρ ω ν μ α ζ ώ ν κ α τ α δ ε ί χ θ η κ ε κ α ι π ά λ ι ι δ ί ω ς ά π ό μια ο μ ά δ α

Ιταλών

επιστημόνων συντηρητικής απόκλισης. Ό Mosca μιλά γιά τό ψ ε ΰ δ ο ς τ ο ΰ κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ο ύ μ ύ θ ο υ . Ε π ι σ η μ α ί ν ε ι ό τ ι ή έννοια τ ή ς α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ε υ σ η ς τ ο ΰ λαοΰ ώ ς ε λ ε ύ θ ε ρ η ς κ α ι ε κ ο ύ σ ι α ς μ ε ­ τ α β ί β α σ η ς τ ή ς κυριαρχίας άπό τούς ε κ λ ο γ ε ί ς (πλειοψηφία) σέ μερικούς εκλεγμένους

αντιπροσώπους

(μειοψηφία)

εδράζεται

11. Βλ. P . J . Proudhon, Les confessions d'un révolutionnaire. Pour servir à la revolution de février, νέα. έκδ., Paris 1868, σ. 286. 12. Louis Veuillot, Ça et là, τ. Α', έκδ. β', Paris 1860, σ. 368. 13. Β λ . λ.χ. Enrico Malatesta, L ' Anarchia, έκδ. στ', Roma 1907, και La politica parlamentare nel movimento socialista, Torino 1903· επίσης Ferdinand Domela Nieuwenhuis, Het parlamentarisme in zijn Wezen en Toepassing, Amsterdam 1906. 14. Τοΰτο ισχύει γιά τους Kautsky, Rosa Luxemburg και άλλους πολ­ λούς ακόμη. Και στον Marx τεκμηριώνονται ΐχνη δυσπιστίας πρός τό αν­ τιπροσωπευτικό σύστημα· βλ. λ.χ. Κ. Marx, Revolution und Kontrerevolution in Deutschland, Berlin 1896, σ. 107 [ελλ. έκδ.: Επανάσταση και άντεπανάσταση στή Γερμανία, είσ., μτφ. Γ. Βιστάκης, 'Αθήνα 1973].

Σ Χ Ε Σ Η Η Γ Ε Τ Η ΚΑΙ ΜΑΖΑΣ

σ τ ή ν δ λ ω ς δ ι ό λ ο υ π α ρ ά λ ο γ η π ρ ο ϋ π ό θ ε σ η ό τ ι -ή μ ε ι ο ψ η φ ί α δ ε ­ σμεύεται

στερρά

άπό τ ή

βούληση τής π λ ε ι ο ψ η φ ί α ς . 1 5

Στήν

π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α όμως, λέει ό Mosca, ή εξουσία τών ψηφοφό­ ρων μ α ζ ώ ν έ π ι τ ο ΰ β ο υ λ ε υ τ ή τ ε ρ μ α τ ί ζ ε τ α ι ψηφοφορίας. Ό

μ έ τό τ έ ρ μ α

τής

τελευταίος αισθάνεται ότι τοΰ ανήκει τό δι­

κ α ί ω μ α νά δ ι ε υ θ ύ ν ε ι τ ί ς τ ύ χ ε ς τ ώ ν π ρ ώ τ ω ν όντως

τίς διευθύ­

ν ε ι . Σ τ ο υ ς κ ό λ π ο υ ς τ ώ ν μ α ζ ώ ν , ικανοί νά ασκούν ε π ι ρ ρ ο ή στον β ο υ λ ε υ τ ή εΐναι ε ν δ ε χ ο μ έ ν ω ς μόνο οί μ ε γ α λ ο ε κ λ ο γ ε ΐ ς (οί g r a n d s é l e c t e u r s ή pezzi g r o s s i ) σ τ ι ς ε π ι μ έ ρ ο υ ς ε κ λ ο γ ι κ έ ς π ε ρ ι φ έ ρ ε ι ε ς ή σ τ ι ς τ ο π ι κ έ ς κ ο μ μ α τ ι κ έ ς οργανώσεις, μ έ άλλα λόγια όσοι, ώς προς τήν κοινωνική τους θέση, συγκαταλέγονται εϊτε στήν κ υ ­ ρίαρχη τάξη εΐτε, πράγμα σπανιότερο, στις κυρίαρχες ολιγαρ­ χίες εντός τών κυριαρχούμενων τάξεων. « Κ ά θ ε εκλογικό σύ­ σ τ η μ α δίδει τήν εξουσία στους έ π ι τ η δ ε ι ό τ ε ρ ο υ ς α γ ω ν ι σ τ έ ς τών προεκλογικών

αγώνων».16

Αντιπροσωπεύω δια

σημαίνει διερμηνεύω τ ή μαζική βούληση *

μέσου τ ή ς α τ ο μ ι κ ή ς . 1 7 Τ ο ύ τ ο ε π ι τ υ γ χ ά ν ε τ α ι σέ μ ε μ ο ν ω μ έ ­

ν ε ς π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς , όταν π ρ ό κ ε ι τ α ι γ ι ά σ α φ ώ ς κ α θ ο ρ ι σ μ έ ν α ,

άπλα

ζ η τ ή μ α τ α , ό π ω ς α ί φ ν η ς ε κ ε ί ν ο τ ή ς ε θ ν ι κ ό τ η τ α ς , κ α ί όταν π ρ ο ­ βλέπεται

ή

βραχυχρόνια

αντιπροσώπευση.

Ή

μακροχρόνια

όμως αντιπροσώπευση συνεπάγεται έξάπαντος κυριαρχία τών

15. Πρβλ. Gaetano Mosca, Questioni pratiche di diritto costituzionale, Torino 1898, σσ. 8 1 , κ.έξ., καθώς καί Sulla teoria dei governi e sul go­ verno parlamentare, Roma 1884, σσ. 120 κ.έξ. Πρβλ. επίσης τό τελευ­ ταίο έργο τοΰ Mosca: Elementi di scienza politica, έκδ. β', Torino 1923. 16. H.G. Wells, Anticipations of the Reaction of Mechanichal and Scien­ tific Progress upon Human Life and Thought, London 1904, σ. 58. Τοΰτο ωστόσο ισχύει φυσικά μόνο γιά κράτη μέ άβασίλευτο κοινοβουλευτικό δημοκρατικό πολίτευμα. 17. Πολύ έξυπνα καί εύστοχα παρατηρεί ό Fouillée: « ,Χ Αν χρησιμο­ ποιήσω προσωπικά τό αστικό μου δικαίωμα τής ελεύθερης διακίνησης προκειμένου νά μεταβώ άπό τή Μασσαλία στό Παρίσι, δέν εμποδίζω εσάς νά πάτε από τό Παρίσι στή Μασσαλία· ή άσκηση τής αστικής μου ελευθερίας δέν αφαιρεί τίποτε άπό τή δική σας. Ό τ α ν όμως στέλνω στό κοινοβούλιο έναν βουλευτή γιά νά εφαρμόσει εις βάρος σας μέτρα, εναν­ τίον τών όποιων έχετε ανέκαθεν διαμαρτυρηθεί, τοΰτος ό τρόπος νά. κυ­ βερνώ τον εαυτό μου συνεπάγεται έναν τρόπο νά κυβερνώ εσάς, τρόπο

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

204

αντιπροσώπων του

επί τών άντιπροσωπευομένων.

αντιπροσωπευτικού

συστήματος

Ή κριτική κατά

επαληθεύεται

πρόδηλα

ι δ ι α ί τ ε ρ α σ ή μ ε ρ α , όπου ή π ο λ ι τ ι κ ή π ρ ο σ λ α μ β ά ν ε ι ολοένα π ε ρ ι ­ π λ ο κ ό τ ε ρ ε ς μ ο ρ φ έ ς , κ α θ ι σ τ ώ ν τ α ς , ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , ολοένα π ι ο ανόητο τ ό νά θ έ λ ε ι κ α ν ε ί ς νά « α ν τ ι π ρ ο σ ω π ε ύ ε ι » μ ι ά π ο λ υ σ ύ ν ­ θ ε τ η μ ά ζ α σ έ ό λ α , τ ά μ ύ ρ ι α όσα, π ρ ο β λ ή μ α τ α τ ο υ σ ύ γ χ ρ ο ν ο υ πολυσχιδούς πολιτικού καί οικονομικού βίου.

2. (0 κοινοβουλευτικός σίας στους

χαρακτήρας κόλπους

τής πολιτικής

τής

Τ ό κ ο ρ υ φ α ί ο σ τ ρ ώ μ α τ ώ ν ηγετών

ηγε­

δημοκρατίας

τής πολιτικά

οργανωμέ­

νης δ ι ε θ ν ο ύ ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς α π α ρ τ ί ζ ε τ α ι ώ ς έ π ι τ ό π λ ε ί σ τ ο ν άπό κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ο ύ ς . Ο ί B e b e l , J a u r è s , G u e s d e , A d l e r , V a n dervelde, Troelstra, Ferri, Turati, Keir Hardie, MacDonald, P a blo I g l e s i a s εΐναι ε ν ε ρ γ ε ί α ( ή χ ρ η μ ά τ ι σ α ν ) β ο υ λ ε υ τ έ ς . Ό

εξαι­

ρ ε τ έ ο ς H y n d m a n απλώς δέν κ α τ ό ρ θ ω σ ε νά εκλεγεί* ή εκπρο­ σώπηση του κόμματος του στή Βουλή τών Κοινοτήτων

εΐτε

έλειπε παντελώς, εΐτε ήταν σκιώδης. Τ ό γεγονός ότι έ π ι κεφαλής τών σύγχρονων κ ο μ μ ά τ ω ν τ ή ς κοινωνικής

δημοκρατίας

βρίσκονται βουλευτές, φανερώνει τον

κυρίως κοινοβουλευτικό χαρακτήρα τους. Τ ά κόμματα

στέλ­

νουν τ ο ύ ς ε π ι φ α ν έ σ τ ε ρ ο υ ς ε κ π ρ ο σ ώ π ο υ ς τ ω ν στον π ι ο π ε ρ ί ο π τ ο σ τ ί β ο , δ η λ α δ ή σ' ε κ ε ί ν ο ν δπου μ π ο ρ ο ύ ν , κ α τ ά τ ή ν κ ρ ί σ η τ ο υ ς , νά α ν α π τ ύ ξ ο υ ν τ ή λ υ σ ι τ ε λ έ σ τ ε ρ η δ ρ ά σ η . Ή

ηγετική

δύναμη

τ ο ΰ β ο υ λ ε υ τ ή ε π α υ ξ ά ν ε τ α ι γ ι ά δύο ε π ι π λ έ ο ν λ ό γ ο υ ς : ά φ ' ενός επειδή, αφότου ε κ λ ε γ ε ί , α υ τ ο ν ο μ ε ί τ α ι ά π ό τ ί ς μ ά ζ ε ς τ ο ΰ κ ό μ όδυνηρό καί άδικο για σας. Τό αστικό δικαίωμα αποτελεί ελευθερία για τον εαυτό μας καί πάνω στόν εαυτό μας· τό πολιτικό δικαίωμα είναι δι­ καίωμα πάνω στόν άλλον καί στό σύνολο, όντας παράλληλα καί δικαίω­ μα πάνω στόν εαυτό μου» (Alfred Fouillée, «Erreurs sociologiques et morales de la sociologie», Revue des Deux Mondes 54 (1864), σ. 330) [ανα­ κριβής παραπομπή].

205

Σ Χ Ε Σ Η Η Γ Ε Τ Η ΚΑΙ ΜΑΖΑΣ

μ α τ ο ς κ α ί , σέ τ ε λ ι κ ή α ν ά λ υ σ η , ά π ό τ ή ν η γ ε σ ί α τ ο υ τ ή ν ΐ δ ι α , καθόσον κ α τ έ χ ε ι αξίωμα μ έ σ χ ε τ ι κ ά μ α κ ρ ο χ ρ ό ν ι α θ η τ ε ί α , κ α τ ά τ ή δ ι ά ρ κ ε ι α τ ή ς ό π ο ι α ς δέν μ π ο ρ ε ί νά τ ό ν κ α θ α ι ρ έ σ ε ι κ α ν ε ί ς · δ ε ύ τ ε ρ ο ν επειδή, τ ή σ τ ι γ μ ή τ ή ς ψ η φ ο φ ο ρ ί α ς , ε ξ α ρ τ ά τ α ι

μόνο

έ μ μ ε σ α άπό τό κ ό μ μ α , άμεσα τουναντίον άπό τ ί ς μάζες τ ώ ν ε κ λ ο γ έ ω ν κ α ί , κ α τ ά σ υ ν έ π ε ι α , ο φ ε ί λ ε ι έν τ έ λ ε ι τ ή ν ανάδειξη τ ο υ σ τ ο α ν ο ρ γ ά ν ω τ ο τ ο ΰ τ ο σ ώ μ α , ι δ ί ω ς μ ά λ ι σ τ α άν τ ό κ ό μ μ α δέν ή τ α ν σ έ θ έ σ η νά χ ρ η μ α τ ο δ ο τ ή σ ε ι γ ε ν ν α ί α τ ή ν π ρ ο ε κ λ ο γ ι κ ή του εκστρατεία. Σ τ ι ς επιμέρους ωστόσο χώρες καί περιοχές, ανάλογα μ έ τ ό κ ύ ρ ο ς κ α ί τ ή σ υ ν ο χ ή τ ή ς κ ο μ μ α τ ι κ ή ς ο ρ γ ά ν ω ­ σης, ή ισχύς καί αυτοτέλεια τοΰ β ο υ λ ε υ τ ή π ε ρ ι ο ρ ί ζ ε τ α ι ή διευ­ ρύνεται,

κατευθυνόμενη

προς

μερικότερους

ή

γενικότερους

σ τ ό χ ο υ ς . 1 8 Μολοντούτο, ή αΐγλη καί ή δύναμη τών ώς

ομάδας

παραμένει

ακόμη κ α ί τ ό τ ε

απρόσβλητη ά φ ο ΰ , δ π ω ς σ υ μ β α ί ν ε ι σ τ ή Γερμανία, χουν

μέσα

στο κόμμα

ώς τέτοιο

βουλευτών

αδιαμφισβήτητη

καί

αυτοί κ α τ έ ­

τ ί ς περισσότερες

άπό τ ί ς

σπουδαίες τ ι μ η τ ι κ έ ς θέσεις, ιδιαίτερα τ ί ς θέσεις τοΰ κ ο μ μ α τ ι ­ κού προεδρείου. Μ ε τ α ξ ύ κοινοβουλευτικών

καί εξωκοινοβου­

λ ε υ τ ι κ ώ ν η γ ε τ ώ ν ε ν δ έ χ ε τ α ι δ μ ω ς νά α ν α κ ύ ψ ο υ ν έ ν τ ο ν ε ς τ ρ ι β έ ς , ε π ι ζ ή μ ι ε ς γ ι ά τ ό κ ύ ρ ο ς α μ φ ο τ έ ρ ω ν , άν α π ο κ λ ε ί ε τ α ι μ έ κ α τ α ­ στατικές διατάξεις ή τέτοια πολυθεσία, όπως λ . χ . στήν λία,

Ιτα­

όπου δέν ε π ι τ ρ έ π ε τ α ι νά μ ε τ έ χ ε ι σ τ ο π ρ ο ε δ ρ ε ί ο τ ο ΰ κ ό μ ­

μ α τ ο ς ά π ό τ ή ν π λ ε υ ρ ά τ ώ ν β ο υ λ ε υ τ ώ ν π α ρ ά ένας ε κ λ ε γ μ έ ν ο ς εκπρόσωπος τής κοινοβουλευτικής

ο μ ά δ α ς · τ ό π ο λ ύ - π ο λ ύ οί

β ο υ λ ε υ τ έ ς γ ί ν ο ν τ α ι δύο, άν τ υ χ α ί ν ε ι νά ε ΐ ν α ι ε ν ε ρ γ ε ί α β ο υ λ ε υ ­ τής καί ό αρχισυντάκτης τοΰ κεντρικού δημοσιογραφικού ορ­ γ ά ν ο υ τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς , π ο ύ κ ι αυτός ε ΐ ν α ι υ π ο χ ρ ε ω τ ι κ ά

μέλος

τοΰ προεδρείου. Σ έ π ε ρ ί π τ ω σ η συγκρούσεων, πάντως, ή κοινο­ β ο υ λ ε υ τ ι κ ή ομάδα ε π ι κ ρ α τ ε ί τ ί ς περισσότερες φορές, π ρ ά γ μ α ευνόητο ύπό τό φώς τ ώ ν λόγων π ο ύ προαναφέρθηκαν.

Στή

Γαλλία

κ α τ α ρ γ ή θ η κ ε τ ό 1 9 1 4 ή α π α γ ό ρ ε υ σ η νά μ ε τ έ χ ο υ ν β ο υ ­

λευτές

στήν

εκτελεστική

επιτροπή

τοΰ σοσιαλιστικού

κόμ­

ματος. Ι δ ι α ί τ ε ρ α έντονος κοινοβουλευτισμός μανικό

σοσιαλδημοκρατικό

18. Πρβλ. παραπάνω σ. 77.

κόμμα

χ α ρ α κ τ η ρ ί ζ ε ι το καί φανερώνεται

γερ­

καθαρά

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

206

σ τ ή γ ε ν ι κ ή σ τ ά σ η ολόκληρου τοΰ κ ό μ μ α τ ο ς απέναντι σ τ ή δρα­ σ τ η ρ ι ό τ η τ α τ ή ς κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ή ς ο μ ά δ α ς . Σ έ κανένα άλλο σ ο ­ σ ι α λ ι σ τ ι κ ό κ ό μ μ α τ ο ΰ κ ό σ μ ο υ δέν σ υ ζ η τ ή θ η κ ε τ ό σ ο λ ί γ ο ή κ ο ι ­ ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ή π ο λ ι τ ε ί α τ ώ ν μ ε λ ώ ν τ ο υ όσο σ τ ή γ ε ρ μ α ν ι κ ή σ ο ­ σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ί α πριν άπό τ ή διάσπαση τ η ς [ 1 9 1 6 ] . Σ τ ο μανικό

ομοσπονδιακό

κοινοβούλιο,

γερ­

οί β ο υ λ ε υ τ έ ς τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς

έ κ φ ω ν ο ΰ ν ό χ ι σπάνια' λ ό γ ο υ ς ικανούς νά δώσουν λ α β ή σ έ ζ ω η ­ ρ ό τ α τ ε ς α ν τ ε γ κ λ ή σ ε ι ς * μ ο λ ο ν τ ο ύ τ ο δέν ε ί θ ι σ τ α ι νά σ υ ζ η τ ο ύ ν ­ τ α ι , νά α μ φ ι σ β η τ ο ύ ν τ α ι , νά α π ο δ ο κ ι μ ά ζ ο ν τ α ι , ο υ τ ε στον τ ύ π ο , ο υ τ ε , κ α τ ά μ ε ί ζ ο ν α μ ά λ ι σ τ α λ ό γ ο , σ τ ά συνέδρια. Α κ ό μ η κ α ί όταν ό H u é χ α ρ α κ τ ή ρ ι σ ε έν π α ρ ό δ ω ώ ς ο υ τ ο π ι κ έ ς τ ί ς σ ο σ ι α λ ι ­ σ τ ι κ έ ς α ρ χ έ ς , κ α τ ά τ ή δ ι ά ρ κ ε ι α τ ή ς σ υ ζ ή τ η σ η ς γ ι ά τ ή ν απερ­ γ ί α τ ώ ν α ν θ ρ α κ ω ρ ύ χ ω ν σ τ ή λ ε κ ά ν η τ ο ΰ R u h r ( 1 9 0 5 ) , δέν ε κ ­ δ η λ ώ θ η κ ε στον τ ύ π ο κ ά π ο ι ο σ κ ί ρ τ η μ α α γ α ν ά κ τ η σ η ς .

Όταν,

στήν ψηφοφορία γ ι ά τ ί ς π ρ ώ τ ε ς , ύψους 1,5 εκατ. μάρκων, π ι ­ σ τ ώ σ ε ι ς γ ι ά τ ο ν π ό λ ε μ ο εναντίον τ ώ ν Χ ε ρ έ ρ ο , ή σ ο σ ι α λ δ η μ ο ­ κ ρ α τ ι κ ή κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ή ο μ ά δ α α θ έ τ η σ ε γ ι ά π ρ ώ τ η φορά τ ή ν απαράβατη

μέχρι τότε άρχή τ ή ς αυστηρής απόρριψης

όλων

τ ώ ν σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ώ ν δ α π α ν ώ ν , δέν α κ ο ύ σ θ η κ α ν παρά σ π ο ρ α δ ι κ ά χ α μ η λ ό φ ω ν α π α ρ ά π ο ν α γ ι ά τ ή ν α π ό λ υ τ η αυτή κ α ι ν ο τ ο μ ί α ,

ή

ό π ο ι α , μ έ σ α σ έ ο π ο ι ο δ ή π ο τ ε άλλο σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ό κ ό μ μ α , θά ε ΐ χ ε ΐ σ ω ς χ α ι ρ ε τ ι σ θ ε ϊ μ έ χ α ρ ά ά π ό τ ή μ ι ά π λ ε υ ρ ά , ά λ λ ά θά ε ΐ χ ε π ρ ο κ α λ έ σ ε ι ο π ω σ δ ή π ο τ ε θ ύ ε λ λ α α γ α ν ά κ τ η σ η ς άπό. τ ή ν ά λ λ η · όταν π ά λ ι ή ρ θ ε ή ώ ρ α τ ή ς ε κ κ α θ ά ρ ι σ η ς , σ τ ο συνέδριο στή Βρέμη,

τοΰ

1904

δέν ε ξ έ φ ρ α σ α ν τ ή ν α π ο δ ο κ ι μ α σ ί α τ ο υ ς π α ρ ά μ ε μ ο ­

νωμένες φωνές. Ε μ φ α ν έ ς ήταν έξαλλου ότι ή θέση τ ή ς κοινο­ βουλευτικής

ομάδας

παγιωνόταν

ολοένα

δσο μ ε γ ά λ ω ν ε

καί

απλωνόταν τό κ ό μ μ α σ τ ή χώρα. Γ ι ά πολύ μηδαμινότερα ζ η τ ή ­ ματα, όπως εκείνο τ ή ς ε π ι χ ο ρ ή γ η σ η ς τ ή ς ατμοπλοίας ( 1 8 8 5 ) , εΐχαν σ η μ ε ι ω θ ε ί παλαιότερα πολύ οξύτερες διενέξεις προς τ ή ν κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ή ο μ ά δ α . Α ρ γ ό τ ε ρ α δ μ ω ς οί μ ά ζ ε ς τ ο ΰ κ ό μ μ α ­ τ ο ς ε ΐ χ α ν σ υ ν η θ ί σ ε ι τ ό σ ο σ τ ή ν ιδέα δ τ ι οί α π ο φ α σ ι σ τ ι κ έ ς μ ά χ ε ς γ ι ά τ ή δ ι κ ή τ ο υ ς υ π ό θ ε σ η δίνονταν σ τ ό κ ο ι ν ο β ο ύ λ ι ο , ώ σ τ ε απέ­ φ ε υ γ α ν κ α τ ά τ ό δυνατόν νά π α ρ ε μ β ά λ λ ο υ ν

δυσκολίες

στους

έκεΐ στρατηγικούς εγκεφάλους τους. Ή πεποίθηση αυτή διέπει α κ ό μ η καί σήμερα τ ή στάση τ ώ ν μαζών απέναντι στους βου­ λευτές. Σ έ πολλά ζητήματα, ή συμπεριφορά τ ή ς κοινοβουλευ-

207

Σ Χ Ε Σ Η Η Γ Ε Τ Η ΚΑΙ ΜΑΖΑΣ

τ ι κ ή ς ομάδας γ ί ν ε τ α ι αποφασιστικός παράγοντας, s u p r e m a lex [ύψιστος νόμος]. Ο ί μάζες αποφεύγουν κάθε σφοδρή

κριτική

ι κ α ν ή νά ε ξ α σ θ ε ν ί σ ε ι τ ή θ έ σ η τ ή ς κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ή ς

ομάδας,

ε ν ί ο τ ε ακόμη κ α ί άν έ χ ε ι μ έ γ ι σ τ η σ π ο υ δ α ι ό τ η τ α ύ π ό τ ή ν έ π ο ψ η τ ώ ν θ ε μ ε λ ι ω δ ώ ν σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ώ ν ά ρ χ ω ν άν μ ο λ ο ν τ ο ύ τ ο εκφρα­ σ θ ε ί , οί μ έ ν μ ά ζ ε ς τ ή ν π α ρ α μ ε ρ ί ζ ο υ ν φ ο β ι σ μ έ ν ε ς , έ ν ώ οί η γ έ τ ε ς τ ή ν κ α τ α δ ι κ ά ζ ο υ ν α π ε ρ ί φ ρ α σ τ α . Τ ό 1 9 0 4 , ή εφημερίδα ger

Volkszeitung,

Leipzi­

σ έ κ ύ ρ ι ο άρθρο τ η ς γ ι ά τ ή ν α ι σ χ ρ ο κ έ ρ δ ε ι α

στο ψ ω μ ί , κ α τ α φ έ ρ θ η κ ε μ έ κάπως υ π ε ρ β ο λ ι κ ή ΐσως σκαιότητα κ α τ ά τ ώ ν α σ τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν όταν ο ρ ι σ μ έ ν ο ι δ ε ξ ι ο ί κ α ί κ ε ν ­ τρώοι βουλευτές, επιστρατεύοντας όλη τους τήν αγανάκτηση, όνείδισαν τ ή σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ή ο μ ά δ α γ ι ά τ ό ά ρ ­ θ ρ ο , τ ό όποιο ε ί χ ε α ν α γ ν ώ σ ε ι ε ι ς έ π ή κ ο ο ν ό ΐ δ ι ο ς ό κ α γ κ ε λ ά ρ ι ο ς π ρ ί γ κ η π α ς B e r n h a r d v o n B ü l o w , δέν δ ί σ τ α σ ε ό B e b e l , άν κ α ί μ έ χ ρ ι τ ό τ ε ε θ ε ω ρ ε ί τ ο ώ ς ό δ ε δ η λ ω μ έ ν ο ς φ ί λ ο ς αυτής ακριβώς τ ή ς σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή ς εφημερίδας, νά τ ό α π ο κ η ρ ύ ξ ε ι ενώ­ πιον τ ή ς βουλής, παραβαίνοντας κ α τ ά φ ω ρ α τόσο τ ί ς δ η μ ο κ ρ α ­ τ ι κ έ ς π α ρ α δ ό σ ε ι ς τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς όσο κ α ί τ ί ς π α ρ α δ ό σ ε ι ς

περί

κ α τ ' αρχήν α λ λ η λ ε γ γ ύ η ς μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν μ ε λ ώ ν τ ο υ . 1 9 Σ τ ο συνέ­ δριο τοΰ 1904

στή Βρέμη

πάλι, ό Georg v o n Vollmar αποδοκί­

μασε τίς άντιμιλιταριστικές εκστρατείες

— δηλαδή μιά μορφή

ά γ κ ι τ ά τ σ ι α ς έ ξ ά π α ν τ ο ς π ρ ω τ α ρ χ ι κ ή ς σ η μ α σ ί α ς γ ι ά ένα κ ό μ μ α 19. Στήν ιστορία τοΰ γερμανικοΰ σοσιαλδημοκρατικού κόμματος είχαν ωστόσο σημειωθεί καί παλαιότερα ένα-δύο ανάλογα κρούσματα. Τό 1881, οί Hasenclever καί Bios μεταχειρίσθηκαν στό ομοσπονδιακό κοινο­ βούλιο μερικές εκφράσεις ταυτόσημες μέ αποκήρυξη τοΰ κεντρικοΰ δη­ μοσιογραφικού οργάνου Der Sozialdemokrat. Α κ ό μ η γνωστότερη είναι ή διένεξη μεταξύ τής κοινοβουλευτικής ομάδας καί τής εφημερίδας Der So­ zialdemokrat τής Ζυρίχης γύρω άπό τήν συζήτηση γιά τήν επιχορήγηση τής ατμοπλοίας τό 1885· ή πρώτη εξέδωσε τότε επίσημη ανακοίνωση όπου υποστήριζε ότι τό δημοσιογραφικό όργανο τοΰ κόμματος δέν επι­ τρέπεται έπ' ούδενί νά εναντιώνεται στήν κοινοβουλευτική ομάδα, τήν υπεύθυνη γιά τό περιεχόμενο του: «Δέν υπαγορεύει ή εφημερίδα τή στά­ ση τής κοινοβουλευτικής ομάδας, άλλά ή κοινοβουλευτική ομάδα ελέγχει τή στάση τής εφημερίδας» (Πρβλ. Franz Mehring, Geschichte der deut­ schen Sozialdemokratie, τ. Δ ' , σσ. 214, 2 6 7 ) . Τοΰτο ωστόσο συμφωνούσε μέ προηγούμενη απόφαση τοΰ κόμματος καί δέν ήταν εντελώς άτοπο κα­ τά τήν ταραχώδη εκείνη εποχή τοΰ σοσιαλιστικού ιδιωνύμου.

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

208

σαν τ ο σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό — , χ ε ι ρ ο κ ρ ο τ ο ύ μ ε ν ο ς ά π ό π ο λ ύ μ ε ­ γ ά λ η μ ε ρ ί δ α τ ώ ν συνέδρων κ α ι δ ί χ ω ς α π ο δ ο κ ι μ α σ ί α άπό μ έ ­ ρους τ ώ ν υ π ο λ ο ί π ω ν . Δ ι κ α ι ο λ ο γ ώ ν τ α ς τ ή σ τ ά σ η τ ο υ , π ρ ο ε ι δ ο ­ π ο ί η σ ε ό τ ι , άν δ ι ε ν ε ρ γ ο ύ σ ε τ ό κ ό μ μ α σ υ σ τ η μ α τ ι κ ή ά ν τ ι μ ι λ ι τ α ριστική άγκιτάτσια, τ ό τ ε ό υπουργός τ ώ ν στρατιωτικών, ε π ι ­ σημαίνοντας τον επαναστατικό χαρακτήρα τών σοσιαλιστικών ε π ι δ ι ώ ξ ε ω ν , δέν θά ε ί χ ε π λ έ ο ν κ α μ μ ί α δ υ σ κ ο λ ί α νά α π ο κ ρ ο ύ σ ε ι τ ι ς τ υ χ ό ν α ι τ ι ά σ ε ι ς τ ή ς σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή ς ομάδας σ τ ο ο μ ο ­ σπονδιακό κοινοβούλιο καθώς και στο τοπικό τ ή ς Βαυαρίας, αιτιάσεις ότι στό στράτευμα γίνονται διακρίσεις εις βάρος τ ώ ν σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ώ ν κ λ η ρ ω τ ώ ν ή ό τ ι οί α ρ χ έ ς π α ρ α γ γ έ λ λ ο υ ν κ α ι διαβιβάζουν στίς κατά τόπους διοικήσεις μυστικές έρευνες γ ι ά τ ό π ο ι ο ι ν ε ο σ ύ λ λ ε κ τ ο ι εΐχαν π α ρ α σ τ ε ί π ρ ι ν ά π ό τ ή ν κ α τ ά τ α ξ η τ ο υ ς σ έ σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ έ ς σ υ ν ε λ ε ύ σ ε ι ς ή ε ί χ α ν μ ά λ ι σ τ α ανα­ δ ε ι χ θ ε ί σέ η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η τοΰ κ ό μ μ α τ ο ς . Μ έ χ ρ ι τ ό τ ε απεναν­ τ ί α ς , ε ί π ε ό v o n V o l l m a r , ή η γ ε σ ί α μ π ο ρ ο ύ σ ε π ά ν τ ο τ ε νά ε π ι ­ καλείται τό γεγονός ότι ό σοσιαλδημοκράτης κληρωτός εκτε­ λ ο ύ σ ε τ ό σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ό τ ο υ κ α θ ή κ ο ν ε ξ ί σ ο υ εύορκα όσο ο π ο ι ο σ ­ δ ή π ο τ ε άλλος κ α ι ό τ ι , ώς έ κ τούτου, ήταν α ν ε π ί τ ρ ε π τ η

κάθε

ειδική μεταχείριση τ ο υ . 2 0 Γ ν ω σ τ ό ε ί ν α ι έξαλλου ό τ ι ή κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ή ο μ ά δ α κ α τ έ β α ­ λ ε π ρ ο σ π ά θ ε ι ε ς γ ι ά νά γ ί ν ο ν τ α ι δ ε κ τ ά τ ά μ έ λ η τ η ς , μ έ δ ι κ α ί ω ­ μα ψήφου, σ τ ά ετήσια συνέδρια τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς . Τ ο ΰ τ ο τό επέ­ τ υ χ ε ή δ η σ τ ό συνέδριο τ ο ΰ Βερολίνου

το 1890,

μ έ τ ο ν αθώο

π ε ρ ι ο ρ ι σ μ ό ό τ ι θά κ α τ ε ί χ ε σ υ μ β ο υ λ ε υ τ ι κ ή α π λ ώ ς ψ ή φ ο σ έ ζ η ­ τ ή μ α τ α σ υ ν α φ ή μ έ τ ό κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ό ε ρ γ ο , κ α ι κ α τ ό ρ θ ω σ ε νά τ ο δ ι α τ η ρ ή σ ε ι όταν ε γ κ ρ ί θ η κ ε τ ό νέο κ α τ α σ τ α τ ι κ ό σ τ ό συνέ­ δριο

τής

Ίένας

το 1905.

Οί β ο υ λ ε υ τ έ ς δέν δ υ σ κ ο λ ε ύ ο ν τ α ι ο ύ ­

τ ω ς ή ά λ λ ω ς νά εκλεγούν α ν τ ι π ρ ό σ ω π ο ι σ τ ά σ υ ν έ δ ρ ι α . Ό A u e r ε ί π ε κ ά π ο τ ε ό τ ι οί β ο υ λ ε υ τ έ ς θά π ρ έ π ε ι νά ε ί ν α ι π ο λ ύ « κ α κ ο ­ μ ο ί ρ η δ ε ς » άν αδυνατούν νά ε ξ α σ φ α λ ί σ ο υ ν τ ό π λ η ρ ε ξ ο ύ σ ι ο τ ο ΰ α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ο υ . 2 1 Μ ο λ ο ν τ ο ύ τ ο φ ρ ό ν τ ι σ α ν νά τ ο ύ ς

απαλλάξουν

20. Protokoll des Parteitags zu Bremen 1904, σ. 186. 21. Σημείωσε επιπλέον ότι, άφοΰ σέ ορισμένες περιπτώσεις επιβάλλε­ ται ή παρουσία τους, ένεκα τής ευθύνης τους απέναντι στό κόμμα, δέν θά έπρεπε να εξαναγκάζονται νά έπαιτοΰν τό πληρεξούσιο τοΰ συνέδρου

209

Σ Χ Ε Σ Η Η Γ Ε Τ Η ΚΑΙ ΜΑΖΑΣ

α κ ό μ η κ α ί ά π ' αυτόν τ ό ν ε λ ά χ ι σ τ ο κ ό π ο . Τ ο ύ ς ε π ι τ ρ έ π ε τ α ι νά συμμετέχουν ενεργά στις εμπιστευτικότερες διαβουλεύσεις τοΰ κ ό μ μ α τ ο ς ό χ ι ύ π ό τ ή ν ε ν δ ε χ ό μ ε ν η ι δ ι ό τ η τ α τ ώ ν ε ι δ ι κ ά εντε­ ταλμένων αντιπροσώπων τ ή ς κ ο μ μ α τ ι κ ή ς οργάνωσης τοΰ τ ό ­ π ο υ κ α τ ο ι κ ί α ς τ ο υ ς , άλλά ώ ς ε κ π ρ ό σ ω π ο ι ο λ ό κ λ η ρ ο υ τ ο ΰ εκλο­ γικού σώματος τ ή ς περιφερείας τους κ α θ ' όλη τ ή μακροχρόνια βουλευτική περίοδο. Έ τ σ ι δμως κυρώνεται ρητά ό — επιπλέον έ ξ ω κ ο μ μ α τ ι κ ό ς έν μ έ ρ ε ι —

ηγετικός χαρακτήρας τών βουλευ­

τ ώ ν , οί ό π ο ι ο ι ε ξ υ ψ ώ ν ο ν τ α ι κ α τ α φ α ν ώ ς σ τ ή ν π ε ρ ι ω π ή

σαφώς

ανώτερων μελών τοΰ κ ό μ μ α τ ο ς , ανεξάρτητων άπό τ ί ς μάζες τ ο υ ή , γ ι ά νά τ ό π ο ΰ μ ε α λ λ ι ώ ς , μ ό ν ι μ ω ν α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ω ν σ τ ά συνέδρια, μ ή υποκείμενων σέ παύση κατά τ ή διάρκεια τ ή ς βου­ λ ε υ τ ι κ ή ς τους θ η τ ε ί α ς . Τ ό έν λ ό γ ω θ έ σ μ ι ο έ π ι χ ω ρ ι ά ζ ε ι ω σ τ ό σ ο μόνο σ τ ή Γ ε ρ μ α ν ί α . Σ τ ι ς π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς ά λ λ ε ς χ ώ ρ ε ς , οί β ο υ λ ε υ τ έ ς ο φ ε ί λ ο υ ν νά σ υ μ ­ μορφώνονται μ έ τ ί ς διατάξεις τ ί ς ισχύουσες γ ι ά τούς αντιπρο­ σ ώ π ο υ ς έν γ έ ν ε ι . Σ τ ά ε ρ γ α τ ι κ ά κ ό μ μ α τ α τ ή ς Γαλλίας Ολλανδίας,

e

καί τ ή ς

οί β ο υ λ ε υ τ έ ς α π ο κ τ ο ύ ν έδρα κ α ί δ ι κ α ί ω μ α

στά συνέδρια

μόνο άν τ ο ύ ς χ ο ρ η γ η θ ε ί π ρ ο ς τ ο ΰ τ ο

πληρεξούσιο αντιπροσώπου. Σ τ ή ν

Ιταλία,

ψήφου

κανονικό

τά μέλη τοΰ προε­

δρείου τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς καθώς καί τ ή ς κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ή ς ομάδας δ ι κ α ι ο ύ ν τ α ι νά μ ι λ ή σ ο υ ν σ τ ο συνέδριο μ ό ν ο άν τ ο ύ ς έ χ ε ι α ν α τ ε ­ θ ε ί κ ά π ο ι α ε ι σ ή γ η σ η άπό τ ή δ ι ο ί κ η σ η τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς · δ ι κ α ί ω μ α ψ ή φ ο υ έχουν μόνο άν δ ι α θ έ τ ο υ ν εντολή α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ο υ . 2 2 Παρόμοια προληπτικά μέτρα παραμένουν ωστόσο

εντελώς

ασήμαντα γιά τήν πορεία τών πραγμάτων. Ο ύ τ ω ς ή άλλως, ή κοινοβουλευτική

ομάδα κάθε κόμματος

δέν α κ ο λ ο υ θ ε ί

παρά

σπάνια τ ή ν ε κ ά σ τ ο τ ε χ α ρ α σ σ ό μ ε ν η σ τ ό σ υ ν έ δ ρ ι ο γ ρ α μ μ ή π λ ε ύ ­ σεως* γ ι ά λόγους σ κ ο π ι μ ό τ η τ α ς καί άπό συναίσθηση καθήκον­ τ ο ς α π έ ν α ν τ ι σ τ ι ς μ ά ζ ε ς τ ώ ν ψ η φ ο φ ό ρ ω ν , δέν λ ο γ ί ζ ε τ α ι π ά ν τ ο ­ τ ε ώ ς δ ε σ μ ε υ ό μ ε ν η ά π ό τ ά συνέδρια του κ ό μ μ α τ ο ς . Ή

ιστορία

τών κοινοβουλευτικών ομάδων τών κ ο μ μ ά τ ω ν αποτελεί αλυσί­ δα κ α τ α π α τ η μ έ ν ω ν α π ο φ ά σ ε ω ν τ ώ ν σ υ ν ε δ ρ ί ω ν . Οί κοινοβουλευτικές ομάδες τών σοσιαλιστικών (Protokoll des Parteitags zu Berlin 1890, σ. 122). 22. Avanti!, άρ. 3 4 3 3 .

14. Κοινωνιολογία,

τών πολιτικών

κομμάτων

κομμάτων

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

210

πιστεύουν δ μ ω ς δτι βρίσκονται υπεράνω τ ώ ν συνεδρίων, τ ώ ν ανωτάτων δικαστηρίων του κόμματος τους, καί λόγω τ ή ς μ ε ­ γαλύτερης

επάρκειας

τους

σέ επιμέρους

ζητήματα*

επίσης

θ ε ω ρ ο ύ ν ό τ ι μ π ο ρ ο ύ ν νά δ ι ε κ δ ι κ ή σ ο υ ν ο ρ ι σ τ ι κ ά γ ι ά τ ο ν εαυτό τους τό δικαίωμα λήψεως αποφάσεων. σιαλδημοκρατικής νοβουλίου

ομάδας τ ο υ γερμανικού

Π ο λ λ ά μ έ λ η τ ή ς σο­ ομοσπονδιακού

κοι­

λ . χ . ή θ ε λ α ν νά δ ι ε υ θ ε τ η θ ε ί τ ό 1 9 0 3 ή υπόθεση τ ή ς ·

α ν τ ι π ρ ο ε δ ρ ί α ς τ ο ΰ σ ώ μ α τ ο ς άπό τ ή ν κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ή κατά παράκαμψη δηλαδή τοΰ συνεδρίου.23 Ή

ομάδα,

κοινοβουλευτική

ο μ ά δ α ε μ φ ο ρ ε ί τ α ι ά π ό τ ή φ υ σ ι κ ή τ ά σ η νά σ τ ε ν ε ύ ε ι ολοένα τ ό ν κύκλο τ ώ ν υπαγόμενων σ τ ή δικαιοδοσία τ ώ ν συνεδρίων ζ η τ η ­ μ ά τ ω ν κ α ί νά κ α τ ε υ θ ύ ν ε ι κ α ί α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ά τ ί ς τ ύ χ ε ς τ ο ΰ κ ό μ ­ ματος. Μ έ ε ι λ ι κ ρ ί ν ε ι α π ο ύ αγγίζει τ ά όρια τ ο ΰ κ υ ν ι σ μ ο ύ , οί ΐ δ ι ο ι οί ηγέτες υπεροχή

τοΰ προλεταριάτου

όμολογοΰν ενίοτε τ ή ν π ρ α γ μ α τ ι κ ή

τους έναντι τ ώ ν π ο δ η γ ε τ ο ύ μ ε ν ω ν προλεταρίων καθώς

κ α ί τ ή σ τ α θ ε ρ ή θ έ λ η σ η τ ο υ ς , ό χ ι μόνο νά μ ή δ ε χ θ ο ΰ ν ά π ' αυ­ τ ο ύ ς εντολές ώ ς π ρ ό ς τ ή γ ρ α μ μ ή π λ ε ύ σ ε ω ς , άλλά κ α ί νά τ ο ύ ς αρνηθούν ε ν δ ε χ ο μ έ ν ω ς τ ή ν υ π α κ ο ή . Τ υ π ι κ ό σ χ ε τ ι κ ό π α ρ ά δ ε ι γ ­ μ α μ ε τ α ξ ύ π ο λ λ ώ ν ά λ λ ω ν α π ο τ ε λ ε ί ή αντίληψη πού' έ χ ε ι για τ ή θ έ σ η τ ο ΰ σ ο σ ι α λ ι σ τ ή β ο υ λ ε υ τ ή α π έ ν α ν τ ι σ τ ι ς μ ά ζ ε ς ένας τ ό σ ο ευφυής κ α ί ε ύ π α ί δ ε υ τ ο ς

άνδρας

όσο ό ι σ χ υ ρ ό τ α τ ο ς

σήμερα

[ 1 9 2 4 ] η γ έ τ η ς τοΰ ίταλικοΰ σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, ό Filippo Turati, βουλευτής τ ή ς Ε ' περιφέρειας τοΰ Μιλάνου. Σ ' ένα ε ρ γ α τ ι κ ό

συνέδριο τ ό 1 9 0 8 σ τ ή Ρ ώ μ η ,

διατύπωσε τήν

ά π ο ψ η του ώς έξης: « Ή σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ή ομάδα β ρ ί σ κ ε τ α ι , ό π ω ς π ά ν τ ο τ ε , σ τ ή δ ι ά θ ε σ η τ ο ΰ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ , αρ­ κ ε ί νά μ ή μ α ς υ π ο χ ρ ε ώ σ ε τ ε νά κ ά ν ο υ μ ε π ρ ά γ μ α τ α απλώς ά λ -

23. Τοΰτο υποστήριξαν μάλιστα καί μερικοί επίδοξοι βουλευτές πού είχαν αποτύχει στις πρόσφατες εκλογές. Ό Α. Bebel σχολίασε τό πράγ­ μα ειρωνικά ώς έξης: «Περίεργη λογική! "Αν είχε αναδειχθεί ό Η. στις τελευταίες ομοσπονδιακές εκλογές, θά θεωροΰσε τόν εαυτό του επαρκή γιά νά κρίνει τό ζήτημα. Αφότου όμως ατύχησε καί ηττήθηκε, λογίζε­ ται ανεπαρκής! Πρέπει λοιπόν νά εκλεγεί κανείς βουλευτής γιά νά τοΰ έρθει ή απαραίτητη φώτιση» («Ein Nachwort zur Vizepräsidentenfrage und Verwandtem», άνάτ. άπό: Die Neue Zeit 21 (1903), σ. 22).

Σ Χ Ε Σ Η Η Γ Ε Τ Η ΚΑΙ ΜΑΖΑΣ

211

λ ό κ ο τ α » . 2 4 Ο ί σοσιαλιστές βουλευτές βρίσκονται λοιπόν στήν υ π η ρ ε σ ί α τ ο ΰ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ , άλλά ύ π ό τ ο ν α υ σ τ η ρ ό δρο νά μ ή τ ο ύ ς ζ η τ ά α ύ τ ο α ν ό η τ α π ρ ά γ μ α τ α · άν σ υ μ β ε ί κ ά τ ι τ έ τ ο ι ο , οί η γ έ τ ε ς θά α ν α γ κ ά ζ ο ν τ α ν νά ά π ε ι θ ή σ ο υ ν π ρ ο ς τ ο ύ ς π ο δ η γ ε τ ο υ μ έ ν ο υ ς κ α ι νά τ α χ θ ο ΰ ν εναντίον τ ο υ ς . Ή ε ρ μ η ν ε ί α τ ή ς έννοιας τών « α π λ ώ ς αλλόκοτων π ρ α γ μ ά τ ω ν » φυσικά εναπόκειται κάθε φορά σ τ ο υ ς ί δ ι ο υ ς τ ο υ ς κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ο ύ ς ε κ π ρ ο σ ώ π ο υ ς τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς , οί ό π ο ι ο ι

έχουν έ τ σ ι ε ξ α σ φ α λ ι σ μ έ ν ο τ ό α π ο ­

κ λ ε ι σ τ ι κ ό δ ι κ α ί ω μ α νά κρίνουν κ α ι νά α π ο φ α σ ί ζ ο υ ν σ έ δλα τ ά ζητήματα.25

24. Σ έ μια συνέλευση υπέρ τής άμνηστείας (σύμφωνα μέ τό ρεπορτάζ τής La Stampa 17, άρ. 9 2 ) . 25. Τήν ΐδια άποψη συμμερίζεται κατά βάθος και ό Eduard Bernstein, ό όποιος όμως, ένεκα τοΰ στοχαστικού και άβροΰ χαρακτήρα του, τήν εκφράζει ηπιότερα και δοκιμάζει νά τή δικαιολογήσει σοβαρότερα. Σ υ μ ­ φωνεί ότι ό ηγέτης δέν είναι φερέφωνο τών μαζών, άλλά τοΰ ανήκει τό δικαίωμα νά κρίνει και νά αποφασίζει τι είναι προς τό συμφέρον τών ερ­ γατών. Επισημαίνει έπί λέξει: « Ό Bebel φρονεί ότι οί ηγέτες οφείλουν νά ακολουθούν τις μάζες. Έ γ ώ δέν είμαι τής γνώμης αυτής. Πιστεύω ότι οί λεγόμενοι " η γ έ τ ε ς " , δηλαδή οί εντεταλμένοι εκπρόσωποι τών ερ­ γατών είναι οί διαχειριστές τής εργατικής τάξης. Πρέπει βέβαια νά έρ­ χονται σέ συνεννόηση μέ τούς εντολοδότες τους, πρωτίστως όμως οφεί­ λουν νά περιφρουρούν τό εργατικό συμφέρον κατά τήν κρίση και πεποί­ θηση τους και, αν ή χρεία τό καλέσει, νά έναντιωθοΰν στή διάθεση τών εργατών προβάλλοντας τα επιχειρήματα τους. Κανείς άπό εμάς δέν επι­ τρέπεται τέλος πάντων νά άγεται και νά φέρεται άπό εφήμερα ρεύματα. Ό Bebel χλεύασε όσους προτείνουν νά παραπεμφθεί τό προκείμενο ζήτη­ μα στήν κοινοβουλευτική ομάδα. Δέν είναι όμως απολύτως σωστό Οτι οί βουλευτές, πού βρίσκονται διαρκώς στό Όμοσπονδιακό Κοινοβούλιο, μποροΰν νά τό κρίνουν καλύτερα άπό τούς εκτός του Κοινοβουλίου; Ά ν δέν θέλουμε νά δείξουμε προκαταβολική δυσπιστία προς τήν κοινοβου­ λευτική ομάδα, τότε μποροΰμε δίχως άλλο νά τής έμπιστευθοΰμε τό ζ ή ­ τ η μ α » (δήλωση τοΰ Eduard Bernstein στό συνέδριο τοΰ Σοσιαλδημοκρα­ τικού Κόμματος Γερμανίας στή Δρέσδη τό 1 9 0 3 , βλ. Protokoll der Ver­ handlungen des Parteitags zu Dresden 1903, Berlin 1903, σ. 3 9 9 ) . Ά λ λ α ηγετικά στελέχη νομίζουν ότι μποροΰν νά επιτύχουν τόν 'ίδιο στόχο, τή «χειραγώγηση» τών μαζών, χρησιμοποιώντας πολύ λιγότερο τίμια μέ­ σα. Μερικές φορές αναγκάζονται νά «λένε πράγματα αντίθετα άπ' αυτά πού πιστεύουν», «πράγματα πού τά " σ η κ ώ ν ε ι " τό πλήθος», και τοΰτο

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

212

Σ τ ή ν Ι τ α λ ί α , οί κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ έ ς ο μ ά δ ε ς τ ο ΰ σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ο ύ κ α ί τ ο ΰ ρ ε π ο υ μ π λ ι κ α ν ι κ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς κ α τ ό ρ θ ω σ α ν μ ά λ ι σ τ α νά α υ τ ο ν ο μ η θ ο ύ ν π λ ή ρ ω ς ά π ό τ ά α ν τ ί σ τ ο ι χ α π ρ ο ε δ ρ ε ί α τ ώ ν δύο κ ο μ μ ά τ ω ν . Ή σοσιαλιστική ομάδα τ ο ΰ ιταλικού κοινοβουλίου δ έ χ ε τ α ι κ α τ ά δ ι α σ τ ή μ α τ α στους κ ό λ π ο υ ς τ η ς ακόμη κ α ί β ο υ ­ λ ε υ τ έ ς οί ό π ο ι ο ι δέν ε ί ν α ι κάν μ έ λ η τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς , γ ι α τ ί , ό π ω ς ι σ χ υ ρ ί ζ ο ν τ α ι , ή επίσημη π ρ ο σ χ ώ ρ η σ η τ ο υ ς σ τ ή σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή ο ρ γ ά ν ω σ η θά δ υ σ α ρ ε σ τ ο ύ σ ε τ ο ύ ς ψ η φ ο φ ό ρ ο υ ς τ ω ν . Ή

κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ή η γ ε σ ί α , τ ό σ ο ή σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή όσο κ α ί ή

α σ τ ι κ ή , α π ο κ τ ά δ ι κ α ι ώ μ α τ α κ α ί τ ρ ό π ο υ ς ενός κ λ ε ι σ τ ο ύ ο μ ί λ ο υ , ακόμη κ α ί α π έ ν α ν τ ι σ τ ά υ π ό λ ο ι π α μ έ λ η τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς . Ή σο­ σιαλδημοκρατική βουλίου

ομάδα

τοΰ γερμανικοΰ

όμοσπονδιακοΰ

κοινο­

επανειλημμένα αποδοκίμασε στο κοινοβούλιο μ ε μ ο ν ω ­

μ έ ν ε ς άλλα ό χ ι α σ ή μ α ν τ ε ς θ έ σ ε ι ς τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς · οί γ ν ω σ τ ό τ ε ­ ρες π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς ήσαν ή α π ο κ ή ρ υ ξ η τ ο ΰ άρθρου γ ι ά τ ή ν α ι σ ­ χ ρ ο κ έ ρ δ ε ι α σ τ ο ψ ω μ ί τ ή ς Leipziger

Volkszeitung

( 1 9 0 4 ) , 2 6 κα­

θ ώ ς κ α ί εκείνη τ ή ς ά ν τ ι μ ι λ ι τ α ρ ι σ τ ι κ ή ς ά γ κ ι τ ά τ σ ι α ς τ ο ΰ K a r l Liebknecht (1907). Στήν πρώτη περίπτωση —θυμίζοντας τήν παροιμιώδη, τυπικά δημοκρατική ρήση τοΰ A b b é Sieyès κατά τίς παραμονές τ ή ς γαλλικής Ε π α ν ά σ τ α σ η ς , ότι δηλ., τά δι­ κ α ι ώ μ α τ α τ ο ΰ β α σ ι λ ι ά β ρ ί σ κ ο ν τ α ν π ρ ο ς εκείνα τ ώ ν υ π η κ ό ω ν του

σέ αναλογία

1 : 3 0 . 0 0 0 . 0 0 0 — , ή Leipziger

Volkszeitung

επειδή γνωρίζουν ότι «οί μάζες μαθαίνουν μόνο παθαίνοντας», καί ότι, στό μεταξύ, θά μπορούν νά «κανονίσουν τά πάντα κατά τή δική τους σο­ φή κρίση» (λόγια τοΰ Tischendörfer δημοσιευμένα στό: Korrespon­ denzblatt der Generalkommission der Gewerkschaften Deutschlands- τά παραθέτει ó Otto Geithner, «Zur Taktik der Sozialdemokratie», Die Neue Zeit 23, 2 (1905), σ. 657). 26. f H ανακοίνωση τής εκτελεστικής επιτροπής αναφορικά μέ τήν υπόθεση τής Leipziger Volkszeitung άρχιζε ώς έξης: « Τ ό Σάββατο, 10 τρέχοντος μηνός, μετά τήν αγόρευση τοΰ συντρόφου v. Vollmar, ό Όμοσπονδιακός Καγκελάριος αναφέρθηκε μέ τόν γνωστό τρόπο στό άρθρο τής Leipziger Volkszeitung (2 Δεκ.). Ευθύς συνεννοήθη­ καν τά παρόντα μέλη τής Κοινοβουλευτικής Όμάδας νά αναθέσουν στόν σύντροφο Bebel νά δηλώσει στήν αγόρευση του ότι ή Κοινοβουλευτική Όμάδα τοΰ Σοσιαλδημοκρατικοΰ Κόμματος Γερμανίας λυπάται γιά τ ή δημοσίευση τοΰ έν λόγω άρθρου καί απορρίπτει τήν ευθύνη γ ι ' αυτό» (16 Δεκεμβρίου 1904).

Σ Χ Ε Σ Η Η Γ Ε Τ Η ΚΑΙ ΜΑΖΑΣ

213

μ π ο ρ ο ΰ σ ε κ ά λ λ ι σ τ α νά γ ρ ά ψ ε ι δ τ ι δέν δ υ σ κ ο λ ε υ ό τ α ν νά π α ρ η ­ γ ο ρ η θ ε ί γ ι ά τ ή ν α π ο δ ο κ ι μ α σ ί α άπό μ έ ρ ο υ ς τών « 5 7

συντρό­

φ ω ν » . Π α ρ ά τ ή θ ε ω ρ η τ ι κ ά ε ύ σ τ ο χ η αυτή ν ύ ξ η γ ι ά τ ό ν δ η μ ο ­ κ ρ α τ ι κ ό χ α ρ α κ τ ή ρ α τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς , ή άμυνα τ η ς α π ο δ ε ί χ θ η κ ε δ μ ω ς π ρ α κ τ ι κ ά έ ω λ η , άφοΰ τ ό ασθενές δ ί κ α ι ο τ ώ ν θ ε μ ε λ ι ω δ ώ ν άρχων π ρ ο σ έ κ ρ ο υ σ ε σ' ένα κ ρ α τ α ι ό , σ υ μ φ υ έ ς μ έ τ ή ν κ ο ι ν ο β ο υ ­ λ ε υ τ ι κ ή η γ ε σ ί α εθιμικό δ ί κ α ι ο τ ο ΰ ι σ χ υ ρ ό τ ε ρ ο υ , α π ό τ ο κ ο τ ή ς πίστης τούτης τής τελευταίας στή λειτουργία τ η ς ώς αντιπρο­ σωπείας τ ώ ν μαζών σ τ ή σφαίρα τοΰ σ υ ν τ α γ μ α τ ι κ ο ύ δικαίου. Ο ί ΐ δ ι ε ς οί κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ έ ς ο μ ά δ ε ς εΐναι επίσης δ ι α ρ θ ρ ω μ έ ­ νες ιεραρχικά. Έ ν τ ο ν η

ε ί ν α ι σ έ δλα τ ά γ ε ρ μ α ν ι κ ά

πολιτικά

κόμματα ή κυριαρχία τών η γ ε τ ώ ν τ ώ ν κοινοβουλευτικών ομά­ δ ω ν , στους ό π ο ι ο υ ς επίσης π ε ρ ι ο ρ ί ζ ε τ α ι π ρ ό π ά ν τ ω ν ή επαφή μ έ τ ί ς α ν ώ τ α τ ε ς αρχές τ ο ΰ Ρ ά ι χ . Σ τ ό γ ε ρ μ α ν ι κ ό κοινοβούλιο

ομοσπονδιακό

του 1914 ά π ό τ ο ύ ς 3 9 8 β ο υ λ ε υ τ έ ς οί 3 5 0 δέν ε ί χ α ν

καμμιά η γ ε τ ι κ ή λειτουργία. Δεδομένης μάλιστα τ ή ς χαρακτη­ ρ ι σ τ ι κ ή ς γ ι ά τ ο ν γ ε ρ μ α ν ι κ ό κ ο μ μ α τ ι κ ό β ί ο σ υ ν ή θ ε ι α ς νά μ ή ν καλλιεργούν

οί β ο υ λ ε υ τ έ ς σ χ έ σ ε ι ς μ έ τ ο ύ ς σ υ ν α δ έ λ φ ο υ ς τ ω ν

άπό τ ί ς ά λ λ ε ς π α ρ α τ ά ξ ε ι ς , ε ν ι σ χ ύ ε τ α ι ή εξάρτηση τ ο υ ς άπό τούς η γ έ τ ε ς τών δικών τους κοινοβουλευτικών

ομάδων.27

27. Πρβλ. τίς παρατηρήσεις τοΰ Abbé Wetterle, Propos la guerre!, Paris 1 9 1 5 , σ. 268. — «Καθώς υποχρεώθηκε νά κινηθεί στό λείο πάτωμα τοΰ ξένου πρός τήν αληθινή ουσία της άστικοΰ κοινοβουλευτισμού, ή Σ ο ­ σιαλδημοκρατία απέκτησε αθέλητα καί άσύνειδα, καθώς φαίνεται, μερι­ κά άπό τά ήθη αύτοΰ τοΰ κοινοβουλευτισμού, τά όποια όμως δέν εναρμο­ νίζονται τέλεια μέ τόν δημοκρατικό της χαρακτήρα. Σ τ ά τελευταία ανή­ κει λ.χ., κατά τή γνώμη μας, ή συνήθεια νά εμφανίζεται ή κοινοβουλευ­ τική ομάδα ώς κλειστό σώμα οχι μόνο απέναντι στά αστικά κόμματα, πράγμα απόλυτα αναγκαίο, αλλά καί απέναντι στό 'ίδιο τό Σοσιαλδημο­ κρατικό Κόμμα — πράγμα πού μπορεΐ νά αποβεί επιζήμιο» (Rosa Lu­ xemburg, Sozialreform oder Revolution?, (Leipzig 8 9 9 , επίμετρο: «Miliz und Militarismus», σ. 75), [έλλ. έκδ.: Μεταρρύθμιση η επανάσταση;. μτφ. Κ. Βρεττός, Αθήνα 1946, 1976· Μεταρρύθμιση ή επανάσταση. μτφ. Κ. Σκλάβος, Αθήνα 1975· Κοινωνική μεταρρύθμιση η επανάστα­ ση, μτφ. Δ . Μαράκας, Αθήνα 1988].

214

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

3. Ή

ισχύς

της

εξωκοινοβουλευτικής

κόλπους

τοΰ εργατικού

ηγεσίας

στους

κινήματος

Ό π ω ς π ρ ο σ δ έ ν ο ν τ α ι οί τ ο π ι κ έ ς κ ο μ μ α τ ι κ έ ς ο ρ γ α ν ώ σ ε ι ς σ τ ο ά ρ μ α τ ο ΰ β ο υ λ ε υ τ ή κ α ι τ ώ ν δορυφόρων τ ο υ κ α ι οί π ο λ λ ο ί β ο υ ­ λ ε υ τ έ ς σ' ε κ ε ί ν ο τ ώ ν η γ ε τ ώ ν

τής κοινοβουλευτικής

ομάδας,

έ τ σ ι ε ί θ ι σ τ α ι κ α ι σ τ ά συνέδρια τ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν νά ρ υ μ ο υ λ κ ε ί τ α ι ό κ ύ ρ ι ο ς ό γ κ ο ς τ ώ ν α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ω ν άπό τ ά τρανά η γ ε τ ι κ ά σ τ ε ­ λ έ χ η . 2 8 Ό π ο τ ε δ ή π ο τ ε έπαμφοτερίζουν τά δεύτερα, έπαμφοτερίζουν αθρόοι κ α ι οί π ρ ώ τ ο ι . Σ τ ο συνέδριο να, τ ό γερμανικό

σοσιαλδημοκρατικό

τοΰ 1905

κόμμα

γ υ ρ ι κ ά σ έ ε π ί σ η μ ο ό π λ ο τ ο υ κ ό μ μ α τ ο ς τ ή γενική όποια ε ί χ ε α π ο ρ ρ ί ψ ε ι μ ό λ ι ς σ τ ο συνέδριο

στήν

Ίέ-

ανακήρυξε πανη­ απεργία,

τοΰ 1904

στή

τήν Βρέμη

ώ ς ανοησία π ρ ώ τ ο υ μ ε γ έ θ ο υ ς , έ ν ώ σ τ ό ε π ό μ ε ν ο σ υ ν έ δ ρ ι ο , τ ο ΰ 1906

στό Mannheim,

τ ή ν α π ο π ο ι ή θ η κ ε έ κ νέου ώ ς π α ι δ ι ά σ τ ι κ η

ο υ τ ο π ί α . Τ ή ν κ ά θ ε ε π ι μ έ ρ ο υ ς φ ά σ η τ ή ς έν λ ό γ ω α λ λ ο π ρ ό σ α λ ­ λ η ς π ο ρ ε ί α ς τ ή ν α κ ο λ ο ύ θ η σ ε π ι σ τ ά ή μ ά ζ α τ ώ ν συνέδρων κ α ι τών μελών τοΰ κόμματος σ τ ή χώρα ολόκληρη μ έ τήν ΐδια έλ­ λ ε ι ψ η π ρ ο σ ω π ι κ ή ς σ κ έ ψ η ς κ α ι μ έ τον ΐδιο υ π ο χ ρ ε ω τ ι κ ό ενθου­ σ ι α σ μ ό . Ή ε π ι τ ε λ ι κ ή ο μ ά δ α τ ώ ν Γάλλων

μαρξιστών,

μ έ τον

G u e s d e έ π ί κεφαλής, διαπνεόταν άπό τέτοιον αυταρχισμό ώ σ τ ε κ α θ ι έ ρ ω σ ε σ τ ά συνέδρια τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς νά μ ή ν α ν α δ ε ι κ ν ύ ε τ α ι 28. Σ ' ό,τι αφορά τή σχετικά μικρή δημοκρατική άξια πού έχουν οί κομματικές συνδιασκέψεις γιά τή μάζα τών αντιπροσώπων έν γένει, δε­ δομένης τής ωμής συμπεριφοράς τών επιφανών προσωπικοτήτων, παρα­ πονέθηκε κάποτε ώς έξης ό Gramer, μέλος τοΰ τοπικοΰ κοινοβουλίου τής Έσσης, αναφερόμενος σέ κάποια συνδιάσκεψη τοΰ σοσιαλδημοκρατικού κόμματος στό ομώνυμο κρατίδιο. Πριν άπό τήν εναρκτήρια συνεδρίαση, λέει, είχε υποβληθεί πρόταση νά παραταθεί ή συνδιάσκεψη άπό μονοήμε­ ρη σέ διήμερη, λησμονήθηκε όμως «λόγω τοΰ φόρτου εργασίας». « Ό φ ε ί λ ω είλικρινώς νά ομολογήσω ότι κρίνω ελάχιστη τήν άξια τής τε­ λευταίας συνδιάσκεψης γιά τήν άγκιτάτσια τοΰ κόμματος. Ή διεκπε­ ραίωση τών ζητημάτων μέ τόση σπουδή, ή καταπίεση τής ελεύθερης έκ­ φρασης μέ τόν κάπως απότομο τρόπο διεύθυνσης τών εργασιών και με­ ρικά άλλα ακόμη δέν τήν ωραιοποίησαν ιδιαίτερα» {Mainzer Volkszei­ tung, 16 Σεπτεμβρίου 1903).

Σ Χ Ε Σ Η Η Γ Ε Τ Η ΚΑΙ ΜΑΖΑΣ

215

μ έ ψηφοφορία το προεδρείο του κ ό μ μ α τ ο ς (ή Ε θ ν ι κ ή

Επιτρο­

π ή ) , ά λ λ α νά α ν α ν ε ώ ν ε τ α ι ή θ η τ ε ί α τ ο υ e n b l o c δια β ο ή ς · αδυ­ ν α τ ο ύ σ ε νά φ α ν τ α σ θ ε ί δ τ ι θά μ π ο ρ ο ύ σ α ν νά διανοηθούν οί μ ά ­ ζες νά α π ο ρ ρ ί ψ ο υ ν τ ά π ρ ο χ ε ι ρ ι σ μ έ ν α ά π ό τ ή ν ί δ ι α η γ ε τ ι κ ά σ τ ε ­ λέχη. Α κ ό μ η

δέν ε π έ τ ρ ε π ε σ τ ο υ ς δ η μ ο σ ι ο γ ρ ά φ ο υ ς νά π α ρ ί ­

στανται στά σ υ ν έ δ ρ ι α , 2 9 κ α ι τά π ρ α κ τ ι κ ά δημοσιεύονταν συν­ τ ο μ ε υ μ έ ν α , ό π ο τ ε δέν μ π ο ρ ο ύ σ ε κ α ν ε ί ς νά ε λ έ γ ξ ε ι τ ο ύ ς ο μ ι λ η ­ τές. Κ α ι τό ενοποιημένο σοσιαλιστικό κόμμα δμως υιοθέτησε κατά βάση τά ϊδια φερσίματα. Σ τ ο συνέδριο τοΰ 1 9 1 4 στήν Ά μ ι έ ν η , ή εκλογή τοΰ προεδρείου (τής Μόνιμης

Διοικητικής

Ε π ι τ ρ ο π ή ς ) αναβλήθηκε γιά τό τέλος τών τετραήμερων εργα­ σ ι ώ ν , ό π ο τ ε ε ί χ α ν πια α ν α χ ω ρ ή σ ε ι ά π ό τ ή ν π ό λ η οί π ε ρ ι σ σ ό τ ε ­ ροι σ ύ ν ε δ ρ ο ι , έ ν ώ οί υ π ό λ ο ι π ο ι ή σ α ν κ α τ ά κ ο π ο ι . 3 0 Σ τ ά σ υ ν έ ­ δρια

τοΰ

γερμανικού

σοσιαλδημοκρατικού

κόμματος

πάλι

— κ α ι σ τ ά π ρ α κ τ ι κ ά τ ο υ ς — δ ι α κ ρ ί ν ε τ α ι π ο λ ύ κ α θ α ρ ά μ ι ά ανώ­ τερη και μιά κατώτερη κατηγορία αντιπροσώπων.

Οί

λόγοι

τ ώ ν « κ ο ι ν ώ ν » σ υ ν έ δ ρ ω ν δέν κ α τ α γ ρ ά φ ο ν τ α ι ώ ς έ π ί τ ό π λ ε ί σ τ ο ν π α ρ ά π ε ν ι χ ρ ό τ α τ α κ α ι α π ο σ π α σ μ α τ ι κ ά , 3 1 έ ν ώ οί μ α κ ρ ο σ κ ε λ ε ί ς ομιλίες τών «πρωτοκλασάτων» μέ τήν παραμικρότερη λεπτο­ μ έ ρ ε ι α , ώς και τον β ή χ α ή τον π τ υ σ μ ό . Α ν τ ί σ τ ο ι χ α , κ α ι στον τ ύ π ο ε φ α ρ μ ό ζ ο ν τ α ι δύο μ έ τ ρ α κ α ι σ τ α θ μ ά γ ι ά τ ά μ έ λ η τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς . Τ ό 1 9 0 4 , δταν τ ό κ ε ν τ ρ ι κ ό δ η μ ο σ ι ο γ ρ α φ ι κ ό ό ρ γ α ν ο · Vorwärts,

ύ π ό τ ή δ ι ε ύ θ υ ν σ η τ ο ΰ E i s n e r , δέν κ α τ α χ ώ ρ ι σ ε

στίς

σ ε λ ί δ ε ς τ ο υ ε π ι σ τ ο λ ή τ ο ΰ B e b e l , κ ί ν η σ ε αυτός γ ή κ α ι ουρανό, διαμαρτυρήθηκε για περιορισμό τ ή ς ελευθερίας τής γνώμης και επικαλέσθηκε τά «στοιχειωδέστερα δ ι κ α ι ώ μ α τ α » κάθε μέλους τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς , μ ο λ ο ν ό τ ι γ ν ώ ρ ι ζ ε δ ί χ ω ς ά λ λ ο δ τ ι οί π ι θ α ν ό τ η τ ε ς τών μεμονωμένων

σοσιαλδημοκρατών

νά δουν τ ι ς ε π ι σ τ ο λ έ ς

τ ο υ ς δ η μ ο σ ι ε υ μ έ ν ε ς στον κ ο μ μ α τ ι κ ό τ ύ π ο , δ ε δ ο μ έ ν η ς τ ή ς ι ε ­ ραρχικής δομής τοΰ κ ό μ μ α τ ο ς , μειώνονταν κ λ ι μ α κ ω τ ά άπό τ ή ν κορυφή πρός τ ή βάση. Ή ϊδια ή αναστάτωση πού προκάλεσε• στους κ ό λ π ο υ ς τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς ή α π ό ρ ρ ι ψ η τ ή ς ε π ι σ τ ο λ ή ς τ ο ΰ

29. Georges Sorel, «Dove v a il marxismo?», Rivista critica del sociali­ smo 1 (1899), σ. 16. 30. Compte-rendu du Xlème Congrès National, σσ. 430-434. 3 1 . Eduard David, «Fraktion und Parteitag», Vorwärts 22, άρ. 1 3 1 .

216

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

B e b e l α π έ δ ε ι ξ ε ά λ λ ω σ τ ε π ό σ ο σπάνια ε ί ν α ι ή εξαίρεση ά π ό τ ο ν κανόνα τ ή ς υ π α κ ο ή ς σ τ ο υ ς η γ έ τ ε ς . Σ τ ο συνδικαλιστικό

κίνημα

ε κ δ η λ ώ ν ε τ α ι ακόμη σ α φ έ σ τ ε ρ α

ά π ' ο , τ ι σ τ ά π ο λ ι τ ι κ ά κ ό μ μ α τ α ό κυριαρχικός ηγετών

χαρακτήρας

τών

κ α ι ή ε π ι δ ί ω ξ η τ ο υ ς νά δ ι ο ι κ ο ύ ν τ ι ς δ η μ ο κ ρ α τ ι κ έ ς ορ­

γ α ν ώ σ ε ι ς σ ύ μ φ ω ν α μ έ αρχές ο λ ι γ α ρ χ ι κ έ ς . 3 2 Π α ν τ ο ί ε ς τ ά σ ε ι ς μ έ σ α σ τ ή ν ε ξ ε λ ι κ τ ι κ ή π ο ρ ε ί α τ ο ΰ έν λ ό γ ω κ ι ν ή μ α τ ο ς φανερώνουν π ό σ ο μ π ο ρ ε ΐ π ρ ά γ μ α τ ι ή σ υ γ κ ε ν τ ρ ω τ ι ­ κά ο ρ γ α ν ω μ έ ν η γ ρ α φ ε ι ο κ ρ α τ ί α νά α π ο μ α κ ρ ύ ν ε ι άπό τ ή δ η μ ο ­ κ ρ α τ ί α ένα π ρ ω τ ο γ ε ν ώ ς

δημοκρατικό

συνδικαλιστικό

κίνημα

εργατικό

εΐναι

εργατικό κίνημα. Σ τ ο μεγαλύτερος

άπ' δ,τι

στο π ο λ ι τ ι κ ό ό κίνδυνος νά ά σ κ έ ΐ ε ξ α κ ο λ ο υ θ η τ ι κ ά ή ύ π α λ λ η λ ί α κάποια π ρ α κ τ ι κ ή ά π ο δ ο κ ι μ α ζ ό μ ε ν η άπό τ ή ν π λ ε ι ο ν ό τ η τ α τ ώ ν ο ρ γ α ν ω μ έ ν ω ν εργατών π ο ύ ε κ π ρ ο σ ω π ε ί . Μ έ αφετηρία τις γ ν ω ­ σ τ έ ς α π ο φ ά σ ε ι ς τ ο ΰ γερμανικού τοΰ

1905

στήν

Κολωνία,

πανσυνδικαλιστικοϋ

συνεδρίου

τ ή ν — π ά ν τ ω ς ο χ ι τ ε λ ε σ ί δ ι κ η ακό­

μ η — απόρριψη τ ο ΰ ε ο ρ τ α σ μ ο ύ τ ή ς π ρ ω τ ο μ α γ ι ά ς κ α ί τ ή ν από­ λ υ τ η α π α γ ό ρ ε υ σ η τ ή ς σ υ ζ ή τ η σ η ς γ ι ά τ ή γενική

απεργία,

πολ­

λοί ε ι δ ι κ ο ί υ π ο σ τ ή ρ ι ξ α ν ε π α ν ε ι λ η μ μ έ ν α κ α ί σ θ ε ν α ρ ό τ α τ α τ ο ΰ τ ο τό γεγονός, μερικοί άλλοι ωστόσο τό α μ φ ι σ β ή τ η σ α ν . 3 3 Έδώ

καί πολλά ή δ η χρόνια, τά κεντρικά προεδρεία τ ώ ν

32. « Ώ ς έκ τής υφής τοΰ πράγματος καθώς καί τοΰ χαρακτήρα τοΰ πολιτικοΰ αγώνα, ό γραφειοκρατισμος δέν είναι δυνατόν νά λάβει στο Σ ο ­ σιαλδημοκρατικό Κόμμα τόση έκταση όση στό συνδικαλιστικό κίνημα» (Rosa Luxemburg, Massenstreik, Partei und Gewerkschaften, σ. 6 1 . [έλλ. έκδ. Μαζική απεργία, κόμμα, συνδικάτα, μτφ. Γ. Κυριακάκου (Αθήνα 1979)]. Τοΰτο, έτσι προσεκτικά διατυπωμένο, μπορεΐ νά γίνει δεκτό. 33. Στους δεύτερους συγκαταλέγεται ό Heinrieh Stroebel, συντάκτης τοΰ κεντρικοΰ σοσιαλδημοκρατικού δημοσιογραφικού οργάνου Vorwärts'. « Έ μ ε ΐ ς τουλάχιστον δέν πιστεύουμε ότι ή πλειονότητα τών μελών τών συνδικάτων επιθυμεί σήμερα τακτική άλλη από εκείνη πού ακολουθούν τά συνδικαλιστικά στελέχη. Τό θέμα είναι δυστυχώς οτι, ε ξ α ι τ ί α ς τής άπό χρόνια τηρούμενης 'ούδετερότητας' τών συνδικάτων, οί οργανωμένοι εργάτες αλώθηκαν άπό τήν πολιτική αδιαφορία καί κρίνουν πράγματι τό συνδικαλιστικό κίνημα μόνο άπό τή σκοπιά τοΰ στενότατου συμφέροντος τοΰ κάθε επαγγελματικού κλάδου ή τής κάθε στιγμής». (Η. Stroebel, «Gewerkschaften und sozialistischer Geist», Die Neue Zeit 23, 2 (1904).

Σ Χ Ε Σ Η Η Γ Ε Τ Η ΚΑΙ ΜΑΖΑΣ

ομοσπονδιών

τών γερμανικών

εργατικών

217

σωματείων

διεκδι­

κούν ά π ό τ ά μ έ λ η τ ο υ ς τ ο α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ό δ ι κ α ί ω μ α νά κ α θ ο ρ ί ­ ζουν τ ο ν ρ υ θ μ ό τ ώ ν κ ι ν η τ ο π ο ι ή σ ε ω ν γ ι ά α ύ ξ η σ η τ ώ ν η μ ε ρ ο μ ι ­ σ θ ί ω ν , κ α θ ό σ ο ν αυτές ε ξ α ρ τ ώ ν τ α ι ά π ό τ ί ς σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ έ ς ο ρ ­ γ α ν ώ σ ε ι ς , κ α ί νά α π ο φ α σ ί ζ ο υ ν άν εΐναι μ ι ά απεργία « θ ε μ ι τ ή » ή ό χ ι . 3 4 Δ ε δ ο μ έ ν ο υ ό τ ι οί έ π ι κ ε φ α λ ή ς τ ώ ν ο μ ο σ π ο ν δ ι ώ ν

έχουν

επίσης σ τ ή ν κ α τ ο χ ή τ ο υ ς τ ά σ η μ α ν τ ι κ ό τ ε ρ α τ α μ ε ι α κ ά δ ι α θ έ σ ι ­ μ α , έ μ π ρ α κ τ ο α ν τ ι κ ε ί μ ε ν ο τ ή ς δ ι έ ν ε ξ η ς ε ΐ ν α ι τ ό π ο ι ο ς θά κ ρ ί ­ ν ε ι , σ έ κ ά θ ε σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν η π ε ρ ί σ τ α σ η , άν εΐναι οί απεργοί « δ ι ­ κ α ι ο ύ χ ο ι β ο η θ ή μ α τ ο ς » ή ό χ ι . 3 5 Έ ν π ρ ο κ ε ι μ έ ν ω έ χ ο υ μ ε νά κ ά ­ μ ο υ μ ε μ' ένα ζ ή τ η μ α ζ ω τ ι κ ό τ α τ ο γ ι ά τ ή δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή αυτο­ διοίκηση καί αυτοδιάθεση τών μελών τών συνδικαλιστικών ορ­ γανώσεων — τ ώ ν ποδηγετουμένων. Τ ό γεγονός ότι τά η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η διεκδικούν ή έχουν κ α τ α κ τ ή σ ε ι ή δ η κατά μ ε γ ά λ ο μ έ ­ ρος τ ό δ ι κ α ί ω μ α νά α π ο φ α σ ί ζ ο υ ν γ ι α τ ό κ ε φ α λ α ι ώ δ ε ς

τούτο

ζ ή τ η μ α , δέν σ η μ α ί ν ε ι π α ρ ά ό τ ι μ ε τ α μ ο ρ φ ώ ν ο ν τ α ι σ έ ό λ ι γ ά ρ χ ε ς , έ ν ώ οί μ ά ζ ε ς — οί ό π ο ι ε ς ε ξ ο ι κ ο ν ο μ ο ύ ν τ ά α π α ι τ ο ύ μ ε ν α χ ρ ή μ α ­ τα καί τούς συντηρούν—

ο φ ε ί λ ο υ ν νά υ π ο τ α χ θ ο ύ ν . 3 6 Ή σ υ μ -

34. Τό 'ίδιο συμβαίνει καί στήν Ι τ α λ ί α (πρβλ. Rinaldo Rigola, Ventun mesi di vita della Confederazione del Lavoro, Torino 1908, σσ. 62 κ.έξ.). 35. Ή παραπάνω αξίωση τών κεντρικών επιτροπών έχει σχεδόν εκ­ πληρωθεί ουσιαστικά. Ώ ς έπι τό πλείστον, ή απόφαση γιά τήν κάθοδο ή μή σέ απεργία δέν απόκειται σήμερα πλέον στις τοπικές συνδικαλιστικές οργανώσεις, αλλά σ' αυτές. Ό γνώστης τών συνδικαλιστικών πραγμά­ των Βερολινέζος Otto Geithner, ξυλουργός τό επάγγελμα, δικαίως κατά τή γνώμη μας στηλιτεύει τό επιχείρημα πού προβάλλουν ώς δικαιολογία οί κορυφαίοι συνδικαλιστικοί ηγέτες, ότι δηλαδή εφόσον τά μέσα τά πα­ ρέχουν κυρίως τά προεδρεία τών συνδέσμων, αυτά πρέπει νά λάβουν καί τήν απόφαση (Korrespondenzblatt der Generalkommission der Gewerk­ schaften Deutschlands 7 (1897), άρ. 27). Ό Geithner παρατηρεί συναφώς ότι τό πράγμα ακούγεται λές καί οφείλουν τά άμοιρα συνδικαλιστικά στελέχη νά καλύψουν έξ ιδίων τό κόστος τής απεργίας καί σαν νά ήσαν τά ταμεία ή πεμπτουσία του συνδικαλιστικού κινήματος, ένώ ή απεργία μιά ενοχλητική απλώς παρενέργεια: Otto Geithner, «Zur Taktik der So­ zialdemokratie. Betrachtungen eines Lohnarbeiters», Die Neue Zeit 23 (1904). 36. Στόν σοσιαλδημοκρατικό τύπο τής Γερμανίας δημοσιεύθηκε κά­ ποτε άρθρίδιο μέ τήν επιγραφή: « Π ώ ς κρίνουν οί επιχειρηματίες τά

218

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

π ε ρ ι φ ο ρ ά τ ώ ν η γ ε τ ώ ν μ π ο ρ ε ΐ ί σ ω ς να δ ι κ α ι ο λ ο γ η θ ε ί γ ι α λ ό γ ο υ ς τ α κ τ ι κ ή ς κ α ί ε π ά ρ κ ε ι α ς , άφοΰ γ ν ω ρ ί ζ ο υ ν κ α λ ύ τ ε ρ α τ ό κ λ ί μ α τ ή ς αγοράς κ α ί , κ α τ ά σ υ ν έ π ε ι α , μ π ο ρ ο ύ ν νά σ τ α θ μ ί σ ο υ ν τ ί ς π ρ ο ο π τ ι κ έ ς ενός κ ι ν ή μ α τ ο ς μ έ μ ι σ θ ο λ ο γ ι κ ά α ι τ ή μ α τ α κ α λ ύ τ ε ρ α ά π ' ό , τ ι οί εργατικές μ ά ζ ε ς . Ε π ι σ η μ α ί ν ο υ ν ό τ ι οί π α ρ ά κ α ι ρ ε ς απεργίες ε ν δ έ χ ε τ α ι νά ε κ μ η δ ε ν ί σ ο υ ν

τήν οικονομική

δύναμη

τ ώ ν σ υ ν δ ι κ ά τ ω ν γ ι ά χ ρ ό ν ι α ο λ ό κ λ η ρ α κ α ί ό τ ι , ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , θά έ π ρ ε π ε νά έχουν τ ή δ ι κ α ι ο δ ο σ ί α νά μ α τ α ι ώ ν ο υ ν , άν π α ρ α σ τ ε ί ανάγκη, σ χ ε δ ι α ζ ό μ ε ν ε ς απεργίες, γ ι ά νά α π ο σ ο β ο ύ ν ο ι κ ο ν ο μ ι ­ κές καταστροφές. Έ τ σ ι πιστεύουν ότι προασπίζουν τά δ η μ ο ­ κ ρ α τ ι κ ά δ ι κ α ι ώ μ α τ α τ ή ς φ ι λ ή σ υ χ η ς π λ ε ι ο ψ η φ ί α ς εναντίον τ ώ ν π α ρ ο ρ μ ή σ ε ω ν μ ι α ς ανήσυχης μ ε ι ο ψ η φ ί α ς . 3 7

συνδικαλιστικά στελέχη», τό όποιο ανέφερε πολύ χαρακτηριστικά: « Ό σύνδεσμος τών εργοδοτικών οργανώσεων τής ευρύτερης περιοχής τοΰ Βερολίνου στον κλάδο τών οικοδομών αντιτίθεται στήν ίδρυση εργατικών επιμελητηρίων, κατέθεσε όμως μιάν αξιοπρόσεκτη πρόταση γιά τό ενδε­ χόμενο νά ψηφισθεί ό σχετικός νόμος. Οί επιχειρηματίες λοιπόν ζητοΰν, στήν περίπτωση αυτήν, νά διαλαμβάνει ό νόμος ότι θά επιτρέπεται νά εκλέγουν ώς εκπρόσωποι καί τά στελέχη τών επαγγελματικών σωμα­ τείων τών εργοδοτών καί τών εργατών. Καί τοΰτο επειδή, όπως υποστη­ ρίζουν, βρίσκουν πολύ ευκολότερο καί επωφελέστερο νά διαπραγμα­ τεύονται μέ εκπαιδευμένα συνδικαλιστικά στελέχη παρά μέ απασχολού­ μενους ακόμη εργάτες δίχως τήν αναγκαία έπιτηδειότητα καί ανεξαρτη­ σία» (Frankische Tagespost, 26 Φεβρ. 1909). Ά π ό τό άρθρίδιο τοΰτο προκύπτουν δύο πράγματα: πρώτον, ότι τά συνδικαλιστικά στελέχη εί­ ναι, κατά τήν άποψη τών εξυπνότερων από τούς εργοδότες, ανεξάρτητα άπό τό συνδικάτο, μέ άλλα λόγια, τό διευθύνουν δεύτερον, ότι ή ανεξαρ­ τησία είναι ήδη τόση, ώστε τά ηγετικά στελέχη δέν διστάζουν οχι μόνο νά ομολογήσουν στους ποδηγετούμενους εργάτες αυτήν τήν άποψη ανοι­ κτά ώς γεγονός, αλλά καί νά κομπάζουν γ ι ' αυτήν. — Σχετικά μέ τήν παντοδυναμία τών έπι κεφαλής τών αγγλικών συνδικάτων, πρβλ. Fausto Pagliari, L'organizzazione operaia in Europa, έκδ. β', Milano 1909, σ. 54: « Σ τ ι ς συνδικαλιστικές ενώσεις δημιουργήθηκε έμπρακτα μιά γραφειο­ κρατία ουσιαστικά ακαταμάχητη καί απολύτως κυρίαρχη πάνω στήν ορ­ γάνωση· ή μεγαλύτερη ενότητα καί αποτελεσματικότητα τής διοίκησης επιτυγχάνεται μέ τ ή θυσία τών δημοκρατικών εγγυήσεων καί τής εκπαί­ δευσης τών μελών στή συνδικαλιστική δράση». 37. Τοΰτο φαίνεται νά πίστευαν λ.χ. οί έπι κεφαλής τών εργατών με­ τάλλου κατά τή διένεξη τους προς τούς συνδικαλισμένους εργάτες ακόμη

Σ Χ Ε Σ Η Η Γ Ε Τ Η ΚΑΙ ΜΑΖΑΣ

219

Σ τ ο ν καταμερισμό λειτουργιών μέσα στο κ ό μ μ α εκδηλώνε­ τ α ι ε π ί σ η ς ή υ φ ι σ τ ά μ ε ν η διαφορά π α ι δ ε ί α ς κ α ι ε π ά ρ κ ε ι α ς μ ε ­ ταξύ τών μελών του. Τ ά η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η μιλούν υπεροπτικά γ ι ά τ ή ν α κ ρ ι σ ί α τ ο ΰ π λ ή θ ο υ ς π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ νά τ ό κ ρ α τ ο ύ ν

μα­

κ ρ ι ά άπό τ ή δ ι α χ ε ί ρ ι σ η τ ώ ν κ ο μ μ α τ ι κ ώ ν υ π ο θ έ σ ε ω ν . Κ α τ α λ ή ­ γ ο υ ν σ τ ή ν ά π ο ψ η δ τ ι δέν μ π ο ρ ε ί νά ε ΐ ν α ι π ρ ο ς τ ό σ υ μ φ έ ρ ο ν τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς τ ό νά ύ π ε ρ φ α λ α γ γ ί ζ ε τ α ι σ τ ί ς ψ η φ ο φ ο ρ ί ε ς ή μ ε ι ο ψ η ­ φία δ σ ω ν μ ε λ ώ ν π α ρ α κ ο λ ο υ θ ο ύ ν κ α ι σ τ ο χ ά ζ ο ν τ α ι τ ά κ ο μ μ α τ ι ­ κά ζ η τ ή μ α τ α

άπό τ ή ν π λ ε ι ο ψ η φ ί α δ σ ω ν δέν έ χ ο υ ν κ ρ ί σ η

σέ

ορισμένα θέματα* γ ι ' αύτο και τά η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η τάσσονται κ α τ ά τ ο ΰ δ η μ ο ψ η φ ί σ μ α τ ο ς ή τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν δέν τ ό ε φ α ρ μ ό ζ ο υ ν σ τ ά κ ο μ μ α τ ι κ ά δ ρ ώ μ ε ν α . « Γ ι ά νά ε π ι λ έ ξ ε ι κ α ν ε ί ς τ ό κ α τ ά λ λ η ­ λο χ ρ ο ν ι κ ό σ η μ ε ί ο π ρ ο ς δ ρ ά σ η , χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι σ φ α ι ρ ι κ ή ε ι κ ό ν α τ ώ ν π ρ α γ μ ά τ ω ν , τ ή ν όποια δέν έχουν κ α τ ' α ν ά γ κ η π α ρ ά

λιγοστά

μ ε μ ο ν ω μ έ ν α ά τ ο μ α άπό τ ό π λ ή θ ο ς , έ ν ώ οί π ο λ λ ο ί ακολουθούν τις εντυπώσεις και τά συναισθήματα τ ή ς σ τ ι γ μ ή ς . Έ ν α ολιγά­ ριθμο σώμα στελεχών και εντεταλμένων αντιπροσώπων συσκεπ τ ό μ έ ν ω ν σ έ κ λ ε ι σ τ ή σ υ ν ε δ ρ ί α σ η , δ π ο υ θά έχουν

απαλλαγεί

άπό τον α ν τ ί κ τ υ π ο τ ώ ν μ ε ρ ο λ η π τ ι κ ώ ν δ η μ ο σ ι ε υ μ ά τ ω ν τ ο ΰ Τ ύ ­ π ο υ κ α ι θά μ π ο ρ ο ΰ ν νά μ ι λ ο ΰ ν δ ί χ ω ς νά φ ο β ο ύ ν τ α ι δ τ ι τ ά λ ε γ ό ­ μ ε ν α θά μ α θ ε υ τ ο ύ ν σ τ ο α ν τ ί π α λ ο σ τ ρ α τ ό π ε δ ο , ώ ς

συλλογικό

όργανο β ρ ί σ κ ε τ α ι κ α τ ά τ ε κ μ ή ρ ι ο π λ η σ ι έ σ τ ε ρ α σ τ ή ν α ν τ ι κ ε ι μ ε ­ ν ι κ ή κ ρ ί σ η » . 3 8 Γ ι ά νά α ν τ ι κ α τ α σ τ α θ ε ί κ α τ ά τ ό δυνατόν σ τ ο υ ς κόλπους τοΰ κ ό μ μ α τ ο ς ή ά μ ε σ η ε κ λ ο γ ή άπό τήν έ μ μ ε σ η , ε π ι ­ σ τ ρ α τ ε ύ ε τ α ι , έ κ τ ο ς άπό τ ο ύ ς π ο λ ι τ ι κ ο ύ ς λ ό γ ο υ ς , τ ό ε π ι χ ε ί ρ η μ α τής

πολυπλοκότητας

απείρως

τής

πολυπλοκότερη

πρόγραμμα

περιλαμβάνει

κομματικής κρατική

οργάνωσης*

οργάνωση,

τό α ί τ η μ α

γιά

απεναντίας,

τής άμεσης

τήν τό

νομοθεσίας

άπό τον λαό δ υ ν ά μ ε ι τ ο ΰ δ ι κ α ι ώ μ α τ ο ς κ α τ ά θ ε σ η ς κ α ι α π ό ρ ρ ι ­ ψης προτάσεων ν ό μ ω ν . 3 9 Ή

α ν τ ι ν ο μ ί α , ή όποια έ γ κ ε ι τ α ι σ τ ή ν

και στήν απεργία τοΰ Όκτωβρίου 1908 στό Mannheim (πρβλ. Adolf We­ ber, Der Kampf zwischen Kapital und Arbeit, Tübingen 1910, σ. 30). 38. Eduard Bernstein, Gewerkschaftsdemokratie, σ. 86. 39. Βλ. λ.χ. Hans Block, Überspannung der Demokratie, σ. 266. Ό ΐδιος ό συγγραφέας βλέπει καθαρά ότι όσα επιχειρήματα χρησιμοποιεί γιά νά καταπολεμήσει τή δημοκρατία μέσα στό γερμανικό σοσιαλδημο­ κρατικό κόμμα, μποροΰν κάλλιστα νά χρησιμοποιηθούν και εναντίον τής

220

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

διαφορετική θεώρηση ομοίων πλευρών τ ή ς κ ο μ μ α τ ι κ ή ς πολιτι­ κ ή ς ά φ ' ενός κ α ί τ ή ς κ ρ α τ ι κ ή ς ά φ ' ε τ έ ρ ο υ , δ ι α τ ρ έ χ ε ι ο λ ό κ λ η ρ ο τον κ ο μ μ α τ ι κ ό β ί ο . Μολονότι όμως αντίκειται στήν πολιτική στάση τών έργατι- · κ ώ ν ο ρ γ α ν ώ σ ε ω ν α π έ ν α ν τ ι σ τ ό κ ρ ά τ ο ς , ό αυταρχισμός τ ή ς η γ ε σ ί α ς α ι τ ι ο λ ο γ ε ί τ α ι β ά σ ι μ α στόν χ ώ ρ ο τ ώ ν ΐ σ ω ς κ α ί σ' ε κ ε ί ν ο ν τ ο ΰ κόμματος. σκέπτεται

κοινωνιολογικά,

αυτής

συνδικάτων,

Ό π ο ι ο ς ε ί ν α ι σ έ θ έ σ η νά

δέν ε π ι τ ρ έ π ε τ α ι

νά

παραβλέψει

τ ο ΰ τ ο τ ό α ι τ ι ο λ ο γ ι κ ό . Ό , τ ι κ α θ ι σ τ ά δ μ ω ς απεχθή τ ή ν π ε μ ­ π τ ο υ σ ί α τ ο υ είναι ή μ ε θ ό δ ε υ σ η τ ώ ν σ υ ν η γ ό ρ ω ν τ ο υ , οί ό π ο ι ο ι , άντί νά ο μ ο λ ο γ ή σ ο υ ν κ α θ α ρ ά τ ό γ ε γ ο ν ό ς σ τ ι ς μ ά ζ ε ς , δ ο κ ι μ ά ­ ζουν νά τ ο ύ ς διδάξουν τ ό ν ακόλουθο α ν α χ ρ ο ν ι σ μ ό : 1 . Έ χ ε τ ε τ ό δικαίωμα

νά κ α θ ο ρ ί ζ ε τ ε

τούς

ηγέτες

(δημοκρατία).

2.,νΑν

δ μ ω ς ο ρ ί ζ ε τ ε α ν τ ί θ ε τ α π ρ ό ς όσα μ α ς υ π α γ ο ρ ε ύ ε ι ή θ έ λ η σ η ή ή μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η ε υ θ υ κ ρ ι σ ί α μ α ς , νά θ υ μ ά σ τ ε ό τ ι θά επέλθει αναπό­ φ ε υ κ τ α ρ ή ξ η . 4 0 Ή δ ε ύ τ ε ρ η ό μ ω ς θ έ σ η ε υ σ τ α θ ε ί μόνο άν ά ν τ ι έπικροτούμενης άπό τό τελευταίο δημοκρατίας στό πλαίσιο τοΰ κράτους. Ι Υ αυτό φροντίζει νά διχοτομήσει τή δημοκρατία καί νά κατασκευάσει μιά διαφορά μεταξύ τής εφαρμογής της στόν κομματικό βίο άφ' ενός καί στόν κρατικό άφ' έτερου: « Τ ό πρόγραμμα μας δμως αξιώνει τήν άμεση εκλογή καί απορρίπτει τήν έμμεση. Προβάλλει τό αίτημα: άμεση νομο­ θεσία άπό τόν λαό δυνάμει τοΰ δικαιώματος κατάθεσης καί απόρριψης προτάσεων νόμων. Τοΰτο αληθεύει βέβαια, αλλά οί εκλογές καί ψηφοφο­ ρίες στό πλαίσιο τοΰ κράτους δέν συγκρίνονται μ' εκείνες στους κόλπους τής κομματικής οργάνωσης. Διενεργούνται ύπό συνθήκες τελείως διαφο­ ρετικές. Τα επίδικα ζητήματα έχουν προσλάβει τήν οριστική μορφή τους πολύ καιρό πριν άπό τήν ψηφοφορία, τά εμπλεκόμενα πρόσωπα έχουν καταλάβει τίς οριστικές τους θέσεις. Τό εκάστοτε πρόβλημα έχει διατυ­ πωθεί σαφέστατα ευθύς έξ αρχής. Τελείως διαφορετικά είναι απεναντίας τά πράγματα στό κόμμα. Τ ί ς τελευταίες μόλις εβδομάδες πριν άπό τό κάθε συνέδριο υποβάλλονται συχνά προτάσεις καί ιδέες, στις όποιες δέν μπορεΐ πλέον νά ανταποκριθεί μιά οργάνωση πού χρησιμοποιεί τόν βαρυκίνητο μηχανισμό τοΰ δημοψηφίσματος» (σ. 2 6 5 ) . Δεδομένου όμως ότι το κόμμα αποτελεί οργάνωση μικρότερη καί λιγότερο σύνθετη άπό εκεί­ νη τοΰ κράτους, είναι απορίας άξιο γιατί νά θεωρούνται οί υποθέσεις τοΰ πρώτου πολυπλοκότερες καί νά δικαιολογούν τήν παραβίαση τής δημο­ κρατίας περισσότερο άπ' ό,τι οί υποθέσεις τοΰ δεύτερου. 40. Αυτός ό τόνος χαρακτηρίζει λ.χ. καί τή γνωστή πραγματεία τοΰ Α. von Elm (ο.π., σ. 6).

Σ Χ Ε Σ Η Η Γ Ε Τ Η ΚΑΙ ΜΑΖΑΣ

221

σ τ ρ α φ ε ί ή π ρ ώ τ η , άφοΰ τ ο « δ ι κ α ί ω μ α τ ή ς ρ ή ξ η ς » ά π ό μ έ ρ ο υ ς τ ώ ν η γ ε τ ώ ν δέν μ π ο ρ ε ί π α ρ ά νά α π ο ρ ρ έ ε ι ά π ό τ ο δ ι κ α ί ω μ α τ ή ς ανυπακοής. Φ α ν ε ρ ώ ν ε τ α ι έ τ σ ι πόσο λ ί γ ο δ ι α φ έ ρ ο υ ν οί τ ά σ ε ι ς τ ώ ν κών

ολιγαρχιών

προλεταριακών

( κ υ β έ ρ ν η σ η ς , αυλής κ . λ π . )

κρατι­

άπό εκείνες τ ώ ν

ολιγαρχιών.

Σ τ ή Γερμανία, πράγμα χαρακτηριστικό, τά ηγετικά στελέ­ χη

τοΰ

σοσιαλδημοκρατικού

κόμματος

ύ π α ρ ξ η ο λ ι γ α ρ χ ί α ς σ τ ο συνδικαλιστικό

παραδέχονται

κίνημα,

τήν

ένώ τά ηγετικά

συνδικαλιστικά σ τ ε λ έ χ η τήν ύπαρξη ολιγαρχίας στο σοσιαλ­ δημοκρατικό κόμμα.41

Κ α ι οί μ έ ν κ α ι οί δ έ ό μ ω ς

δηλώνουν

α π ρ ό σ β λ η τ ο ι άπό τ ό ο λ ι γ α ρ χ ι κ ό μ ι κ ρ ό β ι ο . Ε ν ί ο τ ε ωστόσο τά συνδικαλιστικά και κ ο μ μ α τ ι κ ά

ηγετικά

σ τ ε λ έ χ η συμφωνούν μ ε τ α ξ ύ τους κ α ι προβαίνουν άπό κοινοΰ σέ π ρ ά ξ ε ι ς τ ι ς ό π ο ι ε ς θά κ α υ τ η ρ ί α ζ α ν δ ρ ι μ ύ τ α τ α ώ ς α ν τ ι δ η μ ο κ ρ α ­ τ ι κ έ ς άν τ ε λ ο ύ ν τ α ν ά π ό τ ή μ ί α μόνο μ ε ρ ί δ α . Σ τ ό σ ο β α ρ ό , κ α τ ' εξοχήν σοσιαλιστικό ζ ή τ η μ α τοΰ εορτασμού τ ή ς

πρωτομαγιάς

λ.χ., τό προεδρείο τοΰ Σοσιαλδημοκρατικού Κ ό μ μ α τ ο ς

Γερμα­

νίας κ α ι ή Κ ε ν τ ρ ι κ ή Σ υ ν τ ο ν ι σ τ ι κ ή Ε π ι τ ρ ο π ή τ ώ ν Σ υ ν δ ι κ ά τ ω ν Γ ε ρ μ α ν ί α ς ε ξ έ δ ω σ α ν τ ό 1 9 0 8 , σ έ αμοιβαία σ υ ν ε ν ν ό η σ η , δ ι α κ ή ­ ρυξη μ έ τ ή ν όποια καθόριζαν έ ξ ολοκλήρου άνωθεν τ ή σ τ ά σ η τών κατά τόπους κομματικών και συνδικαλιστικών

οργανώ­

σ ε ω ν . Κ α ι τ ά δύο κ ο ρ υ φ α ί α όργανα δέν θ ε ώ ρ η σ α ν κ ά ν α ν α γ κ α ί ο νά « α κ ο ύ σ ο υ ν τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν τ ή γ ν ώ μ η τ ώ ν τ ο π ι κ ώ ν

κομματι­

κ ώ ν ο ρ γ α ν ώ σ ε ω ν κ α ι τ ώ ν ε ρ γ α τ ι κ ώ ν κ έ ν τ ρ ω ν · ώ ς π ρ ο ς ένα ζ ή ­ τ η μ α τόσο μ ε γ ά λ η ς σημασίας γ ι ' α υ τ ά » . 4 2 Παρόμοια περιστα­ τικά αποδεικνύουν πόσο έ γ γ ε ν ώ ς δ ι κ α ι ο λ ο γ η μ έ ν η είναι ή κ ρ ι τ ι 4 1 . Γιά νά πεισθεί κανείς, άρκεΐ νά διαβάσει τα άρθρα τών Κ. K a u tsky, Η. Stroebel, R. Luxemburg, Parvus, Anton Pannekoek, άφ' ενός, και τά δημοσιευόμενα στον συνδικαλιστικό τύπο σχετικά μέ τά εσωκομ­ ματικά τής σοσιαλδημοκρατίας (λ.χ. τή διαμάχη γύρω από τό κεντρικό δημοσιογραφικό Οργανο Vorwärts τόν Δεκέμβριο τοΰ 1905), άφ' έτερου. Έ δ ώ βρίσκει κανείς αναρίθμητα τεκμήρια γιά τόν ισχυρισμό μας. 42. Volksstimme (Frankfurt) 19, άρ. 2 2 , παράρτ. Γ'. — Α κ ό μ η ωστόσο και άν βρισκόταν τρόπος νά εκπροσωπηθούν άμεσα τά κατά τό­ πους εργατικά κέντρα στά συνδικαλιστικά συνέδρια, απλώς θά εύρυνόταν ό κύκλος τών όλιγαρχών.

222

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

κ ή π ο υ σ υ ν η θ ί ζ ε ι να ά σ κ ε ΐ ό ένας κ λ ά δ ο ς τ ο υ ε ρ γ α τ ι κ ο ύ κ ι ν ή ­ ματος κατά τοΰ άλλου. Σ τ ο σ η μ ε ί ο τ ο ΰ τ ο , άς μ α ς ε π ι τ ρ α π ε ί νά κ ά μ ο υ μ ε μ ι ά μ ι κ ρ ή π α ρ έ κ β α σ η γ ι ά νά ε ξ ε τ ά σ ο υ μ ε σ ύ ν τ ο μ α τ ή ν τ ρ ί τ η μ ο ρ φ ή τ ο ΰ έργατικοΰ

κινήματος,

τή

συνεταιριστική,

τ ή ν ο ρ γ α ν ω τ ι κ ή μ ο ρ φ ή τ ώ ν παραγωγικών

ιδιαίτερα

μάλιστα

συνεταιρισμών,

ή

όποια φ α ί ν ε τ α ι ώ ς έ κ τ ο ΰ χ α ρ α κ τ ή ρ α τ η ς ώ ς ή π ρ ο σ φ υ έ σ τ ε ρ η νά ε ν σ ω μ α τ ώ σ ε ι τ ή θ ε μ ε λ ι ώ δ η ά ρ χ ή τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς . συνεταιρισμούς

μπορού­

μ ε νά π ο ύ μ ε ό τ ι α π ο τ ε λ ο ύ ν έ κ π ρ ο ο ι μ ί ο υ έδαφος

Ό σ ο ν άφορα τ ο ύ ς καταναλωτικούς

απρόσφορο

γιά τήν π ρ α γ μ ά τ ω σ η τ ή ς δημοκρατικής κυριαρχίας τών μαζών επειδή, ό π ω ς π α ρ α τ ή ρ η σ ε ή δ η ό K a u t s k y , τ ό π ε δ ί ο τους

εΐναι

καθαρά

εμπορικό,

άρα π α ν τ ε λ ώ ς

δράσης

ξένο π ρ ο ς τ ή ν

π λ ε ι ο ν ό τ η τ α τ ώ ν μ ε λ ώ ν τ ο υ ς . Τ ί ς κ υ ρ ι ό τ ε ρ ε ς λ ε ι τ ο υ ρ γ ί ε ς υπο­ χ ρ ε ώ ν ο ν τ α ι τ ά μ έ λ η νά τ ί ς αναθέσουν σ έ υ π α λ λ ή λ ο υ ς κ α ί σ έ λ ι ­ γ ο σ τ ο ύ ς ε μ π ε ι ρ ο γ ν ώ μ ο ν ε ς ε κ π ρ ο σ ώ π ο υ ς τ ω ν . « , λ Α ν δέν θ έ λ ο υ μ ε νά θ ε ω ρ ή σ ο υ μ ε τ ή ν π ρ ά ξ η τ ή ς αγοράς ώ ς σ υ ν ε ρ γ α σ ί α — ό π ο τ ε οί π ε λ ά τ ε ς ενός έ μ π ο ρ ο υ θά ήσαν κ α ί σ υ ν ε ρ γ ά τ ε ς τ ο υ — , τ ά μ έ ­ λ η ενός κ α τ α ν α λ ω τ ι κ ο ύ σ υ ν ε τ α ι ρ ι σ μ ο ύ δέν λ α μ β ά ν ο υ ν ενεργό­ τ ε ρ ο μ έ ρ ο ς σ τ ή δ ι α χ ε ί ρ ι σ η ά π ' δ,τι οί μ έ τ ο χ ο ι μ ι α ς μ ε τ ο χ ι κ ή ς εταιρείας·

εκλέγουν

τούς

εκπροσώπους,

έπειτα

αφήνουν

τά

π ρ ά γ μ α τ α νά α κ ο λ ο υ θ ή σ ο υ ν τ ή ν π ο ρ ε ί α τ ο υ ς , τ έ λ ο ς ε κ φ ρ ά ζ ο υ ν εμπιστοσύνη ή δυσπιστία προς τούς εκπροσώπους τ ω ν καί εισ­ π ρ ά τ τ ο υ ν τ ό μέρισμα τ ο υ ς » . 4 3 Έ π ι κ ε φ α λ ή ς τ ώ ν κ α τ α ν α λ ω τ ι ­ κών συνεταιρισμών βρίσκονται ώς επί τό πλείστον τά ΐδια πάν­ τ ο τ ε π ρ ό σ ω π α , τ ά όποια διευθύνουν μ έ π ν ε ύ μ α α υ τ α ρ χ ι κ ό . Κ ά ­ ποιος φίλος τοΰ σοσιαλιστικού καταναλωτικού

συνεταιρισμού

τ ή ς Γ ά ν δ η ς « V o o r u i t » , ό όποιος ο ρ γ α ν ώ θ η κ ε ά π ό τ ο ν E d o u a r d A n s e e l e , γ ρ ά φ ε ι σ χ ε τ ι κ ά : « τ ο ύ τ η ή ευημερία κ α ί ή κ α λ ή δ ι ο ί ­ κ η σ η δέν π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ο ύ ν τ α ι δ ί χ ω ς κ ά π ο ι ε ς θ υ σ ί ε ς ώ ς π ρ ό ς τ ή ν ι ε ρ ή κ α ί α π α ρ α β ί α σ τ η ε λ ε υ θ ε ρ ί α τ ώ ν εργατών. Ό λ ό κ λ η ρ ο ς ό Vooruit φέρει τ ή σφραγίδα τ ή ς ισχυρής προσωπικότητας πού τον δ η μ ι ο ύ ρ γ η σ ε . . . Μ ί α β ο ύ λ η σ η ι σ χ υ ρ ή , δ ι ψ α σ μ έ ν η γ ι ά ευθύ­ ν ε ς , έ ν ώ ά λ λ ο ι υ π ο χ ω ρ ο ύ ν α δ ι ά κ ο π α μ π ρ ο σ τ ά σ' αυτές, μ ε θ ά π ά ν τ ο τ ε σ χ ε δ ό ν ά π ό τ ο ν ΐ δ ι ο τ η ς τ ό ν εαυτό. Ό 43. Karl Kautsky, Konsumvereine

und Arbeiterbewegung,

κ. Anseele, σ. 17.

Σ Χ Ε Σ Η Η Γ Ε Τ Η ΚΑΙ ΜΑΖΑΣ

223

π ρ ά γ μ α τ ι μεγάλος βιομήχανος, εχει τούς ορμητικούς,

επιτα­

κ τ ι κ ο ύ ς κ α ί α π ό τ ο μ ο υ ς τ ρ ό π ο υ ς τ ώ ν π ι ο αστών β ι ο μ η χ α ν ι κ ώ ν η γ ε τ ώ ν κ α ί ό V o o r u i t κ ά θ ε άλλο π α ρ ά α π ο τ ε λ ε ί α ν α ρ χ ι κ ή δ η ­ μ ο κ ρ α τ ί α . Μ ά λ λ ο ν β α σ ί ζ ε τ α ι σ τ ή ν ά ρ χ ή τ ή ς ε ξ ο υ σ ι α σ τ ι κ ή ς αυ­ θεντίας».44 Ό

παραγωγικός

συνεταιρισμός

τουναντίον, ιδιαίτερα ό μ ι ­

κ ρ ό ς , α π ο τ ε λ ε ί θ ε ω ρ η τ ι κ ά τ ό κ α λ ύ τ ε ρ ο δ υ ν α τ ό υπόβαθρο γ ι ά δημοκρατική όποια

συνεργασία.

ανήκουν

στήν

ΐδια

Περικλείει

όμήλικα

κατηγορία

τής εργατικής

στοιχεία,

τά

τάξης,

ασκούν τ ό ΐ δ ι ο ε π ά γ γ ε λ μ α κ α ί ε ί ν α ι σ υ ν η θ ι σ μ έ ν α σ τ ή ν ΐ δ ι α αν­ τ ι μ ε τ ώ π ι σ η τ ή ς ζ ω ή ς . Μ ο λ ο ν ό τ ι χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι κ ι αυτός η γ ε σ ί α , προσφέρει μεγαλύτερη δυνατότητα έλεγχου, δεδομένου ότι τά μ έ λ η έχουν τ ή ν ΐ δ ι α ε π α γ γ ε λ μ α τ ι κ ή π ρ α γ μ α τ ο γ ν ω σ ί α κ α ί μ π ο ­ ρούν, ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , νά σ υ σ κ έ π τ ο ν τ α ι , νά σ υ ν α π ο φ α σ ί ζ ο υ ν κ α ί νά σ υ μ π ρ ά τ τ ο υ ν . Σ ' ένα π ο λ ι τ ι κ ό κ ό μ μ α , δέν ε ί ν α ι σ έ θ έ σ η δλα τ ά μ έ λ η νά ασκούν υψηλή π ο λ ι τ ι κ ή , γ ι ' αυτό, κ α θ ώ ς ε ί δ α μ ε π α ­ ρ α π ά ν ω , ε ί ν α ι έ δ ώ τ ό σ ο μ ε γ ά λ η ή α π ό σ τ α σ η μ ε τ α ξ ύ τ ο υ απλού σ τ ρ α τ ι ώ τ η κ α ί τ ο ΰ σ τ ρ α τ η γ ο ύ . Α π ε ν α ν τ ί α ς , σ' έναν π α ρ α γ ω γ ι ­ κ ό σ υ ν ε τ α ι ρ ι σ μ ό υ π ο δ η μ α τ ο π ο ι ώ ν λ . χ . , κ ά θ ε μ έ λ ο ς εΐναι εξίσου εξοικειωμένο μ έ τήν υποδηματοποιία, τά χρειώδη εργαλεία καί τ ά διάφορα ε ΐ δ η τ ο ΰ δ έ ρ μ α τ ο ς · δέν υ φ ί σ τ α ν τ α ι δ η λ α δ ή μ ε τ α ξ ύ τών μελών ουσιώδεις διαφορές ώς προς τ ή ν τ ε χ ν ι κ ή επάρκεια. Ω σ τ ό σ ο , π α ρ ά τ ο ύ ς δρους αυτούς, τ ο ύ ς ε υ ν ο ϊ κ ό τ α τ ο υ ς γ ι ά έναν κ α θ α ρ ά δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό ο ρ γ α ν ι σ μ ό , ό π α ρ α γ ω γ ι κ ό ς σ υ ν ε τ α ι ­ ρ ι σ μ ό ς γ ε ν ι κ ά δ έ ν μ π ο ρ ε ί δ ι ό λ ο υ νά θ ε ω ρ η θ ε ί υ π ό δ ε ι γ μ α δ η μ ο ­ κρατικής αυτοδιοίκησης. Ό

R o d b e r t u s ε ΐ π ε κ ά π ο τ ε δ τ ι , δταν

σ υ λ λ ο γ ι ζ ό τ α ν τ ί ς π α ρ α γ ω γ ι κ έ ς σ υ ν ε ρ γ α τ ι κ έ ς ε ξ α π λ ω μ έ ν ε ς σ' ολόκληρο τον χώρο τ ή ς βιομηχανίας, τοΰ εμπορίου καί τ ή ς γ ε ω ρ γ ί α ς καί φανταζόταν κάθε σ η μ ε ρ ι ν ή ε π ι χ ε ί ρ η σ η ώς συνε­ τ α ι ρ ι σ τ ι κ ά δ ι ε υ θ υ ν ό μ ε ν η ε μ π ο ρ ι κ ή ε τ α ι ρ ε ί α , σ τ ή ν ό π ο ι α θά ε ΐ χ ε κ ά θ ε ε ρ γ α ζ ό μ ε ν ο ς δ ι κ α ί ω μ α λ ό γ ο υ , δ έ ν μ π ο ρ ο ΰ σ ε νά μ ή ν π ι ­ σ τ έ ψ ε ι δ τ ι ή εθνική ο ι κ ο ν ο μ ί α θά κ α τ έ ρ ρ ε ε έ ν ε κ α τ ή ς δ υ σ κ ι ν η ­ σίας τοΰ μηχανισμού α ύ τ ο ΰ . 4 5 Ή

ιστορία τών

παραγωγικών

44. Pourquoi pas? 2, άρ. 97. 45. Karl Rodbertus, Offener Brief an das Komitee des deutschen Arbei­ tervereins zu Leipzig, στό: F. Lassalle, Politische Reden und Schriften, τ. Β ' , σ. 9.

224

συνεταιρισμών

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

φ α ν ε ρ ώ ν ε ι π ρ ά γ μ α τ ι τ ο ακόλουθο δ ί λ η μ μ α : ε ϊ τ ε

δ ι α λ ύ ο ν τ α ι σ ύ ν τ ο μ α άπό τ ή διχόνοια κ α ι τ ή ν α δ υ ν α μ ί α

λόγω

τ ο ΰ δ ι κ α ι ώ μ α τ ο ς δλων νά δ ι α τ υ π ώ ν ο υ ν ε ν σ τ ά σ ε ι ς , ε ί τ ε υ π ο τ ά σ ­ σ ο ν τ α ι σ τ ή θ έ λ η σ η ενός μ ε μ ο ν ω μ έ ν ο υ ή λ ι γ ο σ τ ώ ν

ατόμων,46

χ ά ν ο ν τ α ς τον α λ η θ ι ν ό σ υ ν ε τ α ι ρ ι σ τ ι κ ό τ ο υ ς χ α ρ α κ τ ή ρ α . Σ χ ε δ ό ν π ά ν τ ο τ ε οφείλουν π ά ν τ ω ς τ ή ν ί δ ρ υ σ η τ ο υ ς σ τ ή ν

προσωπική

π ρ ω τ ο β ο υ λ ί α ενός μ ε μ ο ν ω μ έ ν ο υ ή λ ι γ ο σ τ ώ ν α τ ό μ ω ν .

Ενίοτε

συνιστούν μοναρχίες σέ μικρογραφία, υ π ο κ ε ί μ ε ν ε ς σ τ ή δ ι κ τ α ­ τ ο ρ ι κ ή ε ξ ο υ σ ί α τ ο ΰ έ π ί κ ε φ α λ ή ς , ό όποιος π α ρ ο υ σ ι ά ζ ε τ α ι

ώς

ε κ π ρ ό σ ω π ο ς τ ο υ ς ε ν τ ό ς κ α ι ε κ τ ό ς * σ υ μ β α ί ν ε ι μ ά λ ι σ τ α νά συν­ δ έ ο ν τ α ι τ ό σ ο σ τ ε ν ά μ έ τ ή θ έ λ η σ η τ ο ΰ τ ε λ ε υ τ α ί ο υ ώ σ τ ε , άν α υ ­ τ ό ς ε κ λ ε ί ψ ε ι ή α π ο χ ω ρ ή σ ε ι , κινδυνεύουν νά δ ι α λ υ θ ο ύ ν . 4 7 Ή τ ι δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή τ ά σ η σ τ ο υ ς κ ό λ π ο υ ς τ ώ ν παραγωγικών ταιρισμών

αν­ συνε­

υ π ο θ ά λ π ε τ α ι α κ ό μ η άπό τ ό γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι α π ο τ ε λ ο ύ ν

συσπειρώσεις στοιχείων τών όποιων τά α τ ο μ ι κ ά π λ ε ο ν ε κ τ ή μ α ­ τ α κινδυνεύουν νά μ ε ι ω θ ο ΰ ν άν ε ύ ρ υ ν θ ε ΐ ό σ υ ν ε τ α ι ρ ι κ ό ς κ ύ κ λ ο ς μ έ τ ή ν ε ι σ δ ο χ ή νέων μ ε λ ώ ν . Ώ ς σ υ σ π ε ι ρ ώ σ ε ι ς τ έ τ ο ι ε ς , οί π α ­ ρ α γ ω γ ι κ έ ς σ υ ν ε ρ γ α τ ι κ έ ς θά α κ ο λ ο υ θ ή σ ο υ ν α ν α π ό δ ρ α σ τ α , δυνά­ μ ε ι αιώνιων κοινωνιολογικών νόμων, τήν πορεία πού ακολού­ θησαν κ ά π ο τ ε οί σ υ ν τ ε χ ν ί ε ς . Ό σ ο

ευδοκιμούν, τόσο

ρέπουν

π ρ ο ς τ ή ν α ύ τ ο π ε ρ ι χ α ρ ά κ ω σ η κ α ι τον α π ο κ λ ε ι σ μ ό , άφοΰ αδυνα­ τούν νά ά ν τ ι σ τ α θ ο ΰ ν στον π ε ι ρ α σ μ ό νά μ ο ν ο π ω λ ή σ ο υ ν τ ά κ ε ­ κ τ η μ έ ν α π λ ε ο ν ε κ τ ή μ α τ α . Ε ν ί ο τ ε σφραγίζουν έ μ μ ε σ α τ ι ς θύρες τ ο υ ς , α υ ξ ά ν ο ν τ α ς σ η μ α ν τ ι κ ά τ ά δ ι κ α ι ώ μ α τ α ε γ γ ρ α φ ή ς , συχνά δ μ ω ς παύουν νά ε ι σ δ έ χ ο ν τ α ι ε ν τ ε λ ώ ς νέα μ έ λ η ή ορίζουν σ τ ο καταστατικό ανώτατο αριθμό μελών. Ή

ενδεχόμενη

ανάγκη

νέων ε ρ γ α τ ι κ ώ ν χεριών α ν τ ι μ ε τ ω π ί ζ ε τ α ι μ έ τήν π ρ ό σ λ η ψ η μ ι ­ σθωτών εργατών, όποτε ό εργατικός παραγωγικός

συνεταιρι­

σμός π ρ ο σ ε γ γ ί ζ ε ι τ ή μ ε τ ο χ ι κ ή έταρεία. Μ ε ρ ι κ έ ς φορές πάλι ο συνεταιρισμός περιέρχεται στήν άμεση κυριότητα τοΰ διευθυν­ τ ή * γ ί ν ε τ α ι ι δ ι ω τ ι κ ή ε π ι χ ε ί ρ η σ η . Κ α ι σ τ ί ς δύο π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς δ ι -

46. Πρβλ. τήν ταυτόσημη κρίση πού διατύπωσε σέ συνέντευξη σχετι­ κά μέ τούς παραγωγικούς συνεταιρισμούς ό Frederik van Eeden, ιδρυτής και έπί σειρά ετών πρόεδρος ενός συνεταιριστικού συνοικισμού κοντά στο "Αμστερνταμ (De Volharding 5, άρ. 8). 47. Πρβλ. Lamberto Paoletti, Un cimitero di cooperative, σσ. 273-274.

225

Σ Χ Ε Σ Η Η Γ Ε Τ Η ΚΑΙ ΜΑΖΑΣ

καίως παρατηρεί ό K a u t s k y δ τ ι ή κοινωνική αξία τοΰ έ ρ γ α τ ι ­ κοΰ συνεταιρισμού εξαντλείται στο δτι χ ρ η σ ι μ ε ύ ε ι σέ μ ε μ ο ν ω ­ μ έ ν ο υ ς π ρ ο λ ε τ α ρ ί ο υ ς ώ ς μ έ σ ο γ ι ά νά α ν α ρ ρ ι χ η θ ο ύ ν ά π ό τ ή ν τ ά ­ ξη τους σέ μιάν άλλη, α ν ώ τ ε ρ η . 4 8 Ό

Rodbertus

αποκάλεσε

τούς συνεταιρισμούς εκπαιδευτήριο τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς , δπου οί ε ρ γ ά τ ε ς μ α θ α ί ν ο υ ν νά δ ι ο ι κ ο ύ ν , νά σ υ ζ η τ ο ΰ ν κ α ί νά κ υ β ε ρ ­ νούν π ρ ο σ ω ρ ι ν ά σ έ σ τ ε ν ο ύ ς κ ύ κ λ ο υ ς . 4 9 Ά π ό τ ή ν α ν ά λ υ σ η μ α ς π ρ ο κ ύ π τ ε ι δ τ ι ή ρ ή σ η τ ο ύ τ η μόνο σ έ π ο λ ύ π ε ρ ι ο ρ ι σ μ έ ν η κ λ ί μ α ­ κα μ π ο ρ ε ί νά θ ε ω ρ η θ ε ί α λ η θ ή ς .

4. Το προσωπικό

στοιχείο

στήν

ηγεσία

Τ ό π ρ ο σ ω π ι κ ό σ τ ο ι χ ε ί ο σ τ ο π λ α ί σ ι ο τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς δέν ε π ι ­ τ ρ έ π ε τ α ι νά υ π ο τ ι μ ά τ α ι . Σ τ ι ς μ ι κ ρ έ ς κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς ομάδες ε π ι ­ σκιάζει μάλιστα, σέ μεγάλο βαθμό, τούς εμπράγματους παρά­ γ ο ν τ ε ς . 5 0 Σ τ ι ς μεγάλες, τά κεφαλαιώδη ζ η τ ή μ α τ α αποβάλλουν ώς έ π ι τό πλείστον γοργά τον π ρ ο σ ω π ι κ ό - μ ι κ ρ ο λ ο γ ι κ ό

χαρα­

κ τ ή ρ α τ ο υ ς , δ ί χ ω ς δ μ ω ς νά χάνουν τ ή ν επιρροή κ α ί τ ή σ η μ α σ ί α

48. Karl Kautsky, Konsumvereine und Arbeiterbewegung, σ. 6. — Ό ιστορικός, πανεπιστημιακός καθηγητής Gaetano Salvemini, μ έ λ ο ς τοΰ ίταλικοΰ σοσιαλιστικού κόμματος, κατηγόρησε τό σπουδαίο καί από πολλές α π ό ψ ε ι ς αξιοπρόσεκτο κίνημα τών συνεταιρισμών παραγωγής καί ε ρ γ α σ ί α ς τής κεντρικής Ιταλίας οτι πλουτίζει εις βάρος τοΰ συνόλου, καί τό χαρακτήρισε βδέλλα στό σώμα τοΰ προλεταριάτου καί εμπροσθοφυ­ λακή τής κυρίαρχης τάξης τών παρασίτων πρβλ. τ ή σειρά άρθρων τοΰ G. Salvemini «Cooperative di lavoro e movimento socialista», Avanti! 14 (1910), άρ. 174 κ.έξ. 49. Karl Rodbertus, ο.π., σ. 9. 50. Τοΰτο επιβεβαιώνεται καί άπό τή μαρτυρία ενός Γερμανοΰ σο­ σιαλδημοκράτη, τοΰ Otto Geithner: «Όποιος, καθώς έγώ, έχει κάποια πείρα καί παρακολουθεί τό εργατικό κίνημα έδώ καί δεκαπέντε σχεδόν χρόνια, θά γνωρίζει ότι στις μικρές οργανώσεις τά εμπράγματα ζητήμα­ τα πάντοτε επισκιάζονται άπό τά προσωπικά, τά όποια άποκτοΰν υπερ­ βολική σπουδαιότητα» ( Vorwärts 23, άρ. 137).

15. Κοινωνιολογία

τών πολιτικών

κομμάτων

226

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

τ ο υ ς όσοι τ ά δ ι ε υ θ ε τ ο ύ ν . Σ τ ή ν

Αγγλία,

οί ο ρ γ α ν ω μ έ ν ε ς μ ά ζ ε ς

δείχνουν τ ό σ ο α μ έ ρ ι σ τ η ε μ π ι σ τ ο σ ύ ν η σέ τ ρ ε ι ς ή τ έ σ σ ε ρ ι ς αν­ θρώπους

— MacDonald,

Keir

Hardie,

Henderson,

dynes —

ώ σ τ ε , κ α θ ώ ς σ η μ ε ί ω σ ε κ ά π ο ι ο ς π ρ ο σ ε κ τ ι κ ό ς π α ρ α τ η ρ η τ ή ς , δέν εΐναι ε φ ι κ τ ό ς ο π ο ι ο σ δ ή π ο τ ε ε π η ρ ε α σ μ ό ς τ ο υ π λ ή θ ο υ ς ε ι μ ή μόνο δια μ έ σ ο υ α υ τ ώ ν . 5 1 Σ τ ή ν

Ιταλία

αποδεικνύονται βιώσιμα μ ό ­

νον δσα σ υ ν δ ι κ ά τ α δ ι α θ έ τ ο υ ν κ ά π ο ι ο κ α λ ό η γ έ τ η , άπό τ ά χ έ ρ ι α τ ο υ ό π ο ι ο υ περνούν τ ά π ά ν τ α . 5 2

Στή

Γερμανία,

ή

ιδιαίτερη

ι σ χ ύ ς κ α ι ε π ι β ο λ ή τ ο ΰ B e b e l φανερωνόταν σ έ π ά μ π ο λ λ ε ς ε ν δ ε ί ­ ξ ε ι ς , άπό τ ή ν ε ν θ ο υ σ ι ώ δ η υ π ο δ ο χ ή π ο ύ τ ο ΰ ε π ι φ ύ λ α σ σ α ν π α ν ­ τ ο ύ ώ ς τ ή ν σ υ ν ε χ ώ ς ε π α ν α λ α μ β α ν ό μ ε ν η , π ρ ι ν άπό κ ά θ ε σ υ ν έ ­ δριο τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς , π ρ ο σ π ά θ ε ι α τ ώ ν δ ι α φ ό ρ ω ν μ ε ρ ί δ ω ν νά τον π ρ ο σ ε τ α ι ρ ι σ θ ε ί ή κ α θ ε μ ί α γ ι ά τόν ε α υ τ ό τ η ς . 5 3 Δ έ ν α π ο τ ε λ ε ί μ ε γ ά λ η υ π ε ρ β ο λ ή τ ό νά π ο ΰ μ ε ό τ ι ή επανάσταση

τοΰ 1918

ήταν

βαυαρική

έ ρ γ ο ενός κ α ι μόνο ά ν θ ρ ω π ο υ , τ ο ΰ

K u r t Eisner, ή τουλάχιστον μιας ε λ ά χ ι σ τ η ς δράκας ανθρώπων ύπό τ ι ς δ ι α τ α γ έ ς τ ο υ . 5 4 Σ υ ν ή θ ε ι ς εΐναι κ α ι στό σ ύ γ χ ρ ο ν ο κ ο μ ­ μ α τ ι κ ό σ ύ σ τ η μ α οί προσωποπαγείς τούς η γ έ τ ε ς . Ή

δεσμοί

τών

οπαδών

προς

μ ε τ α π ή δ η σ η ενός η γ ε τ ι κ ο ύ σ τ ε λ έ χ ο υ ς άπό ένα

κ ό μ μ α σ' ένα άλλο π ρ ο κ α λ ε ί π ά ν τ ο τ ε ρ ε ΰ μ α ά π ο σ κ ί ρ τ η σ η ς κ α ι σ τ ο υ ς κ ό λ π ο υ ς τ ώ ν μ α ζ ώ ν . Σ υ χ ν ά ακολουθούν οί μ ά ζ ε ς

τόν

η γ έ τ η . Τ ο ΰ τ ο δέν σ υ μ β α ί ν ε ι μόνο σ τ ή ν Ι τ α λ ί α , άλλά κ α ι σ τ ή Γ ε ρ μ α ν ί α τ ή ς μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ ή ς [ μ ε τ ά τον Α ' π α γ κ ό σ μ ι ο π ό λ ε μ ο ] εποχής. ° Τά

σχίσματα

στά

κόμματα,

μολονότι

υπαγορεύονται

οχι

5 1 . Βλ. ανταπόκριση τοΰ Μ. Beer αναφορικά μέ τό Θ' ετήσιο συνέδριο τοΰ βρετανικού Εργατικού Κόμματος, Fränkische Tagespost 41 (1909), άρ. 28. 52. Rinaldo Rigola, I funzionari dell'organizzazioni, Avanti! 14 (1910), άρ. 3 4 1 . 53. Πρβλ. τήν ανάγλυφη περιγραφή τοΰ Albert Weidner, «Bebel», Der arme Teufel 21 (1903)· επίσης Robert Michels, «August Bebel», Archiv für Sozialwissenschaft 37 (1913), σσ. 671-700. 54. Τοΰτο τό έχει παραδεχθεί ό ίδιος ό Kurt Eisner. 55. « f H επισταμένη εξέταση φανερώνει ότι τό πράγμα οφείλεται κατά κανόνα στή στάση ορισμένων ηγετικών στελεχών μέ εξαιρετική ισχύ και επιρροή. Σ έ μικρή κλίμακα διαπίστωσα τήν αποφασιστική σημασία τής

Σ Χ Ε Σ Η Η Γ Ε Τ Η ΚΑΙ ΜΑΖΑΣ

227

σπάνια άπό α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ έ ς α ν α γ κ α ι ό τ η τ ε ς , οφείλονται π ά ν τ ο τ ε σ τ ο υ ς η γ έ τ ε ς . Ο ί μ ά ζ ε ς δέν ε ν α ν τ ι ώ ν ο ν τ α ι π ο τ έ σ τ ή σ υ μ φ ι λ ί ω ­ σ η α ν τ ι μ α χ ό μ ε ν ω ν η γ ε τ ι κ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν , άν μ ή τ ι ά λ λ ο επειδή οί διαφορές τ ώ ν τελευταίων,

καθόσον ε ί ν α ι ε μ π ρ ά γ μ α τ ε ς ,

βρί­

σκονται ώ ς έ π ι τό πλείστον έκτος τ ώ ν ορίων τ ο ΰ στενότερου κ ύ κ λ ο υ τ ώ ν δ ι α φ ε ρ ό ν τ ω ν κ α ί τ ή ς αντίληψης τ ο υ ς . 5 6 Ή π ρ ο σ ω ­ π ι κ ή συμφιλίωση τ έ ω ς αντίπαλων η γ ε τ ι κ ώ ν στελεχών

χαρο­

π ο ι ε ί π ά ν τ ο τ ε τ ί ς μ ά ζ ε ς , ά φ ' ενός επειδή π ε ρ ι β ά λ λ ε ι τ ο ν αγώνα τ ο υ ς μ έ τ ή ν α ΐ γ λ η ενός ωραίου σ υ ν α ι σ θ ή μ α τ ο ς κ α ί ά φ ' έτερου, ε ν σ τ ι κ τ ω δ ώ ς , επειδή α ΐ ρ ε ι γ ι ' αυτές τ ό χ α λ ε π ό δ ί λ η μ μ α επιλο­ γ ή ς , α π λ ο υ σ τ ε ύ ο ν τ α ς τ ή ν ε σ ω τ ε ρ ι κ ή τ ο υ ς ανάγκη γ ι ά η γ ε σ ί α . Ο ί ΐ δ ι ο ι οί η γ έ τ ε ς δ ε ί χ ν ο υ ν ε ν ί ο τ ε νά μ ή ν φ α ν τ ά ζ ο ν τ α ι δ ι ό λ ο υ τ ή ν επιρροή τ ο υ ς σ τ ι ς μ ά ζ ε ς . Τ ί ς π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς

φορές

δμως

έχουν ε π ί γ ν ω σ η τ ή ς ι σ χ ύ ο ς τ ο υ ς κ α ί υ π ε ρ η φ α ν ε ύ ο ν τ α ι γ ι ' α ύ προσωπικής επιρροής σέ μιά βιομηχανική περιοχή τής περιφέρειας τοΰ Άννοβέρου. Τό Σ Κ Γ [Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα Γερμανίας], τό όποιο είχε αναπτυχθεί αλματωδώς κατά τή διάρκεια τής επανάστασης [1918], περιήλθε έκει ύπό τήν επιρροή ενός εργάτη, ό όποιος είχε μετοικήσει στήν περιοχή μόλις μετά τό τέλος τοΰ [Α' παγκοσμίου] πολέμου. Τ Ηταν υποκείμενο κάπως αμφίβολου ποιου, όπως αποδείχθηκε αργότερα, ωστό­ σο διέθετε ιδιάζουσα δύναμη υποβολής καί, ώς έκ τούτου, βρέθηκε νά παίζει σύντομα τόν πρώτο ρόλο. Έ π ε ι τ α άπό μερικούς μήνες, μεταπήδη­ σε στό Κ Κ Γ [Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας], όποτε τόν ακολούθησε τό σύνολο σχεδόν τών ντόπιων οπαδών τοΰ Σ Κ Γ . Δέν είχε κυλήσει πο­ λύς καιρός, όταν τοΰ προσφέρθηκε κάπου μιά « θ έ σ η » καί αποφάσισε νά αποχωρήσει άπό τό καθόλου σοσιαλιστικό κίνημα. Σήμερα ανήκει στό Γερμανικό Κόμμα τοΰ Αννοβέρου. Τ ϊ τοπική οργάνωση του Κ Κ Γ εξα­ κολουθεί μέν νά υφίσταται, άλλά βρίσκεται κάπως σέ μαρασμό. Ό λ ό κληρη ή εργατιά τής περιοχής έδειχνε εμφανή σημεία ψυχικής συντρι­ βής. Πιστεύω, ειρήσθω έν παρόδω, ότι παρόμοια περιστατικά, άν καί όχι τόσο κραυγαλέα, θά μποροΰσαν νά έκτυλιχθοΰν καί στους αστικούς κύ­ κλους μιας κωμόπολης» (Carl Mennicke, «Massenbewusstsein. Zur Sozio­ logie der sozialistischen Bewegung», Frankfurter Zeitung 67', άρ. 276, 15 Α π ρ ι λ . 1923). 56. Ό Mermeix (La France socialiste, σ. 138) είπε, ήδη άπό τά μέσα τής δεκαετίας τοΰ 1880, αναφορικά μέ τίς διενέξεις μεταξύ μαρξιστών καί υποστηρικτών τής πολιτικής τοΰ εφικτού: « Ά ν οί ηγέτες μποροΰσαν νά δώσουν τά χέρια, ή ένωση στους κόλπους τοΰ έργατικοΰ κόμματος θά ήταν τέλεια». Ή άποψη τούτη επαληθεύθηκε τό 1904.

228

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

τήν.

Συχνά-πυκνά

καυχώνται

απέναντι

στήν κυβέρνηση

δτι

ε ξ α σ φ α λ ί ζ ο υ ν τ ή ν η σ υ χ ί α κ α ί ε υ τ α ξ ί α τ ώ ν μ α ζ ώ ν κ α ί δ τ ι , αν έ λ ε ι π ε ή επιρροή τ ο υ ς , ή ε π α ν ά σ τ α σ η θά ε ί χ ε ή δ η ξ ε σ π ά σ ε ι προ πολλού. Έ τ σ ι π ο λ ι τ ε ύ θ η κ α ν λ . χ . οί Ι τ α λ ο ί σ ο σ ι α λ ι σ τ έ ς τ ο 1 9 0 2 α π έ ν α ν τ ι στον π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ό G i o l i t t i . 5 7 Σ τ ή Γερμανία,

οί

σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ ά τ ε ς δέν έ π α ψ α ν κ α τ ά τ ή δ ι ά ρ κ ε ι α τ ο ΰ [ Α ' π α γ ­ κ ο σ μ ί ο υ ] π ο λ έ μ ο υ νά αποδίδουν τ ί ς αρχικές ε π ι τ υ χ ί ε ς τ ώ ν γ ε ρ ­ μ α ν ι κ ώ ν σ τ ρ α τ ε υ μ ά τ ω ν σ τ ή ν π ε ι θ α ρ χ ί α εντός τ ο ΰ σ ο σ ι α λ δ η μ ο ­ κ ρ α τ ι κ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς . Ή π α ρ έ μ β α σ η τ ο υ ς στον κ ρ α τ ι κ ό β ί ο φ α ί ­ ν ε τ α ι νά ι σ ο δ υ ν α μ ε ί συχνά μ' εκείνη τ ή ς χ ω ρ ο φ υ λ α κ ή ς . Ό σ ε β α σ μ ό ς τ ώ ν η γ ε τ ώ ν π ρ ο ς τ ί ς μ ά ζ ε ς δέν ε ί ν α ι κ α τ ά κ α ­ νόνα β α θ ύ ς , μ ο λ ο ν ό τ ι κ α τ α λ έ γ ο ν τ α ι ανάμεσα τ ο υ ς κ α ί ά ν θ ρ ω ­ π ο ι π ο ύ α φ ο σ ι ώ ν ο ν τ α ι μ έ ζ έ σ η σ' αυτές κ α ί τ ο ύ ς α ν τ α π ο δ ί δ ο υ ν πολλαπλάσια τήν απονεμόμενη άπό τ ί ς ΐδιες λατρεία. Ή

μετα­

ξύ τ ο υ ς αγάπη δέν είναι ώ ς έ π ι τ ό π λ ε ί σ τ ο ν α μ ο ι β α ί α , ε π ε ι δ ή , άν μ ή τ ι ά λ λ ο , ό η γ έ τ η ς έ χ ε ι κ α τ ά τ ή δ ι ά ρ κ ε ι α τ ή ς η γ ε σ ί α ς τ ο υ τ ή ν ε υ κ α ι ρ ί α νά γ ν ω ρ ί σ ε ι π ο λ ύ κ α λ ά κ ι άπό κ ο ν τ ά τ ί ς αθλιότη­ τ ε ς τ ή ς μ ά ζ α ς . 5 8 Ό F o u r n i è r e λ έ ε ι δ τ ι ακόμη κ α ί τ ά η γ ε τ ι κ ά στελέχη τής σοσιαλδημοκρατίας μεταχειρίζονται ώς παθητικό ε ρ γ α λ ε ί ο τ ί ς μ ά ζ ε ς , οί ό π ο ι ε ς τ ο ύ ς έχουν α ν α θ έ σ ε ι τ ή ν π ρ α γ μ ά ­ τ ω σ η τ ώ ν βλέψεων τ ο υ ς κ α ί α π ο τ ε λ ο ύ ν έ π ε ι τ α τ ή ν π ι σ τ ή τ ο υ ς α κ ο λ ο υ θ ί α , τ ί ς ά ν τ ι κ ρ ύ ζ ο υ ν σαν σ ε ι ρ ά μ η δ ε ν ι κ ώ ν χ ρ ή σ ι μ ω ν μ ό ­ νο νά π ρ ο σ δ ί δ ο υ ν ά ξ ι α σ τ ο α ρ κ τ ι κ ό τ ο ΰ ά ρ ι θ μ ο ΰ μ ι κ ρ ό ψ η φ ί ο . « Ά ν έ χ ε ι ένα μ η δ ε ν ι κ ό σ τ ά δ ε ξ ι ά τ ο υ , ό αριθμός δέν αξίζει π α -

57. Πρβλ. τήν αγόρευση τοΰ Camillo Prampolini στό ιταλικό κοινοβού­ λιο στις 13 Μαρτίου 1902, Tip. Op. Reggio Emilia 24 (1902)· επίσης Fi­ lippo Turati, II partito socialista e Fattuale momento politico, εκδ. γ', Mi­ lano 1902, σ. 15, καθώς καί τόν λόγο του στό Ζ ' συνέδριο τοΰ ίταλικοΰ σοσιαλιστικού κόμματος στήν "Ιμολα τό 1902 (Rendiconto, Roma 1903, σ. 54). — Προκειμένου γιά τά αντίστοιχα γερμανικά πράγματα, βλ. τά γραπτά σχετικά μέ τον [Α' παγκόσμιο] πόλεμο, π.χ. Richard Fischer, «Die Sozialdemokratie und der Krieg», Züricher Volksrecht, άναδημοσ. στήν έφημ. Tägliche Rundschau 34, άρ. 38 (16 Σεπτ. 1914). 58. Ό Richard Charmatz μοΰ αντέτεινε ότι υπάρχουν δίχως άλλο καί ηγέτες πού δέν αποβάλλουν ποτέ «τόν χαρακτήρα τής μάζας» (Rich. Charmatz, « D r . Julius Deutsch», Neues Wiener Journal άρ. 2049, 12 Ταν. 1919).

Σ Χ Ε Σ Η Η Γ Ε Τ Η ΚΑΙ ΜΑΖΑΣ

ρ α π ά ν ω ά π ό δέκα* αν ε χ ε ι έ ξ ι , τ ό τ ε αξίζει ενα ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι ο » . 5 9 Κ α θ ώ ς ε ί π ε κ ά π ο τ ε ό Victor Adler στον Philipp S c h e i d e m a n n : « Μ έ τ ά ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι α , ξ έ ρ ε τ ε , π ο τ έ δέν ή μ ο υ ν φ ε ι δ ω λ ό ς .

Επα­

ν ε ι λ η μ μ έ ν α έ χ ω μ ι λ ή σ ε ι γ ι ά λ ο γ α ρ ι α σ μ ό ενός ή δύο ε κ α τ ο μ μ υ ­ ρ ί ω ν , μ ο λ ο ν ό τ ι δέν ε κ π ρ ο σ ω π ο ύ σ α

παρά κ α μ μ ι ά

διακοσαριά

άτομα».60 Ή

συσσώρευση πληρεξουσιοτήτων σέ σχετικώς λίγα χέρια,

όπως άπαντα στο εργατικό κ ί ν η μ α , 6 1

ε γ κ υ μ ο ν ε ί τ ο ν κίνδυνο

συχνής κατάχρησης τ ή ς εξουσίας. Ό

«εκπρόσωπος»,

συναι­

σθανόμενος π λ ή ρ ω ς τ ό γεγονός ότι λ ο γ ί ζ ε τ α ι απαραίτητος, άπό υπηρέτης

τ ο ΰ λαού γ ί ν ε τ α ι ε ύ κ ο λ α αφέντης

του.62 Οί ηγέτες,

στήν άρχή δημιουργήματα τών ποδηγετουμένων,

εξελίσσονται

σ έ κ υ ρ ι ά ρ χ ο υ ς τ ω ν — π α μ π ά λ α ι α αλήθεια, τ ή ν ό π ο ι α ε ΐ χ ε αντι­ λ η φ θ ε ί ή δ η ό G o e t h e όταν έ β α ζ ε τ ο ν Μ ε φ ι σ τ ο φ ε λ ή νά π ε ι ό τ ι ό ά ν θ ρ ω π ο ς π ά ν τ ο τ ε υ π ο δ ο υ λ ώ ν ε τ α ι σ τ ο δημιούργημα τ ο υ . Τ ό ί δ ι ο κ ό μ μ α π ο ύ α ν α λ α μ β ά ν ε ι αγώνα κ α τ ά τ ώ ν ύ π ε ρ β α σ ι ώ ν τ ή ς θ ε σ μ ο θ ε τ η μ έ ν η ς κρατικής εξουσίας, σ τ έ ρ γ ε ι τ ί ς ύπερβασίες τ ή ς θ ε σ μ ο θ ε τ η μ έ ν η ς κ ο μ μ α τ ι κ ή ς ε ξ ο υ σ ί α ς σάν νά ε ΐ χ α ν τ ή ν αναγ­ κ α ι ό τ η τ α φ υ σ ι κ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν . Α π έ ν α ν τ ι στους δ ι κ ο ύ ς τ ω ν η γ έ ­ τ ε ς οί μ ά ζ ε ς ε μ φ α ν ί ζ ο ν τ α ι π ο λ ύ ύ π ο τ α κ τ ι κ ό τ ε ρ ε ς ά π ' δ , τ ι απέ­ ναντι στις κυβερνήσεις·

άπό μέρους τ ώ ν π ρ ώ τ ω ν

υπομένουν

π ο λ λ έ ς φ ο ρ έ ς ά σ χ η μ ο σ ύ ν ε ς π ο ύ δέν θά ά ν έ χ ο ν τ α ν π ο τ έ ά π ό τ ί ς δ ε ύ τ ε ρ ε ς . 6 3 Σ τ ή ν άνωθεν π ί ε σ η τ ά κ α τ ώ τ ε ρ α κ ο ι ν ω ν ι κ ά σ τ ρ ώ ­ μ α τ α π ρ ο β ά λ λ ο υ ν συχνά α ι μ α τ η ρ ή κ α ί σ φ ο δ ρ ή α ν τ ί δ ρ α σ η , κ α ­ θ ώ ς μ α ρ τ υ ρ ο ύ ν μ ε τ α ξ ύ ά λ λ ω ν οί j a c q u e r i e s σ τ ή Γ α λ λ ί α , οί π ό ­ λ ε μ ο ι τ ώ ν χ ω ρ ι κ ώ ν σ τ ή Γ ε ρ μ α ν ί α κ α τ ά τ ο ν 1 6 ο α ι ώ ν α , οί ε ξ ε ­ γ έ ρ σ ε ι ς τ ώ ν fasci σ τ ή Σ ι κ ε λ ί α τ ό 1 8 9 3 κ α ί ή ε π α ν ά σ τ α σ η σ τ ή Ρ ω σ ί α τ ό 1 9 1 7 · τ ή ν π ί ε σ η δ μ ω ς άπό τ ή ν π λ ε υ ρ ά τ ώ ν δ ι κ ώ ν τ ο υ ς η γ ε τ ώ ν , τ ο ύ ς ό π ο ι ο υ ς ε π έ λ ε ξ α ν τ ά ΐ δ ι α , δέν τ ή ν α ί σ θ ά ν ο ν 59. E. Fournière, La Sociocratie, σ. 117. 60. Philipp Scheidemann, Der Zusammenbruch, Berlin 1 9 2 1 , σ. 125. 6 1 . Πρβλ. παραπάνω σσ. 9 9 κ.έξ. 62. Τό ενδεχόμενο τοΰτο παραδέχεται καί ό Κ. Kautsky, «Wahl­ kreis und Partei», Die Neue Zeit 22,2 (1904), σ. 36. 63. « Ο ί λαοί, ώς γνωστόν, επιβάλλονται α π ε ί ρ ω ς ευκολότερα πάνω στους βασιλείς άπ' ό,τι πάνω σ τ ι ς νομοθετικές συνελεύσεις» (Karl Marx, Neue Rheinische Zeitung, 11 Νοεμβρ. 1848).

230

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

τ α ι δ ι ό λ ο υ πολλές φ ο ρ έ ς . , ν Αν τ ύ χ ε ι να α π ο κ α λ ύ ψ ε ι κ α ν ε ί ς σ τ ι ς μάζες π ώ ς σφαγιάζουν τό δημοκρατικό ιδεώδες η γ ε τ ι κ ά κ ο μ ­ μ α τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η , απορούν κ α ί ε ξ ί σ τ α ν τ α ι σ τ ο έ π α κ ρ ο . , Χ Αν π ά λ ι σ υ μ β ε ί έ π ε ι τ α νά κ α τ α φ ε ρ θ ο ύ ν εναντίον τ ή ς κ ο μ μ α τ ι κ ή ς η γ ε ­ σίας φανερώνουν, μ έ τ ο ν τ ρ ό π ο κ α ί τ ή ν κ α τ ε ύ θ υ ν σ η τ ή ς κ ρ ι τ ι ­ κ ή ς τ ο υ ς , ό τ ι δέν κατανοούν διόλου τ ό π ρ ό β λ η μ α ώ ς τ έ τ ο ι ο . Αδυνατώντας

νά α ν τ ι λ η φ θ ο ύ ν

ο φ ε ί λ ε τ α ι σ τ ή συγκεντρωτική

ότι τό κακό

οργάνωση

τής

ολιγαρχίας

τών κομματικών λει­

τ ο υ ρ γ ι ώ ν , φ α ν τ ά ζ ο ν τ α ι συχνά ό τ ι τ ό λ υ σ ι τ ε λ έ σ τ ε ρ ο

διαθέσιμο

μ έ σ ο π ρ ο ς κ α τ α π ο λ έ μ η σ η τ ο ΰ κ α κ ο ύ εΐναι ή π ε ρ α ι τ έ ρ ω ενίσχυ­ ση τ ή ς σ υ γ κ ε ν τ ρ ω τ ι κ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς . 6 4

64. Τούτη ή αδυναμία καταφάνηκε στις διενέξεις γύρω άπό τήν προμνημονευμένη (παραπάνω, σ. 221) διακήρυξη γιά τόν εορτασμό τής πρωτομαγιάς στή Γερμανία. Λίγο μετά τή δημοσίευση τής διακήρυξης, κάποια συνέλευση τών σοσιαλδημοκρατών τής Λιψίας, ή οποία, ώς γνω­ στόν, εμφανιζόταν τότε ριζοσπαστική ύπό τήν ε π ι ρ ρ ο ή τών Mehring, Lensch κ.λπ., έλαβε ε π ί σ η ς θ έ σ η αναφορικά μέ τήν πρωτομαγιά. Τό έτος εκείνο (1908), ή αστυνομία τής πόλης είχε προβεί σέ ορισμένες παραχω­ ρήσεις ώς πρός τό καθιερωμένο συλλαλητήριο, όποτε ό εορτασμός προ­ μηνυόταν επιβλητικότερος παρά ποτέ. Σ τ ή συνέλευση, ώς έκ τούτου, στηλιτεύθηκε δριμύτατα ή διακήρυξη πού είχαν συνομολογήσει προκει­ μένου γιά τήν πρωτομαγιά ή Ε κ τ ε λ ε σ τ ι κ ή Ε π ι τ ρ ο π ή τοΰ Σοσιαλδημο­ κρατικού Κόμματος Γερμανίας καί ή Κεντρική Συντονιστική Ε π ι τ ρ ο π ή τών Συνδικάτων Γερμανίας. Συναφώς εγκρίθηκε ψήφισμα, τό όποιο ανα­ φέρει: « Ο ί σοσιαλδημοκράτες σύντροφοι τής Αιψίας θεωρούν τή συμφω­ νία (ένν. σχετικά μέ τήν άρνηση συμπαράστασης καί βοήθειας πρός τά θύματα τής πρωτομαγιάτικης ανταπεργίας) ώς απόπειρα νά περιορισθεί έμμεσα ή παύση εργασίας τής πρωτομαγιάς καί νά επηρεασθούν τά συν­ δικάτα, ώστε νά ανακαλέσουν οί έπι μέρους συνδικαλιστικές οργανώσεις τίς αποφάσεις τους γιά συμπαράσταση καί βοήθεια πρός τά θύματα τής πρωτομαγιάτικης ανταπεργίας. Α κ ό μ η αποκρούουν ώς έμπρακτη απο­ κήρυξη της άρχης της συγκεντρωτικής οργάνωσης τήν απόπειρα τών κεντρικών καθοδηγητικών οργάνων νά μεταθέσουν τήν ευθύνη καί τήν εκτέλεση τών δικών τους αποφάσεων στά τοπικά καθοδηγητικά όργανα. Οί σοσιαλδημοκράτες σύντροφοι τής Λιψίας εκφράζουν τή βαθύτατη λύ­ πη τους επειδή δέν ζητήθηκε ή γνώμη τών κατά τόπους καθοδηγητικών οργάνων τοΰ Κόμματος πριν άπό τή σύναψη τής συμφωνίας, καθώς έγινε μέ τίς διοικήσεις τών συνδικαλιστικών οργανώσεων, προσδοκοΰν δέ άπό τό προσεχές συνέδριο τοΰ Κόμματος τή διευθέτηση τοΰ ζητήματος τοΰ

231

Σ Χ Ε Σ Η Η Γ Ε Τ Η ΚΑΙ ΜΑΖΑΣ

OL α π ο λ ο γ η τ έ ς τ ώ ν δ ι α π ρ α τ τ ό μ ε ν ω ν

από τούς

προμάχους

τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς αυθαιρεσιών επικαλούνται, τ ά δπλα πού κ α τ έ ­ χ ο υ ν οί μάζες γιά νά αμύνονται, κ α τ ά τ ή ς π α ρ α β ί α σ η ς τ ώ ν δ ι ­ καιωμάτων τους: το δικαίωμα τοΰ ελέγχου και τ ή ς καθαίρεσης τών ηγετών.

Ή

ένσταση τούτη έχει αναμφίβολα

θεωρητική

σ η μ α σ ί α κ α ι , ώς έ κ τούτου, π ε ρ ι σ τ έ λ λ ε ι τ ή ν ασυδοσία τ ή ς η γ ε ­ σίας. Σ έ κράτη μ έ δημοκρατικό προσανατολισμό και κοινοβου­ λευτικό πολίτευμα, ή δυσαρέσκεια τ ώ ν λαϊκών μαζών βέβαια

—θεωρητικά—

γ ι ά νά α ν α τ ρ α π ε ί

κάποιος

άρκεΐ

μισητός

υ π ο υ ρ γ ό ς , δ π ω ς — θ ε ω ρ η τ ι κ ά π ά ν τ ο τ ε — κ α ι ή δ υ σ μ έ ν ε ι α ενός εκλογικού συλλόγου ή μιας επαρχιακής

συνδιάσκεψης

άρκεΐ

γ ι ά νά μ α τ α ι ω θ ε ί ή υ π ο ψ η φ ι ό τ η τ α ενός α ν τ ι δ η μ ο τ ι κ ο ύ β ο υ λ ε υ ­ τ ή ή ή π λ ε ι ο ψ η φ ί α τ ή ς γ ε ν ι κ ή ς σ υ ν έ λ ε υ σ η ς ενός ε ρ γ α τ ι κ ο ύ σ ω ­ μ α τ ε ί ο υ ά ρ κ ε ΐ γ ι ά νά α π ο π ε μ φ θ ε ί κ ά π ο ι ο ς π ρ ό ε δ ρ ο ς

τοπικοΰ

παραρτήματος. Σ τ ή ν πράξη δμως οχι λίγες συντηρητικές τά­ σ ε ι ς α ν τ ι τ ί θ ε ν τ α ι σ τ ο θ ε ω ρ η τ ι κ ό αύτο δ ι κ α ί ω μ α κ α ι κ α θ ι σ τ ο ΰ ν πλασματικό και χιμαιρικό τό πρωτείο τ ώ ν αυτόνομων και κ υ ­ ρ ί α ρ χ ω ν μ α ζ ώ ν . Ό εφιάλτης τ ο ΰ N i e t z s c h e , δ τ ι δηλ. θά μ π ο ­ ρ ο ύ σ ε ό κ α θ έ ν α ς νά γ ί ν ε ι λ ε ι τ ο υ ρ γ ό ς τ ή ς μ ά ζ α ς , δ ι α σ κ ε δ ά ζ ε τ α ι ά π ό τ ό π ρ α γ μ α τ ι κ ό γ ε γ ο ν ό ς δ τ ι εΐναι μ ε ν π ο λ λ ο ί οί α ι ρ ε τ ο ί σ τ ο έν λ ό γ ω αξίωμα, λ ί γ ο ι δ μ ω ς οί ικανοί νά τ ό α ν α λ ά β ο υ ν . Μ έ τ ή συγκρότηση τ ή ς ηγεσίας αρχίζει συνάμα, ευνοούμενη άπό τ ή μακροχρόνια θητεία, ή α ύ τ ο π ε ρ ι χ α ρ ά κ ω σ ή τ η ς ώς κ ά ­ στας, ή όποια κορυφώνεται σ τ ή ροπή προς τ ή ν « κ ο ο π τ ά τ σ ι α » . 6 5

έορτασμοΰ τής πρωτομαγιάς». Μέ τό ψήφισμα τοΰτο — σημειωτέον δτι ταυτίζεται γενικά μέ τήν απόφαση τήν όποια έλαβαν σχετικά μέ τήν ίδια υπόθεση τά κομματικά και συνδικαλιστικά καθοδηγητικά όργανα τής Φρανκφούρτης ε.τ.Μ. και τήν όποια υιοθέτησαν επίσης τά ομόλογα τοΰ Flensburg ( Volksstimme (Frankfurt) 19, άρ. 79) —, τά μέλη τοΰ σοσιαλ­ δημοκρατικού κόμματος δοκίμαζαν σοβαρά νά καταπολεμήσουν τις ολι­ γαρχικές και αυταρχικές έπιφορές τής συγκεντρωτικής οργάνωσης επιση­ μαίνοντας τήν ανάγκη νά εφαρμοσθεί αυστηρότερα ή άρχή τής συγκεν­ τρωτικής οργάνωσης! 2 + 2 κάνουν όμως ακόμη 4, οχι 0. 6 5 . Πρβλ. παρακάτω σσ. 2 4 2 κ.έξ.

232

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

5. Οί διαμάχες

Όπου

μεταξύ

το φαινόμενο

ατομικισμό

ηγετών

καί

δέν π α ρ ε μ π ο δ ί ζ ε τ α ι

καί φανατικό

πολιτικό

μαζών

από εντονότατο

δογματισμό,

καθώς σ τ ή

Γ α λ λ ί α , οί π α λ α ι ο ί η γ έ τ ε ς α ν τ ι π α ρ α τ ά σ σ ο ν τ α ι π ρ ό ς τ ί ς μ ά ζ ε ς ώς ο μ ά δ α σ υ μ π α γ ή ς . Τ ο ΰ τ ο τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν

συμβαίνει

πάντοτε

όταν οί μ ά ζ ε ς ά τ α κ τ ο ΰ ν σ ο β α ρ ά κ α ί ά π ε ι λ ο ΰ ν τ ή ν κ υ ρ ι α ρ χ ί α τ ο υ ς . « Κ α τ α ν ο ο ΰ ν τ α χ ύ τ α τ α τ ή ν α ν α γ κ α ι ό τ η τ α νά σ υ μ φ ω ν ή ­ σουν μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς , για νά μ ή ν μ π ο ρ έ σ ε ι τ ό κ ό μ μ α νά τ ο ύ ς ξ ε ­ φύγει άπό τά χέρια δ ι α ι ρ ο ύ μ ε ν ο » . 6 6 Π α ρ ' όλη τ ή σφοδρότητα τών

εσωτερικών

διενέξεων,

ή συναδελφική

αλληλεγγύη

ε π α γ γ ε λ μ α τ ι κ ή ς η γ ε σ ί α ς , σ έ όλα τ ά δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ά μορφώματα,

εΐναι σ έ μ ε γ ά λ ο ν

βαθμό σταθερή απέναντι

μ ά ζ ε ς , ι δ ι α ί τ ε ρ α μ ά λ ι σ τ α μ έ σ α σ τ ο γερμανικό τικό

κόμμα

τής

συλλογικά στις

σοσιαλδημοκρα­

τ ό όποιο, όντας τ ό έ δ ρ α ι ό τ ε ρ ο ά π ό τ ά ο μ ο λ ο γ ά τ ο υ

κομματικά σχήματα, εμφανίζει τίς πιο προχωρημένες συντη­ ρητικές τάσεις. Τ ά θέματα τής εκλογής τών αντιπροσώπων σ τ ά συνέδρια ρ υ θ μ ί ζ ο ν τ α ι ε ν ί ο τ ε μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν η γ ε τ ι κ ώ ν κ ο μ μ α ­ τικών

στελεχών

δυνάμει

ειδικών

συμφωνιών,

μ έ τ ί ς όποιες

α π ο κ λ ε ί ο ν τ α ι d e f a c t o οί μ ά ζ ε ς ά π ό κ ά θ ε σ υ ν α π ό φ α σ η . Οί έν λ ό γ ω σ υ μ φ ω ν ί ε ς π ρ ο σ ε γ γ ί ζ ο υ ν συχνά τ ή μ ο ρ φ ή τ ή ς α μ ο ι β α ί α ς ασφάλισης. Στους κ ό λ π ο υ ς τ ή ς γ ε ρ μ α ν ι κ ή ς σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς ε ΐ χ ε δ ι α μ ο ρ φ ω θ ε ί π ρ ι ν άπό μ ε ρ ι κ ά χ ρ ό ν ι α , σ έ ο ρ ι σ μ έ ν ε ς π ε ρ ι ο ­ χ έ ς , ένα κανονικό σ ύ σ τ η μ α : Τ ά η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η σ υ ν ο μ ο λ ο γ ο ύ ­ σαν νά μ ε θ ο δ ε ύ σ ο υ ν κ α τ ά δ ι α δ ο χ ι κ ή σ ε ι ρ ά τ ή ν ανάδειξη τ ο υ ς ώς α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ω ν σ τ ά συνέδρια, σ τ ι ς σ υ ν δ ι α σ κ έ ψ ε ι ς κ . λ π . Σ τ ι ς συνελεύσεις

δπου

περιλαμβανόταν

ή

εκλογή

αντιπροσώπων

σ τ ή ν η μ ε ρ ή σ ι α δ ι ά τ α ξ η , έ π α ι ρ ν ε τ ό τ ε τ ό ν λόγο ό ένας τ ο υ ς κ α ί υ π ο δ ε ί κ ν υ ε π ρ ό ς εκλογή τ ο ν άλλον, δποιον « ε ΐ χ ε σ ε ι ρ ά » . Τ ή ν π ρ ώ τ η φορά υ π ο δ ε ί κ ν υ ε ό Α τον Β , τ ή δ ε ύ τ ε ρ η ό Β τ ο ν Α. Τ ά μ έ λ η - τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς δέν ε ξ α ν ί σ τ α ν τ α ι παρά σπάνια εναντίον τ έ ­ τοιων

τεχνασμάτων

πολλές

φορές

δέν τ ά

αντιλαμβάνονται

κάν. Ή σ υ ν ε ν ν ό η σ η μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν η γ ε τ ι κ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν ά π ο κ ο ρ υ 66. Antoine Elisée Cherbuliez, Théorie des garanties constitutionelles, Β', Paris 1838, σ. 253.

τ.

Σ Χ Ε Σ Η Η Γ Ε Τ Η ΚΑΙ ΜΑΖΑΣ

233

φ ώ ν ε τ α ι δταν γ ί ν ε τ α ι μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν η γ ε τ ώ ν φ ύ σ ε ι ε χ θ ρ ι κ ώ ν κ ο μ ­ μ ά τ ω ν κ α ί τ η ρ ε ί τ α ι μ υ σ τ ι κ ή άπό τ ί ς μ ά ζ ε ς . Τ υ π ι κ ό π α ρ ά δ ε ι γ ­ μα αποτελεί ή σχέση μεταξύ τοΰ γερμανικού

σοσιαλδημοκρα­

τ ι κ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς , ε κ π ρ ο σ ω π ο ύ μ ε ν ο υ ά π ό τόν S c h e i d e m a n n , κ α ί τ ή ς γ ε ρ μ α ν ι κ ή ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς , ε κ π ρ ο σ ω π ο ύ μ ε ν η ς άπό τον B e t h mann-Hollweg, κατά τ ή διάρκεια τοΰ [ Α ' παγκόσμιου] πολέ­ μου.

Αληθινά

διασκεδαστικό

απομνημονεύματα

τοΰ

πρώτου

εΐναι ότι

να

διαβάζει

κανείς

κάθε "αγόρευση,

μέ

στά τήν

όποια έ ξ η γ ο ΰ σ ε ό καθένας τους στο ομοσπονδιακό κοινοβούλιο τ ή ν ε κ ά σ τ ο τ ε θ έ σ η τ ή ς π α ρ ά τ α ξ η ς τ ο υ , τ ή ν εΐχαν π ρ ο η γ ο υ μ έ ­ ν ω ς κ α τ α σ τ ρ ώ σ ε ι μ έ κ ά θ ε λ ε π τ ο μ έ ρ ε ι α οί δύο α ν τ ί π α λ ο ι έ ν ώ πιος έ ν ω π ί ω . 6 7 Π α ρ ό μ ο ι α μ α θ α ί ν ο υ μ ε κ α ί άπό τ ί ς Η.Π.Α.:

Σ τ ι ς προκριμα­

τ ι κ έ ς εκλογές, ή λίστα μ έ τά ονόματα τών υποψηφίων κ α τ α ρ ­ τ ί ζ ε τ α ι έ κ τ ώ ν π ρ ο τ έ ρ ω ν άπό τ ά η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η τ ώ ν κ ο μ μ ά ­ των καί υποβάλλεται έπειτα στις μάζες. Ώ ς αιτιολογικό σ η ­ μ ε ι ώ ν ε τ α ι ό τ ι οί μ ά ζ ε ς ε ί ν α ι τ ό σ ο π ο λ υ π λ η θ ε ί ς ώ σ τ ε δέν μ π ο ­ ρούν νά ε ξ α κ ρ ι β ώ σ ο υ ν ά φ ' ε α υ τ ώ ν τ ά ο ν ό μ α τ α τ ώ ν έ κ λ έ ξ ι μ ω ν η γ ε τ ι κ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν . 6 8 * Α ν τ ώ ρ α ή ε κ λ ο γ ή δ ι ε ν ε ρ γ ε ί τ α ι άπό τ ί ς ΐ δ ι ε ς τ ί ς κ ο μ μ α τ ι κ έ ς σ υ ν ε λ ε ύ σ ε ι ς , οί η γ έ τ ε ς κ α τ α φ ε ύ γ ο υ ν σ υ χ ν ά σ έ τ α χ υ δ α κ τ υ λ ο υ ρ γ ί ε ς γ ι ά νά ε ξ α σ φ α λ ί σ ο υ ν τ ή ν α ν ά δ ε ι ξ η τ ώ ν σ υ ν α ρ χ η γ ώ ν κ α ί υ π α ρ χ η γ ώ ν τ ο υ ς . Μ ι ά άπό τ ί ς έν λ ό γ ω τ α χ υ ­ δακτυλουργίες αποκαλύπτει ό Γερμανός σοσιαλιστής

Stephan

B o r n , συμμέτοχος στήν επανάσταση τοΰ 1 8 4 8 : « Έ γ ώ (ένν. ύπό τ ή ν ι δ ι ό τ η τ α τοΰ προέδρου τ ή ς συνέλευσης) ε π έ τ υ χ α τ ή ν ανάδειξη τ ο υ , καλώντας νά υψώσουν τό χ έ ρ ι — κ α τ ά π α ρ ά β α σ η τοΰ κανόνα — οχι οί υπέρ τοΰ υ π ο ψ η φ ί ο υ , άλλά οί εναν­ τίον τ ο υ . Τ ό προεδρικό τοΰτο τ έ χ ν α σ μ α μοΰ φαίνεται σ ή μ ε ρ α άνοσ ι ο ύ ρ γ η μ α . " Κ α λ ά τά κατάφερες"", μοΰ ε ΐ π ε ό E n g e l s κ α θ ' όδόν πρός τό σ π ί τ ι . Έ γ ώ Ομως κ α τ ά λ α β α τό βράδυ εκείνο, π ρ ώ τ η φο­ ρά, π ώ ς ή ανισότητα τ ώ ν ανθρώπων δέν π ρ έ π ε ι νά α ν α ζ η τ ε ί τ α ι μόνο στήν ά σ κ η σ η τ ή ς βίας τοΰ ισχυρού πάνω στον αδύνατο, στους κ ρ α τ ι κ ο ύ ς θεσμούς, παρά φ ω λ ι ά ζ ε ι μ έ σ α στους ίδιους τούς 67. Philipp Scheidemann, Der Zusammenbruch, σσ. 30 κ.έξ. 68. M. Ostrogorski, La démocratie et l'organisation des partis politiques, τ. Β ' , σ. 196.

234

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

ανθρώπους· κ α τ ά λ α β α π ώ ς ή ανισότητα δέν μ π ο ρ ε ί παρά νά ατο­ ν ε ί κ α θ ώ ς π ρ ο ά γ ε τ α ι ό π ο λ ι τ ι σ μ ό ς , ωστόσο δέν θά ε κ λ ε ί ψ ε ι π ο τ έ παντελώς».69 Έ τ σ ι αίρεται μέν ό ανταγωνισμός τών ηγετικών

κομματι­

κ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν , τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν σ έ τ ο ΰ τ ο τ ό π ε δ ί ο , άλλά π α ρ ε μ π ο ­ δίζεται

ή ενεργός

γραφειοκρατία

συμμετοχή

μεγάλων λαϊκών

τών μ ή ενσωματωμένων

στή

μαζών στίς υψηλότερες

λει­

τ ο υ ρ γ ί ε ς τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς , τ ό όποιο σ υ ν τ η ρ ο ύ ν , μ ό ν ε ς αυτές, μ έ τά χ ρ ή μ α τ α τους. Κ α τ ά συνέπεια, σέ π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς σύγκρουσης μ ε τ α ξ ύ η γ ε τ ώ ν κ α ι μ α ζ ώ ν , β γ α ί ν ο υ ν π ά ν τ ο τ ε ν ι κ η τ έ ς οί π ρ ώ τ ο ι , μ ό λ ι ς σ υ μ φ ω ­ νήσουν, έ σ τ ω κ α ι κ ά μ π ο σ ο , μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς . 7 0 Σ έ μ ε γ ά λ ε ς π ο λ ι τ ι ­ κ έ ς δ ι ε ν έ ξ ε ι ς κ α θ ώ ς κ α ι σ έ έντονους ο ί κ ο ν ο μ ι κ ο ύ ς - ά π ε ρ γ ι α κ ο ύ ς αγώνες, π ο ύ ε ϊ χ α ν α ν α λ ά β ε ι οί μ ά ζ ε ς π α ρ ά τ ή θ έ λ η σ η τ ώ ν η γ ε ­ τ ώ ν τ ο υ ς , κ α τ ί σ χ υ σ α ν κ α ι π ά λ ι σ υ ν τ ο μ ό τ α τ α οί τ ε λ ε υ τ α ί ο ι κ α ι , Οποτε χ ρ ε ι ά σ τ η κ ε , δ ι έ τ α ξ α ν άνωθεν τ ή σ υ ν ε ν ν ό η σ η μ έ τον α ν ­ τίπαλο και τήν επιστροφή στήν εργασία, α κ ό μ η και ερήμην ή παρά τ ή ρ η τ ά δ ε δ η λ ω μ έ ν η θ έ λ η σ η τ ώ ν μ α ζ ώ ν ,

σφαγιάζοντας

κάθε θ ε μ ε λ ι ώ δ η άρχή τ ή ς έ μ μ ι σ θ η ς ηγεσίας απέναντι στίς μ ι σθοδότριες μάζες. Τοΰτο έγινε στήν Τταλία σέ οχι λίγες γενι­ κ έ ς απεργίες, σ τ ή δ έ Γ ε ρ μ α ν ί α σ τ ί ς μ ε γ ά λ ε ς απεργίες τ ώ ν π ό ­ λεων Crimmitschau, Stettin, Mannheim, κ.λπ. Οί μάζες μουρ­ μ ο ύ ρ ι σ α ν συχνά, δέν ε ξ ε γ έ ρ θ η κ α ν δ μ ω ς π ο τ έ , κ α θ ό τ ι τ ο ύ ς έ λ ε ι ­ πε ή δύναμη

νά π α τ ά ξ ο υ ν

τήν τριπλή

άδικοπραγία.

Άφοΰ

εκτόνωσαν τ ή δ ι κ α ι ο λ ο γ η μ έ ν η άπό δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή σκοπιά αγα­ ν ά κ τ η σ η τ ο υ ς σ έ μ ε ρ ι κ έ ς θ υ ε λ λ ώ δ ε ι ς σ υ ν ε λ ε ύ σ ε ι ς , δέν π α ρ έ λ ε ι ­ ψαν νά π ε ρ ι β ά λ λ ο υ ν τ ή ν ο λ ι γ α ρ χ ί α τ ώ ν η γ ε τ ώ ν τ ο υ ς μ έ τ ό μ α ν ­ δύα τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή ς ν ο μ ι μ ό τ η τ α ς , σ τ έ ρ γ ο ν τ α ς κ α ι έ γ κ ρ ί ν ο ν 69. Stephan Born, Erinnerungen eines Achtundvierzigers, έκδ. β', Leip­ zig 1898, σσ. 49-50. 70. Ό Domela Nieuwenhuis παρομοίασε κάποτε τό σοσιαλιστικό κόμ­ μα μέ μαντρί προβάτων, τό όποιο παραστέκουν βοσκός και τσοπανόσκυ­ λο· όποιο πρόβατο ξεμακραίνει άπό τό μαντρί, τό ξαναφέρνει πίσω τό τσοπανόσκυλο (Débat tusschen F. Domela Nieuwenhuis en H. Gorter over Sociaal-Demokratie of Anarchisme, gehouden te Enschede op 8 October 1904 (Enschede), σ. 17).

Σ Χ Ε Σ Η Η Γ Ε Τ Η ΚΑΙ ΜΑΖΑΣ

235

τ α ς έ κ τ ώ ν υστέρων τ ί ς ύ π ε ρ β α σ ί ε ς κ α ί τ α ά ν ο μ ή μ α τ ά τ ο υ ς . Τ ο 1 9 0 5 , οί α ν θ ρ α κ ω ρ ύ χ ο ι τ ή ς λ ε κ ά ν η ς τ ο ΰ R u h r ά π ο θ η ρ ι ώ θ η καν δ τ α ν οί έπι κ ε φ α λ ή ς κ ή ρ υ ξ α ν ερήμην τ ο υ ς τ ή λ ή ξ η τ ή ς έκεΐ' μ ε γ ά λ η ς απεργίας. Τ ο ύ τ η τ ή φορά φ α ι ν ό τ α ν ό τ ι θά λ ο γ α ρ ι ά ­ ζονταν οί μ ά ζ ε ς γ ι ά τ ά κ α λ ά μέ τ ή ν ο λ ι γ α ρ χ ί α . 7 1 Λ ί γ ε ς

μόλις

εβδομάδες αργότερα, ή τ α ν σαν νά μ ή ν ε ΐ χ ε σ υ μ β ε ί τ ί π ο τ ε . Ο ί 7 1 . Βλ. τή σειρά άρθρων «Streikeindrücke» τοΰ Konrad Haenisch στήν εφημερίδα Sächsische Arbeiterzeitung, 16, άρ. 51-58, καθώς καί εκείνες στή Leipziger Volkszeitung άρ. 4 1 - 4 4 καί 6 1 - 6 3 (1905). Ό Haenisch διηγείται: «~Ηταν μιά στιγμή (ένν. όταν ανακοινώθηκε στις μάζες ή αιφ­ νίδια, δίχως τήν άδεια τους είλημμένη απόφαση τής ηγεσίας) πού θά μοΰ μείνει αξέχαστη. Έξαφνα, ένώ διαρκοΰσε ακόμη μιά άπό τίς τελικές ομιλίες τής διάσκεψης, ξέσπασε άγρια καί μυριόστομη ή κραυγή: " Π α ­ ράταση τής απεργίας!" καί ένα ασκέρι εξαγριωμένων ανθρακωρύχων δο­ κίμασαν άπ' έξω νά εισδύσουν άπό μιά πλάγια πόρτα καί νά ορμήσουν στό βήμα. Τ Ηταν, καθώς είπα, μόνο μιά στιγμή — οί έπι τής τάξεως απώθησαν ευθύς τους "ρέμπελους' 1 (...) Α γ ρ ι ό τ ε ρ η όμως εκδηλώθηκε τώρα ακόμη καί στους δρόμους ή οργή τοΰ πλήθους, πού κάθε άλλο παρά ανέμενε μιά τέτοια απόφαση. Ή έξ εφόδου κατάληψη τοΰ φορτηγοΰ μέ τίς 255.000 προκηρύξεις πού εΐχαν τυπωθεί άπό τήν προηγουμένη σ' ένα ούλτραμοντανικό καθολικό τυπογραφείο κατ' έντολήν τής Ε π ι τ ρ ο π ή ς τών Έ π τ ά , ή όποια ενήργησε «προεικάζοντας» τήν απόφαση τής συνέ­ λευσης τής περιφέρειας τοΰ Ruhr — , ή καταδίωξη τοΰ Sachse άπό τουλά­ χιστον 3 0 0 απελπισμένους καί εξαγριωμένους ανθρακωρύχους ώς τόν σταθμό καί όλες οί άλλες σκηνές έχουν ήδη περιγραφεί μέ τό παραπάνω. Σ έ ολόκληρη τήν πόλη τοΰ Essen αντιλαλούσε τήν ώρα εκείνη μία καί μόνη κραυγή: "Προδοσία!" Ό σ ο ανόητη καί άδικη καί άν ήταν φυσικά ή κραυγή αυτή, φανέρωνε μολοντοΰτο τά βάθη τής αγριεμένης καί ανατα­ ραγμένης λαϊκής ψυχής, άπ' όπου αναδιδόταν μυριόστομη» (Sächsische Arbeiterzeitung 58). Καί παρακάτω: «Κλαίγοντας, σέ μιά κατάσταση όπου δέν θά μποροΰσα νά φαντασθώ ποτέ τούς νηφάλιους Βεστφαλούς μας, έρχονταν παλαίμαχοι σύντροφοι στά γραφεία τής σύνταξης στό Dort­ mund καί, ύπό τό κράτος άκρας απελπισίας, μας εκτόξευαν μομφές πού αδυνατώ νά μεταφέρω έδώ. Ό , τ ι έγινε μέ τίς προκηρύξεις υπέρ τής λύ­ σης τής απεργίας, τίς όποιες κατέστρεψε μέ άγριο θυμό τό έξαλλο πλή­ θος στο Essen, τό ϊδιο έγινε καί μέ αναρίθμητα συνδικαλιστικά βιβλιάρια όλων τών οργανώσεων. Ά π ' όλα τοΰτα μπορεΐ νά βγάλει ό αναγνώστης τά συμπεράσματα του γιά τήν ψυχική διάθεση τών ανοργάνωτων, ασυ­ νήθιστων σέ κάθε λογής πειθαρχία μαζών! Τ ί ς σκηνές πού διαδραματί­ σθηκαν τό βράδυ τής Πέμπτης καί κατά τή διάρκεια τής Παρασκευής σέ

236

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

η γ έ τ ε ς εΐχαν α ψ η φ ή σ ε ι τ ο ύ ς π ο δ η γ ε τ ο υ μ έ ν ο υ ς κ α ι π α ρ έ μ ε ι ν α ν μολοντούτο εκπρόσωποι τους. Σ τ ο Τορίνο, κατά τ ή ν τ ρ ί τ η μ έ ­ ρα τ ή ς γ ε ν ι κ ή ς α π ε ρ γ ί α ς τ ο ΰ Ό κ τ ω β ρ ί ο υ τ ο ΰ 1 9 0 7 , οί α π ε ρ γ ο ί α π ο φ ά σ ι σ α ν κ α τ ά τ ή δ ι ά ρ κ ε ι α τ ή ς σ υ ν έ λ ε υ σ η ς τ ο υ ς μέ μ ε γ ά λ η π λ ε ι ο ψ η φ ί α τ ή σ υ ν έ χ ι σ η τ ο ΰ αγώνα· οί έ π ί κ ε φ α λ ή ς δ μ ω ς ( τ ά τοπικά κομματικά και συνδικαλιστικά καθοδηγητικά

Οργανα)

α ν έ τ ρ ε ψ α ν τ ή ν έ γ κ υ ρ η και γ ι ' αυτούς α π ό φ α σ η κ υ κ λ ο φ ο ρ ώ ν τ α ς ένα μ α ν ι φ έ σ τ ο μ έ τ ό όποιο π ρ ο έ τ ρ ε π α ν τ ο ύ ς ε ρ γ ά τ ε ς νά λύσουν τήν απεργία.72 Σ τ ί ς μ ε τ έ π ε ι τ α κ ο μ μ α τ ι κ έ ς και συνδικαλιστικές σ υ ν ε λ ε ύ σ ε ι ς , ή απειθαρχία,

τών ηγετικών

στελεχών

εγκρίθηκε

έ κ τ ώ ν υ σ τ έ ρ ω ν ά π ό τ ά ά π λ α μ έ λ η , τ ά όποια φ ο β ο ύ ν τ α ν δ τ ι θά π α ρ α ι τ η θ ο ύ ν οί η γ έ τ ε ς τ ο υ ς κ α ι ε π ί σ η ς δ τ ι σ τ ο έ ξ η ς θά ε μ φ α ν ί ­ ζουν ά θ λ ι α ε ι κ ό ν α δ ί χ ω ς τ ά γ ν ω σ τ ά κ α ι τ ι μ η μ έ ν α ο ν ό μ α τ α . Ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , οί α π ε ρ γ ο ί δ ι α τ υ π ώ ν ο υ ν συχνά τ ό α ί τ η μ α νά α π ό κ ε ι τ α ι σ' αυτούς κ α ι μόνο ή απόφαση σ χ ε τ ι κ ά μ έ τ ή ν έ ν α ρ ξ η και λ ή ξ η μ ι α ς α π ε ρ γ ί α ς κ α ι , π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ γ ι ά τ ι ς σ υ λ λ ο γ ι κ έ ς σ υ μ β ά σ ε ι ς ε ρ γ α σ ί α ς , αξιώνουν π α ρ ο μ ο ί ω ς τ ό δ ι κ α ί ω μ α νά εκ­ π ρ ο σ ω π ο ύ ν τ ή ν ο ρ γ ά ν ω σ η , νά δ ι α τ η ρ ο ύ ν δ η λ α δ ή ύ π ό τ ό έ λ ε γ χ ο τ ο υ ς τ ό σ ω μ α τ ε ί ο τ ο υ ς . Σ έ μιαν α ν τ α π ε ρ γ ί α κ α τ ά τ ώ ν ο ι κ ο δ ό μ ω ν σ τ ή Γερμανία,

ό λ ε ς οί ο ι κ ε ί ε ς σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ έ ς ο ρ γ α ν ώ σ ε ι ς κ ή ρ υ ­

ξαν μ ά λ ι σ τ α δ ι α ρ κ ε ί ς τ ι ς γ ε ν ι κ έ ς τ ο υ ς σ υ ν ε λ ε ύ σ ε ι ς , γ ι ά νά μ π ο ­ ροΰν νά ψ η φ ί ζ ο υ ν τ ά ί δ ι α τ ά μ έ λ η γ ι ά τ ό α π ο τ έ λ ε σ μ α τ ώ ν δ ι α ­ πραγματεύσεων μ έ τούς εργοδότες. Σ τ ή ν

Ελβετία

π ά λ ι , άφοΰ

σ υ μ φ ώ ν η σ α ν οί έ π ί κ ε φ α λ ή ς τ ο ΰ σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς μέ τ ή ν κυβέρνηση και τούς εκπροσώπους τ ή ς βιομηχανίας σ χ ε τ ι ­ κά μ ' ένα νέο σ χ έ δ ι ο ν ό μ ο υ γ ι ά τ ά ε ρ γ ο σ τ ά σ ι α , ή ε π ι τ ρ ο π ή τ ή ς σ υ ν ο μ ο σ π ο ν δ ί α ς τ ώ ν σ υ ν δ ι κ ά τ ω ν κ α ι ε ρ γ α τ ι κ ώ ν ε ν ώ σ ε ω ν αρνή­ θ η κ ε νά ε π ι κ υ ρ ώ σ ε ι τ ό ν ο μ ο σ χ έ δ ι ο ε π ε ι δ ή δέν α ν τ α π ο κ ρ ι ν ό τ α ν επαρκώς στά αιτήματα τών εργατών (Αύγουστος 1 9 1 3 ) . 7 3 Σ τ ή ν Αγγλία,

τό Ε ν ι α ί ο Σ ω μ α τ ε ί ο Σιδηροδρομικών κήρυξε

όλες τις συνελεύσεις, δέν χρειάζεται βέβαια να τις περιγράψω μετά τά παραπάνω» (Leipziger Volkszeitung 41). Πρβλ. τουναντίον τή διήγηση τοΰ Otto Hué, Unsere Taktik beim Generalstreik, Bochum 1905. 72. Ό πρωθυπουργός απαγόρευσε τότε τήν τοιχοκόλληση τής απόφα­ σης τών μελών (παράταση τής απεργίας), ένώ εκείνη τών ηγετικών στε­ λεχών (λύση τής απεργίας) προωθήθηκε μέ κάθε δυνατό μέσο. 73. Franz Klein, Das Organisationswesen der Gegenwart, σ. 120.

Σ Χ Ε Σ Η Η Γ Ε Τ Η ΚΑΙ ΜΑΖΑΣ

237

τ ο ν Α ύ γ ο υ σ τ ο τ ο ΰ 1 9 1 1 μ ε γ ά λ η απεργία π α ρ ά τ ή θ έ λ η σ η τ ώ ν η γ ε τ ώ ν τ ο υ . Ή απεργία αυτή θ ε ω ρ ή θ η κ ε ο χ ι σ π ά ν ι α ώ ς ν ί κ η τ ώ ν μ α ζ ώ ν έπι τ ώ ν η γ ε τ ώ ν τ ο υ ς . Αυτό αληθεύει μ έ τ ή ν έννοια δ τ ι ή απεργία

σήμαινε προσωρινή εγκατάλειψη τοΰ φαβιανι-

σμοΰ χάριν δ ι ε κ δ ι κ η τ ι κ ό τ ε ρ ω ν

μορφών μισθολογικής

πολιτι­

κ ή ς , εξέγερση κ α τ ά τ ή ς σ ι δ η ρ ο δ ρ ο μ ι κ ή ς ε τ α ι ρ ε ί α ς κ α ί τ ή ς η γ ε ­ σ ί α ς τ ο ΰ σ ω μ α τ ε ί ο υ σ υ ν ά μ α . Ω σ τ ό σ ο δέν υπήρξε σ τ ή ν π ρ α γ ­ μ α τ ι κ ό τ η τ α μ ά ζ α απεργών δ ί χ ω ς αρχηγό, απλώς επήλθε εναλ­ λ α γ ή π ρ ο σ ώ π ω ν σ τ ή ν η γ ε σ ί α . Σ τ ο ν Β ο ρ ρ ά ( L i v e r p o o l ) , ανέλαβε έ π ι κ ε φ α λ ή ς μ ι ά τ υ π ι κ ή αρχηγική φ ύ σ η , ό T o m M a n n , ένας ά π ό τούς τολμηρότερους προμάχους τοΰ αγγλικού έργατικοΰ κινή­ μ α τ ο ς , ό όποιος εΐχε αποδείξει τ ή ν άξια τ ο υ ώς επαναστάτης σ τ ή ν απεργία τ ώ ν Λ ο ν δ ρ έ ζ ω ν λ ι μ ε ν ε ρ γ α τ ώ ν τ ο ΰ 1 8 8 9 κ α ί ε ΐ χ ε φτάσει μ ε τ έ π ε ι τ α ώς τήν Αυστραλία σ π ρ ω γ μ έ ν ο ς άπό τ ή δίψα τ ή ς ά γ κ ι τ ά τ σ ι α ς . Α κ ό μ η , ή απεργία δέν ε ΐ χ ε σ κ ο π ό εχθρικό π ρ ο ς τ ή ν η γ ε σ ί α , τ ο υ ν α ν τ ί ο ν α π έ β λ ε π ε σ τ ο νά ε ξ α ν α γ κ α σ θ ε ί ή σ ι δ η ρ ο δ ρ ο μ ι κ ή ε τ α ι ρ ε ί α νά α ν α γ ν ω ρ ί σ ε ι τ ο ύ ς έ π ι κ ε φ α λ ή ς τ ο ΰ σ ω μ α τ ε ί ο υ κ α ί νά δ ι α π ρ α γ μ α τ ε υ θ ε ί π ά ρ α υ τ α μ α ζ ί τ ο υ ς . 7 4 Σ π ά ν ι α μόνο κ α τ ο ρ θ ώ ν ο υ ν π ρ α γ μ α τ ι κ ά οί μ ά ζ ε ς νά ά π α λ λ α γ ο ΰ ν ά π ό τ ο ύ ς η γ έ τ ε ς τ ο υ ς . Κ α τ ά τ ή δ ι ά ρ κ ε ι α τ ή ς απεργίας τ ώ ν εργατών μ ε τ ά λ λ ο υ σ τ ο M a n n h e i m τ ό 1 9 0 8 κ α ί τ ή ς π α ρ ε ­ π ό μ ε ν η ς δ ι έ ν ε ξ η ς , οί μ ά ζ ε ς α π ο φ ά σ ι σ α ν νά π α ύ σ ο υ ν τ ό σ τ έ λ ε ­ χ ο ς τ ο ΰ τ ο π ι κ ο ύ π α ρ α ρ τ ή μ α τ ο ς τ ή ς ο μ ο σ π ο ν δ ί α ς τ ο υ ς , εκφρά­ ζ ο ν τ α ς κ α ί τ ή λ ύ π η τ ο υ ς γ ι α τ ί δέν ε ί χ α ν τ ρ ό π ο νά τ ι μ ω ρ ή σ ο υ ν π α ρ ο μ ο ί ω ς τ ό ν αρμόδιο ε κ π ρ ό σ ω π ο τ ή ς κ ε ν τ ρ ι κ ή ς

επιτροπής

καί τόν περιφερειάρχη* αντιμετώπισαν ωστόσο τ ή ν απροκάλυ­ π τ η αλληλέγγυα αγανάκτηση τών η γ ε τ ι κ ώ ν στελεχών, πού χα­ ρακτήρισαν

τήν καταστατικά

θεμιτή

πράξη τών μαζών ιώς

« μ α ζ ι κ ό έ γ κ λ η μ α » κ α ί ε ξ α σ φ ά λ ι σ α ν ευθύς νέα θ έ σ η στον απο­ λυμένο συνάδελφο τ ο υ ς . 7 5 74. Πρβλ. τίς ταυτόσημες εκθέσεις τοΰ άναρχοσυνδικαλιστή James Barrison, L'Internationale (5, άρ. 19), τοΰ Zentralblatt der Christlichen Gewerkschaften Deutschlands 11 (1911), σσ. 2 8 9 - 2 9 2 , καί τοΰ Theodor Rothstein, «Der grosse Eisenbahnerstreik in England und seine Lehren», Die Neue Zeit, 30 (1912), σ. 3 1 . 75. Σύμφωνα μέ τον Rernstein στό: Ad. Weber, Kapital und Arbeit, σ. 380.

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

238

Ή

μ έ χ ρ ι τ ο ύ δ ε ι σ τ ο ρ ι κ ή ε ξ έ λ ι ξ η έ δ ε ι ξ ε λοιπόν δ τ ι έχουν

α π ο τ ύ χ ε ι π λ ή ρ ω ς α κ ό μ η κ α ι τ α δύο έ σ χ α τ α μ έ σ α π ο ύ δ ι α θ έ ­ τουν οί μάζες γ ι ά νά ε π ι β ά λ λ ο ν τ α ι στους η γ έ τ ε ς σ έ κ ρ ί σ ι μ ε ς στιγμές

— ή συγκρότηση

μόνιμης συνέλευσης ώς επίκεντρο

τ ώ ν δ ι α π ρ α γ μ α τ ε ύ σ ε ω ν ά φ ' ενός κ α ι ή κ α θ α ί ρ ε σ η

αντιπαθών

η γ ε τ ώ ν ά φ ' έτερου. ' Σ τ ί ς δ ι α μ ά χ ε ς π ρ ο ς τ ο ύ ς η γ έ τ ε ς , οί μ ά ζ ε ς π ρ ο σ κ ό π τ ο υ ν ώ ς έ π ί τ ό π λ ε ί σ τ ο ν σ τ ό π ρ ό σ θ ε τ ο γ ε γ ο ν ό ς δ τ ι οί π ρ ώ τ ο ι υ π ο σ τ η ρ ί ­ ζ ο ν τ α ι ά π ό τ ι ς δ η μ ό σ ι ε ς αρχές. Κ α τ ά τ ή δ ι ά ρ κ ε ι α τ ώ ν α π ε ρ ­ γιών πού ξέσπασαν στήν

Αγγλία

τον Φεβρουάριο τ ο ΰ 1 9 1 9

γ ι ά τ ή ν εβδομάδα τ ώ ν 4 0 εργάσιμων ωρών, τ ά η γ ε τ ι κ ά σ υ ν δ ι ­ κ α λ ι σ τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η δ έ χ θ η κ α ν δ η μ ό σ ι α τ ή μ ο μ φ ή δ τ ι έ φ τ α ν ε πια ή ανόητη

φλυαρία

μεταξύ

αυτών κ α ι τ ώ ν εργοδοτών.

Στή

Γ λ α σ κ ώ β η , οί απεργοί ζ ή τ η σ α ν μ ά λ ι σ τ α άπό τ ι ς αρχές νά αρ­ χ ί σ ο υ ν ά μ ε σ ε ς δ ι α π ρ α γ μ α τ ε ύ σ ε ι ς μ α ζ ί τ ο υ ς , π ρ ά γ μ α π ο ύ απέ­ κρουσε δμως κ α τ η γ ο ρ η μ α τ ι κ ά ή α γ γ λ ι κ ή κυβέρνηση λέγοντας δ τ ι γ ι ' αυτήν υ π ά ρ χ ο υ ν μόνο οί ν ό μ ι μ α δ ι ο ρ ι σ μ έ ν ο ι ε κ π ρ ό σ ω π ο ι τ ώ ν σ υ ν δ ι κ ά τ ω ν . 7 6 Ό τ ύ π ο ς α π ο φ ά ν θ η κ ε δ τ ι οί ε π ι χ ε ι ρ η μ α τ ί ε ς εΐχαν κ ά θ ε λ ό γ ο νά ε ν ι σ χ ύ ο υ ν μ έ κ ά θ ε τ ρ ό π ο τ ο ν ο ρ γ α ν ω μ έ ν ο συνδικαλισμό, καθότι τό μεγάλο οικοδόμημα τών συνδικάτων θά κ λ ο ν ι ζ ό τ α ν έ κ θ ε μ ε λ ί ω ν άν, άπό τ ή μ ι ά μ έ ρ α σ τ ή ν ά λ λ η , υ π ή ρ χ ε ή δ υ ν α τ ό τ η τ α νά α ν α τ ρ έ π ο ν τ α ι οί α π ο φ ά σ ε ι ς τ ή ς η γ ε ­ σίας ά π ό ό ρ γ ί λ ε ς μ ε ι ο ψ η φ ί ε ς . Ή ηγεσία τών δημοκρατικών και επαναστατικών κομμάτων μ π ο ρ ε ί έν ανάγκη νά ά σ κ ε ΐ π ο λ ι τ ι κ ή α υ τ ο τ ε λ ώ ς , π α ν τ ο δ ύ ν α μ η και α ν ε ξ ά ρ τ η τ η άπό τά μ έ λ η . 7 7

Ή

συνηθέστατη

παραβίαση

76. Basler Nachrichten (8 Φεβρ. 1919). 77. Σ τ ό συνέδριο τοΰ ίταλικοΰ σοσιαλιστικού κόμματος στή Φλωρεν­ τία τό 1896 εΐχε αποφασισθεί ότι δέν επιτρεπόταν σέ κανένα μέλος νά συνάψει ποτέ μονομαχία (Alfredo Angiolini, Cinquanta Anni di Socialismo in Italia, έκδ. β', Firenze 1903, σ. 346)· στά επόμενα χρόνια έγιναν μο­ λοντούτο τουλάχιστον πέντε-έξι μονομαχίες ετησίως όπου έλαβαν μέρος σοσιαλιστές. Ποτέ δέν τηρήθηκε επίσης ή απαγόρευση να ανήκει κανείς στήν τεκτονική στοά. Α κ ό μ η και στή Γερμανία, όπου επιβαλλόταν πάν­ τοτε αυστηρότερα ή πειθαρχία στους κόλπους τοΰ σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, ή γενναιοφροσύνη τών μελών τοΰ κόμματος οποτεδήποτε αποδεικνυόταν ότι οί ηγέτες τους είχαν παραβιάσει αποφάσεις τών συνε-

Σ Χ Ε Σ Η Η Γ Ε Τ Η ΚΑΙ ΜΑΖΑΣ

239

τ ώ ν αποφάσεων πού τ ή ς υπαγορεύει σέ ζ η τ ή μ α τ α τ α κ τ ι κ ή ς ό ευρύτερος κύκλος τών η γ ε τ ι κ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν (συνέδρια,

συνδια­

σ κ έ ψ ε ι ς κ . λ π . ) π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ νά τ η ρ η θ ο ύ ν α π α ρ έ γ κ λ ι τ α , 7 8 ή δλο κ α ί π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ε π ι κ ρ α τ ο ύ σ α σ υ ν ή θ ε ι α νά δ ι ε κ π ε ρ α ι ώ ν ε ι μ ό ν η τ η ς σ π ο υ δ α ί ε ς α π ο φ ά σ ε ι ς σέ σ τ ε ν ό κ ύ κ λ ο κ α ί νά θ έ τ ε ι τ ό κ ό μ ­ μα ολόκληρο προ τετελεσμένων γεγονότων τ α ς λ . χ . τ ά σ υ ν έ δ ρ ι α μετά

(προγραμματίζον­

τ ί ς ε κ λ ο γ έ ς , ώ σ τ ε νά κ α θ ο ρ ί ζ ε ι μ ό ν η

δρίων τοΰ κόμματος, ήταν πολύ μεγάλη. Έ τ σ ι , οί σοσιαλδημοκράτες τής Βάδης δέν διανοήθηκαν νά σεβασθούν τίς αποφάσεις τοΰ συνεδρίου τής Νυρεμβέργης (1910) αναφορικά μέ τήν υποστήριξη αστικών κυβερνή­ σεων, αλλά εξέφρασαν τήν εμπιστοσύνη τους πρός τήν κυβέρνηση τοΰ τοπικού κοινοβουλίου· ή μομφή τής ηγεσίας τοΰ κόμματος εναντίον τους δέν άλλαξε τίποτε. Τά συναφή παραδείγματα άφθονοΰν. 78. Ή πειθαρχία πού επιβάλλεται στόν στενότερο κύκλο τών ηγετι­ κών στελεχών (προεδρεία) άπό τίς αποφάσεις τοΰ ευρύτερου (συνέδρια) αναιρείται συχνότατα από τόν πρώτο. Χάρις σέ μιαν απειθαρχία, ό Ulrich υπήρξε ό πρώτος σοσιαλδημοκράτης πού αναδείχθηκε μέλος τοΰ τοπικού κοινοβουλίου τής Έσσης, καί μάλιστα βάσει έμμεσης ψηφοφορίας, μολο­ νότι απαγορευόταν ή συμμετοχή σέ εκλογές διενεργούμενες κατ' αυτόν τόν τρόπο. Σ έ πολλές περιπτώσεις, οικείες σέ κάθε γνώστη τής ιστορίας τοΰ γερμανικού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, οί σοσιαλδημοκράτες τής Βαυαρίας, τής Βυρτεμβέργης καί τής Βάδης αγνόησαν εντελώς ανοι­ κτά τίς αποφάσεις τών συνεδρίων. Α κ ό μ η καί τό κεντρικό προεδρείο τοΰ κόμματος τίς καταπάτησε οχι σπάνια. Τοΰτο συνέβη λ.χ. στόν τελικό γύρο τών ομοσπονδιακών κοινοβουλευτικών εκλογών τοΰ 1903, όταν πα­ ραβίασε πράγματι τήν απόφαση τοΰ συνεδρίου τοΰ Μονάχου (1902), ή όποια εξαρτούσε τήν υποστήριξη αριστερών αστών υποψηφίων, μεταξύ άλλων, άπό τήν έναντίωσή τους στήν αποικιακή πολιτική. Συνέβη επίσης μετά τό συνέδριο τής Ίένας (1905), όταν τροποποίησε σημαντικά τήν έκεΐ είλημμένη απόφαση αναφορικά μέ τή γενική απεργία, κλείνοντας ει­ δικές συμφωνίες μέ τήν κεντρική συντονιστική επιτροπή τών γερμανικών συνδικάτων. Τά ηγετικά στελέχη υπερηφανεύονται ενίοτε πολύ γιά πα­ ρόμοιους σφαγιασμούς τών στοιχειωδών δημοκρατικών άρχων. Στήν αι­ τίαση ότι ή σοσιαλδημοκρατική ομάδα τοΰ τοπικού κοινοβουλίου τής Βάδης έπιψήφισε τόν προϋπολογισμό άντιστρατευόμενη τή διακήρυξη τοΰ συνεδρίου τής Νυρεμβέργης τό 1908, ό βουλευτής Ludwig Frank αποκρίθηκε ώς έξης: « Τ ό Κόμμα θά τήν είχε άσχημα άν έλειπαν όσοι έχουν τό θάρρος νά μήν εκτελούν τίς ανεκτέλεστες αποφάσεις τών κομ­ ματικών οργάνων» (Volksstimme (Frankfurt) 2 1 , άρ. 168). Όρθό εΐναι πάντως ότι οί αποφάσεις τών κομματικών οργάνων δέν αποτελούν πάν-

240

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

α ύ τ η τ ο ε κ λ ο γ ι κ ό π ρ ό γ ρ α μ μ α ) , οί μ υ σ τ ι κ έ ς σ υ μ φ ω ν ί ε ς μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν κ ο ρ υ φ α ί ω ν ο ρ γ ά ν ω ν ( α ν α φ έ ρ α μ ε ή δ η εκείνη π ο ύ συνήψαν στή Γερμανία τό 1 9 0 6 ή εκτελεστική επιτροπή τοΰ σοσιαλδη­ μοκρατικού κόμματος καί ή κεντρική συντονιστική

επιτροπή

τ ώ ν σ υ ν δ ι κ ά τ ω ν γ ι ά νά ρ υ θ μ ί σ ο υ ν ά π ό κ ο ι ν ο ύ τ ά ζ η τ ή μ α τ α τ ά σ χ ε τ ι κ ά μ έ τ ή ν π ρ ω τ ο μ α γ ι ά κ α ί τ ή γ ε ν ι κ ή απεργία), οί μ υ σ τ ι ­ κ έ ς υ π ο σ χ έ σ ε ι ς κ α ί δ ι α β ο υ λ ε ύ σ ε ι ς μ έ τ ή ν κ υ β έ ρ ν η σ η , οί ε π ι τ α ­ κ τ ι κ έ ς υ π ο δ ε ί ξ ε ι ς γ ι ά τ ή ρ η σ η μ υ σ τ ι κ ό τ η τ α ς έκτος τ ή ς κ ο ι ν ο ­ β ο υ λ ε υ τ ι κ ή ς ο μ ά δ α ς , οί ό π ο ι ε ς θ ε ω ρ ο ύ ν τ α ι α π ρ ε π ε ί ς μόνο όταν εφαρμόζονται έ κ τ ώ ν κ ά τ ω προς τ ά άνω (απέναντι στο π ρ ο ε ­ δρείο τ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς ) , ό χ ι δ μ ω ς έ κ τ ώ ν άνω π ρ ό ς τ ά κ ά τ ω ( α π έ ν α ν τ ι σ τ ι ς ο ρ γ α ν ω μ έ ν ε ς μ ά ζ ε ς τ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς ) — όλα τ ο ύ τ α αποτελούν φυσικά έ π ι γ ε ν ν ή μ α τ α τού κρατούντος

ολιγαρχικού

συστήματος.79 Τ ί π ο τ ε δέν π ρ ο μ η ν ύ ε ι ό τ ι θά μ π ο ρ ο ΰ σ ε νά κ α τ α λ υ θ ε ί κ α τ ά τό προσεχές μέλλον τ ο ύ τ η ή ε μ π ε ι ρ ι κ ά δ ι α π ι σ τ ώ σ ι μ η χία

στους

κόλπους

τών πολιτικών

κομμάτων.

ολιγαρ­

Ό σ ο π ι ο απα­

ραίτητα λογίζονται τά η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η , τόσο πιο ανεξάρτητα γ ί ν ο ν τ α ι . Ή επιρροή τ ο υ ς κ α ί ή ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή σ ι γ ο υ ρ ι ά τ ή ς θ έ σ η ς τ ο υ ς ασκούν ολοένα μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η γ ο η τ ε ί α π ά ν ω στις μ ά ζ ε ς κ α ί ε μ π ν έ ο υ ν ακριβώς σ τ ά π ι ο π ρ ο ι κ ι σ μ έ ν α σ τ ο ι χ ε ί α τ ώ ν κ α τ ώ τ ε ­ ρων λ α ϊ κ ώ ν τ ά ξ ε ω ν τ ή φ ι λ ο δ ο ξ ί α νά ε ν τ α χ θ ο ύ ν σ τ ή ν π ρ ο ν ο μ ι α ­ κ ή γ ρ α φ ε ι ο κ ρ α τ ί α τ ο ΰ ε ρ γ α τ ι κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς , ή όποια, ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , κ α θ ί σ τ α τ α ι ολοένα α ν ι κ α ν ό τ ε ρ η νά α ν α δ ε ί ξ ε ι ν έ ε ς δυνά-

τοτε απαύγασμα ανθρώπινης σοφίας καί ότι ή τήρηση τους συχνά θά έβλαπτε περισσότερο παρά θά ωφελούσε τόν αγώνα. Τοΰτο ωστόσο ση­ μαίνει μόνο δτι ο-ί μάζες τών ηγετικών κομματικών στελεχών (ό ευρύτε­ ρος κύκλος), οί όποιες λαμβάνουν στά συνέδρια τέτοιες απίθανες αποφά­ σεις, ε'ίτε είναι ανώριμες, ε'ίτε υπόκεινται σέ νομοτέλειες τής ψυχολογίας τών μαζών. Ά π ό τήν άλλη πάλι, τά ηγετικά στελέχη τοΰ στενότερου κύ­ κλου, πού άδιαφοροΰν γιά τίς δεσμευτικές αυτές αποφάσεις, φανερώνουν πόσο στραβά κατανοοΰν τίς δημοκρατικές αρχές. 79. Πρβλ. Aus dem Geheimprotokoll der Verhandlungen der Gewerk­ schafts-Vorstände-Konferenz, abgehalten zu Berlin vom 19. bis 23. Februar 1906 (Berlin 1906)· Partei und Gewerkschaften. Wörtlicher Abdruck aus dem Protokoll der Konferenz der Gewerkschaftsvorstände vom 19-23. Februar 1906 (Berlin 1906).

241

Σ Χ Ε Σ Η Η Γ Ε Τ Η ΚΑΙ ΜΑΖΑΣ

μ ε ι ς γ ι ά να κ α θ ο δ η γ ή σ ο υ ν τ ή ν ε ν δ ε χ ό μ ε ν η λανθάνουσα α ν τ ι π ο ­ λίτευση κατά τών παλαιών η γ ε τ ώ ν . 8 0 Κ α ί ή κ ο μ μ α τ ι κ ή ο ρ γ ά ν ω σ η ε δ ρ ά ζ ε τ α ι έν τ έ λ ε ι σ τ ή ν ά ρ χ ή τής

διάκρισης

τών εξουσιών,

ή ό π ο ι α δέν ε φ α ρ μ ό ζ ε τ α ι καν

σ τ ή ν ε ν τ έ λ ε ι α . Ό M o s c a , ό H a s b a c h κ α ί ά λ λ ο ι ακόμη απέδει­ ξαν ό μ ω ς ό τ ι ό M o n t e s q u i e u ε ί χ ε ά δ ι κ ο υ π ο θ έ τ ο ν τ α ς ό τ ι ή ά ρ χ ή αυτή ε γ γ υ ά τ α ι τ ή ν π ρ α γ μ ά τ ω σ η τ ώ ν δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ώ ν

άρχων.81

Πολιτειολόγοι τ ή ς ολκής τοΰ Kelsen χαρακτηρίζουν

σήμερα

μ ά λ ι σ τ α ώ ς προϊόν θ ε ω ρ η τ ι κ ή ς μ υ ω π ί α ς ή π ο λ ι τ ι κ ή ς σ κ ο π ι μ ό ­ τ η τ α ς τ ή ν αντίληψη ο τ ι ή δ ι ά κ ρ ι σ η τ ώ ν ε ξ ο υ σ ι ώ ν α ν τ α π ο κ ρ ί ν ε ­ ται στις επιταγές τής δημοκρατίας.82 Σ ή μ ε ρ α ή δ η , οί μ ά ζ ε ς κ ι ν η τ ο π ο ι ο ύ ν τ α ι σ χ ε δ ό ν π ά ν τ ο τ ε μόνο κ α τ ' εντολή τ ώ ν η γ ε τ ώ ν τ ο υ ς . Α κ ό μ η κ α ί όταν κ ι ν η τ ο π ο ι ο ύ ν ­ τ α ι α ν τ ι τ ι θ έ μ ε ν ε ς π ρ ό ς αυτούς, τ ό κάνουν τ ί ς π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς φ ο ­ ρές επειδή τ ο ύ ς έχουν π α ρ α ν ο ή σ ε ι . Ή

απεργία

τών ανθρακω­

ρύχων σ τ ή λεκάνη του R u h r τό 1 9 0 5 ξ έ σ π α σ ε παρά τ ή θ έ λ η σ η τών έ π ι κεφαλής του σ ω μ α τ ε ί ο υ τους καί θ ε ω ρ ή θ η κ ε γενικά ώς αυθόρμητη εκδήλωση τ ή ς β ο ύ λ η σ η ς

τών μαζών.

Αργότερα

ωστόσο κ α τ ά δ ε ι ξ ε α δ ι ά ψ ε υ σ τ α ό H a e n i s c h ό τ ι οί η γ έ τ ε ς ε ί χ α ν υ π ο δ α υ λ ί σ ε ι έ π ι μ ή ν ε ς τ ά π ά θ η τ ώ ν εργατών κ α ί τ ο ύ ς ε ί χ α ν θ έ σ ε ι έ π ι π ο δ ό ς π ο λ έ μ ο υ υ π α ι ν ι σ σ ό μ ε ν ο ι σ υ ν ε χ ώ ς τ ό ενδεχόμε­ νο κ α θ ό δ ο υ σ έ απεργία χ ε ί ω ν , έ τ σ ι ώστε,

κατά τών μεγιστάνων τών ανθρακωρυ­

όταν α ν έ λ α β α ν οί ε ρ γ α τ ι κ έ ς μ ά ζ ε ς τ ό ν αγώ­

να, δέν ε ί χ α ν κ α ί δέν μ π ο ρ ο ύ σ α ν

— βάσει τ ώ ν δεδομένων τ ή ς

τ ό τ ε κ α τ ά σ τ α σ η ς — νά έχουν ιδέα ό τ ι οί η γ έ τ ε ς τ ο υ ς δέν σ υ μ ­ φωνούσαν δ ι ό λ ο υ μ έ τ ό εγχείρημα τ ο υ ς . 8 3 8 0 . Παρόμοια αντίληψη εκφράζει καί ό Vilfredo Pareto: « Ά ν οί Β (νέες ελίτ) καταλαμβάνουν λίγο-λίγο τή θέση τών Α (παλιές ελίτ) μέ μιαν άργή διείσδυση καί άν δέν διακόπτεται ή κίνηση τής κοινωνικής κυκλοφορίας, οί Γ (ή μάζα) στερούνται τών ηγετών πού θά μποροΰσαν νά τίς ωθήσουν σέ εξέγερση» (Vilfredo Pareto, Les systèmes socialistes, τ. Α', σ. 3 5 ) . 8 1 . G. Mosca, Elementi di scienza politica, σ. 151· W. Hasbach, Mo­ derne Demokratie, σ. 17. 8 2 . Hans Kelsen, «Vom Wesen und Wert der Demokratie», Archiv für Sozialwissenschaft und Sozialpolitik 47 ( 1 9 2 0 - 1 9 2 1 ) , σ. 66 [αυτοτελώς: β' έκδ., Tübingen 1929, σσ. 8 1 κ.έξ.]. 8 3 . Πρβλ. παραπάνω σ. 2 3 5 , σημ. 7 1 . Υ π ά ρ χ ε ι ωστόσο καί ή άντίθε-

16. Κοινωνιολογία

τών πολιτικών

κομμάτων

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

242

OL μάζες ε ξ ε γ ε ί ρ ο ν τ α ι , ε ν ί ο τ ε και σ υ ν ε ι δ η τ ά , π ά ν τ ο τ ε δ μ ω ς χαλιναγωγούν

οί η γ έ τ ε ς τ ή ν ο ρ μ ή κ α ι ε ν ε ρ γ η τ ι κ ό τ η τ α

τους.

Μόνο άν ά π ο τ υ φ λ ώ ν ο ν τ α ν έξαφνα οί κ υ ρ ί α ρ χ ε ς τ ά ξ ε ι ς κ α ι μ έ τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ή τ ο υ ς π α ρ α τ έ ν τ ω ν α ν τ ό σ κ ο ι ν ί , θά μ π ο ρ ο ύ σ α ν νά δ ι α δ ρ α μ α τ ί σ ο υ ν οί μ ά ζ ε ς τ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν ε ν ε ρ γ ό ι σ τ ο ρ ι κ ό ρόλο κ α ι νά κ α τ α λ ύ σ ο υ ν τ ή ν ο λ ι γ α ρ χ ί α τ ώ ν κ ο μ μ α τ ι κ ώ ν

παραγόν­

τ ω ν , άφοΰ ή ά μ ε σ η π α ρ έ μ β α σ η τ ώ ν μ α ζ ώ ν σ υ ν τ ε λ ε ί τ α ι π ά ν τ ο ­ τ ε , έ κ τ ο ς άπό σ π α ν ι ό τ α τ ε ς , κ α τ ' ιδίαν ά ξ ι ο σ π ο ύ δ α σ τ ε ς

περι­

π τ ώ σ ε ι ς , ενάντια σ τ ή θ έ λ η σ η τ ώ ν η γ ε τ ώ ν . "Αν εξαιρέσουμε δ μ ω ς τ ι ς δ ι α λ ε ί ψ ε ι ς αυτές, ή φ υ σ ι κ ή κ α ι κ α ν ο ν ι κ ή ε ξ έ λ ι ξ η τ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς θά ε ξ α κ ο λ ο υ θ ε ί νά ε π ι θ έ τ ε ι ακόμη κ α ι σ τ ά έ π α ν α στατικότερα κ ό μ μ α τ α τ ή μόνιμη σφραγίδα τ ή ς συντήρησης.

6. Απαρχές

της

κοοπτάτσιας

Κ α θ ώ ς α π ο σ π ώ ν τ α ι ά π ό τ ή μ ά ζ α , οί η γ έ τ ε ς ε κ δ η λ ώ ν ο υ ν σ υ ­ ν ά μ α τ ή ρ ο π ή νά μ ή ν ε π ι κ α λ ο ύ ν τ α ι τ ή λ α ϊ κ ή ε τ υ μ η γ ο ρ ί α , άλλά νά α π ο φ α σ ί ζ ο υ ν ά φ ' ε α υ τ ώ ν , μ ε τ α χ ε ι ρ ι ζ ό μ ε ν ο ι τ ή μ έ θ ο δ ο τ ή ς κ ο ο π τ ά τ σ ι α ς γ ι ά νά σ υ μ π λ η ρ ώ σ ο υ ν τ ά δ η μ ι ο υ ρ γ ο ύ μ ε ν α

στον

κ ύ κ λ ο τ ο υ ς κ ε ν ά ή νά εύρύνουν τ ο ν ί δ ι ο τ ό ν κ ύ κ λ ο , άν ή χ ρ ε ί α τ ό κ α λ έ σ ε ι . Ο ί η γ έ τ ε ς κ υ ρ ι ε ύ ο ν τ α ι ά π ό τ ή ν τ ά σ η νά α π ο μ ο ν ω ­ θούν κ α ι νά σ υ μ π ρ ά ξ ο υ ν μ έ ά λ λ ο υ ς γ ι ά νά κ α τ α σ κ ε υ ά σ ο υ ν ο λ ό ­ γ υ ρ α τ ο υ ς ένα τ ε ί χ ο ς ύ π ε ρ β α τ ό μόνο άπό τ ά α ρ ε σ τ ά τ ο υ ς ά τ ο ­ μα. ' Α ν τ ί νά αφήσουν τ ι ς μ ά ζ ε ς νά αναδείξουν τ ο ύ ς δ ι α δ ό χ ο υ ς τ ω ν δια

μ έ σ ο υ τ ώ ν ε κ λ ο γ ώ ν , π α σ χ ί ζ ο υ ν νά τ ο ύ ς ε π ι λ έ γ ο υ ν οί

ί δ ι ο ι κ α ι νά σ υ μ π λ η ρ ώ ν ο υ ν α υ τ ό β ο υ λ α τ ο ν κ ύ κ λ ο τ ο υ ς ά μ ε σ α ή έμμεσα. τη περίπτωση: Οί ηγέτες δέν καταλαβαίνουν τις μάζες και παρερμη­ νεύουν τις ασαφείς εκφάνσεις τής βούλησης τους. *Η πολιτική, σύμφωνα μέ τή φυσική παλιμβουλία τών μαζών, συνίσταται τότε σέ αέναη εναλ­ λαγή υποδαύλισης και κατευνασμού, μέ αλλεπάλληλες κορυφώσεις και υφέσεις τών συναισθημάτων (Mario Missiroli, Satrapia, Bologna 1914, σ. 60).

Σ Χ Ε Σ Η Η Γ Ε Τ Η ΚΑΙ ΜΑΖΑΣ

243

Τ α π ρ ώ τ α σ η μ ε ί α τ ή ς εξέλιξης αυτής α π α ν τ ο ύ ν σ ή μ ε ρ α ή δ η σ έ δλα τα κ α λ ώ ς οργανωμένα συλλογικά μ ο ρ φ ώ μ α τ α τ ώ ν σ ύ γ ­ χ ρ ο ν ω ν ε ρ γ α τ ι κ ώ ν κ ι ν η μ ά τ ω ν . Σ τ ή ν Ιταλία,

σέ κάποια έκθεση

πού υ π ο β λ ή θ η κ ε στο Ζ ' πανσυνδικαλιστικό συνέδριο σ τ ή Μ ο δένα τ ο 1 9 0 8 , ε κ φ ρ ά σ θ η κ ε μ ά λ ι σ τ α ή ά π ο ψ η δ τ ι τ ά η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η π ρ έ π ε ι νά γ ν ω ρ ί ζ ο υ ν , νά επιλέγουν

τ α π ρ ό σ ω π α κ α ί νά

επιτελούν γενικά τ ή λειτουργία μιας κ υ β έ ρ ν η σ η ς . 8 4 Σ τ ή ν γλία,

π α ρ ό μ ο ι ε ς ευχές έ χ ο υ ν ή δ η ε κ π λ η ρ ω θ ε ί . Έ κ ε ι

Αγ­

συμβαίνει

π ρ ά γ μ α τ ι νά ε π ι λ έ γ ο ν τ α ι τ ά ν ε ο δ ι ο ρ ι ζ ό μ ε ν α σ τ ε λ έ χ η τ ώ ν συν­ δικάτων άπό τ ά ΐδια τά παλαιά σ τ ε λ έ χ η . 8 5 Ή ΐδια τ ά σ η επι­ κ ρ α τ ε ί κ α ί σ τ ά γερμανικά ύπαλληλίας

μισθοδοτείται

συνδικάτα,

δπου τό 1/5 περίπου τ ή ς

άπό τ ή ν κ ε ν τ ρ ι κ ή

διοίκηση.

Στά

σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ά συνέδρια μ ε τ έ χ ο υ ν σ χ ε δ ό ν α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ώ ς συν­ δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η , " έ τ σ ι ώ σ τ ε , δσοι δέν κ α τ έ χ ο υ ν υπαλληλι­ κ ή θ έ σ η , δέν δ ι α θ έ τ ο υ ν ά λ λ ο μ έ σ ο νά ε κ φ ρ α σ θ ο ύ ν έ κ τ ο ς τ ώ ν σ υ ν ε λ ε ύ σ ε ω ν ε ι μ ή μόνο τ ί ς ε π ι σ τ ο λ έ ς π ρ ο ς τ ί ς ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς . 8 6 Σ τ ο υ ς κ ό λ π ο υ ς τ ή ς γερμανικής δρεία

στά επιμέρους

σοσιαλδημοκρατίας,

ομοσπονδιακά

κρατίδια

τά προε­

καθώς

καί τό

προεδρείο ολόκληρου τού κ ό μ μ α τ ο ς αξιώνουν τό δ ι κ α ί ω μ α νησικυρίας

στον

ορισμό

τών υποψηφίων

στις

κατά

αρ­

τόπους

ε κ λ ο γ ι κ έ ς π ε ρ ι φ έ ρ ε ι ε ς , 8 7 ένα σ α φ ώ ς ο λ ι γ α ρ χ ι κ ό π ρ ο ν ό μ ι ο , τ ό ό π ο ι ο ε ξ υ ψ ώ ν ε ι τ ά π ρ ο ε δ ρ ε ί α αυτά σ τ ή ν π ε ρ ι ω π ή κ υ β έ ρ ν η σ η ς , αντίκειται δ μ ω ς κατάφωρα στό δ ι κ α ί ω μ α

αυτοδιάθεσης τών

84. Fausto Pagliari, Le organizzazioni e i loro impiegati, σ. 8. 85. S./B. Webb, The History of Trade Unionism, τ. Α', London 1907, σ. 8 7 . 86. August Müller, ο.π., σ. 612· Paul Kampffmeyer, «Die Entwicklung der deutschen Gewerkschaften», Annalen für soziale Politik und Gesetzgebung 1 (1912), σσ. 114 κ.έξ. 87. Σχετικά παρατηρεί ό W. Heine: «Θέλουμε νά αύτοκυβερνάται ό λαός, νά αποφασίζει, όπως προβλέπει τό πρόγραμμα του Κόμματος μας, ώς προς τά σπουδαιότερα καί δυσκολότερα προβλήματα βάσει άμεσης ψηφοφορίας καί νομοθεσίας, άλλά στό αμεσότερο, απλούστερο ζήτημα τοΰ ποιος θά είναι εκπρόσωπος του, θά εξαρτάται άπό τήν άδεια προϊ­ σταμένων άρχων; (...) Ά ν αρχίζουν όμως νά ορίζουν τά 'ίδια τά στελέχη τοΰ Κόμματος ποιος επιτρέπεται νά γίνει δεκτός στόν κύκλο τους, αιω­ ρείται ό κίνδυνος νά μήν τροφοδοτείται πλέον τό κόμμα μέ νέο αίμα καί νέες ιδέες, καί νά αρχίσει νά απολιθώνεται, πράγμα χαρακτηριστικό κάθε

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

244

ε π ι μ έ ρ ο υ ς τ μ η μ ά τ ω ν . Σ τ ο αυστριακό

σοσιαλδημοκρατικό

κόμ­

μα, ή σ π ο υ δ α ι ό τ α τ η ε π ι τ ρ ο π ή ε π ε ξ ε ρ γ α σ ί α ς τ ο ΰ π ρ ο γ ρ ά μ μ α τ ο ς δ ι ο ρ ί σ θ η κ ε σ τ ο συνέδριο τ ο ΰ B r ü n n τ ο 1 8 9 9 β ά σ ε ι τ ο ΰ δ ι κ α ι ώ ­ μ α τ ο ς τ ή ς κ ο ο π τ ά τ σ ι α ς , δ ί χ ω ς νά τ ε θ ε ί τ ο θ έ μ α π ρ ο ς σ υ ζ ή τ η ­ ση.88

Προκειμένου πάλι γιά τ ή σύσταση τής επιτροπής

γαλλικού

σοσιαλιστικού

« Π ο ι ο ς τ ή διόρισε; Ή

κόμματος,

ρωτά

διορίσει τήν ε π ι τ ρ ο π ή ; Ή αυτήν

τήν

τοΰ

σκώπτης:_

γενική συνέλευση τοΰ... — Ποιος τήν

π ρ ό τ ε ι ν ε σ' α υ τ ή τ ή σ υ ν έ λ ε υ σ η ; Ή συγκαλέσει

κάποιος

επιτροπή.

— Ποιος

εΐχε

πρώτη συνέλευση.

— Ποιος

εΐχε

πρώτη

συνέλευση;

Ή

επιτροπή.

— Ποιος εΐχε ορίσει τήν ε π ι τ ρ ο π ή ; Κ α ν έ ν α ς » . 8 9 Α κ ό μ η

και

μ έ σ α σ τ ο γ α λ λ ι κ ό σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ό κ ί ν η μ α , τ ό όποιο υ π ε ρ η φ α ­ ν ε ύ ε τ α ι ό τ ι εΐναι τ ό έ π α ν α σ τ α τ ι κ ό τ ε ρ ο δ λ ω ν , ό γ ρ α μ μ α τ έ α ς τ ή ς συνομοσπονδίας τών εργατικών ε π ι μ ε λ η τ η ρ ί ω ν έχει τό δ ι κ α ί ω ­ μα νά π ρ ο τ ε ί ν ε ι π ρ ό ς ε κ λ ο γ ή νέα μ έ λ η τ ο ΰ δ ι ο ι κ η τ ι κ ο ύ

συμ­

βουλίου τ ή ς συνομοσπονδίας διαβιβάζοντας στά μ ή ε κ π ρ ο σ ω ­ πούμενα

εντός τής τελευταίας

επιμελητήρια

μιά λίστα

τών

συντρόφων πού συνιστά ώς κατά τ ή γ ν ώ μ η του κατάλληλους εκπροσώπους.90 Ι δ ι α ί τ ε ρ α έντονα ε κ δ η λ ώ ν ε τ α ι ό ν ε π ο τ ι σ μ ό ς σ τ ο υ ς κ ό λ π ο υ ς τ ή ς η γ ε σ ί α ς κ α τ ά τόν ο ρ ι σ μ ό τ ώ ν υ π ο ψ η φ ί ω ν β ο υ λ ε υ τ ώ ν σ τ ί ς κατά τόπους ε κ λ ο γ ι κ έ ς π ε ρ ι φ έ ρ ε ι ε ς . Τ ο ύ τ ο ς εξαρτάται σχεδόν π ά ν τ ο τ ε άπό μ ι ά μ ι κ ρ ή φ α τ ρ ί α , α π α ρ τ ι ζ ό μ ε ν η άπό τ ο ύ ς ν τ ό ­ π ι ο υ ς κ ο μ μ α τ ά ρ χ ε ς κ α ι τ ά π ρ ω τ ο π α λ ί κ α ρ α τ ο υ ς , ή όποια μ έ τ ή μ έ θ ο δ ο τ ή ς υ π ο β ο λ ή ς δ ι α θ έ τ ε ι ευνοϊκά τ ή ν π λ ε ι ο ψ η φ ί α τ ώ ν μ ε -

όλιγαρχίας και γραφειοκρατίας. Ώ ς περαιτέρω έπακολούθημα μιάς πα­ ρόμοιας τάσης ενδέχεται νά επέλθει ή υποχώρηση τής πρωτοβουλίας και τό ενδιαφέρον γιά τόν πνευματικό βίο τοΰ Κόμματος καθώς και ή ροπή πρός έμμονη ή αστόχαστη προσκόλληση στους παραδεδομένους τύπους, κοντολογής πρός τή ρουτίνα. Ά π ό τήν άποψη αυτή, μιά καλή γραφειο­ κρατία αποβαίνει επικινδυνότερη άπό μιά κακή» (W. Heine, Demokrati­ sche Randbemerkungen zum Fall Göhre, σσ. 282, 284). 88. Leo Winter, «Der Brünner Parteitag der österreichischen Sozialdemokratie», σ. 627. 89. Charles Benoist, La crise de Fétat moderne, Paris 1897, σ. 19. 90. Fernand Pelloutier, Histoire des bourses du travail, Paris 1902, σ. 150.

Ο ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΣΜΟΣ

245

λών τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς α π έ ν α ν τ ι σ τ ο υ ς α ρ ε σ τ ο ύ ς τ η ς υ π ο ψ η φ ί ο υ ς . 9 1 Ενίοτε

μάλιστα,

ή εκλογική περιφέρεια

άντικρύζεται

αυτό­

χ ρ η μ α ώς περιουσιακό στοιχείο τ ή ς ο ι κ ο γ έ ν ε ι α ς . 9 2 Σ τ ή δ η μ ο ­ κ ρ α τ ι κ ή Ιταλία,

άν τ υ χ ό ν α π ο β ι ώ σ ε ι ή κ ω λ ύ ε τ α ι ό π α τ έ ρ α ς , ό

μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο ς αδελφός κ . λ π . , δέν σ υ μ β α ί ν ε ι σ π ά ν ι α νά π ε ρ ι έ ρ χ ε ­ τ α ι α υ τ ό μ α τ α ή ε κ λ ο γ ι κ ή π ε ρ ι φ έ ρ ε ι α στον γ ι ο , στον

νεότερο

αδελφό κ . λ π . , νά π α ρ α μ έ ν ε ι δ η λ α δ ή μ έ σ α σ τ ή ν ο ι κ ο γ έ ν ε ι α . Όποιος

αγαπά

τά παραδοξολογήματα,

θά έ μ π α ι ν ε

ΐσως

στον π ε ι ρ α σ μ ό νά χ α ρ α κ τ η ρ ί σ ε ι τ ή ν εξέλιξη αυτή ώ ς τ ή ν π ρ ώ ­ τ η έ ν δ ε ι ξ η β α θ μ ι α ί α ς μ ε τ ά β α σ η ς ά π ό ένα σ ύ σ τ η μ α π α ρ ε μ φ ε ρ έ ς τοΰ δημοψηφισματικοΰ

β ο ν α π α ρ τ ι σ μ ο ΰ π ρ ό ς ένα π α ρ ε μ φ ε ρ έ ς

τοΰ κληρονομικού μοναρχισμοΰ.

IV, Ο ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ο ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΣΜΌς ΣΤΟΥΣ ΚΟΛΠΟΥΣ ΤΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ 1. Ό Ή

γροίψειοχρατισμος

οργάνωση τοΰ κράτους χρειάζεται μιά πολυάριθμη, πολυ­

σ χ ι δ ή γ ρ α φ ε ι ο κ ρ α τ ί α , ή όποια α π ο β α ί ν ε ι ι σ χ υ ρ ό ς σ υ ν τ ε λ ε σ τ ή ς σ τ ο π λ α ί σ ι ο τ ώ ν ε π ι δ ι ώ ξ ε ω ν τ ή ς π ο λ ι τ ι κ ά κ υ ρ ί α ρ χ η ς τ ά ξ η ς νά π α ρ α μ ε ί ν ε ι σ τ ά π ρ ά γ μ α τ α κ α ι νά ε ξ α σ φ α λ ί σ ε ι τ ή ν π α ρ ά τ α σ η 9 1 . « Τ ό πολύ τρεΐς-τέσσερις άνθρωποι συντάσσουν τά προγράμματα καί επιλέγουν τά ονόματα τών μελλοντικών αντιπροσώπων σέ κάθε περι­ φέρεια. Οί άνθρωποι αυτοί μετατρέπουν τήν πολιτική σέ σταδιοδρομία: θέλουν πάνω καί πριν άπ' όλα, δέν θά πώ τήν εξουσία, άλλά τίς θέσεις. Οί πολιτικοί αυτοί θεωρούν πιο βολικό νά γίνονται εκλογικοί πράκτορες γιά νά καταλάβουν δημόσια λειτουργήματα παρά νά προετοιμασθούν γ ι ' αυτά μέ μακρές σπουδές» (έτσι βλέπει τά γαλλικά πράγματα ό Germain, όπως τόν παραθέτει ό J . Novicow, Conscience et volonté sociale, Paris 1897), σ. 65). - Πρβλ. παραπάνω σσ. 231-232. 92. Πρβλ. παραπάνω σσ. 48-49.

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

τ ή ς κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς τ η ς . Δ έ ν α π ο τ ε λ ε ί ά ν θ ρ ω π ο μ ο ρ φ ι σ μ ό τ ο να π ε ι κανείς δ τ ι το ένστικτο τ ή ς αυτοσυντήρησης υπαγορεύει στο σ ύ γ χ ρ ο ν ο κ ρ ά τ ο ς νά σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ σ ε ι γ ύ ρ ω τ ο υ κ α ί νά δ έ σ ε ι π ά ν ω τ ο υ τ ο ν μ έ γ ι σ τ ο δυνατό αριθμό ενδιαφερομένων.

Ή

εσωτερική

τ ο ύ τ η ανάγκη τ ο ΰ κ ρ α τ ι κ ο ύ ο ρ γ α ν ι σ μ ο ύ α υ ξ ά ν ε ι δσο ε π ι κ ρ α τ ε ί σ τ ο π λ ή θ ο ς ή π ε π ο ί θ η σ η γ ι ά τ ή ν π λ η μ μ έ λ ε ι α , ακόμη κ α ί τ ή ν εντελή

άλυσιτέλεια

τοΰ σημερινού

κοινωνικού

καθεστώτος,

κ ο ν τ ο λ ο γ ή ς ή λ α ϊ κ ή δ υ σ φ ο ρ ί α , κ α θ ώ ς ε ί θ ι σ τ α ι νά λ έ γ ε τ α ι σ τ ή γ λ ώ σ σ α τ ώ ν δ η μ ο σ ί ω ν άρχων. Σ τ ή ν ανάγκη νά α π ο κ τ ή σ ε ι δσο τ ό δυνατόν π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο υ ς π ρ ο α σ π ι σ τ έ ς , τ ό κ ρ ά τ ο ς , τ ό δ η μ ο ­ κρατικό

τουλάχιστον,

ανταποκρίνεται

άριστα

καταρτίζοντας

μιά υ π α λ λ η λ ι κ ή κάστα π ο λ υ π λ η θ ή , ε ξ α ρ τ ώ μ ε ν η άμεσα άπό τ ό ΐδιο. Ή

επιδίωξη αυτή ε υ ν ο ε ί τ α ι επίσης τ ά μ έ γ ι σ τ α ά π ό τ ί ς

τ ά σ ε ι ς τ ή ς σ η μ ε ρ ι ν ή ς εθνικής ο ι κ ο ν ο μ ί α ς . Ά π ό τ ή μ ι ά π λ ε υ ρ ά , ε κ ε ί ν η τ ο ΰ κ ρ ά τ ο υ ς , υπάρχει τ ε ρ ά σ τ ι α π ρ ο σ φ ο ρ ά δ η μ ο σ ι ο ϋ π α λ ­ λ η λ ι κ ώ ν θ έ σ ε ω ν , άπό τ ή ν ά λ λ η , εκείνη τ ώ ν π ο λ ι τ ώ ν ,

ακόμη

μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η ζ ή τ η σ η , έ ξ η γ ο ύ μ ε ν η μ έ τ ή ν ανασφάλεια πού κ α τ έ ­ χει τά μ έ λ η τών μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων (μικροεργοστασιάρχες,

αρχιτεχνίτες,

μικροκαταστηματάρχες,

αγρότες

κ . λ π . ) μ ε τ ά τ ή ν ανάδυση τ ο ΰ μ ε γ ά λ η ς κ λ ί μ α κ α ς , ά π α λ λ ο τ ρ ι ω τ ι κ ο ΰ κ α π ι τ α λ ι σ μ ο ύ κ α ί τ ή ν ο ρ γ α ν ω μ έ ν η α ν τ ί σ τ α σ η τ ή ς εργα­ τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς — κ ι ν ή σ ε ι ς αμφότερες ε ν ά ν τ ι ε ς , έ σ τ ω κ α ί αθέλη­ τ α , π ρ ο ς τ ά μ ε σ α ί α σ τ ρ ώ μ α τ α . Ό λ ο ι αυτοί οί ά ν θ ρ ω π ο ι , οί όποιοι αισθάνονται τήν οικονομική τους υπόσταση απειλούμενη σοβαρότατα

άπό τ ή σύγχρονη

ασφαλή κ α τ α φ υ γ ή

οικονομία,

γ ι ά νά α π ο κ α τ α σ τ ή σ ο υ ν

αναζητούν τά παιδιά

άλλου τους.

Ι δ α ν ι κ ή γ ι ά τ ο ν σ κ ο π ό αυτόν τ ο ύ ς φ α ί ν ε τ α ι ή σ κ έ π η τ ο ΰ κ ρ ά ­ τους, μ έ τ ό σπουδαίο δ ι κ α ί ω μ α τ ή ς συνταξιοδότησης πού π α ­ ρέχει.

Ή

τεράστια

ζήτηση

δημοσιοϋπαλληλικών

θέσεων,

ή

όποια γ ε ν ν ι έ τ α ι ά π ' αυτήν τ ή ν κ α τ ά σ τ α σ η κ α ί δέν ε ί ν α ι δυνατόν νά κ α λ υ φ θ ε ί , π ρ ο έ ρ χ ε τ α ι ά π ό τ ό λ ε γ ό μ ε ν ο π ν ε υ μ α τ ι κ ό π ρ ο λ ε ­ τ α ρ ι ά τ ο . Τ ο ΰ τ ο α π ο τ ε λ ε ί μ ά ζ α υ π ο κ ε ί μ ε ν η σ έ μ ε γ ά λ ε ς αριθμη­ τ ι κ έ ς α υ ξ ο μ ε ι ώ σ ε ι ς , άφοΰ τ ό κ ρ ά τ ο ς , π ε ρ ι ε ρ χ ό μ ε ν ο σ έ αδιέξοδο ένεκα τ ή ς αδιάλειπτα ογκούμενης προσφοράς,

εξαναγκάζεται

κ α τ ά δ ι α σ τ ή μ α τ α νά α ν ο ί ξ ε ι ακόμη π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο τ ο ύ ς γ ρ α φ ε ι ο ­ κ ρ α τ ι κ ο ύ ς δ ι α ύ λ ο υ ς τ ο υ γ ι ά νά ε ι σ δ ε χ θ ε ί μ ε ρ ι κ έ ς ακόμη χ ι λ ι ά ­ δες υ π ο ψ η φ ί ω ν δ η μ ο σ ί ω ν λ ε ι τ ο υ ρ γ ώ ν κ α ί νά τ ο ύ ς

μετατρέψει

Ο ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΣΜΟΣ

άπό ε π ι κ ί ν δ υ ν ο υ ς π ο λ ε μ ί ο υ ς σ έ έ ν θ ε ρ μ ο υ ς φρουρούς κ α ί π ρ ο α ­ σ π ι σ τ έ ς τ ο υ . Έ τ σ ι π ρ ο κ ύ π τ ο υ ν λ ο ι π ό ν Suo τάξεις ανθρώπων,

πνευματικών

ή μ ί α α π α ρ τ ί ζ ε τ α ι ά π ' δσους ε π έ τ υ χ α ν νά α π ο κ α τ α ­

σταθούν ύ π ό τ ή σ κ έ π η τ ο υ κ ρ ά τ ο υ ς , ένώ ή ά λ λ η ά π ο ε κ ε ί ν ο υ ς π ο ύ , γ ι ά νά χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ή σ ο υ μ ε τ ά λ ό γ ι α τ ο ύ S c i p i o S i g h e l e , π ο ­ λ ι ό ρ κ η σ α ν τ ό ο χ υ ρ ό , δ ί χ ω ς ό μ ω ς νά κ α τ ο ρ θ ώ σ ο υ ν νά τ ό κ υ ρ ι ε ύ ­ σ ο υ ν . 1 Ο ί π ρ ώ τ ο ι μ ο ι ά ζ ο υ ν μ' έναν εσμό σ κ λ ά β ω ν ,

πάντοτε

π ρ ό θ υ μ ω ν νά υ π ε ρ α σ π ί σ ο υ ν σ έ ο π ο ι ο δ ή π ο τ ε ζ ή τ η μ α τ ο κ ρ ά τ ο ς , τον τ ρ ο φ ό τ ο υ ς , έ λ α υ ν ό μ ε ν ο ι έν μ έ ρ ε ι ά π ό τ α ξ ι κ ό ε γ ω ι σ μ ό , έν μ έ ρ ε ι άπό ιδιοτέλεια (τόν φόβο μ ή π ω ς χάσουν τ ή θ έ σ η τους)· ώς έ κ τ ο ύ τ ο υ , θά π ρ έ π ε ι α ν α μ φ ί β ο λ α νά θ ε ω ρ ο ύ ν τ α ι ώ ς οί π ι σ τ ό τ ε ­ ροι σ τ υ λ ο β ά τ ε ς τ ο ΰ κ ρ ά τ ο υ ς . Ο ί δ ε ύ τ ε ρ ο ι τ ο υ ν α ν τ ί ο ν ε ΐ ν α ι οί ά σ π ο ν δ ο ι εχθροί τ ο ΰ κ ρ ά τ ο υ ς , τ ά α ι ω ν ί ω ς α ν ή σ υ χ α

πνεύματα,

πού βρίσκονται έ π ι κεφαλής τ ή ς αστικής αντιπολίτευσης καί α ν α λ α μ β ά ν ο υ ν επίσης ό χ ι σπάνια τ ή ν η γ ε σ ί α τ ώ ν ε π α ν α σ τ α τ ι ­ κών κ ο μ μ ά τ ω ν . Ή δημοσιοϋπαλληλία εμφανίζει μέν τ ή γενική τ ά σ η νά α υ ξ ά ν ε τ α ι κ α ί νά π λ η θ ύ ν ε τ α ι μ έ ρ υ θ μ ό αργότερο ά π ' ο,τι

τά

δυσαρεστημένα

στοιχεία

τών

μεσαίων

κοινωνικών

σ τ ρ ω μ ά τ ω ν , ω σ τ ό σ ο ε ξ α κ ο λ ο υ θ ε ί νά ο γ κ ώ ν ε τ α ι , ε ν ί ο τ ε υπερ­ β α ί ν ο ν τ α ς μ ά λ ι σ τ α τ ή ν π ρ ο σ φ ο ρ ά . Έ τ σ ι σ υ μ β α ί ν ε ι νά π ρ ο β ά λ ­ λ ε ι κ α τ ά κανόνα ή γ ρ α φ ε ι ο κ ρ α τ ί α ώ ς φ α ύ λ ο ς κ ύ κ λ ο ς , ερχόμενη σ έ ολοένα ο ξ ύ τ ε ρ η α ν τ ί θ ε σ η π ρ ό ς τ ό κ ο ι ν ό κ α λ ό . Ό

μηχανισμός

τ η ς π α ρ α μ έ ν ε ι μ ο λ α τ α ύ τ α μ ι ά α ν α γ κ α ι ό τ η τ α · χ ά ρ ι ς σ' αυτόν κ α ί μόνο κ α θ ί σ τ α τ α ι δυνατόν νά ε κ π λ η ρ ω θ ε ί ή αξίωση τ ώ ν κ α τ ό χ ω ν π α ι δ ε ί α ς γ ι ά μ ό ν ι μ ε ς θ έ σ ε ι ς εργασίας. Ε π ι π λ έ ο ν α π ο τ ε λ ε ί δ μ ω ς καί μέσο αυτοάμυνας τ ο ΰ κράτους ή , καθώς τ ό δ ι α τ ύ π ω σ ε ό Amilcare Ruviani — ό πρόωρα χαμένος οικονομολόγος στο πα­ ν ε π ι σ τ ή μ ι ο τ ή ς P e r u g i a , στον όποιο ο φ ε ί λ ο υ μ ε ένα σ ύ γ γ ρ α μ α σχετικό

μ έ τον θρύλο τ ο ΰ κράτους — , αναγκαίο προϊόν τ ή ς

ανάγκης νά π ρ ο α σ π ι σ θ ε ΐ τ ό έ δ ρ α ζ ό μ ε ν ο σ έ σαθρό ν ο μ ι κ ό υπόβα­ θρο δ ι κ α ί ω μ α τ ή ς ι δ ι ο κ τ η σ ί α ς κ α θ ώ ς κ α ί α ν τ ί δ ο τ ο ε ν ά ν τ ι α σ τ ή ν α ν α ζ ω π ύ ρ ω σ η κ α ί εξέγερση τ ή ς δ η μ ό σ ι α ς σ υ ν ε ί δ η σ η ς . 2 Ή

ροπή τοΰ σύγχρονου κράτους προς τον

γραφειοχρατισμο

1. Scipio Sighele, L Intelligenza della folla, Torino 1903, σ. 160. 2. Amilcare Puviani, Teoria della illusione finanziaria, Milano/Napoli/ Palermo 1903, σσ. 2 5 8 κ.έξ.

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

248

ένδυναμώνεται

άπό τον θεσμό

τοΰ κοινοβουλευτισμού,

στο

π λ α ί σ ι ο τ ο ΰ ό π ο ι ο υ οί ε κ π ρ ό σ ω π ο ι τ ο ΰ λαοΰ π ρ έ π ε ι νά φ ρ ο ν τ ί ­ ζουν ολοένα νά δ ι α τ η ρ ο ύ ν α μ ε ί ω τ η τ ή δ η μ ο τ ι κ ό τ η τ α τ ο υ ς εξα­ σ φ α λ ί ζ ο ν τ α ς γ ε μ ά τ ε ς κ ρ α σ ο κ α ν ά τ ε ς (οί μ α ζ ι κ έ ς π ω λ ή σ ε ι ς κ α ­ πνού σ τ ή Γ α λ λ ί α , οί όποιες δ μ ω ς σ υ ν α ν τ ώ ν τ α ι π α ν τ ο ύ μ έ ά λ λ ε ς μ ο ρ φ έ ς ) . Π ρ ό σ φ α τ α ω σ τ ό σ ο , ή ρ ο π ή αυτή α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ ε δύο ισχυρούς εχθρούς, ά φ ' ενός τ ή δ η μ ο σ ι ο ν ο μ ι κ ή

διάλυση και

υ π ε ρ χ ρ έ ω σ η τ ο ΰ μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ ο ύ [ μ ε τ ά τόν Α ' π α γ κ ό σ μ ι ο π ό ­ λ ε μ ο ] κ ρ ά τ ο υ ς κ α ι ά φ ' ε τ έ ρ ο υ τ ή ν π ρ ο σ π ά θ ε ι α νέων ο λ ι γ α ρ χ ι ­ κ ώ ν κ υ β ε ρ ν ή σ ε ω ν νά π α ρ α μ ε ρ ί σ ο υ ν τ ι ς σ τ ρ α τ ι έ ς τ ώ ν α ν α ξ ι ό π ι ­ στων

δημοσίων

υπαλλήλων,

καθό

δημιουργημένων

άπό τ ι ς

προηγούμενες κυβερνήσεις και διαποτισμένων μ έ τ ή νοοτροπία τ ο υ ς , κ α ι νά π ρ ο τ ι μ ή σ ο υ ν νά σ τ η ρ ι χ θ ο ΰ ν σ έ μιαν ελίτ α φ ο σ ι ω ­ μ έ ν ω ν π ρ ο σ ω π ι κ ώ ν ο π α δ ώ ν στους δύο αυτούς ε χ θ ρ ο ύ ς έ ρ χ ε τ α ι μ ά λ ι σ τ α νά π ρ ο σ τ ε θ ε ί και ένας τ ρ ί τ ο ς , ή η θ ι κ ή α ν ά γ κ η κ ά θ α ρ ­ σ η ς τ ώ ν α ν υ π ό φ ο ρ ω ν π λ έ ο ν σ τ α ύ λ ω ν τ ο ΰ Α ύ γ ε ί ο υ . Κ α ι οί τρεις π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς , οί ό π ο ι ε ς δέν α π ο κ λ ε ί ε τ α ι φ υ σ ι κ ά νά σ υ ν υ π ά ρ ­ χουν, ο δ η γ ο ύ ν σ έ α θ ρ ό ε ς π α ύ σ ε ι ς δ η μ ο σ ί ω ν

υπαλλήλων.

Τό

π ρ ο σ ε χ έ ς δ μ ω ς μ έ λ λ ο ν θά δ ε ί ξ ε ι κ α τ ά πόσο ή α ν τ ί θ ε τ η τ ο ύ τ η τ ά σ η αποτελεί απλώς μ ι ά π α ρ έ ν θ ε σ η . Μ ε ρ ι κ ά άπό τά προμνημονευμένα γ ν ω ρ ί σ μ α τ α παρουσιάζον­ τ α ι κοινά στό κράτος κ α ι στά π ο λ ι τ ι κ ά κ ό μ μ α τ α . Έ ν α κράτος ή ένα κ ό μ μ α τ ο ΰ όποιου ή ε λ ί τ π ε ρ ι λ α μ β ά ν ε ι έναν υ π ε ρ β ο λ ι κ ά σ τ ε ­ νό κ ύ κ λ ο , μ έ άλλα λ ό γ ι α , τ ο ΰ όποιου ή ο λ ι γ α ρ χ ί α α π α ρ τ ί ζ ε τ α ι άπό π ά ρ α π ο λ ύ λ ί γ ο υ ς ό λ ι γ ά ρ χ ε ς , δ ι α τ ρ έ χ ε ι τ ο ν κίνδυνο νά κ α τ α ­ τ ρ ο π ω θ ε ί σέ μ ι ά σ τ ι γ μ ή δημοκρατικού αναβρασμού τ ώ ν μαζών. Γ ι ' α ύ τ ο , τ ό σ ο τ ό σ ύ γ χ ρ ο ν ο κ ρ ά τ ο ς δσο κ α ι τ ό σ ύ γ χ ρ ο ν ο κ ό μ μ α π α σ χ ί ζ ε ι νά π ρ ο σ δ ώ σ ε ι σ τ ή ν ο ρ γ ά ν ω σ η τ ο υ ( κ ο μ μ α τ ι κ ή κ υ β έ ρ ­ ν η σ η ) ευρεία κ α τ ά τ ό δυνατόν β ά σ η , νά δ ε σ μ ε ύ σ ε ι κ α ι ά π ό ο ι κ ο ­ ν ο μ ι κ ή ά π ο ψ η π ο λ λ ά κ α τ ά τ ό δυνατόν ά τ ο μ α . Κ α θ ώ ς α υ ξ ά ν ο ν τ α ι ε π ί σ η ς οί έ ν α π ο κ ε ί μ ε ν ε ς σ τ ή σ ύ γ χ ρ ο ν η ο ρ γ ά ν ω σ η

λειτουργίες

και οί π α ρ ε π ό μ ε ν ε ς ανάγκες, 3 π ρ ο κ ύ π τ ε ι κ α ι στους κ ό λ π ο υ ς τ ο ΰ κόμματος ή αναγκαιότητα ισχυρής γραφειοκρατίας. Ή

ε ν δ υ ν ά μ ω σ η τ ο ΰ κομματικού

γραφειοκρατισμοΰ

επηρεά­

ζ ε ι α ν α π ό φ ε υ κ τ α δ υ σ μ ε ν ώ ς δύο σ τ ο ι χ ε ί α θ ε μ ε λ ι ώ δ η γ ι ά κ ά θ ε 3. Πρβλ. παραπάνω σσ. 64 κ.έξ.

249

Ο ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΣΜΟΣ

σοσιαλιστική αντίληψη: τήν κατανόηση τών ευρύτερων, πνευ­ μ α τ ι κ ώ ν , π ο λ ι τ ι σ μ ι κ ώ ν σ κ ο π ώ ν τ ο υ σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ , ά φ ' ενός, κ α ί τ ή ς διεθνούς ποικιλίας τ ώ ν μορφών του άφ' ετέρου. Ό σμός

μηχανι­

γ ί ν ε τ α ι τ ό παν. Ή ορθή κατανόηση τ ώ ν ι δ ι α ι τ ε ρ ο τ ή τ ω ν

καί συνθηκών ύπαρξης τού εργατικού κινήματος σέ ξένες χ ώ ­ ρ ε ς — ό π ω ς φανερώνουν οί α ν τ ε γ κ λ ή σ ε ι ς τ ο ύ σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α ­ τ ι κ ο ύ τ ύ π ο υ δ ι α φ ό ρ ω ν εθνών σ έ όλα τ α π λ ά τ η κ α ί τ ά μ ή κ η τ ή ς γής—

φ θ ί ν ε ι όσο α ν α π τ ύ σ σ ο ν τ α ι οί ε π ι μ έ ρ ο υ ς εθνικές ο ρ γ α ν ώ ­

σ ε ι ς . Έ π ι τ ώ ν ήμερων τ ο υ σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ τ ώ ν ε κ π α τ ρ ι σ μ έ ν ω ν , ά λ λ ο δέν ε ί χ ε νά κ ά ν ε ι κ α ν ε ί ς παρά νά ά σ κ ε ΐ υ ψ η λ ή

πολιτική

άρχων ύ π ό τ ό π ρ ί σ μ α τ ο υ κ λ α σ ι κ ο ύ δ ι ε θ ν ι σ μ ο ύ . Κ α θ έ ν α ς σ χ ε ­ δόν ή τ α ν , τ ρ ό π ο ν τ ι ν ά , ε ι δ ι κ ό ς σ τ ο γ ε ν ι κ ό ,

συγκεφαλαιωτικό

τοΰτο πεδίο. Τούτον τον δρόμο έδειχνε ολόκληρος ό τρόπος ζωής, άπό τ ή ζωηρή ανταλλαγή στοχασμών τ ά άπραγα

βρά­

δ ι α , δ π ο υ α κ ο υ γ ό τ α ν νά σ ι γ ο β ρ ά ζ ε ι τ ό σ α μ ο β ά ρ ι , κ α ί τ ο ν αδιά­ λειπτο στενότατο συγχρωτισμό μεταξύ τών πιο έτερόγλωσσων ανθρώπων, ώς τήν αναγκαστική απομόνωση άπό τον αστικό κ ό σ μ ο τ ή ς ο ι κ ο γ ε ν ε ι α κ ή ς εστίας κ α ί τ ή ν ά δ υ ν α τ ό τ η τ α

«πρα­

κ τ ι κ ή ς » δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ α ς . Μ ό λ ι ς δ μ ω ς άνοιξαν γ ι ά τ ο ύ ς σ ο σ ι α ­ λ ι σ τ έ ς οί π ύ λ ε ς τ ώ ν ε π ι μ έ ρ ο υ ς χ ω ρ ώ ν γ ι ά π ρ ο π α γ α ν δ ι σ τ ι κ ό σ τ ή ν ά ρ χ ή έ ρ γ ο , λ ί γ ο μ ε τ έ π ε ι τ α κ α ί γ ι α ο ρ γ α ν ω τ ι κ ό , ή αντίλη­ ψ η τών αναγκών τοΰ καθημερινού κ ο μ μ α τ ι κ ο ύ βίου επισκίασε σ τ ο ν νου τ ο υ ς τ ί ς α θ ά ν α τ ε ς πράγματα δμως

ευκρινέστερα

έχασε

αρχές* ά ρ χ ι σ α ν

καί ακριβέστερα,

σέ ευρύτητα.

νά β λ έ π ο υ ν

ό ορίζοντας

Ό σ ο περισσότερους

τά τους

τυποβάφους,

μαργαροτεχνίτες ή ψηκτροποιούς στρατολογούσαν κάθε

μήνα

υπέρ τ ο υ σ υ ν δ ι κ ά τ ο υ τ ά η γ ε τ ι κ ά τ ο υ σ τ ε λ έ χ η , όσο κ α λ ύ τ ε ρ α γ ν ώ ρ ι ζ α ν τ ή ν κ α τ α ρ α μ έ ν η π ε ρ ι π τ ω σ ι ο λ ο γ ί α τ ή ς ασφάλισης κ α ­ τ ά τ ώ ν α τ υ χ η μ ά τ ω ν κ α ί τ ή ς α ν α π η ρ ί α ς , μ έ δσο μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η ζέση ένέκυπταν στά καθέκαστα τ ή ς επιθεώρησης τών εργοστα­ σίων καί τού διαιτητικού δικαστηρίου, τοΰ συστήματος τών κουπονιών στά καταστήματα τών καταναλωτικών

συνεταιρι­

σ μ ώ ν κ α ί τ ο ΰ έ λ ε γ χ ο υ τ ή ς κ α τ α ν ά λ ω σ η ς αερίου σ τ ο π λ α ί σ ι ο τ ο ΰ κ ο ι ν ο τ ι κ ο ύ ά ε ρ ι ο φ ω τ ι σ μ ο ΰ , τ ό σ ο δ υ σ κ ο λ ε ύ ο ν τ α ν νά π α ρ α ­ κ ο λ ο υ θ ο ύ ν τ ό ε ρ γ α τ ι κ ό κ ί ν η μ α έ σ τ ω κ α ί μ έ τ ή σ τ ε ν ό τ ε ρ η έννοια τοΰ δρου, τόσο λ ι γ ό τ ε ρ ο ς χρόνος, όρεξη κ α ί κ α τ α ν ό η σ η απέμενε

τούς

— δυνάμει ψυχοφυσιολογικών νόμων — γιά τίς μεγά-

250

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

λ ε ς σ υ ν ά φ ε ι ε ς σ τ ή σφαίρα τ ή ς φ ι λ ο σ ο φ ί α ς τ ή ς ι σ τ ο ρ ί α ς , τ ό σ ο στρεβλωνόταν ή κ ρ ί σ η τους αναφορικά μ έ τ ά διεθνή ζ η τ ή μ α τ α κ α ι τ ό σ ο ε ν τ ο ν ό τ ε ρ α έ κ λ ι ν α ν νά χ α ρ α κ τ η ρ ί ζ ο υ ν « α ν α ρ μ ό δ ι ο » ή « α κ α τ ά λ λ η λ ο » οποιονδήποτε άντικρύζει τά πράγματα οχι άπό τ ε χ ν ι κ ή , άλλά ά π ό υ ψ η λ ό τ ε ρ η σ κ ο π ι ά , κ α ι νά αρνούνται τ ή λ ο ­ γ ι κ ή , κ α ι α ύ τ ο ακόμη τ ο σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ό φ ρ ό ν η μ α , ο π ο ι ο υ δ ή π ο τ ε θ έ λ ε ι ή α ν α γ κ ά ζ ε τ α ι νά α γ ω ν ι σ θ ε ί σ έ π ε ρ ι ο χ ή κ α ι μ έ μ ο ρ φ έ ς ά λ λ ε ς ά π ό τ ι ς π ρ ο σ ι δ ι ά ζ ο υ σ ε ς στον σ τ ε ν ό χ ω ρ ο κ ό σ μ ο τ ο ΰ δ ι κ ο ΰ τους,

μικροσκοπικής

κλίμακας

α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ή εξειδίκευση

σοσιαλισμού.

Ή

ροπή

προς

κ α ι α π ώ λ ε ι α τ ή ς ευρείας αντίληψης,

ή όποια σ υ λ λ α μ β ά ν ε ι τ ό βάθος τ ώ ν π ρ α γ μ ά τ ω ν ,

χαρακτηρίζει

τ ή σ ύ γ χ ρ ο ν η εξέλιξη έν γ έ ν ε ι . Κ α θ ώ ς ο γ κ ώ ν ε τ α ι ολοένα τ ό υλι­ κό τ η ς ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ή ς έ ρ ε υ ν α ς , κ α ι αυτός ό π ο λ υ ΐ σ τ ω ρ

πνέει

σ ή μ ε ρ α τ ά λ ο ί σ θ ι α , π α ρ α χ ω ρ ώ ν τ α ς τ ή θ έ σ η τ ο υ στον ι σ τ ο ρ ι κ ό μ ο ν ο γ ρ ά φ ο , δ π ω ς κ α ι ό γ ε ν ι κ ό ς ζ ω ο λ ό γ ο ς στον ό ρ ν ι θ ο λ ό γ ο κ α ι ε ν τ ο μ ο λ ό γ ο , κ α ι μ ά λ ι σ τ α ό δ ε ύ τ ε ρ ο ς π ά λ ι στον λ ε π ι δ ο π τ ε ρ ο λ ό γο, κολεοπτερολόγο και μυρμηκολόγο. Γ ι ά μ ι ά μ ε ρ ί δ α τ ώ ν λ ε γ ό μ ε ν ω ν « υ π α ξ ι ω μ α τ ι κ ώ ν » , οί ό π ο ι ο ι αποτελούν τ ά κατώτερα κ α ι μεσαία σ τ ρ ώ μ α τ α τ ή ς ιεραρχικής κ ο μ μ α τ ι κ ή ς γραφειοκρατίας, ισχύει δ , τ ι εΐπε ό Alfred Weber, σέ π α ρ έ μ β α σ η τ ο υ σ τ ό συνέδριο τ ή ς Γ ε ρ μ α ν ι κ ή ς

Εταιρείας

Κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς Π ο λ ι τ ι κ ή ς σ τ ή Β ι έ ν ν η τ ό 1 9 0 9 , αναφορικά μ έ κ ά θ ε μ ο ρ φ ή γ ρ α φ ε ι ο κ ρ α τ ι σ μ ο ΰ : ' Ό γ ρ α φ ε ι ο κ ρ α τ ι σ μ ό ς εΐναι θ α ν ά σ ι ­ μ ο ς εχθρός τ ή ς α τ ο μ ι κ ή ς ε λ ε υ θ ε ρ ί α ς κ α ι τ ο ΰ όρθοΰ φ ρ ο ν ή μ α τ ο ς ώς προς τ ά ζ η τ ή μ α τ α τ ή ς ε σ ω τ ε ρ ι κ ή ς πολιτικής. Ή εξάρτηση τ ο ΰ μ έ σ ο υ υ π α λ λ ή λ ο υ ά π ό τ ι ς π ρ ο ϊ σ τ ά μ ε ν ε ς αρχές κ α τ α λ ύ ε ι τ ή ν π ρ ο σ ω π ι κ ό τ η τ α και σ υ ν τ ε λ ε ί στον δ ι α π ο τ ι σ μ ό τ ο ΰ κ ο ι ν ω ν ι ­ κού σ ώ μ α τ ο ς μ έ στενότατες μ ι κ ρ ο α σ τ ι κ έ ς κ α ι α ρ τ η ρ ι ο σ κ λ η ρ ω ­ τ ι κ έ ς ιδέες. Ή γ ρ α φ ε ι ο κ ρ α τ ι κ ή νοοτροπία διαφθείρει τόν χ α ­ ρ α κ τ ή ρ α κ α ι γ ε ν ν ά τ ή ν ά σ τ α σ ί α τ ο ΰ φ ρ ο ν ή μ α τ ο ς κ α ι τ ο ν ευτε­ λή καιροσκοπισμό. Μέσα σέ κάθε γραφειοκρατία κυριαρχεί ό α ρ ι β ι σ μ ό ς , ή θ ή ρ α τ ή ς π ρ ο α γ ω γ ή ς κ α ι συνακόλουθα τ ο ΰ π ρ ο α ­ γ ω γ ο ύ , ό σατραπισμός πρός τ ά κ ά τ ω , ή σ ε β α σ τ ι κ ή κολακεία κ α ι δ ο υ λ ο φ ρ ο σ ύ ν η π ρ ο ς τ ά ά ν ω . 4 Ό W o l f g a n g H e i n e , ένας ά π ό 4. Protokoll, σσ. 283 κ.έξ. Πρβλ. επίσης σημ. 46, σ. 179 τοΰ προκείμε­ νου βιβλίου. — Ή προσπάθεια τοΰ Όλλανδοΰ χριστιανοσοσιαλιστή S . J .

251

Ο ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΣΜΟΣ

τ ο ύ ς π ι ο α κ α τ ά β λ η τ ο υ ς υ π ε ρ μ ά χ ο υ ς τ ή ς α π ε ι λ ο ύ μ ε ν η ς ατομι­ κ ή ς κ α ί π ν ε υ μ α τ ι κ ή ς ε λ ε υ θ ε ρ ί α ς στους κ ό λ π ο υ ς τ ο ύ γ ε ρ μ α ν ι κ ο ύ σοσιαλδημοκρατικού κ ό μ μ α τ ο ς , ό όποιος κρούει διαρκώς τον κ ώ δ ω ν α τ ο ΰ κινδύνου εμπρός σ τ ή ν « τ ά σ η ε δ ρ α ί ω σ η ς τ ή ς γ ρ α ­ φειοκρατίας καί καταπίεσης τ ή ς προσωπικότητας», ται

μάλιστα

ώς παράδειγμα

προς αποφυγήν

επικαλεί­

τό φάσμα τοΰ

π ρ ω σ ι κ ο ΰ κ ρ ά τ ο υ ς · κ α ί αυτό, σ η μ ε ι ώ ν ε ι , δ ι α κ υ β ε ρ ν ά τ α ι

βάσει

ε ν ι α ί ω ν άρχων ά π ό μιαν υ π ο δ ε ι γ μ α τ ι κ ή σ τ ο ε ΐ δ ο ς τ η ς γ ρ α φ ε ι ο ­ κρατία, άλλά, παρά τ ί ς ε ξ ω τ ε ρ ι κ έ ς τ ο υ ε π ι τ υ χ ί ε ς , οπισθοδρό­ μησε

εσωτερικά,

προσωπικότητες,

αδυνατεί

σχεδόν

παντελώς

νά

παραγάγει

ο π ω σ δ ή π ο τ ε π ά ν τ ω ς δέν τ ί ς α ν έ χ ε τ α ι , κ α ί

ά λ ώ ν ε τ α ι όλο κ α ί π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ά π ό τ ή ν ά ψ υ χ η κ α ί μ η χ α ν ι κ ή ρουτίνα κ α ί τ ή ν α π ο σ τ ρ ο φ ή προς κ ά θ ε ε σ ω τ ε ρ ι κ ή π ρ ό ο δ ο . 5

2. eO

συγκεντρωτισμός

Ή ά ρ ι σ τ η ακριβώς γ ρ α φ ε ι ο κ ρ α τ ί α ε ί ν α ι σ υ ν ή θ ω ς ή π ι ο π ι ε σ τ ι ­ κ ή καί ανυπόφορη. Ή ιστορική δικαιολόγηση κάθε συστήμα­ τος σ υ γ κ ε ν τ ρ ω τ ι κ ή ς οργάνωσης είναι όμως ή παλαιά

διαπί­

στωση ότι ή γοργή καί ομαλή διεκπεραίωση τών περισσότερων υποθέσεων προϋποθέτει μιά κάπως ενιαία λειτουργία. Ή

ικα­

νοποιητική διεκπεραίωση ορισμένων εργασιών, όπως είναι ή ε κ π ό ν η σ η σ π ο υ δ α ί ω ν σ τ α τ ι σ τ ι κ ώ ν ε ρ ε υ ν ώ ν , ε ί ν α ι τ ε λ ε ί ω ς αδύ­ νατη ύπό ομοσπονδιακό κ α θ ε σ τ ώ ς . Ή εξωτερική μορφή τ ή ς εσωτερικής δομής τών σοσιαλιστι­ κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν ά λ λ α ξ ε π ο λ λ έ ς φορές μ έ τ ή ν π ά ρ ο δ ο τ ο ΰ χ ρ ό ν ο υ , ανάλογα μ έ τ ή ν ι σ τ ο ρ ι κ ή εξέλιξη τ ο ΰ έ ρ γ α τ ι κ ο ΰ κ ι ν ή μ α τ ο ς . Σ τ ή Γερμανία,

ένεκα τ ή ς ψυχικής ιδιοσυστασίας καί τ ή ς μ ι -

Visser νά διασώσει επιστημονικά τήν κυριαρχία τών δημοσίων λειτουρ­ γών στό πλαίσιο τοΰ κρατικού σοσιαλισμού, επισημαίνοντας τούς κινδύ­ νους τής ιδιωτικής ύπαλληλίας, θά πρέπει νά θεωρηθεί παντελώς αποτυ­ χημένη (βλ. S . J . Visser, Over Socialisme, 's Gravenhage 1903, κεφ. II: «Fonctionarisme en Démocratie», σσ. 116-165). 5. Wolfgang Heine, Demokratische Randbemerkungen zum Fall Göhre, 6. π.

252

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

κρής π ο λ ι τ ι κ ή ς παιδείας του λαοΰ, ή ηγεσία προέβαλε στήν άρ­ χ ή ώ ς μ ο ν α ρ χ ί α , έν ε ϊ δ ε ι α π ε ρ ι ό ρ ι σ τ η ς δ ι κ τ α τ ο ρ ί α ς ενός κ α ί μόνο π ρ ο σ ώ π ο υ . Ή π ρ ώ τ η ε ρ γ α τ ι κ ή ο ρ γ ά ν ω σ η σ τ ο γ ε ρ μ α ν ι κ ό έδαφος ήταν ή Γ ε ρ μ α ν ι κ ή Π α ν ε ρ γ α τ ι κ ή Έ ν ω σ η τ ο ΰ F e r d i n a n d L a s s a l l e , ή όποια ι δ ρ ύ θ η κ ε τ ό 1 8 6 3 κ α ί ε ξ α κ ο λ ο ύ θ η σ ε νά υπάρ­ χει ώς τ ή συγχώνευση τ η ς μ έ τό Σοσιαλδημοκρατικό κό Κ ό μ μ α τ ώ ν « Ά ϊ ζ ε ν α χ ι κ ώ ν »

Εργατι­

(1875). Ώ ς προσωπικό δ η ­

μ ι ο ύ ρ γ η μ α τ ο ΰ σπάνιου α ύ τ ο ΰ ά ν θ ρ ω π ο υ , σ φ ρ α γ ί σ θ η κ ε

όλως

δ ι ό λ ο υ άπό τ ο ν χ α ρ α κ τ ή ρ α τ ο υ . Έ χ ε ι υ π ο σ τ η ρ ι χ θ ε ί ό τ ι ή Γ ε ρ ­ μανική Πανεργατική Έ ν ω σ η συγκροτήθηκε κατά τό πρότυπο τ ο ΰ Γ ε ρ μ α ν ι κ ο ύ Ε θ ν ι κ ο ύ Σ υ ν δ έ σ μ ο υ . Τ ο ΰ τ ο αληθεύει ΐ σ ω ς ώ ς προς τ ή β ά σ η , όχι δμως ώς προς τ ή ν κορυφή τ η ς . ~Ηταν οργα­ ν ω μ έ ν η ώ ς ενιαίο σ ω μ α τ ε ί ο , π ο ύ α π λ ω ν ό τ α ν ο μ ο ι ό μ ο ρ φ α σ τ ή Γερμανία ολόκληρη, δίχως καθαυτό παραρτήματα ή τοπικές οργανώσεις. Κάθε μέλος εγγραφόταν ώς κάτοικος τού τόπου του καί ήταν άμεσα εξαρτημένο άπό τό κεντρικό τ η ς όργανο. Τ ο ΰ τ ο ό μ ω ς δέν ή τ α ν κ ά π ο ι α π ο λ υ μ ε λ ή ς ε π ι τ ρ ο π ή , δ π ω ς σ υ ν έ ­ β α ι ν ε στον Γ ε ρ μ α ν ι κ ό Ε θ ν ι κ ό Σ ύ ν δ ε σ μ ο , άλλά ένα κ α ί μόνο πρόσωπο. Ό ιδρυτής Ferdinand Lassalle καθώς καί ό διάδοχος του J o h a n n B a p t i s t v o n Schweitzer έμοιαζαν, ώς πρόεδροι τ ή ς Έ ν ω σ η ς , μ έ τούς δόγες τ ή ς ενετικής δημοκρατίας, μ έ τ ή δια­ φορά ω σ τ ό σ ο δ τ ι ή π α ν τ ο δ υ ν α μ ί α τ ώ ν π ρ ώ τ ω ν , α ν τ ί θ ε τ α π ρ ο ς τ ο ύ ς δ ε ύ τ ε ρ ο υ ς , δέν δ ε σ μ ε υ ό τ α ν ά π ό π ε ρ ι ο ρ ι σ τ ι κ ά

ολιγαρχικά

ε λ ε γ κ τ ι κ ά Οργανα. Ό π ρ ό ε δ ρ ο ς τ ή ς Έ ν ω σ η ς έ λ υ ν ε κ ι έ δ ε ν ε β ά ­ σ ε ι δ υ ν α σ τ ι κ ώ ν άρχων. Δ έ ν γ ν ώ ρ ι ζ ε έ λ ε γ χ ο κανέναν.

Όριζε

m o t u proprio αναπληρωτές, γενικούς πληρεξουσίους. Εΐχε τό π ρ ό σ τ α γ μ α * οί υ π ό λ ο ι π ο ι Οφειλαν νά υ π α κ ο ύ ο υ ν . Ή τ έ τ ο ι α δ ο ­ μ ή τ ή ς Έ ν ω σ η ς δέν α ν τ α π ο κ ρ ι ν ό τ α ν μόνο σ τ ι ς α τ ο μ ι κ έ ς ι δ ι ό ­ τ η τ ε ς τ ο ΰ L a s s a l l e , τ ή ν αδάμαστη ά ρ χ ο μ α ν ί α κ α ί τ ή ν έ γ ω κ ε ν τ ρ ι κ ό τ η τ ά τ ο υ 6 — ή όποια κ α θ ι σ τ ο ΰ σ ε αυτόν, τ ό ν ι δ ι ο φ υ ή , τ ό σ ο κ α κ ό ά ν θ ρ ω π ο γ ν ώ σ τ η — , άλλά κ α ί σ τ ή θ ε ω ρ η τ ι κ ή τ ο υ ά ν τ ί λ η -

6. "Ηδη κατά τά φοιητικά του χρόνια φανέρωσε ό Lassalle τήν εγωι­ στική καί δεσποτική φύση του. Σ τ ό Βερολίνο, πρότεινε σ' έναν κάπως φτωχό νεαρό, μακρινό συγγενή του, νά μισθώσουν άπο κοινού μιά κατοι­ κία υπερβολικά ακριβή γιά τόν ι'διο άλλά καί επιθυμητή. Αργότερα κόμπαζε ότι είχε κάμει τον άτυχο νέο «κατά τό ήμισυ θαλαμηπόλο» του.

Ο ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΣΜΟΣ

253

ψ η π ε ρ ί τ ή ς αποστολής τ ή ς κ ο μ μ α τ ι κ ή ς οργάνωσης. Σ τ ο ν λόγο τ ο υ σ τ ο R o n s d o r f τ ό ν ι σ ε : « Ό π ο υ δ ή π ο τ ε κ α ι άν επήγα, ά κ ο υ σ α άπό τ ά σ τ ό μ α τ α τ ώ ν ε ρ γ α τ ώ ν λ ό γ ι α σ υ ν ο ψ ι ζ ό μ ε ν α σ τ ή ν ακό­ λ ο υ θ η ρ ή σ η : Π ρ έ π ε ι νά σ υ γ χ ω ν ε ύ σ ο υ μ ε τ ή θ έ λ η σ η δ λ ω ν μ α ς κ α ι νά κ α τ α σ κ ε υ ά σ ο υ μ ε ένα μ ο ν α δ ι κ ό ό π λ ο , κ α ι τ ο ΰ τ ο τ ο δ π λ ο νά τ ο β ά λ ο υ μ ε σ τ ά χ έ ρ ι α ενός κ α ι μόνο ά ν θ ρ ω π ο υ , σ τ ο ΰ ό π ο ι ο υ τ ή ν ο η μ ο σ ύ ν η , η θ ι κ ό τ η τ α κ α ι κ α λ ή θ έ λ η σ η π ι σ τ ε ύ ο υ μ ε , γ ι ά νά μ π ο ρ ε ί αυτός νά μ ά χ ε τ α ι ν ι κ η φ ό ρ α ! » Κ α ι σ υ μ π λ ή ρ ω σ ε : « Τ ά δύο α ν τ ί θ ε τ α π ο ύ τ ά ν ό μ ι ζ α ν μ έ χ ρ ι τ ώ ρ α α σ υ μ β ί β α σ τ α οί π ο λ ι ­ τ ι κ ο ί μ α ς και π ο ύ τ ή σ υ ν έ ν ω σ η τ ο υ ς τ ή θ ε ω ρ ο ΰ σ α ν λ υ δ ί α λ ί θ ο , τ ή ν ε λ ε υ θ ε ρ ί α ά φ ' ενός κ α ι τ ή ν ε ξ ο υ σ ι α σ τ ι κ ή α υ θ ε ν τ ί α ά φ ' έ τ ε ­ ρ ο υ — τ ά ά κ ρ α τ ο ΰ τ α α ν τ ί θ ε τ α β ρ ί σ κ ο ν τ α ι αδιάρρηκτα σ υ ν ε ν ω ­ μ έ ν α μ έ σ α σ τ ή ν Έ ν ω σ η μ α ς , ή όποια α π ο τ ε λ ε ί έτσι. α π λ ώ ς , σ έ μικρογραφία, τό πρότυπο τ ή ς μελλοντικής κοινωνίας!»7 Τ ή ν π ρ ο ε δ ρ ι κ ή δ ι κ τ α τ ο ρ ί α δέν τ ή ν α ν τ ι λ α μ β ά ν ε τ α ι λ ο ι π ό ν ό L a s s a l l e ώς αδήριτη προσωρινή ανάγκη μιας μαχόμενης

οργάνωσης,8

άλλά ώς αυτόχρημα τ ε λ ι κ ό σκοπό τοΰ ίδιου τοΰ ε ρ γ α τ ι κ ο ύ κ ι ­ ν ή μ α τ ο ς . 9 Έ π ί τ ώ ν ήμερων τ ο ΰ L a s s a l l e , τ ό γερμανικό

εργατι­

κό κίνημα

παιδί,

ή τ α ν ε π ι π λ έ ο ν α ν ί σ χ υ ρ ο και, σαν τ ό μ ι κ ρ ό

χ ρ ε ι α ζ ό τ α ν ε π ε ι γ ό ν τ ω ς τ ή ν π α τ ρ ι κ ή κ α θ ο δ ή γ η σ η . Ό τ α ν απέ­ θανε ό π α τ έ ρ α ς , ε ί χ ε π ρ ο ν ο ή σ ε ι μ έ δ ι α θ ή κ η γ ι ά κ η δ ε μ ό ν α . Τ ό τότε γερμανικό εργατικό κίνημα ήταν αντικείμενο τ ή ς τελευ­ τ α ί α ς ε π ι θ υ μ ί α ς ενός π ρ ο σ ώ π ο υ . Ή σ υ γ κ έ ν τ ρ ω σ η τ ή ς ε ξ ο υ σ ί α ς λ ή ψ ε ω ς κ α ι ε κ τ ε λ έ σ ε ω ς α π ο φ ά σ ε ω ν σ τ ά χ έ ρ ι α ενός κ α ι μόνο προσώπου (ή πεμπτουσία τής δομής τοΰ γερμανικού εργατικού κ ι ν ή μ α τ ο ς κ α τ ά τ ά π ρ ώ τ α βήματα τ ο υ ) δ ι α τ η ρ ή θ η κ ε , ε λ ά χ ι σ τ α μόνο μ ε τ ρ ι α σ μ έ ν η , ακόμη κ α ι μ ε τ ά τ ο ν θάνατο τ ο ΰ L a s s a l l e , έ π ί Α κ ό μ η τόν άπειλοΰσε Οτι, άν τεμπέλιαζε ή άν άσχημονοΰσε ή άν προξενοΰσε καθ' οιονδήποτε τρόπο τή δυσαρέσκεια του, θά τόν έδιωχνε ευθύς άπό τό σπίτι του, στο ενοίκιο τοΰ οποίου συνεισέφερε και αυτός κατά τό μέτρο τών δυνάμεων του (βλ. επιστολή τοΰ Lassalle πρός τόν πατέρα του (24 Απριλίου 1844), Intime Briefe Ferdinand Lassalles an Eltern und Schwester, Berlin 1905, σ. 2 3 ) . 7. Ferdinand Lassalle, Die Agitation des Allgemeinen Deutschen Arbei­ tervereins und das Versprechen des Königs von Preussen, σ. 40. 8. Πρβλ. παραπάνω σσ. 79 κ.έξ. 9. Πρβλ. Gustav Mayer, J.B. von Schweitzer, σ. 256.

254

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

προεδρίας του S c h w e i t z e r . 1 0 Γ ι α τ ί τοΰτο το — σε μεγάλον β α θ ­ μ ό α υ τ α ρ χ ι κ ό — γ ν ώ ρ ι σ μ α δέν υ π α γ ο ρ ε υ ό τ α ν τ ό σ ο άπό ι σ τ ο ρ ι ­ κή αναγκαιότητα τής στιγμής,

άλλα

απέρρεε, δπως

είπαμε,

μ ά λ λ ο ν άπό τ ι ς π α ρ α δ ό σ ε ι ς κ α ι ε θ ν ο λ ο γ ι κ έ ς ι δ ι α ι τ ε ρ ό τ η τ ε ς τ ο ΰ γερμανικοΰ λαοΰ. Τ ό γνώρισμα τοΰτο δ μ ω ς υποχώρησε σημαν­ τ ι κ ά μ έ τ ή ν π ά ρ ο δ ο τ ο ΰ χρόνου έ ν ε κ α τ ή ς θ ε ω ρ η τ ι κ ή ς κ α ι π ρ α ­ κ τ ι κ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς , τών διαφορών Βορρά και Ν ό τ ο υ ώς προς τ ι ς α ν ά γ κ ε ς κ α ι τ ό α ν θ ρ ώ π ι ν ο υ λ ι κ ό . Ω σ τ ό σ ο δέν έ χ ε ι ε κ λ ε ί ψ ε ι , ο υ τ ε κ α ι μ π ο ρ ε ί , δ π ω ς έχουν τ ά π ρ ά γ μ α τ α , νά γ ί ν ε ι κ ά τ ι τ έ τ ο ι ο . Σ υ γ χ ρ ό ν ω ς μ έ τήν κ λ ε ι σ τ ή οργάνωση τών οπαδών τοΰ L a s ­ salle σ τ ή Γ ε ρ μ α ν ί α , οί έ π ί κ ε φ α λ ή ς τ ο ΰ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ σ υ ν έ π η ξαν ά λ λ η μ ο ρ φ ή ο ρ γ ά ν ω σ η ς σέ δ ι ε θ ν έ ς ε π ί π ε δ ο . Κ α τ ' α ν ά γ κ η , ό α μ ο ι β α ί ο ς ε θ ν ι κ ό ς φθόνος τ ώ ν ε π ι μ έ ρ ο υ ς μ ε ρ ί δ ω ν φ υ σ ι κ ά άφ' τοΰ

απέτρεψε

έαυτοΰ τήν ε π ί σ η μ η εγκαθίδρυση τ ή ς δικτατορίας

ενός σ τ ο υ ς κ ό λ π ο υ ς

τής

Διεθνούς

Ενώσεως

Εργατών

( 1 8 6 4 ) . Έ τ σ ι , σ υ γ κ ρ ο τ ή θ η κ ε στο Λ ο ν δ ί ν ο τ ό Γ ε ν ι κ ό Σ υ μ β ο ύ ­ λ ι ο , ή α ν ώ τ α τ η δ ι κ τ α τ ο ρ ι κ ή ά ρ χ ή , α π α ρ τ ι ζ ό μ ε ν ο άπό μ ι ά δ ρ ά ­ κα μ ε λ ώ ν π ρ ο ε ρ χ ό μ ε ν ω ν άπό τ ι ς χ ώ ρ ε ς π ο ύ ε κ π ρ ο σ ω π ο ύ ν τ α ν σ τ ή Δ ι ε θ ν ή . Ο ί α ρ μ ο δ ι ό τ η τ ε ς τ ο ΰ κ υ β ε ρ ν η τ ι κ ο ύ α ύ τ ο ΰ οργάνου ήσαν έν π ο λ λ ο ί ς σ χ ε δ ό ν ε ξ ί σ ο υ α π ε ρ ι ό ρ ι σ τ ε ς δσο ε κ ε ί ν ε ς προέδρου τύπου Lassalle στή Γερμανία. Τ ο Γενικό

τοΰ

Συμβούλιο

α π α γ ό ρ ε υ σ ε μ έ ν σ τ ά τ μ ή μ α τ α τ ή ς Δ ι ε θ ν ο ΰ ς νά ε κ λ έ γ ο υ ν π ρ ο έ ­ δρους, ε π ι σ η μ α ί ν ο ν τ α ς δ τ ι τ ο ΰ τ ο θά α ν τ έ β α ι ν ε σ τ ή ν ά ρ χ ή τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς , 1 1 ω σ τ ό σ ο α κ ο ύ σ θ η κ ε άπό α ρ μ ο δ ι ό τ α τ η π η γ ή ό αίνος δ τ ι ή ε ρ γ α τ ι κ ή τ ά ξ η α π έ κ τ η σ ε μ έ τ ό Γ ε ν ι κ ό

Συμβούλιο

της «κοινή καθοδήγηση».12 Τό Γενικό Συμβούλιο εγκαθιστού­ σε α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ώ ς μ έ λ η του στά ζ ω τ ι κ ά γ ι ά τ ή διοίκηση τ ή ς οργάνωσης

αξιώματα,

δπως

εκείνο

τοΰ ταμία,

τοΰ

γενικού

γραμματέα και τών αντεπιστελλόντων γραμματέων τών έ π ι μ έ 10. Τοΰτο επισημαίνει και ό Hermann Oneken, Lassalle, Stuttgart 1904, σ. 397. [δ', έπαυξ. έκδ., Stuttgart/Berlin 1923]. 11. Μέ απόφαση τοΰ συνεδρίου τής Βασιλείας (βλ. Compte-Rendu du IVe Congrès International tenu à Bâle en septembre 1869, Bruxelles 1869, σ. 172. 12. (Karl Marx), L'Alliance de la Démocratie Socialiste et 1 Association Internationale des Travailleurs. Rapports et documents, Londres/Hambourg 1873, σ. 23.

Ο ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΣΜΟΣ

255

ρους χ ω ρ ώ ν . 1 3 Δέν δ ί σ τ α σ ε μ ά λ ι σ τ α νά σ υ σ σ ω ρ ε ύ σ ε ι έν ανάγκη π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ α τ ο ΰ ενός α ξ ι ώ μ α τ α σ' ένα π ρ ό σ ω π ο . Ό

Γερμανός

Engels χ ρ η μ ά τ ι σ ε έ π ι κάποιο διάστημα γ ρ α μ μ α τ έ α ς τ ή ς "Ισπα­ νίας, Ι τ α λ ί α ς , Π ο ρ τ ο γ α λ ί α ς καί Δ α ν ί α ς . 1 4 Ό γ ρ α μ μ α τ έ α ς ε ΐ χ ε ό μ ω ς σ π ο υ δ α ί ε ς α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ έ ς δ ι κ α ι ο δ ο σ ί ε ς , δ π ω ς ή αναγνώ­ ρ ι σ η ή απόρριψη τ ώ ν ά ρ τ ι π α γ ώ ν τ μ η μ ά τ ω ν , ή π α ρ ο χ ή ή μ ή ο ι ­ κονομικών

ενισχύσεων, ή διευθέτηση

διαφορών κ . λ π . 1 5

σπουδαιότερες θεωρητικές καί όργανωτικές-πρακτικές

Στις

εκφάν­

σ ε ι ς τ ο υ , τ ό Γ ε ν ι κ ό Σ υ μ β ο ύ λ ι ο ή τ α ν έξαλλου, έ π ι μ ε ρ ι κ ά χ ρ ό ­ νια, π ρ ά γ μ α τ ι υ π ο τ ε λ έ ς σ τ ή σ ι δ η ρ ά θ έ λ η σ η ενός κ α ί μόνο ά τ ο ­ μου, τοΰ Karl M a r x . 1 6 Ή διάσταση μεταξύ τής ολιγαρχίας τ ή ς θ ε ω ρ ί α ς κ α ί τ ή ς μ ο ν α ρ χ ί α ς τ ή ς π ρ ά ξ η ς στους κ ό λ π ο υ ς τ ο ΰ Γ ε ­ νικού Σ υ μ β ο υ λ ί ο υ ήταν τό βαθύτερο αίτιο γ ι ά τ ή διάλυση τ ή ς π α λ α ι ά ς Δ ι ε θ ν ο ύ ς . Τ ό Γενικό

Συμβούλιο,

κι ιδιαίτερα ό Marx,

κ α τ η γ ο ρ ή θ η κ ε δ τ ι μ ε τ α τ ρ έ π ε ι τ ο ν σ ο σ ι α λ ι σ μ ό στον αντίποδα τ ο υ , κ α θ ό τ ι , μ έ τ ή ν υ π ε ρ ο π τ ι κ ή ά ρ χ ο μ α ν ί α τ ο υ , ε ι σ ά γ ε ι τ ό ν αυ­ ταρχισμό στήν πολιτική τοΰ έργατικοΰ κ ι ν ή μ α τ ο ς . 1 7 Σ τ ή ν άρ­ χ ή δ ι α τ υ π ώ θ η κ ε ή κ α τ η γ ο ρ ί α μόνο έ ξ ω θ ε ν , ά π ό τ ί ς ο μ ά δ ε ς π ο ύ δέν ε κ π ρ ο σ ω π ο ύ ν τ α ν μ έ δ ι κ ο ύ ς τ ω ν ε κ π ρ ο σ ώ π ο υ ς σ τ ό Γ ε ν ι κ ό Σ υ μ β ο ύ λ ι ο : άπό τον Μπακούνιν, τούς Ι τ α λ ο ύ ς , τούς

Ίουρα-

σιανούς. Αυτούς κ α τ ό ρ θ ω σ ε νά τ ο ύ ς ε ξ ο υ δ ε τ ε ρ ώ σ ε ι τ ό Γ ε ν ι κ ό Σ υ μ β ο ύ λ ι ο . Σ τ ό σ υ ν έ δ ρ ι ο τ ο ύ 1 8 7 2 σ τ ή Χ ά γ η , οί υ π έ ρ μ α χ ο ι 13. Βλ. Carl Stegmann/C. Hugo, (Lindemann), Handbuch des Socialismus, Zürich 1897, σ. 3 4 2 . 14. Βλ. επιστολή τοΰ Engels προς τόν Sorge (17 Μαρτίου 1872) (Brie­ fe und Auszüge aus Briefen von Joh. Phil. Becker, Jos. Dietzgen, Friedrich Engels, Karl Marx und Anderen an F.A. Sorge und Andere, Berlin 1906, σ. 54). 15. Compte-Rendu du IVe Congrès, ο.π., σ. 172. 16. « Ε ξ ε λ έ γ η προσωρινό Γενικό Συμβούλιο, ψυχή τοΰ όποιου, όπως άλλωστε όλων τών μεταγενέστερων Γενικών Συμβουλίων ώς τό Συνέ­ δριο τοΰ 1872 στή Χάγη, ήταν ό Marx. Τήν ιστορία του τήν έχουμε εκ­ θέσει άλλου. Έ δ ώ επισημαίνουμε απλώς ότι ό Marx συνέταξε τό σύνολο σχεδόν τών έκδεδομένων άπό τό Γενικό Συμβούλιο έγγραφων, άπό τήν ιδρυτική διακήρυξη του 1864 ώς τό ανακοινωθέν γιά τόν εμφύλιο πόλεμο στή Γαλλία τό 1 8 7 1 » (Stegmann/Hugo, ο.π., σ. 500). 17. James Guillaume, L'Internationale. Documents et souvenirs, τ. Β ' , Paris 1907, σσ. 3 - 2 3 1 .

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

256

τοΰ αυταρχισμού, χρησιμοποιώντας μέσα αυταρχικά ( ψ η φ ο θ η ­ ρία π ρ ο ς ανάδειξη α ρ ε σ τ ώ ν α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ω ν , σ ύ γ κ λ η σ η τ ο ΰ σ υ ­ ν ε δ ρ ί ο υ σ έ τ ό π ο δ υ σ π ρ ό σ ι τ ο ή α π ρ ό σ ι τ ο στους α ν τ ι π ά λ ο υ ς 1 8 ) , ε π έ τ υ χ α ν νά κ α τ α ν ι κ ή σ ο υ ν τ ο ύ ς π ο λ ε μ ί ο υ ς τ η ς . Σ ύ ν τ ο μ α ό μ ω ς δ ι α τ υ π ώ θ η κ ε ή μ ο μ φ ή τ ή ς άρχομανίας καί στο στρατόπεδο τ ώ ν ΐ δ ι ω ν τ ώ ν μ ε λ ώ ν κ α ί οπαδών τ ο ΰ Γ ε ν ι κ ο ΰ

Συμβουλίου.

Τ ο ν M a r x ε γ κ α τ έ λ ε ι ψ α ν δ ι α δ ο χ ι κ ά οί Γ ά λ λ ο ι ε π α ν α σ τ α τ ι κ ο ί , οί " Α γ γ λ ο ι σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ο ί η γ έ τ ε ς κ α ί οί Γ ε ρ μ α ν ο ί

μετανάστες

στήν Α γ γ λ ί α . Ο ί μπλανκιστές έστρεψαν επιδεικτικούς τά νώτα στον M a r x

όταν

μετέθεσε

αυθαίρετα

τ ή ν έδρα τ ο ΰ Γ ε ν ι κ ο ΰ

Σ υ μ β ο υ λ ί ο υ σ τ ή Ν έ α ' Υ ό ρ κ η . Ο ί σημαίνοντες " Α γ γ λ ο ι συνδι­ καλιστικοί η γ έ τ ε ς Odger κ α ί Lucraft διέκοψαν τούς

δεσμούς

τ ο υ ς μ έ τ ο ν M a r x επειδή, άν κ α ί μ έ λ η τ ο ΰ Γ ε ν ι κ ο ΰ

Συμβου­

λ ί ο υ , δέν τ ο ύ ς ζ η τ ή θ η κ ε ά π ό τ ο ν τ ε λ ε υ τ α ί ο νά π ρ ο σ υ π ο γ ρ ά ψ ο υ ν τό ανακοινωθέν τ ο ύ Γ ε ν ι κ ο ΰ Σ υ μ β ο υ λ ί ο υ σ χ ε τ ι κ ά μ έ τ ή ν π α ρ ι ­ σ ι ν ή Κ ο μ μ ο ύ ν α , άν κ α ί ε ί χ ε σ υ ν τ α χ θ ε ί κ α ί έ ξ ο ν ό μ α τ ο ς τ ο υ ς . Ο ί J u n g κ α ί E c c a r i u s , μ έ τ ή σ ε ι ρ ά τ ο υ ς , δ ή λ ω σ α ν ό τ ι δέν μ π ο ­ ροΰσαν π λ έ ο ν νά σ υ ν ε ρ γ ά ζ ο ν τ α ι μ έ τ ό σ ο δ ε σ π ο τ ι κ ο ύ ς ανθρώ­ π ο υ ς όσο ό M a r x κ α ί ό E n g e l s . Ο ί ό λ ι γ ά ρ χ ε ς εΐχαν κ α τ α λ ύ σ ε ι τ ή σ υ γ κ ε κ α λ υ μ μ έ ν η μοναρχία. Ό τ α ν π ά λ ι τ ό 1 8 8 9 σ υ γ κ ρ ο τ ή θ η κ ε ή λ ε γ ό μ ε ν η νέα [ Β ' ] θνής,

όταν δ η λ α δ ή α ν έ λ α β α ν τ ά σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ά

Διε­

κόμματα τών

δ ι α φ ό ρ ω ν χ ω ρ ώ ν έ κ νέου τ ή ν υ π ο χ ρ έ ω σ η νά δ ι α β ο υ λ ε ύ ο ν τ α ι άπό κοινού κ α ί νά σ υ ν έ ρ χ ο ν τ α ι κ α τ ά δ ι α σ τ ή μ α τ α σ έ σ υ ν έ δ ρ ι α ε ξ ο υ σ ι ο δ ο τ η μ έ ν α νά λ α μ β ά ν ο υ ν δ ε σ μ ε υ τ ι κ έ ς α π ο φ ά σ ε ι ς , τ ό τ ε ,

18. 'Ό.π., σ. 327· πρβλ. επίσης τήν επιστολή τοΰ Marx άπο τό Λονδίνο προς τόν Sorge (21 Ιουνίου 1872), δπου τον παρακαλεί νά τοΰ αποστείλει πληρεξούσια αντιπροσώπων έν λευκώ γιά μερικούς ονομαστούς φίλους άπό τήν Α μ ε ρ ι κ ή (Briefe und Auszüge aus Briefen, ο.π., σ. 3 3 ) . — Τ ό αποφασιστικό συνέδριο πραγματοποιήθηκε στή Χάγη, τόπο πολύ βολικό γιά τούς γενικά ευμενείς πρός τό Γενικό Συμβούλιο Ά γ γ λ ο υ ς , Γάλλους καί Γερμανούς και κάκιστο γιά τούς προσκείμενους στόν Μπακούνιν Ε λ ­ βετούς, Ισπανούς καί Ιταλούς. Ό ίδιος ό Μπακούνιν, ό όποιος διέτριβε τότε στήν Ε λ β ε τ ί α , δέν μποροΰσε καν νά υπερασπίσει αυτοπροσώπως τόν εαυτό του, άφοΰ, γιά να φθάσει στή Χ ά γ η , θά έπρεπε νά διασχίσει ε'ίτε τ ή Γερμανία ε'ίτε τ ή Γαλλία, όπου θά είχε συλληφθεί παραχρήμα. Έ τ σ ι τό Γενικό Συμβούλιο δέν βρήκε στή Χάγη καμιά αντίσταση.

257

Ο ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΣΜΟΣ

κ α θ ώ ς ε ΐ π ε ό J a e c k h , ε ΐ χ ε π λ έ ο ν μ ε τ α β λ η θ ε ί ή έννοια τ ή ς δ ι ε ­ θνικότητας. Ή

παλαιά

Διεθνής

εΐχε α π ο β λ έ ψ ε ι στήν κατά το

δυνατόν α υ σ τ η ρ ά σ υ γ κ ε ν τ ρ ω τ ι κ ή ο ρ γ ά ν ω σ η τ ο υ δ ι ε θ ν ο ύ ς π ρ ο ­ λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ , « γ ι ά νά μ π ο ρ ε ί νά ε π ι σ τ ρ α τ ε υ θ ε ί π ά ρ α υ τ α ή σ υ ­ σ π ε ι ρ ω μ έ ν η , οργανωμένη δύναμη τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τάξης σέ κάθε επιμέρους

σημείο

ξεων».19 Ή

όπου ξ ε σ π ά

ή

οικονομική

πάλη

των

τά­

νέα Δ ι ε θ ν ή ς ι δ ρ ύ θ η κ ε τ ο υ ν α ν τ ί ο ν ώ ς χ α λ α ρ ό τ α τ ο

σύναγμα ξένων σ ω μ ά τ ω ν οργανωμένων αυστηρά και συνεκτικά σ τ ο ε σ ω τ ε ρ ι κ ό τ ο υ ς , π ε ρ ι ο ρ ι σ μ έ ν ω ν σ τ ά σύνορα τ ώ ν α ν τ ί σ τ ο ι ­ χων χωρών,

ώς συνομοσπονδία εντελώς αυτόνομων

κρατών

δέν δ ι έ θ ε τ ε ο π ο ι ο δ ή π ο τ ε ε ν ι α ί ο ο ρ γ α ν ω τ ι κ ό σ χ ή μ α . 2 0 Ή

πα­

λ α ι ά Δ ι ε θ ν ή ς υ π ή ρ ξ ε δ ι κ τ α τ ο ρ ί α τ ο ΰ ενός κ ρ υ μ μ έ ν η κ ά τ ω άπό ολιγαρχικούς τύπους. Ή

νέα Δ ι ε θ ν ή ς έ μ ο ι α ζ ε μ έ τ ι ς

Τάξεις τής Όλλανδίας, αποτελώντας ομοσπονδιακή

Γενικές

δημοκρα­

τία μερικών ανεξάρτητων μεταξύ τους ολιγαρχιών. Τ ό Σ υ μ β ο ύ λ ι ο στο Λονδίνο ήταν παντοδύναμο. Ή

Γενικό

μεταγενέστερη

Δ ι ε θ ν ή ς Σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή Γ ρ α μ μ α τ ε ί α , ή ό π ο ι α ε ΐ χ ε τ ή ν έδρα τ η ς σ τ ί ς Β ρ υ ξ έ λ λ ε ς , δέν ή τ α ν π α ρ ά ένα γ ρ α φ ε ί ο , δ ί χ ω ς ο π ο ι α δ ή π ο ­ τ ε εξουσία.

Ενίοτε

βέβαια τά διεθνή σοσιαλιστικά

συνέδρια

π ρ ο σ έ φ ε ρ α ν α κ ό μ η σ έ ε ξ α ι ρ ε τ ι κ ά κ ρ α τ α ι έ ς κ α ι β έ β α ι ε ς γ ι ά τόν εαυτό

τους

εθνικές

ολιγαρχίες

τήν

ευκαιρία

νά

επιχειρούν

ύπερβασίες σέ διεθνές επίπεδο. Ώ ς τό συνέδριο τ ή ς Σ τ ο υ τ γ ά ρ ­ δ η ς τ ό 1 9 0 7 , δ π ο υ α ν α γ κ ά σ θ η κ ε νά υ ι ο θ ε τ ή σ ε ι α μ υ ν τ ι κ ή σ τ ά ­ σ η , τ ό γερμανικό

σοσιαλδημοκρατικό

κόμμα

κατ' εξοχήν δοκί­

μ α σ ε , ο χ ι χ ω ρ ί ς ε π ι τ υ χ ί α , νά ε π ι β ά λ ε ι σ τ ά σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ά κ ό μ ­ ματα τών υπόλοιπων χωρών τ ή φραστικά επαναστατική

τα­

κ τ ι κ ή τ ο υ , δ π ω ς τ ή ν υ π α γ ό ρ ε υ α ν οί ι δ ι α ί τ ε ρ ε ς σ υ ν θ ή κ ε ς

τής

Γερμανίας.21 Έπειτα

άπό τ ή ν ί δ ε ο λ ο γ ι κ ο π ν ε υ μ α τ ι κ ή

κατάρ-

19. Πρβλ. Gustav Jaeckh, Die Internationale, Leipzig 1904, σ. 218. 20. Πρβλ. σχετικά τόν λόγο τοΰ Wilhelm Liebknecht στό συνέδριο τής Διεθνούς στό Παρίσι τό 1889 (Protokoll, γερμ. μτφ., Nürnberg 1890, σ. 7)

·

2 1 . Τά αίτια και τις περιστάσεις πού επέτρεψαν στό γερμανικό σο­ σιαλδημοκρατικό κόμμα νά ασκήσει τήν έν λόγω πίεση στά κόμματα τών υπόλοιπων χωρών καθώς, τέλος, και τή δύση τής ηγεμονίας του — όλα τοΰτα τά έχω εκθέσει λεπτομερώς ήδη τό 1907 στό μελέτημα μου «Die Deutsche Sozialdemokratie im internationalen Verbände», Archiv für

17. Κοινωνιολογία

τών πολιτικών

κομμάτων

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

258

ρεύση τ ή ς γ ε ρ μ α ν ι κ ή ς σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς κ α τ ά τ ο ν [ Α ' ] π α γ ­ κ ό σ μ ι ο π ό λ ε μ ο καί τ ή σχεδόν π α ν τ ε λ ή απώλεια τ ο υ διεθνούς τ η ς κύρους, τ ή διαδέχθηκε ό νικηφόρος ρωσικός

σοσιαλισμός

ώς συντονιστής καί εντολοδότης τ ώ ν αδελφών κ ο μ μ ά τ ω ν σ τ ή Δύση*

ή τ α ν τ ρ α χ ύ τ ε ρ ο ς στον χ α ρ α κ τ ή ρ α κ α ί

— ώς κάτοχος

πλέον τ ή ς κρατικής εξουσίας— άπολυτότερος άπ' ό,τι τό γ ε ρ - ' μ α ν ι κ ό κ ό μ μ α , άλλά μ α κ ρ ο π ρ ό θ ε σ μ α εξίσου α ν ε π ι τ υ χ ή ς . Γ ι α τ ί ή δυνατότητα ενοποίησης τ ή ς τ α κ τ ι κ ή ς πάνω σέ διεθνική βάση τ ε λ ε ι ώ ν ε ι σ τ ο σ η μ ε ί ο όπου αρχίζουν νά α π ο κ λ ί ν ο υ ν οί ανάγκες τ ώ ν ε π ι μ έ ρ ο υ ς ε θ ν ι κ ώ ν ο λ ι γ α ρ χ ι ώ ν . Α δ ύ ν α τ η δέν εΐναι β έ β α ι α ο υ τ ε σ ή μ ε ρ α ή π ρ ω τ ο κ α θ ε δ ρ ί α ενός ε θ ν ι κ ο ύ τ μ ή μ α τ ο ς

στους

κ ό λ π ο υ ς τ ή ς Δ ι ε θ ν ο ύ ς , κανένα δ μ ω ς τ μ ή μ α δέν μ π ο ρ ε ΐ π λ έ ο ν νά ε γ κ α θ ι δ ρ ύ σ ε ι

διεθνή δικτατορία. Ό σ ο αυτονομούνται καί

ε δ ρ α ι ώ ν ο ν τ α ι τ ά ε π ι μ έ ρ ο υ ς σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ά κ ό μ μ α τ α , τ ό σ ο εντο­ ν ό τ ε ρ α ανησυχούν μ ή π ω ς υ π ο δ ο υ λ ω θ ο ύ ν β ί α ι α . Ή σ υ γ κ ε ν τ ρ ω ­ τ ι κ ή οργάνωση σ τ ό δ ι ε θ ν έ ς ε π ί π ε δ ο α ν α κ ό π τ ε τ α ι ά π ό τ ο ν αν­ τ α γ ω ν ι σ μ ό τ ή ς σ υ γ κ ε ν τ ρ ω τ ι κ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς σ τ ο εθνικό. Κ ά θ ε τ μ ή μ α π α ρ α φ υ λ ά γ ε ι γ ι ά νά ε μ π ο δ ί σ ε ι τ ά άλλα νά υ π ε ρ β ο ύ ν τ ή δικαιοδοσία τ ο υ ς . 2 2 Ή

δ ι ε θ ν ή ς ι σ χ ύ ς όσων θ ε σ π ι σ μ ά τ ω ν

εγ­

κ ρ ί ν ο ν τ α ι ώ ς α π ο φ ά σ ε ι ς σ έ δ ι ε θ ν ε ί ς σ υ ν α ν τ ή σ ε ι ς εΐναι ασθενής. Στο

συνέδριο τ ο ΰ Ά μ σ τ ε ρ ν τ α μ

τό 1 9 0 4 , ό Βέλγος

Anseele

υ π α ι ν ί χ θ η κ ε σ α φ ώ ς ό τ ι δέν θά θ ε ω ρ ο ύ σ ε τ ο ν εαυτό τ ο υ δ ε σ μ ε υ ­ μ έ ν ο ά π ό δ ι ε θ ν έ ς ψ ή φ ι σ μ α π ο ύ θά α π α γ ό ρ ε υ ε στους σ ο σ ι α λ ι ­ σ τ έ ς νά σ υ μ μ ε τ έ χ ο υ ν σ έ α σ τ ι κ έ ς κ υ β ε ρ ν ή σ ε ι ς · 2 3 ύ π ό τ ά χ ε ι ρ ο ­ κ ρ ο τ ή μ α τ α τ ώ ν Γ ε ρ μ α ν ώ ν σ υ ν έ δ ρ ω ν , αρνήθηκε επίσης ό v o n V o l m a r στους Γ ά λ λ ο υ ς κ ά θ ε ανάμειξη σ τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ή τ ο ΰ γ ε ρ ­ μανικού σοσιαλδημοκρατικού κ ό μ μ α τ ο ς ώς προς τά σ τ ρ α τ ι ω τ ι ­ κ ά , έ σ τ ω κ α ί άν αυτή π ε ρ ι ο ρ ι ζ ό τ α ν

στήν κατάθεση

σχεδίου

δ ι ε θ ν ο ΰ ς ψ η φ ί σ μ α τ ο ς π ο ύ θά ρ ύ θ μ ι ζ ε τ ή σ τ ά σ η τ ώ ν σ ο σ ι α λ ι ­ στών δλων τ ώ ν χωρών σέ π ε ρ ί π τ ω σ η π ο λ έ μ ο υ . 2 4 Ά ν

έξέτά-

Sozialwissenschaft und Sozialpolitik 25 (1907), σσ. 148 κ.έξ. 22. Παρόμοια αντίληψη εξέφρασε ήδη τό 1893 ό Eduard Bernstein, Zur Geschichte und Theorie des Sozialismus, Berlin/Bern 1 9 0 1 , σ. 143. 23. Πρβλ. τόν λόγο του Edouard Anseele, Protokoll des Internationalen Sozialistischen Kongresses 1904 (Berlin), σσ. 47-49. 24. Πρβλ. τόν λόγο τοΰ Georg von Vollmar, Protokoll des Internatio­ nalen Sozialistischen Kongresses 1907 (Berlin), σ. 9 3 .

259

Ο ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΣΜΟΣ

σουμε τα πράγματα προσεκτικότερα, βλέπουμε ότι μπορούμε νά π α ρ α λ λ η λ ί σ ο υ μ ε τ ά δ ι ε θ ν ή σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ά σ υ ν έ δ ρ ι α μ έ τ ί ς π α ­ λ α ι έ ς τ ο π ι κ έ ς δ ί α ι τ ε ς τ ώ ν ν ο μ ο κ α τ ε σ τ η μ έ ν ω ν τ ά ξ ε ω ν , οί ό π ο ι ε ς π α σ χ ί ζ ο υ ν π ρ ω τ ί σ τ ω ς νά μ ή ν ε κ χ ω ρ ή σ ο υ ν σ τ ή ν Α ύ τ ο υ Μ ε γ α ­ λ ε ι ό τ η τ α τον Η γ ε μ ό ν α Δ ι ε θ ν ι σ μ ό ούτε μόριο άπό τ ί ς «ελευθε­ ρ ί ε ς » τ ο υ ς , δ η λ α δ ή ά π ό τ ά ε π ι μ έ ρ ο υ ς π ρ ο ν ό μ ι α τ ο υ ς . 2 5 Οί εθνι­ κ έ ς ο λ ι γ α ρ χ ί ε ς τ ό τ ε μόνο δ ι α τ ί θ ε ν τ α ι νά α ν α γ ν ω ρ ί σ ο υ ν τ ή ν ά ξ ι α καί δ ε σ μ ε υ τ ι κ ή ισχύ τ ώ ν διεθνών αποφάσεων καί ψ η φ ι σ μ ά τ ω ν , όταν μ π ο ρ ο ύ ν νά ε π ι κ α λ ε σ θ ο ύ ν τ ή ν α υ θ ε ν τ ί α τ ο υ ς π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ νά α π α λ λ α γ ο ύ ν ο ρ ι σ τ ι κ ά άπό κ ά π ο ι α ε ν ο χ λ η τ ι κ ή ο μ ά δ α στους κ ό λ π ο υ ς τ ώ ν ο ι κ ε ί ω ν κ ο μ μ ά τ ω ν . Οί η γ έ τ ε ς τ ή ς μ ε ι ο ψ η φ ί α ς κ υ ­ ρώνουν κ α ί κ α τ ο χ υ ρ ώ ν ο υ ν τ ό τ ε μ έ δ ι ε θ ν ι κ ή β ο ύ λ α τ ή σ ο σ ι α λ ι ­ σ τ ι κ ή γ ν η σ ι ό τ η τ α τ ο υ ς , έ ν ώ ε κ ε ί ν ο ι τ ή ς π λ ε ι ο ψ η φ ί α ς , άν δέν μ π ο ρ ο ύ ν νά κ α τ α ν ι κ ή σ ο υ ν τ ο ύ ς π ρ ώ τ ο υ ς μ έ σ α σ τ ή ν ΐ δ ι α τ ο υ ς τ ή χώρα,

τούς εξοντώνουν πολιτικά,

εί δυνατόν, σέ διεθνές

έδαφος. Π α ρ ά δ ε ι γ μ α τ ή ς π ρ ώ τ η ς π ε ρ ί π τ ω σ η ς :

σ τ ο συνέδριο

τού 1 9 0 4 στο Ά μ σ τ ε ρ ν τ α μ , τό γαλλικό μειοψηφικό

σοσιαλι­

σ τ ι κ ό κ ό μ μ α τ ώ ν γ κ ε ν τ ι σ τ ώ ν , α ν τ α π ο κ ρ ι ν ό μ ε ν ο σ τ ι ς ανάγκες τ ή ς γ α λ λ ι κ ή ς κ ο μ μ α τ ι κ ή ς αγοράς τ ο υ , π ρ ο σ π ά θ η σ ε , ε ν ι σ χ υ μ έ ν ο μ έ δ ι ε θ ν ή β ο ή θ ε ι α , νά α μ α υ ρ ώ σ ε ι τ ή ν ε ι κ ό ν α τ ο ΰ μ ε γ ά λ ο υ ε τ ε ­ ροθαλούς αδελφού J a u r è s , κ α ί κ α τ ό ρ θ ω σ ε π ρ ά γ μ α τ ι νά τ ό ν κ α ­ ταστήσει δέσμιο τ ο υ . 2 6 Παράδειγμα τ ή ς δεύτερης περίπτωσης: τό γερμανικό καί τό ιταλικό σοσιαλδημοκρατικό κ ό μ μ α εκμε­ ταλλεύθηκαν

επανειλημμένως

τά

διεθνή

συνέδρια

(Παρίσι

1 8 8 9 , Ζ υ ρ ί χ η 1 8 9 3 , Α ο ν δ ί ν ο 1 8 9 5 ) γ ι ά νά έ ξ ο υ τ ε ρ ώ σ ο υ ν τ ά άντικοινοβουλευτικά καί αναρχικά τους σ τ ο ι χ ε ί α δυνάμει ετυ­ μ η γ ο ρ ι ώ ν διεθνοΰς επιπέδου. Ή

ιδέα

της

συγκεντρωτικής

οργάνωσης

τών

πολιτικών

25. Γ ι ' αυτό καί έχασε ό διεθνής σοσιαλισμός κάθε συνοχή ώς πρός τήν τακτική, έτσι ώστε κάθε « τ μ ή μ α » πορεύεται, τόσο θεωρητικά όσο καί πρακτικά, τόν δικό του δρόμο* άλλοι τάσσονται υπέρ τοΰ προστατευτικού δασμολογικού συστήματος, άλλοι υπέρ τοΰ ελεύθερου εμπορίου, άλλοι κα­ ταπολεμούν τήν Ε κ κ λ η σ ί α καί άλλοι αναλαμβάνουν αγώνα υπέρ τής κα­ τάργησης τοΰ άντιησουϊτικοΰ νόμου. Βλ. σχετικά τό άρθρο μου: « L e incoe­ renze internazionali nel socialismo contemporaneo», Riforma Sociale 13. 26. Πρβλ. τίς παρατηρήσεις τοΰ Bebel στό συνέδριο τοΰ γερμανικού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος τό 1904 στή Β ρ έ μ η (Protokoll, σ. 3 0 8 ) .

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

260

κομμάτων,

ή οποία α π ο τ ε λ ε ί ιδέα ε ξ ο υ σ ι α σ τ ι κ ή , ε υ ν ο ε ί τ ο κ ρ ά ­

τος και το πολίτευμα μορφή τους. Σ τ ή ν

στήν εκάστοτε πράγματι

παλαιά

Αυστρία.,

μολονότι

υφιστάμενη

τά

επιμέρους

εθνικά ε ρ γ α τ ι κ ά κ ό μ μ α τ α , κ α τ ά τ ό μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο μ έ ρ ο ς τ ο υ ς , ε ΐ ­ χαν ω ρ ι μ ά σ ε ι ε σ ω τ ε ρ ι κ ά γ ι ά τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ή δ ι ά σ π α σ η , τ ά κ ε ν ­ τρικά

κορυφαία

κομματικά

Οργανα

έναντιώνονταν

σθεναρά

στον « α λ υ τ ρ ω τ ι σ μ ό » κ α ι ύ π ε ρ α μ ύ ν ο ν τ α ν τ ή ς υ π α ρ κ τ ή ς κ ρ α τ ι ­ κ ή ς ο ν τ ό τ η τ α ς , επειδή ακριβώς θ ε ω ρ ο ύ σ α ν τ ή δ ι α τ ή ρ η σ η τ η ς ώ ς τ ό π ρ ο σ φ υ έ ς αντίβαρο εναντίον τ ο ΰ κ α τ α κ ε ρ μ α τ ι σ μ ο ύ τ ή ς δικαιοδοσίας κ α ι τ ή ς σφαίρας εξουσίας τους, φοβούμενα τ ή ν π ο λ ι τ ε ι α κ ή αλλαγή κ α ι χ α ρ α κ τ η ρ ί ζ ο ν τ α ς τ η ν « ά λ μ α σ τ ο κ ε ν ό » . ' Υ π ό τ ό ΐ δ ι ο τ ο ΰ τ ο π ρ ί σ μ α ε ξ η γ ε ί τ α ι ΐ σ ω ς , σέ μεγάλο β α θ μ ό , κ α ι ή σ υ μ π ά θ ε ι α π ρ ο ς τ ό Ρ ά ι χ ά π ό μ έ ρ ο υ ς τ ο ΰ αυστριακού σιαλδημοκρατικού

κόμματος,

μολονότι

υπερτερούσαν

σο­ στήν

η γ ε σ ί α τ ο υ τά μ ή γερμανικά, άπό φ υ λ ε τ ι κ ή ά π ο ψ η , στοιχεία. Ή

κ ο μ μ α τ ι κ ή και συγγραφική ακτίνα δράσεως τ ώ ν Αυστρια­

κ ώ ν σ ο σ ι α λ ι σ τ ώ ν θά μ π ο ρ ο ύ σ ε π ρ ά γ μ α τ ι μόνο νά μ ε γ α λ ώ σ ε ι μ έ τ ή ν π ρ ο σ ά ρ τ η σ η σ τ ή Γ ε ρ μ α ν ί α , ι δ ι α ί τ ε ρ α μ ά λ ι σ τ α άν γ ι ν ό ­ ταν ή τ ε λ ε υ τ α ί α ύ π ό ο ρ ι σ μ έ ν ο υ ς α σ φ α λ ι σ τ ι κ ο ύ ς όρους κ α ι συν­ δεόταν μ έ μ ι ά κ ί ν η σ η αυτονόμησης άπό τ ή ν κ ε ν τ ρ ι κ ή η γ ε σ ί α στο Β ε ρ ο λ ί ν ο . Τ ό ΐ δ ι ο α ΐ τ ι ο ώ θ ε ΐ κ α ι τ ο ύ ς ε ρ γ ά τ ε ς τ ή ς Ρ η ν α ­ νίας και τ ο ΰ Π α λ α τ ι ν ά τ ο υ νά ε ν α ν τ ι ώ ν ο ν τ α ι σ τ ί ς

χωριστικές

τ ά σ ε ι ς , π ρ ο β ά λ λ ο ν τ α ς ώ ς οπαδοί ενός π α γ γ ε ρ μ α ν ι κ ο ύ π α τ ρ ι ω ­ τ ι σ μ ο ύ . Ά ν σ υ ν έ β α ι ν ε νά α π ο σ π α σ θ ο ύ ν π λ ή ρ ω ς οί της Ρηνανίας

σοσιαλιστές

άπό τό κέντρο τ ή ς Σαξονίας και Θουριγγίας, τοΰ

Β ε ρ ο λ ί ν ο υ κ α ι τ ο ΰ Α μ β ο ύ ρ γ ο υ , θά έχαναν π ο λ ύ μ ε γ ά λ ο μ έ ρ ο ς άπό τ ή ν ε π ι ρ ρ ο ή τ ο υ ς · ε π ι π λ έ ο ν θά ήσαν π ο λ ύ π ι ο ε υ ά λ ω τ ο ι σ' ένα σ ύ σ τ η μ α P o i n c a r é π α ρ ά σ τ ή ν δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή κ υ β έ ρ ν η σ η τ ο ΰ Ρ ά ι χ . Κ α ι οί κ α θ ο λ ι κ ο ί τ ή ς Ρ η ν α ν ί α ς υ π ό κ ε ι ν τ α ι σ τ ί ς ε π ι ρ ρ ο έ ς τ ή ς κ ε ν τ ρ ι κ ή ς η γ ε σ ί α ς , ή όποια κ ά ν ε ι ό , τ ι μ π ο ρ ε ί γ ι ά νά μ ή ν τ ο ύ ς χ ά σ ε ι κ α ι κ α τ α σ τ ε ί έ τ σ ι κ α ι π ά λ ι ό λ ω ς δ ι ό λ ο υ αμελητέα μ έ σ α σ τ ο Ρ ά ι χ . Ό λ α τ ο ΰ τ α εΐναι α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ά γ ε γ ο ν ό τ α . Δ έ ν αποκλείεται νά συντείνουν έν π ρ ο κ ε ι μ έ ν ω κ α ι π α τ ρ ι ω τ ι κ ά κ ί ν η ­ τ ρ α , τ ά ό π ο ι α ω σ τ ό σ ο εΐναι απλώς δ ε υ τ ε ρ ο γ ε ν ή . Ό

δημοκρατικός

συγκεντρωτισμός

καταπολεμά επίσης τ ή

διάλεκτο, τά ιδιαίτερα γλωσσικά ιδιώματα, κοντολογής δ ι α ι ρ ε τ ι κ ό γ λ ω σ σ ι κ ό σ τ ο ι χ ε ί ο , τ ό όποιο α ν τ ι β α ί ν ε ι

κάθε

άναπόφευ-

261

Ο ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΣΜΟΣ

κτα στήν ομοιογένεια τοΰ κόμματος. Ώ ς έκ τούτου, γ λ ώ σ σ α δέν εΐναι τ ό σ ο ξ έ ν η

προς

καμμία

τ ή δ η μ ώ δ η λαλιά καί τόσο

ά δ ι α φ ό ρ ι σ τ η κ α τ ά τ ό π ο υ ς όσο ή δ η μ ο σ ι ο γ ρ α φ ι κ ή κ α ί ά γ κ ι τ α τορική γλώσσα τ ή ς μεγάλης παράταξης τοΰ προλεταριάτου. Δίπλα

στήν

αποκέντρωση

στό διεθνές

επίπεδο,

άπαντοΰν

ι σ χ υ ρ έ ς τ ά σ ε ι ς π ρ ο ς σ υ γ κ ε ν τ ρ ω τ ι κ ή ο ρ γ ά ν ω σ η σ τ ό εθνικό. Ή θ έ σ η τ ο ύ τ η , άν κ α ί αληθής σ έ γ ε ν ι κ έ ς γ ρ α μ μ έ ς , π ρ έ π ε ι νά π ε ­ ριορισθεί κάπως. Στους κ ό λ π ο υ ς τ ο ΰ σ ύ γ χ ρ ο ν ο υ ε ρ γ α τ ι κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς ,

έκτος

άπό τ ή ν ι σ χ υ ρ ή τ ά σ η π ρ ο ς σ υ γ κ ε ν τ ρ ω τ ι κ ή ο ρ γ ά ν ω σ η έ δ ρ α ζ ό μ ε ν η π ά ν ω σ έ β ά σ η εθνική, ε κ δ η λ ώ ν ο ν τ α ι ά π ό π ο λ ύ ν κ α ι ρ ό κ α ί ι σ χ υ ρ ά ε ν ά ν τ ι α ρ ε ύ μ α τ α . Ή ιδέα τ ή ς αποκέντρωσης

επικρατεί

ολοένα κ α ί , σ ύ σ τ ο ι χ α μ' αυτήν, π υ κ ν ώ ν ο υ ν κ α ί οί ε ξ ε γ έ ρ σ ε ι ς κ α τ ά τ ή ς ύ π α τ η ς κ ε ν τ ρ ι κ ή ς η γ ε σ ί α ς . Κ α ί έ δ ώ ωστόσο θά ύ π έ π ι π τ ε σ έ π λ ά ν η μ ε γ ά λ η ό π ο ι ο ς θά έ σ π ε υ δ ε νά ε ι κ ά σ ε ι ό τ ι οί φυγόκεντρες κ ι ν ή σ ε ι ς γεννώνται άπό τ ί ς δ η μ ο κ ρ α τ ι κ έ ς κ λ ί σ ε ι ς τών

μαζών καθώς ωριμάζουν καί χειραφετούνται.

σιουργά

αΐτια

τ ώ ν έν λ ό γ ω

κινήσεων

Τ ά γενε­

εντοπίζονται

μάλλον

στους α ν τ ί π ο δ ε ς π α ρ ό μ ο ι ω ν κ λ ί σ ε ω ν . Ή α π ο κ έ ν τ ρ ω σ η ο φ ε ί λ ε ­ τ α ι σ έ μ ε ι ο ψ η φ ί ε ς η γ ε τ ι κ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν , οί ό π ο ι ε ς , έ ξ α ν α γ κ α ζ ό μ ε ν ε ς σ έ υ π ο τ α γ ή μ έ σ α σ τ ό κ ο ρ υ φ α ί ο όργανο τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς , π ρ ο κ ρ ί ν ο υ ν νά άποσυρθοΰν σ τ ι ς π ε ρ ι φ έ ρ ε ι ε ς τ ο υ ς . Ή

μειοψη­

φούσα τ ο π ι κ ή η γ ε τ ι κ ή ο μ ά δ α δέν αγαπά ι δ ι α ί τ ε ρ α τ ή σ υ γ κ ε ν ­ τ ρ ω τ ι κ ή ο ρ γ ά ν ω σ η σ έ εθνικό ε π ί π ε δ ο . Α δ υ ν α τ ώ ν τ α ς νά δ ε ­ σ π ό ζ ε ι σ τ ή χ ώ ρ α ο λ ό κ λ η ρ η , π α σ χ ί ζ ε ι νά ά π ο σ τ ε ΐ ά π ό τ ή σ φ α ί ­ ρα επιρροής τ ο ΰ ε λ ε γ χ ό μ ε ν ο υ άπό τ ή ν . π λ ε ι ο ψ η φ ί α

κορυφαίου

οργάνου κ α ί νά δ η μ ι ο υ ρ γ ή σ ε ι έ κ τ ο ς τ ή ς ε π ι κ ρ α τ ε ί α ς τ ο υ , σ τ ή δ ι κ ή τ η ς ασφαλή φ ω λ ι ά , μιαν ά λ λ η , έ σ τ ω κ α ί μ ι κ ρ ό τ ε ρ η , όπου θά μ π ο ρ ε ί νά κ ρ α τ ε ί ά π α ρ ε ν ό χ λ η τ η τ ά η ν ί α . Κ α λ ύ τ ε ρ α π ρ ώ τ ο ς σ τ ή Γ α λ α τ ί α π α ρ ά δ ε ύ τ ε ρ ο ς σ τ ή Ρ ώ μ η . Οί ά σ τ ε φ ε ΐ ς

βασιλείς

τ ή ς Β α υ α ρ ί α ς λ . χ . δέν α ρ έ σ κ ο ν τ α ι νά δ ε υ τ ε ρ α γ ω ν ι σ τ ο ΰ ν

στον

θ ί α σ ο τ ο ΰ Β ε ρ ο λ ί ν ο υ , αδιάφορο άν ζουν ύ π ό τ ό ^ σ ο σ ι α λ π α τ ρ ι ω τικό σύστημα τοΰ Vollmar ή τό γερμανολαϊκό τοΰ Ludendorff. T o σ ύ ν θ η μ α τ ή ς π λ ε ι ο ψ η φ ί α ς εΐναι « σ υ γ κ ε ν τ ρ ω τ ι κ ή ν ω σ η » , ένώ τ ώ ν μειοψηφιών « α υ τ ο ν ο μ ί α » .

οργά­

Γ ι ά νά ε π ι τ ύ χ ο υ ν

ό μ ω ς τ ο ν σ τ ό χ ο τ ο υ ς , οί δ ε ύ τ ε ρ ε ς υ π ο χ ρ ε ώ ν ο ν τ α ι νά δ ι ε ξ ά γ ο υ ν έναν αγώνα π ο ύ π ρ ο σ λ α μ β ά ν ε ι ενίοτε τ ή μ ο ρ φ ή ά π ε λ ε υ θ ε ρ ω τ ι -

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

262

κοΰ π ο λ έ μ ο υ , δ π ω ς φαίνεται καί από τ ή ν ορολογία τ ώ ν ΐ δ ι ω ν τ ώ ν η ρ ώ ω ν τ ή ς ε λ ε υ θ ε ρ ί α ς , οί ό π ο ι ο ι ε μ φ α ν ί ζ ο ν τ α ι να α ν α λ α μ ­ βάνουν ε κ σ τ ρ α τ ε ί α κ α τ ά τ ή ς τ υ ρ α ν ν ί α ς τ ώ ν τ υ ρ ά ν ν ω ν . Ι δ ι α ί τ ε ­ ρα ι σ χ υ ρ έ ς η γ ε τ ι κ έ ς μ ο ρ φ έ ς τ ή ς μ ε ι ο ψ η φ ο ύ σ α ς μ ε ρ ί δ α ς απο­ τολμούν

μ ά λ ι σ τ α τ ό τ ε ακόμη κ α ί νά αρνηθούν τ ό

δικαίωμα

ύ π α ρ ξ η ς τ ή ς π λ ε ι ο ψ η φ ί α ς , τ ή ν όποια ε ν σ α ρ κ ώ ν ε ι τ ό ό ρ γ α ν ο . Σ τ ο συνέδριο

του ιταλικού

λα το 1902,

ό ε π ί κ ε φ α λ ή ς τ ώ ν ρ ε β ι ζ ι ο ν ι σ τ ώ ν Filippo

σοσιαλιστικού

κόμματος

στήν

'ΊμοTurati

κ α ί οί ο μ ο ϊ δ ε ά τ ε ς τ ο υ ε ι σ η γ ή θ η κ α ν , ο ύ τ ε λ ί γ ο ο ύ τ ε π ο λ ύ , νά κ α τ α ρ γ η θ ε ί τ ό π ρ ο ε δ ρ ε ί ο τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς ώ ς κ α τ ά β ά θ ο ς εντε­ λ ώ ς ξ ε π ε ρ α σ μ έ ν ο ς , α υ τ α ρ χ ι κ ό ς θ ε σ μ ό ς , νά κ α θ ι ε ρ ω θ ε ί ή π λ ή ­ ρ η ς α υ τ ο ν ο μ ί α τ ώ ν ε π ι μ έ ρ ο υ ς ε κ λ ο γ ι κ ώ ν σ υ λ λ ό γ ω ν στους κ ό λ ­ π ο υ ς τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς κ α ί νά δ ι ο ρ ι σ θ ε ί ε π ι κ ο υ ρ ι κ ά

ένα δργανο

τ ρ ι μ ε λ έ ς , κ α θ α ρ ά δ ι ο ι κ η τ ι κ ό κ α ί ε κ τ ε λ ε σ τ ι κ ό * τ ό νά θ έ λ ε ι κ α ­ ν ε ί ς νά δ ι ε υ θ ύ ν ε ι ένα κ ό μ μ α ά ν ω θ ε ν , υ π ο γ ρ ά μ μ ι σ ε ό T u r a t i , αποτελεί

ίακωβινισμό.

Τ ό αποφασιστικότερο

άντεπιχείρημα

τ ώ ν π ο λ ε μ ί ω ν τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή ς - ό μ ο σ π ο ν δ ι α κ ή ς αυτής αντίλη­ ψ η ς ή τ α ν δ τ ι , άν κ α τ α ρ γ ο ύ ν τ α ν τ ό π ρ ο ε δ ρ ε ί ο τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς , θά α π έ μ ε ν α ν μ ό ν ο ι κ α ί α ν ε ξ έ λ ε γ κ τ ο ι κ υ ρ ί α ρ χ ο ι μ έ σ α σ τ ό κ ό μ μ α οί β ο υ λ ε υ τ έ ς * σ έ κ ά θ ε ε π ε ί γ ο ν ζ ή τ η μ α , τ ό όποιο δέν θά ε π έ τ ρ ε π ε προσφυγή στήν άμεση ετυμηγορία τ ή ς βάσης τοΰ κόμματος, τ ί ς κ α τ ε υ θ υ ν τ ή ρ ι ε ς γ ρ α μ μ έ ς π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ γ ι ά τ ή ν τ α κ τ ι κ ή θά τ ί ς χάρασσε αποκλειστικά ή κοινοβουλευτική ομάδα, ή όποια αναδεικνύεται, όχι άπό τά ε γ γ ε γ ρ α μ μ έ ν α μ έ λ η τοΰ κ ό μ μ α τ ο ς , άλλά ά π ό τ ί ς μ ά ζ ε ς τ ώ ν ψ η φ ο φ ό ρ ω ν . 2 7 Ά ν δ ε χ θ ο ύ μ ε δ τ ι ε ί ν α ι δυνατόν νά υπάρξει αληθινή δ η μ ο κ ρ α τ ί α στους κ ό λ π ο υ ς τ ώ ν πολιτικών

κομμάτων,

τότε

βέβαια

εΐναι

αντιδημοκρατική

ή

τάση προς κ α τ α κ ε ρ μ α τ ι σ μ ό τ ώ ν αρμοδιοτήτων, ένώ ό συγκεν­ τ ρ ω τ ι σ μ ό ς α π ο τ ε λ ε ί τ ο ν ά ρ ι σ τ ο τ ρ ό π ο γ ι ά νά δ ι ε ρ μ η ν ε ύ ε τ α ι ή θέληση τοΰ πλήθους μ έ άπροσμάχητο κύρος. Ά π ό τ ή σκοπιά αυτή, ό E n r i c o F e r r i ε ΐ χ ε α π ό λ υ τ ο δ ί κ ι ο μ ε μ φ ό μ έ ν ο ς τ ο ύ ς ρ ε β ι ζιονιστές δ τ ι ή ε π ι δ ι ω κ ό μ ε ν η άπό τήν πλευρά τους κ α τ ά ρ γ η σ η

27. Τοΰτο επισήμαναν ό Ferri, ό Longobardi καί άλλοι. Ά π ό τή σχετι­ κή ψηφοφορία προέκυψε ισοψηφία· έτσι παρέμεινε τό προεδρείο (Rendi­ conto del VII Congresso Nazionale del Partito Socialista Italiano. Imola, settembre 1902, Roma 1903, σ. 7 9 ) .

Ο ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΣΜΟΣ

263

τοΰ προεδρείου τοΰ κ ό μ μ α τ ο ς ισοδυναμούσε μ έ κατάλυση τ ή ς κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς τ ώ ν μ α ζ ώ ν τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς , άφοΰ τ ό π ρ ο ε δ ρ ε ί ο απο­ τελεί τ ή νόμιμη έκφραση τής μαζικής βούλησης, όπως αυτή ε π ι β ά λ λ ε τ α ι στά συνέδρια τοΰ κ ό μ μ α τ ο ς . 2 8 Τ ο ύ τ η ή κίνηση αυτονόμησης άπό τ ή Ρ ώ μ η

— σ τ ή ν όποια

αντιστοιχεί, σ τ ή Γερμανία, ή κίνησης αυτονόμησης άπό τό Β ε ­ ρολίνο — δέν ε ξ α σ θ ε ν ί ζ ε ι διόλου τ ό κ α θ ε σ τ ώ ς τ ή ς ο λ ι γ α ρ χ ί α ς , άφοΰ όσες α ν τ ι π ο λ ι τ ε υ ό μ ε ν ε ς μ ε ι ο ψ η φ ί ε ς α π ο σ π ώ ν τ α ι ά π ό τ ή σ φ α ί ρ α επιρροής τ ο ΰ κ ε ν τ ρ ι κ ο ύ ο ρ γ ά ν ο υ , σ υ γ κ ρ ο τ ο ύ ν π ά ρ α υ τ α ένα α ν τ ί σ τ ο ι χ ο δ ι κ ό τ ο υ ς , δπου έχουν τ ό δ ε σ μ ε ΐ ν κ α ι λ ύ ε ι ν εξί­ σου όσο κ α ί οί α ν τ ί π α λ ο ι τ ο υ ς μ έ σ α σ τ ο π ρ ο γ ε ν έ σ τ ε ρ ο . Π α ρ ό ­ μ ο ι ε ς κ ι ν ή σ ε ι ς α π ο σ κ ο π ο ύ ν λ ο ι π ό ν απλώς στον

καταμερισμό

τ ώ ν ε ξ ο υ σ ι ώ ν κ α ί στον δ ι α μ ε λ ι σ μ ό τ ώ ν μ ε γ ά λ ω ν ο λ ι γ α ρ χ ι ώ ν σ έ λ ι γ ο σ τ έ ς ή π ο λ λ έ ς μ ι κ ρ ο σ κ ο π ι κ έ ς ο λ ι γ α ρ χ ί ε ς . Σ τ ή Γαλλία στήν

Ιταλία,

καί

όλοι οί β ο υ λ ε υ τ έ ς έ π ι ζ η τ ο ΰ ν νά ε γ κ α θ ι δ ρ ύ σ ο υ ν

τ έ τ ο ι ε ς σ τ ή ν π ε ρ ι φ έ ρ ε ι α τ ο υ ς . Σ τ ή Γερμανία,

ή έν λ ό γ ω εξέλι­

ξ η — τ ή ν όποια συχνά π ε ρ ι β ά λ λ ο υ ν θ ε ω ρ η τ ι κ ο ί μ έ έ π ι σ τ η μ ο ν ι κοφανή μ α ν δ ύ α 2 9 —

ευνοείται εξαιρετικά άπό τ ή ν υ φ ι σ τ ά μ ε ν η

ακόμη δ ι α ί ρ ε σ η τ ο ΰ κ ρ α τ ι κ ο ΰ ο ρ γ α ν ι σ μ ο ύ , ά π ό τ ά τ ο π ι κ ά κ ο ι ­ νοβούλια καί τά δ ι ο ι κ η τ ι κ ά δ ι α μ ε ρ ί σ μ α τ α , τά όποια επιβάλλουν" δ ι α φ ο ρ ο π ο ί η σ η , κ α τ α μ ε ρ ι σ μ ό εργασίας κ α ί δ ι κ α ι ο δ ο σ ί α ς * οί μ ι ­ κ ρ ο σ κ ο π ι κ έ ς ο λ ι γ α ρ χ ί ε ς απαντούν έ δ ώ μ έ σ α σ τ ι ς

κομματικές

ο ρ γ α ν ώ σ ε ι ς τ ώ ν ε π ι μ έ ρ ο υ ς ο μ ό σ π ο ν δ ω ν κ ρ α τ ι δ ί ω ν , οί ό π ο ι ε ς ε κ δ η λ ώ ν ο υ ν δ λ ε ς , άπό τ ή Β α υ α ρ ί α ώ ς τ ή ν Έ σ σ η , δ ι α θ έ σ ε ι ς αυ­ τονομίας απέναντι στήν κεντρική ηγεσία τοΰ Βερολίνου, ένώ σ υ ν ά μ α οί ΐ δ ι ε ς κ ρ υ σ τ α λ λ ώ ν ο ν τ α ι σ' ένα κ ε ν τ ρ ι κ ό ό ρ γ α ν ο . Σ τ ή ν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α , τ ά εχθρικά οργάνωση κόμμα,

ρεύματα

μέσα

προς την

σ τ ό γερμανικό

συγκεντρωτική σοσιαλδημοκρατικό

ιδίως εκείνα τ ή ς νότιας Γ ε ρ μ α ν ί α ς , εναντιώνονται ώς

έ π ι τό π λ ε ί σ τ ο ν μόνο σ τ ή ν κ ε ν τ ρ ι κ ή η γ ε σ ί α τ ο ΰ Β ε ρ ο λ ί ν ο υ , κ α -

28. ν.π.., σ. 79.

29. Πρβλ. Arthur Schulz, ökonomische und politische Entwicklungstendenzen in Deutschland, München 1909. Ό συγγραφέας χαρακτηρίζει στόν υπότιτλο τό ενδιαφέρον π ό ν η μ α του ώς « Δ ο κ ι μ ή νά θεμελιωθεί θεωρητικά ή αξίωση αυτονομίας τών σοσιαλδημοκρατικών κομματικών οργανώσεων τής νότιας Γερμανίας».

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

264

ταφέρονται δ μ ω ς δριμύτατα εναντίων τ ώ ν ομοσπονδιακών τ ά ­ σ ε ω ν στους κ ό λ π ο υ ς τ ή ς κ ο μ μ α τ ι κ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς τ ο ΰ ο ι κ ε ί ο υ ομόσπονδου κ ρ α τ ι δ ί ο υ . 3 0 Έ τ σ ι

ε ξ η γ ο ύ ν τ α ι οί ε π ι δ ι ώ ξ ε ι ς τ ώ ν

τ μ η μ ά τ ω ν νά χ ε ι ρ α φ ε τ η θ ο ύ ν σ τ ά ο ι κ ο ν ο μ ι κ ά ζ η τ ή μ α τ α ά π ό τ ο κ ε ν τ ρ ι κ ό τ α μ ε ί ο χ ά ρ ι ν τ ή ς δ ι κ ή ς τ ο υ ς π ε ρ ι ο υ σ ί α ς . Σ τ ο συνέδριο τοΰ βαυαρικού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος στο Schweinfurt το 1 9 0 6 , εΐπε ό Ehrhardt: « Έ ν τέλει έχει τό πράγμα ώς εξής: δσα χ ρ ή μ α τ α σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ ν ο ν τ α ι σ τ ο Β ε ρ ο λ ί ν ο , α ρ μ ό δ ι ο νά τ ά δ ι α χ ε ι ρ ί ζ ε τ α ι ε ί ν α ι τ ο π ρ ο ε δ ρ ε ί ο τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς , γ ι ά δσα χ ρ ή μ α ­ τ α π α ρ α μ έ ν ο υ ν ε δ ώ ή α ρ μ ο δ ι ό τ η τ α ανήκει σ έ μ α ς » · 3 1 ό H u g o L i n d e m a n n π ά λ ι , ένας ά π ό τ ο ύ ς σ φ ο δ ρ ό τ ε ρ ο υ ς π ο λ ε μ ί ο υ ς τ ο ΰ έκπρωσισμοΰ τοΰ γερμανικού σοσιαλδημοκρατικού

κόμματος

και υποστηρικτής τ ή ς ομοσπονδιακής οργάνωσης, τόνισε δτι δέν ε π ι τ ρ έ π ε τ α ι νά μ ε ι ώ ν ο ν τ α ι οί ο ι κ ο ν ο μ ι κ ο ί π ό ρ ο ι τ ώ ν τ ο π ι ­ κ ώ ν κ ο μ μ α τ ι κ ώ ν ο ρ γ α ν ώ σ ε ω ν τ ή ς ν ό τ ι α ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς μ έ υψηλές ε ι σ φ ο ρ έ ς π ρ ό ς τ ό κ ε ν τ ρ ι κ ό τ α μ ε ί ο τ ο ΰ Β ε ρ ο λ ί ν ο υ , τ ό όποιο ρ έ ­ π ε ι διαρκώς πρός τήν π ο λ ι τ ι κ ή τοΰ θ η σ α υ ρ ι σ μ ο ύ . 3 2 Οί

αγώνες στους κ ό λ π ο υ ς τ ώ ν σ η μ ε ρ ι ν ώ ν

κ ο μ μ ά τ ω ν γ ύ ρ ω ά π ό τ ό ζ ή τ η μ α συγκεντρωτική αποκέντρωση

δημοκρατικών οργάνωση

η

εΐναι κ ε φ α λ α ι ώ δ ε ι ς άπό π ο λ λ έ ς απόψεις.

Στους αγώνες αυτούς οί δύο α ν τ ί μ α χ ε ς π λ ε υ ρ έ ς δ ι α τ ύ π ω σ α ν π ο λ λ έ ς ι δ έ ε ς α ν α φ ε ρ ό μ ε ν ε ς σ έ ζ η τ ή μ α τ α ά ρ χ ω ν κ α ι — ενίοτε — ε π έ δ ε ι ξ α ν ζ ω η ρ ό η θ ι κ ό α ί σ θ η μ α . Τ ο ΰ τ ο δέν μ π ο ρ ε ί νά τ ό α ρ ν η ­ θ ε ί κ α ν ε ί ς . Σ κ ο π ό ς μ α ς έ δ ώ εΐναι α π λ ώ ς νά α ν τ ι κ ρ ο ύ σ ο υ μ ε τ ή ν ιδέα δ τ ι π ρ ό κ ε ι τ α ι γ ι ά δ ι ε ν έ ξ ε ι ς υ π έ ρ ή κ α τ ά τ ή ς ο λ ι γ α ρ χ ί α ς , υ π έ ρ ή κ α τ ά τ ή ς κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς τ ο ΰ λαοΰ ή τ ή ς μ ά ζ α ς κ ά θ ε κ ό μ ­ ματος. Τ ό α ί τ η μ α γ ι ά αποκέντρωση τ ή ς κ ο μ μ α τ ι κ ή ς εξουσίας, τ ό όποιο ε κ δ η λ ώ ν ε τ α ι μ έ τ ή ν έ ν α ν τ ί ω σ η π ρ ο ς τ ή σ υ γ κ ε ν τ ρ ω τ ι ­ κ ή ο ρ γ ά ν ω σ η σ έ δ ι ε θ ν έ ς ε π ί π ε δ ο , δ η λ α δ ή π ρ ο ς τις ε κ τ ε τ α μ έ ν ε ς δικαιοδοσίες διεθνών γραφείων, επιτροπών και συνεδρίων,

ή

30. Τό γεγονός τοΰτο τό υπογράμμισε μεταξύ άλλων και ό Adolf Braun στό συνέδριο τοΰ βαυαρικοΰ σοσιαλδημοκρατικού κόμματος στό Schweinfurt τό 1906. 3 1 . Volksstimme (6 Μαρτ. 1906). 32. Hugo Lindemann, «Zentralismus und Föderalismus in der Sozialdemokratie», Sozialistische Monatshefte 1 (1904), σ. 4.

Ο ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΣΜΟΣ

265

π ρ ο ς ε κ ε ί ν η σ ε ε θ ν ι κ ό ε π ί π ε δ ο , δ η λ α δ ή μέ τ ή ν α ν τ ί σ τ α σ η κ α τ ά τ ο υ κ ο ρ υ φ α ί ο υ οργάνου κ ά θ ε κ ό μ μ α τ ο ς , δέν έ χ ε ι τ ί π ο τ ε απολύ­ τ ω ς νά κ ά μ ε ι μ έ τ ο ν π ό θ ο γ ι ά μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η α τ ο μ ι κ ή ελευθερία. Τ ό α ί τ η μ α τοΰτο δ ι κ α ι ο λ ο γ ε ί τ α ι ϊ σ ω ς όχι σπάνια άπό πρα­ κτικούς λόγους, ιδιαίτερα άπό τ ή διαφορετική οικονομική, κοι­ ν ω ν ι κ ή κ . λ π . θ έ σ η τών ε ρ γ α τ ι κ ώ ν τ ά ξ ε ω ν στους ε π ι μ έ ρ ο υ ς τ ό ­ π ο υ ς . Σ τ ή ν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α ό μ ω ς οί φ α ι ν ο μ ε ν ι κ ά κές τάσεις προς αυτονομία άποτελοΰν π ρ ω τ ί σ τ ω ς ενδημικά

σέ συγκεκριμένα

περιβάλλοντα.

δημοκρατι­ φαινόμενα

Σ τ ή Γερμανία,

οί

σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ ά τ ε ς τ ο ΰ Ν ό τ ο υ εΐχαν έ π ι π ο λ ύ κ α ι ρ ό τ ή ν εντύ­ π ω σ η ότι τούς χ ώ ρ ι ζ ε άπό τούς ο μ ο ϊ δ ε ά τ ε ς τους στον Β ο ρ ρ ά άλλη

κοσμοθεωρία.

Επίμονα

διεκδικοΰσαν

τό δικαίωμα

νά

σ υ μ μ ε τ έ χ ο υ ν ενεργά κ α ί θ ε τ ι κ ά στον κ ρ α τ ι κ ό β ί ο , στον β ί ο τ ώ ν κρατιδίων τους, προβάλλοντας ώς αιτιολογικό ότι τά τελευταία ε ΐ χ α ν νά ε π ι δ ε ί ξ ο υ ν μ α κ ρ ά κ α ί έ ν δ ο ξ η κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ή ι σ τ ο ρ ί α , ένώ ή Π ρ ω σ ί α π α ρ έ μ ε ν ε δ ι α π ο τ ι σ μ έ ν η άπό τ ή ν α π α ρ χ α ι ω μ έ ν η δεσποτική καί φεουδαρχική νοοτροπία. Α κ ό μ η μιά

σπουδαία

διαφορά

επικαλούνταν

ώς προς τ ή ν οικονομική

δομή: στή

γ ε ω ρ γ ί α τ ή ς ν ό τ ι α ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς υ π ε ρ τ ε ρ ο ύ ν οί μ ι κ ρ έ ς α γ ρ ο τ ι κ έ ς ε κ μ ε τ α λ λ ε ύ σ ε ι ς , έ ν ώ σ' εκείνη τ ή ς β ό ρ ε ι α ς τ ά μ ε γ ά λ α υ π ο σ τ α ­ τ ι κ ά . Κ α τ ά σ υ ν έ π ε ι α , σ υ μ π έ ρ α ι ν α ν , έ π ρ ε π ε ε ύ λ ο γ α νά δ ι α φ έ ρ ε ι στις δύο π ε ρ ι ο χ έ ς τ ή ς χ ώ ρ α ς κ α ί ή σ τ ά σ η τ ώ ν σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α ­ τικών κ ο μ μ ά τ ω ν απέναντι στήν α σ τ ι κ ή τ ά ξ η καί στήν κ υ β έ ρ ­ νηση. Ό π ο υ δ ή π ο τ ε έρχονται σέ σύγκρουση Βορράς καί Νότος, οί η γ έ τ ε ς τ ή ς ε κ ά σ τ ο τ ε ά λ λ η ς π λ ε υ ρ ά ς σπεύδουν ευθύς νά κ α ­ τηγορήσουν τούς αντιπάλους των γ ι ά π ο λ ι τ ι κ ή οπισθοδρομικό­ τατα καί θ ε ω ρ η τ ι κ ή άπαιδευσία. Ο ί σοσιαλιστές τ ή ς βόρειας Γ ε ρ μ α ν ί α ς ψέγουν τούς συντρόφους τ ω ν άπό τον Ν ό τ ο γ ι ά τ ό μικροαστικό, χωριάτικο καί στενοκέφαλο περιβάλλον τους, καί κ ο μ π ά ζ ο υ ν ό τ ι ά π ο τ ε λ ο ΰ ν οί ϊ δ ι ο ι τ ό μ έ λ λ ο ν τ ο ΰ κ ι ν ή μ α τ ο ς , καθότι (σέ τέλεια συμφωνία μ έ τ ί ς αντιλήψεις τοΰ M a r x ) κα­ τοικούν

χώρες

μέ τεχνική

πιο προοδευμένη

καί

οικονομία

έ δ ρ α ζ ό μ ε ν η κ υ ρ ι ό τ α τ α σ τ ι ς μ ε γ ά λ ε ς ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ι ς * οί σ ύ ν τ ρ ο φ ο ι τ ο ΰ Ν ό τ ο υ , ά π ό τ ή ν ά λ λ η , α ν τ ι τ ε ί ν ο υ ν στους Β ο ρ ε ί ο υ ς ό τ ι εΐναι π ο λ ύ κ α θ υ σ τ ε ρ η μ έ ν ο ι π ο λ ι τ ι σ μ ι κ ά , άφοΰ έχουν ακόμη τ ά λ α τ ι φούντια καί τ ή ν κυριαρχία τ ώ ν γιούνκερ, π ρ ά γ μ α τ α

ξεπερα­

σ μ έ ν α ή δ η σ τ ά ν ό τ ι α ο μ ό σ π ο ν δ α κ ρ α τ ί δ ι α , κ α ί ό τ ι ο φ ε ί λ ο υ ν νά

266

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

άντικρύσουν τόν Νότο ώς τό μελλοντικό ιδεώδες τ ο υ ς . 3 3 Κ α ι σ τ ή ν Ιταλία

αντανακλάται ή απόσταση Βορρά και Ν ό ­

τ ο υ σ τ ό σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ό κ ί ν η μ α . Κ α ι ε δ ώ αξιώνουν οί Ν ό τ ι ο ι αυ­ τονομία επικαλούμενοι τ ή διαφορετική οικονομική δομή τών δύο τ μ η μ ά τ ω ν τ ή ς χ ώ ρ α ς . Σ τ ή ν π ε ρ ι ο χ ή τ ή ς Ν ε ά π ο λ η ς , τ ο ν ί ­ ζουν, οί τ α ξ ι κ έ ς α ν τ ι θ έ σ ε ι ς διόλου δέν π ρ ο β ά λ λ ο υ ν τ ό σ ο κ α θ α ρ ά όσο σ τ ή β ό ρ ε ι α Ι τ α λ ί α ,

ή δ ο μ ή τ ή ς όποιας

ανταποκρίνεται

ε π α ρ κ έ σ τ ε ρ α σ τ ή μ α ρ ξ ι κ ή ιδέα τ ή ς πάλης τ ώ ν τ ά ξ ε ω ν ώς έ κ τούτου, τό κήρυγμα

μαρξιστικών

ά ρ χ ω ν θά ξ ε σ ή κ ω ν ε

Ν ό τ ο ακόμη κ α ι τ ο ύ ς μ ι κ ρ ο γ ε ω ρ γ ο ύ ς

στον

εναντίον τ ο ΰ σ ο σ ι α λ ι ­

σ μ ο ύ . 3 4 Ή αντίθεση μ ε τ α ξ ύ ιταλικού Βορρά και Νότου φανε­ ρ ώ ν ε τ α ι και σ τ ο ζ ή τ η μ α τ ή ς ε μ π ο ρ ι κ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς . Οί σ ο σ ι α λ ι ­ σ τ έ ς σ τ ή Λ ο μ β α ρ δ ί α κ α ι σ τ ό Π ε δ ε μ ό ν τ ι ο εΐναι άσπονδοι ε χ θ ρ ο ί τ ο ΰ π ρ ο σ τ α τ ε υ τ ι κ ο ύ δ α σ μ ο λ ο γ ι κ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς , επειδή α υ ξ ά ν ε ι τό κόστος ζωής τών εργατικών μαζών, ένώ εκείνοι τ ή ς νότιας Ι τ α λ ί α ς α π ο κ λ ί ν ο υ ν μ ά λ λ ο ν υ π έ ρ τ ο ΰ π ρ ο σ τ α τ ε υ τ ι σ μ ο ύ , άφοΰ σ τ ή ν π ε ρ ι ο χ ή τ ο υ ς κ α τ έ χ ο υ ν ακόμη κ α ι οί π ρ ο λ ε τ ά ρ ι ο ι κ ά π ο ι α κ τ ή μ α τ α κ α ι σ υ ν ε π ώ ς θά π λ ή τ τ ο ν τ α ν ά π ό ε ν δ ε χ ό μ ε ν η

κρίση

τ ή ς ζ ή τ η σ η ς . 3 5 Τ ή ν α π ο ι κ ι α κ ή π ά λ ι π ο λ ι τ ι κ ή οί σ ο σ ι α λ ι σ τ έ ς τ ο ΰ Β ο ρ ρ ά τ ή ν κ α τ α π ο λ έ μ η σ α ν ώ ς έ π ί τ ό π λ ε ί σ τ ο ν εξίσου σ φ ο ­ δρά

όσο ε ν θ ο υ σ ι ω δ ώ ς

τήν επικρότησαν

εκείνοι

τοΰ Νότου.

Ζ ω η ρ ή δ ι χ ο γ ν ω μ ί α ε κ δ η λ ώ θ η κ ε ακόμη κ α ι στους κ ό λ π ο υ ς τ ο ΰ ρεφορμιστικού ρεύματος ώς πρός τ ή ν υποστήριξη τ ή ς κ υ β ε ρ ν η ­ τ ι κ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς , λ . χ . έ π ί π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ί α ς τ ο ΰ Giolitti, ό όποιος υ ι ο θ έ τ η σ ε στον Β ο ρ ρ ά φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ η σ τ ά σ η , έ ν ώ στον Ν ό τ ο ευ­ ν ό η σ ε τις τ ο π ι κ έ ς κ α μ α ρ ί λ λ ε ς . 3 6 33. Arthur Schulz, ökonomische und politische Entwicklungstendenzen, σσ. 1 1 , 2 5 , 67. Ή σοσιαλδημοκρατική εφημερίδα Fränkische Tagespost (άρ. 202, 1908) επισήμανε μάλιστα ότι, παρ' όλες τις διαφορές και τις άνεξάλειπτες αντιθέσεις ώς πρός θεμελιώδεις αρχές, υπήρχε σύμπνοια και γενική αλληλεγγύη μεταξύ τών σοσιαλδημοκρατών τής νότιας Γερ­ μανίας κατά τοΰ πρωσικοΰ κράτους τών γιούνκερ. 34. Francesco Ciccotti, Socialismo e cooperativismo agricolo nellTtalia Meridionale, Firenze 1900, σ. 8. 35. Πρβλ. τόν λόγο τοΰ Gaetano Salvemini στό σοσιαλιστικό συνέδριο τής Φλωρεντίας στίς 21 Σεπτεμβρίου 1908 (Resoconto, σ. 122). 36. Πρβλ. Alessandro Tasca di Cutò, «Dell'opera antisociale del Ministero nel Mezzogiorno» και «Sincerità», Avanti! 4 και 11 Δεκ. 1902.

ΑΓΩΝΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΗΓΕΤΩΝ

Ή

267

επιδίωξη τ ο π ι κ ή ς α υ τ ο ν ο μ ί α ς δ ι ό λ ο υ δέν ε ξ α σ θ ε ν ί ζ ε ι τ ή ν

π ρ ά γ μ α τ ι υ φ ι σ τ ά μ ε ν η ολιγαρχία, κομμάτων

στους

κόλπους

τών

πολιτικών

κ α θ ' εαυτή. Π α ρ ε μ π ο δ ί ζ ε ι μ έ ν τ ο ν σ χ η μ α τ ι σ μ ό μ ι α ς

γιγαντιαίας

ολιγαρχίας,

απλώς

ωστόσο

κατακερματίζοντας

την, δημιουργώντας στή θέση της πολλές μικρότερες ολιγαρ­ χ ί ε ς , λ ι γ ό τ ε ρ ο ε κ τ ε τ α μ έ ν ε ς γ ε ω γ ρ α φ ι κ ά , άλλά εξίσου π α ν τ ο δ ύ ­ ν α μ ε ς μ έ σ α σ τ ή δ ι κ ή τ ο υ ς σφαίρα ε ξ ο υ σ ί α ς .

V. Ο Α Γ Ω Ν Α Σ Ι Σ Χ Υ Ο Σ Μ Ε Τ Α Ξ Υ Τ Ω Ν

1. Ή

ΗΓΕΤΩΝ

Αίτια θ έ σ η π ε ρ ί τ ή ς α π ε ρ ι ό ρ ι σ τ η ς ι σ χ ύ ο ς τ ώ ν η γ ε τ ώ ν στους κ ό λ ­

π ο υ ς τ ώ ν δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν π ρ έ π ε ι νά π ε ρ ι ο ρ ι σ θ ε ί κ ά ­ π ω ς . Ο ί η γ έ τ ε ς δ ε σ μ ε ύ ο ν τ α ι θ ε ω ρ η τ ι κ ά άπό τ ή θ έ λ η σ η τ ή ς μ ά ­ ζ α ς . Έ ν α ν ε ύ μ α τ η ς ά ρ κ ε ϊ , οφείλουν νά α π ο χ ω ρ ή σ ο υ ν . ' Α ν ά π ά σ α σ τ ι γ μ ή εΐναι δυνατόν νά κ α θ α ι ρ ε θ ο ύ ν κ α ί νά α ν τ ι κ α τ α ­ σ τ α θ ο ύ ν . Π α ρ α π ά ν ω ω σ τ ό σ ο ε ί δ α μ ε ό τ ι ή θ ε ω ρ ί α αυτή π ρ ο σ ­ κ ρ ο ύ ε ι σ τ ή ν π ρ ά ξ η σ έ σ ο β α ρ ό τ α τ α κ α ί π α ν τ ο ί α εμπόδια. εσωκομματική

δ η μ ο κ ρ α τ ί α δέν μ π ο ρ ε ΐ μ έ ν νά σ τ ε ρ η θ ε ί

Ή τούς

α π ο λ υ τ α ρ χ ι κ ο ύ ς η γ έ τ ε ς , μ π ο ρ ε ί ό μ ω ς νά τ ο ύ ς αλλάζει. Ή τ υ ­ φ λ ή ε μ π ι σ τ ο σ ύ ν η σ τ ή μ ά ζ α εΐναι ή π ι ο ε π ι κ ί ν δ υ ν η ι δ ι ό τ η τ α τ ο ΰ η γ έ τ η . Ό αριστοκρατικός η γ έ τ η ς κινδυνεύει πάντως λιγότερο άπό τ ο ν δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό νά π έ σ ε ι θ ύ μ α τ ή ς κ α τ α φ ο ρ ά ς τ ώ ν μ α ­ ζών. Ε γ γ ε ν έ ς

γ ν ώ ρ ι σ μ α τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς εΐναι ό τ ι κ α θ έ ν α ς

έ χ ε ι σ τ ο π λ α ί σ ι ο τ η ς τ ό α π α ρ ά γ ρ α π τ ο δ ι κ α ί ω μ α νά κ α τ α λ ά β ε ι δλα τ ά δ ι α θ έ σ ι μ α α ξ ι ώ μ α τ α . Ο ί μ ά ζ ε ς δέν μ π ο ρ ο ύ ν π ο τ έ νά κυβερνήσουν, των έχει

κάθε

μεμονωμένο

τήν ικανότητα

δμως

νά τ ό π ρ ά ξ ε ι

άτομο μόλις

στους

κόλπους

αποκτήσει

τίς

α ν α γ κ α ί ε ς , τ ό σ ο κ α λ έ ς δσο κ α ί κ α κ έ ς , ι δ ι ό τ η τ ε ς γ ι ά νά ά ρ θ ε ΐ υ π ε ρ ά ν ω τ ώ ν μ α ζ ώ ν κ α ί νά α ν α δ ε ι χ θ ε ί σ τ ή χ ο ρ ε ί α τ ώ ν η γ ε τ ώ ν . Ή

ανάδειξη νέων η γ ε τ ώ ν συνεπάγεται πάντοτε γ ι ά τούς π α ­

λ α ι ο ύ ς τ ο ν κίνδυνο νά υ π ο χ ρ ε ω θ ο ύ ν νά τ ο ύ ς κ ά μ ο υ ν τ ό π ο . Ο ί π α λ α ι ο ί η γ έ τ ε ς π ρ έ π ε ι λ ο ι π ό ν νά δ ι α τ η ρ ο ύ ν σ υ ν ε χ ή επαφή μ έ

268

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

τα α ι σ θ ή μ α τ α κ α ί τ ί ς α ν τ ι λ ή ψ ε ι ς τ ώ ν μ α ζ ώ ν , σ τ ι ς ό π ο ι ε ς ο φ ε ί ­ λουν τ ή θ έ σ η τ ο υ ς . Π ρ έ π ε ι , τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν ώ ς προς ο ρ ι σ μ έ ν ο υ ς ε ξ ω τ ε ρ ι κ ο ύ ς τ ύ π ο υ ς , νά ε υ θ υ γ ρ α μ μ ί ζ ο ν τ α ι μ έ τ ή δ ε δ η λ ω μ έ ν η θ έ λ η σ η τ ο υ ς , νά π α ρ ο υ σ ι ά ζ ο ν τ α ι κ α τ ά δ ι α σ τ ή μ α τ α ώ ς υ π η ρ έ τ ε ς τ ο υ ς , νά τ ο ύ ς υ π ο κ λ ί ν ο ν τ α ι . Ό χ ι σ π ά ν ι α μ ο ι ά ζ ε ι νά ε ξ ο υ σ ι ά ζ ο υ ν Οντως οί μ ά ζ ε ς τ ο ν η γ έ τ η . Σ τ ή ν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α ό μ ω ς σ έ τ έ ­ τ ο ι ε ς σ τ ι γ μ έ ς ώ ς έ π ι τ ό π λ ε ί σ τ ο ν ε τ ο ι μ ά ζ ε τ α ι κ ά π ο ι ο ς νέος η γ έ ­ τ η ς ή κ ά π ο ι ο νέο σ τ ρ ώ μ α η γ ε τ ώ ν νά- γίνουν κ ύ ρ ι ο ι τ ώ ν μ α ζ ώ ν κ α ί νά τ ο ύ ς ε μ φ υ σ ή σ ο υ ν ι δ έ ε ς δ ι κ έ ς τ ο υ ς , ε ν ά ν τ ι ε ς π ρ ο ς ε κ ε ί ν ε ς τών παλαιών ομολόγων τους. Φαινομενικά αναγκάζονται τ ό τ ε οί τ ε λ ε υ τ α ί ο ι ε ϊ τ ε νά υ π ο τ α χ θ ο ύ ν σ τ ή θ έ λ η σ η τ ώ ν μ α ζ ώ ν κ α ί νά σ τ έ ρ ξ ο υ ν τ ή ν άνοδο τ ο ΰ νέου η γ έ τ η ή τ ώ ν νέων η γ ε τ ώ ν , ε ΐ τ ε νά αποχωρήσουν. Ό π ο ι ο ς όμως β λ έ π ε ι βαθύτερα, εύκολα αντιλαμ­ β ά ν ε τ α ι ό τ ι ή υ π ό κ λ ι σ η συχνά δέν α π ο τ ε λ ε ί π α ρ ά μ έ σ ο γ ι ά νά α π ο σ ο β η θ ε ί ή ε π ι ρ ρ ο ή τ ο ύ νέου η γ έ τ η . Έ μ μ ε σ α φ α ν ε ρ ώ ν ε ι μ έ ν σεβασμό τ ή ς εκάστοτε στιγμιαίας επιθυμίας τών μαζών, άμεσα ό μ ω ς α π ο τ ε λ ε ί π ρ ο φ υ λ α κ τ ι κ ό μ έ σ ο τ ή ς π α λ α ι ά ς η γ ε τ ι κ ή ς ελίτ κ α τ ά τ ώ ν κ ι ν δ ύ ν ω ν μ ι α ς α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ή ς νέας ε λ ί τ . Έ χ ε ι υ π ο σ τ η ρ ι χ θ ε ί ο τ ι οί λ α ϊ κ έ ς ε π α ν α σ τ ά σ ε ι ς

συνηθίζουν

νά κ α τ α τ ρ ώ γ ο υ ν τ ο ύ ς η γ έ τ ε ς τ ο υ ς · άς α ν α κ α λ έ σ ο υ μ ε σ τ ή μ ν ή ­ μ η μ α ς τ ο ύ ς C o l a di R i e n z i , Michele di L a n d ò , M a s a n i e l l o σ τ ή ν Ι τ α λ ί α , τ ο ύ ς D a n t o n κ α ί R o b e s p i e r r e σ τ ή Γ α λ λ ί α . Ό έν λ ό γ ω ι σ χ υ ρ ι σ μ ό ς , άν α φ ή σ ο υ μ ε σ τ ή ν ά κ ρ η τ ή γ ε ν ί κ ε υ σ η , ε δ ρ ά ζ ε τ α ι σέ π α ρ α τ ή ρ η σ η ο ρ θ ή . Σ φ ά λ μ α θά ή τ α ν ω σ τ ό σ ο νά κ α τ η γ ο ρ ή ­ σ ο υ μ ε τ ί ς μ ά ζ ε ς γ ι ά α π ε ί θ ε ι α προς τ ο ύ ς η γ έ τ ε ς . Δ έ ν κ α τ έ φ α γαν οί μ ά ζ ε ς τ ο ύ ς η γ έ τ ε ς , οί ΐ δ ι ο ι οί η γ έ τ ε ς ά λ λ η λ ο φ α γ ώ θ η κ α ν . Τ υ π ι κ ό παράδειγμα: ό D a n t o n ε ξ ο ν τ ώ θ η κ ε άπό τον Robespier­ re, ό R o b e s p i e r r e ά π ό τ ο ύ ς ε ν α π ο μ ε ί ν α ν τ ε ς οπαδούς τ ο ΰ D a n t o n . Οί η γ έ τ ε ς α ν τ α π ο κ ρ ί ν ο ν τ α ι π ε ρ ι σ τ α σ ι α κ ά , έ σ τ ω κ α ί τ υ π ι κ ά , σ τ ή θ έ λ η σ η τ ώ ν μ α ζ ώ ν , άπό τ ί ς ό π ο ι ε ς ε ξ α ρ τ ώ ν τ α ι θ ε ω ρ η τ ι κ ά . Ο ί α σ θ ε ν έ σ τ ε ρ ε ς κ α ί φ α υ λ ό τ ε ρ ε ς φ ύ σ ε ι ς ανάμεσα τ ο υ ς μ ε τ α χ ε ι ­ ρ ί ζ ο ν τ α ι π ρ ο ς τ ο ΰ τ ο τ ή δημαγωγία.

Οί δ η μ α γ ω γ ο ί είναι οί κ ό ­

λ α κ ε ς τ ώ ν μ α ζ ώ ν άντί νά τ ί ς ε ξ υ ψ ώ σ ο υ ν , κ α τ έ ρ χ ο ν τ α ι β α θ ύ ­ τ α τ α σ τ ο ε π ί π ε δ ο τ ο υ ς , μ έ μόνο ω σ τ ό σ ο σ κ ο π ό νά τ ί ς κ ά μ ο υ ν υ π ο χ ε ί ρ ι ε ς κ α ί νά ε ξ ο υ σ ι ά ζ ο υ ν έ ξ ο ν ό μ α τ ο ς τ ο υ ς ύ π ο κ ρ ι ν ό μ ε ν ο ι μ έ κ ά θ ε λ ο γ ή ς θ ε α τ ρ ι κ ά τ ε χ ν ά σ μ α τ α ό τ ι δέν έχουν φ ι λ ο δ ο ξ ί α μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η ά π ό τ ό νά π ρ ο σ κ υ ν ή σ ο υ ν κ α ί νά υ π η ρ ε τ ή σ ο υ ν τ ί ς

ΑΓΩΝΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΗΓΕΤΩΝ

μάζες ώς τ α π ε ι ν ό τ α τ ο ι δούλοι. Τ ό μ υ σ τ ι κ ό τ ή ς ε π ι τ υ χ ί α ς τ ώ ν ε ι λ ι κ ρ ι ν έ σ τ ε ρ ω ν κ α ί η θ ι κ ό τ ε ρ ω ν δ η μ α γ ω γ ώ ν εΐναι « ό τ ι κ α τ ο ρ ­ θώνουν νά θέσουν τ ή ν π α ν τ ο δ ύ ν α μ η , τ υ φ λ ή , χ ε ι μ α ρ ρ ώ δ η α ύ θορμησία τοΰ πλήθους στήν υπηρεσία τ ώ ν δικών τους σχεδίων, τά όποια καταστρώνουν

καί εφαρμόζουν

έπειτα

άπό ώ ρ ι μ η

σκέψη».1 Ό

ι σ χ υ ρ ό ς η γ έ τ η ς εΐναι σ έ θ έ σ η νά α ψ η φ ή σ ε ι τ ή θ ύ ε λ λ α ,

κ α θ ό τ ι γ ν ω ρ ί ζ ε ι κ α λ ά ό τ ι ή κ υ ρ ι α ρ χ ί α τ ο υ μ π ο ρ ε ΐ νά π ρ ο σ β λ η ­ θ ε ί , ο χ ι ό μ ω ς νά κ α τ α λ υ θ ε ί . Ό α ν ί σ χ υ ρ ο ς ή δ ε ι λ ό ς υ π ο τ ά σ σ ε ­ τ α ι , ψ ε ύ δ ε τ α ι κ α ί π ρ ο σ π ο ι ε ί τ α ι . Μ ό λ ι ς Ομως π ε ρ ά σ ε ι ή θ ύ ε λ λ α , σηκώνει πάλι κεφάλι καί αυτός. Κ α τ έ χ ο ν τ α ς τ ή ν εξουσία τ ο ΰ ε κ τ ε λ ε σ τ ι κ ο ύ οργάνου τ ή ς λ α ϊ κ ή ς θ έ λ η σ η ς , θά β ρ ε ι ε υ θ ύ ς τ ή ν ε υ κ α ι ρ ί α νά α ν α κ τ ή σ ε ι τ ή ν π ρ ω τ ο κ α θ ε δ ρ ί α τ ο υ . Ή

υποταγή

τ ο υ ή τ α ν μόνο π ρ ο σ ω ρ ι ν ή , κ α ι ρ ο σ κ ο π ι κ ή . Σ έ μ ι ά π ε ρ ί ο δ ο ανα­ ταραχών στο εσωτερικό του γερμανικοΰ

σοσιαλδημοκρατικού

κ ό μ μ α τ ο ς , ένας ά π ό τ ο ύ ς γ ν ω σ τ ό τ ε ρ ο υ ς η γ έ τ ε ς τ ο υ ε ί π ε ό τ ι βρισκόταν

έ π ι κ ε φ α λ ή ς τ ώ ν μ α ζ ώ ν , γ ι ' αυτό έ π ρ ε π ε νά τ ί ς

ακολουθήσει. Ό σαρκασμός τούτος κρύβει μιά βαθειά ψυχολο­ γ ι κ ή α λ ή θ ε ι α . Ό π ο ι ο ς θ έ λ ε ι νά δ ι α τ ά σ σ ε ι , π ρ έ π ε ι νά μ π ο ρ ε ΐ νά υ π α κ ο ύ ε ι ε ν ί ο τ ε . « Ό φ ε ί λ ω νά τ ο ύ ς α κ ο λ ο υ θ ή σ ω , ε ί μ α ι ό η γ έ ­ τ η ς τ ο υ ς » . Ό ασυνείδητος όρρωδεΐ. Ό ισχυρός άψηφεΐ. Μόνο ω σ τ ό σ ο ό δ η μ α γ ω γ ό ς ε ξ ο υ σ ι ά ζ ε ι , μόνο π ο ύ ε ξ ο υ σ ι ά ζ ε ι π λ ά γ ι α , π α ρ α λ ε ί π ο ν τ α ς νά ε κ τ ε λ έ σ ε ι τ ί ς α ν α τ ε θ ε ι μ έ ν ε ς στον ΐ δ ι ο λ α ϊ κ έ ς εντολές ή ύποκλινόμενος πρός τό θεαθήναι. Ή πάλη μεταξύ τών η γ ε τ ώ ν καί ή αμοιβαία τους ζηλοφθο­ νία τ ο ύ ς κ ε ν τ ρ ί ζ ε ι νά α ν α π τ ύ σ σ ο υ ν ε ν τ ο ν ό τ α τ η , συχνά κ ά π ω ς β ε β ι α σ μ έ ν η δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ α . 2 Ο ί κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ο ί π α σ χ ί ζ ο υ ν νά επισκιάσουν τούς αντιπάλους τ ω ν έκτος τού κοινοβουλίου μ έ τ ή φ ι λ ε ρ γ ί α τ ο υ ς υ π έ ρ τ ο ΰ κοινοΰ α γ ώ ν α κ α ί νά π α ρ α μ ε ί ν ο υ ν συγχρόνως σεβαστοί στις μάζες. Τ ο ΰ τ ο α π ο τ ε λ ε ί συνάμα δ η ­ μοκρατικό καθήκον καί ολιγαρχικό προφυλακτικό μέτρο. Δ ε ­ δομένου ότι ή πλειονότητα τών ψηφοφόρων του καθώς καί τ ώ ν

1. J . K . Kochanowski, Urzeitklänge, σ. 10. 2. Τήν πολυμέρεια καί τούς κόπους τής δραστηριότητας αυτής έχει διακωμωδήσει ό Ιταλός σοσιαλιστής βουλευτής Guido Podrecca στό χρονογράφημα του « L e gioje del deputato», Avanti! 14 (1910), άρ. 44.

270

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

μ ε λ ώ ν τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς τ ο υ δέν έχουν α κ ρ ι β ή ιδέα για τ ό έ ρ γ ο τ ο υ , ό β ο υ λ ε υ τ ή ς υ π ό κ ε ι τ α ι π ά ν τ ο τ ε σ τ ή μ ο μ φ ή τ ή ς απραξίας, γ ι ' α υ τ ό κ α ί α ν α γ κ ά ζ ε τ α ι νά υ π ε ν θ υ μ ί ζ ε ι κ α τ ά δ ι α σ τ ή μ α τ α τ ή ν ύπαρξη τ ο υ . 3 Προς τοΰτο ενδείκνυνται άριστα ή πολυπραγμοσύ­ νη καί ή αυτοδιαφήμιση. Τ ο ύ τ η ή σ κ ο π ι μ ό τ η τ α υπαγορεύει όχι λίγες μακροσκελείς αγορεύσεις, όχι λίγες θορυβώδεις

αντεγ­

κ λ ή σ ε ι ς , οί ό π ο ι ε ς δέν απουσιάζουν σ ή μ ε ρ α ά π ό τ ή ν η μ ε ρ ή σ ι α δ ι ά τ α ξ η κανενός κ ο ι ν ο β ο υ λ ί ο υ , άφοΰ τ ί π ο τ ε δέν ε π ι σ ύ ρ ε ι τ ό σ ο τ ή ν π ρ ο σ ο χ ή τ ώ ν μ α ζ ώ ν στους η γ έ τ ε ς τ ο υ ς — γ ε μ ί ζ ο ν τ α ς τ ε ς μάλιστα καί υπερηφάνεια, δπως διαπιστώνεται στις περισσό­ τ ε ρ ε ς χ ώ ρ ε ς — δσο ό ι σ χ υ ρ ό ς μ α γ ν ή τ η ς τ ώ ν π ρ ο σ ω π ι κ ώ ν επει­ σοδίων, καθό εύληπτότερων καί προσιτότερων σέ ευρύτερους κ ύ κ λ ο υ ς ά π ό μ ι ά ν εμβριθή μ ε λ έ τ η αναφορικά μ έ τ ή ν α ξ ι ο π ο ί η ­ ση τ ή ς υδραυλικής ενέργειας ή τήν εμπορική συμφωνία μ έ τήν Α ρ γ ε ν τ ι ν ή . Σ η μ α ν τ ι κ ή εΐναι ό μ ω ς π α ν τ ο ύ ή επίδοση τ ώ ν β ο υ ­ λ ε υ τ ώ ν τ ώ ν δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν κ α ί σ τ ι ς κ α ν ο ν ι κ έ ς αγο­ ρεύσεις ενώπιον τ ή ς λαϊκής αντιπροσωπείας. Σ τ ή ν

Ιταλία,

οί

σοσιαλιστές βουλευτές καυχήθηκαν δ τ ι έλαβαν τόν λόγο 2 1 2 φορές ά π ό τ ί ς 2 5 Μ α ρ τ ί ο υ ώ ς τ ί ς 1 0 Ι ο υ λ ί ο υ 1 9 0 9 * ό αριθμός αυτός α ν τ ι σ τ ο ι χ ο ύ σ ε σ τ ο 2 0 , 4 % έ π ι τ ο ΰ συνόλου τ ώ ν αγορεύ­ σ ε ω ν , έ ν ώ οί σ ο σ ι α λ ι σ τ έ ς δέν α π ο τ ε λ ο ύ σ α ν παρά τ ό 8 % έ π ι τ ο ΰ συνόλου τ ώ ν β ο υ λ ε υ τ ώ ν . 4 Μ ι ά τ έ τ ο ι α π ο λ υ λ α λ ί α δέν χ ρ η σ ι ­ μ ε ύ ε ι μόνο σ τ ο νά δ ι α τ η ρ ε ί τ ό γ ό η τ ρ ο τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς α π έ ν α ν τ ι στους α ν τ ι π ά λ ο υ ς , άλλά εΐναι κ α ί προς τ ό σ υ μ φ έ ρ ο ν τ ώ ν ε π ι μ έ ­ ρους β ο υ λ ε υ τ ώ ν ,

οί ό π ο ι ο ι μ ε θ ο δ ε ύ ο υ ν

τους, παραμερίζοντας

εξωτερικούς

έτσι τήν

επανεκλογή

εχθρούς κ α ί ε σ ω τ ε ρ ι κ ο ύ ς

αντιζήλους. Οί

αντιθέσεις

μεταξύ

τών ηγετών,

πού προκαλούν

αγώνες μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς , απορρέουν ά π ό π η γ έ ς π ο ι κ ί λ ε ς . ανάγονται

σ τ ή χρονοφυσιοψυχολογική

— ν ε ο λ α ί α εναντίον γ ε ρ ο υ σ ί α ς —

διαφορά

τής

τούς Συχνά

ηλικίας

ή τ ή ς κοινωνικής προέλευσης

— π ρ ω τ ο γ ε ν ώ ς π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ά σ τ ο ι χ ε ί α εναντίον

πρωτογενώς

3. Πρβλ. επίσης Pio Viazzi, « L è gioie della deputazione», Rivista Popolare 14, άρ. 11· E. Ciccotti, Montecitorio, σσ. 6 6 4 κ.έξ. 4. Πρβλ. τό σχετικό άρθρο τοΰ Oddino Morgari, Avanti! 12 Αύγ. 1909.

271

ΑΓΩΝΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΗΓΕΤΩΝ

α σ τ ι κ ώ ν · 5 π ο λ λ έ ς φορές έ κ π η γ ά ζ ο υ ν ά π ό ε μ π ρ ά γ μ α τ ε ς

αντι­

κ ε ι μ ε ν ι κ έ ς ανάγκες τ ώ ν συναφών μ έ τ ο ν κ α τ α μ ε ρ ι σ μ ό τ ή ς ερ­ γ α σ ί α ς ε π ι μ έ ρ ο υ ς δ ρ α σ τ η ρ ι ο τ ή τ ω ν ενός κ ι ν ή μ α τ ο ς εναντίον σ υ ν δ ι κ ά τ ω ν ,

κοινοβουλευτική

— κόμμα

ο μ ά δ α εναντίον

προε­

δρείου τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς · άλλοτε πάλι χ α ρ α κ τ η ρ ί ζ ο ν τ α ι άπό δια­ χωριστικές

γραμμές

οριζόντιες

— διαπάλη

μ ε τ α ξ ύ δύο ά ν ο -

μοιόβαθμων στρωμάτων τ ή ς γραφειοκρατίας — ή κατακόρυφες — δ ι ά σ τ α σ η μ ε τ α ξ ύ δύο τ ο π ι κ ώ ν η γ ε τ ι κ ώ ν ο μ ά δ ω ν , λ . χ . μ ε ­ τ α ξ ύ τ ο ΰ κ ο μ μ α τ ι κ ο ύ π ρ ο ε δ ρ ε ί ο υ τ ή ς Β α υ α ρ ί α ς κ α ι εκείνου τ ή ς Πρωσίας, μεταξύ τών σοσιαλδημοκρατών τ ή ς Φραγκφούρτης και εκείνων τοΰ H a n a u , μεταξύ τών Γ ά λ λ ω ν σοσιαλιστών περί τούς Vaillant, J a u r è s και Hervé και τούς Γερμανούς περί τούς Bebel κ α ι v o n Vollmar ώς προς το ζ ή τ η μ α τ ο ΰ ά ν τ ι μ ι λ ι τ α ρισμοΰ. Α κ ό μ η π α ρ α τ η ρ ε ί τ α ι δ ι α π ά λ η μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν η γ ε τ ώ ν υψηλής περιωπής, μεταξύ τών άναδεδειγμένων

μέσα στο κόμμα και

τών έκτος τ ώ ν τ ε ι χ ώ ν τ ο υ , τ ώ ν ανώτατων κ ο μ μ α τ ι κ ώ ν μανδα­ ρίνων κ α ι τ ώ ν δ ι α σ η μ ο τ ή τ ω ν π ο ύ π ρ ο σ χ ώ ρ η σ α ν έ κ τ ώ ν ύ σ τ ε ­ ρων στον σ ο σ ι α λ ι σ μ ό κ α ι ε μ φ α ν ί σ τ η κ α ν

ξ α φ ν ι κ ά στους κ ό λ ­

π ο υ ς τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς — σ υ γ γ ρ α φ έ ω ν , κ α λ λ ι τ ε χ ν ώ ν , τ έ ω ς αστών π ο λ ι τ ι κ ώ ν . Π α ρ α π ά ν ω ε ξ ε τ ά σ α μ ε τ ο ν χ α ρ α κ τ ή ρ α κα,ί τ ή ν έ κ ­ β α σ η τ ή ς έν λ ό γ ω δ ι α π ά λ η ς . 6 Π α ρ α π λ ή σ ι α π ρ ο ς αυτήν εΐναι ή αντίθεση μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν γ ρ α φ ε ι ο κ ρ α τ ώ ν κ α ι τ ώ ν δ η μ ο κ ό π ω ν η γ ε ­ τ ώ ν τ ώ ν μ α ζ ώ ν , οί ό π ο ι ο ι ωστόσο σ υ χ ν ό τ α τ α

συνασπίζονται,

ακόμη κ α ι σ υ γ χ ω ν ε ύ ο ν τ α ι ώ ς ο μ ά δ ε ς . Ή μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς αντιπα­ λότητα

δέν ε ξ α ν τ λ ε ί τ α ι

πάντως στο αντιθετικό

δίπολο

γρα­

φειοκρατικής και ά κ τ ι β ι σ τ ι κ ή ς (στρατιωτικής) νοοτροπίας, κα­ θ ό τ ι τ ο ΰ τ ο άφορα ώ ς έ π ί τ ό π λ ε ί σ τ ο ν π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο σ τ ά λ ό γ ι α π α ρ ά σ τ ή ν π ρ ά ξ η . Ε ν τ υ π ω σ ι α κ ή εΐναι δ μ ω ς ή σ ύ σ τ ο ι χ η π ρ ό ς αυτούς τ ο ύ ς τ ύ π ο υ ς η γ ε τ ώ ν , β α θ ύ τ ε ρ η αντίθεση μ ε τ α ξ ύ

«μα­

ζ ώ ν » και « ο ρ γ ά ν ω σ η ς » , 7 μολονότι και στο πλαίσιο τ ή ς όργά-

5. Τό δεύτερο αυτό είδος διαφοράς αναλύεται παρακάτω σέ ειδικό κε­ φάλαιο (μέρ. Δ ' , κεφ. V I ) . 6. Πρβλ. σσ. 122 κ.έξ. 7. Gerhard Colm, Beitrag zur Geschichte und Soziologie des Ruhrauf­ standes vom März bis April 1920, Essen 1 9 2 1 , σσ. 9 0 κ.έξ.

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

272

ν ω σ η ς ( κ ο μ μ α τ ι κ έ ς σ υ ν ε λ ε ύ σ ε ι ς , σ υ ν έ δ ρ ι α ) ά π α ν τ α ένας τ ύ π ο ς δημοκόπου

ηγέτη

ανταποκρινόμενος

πλήρως

σ' ε κ ε ί ν ο ν τ ο ύ

η γ έ τ η τών μ α ζ ώ ν . Ά π ό τ ή ν ά λ λ η ό μ ω ς , μ ό ν ι μ η π α ρ α μ έ ν ε ι ή α ν τ ί θ ε σ η μ ε τ α ξ ύ ά μ ο ρ φ ω ν κ α ί ο ρ γ α ν ω μ έ ν ω ν μ α ζ ώ ν στους κ ό λ ­ πους τ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν καθώς καί ή διαφοροποίηση τ ώ ν η γ ε σ ι ώ ν ανάλογα μ έ τ ή ν ύφή καί τ ή λειτουργία τ ή ς μάζας τ ώ ν π ο δ η γ ε τ ο υ μ έ ν ω ν ή τ ώ ν οπαδών. Τ ί ς π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς φορές, ωστόσο, ή διχοστασία μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν η γ ε τ ι κ ώ ν ο μ ά δ ω ν ο φ ε ί λ ε τ α ι σ έ δύο κ α τ η γ ο ρ ί ε ς κ ι ν ή τ ρ ω ν : ά φ ' ενός σ τ ι ς ε μ π ρ ά γ μ α τ ε ς δ ι α φ ο ρ έ ς τ ώ ν κ ο σ μ ο θ ε ω ρ η τ ι κ ώ ν άρχων ή τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν τ ή ς αντίληψης γ ι ά τ ή ν π ρ ο σ ε χ ή εξέλιξη τ ώ ν πραγμάτων καί συνεπώς γιά τήν τ α κ τ ι κ ή (έτσι προκύπτουν τά ποικίλα ρεύματα: ρεβιζιονιστές καί μαρξιστές, άναρχοσυνδικαλιστές,

κομμουνιστές

καί σοσιαλδημοκράτες

κ.λπ.)

καί άφ'

έτερου στους π ρ ο σ ω π ι κ ο ύ ς λ ό γ ο υ ς : α ν τ ι π ά θ ε ι α , φθόνος, δ υ σ μ έ ­ ν ε ι α , μ η χ α ν ο ρ ρ α φ ί α , άκρα φ ι λ ο π ρ ω τ ί α

— δπως εϊπε κάποτε ό

E n r i c o F e r r i αναφορικά μ έ τόν ε σ ω κ ο μ μ α τ ι κ ό α ν τ ί π α λ ο τ ο υ F i ­ l i p p o T u r a t i : « Μ έ μ ι σ ε ί επειδή τ ο ύ φ α ί ν ε τ α ι π ώ ς δ έ χ ω ρ ο ύ ν δυο κ ο κ ό ρ ο ι σ' ένα κ ο τ έ τ σ ι » . 8 Ο ί δύο αυτές θ ε μ ε λ ι α κ έ ς κ α τ η ­ γ ο ρ ί ε ς τ ή ς αντιπαλότητας

μεταξύ

τών ηγετών,

ή αντικειμενική

καί ή υ π ο κ ε ι μ ε ν ι κ ή , εμφανίζονται ώς έ π ι τό πλείστον σ υ γ κ ε χ υ ­ μένες, καθό ανάμικτες. Ή

πρώτη πάντοτε οδηγεί

βαθμηδόν

σ τ ή δ ε ύ τ ε ρ η , π ά ν τ ο τ ε επίσης ή δ ε ύ τ ε ρ η π ρ ο σ π α θ ε ί ν τ ρ ο π α λ ά νά ε μ φ α ν ι σ θ ε ί μ έ τ ή μ ο ρ φ ή τ ή ς π ρ ώ τ η ς . Τ έ λ ο ς , αγώνας μ ε τ α ξ ύ η γ ε τ ώ ν υπάρχει δπου τ ό ε ρ γ α τ ι κ ό κίνημα εμφανίζεται διεσπασμένο κατά εθνότητες. Τ ό κό

σοσιαλδημοκρατικό

κόμμα

δέν γ ν ώ ρ ι σ ε

αυστρια­

τ ή διένεξη τών

ε θ ν ο τ ή τ ω ν γ ι ά τ ά α ξ ι ώ μ α τ α μόνο σ τ ό π λ α ί σ ι ο τ ο ύ κ ρ ά τ ο υ ς , 9 άλλά κ α ί σ τ ο ε σ ω τ ε ρ ι κ ό τ ο υ , δταν έριζαν ά γ ρ ι α Τ σ έ χ ο ι κ α ί Γερμανοί γ ι ά τ ί ς θέσεις στά προεδρεία τών συνδικάτων καί τού κόμματος. Τήν

απότοκη

τής δημοκρατίας

ολιγαρχία

απειλούν

δύο

8. Βλ. τό ρεπορτάζ γιά τόν λόγο τοΰ Ferri στή Suzzara La Stampa 47, άρ. 3 5 8 (27 Δ ε κ . 1909). 9. Karl Renner, Der nationale Streit um die Ämter und die Sozialdemokratie, Wien 1908, σ. 7.

273

ΑΓΩΝΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΗΓΕΤΩΝ

ε χ θ ρ ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς : ή δημοκρατική

εξέγερση

τών μαζών

καί,

σ τ ε ν ά σ υ ν υ φ α σ μ έ ν η μ ' αυτήν, ΐ σ ω ς κ α ί π α ρ ε π ό μ ε ν η τ η ς , ή με­ τάβαση

προς

τή μοναρχία,

τ ή ν ό π ο ι α ε π ι τ ε λ ε ί ένας ά π ό τ ο ύ ς

ό λ ι γ ά ρ χ ε ς όταν κ α τ α κ τ ά τ ή ν ε ξ ο υ σ ί α . Ό κίνδυνος ά ν α θ ρ ώ σ κ ε ι λ ο ι π ό ν έ κ τών κ ά τ ω κ α ί ά π ό τ ο ύ ς κ ό λ π ο υ ς τ ή ς ΐ δ ι α ς τ ή ς ο λ ι ­ γαρχίας. Α ν τ ά ρ τ ε ς άπό τ ή μιά πλευρά, σ φ ε τ ε ρ ι σ τ έ ς άπό τ ή ν ά λ λ η . Ν ά γ ι α τ ί λ ε ί π ε ι τ ό σ ο ά π ' όλα τ ά σ ύ γ χ ρ ο ν α λ α ϊ κ ά κ ό μ μ α ­ τ α τ ό π ν ε ύ μ α αληθινής α δ ε λ φ ο σ ύ ν η ς , ή ε μ π ι σ τ ο σ ύ ν η ά ν θ ρ ω π ο υ π ρ ό ς ά ν θ ρ ω π ο , νά γ ι α τ ί β ρ ί σ κ ο υ μ ε π α ν τ ο ύ τ ή λανθάνουσα εκεί­ νη εμπόλεμη κ α τ ά σ τ α σ η , τ ή ν ε ρ ε θ ι σ μ έ ν η δ ι ά θ ε σ η , ή όποια γ ε ν ­ νά τ ή ν α μ ο ι β α ί α δ υ σ π ι σ τ ί α τ ώ ν η γ ε τ ι κ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν κ α ί έ χ ε ι καταντήσει πλέον ουσιωδέστατο γ ν ώ ρ ι σ μ α τ ή ς δημοκρατίας. Μ έ σ α σ έ κ ά θ ε κ ό μ μ α , ή δ υ σ π ι σ τ ί α ε κ δ η λ ώ ν ε τ α ι ι δ ι α ί τ ε ρ α ενάν­ τ ι α στους ε π ί δ ο ξ ο υ ς η γ έ τ ε ς . Κ ά θ ε ο λ ι γ α ρ χ ί α ύ π ο β λ έ π ε ι

τούς

ίδιους τ ο ύ ς β λ α σ τ ο ύ ς τ η ς . ' Υ π ο π τ ε ύ ε τ α ι π ε ρ ί φ ο β η μ ή π ω ς επι­ ζ η τ ή σ ο υ ν νά τ ή δ ι α δ ε χ θ ο ύ ν π ρ ι ν ακόμη α π ο σ υ ρ θ ε ί ά φ ' εαυτής. Ο ί π α λ α ι ο ί ι δ ι ο κ τ ή τ ε ς , ακόμη κ α ί ψ υ χ ο π ν ε υ μ α τ ι κ ώ ν

αγαθών,

εΐναι π ά ν τ ο τ ε υ π ε ρ ή φ α ν ο ι γ ι ά τ ό π α ρ ε λ θ ό ν τ ο υ ς κ α ί , ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , τ ε ί ν ο υ ν νά π ε ρ ι φ ρ ο ν ο ύ ν ι δ ι ο κ τ η σ ί α δ ί χ ω ς π α ρ ε λ θ ό ν . Σ έ διάφορες πόλεις τ ή ς Σ ι κ ε λ ί α ς αντιμάχονται μ ε τ α ξ ύ τους παρα­ τ ά ξ ε ι ς α π ο κ α λ ο ύ μ ε ν ε ς άπό τ ό ν λαό ε ι ρ ω ν ι κ ά « i r i c c h i » κ α ί « g l i arricchiti»

— οί ά ρ χ α ι ό π λ ο υ τ ο ι κ α ί οί ν ε ό π λ ο υ τ ο ι — , οί ευγε­

ν ε ί ς κ α ί οί ν ε ο δ η μ ι ο ύ ρ γ η τ ο ι (οί α ρ ι σ τ ο κ ρ ά τ ε ς κ α ί μ ε γ α λ ο γ α ι ο κ τ ή μ ο ν ε ς ά φ ' ενός, οί έ μ π ο ρ ο ι , ε ρ γ ο λ ά β ο ι δ η μ ο σ ί ω ν έ ρ γ ω ν , ερ­ γοστασιάρχες κ . λ π . άφ' έτερου).10 Στους κόλπους τών σύγχρο­ νων κ ο μ μ ά τ ω ν δ ι ε ξ ά γ ε τ α ι μ ι ά π α ρ ό μ ο ι α δ ι α π ά λ η , άν κ α ί δ ί χ ω ς οικονομική χροιά.

2. Μέσα

τών

παλαιών

ηγετών

προς

διατήρηση

της

ισχύος Ή δ ι α π ά λ η μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν η γ ε τ ώ ν έ π α π ε ι λ ε ΐ δ ι α ρ κ ώ ς τ ή ν ελευθε­ ρία τ ο ύ λ ό γ ο υ κ α ί τ ή ς σ κ έ ψ η ς , ό π ω ς τ ή σ υ ν α ν τ ά μ ε σ έ κ ά θ ε ε ύ ­ τ α κ τ η , μ ά χ ι μ η δ η μ ο κ ρ α τ ί α , ή ό π ο ι α γ ε ν ν ι έ τ α ι στους κ ό λ π ο υ ς 10. Giacomo Montalto, La questione sociale e il partito socialista, Milano

18

Km\if.\\iinlnvinr

TYOV

πολιτικών

XOLLUXTCuV

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

274

πολιτικών κομμάτων.11

Οί η γ έ τ ε ς πού κρατούν τά ηνία του

κ ό μ μ α τ ο ς δέν κ ρ ύ β ο υ ν τ ή φ υ σ ι κ ή έ φ ε σ η τ ο υ ς νά φ ι μ ώ σ ο υ ν κ α τ ά τ ο δυνατόν τ ο ύ ς δ ι α φ ω ν ο ύ ν τ ε ς συναδέλφους τ ω ν . Ι Υ α ύ τ ο κ α ι εΐναι έ ν θ ε ρ μ ο ι ζ η λ ω τ έ ς τ ή ς π ε ι θ α ρ χ ί α ς κ α ι τ ή ς υ π α κ ο ή ς , -ιδιό­ τ η τ ε ς πού χαρακτηρίζουν ώς προϋποθέσεις τ ή ς ΐδιας τ ή ς ύπαρ­ ξ η ς τ ο ΰ κ ά θ ε κ ό μ μ α τ ο ς . Μ ε ρ ι κ έ ς φορές φθάνουν μ ά λ ι σ τ α σ τ ο σ η μ ε ί ο νά ε ι σ α γ ά γ ο υ ν τ ή λ ο γ ο κ ρ ι σ ί α γ ι ά τ ο ύ ς ύ π ο π τ ο υ ς α ν τ α ρ ­ τ ι κ ώ ν δ ι α θ έ σ ε ω ν συναδέλφους τ ω ν , υ π ο χ ρ ε ώ ν ο ν τ α ς τ ο υ ς νά μ ή ν ε κ δ ί δ ο υ ν π ε ρ ι ο δ ι κ ά δ ι κ ά τ ο υ ς κ α ι νά δ η μ ο σ ι ε ύ ο υ ν τ ά άρθρα τ ο υ ς μόνο σ τ ά ε π ί σ η μ α , δ η λ α δ ή σ τ ά ε λ ε γ χ ό μ ε ν α άπό τ ο ύ ς κ υ ρ ι ά ρ ­ χ ο υ ς τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς δ η μ ο σ ι ο γ ρ α φ ι κ ά όργανα. Σ τ ί ς τ ά σ ε ι ς α υ τ έ ς θά π ρ έ π ε ι νά α π ο δ ο θ ε ί έν μ έ ρ ε ι ή ισχύουσα μ έ σ α σ τ ο σοσιαλδημοκρατικό

κόμμα

απαγόρευση

αστικές ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς και καθ' ολοκληρίαν ιδρύονται κεφάλαιο, /

σοσιαλιστικά δηλαδή

περιοδικά

μή υποκείμενα

τής

γερμανικό

συνεργασίας

το α ί τ η μ α

στηριζόμενα στον ε π ί σ η μ ο

στο

νά

σέ μήν

ιδιωτικό

έλεγχο

τοΰ

19

κόμματος. Συχνά διεξάγεται επίσης διαμάχη μεταξύ ηγετών και επίδο­ ξων η γ ε τ ώ ν , détenteurs d'emploi και chercheurs d'emploi κατά τ ο ύ ς Γ ά λ λ ο υ ς , i n s κ α ι o u t s , κ α θ ώ ς τ ό λ έ γ ο υ ν οί Α μ ε ρ ι κ α ν ο ί , 1 3 c a p i t a n i κ α ι a s p i r a n t i al c a p i t a n a t o σ τ ά ι τ α λ ι κ ά . Ο ί

δεύτεροι

κ η ρ ύ σ σ ο υ ν τόν π ό λ ε μ ο εναντίον τ ώ ν π ρ ώ τ ω ν , έ λ α υ ν ό μ ε ν ο ι φ α ι ­ ν ο μ ε ν ι κ ά άπό κ ά π ο ι ε ς θ ε μ ε λ ι ώ δ ε ι ς α ρ χ έ ς , σ τ ή ν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η ­ τα όμως, ώς έπί τό πλείστον, επειδή, επικαλούμενοι τήν « α ν τ ι ­ κ ε ι μ ε ν ι κ ό τ η τ α » , μ π ο ρ ο ΰ ν νά διαλύσουν ε υ κ ο λ ό τ ε ρ α τον π α λ α ι ό κύκλο τών κ α τ ε σ τ η μ έ ν ω ν η γ ε τ ώ ν . Σ τ ί ς συνελεύσεις παρουσιά1895, σ. 8 1 . Ή ονομασία «οί πλούσιοι», πού δίδεται στους ευγενείς, ενι­ σχύει τή θέση τοΰ Sombart ότι ό πλοΰτος είναι κοινωνικοψυχολόγικά «αυτονόητος και έχει ποιοτικό χαρακτήρα» (βλ. W. Sombart, Die deut­ sche Volkswirtschaft, σ. 542). 11. « Ή πείρα φανερώνει δυστυχώς ότι, όταν εκφυλίζεται ή δημοκρα­ τία, πρώτα-πρώτα σβήνει ή ελευθερία τοΰ λόγου και τοΰ Τύπου» (W. Roscher, Politik, σ. 324). 12. Πρβλ. τις σχετικές συζητήσεις στά συνέδρια τοΰ Σοσιαλδημοκρα­ τικού Κόμματος Γερμανίας στό Μόναχο (Protokoll, 255 κ.έξ.) και στή Δρέσδη (Protokoll, σσ. 158 κ.έξ.). 13. M. Ostrogorski, La démocratie, τ. Α', σσ. 203, 206, 363.

ΑΓΩΝΕΣ Μ Ε Τ Α Ξ Τ Η Γ Ε Τ Ω Ν

275

ζονται ώς υ π έ ρ μ α χ ο ι αιώνιων γ ε ν ι κ ώ ν αρχών κ α θ ώ ς καί τ ή ς καθαρότητας ή τ ή ς κάθαρσης τους, άδολεσχοΰν καί στομφάζουν, γ ι ά νά κ ά μ ο υ ν ε ν τ ύ π ω σ η στους έ π ι κ ε φ α λ ή ς τ ο ύ κ ό μ μ α ­ τ ο ς α ν τ ι π ά λ ο υ ς τ ω ν κ α ί νά τ ο ύ ς π α ρ α κ ι ν ή σ ο υ ν νά μ ο ι ρ α σ θ ο ύ ν μαζί τους τ ή ν ε σ ω κ ο μ μ α τ ι κ ή εξουσία.

ιΧ

Αν οί π α λ α ι ο ί

ηγέτες

δέν π τ ο ο ύ ν τ α ι κ α ί α ν θ ί σ τ α ν τ α ι ε ξ α κ ο λ ο υ θ η τ ι κ ά , οί ν έ ο ι σ υ ν η θ ί ­ ζουν νά σ τ α μ α τ ο ύ ν έ ξ α φ ν α κ α ί νά π ρ ο σ δ έ ν ο ν τ α ι σ τ ό ά ρ μ α τ ο υ ς , αν κ α ί τ ο ύ ς κ α τ α π ο λ ε μ ο ύ σ α ν μ ό λ ι ς π ρ ι ν , γ ι ά νά φθάσουν έ τ σ ι άπό άλλον δ ρ ό μ ο σ τ ή ν Ϊδια γ ή τ ή ς ε π α γ γ ε λ ί α ς . Σ τ ή ν ά ρ χ ή , οί π α λ α ι ο ί η γ έ τ ε ς υ π ο σ τ η ρ ί ζ ο ν τ α ι κ α τ ά κανόνα άπό τ ί ς μ ά ζ ε ς σ τ ή π ά λ η τ ο υ ς εναντίον τ ώ ν ν έ ω ν . « Ε φ ό σ ο ν κ α ­ τ έ χ ε ι ς τ ή ν ε ξ ο υ σ ί α , έ χ ε ι ς τ ό δ ί κ α ι ο μ έ τ ό μ έ ρ ο ς σου κ α ί ώ ς ιερό θά σου τ ό δ ι α φ υ λ ά ξ ε ι ό λ α ό ς » . Ο ί μ ά ζ ε ς όλων τ ώ ν ε ρ γ α τ ι κ ώ ν κομμάτων

εμφορούνται

άπό εύλογο

σκεπτικισμό

προς

τούς

νέους η γ έ τ ε ς , όσους δέν π ρ ο σ τ α τ ε ύ ο ν τ α ι ρ η τ ά ή δέν λ α ν σ ά ρ ο ν ­ τ α ι ά π ό τ ο ύ ς π α λ α ι ο ύ ς , ι δ ι α ί τ ε ρ α μ ά λ ι σ τ α όσους δέν π ρ ο έ ρ χ ο ν ­ τ α ι ά π ό τ ο ύ ς κ ό λ π ο υ ς τ ο ΰ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ . Ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , άν δ έ θ έ λ ο υ ν νά γίνουν σ τ ό χ ο ς σ φ ο δ ρ ό τ α τ ω ν ε π ι θ έ σ ε ω ν , τ ά μ έ λ η τ ώ ν ε ρ γ α τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν π ρ έ π ε ι νά δ ι έ λ θ ο υ ν μ α κ ρ ά π ε ρ ί ο δ ο απο­ μ ό ν ω σ η ς κ α ί κ ά θ α ρ σ η ς π ρ ι ν τ ο λ μ ή σ ο υ ν νά δ ι α τ υ π ώ σ ο υ ν δ ι κ έ ς τ ο υ ς α ν τ ι λ ή ψ ε ι ς . Σ τ ή ν π ε ρ ί π τ ω σ η τ ο ΰ γερμανικού κρατικού

κόμματος,

σοσιαλδημο­

ή π ε ρ ί ο δ ο ς αυτή έ χ ε ι κ α τ α σ τ ε ί π ο λ ύ μ α ­

κ ρ ο χ ρ ό ν ι α λ ό γ ω τ ή ς σ χ ε τ ι κ ή ς παλαιότητας

τ ο υ κ α ί τ ή ς συνα­

κ ό λ ο υ θ η ς σ η μ α ν τ ι κ ή ς η θ ι κ ή ς υπεροχής τ ώ ν π α λ α ι μ ά χ ω ν τ ο ΰ κινήματος,

ιδίως

δσων

δικαιούνται

τον τίτλο

τοΰ ιδρυτικού

σ τ ε λ έ χ ο υ ς , κ α θ ώ ς κ α ί λ ό γ ω τ ή ς ε π ε ν έ ρ γ ε ι α ς ενός

ιδιαίτερου

περιστατικού στήν ιστορία τοΰ γερμανικοΰ έργατικοΰ κινήμα­ τ ο ς , τ ο ΰ λ ε γ ό μ ε ν ο υ σοσιαλιστικού

ιδιωνύμου-

δσοι τό έζησαν

αυτό θ ε ω ρ ε ί τ α ι ό τ ι π έ ρ α σ α ν μ' ε π ι τ υ χ ί α τ ό β ά π τ ι σ μ α τ ο ΰ π υ ­ ρός. Έ τ σ ι , σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ ά τ ε ς γ ρ α μ μ έ ν ο ι σ τ ο κ ό μ μ α ά π ό 8 ώ ς 1 0 χ ρ ό ν ι α ε ξ α κ ο λ ο υ θ ο ύ ν ο χ ι σπάνια νά λ ο γ ί ζ ο ν τ α ι σ έ ο ρ ι σ μ έ ­ νους κ ο μ μ α τ ι κ ο ύ ς κ ύ κ λ ο υ ς ώ ς « ν έ ο ι » σ ύ ν τ ρ ο φ ο ι . Τ ό π ρ ά γ μ α επιτείνεται

ά π ό τ ό ν ι δ ι ά ζ ο ν τ α στόν γ ε ρ μ α ν ι κ ό

λαό σεβασμό

π ρ ό ς τ ή ν η λ ι κ ί α , τ ή ρ ο π ή π ρ ο ς τ ή ν ι ε ρ α ρ χ ί α , τ ή ν ό π ο ι α δέν έ χ ε ι α π ο φ ύ γ ε ι εντελώς ο ύ τ ε τ ο σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό

κόμμα.

Επι­

π λ έ ο ν , ό π ω ς ά λ λ ω σ τ ε κ ά θ ε ι σ χ υ ρ ή ύ π α λ λ η λ ί α , έ τ σ ι κ α ί εκείνη τοΰ

γερμανικού

εργατικού

κόμματος

φέρεται

ενστικτωδώς

276

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

προς τον α π ο κ λ ε ι σ μ ό καί τ ή ν α ύ τ ο π ε ρ ι χ α ρ ά κ ω σ η . Κ α τ ά συνέ­ π ε ι α , σ τ ο υ ς κ ό λ π ο υ ς τ ή ς γ ε ρ μ α ν ι κ ή ς σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς , αντί­ θ ε τ α π ρ ο ς ό , τ ι σ υ μ β α ί ν ε ι σ έ άλλα σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ά κ ό μ μ α τ α ασθενέστερη

οργάνωση,

σπανιότατα

βλέπουμε

νά

μέ

αποκτούν

κ ύ ρ ο ς ο χ ι μόνο οί ν ε ο φ ώ τ ι σ τ ο ι τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς , άλλά κ α ί όσα μ έ λ η δέν ζουν υ π η ρ ε τ ώ ν τ α ς τ ό κ ό μ μ α κ α ί άπό τ ή ν υ π η ρ ε σ ί α π ρ ό ς τ ό κ ό μ μ α , π α ρ ά έχουν δ ι α τ η ρ ή σ ε ι τ ή ν ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή ανεξαρ­ τ η σ ί α τους ώς ελεύθεροι συγγραφείς ή ύπό άλλη ιδιότητα, δί­ χ ω ς νά ε ν σ ω μ α τ ω θ ο ύ ν στον κ ο μ μ α τ ι κ ό μ η χ α ν ι σ μ ό . Τ ό γ ε γ ο ν ό ς τ ο ύ τ ο σ υ ν ε τ έ λ ε σ ε δ ί χ ω ς άλλο τ ά μ έ γ ι σ τ α σ τ ή ν π ρ ό δ η λ η έ λ λ ε ι ­ ψ η ν έ ω ν ι κ α ν ώ ν κ ο μ μ α τ ι κ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν , ή όποια τ ό σ ο

συχνά

ε π ι σ η μ α ί ν ε τ α ι μέσα στό κ ό μ μ α ώς φαινόμενο λυπηρό. Ό π ο ι ο ν ε ό κ ο π ο μ έ λ ο ς τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς δέν α ν ή κ ε ι ε π α γ γ ε λ μ α τ ι κ ά οργανισμό

τοΰ σύγχρονου

έργατικοΰ

κινήματος

μέ

στόν

κάποιον

τρόπο, ώς συντάκτης ή γ ρ α μ μ α τ έ α ς , πρόεδρος συνδικάτου ή υπάλληλος τ α μ ε ί ο υ υγείας, ι δ ί ω ς μ ά λ ι σ τ α άν εΐναι δ ι α ν ο ο ύ μ ε ­ νος, δέν έ χ ε ι π α ρ ά ε λ ά χ ι σ τ ε ς π ι θ α ν ό τ η τ ε ς νά α ν α δ ε ι χ θ ε ί π ο τ έ σ έ τ ι μ η τ ι κ ό κ ο μ μ α τ ι κ ό αξίωμα, π α ρ ' δ λ α τ ά τ υ π ι κ ά δ ι κ α ι ώ μ α ­ τα τ ο υ , τ ά ό π ο ι α κ α τ ο χ υ ρ ώ ν ο υ ν σ έ δ λ ε ς τ ί ς ο ρ γ α ν ω τ ι κ έ ς μ ο ρ ­ φές τ ο ΰ κ ι ν ή μ α τ ο ς π έ ρ α γ ι ά π έ ρ α δ η μ ο κ ρ α τ ι κ έ ς κ α τ α σ τ α τ ι κ έ ς δ ι α τ ά ξ ε ι ς . Τ ά ε τ ή σ ι α συνέδρια τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς έχουν χ α ρ α κ τ η ρ ι ­ σ θ ε ί σ υ ν έ δ ρ ι α υ π α λ λ ή λ ω ν . Τ ο ΰ τ ο δέν απέχει εντελώς ά π ό τ ή ν αλήθεια* τ ε ρ ά σ τ ι ο εΐναι π ρ ά γ μ α τ ι τ ό π ο σ ο σ τ ό τ ώ ν κ ο μ μ α τ ι κ ώ ν (καί

συνδικαλιστικών)

υπαλλήλων

μεταξύ

τών

συνέδρων.14

Σ α φ έ σ τ α τ α π ρ ο β ά λ λ ο υ ν ω σ τ ό σ ο οί τ ά σ ε ι ς π ο ύ φ ω τ ί ζ ο υ μ ε έ δ ώ σ τ ή σ ύ ν θ ε σ η τ ο ΰ κ ο ρ υ φ α ί ο υ οργάνου τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς . Τ ό δρείο

τοΰ γερμανικού

σοσιαλδημοκρατικού

κόμματος

προε­

απαρτί­

ζ ε τ α ι ο χ ι ά π ό νέα μ έ λ η , δ π ω ς σ τ ή ν π ε ρ ί π τ ω σ η τ ο ΰ ι τ α λ ι κ ο ύ , άλλά ά π ό π α λ α ι ά , « π α λ α ί μ α χ α κ α ί ά ξ ι α » , ό χ ι ά π ό ανεξάρτη­ τους συγγραφείς στήν υπηρεσία τοΰ κ ό μ μ α τ ο ς , όπως σ τ ή Γ α λ ­ λ ί α , ά λ λ ά ά π ό κ ο μ μ α τ ι κ ο ύ ς υ π α λ λ ή λ ο υ ς . 1 5 Ο ί μ ά ζ ε ς ευνοούν,

14. Πρβλ. παραπάνω σσ. 172-173, 193. 15. Σ τ ή συνοικία Nordend τής Φρανκφούρτης, ή λίστα τών προταθέν­ των υποψηφίων αντιπροσώπων γιά τό σπουδαίο συνέδριο τοΰ 1908 στή Νυρεμβέργη, ή οποία καταρτίσθηκε βάσει τών επιθυμιών πού εκφράσθη­ καν στις συνελεύσεις τών τοπικών οργανώσεων, περιελάμβανε μεταξύ 11

ΑΓΩΝΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΗΓΕΤΩΝ

277

μ έ τ ή σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ή τους νοοτροπία, τις ε π ι δ ι ώ ξ ε ι ς τ ή ς παλαιάς η γ ε σ ί α ς , άφοΰ ώ ς έ π ί τ ο π λ ε ί σ τ ο ν δέν δ ι α ν ο ο ύ ν τ α ι νά στευθούν τ ή

διαχείριση τών υποθέσεων

εμπι­

τους σέ άτομα

άπό

τ ο ύ ς ίδιους τ ο ύ ς κ ό λ π ο υ ς τ ω ν , δ η λ α δ ή δ ί χ ω ς α ξ ι ώ μ α τ α κ α ι τ ί ­ τλους και δίχως κανονική σταδιοδρομία. Γ ι ά νά κ α τ α π ο λ ε μ ή σ ο υ ν

τώρα τούς νέους,

μειοψηφοΰντες

α κ ό μ η η γ έ τ ε ς , οί π α λ α ι ο ί τ ή ς π λ ε ι ο ψ η φ ί α ς , ο δ η γ ο ύ μ ε ν ο ι

άπό

ένστικτο ασφαλές, μ ε τ α χ ε ι ρ ί ζ ο ν τ α ι μ ε ρ ι κ ά μέσα, τά όποια τούς χαρίζουν

συχνά

τή

νίκη,

οπωσδήποτε

πάντως

καθυστερούν

πάντοτε σημαντικά τήν ή τ τ α τους. Ή

διαπάλη

μεταξύ

ενερ­

γεία

προσλαμβάνει

πολλές

και

επίδοξων

ηγετικών

στελεχών

φ ο ρ έ ς τον χ α ρ α κ τ ή ρ α δ ι έ ν ε ξ η ς α ν ά μ ε σ α σ έ « υ π ε ύ θ υ ν ο υ ς »

και

« α ν ε ύ θ υ ν ο υ ς » . Κ ά θ ε κ ρ ι τ ι κ ή τ ή ς π ο λ ι τ ε ί α ς τ ώ ν δ ε ύ τ ε ρ ω ν άπό τ ή ν π λ ε υ ρ ά τ ώ ν π ρ ώ τ ω ν σ τ η ρ ί ζ ε τ α ι σ τ ο δ τ ι οί δ ε ύ τ ε ρ ο ι δέν φ έ ­ ρουν τ ό β ά ρ ο ς ε υ θ υ ν ώ ν κ α ι δ τ ι « δ π ο ι ο ς ε ϊ ν ' έ ξ ω ά π ' τ ό χ ο ρ ό π ο λ λ ά τ ρ α γ ο ύ δ ι α ξ έ ρ ε ι » . Έ ν ε κ α τ ή ς ε λ ε υ θ ε ρ ί α ς α υ τ ή ς , άπό τ ή ν ά λ λ η , οί δ ε ύ τ ε ρ ο ι έχουν φ υ σ ι κ ά μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η ε υ χ έ ρ ε ι α ώ ς π ρ ο ς τ ή ν τ α κ τ ι κ ή . Ώ ς α ν ε π ί σ η μ ο ι π α ρ ά γ ο ν τ ε ς , κ α θ ώ ς δέν κ α τ έ χ ο υ ν α ξ ί ω μ α , συχνά μ ά λ ι σ τ α ο ύ τ ε κάν θ έ σ η στον κ ο μ μ α τ ι κ ό

μηχα­

ν ι σ μ ό , δέν χ ρ ε ι ά ζ ο ν τ α ι τ ό ε ί δ ω λ ο τ ή ς a u c t o r i t a s κ α ι μ π ο ρ ο ύ ν νά εκπληρώνουν τ ή λειτουργία τοΰ δημοκρατικού ελέγχου άμεσα * γ f 1ß και ζωντανά.10 Έ ν α άπό τ ά μ έ σ α αυτά τ ό μ ν η μ ο ν ε ύ σ α μ ε ή δ η σ έ ά λ λ η συνά­ φ ε ι α . 1 7 Οί η γ έ τ ε ς τ ή ς ε σ ω κ ο μ μ α τ ι κ ή ς κυβέρνησης δυσφημούν στίς μάζες τούς η γ έ τ ε ς τ ή ς ε σ ω κ ο μ μ α τ ι κ ή ς α ν τ ι π ο λ ί τ ε υ σ η ς ώς αδαείς ανίκανους, αυτόκλητους και αναρμόδιους τ ι μ η τ έ ς , θορυόνομάτων 8 υπαλλήλους τοΰ εργατικού κινήματος (2 συντάκτες δημοσιο­ γραφικών οργάνων, 1 γραμματέα τοΰ κόμματος, 1 εργατικό σύμβουλο, 1 πρόεδρο τοπικής κομματικής οργάνωσης, 1 συνδικαλιστικό στέλεχος, 1 υπάλληλο ταμείου υγείας και 1 αποθηκάριο) και μόνο 3 ανεξάρτητους μισθωτούς εργάτες (Volksstimme (Frankfurt), άρ. 188 (1908), παράρτ.). 16. Σ τ ή σοσιαλιστική και στή συνδικαλιστική γραμματεία, ή πλευρά αύτη τοΰ προβλήματος έχει συζητηθεί συχνά. Πρβλ. Filippo Turati, Il partito socialista e Fattuale momento politico, έκδ. γ', Milano 1 9 0 1 , σ. 19· Paul Kampffmeyer, Die Entwicklung der deutschen Gewerkschaften, σσ. 114 κ.έξ. 17. Πρβλ. παραπάνω σσ. 134 κ.έξ.

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

278

βοποιούς

καί

υπονομευτές

τοΰ

κόμματος,

δημαγωγούς

καί

α π α τ ε ώ ν ε ς , έ ν ώ α ρ έ σ κ ο ν τ α ι να α υ τ ο π α ρ ο υ σ ι ά ζ ο ν τ α ι ώ ς δ ι ε ρ μ η ­ νευτές τ ή ς θέλησης τών μαζών καί, μιλώντας έξ ονόματος τ ή ς μ ά ζ α ς κ α ί τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς , ζ η τ ο ύ ν υ π α κ ο ή κ α ί υ π ο τ α γ ή άπό τούς απείθαρχους ή απλώς δυσάρεστους. Σ τ ι ς μ ε τ α ξ ύ τους διενέξεις, τά η γ ε τ ι κ ά κ ο μ μ α τ ι κ ά

στελέχη

επικαλούνται επίσης γνώσεις καί ικανότητες υψηλότερες.

Τά

μ έ λ η τ ώ ν η γ ε τ ι κ ώ ν ε π ι τ ε λ ε ί ω ν δ ι ε κ δ ι κ ο ύ ν τ ό δ ι κ α ί ω μ α νά ε π ο ­ πτεύουν τίς δημοκρατικές λειτουργίες τών έπι μέρους κλάδων όλου

τοΰ

κόμματος

επικαλούμενοι

βαθύτερη

αντίληψη

καί

σφαιρικότερη εικόνα τών π ρ α γ μ ά τ ω ν καθώς καί τήν υπεροχή τ ή ς σοσιαλιστικής παιδείας καί τών σοσιαλιστικών αισθημάτων τ ο υ ς . 1 8 Οί ριζοσπάστες στους κόλπους τοΰ γερμανικοΰ σοσιαλ­ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς ζ ή τ η σ α ν νά δ ι α τ η ρ η θ ε ί ή σ υ γ κ ε ν τ ρ ω ­ τ ι κ ή ε ξ ο υ σ ί α τ ο ΰ κ ε ν τ ρ ι κ ο ύ οργάνου γ ι ά νά α π ο σ ο β η θ ο ύ ν οί κ ί ν ­ δυνοι ε ν δ ε χ ό μ ε ν η ς κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς τ ώ ν ν ε ο φ ώ τ ι σ τ ω ν , α ν α π ό φ ε υ κ τ η ς καθώς αναπτύσσεται τό κ ό μ μ α . Τ ά παλαιά η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η , π ί σ τ ε υ α ν , θά έ π ρ ε π ε νά ε λ έ γ χ ο υ ν τ ί ς μ ά ζ ε ς , ώ σ τ ε α υ τ έ ς νά μ ή ν αναδείξουν δ ί π λ α τ ο υ ς π ρ ό σ ω π α α ν ε π ι θ ύ μ η τ α σ τ ά ΐ δ ι α . Γ ι ' α υ ­ τό καί

εισηγήθηκαν

νά μ ή ν ε π ι τ ρ έ π ε τ α ι ,

στις κατά

ε κ λ ο γ ι κ έ ς π ε ρ ι φ έ ρ ε ι ε ς , νά ο ρ ί ζ ο ν τ α ι νέοι υ π ο ψ ή φ ι ο ι

τόπους

βουλευτές

δίχως π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν η έ γ κ ρ ι σ η τού προεδρείου τοΰ κ ό μ μ α τ ο ς . 1 9 Μ έ α υ τ ά δέν ε ξ α ν τ λ ή θ η κ ε ή σ ω ρ ε ί α όσων μ έ σ ω ν δ ι α θ έ τ ο υ ν οί π α λ α ι ο ί η γ έ τ ε ς , πού κ ρ α τ ο ύ ν τ ά η ν ί α τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς , γ ι ά νά υ π ε ρ ν ι κ ο ύ ν τ ο ύ ς νέους α ν τ α γ ω ν ι σ τ έ ς

τους. Ό

Καρλομάγνος

ολοκλήρωσε τ ή ν υ π ο τ α γ ή τών α ρ χ η γ ώ ν τών σαξονικών φύλων 18. Πρβλ. μέρ. Γ', κεφ. II. 19. Υπερασπίζοντας τή θέση αύτη ό Kautsky σημειώνει: « Ό σ ο αυ­ ξάνουν οί ψήφοι μας, όσο περισσότεροι υποψήφιοι απαιτούνται, όσο πε­ ρισσότερο απέχουν μερικές εκλογικές περιφέρειες μέ σοσιαλδημοκρατική πλειοψηφία άπό τά μεγάλα κέντρα τοΰ οικονομικού, πολιτικού καί πνευ­ ματικού βίου, τόσο περισσότερο επιβάλλεται νά μή διαθέτουν απόλυτη εξουσία οί οργανώσεις τών εκλογικών περιφερειών προκειμένου γιά τόν ορισμό τών υποψηφίων καί αυτό ν' αποτελεί υπόθεση τοΰ Κόμματος ολοκλήρου. Τοΰτο επιτυγχάνεται απλούστατα ώς έξης: ώς πρός τούς υποψηφίους γιά τά τοπικά κοινοβούλια, οί οργανώσεις τών εκλογικών περιφερειών θά οφείλουν νά συνεννοηθούν μέ τό προεδρείο ή τή Συνέλευ-

ΑΓΩΝΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΗΓΕΤΩΝ

279

μ ο ι ρ ά ζ ο ν τ α ς τ ο υ ς κ ο μ η τ ε ί ε ς . Κ α τ ' αυτόν τ ο ν τ ρ ό π ο , ό χ ι μόνο ε π α ύ ξ η σ ε τ ή ν α ΐ γ λ η τ ο υ ς , άλλά κ α ί τ ο ύ ς εκχώρησε

μερίδιο,

έ σ τ ω καί περιορισμένο, άπό τήν εξουσία τ ο υ . Σ τ ή ν

ιστορία

χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ή θ η κ ε έ κ τ ο τ ε τ ο ύ τ ο τ ό μ έ σ ο αμέτρητες φ ο ρ έ ς , ο π ο ­ τ ε δ ή π ο τ ε έ π ρ ε π ε νά ε ξ ο υ δ ε τ ε ρ ω θ ο ύ ν ά π ε ι θ ε ΐ ς ά λ λ ά ι σ χ υ ρ ο ί κ α ί

ση τοΰ οικείου ομόσπονδου κρατιδίου, ένώ ώς προς εκείνους γιά τό Όμοσπονδιακό Κοινοβούλιο θά έρχονται σέ συνεννόηση τόσο μέ τό προεδρείο τοΰ εκάστοτε ομόσπονδου κρατιδίου όσο καί μέ εκείνο τοΰ Κόμματος ολοκλήρου. Τό 1876, τό ϊδιο τό συνέδριο τοΰ Κόμματος έχρι­ σε τούς υποψηφίους γιά τό Όμοσπονδιακό Κοινοβούλιο, όσο τουλάχι­ στον τοΰ επέτρεψε ή διάρκεια του. Λόγω καθυστερήσεων δέν κατέστη δυνατόν νά ρυθμισθούν μερικές υποψηφιότητες, μέ τις όποιες επιφορτί­ σθηκε έπειτα ή διορισμένη άπό τό 'συνέδριο Κεντρική Ε π ι τ ρ ο π ή Ε κ λ ο ­ γών. Βλέπουμε λοιπόν ότι υπάρχουν διάφοροι τρόποι νά παρέμβει τό Κόμμα ολόκληρο στήν επιλογή τών υποψηφίων. Ποιος είναι ό πρακτικό­ τερος, τοΰτο 'εΐναι ξέχωρο ζήτημα, πού δέν θά αναλύσουμε έδώ περαιτέ­ ρω. Πρώτα-πρώτα πρέπει νά αναγνωρισθεί ή άρχή ότι ό ορισμός τών υποψηφίων γιά τό Όμοσπονδιακό Κοινοβούλιο είναι υπόθεση πού άφορα τό κόμμα ολόκληρο εξίσου όσο καί τήν εκάστοτε εκλογική περιφέρεια». — Τό «κόμμα ολόκληρο» είναι φυσικά ταυτόσημο μέ τό προεδρείο του. Ό Kautsky προσθέτει στά παραπάνω δύο ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις. Επισημαίνει ότι ή επιλογή τών υποψηφίων δέν θά πρέπει βέβαια νά επαφίεται αποκλειστικά σέ κάποιο ανώτατο Οργανο, στήν ηγεσία τοΰ κόμματος αίφνης ή στήν κεντρική επιτροπή εκλογών. «Οί σύντροφοι σέ κάθε εκλογική περιφέρεια επωμίζονται τό μεγαλύτερο βάρος τής προε­ κλογικής εκστρατείας, άπ' αυτούς πρωτίστως εξαρτάται ή επιτυχία τοΰ υποψηφίου. Ανόητο θά ήταν τό νά θέλει κανείς νά τούς επιβάλει κάποιον υποψήφιο ανεπιθύμητο. Μόνο πού δέν πρέπει καί αυτοί νά έχουν τό δι­ καίωμα νά επιβάλλουν στό Κόμμα κάποιον βουλευτή γιά τόν όποιο έχει ή πλειοψηφία σοβαρές επιφυλάξεις. Τούς υποψηφίους τους θά τούς επι­ λέγουν οί ίδιοι, ωστόσο δέν θά κοινολογούν τήν επιλογή τους πριν τήν εγκρίνουν οί πρός τοΰτο διορισμένοι αντιπρόσωποι τοΰ Κόμματος ολό­ κληρου». « Ύ π ό ορισμένες συνθήκες βέβαια ϊσως καί νά είναι ευκταίο νά χρίσει τόν υποψήφιο το Κόμμα ολόκληρο ή ή αντιπροσωπεία του. Τοΰτο ενδείκνυται σέ κράτη όπου οί σίγουρες εκλογικές περιφέρειες δέν είναι παρά ελάχιστες. Έ δ ώ δέν επιτρέπεται νά αφεθεί ή επιλογή τών υποψη­ φίων έξ ολοκλήρου στή συντυχία τών τοπικών επιρροών τό Κόμμα δι­ καιούται νά αξιώσει νά χρισθοΰν στις σίγουρες εκλογικές περιφέρειες οί καταλληλότεροι εκπρόσωποι του, όσοι τοΰ χρειάζονται έξάπαντος στό Κοινοβούλιο. Στήν απεριόριστη αυτονομία τών εκλογικών περιφερειών

280

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

σ η μ α ί ν ο ν τ ε ς η γ έ τ ε ς κ α ί νά α π ο τ ρ α π ο ύ ν α ν τ α ρ σ ί ε ς εναντίον τ ώ ν παλαιών κρατούντων. Μοναρχίες καί ολιγαρχίες

προσέφυγαν

εξίσου τ ε λ ε σ φ ό ρ α σ τ ο σ τ ρ α τ ή γ η μ α τ ο ΰ τ ο . Α κ ό μ η κ α ί τ ό φ ε ο υ ­ δαρχικό κράτος τ ή ς Πρωσίας προχείρισε

μυστικοσυμβούλους

τ ο ύ ς π ι ο α τ ί θ α σ ο υ ς ά π ό τ ο ύ ς ε ξ έ χ ο ν τ ε ς άνδρες τ ή ς α σ τ ι κ ή ς τ ά ­ ξ η ς . 2 0 Αναφορικά μ έ τήν ισπανική κυβέρνηση γύρω στά μέσα στήν Αυστρία οφείλεται τό γεγονός ότι μιά προσωπικότητα σαν τον Vi­ ktor Adler έμεινε έκτος Κοινοβουλίου έπι δύο συναπτές βουλευτικές πε­ ριόδους καί ότι κινδυνεύει νά μήν αναδειχθεί ούτε στις επόμενες εκλογές. Στό Γερμανικό Ράιχ δμως, μέ τήν πληθώρα τών σίγουρων εκλογικών περιφερειών, δέν υφίσταται αύτη ή πλευρά τοΰ ζητήματος» (Karl Kaut­ sky, «Wahlkreis und Partei», ο.π. ). 20. Πολλή πικρία προκάλεσε ή έν λόγω τακτική κατά τήν εποχή όπου ή νεαρή γερμανική αστική τάξη εμφορούνταν ακόμη άπό το πνεύμα τής εξέγερσης κατά τής αριστοκρατίας καί τής ιστορικά κατεστημένης κρατι­ κής εξουσίας. Ό Ludwig Börne έγραφε στά 1830: «Όποτεδήποτε αναδει­ κνύεται κάποιο ταλέντο καί κερδίζει εκτίμηση καί σεβασμό, ευθύς το άλυσιδώνουν στό σχολικό θρανίο, γιά νά τό δεσμεύσουν, ή το ζευγνύουν έπι κεφαλής τής κυβερνήσεως, γιά νά τό χαλιναγωγήσουν. Ά ν έχει γεμίσει ή κυβέρνηση καί δέν χωρεί στους κόλπους της άλλος κανείς, ονομάζουν τούς συγγραφείς τουλάχιστον δημόσιους λειτουργούς καί τούς απονέμουν τί­ τλους καί παράσημα. "Αλλοτε πάλι τούς εγκλείουν στις αυλές τών ευγε­ νών, μόνο καί μόνο γιά νά τούς αποκόψουν άπό τήν πόλη καί τόν λαό. Γ ι ' αυτό καί δέν υπάρχουν πουθενά άλλου τόσοι σύμβουλοι έξ απορρήτων όσοι στή Γερμανία, δπου οί αυλές ακούνε συμβουλές λιγότερο άπό παντοΰ άλ­ λου» (L. Börne, Aus meinem Tagebuche, Leipzig 1830, σ. 57). Ή τακτική τούτη δέν περιορίζεται ωστόσο σέ κράτη διαποτισμένα ακόμη μέ φεου­ δαρχικές αντιλήψεις· σ' εκείνα δπου κυριαρχεί απόλυτα ή πλουτοκρατία, αλλάζει απλώς ό διαφθορέας, όχι όμως ή διαφθορά. Τούτο τό λέγει καθα­ ρά καί ένας Αμερικανός, ό Austin Lewis: «Καθώς, μέσα στόν χώρο τής πολιτικής, τό τμήμα του λαοΰ πού υποστηρίζει τή δημόσια ιδιοκτησία αποτελείται άπο τή μεσαία καί τήν υποχείρια τάξη, δέν έχει ούτε τήν πο­ λιτική ικανότητα, ούτε τή ζωτική ενεργητικότητα τήν αναγκαία γιά νά επιτελέσει τό έργο πού έχει αναλάβει. Τούς εγκεφάλους τής μικρομεσαίας τάξης τούς έχουν ήδη εξαγοράσει οί μεγαλοκεφαλαιοκράτες. Θέτοντας τό ταλέντο τους στήν υπηρεσία τών μεγιστάνων τής βιομηχανίας καί του χρηματοπιστωτικού κλάδου, τά μέλη τής μεσαίας τάξης μπορούν νά πιά­ σουν καλύτερες τιμές άπ' ό,τι στόν υποχρεωτικό αβέβαιο αγώνα γιά τήν οικονομική τους εξασφάλιση. Ό δρόμος πρός τήν επαγγελματική καί πο­ λιτική ευδοκίμηση περνά μέσ' άπό τά φέουδα τής κυρίαρχης ολιγαρχίας,

ΑΓΩΝΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΗΓΕΤΩΝ

2S1

τ ή ς δεκαετίας τους 1 8 8 0 μαρτυρεΐται δ τ ι , δεδομένης τ ή ς αδια­ φορίας τ ο ΰ λ α ο ΰ , ε ί χ ε έ κ τ ώ ν π ρ ο τ έ ρ ω ν

εξασφαλισμένο τον

θ ρ ί α μ β ο τ η ς σ τ ί ς ε κ λ ο γ έ ς , για κ ά θ ε δ μ ω ς ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο φ ρ ό ν τ ι ζ ε ή ϊ δ ι α , κ α λ ο ΰ κ α κ ο ΰ , νά α ν α δ ε ι κ ν ύ ο ν τ α ι κ α ι μ ε ρ ι κ ο ί υ π ο ψ ή φ ι ο ι τ ή ς α ν τ ι π ο λ ί τ ε υ σ η ς . 2 1 Έ π ί τ ώ ν ήμερων μ α ς , οί κ υ ρ ί α ρ χ ε ς τ ά ξ ε ι ς , ι δ ί ω ς τ ώ ν χ ω ρ ώ ν μ έ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό π ο λ ί τ ε υ μ α , ε λ π ί ζ ο υ ν νά ανα­ κόψουν τ ή ν ο γ κ ω σ η τοΰ επαναστατικού έργατικοΰ

κινήματος

παραχωρώντας στίς εξέχουσες φυσιογνωμίες του υπουργικούς θώκους, δαμάζοντας δηλαδή τήν επαναστατική ορμή μ έ τ ή συμ­ μ ε τ ο χ ή τους στήν εξουσία, σέ περιορισμένη πάντοτε κ λ ί μ α κ α . Ή ο λ ι γ α ρ χ ί α στους κ ό λ π ο υ ς τ ώ ν σ ύ γ χ ρ ο ν ω ν δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν α κ ο λ ο ύ θ η σ ε συχνά τ ο ν ΐ δ ι ο τ ρ ό π ο γ ι ά νά τ ι θ α σ ε ύ σ ε ι τ ή δυσάρεστη τ η ς αντιπολίτευση. ματικής

αντιπολίτευσης

1λ

Αν οί η γ έ τ ε ς τ ή ς

εΐναι ε π ι κ ί ν δ υ ν ο ι

εσωκομ­

— κ α θ ό τ ι δέν τ ο ύ ς

λ ε ί π ο υ ν τ ά ε ρ ε ί σ μ α τ α σ τ ί ς μ ά ζ ε ς — , σ υ ν ά μ α δ μ ω ς λ ι γ ο σ τ ο ί , οί η γ έ τ ε ς π ο ύ ε ξ ο υ σ ι ά ζ ο υ ν τ ό κ ό μ μ α δ ο κ ι μ ά ζ ο υ ν νά τ ο ύ ς ε ξ ο υ δ ε ­ τ ε ρ ώ σ ο υ ν μ έ τ ό π ρ ο μ ν η μ ο ν ε υ μ έ ν ο σ υ μ φ ι λ ι ω τ ι κ ό μ έ σ ο * οί π ρ ώ ­ τοι άποκτοΰν τ ό τ ε α ξ ι ώ μ α τ α και τίτλους μέσα στο κ ό μ μ α και κ α θ ί σ τ α ν τ α ι έ τ σ ι α κ ί ν δ υ ν ο ι , δ ε δ ο μ έ ν ο υ μ ά λ ι σ τ α δ τ ι , άφοΰ δέν γίνονται δεκτοί στά κορυφαία αξιώματα, βρίσκονται στίς δευ­ τ ε ρ ε ύ ο υ σ ε ς θ έ σ ε ι ς δ ί χ ω ς τ ή ν ε λ π ί δ α νά γ ί ν ο υ ν π λ ε ι ο ψ η φ ί α κ α ι δ ί χ ω ς αξιόλογη επιρροή, σ υ ν ά μ α δ μ ω ς σ υ μ μ ε ρ ί ζ ο ν τ α ι π λ έ ο ν μ έ τ ο ύ ς π ρ ώ η ν α ν τ ι π ά λ ο υ ς τ ω ν τ ή ν ευθύνη γ ι ά τ ι ς π ρ ά ξ ε ι ς κ α ι παραλείψεις τής ηγεσίας ώς συνόλου.22 Οί π α λ α ι ο ί η γ έ τ ε ς π α σ χ ί ζ ο υ ν ολοένα νά υ π ο τ ά ξ ο υ ν σ τ ά σ υ μ ­ φέροντα τ ο υ ς τ ά νέα κ ι ν ή μ α τ α ,

τά όποια

δέν έχουν

ακόμη

ι σ χ υ ρ ο ύ ς α ρ χ η γ ο ύ ς , κ α ι νά π ρ ο λ ά β ο υ ν έ τ σ ι κ ά θ ε α ν τ α γ ω ν ι σ μ ό και

κ ά θ ε νέο π ν ε υ μ α τ ι κ ό

«νεαρών

εργατών»

ρεΰμα.

Τ ό αρχόμενο

κίνημα

τών

σ τ ή Γερμανία τό ύπέβλεπε μ έ δυσμένεια ή

τής όποιας οί εντεταλμένοι φρουροί δέν επιτρέπουν τήν εισδοχή και διέ­ λευση σέ κανέναν ειμή μόνο σέ υπηρέτες μέ λιβρέα. Κάθε υλική φιλοδοξία τών νέων θά πρέπει νά εκπληρωθεί στήν υπηρεσία και υπέρ τής ολιγαρ­ χίας, ή οποία, γενικά, δείχνει στήν επιλογή τών ταλαντούχων οξυδέρκεια αξιοζήλευτη γιά κάθε γραφειοκράτη ή Ι η σ ο υ ί τ η » (Austin Lewis, The Bi­ se of the American Proletarian, Chicago 1907, σσ. 189-190). 2 1 . Denkwürdigkeiten des Fürsten Chlodwig zu Hohenlohe-Schillingsfürst, σ. 3 7 6 .

282

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

πλειονότητα

τών

μελών

τοΰ

σοσιαλδημοκρατικού

κόμματος

και τών συνδικάτων. Μόλις δμως αντιλήφθηκαν αμφότερες δτι δεν ή τ α ν π λ έ ο ν δυνατόν νά α ν α χ α ι τ ι σ θ ε ί ή ε ξ έ λ ι ξ η , τ ά χ θ η κ α ν α π ο φ α σ ι σ τ ι κ ά έ π ί κ ε φ α λ ή ς τ ο υ και π ή ρ α ν τ ά η ν ί α τ ο ΰ νεαρού κ ι ν ή μ α τ ο ς σ τ ά χ έ ρ ι α τ ο υ ς . Γ ι ά νά τ ό διευθύνουν, ίδρυσαν τ ό Κέντρο

Εργαζόμενης

Νεολαίας

Γερμανίας,

δπου συμμετείχαν

μ έ άνά τ έ σ σ ε ρ ι ς ε κ π ρ ο σ ώ π ο υ ς τ ό π ρ ο ε δ ρ ε ί ο τ ο ΰ σ ο σ ι α λ δ η μ ο ­ κρατικού κόμματος, ή κεντρική

συντονιστική

επιτροπή

τών

σ υ ν δ ι κ ά τ ω ν κ α ι οί ν έ ο ι — π λ ε ι ο ψ η φ ο ύ σ α ν δ η λ α δ ή κ α τ ά 2 / 3 οί πρεσβύτεροι.23

Τ ή ν κ η δ ε μ ο ν ί α τ ο ύ τ η π ρ ο σ π α θ ο ύ ν νά τ ή

κ α ι ο λ ο γ ή σ ο υ ν , μ έ μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η κ α ι ρ ο σ κ ο π ι κ ή σ π ο υ δ ή παρά

δι­ μέ

λ ο γ ι κ ή α κ ο λ ο υ θ ί α και α υ σ τ η ρ ό τ η τ α , ε π ι κ α λ ο ύ μ ε ν ο ι τ ή ν α ν ι κ α ­ νότητα τών περισσότερων

νέων νά α ν τ ι τ α χ θ ο ύ ν

στή

θέληση

τών ΐδιων τών αρχηγών τ ο υ ς . 2 4

3. Μέσα κών

τών ηγετικών επιδιώξεων

ομάδων

προβολής

προς αποσόβηση πού

υποθάλπει

ατομι­ ό

κοινο­

βουλευτισμός. Ένα

άπό τ ά π ι ο

αγώνων μεταξύ

ενδιαφέροντα

ηγετών

κεφάλαια

τής

ιστορίας

τών

άποτελοΰν τά προληπτικά μέτρα πού

22. Παραδείγματα άπαντοΰν άφθονα στήν ιστορία τόσο τοΰ γερμανι­ κού όσο και τοΰ αυστριακού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος. Οί παρά­ γοντες τής εσωκομματικής αντιπολίτευσης πού εκδηλώθηκε στή Γερμα­ νία στό συνέδριο τής Βρέμης τό 1904 και στήν Αυστρία σ' εκείνο τοΰ Sa­ lzburg κατά τό Ί'διο έτος, αναδείχθηκαν στό μεταξύ βουλευτές και στα­ μάτησαν έκτοτε νά αντιπολιτεύονται. Τό κλασικότερο όμως παράδειγμα προέρχεται άπό τό ολλανδικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, όπου ή πλειο­ ψηφία δοκίμασε τήν άνοιξη τοΰ 1909 νά θέσει κάπως ύπό έλεγχο τήν κριτική άπό τήν πλευρά ορισμένων, ιδιαίτερα επίφοβων μελών τής εσω­ κομματικής αντιπολίτευσης, στέργοντας νά εκδώσει τό κόμμα δημοσιο­ γραφικό όργανο γιά τό ρεΰμα τής μειοψηφίας. 23. Fränkische Tagespost 39, άρ. 1 9 1 , παράρτ. Β'. 24. « Τ ά μέλη είναι απεναντίας ανίσχυρα (ένν. απέναντι στους έπί κε­ φαλής). Ώ ς έπί τό πλείστον δέν έχουν τή δύναμη και τήν έπιτηδειότητα νά χειραφετηθούν» (Max Kette, «Die Jugendbewegung», Die Neue Zeit 28, 1 (1909), σσ. 316-320).

ΑΓΩΝΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΗΓΕΤΩΝ

283

λαμβάνουν αυτοί στους κόλπους τ ώ ν δικών τους κ λ ε ι σ τ ώ ν ομά­ δων γ ι ά νά δ ι α φ υ λ ά σ σ ο υ ν τ ή ν π ε ι θ α ρ χ ί α , δ η λ α δ ή γ ι ά νά π ε ρ ι ­ φρουρούν τ ή δ ε σ μ ε υ τ ι κ ή δ ύ ν α μ η τ ή ς θ έ λ η σ η ς τ ή ς π λ ε ι ο ψ η φ ί α ς . Σ τ ο αμερικανικό

κογκρέσο,

τροπή επιφορτισμένη

κάθε κ ό μ μ α έ χ ε ι μ ι ά ε ι δ ι κ ή επι­

νά π α ρ α κ ο λ ο υ θ ε ί τ ή ν π ρ ο σ έ λ ε υ σ η τ ώ ν

μ ε λ ώ ν τ ο υ σ τ ι ς σ υ ν ε δ ρ ι ά σ ε ι ς κ α ι νά τ ο ύ ς υ π ο δ ε ι κ ν ύ ε ι νά π α ρ ί ­ στανται σέ σπουδαίες αποφάσεις καί ψηφοφορίες. Ό π ο τ ε προ­ β λ έ π ε τ α ι νά σ υ ζ η τ η θ ε ί κ ά π ο ι ο σ χ έ δ ι ο ή π ρ ό τ α σ η ν ό μ ο υ ι δ ι α ί τ ε ­ ρης σ η μ α σ ί α ς , ή έν λ ό γ ω ε π ι τ ρ ο π ή σ υ γ κ α λ ε ί τ ο ν c a u c u s , 2 5 ό όποιος

αποφασίζει,

κεκλεισμένων

τ ώ ν θυρών,

ποια

στάση

οφείλουν νά τ η ρ ή σ ο υ ν οί β ο υ λ ε υ τ έ ς τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς κ α τ ά τ ή σ χ ε ­ τ ι κ ή ψ η φ ο φ ο ρ ί α . Ή απόφαση τ ο ΰ c a u c u s ε ί ν α ι ο υ σ ι α σ τ ι κ ά δ ε ­ σμευτική

γ ι ά όλα τ ά μ έ λ η

τής κοινοβουλευτικής

ομάδας.26

Ε ν δ ε χ ό μ ε ν α κ ρ ο ύ σ μ α τ α α ν υ π α κ ο ή ς δ έ ν εΐναι φ υ σ ι κ ά δυνατόν νά π α τ α χ θ ο ύ ν κ α τ ά τ ή δ ι ά ρ κ ε ι α τ ή ς β ο υ λ ε υ τ ι κ ή ς π ε ρ ι ό δ ο υ , σ τ ι ς ε π ό μ ε ν ε ς ό μ ω ς εκλογές ε ί ν α ι σ χ ε δ ό ν β έ β α ι ο ό τ ι θά χ ά σ ε ι τ ή ν έδρα τ ο υ ό υ π ε ρ β ο λ ι κ ά α ν ε ξ ά ρ τ η τ ο ς β ο υ λ ε υ τ ή ς , άφοΰ τ ά η γ ε τ ι ­ κά σ τ ε λ έ χ η σ τ ή ν Ο υ ά σ ι γ κ τ ο ν δέν θά π α ρ α λ ε ί ψ ο υ ν νά ενημερώ­ σουν τ ο ύ ς σ υ ν α δ έ λ φ ο υ ς τ ω ν σ τ ή ν ε κ λ ο γ ι κ ή τ ο υ π ε ρ ι φ έ ρ ε ι α γ ι ά τ ή ν α π ε ι θ α ρ χ ί α τ ο υ . Ή ψ ή φ ο ς τ ώ ν β ο υ λ ε υ τ ώ ν δέν κ α θ ο ρ ί ζ ε τ α ι ω σ τ ό σ ο έ κ τ ώ ν π ρ ο τ έ ρ ω ν κ α ί μ έ απόφαση τ ή ς κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι ­ κ ή ς ο μ ά δ α ς ώ ς π ρ ό ς δλα τ ά σ χ έ δ ι α ή π ρ ο τ ά σ ε ι ς ν ό μ ω ν . Ό π ο τ ε πρόκειται γιά νομοθετήματα μικρότερης σημασίας, κάθε μέλος τ ο ΰ κ ο γ κ ρ έ σ ο υ μ π ο ρ ε ί νά ψ η φ ί ζ ε ι κ α τ ά τ ή ν π ρ ο σ ω π ι κ ή τ ο υ κρίση. Σ έ ιδιαίτερα θυελλώδεις περιόδους, απεναντίας, τά μ έ λ η κ ά θ ε κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ή ς ο μ ά δ α ς δέν ο φ ε ί λ ο υ ν μόνο υ π α κ ο ή σ τ ή ν απόφαση τ ο ΰ c a u c u s , άλλά κ α ί π ρ ο σ ω π ι κ ή υ π ο τ α γ ή σ τ ή ν αυ­ θεντία

τών

αναγνωρισμένων

κομματαρχών

(party-leaders).

Τούτο συμβαίνει συνηθέστατα στο κογκρέσο, ένώ τά μέλη τ ή ς 25. Πρβλ. παραπάνω σ. 175. 26. Ό σπουδαιότερος caucus είναι ό συγκαλούμενος πριν άπό τήν εκλογή τοΰ προέδρου τοΰ κογκρέσου. Δεδομένου ότι οί αντιλήψεις καί συμπάθειες τοΰ εκπροσώπου του αποβαίνουν κρίσιμες γιά τή σύνθεση τών επιτροπών καί άρα γιά τίς κατευθυντήριες έν γένει γραμμές τής βουλευτικής περιόδου, ή εκλογή του έχει μέγιστη σημασία, γ ι ' αυτό καί προηγούνται κάθε φορά εβδομάδες ολόκληρες μηχανορραφιών καί ψηφο­ θηρικών μεθοδεύσεων.

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

284

γ ε ρ ο υ σ ί α ς π ε ρ ι φ ρ ο υ ρ ο ύ ν κ α τ ά κανόνα ζ η λ ό φ θ ο ν α τ ή ν α π ό λ υ τ η ι σ ό τ η τ α μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς . Π ο λ ύ σ π ο υ δ α ι ό τ ε ρ ο ρόλο π α ί ζ ε ι τ ο υ ν α ν ­ τ ί ο ν σ τ ή γ ε ρ ο υ σ ί α ό c a u c u s , ό όποιος λ ε ι τ ο υ ρ γ ε ί έ δ ώ κ α λ ύ τ ε ρ α , κ α θ ό τ ι σ π ά ν ι α μόνο σ υ μ μ ε τ έ χ ο υ ν

πάνω άπό 5 0 άτομα, ένώ

ε κ ε ί ν ο ς τ ο ύ κ ο γ κ ρ έ σ ο υ α π α ρ τ ί ζ ε τ α ι ε ν ί ο τ ε άπό 2 0 0 κ α ί π λ έ ο ν μέλη.27 Κ α ί ή κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ή ο μ ά δ α τ ο ΰ γερμανικού κρατικού

κόμματος,

σοσιαλδημο­

καθώς ε ί π α μ ε άλλου,28 υπόκειται ώς προς

τ ή ν ε σ ω τ ε ρ ι κ ή δ ο μ ή τ η ς α υ σ τ η ρ ό τ α τ α στις θ ε μ ε λ ι ώ δ ε ι ς αρχές τής οργάνωσης.

Ή

πλειοψηφία

αποφασίζει τήν κατεύθυνση

τ ή ς « κ ο μ μ α τ ι κ ή ς π ε ι θ α ρ χ ί α ς » . Σ τ ι ς συνεδριάσεις τ η ς , μ έ άλλα λόγια, ή κοινοβουλευτική

ομάδα παίρνει θέση απέναντι στά

ε π ι μ έ ρ ο υ ς ζ η τ ή μ α τ α π ο ύ θά α π α σ χ ο λ ή σ ο υ ν τ ό ο μ ο σ π ο ν δ ι α κ ό ( ή τ ό κ ά θ ε τ ο π ι κ ό ) κ ο ι ν ο β ο ύ λ ι ο . Ή απόφαση τ ή ς π λ ε ι ο ψ η φ ί α ς λ ο γ ί ζ ε τ α ι δ ε σ μ ε υ τ ι κ ή γ ι ά δλα τ ά μ έ λ η . Α ν τ ί θ ε τ α

προς δ , τ ι

συμβαίνει σ τ ή σοσιαλιστική παράταξη τού γαλλικοΰ κοινοβου­ λ ί ο υ , δ π ο υ , ά π ό τ ή ν εποχή ακόμη τ ή ς ά δ ε λ φ ο μ α χ ί α ς

γκεντι-

σ τ ώ ν κ α ί ζ ω ρ ε σ ι σ τ ώ ν ώ ς κ α ί τ ή ν ύ σ τ ε ρ η εποχή τ ο ΰ Ε ν ο π ο ι η ­ μένου Σοσιαλιστικού Κ ό μ μ α τ ο ς , κάθε μέλος ψηφίζει κατά κα­ νόνα

χωριστά

καί ατομικά,

σ τ ή Γερμανία

δίνουν

ενιαία ψήφο τά μ έ λ η τ ή ς σοσιαλδημοκρατικής

πάντοτε

κοινοβουλευτι­

κ ή ς ο μ ά δ α ς , ό χ ι μόνο σ τ ι ς ψ η φ ο φ ο ρ ί ε ς π ά ν ω σ έ θ έ μ α τ α σ ο σ ι α ­ λ ι σ τ ι κ ή ς αρχής, άλλά κ α ί σ' ε κ ε ί ν ε ς μ έ π α ν τ ε λ ώ ς ξένα π ρ ο ς κ ά θ ε μ ο ρ φ ή σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ , τ ά όποια δέν θά μ π ο ρ ο ΰ σ α ν π α ρ ά νά κρίνονται βάσει προσωπικών αξιολογήσεων.

Όποτεδήποτε

ή

ο ρ γ ά ν ω σ η α π α ι τ ε ί νά δ η μ ι ο υ ρ γ η θ ε ί ή ε ν τ ύ π ω σ η τ ή ς ε ν ό τ η τ α ς , ή ε λ ε υ θ ε ρ ί α τ ή ς γ ν ώ μ η ς διόλου δέν μ ε τ ρ ά . Τά

προληπτικά

μέτρα

προς

τιθάσευση

τών ηγετών

τής

μ ε ι ο ψ η φ ί α ς , εφόσον αυτοί κ α τ έ χ ο υ ν β ο υ λ ε υ τ ι κ ή έδρα, χάνουν τ ή δ ρ α σ τ ι κ ό τ η τ α τ ο υ ς άν δέν σ υ γ κ ρ ο ύ ε τ α ι ή π λ ε ι ο ψ η φ ί α π ρ ο ς τή

μειοψηφία

στους κ ό λ π ο υ ς τ ή ς κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ή ς

ομάδας,

άλλά κ ά π ο ι ο ι , ή ακόμη κ α ί κ ά π ο ι ο ς μόνο σ ο σ ι α λ ι σ τ ή ς β ο υ λ ε υ ­ τής, έχοντας τήν υποστήριξη επιφανών κ ο μ μ α τ ι κ ώ ν 27. James Bryce, The American Commonwealth, 1907, σσ. 152-153. 28. Πρβλ. παραπάνω σσ. 212-213.

ηγετών

συντ. έκδ., New York

285

ΑΓΩΝΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΗΓΕΤΩΝ

άπο τ ή χ ώ ρ α ο λ ό κ λ η ρ η , π ρ ο ς τ ά υ π ό λ ο ι π α μ έ λ η τ ή ς σ ο σ ι α λ ι ­ στικής ομάδας. Α κ ό μ α καί μεμονωμένα άτομα επικρατούν τ ό ­ τ ε ε ύ κ ο λ α , άφοΰ οί ψ η φ ο φ ό ρ ο ι ά κ ο λ ο υ θ ο ΰ ν σ υ ν ή θ ω ς όλες τ ί ς ταλαντεύσεις

καί εξελικτικές

εύάγωγα

φάσεις τοΰ βουλευτή

τ ο υ ς . Τ ό ϊ δ ι ο ι σ χ ύ ε ι κ α τ ά κανόνα κ α ί γ ι ά τ ο ύ ς σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ο ύ ς ε κ λ ο γ ι κ ο ύ ς σ υ ν δ έ σ μ ο υ ς . Ο ί B r i a n d , V i v i a n i κ α ί M i l l e r a n d , οί όποιοι ε γ κ α τ α σ τ ά θ η κ α ν σέ υπουργικούς θώκους, τ ι μ ω ρ ή θ η κ α ν μ έ δ ι α γ ρ α φ ή άπό τ ό γ α λ λ ι κ ό σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ό κ ό μ μ α · ω σ τ ό σ ο , έ π ι π ο λ ύ κ α ι ρ ό τ ο ύ ς έ μ ε ι ν α ν π ι σ τ έ ς οί τ ο π ι κ έ ς σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ έ ς ο ρ γ α ­ ν ώ σ ε ι ς τ ώ ν ε κ λ ο γ ι κ ώ ν π ε ρ ι φ ε ρ ε ι ώ ν τ ο υ ς . Π α ρ ό μ ο ι α εΐναι ή π ε ­ ρ ί π τ ω σ η τ ο ΰ J o h n B u r n s σ τ ή ν Α γ γ λ ί α κ α θ ώ ς κ α ί εκείνη τ ο ΰ E n r i c o F e r r i σ τ ή ν Ι τ α λ ί α . Σ τ ή Γ ε ρ μ α ν ί α , τ ά κ ο ρ υ φ α ί α όργανα τ ο ΰ σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς χ ρ ε ι ά σ θ η κ ε νά θέσουν σ έ ε ν έ ρ γ ε ι α όλο τ ο υ ς τ ό κ ύ ρ ο ς γ ι ά νά α π ο μ α κ ρ ύ ν ο υ ν τ ο ύ ς σ ο σ ι α λ ­ δ η μ ο κ ρ ά τ ε ς τ ο ΰ Chemnitz άπό τον β ο υ λ ε υ τ ή τους M a x Schippel κ α ί ε κ ε ί ν ο υ ς τ ο ΰ M i t t w e i d a άπό τ ο ν P a u l G ö h r e . Ή τ ά σ η τ ώ ν β ο υ λ ε υ τ ώ ν νά α ί ρ ο ν τ α ι υ π ε ρ ά ν ω τ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς τ ο υ ς π ρ ο β ά λ λ ε ι κ α θ α ρ ό τ α τ α ακριβώς σ τ ά κ ό μ μ α τ α μ έ ι σ χ υ ρ ή οργάνωση, δηλαδή στά σύγχρονα ε ρ γ α τ ι κ ά κ ό μ μ α τ α καί μέσα σ' αυτά π ά λ ι κ α τ ' εξοχήν σ τ ά ρ ε β ι ζ ι ο ν ι σ τ ι κ ά ρ ε ύ μ α τ α . Ο ί ρ ε β ι ζ ι ο ν ι σ τ έ ς β ο υ λ ε υ τ έ ς , ενόσω δέν έχουν α κ ό μ η μ έ τ ό μ έ ρ ο ς τ ο υ ς τήν πλειοψηφία τών μελών τοΰ κόμματος, πασχίζουν επίμονα νά α π α λ λ α γ ο ύ ν άπό τ ή ν επιρροή τ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς κ α ί , κ α τ ά μ ε ί ­ ζονα μ ά λ ι σ τ α λ ό γ ο , τ ή ς μ ά ζ α ς τ ώ ν εργατών ώ ς συνόλου κ α ί νά μεταθέσουν

τ ή σχέση εξάρτησης

άπό τά μ έ λ η τ ή ς τ ο π ι κ ή ς

κ ο μ μ α τ ι κ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς στους ψ η φ ο φ ό ρ ο υ ς μ έ τ ή σ τ ε ν ό τ ε ρ η έ ν ­ νοια τ ή ς λ έ ξ η ς , δ η λ α δ ή στους δικούς

των π ρ ο σ ω π ι κ ο ύ ς ψ η φ ο ­

φόρους, οί ό π ο ι ο ι ά π ο τ ε λ ο ΰ ν φ υ σ ι κ ά π λ ή θ ο ς π α ρ δ α λ ό , ανοργά­ ν ω τ ο , αδιάφορο λ ί γ ο - π ο λ ύ . 2 9 Ά ν τ ί τ ώ ν ο ρ γ α ν ω μ έ ν ω ν

μαζών,

οί ό π ο ι ε ς ε ν δ έ χ ε τ α ι νά π ρ ό σ κ ε ι ν τ α ι σ τ ο υ ς ε σ ω κ ο μ μ α τ ι κ ο ύ ς τ ω ν αντιπάλους, επικαλούνται τίς μάζες τ ώ ν ψηφοφόρων, υ π ο σ τ η ­ ρ ί ζ ο ν τ α ς ό τ ι υ π ό κ ε ι ν τ α ι σ έ λ ο γ ο δ ο σ ί α α π έ ν α ν τ ι σ' αυτές κ α ί μ ό ν ο , ή τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν π ρ ω τ ί σ τ ω ς . Ό σ ο ι ε π ι κ α λ ο ύ ν τ α ι ώ ς εντο­ λοδότες η γ ε τ ι κ ώ ν θέσεων τούς ψηφοφόρους, εμφορούνται σ υ ­ χνά ά π ό αυστηρώς δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ά 29. Πρβλ. παραπάνω σσ. 2 0 4 κ.έξ.

αισθήματα καί φρονήματα.

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

286

Σ τ ο δ ι ε θ ν έ ς σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ό συνέδριο τ ο ΰ 1 8 9 3 σ τ ο Λ ο ν δ ί ν ο , τ έ σ ­ σ ε ρ ι ς Γ ά λ λ ο ι β ο υ λ ε υ τ έ ς α ρ ν ή θ η κ α ν νά κ ά μ ο υ ν χ ρ ή σ η τ ώ ν π λ η ­ ρ ε ξ ο υ σ ί ω ν τ ο υ ς , τ ά όποια ε ΐ χ α ν εκδοθεί ε ι δ ι κ ά .γιά τ ο ν σ κ ο π ό αύτο ά π ό τ ό κ ό μ μ α τ ο υ ς ή ά π ό σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ έ ς

οργανώσεις,

κ α ι ε π έ β α λ α ν τ ή σ υ μ μ ε τ ο χ ή τ ο υ ς σ τ ό συνέδριο ύπό τ ή ν ι δ ι ό τ η ­ τ α τ ώ ν σ ο σ ι α λ ι σ τ ώ ν β ο υ λ ε υ τ ώ ν , θ έ τ ο ν τ α ς έ τ σ ι τ ό ακόλουθο θ ε ­ μ ε λ ι ώ δ ε ς ε ρ ώ τ η μ α : Τ ό σύνολο τ ώ ν ψ η φ ο φ ό ρ ω ν , π ο ύ έ χ ε ι ανα­ δ ε ί ξ ε ι κ ά π ο ι ο ν σ ο σ ι α λ ι σ τ ή β ο υ λ ε υ τ ή , δ έ ν εΐναι τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν ι σ ό ­ τιμο μ έ κάθε τοπική σοσιαλιστική κ ο μ μ α τ ι κ ή οργάνωση ή κάθε τ ο π ι κ ή ε ρ γ α τ ι κ ή , έ ν ω σ η , εφόσον μ ά λ ι σ τ α οί τ ε λ ε υ τ α ί ε ς δέν π ε ­ ρ ι λ α μ β ά ν ο υ ν π α ρ ά μ ι ά δράκα μ ε λ ώ ν ; 3 0 Έ ν α σύνολο ψ η φ ο φ ό ρ ω ν προσανατολισμένων προς τον σοσιαλισμό, μ ή ε γ γ ε γ ρ α μ μ έ ν ω ν δμως σέ σοσιαλιστική οργάνωση, μπορεί πράγματι, ύπό δημο­ κ ρ α τ ι κ ό π ρ ί σ μ α , νά α π ο τ ε λ ε ί θ ε μ έ λ ι ο κ α λ ύ τ ε ρ ο άπό μ ι ά κ ο μ μ α ­ τ ι κ ή μ ε ρ ί δ α ο λ ι γ ά ρ ι θ μ η , α π α ρ τ ι ζ ό μ ε ν η ά π ό μ ι κ ρ ο α σ τ ο ύ ς και δ ι κ η γ ό ρ ο υ ς ή — άν υ π ο θ έ σ ο υ μ ε δ τ ι υ φ ί σ τ α τ α ι μ ε γ ά λ η

τοπική

κ ο μ μ α τ ι κ ή οργάνωση — άπό μ ι ά συνέλευση προς ε κ λ ο γ ή συνέ­ δ ρ ω ν , δ π ο υ δ έ ν π α ρ ε υ ρ ί σ κ ο ν τ α ι παρά λ ι γ ο σ τ ά μ έ λ η . 3 1

4. "Οπλα

τών επίδοξων

εσωκομματικής Ό

δρόμος

-ηγετών

προς

κατάχτηση

της

εξουσίας

τών νέων ηγετών

προς την εξουσία

εΐναι π ά ρ α π ο λ ύ

κ ο π ι ώ δ η ς , κ α τ ά σ π α ρ τ ο ς ά π ό β ά τ ο υ ς κ α ι εμπόδια κ ά θ ε λ ο γ ή ς * δέν λ ε ι α ί ν ε τ α ι ε ι μ ή μόνο ά π ό τ ή ν εύνοια τ ώ ν μ α ζ ώ ν .

Σπάνια

30. Hubert Lagardelle, « L e s origines du syndicalisme en France», Le Mouvement Socialiste, περ. Γ ' , 5 (1909), σ. 249. 3 1 . Ό γραμματέας (πρόεδρος) τής κεντρικής συντονιστικής επιτροπής τών ιταλικών συνδικάτων Rinaldo Rigola, σοσιαλιστής, χαρακτηρίζει τό σοσιαλιστικό κόμμα έν γένει ώς ολιγαρχία και τοΰ αρνείται τό δικαίωμα νά χρίει υποψηφίους στίς εκλογές και νά καθορίζει τήν πολιτική τοΰ προλεταριάτου- τούτες τις λειτουργίες θα έπρεπε, κατά τ ή γνώμη του, νά τις κατέχουν τά πολυαριθμότερα συνδικάτα ύπό τή μορφή ενός Κόμμα­ τος τής Εργασίας, τό όποιο θά Οφειλε νά ιδρυθεί (Rinaldo Rigola, «Di­ scutendo di un partito di lavoro», Avanti! 14, άρ. 172).

ΑΓΩΝΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΗΓΕΤΩΝ

287

τ ε ρ μ α τ ί ζ ε τ α ι ή διαπάλη μ ε τ α ξ ύ παλαιών κ α ί νέων η γ ε τ ώ ν μ έ τ ή ν ο λ ο σ χ ε ρ ή ή τ τ α τ ώ ν π ρ ώ τ ω ν . Ή τ ε λ ι κ ή έ κ β α σ η τ η ς εΐναι λ ι γ ό τ ε ρ ο κ υ κ λ ο φ ο ρ ί α κ α ί π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο σ υ γ χ ώ ν ε υ σ η τ ώ ν ελίτ* επέρχεται

σύμμειξη

τ ώ ν δύο σ τ ο ι χ ε ί ω ν .

Ενόσω

παραμένει

ασθενές, τ ό ν ε ό τ ε ρ ο ρ ε ύ μ α σ υ ν η θ ί ζ ε ι νά μ ε τ έ ρ χ ε τ α ι

εναντίον

τ ο υ π α λ α ι ο ύ μ έ σ α π λ ά γ ι α , γ ι ά νά μ ή ν κ α τ α σ υ ν τ ρ ι β ε ΐ ά π ' αυτό. Διαβεβαιώνει

ό τ ι εΐναι

ασήμαντη ή αντικειμενική

απόκλιση

του άπό τ ί ς αντιλήψεις τ ή ς πλειοψηφίας, υπερηφανεύεται ότι εΐναι ό λ ο γ ι κ ό ς σ υ ν ε χ ι σ τ ή ς π α λ α ι ώ ν κ α ί ε γ ν ω σ μ έ ν η ς ά ξ ι α ς θ ε ­ μ ε λ ι ω δ ώ ν άρχων κ α ί εκφράζει π α ρ ά π ο ν α γ ι ά τ ή ν έ λ λ ε ι ψ η δ η ­ μοκρατικών

αισθημάτων

άπό μ έ ρ ο υ ς

τών παλαιών

ηγετών.

Α κ ό μ η , όχι σπάνια αποκρούει τά εναντίον τ ο υ χ τ υ π ή μ α τ α μ έ τ ό νά κ ρ ύ β ε τ α ι ύ π ο υ λ α π ί σ ω άπό τ ο ν ΐ δ ι ο τ ο ν ε π ι τ ι θ έ μ ε ν ο κ ρ α ­ τ α ι ό α ν τ ί π α λ ο κ α ί νά τ ο ν π α ρ α σ ύ ρ ε ι , τ ο ν μ α ι ν ό μ ε ν ο Α ΐ α ν τ α , νά ξιφουλκήσει στό κενό, φενακίζοντάς τον μ έ τ ή ν υ π έ ρ τ α τ η δια­ β ε β α ί ω σ η ότι συμφωνεί απόλυτα μαζί του καί ε π ι κ ρ ο τ ε ί π λ ή ­ ρως τ ί ς π ρ ά ξ ε ι ς τ ο υ . Ή

ιστορία τ ώ ν κ ο μ μ α τ ι κ ώ ν

δ ι δ ά σ κ ε ι ό τ ι οί α ν ί σ χ υ ρ ε ς μ ε ι ο ψ η φ ί ε ς ,

συνεδρίων

ι δ ί ω ς μ ά λ ι σ τ α άν δέν

έ χ ο υ ν νά α ν τ ι μ ε τ ω π ί σ ο υ ν μόνο τ ή ν π λ ε ι ο ψ η φ ί α τ ώ ν σ υ ν έ δ ρ ω ν , άλλά καί π λ ή θ ο ς οργισμένων μελών τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς σ τ ή χώρα ολόκληρη,

καταφεύγουν

στο στρατήγημα

νά

συγκατανεύουν

σ τ ο ανάθεμα π ο ύ δ ι α τ υ π ώ ν ε ι ρ η τ ά ή π λ ε ι ο ψ η φ ί α γ ι ά νά τ ί ς κ α ­ τ α π ο λ ε μ ή σ ε ι , θυσιάζοντας κάθε π ρ ο σ ω π ι κ ή αξιοπρέπεια χάριν μ ε λ λ ο ν τ ι κ ώ ν π ρ ο ο π τ ι κ ώ ν στον χ ώ ρ ο τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς .

Υπάρχει

λοιπόν καί μία δ η μ α γ ω γ ί α τών η γ ε τ ώ ν ανίσχυρων ε σ ω κ ο μ μ α ­ τικών

μειοψηφιών.32

32. Σ τ ό συνέδριο τοΰ γερμανικοΰ σοσιαλδημοκρατικού κόμματος στή Δρέσδη τό 1903, οί ρεβιζιονιστές ενέκριναν το περίφημο πλέον «ψήφι­ σμα τής Δρέσδης», τό όποιο στρεφόταν ρητά καί άπαραγνώριστα εναν­ τίον τους. Έ ν τ ε κ α μόνο ανάμεσα τους (άπό 2 6 8 συνέδρους) έδωσαν ψήφο αρνητική, θεωρώντας την επιταγή τής πολιτικής ακεραιότητας καί τοΰ προσωπικού αυτοσεβασμού. Ό προσκείμενος πρός αυτούς Victor Adler σημείωσε έπειτα σχετικά μέ τοΰτο τό στρατήγημα τής ρεβιζιονιστικής μειοψηφίας ότι «οί λεγόμενοι ρεβιζιονιστές θεώρησαν τή στιγμή ακατάλ­ ληλη γιά νά εκφράσουν αποφασιστικά καί ανοικτά τίς απόψεις τους, ακό­ μη δέ ακαταλληλότερη γιά νά μετρηθούν, νά εξακριβώσουν τόν αριθμό τους. Στήν πραγματικότητα είναι τόσο λίγοι ώστε προτίμησαν ώς μειο-

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

288

Μόνο σέ δύο π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς ε ξ ω θ ο ύ ν τ α ι ενίοτε τ α π ρ ά γ μ α τ α σ τ ά ά κ ρ α κ α ι ε π έ ρ χ ε τ α ι ρ ή ξ η : ό π ο τ ε οί η γ έ τ ε ς τ ή ς μ ι α ς π λ ε υ ­ ράς δ ι α θ έ τ ο υ ν ανώτερη τ ο ΰ μ έ σ ο υ όρου αγάπη γ ι ά τ ή ν υπόθεση τ ο υ ς κ α ι φ α ν α τ ι σ μ ό σ έ θ έ μ α τ α τ α κ τ ι κ ή ς ή σ υ ν α ί σ θ η σ η αξιο­ π ρ έ π ε ι α ς , δ ε σ π ο τ ι κ ό τ η τ α κ α ι α δ ι α λ λ α ξ ί α μ έ άλλα λ ό γ ι α , ό π ο τ ε οί ε μ π ρ ά γ μ α τ ε ς δ ι α φ ο ρ έ ς γ ί ν ο ν τ α ι έντονα α ι σ θ η τ έ ς κ α ι ο μ ο λ ο ­ γούνται μ έ ειλικρίνεια ή όποτε ή μιά πλευρά αδυνατεί ψυχολο­ γ ι κ ά νά σ υ ν υ π ά ρ χ ε ι μ έ τ ή ν ά λ λ η α γ ω ν ι ζ ό μ ε ν η

ακατάπαυστα

γ ι ά τ ή ν εύνοια τ ώ ν μ α ζ ώ ν στους κ ό λ π ο υ ς τ ο ΰ ΐ δ ι ο υ π ο λ ι τ ι κ ο ύ οργανισμού. Τ ό τ ε επακολουθεί κατακερματισμός και διάσπαση τών

μαζών

σέ χωριστά

άπό ο ρ γ α ν ω τ ι κ ή

άποψη

κομματικά

μ ο ρ φ ώ μ α τ α , κ α θ έ ν α ά π ό τ ά όποια ό λ ι γ α ρ χ ε ΐ τ α ι κ α τ ά τ ο ν γ ν ω ­ στό μ α ς τρόπο. Όπως

οί κ α θ ο λ ι κ ο ί , ο π ο τ ε δ ή π ο τ ε β λ έ π ο υ ν νά μ ε ι ο ψ η φ ο ύ ν

— ά ρ κ ε ΐ π ρ ο ς απόδειξη ένα β λ έ μ μ α σ τ ή ν κ α θ ο λ ι κ ή

πολιτική

γ ρ α μ μ α τ ε ί α άπό τ ή ν ε π ο χ ή τ ή ς διαμάχης μεταξύ τοΰ γ ε ρ μ α ν ι ­ κού Ρ ά ι χ και τ ή ς κ α θ ο λ ι κ ή ς Ε κ κ λ η σ ί α ς έ π ί B i s m a r c k κ α θ ώ ς και τών προστριβών μεταξύ πολιτείας και Ε κ κ λ η σ ί α ς

κατά

τις τ ε λ ε υ τ α ί ε ς δ ε κ α ε τ ί ε ς σ τ ή Γ α λ λ ί α — , ο μ ο ί ω ς κ α ι οί η γ έ τ ε ς τ ή ς μ ε ι ο ψ η φ ί α ς μ έ σ α σ τ ά σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ά κ ό μ μ α τ α εΐναι έ ν θ ε ρ μ ο ι υπέρμαχοι τ ή ς ελευθερίας. Ε ξ ε γ ε ί ρ ο ν τ α ι κατά τ ή ς στενότητας πνεύματος κ α ι τ ή ς αστυνομικής νοοτροπίας τών κρατούντων ηγετών33

και επιδεικνύουν

κλίσεις

αληθινά

δημοκρατικές.34

ψηφία νά κρυφτούν μέσα στήν πλειοψηφία» (Volkszeitung (Mainz), άρ. 225, 1903). Αντίστοιχη ήταν και ή στάση τών ρεφορμιστών στό συνέ­ δριο τοΰ ιταλικού σοσιαλιστικού κόμματος στή Ρ ώ μ η τοΰ 1903, όπου δέν μποροΰσαν νά αποφύγουν τήν ήττα παρά αποδεχόμενοι τό ψήφισμα πού στρεφόταν ρητά εναντίον τους, αντιμετωπίζοντας δηλαδή τήν επίθε­ ση μέ τή φυγή. Και εδώ, ελάχιστοι άπ' αυτούς απέρριψαν τόν διπλωμα­ τικό τοΰτο ελιγμό ώς ιδεολογικά ανακόλουθο και πολιτικά ανέντιμο, με­ ταξύ αυτών ό βιβλιοθηκονόμος Galli, ό πανεπιστημιακός καθηγητής κό­ μης Α. Graziadei και ό βουλευτής πρίγκιπας Al. Tasca di Gutò. 33. Πρβλ. λ.χ. τήν μπροσούρα πού κυκλοφόρησαν οί απολυμένοι συν­ τάκτες σχετικά μέ τή διένεξη γύρω άπό τό Vorwärts, τό κεντρικό δημο­ σιογραφικό όργανο τοΰ γερμανικού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος: Der Vorwärtskonflikt. Gesammelte Aktenstücke (München 1905), όπου διαβά­ ζουμε: « Δ έ ν πρόκειται έξαλλου απλώς γιά τήν ηθική θέση πού θά κατέ­ χουν μέσα στό Κόμμα οί συντάκτες τών δημοσιογραφικών του οργάνων

289

ΑΓΩΝΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΗΓΕΤΩΝ

Σ υ ν ά μ α ω σ τ ό σ ο π ρ ο σ π α θ ο ύ ν νά α π α λ λ α γ ο ύ ν , κ α τ ά τ ό δυνατόν, άπό τ ή ν π ί ε σ η τ ή ς π λ ε ι ο ψ η φ ί α ς κ α ί νά π ε ρ ι ο ρ ί σ ο υ ν σ τ ό ε λ ά χ ι ­ στο τ ί ς υ π ο χ ρ ε ώ σ ε ι ς τ ώ ν μελών τοΰ κ ό μ μ α τ ο ς . Μ ό λ ι ς ό μ ω ς ε π ι τ ύ χ ο υ ν οί νέοι η γ έ τ ε ς τ ο ν σ τ ό χ ο τ ο υ ς , μ ό λ ι ς δηλαδή κατορθώσουν, επικαλούμενοι τά καταπατημένα

δίκαια

τ ώ ν α ν ω ν ύ μ ω ν μ α ζ ώ ν , νά α ν α τ ρ έ ψ ο υ ν τ ή μ ι σ η τ ή τ υ ρ α ν ν ί δ α τ ώ ν π ρ ο κ α τ ό χ ω ν τ ο υ ς κ α ί νά κ α τ α λ ά β ο υ ν οί ΐ δ ι ο ι τ ί ς θ έ σ ε ι ς ι σ χ ύ ο ς κ α ί επιβολής, μ ε τ α μ ο ρ φ ώ ν ο ν τ α ι ε σ ω τ ε ρ ι κ ά κ α τ ά τ ρ ό π ο ν ώ σ τ ε , άν ό χ ι ώ ς π ρ ο ς τ ή ν επίφαση, άλλά π ά ν τ ω ς ώ ς π ρ ο ς τ ή ν ουσία, γίνονται

πανόμοιοι

μ έ τούς εκθρονισμένους τυράννους.35

Ή

διαπίστωση τούτης τ ή ς μεταμόρφωσης, όπως μας τήν παρέχει ή ιστορία, είναι καθαρή καί ξ ά σ τ ε ρ η . Σ τ ο πλαίσιο τ ο ΰ κ ρ α τ ι ­ κού βίου, α ν τ ι π ο λ ί τ ε υ σ η μ έ βασιλόπαιδες έ π ι κ ε φ α λ ή ς σπάνια σ υ ν ε π ά γ ε τ α ι σ ο β α ρ ο ύ ς κινδύνους γ ι ά τ ό σ τ έ μ μ α . Ό μ ο ί ω ς δέν έπαπειλεΐ ή αντιπολίτευση τών επίδοξων η γ ε τ ώ ν ούτε τά κα­ τεστημένα η γ ε τ ι κ ά στελέχη τής κ ο μ μ α τ ι κ ή ς οργάνωσης ώς τ έ ­ τοιας, ούτε τήν κυριαρχία τών τελευταίων επαναστάτες

τοΰ σήμερα

είναι

οί αντιδραστικοί

ώς σύστημα. τοΰ

Οί

αύριο.

Σ υ γ κ ε φ α λ α ι ώ ν ο ν τ α ς μ π ο ρ ο ύ μ ε νά σ υ γ κ ρ α τ ή σ ο υ μ ε ά π ό τ ο ν κ υ κ ε ώ ν α τ ώ ν αγώνων γ ι ά τ ή ν η γ ε σ ί α τ ά α κ ό λ ο υ θ α δεδομένα:

Στήν

ιστορία

τοΰ διεθνοΰς

έργατικοΰ

θεμελιώδη κινήματος,

π α ρ ά τ ή σ χ ε τ ι κ ή ν ε ό τ η τ α τ ο υ , οί μ ο ρ φ έ ς τ ώ ν η γ ε τ ώ ν π ρ ο β ά λ άπό τήν έκβαση τής σημερινής αντιπαράθεσης εξαρτάται ή εσωτερική εξυγίανση ολόκληρου τοΰ οργανισμού τοΰ γερμανικού έργατικοΰ κινήμα­ τος. Τώρα παίζεται ή υπόληψη όλων τών υπεύθυνων κομματικών στελε­ χών στό πλαίσιο τής δημοκρατίας, ή όποια διακυβεύεται, τώρα κρίνεται άν θά επικρατήσει μέσα στό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα ή μέθοδος τών μυστικών διαβουλεύσεων αντί τοΰ συστήματος τής πλήρους δημοσιότη­ τας, ό ύπουλος στιγματισμός άντί τής παρρησίας, ή σκοτεινή ραδιουργία άντί τής συντροφικής εμπιστοσύνης, τό καπρίτσιο άντί τής φρόνιμης σκέψης, ή αυθαίρετη διάθεση τής στιγμής άντί τής προσήλωσης στά ασφαλή δεδομένα — άν τέλος θά επικρατήσει μέσα στο Κόμμα μας ή επιτήδεια δημαγωγία, ή προσωπική φιλοδοξία καί ό ανενδοίαστος τυχο­ διωκτισμός!» 34. Πρβλ. παραπάνω σσ. 46, 254. 3 5 . « Κ ι άν κατέχει τήν εξουσία, καταργεί τούς νόμους πού έγιναν γιά νά τήν μετριάσουν» (Giambattista Casti, Gli amimali parlanti. Poema, τ. Α', Lugano 1824, σ. 3 0 ) .

19. Κοινωνιολογία

τών πολιτικών

κομμάτων

290

Η Γ Ε Σ Ι Α ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

λουν σ τ ο π ρ ο σ κ ή ν ι ο ε π ι β λ η τ ι κ ό τ ε ρ ε ς κ α ι δ ε σ π ο τ ι κ ό τ ε ρ ε ς π α ρ ά στήν ιστορία δλων τών υπόλοιπων σύγχρονων κοινωνικών τά­ ξ ε ω ν . Κ α ι σ τ ή ν ι σ τ ο ρ ί α τ ο υ σ ύ γ χ ρ ο ν ο υ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ απαν­ τούν

βέβαια

οχι λίγα παραδείγματα

κοντοτιέρων

έκπτωτων

κ α ι τ α π ε ι ν ω μ έ ν ω ν , άφοΰ τ ο ύ ς έ λ ε ι ψ α ν οί ά ν θ ρ ω π ο ι τ ω ν . Π α ρ ό ­ μ ο ι α π α ρ α δ ε ί γ μ α τ α σπανίζουν ω σ τ ό σ ο , έ ν ώ κ α ι τ ά

ελάχιστα

υ π ά ρ χ ο ν τ α α π ο δ ε ι κ ν ύ ο υ ν δ χ ι δ τ ι οί μ ά ζ ε ς κ α τ ι σ χ ύ ο υ ν τ ώ ν η γ ε ­ τ ώ ν , ά λ λ ' α π λ ώ ς δ τ ι κάποιος, νέος η γ έ τ η ς , ά ν τ ι φ ε ρ ό μ ε ν ο ς π ρ ο ς τ ο ύ ς π α λ α ι ο ύ ς , ε π ι κ ρ α τ ε ί σ τ η ρ ι ζ ό μ ε ν ο ς σ τ ί ς μ ά ζ ε ς * ό νέος κ α ­ τ ο ρ θ ώ ν ε ι νά α ν α τ ρ έ ψ ε ι τον π α λ α ι ό κ α ι , π ρ ά γ μ α π ο ύ π ρ ο έ χ ε ι , νά τόν α ν τ ι κ α τ α σ τ ή σ ε ι . 3 6 Σ ύ ν τ ο μ α ω σ τ ό σ ο ή ά ξ ι α τ ώ ν σ υ ν ε π ε ι ώ ν τοΰ γεγονότος τούτου γιά τ ή δημοκρατία συρρικνώνεται

στο

μηδέν.

36. Σ έ δήλωση του δημοσιευμένη σέ σοσιαλδημοκρατικό φύλλο, ό Ri­ chard Calwer εξιστορεί τα καθέκαστα τής παύσης του άπό τή θέση ηγε­ τικού στελέχους τοΰ γερμανικού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος: « Τ ό [κεντρικό δημοσιογραφικό Οργανο] Vorwärts και ή [εφημερίδα] Leipziger Volkszeitung εξάγουν συμπεράσματα αναφερόμενα σέ ζητήματα άρχων άπό τήν απόφαση τής συνέλευσης τής Γ ' εκλογικής περιφέρειας τοΰ Braunschweig νά απορρίψει και μελλοντικά τήν υποψηφιότητα μου γιά τό βουλευτικό αξίωμα· δέν αντιλαμβάνονται όμως ότι έτσι πιστοποιούν τή χρεοκοπία τοΰ Κόμματος. Σιγά-σιγά ξεχείλισε, υποστηρίζουν, ή δυσαρέ­ σκεια τών σοσιαλδημοκρατών τής περιφέρειας γιά τις αντιλήψεις μου ώς πρός τήν οικονομική πολιτική. Μέχρι πριν άπό έναν χρόνο περίπου, πράγμα περίεργο, οί σύντροφοι τής περιφέρειας δέν είχαν εκδηλώσει ού­ τε τό ελάχιστο ίχνος δυσαρέσκειας τά 16 ολόκληρα χρόνια Οπου θέτω υποψηφιότητα. Ωστόσο δέν έκρυψα ποτέ τις απόψεις μου καθ' όλη τή μακροχρόνια αυτή περίοδο. Οί σύντροφοι τής περιφέρειας τις γνώριζαν ανέκαθεν, και πολύ καλά μάλιστα, χωρίς νά θελήσουν ποτέ νά εκφράσουν δυσπιστία πρός τό πρόσωπο μου. Οί "διαφορές άρχων" χρονολογούνται, όπως είπα, μόλις πριν άπό έναν περίπου χρόνο και άρχισαν ακριβώς τή στιγμή όπου ήρθε στό Braunschweig ό σύντροφος Antrick ύπό τήν ιδιό­ τητα τοΰ γραμματέα τοΰ Κόμματος. Δέν γνωρίζω ποιοι λόγοι μπορεί νά ώθησαν τόν έν λόγω σύντροφο νά μέ καταπολεμήσει "γιά λόγους αρ­ χ ή ς " . Ούτε είχα, ούτε έχω πάντως όρεξη και χρόνο νά σκοτίζομαι γιά προσωπικές επιβουλές και μηχανορραφίες και νά διαπληκτίζομαι μέ τόν σύντροφο Antrick. (...) Βερολίνο, 14 Αυγούστου 1907. Rieh. Calwer.» (Volksstimme, 15 Αύγ. 1907). Συναφώς πρβλ. παραπάνω σ. 2 7 1 .

ΜΕΡΟΣ

ΤΡΙΤΟ

ο ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΌς ΑΝΤΊΚΤΥΠΟς Τ Η Σ ΚΑΘΟΔΗΓΗΣΗΣ ΤΩΝ ΜΑΖΩΝ ΠΑΝΩ ΣΤΟΥΣ Η Γ Ε Τ Ε Σ

I. Η Ψ Υ Χ Ο Λ Ο Γ Ι Κ Η ΤΩΝ Στήν

εσωτερική

ανάγκη

ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ

ΗΓΕΤΩΝ

του πλήθους

αδιαφορία του α ν τ ι σ τ ο ι χ ε ί ή φυσική ισχύ.

γιά πείνα

ηγεσία1

καί στήν

τών ηγετών

γιά

Ή ε π ι β ε β λ η μ έ ν η για τ ε χ ν ι κ ο ύ ς λ ό γ ο υ ς ε γ κ α θ ί δ ρ υ σ η τ ή ς

δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή ς ολιγαρχίας ε π ι σ π ε ύ δ ε τ α ι π ε ρ α ι τ έ ρ ω από τ ι ς κα­ θ ο λ ι κ έ ς α ν θ ρ ώ π ι ν ε ς ι δ ι ό τ η τ ε ς . Ό , τ ι ά ρ χ ι σ α ν οί ανάγκες τ ή ς οργάνωσης,

διοίκησης

καί στρατηγικής,

τό

αποτελειώνουν

εκείνες τ ή ς ψ υ χ ή ς . Ή

μ έ σ η η θ ι κ ή σ τ ά θ μ η τ ώ ν η γ ε τ ι κ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν τ ώ ν εργατι­

κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν δέν εΐναι χ α μ η λ ό τ ε ρ η α λ λ ά μ ά λ λ ο ν υψηλότερη ά π ό εκείνη τ ώ ν η γ ε τ ι κ ώ ν

στελεχών τ ώ ν υπόλοιπων

κομμά­

τ ω ν . 2 Ε ν ί ο τ ε τ ό π α ρ α δ έ χ ο ν τ α ι τ ο ύ τ ο α ν ε π ι φ ύ λ α κ τ α ακόμη κ α ί δ ε δ η λ ω μ έ ν ο ι εχθροί τ ο ύ σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ . 3 Τ ό έ ρ γ ο δ μ ω ς τ ή ς κ α ­ θοδήγησης τών μαζών, σέ μακροχρόνια κλίμακα, γενικά επη­ ρ ε ά ζ ε ι δ υ σ μ ε ν ώ ς τ ό η θ ι κ ό ποιόν τ ώ ν η γ ε τ ώ ν . ' Ί σ ω ς — ά π ό ά λ ­ λη σκοπιά—

αυτό νά εΐναι κ α ί κ α λ ό . Τ ή ν π ι κ ρ ή ρ ή σ η τ ο ΰ L a

B r u y è r e κ α τ ά τ ώ ν μ ε γ ι σ τ ά ν ω ν τ ή ς γ α λ λ ι κ ή ς αυλής θά μ π ο ρ ο ύ ­ σ α μ ε νά τ ή ν ε π α ν α λ ά β ο υ μ ε αναφορικά μ έ τ ο ύ ς μ ε γ ι σ τ ά ν ε ς τ ώ ν μ ε γ ά λ ω ν δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ώ ν κ ι ν η μ ά τ ω ν άν τ ο ύ ς π ε ρ ν ο ύ σ ε , ά π ό τ ο ν

1. Πρβλ. παραπάνω σσ. 8 8 κ.έξ. 2. Γιά σχετικά τεκμήρια προκειμένου γιά τήν Ι τ α λ ί α πρβλ. Roberto Michels, II proletariato e la borghesia nel movimento socialista italiano, To­ rino 1908, σσ. 28-58, 68-76, 105-114· καθώς καί: Robert Michels, «Der ethische Faktor in der Parteipolitik Italiens», Zeitschrift für Politik 3 (1910), σσ. 5 6 - 9 1 . 3. Vilfredo Pareto, Les systèmes socialistes, τ. Α', σ. 61· W. Sombart, Dennoch! Zur Theorie und Geschichte der gewerkschaftlichen Arbeiterbe­ wegung, Jena 1900, σ. 107.

294

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΗΓΕΤΩΝ

νου, μ ε τ α ξ ύ τών ά λ λ ω ν , νά εΐναι ά ν θ ρ ω π ο ι ι δ ι α ί τ ε ρ α χ ρ η σ τ ο ί , ή αγάπη κ α ι ό μ ι μ η τ ι σ μ ό ς τ ώ ν μ α ζ ώ ν θά θ έ ρ ι ε υ α ν κ α ι θά γ ί ν ο ν ­ ταν π λ ή ρ η ς ε ι δ ω λ ο λ α τ ρ ί α . 4 Ε ύ λ ο γ α μ π ο ρ ο ύ μ ε νά υ π ο θ έ σ ο υ μ ε δ τ ι οί η γ έ τ ε ς , τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν κ α τ ά τ ι ς α π α ρ χ έ ς τ ή ς σ τ α δ ι ο δ ρ ο μ ί α ς τ ο υ ς , εΐναι

ώς έπί το

πλείστον π ε π ε ι σ μ έ ν ο ι γ ι ά τ ή ν ορθότητα τ ώ ν άρχων πού π ρ ε ­ σβεύουν. Εύστοχα επισημαίνει ό L e B o n : « Ό οδηγός τ ι ς πιο π ο λ λ έ ς φορές α ρ χ ι κ ά ή τ α ν ο δ η γ ο ύ μ ε ν ο ς . Κ ι ό ί δ ι ο ς ή τ α ν υπνω­ τ ι σ μ έ ν ο ς ά π ό τ ή ν ιδέα τ ή ς ό π ο ι α ς κ α τ ό π ι ν έ γ ι ν ε ό α π ό σ τ ο ­ λ ο ς » . 5 Ό η γ έ τ η ς , μυριοστημόριο αρχικά τοΰ πλήθους, αίρεται υ π ε ρ ά ν ω α ύ τ ο ΰ , ά ν ε π ί γ ν ω σ τ α π ο λ λ έ ς φ ο ρ έ ς , δ ί χ ω ς νά ί δ ε ά ζ ε τ α ι π ο ΰ θά τ ό ν ο δ η γ ή σ ε ι ή ε ν σ τ ι κ τ ώ δ η ς σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά τ ο υ , δ ί χ ω ς υ σ τ ε ρ ο β ο υ λ ί α κ α μ μ ί α * ΐ σ ω ς μόνο κ α ι μόνο επειδή β λ έ π ε ι κ α θ α ­ ρότερα κ α ι αισθάνεται κ α ι π ο θ ε ί φλογερότερα τον κοινό στόχο, έλαυνόμενος δηλαδή άπό τ ή ν ισχυρότερη β ο ύ λ η σ η , τ ή ν ο ρ μ η τ ι ­ κότερη προσωπικότητα και τήν εντονότερη φιλανθρωπία τ ο υ . 6 Τ ο ΰ τ ο φ υ σ ι κ ά ι σ χ ύ ε ι κ α τ ' εξοχήν οπότε

ό η γ έ τ η ς δέν έ χ ε ι απέ­

ναντι του πάγια κ ο μ μ α τ ι κ ή οργάνωση μ έ α ξ ι ώ μ α τ α δελεαστι­ κ ά , άλλά π ρ έ π ε ι ό ΐ δ ι ο ς νά δ η μ ι ο υ ρ γ ή σ ε ι , νά ιδρύσει τ ό κ ό μ μ α του. Α κ ό μ η

και άν π ρ ο ϋ π ά ρ χ ε ι δ μ ω ς κ ο μ μ α τ ι κ ή

οργάνωση

π ά γ ι α , δέν έ π ε τ α ι κ α τ ' ανάγκη δ τ ι α π ο β λ έ π ε ι κ α τ ά τ ά π ρ ώ τ α του η γ ε τ ι κ ά β ή μ α τ α στο ατομικό του συμφέρον. Ό σ ο ν άφορα τ ο ύ ς τ ι θ έ μ ε ν ο υ ς έ π ί κ ε φ α λ ή ς τ ώ ν ε ρ γ α τ ι κ ώ ν κομμάτων

αποστάτες

άπό την αστική

τάξη,

δ π ω ς θά δ ο ΰ μ ε

4. L a Bruyère, Caractères, έκδ. Renaud (Paris), σ. 156. 5. Gustave Le Bon, Psychologie des foules, Paris 1899, σ. 106 (γερμ. μτφ.: Psychologie der Massen, Leipzig 1908 [νέα έκδ. 1953]· S.G. Hobson, Boodle and Cant, σ. 585· συναφώς πρβλ. επίσης τις αισιόδοξες πρώ­ τες εντυπώσεις άπό τις κομματικές συνελεύσεις, όπως καταγράφονται άπό λογοτέχνες και φιλάνθρωπους, λ.χ. άπό τήν Ιταλία τή λαμπρή διή­ γηση τοΰ Edmondo De Amicis «Discordie Socialiste», Avanti! 8, άρ. 2665 (1907) και άπό τήν Όλλανδία: Ferdinand Domela Nieuwenhuis, Van Christen, σ. 100. Ή εποχή τών νεοφώτιστων μελών τών σοσιαλιστικών κομμάτων εΐναι, κατά τόν Turati, ή χρυσή εποχή, εκείνη τής αποστολι­ κής δράσης και τής αγνής σκέψης (Filippo Turati, Il Partito Socialista Italiano, σ. 10). 6. Ettore Ciccotti, Montecitorio, σ. 54.

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ

2U5

μ ε τ έ π ε ι τ α , π ρ ο σ χ ω ρ ο ύ ν σ τ ο π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο δια μ έ σ ο υ τ ή ς η θ ι ­ κ ή ς κ α ι τ ο υ ε ν θ ο υ σ ι α σ μ ο ύ ά φ ' ενός κ α ί τ ή ς ε π ι σ τ ή μ η ς ά φ ' έ τ ε ­ ρ ο υ . 7 Μ έ ν ε α ν ι κ ή ζ έ σ η , σ τ ή ν εποχή τ ή ς α ι σ ι ο δ ο ξ ί α ς , δταν τ ά μ ά τ ι α β λ έ π ο υ ν ν' ανοίγουν οί ουρανοί κ α ί ό νους χ α ί ρ ε τ α ι νά υ π ε ρ π η δ ά σ β έ λ τ α τ ά εμπόδια τ ή ς σ υ ν ε π ο ύ ς λ ο γ ι κ ή ς ανάλυσης μ ε γ ά λ ω ν π ρ ο β λ η μ ά τ ω ν , ά ν τ ί νά τ ά λ α μ β ά ν ε ι απλώς ύ π ' ό ψ η ή νά τ ά π α ρ α κ ά μ π τ ε ι π ο ν η ρ ά , οί ρ ο μ α ν τ ι κ ο ί τ ο ΰ σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ , ώ ς έ π ι τ ό π λ ε ί σ τ ο ν σ π ο υ δ α σ τ έ ς ή φ ο ι τ η τ έ ς ακόμη, ο χ ι σ π ά ν ι α μ ό ­ λ ι ς π ρ ό σ η β ο ι , α π ο φ ά σ ι σ α ν νά δ ι α β ο ΰ ν τ ο ν Ρ ο υ β ί κ ω ν α . Κ α τ ό π ι ν π ο λ έ μ η σ α ν κ α ί έδρασαν ά π ό τ ή ν ά λ λ η π λ ε υ ρ ά τ ο ΰ ο δ ο φ ρ ά γ μ α ­ τ ο ς , γ ν ώ ρ ι σ α ν ή τ τ ε ς κ α ί ν ί κ ε ς έπι κ ε φ α λ ή ς τ ώ ν α ν τ ι π ά λ ω ν τ ή ς τ ά ξ η ς σ τ ή ν όποια τ ο ύ ς ε ν έ τ α ξ α ν ή κ α τ α γ ω γ ή κ α ί ή αγωγή τους. Ο ί α π ο σ τ ά τ ε ς ά π ό τ ή ν α σ τ ι κ ή τ ά ξ η δέν άργοΰν ω σ τ ό σ ο νά ά λ ω θ ο ΰ ν . Ν έ ο ι , ακμαίοι, ζ ω η ρ ο ί π ρ ο σ χ ώ ρ η σ α ν σ τ ι ς τ ώ ν ο ρ γ α ν ω μ έ ν ω ν εργατών. Σ ύ ν τ ο μ α Ή

γραμμές

βρέθηκαν έπι κεφαλής.

ζ ω ή τ ο υ ς ό μ ω ς , π α ρ ' δλα τ ά π ρ ο τ ε ρ ή μ α τ α τ η ς , ή τ α ν π ο λ ύ ­

μ ο χ θ η κ α ί , δ π ω ς κ ά θ ε δαφνηφόρο σ τ ά δ ι ο , ά κ ρ ω ς φ θ α ρ τ ι κ ή γ ι ά τ ά νεΰρα. Τ ώ ρ α π ι ά π έ ρ α σ α ν τ ά ν ι ά τ α τ ο υ ς * γ έ ρ α σ α ν ν ω ρ ί ς . e

Υ π η ρ ε τ ώ ν τ α ς τό κ ό μ μ α ή τό ιδανικό, σπατάλησαν γ ι ά πάντα

τ ά κ α λ ύ τ ε ρ α τ ο υ ς χ ρ ό ν ι α . " Η χ η σ α ν οί π ρ ώ τ ε ς σ υ γ χ ο ρ δ ί ε ς τ ο ΰ παρατεταμένου

προανακρούσματος

τής γεροντικής

ηλικίας.

Μ α ζ ί μ έ τ ά ν ι ά τ α π έ τ α ξ α ν δ μ ω ς κ α ί τά- ιδανικά* τ ά δ ι έ λ υ σ α ν οί α ν τ ι ξ ο ό τ η τ ε ς τ ο ΰ κ α θ η μ ε ρ ι ν ο ύ αγώνα ή , ο χ ι σ π ά ν ι α , νέα β ι ώ ­ ματα καί διαπιστώσεις πού αντιβαίνουν στο παλαιό π ι σ τ ε ύ ω . Οί

μ ά ζ ε ς έχασαν τ ή ν αΐγλη

τους. Φιλανθρωπία

καί θεωρία

έσβησαν στό πεδίο τ ή ς πράξης. Έ τ σ ι αποξενώθηκαν εσωτερι­ κά π ο λ λ ο ί η γ έ τ ε ς τ ο ΰ έ ρ γ α τ ι κ ο ΰ κ ι ν ή μ α τ ο ς ά π ό τ ί ς κ υ ρ ι ό τ ε ρ ε ς επόψεις τ ο ΰ σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ .

Όρισμένοι

ά π ' αυτούς δέν κ α τ α ­

στέλλουν παρά μ έ κόπο τον σ κ ε π τ ι κ ι σ μ ό τους, άλλοι π ά λ ι προσ­ έφυγαν, συνειδητά ή ασυνείδητα, στά ιδεώδη τ ή ς ( μ ή σοσιαλι­ στικής) παιδικής ηλικίας ή τοΰ γονικοΰ τους σπιτιού. Ο ί α π ο γ ο η τ ε υ μ έ ν ο ι δέν έχουν δ μ ω ς δ ρ ό μ ο ε π ι σ τ ρ ο φ ή ς . Δ έ ν μ π ο ρ ο ύ ν π λ έ ο ν νά μ ε τ α π η δ ή σ ο υ ν έ κ ν έ ο υ . Τ ό π α ρ ε λ θ ό ν

τούς

7. Τά ελατήρια τής μετάστασης αναλύονται λεπτομερώς παρακάτω· πρβλ. μέρ. Δ ' , κεφ. II.

296

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΗΓΕΤΩΝ

δ ε σ μ ε ύ ε ι ε ξ ω τ ε ρ ι κ ά κ α ί ε σ ω τ ε ρ ι κ ά . Ά π ό τ ο αρχικό ε π ά γ γ ε λ ­ μα τ ο υ ς έχουν αποκοπεί, κ α ί μ ά λ ι σ τ α τ ό σ ο π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο όσο δ ι έ φ ε ρ ε αυτό ώ ς π ρ ό ς τ ή φ ύ σ η τ ο υ άπό τ ό ε π ά γ γ ε λ μ α τ ο ΰ π ο ­ λιτικού. Ό

δικηγόρος

δέν έ χ ε ι τ ί π ο τ ε νά χ ά σ ε ι ά π ό τ ή ν κ ο μ ­

μ α τ ι κ ή δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ α , ακόμη κ α ί άν τ ή ς α φ ι ε ρ ω θ ε ί π α ρ α μ ε ­ ρ ί ζ ο ν τ α ς κ ά θ ε ά λ λ η ασχολία τ ο υ , άφοΰ ό όλος π ο λ ι τ ι κ ό ς αγώ­ νας ε μ φ α ν ί ζ ε ι ε ν τ ο ν ό τ α τ α τ ά γ ν ω ρ ί σ μ α τ α τ ο ΰ δ ι κ α ν ι κ ο ύ λ ό γ ο υ , οχι

μόνο

συντηρώντας,

άλλά

καί καλλιεργώντας

προς τ ό ά γ ο ρ ε ύ ε ι ν κ α ί τ ό ε π ι χ ε ι ρ η μ α τ ο λ ο γ ε ί , φωνή καί τ ή μεγάλη χειρονομία. Ό

τήν

κλίση

τ ή στεντόρεια

επιστήμονας

τουναντίον

καταποντίζεται μέσα στήν π ο λ ι τ ι κ ή . Ό σ ο ι επιφανείς θεράπον­ τ ε ς τ ή ς ε π ι σ τ ή μ η ς α ν έ π τ υ ξ α ν ενεργό δ ρ ά σ η στους κ ό λ π ο υ ς σ ο ­ σ ι α λ ι σ τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν , ε'ίτε ώς δ η μ ο σ ι ο γ ρ ά φ ο ι κ α ί π ρ ο π α γ α ν ­ δ ι σ τ έ ς ε ί τ ε ώ ς β ο υ λ ε υ τ έ ς , είδαν τ ί ς ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ έ ς τ ο υ ς ι κ α ν ό ­ τ η τ ε ς νά ατροφούν β α θ μ η δ ό ν γ ι ά τ ί ς ε π ι σ τ ή μ ε ς τ ω ν χ ά θ η κ α ν , καθότι,

απορροφημένοι

στό καθημερινό

έργο τ ή ς πολιτικής,

δέν έ β ρ ι σ κ α ν π λ έ ο ν ελεύθερο χρόνο γ ι ά ε μ β ά θ υ ν σ η κ α ί επιμόρ­ φ ω σ η . Ώ σ τ ε ή π ο ρ ε ί α τ ο υ ς εΐναι δ ί χ ω ς ε π ι σ τ ρ ο φ ή . Κ α ί ή κ α ­ λ ή π ο λ ι τ ι κ ή τ ο υ ς φ ή μ η ά λ λ ω σ τ ε τ ο ύ ς ε π ι β ά λ λ ε ι αδήριτα νά συνεχίσουν τ ή ν ίδια ζ ω ή . Έ τ σ ι παραμένουν ε ξ ω τ ε ρ ι κ ά π ρ ο σ η ­ λ ω μ έ ν ο ι σ τ ή ν υπόθεση χ ά ρ ι ν τ ή ς ό π ο ι α ς θυσίασαν κ ά π ο τ ε ό , τ ι π ο λ υ τ ι μ ό τ ε ρ ο ε ί χ α ν . Ο ί ι δ ε α λ ι σ τ έ ς έχουν ό μ ω ς τώρα

σ έ κ α ι ρ ο σ κ ό π ο υ ς , οί π ι σ τ ο ί

μεταμορφωθεί

σέ άπιστους,

οί

φλογεροί

ανιδιοτελείς άλτρουϊστές σέ ε γ ω ι σ τ έ ς κινούμενους βάσει προ­ σεκτικού καί ψυχρού υπολογισμού. Όσοι

ηγέτες

δέν π ρ ο έ ρ χ ο ν τ α ι

άπό ε υ κ α τ ά σ τ α τ ε ς

οικογέ­

ν ε ι ε ς ή δέν άντλοΰν άφθονους πόρους ά π ό ά λ λ η π η γ ή , π ρ ο σ ­ κ ο λ λ ώ ν τ α ι σ τ ε ρ ρ ά στις θ έ σ ε ι ς τ ο υ ς ω θ ο ύ μ ε ν ο ι ε π ι π λ έ ο ν ά π ό οικονομικούς

λόγους.

Σ τ ό μεταξύ απέκτησαν οικογένεια

δική

τ ο υ ς , τ ή ν όποια κ α ί α γ ω ν ί ζ ο ν τ α ι νά θ ρ έ ψ ο υ ν . Σ υ χ ν ά δέν συν­ δ έ ο ν τ α ι π λ έ ο ν μ έ τ ά αξιώματα τ ο υ ς μόνο ε μ π ε ι ρ ι κ ά κ α ί ψ υ χ ι ­ κά, άλλά κ α ί ο ι κ ο ν ο μ ι κ ά . Π ρ ο δ η λ ό τ ε ρ ο ε ί ν α ι τ ο ΰ τ ο στις π ε ρ ι ­ π τ ώ σ ε ι ς π ρ ώ η ν εργατών, οί ό π ο ι ο ι δέν υ π ο λ ο γ ί ζ ο ν τ α ι ε ι μ ή μ ό ­ νο ώ ς ε ρ γ α τ ι κ ο ί η γ έ τ ε ς . Ά ν έχαναν τ ί ς θ έ σ ε ι ς τ ο υ ς , θά κ α τ α ­ σ τ ρ έ φ ο ν τ α ν ο ι κ ο ν ο μ ι κ ά . Α δ ύ ν α τ ο θά ή τ α ν κ α ί γ ι ' αυτούς, ώ ς έπι

τό πλείστον,

νά ε π ι σ τ ρ έ ψ ο υ ν

στο πρότερο

περιβάλλον

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ

297

τ ο υ ς . 8 Έ χ ο ν τ α ς α π ο λ α ύ σ ε ι τα π λ ε ο ν ε κ τ ή μ α τ α κ α ι τ ή ν α ΐ γ λ η μ ι κ ρ ώ ν κ υ ρ ι ά ρ χ ω ν , δέν θά μ π ο ρ ο ύ σ α ν π λ έ ο ν νά π ρ ο σ α ρ μ ο σ θ ο ύ ν ψ υ χ ι κ ά στον π α λ α ι ό τ ο υ ς π ε ρ ί γ υ ρ ο . Α κ ό μ η , ά π ό τ ε χ ν ι κ ή ά π ο ­ ψ η , ξ έ μ α θ α ν τ ή ν εργασία τ ο υ ς · 9 δέν μ π ο ρ ο ΰ ν π λ έ ο ν νά εργά­ ζονται παρά στήν υπηρεσία τ ή ς κ ο μ μ α τ ι κ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς . 1 0 Τ ά χ έ ρ ι α τ ο υ ς ά π έ β α λ λ α ν τ ο ύ ς ρόζους, τ ό π ο λ ύ - π ο λ ύ νά έ χ ο υ ν π ά ­ θει κράμπα

άπό τήν πολυγραφία.

Έστω

και δίχως

πίστη,

έχουν σ υ ζ ε υ χ θ ε ΐ έ φ ' όρου ζ ω ή ς τ ο ν σ ο σ ι α λ ι σ μ ό κ α ι τ ά σ ο σ ι α λ ι ­ στικά κ ό μ μ α τ α , τά αξιώματα τ ώ ν όποιων κατέχουν. Κ α ι ά λ λ ο ι , α ν ώ τ ε ρ ο ι π ο λ ι τ ι κ ο ί λ ό γ ο ι , ώθοΰν τ ά η γ ε τ ι κ ά σ τ ε ­ λ έ χ η νά δ ε ί χ ν ο υ ν π ρ ο ς τ ό κ ό μ μ α τ ο υ ς α φ ο σ ί ω σ η

ανεξάρτητη

άπό τ ό σ τ ο ι χ ε ί ο τ ή ς π ί σ τ η ς . Θ έ λ ο ν τ α ς νά ε ξ η γ ή σ ο υ ν τ ό γ ε γ ο ­ νός ό τ ι , σ έ π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς δ ι ε ν έ ξ ε ω ν , κ α τ ά γ ε ν ι κ ή ο μ ο λ ο γ ί α σ η ­ μ α ί ν ο ν τ ε ς και έ ν τ ι μ ο ι άνδρες π ρ ο έ κ ρ ι ν α ν τ ή ν « ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή , υπο­ τ α γ ή » σ τ ή θέληση τοΰ κ ό μ μ α τ ο ς άντί τ ή ς ρήξης,

οξυδερκείς

κ α ι σοφοί κ ρ ι τ έ ς τ ώ ν γ ε ρ μ α ν ι κ ώ ν σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ώ ν

πραγ­

μάτων, όπως ό E r n s t Günther, τό απέδωσαν κυρίως στο ότι, άν ε ΐ χ α ν α κ ο λ ο υ θ ή σ ε ι τ ο ν δ ε ύ τ ε ρ ο δ ρ ό μ ο , θά ε ΐ χ α ν δ ι α κ υ β ε ύ σ ε ι τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ή τ ο υ ς υ π ό σ τ α σ η κ α ι θά ε ΐ χ α ν α π α ρ ν η θ ε ί « τ ή δυνα­ τ ό τ η τ α νά ε κ π ρ ο σ ω π ο ύ ν κ α ι σ τ ο ε ξ ή ς τ ε λ ε σ φ ό ρ α τ ά σ υ μ φ έ ρ ο ν ­ τα τών ε ρ γ α τ ώ ν » . 1 1 Κάθε μέλος τοΰ σοσιαλδημοκρατικού κ ό μ ­ μ α τ ο ς ώ ς τ έ τ ο ι ο έ χ ε ι δ ί χ ω ς άλλο σ τ ή δ ι ά θ ε σ η τ ο υ ένα σ π ο υ 8. Πρβλ. παρακάτω μέρ. Δ ' , κεφ. V. 9. «Αποξενωμένοι άπό κάθε άλλη δουλειά γίνονται επαγγελματίες πολιτικάντηδες και παλεύουν, σά νά δίνουν τόν αγώνα τής ύπαρξης, γιά νά κρατήσουν στά χέρια τους τήν ηγεμονία και τήν καθοδήγηση τοΰ κι­ νήματος» (Ettore Giccotti, Psicologia del movimento socialista, σ. 1 1 7 ) . 10. Τοΰτο δέν ισχύει μόνο γιά τούς «άκαμάτηδες εκείνους πού γιά τί­ ποτε άλλο δέν εΐναι ικανοί παρά νά παπαγαλίζουν μιά-δυό αποστηθισμέ­ νες φράσεις άπό τά κομματικά κείμενα και νά γρυλλίζουν πρός τό πλή­ θος» (άπό τέτοιους τύπους εύχεται ό Sombart νά απαλλαγεί τό εργατικό κίνημα και πρός εξόντωση τους θεωρεί καταλληλότατο τό σοβαρό και πρακτικά προσανατολισμένο έργο τών συνδικαλιστικών στελεχών, Den­ noch!, σ. 91)· εξίσου ισχύει και γιά τά 'ίδια αυτά τά συνδικαλιστικά στελέχη. 11. Ernst Günther, «Die revisionistische Bewegung in der deutschen Sozialdemokratie», Jahrbuch für Gesetzgebung, Verwaltung und Volkswirtschaft 3 0 (1906), σ. 253.

298

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΗΓΕΤΩΝ

δάίο β ή μ α γ ι ά να δ ι α δ ί δ ε ι τ ί ς ι δ έ ε ς τ ο υ . Β έ β α ι ο εΐναι επίσης δ τ ι ή σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ί α εΐναι ό ι σ τ ο ρ ι κ ά ε ν δ ε δ ε ι γ μ έ ν ο ς φορέας ε κ ­ προσώπησης τών συμφερόντων τής εργατικής τάξης. Ή

φυχική

μεταμόρφωση

τ ώ ν η γ ε τ ώ ν , ή οποία

προϊόντος τοΰ χρόνου, έ κ π η γ ά ζ ε ι

επέρχεται

τ έ λ ο ς κ α ί ά π ό μιαν

άλλη

πηγή. Ό π ο ι ο ς έ γ ι ν ε α ξ ι ω μ α τ ι κ ό ς τ ώ ν μ α ζ ώ ν δέν ε ΐ χ ε α ν α γ κ α σ τ ι κ ά π ρ ο η γ ο υ μ έ ν ω ς β λ έ ψ ε ι ς α ξ ι ω μ α τ ι κ ο ύ . Σ τ ά γ α λ λ ι κ ά τ ο ΰ τ ο εκ­ φ ρ ά ζ ε τ α ι ε ν α ρ γ έ σ τ ε ρ α ακόμη: p a s c h a q u e a r r i v é a é t é d ' a b o r d u n a r r i v i s t e [ ό π ο ι ο ς έ κ α μ ε κ α ρ ι έ ρ α δέν ή τ α ν αρχικά κ α ί κ α ρ ι ε ρίστας].

Π ο λ λ ο ί δέν π ρ ο σ χ ω ρ ο ύ ν σ τ ό κ ό μ μ α

μ έ τ ή σαφή ή

τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν υ π ο σ υ ν ε ί δ η τ η π ρ ό θ ε σ η νά τ ε θ ο ύ ν έ π ι κ ε φ α λ ή ς τ ο υ , άλλά ο ρ μ ώ μ ε ν ο ι ΐσ.ως

καί

μόνο ά π ό α υ τ α π ά ρ ν η σ η κ α ί

αποτροπιασμό

πρός

τήν

μαχητικότητα,

υφιστάμενη

κατάσταση

πραγμάτων καί τούς εκπροσώπους τ η ς . Ό ρ α μ α τ ι σ τ έ ς

καθώς

ε ί ν α ι , ά ν τ ι κ ρ ύ ζ ο υ ν κ ά θ ε ο μ ο ϊ δ ε ά τ η ώ ς αδελφό τ ο υ ς κ α ί κ ά θ ε κ ο μ μ α τ ι κ ή συνέλευση ώς π ε ρ α ι τ έ ρ ω β ή μ α στήν πορεία προς τό ι δ α ν ι κ ό . Ω σ τ ό σ ο ή υπεροχή τ ο υ ς , έν μ έ ρ ε ι έ μ φ υ τ η κ α ί έν μ έ ρ ε ι ο φ ε ι λ ό μ ε ν η σ τ ή ν αγωγή τ ο υ ς , τ ο ύ ς έ κ α μ ε η γ έ τ ε ς τ ώ ν μ α ζ ώ ν . Ό π ο ι ο ς ό μ ω ς έ ρ θ ε ι σ τ ά π ρ ά γ μ α τ α , δέν ε π ι σ τ ρ έ φ ε ι έ π ε ι τ α ε ύ ­ κολα στήν π ρ ο γ ε ν έ σ τ ε ρ η , κ α τ ώ τ ε ρ η ύπό π ο λ ι τ ι κ ή έ π ο ψ η θέση τ ο υ . 1 2 Κ ά τ ι τ έ τ ο ι ο θά α ν τ έ β α ι ν ε στον ν ό μ ο τ ή ς κ ά θ ε τ η ς κ ο ι ν ω ­ νικής κ ι ν η τ ι κ ό τ η τ α ς . Κ ά θ ε συναίσθηση ισχύος γεννά τ ή ν οίηση τής μεγάλης προσωπικότητας· κυριαρχικές ιδιότητες ή κακές, ανάλογα—

—καλές

λανθάνουν σ τ ή ν ψ υ χ ή κ ά θ ε ά ν θ ρ ω π ο υ . 1 3

Τ ο ύ τ α εΐναι σ τ ο ι χ ε ι ώ δ η π ο ρ ί σ μ α τ α τ ή ς ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς . Ή σθηση

της ατομικής

άξίας1^

κ α ί ή διαπίστωση

τής

συναί­

εσωτερικής

12. Ένας από τούς άκεραιότερους Ιταλούς βουλευτές, ό ποινικολόγος Pio Viazzi, μέλος τής κοινοβουλευτικής ομάδας τοΰ Ρεπουμπλικανικοΰ Κόμματος, είπε κάποτε ότι όποιος εκλεγεί μιά φορά, κάνει στο εξής τό παν γιά νά επανεκλεγεί (Pio Viazzi, « L e gioie della deputazione», Rivista Popolare 4, φρ. 9). 13. « Ό ερως τής εξουσίας όσο καί ό ερως τής ανεξαρτησίας καί τής ελευθερίας είναι πάθη εγγενή στους ανθρώπους» (Holbach, Système social, ou principes naturels de la morale et de la politique, τ. Α', Paris 1822, σ. 196). 14. «Αναμφίβολα ή προσωπικότητα είναι απαραίτητη οποτεδήποτε

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ

ανάγκης

τών μαζών

γιά ηγεσία

299

συγκλίνουν καί αφυπνίζουν τ ή ν

κυριαρχική φύση τών η γ ε τ ώ ν . 1 5 Έ τ σ ι , μ ε τ ή ν πάροδο τ ώ ν ε τ ώ ν , οί α ρ χ ι κ ο ί ι δ ε α λ ι σ τ έ ς υπό­ κ ε ι ν τ α ι στις ε ξ ο υ σ ι α σ τ ι κ έ ς ο ρ έ ξ ε ι ς τ ό ϊ δ ι ο ό π ω ς κ α ί οί σ υ ν ά ­ δ ε λ φ ο ι τ ο υ ς ε κ ε ί ν ο ι , οί ό π ο ι ο ι έ γ κ ο λ π ώ θ η κ α ν τ ό ν σ ο σ ι α λ ι σ μ ό ά π ό φ ι λ ο δ ο ξ ί α κ α ί ή θ ε λ α ν ά π ό τ ή ν ά ρ χ ή κ α ί σ υ ν ε ι δ η τ ά νά χ ρ η ­ σ ι μ ο π ο ι ή σ ο υ ν τ ί ς μ ά ζ ε ς απλώς ώ ς μ έ σ ο γ ι ά νά π ρ α γ μ α τ ώ σ ο υ ν τίς δικές τους βλέψεις καί επιβουλές. Κ ά θ ε α ν θ ρ ώ π ι ν η ε ξ ο υ σ ί α τ ε ί ν ε ι νά δ ι ε υ ρ ύ ν ε ι τ ή δ ι κ α ι ο δ ο σ ί α τ η ς . Ό π ο ι ο ς ε π ι β ά λ λ ε τ α ι , ε π ι ζ η τ ε ί κ α τ ά κανόνα νά ε ν ι σ χ ύ ε ι κ α ί νά ε π ε κ τ ε ί ν ε ι τ ή ν ε ξ ο υ σ ί α τ ο υ , νά π ρ ο κ α λ ύ π τ ε ι ολοένα τ ή θ έ σ η τ ο υ μ έ ν έ α ό χ υ ρ ώ μ α τ α κ α ί νά α π α λ λ α γ ε ί ά π ό τ ή ν ε π ι κ υ ­ ριαρχία καί τον έ λ ε γ χ ο άπό μέρους τ ώ ν μαζών. Ό

θεμελιωτής

τοΰ σοσιαλιστικού άναρχισμοΰ, ό Μ . Μπακούνιν, πίστευε ότι ή κ α τ ο χ ή ε ξ ο υ σ ί α ς θά μ ε τ έ β α λ ε κ α τ ' ανάγκη σ έ τύραννο ακόμη κ α ί τ ο ν έ ν θ ε ρ μ ό τ ε ρ ο φίλο τ ή ς ε λ ε υ θ ε ρ ί α ς . 1 6 Ό μ ο ί ω ς αποφάν­ θ η κ ε ό Herzen σ χ ε τ ι κ ά μ έ τόν P r o u d h o n : « Δ ώ σ τ ε στον P r o u d h o n τό υπουργείο οικονομικών — ή κάμετε τον πρόεδρο — καί θά γ ί ν ε ι ένα ε ΐ δ ο ς Β ο ν α π ά ρ τ η » . 1 7 Α ν α μ φ ι σ β ή τ η τ ο εΐναι ό τ ι ή εξουσία

αλλάζει

ουσιωδώς

τόν χαρακτήρα

εκείνου

πού τήν

αποκτά. Κ α τ ά πρώτιστο λόγο επισημαίνει ό άριστος άνθρωπογνώστης Alphonse Daudet: « Ό τ α ν μπαίνει στή μέση ή τρομε­ ρ ή αυτή π ο λ ι τ ι κ ή , οί ι δ ι ό τ η τ ε ς σ τ ρ έ φ ο ν τ α ι τ α χ ύ τ α τ α π ρ ο ς τ ό

θέλει κανείς νά βάλει φρόνιμα σ' εφαρμογή συνειδητά του βουλήματα, ό δέ άνθρωπος απολαμβάνει τήν προσωπικότητα του στις πράξεις πού επι­ τελεί κατ' αύτον τόν τρόπο. Το γεγονός δτι δέν επιθυμεί νά ανταλλάξει τόσο τήν προσωπικότητα όσο καί τή φυσιογνωμία του μέ οποιαδήποτε άλλη, οφείλεται άφ' ενός στή συνήθεια καί άφ' έτερου στή φιλαυτία* για­ τί είναι συνηθισμένος στά ελαττώματα καί δέν θέλει νά χάσει τά προτε­ ρήματα του» (Eduard von Hartmann, «Gedanken über Individualismus», Türmer-Jahrbuch (19Θ3), σ. 215). 15. Βλ. τήν ψυχολογικά οξύτατη θεώρηση τοΰ Ugo Foscolo αναφορικά μέ τήν εξελικτική πορεία τοΰ Ναπολέοντα Α ' στό: Ultime Lettere di Ja­ copo Ortis, Roma 1892, σ. 143. 16. Michail Bakunin, Il socialismo e Mazzini, εκδ. δ', Roma/Firenze 1905, σ. 2 2 . 17. Alexandre Herzen, De Vautre rive, εκδ. γ', Genève 1 8 7 1 , σ. 186.

300

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΗΓΕΤΩΝ

χειρότερο: ό ενθουσιασμός γίνεται υποκρισία· ή εύγλωττία, λογ ο δ ι ά ρ ρ ο ι α κ α ι φ λ η ν ά φ η μ α · ό ανάλαφρος σ κ ε π τ ι κ ι σ μ ό ς , λ ω π ο δυσία* ή αγάπη γ ι ά δ , τ ι λ ά μ π ε ι , μ α ν ί α γ ι ά τ ό κ έ ρ δ ο ς κ α ι τ ή ν πολυτέλεια ανάγκη

μέ

οποιαδήποτε

ν' αρέσεις,

γίνονται

αντίτιμο*

ή

άνανδρία,

αδυναμία

κοινωνικότητα, και

ή

παλι­

νωδία».18 Σ π ο υ δ α ί ο ρόλο π α ί ζ ε ι β έ β α ι α έν π ρ ο κ ε ι μ έ ν ω ή π ρ ο σ ω π ι κ ό ­ τ η τ α . Δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ά ά τ ο μ α αντιδρούν σ τ ο Ϊδιο π ε ρ ι β ά λ λ ο ν δ ι α ­ φ ο ρ ε τ ι κ ά . Ό π ω ς α κ ρ ι β ώ ς , α ν ά λ ο γ α μ έ τ ή ν εγγενή α ι σ θ η σ ι α κ ή δ ι ε γ ε ρ σ ι μ ό τ η τ α κ α ι τ ή ν η θ ι κ ή αγωγή τ ο υ ς , κ ο π έ λ ε ς π ε ρ ι ε ρ χ ο μ ε ν ε ς σ έ εξίσου σ κ α ν δ α λ ι σ τ ι κ έ ς κ α ι κ ι ν δ υ ν ώ δ ε ι ς ε ρ ω τ ι κ έ ς κ α ­ τ α σ τ ά σ ε ι ς , ε ΐ τ ε π α ρ α μ έ ν ο υ ν αγνές, ε ΐ τ ε ε ξ ε λ ί σ σ ο ν τ α ι σ έ ή μ ι π α ρ θ έ ν ο υ ς , ε ΐ τ ε ενδίδουν, έ τ σ ι κ α ι οί α ρ χ η γ ι κ έ ς ι δ ι ό τ η τ ε ς , κ α ­ θόσον εΐναι ε π ί κ τ η τ ε ς κ α ι ό χ ι σ ύ μ φ υ τ ε ς , ε κ δ η λ ώ ν ο ν τ α ι

μέσα

στους π ά μ π ο λ λ ο υ ς π ε ι ρ α σ μ ο ύ ς τ ο υ κ ο μ μ α τ ι κ ο ύ β ί ο υ κ α τ ά π ο λ ύ δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ό τ ρ ό π ο στους διαφόρους η γ έ τ ε ς . 1 9 Τ ό γ ε ν ι κ ό α ί ­ σ θ η μ α κ ό ρ ο υ , τ ό όποιο χ α ρ α κ τ η ρ ί ζ ε ι τ ο ύ ς φ τ α σ μ έ ν ο υ ς έν γ έ ν ε ι , εμφανίζει μ ε γ ά λ ε ς διαφορές έντασης. Τ ό ΐδιο καί ή προσαρμο­ σ τ ι κ ό τ η τ α σ τ ο ν έ ο , α ν τ ι δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό ή ενάντιο π ρ ο ς τ ι ς ι δ έ ε ς τού αναδεικνυόμενου άτομου περιβάλλον. 'Υπάρχουν λ . χ . σ ο ­ σ ι α λ ι σ τ έ ς π τ ο ο ύ μ ε ν ο ι ά π ό τ ό τ ε λ ε υ τ α ί ο τ ό σ ο , ώ σ τ ε όρρωδοΰν ακόμη κ α ί νά π ρ ο φ έ ρ ο υ ν τ ο ύ ς δρους « π ά λ η τ ώ ν τ ά ξ ε ω ν » κ α ί « κ ο λ λ ε κ τ ι β ι σ μ ό ς » , στήν ε π ί μ ο ν η επανάληψη τ ώ ν όποιων οφεί­ λουν τ ή σ η μ ε ρ ι ν ή θ έ σ η τ ο υ ς , 2 0 έ ν ώ ά λ λ ο ι σ υ ν ά δ ε λ φ ο ι τ ο υ ς β ρ ί ­ σκουν σ έ δ λ ε ς τ ι ς π ε ρ ι σ τ ά σ ε ι ς τ ή ς νέας ζ ω ή ς τ ο υ ς τ ο ν ορθό τ ό ­ νο κ α ί τ ή γ ν ώ ρ ι μ η π α ρ ρ η σ ί α , α ν ε π η ρ έ α σ τ ο ι άπό κ α ν ο ν ι σ μ ο ύ ς κ α ί π ρ ω τ ό κ ο λ λ α . Υ π ε ρ β ο λ ι κ ό ς εΐναι ό ι σ χ υ ρ ι σ μ ό ς τ ο υ P r e z z o lini ό τ ι ό β ο υ λ ε υ τ ή ς μ π ο ρ ε ί νά δ ι α τ η ρ ή σ ε ι στον χ ώ ρ ο τ ο ΰ κ ο ι ­ ν ο β ο υ λ ί ο υ τ ή σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή κ α θ α ρ ό τ η τ α τ ο υ εξίσου δσο μ π ο ρ ε ί α ί φ ν η ς νά φ υ λ ά ξ ε ι ό Ι ω σ ή φ τ ή ν α γ ν ό τ η τ α τ ο υ σ υ χ ν ά ζ ο ν τ α ς σ έ π ο ρ ν ε ί ο . 2 1 Β έ β α ι ο εΐναι ωστόσο δ τ ι , κ α θ ώ ς α ν α δ ε ι κ ν ύ ε τ α ι ά ρ χ ι -

18. Léon Α. Daudet, Alphonse Daudet, σ. 179. 19. Τοΰτο τό παραδέχεται καί ό Arturo Labriola, Riforme e rivoluzione sociale, σ. 2 2 5 . 20. Ett. Ciccotti, Psicologia del movimento socialista, σ. 292. 2 1 . Giuseppe Prezzolini, La teoria sindicalista, Napoli 1909, σ. 65.

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ

301

κά ό π ο δ η γ ε τ ο ύ μ ε ν ο ς σέ κ α τ ώ τ ε ρ ο η γ ε τ ι κ ό σ τ έ λ ε χ ο ς κ α ί έ π ε ι ­ τ α σ έ α ν ώ τ ε ρ ο κ α ί κ ο ρ υ φ α ί ο , α λ λ ά ζ ο υ ν β α θ ύ τ α τ α οί α ν τ ι λ ή ψ ε ι ς κ α ί ό έ σ ώ κ ο σ μ ο ς τ ή ς π ρ ο σ ω π ι κ ό τ η τ α ς , ώ σ τ ε συχνά ε π έ ρ χ ε τ α ι π λ ή ρ η ς σ χ ε δ ό ν μ ε τ α μ ό ρ φ ω σ η . 2 2 Ό ΐ δ ι ο ς θ ε ω ρ ε ί τ ό τ ε τ ή ν αλ­ λ α γ ή τ ο ύ εαυτού του ώς αντανάκλαση τ ή ς αλλαγής τοΰ περι­ β ά λ λ ο ν τ ο ς . Τ ο ύ φ α ί ν ε τ α ι ό τ ι οί κ α ι ρ ο ί ά λ λ α ξ α ν κ α ί α π α ι τ ο ύ ν τ ώ ρ α ν έ α τ α κ τ ι κ ή , νέα θ ε ω ρ ί α . Σ τ ή ν ω ρ ι μ ό τ η τ α τ ή ς εποχής, π ι σ τ ε ύ ε ι , θά π ρ έ π ε ι να α ν τ α π ο κ ρ ί ν ε τ α ι α ν ά λ ο γ η ω ρ ι μ ό τ η τ α κ α ί κ ρ ί σ η . Π ο λ λ ά άπό τ ά ρ ε β ι ζ ι ο ν ι σ τ ι κ ά κ α ί ρ ε φ ο ρ μ ι σ τ ι κ ά μ α τ ι κ ά ρ ε ύ μ α τ α στους κ ό λ π ο υ ς τ ή ς δ ι ε θ ν ο ύ ς

πνευ­

σοσιαλδημοκρα­

τ ί α ς έ κ π η γ ά ζ ο υ ν ακριβώς ά π ό τ ή ν ανάγκη νά εξηγηθούν ψ υ χ ο ­ λ ο γ ι κ ά κ α ί νά σ υ γ χ ω ρ η θ ο ύ ν οί τροπές

τής ηγεσίας.

τούς επιφανέστερους προμάχους τοΰ ίταλικοΰ άφοΰ β έ β α ι α σ η μ ε ι ώ σ ε ι ό τ ι ό ρεβιζιονισμός,

Έ ν α ς άπό

κληρικαλισμοΰ,

μ έ τον ε ξ ε λ ι κ τ ι κ ό

κ α ί ν ο μ ο τ α γ ή τ ρ ό π ο τ ο υ , ο φ ε ί λ ε ι νά π ρ ο κ ρ ι θ ε ί ά π ό τ ο ν ακραιφ­ ν ή άναρχοσυνδιχαλισμό,

προσθέτει τά ακόλουθα:

«Πεμπτουσία

τοΰ σοσιαλδημοκρατικοΰ ρεβιζιονισμοΰ παραμένει αναμφίβολα, ακόμη κ α ί σ ή μ ε ρ α , ή π α λ α ι ά υ λ ι σ τ ι κ ή θ ε ώ ρ η σ η τ ο ΰ ά ν θ ρ ω π ο υ κ α ί τ ο ΰ ί σ τ ο ρ ι κ ο ΰ β ί ο υ . Τ ο ύ τ η ή θ ε ώ ρ η σ η ε μ φ α ν ί ζ ε τ α ι στόν ρ ε βιζιονισμό

— έ ν ε κ α τ ή ς επαφής τ ο υ μ έ τ ή σ κ ε π τ ι κ ι σ τ ι κ ή κ α ί

επικούρεια φλέβα τ ή ς απόλυτα άπιστης αστικής τ ά ξ η ς —

σέ

ακόμη χ ε ι ρ ό τ ε ρ η εκδοχή, έ τ σ ι ώ σ τ ε μ π ο ρ ο ΰ μ ε ΐ σ ω ς νά π ο ΰ μ ε ό τ ι ό ρ ε β ι ζ ι ο ν ι σ μ ό ς α ν τ ι β α ί ν ε ι ακόμη π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο σ τ ό π ν ε ΰ μ α 22. Σ τ ό συνέδριο τοΰ γερμανικοΰ σοσιαλδημοκρατικού κόμματος στή Φρανκφούρτη (1894) υπέρ τοΰ ορισμού χαμηλών μισθών γιά τά στελέχη τοΰ έργατικοΰ κινήματος είχαν ταχθεί κυρίως οί μετέπειτα ηγέτες τών μεγάλων γερμανικών συνδικάτων, οί Bömelburg, Legien καί Timm (βλ. Protokoll, σ. 6 9 ) . Σ τ ή Γαλλία, κατά τή δεκαετία τοΰ 1870, ό Eugène Fournière καταπολέμησε μέ σφοδρότητα τίς ιδέες τοΰ Louis Blanc, υπε­ ραμυνόμενος τής σοσιαλιστικής αρχής ότι όλοι οί βουλευτές τοΰ κόμμα­ τος όφειλαν νά καταθέτουν πάραυτα στό ταμείο τοΰ κόμματος ολόκληρη τή βουλευτική αποζημίωση τών 9.000 φράγκων (Jean Allemane, Le so­ cialisme en France, Paris 1900, σ. 7). Κατά τίς αρχές τοΰ αιώνα μας, ό ίδιος Fournière, έχοντας εκλεγεί στό μεταξύ βουλευτής, απέκρουσε από­ φαση συνεδρίου τοΰ κόμματος πού προέβλεπε νά μεταβιβάζεται στό τα­ μείο τοΰ κόμματος μέρος τής βουλευτικής αποζημίωσης — είχε αυξηθεί σέ 15.000 φράγκα—, λέγοντας ότι δέν μποροΰσε νά στερηθεί ουτε τό ελάχιστο τοΰ ποσοΰ αύτοΰ.

302

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΗΓΕΤΩΝ

τ ο ΰ Χ ρ ι σ τ ι α ν ι σ μ ο ύ ά π ' δ , τ ι ή ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή αδιαλλαξία τ ο ΰ άκραιφνοΰς ά ν α ρ χ ο σ υ ν δ ι κ α λ ι σ μ ο ΰ » . 2 3 Τ α λ ό γ ι α τ ο ΰ τ α δέν α φ ί ­ σ τ α ν τ α ι από τ ή ν α λ ή θ ε ι α . Μ ο λ ο ν ό τ ι ό ρ ε β ι ζ ι ο ν ι σ μ ό ς π α ρ ο υ σ ι ά ­ ζ ε τ α ι σ υ ν η θ έ σ τ α τ α ώ ς υγιής ε ξ έ γ ε ρ σ η κ α τ ά τ ο ΰ ά π ρ ι ο ρ ι σ μ ο ΰ καί ώς ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ή αντίδραση κατά τ ή ς η χ η ρ ή ς καί π ο μ π ώ ­ δους φ ρ α σ ε ο λ ο γ ί α ς τ ο ΰ ψ ε υ δ ε π α ν α σ τ α τ ι σ μ ο ΰ ,

δέν μ π ο ρ ε ί νά

κ ρ ύ ψ ε ι , άπό τ ή ν ά λ λ η , τ ή λ ο γ ι κ ή κ α ί α ι τ ι ώ δ η συνάφεια τ ο υ προς τόν ξεσκολισμένο ύπερκορεσμό τ ώ ν διαλυτικών

τάσεων

τ ή ς αστικής λ ο γ ο τ ε χ ν ί α ς . Ά π ό τ ι ς π ο ι κ ί λ ε ς μ ο ρ φ έ ς τ ο ΰ σ ο σ ι α ­ λ ι σ μ ο ύ , ό ρ ε β ι ζ ι ο ν ι σ μ ό ς ε ί ν α ι ή π ρ ο ν ο η τ ι κ ή , ν η φ ά λ ι α κ α ί ευ­ φυέστερη, εκείνη πού έχει εμβαθύνει περισσότερο στήν ψυχο­ λ ο γ ί α τ ώ ν μ α ζ ώ ν κ α ί σ τ ή ν ι σ τ ο ρ ί α , π ο ύ δέν π α ρ α γ ν ω ρ ί ζ ε ι τ ι ς υ π ά ρ χ ο υ σ ε ς δ υ σ κ ο λ ί ε ς κ α ί εμπόδια· σ υ ν ά μ α δ μ ω ς ε ϊ ν α ι συχνά θεωρητική έκφανση τοΰ σκεπτικισμού τών απογοητευμένων, τών κουρασμένων, τών άπιστων πλέον, ό σοσιαλισμός τών μ ή σοσιαλιστών μ έ σοσιαλιστικό παρελθόν. Κ α τ ' ε ξ ο χ ή ν ε π η ρ ε ά ζ ε τ α ι ό ψ υ χ ι σ μ ό ς τ ώ ν η γ ε τ ώ ν δ π ο τ ε άπό αντιπολιτευόμενοι σιας

εξουσίας.

καθίστανται

απότομα

κοινωνοί

της

δημό­

Σ έ περιόδους πολιτικών προγραφών καί δ ι ώ ­

ξεων άπό τ ή ν πλευρά τ ο ΰ κράτους καί τ ή ς κοινωνίας, ή η θ ι κ ή σ τ ά θ μ η τ ή ς κ ο μ μ α τ ι κ ή ς η γ ε σ ί α ς , δπως είναι αυτονόητο, δ ι α τ η ­ ρ ε ί τ α ι υψηλή — άφοΰ, άν μ ή τ ί ά λ λ ο , δέν π ρ ο σ ε λ κ ύ ο ν τ α ι τ ό τ ε στο κ ό μ μ α

τά εγωιστικά

καί χυδαιοφιλόδοξα

στοιχεία24—,

ένώ τ ο υ ν α ν τ ί ο ν υ π ο χ ω ρ ε ί σ έ κ α ι ρ ο ύ ς ν ί κ η ς κ α ί ε ι ρ ή ν η ς . Τ ο ΰ τ ο δέν ι σ χ ύ ε ι μόνο γ ι ά τ ά σ υ ν η θ ι σ μ έ ν α σ τ ο σ κ ο τ ά δ ι παλαιά

ήγετι-

23. Filippo Meda, Il partito socialista in Italia. Dall' internazionale al ri­ formismo, Firenze 1909, σ. 46. 24. Σ έ τέτοιες περιόδους, οί σοσιαλιστές χρησιμοποιούν συχνά τό άρι­ στο ηθικό ποιόν τών ηγετικών στελεχών τους ώς προπαγανδιστικό μέσο. Ό Ρηνανός σοσιαλδημοκράτης Wilhelm Gewehr έκλεινε τή μπροσούρα του Warum der Kampf gegen die Sozialdemokratie? ((Elberfeld), σ. 3 2 , ώς έξης: «Όποιος έχει προθέσεις τίμιες καί ειλικρινείς καί στέκεται πι­ στός στον φτωχό λαό, ας έρθει μέ τό μέρος τών Σοσιαλδημοκρατών, πού αγωνίζονται καί θυσιάζονται γιά τό ιδανικό τους!» Παρόμοια λόγια διό­ λου δέν ακούγονται γελοία σέ καιρούς αγώνων. — Σχετικά μέ τήν Ι τ α ­ λία, πρβλ. τό μελέτημα μου «Der ethische Faktor in der Parteipolitik Ita­ liens», 0 . 7 Γ . , σσ. 68 κ.έξ.

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ

κά σ τ ε λ έ χ η , τ α όποια, αν δέν θ α μ β ω θ ο ΰ ν ά π ό τ ο ν ή λ ι ο τ ή ς κ υ ­ β ε ρ ν η τ ι κ ή ς ε ύ ν ο ι α ς τ ό σ ο ώ σ τ ε νά α π ο σ τ α τ ή σ ο υ ν κ α ί νά χαθούν γιά

τ ο ν αγώνα τ ο ΰ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ ,

υπαναχωρούν

β α θ μ ό ώ σ τ ε ξ ε κ ό β ο υ ν τ ε λ ε ί ω ς άπό τ ί ς μ ά ζ ε ς , άλλά

σέ τέτοιο ίδιαίτατα

γ ι ά τ ά νέα, τ ά όποια δέν α ν α φ α ί ν ο ν τ α ι ε ι μ ή μόνο άν ά ν τ ι κ ρ ύ σουν τ ο ν φ ω τ ο β ό λ ο ή λ ι ο τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς . Ε ν ό σ ω τ ό νά αγωνίζε­ ται κανείς στο πλευρό τ ώ ν καταπιεσμένων παραμένει ταυτόση­ μ ο μ έ τ ό νά φ ο ρ ε ί άκάνθινο σ τ ε φ ά ν ι , οί έ ν σ τ ε ρ ν ι ζ ό μ ε ν ο ι τ ο ν σ ο ­ σ ι α λ ι σ μ ό αστοί δέν θά έχουν νά ε κ π λ η ρ ώ ν ο υ ν σ τ ο υ ς κ ό λ π ο υ ς τ ώ ν σοσιαλιστικών κ ο μ μ ά τ ω ν παρά λ ε ι τ ο υ ρ γ ί ε ς πού άπαιτοΰν αποκλειστικά

άνιδιοτέλεια.

Επικίνδυνοι

γ ι ά τον σοσιαλισμό

μ π ο ρ ε ί νά ά π ο β ο ΰ ν μόνο άν αρχίσει τ ό σ ύ γ χ ρ ο ν ο ε ρ γ α τ ι κ ό κ ί ­ ν η μ α νά σ υ γ κ α λ ύ π τ ε ι τ ί ς αρχές τ ο υ κ α ί νά π ο ρ ε ύ ε τ α ι τ ο ν ο λ ι ­ σ θ η ρ ό δ ρ ό μ ο μ ι α ς π ο λ ι τ ι κ ή ς σ υ μ β ι β α σ μ ο ύ . Ε υ σ τ ο χ ό τ α τ α επι­ σήμανε

συναφώς,

στο

διεθνές

σοσιαλιστικό

συνέδριο

τοΰ

Ά μ σ τ ε ρ ν τ α μ , ό Bebel απευθυνόμενος στον J a u r è s : « Έ ν α σο­ σιαλιστικό κ ό μ μ α πού συνασπίζεται μ έ μ ι ά μερίδα τ ή ς αστικής τ ά ξ η ς κ α ί ά σ κ ε ΐ κ υ β ε ρ ν η τ ι κ ή π ο λ ι τ ι κ ή , ό χ ι μόνο θά α π ο δ ι ώ ξ ε ι τούς

καλύτερους

αγωνιστές

τ ο υ , εξωθώντας

τους προς τον

ά ν α ρ χ ι σ μ ό ή π ρ ο ς τ ή ν α π ό σ χ ι σ η κ α ί τ ή μ ο ν ή ρ η δ ρ ά σ η , άλλά κ α ί θά κ ά μ ε ι νά π ρ ο σ κ ο λ λ η θ ο ύ ν π ά ν ω τ ο υ ένας σ ω ρ ό ς αστοί π ο λ ύ αμφίβολης ά ξ ι α ς » . 2 5 Σ τ ή ν Ιταλία,

όλοι οί ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ο ί

π α ρ α τ η ρ η τ έ ς ε κ θ ε ί α σ α ν τ ό η θ ι κ ό ύ ψ ο ς τ ή ς η γ ε σ ί α ς τ ή ς εργατι­ κ ή ς , τ ά ξ η ς κ α τ ά τ ή ν π ε ρ ί ο δ ο τ ώ ν δ ι ώ ξ ε ω ν . Ευθύς δ μ ω ς τή

μεταστροφή

του ιταλικού σοσιαλδημοκρατικού

μετά

κόμματος

25. Σύμφωνα μέ ανταπόκριση τής εφημερίδας Het Volk 5, άρ. 1341· ή γερμανική — πρόχειρη, ας σημειωθεί, άπό κάθε άποψη — έκδοση τών πρακτικών δέν περιλαμβάνει τό παραπάνω σημείο. Ή επισήμανση τοΰ Bebel βρίσκεται σέ εσωτερική αντίφαση πρός ό,τι εχει δηλώσει συχνά σέ αγορεύσεις του στό γερμανικό ομοσπονδιακό κοινοβούλιο, ότι δηλαδή ή εγκαθίδρυση τοΰ σοσιαλισμοΰ μετά τή νίκη θά διευκολυνθεί σημαντικά άπό τήν μεταπήδηση πολυάριθμων ικανών δημοσιοϋπαλληλικών στοι­ χείων πρός όλους τούς κλάδους τής διοίκησης .(Α. Bebel, Zukunftsstaat und Sozialdemokratie, σ. 13· επίσης αγόρευση στό γερμανικό ομοσπον­ διακό κοινοβούλιο, 3 Φεβρ. 1893). Σχετικά μέ τή Γαλλία, πρβλ. Paul L a fargue, Le socialisme et la conquête des pouvoirs publics, Lille 1899, σ. 2 5 .

304

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΗΓΕΤΩΝ

υ π έ ρ τ ή ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς ( γ ύ ρ ω στα 1 9 0 0 ) , π α ν τ ο ύ ά ρ χ ι ζ α ν νά ε κ ­ φράζονται παράπονα γ ι ά τ ή χ ε ι ρ ο τ έ ρ ε υ σ η τού ποιου τ η ς καί ιδιαίτερα γιά τήν προσχώρηση πολλών στοιχείων πού μ ε τ α χ ε ι ­ ρίζονταν τ ο κ ό μ μ α

ώς εφαλτήριο

γ ι ά νά α ν α ρ ρ ι χ η θ ο ύ ν σ τ ά

χρυσοφόρα κ λ ι μ ά κ ι α τ ή ς δημόσιας δ ι ο ί κ η σ η ς . 2 6 Πανόμοια συρ­ ροή θ ι α σ ω τ ώ ν γ ν ώ ρ ι σ ε κ α ί ή ρ ω σ ι κ ή ε π α ν ά σ τ α σ η μ ε τ ά τ ή ν επικράτηση της.

II. Η Β Ο Ν Α Π Α Ρ Τ Ι Σ Τ Ι Κ Η

Ό

ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ

Ν α π ο λ έ ω ν Α ' , ώ ς αρχηγός τ ο ύ γ α λ λ ι κ ο ύ κ ρ ά τ ο υ ς , απέδιδε

σ η μ α σ ί α σ τ ο νά λ ο γ ί ζ ε τ α ι ε κ λ ε κ τ ό ς τ ο ύ λ α ο ύ . Σ τ ά ε π ί σ η μ α έ γ ­ γραφα τ ο υ ό α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α ς κ ο μ π ά ζ ε ι ό τ ι ο φ ε ί λ ε ι τ ή ν ε ξ ο υ σ ί α τ ο υ α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ά σ τ ή θ έ λ η σ η τ ο ΰ γ α λ λ ι κ ο ύ λ α ο ΰ . Ά φ ο ΰ απέ­ σ π α σ ε τ ή ν ί κ η στις π υ ρ α μ ί δ ε ς κ α ί ή δόξα τ ο υ ά γ γ ι ξ ε τ ό ζ ε ν ί θ , αξίωσε δ ε σ π ο τ ι κ ά νά τ ο ΰ α π ο ν ε ί μ ο υ ν τ ο ν τ ί τ λ ο τ ο ΰ π ρ ώ τ ο υ αν­ τ ι π ρ ο σ ώ π ο υ τ ο ΰ λ α ο ΰ , ό όποιος ε π ι φ υ λ α σ σ ό τ α ν μ έ χ ρ ι τ ό τ ε σ τ ά μ έ λ η τ ώ ν ν ο μ ο θ ε τ ι κ ώ ν σ ω μ ά τ ω ν . 1 Ώ ς ε ν θ ρ ο ν ι σ μ έ ν ο ς δια δ η μ ο ­ ψ η φ ί σ μ α τ ο ς ά π ό τ ό ν ϊ δ ι ο τόν λ α ό , έ λ ε γ ε ό τ ι ή η γ ε μ ο ν ί α τ ο υ δέν ε ρ ε ι δ ό τ α ν παρά σ τ ή μ ά ζ α . 2 Δ ι κ τ α τ ο ρ ί α τ ο ΰ ενός ε γ κ ε κ ρ ι μ έ ν η άπό τ ό ν λ α ό κ α τ ά τ ί ς ε π ι τ α γ έ ς τ ο ΰ σ υ ν τ α γ μ α τ ι κ ο ύ δ ι κ α ί ο υ — ιδού ή β ο ν α π α ρ τ ι σ τ ι κ ή εκδοχή τ ή ς λ α ϊ κ ή ς κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς . Ό

καισαρισμος

τ ή ς λαϊκής

τοΰ Ναπολέοντα

κυριαρχίας

Γ'

βασιζόταν

στήν

ιδέα

ακόμη π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ά π ' ο , τ ι ε κ ε ί ν ο ς τ ο ΰ

τρανού θ ε ί ο υ τ ο υ . Σ τ ό υπόμνημα τ ο υ τ ή ς 2 4 η ς Μ α ΐ ο υ 1 8 4 8 26. Πρβλ. Roberto Michels, Proletariato e borghesia nel movimento so­ cialista italiano, σσ. 3 4 8 κ.έξ.· Romeo Soldi, «Die politische Lage in Ita­ lien», Die Neue Zeit 2 1 , 2 (1903), σ. 116· Giovanni Lerda, «SulP organiz­ zazione politica del partito socialista italiano», εισήγηση στό συνέδριο τοΰ ίταλικοΰ σοσιαλιστικού κόμματος τό 1902 (Imola 1902)· Filippo Turati, Il partito socialista e Fattuale momento politico, δ. π.. 1. Louis Napoléon Bonaparte, Idées Napoléoniennes (1839), ίταλ. εκδ., Torino 1852, σ. 74. 2. ν.π., σ. 119.

ΒΟΝΑΠ ΑΡΤΙΣΜΟΣ

305

άπό τ ο Λ ο ν δ ί ν ο π ρ ο ς τ ή γ α λ λ ι κ ή ε θ ν ο σ υ ν έ λ ε υ σ η , ό μ ν η σ τ ή ρ α ς τ ο ΰ θρόνου α ν α γ ν ώ ρ ι ζ ε

τή γαλλική

Δημοκρατία,

δπως

εΐχε

π ρ ο κ ύ ψ ε ι από τ ή φ ε β ρ ο υ α ρ ι α ν ή ε π α ν ά σ τ α σ η κ α ί ε ΐ χ ε ε π ι κ υ ρ ω ­ θεί

βάσει

καθολικής

καί

ΐσης

ψηφοφορίας,

καί

διεκδικούσε

σ υ γ χ ρ ό ν ω ς άπό τον έ κ π τ ω τ ο β α σ ι λ ι ά Λ ο υ δ ο β ί κ ο Φ ί λ ι π π ο

το

ύ σ τ ε ρ ο γ ε ν έ ς δ ι κ α ί ω μ α σ φ ε τ ε ρ ι σ μ ο ύ τ ο ΰ σ τ έ μ μ α τ ο ς . Κ α ί τ ά δύο αυτά ανάγονταν στήν ΐδια θ ε μ ε λ ι ώ δ η ά ρ χ ή . "Υπερήφανα ταπεινά

συνάμα

λέγεται

στο

προμνημονευμένο

καί

υπόμνημα:

« Ε ν ώ π ι ο ν ενός β α σ ι λ έ ω ς ε κ λ ε γ μ έ ν ο υ άπό δ ι α κ ό σ ι ο υ ς β ο υ λ ε υ ­ τ έ ς , ε γ ώ ε ΐ χ α τ ή δ υ ν α τ ό τ η τ α νά φ έ ρ ω σ τ ο νοΰ μ ο υ δ τ ι ε ΐ μ α ι ό κληρονόμος μιας αυτοκρατορίας θεμελιωμένης στή συγκατάθε­ ση τεσσάρων εκατομμυρίων Γ ά λ λ ω ν ενώπιον τ ή ς εθνικής κ υ ­ ρ ι α ρ χ ί α ς ( δ π ω ς α υ τ ή α π ο ρ ρ έ ε ι άπό τ ή ν κ α θ ο λ ι κ ή

ψηφοφορία)

δέν μ π ο ρ ώ κ α ί δέν θ έ λ ω παρά νά δ ι ε κ δ ι κ ή σ ω τ ά

δικαιώματα

μ ο υ ώ ς Γ ά λ λ ο υ π ο λ ί τ η * ) . 3 Ό Ν α π ο λ έ ω ν Γ ' ο χ ι μόνο α ν α γ ν ώ ρ ι ­ σε τ ή λ α ϊ κ ή κυριαρχία, αλλά καί άντλοΰσε α υ τ ό χ ρ η μ α τήν π ο ­ λ ι τ ι κ ή του σταδιοδρομία αποκλειστικά άπ' αυτήν. Κέρδισε δ η ­ μοτικότητα στήν επαναστατική Γαλλία δηλώνοντας δτι υπο­ τ ά σ σ ε τ α ι ώ ς ε κ τ ε λ ε σ τ ι κ ό όργανο σ τ ή ν ε κ φ ρ α ζ ό μ ε ν η σ τ ί ς ε κ λ ο ­ γές θ έ λ η σ η τοΰ λαοΰ, ανεξάρτητα άπό τήν ε τ υ μ η γ ο ρ ί α τοΰ τ ε ­ λευταίου.4

Έπιτηδειότατα

αυτοχαρακτηριζόταν

συνεχώς

ώς

όργανο κ α ί γ έ ν ν η μ α τ ώ ν μ α ζ ώ ν . Ώ ς π ρ ό ε δ ρ ο ς σ η μ ε ί ω σ ε π ε ρ ι ­ σ τ α σ ι α κ ά σ έ κ ά π ο ι ο ν λ ό γ ο τ ο υ ό τ ι ή τ α ν π ρ ό θ υ μ ο ς νά σ τ έ ρ ξ ε ι τ ό σ ο τ ή ν « a b n é g a t i o n » δσο κ α ί τ ή ν « p e r s é v é r a n c e » , δ η λ α δ ή τ ό ­ σο νά α π ο χ ω ρ ή σ ε ι δσο κ α ί νά π α ρ α μ ε ί ν ε ι κ ε φ α λ ή τ ο ΰ κ ρ ά τ ο υ ς . 5 Β ο ν α π α ρ τ ι σ τ ι κ ή νοοτροπία διέπνεε τον μ ε γ ά λ ο σφραγιδοφύλακα Ollivier δ τ α ν δ ι α κ ή ρ υ τ τ ε σ τ ο κ ο ι ν ο β ο ύ λ ι ο κ α τ ά τ ό π ο λ υ κ ύ ­ μαντο θέρος τοΰ 1 8 7 0 :

« Σ α ς α ν ή κ ο υ μ ε · θά μ α ς

ξαναπάρετε

δ π ο τ ε θ ε λ ή σ ε τ ε , θά ε ί μ α σ τ ε π ά ν τ ο τ ε π α ρ ό ν τ ε ς γ ι ά νά υ π ο σ τ ο ύ ­ μ ε τις μομφές καί τά αναθέματα σ α ς » 6 .

3. Eugène Tenot, Paris en Décembre 1 8 5 1 . Etude historique sur le coup d'État, Paris 1868, σ. 10. 4. Victor Hugo, Napoléon le petit, Londres 1852, σ. 54. 5. E. Tenot, Paris en Décembre 1851, σ. 26. 6. Garnier/Pages, L'Opposition et ÏEmpire. Dernières séances du corps législatif 1870, Paris 1872, σ. 157.

20. Κοινωνιολογία,

τών πολιτικών

κομμάτων

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΗΓΕΤΩΝ

Ό

βοναπαρτισμός

αναγνωρίζει τόσο απόλυτα τ ή λ α ϊ κ ή θ έ ­

ληση ώστε τ ή ς παρέχει ακόμη καί τό δικαίωμα τ ή ς αυτοχει­ ρίας. Ή λ α ΐ κ ή κ υ ρ ι α ρ χ ί α κ ο ρ υ φ ώ ν ε τ α ι σ τ ο δ ι κ α ί ω μ α να α ύ τ ο καταλυθεΐ.

Ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , οί δ η μ ο κ ρ ά τ ε ς τ ή ς ν α π ο λ ε ό ν τ ε ι α ς

εποχής α γ ω ν ί σ θ η κ α ν , α ν τ ί σ τ ρ ο φ α , μ έ ό λ ε ς τ ο υ ς τ ί ς δ υ ν ά μ ε ι ς γ ι ά νά π ε ρ ι ο ρ ί σ ο υ ν σ υ ν τ α γ μ α τ ι κ ά τ ί ς δ υ ν α τ ό τ η τ ε ς τ ή ς κυριαρχίας,

λαϊκής

καθόσον θά έ π ρ ε π ε , ό π ω ς π ί σ τ ε υ α ν , νά τ ή ς αφαι­

ρεθεί τό δικαίωμα τ ή ς εθελούσιας παραίτησης. Τ ή στάση τού­ τ η τ ή ν υ ι ο θ έ τ η σ α ν ο ρ μ ώ μ ε ν ο ι ά π ό τ ό δ ό γ μ α ό τ ι ή απόλυτη λαϊκή κυριαρχία είναι αναπαλλοτρίωτη καί, ύπό τό π ρ ί σ μ α τ ώ ν μ ε λ λ ο ν τ ι κ ώ ν γ ε ν ε ώ ν , π α ρ ά λ ο γ η κ α ί ά δ ι κ η , άφοΰ οί π ρ ο γ ε ν έ ­ σ τ ε ρ ο ι δέν έχουν η θ ι κ ό δ ι κ α ί ω μ α , ά π α ρ ν ο ύ μ ε ν ο ι τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ή α ύ τ ε ξ ο υ σ ι ό τ η τ ά τ ο υ ς , νά δ ε σ μ ε ύ ο υ ν τ ί ς ε π ε ρ χ ό μ ε ν ε ς γ ε ν ι έ ς . 7 βοναπαρτισμος

Ό

είναι ή θεωρία τ ή ς κυριαρχίας τ ή ς α τ ο μ ι κ ή ς

βούλησης πού απορρέει π ρ ω τ ο γ ε ν ώ ς άπό τ ή γ ε ν ι κ ή β ο ύ λ η σ η , άλλά χ ε ι ρ α φ ε τ ε ί τ α ι έ π ε ι τ α κ α ί η γ ε μ ο ν ε ύ ε ι α υ τ ο δ ύ ν α μ α , π ρ ο φ υ λ α σ σ ό μ ε ν η ά π ό τ ο ύ ς κινδύνους τ ο ΰ α ν τ ι δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ο ύ π α ρ ό ν τ ο ς χ ά ρ ι ς σ τ ό δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό π α ρ ε λ θ ό ν τ η ς . 8 Σ ' αυτό τ ό κ α θ ε σ τ ώ ς , όπως παρατήρησε κάποιο εύφυολόγο πνεύμα τ ή ς Β ' γ α λ λ ι κ ή ς αυτοκρατορίας, ό Καίσαρας γίνεται πραγματικό

Οργανο τ ή ς

λαϊκής κυριαρχίας. « Θ ά είναι ή π ρ ο σ ω π ο π ο ι η μ έ ν η δημοκρατία, τό ένανθρωπισμένο έ θ ν ο ς » . 9 Σ τ ο ν βοναπαρτισμό π ρ α γ μ α τ ώ ν ε 7. G.B.A. Godin, La souveraineté et les droits du peuple, Paris 1874, σ. 115 κ.έξ. 8. Σ τ ό λήμμα «césarisme» τοΰ Dictionnaire de la langue française, Paris 1863, ό Emile Littré κάνει λόγο γιά «ηγεμόνες πού τούς φέρνει στήν κυ­ βέρνηση ή δημοκρατία, άλλά ώς κατόχους απόλυτης εξουσίας» (τ. Α', σ. 534). 9. Edouard Laboulaye, Paris en Amérique, εκδ. κδ', Paris 1869, σ. 3 8 1 . T i βοναπαρτιστική αντίληψη περί λαϊκής κυριαρχίας δέν είναι δη­ μοκρατική, ούτε όμως καί ανταποκρίνεται καθόλου στό μοναρχικό δόγμα τής προσήλωσης στή νόμιμη δυναστεία, νοούμενο ώς θεωρία τοΰ συνταγματικοΰ δικαίου. Ή δ η κατά τόν 17ο αιώνα, Ινας προτεστάντης κληρι­ κός, ό M. Jurieu, δοκίμασε νά θεμελιώσει θεωρητικά τήν απόλυτη μοναρ­ χία στή λαϊκή κυριαρχία, δίχως όμως νά βρει απήχηση. Ό επίσκοπος Bossuet de Meaux, ό μεγάλος θεωρητικός τής ιδέας τοΰ Αουδοβίκου Ι Δ ' περί κράτους, τόν επιτίμησε μέ τά ακόλουθα ειρωνικά λόγια: « Ό λαός κάνει τούς κυριάρχους καί δίνει τήν κυριαρχία: άρα ό λαός κατέχει τήν

ΒΟΝΑΠΑΡΤΙΣΜΟΣ

307

τ α ι ή σ ύ ν θ ε σ η δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς κ α ί α π ο λ υ τ α ρ χ ί α ς . 1 0 Έ χ ο ν τ α ς ανα­ δ ε ι χ θ ε ί ά π ο τ ή ν κ ά λ π η , ό ύ π α τ ο ς ά ρ χ ο ν τ α ς δέν α ν έ χ ε τ α ι αντίρ­ ρηση. Δ ε δ ο μ έ ν ο υ δτι ε κ π ρ ο σ ω π ε ί τ ή ν π λ ε ι ο ψ η φ ί α τού λαού, κ ά θ ε εναντίον τ ο υ α ν τ ι π ο λ ί τ ε υ σ η π ρ ο σ κ ρ ο ύ ε ι σ τ ι ς αρχές τ ή ς

κυριαρχία καί τήν κατέχει σέ βαθμό υπέρτερο· γιατί όποιος μεταβιβάζει οφείλει νά κατέχει ό,τι μεταβιβάζει κατά τρόπο τελειότερο, καί μολονό­ τι, άν ό λαός έχει ορίσει έναν κυρίαρχο δέν μπορεί πιά νά άσκει ό ίδιος τήν κυριαρχία, ωστόσο ό κυρίαρχος άσκει τήν κυριαρχία τοΰ λαοΰ· καί ή άσκηση τής κυριαρχίας, ή οποία επιτελείται άπό έναν καί μόνο, δέν εμ­ ποδίζει τήν κυριαρχία νά βρίσκεται μέσα στόν λαό ώς πηγή του, καί μά­ λιστα ώς τόν πρώτο της υπήκοο» (Bossuet, «Cinquième avertissement aux protestants sur les lettres de M. Jurieu contre l'histoire des variations», Oeuvres, τ. Δ ' , Paris 1743, σ. 2 8 0 ) . Μόλις κατά τούς νεότερους χρόνους, όπου, καθώς είδαμε, διάφοροι καιροσκόποι συχνά προσπαθούν να δικαιολογήσουν τή μοναρχία άπό δημοκρατική σκοπιά, βλέπουμε νά αναβιώνει, άν καί μέ διαφορετική μορφή, ή προσπάθεια τοΰ Jurieu. Σ τ ή Γερμανία, ό Friedrich Naumann έπλασε τό σύνθημα: «δημοκρατία καί αυτοκρατορία». Στήν Ι τ α λ ί α , ό αρχηγός τοΰ ριζοσπαστικού άστικοΰ κόμματος Ettore Sacchi δικαιολόγησε τόν φιλομοναρχισμό του υποστηρί­ ζοντας ότι ή μοναρχία είναι (στήν Ιταλία) θεσμός δημοκρατικός, καθότι επικυρώθηκε κάποτε ρητά άπό τόν λαό — μέ τά δημοψηφίσματα τοΰ 1860, όπου τά απαλλαγμένα άπό τούς ηγεμόνες έθνη αποφάνθηκαν πράγματι υπέρ τοΰ οίκου τής Σαβοΐας, εξαναγκασμένα ωστόσο έν μέρει άπό τά παραπλανητικά ερωτήματα τών δημοψηφισμάτων (βασιλεία ή τί­ ποτε) — καί αναγνωρίζεται ακόμη καί σήμερα σιωπηρά (Giuseppe Rensi, Gli 'Anciens Regimes' e Ja democrazia diretta, Bellinzona 1902, σ. 7). Σύμφωνα μέ τήν άρχή πού θέλει τή σιωπηρή ανοχή ταυτόσημη μέ τήν αναγνώριση, όλες οί πολιτικές εξουσίες, αν εξαιρέσουμε τίς εποχές ανοι­ κτής εξέγερσης τών υπηκόων, θά έπρεπε νά λογίζονται θεμελιωμένες σέ δημοκρατικό υπόβαθρο. Ι δ ο ύ ή λογικά σαθρή δημοκρατία, ή οποία έχει κοινό μέ τή λογική τών κακών κυβερνήσεων τό σοφιστικό δίλημμα πού, καθώς λέγει ό Macaulay σ' έναν λόγο του, συνίσταται στόν έξης διττό αφορισμό: 1λΑν είναι ανήσυχος ό λαός, δέν έχει ωριμάσει ακόμη γιά τίς ελευθερίες του· άν είναι ήσυχος, δέν θέλει ελευθερία. 10. Ό Hohenlohe ιστορεί το 1874 ότι, κατά τήν εποχή τής πρεσβείας του στό Παρίσι, κάποιος τοΰ είπε ότι ό Γάλλος είναι δημοκράτης καί α υ ­ ταρχικός· ώς έκ τούτου, ή αυτοκρατορία αποτελεί γι' αυτόν τό άριστο πολίτευμα καί τήν ελπίδα τοΰ μέλλοντος (Denkwürdigkeiten, τ. Β ' , σ. 126). Ό ίδιος ό Ναπολέων Γ ' χαρακτήρισε πολύ εύστοχα τήν ουσία τοΰ βοναπαρτισμοΰ λέγοντας ότι τό σύστημα του είναι ιεραρχική δημοκρα-

308

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΗΓΕΤΩΝ

δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς . 1 1 Ό δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό ς η γ έ τ η ς εΐναι αλάθητος, άφοΰ «ό εκλεκτός έξι εκατομμυρίων ψήφων εκτελεί τίς θελήσεις τοΰ λ α ο ΰ , δέν τ ί ς π ρ ο δ ί δ ε ι » . Οί α ν τ ί π α λ ο ι τ ή ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς επιβάλ­ λεται — δυνάμει πάντοτε τ ή ς λαϊκής κυριαρχίας—

νά σ υ ν τ ρ ί ­

βουν, κ α θ ό τ ι ό ε ξ ο υ σ ι α σ τ ή ς μ π ο ρ ε ΐ νά ι σ χ υ ρ ί ζ ε τ α ι ν ό μ ι μ α ό τ ι ε κ π ρ ο σ ω π ε ί τ ή ν κ υ ρ ι α ρ χ ί α τ ο υ λαοΰ, ό όποιος τ ο ΰ τ ή ν ε μ π ι ­ στεύθηκε

αύτοπροαίρετα.12

*Υ π ο σ τ η ρ ί ζ ε τ α ι

μάλιστα

ότι

οί

τία, άφοΰ όλα τά αξιώματα τής εξουσίας επιτρέπεται νά ανατίθενται μό­ νο άπο τόν ίδιο τόν λαό, ή οργάνωση όμως πρέπει νά είναι ιεραρχική γιά νά κεντρίζονται οί λανθάνουσες στους κόλπους τής κοινωνίας δυνατότη­ τες (Idées Napoléoniennes, σ. 8 3 ) . 11. Έ π ι τών ήμερων τοΰ Ναπολέοντα Α' κατασκευάστηκε μιά λεπτό­ τατη αντιδιαστολή μεταξύ τών λέξεων «απορρέω» καί « έ γ κ ε ι μ α ι » . Τό 1814, ό κόμης Mole επισήμανε στον αυτοκράτορα δτι στή Διακήρυξη τοΰ Συμβουλίου είχαν παρεισφρύσει ορισμένες επικίνδυνες λέξεις πού έμοια­ ζαν υπερβολικά μέ τίς αρχές τοΰ 1793: « Α ρ χ ί ζ ε ι μέ τή φράση "κάθε κυριαρχία έγκειται στόν λαό". Μέ βάση τήν άρχή αυτή ό λαός μπορεί ν' αλλάζει κάθε μέρα κυβέρνηση καί μονάρχη· δίδει καί αποσύρει κατ' αρέ­ σκεια τό στέμμα, μπορεΐ νά τό αρνηθεί στον γιό Σας. Ά ν πάλι είχαμε «"απορρέει", θά μπορούσαμε νά ποΰμε δτι μεταβιβάζοντας γιά πάντα τήν κυριαρχία σ' έναν άνθρωπο καί στή δυναστεία του, απαλλοτριώνει τό δικαίωμα νά τοΰ τήν πάρει πίσω, ένώ τό " έ γ κ ε ι τ α ι " δέν βάζει Ορια στήν αστάθεια τών θεσμών καί τοΰ θρόνου». « Ή παρατήρηση σας είναι ορθό­ τατη, μοΰ προξενεί εντύπωση», απάντησε ή ηγεμόνας (Comte Mole, «Les Cent-Jours. Documents inédits», Revue de la Révolution 11 (1888), σ. 95). Ε ν ί ο τ ε πάλι ή έννοια τής λαϊκής κυριαρχίας ερμηνεύεται περιπτω­ σιολογικά κατά τρόπο ώστε αίρεται ολοσχερώς. Έ τ σ ι είπε ό Ναπολέων Α' στό νησί τής Ά γ ι α ς Ε λ έ ν η ς : « Τ ο πρώτο χρέος τοΰ ηγεμόνα είναι νά κάνει δ,τι θέλει ό λαός· όμως ό,τι θέλει ό λαός δέν είναι ποτέ ό,τι λέει* ή βούληση του, οί ανάγκες του πρέπει νά βρίσκονται λιγότερο στό στόμα του καί περισσότερο μέσα στήν καρδιά τοΰ ηγεμόνα» (Emmanuel Augu­ stin Dieudonné L a s Cases, Mémorial de Ste-Hélène, τ. Β ' , Paris 1 8 2 1 , σ. 82). Ή άποψη τούτη άπηχεΐται συχνότατα καί στις ρήσεις τών ηγετι­ κών στελεχών τών σύγχρονων πολιτικών κομμάτων πρβλ. παραπάνω σσ. 2 1 0 - 2 1 1 . 12. Τοΰτο υπογράμμισε ό Λουδοβίκος Ναπολέων σέ λόγο του στή Λυών, ευθύς μετά τήν εκλογή του ώς ισόβιου προέδρου τής γαλλικής Δημοκρατίας ( Ε . Tenot, Paris en Décembre 1851, σ. 26). "Ηδη όταν ανέ­ λαβε τήν προεδρία, τόν Δεκέμβριο τοΰ 1848, είχε διακηρύξει πανηγυρικά ενώπιον τής λαϊκής αντιπροσωπείας τήν ακόλουθη άρχή: «Θά θεωρήσω

ΒΟΝΑΠΑΡΤΙΣΜΟΣ

309

ί δ ι ο ι οί ψ η φ ο φ ό ρ ο ι α π α ι τ ο ύ ν α π ό τ ο ν ε κ λ ε κ τ ό τ ο υ ς α υ σ τ η ρ ό τ η ­ τ α , π υ γ μ ή κ α ί σ υ γ κ ε ν τ ρ ω τ ι κ ή ε ξ ο υ σ ί α . 1 3 Ώ ς λ ο γ ι κ ή ακολου­ θία α π ό τ ή θ ε ω ρ ί α π ε ρ ί σ υ μ π υ κ ν ώ σ ε ω ς τ ή ς λ α ϊ κ ή ς

θέλησης

σ τ ο όργανο τ ή ς σ υ γ κ ε ν τ ρ ω τ ι κ ή ς ε ξ ο υ σ ί α ς , ε ξ α ί ρ ε τ α ι ή α ν ά γ κ η νά ε ξ α ρ τ ώ ν τ α ι σ τ ε ν ό τ α τ α τ ά π α ρ ε μ β α λ λ ό μ ε ν α μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν δύο παραγόντων στοιχεία, ιδιαίτερα τό δημοσιοϋπαλληλικό

σώμα,

άπό τ ή ν κ ε ν τ ρ ι κ ή ε ξ ο υ σ ί α ( π ο ύ μέ τ ή σ ε ι ρ ά τ η ς ν ο ε ί τ α ι εξαρ­ τ η μ έ ν η άπό τον λ α ό ) . 1 4 Ή παροχή ελευθερίας γ ν ώ μ η ς καί κ ι ­ ν ή σ ε ω ν σ τ ή γ ρ α φ ε ι ο κ ρ α τ ί α θά σ ή μ α ι ν ε α π ε μ π ό λ η σ η τ ή ς λ α ϊ κ ή ς κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς . Ή ε ξ ο υ σ ί α τ ο ΰ ύ π α τ ο υ ά ρ χ ο ν τ α ε δ ρ ά ζ ε τ α ι απο­ κ λ ε ι σ τ ι κ ά σ τ ή ν ά μ ε σ η θ έ λ η σ η τ ο ΰ λ α ο ΰ . Ό β ο ν α π α ρ τ ι σ μ ό ς δέν γ ν ω ρ ί ζ ε ι δ ι ά μ ε σ α Οργανα. Ά π ό τ ή σ κ ο π ι ά τ ο υ , τ ό π ρ α ξ ι κ ό π η ­ μ α σ τ ί ς 2 Δ ε κ ε μ β ρ ί ο υ τ ο ΰ 1 8 5 1 ε μ φ α ν ί ζ ε τ α ι ώ ς απολύτρωση τ ο ΰ λαοΰ ά π ό τ ή ν πίεση τ ο ΰ κ ο ι ν ο β ο υ λ ί ο υ , απολύτρωση π ο ύ προϋποθέτει τήν κατοπινή άμεση προσφυγή στίς λαϊκές μάζες δια μ έ σ ο υ τ ο ΰ δ η μ ο ψ η φ ί σ μ α τ ο ς . Ό V i c t o r H u g o

παρομοίασε

τις σχέσεις μεταξύ κυβέρνησης καί λαϊκής αντιπροσωπείας έπί Ναπολέοντα

μ' εκείνες μ ε τ α ξ ύ τ ο ΰ κυρίου κ α ί τ ώ ν δούλων

τ ο υ · τ ο ν π ρ ώ τ ο τ ό ν δ ι ό ρ ι ζ ε ό α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α ς , τους

δεύτερους

τούς έ ξ έ λ ε γ ε ό λ α ό ς . 1 5 Τ ο ΰ τ ο ήταν μ έ ν άπροσμάχητα

αληθές

ύ π ό τ ό π ρ ί σ μ α τ ώ ν γ ε γ ο ν ό τ ω ν , άλλά σ φ α λ ε ρ ό ά π ό θ ε ω ρ η τ ι κ ή άποψη.

Κάθε

β ή μ α τ ο ΰ βοναπαρπσμοΰ

ήταν θεωρητικά δι­

κ α ι ο λ ο γ η μ έ ν ο , ακόμη κ α ί άν α ι μ α τ ο κ ύ λ ι ζ ε τ ο ύ ς π ο λ ί τ ε ς . Έ ν α έξαγνιστικό άναβάπτισμα μέσα στο δημοψήφισμα λαγάριζε τά π ά ν τ α , ν ο μ ι μ ο π ο ι ο ύ σ ε κ α τ ' α ρ χ ή ν ο π ο ι α δ ή π ο τ ε ανομία. Μ ό λ ι ς τοΰ ανακοινώθηκε επίσημα ή νίκη τ ο υ στο δημοψήφισμα, ό ΐδιος ό Ναπολέων Γ ' ομολόγησε ότι μ έ τ ό πραξικόπημα

εΐχε

εχθρούς τής πατρίδος όλους, όσοι θά προσπαθούσαν νά αλλάξουν παράνο­ μα ό,τι καθιέρωσε ή Γαλλία ολόκληρη» (V. Hugo, Napoléon le petit, σ. 16). 13. Ό Ναπολέων Γ ' ισχυρίζεται ότι ή απόφαση τοΰ Ναπολέοντα Α ' να μή διαλύσει τά νομοθετικά σώματα οφειλόταν αποκλειστικά στά δη­ μοκρατικά του αισθήματα· ό λαός, προσθέτει, δέν θά είχε προβάλει καμ­ μία αντίρρηση (Idées Napoléoniennes, σ. 7 1 ) . 14. Ό . Τ Γ . , σ. 3 8 .

15. V. Hugo, Napoléon le petit, σσ. 79-80.

310

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΗΓΕΤΩΝ

παραβίασε*, λ ί γ ο πριν τ ο ύ ς ν ό μ ο υ ς , μ έ μόνο σ κ ο π ο ύ μ ε ν ο ό μ ω ς νά ε δ ρ α ι ώ σ ε ι τ ό δ ί κ α ι ο . « Δ έ ν β γ ή κ α άπό τ ή ν ο μ ι μ ό τ η τ α π α ρ ά γ ι ά νά ε π ι σ τ ρ έ ψ ω σ τ ο δ ί κ α ι ο » . Ε ΐ χ ε αθωωθεί, κ α θ ώ ς ε ΐ π ε , μ έ 7 . 0 0 0 . 0 0 0 ψ ή φ ο υ ς . 1 6 Ή άδιάπαυστη (σέ τρία συναπτά δ η μ ο ­ ψ η φ ί σ μ α τ α ) υ π ο σ τ ή ρ ι ξ η τ ο ΰ λαοΰ π ρ ο ς τ ή ν κ υ β έ ρ ν η σ η , ε ν ι σ χ υ ­ μ έ ν η ε π ι π λ έ ο ν άπό π ά μ π ο λ λ ε ς θ υ ε λ λ ώ δ ε ι ς ε κ δ η λ ώ σ ε ι ς σ υ μ π ά ­ θ ε ι α ς -άπο μ έ ρ ο υ ς τ ώ ν μ α ζ ώ ν , π α ρ ε ί χ ε στους ε ύ σ υ μ β ί β α σ τ ο υ ς δημοκρατικούς

βολικό πρόσχημα

γ ι ά νά μ ε τ α σ τ ρ α φ ο ύ ν ά π ό

α ν τ ι π ο λ ι τ ε υ ό μ ε ν ο ι σ έ οπαδούς τ ή ς μ ο ν α ρ χ ί α ς . Π ρ ά γ μ α τ ι , μ ή ­ π ω ς δέν ε δ ρ α ζ ό τ α ν ό δημοφη φ ιαματικός

καισαρισμός

μ έ τ ή ν π ο λ υ π ό θ η τ η δ η μ ο κ ρ α τ ί α υπόβαθρο; Ό

στο ΐδιο

E m i l e Ollivier

δ ι α ί ρ ε σ ε τ ά π ο λ ι τ ε ύ μ α τ α σ έ δύο μ ε γ ά λ ε ς κ α τ η γ ο ρ ί ε ς : σ' ε κ ε ί ν α τ ή ς π ρ ώ τ η ς , ή κ υ β έ ρ ν η σ η εΐναι α υ τ ο σ κ ο π ό ς , σ' ε κ ε ί ν α τ ή ς δ ε ύ ­ τ ε ρ η ς ε κ π ρ ο σ ω π ε ί τ ό έ θ ν ο ς , « τ ο ύ όποιου ό αρχηγός δέν ε ΐ ν α ι παρά ε ν τ ε τ α λ μ έ ν ο ς τ ο ΰ έθνους γ ι ά τ ή ν ά σ κ η σ η τ ώ ν κ ο ι ν ω ν ι κ ώ ν δ ι κ α ι ω μ ά τ ω ν » . 1 7 Έ τ σ ι εΐχε καθαρή τ ή δημοκρατική συνείδηση τ ο υ κ α ί μ π ο ρ ο ΰ σ ε νά δ ι κ α ι ο λ ο γ ή σ ε ι τ ή μ ε τ α σ τ ρ ο φ ή τ ο υ υπέρ τοΰ καισαρισμοΰ επικαλούμενος τήν ε π ι σ τ ή μ η καί τ ί ς θ ε μ ε λ ι ώ ­ δ ε ι ς αρχές. Σ τ ή ν ιστορία τ ώ ν σύγχρονων δημοκρατικών καί επαναστα­ τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν κ α ί σ υ ν δ ι κ ά τ ω ν απαντούν φ α ι ν ό μ ε ν α π α ρ ό ­ μ ο ι α μ έ όσα α ν α λ ύ σ α μ ε σ τ ι ς π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ε ς π α ρ α γ ρ ά φ ο υ ς . Τ ά αΐτια εΐναι π ρ ό δ η λ α . Ό προοπτικές

επιτυχίας

βοναπαρτισμός έχει πάντοτε ευνοϊκές σέ μάζες

δημοκρατικών

αισθημάτων,

άφοΰ τ ί ς β α υ κ α λ ί ζ ε ι μ έ τ ή χ ί μ α ι ρ α ό τ ι π α ρ α μ έ ν ο υ ν κ υ ρ ί α ρ χ ε ς τών

κυριάρχων

τους

καί, μεθοδεύοντας

τ ή διαδικασία

τής

εκλογής α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ω ν ά π ό τον π ο λ ύ λ α ό , π ρ ο σ δ ί δ ε ι σ τ ή ν έν λόγω χ ί μ α ι ρ α χ ρ ο ι ά ν ο μ ι κ ή , αρεστή σ τ ι ς μ ά ζ ε ς τ ί ς α γ ω ν ι ζ ό μ ε ­ νες γ ι ά τ ά « δ ί κ α ι α » τ ο υ ς . Ή εκλογή α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ω ν κ α ί ή σ ύ ­ σ τ ο ι χ η π α ρ α ί τ η σ η τ ο ύ λαοΰ ά π ό τ ή ν κ υ ρ ι α ρ χ ί α τ ο υ σ υ ν τ ε λ ε ί τ α ι ε ύ τ α κ τ α , μ έ τ ή σ υ ν ε ι δ η τ ή θ έ λ η σ η τ ο ΰ ί δ ι ο υ τ ο ΰ λαοΰ κ α ί δ ί χ ω ς τ ή μ ε τ α φ υ σ ι κ ή θ ε ί α αρωγή τ ή ς μ ι σ η τ ή ς ν ό μ ι μ η ς κ λ η ρ ο ν ο μ ι κ ή ς

16. Ε . Tenot, Paris en Décembre 1851, σσ. 2Θ6-207. 17. Emile Olli vier, Le 19 Janvier. Comte-rendu aux électeurs de la 3e circonscription de la Seine, εκδ. ζ', Paris 1869, σ. 119.

ΒΟΝΑΠΑΡΤΙΣΜΟΣ

311

μ ο ν α ρ χ ί α ς . Ό α ι ρ ε τ ό ς α ρ χ η γ ό ς τ ο υ κ ρ ά τ ο υ ς π α ρ ο υ σ ι ά ζ ε τ α ι ώς ε γ κ α τ ε σ τ η μ έ ν ο ς σ τ ο ά ξ ί ω μ ά τ ο υ δια μ έ σ ο υ ελεύθερης θ ε λ η μ α ­ τ ι κ ή ς ε ν έ ρ γ ε ι α ς , δια μ έ σ ο υ τ ή ς ί δ ι α ς τ ή ς α υ θ α ι ρ ε σ ί α ς τ ώ ν μ α ­ ζ ώ ν , ώ ς δημιούργημα τ ο υ ς . Ή σ υ ν ε ί δ η σ η αυτή κ ο λ α κ ε ύ ε ι τ ο αύτοσυναίσθημα τού κάθε άτομου στους κόλπους τ ώ ν τ ε λ ε υ ­ τ α ί ω ν μ έ τ ή ν έ ξ η ς λ ο γ ι κ ή : « Α υ τ ό ς δέν θά ε ΐ χ ε γ ί ν ε ι ό , τ ι ε ΐ ν α ι άν δέν τ ο ν ε ΐ χ α κ ά μ ε ι έ γ ώ » , « Έ γ ώ τ ο ν έ β γ α λ α » . Κ α ί γ ι ά έναν ε π ι π λ έ ο ν ί σ τ ο ρ ι κ ο ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ό λ ό γ ο σ υ μ β ι β ά ζ ε ­ τ α ι ά ρ ι σ τ α ή δ η μ ο κ ρ α τ ί α μ ' έναν ο ρ ι σ μ έ ν ο β α θ μ ό

τυραννίδας,

κ α θ ό σ ο ν οί μ ά ζ ε ς α ν έ χ ο ν τ α ι ε υ κ ο λ ό τ ε ρ α τ ή ν ε ξ ο υ σ ί α άν κ ά θ ε μ ε μ ο ν ω μ έ ν ο ά τ ο μ ο εΐναι σ έ θ έ σ η νά τ ή ν π λ η σ ι ά σ ε ι ή , κ α τ ά μ ε ί ζ ο ν α μ ά λ ι σ τ α λ ό γ ο , νά τ ή ν κ α τ α λ ά β ε ι . Σ τ ή Γαλλία,

περί τά

μ έ σ α τ ο ΰ 1 9 ο υ α ι ώ ν α , οί δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ώ ν φ ρ ο ν η μ ά τ ω ν αστοί κ α ί αγρότες, μ ο λ ο ν ό τ ι μ ι σ ο ΰ σ α ν τ ή β α σ ι λ ε ί α , έ δ ω σ α ν π ρ ό θ υ μ ο ι τ ή ν ψ ή φ ο τ ο υ ς στον Ν α π ο λ έ ο ν τ α Γ ' , έ ν θ υ μ ο ύ μ ε ν ο ι π ό σ ο ε ύ κ ο λ α ε ΐ ­ χαν γ ί ν ε ι τόσοι καί τόσοι άπό τούς όμοιους τ ω ν τ ι τ λ ο ΰ χ ο ι π ε ­ ρ ι ω π ή ς έ π ι τ ώ ν ήμερων τ ο ΰ τ ρ α ν ο ΰ θ ε ί ο υ τ ο υ . 1 8 Τ ό ϊ δ ι ο σ υ μ ­ βαίνει καί μέσα στά πολιτικά κόμματα* μιά ολιγαρχία δπου, κ α θ ώ ς π ρ ο β λ έ π ε τ α ι κ α τ α σ τ α τ ι κ ά , μ π ο ρ ε ί νά ε ν τ α χ θ ε ί θ ε ω ρ η τ ι ­ κ ά ό κ α θ έ ν α ς , δ ύ σ κ ο λ α μόνο γ ί ν ε τ α ι α ι σ θ η τ ή ώ ς κ α τ α π ι ε σ τ ι κ ή . Ώ ς έ κ τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή ς δ ι α δ ι κ α σ ί α ς τ ή ς ανάδειξης τ ο υ , ό εκλεγμένος η γ έ τ η ς μπορεί περισσότερο άπ' ό,τι ό γεννημένος η γ έ τ η ς τ ή ς α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ί α ς νά λ ο γ ί ζ ε τ α ι ώ ς δ ι ε ρ μ η ν ε υ τ ή ς τ ή ς θέλησης

τ ο ΰ συνόλου κ α ί , ύ π ό τ ή ν ι δ ι ό τ η τ α

τ ο υ αυτήν, νά

αξιώνει υπακοή καί υποταγή σ τ ή δική του ατομική βούληση. Ό π ο τ ε δ ή π ο τ ε τούς προσάπτεται ή μ ο μ φ ή τ ή ς αντιδημοκρα­ τ ι κ ή ς σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά ς , οί ϊ δ ι ο ι οί σ ύ γ χ ρ ο ν ο ι κ ο μ μ α τ ι κ ο ί

ηγέτες

ε π ι κ α λ ο ύ ν τ α ι , σαν δ ε ύ τ ε ρ ο ι Ν α π ο λ έ ο ν τ ε ς , τ ή θ έ λ η σ η κ α ί ανοχή

18. Alexandre Herzen, De Vautre rive, έκδ. γ', Genève 1 8 7 1 , σ. 119. — Στήν κωμωδία Le gamin de Paris τών Bayard καί Vanderburgh (έκδ. δ', Bielefeld 1 8 6 1 , σ. 77), ό ρόλος τοΰ Ναπολέοντα γιά τίς κατώτερες λαϊκές τάξεις τής Γαλλίας χαρακτηρίζεται μέ τά λόγια ενός στρατηγοΰ: « Ε ί μ α σ τ ε άλλοτε τά παιδιά τοΰ Παρισιού... τυπογράφοι... γιοι άμαξοποιών, είχαμε καρδιά... θέλαμε νά πάμε μπροστά... ίσως νά μέναμε στά μισά τοΰ δρόμου... χωρίς τον Αυτοκράτορα... πού βρέθηκε μπροστά μας... πού μας συμπαρέσυρε στή δίνη του... Ή ευκαιρία ήταν τό παν!»

312

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΗΓΕΤΩΝ

τ ο ΰ π λ ή θ ο υ ς , α υ τ ο π ρ ο β ά λ λ ο ν τ α ι δ η λ α δ ή ώ ς οί ε κ λ ε γ μ έ ν ο ι κ α ί εκλεκτοί του. Ε ν ό σ ω μας εκλέγουν καί μας επανεκλέγουν ώς η γ έ τ ε ς , υ π ο σ τ η ρ ί ζ ο υ ν , π α ρ α μ έ ν ο υ μ ε ή νόμιμη λησης

τής μάζας

έκφραση

τής θέ­

κ α ί τ α υ τ ι ζ ό μ α σ τ ε μ' α υ τ ή ν . 1 9 Σ τ ο π λ α ί σ ι ο

τ ή ς π α λ α ι ά ς α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ί α ς έ λ ε γ α ν ό τ ι κ α ν ε ί ς δέν ε π ι τ ρ ε π ό τ α ν νά ά π ε ι θ ε ΐ σ τ ο π ρ ό σ τ α γ μ α τ ο ΰ δ υ ν ά σ τ η , κ α θ ό τ ι θά γ ι ν ό τ α ν έ τ σ ι ένοχος π α ρ ά β α σ η ς τ ο ΰ θ ε ί ο υ ν ό μ ο υ . Σ τ ο π λ α ί σ ι ο τ ή ς σ ύ γ χ ρ ο ­ ν η ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς λ έ γ ε τ α ι ό τ ι κ α ν ε ί ς δέν ε π ι τ ρ έ π ε τ α ι νά εναν­ τ ι ώ ν ε τ α ι σ τ ο π ρ ό σ τ α γ μ α τ ώ ν ό λ ι γ α ρ χ ώ ν , γ ι α τ ί α λ λ ι ώ ς θά α ν έ ­ τ ρ ε π ε ι δ ι ό χ ε ι ρ α τ ί ς θ ε μ ε λ ι ώ δ ε ι ς δ η μ ο κ ρ α τ ι κ έ ς α ρ χ έ ς , θά δ ι έ π ρ α τ τ ε ά ν ό μ η μ α ε ι ς βάρος τ ο ΰ έ α υ τ ο ΰ τ ο υ , τ ή ς ΐ δ ι α ς τ ο υ τ ή ς θ έ λ η σ η ς , τ ή ν ό π ο ι α μ ε τ α β ί β α σ ε α ύ τ ο π ρ ο α ί ρ ε τ α στον ε κ π ρ ό σ ω ­ πο τ ο υ . 2 0 Ύ π ό δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό κ α θ ε σ τ ώ ς , ό κ α θ έ ν α ς φ έ ρ ε τ α ι νά δ ί δ ε ι , έ μ μ ε σ α τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν , ό ΐ δ ι ο ς στόν ε α υ τ ό τ ο υ τ ί ς ε ν τ ο λ έ ς πού δέχεται ά ν ω θ ε ν . 2 1

Κ α θ ώ ς λ έ γ ε τ α ι σέ κάποιο

γερμανικό

σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό φ ύ λ λ ο : « Τ ό π ρ ο ε δ ρ ε ί ο τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς εΐναι

19. Το παραπάνω επιχείρημα το μεταχειρίζονται συχνότατα στους λόγους των τά ηγετικά στελέχη τής σοσιαλδημοκρατίας. Ε π ι χ ε ι ρ η μ α τ ο ­ λογούν ώς έξης: τό γεγονός ότι οί έπι κεφαλής βρίσκονται ακόμη έπι κε­ φαλής άποδεκνύει άφ' έαυτοΰ ότι τούς υποστηρίζουν οί μάζες, ειδάλλως θά εΐχαν εκπέσει άπό τό ηγετικό αξίωμα τους (βλ. λ.χ. τόν λόγο τοΰ Carl Legien στό συνέδριο τοΰ γερμανικοΰ σοσιαλδημοκρατικού κόμματος στήν Τένα, Protokoll, Berlin 1905, σ. 265· καθώς καί: P.J. Troelstra, Inzake partijleiding. Toelichtingen en Gegevens, σ. 9 7 ) . 20. Έπι τών ήμερων τής Β ' γαλλικής αυτοκρατορίας επιστρατευόταν ή ίδια συλλογιστική προς υπεράσπιση τοΰ δημοψηφισματικοΰ αυτοκρα­ τορικού καθεστώτος. Ό Edmond About, ένας άπό τούς ελάχιστους, ώς γνωστόν, δημοκράτες συγγραφείς ολκής πού προσδέθηκαν στό άρμα τοΰ Ναπολέοντα, σημειώνει ύπό τό πνεύμα τοΰτο: « Υ π α κ ο ή δέν είναι παρά ή συμμόρφωση μέ τούς νόμους πού έκαμες ό ίδιος, ή εκπλήρωση τών υποχρεώσεων σου απέναντι στους αρχηγούς πού διάλεξες ό ίδιος: εΐναι νά προστάζεις τόν εαυτό σου» (Edmond About, Le progrès, Paris 1864, σ. 67). 2 1 . Ό Georges Sorel επέτυχε νά εξιχνιάσει έκ νέου τή σχέση μεταξύ δημοκρατίας έν γένει καί απολυταρχίας καθώς καί τό σημείο τομής τους στόν συγκεντρωτισμό· πρβλ. μεταξύ άλλων τό έργο του Les illusions du progrès, Paris 1908, σ. 9 κ.έξ. [έλλ. έκδ.: Ol φευδαισθήσείς της προόδου, μτφ. Φ. Παπαδοπούλου, Αθήνα 1990].

ΒΟΝΑΠ ΑΡΤΙΣΜΟΣ

313

ή ε ξ ο υ σ ί α π ο ύ έ θ ε σ ε στον ε α υ τ ό τ ο υ σ ύ σ σ ω μ ο τ ό ΐδιο τ ό Κ ό μ ­ μα καί πού ενσαρκώνει τ ή ν εξουσία τ ο υ Κ ό μ μ α τ ο ς . Ό

σεβα­

σ μ ό ς π ρ ο ς αυτήν α π ο τ ε λ ε ί τ ή ν π ρ ώ τ ι σ τ η ε π ι τ α γ ή τ ή ς δ η μ ο ­ κ ρ α τ ι κ ή ς π ε ι θ α ρ χ ί α ς » . 2 2 Οί ο ρ γ α ν ω μ έ ν ε ς μάζες ο φ ε ί λ ο υ ν στους η γ έ τ ε ς τ ω ν απόλυτη υπακοή, π ρ ά γ μ α πού απορρέει άπό τ ή δ η ­ μ ο κ ρ α τ ι κ ή σ χ έ σ η μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν δύο. Π ρ ό κ ε ι τ α ι α π λ ώ ς γ ι ά συλ­ λ ο γ ι κ ή υ π ο τ α γ ή σ τ ή σ υ λ λ ο γ ι κ ή β ο ύ λ η σ η , τ ή ν όποια αντιπρο­ σ ω π ε ύ ο υ ν οί δ ε ύ τ ε ρ ο ι . 2 3 Σ τ ο υ ς κ ό λ π ο υ ς τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς ,

ή

ηγεσία θ ε μ ε λ ι ώ ν ε ι τό δικαίωμα τ ή ς εντολής στήν π λ α σ μ α τ ι κ ή δημοκρατική παντοδυναμία τών μαζών. Κ ά θ ε κ ο μ μ α τ ι κ ό σ τ έ ­ λεχος εγκαθίσταται στο άξίωμά του άπό τις μάζες, καί ή πα­ ραμονή του εξαρτάται άπό τ ή ν αρέσκεια τους. Ά π ό θ ε ω ρ η τ ι κ ή λ ο ι π ό ν ά π ο ψ η εΐναι εντελώς ά ψ ο γ ο τ ό α ι τ ι ο λ ο γ ι κ ό π ο ύ π ρ ο β ά λ ­ λουν τ ά η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η γ ι ά νά α ξ ι ώ ν ο υ ν υ π ο τ α γ ή ά π ό τ ι ς μ ά ­ ζ ε ς . Σ τ ή ν π ρ ά ξ η ό μ ω ς , άν ο χ ι π ά ν τ ο τ ε ή ε κ λ ο γ ή , σέ κ ά θ ε π ε ρ ί ­ πτωση πάντως ή επανεκλογή τών ηγετικών κομματικών στε­ λεχών συντελείται ύπό τ ό κράτος τόσο ισχυρών

παραγόντων

υ π ο β ο λ ή ς κ α ί ι δ ε ο λ η ψ ί α ς , ώ σ τ ε ή ε λ ε υ θ ε ρ ί α τ ή ς εκλογής π ε ρ ι ο ­ ρ ί ζ ε τ α ι σ η μ α ν τ ι κ ά . 2 4 Σ τ ο π ε δ ί ο τ ώ ν π ο λ ι τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν , δέν χ ω ρ ε ί α μ φ ι β ο λ ί α , τ ό δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό σ ύ σ τ η μ α έν τ έ λ ε ι σ υ ρ ρ ι κ ν ώ ­ νεται π ρ ά γ μ α τ ι στο υπογραμμισμένο άπό μερικούς κλασικούς τ ο υ σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ δ ι κ α ί ω μ α τ ώ ν μ α ζ ώ ν νά εκλέγουν κ α τ ά τ α κ τ ά χ ρ ο ν ι κ ά δ ι α σ τ ή μ α τ α τ ο ύ ς κ υ ρ ί ο υ ς τ ω ν , στους ό π ο ι ο υ ς ο φ ε ί λ ο υ ν απόλυτη υποταγή κατά τό ενδιάμεσο διάστημα. Ύ π ό τ ι ς σ υ ν θ ή κ ε ς αυτές, π α ν τ ο ύ δ ι α μ ο ρ φ ώ ν ε τ α ι ή ϊ δ ι α ν ο ο ­ τ ρ ο π ί α σ τ ο ε σ ω τ ε ρ ι κ ό τ ή ς η γ ε σ ί α ς τ ό σ ο τ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν όσο καί τ ώ ν συνδικάτων. Τ ά η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η απαιτούν άπό τ ι ς μ ά ζ ε ς υ π α κ ο ή κ α ί , άν γ ί ν ε τ α ι , σ ι ω π η ρ ή αποδοχή κ α ί ε κ τ έ λ ε σ η τ ώ ν ο δ η γ ι ώ ν κ α ί ε ν τ ο λ ώ ν τ ο υ ς , τις ό π ο ι ε ς ε κ δ ί δ ο υ ν μ έ τ ή ν κ α ­ τ ά τ ό δυνατόν μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η ε υ σ υ ν ε ι δ η σ ί α κ α ί γ ν ώ σ η τ ώ ν π ρ α γ ­ μάτων. Ε ν τ ε λ ώ ς ακατανόητο τούς φαίνεται π ώ ς μπορεί κανείς νά ά σ κ ε ΐ σ φ ο δ ρ ή κ ρ ι τ ι κ ή κ α τ ά τ ώ ν π ρ ά ξ ε ω ν κ α ί π α ρ α λ ε ί ψ ε ω ν

22. Düsseldorfer Volkszeitung (13 Νοεμβρ. 1905). 23. Τούτο εκφράζει πολύ επιγραμματικά ό Rienzi (Η. van Kol), Socia­ lisme et liberté, σ. 249. 24. Πρβλ. παραπάνω σσ. 8 5 - 8 8 , 229.

314

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΗΓΕΤΩΝ

τ ώ ν κ ο ρ υ φ α ί ω ν ο ρ γ ά ν ω ν , άφοΰ ε ν δ ό μ υ χ α τ ρ έ φ ο υ ν τ ή ν π ε π ο ί θ η ­ ση δτι βρίσκονται υπεράνω τ ή ς κ ρ ι τ ι κ ή ς τ ώ ν συντρόφων τους, δηλαδή τοΰ ΐδιου τοΰ κόμματος. Ό

E n g e l s , ό όποιος ε ί χ ε α ι ­

σθητήριο ασφαλές προκειμένου γιά τήν αφηρημένη

δημοκρα­

τ ί α , ε ξ έ φ ρ α σ ε κ ά π ο τ ε τ ό π α ρ ά π ο ν ο ό τ ι οί η γ έ τ ε ς τ ο ΰ γ ε ρ μ α ν ι κοΰ σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς δέν μ π ο ρ ο ΰ σ α ν νά σ υ ν η θ ί ­ σουν σ τ ή ν ιδέα ό τ ι οί α ξ ι ω μ α τ ο ύ χ ο ι δέν δ ι κ α ι ο ύ ν τ α ι μ ε τ α χ ε ί ρ ι ­ σ η ά β ρ ό τ ε ρ η ά π ' δ , τ ι δ λ ο ι οί υ π ό λ ο ι π ο ι ά ν θ ρ ω π ο ι . 2 5 Α υ τ ό χ ρ η μ α εξωφρενικό θεωρούν λοιπόν τά η γ ε τ ι κ ά κ ο μ μ α ­ τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η τ ό νά ε ν ε ρ γ ο ύ ν οί π ο δ η γ ε τ ο ύ μ ε ν ο ι ε ν ά ν τ ι α προτάσεις καί παραινέσεις τ ο υ ς . 2 6 Σ τ ί ς

εκθέσεις τους

στίς γύρω

άπό τ έ τ ο ι ε ς π ρ ο σ τ ρ ι β έ ς μ έ τ ο ύ ς τ ε λ ε υ τ α ί ο υ ς , άδυνατοΰν νά μ ή ν εκφράσουν τ ή ν ιερή α γ α ν ά κ τ η σ η τους γιά τ έ τ ο ι α ανυπακοής.27

Ώς

κρούσματα

χονδροειδής σκαιότητα καί άήθεια

προσά­

π τ ε τ α ι στίς μάζες τό «νά ποδοπατούν τις συμβουλές τών η γ ε ­ τ ι κ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν , τ ά όποια ε ξ έ λ ε ξ α ν οί ΐ δ ι ε ς » . Σ τ ή ν

περίφημη

πλέον συνδιάσκεψη τών προεδρείων τών γερμανικών

συνδικά­

των ( 1 9 - 2 3 Φεβρουαρίου 1 9 0 6 ) , τό συνδικαλιστικό

στέλεχος

P a u l Müller δ ι α μ α ρ τ υ ρ ή θ η κ ε ό τ ι οί ρ ι ζ ο σ π ά σ τ ε ς σ ύ ν τ ρ ο φ ο ι τ ο υ 25. Παρατήρηση τοΰ Fr. Engels σέ επιστολή του τής 21ης Μαρτίου 1891· ομοίως αποφαίνεται καί ό Karl Marx σέ γράμμα τής 19ης Σ ε ­ πτεμβρίου 1879 (βλ. Briefe und Auszüge aus Briefen, ο.π., σσ. 3 6 1 , 166). 26. Πρβλ. παραπάνω σ. 214. Ε ν ί ο τ ε παροτρύνονται τά μέλη, ακόμη καί ex officio, νά σέβονται τήν ηγεσία πού αναδεικνύουν τά ίδια. Έ τ σ ι , σ' ένα βελγικό συνδικαλιστικό φύλλο, μεταξύ τών δέκα εντολών τοΰ συνδι­ καλισμένου εργάτη, διαβάζουμε τις ακόλουθες εμπιστευτικές παραινέ­ σεις: « 1 . Θά κάνεις προπαγάνδα γιά νά συσπειρώνεις τούς αδιάφορους. 2. Θά παρευρίσκεσαι στίς συνελεύσεις, γιά νά ξυπνά τό μυαλό σου. 3. Θά πληρώνεις τακτικά τή συνδρομή σου κάθε μήνα. 4. Δέν θά επικρίνεις μέ­ σα στά καπηλειά, όπως γίνεται πολύ συχνά» (Journal des Correspon­ dances. Organe officiel des Syndicats affiliés à la Commission Syndicale 2 (1905), σ. 110). 27. Όταν ή πλειοψηφία τής σοσιαλδημοκρατικής κομματικής συνέ­ λευσης τής Ι Σ Τ ' ε κ λ ο γ ι κ ή ς περιφέρειας τής Σαξονίας απέρριψε εισήγηση τής ηγεσίας γιά αύξηση συνδρομής τοΰ κομματικού φύλλου τοΰ Chem­ nitz, κάποιο ηγετικό στέλεχος έγραψε τά ακόλουθα: « Μ έ αύξηση τής μ η ­ νιαίας συνδρομής μόλις κατά 10 πφέννιγκ θά είχε λυθεί τό πρόβλημα. Τά μέλη ωστόσο τής Τοπικής Όργάνωσης δέν κατόρθωσαν νά άρθοΰν

315

ΒΟΝΑΠ ΑΡΤΙΣΜΟΣ

άπο τ ο σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό κ ό μ μ α π ρ ο σ π α θ ο ύ σ α ν « ν ά αποξε­ ν ώ σ ο υ ν τ ο υ ς σ υ ν δ ι κ α λ ι σ μ έ ν ο υ ς εργάτες ά π ό τ ά η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ ­ χ η τών συνδικαλιστικών

οργανώσεων,

τ ά όποια εξέλεξαν οί

ΐ δ ι ο ι . Π ρ ο σ π ά θ η σ α ν ά μ ε σ α νά τ ο ύ ς υ π ο κ ι ν ή σ ο υ ν εναντίον τ ώ ν η γ ε τ ώ ν τους. Τ ο ύ ς υποκίνησαν ε π ί σ η μ α προς τήν απειθαρχία. Γ ι α τ ί τ ί άλλο σ η μ α ί ν ε ι τ ό νά λ έ γ ε τ α ι σ τ ι ς σ υ ν ε λ ε ύ σ ε ι ς ό τ ι τ ά μ έ λ η π ρ έ π ε ι νά σ τ ρ έ ψ ο υ ν τ ά π υ ρ ά τ ο υ ς κ α τ ά τ ώ ν η γ ε τ ι κ ώ ν στελεχών;»28 Κ ά θ ε νέο κ ύ μ α ε σ ω κ ο μ μ α τ ι κ ή ς α ν τ ι π ο λ ί τ ε υ σ η ς

επιδιώκεται

νά δ υ σ φ η μ ι σ θ ε ί " ώ ς δ η μ α γ ω γ ι κ ό · ή ά μ ε σ η ε π ί κ λ η σ η τ ώ ν μ α ζ ώ ν άπό σ τ ο ι χ ε ί α δ υ σ α ρ ε σ τ η μ έ ν α εναντίον τ ή ς κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς τ ο ύ κ ό μ ­ μ α τ ο ς — ακόμη κ α ί άν αυτή υ π α γ ο ρ ε ύ ε τ α ι ά π ό ε λ α τ ή ρ ι α ευγε­ νή, όπως λ . χ . πεποιθήσεις ώς προς τ ή ν ακολουθητέα τ α κ τ ι κ ή , δηλαδή τούς πιο αδιάβλητους καί αντικειμενικούς λόγους τού κόσμου, καί μολονότι ανήκει αναμφίβολα στά θ ε μ ε λ ι ώ δ η δι­ καιώματα

κάθε

στηλιτεύεται

δημοκρατίας—

μάλιστα

αποκρούεται

ώς αθέμιτη π α ρ έ μ β α σ η

ώς ανοίκεια ή

ή

κακόβουλη

α π ό π ε ι ρ α υ π ο ν ό μ ε υ σ η ς τ ή ς κ ο μ μ α τ ι κ ή ς π ε ι θ α ρ χ ί α ς κ α ί υπο­ δ α ύ λ ι σ η ς π α θ ώ ν . 2 9 Ά ξ ι ο π α ρ α τ ή ρ η τ ο ε ΐ ν α ι σ υ ν α φ ώ ς ό τ ι οί η γ έ ­ τες, κατέχοντας τά μέσα έξουσιασμοΰ καί, κατά συνέπεια, τήν ε ξ ο υ σ ί α στους κ ό λ π ο υ ς τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς , π λ ε ο ν ε κ τ ο ύ ν κ α τ ά τ ό ό τ ι ά φ ' ενός π α ρ ο υ σ ι ά ζ ο ν τ α ι π ά ν τ ο τ ε μ έ τ ό μ έ ρ ο ς τ ή ς ν ο μ ι μ ό τ η τ α ς κ α ί ά φ ' έτερου μ π ο ρ ο ύ ν π ά ν τ ο τ ε νά π ρ ο σ ά π τ ο υ ν σ τ ι ς έ ξ ε γ ε ι ρ ό μ ε ν ε ς μ ά ζ ε ς ή στους υ π ο δ ε έ σ τ ε ρ ο υ ς η γ έ τ ε ς τ ό όνειδος τ ή ς ανο­ μ ί α ς . Ο ί ι σ χ υ ρ ο ί η γ έ τ ε ς κ α τ έ φ ε υ γ α ν α ν έ κ α θ ε ν σ τ ή ν Ϊδια μ α γ ι κ ή

στό ύψος τής περίστασης. Ούτε ή αντικειμενική έκθεση τοΰ Γραμματέα συντρόφου Landgraf, ούτε οί εύστοχες επισημάνσεις τών συντρόφων Νοske καί Held καθώς καί, μεταξύ άλλων, τών μελών τής Ε π ι τ ρ ο π ή ς Τ ύ ­ που Zeisig καί Riemann, οί όποιοι, έπειτα άπό θητεία δεκαετιών ολόκλη­ ρων, γνωρίζουν άριστα τόν χώρο τών εφημερίδων, δέν επάρκεσαν προ­ κειμένου νά πείσουν τήν πλειοψηφία τής συνέλευσης γιά τήν απόλυτη ανάγκη νά αυξηθεί ή συνδρομή κατά 10 πφέννιγκ. Απεναντίας, οί παρα­ πάνω αντιμετώπισαν έν μέρει μειώσεις καί προσβολές προσωπικές» (βλ. Volksstimme (Frankfurt) 2 1 , άρ. 37). 28. Partei und Gewerkschaften, πιστή ανατύπωση τοΰ σχετικού εδα­ φίου τών πρακτικών, Protokoll, σ. 4. 29. Πρβλ. παραπάνω σσ. 277-278.

316

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΗΓΕΤΩΝ

ε π ω δ ό γ ι ά να ε ξ ο ρ κ ί ζ ο υ ν κ ά θ ε ε ν ο χ λ η τ ι κ ό γ ι ' αυτούς φ α ι ν ό μ ε ν ο : σ τ ο γ ε ν ι κ ό σ υ μ φ έ ρ ο ν . Μ έ ι δ ι α ί τ ε ρ η ζ έ σ η χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ο ύ ν τ α ι έν προκειμένω

επιχειρήματα

στρατιωτικά.

"Υποστηρίζεται ότι,

γ ι ά λ ό γ ο υ ς τ α κ τ ι κ ή ς κ α ί μ ό ν ο , γ ι ά νά δ ι α τ η ρ η θ ε ί ή α ν α γ κ α ί α σ υ ν ο χ ή α π έ ν α ν τ ι στον εχθρό, δ έ ν ε π ι τ ρ έ π ε τ α ι ύ π ό ο ι ε σ δ ή π ο τ ε σ υ ν θ ή κ ε ς νά χάσουν οί π ο δ η γ ε τ ο ύ μ ε ν ο ι τ ή ν π ί σ τ η κ α ί ε μ π ι σ τ ο ­ σύνη π ρ ό ς τ ο ύ ς η γ έ τ ε ς τ ω ν , τ ο ύ ς όποιους α ν έ δ ε ι ξ α ν ά λ λ ω σ τ ε οί ΐ δ ι ο ι . Ι δ ί ω ς τ ά ηγετικά κών

οργανώσεων,

στελέχη

τών γερμανικών

συνδικαλιστι­

μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν όποιων ή αυταρχική νοοτροπία

εϊναι ε ν τ ο ν ό τ ε ρ η ά π ' ο π ο υ δ ή π ο τ ε ά λ λ ο υ , σ υ ν η θ ί ζ ο υ ν νά επιρρί­ π τ ο υ ν στους α ν τ ι π ά λ ο υ ς τ ω ν μ έ σ α σ τ ο ε ρ γ α τ ι κ ό κ ί ν η μ α τ ή ν « ε γ κ λ η μ α τ ι κ ή π ρ ό θ ε σ η » ό τ ι μ έ τ ί ς επιθέσεις τους δέν αποσκο­ πούν π α ρ ά σ τ ή ν « κ α τ ά λ υ σ η τ ή ς σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ή ς π ε ι θ α ρ χ ί α ς » * 3 0 ό όρος τ ο ύ τ ο ς , άν π ε ρ ά σ ο υ μ ε ά π ό τ ό ε ξ ο υ σ ι α σ τ ι κ ό

φραστικό

τ ώ ν σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν σ' ε κ ε ί ν ο τ ώ ν κ υ β ε ρ ν η τ ι κ ώ ν , α ν τ ι σ τ ο ι χ ε ί σ τ ή ν « υ π ο κ ί ν η σ η τ ώ ν υ π η κ ό ω ν κ α τ ά τ ώ ν άρχων». 1λ

Αν τ ώ ρ α οί ε π ι κ ρ ι τ έ ς δέν υ π η ρ ε τ ο ύ ν ώ ς μ ό ν ι μ ο ι

κομματικοί

υπάλληλοι, άλλά άποζοΰν ώ ς ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι ε π ι σ τ ή μ ο ν ε ς κ α ί σ υ γ ­ γ ρ α φ ε ί ς ή φ ί λ ο ι τ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς , οί δ ε χ ό μ ε ν ο ι τ ή ν ε κ ά σ τ ο τ ε ε π ί ­ θ ε σ η κ ο μ μ α τ ι κ ο ί η γ έ τ ε ς δ ί χ ω ς άλλο θά τ ο ύ ς θ ε ω ρ ή σ ο υ ν αυτό­ ματα ώς παρείσακτους, «αυτόκλητους καί αναρμόδιους» τ ι μ η ­ τές, ανθρώπους έ κ προοιμίου εντελώς άκριτους. « Δ έ ν ε π ι τ ρ έ π ε ­ τ α ι νά κ λ ο ν ι σ θ ε ί ή θ ρ η σ κ ε ί α τ ο ΰ λαοΰ — ιδού ή ά ρ χ ή β ά σ ε ι τ ή ς ό π ο ι α ς κ ά θ ε σ φ ο δ ρ ή κ ρ ι τ ι κ ή σ τ ι ς α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ έ ς ελλείψεις τ ο ΰ κινήματος σ τ ι γ μ α τ ί ζ ε τ α ι ώς θανάσιμο π λ ή γ μ α κατά τ ή ς ΐδιας τ ή ς υ π ό σ τ α σ η ς τ ο υ κ α ί οί α ν τ ι π ο λ ι τ ε υ ό μ ε ν ο ι

καταδικάζονται

κ α τ ' αρχήν ώ ς εχθροί κ α ί δολιοφθορεΐς τ ο ύ Κ ό μ μ α τ ο ς » . 3 1 Ή

ό λ η σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά τ ή ς η γ ε σ ί α ς στους κ ό λ π ο υ ς τ ώ ν κ ο μ -

30. Τοΰτο ισχυρίσθηκε λ.χ. ό Rexhäuser στήν προμνημονευμένη συν­ διάσκεψη τών διοικήσεων τών γερμανικών συνδικάτων (19-23 Φεβρουα­ ρίου 1906): « Τ ό δηλητήριο πού ενσταλάζουν μέσα στο πλήθος απλώνε­ ται καί το διαβρώνει. Όταν θά θελήσουν έπειτα οί συνάδελφοι τους νά επιστρατεύσουν τούς εργάτες σέ κάποια επίθεση ή σέ κάποια μεγάλη κι­ νητοποίηση, θά έχει πάει περίπατο ή πειθαρχία καί θά τούς άρνηθοΰν τήν υπακοή» (Protokoll, σσ. 23-24). 3 1 . Παρατήρηση τής Rosa Luxemburg (Massenstreik, Partei und Ge­ werkschaften, σ. 61) αναφορικά μέ τά ηγετικά συνδικαλιστικά στελέχη.

317

ΤΟ ΚΟΜΜΑ ΕΙΜΑΙ Ε Γ Ω

μ ά τ ω ν τ ή ς σ ύ γ χ ρ ο ν η ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς κ α θ ώ ς κ α ί πολλές χ α ρ α ­ κτηριστικές

ρήσεις,

στις

όποιες

μπορούμε

να

προσθέσουμε

αναρίθμητες παραδοχές από χ ε ί λ η η γ ε τ ι κ ά , μαρτυρούν λοιπόν πώς μ ε τ α π ί π τ ε ι τό

ελέω λαού

καθεστώς σέ

ελέω Θ ε ο ύ *

ή τέ­

τ ο ι α θ ε ω ρ ί α π ρ ο σ ι δ ι ά ζ ε ι σ τ ο σ ύ σ τ η μ α εκείνο, τ ό όποιο ά π α ν τ α στήν ιστορία τ ώ ν κρατών ώς βοναπαρτισμός καί στό πλαίσιο τ ο υ ό π ο ι ο υ ό η γ ε μ ό ν α ς εδράζει αρχικά τ ό κ υ ρ ι α ρ χ ι κ ό τ ο υ δ ι ­ κ α ί ω μ α σ τ ο δ η μ ο ψ ή φ ι σ μ α , έ π ε ι τ α δ μ ω ς ε π ι ζ η τ ε ί κ α ί αξιώνει

υπέρ αυτού

διαρκώς δεσμευτική δ ύ ν α μ η . 3 2

III. Τ Α Υ Τ Ι Σ Η Κ Ο Μ Μ Α Τ Ο Σ Κ Α Ι (Το Κόμμα

είμαι

ΠΡΟΣΩΠΟΥ

έγώ)

Κ α θ ώ ς σ η μ ε ι ώ σ α μ ε ή δ η , ή τ α κ τ ι κ ή καί π ρ α κ τ ι κ ή τοΰ επανα­ στατικού έργατικοΰ κινήματος, ώς προς τ ί ς εσωτερικές διενέ­ ξ ε ι ς τ ο υ , δέν α φ ί σ τ α τ α ι άπό τ ή ν τ α κ τ ι κ ή κ α ί π ρ α κ τ ι κ ή τ ή ς « α σ τ ι κ ή ς » κυβέρνησης. Α κ ό μ η καί ή χρησιμοποιούμενη στήν κ α τ α π ο λ έ μ η σ η τών « α χ ρ ε ί ω ν » ορολογία εϊναι

— reservatis re-

s e r v a n d i s — κ ο ι ν ή σ τ ι ς δύο π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς . Ο ί ΐ δ ι ε ς μ ο μ φ έ ς ε κ τ ο ­ ξεύονται εναντίον τ ώ ν ανταρτών, τά ΐδια ε π ι χ ε ι ρ ή μ α τ α στρατεύονται

προς

υπεράσπιση

τ ή ς ισχύουσας

επι­

κατάστασης

32. Ό Masaryk («Zur neuesten Literatur über Syndikalismus und Demokratie», σ. 605) θεωρεί ότι, αποδίδοντας στά δημοκρατικά κόμματα τή θεωρία περί μεταπτώσεως τοΰ ελέω λαοΰ καθεστώτος σέ ελέω Θεοΰ, επιβεβαιώνω τήν άποψη του ότι ή ουσία τής δημοκρατίας, καί ειδικότερα τής δημοκρατικής ολιγαρχίας καί τοΰ δημοκρατικού καισαρισμοΰ, θά πρέπει έν τέλει νά προσδιορισθεί καί ύπό πρίσμα ηθικό καί θρησκευτικό. Α κ ό μ η παραπέμπει συναφώς στήν εσωτερική ανάγκη τών μαζών γιά λατρεία, όπως τήν έχει επισημάνει ό υποφαινόμενος. Έ δ ώ άπαντοΰν ασφαλώς σπουδαιότατα στοιχεία, τά όποια ωστόσο απλώς θίξαμε στό προκείμενο έργο καί στά όποια έχει εγκύψει εμπεριστατωμένα ό Max Weber, περισσότερο δμως όσον άφορα τίς παλαιότερες ηγεσίες (Max We­ ber, Wirtschaft und Gesellschaft, σ. 124).

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΗΓΕΤΩΝ

318

πραγμάτων,

προς διαφύλαξη τοΰ κράτους

μέ τήν εκάστοτε

μ ο ρ φ ή τ ο υ σ τ ή ν π ρ ώ τ η π ε ρ ί π τ ω σ η , τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς μ έ τ ή ν εκά­ στοτε μορφή του στή δεύτερη. Α κ ό μ η

παρατηρείται ή ΐδια

σ ύ γ χ υ σ η εννοιών κ α τ ά τ ο ν σ υ σ χ ε τ ι σ μ ό π ρ ο σ ώ π ο υ κ α ί κοινού αγώνα,

ατόμου

καί συλλογικής

οντότητας.

Άπό

ορισμένες

απόψεις, ό α υ τ α ρ χ ι σ μ ό ς τ ώ ν ε π ί σ η μ ω ν ε κ π ρ ο σ ώ π ω ν τ ο ΰ γερ­ μανικού

σοσιαλδημοκρατικού

κόμματος,

ό ό π ο ι ο ς α ν ά γ ε τ α ι έν

μ έ ρ ε ι σ τ ι ς α ν α γ κ α ί ε ς π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ι ς κ ά θ ε σ υ ν ε κ τ ι κ ά κ α ί αυστη­ ρά δ ο μ η μ έ ν η ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς , έ μ ο ι α ζ ε π ά ν τ ο τ ε πάρα π ο λ ύ μ ' εκεί­ νον τ ώ ν ε π ί σ η μ ω ν ε κ π ρ ο σ ώ π ω ν τ ο ΰ γ ε ρ μ α ν ι κ ο ύ Ρ ά ι χ . Ά π ό τ ή μ ι ά π λ ε υ ρ ά , ό Γ ο υ λ ι έ λ μ ο ς Β ' σ υ μ β ο υ λ ε ύ ε ι όσους « γ κ ρ ι ν ι ά ζ ο υ ν » νά τ ά μ α ζ έ ψ ο υ ν κ α ί ν' α π ο δ η μ ή σ ο υ ν άν δέν τ ο ύ ς αρέσει σ τ ή Γ ε ρ μ α ν ί α , σ τ ή ν α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α του* ά π ό τ ή ν ά λ λ η , ό B e b e l ανα­ φ ω ν ε ί ό τ ι π ρ έ π ε ι κ ά π ο τ ε νά π ά ψ ο υ ν οί μ ο ν ί μ ω ς

μεμψίμοιροι

κ α ί οί μ ο ν ί μ ω ς τ α ρ α χ ο π ο ι ο ί στόν χ ώ ρ ο τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς κ α ί υπο­ γ ρ α μ μ ί ζ ε ι ό τ ι , άν ή α ν τ ι π ο λ ί τ ε υ σ η δ ι α φ ω ν ε ί ώ ς π ρ ο ς τ ή σ τ ά σ η τ ή ς η γ ε σ ί α ς , θά έ π ρ ε π ε « ν ά π ά ρ ε ι π ό δ ι » . 1 Ποια ή διαφορά μ ε ­ τ α ξ ύ τ ώ ν δύο α υ τ ώ ν τ ρ ό π ω ν ε ι μ ή μόνο ή υ φ ι σ τ ά μ ε ν η μιας οργάνωσης εθελοντικού χαρακτήρα

μεταξύ

(τού κόμματος) καί

μιας καταναγκαστικού (τοΰ κράτους), δηλαδή μεταξύ μιας ορ­ γ ά ν ω σ η ς σ τ ή ν όποια π ρ ο σ χ ω ρ ε ί κ α ί ε γ γ ρ ά φ ε τ α ι κ α ν ε ί ς ώ ς μ έ ­ λος κ α ί μ ι α ς σ τ ή ν όποια ε ν τ ά σ σ ε τ α ι α υ τ ό μ α τ α μ έ τ ή γ έ ν ν η σ η του;2 1. Δήλωση τοΰ August Bebel περιεχόμενη στον λόγο του στό σοσιαλ­ δημοκρατικό συνέδριο τής Δρέσδης (Protokoll, σ. 3 0 8 ) . 2. Προκειμένου νά έξεικονισθεΐ μέ χαρακτηριστικά παραδείγματα ή συμπεριφορά τών ηγετικών κομματικών στελεχών απέναντι στις μάζες, μνημονεύεται στό κείμενο επανειλημμένα τό όνομα τοΰ August Bebel. Σφάλμα θά ήταν ωστόσο νά θεωρηθεί ό Bebel ώς τυπικός ηγέτης. Ό Be­ bel εξυψώθηκε απεναντίας πάνω άπό τόν μέσο όρο τών ηγετικών κομμα­ τικών στελεχών οχι μόνο χάρις στά λαμπρά πνευματικά^ του χαρίσματα, άλλά καί χάρις στήν έδραζόμενη σέ μιαν άκρως ισχυρή καί υγιή ιδιοσυγ­ κρασία ειλικρίνεια του, ή οποία τόν ώθησε νά λέει καί νά κάνει πράγματα πού πάσχιζαν άλλοι νά παρασιωπούν ή νά συγκαλύπτουν προσεκτικά. Εύλογο λοιπόν ήταν να εγείρει συχνά ό «κάιζερ Bebel» υπόνοιες ίδιαίτατα αλαζονικής καί δεσποτικής συμπεριφοράς καί αντιδημοκρατικού φρο­ νήματος. Λεπτομερής ανάλυση τοΰ χαρακτήρα καί τής συμπεριφοράς του σέ οχι λίγες αξιομνημόνευτες περιστάσεις θά αποδείκνυε μολαταΰτα

ΤΟ ΚΟΜΜΑ ΕΙΜΑΙ Ε Γ Ω

319

Σ χ ε δ ό ν κανένας κ ο μ μ α τ ι κ ό ς η γ έ τ η ς ο λ κ ή ς δέν υ π ά ρ χ ε ι π ο ύ νά μ ή ν σ κ έ π τ ε τ α ι , νά μ ή ν ε ν ε ρ γ ε ί κ α ί , αν ε ί ν α ι θ ε ρ μ ό α ι μ ο ς ή ε ι λ ι κ ρ ι ν ή ς , νά μ ή ν ομιλεί" δ π ω ς π α ρ α δ ί δ ε τ α ι δ τ ι τ ό σ υ ν ή θ ι ζ ε ό Βασιλιάς " Η λ ι ο ς προκειμένου γιά το κράτος του: « τ ο είμαι έ γ ώ » . 3

Ή

Κόμμα

ταύτιση του γραφειοκράτη μ έ ολόκληρο

το

κ ό μ μ α καί τ ώ ν συμφερόντων του μ έ τ ά κ ο μ μ α τ ι κ ά είναι π λ ή ότι, έκτος άπό ισχυρό αύτοσυναίσθημα καί φιλαρχία, διαπνεόταν, όσο λί­ γοι, άπό βαρύνουσες ενάντιες δημοκρατικές κλίσεις, μέ τις όποιες διακρι­ νόταν άπό τήν πλειονότητα τών ομολόγων του εξίσου όσο καί μέ τήν ευ­ θύτητα τής αυταρχικής του ιδιοσυγκρασίας. Δέν είναι βέβαια έδώ ό οι­ κείος τόπος γιά νά προβούμε στήν έν λόγω ανάλυση. (Συναφώς παραπέμ­ πουμε στά αναφερόμενα στή σ. 117, σημ. 8, συγγράμματα). Έ δ ώ θεω­ ρήσαμε απλώς αναγκαίο νά επισημάνουμε σύντομα πόσο πολύπλοκος ήταν ό έσώκοσμος τής σπουδαίας αυτής φυσιογνωμίας, γιά νά προλάβου­ με τυχόν παρερμηνεία τών σχετικών χωρίων τοΰ κειμένου. Ό Bebel δέν υπήρξε έν τέλει παρά ιδιαίτερα ζωηρός εκπρόσωπος τοΰ κόμματος του. 3. Τοΰτο επιβεβαιώνεται στά καθέκαστα γιά όλους τούς μεγάλους κομματικούς ηγέτες. Ώ ς προς τόν Marx, βλ. τό έργο τοΰ υποφαινομένου Storia del marxismo in Italia, Roma 1909, σσ. 19 κ.έξ.· ώς πρός τον Lassalle, πρβλ. J . Vahlteich, Ferdinand Lassalle, σσ. 42 κ.έξ. Ό σ ο γιά τόν W. Liebknecht, ό επίσημος βιογράφος του σημειώνει ότι είχε προσω­ πική ιδιοσυγκρασία τόσο ισχυρή ώστε δέν μποροΰσε πάντοτε νά κάμει ευθύς πλήρη διάκριση μεταξύ τοΰ προσώπου του, άφ' ενός, καί τοΰ κόμ­ ματος καί τοΰ αγώνα, άφ' ετέρου (Kurt Eisner, Wilhelm Liebknecht, έκδ. β', Berlin 1906, σ. 100). Σχετικά πάλι μέ τόν Bebel γράφει ό Η.ν. Ger­ lach (August Bebel, σσ. 59-60): « Ζ ε ι μόνο γιά τό Κόμμα, μέ τό όποιο ταυτίζει έξ ολοκλήρου τήν ύπαρξη του. Αυτό είναι ή δύναμη του, άλλά καί ή αδυναμία του ενίοτε. Ό π ω ς αντιλαμβανόταν ό Bismarck κάθε εναντίον του μομφή ή προσβολή ώς ενός είδους επιβουλή κατά τοΰ Γερ­ μανικού Ράιχ, έτσι πιστεύει καί ό Bebel ότι κάθε επίθεση εναντίον τής τακτικής του θέτει σέ κίνδυνο τά συμφέροντα τοΰ Κόμματος. Αύτο προσδίδει στήν εξωτερική του συμπεριφορά αφάνταστη ορμή, τόν παρα­ σύρει όμως καί σέ κραυγαλέες αδικίες. Σπάνια μόνο έκρινε πραγματικά δίκαια τούς αντιπάλους του, καί μάλιστα λιγότερο άπ' όλους τούς εσω­ κομματικούς (...) Θεωρεί πάντοτε τον εαυτό του ώς θεματοφύλακα τών συμφερόντων τοΰ Κόμματος, ένώ τούς άλλους ώς δολιοφθορεΐς τους. Ή υποκειμενικότητα του είναι σχεδόν τρομακτική (...)». Πρβλ. επίσης πώς χαρακτήρισε τόν Bebel ό Georg v. Vollmar στό συνέδριο τοΰ γερμανικού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος στή Δρέσδη τό 1903 (Protokoll, σσ. 321 κ.έξ.). Ό έν λόγω χαρακτηρισμός θυμίζει τις δηκτικές παρατηρήσεις

320

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΗΓΕΤΩΝ

ρ η ς . Κάθε ε π ί θ ε σ η , α κ ό μ η κ α ί άν υ π α γ ο ρ ε ύ ε τ α ι ά π ό λ ό γ ο υ ς εμπράγματους, τήν εκλαμβάνει ώς προσωπική. Έ τ σ ι

προκύ­

π τ ε ι ή χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ή δλων σχεδόν τ ώ ν κ ο μ μ α τ ι κ ώ ν η γ ε τ ώ ν , τ ρ ο μ α κ τ ι κ ή α δ υ ν α μ ί α νά α π ο τ ι μ ο ύ ν α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ά τ ή ν κ ρ ι τ ι κ ή άπό μ έ ρ ο υ ς τ ώ ν ε σ ω κ ο μ μ α τ ι κ ώ ν τ ο υ ς α ν τ ι π ά λ ω ν . 4 Ό

ηγέτης

εμφανίζεται πάντοτε προσωπικά προσβεβλημένος καί π λ η γ ω ­ μ έ ν ο ς , ά λ λ ο τ ε α ν υ π ό κ ρ ι τ α , ά λ λ ο τ ε π ά λ ι υ σ τ ε ρ ό β ο υ λ α , γ ι ά νά μ ε τ α θ έ σ ε ι ε τ σ ι τ ό π ε δ ί ο τ ή ς μ ά χ η ς , νά φ α ν τ ά ζ ε ι ώ ς τ ό αθώο θ ύ μ α μ ι α ς α ν ο ί κ ε ι α ς ε π ί θ ε σ η ς κ α ί νά π ρ ο σ ά ψ ε ι σ τ ά μ ά τ ι α τ ώ ν

τοΰ Zibordi αναφορικά μέ τόν Ferri- τούτος φέρεται νά ομιλεί πάντοτε μόνο γιά τόν εαυτό του, τή μητέρα του, τή σύζυγο του, τά παιδιά του — πάντοτε σέ σχέση μέ τον εαυτό του —, τις ικανότητες του, τή σταδιο­ δρομία του, τούς εχθρούς του, τήν επιδεξιότητα του, τήν καλοσύνη του, τήν υγεία του. Τούς εργάτες, τόν σοσιαλισμό, τήν πολιτική, τήν πατρίδα — όλα τοΰτα, κατά τόν Zibordi, τά άντικρύζει πάντοτε σαν νά αποτελού­ σαν συστατικά μέρη τής προσωπικότητας του (Giov. Zibordi, « L a tour­ née oratoria di Enrico Ferri», Secolo, 25 Ά π ρ . 1911). Ή στάση τούτη δέν οφείλεται τόσο σέ οίηση, άλλά αντικατοπτρίζει μάλλον τήν επιβολή τοΰ μεγάλου κομματικού ηγέτη πάνω στίς μάζες. — Α κ ό μ η καί ό Prou­ dhon προχώρησε τόσο ώστε νά ταυτίσει τόν εαυτό του μέ τό προλετα­ ριάτο σέ αγόρευση του ενώπιον τοΰ γαλλικού νομοθετικού σώματος: « Ό τ α ν λέω έμεΐς, ταυτίζω τόν εαυτό μου μέ τό προλεταριάτο» ( P . J . Proudhon, Confessions d'un révolutionnaire pour servir à la révolution du février, νέα έκδ., Paris 1868, σ. 154). 4. Τυπικά παραδείγματα: Τούς ηγέτες τοΰ ίταλικοΰ σοσιαλιστικού κόμματος κατά τή δεκαετία τοΰ 1870, οί όποιοι ήσαν πλούσιοι καί πρό­ θυμοι γιά κάθε θυσία ιδεαλιστές καί μάρτυρες μεγαλοαστικής καί αρι­ στοκρατικής ώς έπί τό πλείστον καταγωγής, ό Marx (οργισμένος επειδή είχαν ταχθεί απολύτως υπέρ τοΰ Μπακούνιν καί εναντίον του) τούς διέβαλε ώς ξεπεσμένους καί εξαθλιωμένους φοιτητές πού αναζητούσαν στή Διεθνή κάποια «διέξοδο» (πρβλ. Roberto Michels, Proletariato e borghesia nel movimento socialista italiano, σσ. 63-76)· ó Engels πάλι χαρακτήρισε ώς έξης τήν εσωκομματική αντιπολίτευση τών λεγόμενων «Νέων», με­ ταξύ τών οποίων καταλέγονταν φυσιογνωμίες Οπως οί Hans Müller, Paul Ernst, Bruno Wille, Paul Kampffmeyer καί O.E. Hartleben: «Ανάμεσα τους υπάρχουν δίχως άλλο ασφαλίτες, κρυφοαναρχικοί, πού θέλουν νά προσηλυτίσουν μυστικά τούς ανθρώπους μας, επιπλέον βλάκες, ξιπασμέ­ νοι σπουδαστές καί αποτυχημένοι υποψήφιοι — ψωροπερήφανοι κάθε λο­ γ ή ς » (Briefe und Auszüge aus Briefen, σ. 3 7 0 ) .

321

ΤΟ ΚΟΜΜΑ ΕΙΜΑΙ ΕΓΩ

μαζών τ ή ν κηλίδα τ ή ς π ρ ο σ ω π ι κ ή ς ε μ π ά θ ε ι α ς στους θ ε ω ρ η τ ι ­

κούς τ ο υ α ν τ ι π ά λ ο υ ς . 5 "Αν

τουναντίον

δεχθεί

πραγματικά

προσωπική

επίθεση,

π ρ ώ τ ι σ τ ο μέλημα τ ο υ θά ε ί ν α ι νά τ ή σ υ σ χ ε τ ί σ ε ι μ έ τ ο κ ό μ μ α ο λ ό κ λ η ρ ο , ό χ ι μόνο μ έ δ ι π λ ω μ α τ ι κ έ ς ο π ι σ θ ο β ο υ λ ί ε ς , γ ι ά νά β ε ­ β α ι ω θ ε ί α ί φ ν η ς κ α τ ' αυτόν τ ο ν τ ρ ό π ο άν έ χ ε ι τ ή ν υ π ο σ τ ή ρ ι ξ η ο λ ό κ λ η ρ ο υ τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς κ α ί νά κ α τ α σ υ ν τ ρ ί ψ ε ι τ ο ν ε π ι τ ι θ έ μ ε ν ο μ έ τ ή ν ά κ α τ α γ ώ ν ι σ τ η βαρύτητα τ ώ ν μαζών, άλλά ταυτίζοντας α φ ε λ έ σ τ α τ α τ ό μ υ ρ ι ο σ τ η μ ό ρ ι ο μ έ τ ό όλον. Τ ο ύ τ η ή τ α ύ τ ι σ η , έ κ τ ο ς ά π ό τ ο ν τ υ φ λ ό φ α ν α τ ι σ μ ό , ο φ ε ί λ ε τ α ι συχνά σ τ ή ν ακλό­ νητη πεποίθηση. Σ ύ μ φ ω ν α μ έ τον Ν ε τ σ ά γ ι ε φ , ό επαναστάτης έ χ ε ι τ ό δ ι κ α ί ω μ α νά ε κ μ ε τ α λ λ ε ύ ε τ α ι , νά ε ξ α π α τ ά , νά κ α τ α κ λ έ -

β ε ι , έν ανάγκη ακόμη κ α ί νά κ α τ α β α ρ α θ ρ ώ ν ε ι όσους σ υ ν α ν θ ρ ώ ­ π ο υ ς τ ο υ δέν σ υ μ φ ω ν ο ύ ν α ν ε π ι φ ύ λ α κ τ α μ έ τ ο ύ ς τ ρ ό π ο υ ς κ α ί τ ο ύ ς σ τ ό χ ο υ ς τ ο υ , άφοΰ γ ι ' αυτόν ά π ο τ ε λ ο ΰ ν απλώς « σ υ ν ω μ ο ­ τ ι κ ό υλικό». Μ ο ν α δ ι κ ό τ ο υ κ ρ ι τ ή ρ ι ο ε ί ν α ι ή ε π ι β ο λ ή τ ή ς κ ο ­ σ μ ο θ ε ω ρ ί α ς τ ο υ . Ή Ε π α ν ά σ τ α σ η ε ί μ α ι έ γ ώ ! Ε ύ σ τ ο χ α επισή­ μανε ό Μπακούνιν τ ή ν κρυφή π η γ ή τούτης τ ή ς επιχειρηματο­ λογίας, λ έ γ ο ν τ α ς αναφορικά μ έ τον Ν ε τ σ ά γ ι ε φ ό τ ι κ α τ α τ ρ ύ χ ε ­ ται άνεπίγνωστα άπό αχαλίνωτη Ή

αυταρχικότητα

φιλοδοξία.6

τής ηγεσίας7

δέν απορρέει όμως

μόνο

5. Σ έ πολεμική του κατά τών μαρξιστών στους κόλπους του γερμανι­ κοΰ σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, τό ηγετικό συνδικαλιστικό στέλεχος Η. Jochade γράφει τά έξης («Krieg gegen die Gewerkschaftsbeamten!», Korrespondenzblatt der Generalkommission der Gewerkschaften Deutsch­ lands 18 (1908), σ. 810): « Α ξ ί ζ ε ι πράγματι νά αναρωτηθούμε σοβαρά τί σημαίνει ή πρόσφατη εμπρηστική λασπολογία. Πρόκειται γιά τή ροπή ορισμένων νά δημιουργούν σκάνδαλα, τόν υπερβάλλοντα ζήλο μερικών καλαμαράδων, ή μήπως οφείλεται τό πράγμα σέ μοχθηρία καί δολιότητα; Τά ελατήρια τής επίθεσης εναντίον τών συνδικαλιστικών στελεχών θά πρέπει δίχως άλλο νά τά αναζητήσουμε έν μέρει σέ όλες τίς παραπά­ νω ιδιότητες». 6. James Guillaume, L'Internationale, τ. Β ' , σ. 6 2 . 7. Ψυχολογικά αξιοπερίεργο είναι τό γεγονός ότι οί ηγέτες μεγάλων οργανωμένων ομάδων αποδεικνύονται σέ στενό κύκλο πλήρεις αδυναμιών καί άλλων ιδιοτήτων παράδοξα ενάντιων πρός τίς αρχηγικές τους ιδιότη­ τες. Ό μεγάλος οργανωτής Ferdinand Lassalle ναυάγησε οικτρά αδυνα­ τώντας νά φέρει σέ αΐσιο πέρας εναν αρραβώνα συνημμένο μ έ άκαιρη

21. Κοινωνιολογία,

τών πολιτικών

κομμάτων

322

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΗΓΕΤΩΝ

άπο ά ρ χ ο μ α ν ί α κ α ί π ο τ α π ό ε γ ω ι σ μ ό , άλλά ο φ ε ί λ ε τ α ι συχνά σ τ ο ό τ ι οί η γ έ τ ε ς ε ί ν α ι ε ί λ ι κ ρ ι ν ώ ς π ε π ε ι σ μ έ ν ο ι ώς π ρ ό ς τ ή ν ατομι­ κ ή τ ο υ ς αξία γ ι ά τ ο ν κ ο ι ν ό αγώνα. Α κ ρ ι β ώ ς ή ε υ σ υ ν ε ί δ η τ η κ α ί ι κ α ν ό τ α τ η σ τ ο έ ρ γ ο τ η ς ύ π α λ λ η λ ί α εΐναι ή α υ τ α ρ χ ι κ ό τ ε ρ η .

Ό

Wolfgang Heine λέει σχετικά μ έ τίς επικρατούσες σ τ ή γερμα­ νική σοσιαλδημοκρατία

σχέσεις μεταξύ τοΰ αισθήματος « τ ό

κράτος εΐμαι έγώ» καί τ ή ς λυσιτέλειας τοΰ υπαλληλικού μηχα­ ν ι σ μ ο ύ : « * Α ς μ ή ν σ π ε ύ σ ε ι κ α ν ε ί ς νά α ν τ ι τ ε ί ν ε ι ό τ ι τ ό α δ έ κ α σ τ ο καί ή άξιότητα τ ώ ν στελεχών τοΰ Κ ό μ μ α τ ο ς μας καθώς καί ή αγάπη κ α ί π ρ ο σ ή λ ω σ η τ ο υ ς σ τ ο υψηλό ιδανικό μ α ς ά π ο τ ε λ ο ΰ ν π ρ ο φ υ λ α κ τ ι κ ό μ έ σ ο εναντίον τ έ τ ο ι ω ν ε κ φ υ λ ι σ τ ι κ ώ ν

φαινομέ­

νων. Α π ε ν α ν τ ί α ς : ένα υ π α λ λ η λ ι κ ό σ ώ μ α ικανό σ τ ό α ν τ ι κ ε ί μ ε ν ο τ ο υ κ α ί α φ ο σ ι ω μ έ ν ο α ν ι δ ι ο τ ε λ ώ ς σ τ ο γ ε ν ι κ ό κ α λ ό , κ α θ ώ ς εκεί­ νο π ο ύ ε υ τ ύ χ η σ ε νά α π ο κ τ ή σ ε ι τ ό Κ ό μ μ α μ α ς , θά τ ε ί ν ε ι κ α τ ' εξοχήν, σ υ ν α ι σ θ α ν ό μ ε ν ο τ ή ν π ρ ο σ φ ο ρ ά τ ο υ , νά ν ο μ ί ζ ε ι απαρά­ β α τ ο ν ό μ ο ό , τ ι θ ε ω ρ ε ί τ ό ί δ ι ο ώ ς ορθό κ α ί π ρ ο σ ή κ ο ν , κ α ί νά παραμερίζει

αποκλίνουσες

επιδιώξεις

προς

τό

υποτιθέμενο

Οφελος τ ο ΰ αγώνα κ α ί τ ο ύ ί δ α ν ι κ ο ΰ , α ν α κ ό π τ ο ν τ α ς έ τ σ ι τ ή ν υγιή π ε ρ α ι τ έ ρ ω εξέλιξη τ ο ΰ κόλπους

ενός χ ρ η σ τ ο ύ

Κόμμα^ος>>^--Ακ-όμτη--καί--σ-το4ς-

καί αδιάφθορου

δημοσιοϋπαλληλικού

σώματος, όπως εκείνο τοΰ γερμανικοΰ Ρ ά ι χ , ή

μεγαλομανής

σπουδή. Πάρα πολύ άσχημα είναι εξάλλου τά πράγματα στις οικογενεια­ κ έ ς ε σ τ ί ε ς πάμπολλων ηγετικών σοσιαλιστικών στελεχών — ας μήν ποΰμε ονόματα. Τό οργανωτικό καί εξουσιαστικό ταλέντο τών ηγετών συχνά διαλύεται καί μεταπίπτει στό αντίθετο του μέσα στους τέσσερις τοίχους τής οικίας τους. «Μοιάζουν ανίκανοι νά στοχαστούν καί νά συμπεριφερ­ θούν μέσα σ τ ι ς πιο απλές περιστάσεις, ένώ κατάφερναν θαυμάσια νά κα­ θοδηγούν τούς άλλους» (Gustave Le Bon, Psychologie des foules, σ. 110). Σαφώς μποέμικο χαρακτήρα εμφανίζουν οί περισσότεροι γάμοι τών ηγε­ τών τοΰ σοσιαλισμού. Οί χωρισμένοι καί οί λάτρεις τού λεγόμενου ελεύ­ θερου έρωτα συνιστούν μέγιστο ποσοστό ανάμεσα τους. Ή ευτυχία μέσα στή θαλπωρή τής οικογενειακής εστίας, όπως τή γεύθηκαν καί τή γεύον­ ται μερικοί επιφανείς άπ' αυτούς (Karl Marx, August Bebel, Enrico Fer­ ri), διόλου δέν αποτελεί τόν κανόνα στους σοσιαλδημοκρατικούς γάμους, γι' αυτό άλλωστε καί οί σοσιαλδημοκράτες οί ίδιοι εξαίρουν επαινετικά τίς περιπτώσεις αυτές. 8. Wolfgang Heine, «Demokratische Randbemerkungen zum Fall Göhre», σ. 284.

ΤΟ ΚΟΜΜΑ ΕΙΜΑΙ Ε Γ Ω

323

τ α ύ τ ι σ η π ρ ο σ ώ π ο υ κ α ί α π ρ ό σ ω π η ς , κ ο ι ν ή ς υπόθεσης α π ο ρ ρ έ ε ι έν μ έ ρ ε ι · α π ό τ ή ν α ν α π α υ μ έ ν η σ υ ν ε ί δ η σ η κ α ί τ ή μ ε γ ά λ η αγάπη πρός τό π ρ ά γ μ α . 9 Σ χ ε δ ό ν κάθε μεμονωμένο στοιχείο τ ή ς γρα­ φειοκρατίας

ρ έ π ε ι νά ε κ λ α μ β ά ν ε ι

ακόμη κ α ί τ ο ν π α ρ α μ ι κ ρ ό

ά κ ρ ο β ο λ ι σ μ ό εναντίον τ ο υ π ρ ο σ ώ π ο υ τ ο υ ώ ς έ γ κ λ η μ α κ α τ ά τ ο ΰ π ρ ο σ φ ι λ ο ύ ς κ ρ ά τ ο υ ς . Γ ι ' αυτό κ α ί τ ά σ τ ο ι χ ε ί α τ ο ΰ τ α π α ρ α μ έ ­ νουν μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς α λ λ η λ έ γ γ υ α δ π ω ς τ ά δ ά χ τ υ λ α τ ο ΰ χ ε ρ ι ο ΰ . Κ ά θ ε γραφειοκράτης δ ι α τ ε λ ε ί ύπό τ ή ν ε ν τ ύ π ω σ η ότι ενσαρκώ­ ν ε ι μ έ ρ ο ς τ ο ΰ κ ρ α τ ι κ ο ύ ό λ ο υ , τ ό ό π ο ι ο θ ά ζ η μ ι ω θ ε ί κ α τ ' ανάγ­ κ η άν π ε ρ ι ο ρ ι σ θ ε ί τ ό κ ύ ρ ο ς κ ά π ο ι ο υ ο μ ο λ ό γ ο υ τ ο υ . 1 0 Ε ύ κ ο λ α π ι σ τ ε ύ ε ι ακόμη ό γ ρ α φ ε ι ο κ ρ ά τ η ς ό τ ι γ ν ω ρ ί ζ ε ι τ ί ς ανάγκες τ ώ ν μ α ζ ώ ν κ α λ ύ τ ε ρ α ά π ' ό , τ ι οί ϊ δ ι ε ς · 1 1 τ ο ύ τ ο αληθεύει ενδεχομέ­ νως σέ μ ε μ ο ν ω μ έ ν ε ς π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς , ώς έ π ι τ ό πλείστον δ μ ω ς ε ί ­ ναι κ ά τ ι μ ε τ α ξ ύ ανόητης αξίωσης κ α ί μ ε γ α λ ο μ α ν ο ΰ ς χ ί μ α ι ρ α ς . Οί κομματικοί λειτουργοί υπόκεινται πάντως στήν αποτελμά­ τ ω σ η π ο λ ύ λ ι γ ό τ ε ρ ο ά π ' δ , τ ι οί δ η μ ό σ ι ο ι , άφοΰ οί π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ι τ ο υ ς δρουν κ α ί ώ ς ρ ή τ ο ρ ε ς κ α ί , δια μ έ σ ο υ τ ώ ν λ α ϊ κ ώ ν σ υ ν ε λ ε ύ ­ σ ε ω ν , δ ι α τ η ρ ο ύ ν μ ι ά κ ά π ο ι α επαφή μ έ τ ί ς μ ά ζ ε ς , έ σ τ ω κ α ί ε π ι ­ φανειακή. Ά π ό τήν άλλη, βέβαια, ή έ ξ η τών ακατάπαυστων 9. « Τ ό κράτος γίνεται κράτος τών δημοσίων λειτουργών, στό πλαίσιο τοΰ οποίου είναι αυτοί οί μόνοι πολίτες μέ πραγματικά πλήρη δικαιώμα­ τα, ένώ οί υπόλοιποι, παρά τά κατοχυρωμένα προς τό θεαθήναι συνταγ­ ματικά δικαιώματα τους, δέν καλοΰνται νά παίξουν άλλον ρόλο παρά νά υπακούουν τήν κυβέρνηση καί νά καλύπτουν τά έξοδα τοΰ δημοσιοϋπαλ­ ληλικού μηχανισμού. Ούτε στό ελάχιστο δέν κάνει λιγότερο επικίνδυνη τήν εξέλιξη αυτή τό γεγονός ότι ή γραφειοκρατία οχι μόνο επικαλείται ολοένα τό γενικό καλό, άλλά είναι καί πεπεισμένη ότι τό προάγει. Όποιοσδήποτε έχει κατά νοΰ τήν εξουσία του, πείθει τόν εαυτό του ότι εξυπηρετεί τό καλό τών καταπιεσμένων» (Wolfgang Heine, «Die B e ­ amtenrepublik» , März 3, σ. 175). 10. Edmond About, Le progrès, σ. 2 3 2 . 11. Παρατήρηση τού Max Weber διατυπωμένη στό συνέδριο τής Γ ε ρ ­ μανικής Ε τ α ι ρ ε ί α ς Κοινωνικής Πολιτικής στή Βιέννη τό 1909, κατά τ ή διάρκεια τής συζήτησης γύρω άπό τίς οικονομικές δραστηριότητες τών κοινοτήτων: « Ώ ς γραφειοκράτης θά νόμιζα ότι υποτιμώ τόν εαυτό μου άν δέν πίστευα οτι ξέρω τό καλό τους καλύτερα άπό τά ίδια τά "ζωντόβολα" αυτά» (Protokoll, σ. 2 8 5 [ = Gesammelte Aufsätze zur Soziologie und Sozialpolitik, Tübingen 1924, σ. 415]).

324

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΗΓΕΤΩΝ

χειροκροτημάτων

καί επευφημιών

έξάπτουν

τή

ματαιοδοξία

καί οίηση τους. Σ τ ο ανώτερο ε ξ ε λ ι κ τ ι κ ό στάδιο τ ή ς ολιγαρχίας μιας οργά­ ν ω σ η ς , ή η γ ε σ ί α αρχίζει νά ά ν τ ι κ ρ ύ ζ ε ι ώ ς δ ι κ ή τ η ς π ε ρ ι ο υ σ ί α ο χ ι μόνο τ ά όργανα κ α ί τ ί ς λ ε ι τ ο υ ρ γ ί ε ς τ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς , άλλά καί τ ή ν περιουσία τ η ς τ ή ν ίδια. Α κ ό μ η καί τούτο τό φαινόμενο ε ί ν α ι κοινό ά φ ' ενός σ τ ή ν κ ο μ μ α τ ι κ ή ο λ ι γ α ρ χ ί α κ α ί ά φ ' έ τ ε ρ ο υ σ τ ή ν κ ρ α τ ι κ ή , ή όποια σ υ γ χ έ ε ι π ά ν τ ο τ ε τ ά κ τ ή μ α τ α τ ο ΰ σ υ ν ό ­ λου μ έ τ ά δ ι κ ά τ η ς . Κ ά π ο ι ο ς ε ρ γ α τ ι κ ό ς η γ έ τ η ς τ ή ς Γ έ ν ο β α ς , ό όποιος ε ΐ χ ε γ ί ν ε ι μ ε γ ά λ ο ς κ α ί τ ρ α ν ό ς π α ρ ά λ λ η λ α μ έ τ ό ο ρ γ α ­ ν ω μ έ ν ο π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο κ α ί στον όποιο ε ί χ α ν έ π ι δ α ψ ι λ ε ύ σ ε ι οί εργάτες, έχοντας τ ο υ απόλυτη ε μ π ι σ τ ο σ ύ ν η , π λ η ρ ε ξ ο υ σ ι ό τ η τ ε ς καί τ ι μ η τ ι κ ά α ξ ι ώ μ α τ α κάθε λ ο γ ή ς , θ ε ώ ρ η σ ε ό τ ι , ο π ο τ ε δ ή π ο τ ε συνομολογούσε

συλλογικές

συμβάσεις

εργασίας ή

διεξήγαγε

συναφείς δ ι α π ρ α γ μ α τ ε ύ σ ε ι ς , ήταν θ ε μ ι τ ό , πέρα άπό τό π ρ ο κ ύ ­ π τ ο ν γ ι ά τ ο ύ ς εργάτες κ έ ρ δ ο ς , νά υ π ο λ ο γ ί ζ ε ι κ α ί νά αφαιρεί ένα μ ε ρ ί δ ι ο δ ι κ ό τ ο υ , α τ ο μ ι κ ό . 1 2 Σ τ ή γ ν ω σ τ ή δ ι έ ν ε ξ η η γ ε τ ι κ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν κ α ί α π λ ώ ν μ ε λ ώ ν τ ώ ν γερμανικών κάτων

μεταξύ συνδι­

γ ύ ρ ω άπό τό δ ι κ α ί ω μ α κ ή ρ υ ξ η ς οικονομικού π ο λ έ μ ο υ , ή

π ρ ώ τ η μ ε ρ ί δ α υ π ο σ τ ή ρ ι ξ ε ε ν ί ο τ ε ό τ ι τ ό έν λ ό γ ω δ ι κ α ί ω μ α τ ή ς ά ν η κ ε ν ο μ ι κ ά κ α ί η θ ι κ ά επειδή Οφειλε π ρ ω τ ί σ τ ω ς « ν ά π α ρ ά 12. Ό λόγος γιά τόν δικηγόρο Gino Murialdi, ό όποιος είχε κάμει νεα­ ρός οχι λίγες θυσίες υπέρ τοΰ κινήματος. Γ ι ά τίς κατοπινές υπηρεσίες του έπαιρνε άπό συνδικάτα καί συνεταιρισμούς τακτικό μισθό, συνάμα όμως θεωροΰσε ότι, προκειμένου γιά ειδικές περιπτώσεις καί εξαιρετικές υπηρεσίες, καθώς ή σύναψη συλλογικών συμβάσεων εργασίας, δικαιούται νά πληρώνεται για τον κόπο του καί άπό τούς εργοδότες. Όταν κλήθηκε νά λογοδοτήσει σχετικά, δικαιολογήθηκε ότι μέ τίς δια­ πραγματεύσεις του είχε αποσπάσει τόσο λαμπρά οικονομικά οφέλη γιά τούς εργάτες, ώστε μπορούσε έξάπαντος νά ζητήσει γιά τόν εαυτό του κάποια πρόσθετη προμήθεια καταβλητέα αποκλειστικά άπό τούς εργοδό­ τες. Έ π ε ι τ α άπό σφοδρή διαμάχη μέ τούς υπόλοιπους εργατικούς ηγέτες τής Γένοβας, τούς φθονερούς αντιζήλους του, ό Murialdi τιμωρήθηκε μέ διαγραφή άπό τό ιταλικό σοσιαλιστικό κόμμα. Ή πολιτεία του, ή όποια θίγει τά όρια τής διαφθοράς, αποτελεί σπάνιο παράδειγμα ιδιάζουσας ηγετικής μεγαλομανίας. Ώ ς πρός τά καθέκαστα τής υπόθεσης, πρβλ. τά έγγραφα καί τίς ανακοινώσεις πού είδαν τό φώς τής δημοσιότητας στό Avanti 13, άρ. 1,24 (1909).

ΤΟ ΚΟΜΜΑ ΕΙΜΑΙ Ε Γ Ω

325

σ χ ε ι καί τα απαιτούμενα οικονομικά μ έ σ α » . 1 3 « Κ α θ ώ ς φαίνε­ τ α ι » , άντιπαρατήρησε κάποιος λογικός κριτής στο ε π ι χ ε ί ρ η μ α α υ τ ό , « τ ά φ τ ω χ ά σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η π ρ έ π ε ι νά κ α λ ύ ψ ο υ ν τ α έ ξ ο δ α άπό τ ή ν τ σ έ π η τ ο υ ς ! » 1 4 Τ ο ύ τ ο ω σ τ ό σ ο δέν α π ο τ ε λ ε ί παρά τό έπισφράγισμα, τήν έ σ χ α τ η συνέπεια τ ή ς ολιγαρχικής ιδεολογίας, ή όποια απονεκρώνει άφευκτα κ ά θ ε ζ ω ν τ α ν ή δ η μ ο ­ κ ρ α τ ι κ ή ιδέα.

13. Βλ. Korrespondenzblatt der Gewerkschaften Deutschlands 7 (1897). 14. Otto Geithner, «Zur Taktik der Sozialdemokratie. Betrachtungen eines Lohnarbeiters», Die Neue Zeit 13 (1885), σ. 65.

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ ΗΓΕΣΙΑΣ

I. Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η : Η Α Υ Τ Ο Δ Ι Α Λ Υ Σ Η

ΤΗΣ

ΑΣΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΤΑΞΙΚΗ

Ή

μάζα

ΠΑΛΗ

δέν έ χ ε ι ε υ α ί σ θ η τ ε ς κ ε ρ α ί ε ς . Μ ε γ ά λ α γ ε γ ο ν ό τ α δέν

τ ή ν αγγίζουν π ε ρ ν ώ ν τ α ς δ ί π λ α τ η ς , ο ι κ ο ν ο μ ι κ ο τ ε χ ν ι κ έ ς επανα­ σ τ ά σ ε ι ς σ υ ν τ ε λ ο ύ ν τ α ι δ ί χ ω ς νά υ φ ί σ τ α τ α ι ή ψ υ χ ή τ η ς ουσιώ­ δ ε ι ς μ ε τ α λ λ α γ έ ς . Μ ό λ ι ς έ π ε ι τ α ά π ό αρκετό χρόνο αρχίζει νά σ α λ ε ύ ε ι κ α ί νά δέχεται τ ή ν επίδραση τ ώ ν νέων όρων. Ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , ή μ ά ζ α τ ο ΰ λ α ο ΰ συχνά α ν έ χ ε τ α ι π α θ η τ ι κ ά , έ π ι δ ε κ α ε ­ τ ί ε ς ή κ α ί α ι ώ ν ε ς , ακόμη κ α ί σ υ ν θ ή κ ε ς σ τ ό έ π α κ ρ ο ο π ι σ θ ο δ ρ ο ­ μ ι κ έ ς ά π ό π ο λ ι τ ι κ ή ά π ο ψ η , κ α τ ' εξοχήν α ν α σ χ ε τ ι κ έ ς γ ι ά τ ή ν εξέλιξη τ η ς τ ό σ ο σ τ ο π ε δ ί ο τ ο ΰ δ ι κ α ί ο υ δσο κ α ί τ ή ς η θ ι κ ή ς . 1 Όχι

σπάνια,

οικονομικά

προοδευμένες χώρες

διατελούν

έπι

εποχές ο λ ό κ λ η ρ ε ς ύ π ό π ο λ ι τ ι κ ό κ α ί π ο λ ι τ ε ι α κ ό κ α θ ε σ τ ώ ς ανα­ γ ό μ ε ν ο , ώ ς έ κ τ ή ς έ σ ώ τ α τ η ς ουσίας τ ο υ , σ έ π ρ ο γ ε ν έ σ τ ε ρ η ο ι ­ κονομική περίοδο. "Αριστο σχετικό τεκμήριο αποτελεί ή κατά­ σ τ α σ η τ ή ς Γερμανίας

π ρ ι ν ά π ό τ ο ν [ Α ' π α γ κ ό σ μ ι ο ] π ό λ ε μ ο , έν

μ έ ρ ε ι ό μ ω ς καί μ ε τ ά , όπου ή φ ε ο υ δ α λ ι κ ή - ά ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ι κ ή

μορ­

φή, σ ύ μ φ υ τ η σ έ π α ρ ω χ η μ έ ν η ή δ η ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή π ε ρ ί ο δ ο , π α ρ α μ έ ­ ν ε ι ακόμη [ 1 9 2 4 ] α π ρ ο σ ά ρ μ ο σ τ η σ τ ά σ α φ έ σ τ α τ α β ι ο μ η χ α ν ι κ ό καπιταλιστικό

περιεχόμενο.

Ή γ έ ν ε σ η π α ρ ό μ ο ι ω ν φ α ι ν ο μ έ ν ω ν , κ α τ ' επίφαση μόνο ι σ τ ο ­ ί. Στήν'εισαγωγή του στήν ιστορία τής γαλλικής Επανάστασης γρά­ φει ό Carl von Rotteck: «Αστόχαστα, ύπείκοντας στήν ανάγκη μέ ελα­ φρύ 'ίσως αναστεναγμό, ανίκανα πολλές φορές έστω καί νά ίδεασθοΰν μιά κατάσταση πραγμάτων καλύτερη, τά έθνη τής οικουμένης ύπέμειναν επί αιώνες, καί υπομένουν ακόμη, κάθε άχθος καί κάθε όνειδος τής τυραν­ νίας, όπως τά ζώα πού λαμβάνουν ευχαριστημένα ή ευγνώμονα τήν πενι­ χρή τροφή άπό τό χέρι τοΰ κυρίου τους, ό όποιος τά μεταχειρίζεται, τά

330

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

ρ ι κ ά ανώμαλων, ο φ ε ί λ ε τ α ι σ ε α ΐ τ ι α δύο ε ι δ ώ ν . Π ρ ώ τ ο ν , τ ά ξ ε ι ς ή ταξικά

στρώματα

απαρχαιωμένο

πλέον

συνυφασμένα οικονομικό

μέ κάποιο σύστημα

προγενέστερο,

εΐναι

δυνατόν νά

έχουν κ ε ρ δ ί σ ε ι τ ό σ ο χ ε ι ρ ο π ι α σ τ ή π ο λ ι τ ι κ ή κ α ί η θ ι κ ή

επιβολή

ενόσω αποτελούσαν τούς γνήσιους εκπροσώπους τ ώ ν κυριάρ­ χ ω ν σ τ ο έν λ ό γ ω σ ύ σ τ η μ α ο ι κ ο ν ο μ ι κ ώ ν σ χ έ σ ε ω ν , ώ σ τ ε , ακόμη κ α ί σ έ κ α τ ο π ι ν ο ύ ς κ α ι ρ ο ύ ς , δπου έχουν π ρ ο π ο λ λ ο ύ υ π ε ρ α κ ο ν ­ τ ι σ θ ε ί ώς προς τό στάδιο τ ή ς οικονομικής καί π ο λ ι τ ι σ μ ι κ ή ς ε ξ έ λ ι ξ η ς , μ π ο ρ ο ύ ν νά διαφυλάξουν έ π ί μ α κ ρ ό χ ρ ο ν ι κ ό δ ι ά σ τ η μ α τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ή ι σ χ ύ — μ έ τ ή β ο ή θ ε ι α ωστόσο π ο λ λ ώ ν έ τ ε ρ ο φ υ ώ ν καί ξένων στοιχείων τ ι θ έ μ ε ν ω ν τής ψυχικής υποβολής—

στήν υπηρεσία τους

δυνάμει

κ α ί τ ή ν κ υ ρ ι α ρ χ ί α τ ο υ ς , ακόμη κ α ί

παρά τ ή ρ η τ ή θ έ λ η σ η τ ή ς πλειοψηφίας τού λαου. Σ υ ν η θ έ σ τ ε ρ α δ μ ω ς σ υ μ β α ί ν ε ι νά δ ι α τ η ρ ο ύ ν οί τ ά ξ ε ι ς τ ο ΰ ο ι κ ο ν ο μ ι κ ο ύ π α ρ ε λ ­ θ ό ν τ ο ς τ ή ν η γ ε μ ο ν ί α μόνο κ α ί μόνο ε π ε ι δ ή οί τ ά ξ ε ι ς τ ο ΰ ο ι κ ο ­ ν ο μ ι κ ο ύ π α ρ ό ν τ ο ς κ α θ ώ ς κ α ί εκείνες τ ο ΰ π ρ ο σ ε χ ο ύ ς κ α ί απώ­ τ ε ρ ο υ μ έ λ λ ο ν τ ο ς δέν έχουν ακόμη συνείδηση

ούτε τ ή ς πραγμα­

τ ι κ ή ς ισχύος καί τ ή ς σπουδαιότητας τους στό πλαίσιο τοΰ κρά­ τ ο υ ς κ α ί τ ή ς ο ι κ ο ν ο μ ί α ς , ο ύ τ ε , π ρ ά γ μ α διόλου αμελητέο, τ ο ΰ παραγκωνισμού καί τ ή ς μειονεξίας τους. Α π ο φ α σ ι σ τ ι κ ό

ρόλο

π α ί ζ ε ι έν π ρ ο κ ε ι μ έ ν ω κ α ί ή μ ο ι ρ ο λ α τ ρ ί α , ή θ λ ι β ε ρ ή β ε β α ι ό τ η τ α τ ή ς αδυναμίας, παραλύοντας κάθε σκίρτημα.

,Χ

Αν δέν κ λ ο ν ι σ θ ε ί

ή β ε β α ι ό τ η τ α αυτή κ α ί δέν ξ υ π ν ή σ ε ι κ α ί κ ο ρ υ φ ω θ ε ί στους κ ό λ ­ π ο υ ς μ ι α ς τ ά ξ η ς τ ό α ί σ θ η μ α τ ή ς κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς αδικίας, δέν εΐναι δυνατόν νά γ ε ν ν η θ ε ί δ ρ ά μ α κ α ί ε π ι δ ί ω ξ η χ ε ι ρ α φ έ τ η σ η ς . Τ ό κ ί ­ ν η τ ρ ο σ τ ή ν ι σ τ ο ρ ί α τ ώ ν ταξικών υφίστανται σθητές

διενέξεων

δέν εΐναι τ ό δ τ ι

κ α τ α π ι ε σ τ ι κ έ ς σ υ ν θ ή κ ε ς , άλλά τ ό δ τ ι γίνονται

αι­

ώς τ έ τ ο ι ε ς άπό τούς κ α τ α π ι ε ζ ό μ ε ν ο υ ς . 2 Κ α ί ή ύπαρξη

τ ο ΰ σ ύ γ χ ρ ο ν ο υ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ διόλου δέν σ υ ν ε π ά γ ε τ α ι

λοιπόν

κ α θ ' εαυτή « κ ο ι ν ω ν ι κ ό ζ ή τ η μ α » . Γ ι ά νά μ ή ν π α ρ α μ ε ί ν ε ι σ τ ό δ ι η ν ε κ έ ς σ έ κ α τ ά σ τ α σ η λανθάνουσα κ α ί ο ν ε ι ρ ώ δ η , ή π ά λ η τ ώ ν

δέρνει ή τά σφάζει κατά τό δοκοΰν» (Carl von Rotteck, Allgemeine Ge­ schichte, σ. 8 1 ) . 2. Ό π ω ς δέχεται λ.χ. καί ό πολιτικά μετριοπαθέστατος Johannes Con­ rad στό έργο του Grundriss zum Studium der politischen Ökonomie, μέρ. Β': Volkswirtschaftspolitik, έκδ. β', Jena 1898, σ. 48.

ΑΥΤΟΔΙΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Α Σ Τ Ι Κ Η Σ Τ Α Ξ Η Σ

331

τ ά ξ ε ω ν α π α ι τ ε ί ώς υ π ό β α θ ρ ο της- τ ή ν ταξική

συνείδηση.

Ή

δ ε ύ τ ε ρ η αυτή ε ί ν α ι τ ό α π α ρ α ί τ η τ ο σ ύ σ τ ο ι χ ο τ ή ς π ρ ώ τ η ς . 3 Γ ι ά ν ' α π ο κ τ ή σ ε ι κ α ί νά κ α τ α ν ο ή σ ε ι ό μ ω ς τ ό

προλεταριάτο

τ ή ζωογόνα τ α ξ ι κ ή συνείδηση, φροντίζει πάλι, όπως γνωρίζου­ μ ε , ή κ ο ι ν ω ν ι κ ή τ ά ξ η εκείνη εναντίον τ ή ς ό π ο ι α ς θά σ τ ρ α φ ε ί κ α τ ' ανάγκη ή π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ή τ α ξ ι κ ή σ υ ν ε ί δ η σ η , ή ΐ δ ι α δ η λ α δ ή ή αστική

τάξη.

Σ τ ή ν ι σ τ ο ρ ί α τ ή ς α ν θ ρ ω π ό τ η τ α ς αφθονεί ή ε ι ­

ρ ω ν ε ί α . Σ τ ή ν α σ τ ι κ ή τ ά ξ η έλαχε

ό τ ρ α γ ι κ ό ς κ λ ή ρ ο ς νά π ο δ η ­

γ ε τ ή σ ε ι κ α ί νά ε κ γ υ μ ν ά σ ε ι τ ό ν θ α ν ά σ ι μ ο ο ι κ ο ν ο μ ι κ ό κ α ί κ ο ι ν ω ­ νικό εχθρό τ η ς . Τοΰτο συμβαίνει π ρ ώ τ α - π ρ ώ τ α ε π ε ι δ ή , δπως έ γ ρ α φ ε ή δ η ό K a r l M a r x σ τ ο Κομμουνιστικό

μανιφέστο,

«στον

α δ ι ά κ ο π ο α γ ώ ν α » π ο ύ υ π ο χ ρ ε ώ ν ε τ α ι νά δ ι ε ξ ά γ ε ι «αρχικά κ α τ ά τ ή ς α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ί α ς , αργότερα κ α τ ά τ ώ ν α σ τ ι κ ώ ν μ ε ρ ί δ ω ν

μέ

συμφέροντα συγκρουόμενα προς τ ή ν πρόοδο τ ή ς βιομηχανίας καί τέλος κατά τ ή ς αστικής τάξης δλων τ ώ ν άλλων

χωρών

α δ ι ά λ ε ι π τ α » , α ν α γ κ ά ζ ε τ α ι ολοένα « ν ά ε π ι κ α λ ε ί τ α ι τ ό π ρ ο λ ε τ α ­ ρ ι ά τ ο , νά ζ η τ ε ί τ ή βοήθεια τ ο υ κ α ί νά τ ό ρ ί χ ν ε ι έ τ σ ι σ τ ή ν π ο λ ι ­ τ ι κ ή κονίστρα», παρέχοντας του «στοιχεία τ ή ς δικής τ η ς παι­ δείας, δηλαδή δπλα εναντίον τοΰ ΐδιου τ ο ΰ έαυτοΰ τ η ς » . 4 Κ α ί ύπό τ ε λ ε ί ω ς άλλο π ρ ί σ μ α α π ο τ ε λ ε ί δ μ ω ς ή α σ τ ι κ ή τ ά ξ η τ ή δασ κ ά λ ι σ σ α , τ ή ν ό π λ ο δ α σ κ ά λ ι σ σ α , μ π ο ρ ο ύ μ ε μ ά λ ι σ τ α νά π ο ύ μ ε , τ ο ΰ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ . Έ ν ε κ α τ ή ς σ υ ν ε χ ο ύ ς σ τ ε ν ή ς επαφής τ η ς μ έ τό τελευταίο, κάποια

μ έ λ η τ η ς άποσκιρτοΰν

καί θέτουν τ ί ς

γ ν ώ σ ε ι ς κ α ί π ν ε υ μ α τ ι κ έ ς "τους δ υ ν ά μ ε ι ς σ τ ή ν υ π η ρ ε σ ί α τ ώ ν έ ρ -

3. Μέ τήν ανάλυση τής ταξικής συνείδησης ασχολήθηκε ό υποφαινό­ μενος στό μελέτημα «Psychologie der antikapitalistischen Massenbewe­ gungen», στό: Max Weber/Emil Lederer (έπιμ.), Grundriss der Sozialökonomik, τ μ . Θ', Α ' , σσ. 271 κ.έξ. 4. Karl Marx, Das Kommunistische Manifest, έκδ. στ', Berlin 1 9 0 1 , σ. 16 [έλλ. έκδ.: Tò κοινωνιστικο Μανιφέστο, πρόλ., μτφ. Κ. Χατζόπουλος, Α θ ή ν α 1913* Το Κομμουνιστικό Μανιφέστο, είσ., μτφ., σχολ. Γ. Κορ­ δάτος, Αθήναι 1927· Κομμουνιστικό Μανιφέστο, μτφ. [I. Ίορδανίδης], Α θ ή ν α 1933* 7ο Κομμουνιστικό Μανιφέστο, μτφ. άνω v., Αθήνα 1945· Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος, μτφ. άνων. ([χ.τ.] 1948Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος, μτφ. Β . Ρώτας/Β. Δαμιανάκου, Αθήνα 1963* Μανιφέστο τοΰ Κομμουνιστικού Κόμματος (1848), μτφ. άνων., Αθήνα χ.χ.].

332

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

γ α ζ ο μ έ ν ω ν μ α ζ ώ ν , γ ι α να τις π α ρ ω θ ή σ ο υ ν στον αγώνα κ α τ ά τ ή ς υ φ ι σ τ ά μ ε ν η ς κ α τ ά σ τ α σ η ς π ρ α γ μ ά τ ω ν , τ ή ν όποια αισθάνον­ τ α ι κ α ί α ν τ ι λ α μ β ά ν ο ν τ α ι ώ ς π λ η μ μ ε λ ή κ α ί ά θ λ ι α . Οί α π ο σ τ ά ­ τ ε ς αστοί δέν π α ρ α μ έ ν ο υ ν β έ β α ι α π α ρ ά σ χ ε τ ι κ ά λ ι γ ο σ τ ο ί π ά ν ­ τ ο τ ε . Ω σ τ ό σ ο δέν ε ί ν α ι τ ά χ ε ι ρ ό τ ε ρ α τ έ κ ν α τ ή ς τ ά ξ η ς τ ο υ ς · ε ί ­ ναι υ π ε ρ ά ν θ ρ ω π ο ι υ π ό τ ή ν έννοια ε ϊ τ ε ό τ ι δ ι α π ν έ ο ν τ α ι άπό φ ι ­ λ α ν θ ρ ω π ί α , ε υ σ π λ α χ ν ί α κ α ί η θ ι κ ή α γ α ν ά κ τ η σ η πάνω

άπό τ ο ν

μ έ σ ο όρο τ η ς , ε ΐ τ ε ό τ ι έχουν β α θ ύ τ ε ρ η θ ε ω ρ η τ ι κ ή

αντίληψη

τ ώ ν κ ι ν η τ ή ρ ι ω ν δ υ ν ά μ ε ω ν τ ή ς ι σ τ ο ρ ί α ς κ α ί δ ε ί χ ν ο υ ν , όσον ά φ ο ­ ρα σ τ ή ν ε φ α ρ μ ο γ ή τ ώ ν δ ι α κ ρ ι β ώ σ ε ω ν τ ο υ ς σ τ ή ζ ω ή , λ ο γ ι κ ή ενεργητικότητα

καί συνέπεια

μεγαλύτερη

άπό τ ο ύ ς

όμοιους

τ ω ν . Σ έ κ ά θ ε π ε ρ ί π τ ω σ η π ρ ό κ ε ι τ α ι π ά ν τ ω ς γ ι ά α ν θ ρ ώ π ο υ ς πά­ νω ά π ό τ ή μ έ σ η σ τ ά θ μ η τ ή ς τ ά ξ η ς τ ο υ ς . Α κ ρ ι β ώ ς οί τ έ τ ο ι ο ι αστοί, έ χ ο ν τ α ς ε γ κ α τ α λ ε ί ψ ε ι τ ή ν τ ά ξ η δπου τ ο ύ ς ε ν έ τ α ξ α ν ή κ α τ α γ ω γ ή κ α ί ή αγωγή τ ο υ ς , προσδίδουν τ ή σ υ ν ε ι δ η τ ή κ α τ ε ύ ­ θ υ ν σ η σ τ ά λανθάνοντα έ ν σ τ ι κ τ α τ ο ΰ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ ώ ς προς τ ι ς χειραφετητικές επιδιώξεις του. Ή

μ ά ζ α τ ο ΰ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ δέν α ν τ ι λ α μ β ά ν ε τ α ι σ τ ή ν ά ρ χ ή

π α ρ ά ε ν σ τ ι κ τ ω δ ώ ς τ ό ά χ θ ο ς π ο ύ τ ή ν π λ α κ ώ ν ε ι , άφοΰ δέν δ ι α ­ θ έ τ ε ι ο ύ τ ε ΐ χ ν ο ς ά π ό τ ά μ ο ρ φ ω τ ι κ ά μ έ σ α π ο ύ θά μ π ο ρ ο ύ σ α ν νά τής φωτίσουν τ ή φαινομενικά στο έπακρο περίπλοκη καί δαι­ δ α λ ώ δ η π ο ρ ε ί α τ ή ς π α γ κ ό σ μ ι α ς ι σ τ ο ρ ί α ς . Μ ο ι ά ζ ε ι π ρ ά γ μ α τ ι νά σ υ ν ι σ τ ά έναν ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ό νόμο τ ή ς ι σ τ ο ρ ί α ς τ ό δ τ ι σ τ ρ ώ μ α τ α κ α ί τ ά ξ ε ι ς τ ο υ λ α ο ΰ , άν α π ο ν ε υ ρ ω θ ο ύ ν κ α ί χάσουν κ ά θ ε ε μ π ι ­ σ τ ο σ ύ ν η στον εαυτό τ ο υ ς λ ό γ ω μ α κ ρ ά ς σ τ έ ρ η σ η ς δ ι κ α ι ω μ ά τ ω ν κ α ί αποχής ά π ό τ ά αγαθά τ ή ς π α ι δ ε ί α ς , τ ό τ ε δέν β ρ ί σ κ ο υ ν τ ή δ ύ ν α μ η νά αναλάβουν ζ ω η ρ ή δ ρ ά σ η ε ι μ ή μόνο άν ακούσουν τ ο δόγμα τοΰ ηθικού δικαίου καί τ ή ς οίκονομικοπολιτικής

ισχύος

τ ο υ ς , ό χ ι μόνο ά π ό τ ο ύ ς κ ό λ π ο υ ς τ ω ν , άλλά κ α ί , π ρ ω τ ί σ τ ω ς μ ά λ ι σ τ α , άπό τ ή ν π λ ε υ ρ ά τ ώ ν « α ν ώ τ ε ρ ω ν »

— γ ι ά νά φ υ λ ά ξ ο υ ­

μ ε τ ο ν μ η χ α ν ι κ ό δρο — τ ά ξ ε ω ν . « Δ έ ν π ι σ τ ε ύ ο υ μ ε μόνο έ μ ε ΐ ς , τ ό αμόρφωτο π λ ή θ ο ς , δ τ ι ε ί μ α σ τ ε α δ ι κ η μ έ ν ο ι , *το λ έ ν ε κ α ί οί μ ο ρ φ ω μ έ ν ο ι τ ή ς κ α λ ή ς κοινΐονίας, π ο ύ π ρ έ π ε ι νά ξέρουν κ α ί μ π ο ρ ο ΰ ν νά κρίνουν τ ά π ρ ά γ μ α τ α τ ο ΰ κ ό σ μ ο υ κ α λ ύ τ ε ρ α π α ρ ά έ μ ε ΐ ς . Ή ιδέα τη'ς χειραφέτησης

μ α ς δέν ε ί ν α ι λ ο ι π ό ν α υ τ α π ά ­

τ η ! » — ό α π λ ό ς τ ο ύ τ ο ς σ υ λ λ ο γ ι σ μ ό ς κ α ί μόνο έ γ ι ν ε μ έ χ ρ ι τ ο ΰ -

ΑΥΤΟΔΙΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Α Σ Τ Ι Κ Η Σ Τ Α Ξ Η Σ

δ ε σ τ ή ν ι σ τ ο ρ ί α τ ο έ ν α υ σ μ α μ ε γ ά λ ω ν ταξικών Ή

σοσιαλιστική

θεωρία

σόφων, οικονομολόγων,

333

κινημάτων.0

προέκυψε άπο τά πονήματα φιλο­

κοινωνιολόγων

καί ιστορικών.

Κάθε

φράση τ ώ ν σοσιαλιστικών π ρ ο γ ρ α μ μ ά τ ω ν τ ώ ν διαφόρων χ ω ­ ρών τ ή ν έ χ ε ι ε π ε ξ ε ρ γ α σ θ ε ί χ ο ρ ε ί α ο λ ό κ λ η ρ η φ ι λ ο σ ό φ ω ν κ α ί επιστημόνων.6 έκτος

Οί

σκαπανείς

άπό λ ι γ ο σ τ ο ύ ς , ήσαν

του

κατά

σύγχρονου πρώτο

λόγο

σοσιαλισμού, εργάτες τ ο ύ

π ν ε ύ μ α τ ο ς κ α ί τ ο ύ κ α λ ά μ ο υ , δ ε υ τ ε ρ ε υ ό ν τ ω ς μόνο π ο λ ι τ ι κ ο ί μ έ τ ή σ τ ε ν ό τ ε ρ η έννοια τ ο ύ όρου. Κ α ί π ρ ι ν ά π ό τ ή ν εποχή τ ώ ν αν­ θ ρ ώ π ω ν αυτών δέν έ λ ε ι π α ν β έ β α ι α τ ά αυθόρμητα π ρ ο λ ε τ α ρ ι α ­ κά κ ι ν ή μ α τ α , έκπορευόμενα άπό τον διαισθητικό πόθο γ ι ά ψ η ­ λότερο ωστόσο

οικονομικό

καί πνευματικό

εκδηλώνονταν

βιοτικό

περισσότερο

επίπεδο.

μηχανικά,

ώς

Τούτα

εκτόνωση

δυσαρέσκειας, έ σ τ ω καί δ ι κ α ι ο λ ο γ η μ έ ν η ς , παρά ώς αντίδραση π ν ε υ μ α τ ι κ ά ώ ρ ι μ ω ν ατόμων μ έ σ υ ν ε ί δ η σ η τ ώ ν α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ώ ν λ ό γ ω ν τ ή ς ε σ ω τ ε ρ ι κ ή ς τ ο υ ς ανάγκης γ ι ά ε ξ έ γ ε ρ σ η . Μ ό λ ι ς μ έ τ ή σ ύ ζ ε υ ξ η ε π ι σ τ ή μ η ς κ α ί ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς εξελίχθηκε τ ό προ­ λεταριακό στικτώδης

κίνημα

σ έ σοσιαλιστικό

εξέγερση

σ έ επιδίωξη

κ α ί ή ά σ ύ ν ε ι δ η , τ υ φ λ ή , εν­ ενός σ υ ν ε ι δ η τ ο ύ ,

σχετικά

εναργούς κ α ί σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν ο υ σ κ ο π ο ύ . Τ ό ΐ δ ι ο φ α ι ν ό μ ε ν ο ά π α ν τ α σ έ όλους τ ο ύ ς αγώνες τ ώ ν π ρ ο γ ε ­ νέστερων κοινωνικών τάξεων. Ό λ α τά μεγάλα ταξικά κινήμα­ τα τ ή ς ιστορίας υποκινήθηκαν καί πραγματοποιήθηκαν μ έ τ ή β ο ή θ ε ι α κ α ί ύ π ό τ ή ν η γ ε σ ί α α ν θ ρ ώ π ω ν π ο ύ άνηκαν

ακριβώς

στις τ ά ξ ε ι ς εκείνες προς τ ί ς όποιες άντιφέρονταν τ ά κ ι ν ή μ α τ α

5. Ό παραπάνω συλλογισμός είναι τόσο απλός ώστε τόν κατανοούν όλοι. Α κ ό μ η καί ό Otto von Leixner τόν επισήμανε, παρά τήν επιπο­ λαιότητα τών μελετών του, στις ψυχογραφικές παρατηρήσεις του σχετι­ κά μέ τό εργατικό κίνημα του Βερολίνου (βλ. Soziale Briefe aus Berlin 1888-1891, Berlin 1 8 9 1 , σ. 147). 6. Τοΰτο υπογραμμίζει καί ό Oldenberg: « Ύ π ό ιστορικό πρίσμα, ή σοσιαλδημοκρατία είναι ιδεαλιστικό φαντασιοκόπημα αναγόμενο στις ύψιστες σφαίρες τής φιλοσοφίας καί τής επιστήμης, εμφυτευμένο μηχα­ νικά στά κεφάλια τών προλεταριακών μαζών. Ευθύς έξ αρχής ήταν άνισογαμία, τήν όποια έμελλε νά ορίσει αργότερα ό Lassalle "ύμέναιο τής επιστήμης καί τών εργατών"» (Karl Oldenberg, Die Ziele der deutschen Sozialdemokratie. Evangelisch-soziale Zeitfragen, Leipzig 1 8 9 1 , σ. 58).

334

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

αυτά. Ό Σ π ά ρ τ α κ ο ς , π ο ύ ύ ψ ω σ ε τ ή σ η μ α ί α τ ο ύ α π ε λ ε υ θ ε ρ ω τ ι ­ κού αγώνα τ ώ ν δούλων τ ή ς Ρ ώ μ η ς , ή τ α ν μ έ ν ό ΐ δ ι ο ς δούλος, κ α τ α γ ό τ α ν ό μ ω ς άπό τ ή Θ ρ ά κ η κ α ί ή τ α ν έ κ κ α τ α γ ω γ ή ς ελεύ­ θερος καί οικονομικά ανεξάρτητος. Ό

T h o m a s Münzer, σ τ ή

δ ι α φ ω τ ι σ τ ι κ ή κ α ί δ η μ ε γ ε ρ τ ι κ ή δ ρ ά σ η τ ο ΰ όποιου ο φ ε ί λ ε τ α ι κ α ­ τά

μεγάλο

μέρος

ό πόλεμος

τών χωρικών

στή

Θουριγγία

[ 1 5 2 5 ] , δέν ή τ α ν αγρότης, άλλά λ ό γ ι ο ς , έ ν ώ ό F l o r i a n Geier ι π ­ π ό τ η ς . Ο ί ε π ι φ α ν έ σ τ ε ρ ο ι η γ έ τ ε ς τ ο ΰ χειραφετητικοΰ

κινήματος

τ ή ς τ ρ ί τ η ς ν ο μ ο κ α τ ε σ τ η μ έ ν η ς τ ά ξ η ς κ α τ ά τ ί ς απαρχές τ ή ς μ ε ­ γ ά λ η ς γ α λ λ ι κ ή ς ε π α ν ά σ τ α σ η ς , οί μ α ρ κ ή σ ι ο ι d e L a f a y e t t e κ α ί d e M i r a b e a u , ό βαρόνος d e R o l a n d κ α ί ό A b b é S i e y è s , άνηκαν σ τ ι ς π ρ ο ν ο μ ι ο ύ χ ε ς τ ά ξ ε ι ς , ό β α σ ι λ ο κ τ ό ν ο ς P h i l i p p e E g a l i t é στον ΐδιο μάλιστα τον βασιλικό οΐκο. Ή

ι σ τ ο ρ ί α τ ο ΰ σ ύ γ χ ρ ο ν ο υ εργατικού

κινήματος

α π ο τ ε λ ε ί λ ο ι π ό ν εξαίρεση τ ο ΰ κανόνα. Ό

διόλου δέν

ισχυρισμός

ωστόσο

τοΰ Theodor Lindner, ότι τό σοσιαλιστικό κίνημα « γ ε ν ε σ ι ο υ ρ γ ή θ η κ ε » ά π ό μ ή ε ρ γ ά τ ε ς , 7 α σ φ α λ ώ ς δέν ε υ σ τ α θ ε ί π έ ρ α γ ι ά π έ ­ ρα, καθόσον θ υ μ ί ζ ε ι μ έ τ ή ν γ λ α φ υ ρ ό τ η τ α τ ο υ τ ό μ α γ ι κ ό ρ α β δ ί τοΰ γ η τ ε υ τ ή : « Γ ε ν ν η θ ή τ ω τό σοσιαλιστικό κίνημα! Κ α ί έ γ έ ν ε το τό σοσιαλιστικό κ ί ν η μ α » · αποσιωπά τό κεφαλαιώδες γ ε γ ο ­ νός ό τ ι π α ρ ό μ ο ι α « γ ε ν ε σ ι ο υ ρ γ ί α »

δέν ε ί ν α ι π ο τ έ δυνατόν νά

επέλθει έ κ τ ο ΰ μ η δ ε ν ό ς , ο ύ τ ε ά π ό κ ά π ο ι ο ν α ν ά μ ε σ α στους π ε ρ ί ­ φ η μ ο υ ς ε κ ε ί ν ο υ ς « μ ε γ ά λ ο υ ς ά ν δ ρ ε ς » , οί ό π ο ι ο ι ά π ο τ ε λ ο ΰ ν τ ο ν μόνο θ ε μ έ λ ι ο λ ί θ ο ο λ ό κ λ η ρ η ς τ ή ς ι σ τ ο ρ ι κ ή ς

«γνωσιο»-θεωρίας

μ ι α ς ο ρ ι σ μ έ ν η ς ι σ τ ο ρ ι κ ή ς σ χ ο λ ή ς , άλλά ό τ ι ή δ ι ε ρ γ α σ ί α αυτή π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι έναν κ ά π ο ι ο β α θ μ ό ο ι κ ο ν ο μ ι κ ο κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς α ν ά π τ υ ­ ξ η ς , δ ί χ ω ς τ ο ν όποιο δέν μ π ο ρ ε ΐ νά γ ε ν ν η θ ε ί κανένα

κίνημα.

Ό ρ θ ή είναι ωστόσο ή π α ρ α τ ή ρ η σ η πού σ τ η ρ ί ζ ε ι τον ισχυρισμό τ ο ΰ L i n d n e r , ό τ ι δ η λ . οί κ ή ρ υ κ ε ς τ ο ΰ μ ε γ ά λ ο υ σ ύ γ χ ρ ο ν ο υ έ ρ γ α ­ τ ι κ ο ΰ κ ι ν ή μ α τ ο ς άνηκαν ώ ς έ π ι τ ό π λ ε ί σ τ ο ν σ τ ι ς « μ ο ρ φ ω μ έ ν ε ς τάξεις»

— όπως ε κ φ ρ ά σ θ η κ ε ό Heinrich v o n Sybel, ό όποιος

ε π ι σ ή μ α ν ε τ ό π ρ ά γ μ α ή δ η τό 1 8 7 2 . 8 Α σ τ ο ί διανοούμενοι ήσαν οί μ ε γ ά λ ο ι π ρ ό δ ρ ο μ ο ι τ ο ΰ π ο λ ι τ ι κ ο ύ σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ κ α ί τ ρ α ν ο ί 7. Theodor Lindner, Geschichtsphilosophie, β' εκδ., Stuttgart 1904. 8. Heinrich von Sybel, Die Lehren des heutigen Sozialismus und Kom­ munismus, Bonn 1872, σ. 9 1 .

335

ΑΥΤΟΔΙΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Α Σ Τ Ι Κ Η Σ Τ Α Ξ Η Σ

εκπρόσωποι τοΰ φιλοσοφικού σοσιαλισμού, Saint-Simon, F o u ­ rier, O w e n , οί α ρ χ ι τ έ κ τ ο ν ε ς τ ο ΰ π ο λ ι τ ι κ ο ύ σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ , L o u i s B l a n c , B l a n q u i , L a s s a l l e , οί π α τ έ ρ ε ς τ ο ΰ έ π ι σ τ η μ ο ν ι κ ο ΰ - ο ί κ ο ν ο μ ο λ ο γ ι κ ο ΰ σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ , M a r x , E n g e l s , R o d b e r t u s . Ε μ π ρ ό ς σ' αυτούς ωχριά ό μ α θ η τ ε υ ό μ ε ν ο ς ρ ά π τ η ς W i l h e l m W e i t l i n g κ α ­ θώς κ α ί ό α υ τ ο δ ί δ α κ τ ο ς

φιλόσοφος Pierre L e r o u x ,

τόσο ώς

π ρ ό ς τ ή θ ε ω ρ η τ ι κ ή όσο κ α ί τ ή ν π ρ α κ τ ι κ ή σ π ο υ δ α ι ό τ η τ α τ ο υ ς γιά τό διεθνές προλεταριακό κίνημα. Μ ε τ α ξ ύ τους

ξεχωρίζει

ι δ ι α ί τ ε ρ α , σα μ ο ν α χ ι κ ή δρύς, ό π ο λ υ μ α θ ή ς τ υ π ο γ ρ ά φ ο ς dhon.9 Α κ ό μ η

Prou-

κ α ί κ α τ ά τ ό εγγύτερο π α ρ ε λ θ ό ν , σ τ ή χ ο ρ ε ί α

τ ώ ν αληθινά μ ε γ ά λ ω ν π ρ ο μ ά χ ω ν τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς υ π ε ρ τ ε ­ ρούν α ρ ι θ μ η τ ι κ ά οί π ρ ώ η ν αστοί, έ ν ώ σ π α ν ί ζ ο υ ν όσοι β γ ή κ α ν άπό τ ο ύ ς κ ό λ π ο υ ς τ ή ς ΐ δ ι α ς . Σ ε λ ί δ ε ς ο λ ό κ λ η ρ ε ς θά μ π ο ρ ο ΰ σ ε νά γ ε μ ί σ ε ι κ α ν ε ί ς α π α ρ ι θ μ ώ ν τ α ς τ ο ύ ς μ ε γ ά λ ο υ ς

σοσιαλδημο­

κράτες πολιτικούς αστικής προέλευσης. Οί πολιτικοί τοΰ

προλεταριάτου,

ηγέτες

όσοι π ρ ο ή λ θ α ν ά π ό τ ό π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο , μ ε ­

τ ρ ο ύ ν τ α ι α π ε ν α ν τ ί α ς σ τ ά δ ά χ τ υ λ α τ ο ΰ ενός χ ε ρ ι ο ΰ : B e n o i t M a l o n , A u g u s t B e b e l κ α ί , τ ό π ο λ ύ - π ο λ ύ , E d o u a r d A n s e e l e - κ α ί αυ­ τ ο ί ω σ τ ό σ ο , άν κ α ί π ρ α κ τ ι κ ο ί κ α ί ο ρ γ α ν ω τ έ ς μ ε γ ά λ η ς ο λ κ ή ς , δέν ε ί ν α ι θ ε ω ρ η τ ι κ ο ί μ έ δ η μ ι ο υ ρ γ ι κ ή π ν ο ή . Ή

π α ρ ο υ σ ί α ά π ο σ χ ι σ μ ά τ ω ν τ ή ς α σ τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς στους κ ό λ ­

πους τ ο ΰ αποκρυσταλλωμένου σέ κ ό μ μ α προλεταριάτου α π ο τ ε ­ λ ε ί , λ ο ι π ό ν , ά φ ' ενός ιστορικό

γεγονός,

τό όποιο π α ρ α τ η ρ ο ύ μ ε

άν μ ε λ ε τ ή σ ο υ μ ε π ρ ο σ ε κ τ ι κ ά τ ή ν ι σ τ ο ρ ί α τ ο ΰ π α γ κ ό σ μ ι ο υ π ο λ ι ­ τ ι κ ο ύ έ ρ γ α τ ι κ ο ΰ κ ι ν ή μ α τ ο ς 1 0 κ α ί τ ό ό π ο ι ο β λ έ π ο υ μ ε νά έ π α ν α -

9. Α κ ό μ η καί αναφορικά μ' αυτόν όμως μπορεί νά σημειωθεί: « Ό τ α ν ανέλαβε ωστόσο ηγετικό ρόλο, ήταν ήδη συγγραφέας. Όντας συγγρα­ φέας βρέθηκε έπι κεφαλής τοΰ προλεταριάτου, δέν έγινε συγγραφέας Ον­ τας εργατικός ηγέτης» (Ed. Bernstein, Die Arbeiterbewegung, σ. 144). 10. Τοΰτο εχει επισημανθεί στά καθέκαστα, μέ λιγότερη ή περισσότε­ ρη ενάργεια, προκειμένου γιά όλες σχεδόν τίς χώρες: γιά τήν Ι τ α λ ί α βλ. Roberto Michels, Proletariato e borghesia nel movimento socialista italiano, σσ. 19-118· γιά τήν Α γ γ λ ί α : William Edward Hartpole Lecky, Democra­ cy and Liberty, τ. Β ' , London 1899, σ. 370· γιά τή Ρωσία: «Eine gehei­ me Denkschrift Uber die nihilistischen Umtriebe vom Jahre 1 8 7 5 , auf Grund amtlicher Erhebungen zusammengestellt im Auftrage des russischen Justizministers Graf von der Pahlen», Deutsche Rundschau 7 (1881), σσ.

33Ç

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

λαμβάνεται ο π ο τ ε δ ή π ο τ ε αναπτύσσονται νέες παραφυάδες του — ά ρ κ ε ΐ νά ρ ί ξ ο υ μ ε μ ι ά μ α τ ι ά στον ι α π ω ν ι κ ό κ α ι στον β ρ α ζ ι ­ λιανό σ ο σ ι α λ ι σ μ ό 1 1 — , ά φ ' έ τ ε ρ ο υ δ μ ω ς θά π ρ έ π ε ι νά θ ε ω ρ η θ ε ί ε π ί σ η ς λογική

συνέπεια,

τής ιστορικής

εξέλιξης.

Κ α ί δ χ ι μόνο!

Δ ι α κ ρ ι β ώ σ α μ ε α κ ό μ η δ τ ι ι σ τ ο ρ ι κ ά π ρ ο σ δ ι ο ρ ι σ μ έ ν ο γ ε γ ο ν ό ς δέν ε ί ν α ι μόνο ή έν γ έ ν ε ι π α ρ ο υ σ ί α α π ο σ χ ι σ μ έ ν ω ν α σ τ ι κ ώ ν

στοι­

χ ε ί ω ν μ έ σ α σ τ ά κ ό μ μ α τ α τ ο ΰ μ α χ ό μ ε ν ο υ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ , άλλά κ α ί ό συχνά ηγετικός

ρόλος

τ ο υ ς στον α π ε λ ε υ θ ε ρ ω τ ι κ ό α γ ώ ν α

τής εργατικής τάξης. Τ ώ ρ α θά μ π ο ρ ο ύ σ α μ ε δ μ ω ς νά θ έ σ ο υ μ ε τ ό α κ ό λ ο υ θ ο ε ρ ώ τ η ­ μ α ( τ ό όποιο έ χ ε ι ά λ λ ω σ τ ε τ ε θ ε ί ε ν ί ο τ ε ) : μ ή π ω ς ή ύ π α ρ ξ η π ο λ ­ λών α υ τ ο μ ό λ ω ν ά π ό τ ή ν α σ τ ι κ ή τ ά ξ η σ τ ί ς γ ρ α μ μ έ ς τ ο ΰ π ρ ο λ ε ­ ταριάτου ανατρέπει ολόκληρη τ ή «θεωρία περί πάλης τών τά­ ξεων»;

— μ έ άλλα λ ό γ ι α : μ ή π ω ς ή π ρ ο ο ρ ι σ μ έ ν η νά άρει τ ι ς

ταξικές διαφορές π ε ρ ι π ό θ η τ η πολιτεία τοΰ μέλλοντος, τήν οραματίζονται κατά παρόμοιο νεφελώδη τρόπο

δπως

σοσιαλι­

στές καί συνταγματολόγοι, ηθικολόγοι καί αναρχικοί, νεοχρι-

351-365· πρβλ. επίσης, άπό τήν πλευρά τών επαναστατών, τήν έκθεση πρός τό διεθνές σοσιαλιστικό συνέδριο στό Παρίσι τό 1900 σχετικά μέ τό Ρωσικό Σοσιαλδημοκρατικό Κίνημα, τήν οποία συνέταξε κατ' εντολή τοΰ Συνδέσμου Ρώσων Σοσιαλδημοκρατών τό συντακτικό επιτελείο τοΰ Ρ&μπότσιγιε Ντιέλο, συγκεκριμένα ό Μπόρις Κριτσέβσκι, καί ή οποία αναφέρει ότι οί προπαγανδιστικοί πυρήνες τής ρωσικής σοσιαλδημοκρα­ τίας, κατά τις αρχές τής δεκαετίας τοΰ 1890, «αρχικά απαρτίζονταν σχεδόν αποκλειστικά άπό εκπροσώπους τής διανόησης» (σ. 5)· γιά τή Γαλλία: Mermeix, La France socialiste, σ. 52. 11. Ώ ς πρός τή γένεση τοΰ σοσιαλισμού στήν Ιαπωνία, βλ. τό διδα­ κτικό μελέτημα τοΰ Gustav Eckstein «Die Arbeiterbewegung im moder­ nen J a p a n » , Die Neue Zeit 22, 1 (1905), σσ. 667 κ.έξ. - Σ τ ή Βραζιλία, ή επταμελής ηγεσία τοΰ σοσιαλιστικού εργατικού κόμματος κατά τήν εποχή τοΰ Β ' συνεδρίου του (Säo Paulo 1902), όπου απέκτησε τό κόμμα πάγια οργάνωση καί πρόγραμμα, περιελάμβανε οχι λιγότερους άπό τρεις κατόχους τοΰ διδακτορικού τίτλου, τούς Ascendino Reis, Ludgero de Souza και Paranhos (πρβλ. Paul Lobe, «Die sozialistische Partei Brasiliens», Die Neue Zeit 20, 2 (1902), σ. 529). Ά π ' όσα είναι σέ θέση νά γνωρίζει ό υποφαινόμενος, ακαδημαϊκή παιδεία είχαν επίσης τά δύο ιταλικής κα­ ταγωγής μέλη τής ηγεσίας, ό Β. De Belli καί ό De Ambrys, ό όποιος εκ­ πόνησε τό προσχέδιο τοΰ προγράμματος τοΰ κόμματος.

337

ΑΥΤΟΔΙΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Α Σ Τ Ι Κ Η Σ Τ Α Ξ Η Σ

σ τ ι α ν ο ί κ α ί ν ε ο ε γ κ λ η μ α τ ο λ ό γ ο ι , εΐναι δυνατόν να ε π ι τ ε υ χ θ ε ί μ έ τ ή βαθμιαία ψυχική μεταμόρφωση τής αστικής τάξης καθώς κ ε ρ δ ί ζ ε ι έδαφος ή α ν τ ί λ η ψ η ότι τά οικονομικά, κοινωνικά κ.λπ. π ρ ο ν ό μ ι α τ η ς εΐναι ά δ ι κ α ; " Α ν ναι, τ ό τ ε δέν θά χ ρ ε ι α ζ ό τ α ν σ τ ο π ο λ ι τ ι κ ό π ε δ ί ο ή α υ σ τ η ρ ή δ ι α ί ρ ε σ η μ ε τ α ξ ύ ταξικών τ ά ό π ο ι α ε κ π ρ ο σ ω π ο ύ ν ταξικά

συμφέροντα,

θά

κομμάτων, ισοδυναμούσε

μ ά λ ι σ τ α μ έ ά γ ρ ι α δ ι α π ά λ η κ α ί θά ή τ α ν , ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , α ν ω φ ε ­ λής καί απορριπτέα. Ό sche

Kultur,

Rudolf Penzig, τού περιοδικού

Ethi­

έ φ θ α σ ε μ ά λ ι σ τ α κ ά π ο τ ε σ τ ο σ η μ ε ί ο νά χ α ρ α κ τ η ­

ρ ί σ ε ι τ ο ύ ς α υ τ ο μ ό λ ο υ ς άπό τ ή ν α σ τ ι κ ή τ ά ξ η σ τ ο σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ό στρατόπεδο αυτόχρημα ώς « π ρ ο δ ρ ό μ ο υ ς » · 1 2 ό χαρακτηρισμός α υ τ ό ς π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι λ ο γ ι κ ά ό τ ι , μ έ λ ί γ η μόνο ι σ τ ο ρ ι κ ή κ α ρ τ ε ­ ρία, ή μ ά ζ α τ ή ς α σ τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς θά α κ ο λ ο υ θ ή σ ε ι τ ο ύ ς « π ρ ο δ ρ ό ­ μ ο υ ς » αυτούς, αυτομολώντας στήν παράταξη τών οικονομικών κ α ί κ ο ι ν ω ν ι κ ώ ν ε ν τ α φ ι α σ τ ώ ν τ η ς . Μ π α ί ν ε ι κ α ν ε ί ς στον π ε ι ρ α ­ σ μ ό νά α π ο κ α λ έ σ ε ι τ ή θ ε ω ρ ί α τ ο ύ τ η « θ ε ω ρ ί α τ ο υ χ α ρ α κ ί ρ ι » , άν δέν ή τ α ν γ ν ω σ τ ό ό τ ι α κ ό μ η κ α ί τ ό χ α ρ α κ ί ρ ι δέν ε κ τ ε λ ε ί τ α ι α ύ τ ο π ρ ο α ί ρ ε τ α , άλλά κ α τ ά δ ι α τ α γ ή ά ν ω θ ε ν , μ έ ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό κ α ­ τ α ν α γ κ α σ μ ό . * Α ς ε ξ ε τ ά σ ο υ μ ε σ ύ ν τ ο μ α τ ό κ ύ ρ ο ς τ ή ς έν λ ό γ ω θεωρίας. Οί χριστιανοσοσιαλιστές

καθώς καί

οί σ α ι ν σ ι μ ο ν ι σ τ έ ς

πί­

στευαν π ά ν τ ο τ ε στήν η θ ι κ ή δύναμη τ ή ς ιδέας καί φαντάζονταν ό τ ι θά κ α τ ά φ ε ρ ν ε νά μ ε τ α σ τ ρ έ ψ ε ι τ ο ύ ς α ν τ ι π ά λ ο υ ς . Γ ι ' κ α ί δέν έ π α ψ α ν νά κάνουν έ κ κ λ η σ η σ τ ή ν κ α ρ δ ι ά τ ώ ν

αυτό

αστών.

Α κ ό μ η καί ό L o u i s B l a n c ε π ι κ α λ ε ί τ α ι , στον πρόλογο τοΰ έργου τ ο υ Organisation

du travail,

τήν α λ λ η λ ε γ γ ύ η όλων τών κοινω­

ν ι κ ώ ν τ ά ξ ε ω ν π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ γ ι ά τ ή ν π ρ ο σ φ ι λ ή τ ο υ ιδέα τ ο ΰ δ ι ­ κ α ι ώ μ α τ ο ς εργασίας καθώς καί τοΰ σοσιαλισμού τ ώ ν π α ρ α γ ω ­ γ ι κ ώ ν σ υ ν ε τ α ι ρ ι σ μ ώ ν , ό ό π ο ι ο ς θά ε κ τ ό π ι ζ ε τόν

καπιταλισμό

τοΰ ίδιωτικοΰ κεφαλαίου μ έ κ ρ α τ ι κ ή χ ρ η μ α τ ο δ ό τ η σ η . 1 3 Ο ύ τ ε ό πρόσφατος σοσιαλισμός απέκλεισε όμως τήν προσ-

12. Rudolf Penzig, «Die Unvernunft des Klassenkampfes. Eine Antwort auf R. Michels' Aufsatz: "Endziel, Intransigenz, E t h i k " » , Ethische Kultur 12 (1903), άρ. 52. 13. Louis Blanc, Organisation du travail, έκδ. δ', Paris 1845, σ. V κ.έξ.

22. Κοινωνιολογία,

τών πολιτικών

κομμάτων

338

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΤΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

χ ώ ρ η σ η τ ή ς κεφαλαιοκρατίας στο εργατικό κίνημα. Μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν ι σ χ υ ρ ό τ ε ρ ω ν σ υ ν τ ε λ ε σ τ ι κ ώ ν σ τ ο ι χ ε ί ω ν για τ ή ν τελική επικράτηση τής σοσιαλιστικής κοσμοθεωρίας καταλέγει ό Ι τ α λ ό ς σοσιαλιστής λογοτέχνης E d m o n d o De Amicis τήν γ ε ­ νική κ ό π ω σ η μ ε τ ά άπό κάθε μ ε γ ά λ η β ι ο μ η χ α ν ι κ ή κρίση καί τήν τεράστια απέχθεια τών κατεχόντων μπροστά στήν προο­ π τ ι κ ή νά α γ ω ν ί ζ ο ν τ α ι

στό διηνεκές γιά τήν πρωτοκαθεδρία

τ ο υ ς , ε π ι π λ έ ο ν τ ή ν έ μ φ ο β η φ ρ ο ν τ ί δ α τ ο υ ς νά α π ο τ ρ έ ψ ο υ ν τ ή ν ένοπλη

καί

αιματηρή

επανάσταση,

ά π ' όπου- ά φ ε υ κ τ α

θά

έβγαιναν οικτρά η τ τ η μ έ ν ο ι , καθώς τέλος καί τήν αναφαινόμενη ακόμη κ α ί στους κ ό λ π ο υ ς τ ή ς τ ά ξ η ς τ ο υ ς α ν ε ί π ω τ η ε σ ω τ ε ρ ι κ ή ανάγκη γ ι ά α ν α ν έ ω σ η κ α ί ι δ ε α λ ι σ μ ό , κ ο ν τ ο λ ο γ ή ς , « τ ή ν από­ γ ν ω σ η κ α ί τ ή φ ρ ί κ η τ ο ύ νά ζ ε ι κ α ν ε ί ς μ έ σ α σ τ ά ε ρ ε ί π ι α ενός απονεκρωμένου ή δ η κ ό σ μ ο υ » . 1 4 Α ν ά λ ο γ η σ υ λ λ ο γ ι σ τ ι κ ή άπαν­ τ α ή δ η , μ ι σ ό ν αιώνα ν ω ρ ί τ ε ρ α , στόν H e i n r i c h H e i n e , ό ό π ο ι ο ς , ώς γ ν ω σ τ ό ν , δέν π ρ ο σ χ ώ ρ η σ ε στον σ ο σ ι α λ ι σ μ ό ά π ό έ λ λ ε ι ψ η π α ρ ρ η σ ί α ς κ α ί μόνο* σ τ ο π α ρ ά ρ τ η μ α

τών

δημοσιογραφικών

ανταποκρίσεων τ ο υ άπό τό Π α ρ ί σ ι σ χ ε τ ι κ ά μ έ τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ή , τ ή ν τ έ χ ν η κ α ί τ ό ν λ α ϊ κ ό β ί ο τ ή ς Γ α λ λ ί α ς , δ ι α β ά ζ ο υ μ ε τ ά ακό­ λουθα (15 Ι ο υ ν ί ο υ 1 8 4 3 ) : « Έ δ ώ θ έ λ ω νά υ π ο γ ρ α μ μ ί σ ω ί δ ι α ί τ α τ α ότι. ό κ ο μ μ ο υ ν ι σ μ ό ς ε υ ν ο ε ί τ α ι ά π ρ ο σ μ έ τ ρ η τ α ά π ό τ ό γ ε ­ γ ο ν ό ς ό τ ι ό εχθρός τ ο υ , π α ρ ' ό λ η τ ή δ ύ ν α μ η τ ο υ , δέν έ χ ε ι η θ ι κ ό έ ρ ε ι σ μ α κανένα. Ή

σ η μ ε ρ ι ν ή κοινωνία αμύνεται άπό καθαρή

αναγκαιότητα, δ ί χ ω ς π ί σ τ η στό δίκαιο τ η ς , δ ί χ ω ς καν αυτοσε­ β α σ μ ό , π α ν ό μ ο ι α μ έ τ ή ν αρχαία εκείνη κ ο ι ν ω ν ί α τ ή ς ό π ο ι α ς οί σαθροί σ τ ύ λ ο ι κ α τ έ ρ ρ ε υ σ α ν όταν έ κ α μ ε τ ή ν ε μ φ ά ν ι σ η τ ο υ ό Ναζωραΐος».15 Μ έ ο ρ ι σ μ έ ν ε ς ά π ό τ ί ς π ρ ο μ ν η μ ο ν ε υ μ έ ν ε ς απόψεις τ ώ ν δύο σ υ γ γ ρ α φ έ ω ν μ π ο ρ ε ί κ α ί νά α ν τ ι δ ι κ ή σ ε ι κ α ν ε ί ς . Π ά ρ α π ο λ ύ αμ­ φ ί β ο λ ο εΐναι έ ξ ά π α ν τ ο ς , γ ι ά λ ό γ ο υ ς π ο ύ θά α ν α λ ύ σ ο υ μ ε ευθύς π α ρ α κ ά τ ω , άν θά δ ί σ τ α ζ ε ή ε τ ο ι μ ο θ ά ν α τ η α σ τ ι κ ή κ ο ι ν ω ν ί α νά υ π ε ρ α σ π ί σ ε ι έν τ έ λ ε ι ακόμη κ α ί έ ν ο π λ α τ ό δ ί κ α ι ο τ ή ς ι δ ι ο κ τ η ­ σ ί α ς , μ ο λ ο ν ό τ ι αυτό έ χ ε ι ή δ η υ π ο ν ο μ ε υ θ ε ί , ε λ π ί ζ ο ν τ α ς , άν ο χ ι 14. Edmondo De Amicis, Lotte civili, Firenze 1899, σ. 924. 15. Heinrich Heine, Lutetia, στό: Sämtliche Werke, τ. Γ, Hamburg 1890, σ. 9 3 .

ΑΥΤΟΔΙΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Α Σ Τ Ι Κ Η Σ Τ Α Ξ Η Σ

339

να α π ο σ ο β ή σ ε ι , τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν νά κ α θ υ σ τ ε ρ ή σ ε ι τ ή ν ί κ η τ ο ΰ π ρ ο ­ λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ . Ε ξ ί σ ο υ μ α χ η τ ό ς ε ΐ ν α ι δ ί χ ω ς άλλο κ α ί ό ι σ χ υ ρ ι ­ σμός τοΰ Heine δ τ ι ή σημερινή —τοΰ 1843!— α σ τ ι κ ή κοινω­ νία ε χ ε ι χ ά σ ε ι κ α τ ά τ ό μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο μ έ ρ ο ς τ ή ν π ί σ τ η σ τ ο η θ ι κ ό δίκαιο τ η ς . Παρά τ ί ς άπαραγνώριστες αστοχίες, αδυναμίες καί κ η λ ί δ ε ς τ η ς , ή αστική

τάξη

όλων σ χ ε δ ό ν τ ώ ν χ ω ρ ώ ν σ τ ο σ ύ ν ο ­

λο τ η ς , ι δ ι α ί τ ε ρ α μ ά λ ι σ τ α σ τ ά δ ι α ν ο ο ύ μ ε ν α σ τ ρ ώ μ α τ α τ η ς , δ ε ί ­ χνει μεγαλύτερη δύναμη, αυτοπεποίθηση καί ενεργητικότητα, άλλά καί ισχυρότερο η θ ι κ ό π α λ μ ό , ζ ω η ρ ό τ ε ρ ο ιδεαλισμό καί μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η ά ν ι δ ι ο τ έ λ ε ι α ά π ' ό , τ ι φ α ν τ ά ζ ο ν τ α ι οί σ ο σ ι α λ ι σ τ έ ς μ έ τ ή ν κατά παράδοση πλέον κ α θ ι ε ρ ω μ έ ν η καρικατούρα τοΰ εύτραφοΰς, αστών

υστερόβουλου

διανοουμένων

καί δειλού

ά σ τ ο ΰ . Ο ί "κύκλοι τ ώ ν

συμπεριφέρθηκαν

άπό πολλές

απόψεις

α π α ρ ά μ ι λ λ α στόν [ Α ' π α γ κ ό σ μ ι ο ] π ό λ ε μ ο (εκατόμβη τ ώ ν φ ο ι ­ τ η τ ώ ν ) . Μολαταύτα παραμένει ορθή ή θ ε μ ε λ ι ώ δ η ς

ιδέα π ο ύ

σ υ μ μ ε ρ ί ζ ο ν τ α ι οί D e A m i c i s κ α ί H e i n e : όταν μ ι ά κ ο ι ν ω ν ί α χ ά ν ε ι τ ή ν π ί σ τ η σ τ ο δ ί κ α ι ο τ η ς , ε π ί κ ε ι τ α ι ή αγωνία τ ο ύ π ο λ ι τ ι κ ο ύ τ η ς θ α ν ά τ ο υ . Γ ι ά νά μ π ο ρ ε ΐ ή π ρ ο ν ο μ ι ο ύ χ ο ς τ ά ξ η νά ε μ μ ε ί ν ε ι σ τ ά π ρ ο ν ό μ ι α τ η ς , α π α ι τ ο ύ ν τ α ι ο ρ ι σ μ έ ν ε ς ι δ ι ό τ η τ ε ς , κ α τ ' εξο­ χήν απουσία ενδοιασμών καί ζ ω τ ι κ ό τ η τ α ,

οί ό π ο ι ε ς ν α ι μ έ ν

μ π ο ρ ο ύ ν νά ε υ δ ο κ ι μ ή σ ο υ ν κ α ί σ υ μ π ρ ά τ τ ο ν τ α ς μ έ τ ή ν ωμότητα κ α ί τ ή ν α σ υ ν ε ι δ η σ ί α , άλλά ε υ δ ο κ ι μ ο ύ ν π ο λ ύ κ α λ ύ τ ε ρ α άν δ ι α ­ πνέεται ή προνομιούχος τ ά ξ η άπό καλή π ί σ τ η στο δίκαιο τ η ς . Άν

εισδύσουν

στις γραμμές

τών κυριάρχων

ανθρωπιστικές

ι δ έ ε ς , οί ό π ο ι ε ς ε ν έ χ ο υ ν τ ή ν α μ φ ι β ο λ ί α γ ι ά τ ό δ ι κ ό τ ο υ ς η θ ι κ ό δ ί κ α ι ο , ό π ω ς π α ρ α τ η ρ ε ί επίσης ό V i l f r e d o P a r e t o , 1 6 τ ο ύ ς κ λ ο ν ί ­ ζουν κ α ί τ ο ύ ς ά π ο κ α ρ δ ι ώ ν ο υ ν , κ α θ ι σ τ ώ ν τ α ς τ ο υ ς ανίκανους νά υπερασπίσουν τ ί ς θέσεις τους. Ό ϊ δ ι ο ς ν ό μ ο ς ι σ χ ύ ε ι ά λ λ ω σ τ ε κ α ί γ ι ά εθνικά σύνολα. Β ρ ί ­ σ κ ε ι εφαρμογή όταν ή π ί σ τ η σ τ ο δ ί κ α ι ο τ ή ς ύ π α ρ ξ η ς μ ι α ς εθνι­ κής ομάδας εδράζεται στήν ακράδαντη π ε π ο ί θ η σ η , δηλαδή σέ θ ε μ έ λ ι α η θ ι κ ά . Ή α π ο υ σ ί α τ ή ς συναίσθησης

αύτου

τοΰ

δικαίου

συνεπάγεται, καί στήν προκειμένη π ε ρ ί π τ ω σ η , παρακμή καί δ ι ά λ υ σ η . Ώ ς ι σ τ ο ρ ι κ ό ς ν ό μ ο ς θά π ρ έ π ε ι νά θ ε ω ρ η θ ε ί τ ό ό τ ι έθνη, νόμοι, θεσμοί, κοινωνικές τάξεις έσβησαν παντελώς μ ό 16. Vilfredo Pareto, Les systèmes socialistes, τ. Α', σσ. 37, 57.

340

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΤΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

νον δ τ α ν χ ά θ η κ ε ή π ί σ τ η αυτών ή τ ώ ν ε κ π ρ ο σ ώ π ω ν τ ο υ ς σ τ ο δ ί κ α ι ο τ ή ς ύ π α ρ ξ η ς τ ο υ ς . Σ τ ή ν α' έ κ δ ο σ η τ ο υ β ι β λ ί ο υ τ ο ύ τ ο υ επισημαινόταν: Οί Πολωνοί, καταβασανισμένοι καί κομμένοι σ τ ά τ ρ ί α , κ α τ ό ρ θ ω σ α ν νά φυλάξουν ά σ β ε σ τ η τ ή ν π ί σ τ η σ τ ο ν εαυτό τ ο υ ς , σ τ ή ν υ π ό σ τ α σ η τ ο υ ς ώ ς λαοΰ κ α ί σ τ ο εθνικό τ ο υ ς δ ί κ α ι ο * κ α μ μ ί α δ ύ ν α μ η στον κ ό σ μ ο δέν θά μ π ο ρ έ σ ε ι π ο τ έ νά τ ο ύ ς α φ α ν ί σ ε ι ώ ς έθνος ε ν ό σ ω ε ξ α κ ο λ ο υ θ ο ύ ν νά σ υ ν α ι σ θ ά ν ο ν τ α ι το δίκαιο τ ή ς αύτοτελοΰς τους ύπαρξης ώς λαοΰ. Τ ά γεγονότα τ ο ΰ [ Α ' ] π α γ κ ο σ μ ί ο υ π ο λ έ μ ο υ ε π ι β ε β α ί ω σ α ν τ ή ν αντίληψη μ α ς σ τ ο ακέραιο. Ο ί Β έ ν δ ε ς α π ε ν α ν τ ί α ς , έθνος σ λ α β ι κ ό ό π ω ς κ α ί οί Π ο λ ω ν ο ί , δέν μ π ό ρ ε σ α ν , δ ε δ ο μ έ ν η ς τ ή ς ι σ τ ο ρ ι κ ή ς ε π ο χ ή ς κ α ί τ ώ ν ι δ ι α ί τ ε ρ ω ν σ υ ν θ η κ ώ ν τ ή ς υ π ο τ α γ ή ς τ ο υ ς , νά κ ρ α τ ή σ ο υ ν ανέπαφη, άν ε ΐ χ α ν π ο τ έ , τ ή σ υ ν α ί σ θ η σ η τ ώ ν ε θ ν ι κ ώ ν τ ο υ ς δ ι ­ καίων καί έσβησαν

μέσα σ τ ή χοάνη τοΰ τευτονικοΰ

πολιτι­

σ μ ο ύ , μ ο λ ο ν ό τ ι , κ α θ ώ ς σ υ μ β α ί ν ε ι σ τ ή ν π ε ρ ι ο χ ή τ ο υ δάσους τ ο ΰ Σ π ρ έ , διατήρησαν τ ή μ η τ ρ ι κ ή τους γλώσσα. Τόσο ολοκληρω­ τική

υπήρξε

μάλιστα

ή αφομοίωση τ ο υ ς ώ σ τ ε

οί

απόγονοι

τ ο υ ς , οί ό π ο ι ο ι κ α τ ο ι κ ο ύ ν μ ε γ ά λ ο μ έ ρ ο ς τ ο ΰ γ ε ρ μ α ν ι κ ο ύ εδά­ φους, δ ί χ ω ς κάν νά ί δ ε ά ζ ο ν τ α ι π ο λ λ έ ς φορές ό τ ι εΐναι

καθα­

ρ ό α ι μ ο ι Σ λ ά β ο ι , κ α τ α λ έ γ ο ν τ α ι ανάμεσα στους π ι ο θ ε ρ μ ο κ έ φ α λους π α γ γ ε ρ μ α ν ι σ τ έ ς

— μ έ τ ο ύ ς όποιους δέν σ υ ν δ έ ο ν τ α ι π α ρ ά

μ έ σ ω τ ή ς γ λ ώ σ σ α ς κ α ί τ ώ ν η θ ώ ν , τ ά όποια ε ΐ χ α ν

υιοθετήσει

κ ά π ο τ ε οί π ρ ο π ά τ ο ρ έ ς τ ο υ ς άπό -τούς ν ι κ η τ έ ς — κ α ί κ α τ α φ έ ­ ρονται εναντίον τ ώ ν Σ λ ά β ω ν , στους όποιους ανήκουν φ υ λ ε τ ι κ ά ώς έ π ί τ ό π λ ε ί σ τ ο ν . Κανένας

κοινωνικός

αγώνας

δέν κ ε ρ δ ή θ η κ ε

ποτέ

μόνιμα

σ τ ή ν ι σ τ ο ρ ί α άν δέν ε ΐ χ ε ή δ η π ρ ο η γ ο υ μ έ ν ω ς έ ξ α σ θ ε ν ι σ θ ε ΐ ό η τ ­ τ η μ έ ν ο ς άπό η θ ι κ ή σκοπιά. Ή

μ ε γ ά λ η γαλλική

Επανάσταση

κ α τ έ σ τ η δ υ ν α τ ή μόνο κ α ί μόνο ά φ ' ενός επειδή ή α σ τ ι κ ή τ ά ξ η ε ΐ χ ε π ρ ο π ο λ λ ο ύ υ π ε ρ β ά λ ε ι στον π λ ο ύ τ ο τ ο ύ ς ε υ γ ε ν ε ί ς , 1 7 ά φ ' ετέρου δμως καί επειδή τά φλογερά συγγράμματα τών Voltai­ re, D'Alembert,

Rousseau,

Holbach,

Diderot κ.ά., τά

όποια

επισήμαιναν κατά τρόπο κραυγαλέο τήν « ά ν η θ ι κ ό τ η τ α » τών προνομίων

τ ώ ν κορυφαίων

νομοκατεστημένων

τάξεων

τής

17. Victor Riquetti de Mirabeau, L'ami des hommes, ou le traité de la population, Hambourg 1758, σσ. 458 κ.έξ., 511 κ.έξ.

ΑΥΤΟΔΙΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Α Σ Τ Ι Κ Η Σ Τ Α Ξ Η Σ

Γ α λ λ ί α ς , εΐχαν ή δ η υποσκάψει

341

— μ έ τ ή ν ι σ τ ο ρ ι κ ή έννοια — τ ο

ηθικό πολύ μεγάλης μερίδας τ ή ς αριστοκρατίας καί τοΰ κ λ ή ­ ρου. Ό

Louis Blanc παρατηρεί σχετικά μέ τήν επανάσταση:

« Β γ α λ μ έ ν η μ έ π α λ μ ό ά π ό τ ή ν Εγκυκλοπαίδεια, γάλο

εργαστήρι

ιδεών

αύτο το μ ε ­

τοΰ 18ου αι., [ή Ε π α ν ά σ τ α σ η ]

στά

1 7 8 9 δέν ε ΐ χ ε νά κ ά μ ε ι τ ί π ο τ ε π α ρ α π ά ν ω ά π ό τ ο νά κ α τ α λ ά β ε ι υλικά δ , τ ι ή δ η ε ΐ χ ε κ α τ α κ τ ή σ ε ι η θ ι κ ά » . 1 8 Ή

ενοποίηση τ ή ς

κατακερματισμένης σέ επτά κρατικές οντότητες

Ιταλίας,

π α ρ α β λ έ ψ ο υ μ ε τούς πολέμους κατά τ ώ ν ε ξ ω τ ε ρ ι κ ώ ν

άν

έχθρων,

συντελέσθηκε μ έ ε λ ά χ ι σ τ η αιματοχυσία, ένώ, μ ε τ ά τήν ίδρυση τοΰ βασιλείου — α ν τ ί θ ε τ α προς τ ι ς αντίστοιχες διεργασίες κ α ­ τά

τήν ενοποίηση

τοΰ πρωσογερμανικοΰ

κράτους —,

σχεδόν δέν έ κ λ α ψ ε γ ι ά τ ή ν ε κ δ ί ω ξ η τ ώ ν παλαιών

κανείς

δυναστειών

τ ο ΰ τ ο ο φ ε ί λ ε τ α ι ασφαλώς σ τ ο δ τ ι ή ε ν ο π ο ί η σ η τ ώ ν φ ρ ο ν η μ ά ­ τ ω ν κ α ί τ ώ ν ψ υ χ ώ ν ε ΐ χ ε π ρ ο η γ η θ ε ί χρονικά κ α τ ά π ο λ ύ εκείνης τ ώ ν δ ι ο ι κ η τ ι κ ώ ν ά ρ χ ω ν . 1 9 Τ έ λ ο ς , δέν έ κ ρ ι ν α ν μ ό ν ο τ ά δ π λ α τών βορείων πολιτειών υπέρ τ ώ ν νέγρων σκλάβων τον πόλεμο

στή βόρεια

Αμερική,

εμφύλιο

άλλά κ α ί τ ο γ ε γ ο ν ό ς δ τ ι ή συναί­

σ θ η σ η τ ή ς η θ ι κ ή ς αδικίας έ τ ε ι ν ε κ α τ ά τ ό τ έ λ ο ς τ ο ΰ π ο λ έ μ ο υ νά ε ξ α π λ ω θ ε ί σ έ ευρείς κ ύ κ λ ο υ ς τ ώ ν δ ο υ λ ο κ τ η τ ώ ν τ ώ ν ν ο τ ί ω ν π ο -

18. Louis Blanc, Organisation du travail, σ. X I I I . 19. Σ τ ό εκκλησιαστικό κράτος τής Ρώμης, έπί τών τελευταίων ήμε­ ρων του, απορρίφθηκε αίτηση τής εβραϊκής κοινότητας νά καταργηθεί κάποιος επαχθέστατος γ ι ' αυτήν φόρος μέ τό αιτιολογικό ότι αυτός άξιζε στους Εβραίους επειδή είχαν σταυρώσει τόν Σωτήρα. Ό π ο τ ε τελοΰνταν λαϊκές εορτές, ή εβραϊκή κοινότητα Οφειλε νά προμηθεύει έναν χοίρο, τόν όποιο κατρακυλούσαν άπό τήν κορυφή τοΰ λόφου Testacelo πρός τέρψη τοΰ λαοΰ· πριν τροποποιήσει τό έθιμο αυτό ό Κλήμης Θ', ακολουθώντας τή διαδικασία απονομής χάριτος, κατρακυλούσαν κάποιον Ε β ρ α ί ο . Παρ' όλα τά δείγματα τής συνηθισμένης στή Ρ ώ μ η περιφρόνησης έναντι τοΰ εβραϊκού στοιχείου, ευθύς μετά τήν προσάρτηση τοΰ παπικοΰ κράτους στό ιταλικό βασίλειο, οί κάτοικοι τής πόλης ανέδειξαν πολλούς Εβραίους συμπολίτες σέ δημοτικούς καί επαρχιακούς συμβούλους καί βουλευτές. Γιατί: « Ή μεταστροφή είχε κιόλας γίνει μέσα στά πνεύματα, καί γιά νά δείξει όλες της τις συνέπειες άρκοΰσε νά παραμερισθούν τά εμπόδια» (Aristide Gabelli, « R o m a e i Romani», Nuova Antologia, περ. Β ' , 26 (1881), σ. 4 2 0 ) .

342

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

λ ι τ ε ι ώ ν . 2 0 Α ν α ρ ί θ μ η τ α εΐναι τ α συναφή π α ρ α δ ε ί γ μ α τ α . Α π α ρ α ί τ η τ η π ρ ο ϋ π ό θ ε σ η γ ι α να κ λ ο ν ι σ θ ε ί ή α υ τ ο π ε π ο ί θ η σ η τ ο ΰ α ν τ ι π ά λ ο υ , π ρ ά γ μ α π ο ύ α π ο τ ε λ ε ί έναν άπό τ ο ύ ς κ υ ρ ι ό τ ε ­ ρους σ τ ό χ ο υ ς τ ή ς προπαγάνδας,

εΐναι τ ό νά κ α τ α π ε ι σ θ ε ΐ αυτός

γ ι ά τ ή ν υπεροχή τ ώ ν π ρ ο β α λ λ ό μ ε ν ω ν εναντίον τ ώ ν ε π ι χ ε ι ρ η ­ μ ά τ ω ν . Ό σοσιαλισμός

κατ

ε ξ ο χ ή ν δεν ε π ι τ ρ έ π ε τ α ι νά υ π ο τ ι ­

μά τ ή ν ά κ α τ α γ ώ ν ι σ τ η δ ύ ν α μ η τ ο ΰ λ ό γ ο υ , τ ή ν αδήριτη επιβολή τ ή ς π ε ι σ τ ι κ ή ς ε ύ γ λ ω τ τ ί α ς , άφοΰ έ δ ώ α ν ά γ ο ν τ α ι κ υ ρ ί ω ς οί λ α μ ­ πρές επιτυχίες τ ή ς προπαγάνδας του. Ή πειθώ έχει όμως κά­ π ο ι α όρια φ υ σ ι κ ά , δ ι α γ ρ α φ ό μ ε ν α ά π ό τ ί ς ΐ δ ι ε ς τ ί ς κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς σ υ ν θ ή κ ε ς . Ό π ο τ ε σ τ ρ έ φ ε τ α ι π ρ ο ς λ α ϊ κ έ ς μάζες, λ α ϊ κ έ ς τ ά ξ ε ι ς , μ έ σ κ ο π ό νά τ ί ς π α ρ ω θ ή σ ε ι νά π ρ ο σ χ ω ρ ή σ ο υ ν σ έ κ ά π ο ι ο κ ί ν η ­ μα ε ξ υ π η ρ ε τ ι κ ό τ ώ ν δ ι κ ώ ν τ ο υ ς σ υ μ φ ε ρ ό ν τ ω ν , κ α ν ο ν ι κ ά δέν δ υ σ κ ο λ ε ύ ε τ α ι νά σ η μ ε ι ώ σ ε ι ε π ι τ υ χ ί ε ς · ο ι κ τ ρ ά ω σ τ ό σ ο α π ο τ υ γ ­ χάνει

— καί ή ιστορία τ ώ ν κοινωνικών αγώνων τό καταδει­

κνύει αδιαφιλονίκητα—

οποτεδήποτε στρέφεται προς κοινωνι­

κ έ ς τ ά ξ ε ι ς α π ο β λ έ π ο ν τ α ς νά τ ί ς π α ρ ω θ ή σ ε ι νά ε γ κ α τ α λ ε ί ψ ο υ ν πρός

βλάβη

τους

προνομιακές

οικονομικές

καί

κοινωνικές

θέσεις. Ό

ά ν θ ρ ω π ο ς ώ ς μ ε μ ο ν ω μ έ ν ο ά τ ο μ ο δέν α π ο τ ε λ ε ί π ι ό ν ι τ ή ς

ο ι κ ο ν ο μ ί α ς . Ή ζ ω ή τ ο υ εΐναι ά δ ι ά π α υ σ τ ο ς αγώνας μ ε τ α ξ ύ ά φ ' ενός τ ώ ν ο ι κ ο ν ο μ ι κ ά π ρ ο σ δ ι ο ρ ι σ μ έ ν ω ν αναγκών τ ο υ , τ ο ΰ γ ε γ ο ­ νότος ό τ ι ανήκει σέ ορισμένη κάστα καί σέ ορισμένη παραδο­ σ ι α κ ή σ φ α ί ρ α σ υ μ φ ε ρ ό ν τ ω ν , κ α ί ά φ ' έτερου τ ή ς « υ π ε ρ ά ν ω » , δ η λ α δ ή π έ ρ α ν τ ά ξ η ς κ α ί κ ά σ τ α ς απτής ύ π α ρ ξ η ς τ ο υ , ή όποια μ π ο ρ ε ί νά δ ι ε γ ε ί ρ ε ι εντός τ ο υ πάθη π ο ύ τ ο ν ε κ τ ρ έ π ο υ ν άπό τ ο ν φυσικό, ύπό οικονομική έ π ο ψ η , δρόμο καί τον προσανατολίζουν προς ένα φ ε γ γ ο β ό λ ο ά σ τ ρ ο δικό τ ο υ . 2 1 Πιόνι τ ή ς ο ι κ ο ν ο μ ί α ς εΐναι α π ε ν α ν τ ί α ς ή μ ά ζ α , άν π α ρ α β λ έ ψ ο υ μ ε κ ά π ο ι ε ς ψ υ χ ώ σ ε ι ς , 20. Woodrow Wilson, A History of the American People, τ. Δ ' , New York/London 1903, σ. 3 1 1 . 2 1 . Σχετικά μέ τή διαπάλη τών διαφόρων κύκλων αλληλεγγύης πού περιβάλλουν τόν άνθρωπο, πρβλ. Georg Simmel, Über soziale Diferenzierung. Soziologische und psychologische Untersuchungen, Leipzig 1890, σσ. 100-106· επίσης, τοΰ 'ίδιου: Soziologie, Leipzig 1908, σ. 4 1 1 . Τό θέμα τοΰτο τό εχει πραγματευθεΐ έξοχα ό "Αγγλος λογοτέχνης John Gals­ worthy στό δράμα του Loyalties, στό: Plays, τ. Ε ' , London 1 9 2 2 .

ΑΥΤΟΔΙΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Α Σ Τ Ι Κ Η Σ Τ Α Ξ Η Σ

οί όποιες ναι μ έ ν τ ή ν π ρ ο σ β ά λ λ ο υ ν σ έ ε ξ α ι ρ ε τ ι κ ό β α θ μ ό , εκλεί­ πουν ό μ ω ς γ ο ρ γ ά ο π ο τ ε δ ή π ο τ ε θ ί γ ε τ α ι ή θ ε μ ε λ ι α κ ή ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή της

υπόσταση.

Τ ό ε ϊ δ ο ς τ ή ς εργασίας κ α ί οί

παρεπόμενες

ανάγκες α π ε ρ γ ά ζ ο ν τ α ι τ ή ν εξάρτηση τ ό σ ο τ ο ΰ π ν ε ύ μ α τ ο ς δσο κ α ί τ ο ύ σ ώ μ α τ ο ς ά π ό τ ό επάγγελμα. Ή α π τ ή ύ π α ρ ξ η τ ή ς μ ά ­ ζας φέρει τ ή σφραγίδα τ ή ς , έστω καί σ υ γ κ ε χ υ μ έ ν η ς , ορμής τ η ς προς τ ό ο ι κ ο ν ο μ ι κ ό σ υ μ φ έ ρ ο ν , ό π ω ς ή αγέλη τ ώ ν α ι γ ο π ρ ο β ά ­ τ ω ν εκείνη τ ο ΰ κ υ ρ ί ο υ τ ο υ ς . Ή σ φ ρ α γ ί δ α δέν χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι β έ ­ β α ι α νά ε ΐ ν α ι ή σ ω σ τ ή κ α ί λ υ σ ι τ ε λ ή ς · κ α ί σ τ ή ρ ά χ η τ ώ ν α ι γ ο ­ π ρ ο β ά τ ω ν , συχνά τ ά π ρ ο ο ρ ί ζ ε ι γ ι ά τ ή σ φ α γ ή . Ώ ς έκ τούτου, τό σοσιαλιστικό κήρυγμα, καθώς γνωρίζου­ μ ε , κέρδισε ό χ ι λίγους «χαϊδεμένους γιους» αστικών

οικογε­

ν ε ι ώ ν κ α ί τ ο ύ ς σ υ ν ε π ή ρ ε τ ό σ ο π ο λ ύ , ώ σ τ ε νά α π α ρ ν η θ ο ύ ν γ ο ­ ν ε ί ς , φ ί λ ο υ ς κ α ί σ υ γ γ ε ν ε ί ς , κ ο ι ν ω ν ι κ ή θ έ σ η κ α ί υπόληψη, γ ι ά να α φ ι ε ρ ω θ ο ύ ν χ ω ρ ί ς κανέναν ε ν δ ο ι α σ μ ό στον αγώνα γ ι ά τ ή ν απελευθέρωση

τοΰ άνθρωπου, όπως τόν αντιλαμβάνονταν

οί

ΐδιοι· ωστόσο πρόκειται γ ι ά μονήρη άτομα, οχι γιά βιοποριστι­ κά σ υ μ π α γ ε ί ς ομάδες. Ή γενέθλια κοινωνική τ ά ξ η τους ώς τ έ ­ τ ο ι α δέν π λ ή τ τ ε τ α ι ά π ό τ ή ν ά π ο σ κ ί ρ τ η σ ή τ ο υ ς . Μ ι ά κ ο ι ν ω ν ι κ ή τάξη

ώ ς σύνολο δέν ε γ κ α τ α λ ε ί π ε ι

ποτέ

αύτοπροαίρετα

π ρ ο ν ο μ ι α κ ή τ η ς θ έ σ η , κ α θ ό τ ι δέν α ν α γ ν ω ρ ί ζ ε ι η θ ι κ ά π ο ύ θά τ ή ς ε π έ β α λ λ α ν

τήν

κίνητρα

νά π α ρ α ι τ η θ ε ί ά π ' αυτήν χ ά ρ ι ν τ ώ ν

« φ τ ω χ ό τ ε ρ ω ν αδερφών» τ η ς . Τ ο ΰ τ ο τ ό α π ο τ ρ έ π ε ι , άν μ ή τ ί ά λ λ ο , ό ταξικός

εγωισμός,22

ό όποιος δ ι α π ν έ ε ι φ υ σ ι κ ά κ α ί τ ό

22. Ό ταξικός εγωισμός γέννα τίς πιό σφιχτές μορφές αλληλεγγύης, άν εξαιρέσουμε τίς καταναγκαστικές (κράτος, στράτευμα κ.λπ.). Ή κοι­ νότητα μεταξύ μεμονωμένων ατόμων οφείλεται μόνο στις ανάγκες τής άμυνας εναντίον κοινών έχθρων, όπως επισήμανα στήν ανακοίνωση μου: « S u r la solidarité en Allemagne», κατά τή διάρκεια τοΰ Διεθνοΰς Κοινω­ νιολογικού Συνεδρίου στή Βέρνη τό 1909* ή ανακοίνωση δημοσιεύτηκε στά Annales de Γ Institut International de Sociologie 12 (1910). Αναμφί­ βολο είναι ακόμη ότι, καθώς είπε κάποιος Όλλανδός σοσιαλδημοκράτης, ύπό τήν κατακραυγή αστών καθώς καί σοσιαλιστών ηθικολόγων, όσο εν­ τείνεται ή ταξική συνείδηση στους κόλπους όλων τών κοινωνικών τά­ ξεων, τόσο συρρικνώνεται τό κοινωνικό αίσθημα καί υποχωρεί ή ηθικό­ τητα στή συμπεριφορά τοΰ καθενός απέναντι στά μέλη άλλων τάξεων, ένώ αυξάνει απέναντι σ' εκείνα τής δικής του (Herman Gorter, Het Hi-

344

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο ώ ς κ ο ι ν ω ν ι κ ή τ ά ξ η , μέ τ ή διαφορά δ τ ι , δ υ ν ά μ ε ι ι σ τ ο ρ ι κ ώ ν α ί τ ι ω ν , τ ο μ ε ρ ι κ ό τ α ξ ι κ ό σ υ μ φ έ ρ ο ν σ υ μ π ί π τ ε ι έν τ έ ­ λει

στήν

ιδεών—

περίπτωση

του

— τουλάχιστον

στή

σφαίρα

τών

μ έ το ιδανικό τ η ς αταξικής α ν θ ρ ω π ό τ η τ α ς . 2 3 Ό

έν

λ ό γ ω τ α ξ ι κ ό ς εγωισμός δέν είναι εξίσου ι σ χ υ ρ ό ς σ τ ά διάφορα στρώματα τ ή ς κατέχουσας καί κυρίαρχης τάξης. Κ α ί σήμερα ακόμη ε ξ α κ ο λ ο υ θ ο ύ ν νά υ π ά ρ χ ο υ ν κ ύ κ λ ο ι γ α ι ο κ τ η μ ό ν ω ν κ ε φ α λ α ι ο κ ρ α τ ώ ν , ι δ ι α ί τ ε ρ α μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν Π ρ ώ σ ω ν γ ι ο ύ ν κ ε ρ , άλλά κ α ί μ ε γ α λ ο ε π ι χ ε ι ρ η μ α τ ι ώ ν (οί κ ε φ α λ α ι ο κ ρ α τ ι κ ο ί ύ π ό σ τ ε ν ό τ ε ρ η έ ν ­ νοια κ ύ κ λ ο ι τ ο υ τ ρ α π ε ζ ι κ ο ύ κ α ί χ ρ η μ α τ ι σ τ η ρ ι α κ ο ύ κ λ ά δ ο υ ε μ ­ φανίζονται γενικά ανεκτικότεροι, γ ι ά ευνόητους λόγους) έτοι­ μ ο ι νά ά ν τ ι κ ρ ύ σ ο υ ν ώ ς ε γ κ λ η μ α τ ί α ή παράφρονα ο π ο ι ο ν δ ή π ο τ ε διατυπώνει στο οικονομικό, κοινωνικό ή πολιτικό πεδίο ηθικά αξιώματα επικίνδυνα γ ι ά τά προνόμια τους. Ά λ λ ά καί σ τ ρ ώ ­ μ α τ α ά λ λ ω ν τ ά ξ ε ω ν , τ ά ό π ο ι α υ σ τ ε ρ ο ύ ν τ ώ ν α ρ ι θ μ η τ ι κ ά ελάχι­ σ τ ω ν Π ρ ώ σ ω ν γ ι ο ύ ν κ ε ρ ή τ ώ ν μεγαλοβιομήχανων ώ ς π ρ ο ς τ ή ν αντοχή κ α θ ώ ς κ α ί ώ ς π ρ ο ς τον α ρ χ έ γ ο ν ο κ α ί π η γ α ί ο εγωισμό, κ ω φ ε ύ ο υ ν σ τ ί ς ι δ έ ε ς τ ή ς κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς δ ι κ α ι ο σ ύ ν η ς εφόσον αυτές π α ρ α β λ ά π τ ο υ ν α ι σ θ η τ ά τ ό τ α ξ ι κ ό τ ο υ ς σ υ μ φ έ ρ ο ν , δ π ω ς τ ό αν­ τιλαμβάνονται

ενστικτωδώς.

Τούτο

χαράσσει

ά ν υ π έ ρ β α τ α τ ά όρια τ ώ ν λ ε γ ό μ ε ν ω ν κοινωνικών σεων.

Ο ί Π ρώσοι συντηρητικοί

ήσαν ευμενώς

οριστικά

καί

μεταρρυθμί­ διατεθειμένοι

απέναντι στήν ε ρ γ α τ ι κ ή νομοθεσία μ έ χ ρ ι ς δτου κατάλαβαν δ τ ι ή άνθηση τ ή ς βιομηχανικής εργατιάς γεννούσε έ λ λ ε ι ψ η εργατι­ κών χεριών στήν ύπαιθρο. Έ κ τ ο τ ε εναντιώθηκαν σέ οποιοδή­ π ο τ ε μ έ τ ρ ο α π ο σ κ ο π ο ύ σ ε νά β ε λ τ ι ώ σ ε ι τ ή θ έ σ η τ ώ ν β ι ο μ η χ α storische Matérialisme, voor Arbeiders verklaard, Amsterdam 1909, σ. 72). 23. « Ό λ ε ς οί προγενέστερες κοινωνικές τάξεις, άν καί όποτε κατόρ­ θωναν νά κατακτήσουν τήν κυριαρχία, επιζητούσαν νά κατοχυρώσουν τήν ήδη κατακτημένη τους θέση υποτάσσοντας τήν κοινωνία ολόκληρη στους Ορους τοΰ δικοΰ τους τρόπου κτήσης οικονομικών αγαθών. Οί προλετάριοι δέν μποροΰν νά γίνουν κύριοι τών κοινωνικών παραγωγικών δυνάμεων ειμή μόνο καταργώντας τό δικό τους καί, μαζί μ' αυτόν, κάθε γνωστό μέχρι τοΰδε τρόπο κτήσης οικονομικών αγαθών. Οί προλετάριοι δέν έχουν τίποτε να περιφρουρήσουν άπό τά κεκτημένα τους» (Κ. Marx, Das Kommunistische Manifest, σ. 17).

ΑΥΤΟΔΙΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Α Σ Τ Ι Κ Η Σ Τ Α Ξ Η Σ

345

ν ι κ ώ ν ε ρ γ α τ ώ ν . 2 4 Λ ο γ ι κ ό λ ο ι π ό ν εΐναι να ά π ο δ ύ ε τ α ι τ ο π ρ ο λ ε ­ τ α ρ ι ά τ ο σ έ τ α ξ ι κ ό κ ί ν η μ α κ α ί νά θ ε ω ρ ε ί τ ο ν α γ ώ ν α

εναντίον

τ ή ς α σ τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς , σέ δλες τ ί ς μορφές τ η ς , ώ ς τον μόνο δυνατό τ ρ ό π ο γ ι ά νά κ α τ α λ ύ σ ε ι τ ό τ α ξ ι κ ό μ ο ν ο π ώ λ ι ο σ τ ό π ε δ ί ο τ ή ς γ ν ώ σ η ς , τ ή ς υγείας κ α ί τ ή ς ι δ ι ο κ τ η σ ί α ς . Α ν τ ί θ ε τ α π ρ ο ς ό , τ ι θά μ π ο ρ ο ΰ σ ε ΐ σ ω ς νά ε ι κ ά σ ε ι κ α ν ε ί ς , δέν υφίσταται αντίφαση ανάμεσα στήν ιστορική αναγκαιότητα τ ή ς σταυροφορίας τού προλεταριάτου εναντίον τ ή ς α σ τ ι κ ή ς

τάξης

κ α ί σ τ ή ν α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ή α ν α γ κ α ι ό τ η τ α νά δ ο θ ε ί σ τ ό π λ α ί σ ι ο τ ή ς σ τ α υ ρ ο φ ο ρ ί α ς αυτής π ρ ω τ ε ύ ο υ σ α θ έ σ η σ τ ο σ τ ο ι χ ε ί ο τ ώ ν αν­ θρωπίνων δικαίων. Ή π ε ι θ ώ αποτελεί μέν μέσο προς

κατά­

κ τ η σ η τ ή ς ε ξ ο υ σ ί α ς , δέν ε π α ρ κ ε ί ό μ ω ς ά φ ' εαυτής. Ό π ο ι α κ ο ι ­ ν ω ν ι κ ή τ ά ξ η π ε ί θ ε τ α ι , έ σ τ ω κ α ί π α ρ ά τ ή θ έ λ η σ η τ η ς , ό τ ι οί αν­ τ ι λ ή ψ ε ι ς τ ο ύ α ν τ ι π ά λ ο υ εΐναι ε ύ λ ο γ ό τ ε ρ ε ς , υ γ ι έ σ τ ε ρ ε ς κ α ί η θ ι ­ κ ό τ ε ρ ε ς , ε ξ α σ θ ε ν ί ζ ε ι β έ β α ι α ε σ ω τ ε ρ ι κ ά , κ α θ ό τ ι χ ά ν ε ι ακριβώς τ ή ν κ α λ ή π ί σ τ η στό δίκαιο τ η ς , ή όποια μόνη δ ι κ α ι ο λ ο γ ε ί η θ ι ­ κ ά τ ο ν αγώνα* ω σ τ ό σ ο , άν κ α ί τ ή ν π α ρ α λ ύ ε ι ή σ υ ν α ί σ θ η σ η τ ο ΰ υ π έ ρ τ ε ρ ο υ δ ι κ α ί ο υ τ ο ΰ α ν τ ι π ά λ ο υ , θά ε ξ α κ ο λ ο υ θ ή σ ε ι νά αγωνί­ ζ ε τ α ι , ά φ ι ο ν ι σ μ έ ν η ά π ό τ ο ν ταξικό

εγωισμό

τ η ς , κ α ί δέν θά

κ α τ α β λ η θ ε ί ε ι μ ή μόνον ά π ό τ ή ν ά κ α τ α γ ώ ν ι σ τ η δ ύ ν α μ η τ ώ ν γ ε ­ γ ο ν ό τ ω ν , οχι. τ ο ύ λ ό γ ο υ . Μέ

βάση τά παραπάνω

σπουδαία

πράγματα:

1) Ή

μ π ο ρ ο ύ μ ε νά ε π ι σ η μ ά ν ο υ μ ε προσέλευση

αστικών

τρία

στοιχείων

στήν παράταξη τοΰ προλεταριάτου οφείλεται πάντοτε σέ ψυχο­ λ ο γ ι κ ά κ υ ρ ί ω ς κ ί ν η τ ρ α κ α ί ε μ φ α ν ί ζ ε τ α ι ώ ς δ ι α δ ι κ α σ ί α αυθόρ­ μητης επιλογής. 2) Ή

ένταξη τούτων τών ενισχύσεων

γ ρ α μ μ έ ς τών ταξικών κομμάτων τών οργανωμένων

στις

εργατών

θά π ρ έ π ε ι νά θ ε ω ρ η θ ε ί ώ ς λ ο γ ι κ ή α κ ο λ ο υ θ ί α τ ή ς π α ρ ο ύ σ α ς ιστορικής ε ξ ε λ ι κ τ ι κ ή ς φάσης. 3 ) Ή μ ε ρ ι κ ή διαρροή στοιχείων άπό τ ή ν α σ τ ι κ ή τ ά ξ η , έ ν ε κ α τ ώ ν ι δ ι α ί τ ε ρ ω ν κ ι ν ή τ ρ ω ν τ η ς κ α ­ θ ώ ς κ α ί τ ή ς ά ν ε ξ ά λ ε ι π τ η ς ά δ υ ν α τ ό τ η τ α ς νά χ α ρ ί σ ε ι ά φ ' εαυτής

24. Πρβλ. τήν έξοχη μικρή συγγραφή (διδακτορική διατριβή) τής βα­ ρόνης Elisabeth ν. Richthofen, μετέπειτα έπιθεωρήτριας εργασίας στή Βάδη, Über die historische Wandlung in der Stellung der autoritären Parteien zur Arbeiterschutzgesetzgebung und die Motive dieser Wandlungen, Heidelberg 1 9 0 1 .

346

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

τ ή ν ί κ η — μ ο λ ο ν ό τ ι , γ ε γ ο ν ό ς οχι αμελητέο, υ π ο β ι β ά ζ ε ι τ ο ν αν­ τ ί π α λ ο κ α ί τ ο υ π ρ ο κ α λ ε ί α ι σ θ ή μ α τ α κ α τ ω τ ε ρ ό τ η τ α ς — , απο­ κλείεται

νά γ ί ν ε ι

τό προανάκρουσμα

τ ή ς αυτοδιάλυσης τ ή ς

αστικής τάξης* ή πάλη μεταξύ μεγάλων κοινωνικών

τάξεων,

α ν α γ ό μ ε ν η σ τ ι ς α ν τ ι θ έ σ ε ι ς ο ι κ ο ν ο μ ι κ ώ ν σ υ μ φ ε ρ ό ν τ ω ν , δέν μ π ο ­ ρεΐ

λοιπόν

νά κ ρ ι θ ε ί

άπό τ ή ν ά π ο σ κ ί ρ τ η σ η

μεμονωμένων

ατόμων.

Π. Τ Υ Π Ο Λ Ο Γ Ι Α Τ Η Σ

ΚΑΤΑΓΟΜΕΝΗΣ

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΣΤΙΚΗ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗΣ

1. Αχτια

Αναλύοντας

καί

ελατήρια

τήν κοινωνική

ΤΑΞΗ

ΗΓΕΣΙΑΣ

της

προσχώρησης

υπόσταση

τών ηγετικών

στελεχών

τ ώ ν σοσιαλιστικών κ ο μ μ ά τ ω ν , διαπιστώνουμε ότι αυτά προέρ­ χ ο ν τ α ι ώ ς έ π ι τ ό π λ ε ί σ τ ο ν ά π ό δύο κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς τ ά ξ ε ι ς : τ ό προ­ λεταριάτο

ά φ ' ενός κ α ί τ ή ν αστική

τάξη

ή τ ή διανόηση

άφ'

έτερου. Ή μ ε σ α ί α τ ά ξ η , οί μ ι κ ρ ο α σ τ ο ί , οί α ν ε ξ ά ρ τ η τ ο ι μ ι κ ρ ο γεωργοί,

τεχνίτες

καί μικροκαταστηματάρχες

δέν π ο ρ ί ζ ο υ ν

παρά σ χ ε τ ι κ ώ ς λ ι γ ο σ τ ά η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η · τ ό π ο λ ύ - π ο λ ύ σ υ ν ο ­ δοιπορούν, ύ π ό ο ρ ι σ μ έ ν ε ς π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ι ς , μ έ τ ό εργατικό κ ί ν η ­ μ α , σπάνια ωστόσο β ρ ί σ κ ο ν τ α ι ε π ί κ ε φ α λ ή ς τ ο υ . Ά π ό τ ά δύο π ρ ο μ ν η μ ο ν ε υ μ έ ν α η γ ε τ ι κ ά σ τ ο ι χ ε ί α , τ ό π ρ ω τ ο ­ γ ε ν ώ ς αστικό, τ ό έ τ ε ρ ο φ υ έ σ τ ε ρ ο , δ ι α π ν έ ε τ α ι , κ α τ ά μ έ σ ο ν όρο τουλάχιστον, άπό ιδεαλισμό εντονότερο παρά τό π ρ ω τ ο γ ε ν ώ ς προλεταριακό. Τ ο ύ τ ο εΐναι ευεξήγητο ά π ό ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ή ά π ο ψ η . Ή

έγγραφη

σέ κ ά π ο ι ο π ο λ ι τ ι κ ό κ ό μ μ α εΐναι ζ ή τ η μ α τ ή ς ελεύθερης β ο ύ λ η ­ σ η ς τ ο ΰ κ α θ ε ν ό ς . Ά π ό τ ή ν ά λ λ η δ μ ω ς , ό σοσιαλισμός ε π ί σ η ς φαινόμενο λοντος.

απότοκο

συγκεκριμένου

κοινωνικού

αποτελεί περιβάλ­

Σ έ ο ρ ι σ μ έ ν ο υ ς ε ρ γ α τ ι κ ο ύ ς κ ύ κ λ ο υ ς , ό σ ο σ ι α λ ι σ μ ό ς εΐναι

ΗΓΕΤΕΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ

347

δ λ ω ς δ ι ό λ ο υ π ν ε υ μ α τ ι κ ό έ θ ο ς . Τ ό να τ ό ν αρνηθεί κ α ν ε ί ς θα ι σ ο ­ δ υ ν α μ ο ύ σ ε μ έ λ ι π ο τ α ξ ί α , ε π ι κ ί ν δ υ ν η ώς τ έ τ ο ι α γ ι α τ ο ν α π ο ­ σ τ ά τ η τον ίδιο. Σ τ ή ν 6 η περιφέρεια τ ο ΰ Βερολίνου, είναι δ υ ­ σ κ ο λ ό τ ε ρ ο νά μ ή ν α ν ή κ ε ι κ α ν ε ί ς σ τ ό γ ε ρ μ α ν ι κ ό

σοσιαλδημο­

κ ρ α τ ι κ ό κ ό μ μ α π α ρ ά νά ε ρ γ ά ζ ε τ α ι σ τ ή ν υ π η ρ ε σ ί α τ ο υ . 1 Μ ο λ ο ­ ν ό τ ι αυτό δ ι ό λ ο υ δέν έ χ ε ι γ ε ν ι κ ε υ θ ε ί π α ν τ ο ΰ κ α ί σ έ ολα τ ά στρώματα τοΰ προλεταριάτου, συχνά-πυκνά πάντως συμβαίνει νά μ ή ν χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι π λ έ ο ν ό π ρ ο λ ε τ ά ρ ι ο ς νά γ ί ν ε ι σ ο σ ι α λ ι σ τ ή ς , ά λ λ ά νά ε ν τ ά σ σ ε τ α ι οιονεί μ έ τ ή γ έ ν ν η σ η τ ο υ σ τ ο ο ι κ ε ί ο π ο λ ι ­ τ ι κ ό ρ ε ΰ μ α , ακόμη κ α ί σ τ ό ο ι κ ε ί ο κ ό μ μ α . Σ έ χ ώ ρ ε ς δ π ο υ άναφάνηκε καί επικράτησε παλαιότερα ό καπιταλισμός, εργατικοί

κύκλοι,

ολόκληρες

έ χ ο υ ν αληθινή σοσιαλιστική

κατηγορίες

παράδοση.

μάλιστα

μερικοί εργατών,

Ό γιος κληρονομεί τήν

τ α ξ ι κ ή ιδέα ά π ό τ ο ν π α τ έ ρ α , ό ό π ο ι ο ς τ ή ν π α ρ έ λ α β ε ί σ ω ς ά π ό τόν π α π π ο ύ . Τ ό ν σοσιαλισμό τόν έχουν « σ τ ο αΐμα τ ο υ ς » . Σ έ τ ο ύ τ α έ ρ χ ε τ α ι νά π ρ ο σ τ ε θ ε ί κ α ί τ ό ό τ ι οί σ η μ ε ρ ι ν έ ς ο ι κ ο ν ο μ ι κ έ ς σ υ ν θ ή κ ε ς , μ έ τ ί ς εγγενείς τ ο υ ς τ α ξ ι κ έ ς δ ι ε ν έ ξ ε ι ς , δ π ο υ ε μ π λ έ ­ κ ο ν τ α ι ά φ ε υ κ τ α ακόμη κ α ί οί π ο λ έ μ ι ο ι τ ή ς σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή ς κ ο ­ σ μ ο θ ε ω ρ ί α ς , σ χ ε δ ό ν ε π ι β ά λ λ ο υ ν στον π ρ ο λ ε τ ά ρ ι ο νά π ρ ο σ χ ω ­ ρ ή σ ε ι σ τ ο ε ρ γ α τ ι κ ό κ ό μ μ α , άφοΰ ό σ ο σ ι α λ ι σ μ ό ς ό χ ι μόνο δέν αντιβαίνει

στά ταξικά

αισθήματα

δ ι ε ρ μ η ν ε ύ ε ι κατά τον καθαρότερο

τουναντίον

τά

καί σαφέστερο τρόπο.

τ ο υ , άλλά

Ό

π ρ ο λ ε τ ά ρ ι ο ς , ό μ ι σ θ ω τ ό ς εργάτης, τ ό ε γ γ ε γ ρ α μ μ έ ν ο μ έ λ ο ς τ ο ΰ έ ρ γ α τ ι κ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς ε ΐ ν α ι σ ο σ ι α λ ι σ τ ή ς π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ νά ε ξ υ π η ­ ρετήσει τό στενότατα ατομικό του συμφέρον. Μπορεί

βέβαια

νά ζ η μ ι ω θ ε ί υλικά επειδή α ν ή κ ε ι σ τ ο ε ρ γ α τ ι κ ό κ ό μ μ α , νά χ ά σ ε ι τ ή θ έ σ η τ ο υ , ακόμη κ α ί κ ά θ ε π ό ρ ο ζ ω ή ς * τ ό σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ό τ ο υ φ ρ ό ν η μ α δέν π α ύ ε ι δ μ ω ς νά α π ο τ ε λ ε ί έ κ φ ρ α σ η ενός ύ γ ι ο ΰ ς τ α ­ ξ ι κ ο ύ έ γ ω ι σ μ ο ΰ , κ α ί τ ά δ ε ι ν ά , σ τ ά ό π ο ι α ε κ τ ί θ ε τ α ι ενδεχομέ­ ν ω ς χ ά ρ ι ν α ύ τ ο ΰ , θά τ ά υ π ο σ τ ε ί έν ο ν ό μ α τ ι τ ή ς τ ά ξ η ς τ ο υ , έχοντας τ ή λίγο-πολύ δεδηλωμένη αναγνώριση καί ευγνωμο­ σύνη τ ώ ν ταξικά όμοιων τ ο υ . Ή δράση τ ο ΰ προλεταρίου σο­ σ ι α λ ι σ τ ή ε ΐ ν α ι δ ρ ά σ η τ α ξ ι κ ή , ή ο π ο ί α , έξαλλου, π ά μ π ο λ λ ε ς φ ο ­ ρές δ έ ν σ υ ν ε π ά γ ε τ α ι γ ι ' αυτόν υλική ζ η μ ί α , ά λ λ ά ω φ έ λ ε ι α . 2 1. Β λ . Volksstimme (17 Τουλ. 1906). 2. Πρβλ. παρακάτω μέρ. Δ ' , κεφ. IV.

348

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

Ό λ α τ ώ ρ α τ ά π ρ ο ε ι ρ η μ έ ν α κ ί ν η τ ρ α , τ ά όποια ωθούν τ ο ύ ς π ρ ο λ ε τ α ρ ί ο υ ς νά π ρ ο σ χ ω ρ ο ύ ν σ τ ά ε π ι μ έ ρ ο υ ς σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ά κ ό μ ­ μ α τ α , απουσιάζουν σ τ ή ν π ε ρ ί π τ ω σ η τ ώ ν κ α τ α γ ό μ ε ν ω ν άπό τ ή ν α σ τ ι κ ή τ ά ξ η σ ο σ ι α λ ι σ τ ώ ν . Σ χ ε δ ό ν κ α ν ε ί ς άπό τ ο ύ ς τ ε λ ε υ τ α ί ο υ ς δέν ε ν τ ά σ σ ε τ α ι , μ έ τ ή γ έ ν ν η σ η τ ο υ κ α ί μόνο, σ τ ή σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή π α ρ ά τ α ξ η , ο ύ τ ε κάν σ τ ο α ν τ ί σ τ ο ι χ ο ρ ε ύ μ α ι δ ε ώ ν . Π ρ ο έ ρ χ ο ν τ α ι άπό ο ι κ ο γ έ ν ε ι ε ς μ έ π ο λ ι τ ι κ ή π α ρ ά δ ο σ η ε ϊ τ ε σ α φ ώ ς α ν τ ε ρ γ α τ ι ­ κ ή , ε ϊ τ ε τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν π ε ρ ι φ ρ ο ν η τ ι κ ή ή κ α ί ε π ι φ υ λ α κ τ ι κ ή απέ­ ν α ν τ ι σ τ ι ς ε π ι δ ι ώ ξ ε ι ς τ ο ΰ σ ύ γ χ ρ ο ν ο υ σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ . Κ α ί έν π ρ ο ­ κ ε ι μ έ ν ω κ λ η ρ ο ν ο μ ε ί ό γ ι ο ς άπό τ ο ν π α τ έ ρ α τ ή ν τ α ξ ι κ ή

ιδέα,

ιδέα ω σ τ ό σ ο ε ν ά ν τ ι α π ρ ο ς εκείνη π ο ύ κ λ η ρ ο δ ο τ ε ί ό π ρ ο λ ε τ ά ­ ριος στον β λ α σ τ ό τ ο υ : τ ή ν τ α ξ ι κ ή ιδέα τ ο ύ ά σ τ ο ΰ . Ο ί γ ό ν ο ι τ ώ ν α σ τ ι κ ώ ν ο ι κ ο γ ε ν ε ι ώ ν έχουν « σ τ ο α ί μ α τ ο υ ς » ό χ ι τ ό ν σ ο σ ι α λ ι ­ σ μ ό , άλλά τ ο ν κ ε φ α λ α ι ο κ ρ α τ ι σ μ ό , σ έ κ ά π ο ι α ν ά π ό τ ί ς μ ο ρ φ έ ς τ ο υ , κ α θ ώ ς κ α ί μιαν υ π ε ρ ο π τ ι κ ή δ ι α ν ο η τ ι κ ή κ λ ί σ η . Ε π ι π λ έ ο ν , οί ο ι κ ο ν ο μ ι κ έ ς σ υ ν θ ή κ ε ς κ α ί ή σ χ ο λ ι κ ή αγωγή τ ο ύ ς π ρ ο δ ι α θ έ ­ τουν εχθρικά α π έ ν α ν τ ι σ τ ι ς β λ έ ψ ε ι ς τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς , εφό­ σον αυτή ε ί ν α ι π ρ ο σ η λ ω μ έ ν η μ έ σ υ ν έ π ε ι α στόν σ ο σ ι α λ ι σ μ ό * οί μ έ ν π ρ ώ τ ε ς τ ο ύ ς κάνουν νά τ ρ έ μ ο υ ν

μ ή π ω ς χάσουν τ ό β ι ό ς

τ ο υ ς άπό τ ή ν έφοδο τ ο ΰ ο ρ γ α ν ω μ έ ν ο υ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ , π α ρ ο ξ ύ ­ νοντας έ τ σ ι τ ο ν τ α ξ ι κ ό εγωισμό σ έ π ρ ο σ ω π ι κ ό μ ί σ ο ς , έ ν ώ ή δ ε ύ τ ε ρ η ε π ι κ ρ ο τ ε ί κ α ί ε ν ι σ χ ύ ε ι , δια μ έ σ ο υ τ ή ς επίσημα κ υ ρ ω ­ μένης ε π ι σ τ ή μ η ς , τά αισθήματα τους ώς «νεαρών

κυρίων».

Τ ό σ ο ι σ χ υ ρ ή εΐναι ή επιρροή τ ο ΰ σ χ ο λ ε ί ο υ κ α ί τ ο ΰ π ε ρ ι β ά λ λ ο ν ­ τ ο ς π ά ν ω στον νεαρό ά σ τ ο ώ σ τ ε , ακόμη κ α ί άν π ρ ο έ ρ χ ε τ α ι ά π ό οικογένεια φιλικά διακείμενη ή εντεταγμένη σ τ ή σοσιαλιστική παράταξη, αγώνα

δηλαδή

πνευματικά

τής εργατικής

τάξης,

καί ηθικά εΐναι

ευμενή

μέγιστος

πρός τον

ό κίνδυνος νά

υπερνικήσει τήν οικογενειακή παράδοση τό αστικό

ένστικτο

τ ο υ , ε π ι κ ο υ ρ ο ύ μ ε ν ο ά π ό τ ή ν έν λ ό γ ω επιρροή. Σ π ά ν ι α σ υ μ β α ί ­ ν ε ι μ έ χ ρ ι τ ο ΰ δ ε π ρ ά γ μ α τ ι νά ακολουθούν οί σ π ο υ δ α γ μ έ ν ο ι γ ό ν ο ι επιφανών σοσιαλιστών τά β ή μ α τ α τών πατέρων τους, όπως τά ελάχιστα παιδιά τών Marx, Longuet, Liebknecht, Molkenbuhr καί λ ι γ ο σ τ ώ ν άλλων. Σ έ τ ο ΰ τ ο μ π ο ρ ε ΐ β έ β α ι α νά συντείνουν κ α ί οί κ ά θ ε άλλο π α ­ ρά σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ έ ς μ έ θ ο δ ο ι

αγωγής π ο ύ α π α ν τ ώ ν τ α ι

τ ό σ ο συχνά

σέ ο ι κ ο γ έ ν ε ι ε ς σ ο σ ι α λ ι σ τ ώ ν . Α κ ό μ η ω σ τ ό σ ο κ α ί άν ε κ λ ε ί ψ ο υ ν

ΗΓΕΤΕΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ

349

pi π α ρ α π ά ν ω όροι, οί ό π ο ι ο ι δ υ σ χ ε ρ α ί ν ο υ ν τ ή ν α ν ά π τ υ ξ η σ ο σ ι α ­ λ ι σ τ ι κ ο ύ φ ρ ο ν ή μ α τ ο ς , ό ν ε α ρ ό ς αστός θα α ι σ θ α ν θ ε ί τ ή ν ε π ί δ ρ α ­ ση τ ο ΰ άσύμφωνου προς τ ι ς σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ έ ς ιδέες περιβάλλοντος του. Γ ι α τ ί στους αστικούς κύκλους, κατά φυσικό λόγο, κατα­ λ έ γ ο ν τ α ι ε π ί σ η ς , ώ ς π ρ ο ς τ ή ν ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή τ ο υ ς υ π ό σ τ α σ η , όσοι αστοί ά π ο σ κ ί ρ τ η σ α ν σ τ ό σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ό σ τ ρ α τ ό π ε δ ο . Ο ι αυτόμο­ λ ο ι αυτοί, μ ο λ ο ν ό τ ι μ π ο ρ ε ί νά α γ ω ν ί ζ ο ν τ α ι τ ο ν τ α ξ ι κ ό αγώνα ψ υ χ ή τ ε καί σ ώ μ α τ ι στο πλευρό τοΰ προλεταριάτου, στήν οικο­ νομική πάλη τών τάξεων μετέχουν έκόντες άκοντες ιστάμενοι στίς γ ρ α μ μ έ ς τ ή ς αστικής τάξης· ώς έ κ τούτου, όπως ακριβώς κ α ί οί υ π έ ρ μ α χ ο ι τ ο ΰ ά σ τ ι σ μ ο ΰ σ τ ο π ο λ ι τ ι κ ό π ε δ ί ο ,

ανήκουν

άπό π ο λ λ έ ς απόψεις, όσον άφορα λ . χ . τ ή σ χ έ σ η τ ο υ ς π ρ ο ς τ ό οικιακό υπηρετικό προσωπικό, στήν κατηγορία τών εργοδο­ τ ώ ν , δ η λ α δ ή τ ώ ν « ε κ μ ε τ α λ λ ε υ τ ώ ν > > , άν ό χ ι ύ π ό τ ή ν α π λ ο ϊ κ ή , τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν ύ π ό τ ή ν ι σ τ ο ρ ι κ ή έννοια τ ή ς λ έ ξ η ς . Ή π ρ ο σ χ ώ ρ η ­ ση σέ σοσιαλιστικό κ ό μ μ α συνεπάγεται λοιπόν γ ι ά τον άστο αποξένωση τήν—

άπό τή τάξη

του κ α ί — π ρ ά γ μ α τ α υ τ ό σ η μ ο μ' αυ­

μεγάλη ώς έπί τό πλείστον κοινωνική καί πνευματική,

ε ν ί ο τ ε ακόμη κ α ί υλική ζ η μ ί α . Σ τ ή ν π ε ρ ί π τ ω σ η τ ο ΰ μ ι κ ρ ο α ­ στού,

ή

μετάσταση

στήν

παράταξη

τοΰ ταξικά

συνειδητού

π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ μ π ο ρ ε ί νά σ υ ν τ ε λ ε σ θ ε ί ή σ υ χ α , ά φ ο ΰ , ώ ς π ρ ο ς τον κ ο ι ν ω ν ι κ ό χ α ρ α κ τ ή ρ α κ α ί τ ή ν ο ο τ ρ ο π ί α , οί μ ι κ ρ ο α σ τ ο ί δέν α π έ χ ο υ ν π ο λ ύ ά π ό τ ό π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο , σ υ χ ν ά μ ά λ ι σ τ α δέν χ ω ρ ί ­ ζ ο ν τ α ι ά π ό τ ά υψηλόμισθα σ τ ρ ώ μ α τ α τ ο υ π α ρ ά μ έ τ ό ι δ ε α τ ό διατείχισμα

κάθε

λογής

ταξικών

προκαταλήψεων.

Αλλιώς

έχουν δ μ ω ς τ ά π ρ ά γ μ α τ α στήν π ε ρ ί π τ ω σ η τ ο ΰ άστοΰ. Ό σ ο εν­ τ ο ν ό τ ε ρ η ε ί ν α ι ή π α ρ ά δ ο σ η τ ή ς ο ι κ ο γ έ ν ε ι α ς , δσο υ ψ η λ ό τ ε ρ η ή κ ο ι ν ω ν ι κ ή θ έ σ η τ ώ ν μ ε λ ώ ν τ η ς , δσο μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο ς ό π λ ο ύ τ ο ς κ . λ π . , τ ό σ ο δ υ σ κ ο λ ό τ ε ρ ο τ ο ΰ εΐναι νά μ ε τ α π η δ ή σ ε ι σ τ ή σ ο σ ι α ­ λιστική παράταξη. Αυτόχρημα καταστροφική αποβαίνει ή μ ε ­ τ α π ή δ η σ η γ ι ά τούς γόνους μ ε γ α λ ο α σ τ ώ ν , ανώτερων δ η μ ο σ ί ω ν υπαλλήλων, πατρικίων καί γαιοκτημόνων ευγενών.3

Έλεύθε-

3. Πρβλ. λ.χ. τά απομνημονεύματα τής ευγενούς καταγωγής σοσιαλί­ στριας Lily Braun (τό γένος v. Kretschmann), κόρης στρατηγοΰ, όπου έξεικονίζονται κατά τρόπο λαμπρό τά συναφή καθέκαστα: Memoiren ei­ ner Sozialistin, München 1909.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

350

ρος εΐναι μέν κ α θ έ ν α ς τ ο υ ς να ε π ι δ ο θ ε ί σ' έναν ά τ μ ώ δ η « φ ι λ α ν θ ρ ω π ι σ μ ό » , ε ν ί ο τ ε μ ά λ ι σ τ α , σ τ ή χ ε ι ρ ό τ ε ρ η π ε ρ ί π τ ω σ η , νά δ η ­ λ ώ ν ε ι « σ ο σ ι α λ ι σ τ ή ς » , μ ό λ ι ς ό μ ω ς π ά ε ι νά π ρ ο β ά λ ε ι α ν ο ι κ τ ά ώ ς ο ρ γ α ν ω μ έ ν ο μ έ λ ο ς τ ο ΰ π ο λ ι τ ι κ ο ύ έ ρ γ α τ ι κ ο ΰ κ ι ν ή μ α τ ο ς κ α ί νά συμπορεύεται παντού καί πάντοτε μ έ τό πλήθος τών « τ α ρ α χ ο ­ π ο ι ώ ν » , ό λ ι π ο τ ά κ τ η ς αυτός λ ο γ ί ζ ε τ α ι σ τ ή ν τ ά ξ η τ ο υ ώ ς π α ­ ρανοϊκός ή ώ ς β ρ ω μ ε ρ ό υ π ο κ ε ί μ ε ν ο . Ή κ ο ι ν ω ν ι κ ή τ ο υ υπόλη­ ψ η ε κ μ η δ ε ν ί ζ ε τ α ι . Στους κ ό λ π ο υ ς τ ή ς τ ά ξ η ς τ ο υ τ ο ν αποφεύ­ γ ο υ ν πλέον ( ακόμη κ α ί τ ά μ έ λ η τ ή ς ο ι κ ο γ ε ν ε ί α ς τ ο υ · α π ό τ ο μ α θ ρ α ύ ο ν τ α ι οί σ τ ε ν ό τ ε ρ ο ι δ ε σ μ ο ί α ί μ α τ ο ς μ α ζ ί του* γ ο ν ε ί ς κ α ί οικείοι τοΰ στρέφουν τά νώτα, ο χ ι σπάνια γ ι ά πάντα.

Έχει

απαρνηθεί τό παρελθόν του ολόκληρο. Ά π ό τώρα καί στο έξης ανήκει

στους α π ο σ τ ά τ ε ς , π ά ν ω

στους όποιους

επισωρεύεται

όλο τ ό τ α ξ ι κ ό μ ί σ ο ς . Μόνο άν β ρ ε θ ε ί τ ό σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ό

κόμμα

π ρ ό σ κ α ι ρ α σ τ ά π ρ ά γ μ α τ α , θά μ ε σ ο λ α β ή σ ε ι κ ά π ο ι α π α ρ έ ν θ ε σ η όπου θά α ν α θ υ μ η θ ο ύ ν οί μ α κ ρ ι ν ο ί σ υ γ γ ε ν ε ί ς τ ή σ υ γ γ έ ν ε ι α * ά λ ­ λά θά τ ή ν αρνηθούν κ α ί π ά λ ι μ ό λ ι ς π ε ρ ά σ ε ι ή κ α τ α ι γ ί δ α . Έ δ ώ δέν μ π ο ρ ο ύ μ ε δ υ σ τ υ χ ώ ς νά ε ξ ε τ ά σ ο υ μ ε λ ε π τ ο μ ε ρ έ σ τ ε ­ ρα τ ί ς ε θ ν ι κ έ ς δ ι α φ ο ρ έ ς τ ή ς έν λ ό γ ω σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά ς . 4 Α ν α λ ύ ο ν τ α ς τ ώ ρ α τ ά κ ί ν η τ ρ α π ο ύ ωθούν τ ο ν κάτοχο δημαϊκής

παιδείας

ακα­

νά π ρ ο σ χ ω ρ ή σ ε ι σ τ ο π ο λ ι τ ι κ ό κ ί ν η μ α τ ή ς

ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς , κ α τ α λ ή γ ο υ μ ε στους δύο α κ ό λ ο υ θ ο υ ς κ ύ ρ ι ο υ ς τύπους: , 1) Ό άνθρωπος

της επιστήμης.

Τ ο ΰ τ ο ς δέν ε π ι δ ι ώ κ ε ι π α ρ ά

σ κ ο π ο ύ ς α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ή ς φ ύ σ ε ω ς , οί ό π ο ι ο ι φ α ί ν ο ν τ α ι έ κ π ρ ώ ­ τ η ς ό ψ ε ω ς στον χ ύ δ η ν όχλο ώ ς π α ν τ ε λ ώ ς ά μ ο ι ρ ο ι

πρακτικής

χ ρ η σ ι μ ό τ η τ α ς , πολλές μάλιστα φορές ώς αλλόκοτοι καί λοξοί. Τ ό ελατήριο τ ο υ εΐναι ι δ ε α λ ι σ τ ι κ ό ύ π ό τ ή ν έννοια ό τ ι εΐναι ι κ α ­ νός νά υ π ο τ ά σ σ ε ι σ τ ή ν ε π ι σ τ ή μ η κ α ί σ τ ά π ο ρ ί σ μ α τ α τ η ς ό λ α τ ά άλλα αγαθά. Ή ι κ α ν ό τ η τ α τ ο υ αυτή α ν ά γ ε τ α ι ω σ τ ό σ ο σ τ ή ν ι σ χ υ ρ ή ο ρ μ ή ενός ε γ ω ι σ μ ο ύ , έ σ τ ω κ α ί σ έ ε ξ ε υ γ ε ν ι σ μ έ ν η μ ο ρ φ ή . Ή ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ή σ υ ν έ π ε ι α α π ο τ ε λ ε ί γ ι ' αυτόν κ α τ η γ ο ρ ι κ ή π ρ ο ­ στακτική. Ή ψυχολογία έχει εξακριβώσει δμως ότι, οποτεδή­ π ο τ ε ενδίδει ό ά ν θ ρ ω π ο ς σ τ ι ς φ υ σ ι κ έ ς τ ο υ κ λ ί σ ε ι ς ,

δοκιμάζει

4. Ώ ς πρός τήν Ιταλία, πρβλ. τό έργο τοΰ υποφαινομένου e borghesia, σσ. 210 κ.έξ.

Proletariato

ΗΓΕΤΕΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ

351

αισθήματα ηδονής. Ο ί θυσίες του επιστήμονα σοσιαλιστή υπέρ τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς τ ο υ επαυξάνουν λ ο ι π ό ν τ ή ν π ρ ο σ ω π ι κ ή τ ο υ ι κ α ­ νοποίηση. Π α ρ ' όλες τ ί ς ε ξ ω τ ε ρ ι κ έ ς ζ η μ ί ε ς που υφίσταται ό αστός π ρ ο σ χ ω ρ ώ ν τ α ς σ τ ή σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή π α ρ ά τ α ξ η , α π ο κ ο μ ί ζ ε ι ώς όφελος τ ή ν καθαρή συνείδηση. Ή ζ ω τ ι κ ό τ η τ α καί τό αύτοσυναίσθημά του τονώνονται. Ό

ψ υ χ ι κ ό ς τοΰτος τόνος

μπορεΐ

νά ε ξ ε λ ι χ θ ε ί σ έ φ ι λ ο δ ο ξ ί α , εκείνη τ ή ς έ ξ ο χ ό τ ε ρ η ς π ρ ο σ φ ο ρ ά ς . Αυτό δέν έ χ ε ι τ ί π ο τ ε νά κ ά μ ε ι μ έ τ ή β ά ν α υ σ η φ ι λ ο δ ο ξ ί α τ ή ν α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ά π ρ ο σ α ν α τ ο λ ι σ μ έ ν η π ρ ο ς τ ή ν α π ο θ η σ α ύ ρ ι σ η υλι­ κ ώ ν αγαθών ( σ τ α δ ι ο δ ρ ο μ ί α , μ α μ μ ω ν ά ς ) . 2 . Ό άνθρωπος

της φλογερής

συναισθηματικότητας.

Τοΰτος

γίνεται σοσιαλιστής κατά τ ή νεότητα του ώς έ π ι τό πλείστον, όταν τ ό α ν τ ί β α ρ ο τ ώ ν σ υ μ φ ε ρ ο ν τ ο λ ο γ ι κ ώ ν

σ κ έ ψ ε ω ν δέν έ χ ε ι

εγείρει ακόμη, γ ι ά π ρ ο λ η π τ ι κ ο ύ ς λ ό γ ο υ ς , φ ρ α γ μ ο ύ ς κ α τ ά τ ή ς ορμής τοΰ αίματος καί τοΰ εύδιέγερτου, άνυστερόβουλου

εν­

θ ο υ σ ι α σ μ ο ύ — φ ρ α γ μ ο ύ ς π ο ύ γ ί ν ο ν τ α ι ψ η λ ό τ ε ρ ο ι όσο π ρ ο χ ω ρ ά ή η λ ι κ ί α . Έ λ α ύ ν ε τ α ι άπό τ ή ν ο ρ μ ή νά κ α θ ο μ ο λ ο γ ή σ ε ι ευθαρ­ σ ώ ς τ ή ν π ί σ τ η τ ο υ κ α ί τ ή γ ε ν ι κ ή ε σ ω τ ε ρ ι κ ή ανάγκη νά κ ά μ ε ι τ ό κ α λ ό . 5 Ε λ α τ ή ρ ι α τ ο υ εΐναι π ι ο σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν α ή α π έ χ θ ε ι α 5. Ή ορμή τούτη εκδηλώνεται συχνά ισχυρότατη στους αίσθαντικότερους μεταξύ τών νέων. Σ έ μακροχρόνια κλίμακα, ωστόσο, τή βλέπουμε κάποτε νά μεταστρέφεται πρός κάποιον ελάσσονα άλλά εγγύτερο στόχο, ό όποιος δέν εχει πλέον τίποτε κοινό μέ τόν αρχικό. Πρβλ. πώς περιγρά­ φει ό Otto Erich Hartleben στό ημερολόγιο του (München 1907) μέ απε­ ρίφραστη ειλικρίνεια τήν εξελικτική του πορεία: « Υ π ή ρ ξ ε στή ζωή μου ένα μεγάλο διάστημα όπου ντρεπόμουν γιά τή φυσική ήδυπάθειά μου. Χριστιανός δέν ήμουν βέβαια ποτέ, πρόσκαιρα πίστευα ωστόσο ότι έπρε­ πε νά γίνω σοσιαλδημοκράτης καί θεωροΰσα καθήκον μου νά θέσω τίς δυνάμεις μου στήν υπηρεσία κάποιου καλοΰ σκοποΰ. Τοΰτο αποτελεί τ ώ ­ ρα παρελθόν. Έ μ α θ α ότι ό καλός αυτός σκοπός είναι γιά τόν καθένα ό ίδιος ό εαυτός του· άπό τότε πασχίζω νά θέσω τίς δυνάμεις μου στήν υπηρεσία τοΰ έαυτοΰ μου» (σ. 228). Τοΰτο τό ονομάζει ό Hartleben «εσωτερική πορεία πρός τήν τελική ευφρόσυνη πίστη στόν εαυτό σου». — Σ τ ά πάμπολλα ιταλικά κοινωνικά πεζογραφήματα όπου περιγράφεται πώς προσηλυτίζονται βλαστοί αριστοκρατικών οίκων στις αρχές τοΰ σύγχρονου έργατικοΰ κινήματος, οί συγγραφείς εμφανίζουν πάντοτε ώς κίνητρο τήν ύψηλοφροσύνη καί τήν εύσπλαγχνία, όπως ό Edmondo De Amicis σέ πάρα πολλά διηγήματα τής συλλογής Lotte civili, Firenze 1 8 9 9

352

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΤΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

π ρ ο ς κ ά θ ε μ ο ρ φ ή α δ ι κ ί α ς , ό ο ί κ τ ο ς γ ι ά τ ο ύ ς αδύνατους κ α ί άθλιους, ή αφοσίωση

στήν

πραγμάτωση

μεγάλων

ιδεών,

ό π ο ι α ό χ ι σπάνια ε μ π ν έ ε ι θάρρος κ α ί α γ ω ν ι σ τ ι κ ό τ η τ α

ή

ακόμη

κ α ί σ έ δ ε ι λ έ ς κ α ί χ α ΰ ν ε ς φ ύ σ ε ι ς . 6 Ό λ α τ ο ύ τ α απαντούν ώ ς έ π ί τό πλείστον ανάμεικτα μ έ

μιαν ό χ ι μ ι κ ρ ή

δόση αισιοδοξίας καί

υ π ε ρ τ ί μ η σ η ς τ ώ ν ήθικοπνευματικών δυνάμεων τοΰ κινήματος, (πρβλ. ιδιαίτερα τό λαμπρό διήγημα « A una signora», σ. 53 κ.έξ.), ό G.B. Bianchi (ψευδώνυμο τοΰ ψυχιάτρου πανεπιστημιακού καθηγητή δρ. Pietro Petrazzani) στό μυθιστόρημα II primo maggio, Milano 1901, καί ό Vincenzo Vacirca στή νουβέλα L'Apostata, Ravenna 1906. Σ τ ό Ϊδιο κίνη­ τρο αποδίδεται καί ή προσχώρηση τοΰ Σουηδού λογοτέχνη Gustaf af Geijerstam, σέ προχωρημένη ηλικία. Ή εφημερίδα Frankfurter Zeitung (11 Ίουλ. 1910) γράφει σχετικά: « Τ ι ήταν άραγε εκείνο πού οδήγησε στό σοσιαλιστικό στρατόπεδο τόν όλως διόλου συντηρητικό Geijerstam, ο όποιος μάλιστα απέδιδε μέγιστη σημασία στήν ευγενή καταγωγή του; Ά φ ' ενός, δίχως άλλο, ή επιρροή τοΰ κύκλου τοΰ Strindberg, στόν όποΤο ανήκε ό Geijerstam νεαρός, κυρίως όμως ή ευαισθησία τής συνείδησης του. Τήν εποχή εκείνη αφυπνιζόταν γενικά ή κοινωνική συνείδηση τών ανθρώπων, αλλά εντελώς ιδιαίτερη ευαισθησία απέκτησε μόλις χάρις στόν Geijerstam. Σ τ ο έργο του Ή δύναμη της γυναίκας [μτφ. Ν. Παναγιώτου, χ.τ., χ.χ.] ένας άνδρας νυμφεύεται μιά κοπέλα τής σειράς μέ άξεστα ένστικτα επειδή τήν έχει αφήσει έγκυο — ή συμπεριφορά αυτή ανταποκρίνεται ασφαλώς στά αισθήματα όλων μας. Τό βράδυ όμως τοΰ γάμου μένει ό άνδρας μιά στιγμή συλλογισμένος καί σκυθρωπός· έπειτα, όταν τόν καλεί ή γυναίκα, τής ζητά νά τόν συγχωρέσει, σαν νά τήν είχε αδικήσει Κύριος οίδε πώς: ιδού ό Geijerstam». — Σ τ ό γνωστό μυθιστό­ ρημα Barthold Meryian τής Όλλανδέζας σοσιαλίστριας βαρόνης Cornélie Huygens (Amsterdam 1897, 1901), ήρωας είναι ένας νεαρός αστός δια­ νοούμενος διαπνεόμενος άπό έξοχη άνιδιοτέλεια καί αυταπάρνηση. 6. « Τ ό βλέπετε, δέν έχω τό φυσικό ούτε τοΰ αθλητή ούτε τοΰ λιοντα­ ριού. Καί άπό ηθική άποψη, στερούμαι τις ιδιότητες τοΰ αγωνιστή. Σ τ ό βάθος τής καρδιάς μου αγαπώ τήν ειρήνη, τήν ησυχία καί θά ήμουν ϊσως ψοφοδεής καί νωθρός αν δέν μέ έριχνε ακούσια στίς μάχες τοΰ καιροΰ μας ή σοσιαλιστική πίστη, πού είναι ταυτόχρονα βαθειά απέχθεια γιά τις αδικίες καί τις αυθαιρεσίες, πεποίθηση οχι λιγότερο ισχυρή καί βαθειά ότι αυτές πρέπει καί μποροΰν νά εξαφανιστούν καί ακαταμάχητη ανάγκη νά κάνουμε ό,τι περνάει άπό τό χέρι μας γιά νά επιταχύνουμε τό τέλος τους». Όμολογία μιας άπό τις έπιφανέστερεςφυσιογνωμίες τοΰ νέου ιτα­ λικού σοσιαλισμού, τοΰ Camillo Prampolini (βλ. τό έργο του Resistete agli arbitrii! Che cosa avrei detto ai giurati, Modena 1900, σ. 11).

ΗΓΕΤΕΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ

μ ε ρ ι κ έ ς μ ά λ ι σ τ α φορές κ α ί τ ώ ν δ ι κ ώ ν τ ο υ , κ α θ ώ ς κ α ί μ έ σ φ α λ ε ρ έ ς ι δ έ ε ς γ ι ά τ ο ν ρ υ θ μ ό τ ή ς εξέλιξης κ α ί τ ή ν ε γ γ ύ τ η τ α κ α ί ε υ κ ο λ ί α τ ή ς π ρ α γ μ ά τ ω σ η ς . Δ έ ν λ ε ί π ε ι ο ύ τ ε το δ ί π τ υ χ ο τ ή ς α ί σθαντικότητας

καί τ ή ς αισθητικής

έφεσης. Ό σ ο ι

διαθέτουν

π ο ι η τ ι κ ή φ λ έ β α καί ζ ω η ρ ή φαντασία, συλλαμβάνουν γ ο ρ γ ό τ ε ρ α καί συναισθάνονται ευκολότερα τό μ έ γ ε θ ο ς καί τ ό βάθος τ ώ ν κ ο ι ν ω ν ι κ ώ ν δ ε ι ν ώ ν , έ ν ώ τ ά χαρίσματα τ ο υ ς αυτά π ρ ο β ά λ λ ο υ ν συχνά τ ό σ ο ε ν τ ο ν ό τ ε ρ α , όσο μ ε γ α λ ώ ν ε ι ή κ ο ι ν ω ν ι κ ή α π ό σ τ α σ η άπό τ ό α ν τ ι κ ε ί μ ε ν ο τ ή ς φ α ν τ α σ ί α ς τ ο υ ς . Τ ο ν δ ι κ ό τ η ς ρόλο π α ί ζ ε ι τ έ λ ο ς ή ε υ έ ξ α π τ η ιδιοσυγκρασία, ή όποια π α ρ ω θ ε ί n a t u ­ r a i p s a νά ε κ φ ρ α σ θ ε ί ή ε κ ά σ τ ο τ ε σ ύ λ λ η ψ η γ ο ρ γ ά κ α ί ζ ω ν τ α ν ά . Ό λ ε ς οί π ρ ο μ ν η μ ο ν ε υ μ έ ν ε ς ι δ ι ό τ η τ ε ς ά π ο τ ε λ ο ΰ ν παράγοντες

ισχυρότατους

στροφής προς τον σ ο σ ι α λ ι σ μ ό . 7 Έ τ σ ι

εξηγείται

γ ι α τ ί π λ ε ο ν ά ζ ο υ ν οί λ ο γ ο τ έ χ ν ε ς 8 κ α θ ώ ς κ α ί οί θ ε ρ μ ό α ι μ ε ς , π ε ­ ρ ι π α θ ε ί ς , θ υ μ ο ε ι δ ε ΐ ς φ ύ σ ε ι ς σ τ ι ς γ ρ α μ μ έ ς τ ώ ν α γ ω ν ι σ τ ώ ν υπέρ τής χειραφέτησης τής εργατικής τάξης. Δ υ σ α π ά ν τ η τ ο ε ί ν α ι ω σ τ ό σ ο τ ό ερώτημα άν υ π ε ρ τ ε ρ ο ύ ν αριθ­ μ η τ ι κ ά οί σ υ ν ε π ε ί ς ε π ι σ τ ή μ ο ν ε ς ή οί σ υ ν ε π ε ί ς α ι σ θ η μ α τ ί ε ς σ τ ή χ ο ρ ε ί α ό σ ω ν έχουν δ ι α β ε ί τ ο ν σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ό Ρ ο υ β ί κ ω ν α . " Ι σ ω ς νά π λ ε ο ν ά ζ ο υ ν οί δ ε ύ τ ε ρ ο ι μ ε τ α ξ ύ δ σ ω ν π ρ ο σ χ ω ρ ο ύ ν κ α τ ά τ ά μαθητικά ή φοιτητικά

τους χρόνια,9

έ ν ώ οί π ρ ώ τ ο ι

μεταξύ

δ σ ω ν α π ο φ α σ ί ζ ο υ ν νά π ρ ο σ χ ω ρ ή σ ο υ ν μ ό λ ι ς σ έ ώ ρ ι μ η η λ ι κ ί α . 7. Πρβλ. επίσης Ettore Ciccotti, Psicologia del movimento socialista, σσ. 45-46, 8 5 . 8. Απαριθμούμε μερικούς μόνο άπό τούς μείζονες λογοτέχνες στους κόλπους τοΰ μαχόμενου σοσιαλισμού: William Morris, Bernard Shaw, Henry George Wells, Oscar Wilde, Jack London, Upton Sinclair, George D. Herron, George Sand, J . B . Clément, Clovis Hugues, Anatole France, Victor Margueritte, Romain Rolland, Henri Barbusse, Gornélie Huygens, Hermann Gorter, Henriette Roland-Holst, Jules Destrée, Georg Herwegh, Ferdinand Freiligrath, Wilhelm Holzamer, Karl Henkell, Emil Rosenow, Paul Ernst, Bruno Wille, Arno Holz, Ernst Toller, Walter Hasenclever, Fritz v. Unruh, Edmondo De Amicis, Ang. Cabrini, G. Romualdi, Virgilio Brocchi, Tommaso Monicelli, Diego Caroglio, Μαξίμ Γκόρκι, Gustaf af Geijerstam. 9. Τήν ίδια γνώμη εκφράζει καί ό Hubert Lagardelle στήν πραγματεία του Les intellectuels devant le socialisme, Paris 1900 (Cahiers de la Quin­ zaine, περ. Β ' , 2), σ. 57.

23. Κοινωνιολογία

τών πολιτικών

κομμάτων

354

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

Σ τ ο υ ς κ ό λ π ο υ ς τ ο υ κ ι ν ή μ α τ ο ς δ ε σ π ό ζ ο υ ν σ υ ν ή θ ω ς οί μ ε ι κ τ ο ί τύποι. Ό

B e n e d e t t o C r o c e ε π ι σ ή μ α ν ε κ ά π ο τ ε ό τ ι όσοι αστοί

ε π ι σ τ ή μ ο ν ε ς ε π ι κ ρ ο τ ο ύ ν άπό π ο λ λ ο ύ τον σ ο σ ι α λ ι σ μ ό ύπό η θ ι κ ή έ π ο ψ η , τόν θ ε ω ρ ο ύ ν , μ έ άλλα λ ό γ ι α , ώ ς τ ή μ ό ν η λ ύ σ η τ ο ΰ κ ο ι ­ νωνικού ζ η τ ή μ α τ ο ς πού ανταποκρίνεται στά α ι τ ή μ α τ α τ ή ς δι­ κ α ι ο σ ύ ν η ς , δέν π ρ ο σ χ ω ρ ο ύ ν π ρ α κ τ ι κ ά π ρ ι ν π ε ι σ θ ο ύ ν δια μ έ σ ο υ τής επιστήμης

—συχνά προς έ κ π λ η ξ η τους—

ό τ ι εΐναι δυνα­

τόν νά ε κ π λ η ρ ω θ ο ύ ν οί ε ν δ ό μ υ χ ο ι π ό θ ο ι τ ο υ ς . 1 0 Τ ο ΰ τ ο θά σ ή ­ μ α ι ν ε ό τ ι έ χ ο υ μ ε νά κ ά μ ο υ μ ε γνώσης.

Το

1894

οργανώθηκε

μέ κράμα συναισθήματος μεταξύ

τών

καί

διακεκριμένων

Ι τ α λ ώ ν ε π ι σ τ η μ ό ν ω ν , λ ο γ ί ω ν κ α ί κ α λ λ ι τ ε χ ν ώ ν μ ι ά έρευνα γ ύ ­ ρω άπό τον σ ο σ ι α λ ι σ μ ό , σ τ ο π λ α ί σ ι ο τ ή ς ό π ο ι α ς υ π ο β λ ή θ η κ ε τ ό ε ρ ώ τ η μ α άν ή σ υ μ π ά θ ε ι α , αδιαφορία ή δ υ σ μ έ ν ε ι α τ ο υ ς π ρ ο ς τ ι ς σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ έ ς ε π ι δ ι ώ ξ ε ι ς ή τ α ν προϊόν ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ή ς σ π ο υ ­ δ ή ς τ ώ ν ο ι κ ε ί ω ν π ρ ο β λ η μ ά τ ω ν ή έ κ φ ρ α σ η ενός π λ έ γ μ α τ ο ς σ υ ­ ναισθημάτων

οί α π α ν τ ή σ ε ι ς τ ή ς μ ε γ ά λ η ς π λ ε ι ο ν ό τ η τ α ς

τών

σοσιαλιστών μ ε τ α ξ ύ τών ε ρ ω τ η θ έ ν τ ω ν αποκάλυψαν ότι τό σο­ σ ι α λ ι σ τ ι κ ό τ ο υ ς φ ρ ό ν η μ α γ ε ν ν ή θ η κ ε άπό ψ υ χ ι κ ή

προδιάθεση

10. « Ι δ ο ύ γιά παράδειγμα ένας ιδεολόγος, ό όποιος, αν καί έχει στόν "νου του πρώτα-πρώτα ό,τι ό ΐδιος ονομάζει θρίαμβο τοΰ καλοΰ, γνωρί­ ζοντας ατελώς τις πραγματικές καταστάσεις οδηγείται σέ πορίσματα καί πρακτικά μέτρα πού βοηθούν ή καθαγιάζουν τόν θρίαμβο τοΰ κακού. Πώς να μιλήσουμε έδώ γιά τήν υποβολή τών συμφερόντων; Πώς υπει­ σέρχονται τά συμφέροντα; Ή υποβολή οφείλεται στίς πνευματικές πλά­ νες. Τό Ϊδιο, οί εξάρσεις τών στοχαστών καί τών ιδεαλιστών πού μπαί­ νουν στήν υπηρεσία τών επαναστατικών τάξεων στίς κρίσιμες περιόδους, μπορεί νά οφείλονται, έν μέρει καί γιά πολλούς, στή συνειδητή ή ασυνεί­ δητη υποβολή τών συμφερόντων μά, άπό τήν άλλη μεριά καί γιά πολ­ λούς άλλους, γεννιοΰνται άπό τό αίσθημα καί τό όραμα ότι ιδεώδη καί επιθυμίες θεωρούμενες προηγουμένως απραγματοποίητες βρίσκουν τή δυνατότητα πραγμάτωσης μέσα στή νέα κατάσταση πραγμάτων Οτι έκεΐ όπου δέν πίστευε κανείς νά υπάρχει διέξοδος, μονομιάς φαίνεται κα­ θαρός καί ξάστερος ό δρόμος γιά νά βαδίσεις. Γιά τόν ιστορικό τών κοι­ νωνικών κινημάτων αυτές οί ψυχολογικές διαφορές μπορεί νά έχουν δευ­ τερεύουσα σημασία· άλλά γιά τόν ηθικολόγο είναι τό πάν» (Benedetto Croce, Materialismo storico ed ecomomia marxistica. Saggi critici, Milano/ Palermo 1900, σ. 57). Παρόμοια κρίση διατυπώνει καί ό Bernstein, Zur Geschichte und Theorie des Sozialismus, έκδ. δ', Berlin 1904, σσ. 42 κ.έξ.

ΗΓΕΤΕΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ

355

ενισχυμένη άπο π ε π ο ί θ η σ η έδραζόμενη σέ ε μ π ρ ά γ μ α τ α μένα.

1 1

Τοΰτο

ισχύει

ασφαλώς κ α ί γ ι ά τ ο ύ ς

δεδο­

μαρξιστές,

οί

ό π ο ι ο ι , μ ο λ ο ν ό τ ι α ρ έ σ κ ο ν τ α ι σ υ ν ή θ ω ς να δίνουν τ ή ν ε ν τ ύ π ω σ η ότι περιφρονούν

τ ή συναισθηματικότητα

ενόσω τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν σβήσει

καί τ ή

συμπάθεια,

δέν έχουν ακόμη α π ο ρ ρ ο φ η θ ε ί ή

ώς πρόσωπα

στο πλαίσιο

τοΰ καθαυτό

μάλλον

κομματικού

β ί ο υ , δ ε ί χ ν ο υ ν συχνά, μ έ τ ή ν α τ α λ ά ν τ ε υ τ η έ μ μ ο ν η σ τ ι ς α ρ χ έ ς τ ο υ ς , αληθινό ι δ ε α λ ι σ μ ό , παρά τ ο ν ε π ι δ ε ι κ τ ι κ ό υλισμό τ ο υ ς . 1 2 1 1 . Βλ. Il socialismo giudicato da letterati, artisti, e scienziati Italiani. Inchiesta, πρόλογος τοΰ Gustavo Macchi, Milano: Carlo Aliprandi, 1 8 9 5 . Στήν ερευνά του, ó Gustavo Macchi, πρώην μέλος τής Διεθνοΰς ό ίδιος, ρώτησε 21 σοσιαλιστές προερχόμενους ανεξαιρέτως άπό τούς επιστημο­ νικούς, λόγιους καί καλλιτεχνικούς κύκλους, για νά μάθει τό κίνητρο τής προσχώρησης τους στόν σοσιαλισμό. Οί 9 δήλωσαν ότι προσχώρησαν έλαυνόμενοι αρχικά άπό ηθικούς μόνο λόγους (μερικοί προσέθεσαν ότι οί λόγοι αυτοί επιβεβαιώθηκαν καί ενισχύθηκαν αργότερα άπό επιστημονι­ κές μελέτες), 4 υποστήριξαν ότι οδηγήθηκαν στόν σοσιαλισμό «άπό τό μυαλό καί τήν καρδιά συνάμα», ενας (ό μυθιστοριογράφος Giov. Cena) υπογράμμισε απλώς ότι είναι ό ίδιος γόνος προλεταρίων, κάποιος άλλος (ό ποιητής Diego Garoglio) είπε ότι δέχτηκε τό έναυσμα άπό τ ή δραστη­ ριότητα τοΰ πατέρα του, δικαστή, άφ' ενός, καί άπό τόν χριστιανισμό, άφ' έτερου, κάποιος άλλος πάλι, ό Enrico Ferri, δέν ξεκαθαρίζει τήν αφε­ τηρία του («προδιάθεση τοΰ ανθρωπιστικού αισθήματος, ένισχυόμενου προοδευτικά άπό τή μελέτη τοΰ ζητήματος, ίσαμε τή βαθύτερη επιστη­ μονική πεποίθηση»)· 5 μόνο ισχυρίσθηκαν ότι προσανατολίσθηκαν πρός τόν σοσιαλισμό αποκλειστικά ή κυρίως βάσει επιστημονικών διακριβώ­ σεων, ενας ανάμεσα τους, ό Arturo Graf., τόνισε ιδιαίτερα τό κώλυμα ότι ή προσχώρηση του, καρπός μελέτης καί πεποίθησης καί μόνο, βρισκόταν μάλιστα σέ άκρα αντίθεση προς τίς προσωπικές κλίσεις, τό γοΰστο καί τόν τρόπο ζωής του, κάποιος άλλος, ό Olindo Malagodi, επισήμανε ότι αντιμετώπιζε τόν σοσιαλισμό «φυσιολογικά μ έ συμπάθεια, άλλά παθολο­ γικά μέ αδιαφορία», κάποιος τρίτος, ό Giov. Lerda διατύπωσε τήν οχι σφαλερή παρατήρηση ότι, όσοι προσχωρούν υπακούοντας μόνο στά κε­ λεύσματα τής καρδιάς καί όχι βάσει επιστημονικών διακριβώσεων, γί­ νονται παράσιτοι στους κόλπους τοΰ κινήματος· ό Filippo Turati έδωσε α π ά ν τ η σ η υπεκφυγής, λέγοντας ότι ποτέ δέν κατάλαβε πώς μπορεί νά ξεχωρίσει κανείς τό συναίσθημα άπό τό λογικό (πρβλ. αυτόθι σσ. 9, 12, 14, 18, 2 1 , 26, 3 0 - 3 1 , 34, 4 1 , 56, 6 1 , 6 5 , 6 8 , 70, 74, 79, 8 3 , 8 7 ) . 12. «Διατήρησαν τήν πίστη στόν σκοπό, τήν πίστη οπωσδήποτε, χ ω ­ ρίς νά γνοιάζονται γιά τίς δυσκολίες τοΰ δρόμου. "Μπροστά! Κ ι όποιος

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

356

Γ ι α να π ρ α γ μ α τ ο π ο ι η θ ε ί ή π ρ ο σ χ ώ ρ η σ η σ τ ο σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ό κ ό μ μ α , δέν ε π α ρ κ ε ί β έ β α ι α π ά ν τ ο τ ε ή π ρ ο δ ι ά θ ε σ η γ ι ά σ ο σ ι α λ ι ­ σ τ ι κ ά α ι σ θ ή μ α τ α , ο ύ τ ε καν μ ά λ ι σ τ α ή ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ή σ υ μ φ ω ν ί α μ έ τ ι ς α ρ χ έ ς τ ο ΰ σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ . Π ο λ λ έ ς φορές π α ρ ε μ π ο δ ί ζ ε τ α ι ή π ρ ο σ χ ώ ρ η σ η ά π ό κ ά π ο ι α π ε ρ ί ε ρ γ η σ υ σ τ ο λ ή κ α ί α π έ χ θ ε ι α απέ­ ν α ν τ ι σ τ ό ά γ ν ω σ τ ο α ν θ ρ ώ π ι ν ο υλικό. Ό χ ι σπάνια α ι σ θ ά ν ε τ α ι ό δ ι α ν ο ο ύ μ ε ν ο ς φ υ σ ι κ ή σ χ ε δ ό ν αηδία γ ι ά τ ή μ ά ζ α , τ ή ν αμάθεια καί άκαλλιεργησία, τήν άμβλύνοια, τά κακοπλυμένα ενδύματα καί

σώματα.

Ό

χ ε ί λ η διανοουμένων πέρα γ ι ά πέρα.

,ν

υποφαινόμενος

άκουσε

επανειλημμένα

άπό

τ ή ρήση: « Τ ο ν σοσιαλισμό τον σ υ μ π α θ ώ

Α ς ή τ α ν νά έ λ λ ε ι π α ν μόνο οί σ ο σ ι α λ ι σ τ έ ς ! »

Ό

σ ο σ ι α λ ι σ μ ό ς δ ί χ ω ς σ ο σ ι α λ ι σ τ έ ς θά α σ κ ο ύ σ ε π ρ ά γ μ α τ ι τ ε ρ ά σ τ ι α έλξη πάνω σέ ορισμένους. Συχνά μολαταύτα κατασιγάζεται ή υπερευαίσθητη όσφρηση άπό τ ή ν ισχυρή ορμή γ ι ά δράση ή τον η θ ι κ ό κ α τ α ν α γ κ α σ μ ό ή ακόμη τ ή ν ο ρ μ ή τ ή ς φ ι λ ο δ ο ξ ί α ς . Τ ό π λ ή θ ο ς μ υ ρ ί ζ ε ι μ ε ν ά σ χ η μ α , άλλά χ α ρ ί ζ ε ι ζ ε σ τ α σ ι ά . 1 3 Ό λ ε ­ π τ ε π ί λ ε π τ ο ς σ ο σ ι α λ ι σ τ ή ς σ π ε ύ δ ε ι νά π ρ ο σ χ ω ρ ή σ ε ι κ α ί , άφοΰ παραμερίσει τούς ενδοιασμούς καί τ ι ς φοβίες του, θ έ τ ε ι τό σο­ σιαλιστικό του φρόνημα ύπό τ ή σ κ έ π η τοΰ κ ό μ μ α τ ο ς . Ό ρ ι σ μ έ νοι ά π ό τ ό α ύ τ ο ε ί δ ο ς ε ξ ε λ ί σ σ ο ν τ α ι έ π ε ι τ α στον τ ύ π ο τ ο ΰ σ ο ­ σ ι α λ ι σ τ ή ά σ τ ο ΰ , π ο ύ ε ί ν α ι ό λ ο π ρ ό θ υ μ ο ς νά θ υ σ ι ά σ ε ι τ ά π ά ν τ α γ ι ά τ ό π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο , δ μ ω ς δέν μ π ο ρ ε ί ακόμη νά « μ υ ρ ί σ ε ι » τ ο ύ ς π ρ ο λ ε τ α ρ ί ο υ ς , π ο ύ α γ α π ά τ ό ν σ ο σ ι α λ ι σ μ ό ε ξ ί σ ο υ όσο απο­ σ τ ρ έ φ ε τ α ι τ ο ύ ς σ ο σ ι α λ ι σ τ έ ς . Τ ό π ρ ά γ μ α ε ν δ έ χ ε τ α ι ε π ί σ η ς νά οφείλεται

σ έ υπερτροφία

του αίσθητικισμοΰ,

απέχθεια

προς

τ ή ν ά κ ο μ ψ η έ ν δ υ σ η τ ώ ν α ν θ ρ ώ π ω ν τ ο ΰ λ α ο ΰ , ι δ ί ω ς δταν φ ο -

μπορεΐ ας ακολουθήσει" — λένε οί " ύ λ ι σ τ έ ς " μέ τά μάτια στυλωμένα συνεχώς στό υπέρτερο κοινωνικό τους ιδεώδες. Τοΰτο δέν είναι πια ό λε­ κτικός, μεθυστικός καί στείρος ιδεαλισμός. Είναι ή καθημερινή ζωή διευρυμένη, μεγαλωμένη, φωτισμένη άπό μιαν υψηλότερη αντίληψη» (Charles Rappoport, La philosophie de Vhistoire comme science de révolution, Paris 1903, σ. V ) . 13. « Τ ό κοπάδι τών ανθρώπων βρωμάει, όμως βαστάει ζέστα» (Ro­ main Rolland, Le buisson ardent, όπου περιέχεται λαμπρή καί πολυποίκι­ λη ανάλυση τών κατηγοριών τών διανοουμένων, σοσιαλιστών καί εθνικι­ στών, σ. 34· συναφώς πρβλ. επίσης Grete Meisel-Hess, Die Intellektu­ ellen, Berlin 1 9 1 1 , σ. 230).

ΗΓΕΤΕΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ

357

ρουν τα κ υ ρ ι α κ ά τ ι κ α , ή τ ο ύ ς β α ρ β α ρ ι σ μ ο ύ ς κ α ί σ ο λ ο ι κ ι σ μ ο ύ ς τού φραστικού τους. Ό

τ ύ π ο ς αυτός τ ο ύ σ ο σ ι α λ ι σ τ ή

αστού

δ ι ά γ ε ι π ο λ λ έ ς φορές δ ι π λ ή ζ ω ή : ι δ ε ο λ ο γ ι κ ά τ α υ τ ί ζ ε τ α ι π λ ή ρ ω ς μ έ τον σοσιαλισμό, ό όποιος δ ι α π ο τ ί ζ ε ι τ ή σ κ έ ψ η του ο λ ό κ λ η ­ ρ η , σ τ ή σφαίρα τ ο ύ ό π ο ι ο υ α ν α π ν έ ε ι κ α ί κ ι ν ε ί τ α ι * ώ ς π ρ ο ς τ ο ν ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό τ ρ ό π ο ζ ω ή ς τ ο υ π α ρ α μ έ ν ε ι ό μ ω ς αστός, π ε ρ ι χ α ρ α ­ κ ω μ έ ν ο ς , π ε ρ ι σ τ ο ι χ ι σ μ έ ν ο ς ά π ό υπηρέτες, κ λ ε ι σ μ έ ν ο ς σ τ ά σ α ­ λ ό ν ι α , ά ν ε ν δ ε ή ς , ΐ σ ω ς κ α ί ανίκανος νά σ υ γ χ ρ ω τ ί ζ ε τ α ι μ έ τ ο ύ ς π ο λ λ ο ύ ς . 1 4 Τοΰτο ήταν πάνω κάτω τό κ λ ί μ α πού επικρατούσε π ρ ι ν ά π ό μιαν ε ι κ ο σ α ε τ ί α σ έ ο ρ ι σ μ έ ν ο υ ς σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ο ύ ς κ ύ ­ κ λ ο υ ς τ ο ΰ δ υ τ ι κ ο ΰ τ μ ή μ α τ ο ς τ ο ΰ Β ε ρ ο λ ί ν ο υ , άλλά κ α ί τ ο ΰ Μ ι ­ λάνου κ α ί τ ή ς Β ι έ ν ν η ς . " Α λ λ ο ι π ά λ ι α π ο τ ρ έ π ο ν τ α ι νά π ρ ο σ χ ω ­ ρήσουν σ έ σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ό κ ό μ μ α ε ΐ τ ε ά π ό νωθρότητα,

ε ΐ τ ε ακό­

μ η ά π ό δ ι κ α ι ο λ ο γ η μ έ ν ο ή α δ ι κ α ι ο λ ό γ η τ ο φόβο εμπρός σ τ ι ς δ υ σ ­ μενείς συνέπειες. Ε ν ί ο τ ε χρειάζεται κάποιο εξωτερικό

έναυ­

σ μ α , τ ό όποιο θά δ ι α λ ύ σ ε ι κ α ί τ ο ύ ς τ ε λ ε υ τ α ί ο υ ς δ ι σ τ α γ μ ο ύ ς κ α ί θά υ π α γ ο ρ ε ύ σ ε ι στόν ά κ α τ α σ τ ά λ α κ τ ο να τ ο λ μ ή σ ε ι τ ό α π ο φ α σ ι ­ σ τ ι κ ό β ή μ α : κ ά π ο ι α κ α τ ά φ ω ρ η κ ο ι ν ω ν ι κ ή αδικία, π ο ύ π ρ ο κ α λ ε ί σφοδρή γενική αγανάκτηση, ή καί κάποια π ρ ο σ ω π ι κ ή εις βά­ ρος τ ο ύ ΐ δ ι ο υ ή ενός ά π ό τ ο ύ ς ο ι κ ε ί ο υ ς τ ο υ . 1 5 Σ τ ή ν

τελευταία

τούτη περίπτωση, ή έκρηξη τής ατομικής βούλησης ολοκλη­ ρώνει τό σύστημα τ ώ ν αλτρουιστικών

άρχων. " Α λ λ ο τ ε

πάλι,

κάποια δεινή καί στενόχωρη κατάσταση, γέννημα τ ή ς μοίρας ή τής κακεντρέχειας καί άβελτερίας τών ανθρώπων,

αναγκάζει

τον κ ρ υ π τ ο σ ο σ ι α λ ι σ τ ή νά δ ι α β ε ί τ ο ν Ρ ο υ β ί κ ω ν α κ α τ ά

λάθος

σ χ ε δ ό ν : κ ά π ο ι ο « α τ ό π η μ α » , π ο ύ κ η λ ι δ ώ ν ε ι τ ή ν υπόληψη τ ο ΰ ταλαντευόμενου στά μάτια τών κοινωνικά όμοιων του καί φέρ­ ν ε ι σ τ ο φ ώ ς τ ό σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ό τ ο υ φ ρ ό ν η μ α , τ ό όποιο κ ρ α τ ο ύ σ ε προσεκτικά μυστικό μέχρι τώρα κ . λ π . Μερικοί τάσσονται ύπό τ ή σ η μ α ί α τ ο ΰ έ ρ γ α τ ι κ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς μόνον ά φ ο ΰ , έ ν ε κ α απερί­ σ κ ε π τ η ς κατά κάποιον τρόπο συμπεριφοράς,

στιγματίζονται

χ α ι ρ έ κ α κ α σ έ κ ά π ο ι ο αστικό φύλλο ώ ς σ ο σ ι α λ ι σ τ έ ς , π ε ρ ι α γ ό -

14. «Στόν αγώνα τής χειραφέτησης συμμετέχουν μόνο ιδεολογικά, οχι κοινωνιολογικά» (Alfred Meusel, «Die Abtrünnigen», Kölner Vierteljahreshefte für Soziologie 3 (1923), σ. 155). 15. Ettore Giccotti, Psicologia del movimento socialista, σ. 47.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

358

μ ε ν ο ι έ τ σ ι σ έ μιαν α β ά σ τ α κ τ η κ α τ ά σ τ α σ η , ά π ο τ ή ν οποία δέν υ π ά ρ χ ο υ ν π α ρ ά δύο δ ι έ ξ ο δ ο ι : ε ΐ τ ε τ α π ε ι ν ω τ ι κ ή υποχώρηση μ έ τ ί μ η μ α τήν παλινωδία, εΐτε ανοικτή ομολογία τής κρυφής πί­ σ τ η ς . 1 6 Ή προσχώρηση στο κόμμα θυμίζει τότε ανεπιθύμητη ε γ κ υ μ ο σ ύ ν η , ε π έ ρ χ ε τ α ι δ η λ α δ ή αθέλητα. Σ τ ο δ η μ ό σ ι ο ξ ε σ κ έ π α σ μ α σ τ ή ρ ι ξ ε κ ά π ο τ ε ό Ρ ώ σ ο ς μ η δ ε ν ι σ τ ή ς Ν ε τ σ ά γ ι ε φ ένα άπό τ ά δ ι α β ο λ ι κ ό τ ε ρ α ά γ κ ι τ α τ ο ρ ι κ ά μ η χ α ν ε ύ μ α τ ά τ ο υ . Σ ύ μ ­ φωνα

μ'

αυτόν, κ α θ ή κ ο ν

τού επαναστάτη

ήταν

νά

εκθέτει

όλους, όσοι σ υ μ μ ε ρ ί ζ ο ν τ α ν τ ί ς ι δ έ ε ς τ ο υ σ έ μ ε γ ά λ ο ν β α θ μ ό , ο χ ι ό μ ω ς ακόμη π λ ή ρ ω ς , γ ι ά νά τ ο ύ ς α π ο κ ό ψ ε ι έ τ σ ι

τελειωτικά

άπό τ ό ν α ν τ ί π α λ ο κ α ί νά τ ο ύ ς π ρ ο σ ε τ α ι ρ ι σ θ ε ί έ ξ ο λ ο κ λ ή ρ ο υ υπέρ τ ο ύ « ι ε ρ ο ύ α γ ώ ν α » . 1 7 Ά π ό ά λ λ ο υ ς π ά λ ι λ ε ί π ε ι ή φ υ σ ι κ ή όμιλητικότητα καί εύπροσηγορία, ή comunicativa, όπως τ ή λ έ ­ νε οί Ι τ α λ ο ί , ή όποια ω σ τ ό σ ο δέν σ υ ν α ν τ ά τ α ι π ά ν τ ο τ ε ο ύ τ ε κ α ί σ τ ι ς μ ε σ η μ β ρ ι ν έ ς χ ώ ρ ε ς , ή ακόμη ή ι κ α ν ό τ η τ α νά γ ί ν ο ν τ α ι κ α ­ τ α ν ο η τ ο ί κ α ί σ υ μ π α θ ε ί ς σ έ απλούς, λ α ϊ κ ά σ κ ε π τ ό μ ε ν ο υ ς κ α ί αίσθανόμενους

α ν θ ρ ώ π ο υ ς , κ α ί νά κ ε ρ δ ί ζ ο υ ν τ ή ν εύνοια τ ο ύ

π λ ή θ ο υ ς . Ε ΐ τ ε δέν έχουν τ ή ν ι κ α ν ό τ η τ α τ ή ς έ ν σ υ ν α ί σ θ η σ η ς , 1 8 ε ΐ τ ε φ ο β ο ύ ν τ α ι τ ό π λ ή θ ο ς , στους κ ό λ π ο υ ς τ ο ΰ όποιου δέν μ π ο ­ ρούν ή δέν θέλουν νά ε γ κ λ ι μ α τ ι σ θ ο ύ ν . Π ο λ λ ο ί ά π ' αυτούς υπο­ φέρουν π ο λ ύ ά π ό τ ο ύ τ η τ ή ν κ α τ ά σ τ α σ η , ι δ ι α ί τ ε ρ α μ ά λ ι σ τ α άν π α ρ α σ ύ ρ θ η κ α ν νά εγγραφούν σ έ σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ό κ ό μ μ α . Καί μιά άλλη ωστόσο κατηγορία

διανοουμένων

π ρ έ π ε ι νά

16. « Έ ν α άρθρο εφημερίδας μπορεί νά αποβεί ή θανατική σου καταδί­ κη ώς άστοΰ. Καί μήπως πιστεύεις ότι είναι τοΰτο ασήμαντο; Μόλις εκτεθείς, θά βρεθείς έξαφνα μόνος καί κανείς δέν θά θέλει νά εχει καμμία σχέση μαζί σου. Μπορεΐ νά είσαι έξυπνος καί ωραίος καί πνευματώδης καί γενναιόδωρος καί πρόσχαρος καί φιλάλληλος· μόλις δμως εκτεθείς γιά τά καλά, θά γίνεις σαν εστία μολύνσεως: όποιος σέ πλησιάζει δημό­ σια, όποιος προχωρεί μαζί σου στο δρόμο, όποιος κουβεντιάζει μαζί σου στό καφενείο, εκτίθεται απέναντι σου, γι' αυτό καί θά φροντίσει νά σέ αποφύγει» (Max Tobler, «Ihr, die Ihr den Weg finden sollt!», Polis 2, σ. 10). 17. Βλ. James Guillaume, L'Internationale. Documents et souvenirs (1864-1878), τ. Β ' , σ. 6 2 . 18. Ό Georges Sorel, ιδρυτής τοΰ άναρχοσυνδικαλιστικοΰ έργατικοΰ κινήματος, δέν πάτησε σ' όλη του τή ζωή σέ αίθουσα συνελεύσεων.

ΙΙΓΕΤΕΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ

ε π ι σ η μ α ν θ ε ί έν π ρ ο κ ε ι μ έ ν ω : οί πατριώτες,

359

οί ό π ο ι ο ι π ρ ο σ ε γ γ ί ­

ζουν τ ο ν σ ο σ ι α λ ι σ μ ό ά π ό βαρύ ά λ γ ο ς ή π ι κ ρ ή α π ο γ ο ή τ ε υ σ η γ ι ά τήν κακοδαιμονία τ ή ς πατρίδας καί τον βλέπουν ώς έσχατο μ έ ­ σο σ ω τ η ρ ί α ς , ύ σ τ α τ η ά γ κ υ ρ α . Ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , κ α τ ά τ ι ς ε π ο χ έ ς β α θ ε ι ά ς εθνικής ά π ο κ α ρ δ ί ω σ η ς κ α ί μ ε λ α γ χ ο λ ί α ς , οί δ ι α ν ο ο ύ μ ε ­ νοι συχνά ( ό χ ι ό μ ω ς π ά ν τ ο τ ε , ό π ω ς α π ο δ ε ι κ ν ύ ε ι ή ι σ τ ο ρ ί α τ ή ς Γερμανίας

κατά τ ή μεταπολεμική

[μετά

τό 1 9 1 8 ] περίοδο)

ά π ο σ κ ι ρ τ ο ΰ ν αθρόοι σ τ ο σ τ ρ α τ ό π ε δ ο τ ώ ν σ ο σ ι α λ ι σ τ ώ ν . Ιταλία

Στήν

λ . χ . , ή π ρ ο σ χ ώ ρ η σ η τ ο ΰ Garibaldi κ α θ ώ ς κ α ί τ ό ι σ χ υ ρ ό

σοσιαλιστικό ρεύμα πού ε κ δ η λ ώ θ η κ ε μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν οπαδών του μ ε τ ά τ ό 1 8 7 0 , άφοΰ ε ΐ χ α ν δ η λ α δ ή ο υ σ ι α σ τ ι κ ά ε κ π λ η ρ ω θ ε ί οί πατριωτικές ελπίδες μ έ τήν κατάκτηση τής Ρ ώ μ η ς ,

εξηγούν­

ται άπό τό γεγονός ό τ ι ή ά ρ τ ι π α γ ή ς κ ρ α τ ι κ ή ενότητα τ ή ς Ι τ α ­ λ ί α ς π ο λ ύ α π ε ί χ ε ά π ό τ ό νά μ π ο ρ ε ί νά ε ξ α σ φ α λ ί σ ε ι σ τ ή χ ώ ρ α οποιοδήποτε πρωτείο σέ ευρωπαϊκό ε π ί π ε δ ο . 1 9 Ό σ ο ι

γίνονται

σοσιαλιστές άπό απογοήτευση, παραμένουν φυσικά π α τ ρ ι ώ τ ε ς στά μύχια τους. Τ ό ν σοσιαλισμό τόν άντικρύζουν

ασυνείδητα

όχι ώς αυτοσκοπό, άλλά ώ ς μέσον προς κάποιον σκοπό. Κ ά θ ε άλλο παρά π ε ρ ί ε ρ γ ο ε ΐ ν α ι κ α τ ά σ υ ν έ π ε ι α τ ό νά ά π ο σ κ ι ρ τ ο ΰ ν έ κ νέου οί έν λ ό γ ω σ ο σ ι α λ ι σ τ έ ς , ε π ι σ τ ρ έ φ ο ν τ α ς σ τ ή ν π ρ ό τ ε ρ η π α ­ ράταξη τους, ιδιαίτερα μάλιστα σέ καιρούς εθνικής

έξαρσης,

όταν φ α ί ν ε τ α ι ό τ ι οί π α λ α ι ο ί π α τ ρ ι ω τ ι κ ο ί σ τ ό χ ο ι ε ΐ ν α ι δυνατόν νά έ π ι τ ε υ χ θ ο ΰ ν ε ξ ο λ ο κ λ ή ρ ο υ ή έν μ έ ρ ε ι ακόμη κ α ί χ ω ρ ί ς τ ο ν σοσιαλισμό. Τ ό τ ε επακολουθεί μιά οδυνηρή μεταστροφή καί επάνοδος σ τ ή ν π ρ ό τ ε ρ η π ί σ τ η , π ρ ά γ μ α π ο ύ δέν μ π ο ρ ε ί νά συν­ τ ε λ ε σ θ ε ί παρά μ έ α ί σ χ υ ν τ η λ έ ς , ασυνείδητες ώ ς έ π ί τ ό πλείστον π ά λ ι αβαρίες. Τ ά σ χ ε τ ι κ ά π α ρ α δ ε ί γ μ α τ α άφθονοΰν: ή του σοσιαλπατριωτισμοΰ διανοουμένων (1911 ) νών

2 0

στή χορεία

τών Ιταλών

γένεση

σοσιαλιστών

κ α τ ά τ ή δ ι ά ρ κ ε ι α τ ο ΰ π ο λ έ μ ο υ τής Τ ρ ι π ο λ ί τ ι δ α ς

κ α θ ώ ς κ α ί ή στάση

σοσιαλδημοκρατών

σημαντικής

διανοουμένων

μερίδας

τών

Γερμα­

κατά τήν έκρηξη τοΰ

19. Πρβλ. Robert Michels, Sozialismus und Fascismus, τ. Β ' , σσ. 3 2 κ.έξ. 20. Robert Michels, Le prolétariat et la bourgeoisie dans le mouvement socialiste italien particulièrement des origines à 1906. Essai de science sociographico-politique, Paris 1 9 2 1 , σσ. 3 3 8 - 3 4 7 .

3ÜÜ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

[ Α ' ] παγκοσμίου πολέμου αποτελούν ΐσως τα χαρακτηριστικό-· τ ε ρ α , ε π ε ι δ ή , άν μ ή τ ί ά λ λ ο , ή μ ε τ α σ τ ρ ο φ ή ε π ή λ θ ε έν π ρ ο κ ε ι ­ μ έ ν ω εξίσου α σ τ ρ α π ι α ί α όσο κ α ί τ ά α ΐ τ ι ά τ η ς . Π α ρ ό μ ο ι α π α ­ λ ι ν δ ρ ό μ η σ η μ ο ι ά ζ ε ι φ υ σ ι κ ά π ρ ο δ ο σ ί α σ τ ά μ ά τ ι α όσων σ ο σ ι α λ ι ­ στών θέτουν τ ή ν τ α ξ ι κ ή ενότητα σέ μοίρα κατά πολύ μείζονα άπό τ ή ν α ί σ θ η σ η τ ή ς εθνικής α λ λ η λ ε γ γ ύ η ς . * Α ς λ ε χ θ ε ί έν π α ρόδω ό τ ι , σ έ τ έ τ ο ι ε ς π ε ρ ι ό δ ο υ ς κ ρ ί σ η ς , ακόμη κ α ί οί μ ή εθνικό­ φρονες τ ο ύ τ ο ι σ ο σ ι α λ ι σ τ έ ς μ π ο ρ ε ΐ φ υ σ ι κ ά νά σ υ ν τ α χ θ ο ύ ν

μέ

τούς εθνικόφρονες καί τό πράττουν, όπως διδάσκουν τά παρα­ δ ε ί γ μ α τ α , σ έ ευρύτατη κ λ ί μ α κ α · δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ά εΐναι β έ β α ι α τ ά ελατήρια τ ο υ ς : ή αγάπη π ρ ο ς τ ή ν ε π α π ε ι λ ο ύ μ ε ν η

οργανωτική

μ ο ρ φ ή , τ ό κ ό μ μ α , τ ό όποιο δέν εΐναι δυνατόν νά σ ω θ ε ί π α ρ ά κ α τ ' αυτόν τ ο ν τ ρ ό π ο , ό ε π ι β ε β λ η μ έ ν ο ς γ ι ά λ ό γ ο υ ς

τακτικής

καιροσκοπισμός ή ό έπονείδιστος προσωπικός φόβος καί πανι­ κός. Κ α τ ά συνέπεια, ή κ ρ ι τ ι κ ή κατά τ ή ς συμπεριφοράς τ ώ ν σοσιαλιστών

πατριωτών

είναι

μέν ορθή

άπό

αντικειμενική

ά π ο ψ η , άλλά συχνά α κ α τ α ν ό η τ η ά π ό ά π ο ψ η υ π ο κ ε ι μ ε ν ι κ ή .

Ό

σ ο σ ι α λ π α τ ρ ι ω τ ι σ μ ό ς δέν σ υ ν ι σ τ ά ώ ς έ π ι τ ό π λ ε ί σ τ ο ν ρ ή ξ η τ ώ ν ο π α δ ώ ν τ ο υ μ έ τ ό π α ρ ε λ θ ό ν , άλλά τ ο υ ν α ν τ ί ο ν λ ο γ ι κ ή

καθώς

καί ι σ τ ο ρ ι κ ή καί ε ξ ε λ ι κ τ ι κ ή επανασύνδεση μ έ τ ή β α θ ύ τ ε ρ η π α ­ ρ ώ θ η σ η π ο ύ κ ά π ο τ ε τ ο ύ ς ε ΐ χ ε φ έ ρ ε ι στον σ ο σ ι α λ ι σ μ ό . Π ρ ο δ ο ­ τ ι κ ή εΐναι λ ο ι π ό ν μόνο ή π ο λ ι τ ι κ ή σ υ γ κ υ ρ ί α , ή ό π ο ι α ο δ ή γ η σ ε στον

σοσιαλπατριωτισμό

μετατρέποντας

τό μπουμπούκι

σέ

λ ο υ λ ο ύ δ ι , κ α ί ακόμη, μ π ο ρ ο ύ μ ε νά π ο ύ μ ε , ή α ν ε π α ρ κ ή ς ά ν θ ρ ω πογνωσία

καί πραγματογνωσία

τών αταλάντευτων

σοσιαλι­

σ τ ώ ν , οί ό π ο ι ο ι δέν κ α τ ό ρ θ ω σ α ν νά δ ι α γ ν ώ σ ο υ ν ά π ό π ο λ λ ο ύ τ ο ν π α τ ρ ι ω τ ι κ ό πυρήνα τοΰ χαρακτήρα τ ώ ν συντρόφων τους. Μ ι ά εξέλιξη π α ρ ά λ λ η λ η ά π α ν τ α έξαλλου κ α ί σ τ ή ν τ ώ ν ά σ τ ι κ ο δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ώ ν π α ρ α τ ά ξ ε ω ν . Σ τ ή Γερμανία,

ιστορία οί ο ρ ­

γ α ν ώ σ ε ι ς τ ώ ν φ ο ι τ η τ ώ ν μ ε τ α τ ρ ά π η κ α ν αργότερα σ τ ό κ ί ν η μ α τοΰ έθνικοφιλελευθερισμοΰ. Οί Γερμανοί π α τ ρ ι ώ τ ε ς τ ή ς ναπο­ λ ε ό ν τ ε ι α ς μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ ή ς εποχής κ α ί τ ή ς π ρ ω σ ο ρ ω σ ι κ ή ς αντί­ δ ρ α σ η ς έ γ ι ν α ν δ η μ ο κ ρ ά τ ε ς γ ι ά λ ό γ ο υ ς π α ν ό μ ο ι ο υ ς μ' ε κ ε ί ν ο υ ς π ο ύ έπι B i s m a r c k θά π ρ ο σ α ν α τ ό λ ι ζ α ν κ ά π ο ι ο υ ς ά λ λ ο υ ς π ρ ο ς τον σ ο σ ι α λ ι σ μ ό : ή τ α ν α π ο γ ο η τ ε υ μ έ ν ο ι ή χ ο λ ω μ έ ν ο ι π α τ ρ ι ώ τ ε ς . Σ έ τ ε λ ι κ ή ανάλυση, ό μ ω ς , ό π α τ ρ ι ω τ ι σ μ ό ς ε ΐ χ ε κ α ί εντός τ ο υ ς β α θ ύ τ ε ρ ε ς ρ ί ζ ε ς άπό τ ή δ η μ ο κ ρ α τ ί α * έ τ σ ι ε ξ η γ ε ί τ α ι γ ι α τ ί π α -

ΗΓΕΤΕΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ

361

ρ α μ ε ρ ί σ θ η κ α ν π ά ρ α υ τ α κ α ί π λ ή ρ ω ς σ χ ε δ ό ν οί — τ υ χ α ί α γ ε ν ν η μ έ ν ο ι — δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ο ί π ό θ ο ι μ ό λ ι ς ε κ π λ η ρ ώ θ η κ α ν οί

μόνο

εθνι­

κές βλέψεις τό 1 8 7 0 . Μ π ο ρ ο ύ μ ε νά θ ε ω ρ ή σ ο υ μ ε ώ ς αξίωμα δ τ ι οί π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ι ν ε α ρ ο ί αστοί τ ά σ σ ο ν τ α ι ύ π ό τ ή σ η μ α ί α τ ο ΰ σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ μ έ δ λ η τ ή ν αφέλεια τ ή ς κ α ρ δ ι ά ς τ ο υ ς κ α ί τ ή ν ά γ ν ή φ λ ό γ α τ ή ς κ α λ ή ς τ ο υ ς θ έ λ η σ η ς , δ ί χ ω ς νά ε π ι ζ η τ ο ύ ν ε π ε υ φ η μ ί ε ς , τ ι μ έ ς κ α ί π ρ ο ­ σοδοφόρες

θέσεις,

απλώς

κ α ί μόνο

επειδή

αισθάνονται

δτι

ο φ ε ί λ ο υ ν νά τ ό κ ά μ ο υ ν γ ι ά νά έχουν ή σ υ χ η τ ή σ υ ν ε ί δ η σ η τ ο υ ς κ α ί νά δ η λ ο π ο ι ή σ ο υ ν ε ξ ω τ ε ρ ι κ ά τ ή ν ε σ ω τ ε ρ ι κ ή τ ο υ ς π ε π ο ί θ η ­ σ η . 2 1 Κ α ί έν π ρ ο κ ε ι μ έ ν ω θά έ π ρ ε π ε νά δ ι α σ τ α λ ο ύ ν δύο τ ύ π ο ι : ά φ ' ενός ό απόστολος,

πράος, μ έ κατανόηση γ ι ά τούς πάντες

καί τ ά πάντα, ό όποιος αγκαλιάζει τ ή ν ανθρωπότητα ο λ ό κ λ η ­ ρ η , 2 2 κ α ί ά φ ' ε τ έ ρ ο υ ό φανατικός,

φλογερός, σκληρός,

άτεγ­

κ τ ο ς τ ό σ ο α π έ ν α ν τ ι στους άλλους δσο κ α ί στόν ε α υ τ ό τ ο υ . 2 3 Π έ ρ α ά π ό τ ο ύ ς π ρ ο ε ι ρ η μ έ ν ο υ ς κ ύ ρ ι ο υ ς αυτούς τ ύ π ο υ ς , μ ε τ α ­ ξύ τ ώ ν αστών σ ο σ ι α λ ι σ τ ώ ν σ υ γ κ α τ α λ έ γ ο ν τ α ι π ο λ λ ο ί α ν ι κ α ν ο ­ ποίητοι γιά προσωπικούς λ ό γ ο υ ς 2 4 καί πολλοί μωροφιλόδοξοι,

2 1 . Τήν παραπάνω γνώμη διατυπώνει καί ό Felice Momigliano σέ άρ­ θρο του στήν εφημερίδα τής Ρώμης La Ragione, ανατ. στό: Coenobium 4 (1910), σ. 139. [ανακριβής παραπομπή]. 22. « Ή καταφρόνια καί οί διώξεις δέν τούς αγγίζουν ή απλώς τούς κεντρίζουν περισσότερο. Προσωπικό συμφέρον, οικογένεια, τά πάντα θυ­ σιάζονται. Τό Ϊδιο τό ένστικτο τής αυτοσυντήρησης εκμηδενίζεται, έτσι ώστε ή μόνη αποζημίωση πού συχνά ζητούν είναι να γίνουν μάρτυρες» (Gustave Le Bon, Psychologie des foules, σ. 106). 23. Πρβλ. επίσης Gurt Geyer, Der Radikalismus in der deutschen Arbeiterbewegung, Jena 1923, σ. 5 1 . 24. Στήν κατηγορία αυτήν αποδίδει ό Werner Sombart (Der proletari­ sche Sozialismus (Marxismus), Jena 1924, τ. Α', σσ. 55 κ.έξ., τ. Β ' , σσ. 141 κ.έξ.) βαρύνουσα σημασία κατά τή διερεύνηση τών αιτίων τοΰ σο­ σιαλιστικού φρονήματος. Γ ι ά νά στηρίξει τ ή θέση ότι τά σοσιαλιστικά δρώμενα οφείλονται κυρίως σέ μνησικακία καί εμπάθεια, καί ότι όλοι οί μεγάλοι σοσιαλιστές κακοπάθησαν κάποτε, ειδάλλως δεν θά είχαν γίνει σοσιαλιστές, ό Sombart απαριθμεί μάλιστα τις αιτιώδεις συνάφειες: « Ό πατέρας τοΰ Louis Blanc πτωχεύει λόγω τής επανάστασης τοΰ 1830· ό St. Simon, πλούσιος άρχοντας αρχικά, διασπαθίζει τήν περιουσία του καί καταλήγει αντιγραφέας· ό Fourier χάνει στά 21 του όλο τό βιός του σέ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΤΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

362

ε π ι π λ έ ο ν α ν ι κ α ν ο π ο ί η τ ο ι άπο κ ά π ο ι α π ρ ο δ ι ά θ ε σ η τ ο ΰ χ α ρ α κ τ ή ­ ρα, ν ε υ ρ α σ θ ε ν ε ΐ ς , δσοι κ α τ ά τ ο κ ο ι ν ώ ς λ ε γ ό μ ε ν ο

στραβοκοι-

μοΰνται. Πολλοί

μισοΰν

— συνειδητά ή ασυνείδητα—

τήν

εξουσια­

σ τ ι κ ή α υ θ ε ν τ ί α τ ο ΰ κ ρ ά τ ο υ ς μόνο κ α ί μόνο γ ι α τ ί ε ΐ ν α ι ά π ρ ό σ -

άτυχεΐς κερδοσκοπικές επενδύσεις· τό τυπογραφείο τοΰ Proudhon χρεο­ κοπεί· ό Gäbet χάνει τό αξίωμα τοΰ γενικοΰ αρμοστή τής Μαδαγασκά­ ρης· ό Marx αποτυγχάνει στό ακαδημαϊκό στάδιο- οί Hess, Lassalle καί Μπακούνιν εγκαταλείπουν τήν επαγγελματική τους σταδιοδρομία· ό Godwin, ιεροκήρυκας μιας ενορίας σχισματικών, παραιτείται άπό τό λει­ τούργημα του λόγω αλλαγής τών θρησκευτικών του πεποιθήσεων». Έ τ σ ι ωστόσο ανασυγκροτούνται κάπως βεβιασμένα τά πράγματα καί οί συνάφειες. Ό Sombart υποστηρίζει: οί ναυαγισμένες υπάρξεις γίνονται σοσιαλιστές. Πρόκειται γιά θεωρία περί «παρακμής καί κατάπτωσης», τήν οποία χρησιμοποίησε ενίοτε ό Marx εναντίον τών μεγάλων αντιπά­ λων του καί τήν οποία είχε τήν ευκαιρία νά ανασκευάσει βιογραφικά-μονογραφικά ό υποφαινόμενος βάσει επιμέρους παραδειγμάτων άπό τήν ιστορία του ιταλικού τμήματος τής Διεθνούς (Ilproletariato e la borghe­ sia, σσ. 63 κ.έξ.). Ό Sombart παίρνει όμως τοις μετρητοίς τό δηλητήριο τής πολεμικής τοΰ Marx, χωρίς διόλου νά αναλογίζεται ότι δέν αποκλείε­ ται νά συμβαίνει καί τό αντίστροφο, νά είναι δηλαδή ή αποτυχία στόν αστικό βίο οχι μόνο αΐτιο, άλλά καί επακόλουθο τοΰ σοσιαλιστικού φρο­ νήματος. Ή εμπεριστατωμένη αναψηλάφηση ύπό πρίσμα βιογραφικό καί χαρακτηρολογικό, όπως τήν επιβάλλει ή ιστοριογραφική ευσυνειδησία, θά φανέρωνε ότι ή σοσιαλιστική κοσμοθεωρία υπήρξε ό πρωτογενής πα­ ράγοντας προκειμένου ακριβώς γιά οχι λίγα άπο τά προμνημονευμένα ονόματα. Σ έ άλλο σημείο τής πραγματείας του (σσ. 136-145), μετερχόμενος μέθοδο όμοια μέ τήν δική μας έδώ, ό Sombart επισημαίνει τήν τε­ ράστια ποικιλία τών κινήτρων πού ώθοΰν τούς μή προλεταρίους σοσιαλι­ στές νά προσχωρήσουν στο σοσιαλιστικό κίνημα, διαστέλλοντας καί ανα­ λύοντας τα εύστοχα ώς έξης: 1) διακονία τοΰ ιδανικού:-α) τό θρησκευτι­ κό κίνητρο, β) τό ηθικό κίνητρο, γ) το καλλιτεχνικό κίνητρο. 2) Συμπά­ θεια. 3) Κίνητρα έκπορευόμενα άπό αρνητική στάση απέναντι στόν κό­ σμο καί στους ανθρώπους: έλλειψη ικανοποίησης, φθόνος, δυσμένεια, μί­ σος, αντιπολιτευτική διάθεση ώς καί σέ βαθμό εγκληματικότητας. 4) Ε γ ω ι σ τ ι κ ά κίνητρα: α) το καθαρό επιχειρηματικό συμφέρον, β) επιδίω­ ξη εξασφάλισης τής περιουσίας, γ) εσωτερική ανάγκη γιά ζωηρές συγκι­ νήσεις, δ) φιλοδοξία, ε) μονομανική ορμή αναμόρφωσης τοΰ κόσμου. 5) Πνευματική επιρροή καί μετάδοση. 6) Παράδοση καί εθος.

ΗΓΕΤΕΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ

β α τ η σ τ ο υ ς ί δ ι ο υ ς . 2 5 Ό σ α δέ φ τ ά ν ε ι ή αλεπού τ ά κ ά ν ε ι κ ρ ε ­ μαστάρια. Έ λ α ύ ν ο ν τ α ι άπό κακόνοια καί ακόρεστη Ο ί γ ό ν ο ι τών φ τ ω χ ό τ ε ρ ω ν π α ρ α φ υ ά δ ω ν μ ε γ ά λ ω ν

φιλαρχία.

οικογενειών

ε κ δ η λ ώ ν ο υ ν φθόνο κ α ί μ ί σ ο ς κ α τ ά τ ώ ν π λ ο υ σ ι ό τ ε ρ ω ν κ α ί ι σ χ υ ­ ρ ό τ ε ρ ω ν σ υ γ γ ε ν ώ ν τ ο υ ς . Ό αγέρωχος π ρ ο τ ι μ ά νά εΐναι π ρ ώ τ ο ς σ τ ή Γ α λ α τ ί α παρά δεύτερος σ τ ή Ρ ώ μ η . Ακολουθούν

οί α π ο γ ο η τ ε υ μ έ ν ο ι

καί ανυπόμονοι,

δ σ ο ι δέν

κ α τ ό ρ θ ω σ α ν νά κ ι ν ή σ ο υ ν τ ή ν π ρ ο σ ο χ ή τ ή ς α σ τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς κ α ί νά τ ή ν κ ά μ ο υ ν νά ύ μ ν ε ΐ κ α ί νά θ υ μ ι α τ ί ζ ε ι τ ο π ν ε ύ μ α τ ο υ ς . Θ ο ρυβωδώς

περιπτύσσονται

τό

προλεταριάτο,26

διαπνεόμενοι

μ ά λ λ ο ν τ ι ς π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς φορές ά π ό τ ή ν ελπίδα κ α ί τ ό σ κ ο τ ε ι ν ό έ ν σ τ ι κ τ ο νά α ν α δ ε ι χ θ ο ύ ν έ τ σ ι σ έ « π α ρ ά γ ο ν τ ε ς » μ έ μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η π ι θ α ν ό τ η τ α κ α ί ε υ κ ο λ ί α , ε υ ν ο ο ύ μ ε ν ο ι ά π ό τ ή ν ε ν δ η μ ι κ ή στους κόλπους τοΰ προλεταριάτου έλλειψη τυπικής παιδείας. Π ρ ό κ ε ι ­ ται συνηθέστατα γ ι ά φαντασιοκόπους, παραγνωρισμένες φ υ ΐ ε ς , ανορθόδοξους κ ά θ ε λ ο γ ή ς , λ ο γ ο τ έ χ ν ε ς μ π ο έ μ ,

ιδιο­

αφανείς

ακόμη ε φ ε υ ρ έ τ ε ς κ ά θ ε ε ί δ ο υ ς κ ο ι ν ω ν ι κ ώ ν π α ν α κ ε ι ώ ν , α π ο τ υ χ η ­ μένους, ψευτοζωγράφους καί ψευτοθεατρίνους, κομπογιαννίτες, « χ α σ ά π η δ ε ς » π ο ύ διαλαλούν σ τ ή ν α γ ο ρ ά τ ή θ ε ρ α π ε υ τ ι κ ή τ ο υ ς τ έ χ ν η , υ π α ί θ ρ ι ο υ ς κ ω μ ω δ ο ύ ς , οί ό π ο ι ο ι ό μ ω ς δέν α π ο β λ έ π ο υ ν σ τ ή ν α γ ω γ ή τ ή ς μ ά ζ α ς , άλλά σ τ ή ν κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α τ ο ΰ έ γ ώ τ ο υ ς , άν κ α ί συχνά δ ί χ ω ς μ ε γ ά λ ε ς α ρ χ η γ ι κ έ ς β λ έ ψ ε ι ς . Στους προειρημένους

έρχονται

νά π ρ ο σ τ ε θ ο ύ ν

καί άλλοι,

σ υ γ γ ε ν ε ί ς τ ύ π ο ι . Α π α ν τ ο ύ ν π ρ ώ τ α - π ρ ώ τ α οί υ σ τ ε ρ ι κ ο ί , οί

αλ­

λ ό κ ο τ ο ι . Ό σ ο ι β ρ ί σ κ ο ν τ α ι κ ά τ ω π α σ χ ί ζ ο υ ν νά κ α τ α κ τ ή σ ο υ ν τ ά ύψη

— τοΰτο μ ο ι ά ζ ε ι φυσικό· υπάρχουν ό μ ω ς καί όσοι, ένώ

β ρ ί σ κ ο ν τ α ι υψηλά, ποθούν νά μ ε τ α κ ι ν η θ ο ύ ν π ρ ο ς τ ά κ ά τ ω , όσοι νιώθουν στενεμένοι στά ψηλά καί νομίζουν τά χ α μ η λ ώ μ α τ α πιο ευάερα κ α ί ά ν ε τ α , όσοι ά ν α ζ η τ ο ΰ ν τ ή « φ ύ σ η » , τ ο ν « λ α ό » , σ ύ μ ­ φ ω ν α π ά ν τ ο τ ε μ έ τ ή ν ι δ α ν ι κ ή ε ι κ ό ν α π ο ύ έ χ ο υ ν π λ ά σ ε ι σ τ ο νοΰ τους. Λοξοί ιδεαλιστές.

25. Πρβλ. Jules Destrée, Révolution verbale et révolution pratique, Bruxelles 1 9 0 2 , σ. 5· Giorgio Arcoleo, Forme vecchie, idee nuove, Bari 1909, σ. 196. 26. Πρβλ. Giuseppe Prezzolini, La teoria sindicalista, Napoli 1909, σ. 90.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

364

Ενίοτε,

σπανιότερα όμως, αποφασιστική σημασία

μπορεί

να έ χ ε ι τ ό μ ί σ ο ς τ ώ ν α β ρ ώ ν κ α τ ά τ ώ ν βάναυσων τ ή ς κ υ ρ ί α ρ χ η ς τάξης. Ό

B a l z a c μ ί λ η σ ε γ ι ά τ ο υ ς « α ρ ι σ τ ο κ ρ ά τ ε ς άπό κ λ ί σ η ,

π ο ύ γ ί ν ο ν τ α ι δ η μ ο κ ρ ά τ ε ς άπό π ε ί σ μ α , μόνο κ α ί μόνο γ ι ά νά βρουν π ο λ λ ο ύ ς υ π ο δ ε έ σ τ ε ρ ο υ ς α ν ά μ ε σ α σ τ ο υ ς ΐ σ ο υ ς τ ο υ ς » . Κ α ί σ ή μ ε ρ α α κ ό μ η υπάρχουν τ έ τ ο ι ο ι α ν τ ι π ο λ ι τ ε υ ό μ ε ν ο ι . 2 7 Κ α θ ώ ς α ν α π τ ύ σ σ ε τ α ι κ α ί αυξάνει σ υ ν ά μ α τ ό κύρος κ α ί τ ό γ ό η τ ρ ο τ ο υ — άν κ α ί ό χ ι π ά ν τ ο τ ε στό π ε δ ί ο τ ή ς ε π ί σ η μ η ς π ο ­ λ ι τ ι κ ή ς , άλλά π ά ν τ ω ς σ τ ο υ ς κ ό λ π ο υ ς τ ώ ν λ α ϊ κ ώ ν κάθε

σοσιαλιστικό

κόμμα

αποβαίνει

ισχυρός

μαζών — ,

πόλος

έλξης.

Ι δ ι α ί τ ε ρ α σ τ ά έ θ ν η δπου ε κ δ η λ ώ ν ε τ α ι έντονο τ ό ά γ ε λ ά ί ο έ ν ­ σ τ ι κ τ ο , κ α θ ώ ς στό γ ε ρ μ α ν ι κ ό , δέν εΐναι π λ έ ο ν δυνατόν νά ανα­ φανούν μ ι κ ρ ά κ ό μ μ α τ α . 2 8 Μ ε ρ ι κ ο ί α σ τ ο ί π ι σ τ ε ύ ο υ ν τ ό τ ε

ότι

« σ τ ή μ ε γ ά λ η σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή π α ρ ά τ α ξ η θά βρουν ό , τ ι λ ε ί π ε ι άπό τά αστικά κ ό μ μ α τ α » . 2 9 Σ τ ή ν π ε ρ ί π τ ω σ η αυτήν, κατά μείζονα μ ά λ ι σ τ α λ ό γ ο σ έ π ε ρ ι ό δ ο υ ς δπου π ε ρ ν ά τ ό ε κ ά σ τ ο τ ε σ ο σ ι α λ ι ­ στικό

κόμμα

άπό

τήν

αντιπολίτευση

στή

συγκυβέρνηση,30

π λ η θ α ί ν ο υ ν δ σ ο ι τ ό ά ν τ ι κ ρ ύ ζ ο υ ν ώς ε φ α λ τ ή ρ ι ο α τ ο μ ι κ ή ς ανό­ δου, δσοι δέν β λ έ π ο υ ν τ ή ν ε κ ά σ τ ο τ ε ε π ι τ υ χ ί α ώ ς έ π ι τ ε υ γ μ έ ν ο σ τ ό χ ο ή ώ ς δ ι α ν υ σ μ έ ν ο δ ι ά σ τ η μ α σ τ ή ν π ο ρ ε ί α π ρ ο ς τον τ ε λ ι κ ό σ κ ο π ό ή ώς γ έ ρ α ς γ ι ά κ ά π ο ι α π ρ ο σ φ ο ρ ά , α ν τ α μ ο ι β ή γ ι ά σ κ λ η ­ ρό α ν ι δ ι ο τ ε λ ή α γ ώ ν α υ π έ ρ τ ο ΰ ι δ α ν ι κ ο ύ , άλλά τ ή ν

έπιζητοΰν

χ ά ρ ι ν α υ τ ή ς κ α θ ' ε α υ τ ή , γ ι ά νά ανυψώσουν τ ή μ η δ α μ ι ν ή π ρ ο ­ σ ω π ι κ ό τ η τ α τ ο υ ς . Ό σ ο ν άφορα τ ά έν λ ό γ ω σ τ ο ι χ ε ί α , λέγει

ό Arcoleo,

φοβάται

κανείς

ότι,

μετά τήν

καθώς

επικράτηση

τ ο υ ς , θά γίνουν βορά π ε ι ν α λ έ ω ν ά γ ρ ι ω ν θ η ρ ί ω ν τ ό π ρ ο σ ε κ τ ι ­ κότερο β λ έ μ μ α αποκαλύπτει ωστόσο δτι πρόκειται απλώς γιά ο ρ δ ή μ α λ α κ ί ω ν λ υ σ σ α σ μ έ ν ω ν μ έ ν γ ι ά λ ε ί α , άλλά ακίνδυνων κ α ­ τά τά λ ο ι π ά . 3 1

Όταν

έρθει στήν κυβέρνηση, ό

σοσιαλισμός

27. Romain Rolland, Le buisson ardent, σ. 27. 28. Πρβλ. τήν ανοικτή επιστολή τοΰ Friedrich Naumann μέ αφορμή τή διάλυση τής Έθνικοκοινωνικής Ένωσης μετά τίς εκλογές τοΰ 1904. 29. Aug. Bebel, Ein Nachwort zur Vizepräsidentenfrage und Verwandtem, άνάτ. άπό: Die Neue Zeit (1903), σσ. 2 0 - 2 1 . 30. Πρβλ. παραπάνω σσ. 302 κ.έξ. 3 1 . G. Arcoleo, Forme vecchie, idee nuove, σ. 80.

365

ΗΓΕΤΕΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ

προσελκύει

σέ αφάνταστο

βαθμό

τις παρασιτικές

φύσεις.32

Τούτο ωστόσο ισχύει ή δ η καί σέ μικρότερη κλίμακα. "Οποτε­ δ ή π ο τ ε ε λ έ γ χ ο ν τ α ι άπό κάποιο ε ρ γ α τ ι κ ό κ ό μ μ α

συνεταιρισμοί,

δ ή μ ο ι κ α ί κ ο ι ν ό τ η τ ε ς ή λ α ϊ κ έ ς τ ρ ά π ε ζ ε ς , π ρ ο σ φ έ ρ ο ν τ α ς στους δ ι α ν ο ο υ μ έ ν ο υ ς κ α λ έ ς απολαβές κ α θ ώ ς κ α ί ι σ χ υ ρ έ ς κ α ί π ε ρ ί β λ ε ­ π τ ε ς θ έ σ ε ι ς , π ρ ο σ κ ο λ λ ώ ν τ α ι π ά ν ω τ ο υ ς ό χ ι λ ί γ ο ι κ α τ ' επάγ­ γ ε λ μ α σοσιαλιστές άμοιροι οποιωνδήποτε σοσιαλιστικών γ ν ώ ­ σεων καί α ι σ θ η μ ά τ ω ν . 3 3

Κ α ί στο πλαίσιο τ ή ς δημοκρατίας,

δπως ά λ λ ω σ τ ε παντού καί πάντοτε, ή ε π ι τ υ χ ί α επιφέρει τον θάνατο τού ιδεαλισμού.

2. Οί διάφοροι

επαγγελματικοί

κλάδοι

ώς πεδία

στρα­

τολόγησης Σ υ χ ν ά έχει επισημανθεί" δ τ ι ή δ ε κ τ ι κ ό τ η τ α στις σοσιαλιστι­ κές ιδέες ποικίλλει στά επιμέρους επιστημονικά ή

ελευθέρια

ε π α γ γ έ λ μ α τ α . " Υ π ο σ τ η ρ ί ζ ε τ α ι ό τ ι οί ε π ι σ τ ή μ ε ς τ ο υ ά ν θ ρ ω π ο υ ύ π ό τ ή σ τ ε ν ό τ ε ρ η έννοια τ ο ΰ δρου — φ ι λ ο σ ο φ ί α , ι σ τ ο ρ ί α , π ο λ ι ­ τ ι κ ή οικονομία, θεολογία, ν ο μ ι κ ή —

είναι τόσο πολύ δ ι α π ο τ ι ­

σ μ έ ν ε ς ά π ό τ ό π ν ε ύ μ α τ ο ΰ π α ρ ε λ θ ό ν τ ο ς , ώ σ τ ε οί εραστές τ ο υ ς κ ω φ ε ύ ο υ ν έ κ π ρ ο ο ι μ ί ο υ σ έ κ ά θ ε α ν α τ ρ ε π τ ι κ ή ιδέα.

Ιδιαίτερα

γ ι ά τ ο ν ν ο μ ι κ ό κ λ ά δ ο λ έ γ ε τ α ι ό τ ι ενέχει μ ι ά κ ά π ο ι α αγάπη γ ι ά τήν τ ά ξ η , προσήλωση στήν εκάστοτε υφιστάμενη

κατάσταση

π ρ α γ μ ά τ ω ν , σ ε β α σ μ ό προς τ ο ύ ς τ ύ π ο υ ς , β ρ α δ υ π ο ρ ί α κ α ί , μ π ο ­ ρ ε ΐ κ α ν ε ί ς νά π ε ι , σ τ ε ν ό τ η τ α τ ο ΰ ο ρ ί ζ ο ν τ α — σ τ ο ι χ ε ί α δ λ α αντι­ σταθμιστικά καί διορθωτικά τών αντίστοιχων αδυναμιών καί αστοχιών

προς

τίς όποιες

ρέπει

τό δημοκρατικό

κίνημα.34

32. Τοΰτο εχει επιβεβαιωθεί έν μέρει στήν περίπτωση τών μπολσεβί­ κων, πρβλ. Leo Trotzki, Arbeit, Disziplin und Ordnung werden die soziali­ stische Sowjet-Republik retten!, Basel 1918, σ. 18. 33. Ώ ς πρός τήν Ιταλία, βλ. Giovanni Preziosi, Cooperativismo rosso piovra di stato, Bari 1922, καί Uno stato nello stato. La Cooperative Gari­ baldi della Gente di Mare, Firenze 1922· Maffeo Pantaleoni, Bolcevismo Italiano, Bari 1 9 2 2 . 34. W. Roscher, Politik, σ. 3 8 5 .

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

366

Ό σ ε ς ε π ι σ τ ή μ ε ς ασχολούνται μ ε ιδεατές οντότητες καί μ ε τ α ­ χ ε ι ρ ί ζ ο ν τ α ι ώ ς δργανό τ ο υ ς π ρ ω τ ί σ τ ω ς τ ο ν ά π α γ ω γ ι κ ό σ υ λ λ ο ­ γ ι σ μ ό , χαρακτηρίζονται δλες ανεξαιρέτως ώς αυταρχικές καί α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ι κ έ ς , οί δ έ θ ε ρ ά π ο ν τ ε ς τ ο υ ς ε π ι ρ ρ ε π ε ί ς στον αντι­ δ ρ α σ τ ι κ ό δ ο γ μ α τ ι σ μ ό . Τ ο υ ν α ν τ ί ο ν λέγεται δ τ ι π ρ ο σ ε λ κ ύ ο ν τ α ι ευκολότερα

προς

προοδευτικούς

στόχους

δσοι

καταγίνονται

σ τ ί ς π ε ι ρ α μ α τ ι κ έ ς , ε π α γ ω γ ι κ έ ς ε π ι σ τ ή μ ε ς , έ ν ε κ α τ ή ς ακολου­ θούμενης έ δ ώ μεθόδου π α ρ α τ ή ρ η σ η ς δλων τ ώ ν π ρ α γ μ ά τ ω ν , ή όποια ο δ η γ ε ί σέ βαθμιαία καί π ρ ο σ ε κ τ ι κ ή γ ε ν ί κ ε υ σ η . 3 5 Ι δ ι α ί ­ τ ε ρ α ό γ ι α τ ρ ό ς , ό ό π ο ι ο ς δ ί ν ε ι μ έ τ ό επάγγελμα τ ο υ σ υ ν ε χ ή αγώνα κ α τ ά τ ή ς α ν θ ρ ώ π ι ν η ς α θ λ ι ό τ η τ α ς , φ έ ρ ε τ α ι νά έ χ ε ι εντός του τό φύτρο τ ή ς σοσιαλιστικής κ ο σ μ ο θ ε ω ρ ί α ς . 3 6 Άν

αναλύσουμε

τά

επαγγέλματα

τ ώ ν διανοουμένων,

οί

ό π ο ι ο ι έχουν π ρ ο σ χ ω ρ ή σ ε ι σ τ ά π ο ι κ ί λ α άνά τον κ ό σ μ ο σ ο σ ι α λ ι ­ σ τ ι κ ά κ ό μ μ α τ α , δέν θά δ ο ύ μ ε νά ε π α λ η θ ε ύ ε τ α ι ή π α ρ α π ά ν ω θ ε ω ρ η τ ι κ ή κ α τ α σ κ ε υ ή . Μ ό ν ο σ τ ή ν Ιταλία

κ α ί σ τ ή Γαλλία

αν­

τ ι π ρ ο σ ω π ε ύ ε τ α ι κ ά π ω ς π ο λ υ α ρ ι θ μ ό τ ε ρ α στους κ ό λ π ο υ ς τ ω ν τ ό ι α τ ρ ι κ ό σ τ ο ι χ ε ί ο , ακόμη κ α ί ε κ ε ί δ μ ω ς υ π ο λ ε ί π ε τ α ι κ α τ ά π ο λ ύ άπό τ ο ύ ς θ ε ρ ά π ο ν τ ε ς τ ώ ν α ν θ ρ ω π ι σ τ ι κ ώ ν ε π ι σ τ η μ ώ ν κ α ί ι δ ι α ί ­ τερα τούς πρακτικούς νομομαθείς, τούς δικηγόρους. Σ τ ή ν λανδία,

Όλ­

τό Σοσιαλδημοκρατικό Ε ρ γ α τ ι κ ό Κόμμα, γνωστό μ έ

τά αρχικά S . D . A . R . ,

ενίοτε παρονομάζεται

σκωπτικά

d e n t e n - , D o m i n é e s - en A d v o k a t e n - P a r t i j » [ Κ ό μ μ α

«Stu­

Φοιτητών,

Τ ε ρ ω μ έ ν ω ν κ α ί Δ ι κ η γ ό ρ ω ν ] , π ρ ά γ μ α π ο ύ φ α ν ε ρ ώ ν ε ι ό χ ι μόνο δ τ ι αφθονούν σ τ ί ς τ ά ξ ε ι ς τ ο υ οί κ ά τ ο χ ο ι ακαδημαϊκής π α ι δ ε ί α ς , άλλά ε π ί σ η ς δ τ ι π λ ε ο ν ά ζ ο υ ν μ ε τ α ξ ύ αυτών οί θ ε ρ ά π ο ν τ ε ς τ ώ ν α ν θ ρ ω π ι σ τ ι κ ώ ν ε π ι σ τ η μ ώ ν . 3 7 Σ τ ή Γερμανία

μ ά λ ι σ τ α , οί σ χ έ -

35. Michèle Bakounine, Les endormeurs (Paris 1900), σ. 11· Ettore Ciçcotti, Psicologia del movimento socialista, σ. 5 1 . 36. Ettore Ciccotti, ο.π., σ. 52. 37. J . H . Schaper, Op de bres. Alfabetisch Strijdschrift voor de S.D., Den Haag 1905, σ. 23. Σ τ ί ς σοσιαλιστικές κοινοβουλευτικές ομάδες τής Γερμανίας, τής Α γ γ λ ί α ς καί τής Όλλανδίας δέν περιλαμβάνονταν τό 1910 εκπρόσωποι τών φυσικών επιστημών καί γιατροί, ένώ οί νομικοί ήσαν πολυάριθμοι σέ γενικές γραμμές. Τό 1904, ή κοινοβουλευτική ομά­ δα τοΰ ίταλικοΰ σοσιαλιστικού κόμματος άριθμοΰσε μέν 4 γιατρούς, δί­ πλα όμως σέ 17 νομικούς· μεταξύ τών τεσσάρων καταλέγονταν εξάλλου

367

ΗΓΕΤΕΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ

σ ε ι ς μ ε τ α ξ ύ τ ο ύ ε ρ γ α τ ι κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς κ α ί αυτού α κ ό μ η τ ο υ λ ι ­ γότερο ευκατάστατου καί προνομιούχου στρώματος τών για­ τρών (τών συμβεβλημένων

μ έ τά δημόσια

ασφαλιστικά τα­

μ ε ί α ) ε λ ά χ ι σ τ α εΐναι φ ι λ ι κ έ ς . Γ ε ν ι κ ά μ ι λ ώ ν τ α ς , ό γ ι α τ ρ ό ς αντι­ μ ε τ ω π ί ζ ε ι κ α τ ά μ έ σ ο ν όρο τ ο ν σ ο σ ι α λ ι σ μ ό μ έ ψ υ χ ρ ό τ η τ α , π ρ ο ­ κ α τ ά λ η ψ η , καί δυσμένεια πολύ μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η άπ' ό,τι ό θ ε ω ρ η τ ι ­ κ ό ς φ ι λ ό σ ο φ ο ς ή , κ α τ ά μ ε ί ζ ο ν α μ ά λ ι σ τ α λ ό γ ο , ό ν ο μ ι κ ό ς ό ερ­ γ α ζ ό μ ε ν ο ς ώ ς ελεύθερος ε π α γ γ ε λ μ α τ ί α ς . Ά π ' όλους τ ο ύ ς κ α ­ τ ό χ ο υ ς α κ α δ η μ α ϊ κ ή ς π α ι δ ε ί α ς , οί γ ι α τ ρ ο ί δ ε ί χ ν ο υ ν τ ή λ ι γ ό τ ε ρ η κατανόηση γ ι ά τ ή φύση καί τούς στόχους του σοσιαλισμού, π ρ ά γ μ α ο φ ε ι λ ό μ ε ν ο στον υ λ ι σ τ ι κ ά ν ο ο ύ μ ε ν ο κ α ί σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ά έρμηνευόμενο

δαρβινισμό

καί χαικελισμό,

τό

δημοφιλέστερο

π ν ε υ μ α τ ι κ ό ρ ε ύ μ α στον ι α τ ρ ι κ ό κ λ ά δ ο έ δ ώ κ α ί σαράντα χ ρ ό ν ι α , κ α θ ώ ς κ α ί σ' έναν κ ά π ο ι ο ν κ υ ν ι σ μ ό , ό ό π ο ι ο ς ε υ ν ο ε ί ε γ ω κ ε ν τ ρ ι ­ κ έ ς τ ά σ ε ι ς κ α ί στον όποιο π ε ρ ι π ί π τ ε ι τ ρ ο μ α κ τ ι κ ά μ ε γ ά λ η μ ε ρ ί ­ δα τ ώ ν γ ι α τ ρ ώ ν ώ ς ένα ε ΐ δ ο ς α ν τ ί δ ρ α σ η ς τ ή ς ζ ω ή ς κ α τ ά τ ή ς «άρρωστίλας»

καί « π τ ω μ α ΐ λ α ς »

τοΰ επαγγέλματος

τους

ή

ακόμη ώ ς α ν α κ λ α σ τ ι κ ή α ν τ ί δ ρ α σ η κ α τ ά τ ή ς α ν θ ρ ώ π ι ν η ς κ α ­ κίας,

μωρίας

καί αδυναμίας,

δηλαδή

τών ιδιοτήτων

μέ τίς

ό π ο ι ε ς έχουν π ρ ο π ά ν τ ω ν νά κ ά μ ο υ ν σ τ ο έ ρ γ ο τ ο υ ς . Σέ

ορισμένες

Ελβετία,

Αγγλία

προτεσταντικές κ α ί οί Η.Π.Α.,

χώρες,

όπως

ή

"Ολλανδία,

τ ά χ θ η κ α ν ύπό τ ή σημαία

τ ο ΰ σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ π ο λ λ ο ί ι ε ρ ε ί ς . Τ ο ΰ τ ο δέν ι σ χ ύ ε ι ο ύ τ ε γ ι ά τ ί ς χ ώ ρ ε ς δπου δεσπόζει ό ρ ω μ α ι ο κ α θ ο λ ι κ ι σ μ ό ς , ούτε γ ι ά τ ό π ρ ω σ ο γ ε ρ μ α ν ι κ ό κ ρ ά τ ο ς , όπου ή ε π ί σ η μ η

εύαγγελική-λουθηρανι-

κ ή Ε κ κ λ η σ ί α α π ο δ ε ι κ ν ύ ε τ α ι ά γ ρ υ π ν η κ α ί κ ά θ ε άλλο π α ρ ά ανε­ κ τ ι κ ή . Ο ί θ ε ο λ ό γ ο ι π ρ ο σ χ ω ρ ο ύ ν ώ ς έ π ι τ ό π λ ε ί σ τ ο ν στον σ ο ­ σ ι α λ ι σ μ ό έ λ α υ ν ό μ ε ν ο ι άπό φ ι λ α λ λ η λ ί α κ α ί α ί σ θ η μ α κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς 2 υφηγητές, δηλαδή θεωρητικοί (γιά περισσότερες λεπτομέρειες βλ. το βιβλίο μου Proletariato e borghesia, σσ. 9 0 κ.έξ.). Τό 1910, ή κοινοβου­ λευτική ομάδα τών Ενοποιημένων Σοσιαλιστών στή Γαλλία απαρτιζό­ ταν άπό 3 1 χειρώνακτες καί υπαλλήλους εργατικών σωματείων (ώς επί τό πλείστον ηγετικά συνδικαλιστικά στελέχη), 7 μικρογεωργούς, 3 δημοδιδασκάλους, 5 επιχειρηματίες καί καταστηματάρχες, 8 πανεπιστη­ μιακούς καθηγητές, 7 δημοσιογράφους, έναν πολιτικό μηχανικό, έναν χημικό, 7 δικηγόρους, 6 γιατρούς καί φαρμακοποιούς (βλ. La Humanité 6, 1 Ίουλ. 1910).

m

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΤΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

ε υ θ ύ ν η ς . 3 8 Σ τ α ε λ α τ ή ρ ι α αυτά ε ν δ έ χ ε τ α ι ω σ τ ό σ ο να π ρ ο σ τ ε θ ε ί οχι σπάνια καί ή άσύνειδη ροπή προς ευρύτερους ορίζοντες, ή όποια π α ρ ω θ ε ί τ ο ν ι ε ρ ο κ ή ρ υ κ α , μ έ τ ή ν ο ύ τ ω ς ή ά λ λ ω ς π ο λ ύ α ν ε π τ υ γ μ έ ν η ρ η τ ο ρ ι κ ό τ η τ ά τ ο υ , νά θ έ σ ε ι τ ο ν ε α υ τ ό τ ο υ σ τ ή διάθεση του κόμματος τών λαϊκών μαζών ώς πολιτικός δ η μ η γόρος, λ υ τ ρ ω τ ή ς καί κυρίαρχος πιστών καί άπιστων.

3. Το εβραϊκό

στοιχείο

ώς πεδίο

στρατολόγησης

Έ δ ώ χωρούν μερικές παρατηρήσεις σχετικά μ έ τήν δλως δ ι ό λ ο υ ά π α ρ α γ ν ώ ρ ι σ τ η π α ρ ο υ σ ί α τ ο υ εβραϊκού

στοιχείου

ηγεσία τ ώ ν σοσιαλδημοκρατικών καί επαναστατικών

στήν κομμά­

των. Διάφορες χαρακτηριστικές ιδιότητες τών Ε β ρ α ί ω ν , ιδιαί­ τερα ό άπαντώμενος συχνότατα μ ε τ α ξ ύ τους μονόπλευρος φα­ ν α τ ι σ μ ό ς , ό όποιος γ α λ β α ν ί ζ ε ι κ α ί τ ι ς μ ά ζ ε ς , ή α κ λ ό ν η τ η , υπο­ β λ η τ ι κ ή π ί σ τ η π ρ ο ς τον ε α υ τ ό τ ο υ ς — ή π ρ ο φ η τ ι κ ή τ ο υ ς ι δ ι ο ­ συστασία39—,

επιπλέον

ή μεγάλη

ρητορική

καί

διαλεκτική

δ ε ι ν ό τ η τ α 4 0 καί ή ακόμη μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η φιλοδοξία καί ορμή τους 38. Πρβλ. Karl Vorländer, «Sozialdemokratische Pfarrer», Archiv für Sozialwissenschaft und Sozialpolitik 30 (1913), σσ. 455 κ.έξ. 39. Nathan Birnbaum (Mathias Acher), Ausgewählte Schriften zur jüdischen Frage, τ. Α', Czernowitz 1910, σ. 46. 40. Ό Μ. Patrizi (L'Oratore, σ. 3 9 0 ) πιστεύει δτι οί Ε β ρ α ί ο ι δέν είναι μεγάλοι ρήτορες· μεταξύ τους, λέγει, ξεχωρίζει μόνο ένας Lassalle. Τούτο είναι εσφαλμένο. Όρθό είναι ότι ό ρήτορας υπόκειται σέ τεράστια απώ­ λεια δυνάμεων, μετρήσιμη άπό τήν άποψη τής πειραματικής ψυχολογίας, ένώ οί Ε β ρ α ί ο ι είναι πολλές φορές ασθενικοί καί δέν έχουν πολλές δυνά­ μεις νά δαπανήσουν. Ό ρήτορας εμφανίζει έντονη ζωικότητα, ή όποια λείπει άπό τόν μάλλον εγκεφαλικό Ε β ρ α ί ο . Επιπλέον, οί συχνές στους Εβραίους παραδρομές τής γλώσσας, ό τραυλισμός, ό ψευδισμός κ.λπ. αποτελούν κώλυμα για τόν ρήτορα. Ά π ό τήν άλλη όμως, ό Εβραίος έχει α κ ρ ι β ώ ς μερικές ιδιότητες πού τόν προορίζουν πραγματικά γιά ρήτορα: είναι εύστροφος, ομιλητικός, «μεσσιανικός» καί τό πνεύμα του έχει μέσα του τό στοιχείο του προσηλυτισμού- ακόμη, είναι φιλόδοξος καί υπερα­ κοντίζει τον μέσο όρο τών υπόλοιπων «φυλών» ώς πρός τήν εσωτερική ανάγκη γιά απόκτηση ισχύος καί γοήτρου. Στήν ιστορία τών Ε β ρ α ί ω ν λαϊκών ρητόρων ανήκουν επίσης τά ονόματα Gambetta καί Lussatti.

369

ΗΓΕΤΕΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ

π ρ ο ς επίδειξη α τ ο μ ι κ ώ ν ε π ι τ ε υ γ μ ά τ ω ν κ α θ ώ ς κ α ί , κ α τ ά λ ό γ ο π ρ ώ τ ι σ τ ο μάλιστα, ή σχεδόν α π ε ρ ι ό ρ ι σ τ η

προσαρμοστικότητα

τ ο υ ς — ό λ α τ ο ύ τ α τ ά χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά κάνουν τ ο υ ς Ε β ρ α ί ο υ ς γεννημένους η γ έ τ ε ς τών μαζών, οργανωτές καί άγκιτάτορες. Τά

τελευταία

εβδομήντα

πέντε χρόνια,

δέν ά ν α φ ά ν η κ ε

στον

π α γ κ ό σ μ ι ο π ο λ ι τ ι κ ό β ί ο κανένα κ ί ν η μ α όπου δέν κ α τ ε ί χ α ν οί Ε β ρ α ί ο ι εξέχουσα θ έ σ η . Ό ρ ι σ μ έ ν α μάλιστα κινήματα

πρέπει

νά λ ο γ ί ζ ο ν τ α ι αυτόχρημα ώ ς έ ρ γ ο τ ο υ ς . Ε β ρ α ί ο ι

οργανώνουν

τήν επανάσταση, Ε β ρ α ί ο ι καί τήν αντίδραση. Ό

σοσιαλισμός

καί

ό συντηρητισμός

διαποτίσθηκαν

πλαστουργήθηκαν

μ έ τ ό εβραϊκό π ν ε ύ μ α .

άπό χέρια

εβραϊκά,

Ά π ό τ ή μιά πλευρά

έχουμε τούς Marx καί Lassalle, πού ζωπυρώνουν καί άναρριπίζουν τ ή ν ε π α ν ά σ τ α σ η , ά π ό τ ή ν ά λ λ η τ ο ν Ε β ρ α ί ο J u l i u s S t a h l , τόν μ ε γ α λ ο φ υ ή θ ε ω ρ η τ ι κ ό τ ή ς φ ε ο υ δ α ρ χ ι κ ή ς α ν τ ί δ ρ α σ η ς τ ο ΰ 1848,

καί τον Ε β ρ α ί ο

Disraeli,

ιδρυτή

τής Ένωσης

τοΰ

Ήρανθοΰς καί άναμορφωτή τοΰ συντηρητικού κόμματος τ ή ς Αγγλίας*

Ε β ρ α ί ο ι όμως βρίσκονται έπι κεφαλής καί τών π ο ­

λυποίκιλων, των. Ό

θανάσιμα

άλληλομισούμενων

εθνικών

Daniele Manin ύψωσε σ τ ή Β ε ν ε τ ί α

απελευθερωτικών

αγώνων εναντίον

κινημά­

τ ή σημαία τών

τών Αυστριακών.

Κατά

τον γ α λ λ ο γ ε ρ μ α ν ι κ ό π ό λ ε μ ο [ 1 8 7 0 ] , τ ή ν « ε θ ν ι κ ή ά μ υ ν α » τ ώ ν Γ ά λ λ ω ν δέν τ ή δ ι η ύ θ υ ν ε άλλος ά π ό τ ο ν G a m b e t t a . Σ τ ή ν Α γ ­ γλία, ό προμνημονευμένος

Disraeli ε π ι ν ό η σ ε τ ό σύνθημα τ ή ς

«ακεραιότητας τής Βρετανικής Αυτοκρατορίας». Σ τ ή Γερμα­ νία, οί E d . S i m s o n , B a m b e r g e r κ α ί L a s k e r σ υ ν έ β α λ α ν σ τ ή ν ε γ ­ καθίδρυση

τού Ρ ά ι χ

ηγούμενοι

τού φιλελεύθερου

ρεύματος

ε κ ε ί ν ο υ , τ ο ύ ό π ο ι ο υ ό φ ι λ ε λ ε υ θ ε ρ ι σ μ ό ς ε π ι σ κ ι α ζ ό τ α ν εμφανώς άπό τ ό ν εθνισμό τ ο υ . Σ τ ή ν Α υ σ τ ρ ί α π ά λ ι , οί Ε β ρ α ί ο ι α π ο τ έ λ ε ­ σαν τ ή ν ε μ π ρ ο σ θ ο φ υ λ α κ ή δ λ ω ν σ χ ε δ ό ν τ ώ ν σ ω β ι ν ι σ τ ι κ ώ ν εθνι­ κών κ ο μ μ ά τ ω ν .

Μεταξύ

τών Γερμανοβοημών,

τών

Ιταλών

άλυτρωτιστών, τών Πολωνών εθνικιστών καί ιδιαίτερα μεταξύ τ ώ ν Μ α γ υ ά ρ ω ν , π ο λ λ ο ί άπό τ ο ύ ς μ α χ η τ ι κ ό τ ε ρ ο υ ς κ α ί φ α ν α τ ι ­ κ ό τ ε ρ ο υ ς ήσαν εβραϊκής κ α τ α γ ω γ ή ς . Δ έ ν υπάρχει τ ί π ο τ ε π ο ύ θά αδυνατούσαν νά ο ρ γ α ν ώ σ ο υ ν οί Ε β ρ α ί ο ι . Α κ ό μ η κ α ί μ ε τ α ­ ξύ-τών προμάχων τοΰ αντισημιτισμού συγκαταλέγονται

στοι­

χεία

φυλή

συνδεόμενα

ώς έκ τής καταγωγής

Ισραήλ.

24. Κοινωνιολογία

τών πολιτικών

κομμάτων

τους

μέ τή

370

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

Ή γενικά διαπιστούμενη προσαρμοστικότητα καί πνευματι­ κ ή ζ ω ν τ ά ν ι α τ ο ΰ έ β ρ α ϊ κ ο ΰ λαοΰ δέν επαρκεί ω σ τ ό σ ο γ ι ά νά εξηγήσει τ ή ν π α ρ ο υ σ ί α κ α ί μ ά λ ι σ τ α τ ή ν π ο σ ο τ ι κ ή κ α ί π ο ι ο τ ι κ ή υ π ε ρ ο χ ή τ ώ ν Ε β ρ α ί ω ν στους κ ό λ π ο υ ς ακριβώς τ ώ ν ε ρ γ α τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν . Ε β ρ α ί ο ι ήσαν οί δύο μ ε γ ά λ ο ι π α τ έ ρ ε ς τ ο ΰ κού εργατικού καθώς

καί

Εβραίος

κινήματος, ό

γερμανι­

ό F e r d i n a n d L a s s a l l e καί K a r l M a r x ,

πρεσβύτερος

συγκαιρινός

τους

Moses

Hess.

ήταν ό πρώτος σημαίνων φιλελεύθερος πολιτικός τ ή ς

παλαιάς σχολής πού προσχώρησε

στή σοσιαλδημοκρατία,

ό

J o h a n n J a c o b y . Ε β ρ α ί ο ς ίδρυσε τό π ρ ώ τ ο γερμανόφωνο σ ο ­ σιαλδημοκρατικό

π ε ρ ι ο δ ι κ ό τ ό 1 8 8 5 [ανακριβής

χρονολογία*

έ τ ο ς ί δ ρ υ σ η ς : 1 8 7 7 ] , ό ι δ ε α λ ι σ τ ή ς K a r l H ö c h b e r g , γ ό ν ο ς ευκα­ τάστατου

λαχειοπώλη

άπό τ ή

Φρανκφούρτη

ε.τ.Μ.

Ένας

Ε β ρ α ί ο ς [ό E d u a r d B e r n s t e i n ] α ν α κ ί ν η σ ε τ ά π ρ ο β λ ή μ α τ α τ ο ΰ ρ ε β ι ζ ι ο ν ι σ μ ο ΰ , τ ά όποια έ μ ε λ λ ε νά ο δ η γ ή σ ο υ ν τ ό γ ε ρ μ α ν ι κ ό σ ο ­ σιαλδημοκρατικό κόμμα

στά πρόθυρα τ ή ς διάσπασης.

Ένας

Ε β ρ α ί ο ς π ά λ ι ά σ κ ο ΰ σ ε κ α τ ' έθος τ ή ν π ρ ο ε δ ρ ί α σ τ ά σ ο σ ι α λ δ η ­ μ ο κ ρ α τ ι κ ά συνέδρια, ό P a u l S i n g e r , ό μ α ι κ ή ν α ς τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς . Μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ώ ν β ο υ λ ε υ τ ώ ν οί ό π ο ι ο ι ε ξ ε λ έ γ η ­ σαν σ τ ι ς ο μ ο σ π ο ν δ ι α κ έ ς κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ έ ς εκλογές τ ο ΰ 1 9 0 3 , π ε ρ ι λ α μ β ά ν ο ν τ α ν 9 Ε β ρ α ί ο ι — αριθμός υψηλός σ έ σ χ έ σ η μ έ τ ό π ο σ ο σ τ ό τ ο ΰ έ β ρ α ϊ κ ο ΰ σ τ ο ι χ ε ί ο υ , τ ό σ ο έπι τ ο ΰ συνόλου τ ο ΰ π λ η θ υ σ μ ο ΰ όσο κ α ί τ ώ ν εργατών κ α ί τ ώ ν μ ε λ ώ ν τ ο ΰ κ ό μ μ α ­ τος — , μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν όποιων 4 έβραϊκοΰ θ ρ η σ κ ε ύ μ α τ ο ς ( S t a d t h a ­ gen, Singer, W u r m ,

Haase). Ώ ς θεωρητικοί

( E d . Bernstein,

Adolf B r a u n , J a k o b Stern, Simon Katzenstein, B r u n o Schönlank),

ώς δημοσιογράφοι

(Gradnauer,

σ υ ν τ ά κ τ η ς τ ο ΰ π ε ρ ι ο δ ι κ ο ύ Sozialistische

Eisner,

Josef

Monatshefte),

Bloch, ό ώς η γ ε ­

τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η , ε μ π ν ε υ σ τ έ ς κ α ί κ α θ ο δ η γ η τ έ ς σ έ όλα τ ά π ε δ ί α τ ή ς σοσιαλδημοκρατικής δράσης ( H u g o H e i m a n n , ό πολιτικός στον χώρο τ ή ς τ ο π ι κ ή ς αυτοδιοίκησης, L e o Arons, ό ειδικός τ ή ς εκλογικής ν ο μ ο θ ε σ ί α ς , L u d w i g F r a n k , ό ο ρ γ α ν ω τ ή ς τ ή ς ν ε ο λ α ί α ς ) , οί Ε β ρ α ί ο ι π ρ ο σ έ φ ε ρ α ν σ τ ό γ ε ρ μ α ν ι κ ό σ ο σ ι α λ δ η μ ο ­ κρατικό όλων

κόμμα

σχεδόν

πολύτιμες

τών τοπικών

υπηρεσίες.

Στον

οργανώσεων

ηγετικό

πυρήνα

συγκαταριθμοΰνται

Ε β ρ α ί ο ι . Κ α τ ά τ ά τ ε λ ε υ τ α ί α χ ρ ό ν ι α , οί ε κ π ρ ό σ ω π ο ι π α ν τ ο ί ω ν ρ ε υ μ ά τ ω ν τ ο ΰ γ ε ρ μ α ν ι κ ο ΰ σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ ήσαν π ρ ω τ ί σ τ ω ς ή κ υ -

ΗΓΕΤΕΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ

371

ρίως Ε β ρ α ί ο ι : L a n d s b e r g , Breitscheid, Toller, L a n d a u e r .

Πολύ

ε μ φ α ν έ σ τ ε ρ η α κ ό μ η εΐναι ή π α ρ ο υ σ ί α τ ώ ν Ε β ρ α ί ω ν σ τ ό σ ο σ ι α ­ λ ι σ τ ι κ ό κ ί ν η μ α τ ή ς Αυστρίας:

Viktor Adler, Ellenbogen, Fritz

Austerlitz, Fritz Adler, Otto Bauer, M a x Adler, F . Hertz, T h e ­ rese Schlesinger-Eckstein

καί πολλοί

άλλοι.

Σπουδαίος

ε π ί σ η ς ό ρόλος τ ο υ ς σ τ ό κ ί ν η μ α τ ή ς Αμερικής:

είναι

Morris Hillquitt,

A . M . S i m o n s , M . U n t e r m a n n . Τ ό Ϊ δ ι ο , άν κ α ί σ έ κ ά π ω ς μ ι κ ρ ό ­ τ ε ρ ο ϊ σ ω ς β α θ μ ό , σ υ μ β α ί ν ε ι κ α ί σ τ ή ν Όλλανδία,

όπου ε ξ έ χ ο υ ν

ό η γ έ τ η ς τ ώ ν εργατών αδάμαντος Henri Polak, ό ανεξάρτητος μαρξιστής D . J . Wijnkoop καί ό Μ. Mendels. Τ ό ΐδιο καί στήν Ιταλία:

Elia Musatti, Claudio Treves, G . E . Modigliani, Riccar­

do καί Felice Momigliano, D o n a t o B a c h i , ό επιστήμονας Cesare Lombroso. Τ ό ίδιο, σέ πολύ μικρότερη ωστόσο έκταση, διαπι­ στώνουμε καί προκειμένου γιά τό σοσιαλιστικό Γαλλίας,

κίνημα τής

δπου συναντούμε τό 1 9 0 4 τούς E d g a r d Milhaud, L é o

B l u m κ α θ ώ ς κ α ί τ ο ύ ς μ ε τ ό χ ο υ ς τ ή ς Humanité.

To

εβραϊκό

στοιχείο τ ή ς Γ α λ λ ί α ς συνέπραξε επιπλέον στήν ϊδια τ ή ν ίδρυση του έκεΐ σοσιαλιστικού εργατικού κόμματος· τό πρώτο, ιδρυτι­ κ ό συνέδριο τ ο υ Ε ρ γ α τ ι κ ο ύ Κ ό μ μ α τ ο ς , τ ό 1 8 7 9 , π ρ α γ μ α τ ο ­ π ο ι ή θ η κ ε μόνο χάρις σ τ ή χ ρ η μ α τ ι κ ή προσφορά τ ο ΰ I s a a c A d o l p h e Crémieux, ό όποιος ε ί χ ε δ ι α τ ε λ έ σ ε ι τής

Αλγερίας,

Ρωσία

έπί G a m b e t t a . 4 1

κ α ί ή Ρουμανία,

Ουγγαρία,

Εβραίου

κυβερνήτης

Σ έ μερικές χώρες,

δπως

κ α τ ' ε ξ ο χ ή ν δ μ ω ς ή Πολωνία

ή

καί ή

τ ά η ν ί α τ ώ ν ε ρ γ α τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν (άν ε ξ α ι ρ έ σ ο υ μ ε

τούς Ρ ώ σ ο υ ς άγροτοεπαναστάτες) βρίσκονταν σχεδόν α π ο κ λ ε ι ­ στικά σέ εβραϊκά χέρια, πράγμα κυριολεκτικά στά διεθνή σοσιαλιστικά

συνέδρια.

οφθαλμοφανές

'Από τή Ρωσία

έξαλλου

αποδήμησαν πολλοί Ε β ρ α ί ο ι η γ έ τ ε ς τ ή ς εργατικής τάξης στά άδελφά

κόμματα

τοΰ εξωτερικού:

οί R o s a

I s r a e l H e l p h a n t ( P a r v u s ) σ τ ή Γερμανία, σ τ ή Γαλλία, στήν

Ιταλία,

Luxemburg,

ό Charles

οί Ά ν ν α Κ ο υ λ ί σ ο φ κ α ί Α γ γ ε λ ι κ ά οί αδελφοί

Beer καί T h . Rothstein

Reichesberg στήν

Αγγλία.

στήν

δρ.

Rappoport

Μπαλαμπάνοφ

Ελβετία,

Αξιοπρόσεκτο

οί Μ . εΐναι

ακόμη τ ό γ ε γ ο ν ό ς δ τ ι ο χ ι λ ί γ ο ι ά π ό τ ο ύ ς ε π ι φ α ν έ σ τ ε ρ ο υ ς μ ή

4 1 . Mermeix, La France socialiste, σ. 69.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

372

Εβραίους

συνδικαλιστές

καί

σοσιαλιστές

έχουν

νυμφευθεί

Ε β ρ α ί ε ς μ έ α κ α δ η μ α ϊ κ ή π α ι δ ε ί α . Τ έ λ ο ς ε π ι σ η μ α ί ν ε τ α ι δ τ ι οί γ ν ω σ τ ό τ ε ρ ο ι π ρ ό μ α χ ο ι τ ο υ γ ε ρ μ α ν ό φ ω ν ο υ άναρχισμου

εΐναι ώ ς

έ π ί τ ό π λ ε ί σ τ ο ν Ε β ρ α ί ο ι : L a n d a u e r , Siegfried, N a c h t ,

Pierre

Ramus, Senna Hoj (Johannes Holzmann). Ή

μαζικότητα τούτη

— ή όποια ώ ς γ ν ω σ τ ό ν , μ έ σ π ά ν ι ε ς

μόνο ε ξ α ι ρ έ σ ε ι ς , 4 2 διόλου δέν σ υ ν ε π ά γ ε τ α ι « ε β ρ α ϊ κ ή η γ ε μ ο ν ί α » ύ π ό τ ή ν έννοια δ τ ι ε ξ α ρ τ ά τ α ι τ ό ε κ ά σ τ ο τ ε σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ό κ ό μ μ α άπό τ ό ν κ ο ρ β α ν ά έ β ρ α ι ο κ α π ι τ α λ ι σ τ ώ ν σ υ ν τ ρ ό φ ω ν — α ν ά γ ε τ α ι , δσον άφορα τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν τ ή Γ ε ρ μ α ν ί α κ α ί τ ι ς α ν α τ ο λ ι κ ο ε υ ρ ω ­ π α ϊ κ έ ς χ ώ ρ ε ς , σ τ ή ν ι δ ι ά ζ ο υ σ α θ έ σ η τ ο υ ε β ρ α ϊ κ ο ύ λαοΰ χθες κ α ί σ ή μ ε ρ α . Σ τ ή ν π ε ρ ί π τ ω σ η τ ο υ , τ ή ν ο μ ι κ ή χ ε ι ρ α φ έ τ η σ η δέν τ ή ν α κ ο λ ο ύ θ η σ ε ακόμη α ν τ ί σ τ ο ι χ η χ ε ι ρ α φ έ τ η σ η σ τ ο κ ο ι ν ω ν ι κ ό π ε ­ δίο κ α ί σ' ε κ ε ί ν ο τ ο ΰ ε θ ι μ ι κ ο ύ δ ι κ α ί ο υ . Π ο λ λ ο ί Γ ε ρ μ α ν ο ί ε ξ α ­ κολουθούν νά μ ι σ ο ύ ν κ α ί νά κ α τ α τ ρ έ χ ο υ ν τ ο ύ ς Ε β ρ α ί ο υ ς , νά εμφορούνται άπό τό συγκεχυμένο αίσθημα τ ή ς περιφρόνησης π ρ ό ς αυτούς. Ώ ς π ρ ό ς τ ή σ τ α δ ι ο δ ρ ο μ ί α , ό Ε β ρ α ί ο ς

μειονε­

κ τ ο ύ σ ε μ έ χ ρ ι πρόσφατα, αποκλεισμένος ουσιαστικά άπό τον δικαστικό κλάδο, τ ι ς τάξεις τών αξιωματικών τοΰ στρατοΰ καί τ ο ύ ς κ υ β ε ρ ν η τ ι κ ο ύ ς θ ώ κ ο υ ς . Ε π ι π λ έ ο ν β ρ ά ζ ε ι ακόμη σ τ ά μ ύ ­ χ ι α κ ά θ ε Ε β ρ α ί ο υ τ ό π α μ π ά λ α ι ο α ί σ θ η μ α τ ή ς η θ ι κ ή ς αγανά­ κ τ η σ η ς γ ι ά τ ή ν αδικία ε ι ς βάρος τ ή ς φ υ λ ή ς τ ο υ , τ ό ό π ο ι ο , δ ε ­ δομένου τοΰ πλούσιου ιδεαλιστικού αποθέματος τούτης τ ή ς φ υ ­ λ ή ς , σ τ ή ν ό π ο ι α κ υ ρ ι α ρ χ ο ύ ν τ ά ά κ ρ α , μ ε τ α σ τ ο ι χ ε ι ώ ν ε τ α ι ευκο­ λ ό τ ε ρ α ά π ' δ , τ ι στους σ η μ ε ρ ι ν ο ύ ς α π ο γ ό ν ο υ ς τ ώ ν Τ ε υ τ ό ν ω ν σ έ κ α θ α ρ ό α ί σ θ η μ α α π έ χ θ ε ι α ς π ρ ο ς κ ά θ ε μ ο ρ φ ή αδικίας, α ί ρ ό μ ε ν ο σ τ ο ΰ ψ ο ς τ ή ς ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή ς ο ρ μ ή ς π ρ ο ς μ ε γ α λ ό π ν ο η αναμόρ­ φ ω σ η τ ο ΰ κ ό σ μ ο υ , 4 3 άπό τ ή ν ά λ λ η δ μ ω ς ε κ δ η λ ώ ν ε τ α ι κ α ί κ α τ ά 42. Πρβλ. παραπάνω σ. 174. 43. Ό W. Liebknecht λέει σ' έναν λόγο του: « Ή σκλαβιά όμως δέν υποσκάπτει τό ηθικό καί μόνο, άλλα συνάμα εξαγνίζει, εξυψώνει τούς δυνατούς, δημιουργεί ιδεαλιστές καί αντάρτες. Γ ι ' αύτο καί διαπιστώ­ νουμε ότι ή ατιμωτική κατάσταση τοΰ εβραϊκού λαού καλλιέργησε στίς ισχυρότερες καί ευγενικότερες φύσεις μεταξύ τών Εβραίων τό αίσθημα τής ελευθερίας καί τής δικαιοσύνης καί καλλιέργησε εντός τους τήν επα­ ναστατική νοοτροπία. Τι αυτό βρίσκουμε στους Εβραίους, σέ σχέση μέ τό σύνολο τοΰ πληθυσμού, πολύ περισσότερο ιδεαλισμό άπ' ό,τι στους μή

373

ΗΓΕΤΕΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ

τρόπο άσχημο, ενίοτε μάλιστα

ακόμη

καί μεφιστοφελικό, ώς

προσωπικός θυμός καί ά μ ε τ ρ η π λ η γ ω μ έ ν η φιλοδοξία. Στήν Εβραίοι,

κεντρική

καί

ανατολική

Ευρώπη

τουλάχιστον,

οί

ακόμη κ α ί άν ε ί ν α ι ε ύ π ο ρ ο ι , ανήκουν σ έ κ ύ κ λ ο υ ς οί

όποιοι, άπό κ ο ι ν ω ν ι κ ή άποψη

— όσον άφορα τ ί ς κ ο σ μ ι κ έ ς κ α ί

φ ι λ ι κ έ ς σ υ ν α ν α σ τ ρ ο φ έ ς , τ ή ν κ ο ι ν ή γ ν ώ μ η κ . λ π . — , δέν απολαμ­ βάνουν σ τ ο α κ έ ρ α ι ο όσα π λ ε ο ν ε κ τ ή μ α τ α π ρ ο σ φ έ ρ ε ι τ ό υφιστά­ μ ε ν ο ο ι κ ο ν ο μ ι κ ό , π ο λ ι τ ι κ ό κ α ί δ ι α ν ο η τ ι κ ό κ α θ ε σ τ ώ ς στους ο ι ­ κ ο ν ο μ ι κ ά ι σ ό β α θ μ ο υ ς τ ο υ ς χ ρ ι σ τ ι α ν ο ύ ς . Έ δ ώ α ν ά γ ε τ α ι αναμ­ φ ί β ο λ α μ ι ά κ ά π ο ι α π ρ ο δ ι ά θ ε σ η τ ώ ν Ε β ρ α ί ω ν νά π ρ ο σ χ ω ρ ο ύ ν στά επαναστατικά κόμματα. Τ ά υπόλοιπα τά απεργάζεται ό δ ι ε θ ν ι σ τ ι κ ό ς χ α ρ α κ τ ή ρ α ς , ό ό π ο ι ο ς ε ί ν α ι φ υ σ ι κ ό ς κ α ί εγγενής σ τ ο ν Ε β ρ α ί ο άν α κ ο λ ο υ θ ε ί τ ή λ ο γ ι κ ή τ ο υ ή τ ά αυθόρμητα α ι ­ σθήματα τ ο υ · ό χ α ρ α κ τ ή ρ α ς τ ο ΰ τ ο ς τ ο ύ ε π ι τ ρ έ π ε ι λ . χ . νά ά ν τ ι μ ε ω π ί σ ε ι ατάραχος κ α ί ά ν ε τ ο ς τ ο ύ ς φ ρ α γ μ ο ύ ς τ ή ς έ κ τ ο ξ ε υ ο μ έ ν η ς εναντίον τ ή ς γ ε ρ μ α ν ι κ ή ς σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς μ ο μ φ ή ς τ ή ς « ά π α τ ρ ί α ς » . Ό λ α αυτά π ά ν τ α ύ π ό τ ή ν επιφύλαξη ε θ ν ι κ ώ ν κ ρ ί ­ σεων καί π ο λ έ μ ω ν , όποτε ό φόβος τ ρ έ π ε ι τ ή ν π λ ε ι ο ν ό τ η τ α τ ώ ν μ ε τ έ ω ρ ω ν κ α ί α ν ε ρ μ ά τ ι σ τ ω ν έν τ έ λ ε ι Ε β ρ α ί ω ν π ρ ο ς τ ο ν εκά­ σ τ ο τ ε κ υ ρ ί α ρ χ ο ε θ ν ι κ ι σ μ ό , ύπό τ ή σ η μ α ί α τ ο υ ό π ο ι ο υ σ υ γ κ α λ ύ π τ ε τ α ι άριστα ή ετερογενεια τους. Ή

α π ό σ τ α σ η τ ο ύ εβραϊκού σ τ ο ι χ ε ί ο υ , ακόμη κ α ί όταν δ ι α ­

θ έ τ ε ι α κ α δ η μ α ϊ κ ή π α ι δ ε ί α , άπό τ ή σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ί α ε ί ν α ι ώ ς έ π ι τ ό π λ ε ί σ τ ο ν μ ι κ ρ ό τ ε ρ η ά π ό τ ό ν δ ρ ό μ ο π ο ύ ο φ ε ί λ ε ι νά δ ι α ­ ν ύ σ ε ι ή « ά ρ ι α » δ ι α ν ό η σ η γ ι ά νά π ρ ο σ π ε λ ά σ ε ι τ ή σ φ α ί ρ α τ ώ ν σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ώ ν ι δ ε ώ ν . Τ ο ύ τ ο δέν α ν α ι ρ ε ί τ ό ό τ ι ή σ ο σ ι α λ δ η μ ο ­ κρατία

οφείλει

στους Εβραίους

αναντίρρητα διανοουμένους.

ιδιαίτερη

ευγνωμοσύνη

ακριβώς

Γ ι ' αυτούς π ρ ό κ ε ι τ α ι ά λ λ ω σ τ ε

κ υ ρ ί ω ς , άφοΰ ή ο ι κ ο ν ο μ ι κ ά ενεργοί Ε β ρ α ί ο ι μ ε γ α λ ο α σ τ ο ί , κ α ί αυτή ακόμη ή εβραϊκή μ ι κ ρ ο α σ τ ι κ ή τ ά ξ η , ή ο π ο ί α ψ η φ ί ζ ε ι σ τ ι ς Ε β ρ α ί ο υ ς » (Wilhelm Liebknecht, Über den Kölner Parteitag mit besonderer Berücksichtigung der Gewerkschaftsbewegung, Bielefeld 1893, σ. 33). — Σχετικά μέ τό άπαντώμενο στό εβραϊκό στοιχείο κράμα έπαναστατισμοΰ, ίδεαλισμοΰ καί φανατισμοΰ, πρβλ. τή λαμπρή πραγματεία τοΰ Guglielmo Ferrerò L'Europa giovane, Milano 1897, σσ. 3 5 8 κ.έξ. 44. Πρβλ. Eduard Bernstein, «Uberschätzte Friedensmächte», Friedenswarte (Ιούν. 1915).

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΤΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

εκλογές συχνά τ ο σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό κ ό μ μ α , α π έ χ ο υ ν σ χ ε δ ό ν π α ν τ ε λ ώ ς από τ ή ν οργάνωση ενόσω σ υ μ μ ε τ έ χ ο υ ν ενεργά στόν οικονομικό βίο* έ δ ώ , σέ τ ε λ ι κ ή ανάλυση, τό ταξικό

συμφέρον

υπερισχύει τοΰ φυλετικού μίσους. Σ έ μεμονωμένες π ε ρ ι π τ ώ - · σ ε ι ς , ή υ π ο σ τ ή ρ ι ξ η σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς δέν α π ο κ λ ε ί ε τ α ι νά α ν ά γ ε τ α ι

ακριβώς

στήν

έντονη

επιχειρηματικότητα

τών

Ε β ρ α ί ω ν , οί ό π ο ι ο ι δ ι α β λ έ π ο υ ν ό τ ι , κ ά ν ο ν τ α ς έ ξ υ π ν ε ς επενδύ­ σ ε ι ς , μ π ο ρ ο ύ ν νά α π ο κ ο μ ί σ ο υ ν κ έ ρ δ η ακόμη κ α ί ά π ό τ ή δ ρ ά σ η τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς . Ά π ό τ ό σύνολο τ ώ ν Ε β ρ α ί ω ν δ ι α ν ο ο υ ­ μ έ ν ω ν τ ή ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς , σ τ ο σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό κ ό μ μ α θά π ρ έ ­ π ε ι νά α ν ή κ ε ι — κ α τ ά π ρ ο σ έ γ γ ι σ η — τ ό 2 0 - 3 0 % . Ώ ς έ κ τ ο ύ ­ του, τό γεγονός ότι τό γερμανικό σοσιαλδημοκρατικό

κόμμα,

χ ω ρ ί ς κ α ν έ ν α δ ι σ τ α γ μ ό , α ν τ ι σ τ ά θ η κ ε ν ι κ η φ ό ρ α σ έ όλους τ ο ύ ς π ε ι ρ α σ μ ο ύ ς τ ώ ν α ν τ ι σ η μ ι τ ι κ ώ ν τ ά σ ε ω ν , οί ό π ο ι ο ι άναφάνηκαν σ π ο ρ α δ ι κ ά ακόμη κ α ί στους ίδιους τ ο ύ ς κ ό λ π ο υ ς τ ο υ , δέν ο φ ε ί ­ λ ε τ α ι μόνο σ τ ο ό τ ι κ α τ α π ο λ ε μ ε ί θ ε ω ρ η τ ι κ ά ο π ο ι α δ ή π ο τ ε « ε θ ν ι ­ κ ή » α λ α ζ ο ν ε ί α κ α ί όλες τ ι ς β λ α κ ώ δ ε ι ς φ υ λ ε τ ι κ έ ς π ρ ο κ α τ α λ ή ­ ψεις,

άλλά

επίσης . στήν

ευγνωμοσύνη

του προς τ ο

εβραϊκό

στοιχείο, καθώς βέβαια καί σέ μιά κάποια πνευματική έ ξ ά ρ τ η ση α π α υ τ ο . 45. Ή πρώτη μορφή «αντισημιτικού σοσιαλισμού» εμφανίσθηκε, ώς γνωστόν, ήδη κατά τήν δεκαετία τοΰ 1870. Ό δρ. Eugen Dühring, τότε άμισθος υφηγητής τής πολιτειολογίας στο πανεπιστήμιο τοΰ Βερολίνου, τάχθηκε· συνειδητά υπέρ ενός «γερμανικού» σοσιαλισμού (πρβλ. τό σύγ­ γραμμα του Kritische Geschichte der Nationalökonomie und des Sozialismus, Berlin 1 8 7 1 , σσ. 589 κ.έξ.), ό όποιος — σέ συνειδητή εθνική αντί­ θεση πρός τόν «εβραϊκό» σοσιαλισμό τών Marx καί Σία, σοσιαλισμό πού «θα οδηγήσει στή γενίκευση τής δουλείας καί στήν εξάπλωση μέσω τής κρατικής αγγαρείας, πρός Οφελος τών Εβραίων ιθυνόντων καί τών συν­ τρόφων τους»— σύντομα μετέπεσε σέ σαφώς αντισημιτικό (βλ. Eugen Dühring, Sache, Leben und Feinde, Karlsruhe 1882, σ. 2 0 7 ) . Περί τό 1875, ό Dühring είχε συσπειρώσει γύρω του οχι λίγους Βερολινέζους σο­ σιαλδημοκράτες, μεταξύ τών οποίων συγκαταλέγονταν οί Johann Most καί Eduard Bernstein. Ή επιρροή του όμως δέν άντεξε στή μεγάλη ανα­ μέτρηση, στή διένεξη του πρός τόν επιστημονικό εταίρο «τοΰ Εβραίου Marx», τόν Friedrich Engels (μέ τό σύγγραμμα του Herrn Eugen Dührings Umwälzung der Wissenschaft, τό όποιο πρωτοδημοσιεύθηκε τό 1877 στό εβδομαδιαίο σοσιαλδημοκρατικό περιοδικό Vorwärts τής Λιψίας,

ΗΓΕΤΕΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ

4. Οί

375

πλούσιοι

Τ έ λ ο ς μ ε ρ ι κ έ ς π α ρ α τ η ρ ή σ ε ι ς αναφορικά μ έ το

φαινομενικά

π α ρ ά δ ο ξ ο γ ε γ ο ν ό ς δ τ ι τ ά σ σ ο ν τ α ι ύπό τ ή σ η μ α ί α τ ο υ σ ο σ ι α λ ι ­ σμού οχι λίγα μ έ λ η τ ή ς Ύπό

πλουτοκρατίας.

ο ρ ι σ μ έ ν ε ς σ υ ν θ ή κ ε ς , οί κ α λ ό ψ υ χ ο ι α ν ά μ ε σ α σ τ ο υ ς χ ο ρ ­

τ α σ μ έ ν ο υ ς α ι σ θ ά ν ο ν τ α ι τ ή ν α ν ά γ κ η ενός ε ί δ ο υ ς α ν θ ρ ω π ι σ τ ι κ ή ς προπαγάνδας ανταποκρινόμενης στήν α τ ο μ ι κ ή τους θέση. Κ υ ­ ρ ι ε ύ ο ν τ α ι τ ό τ ε άπό τ ή ν ε π ι θ υ μ ί α νά κ α τ α σ τ ο ύ ν κ α ί οί σ υ ν ά ν θ ρ ω ­ ποι τους μ έ τ ο χ ο ι τ ή ς δικής τους εύπραγίας. Π ρ ό κ ε ι τ α ι γιά τούς πλούσιους φιλάνθρωπους. Έ σ ώ τ α τ ο ε λ α τ ή ρ ι ο τους εΐναι π ο λ λ έ ς φορές ό γλυκανάλατος καί δακρύβρεκτος σ υ ν α ι σ θ η μ α τ ι σ μ ό ς , ή αδυναμία

νά

βλέπουν

τούς

άλλους

νά

υποφέρουν,

ω σ τ ό σ ο ε π ε ι δ ή δ ο κ ι μ ά ζ ο υ ν α λ η θ ι ν ό ο ΐ κ τ ο γ ι ά τον

λιγότερο πάσχοντα,

δσο ε π ε ι δ ή τ ά ξένα β ά σ α ν α ενοχλούν τ ά νεύρα ή τ ή ν κ α λ α ι σ θ η ­ σία τ ο υ ς . Ό π ω ς λ . χ . οί π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ι ά ν θ ρ ω π ο ι , π ο ύ δέν α ν τ έ ­ χουν νά β λ έ π ο υ ν νά σ φ ά ζ ο ν τ α ι π ε ρ ι σ τ έ ρ ι α , ό μ ω ς δέν α ρ ν ι ο ύ ν τ α ι διάδοχο τοΰ Volksstaaat)- ή μ ε ί ω σ η τής ε π ι ρ ρ ο ή ς του έβαινε μάλιστα κα­ τά λόγο ε υ θ έ ω ς ανάλογο πρός τήν επίταση τοΰ αντισημιτισμού του. Γύρω στό 1878, ό Dühring ήταν πλέον νεκρός γιά τ ή σοσιαλδημοκρατία. Ω σ τ ό ­ σο, τό 1894, ό Richard Calwer, συντάκτης τότε τής εφημερίδας Braun­ schweiger Volksfreund καί φορέας έντονων εθνικιστικών τάσεων, στό προμνημονευμένο βιβλίο του Das kommunistische Manifest und die heutige So­ zialdemokratie έβγαλε μερικούς δυνατούς αντισημιτικούς τόνους — «σ' εναν άξιο Ε β ρ α ί ο συγγραφέα άντιστοιχοΰν πέντε-έξι άχρηστοι, μέ μεγά­ λο στόμα, φλύαρη γλώσσα, γραφομανή καί ανιαρή πένα, άλλά πάρα πολύ φτωχή αντίληψη τών σοσιαλιστικών πραγμάτων» (σ. 41) — , δίχως όμως νά βρει μεγάλη απήχηση στους κόλπους τοΰ σοσιαλδημοκρατικού κόμμα­ τος. Μόλις κατά τό προηγούμενο ετος, όταν είχε κατακλύσει τή Γερμανία ό μικροαστικός αντισημιτισμός, θερίζοντας ανθρώπινες ζωές, τό κόμμα είχε λάβει θέση ώς προς τό ρεΰμα τοΰτο στό συνέδριο τοΰ Όκτωβρίου τοΰ 1893 στήν Κολωνία. Ή εισήγηση τοΰ Bebel, άπό τήν όποια προσδοκού­ σαν οί αντισημιτικοί κύκλοι πολλές αντισημιτικές αποφάνσεις, δέν εξάν­ τλησε βέβαια διόλου τό αντικείμενο, διαπνεόταν όμως πέρα γιά πέρα άπό εύμένεια πρός τούς Εβραίους: « Ό Ε β ρ α ί ο ς φοιτητής μελετά ώς έ π ι τό πλείστον επιμελώς κατά τή μεγαλύτερη διάρκεια τών σπουδών του, ένώ ό "Τεύτονας" ομόλογος του βόσκει στά καπηλειά, στις αίθουσες ξιφασκίας καί σέ άλλα μέρη ακατονόμαστα» (μεγάλη φαιδρότητα)» (Protokoll, σ.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

376

να τ ρ ώ γ ο υ ν τα σ φ α γ μ έ ν α κ α ί να τ ρ έ φ ο ν τ α ι από τ ή σ ά ρ κ α τ ο υ ς . ανώμαλοι

άπό τούς βαθύπλουτους καί παντο­

γ ν ώ σ τ ε ς παρασύρθηκαν

Όρισμένοι

έξαλλου σ τ ί ς γ ρ α μ μ έ ς τ ώ ν σ ο σ ι α λ ι ­

σ τ ώ ν ά π ό τ ή χ ί μ α ι ρ α δ τ ι μόνο ή π ρ ο σ χ ώ ρ η σ η τ ο υ ς στον σ ο ­ σιαλισμό καί στό παντοδύναμο εργατικό κ ό μ μ α — μ έ τά κορυ­ φαία σ τ ε λ έ χ η τ ο ΰ όποιου π ρ έ π ε ι , δ π ω ς π ι σ τ ε ύ ο υ ν , νά δ ι α τ η ­ ρούν κ α λ έ ς σ χ έ σ ε ι ς — θά μ π ο ρ ο ΰ σ ε , κ α θ ώ ς π λ η σ ι ά ζ ε ι ή επανά­ σ τ α σ η , νά σ ώ σ ε ι τ ό β ι ό ς τ ο υ ς ά π ό τ ή ν κ α τ α σ χ ε τ ι κ ή μ α ν ί α τ ώ ν ε π α ν α σ τ α τ ώ ν . Α κ ό μ η φ ο β ο ύ ν τ α ι γ ι ά τ ή ζ ω ή τ ο υ ς , τ ή ν οποία δέν α π ο κ λ ε ί ε τ α ι νά α π ε ι λ ή σ ε ι ή π ι κ ρ ί α τ ώ ν φ τ ω χ ώ ν . 4 6 Σ υ χ ν ό ­ τ ε ρ α ΐ σ ω ς , ω σ τ ό σ ο , οί μ ε γ ι σ τ ά ν ε ς τ ο ΰ π λ ο ύ τ ο υ

μεταστρέφον­

τ α ι υπέρ τ ο ΰ σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ λ ό γ ω τ ή ς α δ υ ν α μ ί α ς τ ο υ ς νά β ρ ί ­ σκουν ολοένα κ α ι ν ο ύ ρ γ ι ε ς α π ο λ α ύ σ ε ι ς , τ ή ν όποια ε π ι σ ή μ α ν ε ό B e r n a r d S h a w , 4 7 κ α θ ώ ς κ α ί τ ο ΰ συνακόλουθου κ ό ρ ο υ , ό ό π ο ι ο ς 234). Ό Wilhelm Liebknecht ενίσχυσε εξάλλου σημαντικά τό εχθρικό πρός τόν αντισημιτισμό κλίμα τοΰ συνεδρίου μέ τόν προειρημένο γνωστό λόγο του στό .Bielefeld. Ά π ό τήν εποχή εκείνη — άν παραβλέψουμε μερι­ κές παρατηρήσεις τοΰ δικηγόρου Wolfgang Heine σέ μια πολεμική του εναντίον τών Parvus καί Rosa Luxemburg στό σοσιαλδημοκρατικό συνέ­ δριο τοΰ Lübeck τό 1901 (Protokoll, σ. 195), οί όποιες όμως δέν απέρ­ ρεαν άπό κάποιο αξίωμα ή πιστεύω, άλλα ανάγονταν μάλλον σέ αδεξιό­ τητα καί, στή χειρότερη περίπτωση, σέ ωχρές αναμνήσεις τοΰ Heine άπό τή νεότητα του, όταν βρισκόταν έπί κεφαλής τής αντισημιτικής Φοιτητικής Ένωσης Γερμανίας — , τό γερμανικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα παρέμεινε πάντοτε απρόσβλητο άπό τό δηλητήριο τοΰ φυλετικοΰ μίσους στό πεδίο τής εσωτερικής πολιτικής καί έφερε ατάραχο τήν προσαπτόμενη άπό ανίδεους αντιπάλους κηλίδα ότι αποτελεί παράταξη «τών Ε β ρ α ί ω ν καί τών δορυφόρων τους». Οί άντ.ισημίτες προσπαθούν φυσικά νά εκμεταλλευθούν όσες πρωτόγονες φυλετικές προκαταλήψεις ριζώνουν ακόμη καί σήμερα στίς μάζες τοΰ γερμανικού λαοΰ· κατά τις προεκλογι­ κές περιόδους, επιζητούν νά σπιλώσουν ώς « Ε β ρ α ί ο υ ς » ή «προστατευό­ μενους τών Ε β ρ α ί ω ν » όλους τούς σοσιαλδημοκράτες υποψηφίους, όσοι έχουν όνομα πού έστω καί ελάχιστα υποδηλώνει σημιτική καταγωγή, όπως David, ακόμη καί Auer. 46. «~Ώ πλούσιοι... μιά αλληλεγγύη ουράνιας προέλευσης σας δένει μέ τήν αθλιότητα τους (τήν αθλιότητα τών προλεταρίων) μέσω τοΰ φόβου, καί μέσω τοΰ ΐδιου σας τοΰ συμφέροντος σας δένει μέ τή μελλοντική τους απολύτρωση» (Louis Blanc, Organisation du travail, σ. 25). 47. Bernard Shaw, Socialism for Millionaires, London 1 9 0 1 .

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ

μ π ο ρ ε ί να ά π ο σ β έ σ ε ι τ ή ν τ α ξ ι κ ή σ υ ν ε ί δ η σ η ή να

παρωθήσει

στή στράτευση. Α ξ ι ο π ρ ό σ ε κ τ ο εϊναι τό σ χ ε τ ι κ ά υψηλό ποσοστό τ ή ς ευπορό­ τερης κατηγορίας τών εισοδηματιών γατικά

κόμματα.

Τοΰτο

μπορεί

Εβραίων^8

μέσα στά ερ­

ά φ ' ενός νά ο φ ε ί λ ε τ α ι σ τ ά

προειρημένα γενικά εθνικά γνωρίσματα τών τελευταίων, άφ' έτερου ε μ π ί π τ ε ι πάντως στο πεδίο τ ή ς ψυχολογίας τοΰ ύπερχ ο ρ τ α σ μ έ ν ο υ ά ν θ ρ ω π ο υ , σ τ ο όποιο α ν α φ ε ρ θ ή κ α μ ε

ακροθιγώς

μόλις παραπάνω.

III. 0 1 Α Π Ο Τ Ο Κ Ε Σ Τ Η Σ

ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗΣ

ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ

Ή

ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ

σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή ο ρ γ ά ν ω σ η επιφέρει κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς μ ε τ α β ο λ έ ς σ τ ά

π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ά σ υ σ τ α τ ι κ ά τ η ς σ τ ο ι χ ε ί α · τ έ τ ο ι ε ς υ φ ί σ τ α τ α ι επί­ σης ολόκληρο τό κίνημα άπό τά προσελκυόμενα στήν οργάνω­ σ η νέα σ τ ο ι χ ε ί α . Ό λ ε ς οί έν λ ό γ ω κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς μ ε τ α β ο λ έ ς σ υ μ ­ π υ κ ν ώ ν ο ν τ α ι στον π ε ρ ι λ η π τ ι κ ό όρο «αστικοποίηση

τ ώ ν εργα­

τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν » . Τ ο ΰ τ ο ς ωστόσο π ε ρ ι κ λ ε ί ε ι κ α τ ά β ά σ η τ ρ ί α διαφορετικά π λ έ γ μ α τ α φαινομένων.

ί.

Ή

προσέλευση

μικροαστών

στήν

παράταξη

τοΰ

προλεταριάτου Ή σ τ ρ α τ η γ ι κ ή τ ή ς σ υ μ μ ε τ ο χ ή ς σ τ ι ς κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ έ ς εκλο­ γ έ ς υ π α γ ο ρ ε ύ ε ι κ α τ ' εξοχήν σ έ κ ά θ ε σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ό κ ό μ μ α νά επιδιώξει νά ε π ε κ τ ε ί ν ε ι τ ή β ά σ η τ ο υ π ρ ο ς τ ή ν π λ ε υ ρ ά τ ώ ν μ ι ­ κροαστικών

μαζών.

Τ ό πρώτο

λοιπόν

άπό τά

προειρημένα

π λ έ γ μ α τ α φ α ι ν ο μ έ ν ω ν σ υ ν ί σ τ α τ α ι σ τ ή ν επιδίωξη αυτή κ α θ ώ ς 48. G. Sorel, Les illusions du progrès, σσ. 2 0 6 κ.έξ.· F.D. Nieuwenhuis, Van Christen, σ. 3 2 2 .

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

378

καί στα συμπαρομαρτούντα καί παρεπόμενα τ η ς . Τ ό ε ρ γ α τ ι κ ό κ ό μ μ α γ ί ν ε τ α ι « λ α ϊ κ ό » . Δ έ ν στρέφεται πλέον προς τούς « α δ ε ρ ­ φούς ε ρ γ ά τ ε ς » , άλλά προς « ο λ ό κ λ η ρ ο τ ό ν ο ι κ ο ν ο μ ι κ ά ενεργό» ή κ α ί « ε ρ γ α ζ ό μ ε ν ο » λ α ό , α γ κ α λ ι ά ζ ο ν τ α ς έ τ σ ι όλες τ ί ς κ ο ι ν ω ν ι ­ κές κ α ί ε π α γ γ ε λ μ α τ ι κ έ ς τ ά ξ ε ι ς έκτος άπό τούς α ν ε π ά γ γ ε λ τ ο υ ς εισοδηματίες.1 Ε χ θ ρ ο ί καί φίλοι τού γερμανικού σοσιαλδημοκρατικού κ ό μ ­ μ α τ ο ς έχουν υ π ο σ τ η ρ ί ξ ε ι ε π α ν ε ι λ η μ μ έ ν α ό τ ι στους κ ό λ π ο υ ς τ ο υ ε π ι κ ρ α τ ο ύ ν όλο κ α ί π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο τ ά μ ι κ ρ ο α σ τ ι κ ά σ τ ο ι χ ε ί α . Κ α ­ τ ά τ ί ς αρχές τ ή ς δ ε κ α ε τ ί α ς τ ο ΰ 1 8 9 0 , τ ρ ο μ ε ρ έ ς

συγκρούσεις

π ρ ο κ ά λ ε σ ε ό ι σ χ υ ρ ι σ μ ό ς τών λ ε γ ό μ ε ν ω ν « Ν έ ω ν » ό τ ι κ α τ ά τ ό π ρ ό σ φ α τ ο π α ρ ε λ θ ό ν ε ΐ χ ε επέλθει μ έ σ α σ τ ο κ ό μ μ α π λ ή ρ η ς μ ε ­ τατόπιση τ ή ς εξουσίας. Ή μιά πλευρά ισχυριζόταν τ ό τ ε ότι τ ά π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ά σ τ ο ι χ ε ί α π α ρ α μ ε ρ ί ζ ο ν τ α ν ολοένα ά π ό τ ά μ ι κ ρ ο α ­ στικά· ή άλλη στηλίτευε τ ή μομφή τούτη ώς διαβολή. Έ ν α άπό τά αδιαφιλονίκητα διδάγματα πού αποκομίζουμε άπό τ ή μ ε λ έ τ η τ ή ς ι σ τ ο ρ ί α ς ε ί ν α ι ό τ ι τ ά π ο λ ι τ ι κ ά

κόμματα,

έ σ τ ω κ α ί άν ά π ο τ ε λ ο ΰ ν φ ο ρ ε ί ς η θ ι κ ώ ν κ α ί κ ο ι ν ω ν ι κ ώ ν

ιδεών

μ ε γ ά λ η ς ολκής, δ ύ σ κ ο λ α μόνο α π ο δ έ χ ο ν τ α ι ε μ π ρ ά γ μ α τ α δ ε δ ο ­ μ έ ν α ε ν ο χ λ η τ ι κ ά γ ι ά τ ά Ϊ δ ι α · ακόμη κ α ί ή π ι ο α π ρ ο κ α τ ά λ η π τ η έρευνα ε ύ κ ο λ α σ τ ι γ μ α τ ί ζ ε τ α ι έν π ρ ο κ ε ι μ έ ν ω ώ ς προϊόν ε λ ε ε ι ν ο ύ έριστικοΰ πνεύματος. Σ τ ή ν αντικειμενική καί ε μ π ε ρ ι σ τ α τ ω μ έ ­ ν η α ν ά λ υ σ η τ ή ς κ α τ ά σ τ α σ η ς δέν α ν τ έ χ ε ι ω σ τ ό σ ο ο ύ τ ε ή α ν ε π ι ­ φ ύ λ α κ τ η κ α ί π ρ ό δ η λ α μ ε ρ ο λ η π τ ι κ ή απόρριψη τ ή ς θ έ σ η ς ό τ ι αστικοποιούνται τά σοσιαλιστικά κόμματα, γιατί τάχα

εΐναι

καταδολιευτική καί υπονομευτική, ούτε ή απόλυτη καί δογμα­ τ ι κ ή επωδός π ε ρ ί τ ο ύ μ ε γ ά λ ο υ μικροαστικού τικού

κόμματος.

σοσιαλδημοκρα­

Κ α μ μ ί α ά π ό τ ί ς δύο απόψεις δέν ε υ σ τ α θ ε ί .

Ή

δ ι α δ ι κ α σ ί α εΐναι τ ό σ ο π ε ρ ί π λ ο κ η ώ σ τ ε ο ύ τ ε ε ξ ο ρ κ ί ζ ε τ α ι , ο ύ τ ε λύνεται μ έ αφορισμούς καί συνθήματα. Δέν αποκλείεται

— μ ο λ ο ν ό τ ι δέν κ α τ ό ρ θ ω σ ε ό υ π ο φ α ι ν ό μ ε ­

νος νά τ ό τ ε κ μ η ρ ι ώ σ ε ι σ τ α τ ι σ τ ι κ ά —

νά υ π ά ρ χ ο υ ν έ δ ώ κ ι έ κ ε ΐ

1. Πρβλ. παραπάνω σσ. 53 κ.έξ. καί κυρίως τό μελέτημα μου «Psychologie der antikapitalistischen Massenbewegungen», στό: Max We­ ber/Emil Lederer, Grundriss der Sozialökonomik, τμ. Θ', μέρ. Α', σσ. 241-359.

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ

σ τ ή νότια Γ ε ρ μ α ν ί α σοσιαλδημοκρατικοί εκλογικοί κ α ί να τ ε λ ο ύ ν τ α ι μ ά λ ι σ τ α σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ά

σύνδεσμοι

συνέδρια

όπου

τ ά σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ά μ ι κ ρ ο α σ τ ι κ ά σ τ ο ι χ ε ί α , άν δέν π λ ε ο ν ά ­ ζουν, εμφανίζουν π ά ν τ ω ς τ ό σ η α ρ ι θ μ η τ ι κ ή δ ύ ν α μ η κ α ί επιρροή ώ σ τ ε κ υ ρ ι α ρ χ ο ύ ν στον ο ι κ ε ί ο χ ώ ρ ο . Ε π ι π λ έ ο ν μ π ο ρ ε ΐ νά γ ί ν ε ι π α ρ α δ ε κ τ ό ό τ ι τ ά μ ι κ ρ ο α σ τ ι κ ά σ τ ο ι χ ε ί α μ π ο ρ ε ΐ νά θέσουν σ έ κίνδυνο τ ή ν π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ή ι δ ι ο σ υ σ τ α σ ί α τ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς , κ α θ ώ ς αυτό π ρ ο σ έ χ ε ι

μήπως τά θίξει. Α κ ό μ η

κ α ί ένας

μαρξιστής

ό π ω ς ό Karl K a u t s k y π ι σ τ ε ύ ε ι ά λ λ ω σ τ ε ό τ ι ή ε κ ά σ τ ο τ ε θ έ σ η τ ή ς σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς ώ ς π ρ ο ς τ ο ύ ς εργατικούς κούς

συνεταιρισμούς

καταναλωτι­

π ρ έ π ε ι νά εξαρτάται ά π ό τ ή σ τ ά σ η τ η ς

απέναντι στο χονδρεμπόριο μικρής κλίμακας, έτσι ώστε, οπο­ τ ε δ ή π ο τ ε αποτελεί τ ο ύ τ ο π ε δ ί ο σ τ ρ α τ ο λ ό γ η σ η ς μ ε λ ώ ν γ ι ά τ ό σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό κ ό μ μ α , π ρ ά γ μ α ό χ ι σ π ά ν ι ο , ή ί δ ρ υ σ η ερ­ γ α τ ι κ ώ ν κ α τ α ν α λ ω τ ι κ ώ ν σ υ ν ε τ α ι ρ ι σ μ ώ ν θά έ π ρ ε π ε νά π α ρ ε μ ­ π ο δ ι σ θ ε ί άπό « π ο λ ι τ ι κ ά κ ί ν η τ ρ α » . 2 Ό π ο υ σ τ ά θ η κ ε δ υ ν α τ ό νά δ ι ε ρ ε υ ν η θ ε ί ή σ ύ ν θ ε σ η τ ώ ν ε π ι μ έ ­ ρους σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν κ α ί νά εξακριβωθεί τ ό ε π ά γ γ ε λ ­ μ α κ α ί ή κ ο ι ν ω ν ι κ ή τ ά ξ η όπου ανήκει κ ά θ ε μ έ λ ο ς τ ο υ ς , π ρ ο έ ­ κυψε,

σέ γενικές

στοιχεία

γραμμές,

συνιστούν

ό τ ι τ ά αστικά

στους κ ό λ π ο υ ς

καί

των ποσοστό

μικροαστικά σημαντικό

μέν, διόλου ό μ ω ς κ ρ ί σ ι μ ο . Τά επίσημα στατιστικά στοιχεία τοΰ Ιταλικού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος έδωσαν τό 1904 τήν ακόλουθη εικόνα ώς προς τή σύνθεση του: βιομηχανικοί εργάτες 4 2 , 2 7 % , εργάτες γης 1 4 , 9 9 % , αγρότες 6 , 1 % , τεχνίτες 1 4 , 9 2 % , υπάλληλοι 3 , 3 % , «possidenti» (κάτοχοι περιουσίας κάθε λογής, εισοδηματίες κ.λπ.) 4 , 8 9 % , φοιτητές καί επαγγελματίες μέ πανεπιστημιακή παιδεία 3 , 8 % . 3 Προκειμένου γιά όλες σχεδόν τίς οργα­ νώσεις τού γερμανικού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, πριν άπό μερικά χρόνια, έδειξαν στά καθέκαστα ότι τά ποσοστά τού προλεταριακού στοι­ χείου είναι κατά πολύ υψηλότερα. 4 Κατ' εξοχήν τό γερμανικό σοσιαλδη2. Karl Kautsky, «Der Parteitag von Hannover», Die Neue Zeit 18 (1900), σσ. 11-19. 3. Β λ . Roberto Michels, Proletariato e borgesia nel movimento socialista italiano, σ. 136. 4. Πρβλ. Robert Michels, « D i e deutsche Sozialdemokratie. Parteimit­ gliedschaft und soziale Z u s a m m e n s e t z u n g » , Archiv für Sozialwissen-

380

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

μοκρατικό κόμμα έχει κυριότατα προλεταριακό χαρακτήρα, αν καί οχι δσον άφορα τούς ψηφοφόρους του, όπως κατέδειξε εύστοχα ό R. Blank, 5 άλλά πάντως ώς πρός τά εγγεγραμμένα μέλη του, όσο μπόρεσε ό υπο­ φαινόμενος νά εξακριβώσει τήν κοινωνική τους προέλευση. Τοΰτο άλλωστε ισχυροποιεί τά σοσιαλιστικά κ ό μ μ α τ α ναντι

στις

μάζες τών

ψηφοφόρων

καί τούς χαρίζει

ά γ ν ω σ τ η σ τ ά άλλα κ ό μ μ α τ α : ή σ χ ε τ ι κ ή κοινωνική

απέ­

συνοχή

ομοιογένεια

schaft und Sozialpolitik 23 (1906), σσ. 471-559. 5. R. Blank, «Die soziale Zusammensetzung der sozialdemokratischen Wählerschaft Deutschlands», Archiv für Sozialwissenschaft und Sozialpolitik 20 (1903), σσ. 507 κ.έξ. Ό Blank διαπράττει ωστόσο τό λάθος νά συναγάγει άπο το γεγονός τοΰτο ότι «τό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα Γερμανίας δέν είναι ταξικό κόμμα ώς προς τή σύνθεση του» (σ. 535)· ορθό θά ήταν: ώς προς τή σύνθεση τοΰ συνόλου τών ψηφοφόρων του. Τοΰτο επιβεβαιώθηκε στό ακέραιο άπό τήν εμπειρία έδώ καί είκοσι ετών. Σχετικά μέ τό ερώτημα, ποΰ κατοικούν οί σοσιαλδημοκράτες ή, διατυπωμένο αλλιώς, μέχρι ποΰ φτάνουν οί κύκλοι τών «συνοδοιπόρων», ή εφημερίδα Berliner Volkszeitung ανακοίνωσε τίς ακόλουθες διδακτικές λεπτομέρειες: «Κατά τίς τελευταίες βουλευτικές εκλογές, στό Α' Ε κ λ ο ­ γικό Τ μ ή μ α τοΰ Κιέλου, τό Φιλελεύθερο Κόμμα έλαβε μόλις 57 ψήφους, τά κόμματα τής Δεξιάς 96, τό Κέντρο 3, ή Σοσιαλδημοκρατία όμως 121, δηλαδή σχεδόν τό 4 4 % τοΰ συνόλου τών ψήφων. Καί τοΰτο στό αριστοκρατικότερο διαμέρισμα τής πόλης, τό όποιο, έκτος άπό έναν δρό­ μο μέ έξι μόνο μικρά σπίτια, αποτελείται άπό τούς αριστοκρατικότερους δρόμους μέ επαύλεις: Dtlsternbrookerweg, Schwanenweg, Klaus-GrothPlatz, Bescher-Allee. Σ έ ολόκληρη τήν περιφέρεια τοΰ έκλογικοΰ αύτοΰ τμήματος δέν πρέπει νά κατοικούν πάνω άπό 20 εργάτες, τεχνίτες καί μικροϋπάλληλοι· τόν αριθμό αυτόν δέν τόν υπερβαίνουν ούτε όσοι άπό τό υπηρετικό προσωπικό έχουν δικαίωμα ψήφου. Καί όμως — 1 2 1 , τό ήμι­ συ σχεδόν τοΰ συνόλου τών ψήφων, υπέρ τής Σοσιαλδημοκρατίας! Τό αποτέλεσμα τοΰτο, τό όποιο κατέπληξε τήν Εφορευτική Ε π ι τ ρ ο π ή , προκάλεσε πάταγο στήν πόλη. Στήν προκειμένη περίπτωση ήταν σαφές οτι τό μεγαλύτερο μέρος τών ψήφων υπέρ τής Σοσιαλδημοκρατίας δέν οφειλόταν σέ εργάτες ή μικροϋπαλλήλους, άλλά προερχόταν κατ' ανάγκη άπο "ανώτερους" κύκλους. Το 'ίδιο, άν καί δέν προκύπτει εξίσου σαφώς, θά πρέπει νά συνέβη καί σέ άλλα εκλογικά τμήματα» (άνατ. στο κεντρι­ κό σοσιαλδημοκρατικό δημοσιογραφικό Οργανο τής Άλσατίας-Αωρραίνης Freie Presse 6 (1909), άρ. 213).

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ

τους. Τ ο ΰ τ ο το γνώρισμα κ ό μ μ α τ α τ ή ς Γερμανίας, φιλελεύθερη

παράταξη,

381

έ λ ε ι π ε π ά ν τ ο τ ε άπό τ ά υπόλοιπα

ιδιαίτερα τά αριστερά. Ή

γερμανική

τουλάχιστον μετά τήν ενοποίηση τοΰ

Ρ ά ι χ , υπήρξε πάντοτε πολύχρωμο ταξικό συνονθύλευμα, συνε­ χ ό μ ε ν ο ό χ ι τ ό σ ο ά π ό κ ο ι ν έ ς ο ι κ ο ν ο μ ι κ έ ς ανάγκες, όσο ά π ό κ ο ι ­ νά ι δ ε ο λ ο γ ή μ α τ α .

Τ ό σοσιαλδημοκρατικό

κόμμα

τουναντίον

σ τ ρ α τ ο λ ο γ ε ί τ ό α ν θ ρ ώ π ι ν ο υλικό π ο ύ χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι γ ι ά νά δ η ­ μ ι ο υ ρ γ ή σ ε ι τ ά σ τ ε λ έ χ η , μ έ τ ά όποια θ έ λ ε ι ν' α ν α τ ρ έ ψ ε ι τ ο ν π α ­ λ ι ό κ ό σ μ ο κ α ί νά ε γ κ α ι ν ι ά σ ε ι έναν κ α ι ν ο ύ ρ γ ι ο , ά π ό τ ή ν τ ά ξ η τ ή μ ό ν η ι κ α ν ή νά ε κ π λ η ρ ώ σ ε ι τ ι ς ο ι κ ο ν ο μ ι κ ο κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς κ α ί αριθ­ μ η τ ι κ έ ς π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ι ς π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ νά π ρ ο σ δ ώ σ ε ι τ ή ν α ν α γ κ α ί α έ μ φ α σ η σ έ τ ο ύ τ ο ν τ ο ν αγώνα. Τ υ φ λ ο ί όσοι δέν β λ έ π ο υ ν τ ό κ α ­ τάδηλο ότι π η γ ή τ ή ς σοσιαλιστικής παράταξης στή Γερμανία — π η γ ή α σ τ ε ί ρ ε υ τ η γ ι ά π ο λ ύ ακόμη — ε ί ν α ι τ ό γ ε ρ μ α ν ι κ ό π ρ ο ­ λεταριάτο, ή τάξη τών Γερμανών μισθωτών εργατών. Υ π ε ρ β ο λ ή είναι λοιπόν ό ισχυρισμός ό τ ι αναρχικοί ιδιαίτερα σ ο σ ι α λ ι σ τ έ ς κ α ί αστοί ρ ι ζ ο σ π ά σ τ ε ς μ ι λ ο ύ ν συχνά γ ι ά « α σ τ ι κ ο ­ π ο ί η σ η » τών εργατικών κομμάτων, αντλώντας τις έσχατες συ­ νέπειες άπό τό γεγονός τ ή ς προσχώρησης λιγοστών αρχιτεχνί­ των κ α ί μ ι κ ρ ε μ π ό ρ ω ν σ τ ή σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή π α ρ ά τ α ξ η .

Ή

— π ρ α γ μ α τ ι κ ή — αστικοποίηση τοΰ κόμματος έγκειται πρωτί­ σ τ ω ς σ έ μιαν εξέλιξη τ ε λ ε ί ω ς ά λ λ η ά π ό τ ή ν έ ν τ α ξ η

μερικών

εκατοντάδων μελών τών λεγόμενων μεσαίων τάξεων στίς κομ­ μ α τ ι κ έ ς ο ρ γ α ν ώ σ ε ι ς τ ο ΰ μ α χ ό μ ε ν ο υ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ . Σ ' ένα ε ν ­ διαφέρον μ ι κ ρ ό σ ύ γ γ ρ α μ μ α του λ έ ε ι ό P a r v u s ό τ ι έ δ ώ συγχέον­ τ α ι δύο π ρ ά γ μ α τ α , τ ά ό π ο ι α π ρ έ π ε ι νά δ ι α σ τ έ λ λ ο ν τ α ι κ α ί νά α ν τ ι μ ε τ ω π ί ζ ο ν τ α ι χ ω ρ ι σ τ ά : ά φ ' ενός ή π ρ ο σ έ γ γ ι σ η μ ι κ ρ ο α σ τ ι ­ κών λαϊκών στοιχείων προς τό σοσιαλδημοκρατικό κ ό μ μ α καί ά φ ' έτερου ή εκκόλαψη ν έ ω ν μ ι κ ρ ο α σ τ ι κ ώ ν σ τ ο ι χ ε ί ω ν ά π ό τ ό ΐδιο τό κ ο μ μ α τ ι κ ό

κίνημα.6

6. Parvus, Die Gewerkschaftern und die Sozialdemokratie. Kritischer Bericht über die Lage und die Aufgaben der deutschen Arbeiterbewegung, έκδ. β', Dresden 1896, σ. 6 5 .

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

382

2.

Ή

οργάνωση

νέων

Ό

της

εργατικής

μικροαστικών

ταξικός

αγώνας

τάξης

ώς

γενεσιουργός

στρωμάτων

επιφέρει κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς αλλαγές κ α ί μ ε τ α ­

μ ο ρ φ ώ σ ε ι ς δ ι α μ έ σ ο υ τ ώ ν οργάνων, τ ώ ν τ α γ μ έ ν ω ν νά τ ο ν υ π η ­ ρ ε τ ο ύ ν , σ τ ο υ ς κ ό λ π ο υ ς τ ο υ κ ό μ μ α τ ο ς , τ ο ΰ π ρ ο ο ρ ι σ μ έ ν ο υ νά τ ο ν διεξάγει.

Εξυψώνει

ορισμένα

τμήματα,

αμελητέα

μ ε ν ύπό

α ρ ι θ μ η τ ι κ ή έ π ο ψ η , άλλά σ π ο υ δ α ι ό τ α τ α ύ π ό π ο ι ο τ ι κ ή , άπό τ ά χαμηλώματα

τοΰ προλεταριάτου

σ τ ή ν π ε ρ ι ω π ή τ ή ς αστικής

τάξης. Τ ό εργατικό

κίνημα

ε π ι τ ε λ ε ί λ ο ι π ό ν γ ι ά τ ή γερμανική εργα­

τ ι κ ή τ ά ξ η λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α π α ρ ό μ ο ι α μ ' εκείνη τ ή ς Εκκλησίας

ρωμαιοκαθολικής

γ ι ά ο ρ ι σ μ έ ν ο υ ς μ ι κ ρ ο α σ τ ο ύ ς κ α ί αγρότες. Κ α ί τ ό

πρώτο καί ή δεύτερη χρησιμεύουν στά νοημονέστερα στρώμα- . τ α ε π ι μ έ ρ ο υ ς τ ά ξ ε ω ν ώ ς ε φ α λ τ ή ρ ι ο κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς ανόδου. Σ τ ό ν χ ώ ρ ο τ ή ς Ε κ κ λ η σ ί α ς , τ ό ά γ ρ ο τ ό π ο υ λ ο κ α τ ο ρ θ ώ ν ε ι νά ά ν α ρ ρ η θ ε ΐ σ έ αξιώματα, τ ώ ν ό π ο ι ω ν τ ά α ν τ ί σ τ ο ι χ α σ έ όλα τ ά υπόλοι­ π α ε π α γ γ έ λ μ α τ α , όσα π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ο υ ν μ ό ρ φ ω σ η ή τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν σπουδές, παρέμειναν προνόμιο τ ή ς φεουδαλικής τάξης ή του­ λ ά χ ι σ τ ο ν τ ώ ν ε ύ π ο ρ ω ν π α τ ρ ι κ ί ω ν . Γ ό ν ο ι αγροτών δέν απαν­ τούν μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν δ ι ο ι κ η τ ώ ν σ ω μ ά τ ω ν σ τ ρ α τ ο ύ κ α ί τ ώ ν π ρ ω θ υ ­ πουργών, α π ε ν α ν τ ί α ς

αφθονούν

μεταξύ τών επισκόπων

δέν

εχει μάλιστα παρέλθει πολύς καιρός άπό τ ό τ ε πού κ α τ ε ί χ ε κ ά ­ ποιος

τέτοιος

Όπως

τόν παπικό

ή Εκκλησία

θρόνο

[ό Π ί ο ς

Γ

(1903-1914)].

προκειμένου γ ι ά τούς μικροαστούς καί

τ ο ύ ς αγρότες, έ τ σ ι κ α ί ή σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ί α π ρ ο σ φ έ ρ ε ι στους ευφυείς ε ρ γ ά τ ε ς έναν σ χ ε τ ι κ ά ε ύ κ ο λ ο τ ρ ό π ο νά ανέλθουν. Τ ό κ ό μ μ α ώ ς κ ο ι ν ω ν ι κ ό μ ε τ α μ ο ρ φ ω τ ή ρ ι ο ε μ φ α ν ί ζ ε ι ακόμη ό μ ο ι α χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά μ έ τ ο ν θ ε σ μ ό εκείνο μ έ τ ο ν οποίο ε ί ν α ι δ υ ν α τ ό νά π α ρ α λ λ η λ ι σ θ ε ί ά π ό π ά μ π ο λ λ ε ς απόψεις: τ ο ν π α λ α ι ό ­ τ ε ρ ο πρωσικό

στρατό.

Κατατασσόμενοι ώς μόνιμοι στό στρά­

τ ε υ μ α , οί β λ α σ τ ο ί τ ώ ν αστών α π ο ξ ε ν ώ ν ο ν τ α ν ε π ί σ η ς άπό τ ή ν τάξη

τους. Ε ΐ τ ε αποκτούσαν τ ί τ λ ο ευγενείας εΐτε όχι, άπέβαλ-

λαν τ ή ν αστική τ ο υ ς ι δ ι ο σ υ σ τ α σ ί α κ α ί υ ι ο θ ε τ ο ύ σ α ν τ ο ύ ς τ ρ ό ­ π ο υ ς κ α ί τ ή ν ο ο τ ρ ο π ί α τ ο ΰ νέου π ε ρ ι β ά λ λ ο ν τ ο ς τ ο υ ς , αφομοιώ­ νονταν ά π ό τ ή ν τ ά ξ η τ ώ ν γ α ι ο κ τ η μ ό ν ω ν ευγενών. Ή

χορεία

383

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ τών αστών αξιωματικών του στρατού συμμεριζόταν

ωστόσο

μέ ολόκληρη τ ή γ ε ρ μ α ν ι κ ή α σ τ ι κ ή τ ά ξ η τ ή ροπή προς τ ή γ α λ α ν τ ε ρ ί α , 7 μ έ τ ή διαφορά ό τ ι ή δ ι ε ρ γ α σ ί α τ ο ύ τ η σ υ ν τ ε λ έ σ θ η κ ε στήν π ε ρ ί π τ ω σ η τ ή ς π ρ ώ τ η ς μ έ γοργότερο ρυθμό καί συνειδη­ τ ή συνέπεια. Πολλές εκατοντάδες γόνοι μεγαλοαστικών καί, σέ ακόμη μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η κ λ ί μ α κ α ,

μεσοαστικών

οικογενειών άφο-

σ ι ώ ν ο ν τ α ν κ ά θ ε χρόνο σ τ ο ε π ά γ γ ε λ μ α τ ο ΰ α ξ ι ω μ α τ ι κ ο ύ , κ α τ ά π ρ ώ τ ο λ ό γ ο επειδή π ρ ο σ δ ο κ ο ύ σ α ν ά π ' α ύ τ ο τ ή ν ε ξ ύ ψ ω σ η τ ή ς κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς θέσης κ α ι υπόληψης· τ ο υ ς . 8 Στους κόλπους τ ο υ ε ρ ­ γ α τ ι κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς β λ έ π ο υ μ ε νά σ υ μ β α ί ν ε ι τ ό ΐ δ ι ο , π ο λ λ έ ς φ ο ­ ρές ά π ό τ ε λ ε ί ω ς δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ά α ΐ τ ι α . Όπου

πάντως,

καθώς

στήν

Ιταλία,

μεταπηδούν

πολλοί

αστοί σ τ ο κ ό μ μ α τ ο υ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ , οί θ έ σ ε ι ς τ ώ ν ε ρ γ α τ ι κ ώ ν οργανώσεων ουσιαστικά καλύπτονται κ υ ρ ί ω ς άπό τό διανοού­ μ ε ν ο σ τ ο ι χ ε ί ο . Α λ λ ι ώ ς έχουν τ ά π ρ ά γ μ α τ α ο π ο υ δ ή π ο τ ε π α ­ ρουσιάζεται μ ε γ ά λ η προσφορά κ α τ ά λ λ η λ ο υ δυναμικού άπό τ ι ς γραμμές

τών ΐδιων

τών εργατών,

ι δ ι α ί τ ε ρ α σ τ ή Γερμανία,

δπως

στήν

Αγγλία

όπου τ ό σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό

καί κόμμα

βρίσκεται κ α τ ' εξοχήν στά χέρια τών τ ε λ ε υ τ α ί ω ν · 9 φιλοδοξία τών προλεταρίων γίνεται έδώ ή είσοδος στήν ιεραρχία τ ο υ . Κάποιο πρώην μέλος του γερμανικού

σοσιαλδημοκρατικού

7. Πρβλ. παραπάνω σσ. 41 κ.έξ. 8. «Πολύ λυπηρό είναι τό γεγονός ότι, σέ μιαν εποχή όπου τό στρά­ τευμα κρέμεται άπό τό αστικό χρήμα καί τήν αστική διανόηση, οί νεαροί αστοί δέν έχουν φιλοδοξία μεγαλύτερη άπό τό νά εισχωρήσουν στήν φεουδαλική τούτη κάστα» (Franz Mehring, «Der Krieg gegen die Trod­ deln», Leipziger Volkszeitung 11 (1898), άρ. 4). 9. *H σύνθεση λ.χ. τής κοινοβουλευτικής ομάδας τοΰ γερμανικού σο­ σιαλδημοκρατικού κόμματος ήταν ή ακόλουθη κατά τά έτη 1903-1906: α) ώς πρός τήν επαγγελματική θέση τών μελών της πριν άπό τήν εί­ σοδο στήν πολιτική: 13 κάτοχοι ακαδημαϊκής παιδείας (16,05), 15 μικροαστοί (18,52), 54 ει­ δικευμένοι εργάτες (65,43). β) ώς πρός τό ασκούμενο επάγγελμα: 17 ελεύθεροι επαγγελματίες (20,99), 5 αστοί (6,17), 24 μικροαστοί (29,63), 3 5 υπάλληλοι — ώς έπί τό πλείστον κομματικά ή συνδικαλιστι­ κά στελέχη (43,21).

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

384

κόμματος,

πού άσμενιζόταν

αστικά κ ό μ μ α τ α ,

1 0

αργότερα,

υπηρετώντας

τώρα

να π α ρ ω δ ε ί τ ο ύ ς π ρ ώ η ν σ υ ν α γ ω ν ι σ τ έ ς τ ο υ ,

δ ι α τ ύ π ω σ ε τ ή ν ό χ ι εντελώς ά σ τ ο χ η π α ρ α τ ή ρ η σ η ό τ ι ο λ ό κ λ η ρ η ή ο ρ γ ά ν ω σ η τ ή ς σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς , μ έ όλα τ ά ανώτερα κ α ί κατώτερα

κλιμάκια

τών άγκιτατόρων,

εΐναι

«κομμένη

καί

ραμμένη κατά τό στρατιωτικό πρότυπο» καί ότι τά στελέχη π ρ ο ά γ ο ν τ α ι « κ α τ ' α ρ χ α ι ό τ η τ α » . Σ τ ή ν π α ρ α τ ή ρ η σ η τ ο ύ τ η , ορθό ε ΐ ν α ι π ρ ο π α ν τ ό ς ό τ ι , στον χ ώ ρ ο τ ή ς σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς , κ ά θ ε νεοσύλλεκτος φέρει τρόπον τινά στο γυλιό του τ ή σ τ ρ α τ α ρ χ ι κ ή ρ ά β δ ο , δ η λ α δ ή κ ά θ ε σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ ά τ η ς , ευθύς μ ε τ ά τ ή ν έ ν τ α ξ η τ ο υ σ τ ο κ ό μ μ α , α π ο κ τ ά τ ή δ υ ν α τ ό τ η τ α νά π ρ ο κ ό ψ ε ι β α θ μ η δ ό ν στις γ ρ α μ μ έ ς τ ο υ καί, ευνοούμενος ιδιαίτερα άπό τ ί ς π ε ρ ι σ τ ά ­ σ ε ι ς , νά κ ε ρ δ ί σ ε ι ακόμη κ α ί έδρα σ τ ό ο μ ο σ π ο ν δ ι α κ ό

κοινο­

βούλιο. Τ ά προλεταριακής δικαλιστικά

στελέχη

προέλευσης

ηγετικά

κομματικά

και συν­

εΐναι π α ρ α π ρ ο ϊ ό ν τ ή ς μ ε γ α λ ο β ι ο μ η χ α ν ί α ς .

Κ ά π ο τ ε , κ α τ ά τ ί ς απαρχές τ ή ς κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ή ς εποχής, μ ε ρ ι κ ο ί άπό τ ο ύ ς ν ο η μ ο ν έ σ τ ε ρ ο υ ς κ α ί φ ι λ ο δ ο ξ ό τ ε ρ ο υ ς εργάτες κ α τ ό ρ ­ θωσαν, καταβάλλοντας σκληρό μόχθο, ε κ μ ε τ α λ λ ε υ ό μ ε ν ο ι επι­ τ ή δ ε ι α τ ί ς π α ρ ο υ σ ι α ζ ό μ ε ν ε ς ε υ κ α ι ρ ί ε ς κ α ί β ο η θ ο ύ μ ε ν ο ι άπό ό χ ι λ ί γ η τ ύ χ η , νά αναδειχθούν σ έ ε π ι χ ε ι ρ η μ α τ ί ε ς . Σ ή μ ε ρ α , μ έ δ ε ­ δομένη τ ή συγκέντρωση τών επιχειρήσεων καί τών περιουσιών κ α θ ώ ς κ α ί τ ή δ α π α ν η ρ ό τ η τ α κ α ί τ ώ ν σ τ ο ι χ ε ι ω δ έ σ τ ε ρ ω ν ακόμη παραγωγικών

μ έ σ ω ν στον κ λ ά δ ο τ ή ς β ι ο μ η χ α ν ί α ς ,

παρόμοια

μ ε τ α μ ό ρ φ ω σ η δέν εΐναι εφικτή π α ρ ά σ έ μ ε μ ο ν ω μ έ ν α μ έ ρ η τ ή ς β ό ρ ε ι α ς Α μ ε ρ ι κ ή ς , π ρ ά γ μ α π ο ύ ε ξ η γ ε ί κ α ί τ ή ν χ α μ η λ ή ανά­ π τ υ ξ η τ ο ύ έ κ ε ΐ σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ . Σ τ ή ν Ευρώπη — άν π α ρ α β λ έ ψ ο υ ­ μ ε τ ή ν π ο λ ε μ ο κ α π η λ ί α , ή όποια ό μ ω ς εξύψωσε μικρεμπόρους

παρά

μεγαλοβιομηχανικούς

περισσότερο

εργάτες—,

καθώς

τ ό π ε ρ ι β ά λ λ ο ν σ τ ο σύνολο τ ο υ ελάχιστο π α ρ θ ε ν ι κ ό εΐναι π λ έ ο ν , ό αυτοδημιούργητος άνθρωπος κατάντησε προϊστορική μορφή. Τίποτε

φ υ σ ι κ ό τ ε ρ ο ά π ό τ ό νά α π ο β λ έ π ο υ ν τ ά φ ι λ ό δ ο ξ α κ α ί

δραστήρια προλεταριακά

στοιχεία πρός κάποιο

άναπλήρωμα

10. Πρόκειται γιά τόν Karl von Abel, σύμφωνα μέ τό κεντρικό σο­ σιαλδημοκρατικό δημοσιογραφικό Οργανο Vorwärts 1 1 , άρ. 182 (5 Αύγ. 1904)· Max Lorenz, Die marxistische Sozialdemokratie, σσ. 226 κ.έξ.

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ

385

γ ι ά τ ο ν α π ο λ ε σ θ έ ν τ α π α ρ ά δ ε ι σ ο τ ώ ν ελπίδων τ ο υ ς . Ό χ ι λ ί γ ο ι εργάτες δ ο κ ι μ ά ζ ο υ ν σ ή μ ε ρ α τ ο π ι κ ρ ό α ί σ θ η μ α δ τ ι λανθάνουν εντός τ ο υ ς ι κ α ν ό τ η τ ε ς κ α ί δ υ ν ά μ ε ι ς α κ α λ λ ι έ ρ γ η τ ε ς κ α ί α ν α ξ ι ο ­ π ο ί η τ ε ς σ τ ο σ τ ε ν ό π λ α ί σ ι ο τ ή ς ε π α γ γ ε λ μ α τ ι κ ή ς τ ο υ ς ασχολίας, π ο ύ π ο λ λ έ ς φορές εΐναι π λ η κ τ ι κ ή κ α ί σ υ ν ί σ τ α τ α ι μόνο σ έ μ η - " χανικούς σκουν

χειρισμούς.11

Τέτοια

υποκατάστατο

στοιχεία

δυνατοτήτων

αναζητούν

κοινωνικής

καί

βρί­

ανόδου, π ο ύ

π ρ ο γ ε ν έ σ τ ε ρ α τ ο ύ ς έ δ ι ν ε τ ό ΐ δ ι ο τ ό επάγγελμα τ ο υ ς , μ έ σ α σ τ ο σ ύ γ χ ρ ο ν ο εργατικό

κίνημα-

τ ο ύ τ ο τ ο ύ ς π ρ ο σ φ έ ρ ε ι νέο π ε δ ί ο

β ι ο π ο ρ ι σ μ ο ύ κ α ί σ υ ν ά μ α νέο κ α ί υψηλότερο ν ό η μ α ζ ω ή ς κ α θ ώ ς κ α ί π ρ ο ο π τ ι κ ή κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς ε υ δ ο κ ί μ η σ η ς τ ό σ ο μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η , όσο αναπτύσσεται ή οργάνωση. Τ ό γερμανικό

σοσιαλδημοκρατικό

κ ό μ μ α , μ έ τ ά τ ι μ η τ ι κ ά α ξ ι ώ μ α τ α τ ο υ , π ο ύ σ χ ε δ ό ν όλα τ ο υ ς ε ΐ ­ ναι σ υ γ χ ρ ό ν ω ς π η γ ή

βιοπορισμού,

αναμφίβολα

κεντρίζει

σέ

σ η μ α ν τ ι κ ό βαθμό τούς ορμώμενους άπό τ ή ν ε ρ γ α τ ι κ ή τ ά ξ η φ ι ­ λ ό δ ο ξ ο υ ς κ α ί δ ρ α σ τ ή ρ ι ο υ ς νεαρούς σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ ά τ ε ς ή δ η ά π ό τήν

πρώτη

ήμερα τ ο ύ π ρ ο σ ε τ α ι ρ ι σ μ ο ύ

τους.

Τά

πολιτικώς

ζ ω ν τ α ν ά σ τ ο ι χ ε ί α κ α θ ώ ς κ α ί όλα τ ά σ υ γ γ ρ α φ ι κ ά κ α ί ρ η τ ο ρ ι κ ά τ α λ έ ν τ α τ ο ΰ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ άδυνατοΰν νά α ν τ ι σ τ α θ ο ύ ν σ τ ή μ α ­ γ ν η τ ι κ ή έ λ ξ η ενός κ ό μ μ α τ ο ς μ έ σ α σ τ ο ό π ο ι ο δ ι α ν ο ί γ ε τ α ι τ ό σ ο πλούσιο πεδίο δράσης καί ανάπτυξης τ ώ ν χαρισμάτων

τους.

Ά π ό λ ο γ ι κ ή σ κ ο π ι ά , ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , δέν μ π ο ρ ε ΐ νά α μ φ ι σ β η τ η ­ θ ε ί ή εύστοχη παρατήρηση πού ε ΐ χ ε κ ά μ ε ι ή δ η τό 1894 ό G u ­ glielmo Ferrerò — ώς γνωστόν έ ν θ ε ρ μ ό τ α τ ο ς ύ μ ν η τ ή ς τοΰ γ ε ρ ­ μ α ν ι κ ο ύ έ ρ γ α τ ι κ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς κ α ί τ ώ ν επιδιώξεων τ ο υ — , ό τ ι δ η λ α δ ή , ύπό τ ή ν προϋπόθεση φυσικά κ ά π ο ι ω ν ικανοτήτων καί ευτυχών συμπτώσεων, ή ένταξη σ τ ή σοσιαλδημοκρατία

εΐναι

δυνατόν νά φ α ί ν ε τ α ι επωφελής κ α ί έ π ι δ ι ω κ τ έ α σ τ ά έ κ κ α τ α γ ω ­ γ ή ς π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ά σ τ ο ι χ ε ί α ό χ ι μόνο ά π ό κ ί ν η τ ρ α π ν ε υ μ α τ ι κ ά , ι δ ε α λ ι σ τ ι κ ά καί συναφή προς τον τ α ξ ι κ ό εγωισμό, άλλά κ α ί άπό μεγαλόπνοους ε γ ω ι σ τ ι κ ο ύ ς υ π ο λ ο γ ι σ μ ο ύ ς . Π ρ ά γ μ α τ ι : γ ι ά έναν έ ξ υ π ν ο Γ ε ρ μ α ν ό εργάτη δέν υ φ ί σ τ α τ α ι γ ο ρ γ ό τ ε ρ ο ς τ ρ ό π ο ς γ ι ά νά « φ τ ι α χ τ ε ί » μ ό ν ι μ α ά π ό τ ό νά τ α χ θ ε ί σ τ ή ν υ π η ρ ε σ ί α τ ή ς 11. Heinr. Herkner, Die Arbeiterfrage, σ. 186· ειδικά γιά τήν Ι τ α λ ί α βλ. επίσης Angelo Mosso, Vita moderna degli Italiani, Milano 1906, σσ. 249, 2 6 2 - 2 6 3 .

25. Κοινωνιολογία

τών πολιτικών

κομμάτων

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

386

σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς . 1 2 Έ ν α ς άπό τούς πρώτους πού διέγνωσαν ορθά τ ή ν έν λ ό γ ω ε ξ έ λ ι ξ η ή τ α ν ό Otto von B i s m a r c k , ό ό π ο ι ο ς τήν τόνισε μ ε ρ ο λ η π τ ι κ ά επιδιώκοντας τούς δικούς του ι δ ι α ί τ ε ­ ρους π ο λ ι τ ι κ ο ύ ς σ κ ο π ο ύ ς . Κ α τ ά τ ή ν ε π ο χ ή τ ο ΰ σ φ ο δ ρ ό τ ε ρ ο υ α γ ώ ν α τ ο υ εναντίον τ ή ς σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς , ε ΐ π ε τ ά ακόλουθα: « Τ ό έργο τοΰ σοσιαλιστή άγκιτάτορα αποτελεί σήμερα γ ε λ μ α τ ι κ ό σ τ ά δ ι ο δ π ω ς κ α ί ο π ο ι ο δ ή π ο τ ε ά λ λ ο . Οί

επαγ­

άνθρωποι

γίνονται ά γ κ ι τ ά τ ο ρ ε ς , λαϊκοί ρήτορες, δπως γίνονταν παλαιό­ τερα

σιδηρουργοί

ή ξυλουργοί.

Ακολουθούν

τό

επιτήδευμα

τοΰτο καί ύπό ορισμένες συνθήκες βγάζουν πολύ περισσότερα ά π ' δ , τ ι άν ε ί χ α ν π α ρ α μ ε ί ν ε ι σ τ ή ν αρχική τ ο υ ς δ ο υ λ ε ι ά , δ ι ά γ ο υ ν ζ ω ή ευχάριστη κ α ί ά ν ε τ η , έχουν ΐ σ ω ς κ ά π ο ι ο γ ό η τ ρ ο σ έ ο ρ ι ­ σ μ έ ν ο υ ς κ ύ κ λ ο υ ς » . 1 3 Ή ν ύ ξ η γ ι ά τ ή ν «ευχάριστη κ α ί ά ν ε τ η » ζ ω ή τ ώ ν σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ώ ν ά γ κ ι τ α τ ό ρ ω ν δέν α ν τ α π ο κ ρ ί ν ε τ α ι δ ι ό λ ο υ σ τ ή ν αλήθεια κ α ί θ υ μ ί ζ ε ι μ ι ά ρ ή σ η τ ο ΰ Γ ο υ λ ι έ λ μ ο υ Β ' ά π ' αφορμή τ ή ν υπόθεση K r u p p , δταν δ η λ α δ ή έ κ α μ ε λ ό γ ο γ ι ά τόν «ασφαλή κ ρ υ ψ ώ ν α » ά π ' δπου ε κ τ ό ξ ε υ α ν οί σ ο σ ι α λ δ η μ ο ­ κ ρ ά τ ε ς δημοσιογράφοι τ ά αλάνθαστα

βέλη τών συκοφαντιών

τους* άν τ ό π α ρ α β λ έ ψ ο υ μ ε αυτό, π ά ν τ ω ς , ή ε π ι σ ή μ α ν σ η τ ο ΰ B i s m a r c k θ ί γ ε ι τον πυρήνα τοΰ π ρ ά γ μ α τ ο ς . Έ ν α γ ι γ α ν τ ι α ί ο κ ό μ μ α τ ό σ ο έ ξ ο χ α ο ρ γ α ν ω μ έ ν ο δσο ή μανική

σοσιαλδημοκρατία

γερ­

χρειάζεται άφευκτα, ώς έκ τοΰ μα-

ζ ι κ ο ΰ χ α ρ α κ τ ή ρ α τ ο υ , εξίσου δσο κ α ί ό άλλος κ λ ά δ ο ς τ ο ΰ σ ύ γ ­ χρονου

έργατικοΰ

κινήματος,

ό συνδικαλισμός,

ανθρώπους

α π α σ χ ο λ ο ύ μ ε ν ο υ ς ε π α γ γ ε λ μ α τ ι κ ά κ α ί α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ά μ έ τ ό νά ύπηρετοΰν

τούτη τήν μηχανή-τέρας:

συντάκτες

εφημερίδων,

γ ρ α μ μ α τ ε ί ς τοπικών κομματικών οργανώσεων, λογιστές, β ι ­ β λ ι ο π ώ λ ε ς κ α ί ά λ λ ο υ ς υ π α λ λ ή λ ο υ ς . Π ρ ο ς π λ ή ρ ω σ η δ λ ω ν αυτών τών θέσεων, τό γερμανικό εργατικό κίνημα, δπως είδαμε ή δ η , κ α ί γ ι ά λ ό γ ο υ ς π ο ύ επίσης α ν α φ έ ρ α μ ε , δέν έ χ ε ι σ τ ή δ ι ά θ ε σ η του παρά λιγοστούς αυτομόλους άπό τ ή ν α σ τ ι κ ή τ ά ξ η . Έ τ σ ι εξηγείται

γιατί

ή

μεγάλη

πλειονότητα

τών ιδρυμένων

καί

12. Guglielmo Ferrerò, L'Europa giovane, σσ. 72 κ.έξ. 13. Ά π ό αγόρευση τοΰ Bismarck στό γερμανικό ομοσπονδιακό κοινο­ βούλιο (9 Ό κ τ . 1878)· πρβλ. Philipp Stein (έπιμ.), Fürst Bismarcks Reden. Mit verbindender geschichtlicher Darstellung, τ. FT, Leipzig, σ. 110.

387

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ

π ρ ο ι κ ο δ ο τ η μ έ ν ω ν ά π ό τ ο κ ό μ μ α θ έ σ ε ω ν κ α λ ύ φ θ η κ α ν ά π ' όσους π ρ ο λ ε τ α ρ ί ο υ ς κ α τ ό ρ θ ω σ α ν νά κ ε ρ δ ί σ ο υ ν τ ή ν ε μ π ι σ τ ο σ ύ ν η τ ώ ν συντρόφων τους χάρις σ τ ή φιλομάθεια καί τ ή ν ε ν ε ρ γ η τ ι κ ό τ η τ α τ ο υ ς . Μ έ τ ή δ ι α δ ι κ α σ ί α κ ά π ο ι α ς φ υ σ ι κ ή ς ε π ι λ ο γ ή ς , δ π ω ς αυτή γίνεται μέσω τοΰ μηχανισμού του σοσιαλδημοκρατικού κ ό μ μ α ­ τ ο ς , ή κ ο ι ν ω ν ι κ ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α μ ι α ς π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ή ς ελίτ αλλάζει άρδην σ χ ε δ ό ν . Τ ά μ έ λ η τ η ς — γ ι ά νά χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ή σ ο υ μ ε τ ο ύ ς κ ο ι ν ό λ ε κ τ ο υ ς δρους, π ο ύ ν α ι δ λ ω ς δ ι ό λ ο υ α ν α κ ρ ι β ε ί ς , κ α ί μ ά λ ι ­ σ τ α ε λ α φ ρ ώ ς π α ρ α π λ α ν η τ ι κ ο ί , άλλά ε ύ λ η π τ ο ι , κ α θ ώ ς λ έ ν ε τ ά πράγματα

μέ χοντροκομμένη ενάργεια—

εργάτες γίνονται

εργάτες

τούτη συνεπάγεται

τοΰ πνεύματος.

άπό χ ε ι ρ ω ν α κ τ ι κ ο ί Ή

μεταμόρφωση

γ ι ά δσους τ ή ν υ φ ί σ τ α ν τ α ι

σπουδαιότατα

π λ ε ο ν ε κ τ ή μ α τ α , ακόμη κ α ί άν π α ρ α β λ έ ψ ο υ μ ε τ ά α ν α μ φ ι σ β ή τ η ­ τ α έν τ έ λ ε ι π ρ ο τ ε ρ ή μ α τ α τ ή ς π ν ε υ μ α τ ι κ ή ς ε ρ γ α σ ί α ς . Ή

προ­

σ ω π ι κ ή , σ τ ε ν ή , κ α θ α ρ ά μ ι σ θ ο λ ο γ ι κ ή εξάρτηση τ ο ΰ χ ε ι ρ ώ ν α κ τ α μ ι σ θ ω τ ο ύ ε ρ γ ά τ η άπό τον κεφαλαιοκράτη ε π ι χ ε ι ρ η μ α τ ί α ή τόν εκπρόσωπο του στο εργοστάσιο αντικαθίσταται τώρα άπό τήν πνευματική εργασία στήν υπηρεσία μιας απρόσωπης ε π ι χ ε ί ρ η ­ σ η ς , σ τ ή ν ό π ο ι α δ έ ν ε ι μ ε ν τον υ π ά λ λ η λ ο αδήριτο υλικό σ υ μ φ έ ­ ρον, ή ό π ο ι α όμω,ς, π έ ρ α άπό μ ε ρ ι κ ά π ε ρ ι σ τ α τ ι κ ά π ο ύ θά ξ έ ν ι ­ ζαν ΐ σ ω ς δ υ σ ά ρ ε σ τ α τ ο ύ ς αμύητους, ό χ ι μόνο τ ό ν μ ε τ α χ ε ι ρ ί ζ ε ­ τ α ι πολύ· α ν θ ρ ω π ι ν ό τ ε ρ α ά π ' δ , τ ι ό μ έ σ ο ς εργοδότης, άλλά συν­ δέεται μαζί του καί μ έ τούς ισχυρούς δεσμούς τ ή ς ιδέας καί τ ο ΰ κ ο ι ν ο ύ αγώνα. Α π έ ν α ν τ ι σ τ ό κ ό μ μ α , ό υπάλληλος δέν ε ί ν α ι μόνο μ ι σ θ ω τ ό ς εργάτης, άλλά κ α ί εταίρος, ο χ ι β έ β α ι α

εμπορι­

κός, άφοΰ τ ό κ ό μ μ α δέν α π ο τ ε λ ε ί κ α θ ' ε α υ τ ό ε μ π ο ρ ι κ ή ε π ι χ ε ί ­ ρηση κ α ί , ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , π α ρ έ χ ε ι σ τ α θ ε ρ ά ω ρ ο μ ί σ θ ι α , ό χ ι μ ε ρ ί ­ σ μ α τ α , ω σ τ ό σ ο π ά ν τ ω ς — άς ε π ι τ ρ α π ε ί ή έκφραση! — στο ιδεολογικό Ή

εταίρος

πεδίο.

ζ ω ή τ ή ς κ ο μ μ α τ ι κ ή ς ύ π α λ λ η λ ί α ς δέν α ν ή κ ε ι

ασφαλώς

στίς ωραιότερες τοΰ κόσμου τούτου. Α π ε ν α ν τ ί α ς * έδώ επανα­ λαμβάνουμε δ,τι ε ί π α μ ε άλλου14: γ ι ά τ ή

— μόνο

σπανιότατα

ά δ ρ ή — αμοιβή τ ο υ ς , οί υ π ά λ λ η λ ο ι τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς ο φ ε ί λ ο υ ν νά δ ι ε κ π ε ρ α ι ώ ν ο υ ν τ ε ρ ά σ τ ι ο δ γ κ ο ε ρ γ α σ ι ώ ν κ α ί β λ έ π ο υ ν τ ι ς δυνά­ μεις

τους

νά ε ξ α ν τ λ ο ύ ν τ α ι

υπερβολικά

14. Πρβλ. παραπάνω σσ. 106 κ.έξ., 183.

γρήγορα.

Όμως

ό

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

388

πρώην ε ρ γ ά τ η ς εχει πλήρως εξασφαλισμένα τά αναγκαία. Ώ ς έμμισθος

υπάλληλος

βιοτεύει

εσωτερική γαλήνη. Ε ν ό σ ω

μέ μεγαλύτερη

ασφάλεια

βρίσκεται στή φυλακή,

καί

φροντίζει

τ ό κ ό μ μ α γ ι ' αυτόν κ α ί τ ο ύ ς δ ι κ ο ύ ς τ ο υ · δσο π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς δ ι ώ ­ ξ ε ι ς α ν τ ι μ ε τ ω π ί ζ ε ι , τ ό σ ο αυξάνουν φ υ σ ι κ ά οί π ρ ο ο π τ ι κ έ ς τ ο υ γιά ταχύτατη προαγωγή

στο υπαλληλικό επιτελείο τ ή ς σο­

σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς , μ έ δλα τ ά ε π α κ ό λ ο υ θ α . Σ τ ο σ η μ ε ί ο τ ο ΰ τ ο άς π α ρ ε μ β ά λ ο υ μ ε ένα ενδιαφέρον ε ρ ώ τ η ­ μα:

Ποια

πρός

ή

αναλογία

τό σύνολο

τής

σοσιαλδημοκρατικής

τών οργανωμένων

μαζών

ύπαλληλίας

του κόμματος]

Σέ

πόσα ε γ γ ε γ ρ α μ μ έ ν α μ έ λ η α ν τ ι σ τ ο ι χ ε ί ένα σ τ έ λ ε χ ο ς ; Ά ν σ υ μ ­ π ε ρ ι λ ά β ο υ μ ε σ τ ή ν έννοια τ ο ΰ τ ε λ ε υ τ α ί ο υ τ ο ύ ς , ώ ς έ π ι τ ό π λ ε ί ­ στον ά μ ι σ θ ο υ ς π ά ν τ ω ς , ε ν τ ε τ α λ μ έ ν ο υ ς ε κ π ρ ο σ ώ π ο υ ς τ ο ΰ κ ό μ ­ μ α τ ο ς σ τ ά δ η μ ο τ ι κ ά κ α ί κ ο ι ν ο τ ι κ ά σ υ μ β ο ύ λ ι α κ . λ π . , δέν απο­ κ λ ε ί ε τ α ι ε ν ί ο τ ε νά κ α τ α λ ή ξ ο υ μ ε σ έ α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α π ο λ ύ π ε ρ ί ε ρ ­ γα.

Έτσι,

ή

σοσιαλδημοκρατική

κομματική

οργάνωση τοΰ

ομόσπονδου κρατιδίου τ ή ς Β ά δ η ς λ . χ . διακήρυξε άπό τό 1 9 0 5 , δταν α ρ ι θ μ ο ύ σ ε μ ό λ ι ς 7 . 3 3 2 μ έ λ η , ό τ ι ό αριθμός τ ώ ν ε κ π ρ ο σ ώ ­ π ω ν τ η ς σ έ δ η μ ο τ ι κ ό κ α ί κ ο ι ν ο τ ι κ ό ε π ί π ε δ ο ε ί χ ε ή δ η υπερβεί τ ο ύ ς 1 . 0 0 0 . 1 5 Σ ύ μ φ ω ν α μ έ τ ά σ τ ο ι χ ε ί α τ ο ΰ τ α , ένα σ τ ά επτά μ έ λ η τ ή ς σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή ς π α ρ ά τ α ξ η ς τ ή ς Β ά δ η ς ε ΐ χ ε τ ή ν τ ι μ ή νά ε κ π ρ ο σ ω π ε ί κ ά π ο υ τ ό κ ό μ μ α τ ο υ . Τ ό έν λ ό γ ω π α ρ ά δ ε ι γ μ α , τ ό όποιο ανέφερε λ ό γ ω τ ή ς ι δ ι ο μ ο ρ φ ί α ς τ ο υ ή ΐ δ ι α ή ε κ τ ε λ ε σ τ ι κ ή ε π ι τ ρ ο π ή τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς σ έ έ κ θ ε σ η τ η ς π ρ ό ς τ ό συνέδριο τ ο ΰ έ τ ο υ ς ε κ ε ί ν ο υ κ α ί τ ό όποιο π ά ν τ ω ς δέν π ρ έ π ε ι νά ε ί ν α ι τ ό μ ο ­ ναδικό στο εΐδος τ ο υ στήν π ε ρ ι ο χ ή τ ή ς νότιας Γ ε ρ μ α ν ί α ς , άφο­ ρα ω σ τ ό σ ο π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο τ ή ν α ν α λ ο γ ί α τ ο ΰ συνόλου τ ώ ν ε γ γ ε ­ γ ρ α μ μ έ ν ω ν μ ε λ ώ ν πρός τ ή λ ε γ ό μ ε ν η κ ο μ μ α τ ι κ ή η γ ε σ ί α παρά προς τ ή ν κ α θ α υ τ ό ύ π α λ λ η λ ί α , εφόσον ε μ μ έ ν ο υ μ ε στόν ο ρ ι σ μ ό τής τελευταίας

ώς σώματος

απαρτιζόμενου

άπό ανθρώπους

π ο ύ β ρ ί σ κ ο ν τ α ι μ ό ν ι μ α κ α ί ά μ ε σ α σ τ ή ν υ π η ρ ε σ ί α ενός συνόλου α ν θ ρ ώ π ω ν . Ώ ς π ρ ό ς τ ί ς δ ι α σ τ ά σ ε ι ς τ ή ς ύπαλληλίας πους τ ο ΰ γερμανικού λαιότερης

εποχής

ανακοίνωση

σοσιαλδημοκρατικού μας διαφωτίζει

πού διέτρεξε

κατά

στους κ ό λ ­

κόμματος προσέγγιση

τον σοσιαλδημοκρατικό

15. Protokoll der Verhandlungen des Parteitags

τής πα­ κάποια τύπο

τό

zu Jena 1905, σ. 16.

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ

389

1 9 0 4 * 1 6 σ ύ μ φ ω ν α λ ο ι π ό ν μ ' αυτή, τ ο κ ό μ μ α α π α σ χ ο λ ο ύ σ ε τ ό τ ε ( έ κ τ ο ς α π ό τ α 1 4 7 6 ά τ ο μ α τ ο ύ τ υ π ο γ ρ α φ ε ί ο υ τ ο υ , τ ά όποια απολάμβαναν άπό τ ό τ ε κατά τά 2 / 3 τό οκτάωρο καθώς καί κατά μεγάλο μέρος τό δικαίωμα διακοπών) 3 2 9 συντάκτες καί διεκπεραιωτές ταχυδρομικών αποστολών. Ή κυκλοφορία τοΰ ημερήσιου πολιτικού

τ ύ π ο υ ανήλθε τ ό 1 9 0 9 σ τ ά 1 . 0 0 0 . 0 0 0

φ ύ λ λ α π ε ρ ί π ο υ , έ ν ώ εκείνη τ ο ΰ σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ο ύ , πλείστον

εβδομαδιαίου,

αριθμός τ ώ ν έ μ μ ι σ θ ω ν τ ό σ ο σ τ ά συνδικάτα,

σέ πολύ ηγετικών

περισσότερα στελεχών

ώς έπι τό

ακόμη.17

αυξάνεται

Ό

γοργά

όσο κ α ί σ τ ά ε π ι μ έ ρ ο υ ς σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ά κ ό μ ­

μ α τ α . Τ ά π ρ ώ τ α μ ό ν ι μ α κ α ί έ μ μ ι σ θ α η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η στους κ ό λ π ο υ ς τ ο ΰ ε υ ρ ω π α ϊ κ ο ύ έ ρ γ α τ ι κ ο ΰ κ ι ν ή μ α τ ο ς ή σ α ν οί υπάλ­ λ η λ ο ι π ο ύ δ ι ό ρ ι σ ε σ τ ά 1 8 4 0 τ ό σ υ ν δ ι κ ά τ ο τ ώ ν Β ρ ε τ α ν ώ ν εργα­ τών

μετάλλου. Τ ο 1 9 0 8 , τά αγγλικά

συνδικάτα

αριθμούσαν

πάνω άπό 1 . 0 0 0 υ π α λ λ ή λ ο υ ς . 1 8 Τ ό 1 8 9 8 απασχολούνταν σ τ ή Γ ε ρ μ α ν ί α 1 0 4 συνδικαλιστικά σ τ ε λ έ χ η κ α ί τό 1 9 0 4 6 7 7 , άπό τ ά όποια 1 0 0 μόνο σ τ ή ν ο μ ο σ π ο ν δ ί α τ ώ ν εργατών

μετάλλου

κ α ί 7 0 σ' εκείνη τ ώ ν ο ι κ ο δ ό μ ω ν . Ή εξέλιξη τ ο ύ τ η ε π ι σ π ε ύ δ ε ­ τ α ι ό χ ι μόνο ά π ό τ ή ν α ύ ξ η σ η τ ο ΰ ά ρ ι θ μ ο ΰ τ ώ ν ε γ γ ε γ ρ α μ μ έ ν ω ν μ ε λ ώ ν , άλλά κ α τ ' εξοχήν επίσης ά π ό τ ή ν ε π έ κ τ α σ η τ ο ΰ π λ έ γ ­ ματος

τών καταβαλλόμενων

βοηθημάτων

καί

επιδομάτων.

Έ π ι κ ά π ο ι ο δ ι ά σ τ η μ α , κ ά θ ε σχεδόν γ ε ν ι κ ή σ υ ν έ λ ε υ σ η τ ώ ν ερ­ γατικών κέντρων καί ομοσπονδιών συζητούσε καί αποφάσιζε τ ή ν π ρ ό σ λ η ψ η ν έ ω ν υ π α λ λ ή λ ω ν , τ ή ν ό π ο ι α επέβαλλε ή δ ι α φ ο ­ ροποίηση τών συνδικαλιστικών λ ε ι τ ο υ ρ γ ι ώ ν . 1 9

Καλλιεργήθηκε

μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν μ ε λ ώ ν τό έδαφος γ ι ά τον διορισμό ε μ π ε ι ρ ο γ ν ω μ ό ­ νων αρμόδιων νά π α ρ α κ ο λ ο υ θ ο ύ ν τ ί ς ν έ ε ς ε φ ε υ ρ έ σ ε ι ς , τ ή ν τ ε ­ χ ν ο λ ο γ ι κ ή π ρ ό ο δ ο κ α ί νά ε ξ ε λ έ γ χ ο υ ν τ ό σ ύ σ τ η μ α κ ο σ τ ο λ ό γ η ­ σης στά εργοστάσια. Π έ ρ α άπό τούς ε μ π ε ι ρ ο γ ν ώ μ ο ν ε ς τ ώ ν β α ­ σικών κ ο μ μ α τ ι κ ώ ν προεδρείων σέ θέματα διοίκησης, δ ι π λ ω μ α ­ τίας, άγκιτάτσιας καί οργάνωσης, πέρα άπό τούς ειδικούς σ τ ή

16. Mitteldeutsche Sonntagszeitung 11, άρ. 14 (1904). 17. Karl Kautsky, Der Weg zur Macht, Berlin 1909, σ. 56. 18. Fausto Pagliari, « L e organizzazione e i loro impiegati», σσ. 8-9. 19. Ernst Deinhardt, « D a s Beamtenelement in den deutschen Ge­ werkschaften», Sozialistische Monatshefte 9 (1905), σ. 109· πρβλ. σ. 99.

390

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

δ ι α χ ε ί ρ ι σ η τ ώ ν τ α μ ε ί ω ν κ α ί στον υ π ο λ ο γ ι σ μ ό τ ώ ν

ποικίλων

β ο η θ η μ ά τ ω ν κ α ί ε π ι δ ο μ ά τ ω ν , π έ ρ α άπό τ ο ύ ς ε ι σ η γ η τ έ ς γ ι ά τ ι ς α π ε ρ γ ί ε ς , ε π ι σ η μ ά ν θ η κ ε ή α ν ά γ κ η νά α ν α ζ η τ η θ ο ύ ν κ α ί π ρ ο σ ­ λ η φ θ ο ύ ν άλλα σ τ ε λ έ χ η μ έ ι δ ι α ί τ ε ρ ε ς ι κ α ν ό τ η τ ε ς , δ π ω ς ο ι κ ο ν ο ­ μολόγοι, γερμανικού

τεχνικοί,

στατιστικοί.20

σοσιαλδημοκρατικού

Καί

στήν

κόμματος

περίπτωση

τοΰ

παρατηρείται

ϊδια τάση προς διόγκωση τής ύπαλληλίας. Σ ύ μ φ ω ν α

μέ

ή τήν

έκθεση τής ε κ τ ε λ ε σ τ ι κ ή ς επιτροπής κατά τό 1 9 0 9 , γ ρ α μ μ α τ ε ί ς υ π η ρ ε τ ο ύ σ α ν σέ δ λ ε ς τ ι ς π ε ρ ι φ έ ρ ε ι ε ς , έ κ τ ο ς άπό μ ε ρ ι κ έ ς

μι­

κ ρ έ ς , δ π ο υ τ ό κ ό μ μ α π ε ρ ι ο ρ ι ζ ό τ α ν σ τ ή ν ά γ κ ι τ ά τ σ ι α * οί γ ρ α μ ­ μ α τ ε ί ς τ ώ ν π ε ρ ι φ ε ρ ε ι ώ ν ήσαν 4 3 , έ ν ώ ε κ ε ί ν ο ι τ ώ ν

επαρχιών

α υ ξ ή θ η κ α ν , σ' ένα μ ό λ ι ς ε τ ο ς , άπό 4 1 σ έ 6 2 . 2 1 Κ α θ ώ ς ε γ κ α τ α λ ε ί π ε ι τήν χ ε ι ρ ω ν α κ τ ι κ ή εργασία χάριν πνευματικής, ό σοσιαλιστής εργάτης υφίσταται δμως

τής

ακόμη

μ ι ά π ρ ό σ θ ε τ η , μ ε τ α μ ό ρ φ ω σ η , ή όποια α γ κ α λ ι ά ζ ε ι τ ό ε ί ν α ι τ ο υ ο λ ό κ λ η ρ ο : α φ ί σ τ α τ α ι β α θ μ η δ ό ν άπό τ ό π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο κ α ί ε ν ­ τ ά σ σ ε τ α ι σ τ ή μ ι κ ρ ο α σ τ ι κ ή τ ά ξ η . Ή τ ρ ο π ή θά ε π έ λ θ ε ι α ρ χ ι κ ά μόνο σ τ ό ε π α γ γ ε λ μ α τ ι κ ό κ α ί ο ι κ ο ν ο μ ι κ ό ε π ί π ε δ ο . Ο ί κ α τ α β α λ ­ λ ό μ ε ν ο ι άπό τ ό κ ό μ μ α μ ι σ θ ο ί , ο σ ο δ ή π ο τ ε γ λ ί σ χ ρ ο ι κ α ί άν ε ΐ ν α ι , υπερβαίνουν πάντως σημαντικά τ ή μ έ σ η α μ ο ι β ή τοΰ

εργάτη

πριν άπό τ ή ν εΐσοδό τ ο υ σ τ ή ν ύ π α λ λ η λ ί α τ ο ΰ ε ρ γ α τ ι κ ο ύ κ ι ν ή ­ μ α τ ο ς * εΐναι κ ο μ μ έ ν ο ι κ α ί ρ α μ μ έ ν ο ι γ ι ά μ ι ά μ ε τ ρ η μ έ ν η μ ι κ ρ ο α ­ στική ζ ω ή . Δεδομένου ότι ή σταδιοδρομία τοΰ κομματικού

ή

σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ο ύ σ τ ε λ έ χ ο υ ς δέν μ ε τ α β ά λ λ ε ι μ έ ν τ ι ς π ε ρ ι σ σ ό τ ε ­ ρες φορές τ ο ν π ρ ώ η ν ε ρ γ ά τ η σ έ κ ε φ α λ α ι ο κ ρ ά τ η , 2 2 τον α ν ε β ά ζ ε ι

20. Adolf Braun, «Gewerkschaftliche Verfassungsfragen», Die Neue Zeit 29,1 (1910-1911), σσ. 662-670. 2 1 . Protokoll der Verhandlungen des Parteitags zu Leipzig, Berlin 1909, σ. 20. 22. Έ δ ώ πρέπει ωστόσο νά επισημανθεί ότι ορισμένες θέσεις κατα­ λαμβανόμενες από πρώην εργάτες δια μέσου του κομματικού μηχανι­ σμού φαίνονται ωραιότερες, δηλαδή αστικότερες, άπ' ό,τι είναι στήν πραγματικότητα. Έ τ σ ι , οί «ιδιοκτήτες τυπογραφείων» δέν είναι ώς έπί τό πλείστον παρά κατά νόμο ιδιοκτήτες κομματικών καταστημάτων καί, πέρα άπό τόν μισθό γιά τήν επιτελούμενη στό πλαίσιο τών τελευταίων λειτουργία, δέν αποκομίζουν βέβαια ούτε τό ελάχιστο κέρδος άπό τις επιχειρήσεις πού διευθύνουν.

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ

391

δ μ ω ς κατά πολύ υπεράνω τ ή ς γενέθλιας τάξης τ ο υ , 2 3 πλάσθη­ κ ε ό κ ο ι ν ω ν ι ο λ ο γ ι κ ά ε ύ σ τ ο χ ο ς δρος «έξυφωμένα

προλεταριακά

σ τ ο ι χ ε ί α » . Κ α ί ό K a r l M a r x δ ι έ κ ρ ι ν ε τ ο ύ ς η γ έ τ ε ς τ ή ς εργατι­ κ ή ς τ ά ξ η ς σ έ «ανώτερης κ α τ η γ ο ρ ί α ς » τ ο ύ ς δ ε ύ τ ε ρ ο υ ς εντός ε ι σ α γ ω γ ι κ ώ ν . 2 4

καί σέ «εργάτες» — Οί προλετάριοι

τούτοι,

π α ρ ά τ ή ν αρχικά σ υ χ ν ή επαφή τ ο υ ς μ έ τ ί ς π λ α τ ε ι έ ς εργατικές μάζες, υπόκεινται δμως έτσι σέ ψυχική μεταμόρφωση

κατά

π ο λ ύ β α θ ύ τ ε ρ η ά π ό εκείνη τ ή ν όποια υ φ ί σ τ α ν τ α ι , δ π ω ς ε ί π α μ ε , όσοι αναδεικνύονται

σέ ηγετικά

στελέχη.25 Ό

«εργάτης

εξυψωμένη ο ι κ ο ν ο μ ι κ ο κ ο ι ν ω ν ι κ ή θ έ σ η » ο ύ τ ε θά έ χ ε ι

μέ

πάντοτε

τ ή ν η θ ι κ ή δ ύ ν α μ η νά ά ν θ ί σ τ α τ α ι στους π ε ι ρ α σ μ ο ύ ς τ ο ΰ νέου π ε ρ ι β ά λ λ ο ν τ ο ς , ο ύ τ ε θά ε π α ρ κ ε ί ή κ ο ι ν ω ν ι κ ο π ο λ ι τ ι κ ή τ ο υ π α ι ­ δ ε ί α σ έ δ λ ε ς τ ί ς π ε ρ ι σ τ ά σ ε ι ς γ ι ά νά τ ο ν π ρ ο φ υ λ ά ξ ε ι ά π ό τ ί ς επιρροές τ ή ς νέας τ ο υ θ έ σ η ς . Ό ΐ δ ι ο ς ό A u g u s t B e b e l ε π ι σ ή μ α ­ νε ε π α ν ε ι λ η μ μ έ ν α τ ο ύ ς κινδύνους π ο ύ δ ι α τ ρ έ χ ε ι ή η γ ε σ ί α τ ή ς σοσιαλδημοκρατίας ώς προς τήν τ α ξ ι κ ή καθαρότητα καί τήν ενότητα

τών ιδεών

τά κομματικά

στελέχη

προλεταριακής

προελεύσεως, υπογράμμισε, «βλέπουν τό άξίωμά τους ώς τήν ολοκλήρωση τής ζωής τ ο υ ς » . 2 6 Ε ξ ε τ α ζ ό μ ε ν ο

προσεκτικότερα,

τ ό γ ε γ ο ν ό ς τ ο ΰ τ ο αποκτά κ ο ι ν ω ν ι κ ή αυτόχρημα β α ρ ύ τ η τ α , ή

23. Φυσικό είναι ότι οί έν λόγω προλετάριοι, οί αγορεύσεις τών όποιων φανερώνουν άριστη γνώση τοΰ έργατικοΰ βίου, δέν κατόρθωσαν νά παραμείνουν εργάτες ενόσω κατείχαν τό βουλευτικό αξίωμα. Δέν είναι δυνατόν νά μοχθεί κανείς στήν οικοδομή τό μεσημέρι καί τό απόγευμα νά αγορεύει στο ομοσπονδιακό κοινοβούλιο περί χρηματιστηριακής νομο­ θεσίας. Τό κοινοβούλιο απαιτεί μελέτη καί γνώση τ ώ ν πραγμάτων, ή δέ ηγεσία ενός κόμματος αμέριστες τίς δυνάμεις τοΰ άνθρωπου. Καί οικονο­ μικοί α κ ό μ η λόγοι εμποδίζουν τήν παραμονή τοΰ βουλευτή στους κόλ­ πους τής εργατικής τάξης. Μέχρι τοΰδε απέτυχε πάντοτε ή προσπάθεια νά συμβιβασθεί ή χειρωνακτική εργασία μέ τό κοινοβουλευτικό εργο. Πριν άπό μερικά χρόνια —τόν Ιούνιο τοΰ 1906— τό Κεντρώο Κόμμα Γερμανίας είχε στό τοπικό κοινοβούλιο τής Βάδης κάποιον βιομηχανικό ε ρ γ ά τ η πού εργαζόταν α κ ό μ η στό ε ρ γ ο σ τ ά σ ι ο · μιά μέρα όμως τοΰ ανα­

κοίνωσε ό ε ρ γ ο δ ό τ η ς του ότι ήταν υποχρεωμένος να τόν απολύσει. 24. Karl Marx, Briefe und Auszüge aus Briefen, σ. 159. 25. Πρβλ. παραπάνω σσ. 386-387. 26. Ά π ό λόγο τοΰ August Bebel στό συνέδριο τοΰ 1903 στή Δρέσδη· βλ. Protokoll, Berlin 1903, σ. 230.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

392

οποία κ α τ ά τ ή γ ν ώ μ η μ α ς ο υ τ ε κ α τ ά π ρ ο σ έ γ γ ι σ η δέν π ρ ο σ έ ­ χ θ η κ ε δσο τ ή ς αξίζει, τ ό σ ο ε ν τ ό ς όσο κ α ί έ κ τ ο ς τ ώ ν τ ε ι χ ώ ν . Τ ό σοσιαλδημοκρατικό

κόμμα

χ ρ η σ ι μ ε ύ ε ι λοιπόν σέ ο ρ ι σ μ έ ­

να σ τ ρ ώ μ α τ α τ ή ς γ ε ρ μ α ν ι κ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς ώ ς ε φ α λ τ ή ρ ι ο κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς ανόδου, κ α ί μ ά λ ι σ τ α στον β α θ μ ό δπου ε π ε κ τ ε ί ν ε τ α ι καί διακλαδώνεται

ό γραφειοκρατικός

μηχανισμός του. Σ τ ο

κ ό μ μ α τ ο ΰ τ ο έ λ α χ ε ό ι σ τ ο ρ ι κ ό ς κ λ ή ρ ο ς νά α π ο σ π ά σ ε ι ά π ό τ ο ύ ς κόλπους

τοΰ προλεταριάτου

μερικά

προλεταριακά

στοιχεία,

π ο λ λ έ ς φορές τ ά ι κ α ν ό τ ε ρ α , ν ο η μ ο ν έ σ τ ε ρ α . Ή ϊ δ ι α ή υ λ ι σ τ ι κ ή αντίληψη τ ή ς ι σ τ ο ρ ί α ς μ α ς δ ι δ ά σ κ ε ι ό τ ι ή ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή κ α ί κ ο ι ­ νωνική αλλοτρίωση ακολουθείται άφευκτα άπό τ ή ν π ν ε υ μ α τ ι ­ κή.27

Όρισμένα

οικονομικοκοινωνικούς

«εξυψωμένα»

πρώην

π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ά σ τ ο ι χ ε ί α π α ρ α μ έ ν ο υ ν β έ β α ι α έ φ ' δρου ζ ω ή ς ά π ό κ α ρ δ ί α ς « σ ο σ ι α λ ι σ τ έ ς » . 2 8 Σ τ ή ν π ε ρ ί π τ ω σ η αυτήν, ό π ρ ώ η ν ε ρ ­ γ ά τ η ς εΐναι « ι δ ε ο λ ό γ ο ς » δ π ω ς α κ ρ ι β ώ ς καί ό αυτόμολος άπό τ ή ν α σ τ ι κ ή τ ά ξ η · ή ν ο ο τ ρ ο π ί α τ ο υ δέν α ν τ α π ο κ ρ ί ν ε τ α ι κοινωνική του θέση. "Αλλοι πάλι απεναντίας ταχύτατα.

Ό σ ο βαθύτερα

έχει

στήν

αστικοποιούνται

ριζοβολήσει τό

σοσιαλιστικό

δόγμα στήν καρδιά τοΰ μεμονωμένου άτομου, τόσο βραδύτερα συντελείται φυσικά ή αστικοποίηση. Συχνά συμβαίνει μάλιστα νά ε ξ ο υ δ ε τ ε ρ ώ ν ε τ α ι ή δ ι α δ ι κ α σ ί α τ ή ς κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς

μεταμόρφω­

σης χάρη σέ μιά κληρονομημένη π α γ ι ό τ η τ α τοΰ σοσιαλιστικού φ ρ ο ν ή μ α τ ο ς , 2 9 ό π ο τ ε , παρά τ ή ν α λ λ α γ ή τ ή ς ο ι κ ο ν ο μ ι κ ο κ ο ι ν ω ­ ν ι κ ή ς θ έ σ η ς , γ ό ν ο ι κ α ί ε γ γ ο ν ο ί θά π α ρ α μ ε ί ν ο υ ν μ α χ ό μ ε ν α μ έ λ η τοΰ έργατικοΰ κόμματος. Ή λογική καί ή πείρα

φανερώνουν

ω σ τ ό σ ο ό τ ι κ ά τ ι τ έ τ ο ι ο δέν α π ο τ ε λ ε ί π α ρ ά σ π ά ν ι α ε ξ α ί ρ ε σ η . Α κ ό μ η κ α ί άν ό ΐ δ ι ο ς ό ά π ο π ρ ο λ ε τ α ρ ι ο π ο ι η μ έ ν ο ς

σοσιαλιστής

παραμείνει ακραιφνής υπέρμαχος τ ή ς χειραφέτησης τ ή ς εργα­ τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς κ α ί γ ε ρ ά σ ε ι σ ε β ά σ μ ι α ύπό τ ή ν ιδιότητα τοΰ σο­ σιαλδημοκράτη έφημεριδογράφου ή βουλευτή, τά παιδιά του, τ ό σ ο οί γ ι ο ι δσο κ α ί οί κ ό ρ ε ς , π ρ ο σ κ ο λ λ ώ ν τ α ι σ τ ή ν τ ά ξ η Οπου ε ν σ ω μ α τ ώ θ η κ α ν μ έ τ ή ν κ ο ι ν ω ν ι κ ή άνοδο τ ο ΰ π α τ έ ρ α , κ α ί μ ά λ ι -

27. Τοΰτο τόνισε επίσης ό August Bebel στόν προ μνημονευμένο λόγο του στό συνέδριο τής Δρέσδης· βλ., Protokoll, σ. 230. 28. Πρβλ. παραπάνω σσ. 295-296. 29. Πρβλ. παραπάνω σσ. 346-347.

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ

393

σ τ α ο χ ι μόνο υλικά* ακόμη κ α ί π ν ε υ μ α τ ι κ ά ε ξ ο μ ο ι ώ ν ο ν τ α ι σύν­ τ ο μ α μ ε τά μ έ λ η τ ή ς τ ω ρ ι ν ή ς τους τ ά ξ η ς . 3 0 Παντρεύονται λ . χ . σχεδόν αποκλειστικά

μ έ λ η οχι τ ή ς προγενέστερης

άλλά τ ή ς

τ ω ρ ι ν ή ς τ ά ξ η ς τ ο ύ π α τ έ ρ α . Ό μόνος π λ έ ο ν δ ε σ μ ό ς τ ο ΰ τ ε λ ε υ ­ ταίου μ έ τό προλεταριάτο, ή π ί σ τ η στο κοινωνικοπολιτικό δόγ­ μ α , σ υ ρ ρ ι κ ν ώ ν ε τ α ι σ τ ά π α ι δ ι ά γ ι ά νά γ ί ν ε ι π ο λ ι τ ι κ ή αδιαφορία. Σ υ γ κ ε φ α λ α ι ω τ ι κ ά μ π ο ρ ο ύ μ ε νά π ο ΰ μ ε δ τ ι τ ά π ρ ώ η ν π ρ ο λ ε τ α ­ ριακά στοιχεία, ιδωμένα ώς οικογένειες, άργά ή γοργά γίνον­ τ α ι ένα μ έ τ ό π ε ρ ι β ά λ λ ο ν τ ο υ ς . Τ ά π α ι δ ι ά , έ χ ο ν τ α ς λ ά β ε ι αγω­ γ ή α σ τ ι κ ή — φοιτοΰν σ έ σ χ ο λ ε ί α π ο λ ύ κ α λ ύ τ ε ρ α ά π ' δ , τ ι ό π α τέρας

— και μ ε ενοιαφεροντα επίσης αστικά, σπανιότατα μ ο ­

νό α ν α λ ο γ ί ζ ο ν τ α ι τ ή σ α φ ώ ς ά ν τ ι α σ τ ι κ ή π ρ ο έ λ ε υ σ η τ ή ς π α ρ ο ύ ­ σας θ έ σ η ς τ ο υ ς σ τ ο π λ α ί σ ι ο τ ή ς α σ τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς . Ό σ ε ς λ ο ι π ό ν ε ρ γ α τ ι κ έ ς ο ι κ ο γ έ ν ε ι ε ς ε ξ υ ψ ώ ν ε ι ο ι κ ο ν ο μ ι κ ο κ ο ι ν ω ν ι κ ά τ ό επανα­ σ τ α τ ι κ ό π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο , μ έ σ κ ο π ό νά κ α τ α π ο λ ε μ ή σ ε ι κ α τ ά τ ό δυνατόν τ ε λ ε σ φ ό ρ α τ ή ν αστική τ ά ξ η , κ α τ α λ ή γ ο υ ν νά απορρο­ φούνται άπ' αυτήν.32 Παρόμοια απομάκρυνση άπό τ ί ς σοσιαλι30. Τοΰτο δέν συμβαίνει ωστόσο πάντοτε. Απαντούν περιπτώσεις όπου γόνοι «εξυψωμένων» στό έπακρο προλεταρίων ε'ίτε θέλουν νά στραφοΰν πάλι προς τή μισθωτή εργασία, εϊτε πρέπει νά τό κάμουν ε π ε ι δ ή οί α π ο λ α β έ ς τοΰ πατέρα, ιδίως μάλιστα αν είναι πολύτεκνος, δέν έπαρκοΰν γιά τήν «πρέπουσα» αγωγή τών παιδιών. Ό συγγραφέας γνώρισε σο­ σιαλδημοκράτες έφημεριδογράφους καί βουλευτές, τών οποίων οί γιοι αναγκάζονταν νά βιοπαλεύουν ώς σιδηρουργοί στά εργοστάσια καί οί κό­ ρες τους σέ ταπεινούς ρόλους στό παλκοσένικο (ώς μπαλαρίνες). 3 1 . Κάποιος υπάλληλος γερμανικοΰ συνδικάτου, ή παιδεία τοΰ όποιου υπολειπόταν αισθητά τοΰ μέσου όρου τών συναδέλφων του καί ό όποιος, κατά δική του μάλιστα ομολογία, δέν καλοκαταλάβαινε τίς ψιλοδιαφορές ανάμεσα σ τ ι ς πτώσεις τών ονομάτων, είπε κάποτε στόν υποφαινόμενο σχετικά μέ τό μέλλον τοΰ γιου του: « Σ τ ό πραχτικό γυμνάσιο θά τόνε στείλω οπωσδήποτε. "Ισαμε 'κεΐ θά φτάσει, δέ μπορεί, τό πορτοφόλι μας!». 32. Όσον άφορα τούς γιους επιφανών σοσιαλιστών, εφόσον δέν α π ο ­ φεύγουν κάθε μορφή πολιτικής δράσης καί δέν εκδηλώνουν γιά τά πολι­ τικά πράγματα απέχθεια πού θίγει τά δρια τής βδελυγμίας, συχνότατα εμφανίζονται δημόσια ώς σφοδρότατοι αντίπαλοι τοΰ σοσιαλισμοΰ. Τοΰ­ το συμβαίνει λ.χ. στήν περίπτωση ενός γιου τοΰ σοσιαλδημοκράτη βου­ λευτή Karl Ulrich (πρώην ε ρ γ ά τ η μετάλλου), επίσης ενός γ ι ο υ τοΰ εκλι­ πόντος ήγετικοΰ στελέχους τοΰ σοσιαλδημοκρατικού κόμματος Wilhelm

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

394

σ τ ι κ έ ς ιδέες τ ο ΰ π α τ έ ρ α δ ι α π ι σ τ ώ σ α μ ε ή δ η π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ γ ι ά τ ο ύ ς β λ α σ τ ο ύ ς δσων ε ρ γ α τ ι κ ώ ν η γ ε τ ώ ν κ α τ ά γ ο ν τ α ι άπο δ ι α ­ ν ο ο ύ μ ε ν ο υ ς κ ύ κ λ ο υ ς , 3 3 μ έ τ ή μ ό ν η διαφορά δ τ ι οί π ρ ώ τ ο ι σμονούν

τ ή ν γ ε ν έ θ λ ι α τ ά ξ η τ ο υ ς , έ ν ώ οί δ ε ύ τ ε ρ ο ι τ ή ν

λη­

ενθυμούν­

ται, κ α ί π ά λ ι . Στήν

ιστορία

τού έργατικοΰ

κινήματος

βλέπουμε

μιαν ε ι ρ ω ν ε ί α τ ή ς τ ύ χ η ς α ν ά λ ο γ η μ έ τ ή ν ά π α ν τ ώ μ ε ν η

λοιπόν στήν

ι σ τ ο ρ ί α τ ή ς α ν τ ί σ τ α σ η ς τ ή ς α σ τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς εναντίον τ ο ΰ ΐ δ ι ο υ α ύ τ ο υ κ ι ν ή μ α τ ο ς . Ή α σ τ ι κ ή τ ά ξ η δέν κ α τ ό ρ θ ω σ ε νά ε μ π ο δ ί σ ε ι τά ένημερότερα, ικανότερα, ευφυέστερα πολλές φορές μ έ λ η τ η ς νά α υ τ ο μ ο λ ή σ ο υ ν κ α ί νά βαδίσουν εναντίον τ η ς , τ ι θ έ μ ε ν α έ π ι κεφαλής τών θανάσιμων οικονομικών έχθρων τ η ς , ενίοτε μάλι­ στα εξεγείροντας καί οργανώνοντας τους π ρ ω τ ο γ ε ν ώ ς .

Κατά

π α ρ ό μ ο ι ο τ ρ ό π ο , στον σ κ λ η ρ ό τ ο υ αγώνα π ρ ο ς α π α λ λ ο τ ρ ί ω σ η τ ώ ν ά π α λ λ ο τ ρ ι ω τ ώ ν κ α ί ακριβώς γ ι ά νά ό π λ ι σ θ ε ΐ γ ι ά τ ο ν αγώ­ να α υ τ ό ν , τ ό π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο ε ξ υ ψ ώ ν ε ι ά π ό τ ά χαμηλώματα τ ο υ τ ο ύ ς ν ο η μ ο ν έ σ τ ε ρ ο υ ς κ α ί ο ξ υ δ ε ρ κ έ σ τ ε ρ ο υ ς εργάτες, τ ο ύ ς αφαι­ ρεί άπό τό χέρι τό εργαλείο τοΰ χειρώνακτα καί, μ έ πολύ συλ­ λ ο γ ι κ ό μόχθο, τούς δίνει τόν κ ά λ α μ ο , οδηγώντας τούς ίδιους αυτούς

— τ ο ύ ς τ α γ μ έ ν ο υ ς α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ά νά κ α τ α π ο λ ε μ ο ύ ν τ ά

π ρ ο ν ο μ ι ο ύ χ α κ ο ι ν ω ν ι κ ά σ τ ρ ώ μ α τ α — , ή τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν τ ο ύ ς απο­ γόνους

τ ω ν , στους κ ό λ π ο υ ς

τ ή ς αντίπαλης

αστικής

τάξης.

Α λ η θ ι ν ά τ ρ α γ ι κ ή μ ο ί ρ α ! Ά π ό τ ή μ ι ά π λ ε υ ρ ά οί ε ξ ό ρ ι σ τ ο ι τ ή ς α σ τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς , οί π ρ ώ η ν αστοί* ά π ό τ ή ν ά λ λ η , οί ε ξ ό ρ ι σ τ ο ι τ ο ΰ

Bracke (τοΰ δικηγόρου δρ. Bracke άπό τό Breslau, ό όποιος ανήκει στήν άκρα δεξιά καί πρόσκειται στόν Σύνδεσμο τοΰ Ράιχ) καί άλλων ακόμη. Ε ν ί ο τ ε , ωστόσο, τό γεγονός ότι τά παιδιά επιφανών σοσιαλιστών πο­ ρεύονται δρόμους άλλους άπό εκείνους τών πατέρων τους, δέν οφείλεται παρά σέ οικογενειακή κακοδαιμονία: ή αστική οικογένεια τοΰ σοσιαλιστή ηγέτη εμμένει στις παλαιές άντισοσιαλιστικές της αντιλήψεις, δίχως νά μπορεΐ ό pater familias νά τή μεταστρέψει. Ή σύζυγος καί ή κόρη τοΰ πολεμίου τής ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας J . Jaurès λ.χ. ήσαν αφοσιω­ μένες στόν καθολικισμό μέ περισσή ευλάβεια. Λέγεται μάλιστα ότι ή δεύτερη σκεπτόταν επί κάποιο διάστημα νά περιβληθεί τό μοναχικό σχή­ μα γιά νά κατευνάσει, μέ αύτη της τήν θυσία, τή θεία οργή γιά τήν πολι­ τική στάση τοΰ πατέρα της. 33. Πρβλ. παραπάνω σσ. 347 κ.έξ.

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ

395

π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ , οί π ρ ώ η ν π ρ ο λ ε τ ά ρ ι ο ι . Ή μ ε γ α λ ε ι ώ δ η ς π ο λ ι τ ι ­ κ ή διαπάλη μεταξύ κεφαλαίου καί εργασίας καταλήγει, το ΐδιο δπως καί το αλισβερίσι προσφοράς καί ζ ή τ η σ η ς , κερδοσκοπίας καί ατομικής επιδεξιότητας κ . λ π . στο πλαίσιο τοΰ οικονομικού α ν τ α γ ω ν ι σ μ ο ύ , δσο π α ρ ά δ ο ξ ο κ ι άν φ α ί ν ε τ α ι α ύ τ ο : σ τ ή ν νική ανταλλαγή

μεταξύ

δτι

κυματισμός

παρόμοιος

τών τάξεων. στήν

κοινω­

Π ε ρ ι τ τ ό νά ε π α ν α λ ά β ο υ μ ε επιφάνεια

τών

κοινωνικών

σ υ γ κ ρ ο ύ σ ε ω ν δέν μ π ο ρ ε ί δ ι ό λ ο υ νά α μ β λ ύ ν ε ι ή , κ α τ ά

μείζονα

μ ά λ ι σ τ α λ ό γ ο , νά ε ξ α λ ε ί ψ ε ι τ ι ς κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς α ν τ ι θ έ σ ε ι ς . 3 4

Εΐναι

π ρ ό δ η λ ο δ τ ι ή δ ι α δ ι κ α σ ί α τ ή ς κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς α ν τ α λ λ α γ ή ς δέν εΐναι δυνατόν νά α γ κ α λ ι ά σ ε ι π α ρ ά ε λ ά χ ι σ τ ε ς μ ε ι ο ψ η φ ί ε ς ά π ό τ ι ς δύο πλευρές* ωστόσο, καί έδώ έγκειται ή κοινωνιολογική τ η ς σ η ­ μ α σ ί α , ε κ ε ί ν ε ς μ έ τ ό μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο κ ύ ρ ο ς κ α ί ε π ι ρ ρ ο ή , τ ο ύ ς αυ­ τοδημιούργητους ηγέτες.

3. Ή αλληλεγγύη δοτών στους Ή

μεταξύ

ώς μήτρα κόλπους

αστικοποίηση

τών κεφαλαιοκρατών

νέων

μικροαστικών

της σοσιαλιστικής

εργο­ στρωμάτων

παράταξης

ορισμένων στρωμάτων τοΰ οργανωμένου

π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ δ έ ν σ υ ν τ ε λ ε ί τ α ι μόνο μ έ τ ή β ο ή θ ε ι α τ ο ΰ σμού των

τών επιμέρους

σοσιαλιστικών

κ α ί τ ώ ν καταναλωτικών

κομμάτων,

συνεταιρισμών.

τών

μηχανι­ συνδικά­

Παράλληλα

μέ

τ ή ν ε ξ έ λ ι ξ η αυτή, σ ύ μ φ υ τ η σ έ κ ά θ ε χ ε ι ρ α φ ε τ η τ ι κ ό κ ί ν η μ α , αρ­ χ ί ζ ε ι νά σ χ η μ α τ ί ζ ε τ α ι έ κ τ ο ς τ ώ ν σ χ η μ ά τ ω ν τ ή ς σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή ς οργάνωσης, επίσης έκ τών κ ά τ ω προς τά άνω, μιά ξεκάθαρα προλεταροειδής

μικροαστική

τάξη,

ώς· σ υ ν α κ ό λ ο υ θ ο τ ο ΰ αγώνα

τ ή ς ο ρ γ α ν ω μ έ ν η ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς υπέρ τ ή ς κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς χ ε ι ρ α ­ φ έ τ η σ η ς τ η ς . Π ρ ό κ ε ι τ α ι γ ι ά τ ο ύ ς π ρ ο λ ε τ α ρ ί ο υ ς οί ό π ο ι ο ι αφθο­ νούν κ α τ ' εξοχήν σ έ κ α ι ρ ο ύ ς έ ν τ ο ν ω ν αγώνων, δταν οί ο ρ γ α ν ώ ­ σ ε ι ς ε ΐ τ ε εΐναι ακόμη α ν ί σ χ υ ρ ε ς , ε ΐ τ ε ε ξ α σ θ ε ν ο ύ ν , δ π ω ς σ τ ή Γ ε ρ μ α ν ί α έ π ί τ ώ ν ήμερων τ ο ΰ σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ο ύ ι δ ι ω ν ύ μ ο υ , κ α ί οί όποιοι, ένεκα τ ή ς αφοσίωσης τους στο κ ό μ μ α ή στο συνδικάτο

34. Πρβλ. παραπάνω σσ. 3 3 4 κ.έξ.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

396

ή του δεδηλωμένου σοσιαλιστικού φρονήματος καί τοΰ «αντάρ­ τ ι κ ο υ » χαρακτήρα τους, γίνονται στόχος τών αντιποίνων άπό τ ή ν π λ ε υ ρ ά τ ώ ν ε ρ γ ο δ ο τ ώ ν κ α ί χάνουν τ ή θ έ σ η τ ο υ ς κ α ί κ ά θ ε π ό ρ ο ζ ω ή ς , ό π ο τ ε υποχρεώνονται,"εφόσον α π ο π έ μ π ο ν τ α ι π λ έ ο ν άπό π α ν τ ο ΰ , νά μ ε τ α μ ο ρ φ ω θ ο ύ ν σ έ ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ ς ε π α γ γ ε λ μ α τ ί ε ς , να ε γ κ α τ α λ ε ί ψ ο υ ν δ η λ α δ ή τ ό π ρ ό τ ε ρ ο ε π ά γ γ ε λ μ α τ ο υ ς κ α ί νά μ ε τ έ ρ χ ο ν τ α ι τ ο ύ ς π λ α ν ό δ ι ο υ ς μ ι κ ρ ο π ω λ η τ έ ς ή νά ανοίξουν κ ά ­ ποιο μικρό εμπορικό: λαχανοπωλεΐο, χαρτοπωλείο, κ α τ ά σ τ η μ α αποικιακών,

καπνοπωλεΐο,

καφενείο,

μαγειρείο,

ζυθοπωλεΐο

κ . λ π . 3 5 Τ ί ς π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς φορές ε ν ι σ χ ύ ο ν τ α ι τ ό τ ε μ έ αξιοθαύ­ μ α σ τ η αλληλεγγύη άπό τ ο ύ ς π ρ ώ η ν τ α ξ ι κ ά ό μ ο ι ο υ ς τ ω ν , οί ό π ο ι ο ι θ ε ω ρ ο ΰ ν κ α θ ή κ ο ν τ ο υ ς νά σ υ μ π α ρ α σ τ α θ ο ύ ν στους ά τ υ ­ χ ο υ ς σ υ ν α γ ω ν ι σ τ έ ς τ ο υ ς κ α ί , ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , τ ο ύ ς βοηθούν νά ε π ι π λ έ ο υ ν , γ ι ν ό μ ε ν ο ι π ε λ ά τ ε ς τ ο υ ς . Π ο λ λ ο ί ά π ό αυτούς τ ο ύ ς ν ε ό κ ο π ο υ ς μ ι κ ρ ο α σ τ ο ύ ς κ α τ ο ρ θ ώ ν ο υ ν νά ε ν τ α χ θ ο ύ ν μ ό ν ι μ α σ τ ι ς μ ε σ α ί ε ς κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς τ ά ξ ε ι ς . Κ α τ ' αυτόν τον τ ρ ό π ο , ή d é f e n s e p a t r o n a l e [ ά μ υ ν α τ ώ ν ε ρ γ ο δ ο τ ώ ν ] γ ε ν ν ά α υ τ ό μ α τ α νέους μ ι ­ κροαστικούς κύκλους. Έ κ τ ο ς ό μ ω ς ά π ό τ ο ύ τ α τ ά θ ύ μ α τ α τ ο ΰ αγώνα τ ή ς χ ε ι ρ α φ έ ­ τησης,

όχι λίγοι

εργάτες, έ λ α υ ν ό μ ε ν ο ι ά π ό κ ί ν η τ ρ α

συναφή

π ρ ο ς τ ή ν φ ι λ ο κ έ ρ δ ε ι α , τ ή ν ο ρ μ ή νά αλλάξουν κ α ί νά β ε λ τ ι ώ ­ σουν τ ή θ έ σ η τ ο υ ς , α π α ρ ν ο ύ ν τ α ι α ύ τ ο π ρ ο α ί ρ ε τ α τ ή ν τ ά ξ η τ ο υ ς . " Α ν όλοι αυτοί αθροισθούν γ ε ν ι κ ά , π ρ ο κ ύ π τ ε ι σ τ ρ α τ ι ά ο λ ό κ λ η ­ ρη π ρ ώ η ν π ρ ο λ ε τ α ρ ί ω ν κ α ί νΰν μ ι κ ρ ο α σ τ ώ ν , οί ό π ο ι ο ι , ν ο μ ί ζ ο ν ­ τ α ς τ ο ΰ τ ο μ ά λ ι σ τ α ιερό δ ι κ α ί ω μ α τ ο υ ς , α ξ ι ώ ν ο υ ν

αδιακρίτως

άπό τ ά μ έ λ η τοΰ. έ ρ γ α τ ι κ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς νά γίνουν μ ό ν ι μ ο ι π ε λ ά ­ τ ε ς τ ο υ ς , ε π ι β ά λ λ ο ν τ α ς σ' αυτά, τ ρ ό π ο ν τ ι ν ά , τ ό κ α θ ή κ ο ν νά τούς συντηρούν. Παρά τ ή φιλοπονία καί τ ή ν καλή τους θ έ λ η σ η , τέτοιοι

τύποι

πολλές

φορές

απλώς

παρασιτούν

κοινωνικά,

35. Ό Richard Calwer (Das kommunistische Manifest und die heutige Sozialdemokratie, σσ. 8 κ.έξ.) καταφέρεται δριμύτατα εναντίον αυτών τών «μικροαστών σοσιαλδημοκρατών», παρατηρώντας δηκτικά μεταξύ άλλων: «Διαπιστώνει κανείς ότι σήμερα Ολες οί ανάγκες τοΰ άνθρωπου, άπό τά ενδύματα ώς τά ποΰρα του, είναι δυνατόν νά ίκανοποιηθοΰν στά εμπορικά καταστήματα τών μικροαστών σοσιαλδημοκρατών». Μέ τή παρατήρηση τούτη ό Calwer θέλει ωστόσο νά πλήξει έν μέρει καί τούς καταναλωτικούς συνεταιρισμούς.

397

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ

ά ν α γ κ α ζ ό μ ε ν ο ι , άφοΰ δέν δ ι α θ έ τ ο υ ν κ ε φ ά λ α ι α , νά π ρ ο μ η θ ε ύ ο υ ν ώ ς έ π ί τ ο π λ ε ί σ τ ο ν κ α ί κ α κ ά κ α ί ακριβά π ρ ο ϊ ό ν τ α σ τ ο α γ ο ρ α ­ σ τ ι κ ό κ ο ι ν ό , έν π ρ ο κ ε ι μ έ ν ω δ η λ α δ ή σ τ ή ν ε ρ γ α τ ι ά τ ή ς γ ε ι τ ο ν ι ά ς τους. Σ π ο υ δ α ι ό τ ε ρ ο ακόμη ρόλο ά π ό τ ο ύ ς λ ε γ ό μ ε ν ο υ ς μ ι κ ρ ο κ α τ α σ τ η μ α τ ά ρ χ ε ς τ ο υ κ ό μ μ α τ ο ς έ π α ι ξ α ν σ τ ή Γ ε ρ μ α ν ί α οί σ ο σ ι α λ ­ δ η μ ο κ ρ ά τ ε ς ζ υ θ ε σ τ ι ά τ ο ρ ε ς κ α ί ζ υ θ ο π ώ λ ε ς . Έ π ί τ ώ ν ήμερων τοΰ σοσιαλιστικού ιδιωνύμου, ή π ο λ ι τ ι κ ή αποστολή τους ήταν αδιαφιλονίκητη. Σ έ π ο λ λ έ ς κ ω μ ο π ό λ ε ι ς τ ή ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς ε κ π λ η ­ ρώνουν ακόμη κ α ί σ ή μ ε ρ α [ 1 9 2 4 ] σ η μ α ν τ ι κ ό τ α τ ε ς λ ε ι τ ο υ ρ γ ί ε ς : τά κ α τ α σ τ ή μ α τ α τους επέχουν τόπο κεντρικών γραφείων τοΰ κόμματος καί ε ν τ ε υ κ τ η ρ ί ω ν

ο χ ι σ π ά ν ι α α π ο τ ε λ ο ύ ν τ ά μόνα

στήν κ α τ η γ ο ρ ί α τους όπου διατίθενται προς ανάγνωση σοσιαλ­ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ά κ α ί σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ά φύλλα* άν δ ε ί χ ν ο υ ν ε χ θ ρ ό τ η τ α ή άν φ ο β ο ύ ν τ α ι οί υ π ό λ ο ι π ο ι α ί θ ο υ σ ά ρ χ ε ς , δέν α π ο κ λ ε ί ε τ α ι νά προσφέρουν

τά καταστήματα

αυτά τ ή μ ό ν η

δ υ ν α τ ό τ η τ α νά

π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ο ύ ν τ α ι ε ρ γ α τ ι κ έ ς σ υ ν ε λ ε ύ σ ε ι ς σ έ όλη τ ή ν π ε ρ ι ο χ ή . Σ υ χ ν ά αναδεικνύονται λοιπόν σέ απαραίτητα αυτόχρημα όργα­ να τ ο ΰ π ο λ ι τ ι κ ο ύ αγώνα σ έ τ ο π ι κ ό ε π ί π ε δ ο . 3 6 Σ τ ί ς

μεγαλύτε­

ρες π ό λ ε ι ς , ωστόσο, κ α θ ώ ς ώ ς έ π ί τ ο π λ ε ί σ τ ο ν έχουν χ ώ ρ ο υ ς εντελώς α ν θ υ γ ι ε ι ν ο ύ ς , γ ί ν ο ν τ α ι α λ η θ ι ν ή π λ η γ ή γ ι ά τ ό κ ό μ μ α . Ε π ι π λ έ ο ν , ό σ κ λ η ρ ό ς αγώνας τ ή ς ε π ι β ί ω σ η ς επιβάλλει σ τ ά μ ι ­ κ ρ ο α σ τ ι κ ά τ ο ΰ τ α σ τ ο ι χ ε ί α νά άσκοΰν π ά ν ω σ τ ο κ ό μ μ α ά κ ρ ω ς β ά ν α υ σ η π ί ε σ η , ή ό π ο ι α , δ ε δ ο μ έ ν ο υ δ τ ι έ χ ο υ ν στους κ ό λ π ο υ ς τ ο υ μ ε γ ά λ η ε π ι ρ ρ ο ή , π ρ έ π ε ι νά λ α μ β ά ν ε τ α ι σ ο β α ρ ά ύ π ' Ο ψ η . Τ ι ς π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς φορές ε κ δ η λ ώ ν ε τ α ι τ ό π ρ ά γ μ α κ α τ ά

τρόπο

πού β λ ά π τ ε ι τά συμφέροντα τοΰ προλεταριάτου. Έ π ί πολλά χρόνια,

οί σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ ά τ ε ς

ζυθεστιάτορες

καί

ζυθοπώλες

έναντιώνονταν σφοδρότατα καί επίμονα στήν ίδρυση συνδικαλι36. Τά ενδιαφέροντα άπό ψυχολογική σκοπιά δρώμενα στά «καπηλειά τοΰ κόμματος» έχουν περιγράφει ολοζώντανα άπό μερικούς ξένους παρα­ τηρητές, λ.χ. άπό τόν Edgard Milhaud, Γάλλο σοσιαλιστή, τακτικό κα­ θηγητή πολιτικής οικονομίας στό πανεπιστήμιο τής Γενεύης, στό μεγάλο έργο του La démocratie socialiste allemande, Paris 1903, σσ. 148 κ.έξ. Στήν εποχή ακόμη τοΰ σοσιαλιστικού ιδιωνύμου ανήκει ή υπερβολική — σύμφωνα άλλωστε μέ τόν χαρακτήρα τοΰ επιφυλλιδογράφου δημιουργοΰ της— περιγραφή τοΰ Otto von Leixner, Soziale Briefe, σ. 3 2 5 .

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

398

στικών εστιών, τ ί ς όποιες, άπό τ ή σκοπιά τους ώς ιδιαίτερου κ ο ι ν ω ν ι κ ο τ α ξ ι κ ο ΰ σ τ ρ ώ μ α τ ο ς , ά ν τ ί κ ρ υ ζ α ν κ α τ ' ανάγκη, π α ρ ' όλη τ ή θ ε ω ρ η τ ι κ ή τους συμπάθεια, ώς επικίνδυνους ανταγωνι­ στές στο πεδίο τ ή ς ζυθεμπορίας. « Δ ρ ι μ ύ τ α τ η

αντιπολίτευση

άπό τ ή ν π λ ε υ ρ ά τ ο υ ς » π ρ ο κ ά λ ε σ ε ακόμη κ α ί « ή επιδίωξη νά εθισθούν

οί εργάτες

νά π ρ ο τ ι μ ο ύ ν

τίς καινούργιες

μεγάλες

μπυραρίες άπό τ ί ς ανθυγιεινές τρύπες τ ώ ν μικρών ζυθεστιατόρων κ α ί ζ υ θ ο π ω λ ώ ν » . 3 7 ατελέσφορη 1910

συνήθως,

υπήρχαν

στή

f

H

αντιπολίτευση

οχι όμως Γερμανία

πάντοτε.38

τούτη

αποβαίνει

Ακόμη

μεμονωμένες

καί τό

πόλεις

μέ

2 0 . 0 0 0 - 3 0 . 0 0 0 κ α τ ο ί κ ο υ ς , όπου ή ύ π α ρ ξ η κ α ί μόνο ενός « κ α ­ π η λ ε ι ο ύ τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς » ό χ ι μόνο α π έ τ ρ ε π ε τ ο ύ ς ν τ ό π ι ο υ ς ερ­ γ ά τ ε ς νά ε κ τ ε λ έ σ ο υ ν τ ά δ ι κ ά τ ο υ ς ο ι κ ο δ ο μ ι κ ά σ χ έ δ ι α , άλλά κ α ί νά α ν α ζ η τ ή σ ο υ ν κ ά π ο ι ο ν ά λ λ ο , π ρ ο σ φ ο ρ ό τ ε ρ ο κ α ί μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο χ ώ ρ ο γ ι ά τ ί ς σ υ ν ε λ ε ύ σ ε ι ς τ ο υ ς . Ά λ λ ά κ α ί γ ι ά έναν ε π ι π λ έ ο ν λ ό γ ο θά π ρ έ π ε ι νά λ ο γ ί ζ ε τ α ι τ ό σύνολο τ ώ ν σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ώ ν ζυθεστιατόρων καί ζυθοπωλών ώς καρκίνωμα στο σώμα τοΰ γερμανικοΰ σοσιαλδημοκρατικού κόμματος: αντιτάσσεται σθε­ ναρά στον ά ν τ ι α λ κ ο ο λ ι σ μ ό , ό ό π ο ι ο ς , κ α τ ά τ ή ν τ ε λ ε υ τ α ί α ι δ ί ω ς ε ι κ ο σ α ε τ ί α , ε κ δ η λ ώ ν ε τ α ι μ έ ολοένα μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η έ ν τ α σ η κ α ί ο ρ ­ μ ή στους κ ό λ π ο υ ς τ ο ΰ κ ι ν ή μ α τ ο ς τ ώ ν εργατών υπέρ τ ή ς ά π ο 37. R. Calwer, Das kommunistische Manifest und die heutige Sozialde­ mokratie, σ. 9. 38. Σ τ ό 29ο τεΰχος τοΰ γερμανικοΰ συνδικαλιστικού ενημερωτικού δελτίου Korrespondenzblatt der Generalkommission der Gewerkschaften Deutschlands (1909) δημοσιεύονται σχετικά μέ τή δραστηριότητα τών εργατικών κέντρων ορισμένα στατιστικά στοιχεία, άπό τά όποια προκύ­ πτει ότι τότε λειτουργούσαν συνδικαλιστικές εστίες στά ακόλουθα μέρη τής Γερμανίας: Βερολίνο, Braunschweig, Breslau, Kassel, Charlottenburg, Κολωνία ε.τ.P., Δρέσδη, Elberfeld, Feuerbach, Φρανκφούρτη ε.τ.Μ., Hanau, Χαϊδελβέργη, Κίελο, Λιψία, Liegnitz, Mannheim, Mühlhausen i. Th., Offenbach a. M., Plauen i. V., Solingen, Stettin, Stralsund, Στουτ­ γάρδη, Trier, Wilhelmshaven καί Zittau. Μολονότι οί συνδικαλιστικές καί λαϊκές αυτές εστίες δέν συντηρούνταν αποκλειστικά άπό τά εργατικά κέντρα, ή ύπαρξη τους οφείλεται πάντως στήν σύμπραξη τών κατά τό­ πους συνδικαλιστικών οργανώσεων καί έν μέρει επίσης στή συμβολή τών τοπικών οργανώσεων τού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος. Σ έ άλλες χώ­ ρες, όπως ή Α γ γ λ ί α , ή Ιταλία, ή βόρεια Γαλλία καί ιδιαίτερα τό Β έ λ -

ΗΓΕΤΕΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ

399

χής άπό τα ο ι ν ο π ν ε υ μ α τ ώ δ η . 3 9 Σ έ κύκλους τ ή ς γ ε ρ μ α ν ι κ ή ς σο­ σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς δέν α π ο τ ε λ ε ί μ υ σ τ ι κ ό δ τ ι , ή δ η χ ρ ό ν ι α

πριν

άπό τ ό σ υ ν έ δ ρ ι ο τ ο υ E s s e n τ ό 1 9 0 7 , τ ό κ ό μ μ α θα ε ί χ ε μ ά λ λ ο ν κ η ρ υ χ θ ε ί δ η μ ό σ ι α υπέρ τ ή ς αποχής κ α ί θά ε ΐ χ ε έ π ε ι τ α εφαρμό­ σ ε ι α υ σ τ η ρ ό τ ε ρ α τ ή ν ε ί λ η μ μ έ ν η απόφαση κ α τ ά τ ο ΰ α λ κ ο ο λ ι ­ σ μ ο ύ , άν δέν κ α τ έ χ ο ν τ α ν τ ά κ ο ρ υ φ α ί α κ ο μ μ α τ ι κ ά όργανα ά π ό τον φ ό β ο ό τ ι ένα τ έ τ ο ι ο μ έ τ ρ ο , κ α ί μ ά λ ι σ τ α κ ά θ ε ε ν έ ρ γ ε ι α π έ ρ α άπό τ ή γ ε ν ι κ ή ε π ι κ ρ ό τ η σ η τ ή ς αποχής ά π ό τ ά ο ι ν ο π ν ε υ μ α τ ώ ­ δ η , θά ζ η μ ί ω ν ε α ι σ θ η τ ά ένα ισχυρό κ α ί σ η μ α ί ν ο ν σ τ ρ ώ μ α ε γ ­ γ ε γ ρ α μ μ έ ν ω ν στο κ ό μ μ α

μικροεπαγγελματιών.

γιο, διακρίθηκαν στό πεδίο τοΰτο πρό πάντων οί καταναλωτικοί συνεται­ ρισμοί, οί όποιοι άλλωστε άποτελοΰν στό Βέλγιο, γενικά, οργανικό τ μ ή ­ μα τοΰ έκεΐ έργατικοΰ κόμματος. 39. Σ τ ό σοσιαλδημοκρατικό συνέδριο τοΰ 1905 στήν Τένα υποβλήθη­ κε ένα τεΰχος τοΰ επίσημου δημοσιογραφικού οργάνου τοΰ Έργατικοΰ Άντιαλκοολικοΰ Συνδέσμου Der abstinente Arbeiter (μέ συντάκτη τόν Georg Davidsohn), όπου διαβάζουμε τίς ακόλουθες εύγλωττες γραμμές: « Σ τ ό Σωματείο Σοσιαλδημοκρατών Ζυθεστιατόρων καί Ζυθοπωλών Β ε ­ ρολίνου υποβλήθηκε δύο φορές εγγράφως τό ερώτημα, καθώς πλησίαζε ή περιοδεία τοΰ Fröhlich, άν επιθυμούσε κάποια διάλεξη, 'ίσως αναφορικά μέ τήν αναμόρφωση τών ζυθεστιατορίων. Τ ο ερώτημα τούτο έμεινε μέ­ χρι σήμερα αναπάντητο! — Ό σύντροφος Μ. τό επανέλαβε έκ τών υστέ­ ρων τρεις ακόμη φορές, πάντοτε υπό τήν προϋπόθεση ότι είχε νά κάμει μέ συντρόφους σκεπτόμενους αντικειμενικά καί αμερόληπτα, πού δέν θά μποροΰσαν πλέον νά άντιπαρέρχονται αδιάφοροι ένα ζήτημα τόσο ζωτικό καί φλέγον δίχως νά ανακύψουν παρεξηγήσεις καί προστριβές μεταξύ δύο οργανώσεων υπαγόμενων στό Κόμμα. Καί πάλι όμως καμμία απάντηση! » Ό πρόεδρος τοΰ παραρτήματος τής Ένωσης Ελευθέρων Ζυθεστια­ τόρων καί Ζυθοπωλών στό Charlottenburg έπιθυμοΰσε τή συζήτηση ενός τέτοιου θέματος, ή συνέλευση όμως τό απέρριψε! Πιστεύουν άραγε οί οίνοπνευματοπώλες ότι θά ανακόψουν έτσι τήν εξάπλωση τοΰ άντιαλκοολισμού, ότι θά γυρίσουν έτσι τόν κόσμο σέ καιρούς περασμένους; Ούτε τό πρώτο θά κατορθώσουν, ουτε τό δεύτερο· άν μάλιστα εμμείνουν στήν πα­ ράλογη στάση τους, μάλλον θά κληθούν στό τέλος νά πληρώσουν μόνοι αυτοί τά σπασμένα. » T o λαμπρότερο ανδραγάθημα ωστόσο, πού αποδεικνύει τήν ολέθρια επίδραση ορισμένων σοσιαλδημοκρατών ζυθεστιατόρων στή ζωή τού Κόμματος μας, θά τό εκθέσουμε τώρα λακωνικά: Στις 22 Αυγούστου έγιναν στό Βερολίνο οί κομματικές συνελεύσεις προκειμένουν νά λάβουν

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

400

Α δ ύ ν α τ ο εΐναι φ υ σ ι κ ά να π ρ ο σ δ ι ο ρ ί σ ο υ μ ε σ τ α τ ι σ τ ι κ ά , έ σ τ ω κ α ι κ α τ ά π ρ ο σ έ γ γ ι σ η , τ ώ ν α ρ ι θ μ ό δσων π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ώ ν σ τ ο ι ­ χείων

καθίστανται

ελεύθεροι

μικροεπαγγελματίες,

«μικροα­

σ τ ο ί » , λ ό γ ω τοΰ αγώνα τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τάξης γ ι ά καλύτερα η μ ε ρ ο μ ί σ θ ι α καί τών π ο λ ι τ ι κ ώ ν αντιποίνων άπό τ ή ν πλευρά

θέση απέναντι στό συνέδριο τής Ίένας. Στήν Δ ' εκλογική περιφέρεια τοΰ Βερολίνου, οί σύντροφοι μας είχαν κάμει καλή προεργασία, έχοντας δια­ νείμει στή συνέλευση περίπου 600 προκηρύξεις καί πάμπολλες μπροσοΰρες γιά τό ζήτημα τοΰ αλκοολισμού. Ό , τ ι φαινόταν σχεδόν αδιανόητο πριν άπό τρία χρόνια, τό έβλεπε κανείς έδώ. Σ έ όλα σχεδόν τά τραπέζια υπήρχαν μπουκάλια μέ μεταλλικό νερό καί οί σερβιτόροι στριφογύριζαν γιά νά κουβαλήσουν τόν απαραίτητο "αγιασμό". Ώ ς έκ τούτου, τό κλί­ μα δέν μποροΰσε παρά νά είναι ευνοϊκό γιά τις δύο προτάσεις μας (ή πρώτη προερχόταν άπό τήν Όργάνωση τοΰ τομέα 167 Α, ένώ γιά τή δεύτερη είχαμε συγκεντρώσει έκ τών προτέρων πολλές υπογραφές στόν χώρο τής συνέλευσης): νά συμπεριληφθεί τό ζήτημα τοΰ άλκοολισμοΰ στήν ημερήσια διάταξη τοΰ προσεχοΰς συνεδρίου τοΰ Κόμματος μας. Ωστόσο δέν μπορεί ποτέ κανείς νά προβλέψει τά καπρίτσια τής μοίρας! Ακούγαμε νά διαβάζεται καί νά συζητείται ή μιά πρόταση μετά τήν άλ­ λη, χωρίς νά έρχεται ποτέ ή σειρά τής δικής μας. Έ γ ώ είχα ήδη καθίσει κοντά στή σκηνή, έτοιμος νά πάρω τόν λόγο γιά νά αιτιολογήσω τις δύο προτάσεις. Έξαφνα όμως, ό πρόεδρος, ζυθεστιάτορας ό ΐδιος, "ολοκλή­ ρωσε τό δεύτερο σημείο τής ημερήσιας διάταξης" καί προχωροΰσε στήν εκλογή τών αντιπροσώπων! Ευθύς πετάχτηκα μπροστά στό τραπέζι τοΰ προεδρείου καί αξίωσα νά τεθοΰν πρός συζήτηση οί δύο προτάσεις. Μοΰ είπαν Ομως Οτι "ήταν πια άργά", άφοΰ κάτω υποβάλλονταν ήδη τά ονό­ ματα τών υποψηφίων αντιπροσώπων. Τά φύλλα τών δύο προτάσεων μας, πού ξεχώριζαν άπό τά υπόλοιπα μέ τό μεγαλύτερο σχήμα τους, είχαν γλιστρήσει (τυχαία καί τά δύο!) "κατά λάθος" κάτω άπό ένα φύλλο εφη­ μερίδας, γι' αύτο τά παρέβλεψε καί τά λησμόνησε τό προεδρείο, απαρτι­ ζόμενο άπό τρία μέλη, καθένα άπό τά όποια — σημειωτέον — είχε δια­ βάσει προηγουμένως τις προτάσεις μας! Σ τ ί ς αιτιάσεις μου αποκρίθηκε ό πρόεδρος ότι θά προσπαθούσε νά θέσει πρός συζήτηση τις προτάσεις με­ τά τήν εκλογή τών αντιπροσώπων, πράγμα πού αποδείχθηκε όμως αδύ­ νατο στήν περίσταση εκείνη· ήταν ήδη περασμένα μεσάνυχτα καί, πριν προλάβει καν νά κλείσει ή συνεδρίαση, όλοι έτρεχαν προς τις εξόδους! Τό μόνο πού αντέτεινε ό πρόεδρος στίς διαμαρτυρίες μας ήταν τό εξής: " Ξ έ ­ ρετε, παρόμοιες προτάσεις έγιναν τοΰ κάκου καί πριν άπό χρόνια· καί σήμερα θά εΐχαν πάλι απορριφθεί!" —Τέτοια επιχειρήματα μεταχειρίζε­ ται κάποιος σύντροφος πού κατέχει τό αξίωμα τοΰ εντεταλμένου άντι-

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ

τ ή ς κεφαλαιοκρατικής εργοδοσίας. Τ α εξακριβωμένα

401

στοιχεία

λ ε ί π ο υ ν ι δ ι α ί τ ε ρ α γ ι α κ α π ν ο π ώ λ ε ς , π α ν τ ο π ώ λ ε ς κ . λ π . Μ ό ν ο ώς π ρ ο ς τ ο ύ ς ζ υ θ ε σ τ ι ά τ ο ρ ε ς κ α ί ζ υ θ ο π ώ λ ε ς υπάρχουν μ ε ρ ι κ ά ι σ τ ο ­ ρικά δεδομένα. Ή κοινοβουλευτική ομάδα τοΰ γερμανικοΰ σοσιαλδημοκρατικού κόμ­ ματος περιελάμβανε τό 1892 4 ζυθεστιάτορες καί ζυθοπώλες (έπι συνό­ λου 3 5 μελών: 1 1 , 4 % ) , τό 1903 5 (έπι συνόλου 5 8 μελών: 8 , 6 % ) καί τό 1905 6 (έπι συνόλου 81 μελών: 7 , 4 % ) . Σημαντικός ήταν αντίστοιχα ό αριθμός τους καί στις κομματικές οργανώσεις. Σ τ ή Λιψία λειτουργούσαν τό 1887 κάπου 30 «καπηλειά τοΰ κόμματος». Κατά τίς αρχές τοΰ 20οΰ αιώνα, οί σοσιαλδημοκράτες ζυθεστιάτορες καί ζυθοπώλες αριθμούνταν στή διοικητική περιφέρεια τής Λιψίας τό 1 9 0 0 σέ 8 4 (έπι συνόλου 4.855 περίπου μελών: 1,7%)· στόν εκλογικό σύνδεσμο τής πόλης τής Λιψίας τό 1900 σέ 47 καί τό 1905 σέ 63 (έπι συνόλου 1.681 μελών: 3,4%))· στό Offenbach τό 1905 σέ 76 (έπι συνόλου 1.668 μελών: 4,6%)), μεταξύ τών οποίων καί 2 πωλητές εμφιαλωμένης μπύρας· στό Μόναχο τό 1906, εξαιρουμένων τών οίνεμπόρων πού συγκαταλέγονταν σέ μιαν ενιαία κα­ τηγορία μαζί μέ τούς γαλακτοπώλες, καπνοπώλες, τυροπώλες κ.λπ., σέ 3 6 9 (έπι συνόλου 6.704 μελών: 5 , 5 % ) · στή Φρανκφούρτη ε.τ.Μ. τό 1906, εξαιρουμένων τών 12 καπνοπωλών καί πωλητών εμφιαλωμένης μπύρας, σέ 25 (έπι συνόλου 2.620 μελών: 1 % ) · στό Μαρβοΰργο τό 1906 σέ 2 (έπι συνόλου 114 μελών: 1,8%))· στό Reinickendorf-Ost τοΰ Βερολί­ νου τέλος υπήρχαν τό 1906 18 εστιάτορες (έπι συνόλου 3 0 3 μελών: 5 , 9 % ) . Τά στοιχεία τούτα αποδεικνύουν ότι, σέ ορισμένες.πόλεις, δέν αναλογούν σέ κάθε σοσιαλδημοκράτη ζυθεστιάτορα ή ζυθοπώλη περισσό­ τερα άπό 20 μέλη τοΰ κόμματος. Ό λ ο ι όμως οί σοσιαλδημοκράτες ζυθε­ στιάτορες καί ζυθοπώλες βασίζονται πρωτίστως στήν πελατεία τών με­ λών τού κόμματος. Τ ό κ α λ ύ τ ε ρ ο τ ε κ μ ή ρ ι ο τ ή ς αριθμητικής δ ύ ν α μ η ς κ α ί σ π ο υ ­ δ α ι ό τ η τ α ς τ ώ ν έν λ ό γ ω μ ι κ ρ ο ε π ι χ ε ι ρ η μ α τ ι ώ ν

στους

κόλπους

τ ο ΰ γ ε ρ μ α ν ι κ ο ύ σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς εΐναι τ ό γ ε γ ο ­ νός ό τ ι σ τ ο Β ε ρ ο λ ί ν ο έ χ ε ι σ υ σ τ α θ ε ί μ ά λ ι σ τ α τ ό π α ν τ ο δ ύ ν α μ ο προσώπου στους κόλπους τοΰ εργατικού κινήματος. Τ ί προοπτικές περι­ μένουμε νά διανοίγονται, άν αναλογιστούμε ότι, όσον άφορα τουλάχιστον εμάς στό ανατολικό Βερολίνο, τό συντηρητικό τούτο στοιχείο, οί ζυθε­ στιάτορες, συνιστά τή μεγάλη πλειονότητα τών στελεχών τού Κόμμα­ τος;» ((Lzr.), Der abstinente Arbeiter 3, άρ. 18).

26. Κοινωνιολογία,

τών πολιτικών

κομμάτων

402

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΤΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

Σ ω μ α τ ε ί ο Σοσιαλδημοκρατών Ζυθεστιατόρων καί Ζυθοπωλών Β ε ρ ο λ ί ν ο υ . Σ υ ν α φ ώ ς π ρ έ π ε ι β έ β α ι α να λ ά β ο υ μ ε ύ π ' Οψη μ α ς δτι ή σύσταση του οφείλεται κατά μεγάλο μέρος στήν άποψη δτι

στους

εναπόκειται

σοσιαλδημοκράτες έργο

ζυθεστιάτορες

καί καθήκον

διαφορετικό

καί

ζυθοπώλες

ά π ' δ , τ ι στους

«αστούς» σ υ ν α δ έ λ φ ο υ ς τ ω ν . Α ν α μ φ ι σ β ή τ η τ ο εΐναι ακόμη ό τ ι τ ά μ έ λ η τ ο ΰ σ ω μ α τ ε ί ο υ , ώ ς ε π ί λ ε κ τ ο σ ώ μ α α φ ο σ ι ω μ έ ν ω ν .στο κ ό μ μ α σ τ ο ι χ ε ί ω ν , έχουν π ρ ο σ φ έ ρ ε ι σ τ ή σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ί α π ο ­ λ ύ τ ι μ ε ς υ π η ρ ε σ ί ε ς όταν δ ί ν ε ι τ ή μ ά χ η τ η ς μ έ ο μ ι λ ί ε ς κ α ί ά γ κ ι τάτσια. Ή κατάσταση τών πραγμάτων συνεπάγεται

ωστόσο

α ν α π ό φ ε υ κ τ α δ τ ι κ ά θ ε π α ρ ό μ ο ι ο μ ό ρ φ ω μ α , τ ό όποιο ε κ π ρ ο σ ω ­ π ε ί σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν α ο ι κ ο ν ο μ ι κ ά σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α , μ π ο ρ ε ί νά κ α τ α π ο ­ λ ε μ ε ί ό χ ι μόνο τ ά α ν τ ί σ τ ο ι χ α αστικά, άλλά κ α ί τ ά μ έ λ η τ ο ΰ ΐ δ ι ο υ τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς , ρ έ π ο ν τ α ς , τ ρ ό π ο ν τ ι ν ά , νά π ρ ο σ λ ά β ε ι τ ο ν χαρακτήρα

κόμματος

έν κ ο μ μ ά τ ι .

Τ ό καλοκαίρι

τοΰ 1 9 0 6 ,

δταν ή α ύ ξ η σ η τ ή ς τ ι μ ή ς τ ή ς μ π ύ ρ α ς , ο φ ε ι λ ό μ ε ν η στον ε π α χ θ ή γ ι ά τ ά ζ υ θ ο π ο ι ε ί α φόρο κ ύ κ λ ο υ ε ρ γ α σ ι ώ ν , ώ θ η σ ε τους ζ υ θ ε ­ σ τ ι ά τ ο ρ ε ς κ α ί ζ υ θ ο π ώ λ ε ς νά ε π ι β α ρ ύ ν ο υ ν

μ έ τ ή διαφορά τ ό

αγοραστικό κοινό, τό γερμανικό προλεταριάτο εξεγέρθηκε σέ πολλές περιοχές

— ξένοι σοσιαλιστές χαριτολογούσαν

ό τ ι οί

Γ ε ρ μ α ν ο ί ε ρ γ ά τ ε ς θά έ σ τ ε ρ γ α ν νά σ τ ε ρ η θ ο ύ ν τ ά π ά ν τ α έ κ τ ο ς άπό τ ή μ π ύ ρ α τ ο υ ς — , κ η ρ ύ σ σ ο ν τ α ς τ ό ν λ ε γ ό μ ε ν ο « π ό λ ε μ ο τ ή ς αποκλεισμό

εναντίον

δσων ζ υ θ ο π ο ι ε ί ω ν , ζ υ θ ε σ τ ι α τ ο ρ ί ω ν κ α ί ζ υ θ ο π ω λ ε ί ω ν

μπύρας»,

διέθεταν

τή

μπύρα

κάνοντας

δηλαδή

σ έ αυξημένη τ ι μ ή .

εμπορικό

Στους συχνά π ο λ ύ

επίμονους

αγώνες τ ο υ ς , οί ο ρ γ α ν ω μ έ ν ο ι ε ρ γ ά τ ε ς συνάντησαν ω σ τ ό σ ο τ ή ν αντίδραση μεγάλης μερίδας τών σοσιαλδημοκρατών

ζυθεστια-

τ ό ρ ω ν κ α ί ζ υ θ ο π ω λ ώ ν . Μ έ τ ή ν π ρ ο φ η τ ε ί α ό τ ι , αν έ β λ ε π ε ή κ υ ­ β έ ρ ν η σ η δ τ ι κ α τ ό ρ θ ω σ α ν οί κ α τ α ν α λ ω τ έ ς νά φ ο ρ τ ώ σ ο υ ν τους νέους φόρους στους ώ μ ο υ ς τ ώ ν π α ρ α γ ω γ ώ ν , θά ε π έ β α λ ε κ α ί άλλους φόρους κ α τ α ν ά λ ω σ η ς , οί τ ε λ ε υ τ α ί ο ι π ρ ο σ π α θ ο ύ σ α ν νά π τ ο ή σ ο υ ν τ ο ύ ς ε ρ γ ά τ ε ς κ α ί νά τ ο ύ ς π ε ί σ ο υ ν πόσο ήταν ή αντίσταση τους

επικίνδυνη

— τ α κ τ ι κ ή κ ά θ ε άλλο παρά σ ο σ ι α λ ι ­

στική. Μ έ τά ιδιαίτερα συμφέροντα τ η ς , καί μολονότι τό βιοτικό τ η ς ε π ί π ε δ ο δέν εΐναι π ά ν τ ο τ ε π ο λ ύ κ α λ ύ τ ε ρ ο ά π ό ε κ ε ί ν ο τ ώ ν κ ο ι ν ω ν ι κ ώ ν σ τ ρ ω μ ά τ ω ν άπό τ ά όποια π ρ ο έ ρ χ ε τ α ι , αυτή ή προ-

403

Ε Ρ Γ Α Τ Ε Σ ΚΑΙ Δ Ι Α Κ Ρ Ι Σ Ε Ι Σ

λεταριακής

προελεύσεως

μικροαστική

τάξη

παρεμποδίζει ποι­

κιλότροπα τήν προέλαση τ ώ ν ε ρ γ α τ ι κ ώ ν λεγεωνών, πέραν του ό τ ι , όσον άφορα τ ή ν ο ο τ ρ ο π ί α , π ρ ο σ δ ί δ ε ι σ τ ή ν ε ρ γ α τ ι κ ή π α ρ ά ­ τ α ξ η έντονο μ ι κ ρ ο α σ τ ι κ ό χ ρ ώ μ α , ώ ς π ρ ο ϊ ό ν τ ή ς δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ή ς θέσης τ η ς στο οικονομικό πεδίο.

IV. Η Ε Σ Ω Τ Ε Ρ Ι Κ Η Α Ν Α Γ Κ Η Γ Ι Α Δ Ι Α Κ Ρ Ι Σ Η ΣΤΟΤΣ ΚΟΛΠΟΥΣ Τ Η Σ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ

ΤΑΞΗΣ

Κάθε μέλος τ ή ς εργατικής τάξης ζει ώς μεμονωμένο άτομο μ έ τ ή ν ε λ π ί δ α νά ε ν τ α χ θ ε ί σ έ κ ά π ο ι α α ν ώ τ ε ρ η κ ο ι ν ω ν ι κ ή τ ά ξ η , ή όποια θά τ ο ΰ ε ξ α σ φ α λ ί ζ ε ι ζ ω ή κ α λ ύ τ ε ρ η κ α ί ά μ ε ρ ι μ ν ό τ ε ρ η . Ή

άνοδος σ τ ή μ ι κ ρ ο α σ τ ι κ ή τ ά ξ η α π ο τ ε λ ε ί λ ο ι π ό ν τ ο ν τ ε λ ι κ ό

στόχο τοΰ ε ρ γ ά τ η . 1 Οί

αμύητοι

καί επιπόλαιοι

εκλαμβάνουν ή δ η σήμερα πολλές φορές τούς

παρατηρητές

εγγεγραμμένους

στά σοσιαλιστικά κόμματα προλεταρίους ώς μικροαστούς.

Ή

ε ρ γ α τ ι κ ή τ ά ξ η δέν σ τ ά θ η κ ε ι κ α ν ή νά ξ ε κ ό ψ ε ι ψ υ χ ι κ ά ά π ό τ ό κ ο ι ν ω ν ι κ ό π ε ρ ι β ά λ λ ο ν όπου ζει. Κ α θ ώ ς α υ ξ ά ν ε τ α ι τ ό ή μ ε ρ ο μ ί 1. Σύμφωνα μάλιστα μέ τόν Tullio Rossi Doria ( « L e forze democratiche e il programma socialista», Avanti! 14 (1910), άρ. 30) κάθε αγώνας γιά υψηλότερες αποδοχές έχει αυτόν ακριβώς τόν στόχο. Ωστόσο, ό αγώνας γιά υψηλότερες αποδοχές διεξάγεται κατά κανόνα σέ συνδικαλιστικό επί­ πεδο. Τό συνδικάτο ώς τέτοιο αποσκοπεί όμως νά βελτιώσει τή θέση κά­ θε κατηγορίας εργατών, όχι νά τούς εξυψώσει στή μικροαστική τάξη· θέλει νά μποροΰν τά μέλη του νά διαβιοΰν όπως οί μικροαστοί, όχι όμως νά έπιτελοΰν τήν οικονομική λειτουργία αυτών, θέλει νά παραμείνουν ερ­ γάτες. — Ποικίλες έρευνες τοΰ Levenstein φανέρωσαν πόσο βαθιά ριζώ­ νει στους εργάτες ό πόθος νά ανήκουν στήν τάξη όσων δικαιούνται συν­ τάξεις· πρός αυτήν τήν κατεύθυνση στρέφεται πρό πάντων καί ή φροντί­ δα τών γονέων γιά τό μέλλον τών παιδιών τους (βλ. Adolf Leven­ stein, Aus der Tiefe. Arbeiterbriefe, Berlin 1909). "Εχουμε έδώ μιά συμ­ βολή στή θεωρία περί σταθερότητος (βλ. Gerhart von Schulze-Gaevernitz, «Nochmals: Marx oder K a n t » , Archiv für Sozialwissenschaft und Sozialpolitik 30 (1913), σ. 5 2 0 ) .

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

404

σθιό τ ο υ , 6 Γ ε ρ μ α ν ό ς εργάτης λ . χ . α π ο κ τ ά ο χ ι λ ί γ ε ς ά π ο τ ί ς α ρ ρ ώ σ τ ι ε ς π ο υ έ χ ε ι σ τ ο α ί μ α τ ο υ ό σ τ ε ν ό μ υ α λ ο ς κ α ί αρτηριο­ σ κ λ η ρ ω τ ι κ ό ς μ ι κ ρ ο α σ τ ό ς ο μ ο ε θ ν ή ς τ ο υ . Μ ό λ ι ς τ ο ΰ τ ό επιτρέ­ πουν έ σ τ ω κ α ί σ τ ο ι χ ε ι ω δ ώ ς οί απολαβές τ ο υ , ενδίδει κ α ί αυτός ψ υ χ ή τ ε καί σ ώ μ α τ ι σ τ ή μανία τ ώ ν συλλόγων. Σ τ ι ς

μεγάλες

π ό λ ε ι ς , ακόμη κ α ί σ τ ι ς μ ι κ ρ έ ς ε ν ί ο τ ε , βρίθουν σ τ ή ν κ υ ρ ι ο λ ε ξ ί α εργατικοί γυμναστικοί σύλλογοι, εργατικοί σύλλογοι ε ρ γ α τ ι κ ο ί θ ε α τ ρ ι κ ο ί σ ύ λ λ ο γ ο ι , ακόμη κ α ί ε ρ γ α τ ι κ ο ί κοί όμιλοι, ε ρ γ α τ ι κ έ ς

σφαιριστικές

ωδικής,

καπνιστι­

λέσχες, εργατικοί

πλοϊκοί σύλλογοι, εργατικοί αθλητικοί σύλλογοι

— όλοι τους

σ ύ λ λ ο γ ο ι , τ ώ ν ό π ο ι ω ν τ ό σ τ ε ν ό μ ι κ ρ ο α σ τ ι κ ό π ν ε ύ μ α δέν ζει τό γεγονός ότι πορεύονται ύπό σημαία

ιστιο­

αλλά­

σοσιαλιστική*

χαρτοπαικτική λέσχη παραμένει χαρτοπαικτική λέσχη, καί

άν α ύ τ ο ν ο μ ά ζ ε τ α ι

«Χαρτοπαικτική

Λέσχη

" Ή

ή

έστω Ελευ­

θερία"». Ο ί π ρ ο λ ε τ ά ρ ι ο ι άποζοΰν ό λ ο ι άπό τ ή ν π ώ λ η σ η τ ο ΰ μ ο ν α δ ι ­ κού τους άγαθοΰ, τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς δύναμης. Κ α τ ά συνέπεια, τό σοσιαλιστικά οργανωμένο προλεταριάτο αισθάνεται,

τουλάχι­

στον σ τ ή σφαίρα τ ή ς θ ε ω ρ ί α ς , ό τ ι β ρ ί σ κ ε τ α ι σ ύ σ σ ω μ ο σ έ αντί­ θεση προς τήν τ ά ξ η τών ιδιοκτητών τών μέσων

παραγωγής

κ α θ ώ ς κ α ί προς τ ο ύ ς ε τ α ί ρ ο υ ς τ ο υ ς στον κ ρ α τ ι κ ό

μηχανισμό.

Π ρ ό κ ε ι τ α ι έ ξ ά π α ν τ ο ς γ ι ά σ π ο υ δ α ι ό τ α τ ο σ τ ο ι χ ε ί ο . Ω σ τ ό σ ο δέν μ π ο ρ ε ί νά α μ φ ι σ β η τ η θ ε ί ό τ ι τ ό σ η μ ε ρ ι ν ό σ ύ σ τ η μ α π α ρ α γ ω γ ή ς , τ ό όποιο φέρνε.ι σ έ σ υ ν ε χ ή επαφή τ ί ς δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ό τ ε ρ ε ς κ α τ η ­ γ ο ρ ί ε ς εργατών, 2 γ ε ν ν ά σ τ ή ν ε ρ γ α τ ι κ ή τ ά ξ η μ α ζ ι κ ά α ι σ θ ή μ α τ α πολύ διαφορετικά. Οί επιμέρους εργατικές φάλαγγες τ ή ς σο­ σ ι α λ ι σ τ ι κ ή ς π α ρ ά τ α ξ η ς , ό π ω ς ά λ λ ω σ τ ε κ α ί ή α σ τ ι κ ή τ ά ξ η , δέν πρέπει

λοιπόν

νά νοούνται

ώς μ ε γ ά λ η ,

ομοιογενής,

ενιαία,

ό μ ο ι ό χ ρ ω μ η μ ά ζ α . Στους κ ό λ π ο υ ς τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς σταται

ισχυρή

εσωτερική

όμως

δυσκολεύονται

έχουν

επαφή

ανάγκη

περισσότερο

μ έ τούς

γιά

διάκριση,

τήν

νά α ν τ ι λ η φ θ ο ύ ν

αντίστοιχους

κύκλους.

υφί­

οποία

όσοι δέν

Πολλές

εΐναι

π ρ ά γ μ α τ ι οί δ ι α β α θ μ ί σ ε ι ς τ ο ύ τ ρ ό π ο υ ζ ω ή ς κ α ί τ ο ΰ γ ο ύ σ τ ο υ 3. Πρβλ. Robert Michels, «Psychologie der antikapitalistischen Massen­ bewegungen», στό: Max Weber/Emil Lederer, Grundriss der Sozialökonomik, τμ. Θ', μέρ. Α', σσ. 247 κ.έξ.

Ε Ρ Γ Α Τ Ε Σ ΚΑΙ Δ Ι Α Κ Ρ Ι Σ Ε Ι Σ

405

τ ώ ν ε ρ γ α τ ώ ν , ο φ ε ι λ ό μ ε ν ε ς ο χ ι μόνο σ τ ι ς δ ι α φ ο ρ έ ς τ ώ ν β ι ο λ ο γ ι ­ κ ώ ν κ α τ α β ο λ ώ ν κ α ί τ ο ΰ κ λ ί μ α τ ο ς , 3 ά λ λ α κ α ί σ τ ό ε ί δ ο ς τ ή ς ερ­ γασίας καθώς καί στό υψος τών μισθών. Ή δ η κατά τ ή δεκαε­ τ ί α τ ο ΰ 1 8 6 0 μ π ο ρ ο ΰ σ ε νά π ε ι κ α ν ε ί ς : « Μ ε τ α ξ ύ εργατών υπάρ­ χουν κ α τ η γ ο ρ ί ε ς κ α ί ι ε ρ ά ρ χ η σ η α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ι κ ή . Ο ί τ υ π ο γ ρ ά φ ο ι β ρ ί σ κ ο ν τ α ι ε π ί κ ε φ α λ ή ς · τ ή ν ο π ι σ θ ο φ υ λ α κ ή σ χ η μ α τ ί ζ ο υ ν οί ρα­ κ ο σ υ λ λ έ κ τ ε ς , οί έ κ κ ε ν ω τ έ ς β ό θ ρ ω ν , οί κ α θ α ρ ι σ τ έ ς τ ώ ν υπονό­ μ ω ν » . 4 Ώ ς προς τήν παιδεία καί τήν καλλιέργεια, τ ή ν κοινωνι­ κή θέση καί τήν οικονομική επιφάνεια, ή απόσταση τοΰ τυπο­ γράφου άπό τον η μ ε ρ ο μ ί σ θ ι ο χ ε ι ρ ώ ν α κ τ α τ ή ς ΐδιας χώρας ξ ε ­ π ε ρ ν ά εκείνη μ ε τ α ξ ύ α ί φ ν η ς τ ο ΰ τ υ π ο γ ρ ά φ ο υ τ ή ς μ ι α ς χ ώ ρ α ς καί τοΰ ειδικευμένου μ ι κ ρ ο τ ε χ ν ί τ η μιας ά λ λ η ς . 5 Σ έ κάποιο σ υ ­ νέδριο τ ο ύ γ ε ρ μ α ν ι κ ο ύ σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς , ό Wil­ helm Liebknecht προσφώνησε ώς έξης τ ή ν πλειονότητα τ ώ ν σ υ ν α γ ω ν ι σ τ ώ ν τ ο υ , οί ό π ο ι ο ι άνηκαν ώ ς έ π ι τ ό π λ ε ί σ τ ο ν στους πιο καλοπληρωμένους εργατικούς κύκλους: « Σ ε ι ς , πού βρίσκε­ σ τ ε σ ή μ ε ρ α έ δ ώ , α π ο τ ε λ ε ί τ ε έν μ έ ρ ε ι έξαλλου

— αναφέρομαι

σ τ ι ς α π ο λ α β έ ς σ α ς — τ ο ύ ς α ρ ι σ τ ο κ ρ ά τ ε ς μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν εργατών. Τ ά δ ι κ ά σ α ς ε ι σ ο δ ή μ α τ α θά φ ά ν τ α ζ α ν β α σ ι λ ι κ ά σ τ ο ν εργαζό­ μ ε ν ο π λ η θ υ σ μ ό τ ώ ν ο ρ υ χ ε ί ω ν τ ή ς Σ α ξ ο ν ί α ς ή στους υφαντές τ ή ς Σ ι λ ε σ ί α ς » . 6 Κ α ί μέσα στο ϊδιο τό σοσιαλιστικό κίνημα γ ί ­ νεται πρόδηλη ώς προς ορισμένα ζ η τ ή μ α τ α ή διαίρεση τ ώ ν ορ­ γ α ν ω μ έ ν ω ν μ α ζ ώ ν σ έ διάφορα κ ο ι ν ω ν ι κ ά σ τ ρ ώ μ α τ α . κ α ί στους κ ό λ π ο υ ς τ ο ΰ συνδικαλιστικού

Ακόμη

κινήματος

εκδηλώνε­

ται καθαρά ή διχοστασία μεταξύ τ ώ ν επιμέρους

προλεταρια­

κών στρωμάτων. Τ ά αριστοκρατικά, δηλαδή τά πιο κ α λ ο π λ η ­ ρ ω μ έ ν α ε ρ γ α τ ι κ ά σ τ ο ι χ ε ί α , τ ά όποια β ρ ί σ κ ο ν τ α ι

πλησιέστερα

σ τ ή ν α σ τ ι κ ή τ ά ξ η , τ ε ί ν ο υ ν νά α κ ο λ ο υ θ ο ύ ν τ ή ν δ ι κ ή τ ο υ ς π ρ α 3. Τ ί ς διαφορές, οί όποιες απορρέουν άπό τά δύο αυτά αίτια, δοκίμασε νά τίς εκθέσει αναλυτικά ό υποφαινόμενος στό μελέτημα «Wirtschaft und Rasse», στό: Grundriss der Sozialokönomik, τμ. Β ' , μέρ. Α ' , σσ. 124-187. 4. Edmond About, Le progrès, σσ. 51-52. 5. Πρβλ. τήν ενδιαφέρουσα ανακοίνωση τοΰ Heinrich Herkner κατά τή διάρκεια τοΰ συνεδρίου τής Γερμανικής Ε τ α ι ρ ε ί α ς Κοινωνικής Πολιτι­ κής στή Νυρεμβέργη τό 1911 {Protokoll, σ. 122). 6. Protokoll des Parteitages zu Berlin 1892, σ. 122.

406

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

κ τ ι κ ή καί τ α κ τ ι κ ή ς Παντού (στή Γερμανία, Γαλλία, β λ έ π ο υ μ ε δ τ ι ή π ο λ ι τ ι κ ή τ ώ ν ομοσπονδιών

τών

Ιταλία)

τυπογράφων

αποκλίνει προς τα δεξιά από τ ή μ έ σ η γ ρ α μ μ ή π λ ε ύ σ η ς τ ώ ν υπόλοιπων

εργατικών

κομμάτων

— είναι κ α ι ρ ο σ κ ο π ι κ ό τ ε ρ η , δ ι α λ λ α κ τ ι κ ό τ ε ρ η * σ τ ή

ομοσπονδιών

καί τών

σοσιαλιστικών

Γ ε ρ μ α ν ί α α ν έ δ ε ι ξ α ν οί τ υ π ο γ ρ ά φ ο ι έ π ί κ ε φ α λ ή ς τ ο υ ς έναν R e x ­ h ä u s e r , σ τ ή Γ α λ λ ί α έναν K e u f e r . Β λ έ π ο υ μ ε ε π ί σ η ς δ τ ι ή σ υ μ ­ π ε ρ ι φ ο ρ ά τ ώ ν Β έ λ γ ω ν κ α ί Ό λ λ α ν δ ώ ν άδαμαντουργών

εμφανί­

ζει τ ά σ ε ι ς ά ν τ ι σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ έ ς , ά ν τ ι π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ έ ς , σ υ μ φ ε ρ ο ν τ ο λ ο ­ γ ι κ έ ς . Α κ ό μ η καί ή ιστορία τοΰ πολιτικού εργατικού κ ι ν ή μ α ­ τος βρίθει άπό παραδείγματα

π ο ύ φανερώνουν π ό σ ο

εύκολα

α π ο σ π ώ ν τ α ι π ρ ο σ ω ρ ι ν ά ή κ α ί ο ρ ι σ τ ι κ ά άπό τ ό σύνολο κ ί ν η μ α κάποιες

φατρίες καί μερίδες τοΰ προλεταριάτου,

ωθούμενες

άπό ι δ ι ά ζ ο υ σ ε ς μ ε ρ ι κ έ ς ανάγκες τ ο υ ς , κ α ί π ρ ο σ ε γ γ ί ζ ο υ ν έ π ε ι τ α τήν αστική τάξη. Γενικά

μ ι λ ώ ν τ α ς , οί α π α σ χ ο λ ο ύ μ ε ν ο ι λ . χ .

σ τ ή β ι ο μ η χ α ν ί α ό π λ ω ν ε ρ γ ά τ ε ς δέν δείχνουν π α ρ ά π ο λ ύ θ ε ω ρ η ­ τ ι κ ή κ α τ α ν ό η σ η για τ ά ά ν τ ι μ ι λ ι τ α ρ ι σ τ ι κ ά α ι τ ή μ α τ α τ ώ ν συν­ τ ρ ό φ ω ν τ ο υ ς ά π ό άλλους κ λ ά δ ο υ ς . Σ τ ό συνέδριο τ ο ΰ β ρ ε τ α ν ι ­ κού Α ν ε ξ ά ρ τ η τ ο υ Ε ρ γ α τ ι κ ο ύ Κ ό μ μ α τ ο ς τό 1 9 1 0 στο Λονδίνο, ό αντιπρόσωπος

τοΰ Woolwich,

διερμηνεύοντας

τις

απόψεις

τών εργατών τοΰ μεγάλου οπλοστασίου τ ή ς περιοχής, ήρθε σέ σ φ ο δ ρ ή δ ι έ ν ε ξ η π ρ ο ς όσους σ υ ν α δ έ λ φ ο υ ς τ ο υ ε ί χ α ν

καταθέσει

σ χ έ δ ι ο ψ η φ ί σ μ α τ ο ς υπέρ τ ο ΰ α φ ο π λ ι σ μ ο ύ κ α ί τ ή ς υ π ο χ ρ ε ω τ ι ­ κ ή ς προσφυγής σέ δ ι α ι τ η τ ι κ ά δικαστήρια προκειμένου γ ι ά όλες τις διεθνείς διαφορές.7 Σ τ ή Βενετία τό 1 9 1 1 , ή γενική απεργία τής εργατιάς κατά τής αποικιακής πολιτικής

(συγκεκριμένα

τοΰ πολέμου τ ή ς Τ ρ ι π ο λ ί τ ι δ α ς ) ναυάγησε ένεκα τ ή ς ζ ω η ρ ή ς διαμαρτυρίας τών εργατών τοΰ έκεΐ οπλοστασίου.8 Α κ ό μ η καί ΎΙ μ ε ρ ι κ ή π α ύ σ η ε ρ γ α σ ί α ς τ ή ς π ρ ω τ ο μ α γ ι ά ς δ ι α ι ρ ε ί τ ο ύ ς ε ρ γ ά ­ τ ε ς σ έ δύο τ ά ξ ε ι ς . « Σ τ ή ν π ρ ώ τ η ανήκουν όσοι, λ ό γ ω τ ή ς β ε λ ­ τ ι ω μ έ ν η ς οικονομικής θέσης τους ή άλλων ευνοϊκών παραγόν-

7. Volksstimme (Frankfurt) άρ. 76 (1910), παράρτ. Δ ' . 8. Avanti! 16 (1911), άρ. 8 5 . Σ έ μιαν επαναληπτική εκλογή τόν Μάρ­ τιο τοΰ 1912, μετά τό πέρας τοΰ πολέμου, ή κατοικούμενη άπό τούς ερ­ γάτες τοΰ οπλοστασίου εκλογική περιφέρεια τής Βενετίας ανέδειξε ωστόσο βουλευτή τόν ριζοσπάστη σοσιαλιστή Elia Musatti.

407

Ε Ρ Γ Α Τ Ε Σ ΚΑΙ Δ Ι Α Κ Ρ Ι Σ Ε Ι Σ

τ ω ν , μ π ο ρ ο ύ ν νά ' γ ι ο ρ τ ά ζ ο υ ν ' τ ή ν π ρ ω τ ο μ α γ ι ά , ' τ ό α ν τ έ χ ε ι ή τ σ έ π η τους', ένώ σ τ ή δεύτερη

δλοι

δσοι πιέζονται

άπο τ ή

σ κ λ η ρ ή ανάγκη ή τ ή ν α ν τ ι ξ ο ό τ η τ α τ ώ ν π ε ρ ι σ τ ά σ ε ω ν νά ε ρ γ ά ­ ζονται».9 Ή νότερη

εσωτερική

ανάγκη

οποτεδήποτε

γιά διάκριση

πρόκειται

π ρ ο β ά λ λ ε ι ακόμη εντο­

γιά μεγαλύτερες

ομάδες.

Ή

διαφορά μ ε τ α ξ ύ ε ι δ ι κ ε υ μ έ ν ω ν κ α ί α ν ε ι δ ί κ ε υ τ ω ν εργατών ε ί ν α ι π ρ ω τ ο γ ε ν ώ ς μ έ ν σ υ ν ή θ ω ς καθαρά ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή ς φ ύ σ ε ω ς , σ υ ν ε ­ π α γ ό μ ε ν η δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ έ ς σ υ ν θ ή κ ε ς εργασίας, μ ε τ α π ί π τ ε ι

δμως

σ έ τ α ξ ι κ ή , καθόσον οί π ρ ώ τ ο ι , οί ό π ο ι ο ι β έ β α ι α α μ ε ί β ο ν τ α ι ώ ς έπι τό πλείστον καλύτερα, απομονώνονται καί κοινωνικά άπό τ ο ύ ς δ ε ύ τ ε ρ ο υ ς , τ ο ύ ς υ π ο δ ε έ σ τ ε ρ ο υ ς ώ ς π ρ ο ς τ ί ς αποδοχές. Ο ί

9. Σύμφωνα μέ μιαν ανταπόκριση άπο τή μεγαλύτερη βιομηχανική πόλη τής Σαξονίας στήν εφημερίδα Volksstimme τής Φρανκφούρτης («Die Maifeier am ersten Maisonntag», φύλλο εορταστικό τής πρωτομα­ γιάς τοΰ 1910, παράρτ. Ζ'· υπογράφεται μέ τά α ρ χ ι κ ά Α.Er.). Ά π ό τό ίδιο άρθρο προκύπτει ωστόσο ότι καί αυτοί οί πιό καλοπληρωμένοι ε ρ γ ά ­ τες ενίοτε άντικρύζουν τήν πρωτομαγιά ύπό πρίσμα καπιταλιστικό: « Α ί ­ γα μόνο σχετικά μέ τό οικονομικό ζήτημα, τό όποιο αποτελεί καί τό πρωτεΰον. Αόγω τοΰ επαγγέλματος μου καί ώς γιός σοσιαλδημοκράτη ζυθεστιάτορα, ήρθα σέ πυκνή ε π α φ ή μέ εργατικούς κύκλους καί είχα συ­ χνά τήν ευκαιρία νά ρωτήσω πολιτικά καί συνδικαλιστικά οργανωμένους εργάτες (μερικοί άπό τούς οποίους έπαιρναν έβδομαδιάτικο ώς καί 45 μάρκα) ποια ή θέση τους γιά τήν "παύση ε ρ γ α σ ί α ς " . Διαπίστωσα ότι ακόμη καί οί ευφυέστεροι εργάτες, παρ' δλο τόν ιδεαλισμό καί τήν αυτα­ πάρνηση τους, δέν είναι διατεθειμένοι νά θυσιάσουν τό μεροκάματο στήν "παύση ε ρ γ α σ ί α ς " , άφοΰ τό συνολικό θυσιαζόμενο ποσό τής αμοιβής δέν αντιστοιχεί σέ οποιαδήποτε επιτυχία στο πρακτικό ή ιδεολογικό πεδίο. Μάλιστα καταλήγει κανείς στό συμπέρασμα ότι ακριβώς οί πιο καλο­ πληρωμένοι εργάτες θά ήσαν πράγματι ανόητοι άν άργοΰσαν τήν πρωτο­ μαγιά. Γιατί όποιος εισπράττει ημερομίσθιο 6 ώς 7 μάρκα, ζημιώνεται άπό τήν παύση ε ρ γ α σ ί α ς (μαζί μέ τήν ανταπεργία!), παρά τό καταβαλλό­ μενο βοήθημα, πολύ περισσότερο άπό κάποιον μέ ημερομίσθιο 3 ώς 4 μάρκα* ό καλοπληρωμένος πρέπει φυσικά νά κάμει θυσία μεγαλύτερη άπό τόν κακοπληρωμένο. Τά βοηθήματα θά μποροΰσαν ωστόσο νά δια­ τεθούν πολύ επωφελέστερα γιά νά διοργανωθεί ό εορτασμός τής πρωτο­ μαγιάς πιό λαμπρός, πιό μεγαλειώδης». Σ τ ό σημείο τοΰτο, ό συντάκτης τοΰ άρθρου υπαινίσσεται τήν πρόταση νά μήν γιορτάζεται ή πρωτομαγιά μέ συλλαλητήριο στή διάρκεια τής ημέρας άλλά μέ βραδινή εορτή.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

408

ε ι δ ι κ ε υ μ έ ν ο ι τ α υ τ ί ζ ο ν τ α ι συχνά μ έ τ ο ύ ς σ υ ν δ ι κ α λ ι σ μ έ ν ο υ ς , έ ν ώ οί α ν ε ι δ ί κ ε υ τ ο ι

μ έ τ ο ύ ς π ρ ό θ υ μ ο υ ς να κ ά μ ο υ ν

οποιαδήποτε

δ ο υ λ ε ι ά γ ι ά ο π ο ι ο ν δ ή π ο τ ε μ ι σ θ ό , τ ώ ν ό π ο ι ω ν οί λ υ σ σ α λ έ ο ι ο ι ­ κ ο ν ο μ ι κ ο κ ο ι ν ω ν ι κ ο ί αγώνες α π ο τ ε λ ο ύ ν ένα άπό τ ά π ι ο ε ν δ ι α φ έ ­ ροντα φ α ι ν ό μ ε ν α τ ή ς ν ε ό τ ε ρ η ς κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς ι σ τ ο ρ ί α ς . Ο ί αγώνες τούτοι, τούς όποιους ό φυσιολόγος Angelo Mosso χ α ρ α κ τ ή ρ ι σ ε ώς « έ ρ γ ο μ α χ ί α » , μ ά χ η γ ι ά μ ε ρ ο δ ο ύ λ ι - μ ε ρ ο φ ά ι , 1 0 μέ αφάνταστη

διεξάγονται

μανία. Ο ί οργανωμένοι προλετάριοι

αξιώνουν

άπό τ ο ύ ς α ν ο ρ γ ά ν ω τ ο υ ς α υ σ τ η ρ ό τ α τ η α λ λ η λ ε γ γ ύ η κ α ί τ ο ύ ς αρ­ νούνται τό δ ι κ α ί ω μ α τ ή ς εργασίας σέ όλες τ ι ς π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς δπου β ρ ί σ κ ο ν τ α ι οί ΐ δ ι ο ι σ έ δ ι ά σ τ α σ η π ρ ό ς τ ή ν κ ε φ α λ α ι ο κ ρ α τ ι κ ή ε ρ γ ο δ ο σ ί α . Ό τ α ν δέν α ν τ α π ο κ ρ ί ν ο ν τ α ι σ τ ο α ί τ η μ α τ ο ΰ τ ο , τούς προσάπτουν υ β ρ ι σ τ ι κ ά παρωνύμια, σχεδόν

καθιερωμένα

πλέον στο πλαίσιο τ ή ς ε π ι σ τ ή μ η ς * τούς « ά π ε ρ γ ο σ π ά σ τ ε ς »

ή

« κ ί τ ρ ι ν ο υ ς » τούς σπίλωναν σ τ ή Γ α λ λ ί α ή δ η έπί Λουδοβίκου Φ ι λ ί π π ο υ ώ ς « b o u r m o n t s » κ α ί « r a g u s a » , έ ν ώ έ π ί τ ώ ν ήμερων μας [ 1 9 2 4 ] αποκαλούνται σ τ ή Γ ε ρ μ α ν ί α «Streikbrecher», στήν Ιταλία «scabs»,

« k r u m i r i » , στήν Α γ γ λ ί α στή Γαλλία

«jaunes»

«blacklegs», στήν

Αμερική

«renards», «Sarrazins» ή καί

« b é d o u i n s » , 1 1 στήν Ό λ λ α ν δ ί α « o n d e r k r u i p e r s » , στήν "Ισπανία « e s q u i r o l s » , στά ορυχεία τοΰ H e n n e g a u « g a m b e s d é b o s » κ . λ π . Δ έ ν χ ω ρ ε ί αμφιβολία δ τ ι συχνά ε υ σ τ α θ ο ύ ν οί σ χ ε τ ι κ έ ς μ έ τ ή ν έλλειψη

ταξικής

αλληλεγγύης

μομφές

τών

συνδικαλισμένων

κ α τ ά τ ώ ν π ρ ό θ υ μ ω ν π ρ ο ς ε ρ γ α σ ί α π ρ ο λ ε τ α ρ ί ω ν . Ε ξ ί σ ο υ αναν­ τ ί ρ ρ η τ ο ω σ τ ό σ ο εΐναι δ τ ι ή « έ ρ γ ο μ α χ ί α » δέν ο φ ε ί λ ε τ α ι

κατά

β ά θ ο ς σ έ εγγενή α ί φ ν η ς δ υ σ α ρ μ ο ν ί α μ ε τ α ξ ύ κ α θ ώ ς π ρ έ π ε ι κ α ί αχρείων εργατών,

άλλά π ο λ ύ μ ά λ λ ο ν σ τ ή ν α ν τ ί θ ε σ η

μεταξύ

τ ώ ν κ α λ ύ τ ε ρ α α μ ε ι β ό μ ε ν ω ν κ α ί τ ώ ν α π ο ρ ό τ ε ρ ω ν κ α ί αθλιότε­ ρων σ τ ρ ω μ ά τ ω ν τ ο ΰ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ . Τ ά . τ ε λ ε υ τ α ί α αυτά αδυ­ νατούν, κ α ί ά π ό ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή ά π ο ψ η , νά α ν τ ε π ε ξ έ λ θ ο υ ν σ τ ή ν π ά ­ λη πρός τ ή ν εργοδοσία γ ι ά αύξηση τών αποδοχών, καί θεωροΰν

10. Angelo Mosso, Vita moderna degli Italiani, σ. 178. 11. Στήν Ιταλία, περί τό 1890, εύχρηστοΰσε επίσης ή ονομασία «be­ duini». Πρβλ. W. Sombart, «Studien zur Entwicklungsgeschichte des ita­ lienischen Proletariats», Archiv für soziale Gesetzgebung und Statistik 6 (1894), σ. 2 3 5 .

409

Ε Ρ Γ Α Τ Ε Σ ΚΑΙ Δ Ι Α Κ Ρ Ι Σ Ε Ι Σ

ε π α ρ κ ε ί ς για δ ι α β ί ω σ η α κ ό μ η κ α ί ό π ο ι ο υ ς μ ι σ θ ο ύ ς χ α ρ α κ τ η ρ ί ­ ζουν οί σ υ ν δ ι κ α λ ι σ μ έ ν ο ι απεργοί ώ ς μ ι σ θ ο ύ ς π ε ί ν α ς . Μ ι ά ά π ό τ ί ς κ α τ ' εξοχήν α κ α τ ά β λ η τ ε ς Γ α λ λ ί δ ε ς σ ο σ ι α λ ί σ τ ρ ι ε ς ε ί π ε ανα­ φορικά μ έ τούς " Α γ γ λ ο υ ς άπεργοσπάστες ότι « θ ά έ μ π α ι ν ε σ χ ε ­ δόν κ α ν ε ί ς στον π ε ι ρ α σ μ ό νά σ υ γ χ ω ρ ή σ ε ι τ ί ς π ρ ο δ ο σ ί ε ς αυτών τ ώ ν π α ρ α γ κ ω ν ι σ τ ώ ν , άν έ χ ε ι δ ε ι μ έ τ ά ΐ δ ι α τ ο υ τ ά μ ά τ ι α ό λ η τ ή ν τ ρ α γ ω δ ί α τ ώ ν άνεργων σ τ ή ν Α γ γ λ ί α . Σ τ ά μ ε γ ά λ α λ ι μ ά ν ι α τ ο υ Ν ό τ ο υ κ α ί τ ή ς Δ ύ σ η ς β λ έ π ε ι ς α ρ α δ ι α σ μ έ ν ο υ ς σ τ ή σ ε ι ρ ά , σ' ολόκληρο τό μήκος τ ή ς προκυμαίας, χιλιάδες χιλιάδων πεινα­ σ μ έ ν ο υ ς , μ έ π ρ ό σ ω π α ισχνά κ α ί τ ο υ ρ τ ο υ ρ ί ζ ο ν τ α ς , νά ε λ π ί ζ ο υ ν ό τ ι θά τ ο ύ ς μ ι σ θ ώ σ ο υ ν γ ι ά τ ό ξ ε φ ό ρ τ ω μ α . Χ ρ ε ι ά ζ ο ν τ α ι κ ά μ π ο ­ σ ε ς δ ε κ ά δ ε ς . Ό τ α ν ανοίγουν οί π ό ρ τ ε ς , γ ί ν ε τ α ι έ φ ο δ ο ς , αληθινή μ ά χ η . Π ρ ό σ φ α τ α ένας ά π ' αυτούς, κ α θ ώ ς τ ο ΰ π ί ε σ α ν τ ά π λ ε υ ­ ρά, π έ θ α ν ε ά π ό ασφυξία μ έ σ α στον σ υ ν ω σ τ ι σ μ ό » . 1 2 Α κ ό μ η δ μ ω ς καί σέ περιπτώσεις κοινής κακοδαιμονίας καί α θ λ ι ό τ η τ α ς , δ π ω ς λ . χ . σ έ κ ρ ί σ ε ι ς ανεργίας, οί ο ρ γ α ν ω μ έ ν ο ι ερ­ γ ά τ ε ς δέν α ι σ θ ά ν ο ν τ α ι υ π ό χ ρ ε ο ι α λ λ η λ ε γ γ ύ η ς π ρ ο ς τ ο ύ ς ανορ­ γ ά ν ω τ ο υ ς . Ο ί εργατικές ότι

οί ε π ι χ ο ρ η γ ή σ ε ι ς

ομοσπονδίες

τ ή ς Γερμανίας επιμένουν

προς κ α τ α π ο λ έ μ η σ η

τ ή ς ανεργίας, οί

ό π ο ι ε ς κ α τ α β ά λ λ ο ν τ α ι άπό ο ρ ι σ μ έ ν ε ς π ό λ ε ι ς , π ρ ο έ ρ χ ο ν τ α ι δ η ­ λαδή άπό τον δημόσιο κορβανά (κατά τ ό λ ε γ ό μ ε ν ο

σύστημα

τ ο ΰ Σ τ ρ α σ β ο ύ ρ γ ο υ ) , ανήκουν α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ά σ τ ά ά ν ε ρ γ α

μέλη

τ ώ ν σ υ ν δ ι κ ά τ ω ν , ά φ ο ΰ , κ α θ ώ ς υ π ο σ τ η ρ ί ζ ο υ ν , οί α ν ο ρ γ ά ν ω τ ο ι

δέν αξίζουν α ρ ω γ ή . 1 3 Ο ί π ι ο ε υ κ α τ ά σ τ α τ ο ι εργάτες δέν έ χ ο υ ν ό μ ω ς μόνο τ ή φ υ σ ι ­ κ ή τ ά σ η νά ε ν α ν τ ι ώ ν ο ν τ α ι μ έ όλα τ ά μ έ σ α — κ α ί τ ά μ έ σ α τ ο ύ ­ τα, δπως ά λ λ ω σ τ ε καί κάθε αντιπαλότητα αναγόμενη σέ σύγ­ κρουση οικονομικών συμφερόντων, περνούν άπό τ ή σφαίρα τ ή ς η θ ι κ ή ς σ τ ή ν η μ ε ρ ή σ ι α δ ι ά τ α ξ η — στους κ α κ ο π λ η ρ ω μ έ ν ο υ ς σ υ ­ ν α δ έ λ φ ο υ ς τ ω ν , οί ό π ο ι ο ι , μ έ τ ί ς ε λ ά χ ι σ τ ε ς α ξ ι ώ σ ε ι ς τ ο υ ς , έ ν 12. Madame Sorgue, «Retour d'Angleterre», La Société Nouvelle 16 (1911), σ. 197. 13. Αναλυτικότερα στοιχεία γιά τό θέμα τοΰτο περιέχονται στήν πραγματεία τοΰ υποφαινομένου καί τής συζύγου του « D a s Problem der Arbeitslosigkeit und ihre Bekämpfung durch die deutschen freien Gewerkschaften», Archiv für Sozialwissenschaft und Sozialpolik 3 1 (1910), σσ. 4 7 9 - 4 8 1 .

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

δ έ χ ε τ α ι να ά π ο β ο ΰ ν ε π ι κ ί ν δ υ ν ο ι γ ι α τ ή ν ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή τών ΐδιων, Το

άλλα κ α ί

συνδικαλιστικό

προκοπή

νά α π ο μ ο ν ώ ν ο ν τ α ι ε ρ μ η τ ι κ ά ά π ' α υ τ ο ύ ς . βιβλιάριο

γίνεται

τότε

τίτλος

ευγενείας,

ε ξ υ ψ ώ ν ε ι τ ο ν κ ά τ ο χ ο τ ο υ άπό τον ό χ λ ο . Τ ο ΰ τ ο σ υ μ β α ί ν ε ι ό χ ι σ π ά ν ι α α κ ό μ η κ α ί όταν οί α ν ο ρ γ ά ν ω τ ο ι δέν ζ η τ ο ΰ ν π α ρ ά νά τ ο ύ ς ε π ι τ ρ α π ε ί νά π ρ ο σ χ ω ρ ή σ ο υ ν στον ό μ ι λ ο τ ώ ν ο ρ γ α ν ω μ έ ­ νων. Σ τ ο υ ς κ ό λ π ο υ ς όλων σ χ ε δ ό ν τ ώ ν μ ε γ ά λ ω ν α γ γ λ ι κ ώ ν κ α ί α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ώ ν σ υ ν δ ι κ ά τ ω ν δ ι α π ι σ τ ώ ν ε τ α ι ή ρ ο π ή π ρ ο ς τ ή συν­ τ ε χ ν ι α κ ή ν ο ο τ ρ ο π ί α , π ρ ο ς σ χ η μ α τ ι σ μ ό σαφών αριστοκρατιών}^

προλεταριακών

Μ ό λ ι ς ο ρ θ ο π ο δ ή σ ο υ ν , τ ά συνδικάτα

δέν ενερ­

γούν π λ έ ο ν π ρ ο π α γ ά ν δ α , δέν π ρ ο σ π α θ ο ύ ν νά π ρ ο σ ε λ κ ύ σ ο υ ν νέα μ έ λ η , άλλά εγείρουν απεναντίας ολόγυρα τους άνυπέρβατο τ ε ί ­ χος καί δυσχεραίνουν συνειδητά τ ή ν ΐδια τ ή ν ανάπτυξη τους, επιβάλλοντας λ.χ. υψηλά δικαιώματα έγγραφης ή εξαρτώντας τ ή ν ε ι σ δ ο χ ή άπό τ ή ν π ι σ τ ο π ο ί η σ η ε ι δ ι κ ή ς ε π α γ γ ε λ μ α τ ι κ ή ς μ α ­ θ η τ ε ί α ς , μ έ κ α τ ά δ η λ ο σ κ ο π ό νά α π ο κ τ ή σ ο υ ν π ρ ο ν ό μ ι α ε ι ς β ά ­ ρος τ ώ ν υ π ο λ ο ί π ω ν ε ρ γ α τ ώ ν τ ο ΰ ο ι κ ε ί ο υ ε π α γ γ ε λ μ α τ ι κ ο ύ κ λ ά ­ δου. Ά π ό τ ο ν ΐ δ ι ο ε π α γ γ ε λ μ α τ ι κ ό

ε γ ω ι σ μ ό , ευεπίφορο

στήν

α ύ τ ο π ε ρ ι χ α ρ ά κ ω σ η κ α ί στον α π ο κ λ ε ι σ μ ό , α π ο ρ ρ έ ε ι κ α ί ή ξ ε ν ο ­ φοβία, ιδιαίτερα τών Α μ ε ρ ι κ α ν ώ ν καί Αυστραλών εργατών, ή ό π ο ι α ε κ δ η λ ώ ν ε τ α ι σ τ ή ν π ρ ο σ π ά θ ε ι α νά κ ρ α τ η θ ο ύ ν οί ξ έ ν ο ι ερ­ γ ά τ ε ς μ α κ ρ ι ά άπό τ ή ν κ ά θ ε χ ώ ρ α μ έ ν ο μ ο θ ε τ ή μ α τ α π ο ύ α π α ­ γ ο ρ ε ύ ο υ ν τ ή ν ε ί σ ο δ ο μ ε τ α ν α σ τ ώ ν κ . λ π . 1 5 Έ δ ώ ακολουθούν τ ά σ υ ν δ ι κ ά τ α φ α ν ε ρ ή « π α τ ρ ι ω τ ι κ ή » π ο λ ι τ ι κ ή , κ α ί δέν όρρωδοΰν α κ ό μ η κ α ί νά ε π ι κ α λ ε σ θ ο ύ ν τ ή β ο ή θ ε ι α τ ο ΰ « τ α ξ ι κ ο ύ κ ρ ά τ ο υ ς » γ ι ά νά κ ρ α τ ή σ ο υ ν μ α κ ρ ι ά τ ο ύ ς α ν ε π ι θ ύ μ η τ ο υ ς , α σ κ ώ ν τ α ς π ρ ο ς 14. Πρβλ. μεταξύ άλλων Daniel De Leon, The Burning Question of Trades Unionism, New York 1906, σ. 13. 15. Τό έν λόγω φαινόμενο τό επισήμανε εύστοχα ό Ιταλός οικονομο­ λόγος Giuseppe Prato, μέλος τοΰ ίταλικοΰ συντηρητικού κόμματος, μέ κάποια ωστόσο δόση υπερβολής καί —κυρίως— παραβλέποντας, όσον άφορα τουλάχιστον τό οργανωμένο προλεταριάτο τής ηπειρωτικής Ευ­ ρώπης, τίς ενεργές ακόμη αντίρροπες τάσεις τής σοσιαλιστικής ιδεολο­ γίας (βλ. Giuseppe Prato, Il protezionismo operajo e Texclusione del lavoro straniero, Torino 1910). Βλ. επίσης τό εξαίρετο νέο έργο τοΰ J . Delevsky, Antagonismes sociaux et antagonismes prolétariens, Paris 1924, σσ. 2 5 5 κ.έξ.

411

Ε Ρ Γ Α Τ Ε Σ ΚΑΙ Δ Ι Α Κ Ρ Ι Σ Ε Ι Σ

τ ο ΰ τ ο π ά ν ω σ τ ή ν κ υ β έ ρ ν η σ η π ί ε σ η π ο ύ συχνά σ χ ε δ ό ν κ α τ α λ ή ­ γ ε ι σ έ π ο λ ε μ ι κ ό τ ε λ ε σ ί γ ρ α φ ο εναντίον τ ώ ν ξένων χ ω ρ ώ ν ά π ' δ π ο υ ε ι σ ά γ ε τ α ι ε ρ γ α τ ι κ ό δ υ ν α μ ι κ ό . 1 6 Α κ ό μ η κ α ι σ τ ή ν Ευρώ­ πη παρατηρείται ή σύμπηξη ομίλων καί φατριών

— ή τάση

π ρ ο ς τ ή ν ο λ ι γ α ρ χ ί α — , μ ο λ ο ν ό τ ι αυτή κ α τ α π ο λ ε μ ά τ α ι π ο ι κ ι λ ό ­ τ ρ ο π α άπό τ ο ύ ς δ ο γ μ α τ ι κ ο ύ ς τ ο ΰ σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ κ α θ ώ ς κ α ί μ ε ρ ι ­ κούς πρακτικούς βαθιά επηρεασμένους άπό τ ή θεωρία.

Όσοι

εργάτες τοΰ οπλοστασίου τ ή ς Νεάπολης υπέβαλαν στήν ιταλι­ κή κυβέρνηση τό αίτημα «νά προέρχεται τουλάχιστον τό 1/3 τοΰ προσληπτέου στο μέλλον προσωπικού άπό τ ι ς οικογένειες τ ώ ν σ η μ ε ρ ι ν ώ ν ε ρ γ α τ ώ ν , νά α π α ρ τ ί ζ ε τ α ι δ η λ α δ ή ά π ό σ τ ο ι χ ε ί α γ α λ ο υ χ η μ έ ν α σ τ ο ε π ά γ γ ε λ μ α τ ο ΰ π α τ έ ρ α » , 1 7 δ ι ό λ ο υ δέν ε ί ν α ι άνθρωποι τόσο αλλόκοτης καί ασυγχρόνιστης νοοτροπίας δσο θά ν ό μ ι ζ ε κ α ν ε ί ς ΐ σ ω ς έ κ π ρ ώ τ η ς ό ψ ε ω ς . Κ α θ ώ ς ε κ τ υ λ ί σ σ ε τ α ι ή πάλη τ ώ ν τάξεων, δπως β λ έ π ο υ μ ε παντού, δέν κ α τ α β ά λ λ ε ι ή δημοκρατία

τήν αριστοκρατία,

κ ά π ο ι ε ς ο μ ά δ ε ς τ ή ς δημοκρατικής

άλλά

άριστοκρατικοποιοΰνται παράταξης.^

Α κ ό μ η καί ή πολιτική τών κοινωνικών μεταρρυθμίσεων, ή ό π ο ι α β ρ ί σ κ ε ι τ ή ν κ α θ α ρ ό τ ε ρ η έ κ φ α ν σ η τ η ς σ τ ή ν εργατική μοθεσία,

νο­

δ έ ν ωφελεί ε ξ ί σ ο υ όλες τ ι ς μ ε ρ ί δ ε ς τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ­

ξης. Α ν ά λ ο γ α μ έ τ ή ν σ χ ε τ ι κ ή ισχύ τ ώ ν επιμέρους συνδικαλι­ στικών οργανώσεων, τ ό ύψος τών η μ ε ρ ο μ ι σ θ ί ω ν , τ ή ν κ α τ ά σ τ α ­ σ η τ ή ς α γ ο ρ ά ς ε ρ γ α σ ί α ς κ . λ π . , ό ΐ δ ι ο ς ν ό μ ο ς , ό όποιος α υ ξ ά ν ε ι λ . χ . τ ό ε λ ά χ ι σ τ ο δριο η λ ι κ ί α ς γ ι ά τ ά α π α σ χ ο λ ο ύ μ ε ν α σ τ ά ε ρ γ ο ­ σ τ ά σ ι α π α ι δ ι ά , π ο ι κ ί λ λ ε ι ώ ς π ρ ο ς τ ά α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α τ ο υ στους επιμέρους κλάδους τ ή ς οικονομίας ή στά επιμέρους

επαγγέλ­

ματα τ ή ς βιομηχανίας ή τ ή ς γεωργίας, υποβιβάζοντας κατ' α ν α λ ο γ ί α π α ρ ο δ ι κ ά ή ε ξ υ ψ ώ ν ο ν τ α ς ολοένα τ ό β ι ο τ ι κ ό τ ο ΰ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ . 1 9 Α κ ό μ α κ α ί οί κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς

επίπεδο

μεταρρυθμί-

16. Πρωτεύοντα ρόλο έχουν παίξει τά αμερικανικά συνδικάτα στήν όξυνση τών σχέσεων μεταξύ Η . Π . Α . καί Ιαπωνίας, ή όποια οδήγησε τά δύο κράτη πολλές φορές στά πρόθυρα τοΰ πολέμου. 17. Angelo Mosso, Vita moderna degli Italiani, σ. 1 9 1 . 18. Πρβλ. Raoul de L a Grasserie, «Des luttes sociales», Annales de Γ Institut International de Sociologie 11 (1907), σ. 1 8 5 . 19. Γ ι ' αύτο καί είναι εντελώς σφαλερό νά εκφράζεται μόνο μιά από­ λυτα θετική ή απόλυτα αρνητική τοποθέτηση στίς συζητήσεις γύρω άπό

412

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

σ ε ι ς ε ν δ έ χ ε τ α ι , λ ο ι π ό ν να ε π ι τ ε ί ν ο υ ν τ ή ν κ λ ι μ ά κ ω σ η τ ώ ν π ρ ο λ ε ­ τ α ρ ι α κ ώ ν ο μ ά δ ω ν , ή όποια π ρ ο ϋ φ ί σ τ α τ α ι έ ν ε κ α ε θ ν ι κ ώ ν , τ ο π ι ­ κών καί τ ε χ ν ι κ ώ ν διαφορών. Σ υ γ κ ε φ α λ α ι ω τ ι κ ά μ π ο ρ ο ύ μ ε νά π ο ΰ μ ε δ τ ι μ έ σ α σ τ ο σ η μ ε ρ ι ­ νό

προλεταριάτο

οριοθέτησης

παρατηρούνται

ή δ η τάσεις

χωρισμού

και

πρός τά κ ά τ ω . Σ τ ά σπλάχνα τ ή ς τ έ τ α ρ τ η ς τάξης

κυοφορείται ή δ η ή π έ μ π τ η . Έ ν α ς άπό τούς σοβαρότερους κιν­ δύνους γ ι ά τ ο ν σ ο σ ι α λ ι σ μ ό , τ ο ν όποιο δέν μ π ο ρ ε ί κ α ν ε ί ς νά αρ­ νηθεί πρόχειρα, έγκειται στο ότι κάποια στρώματα τοΰ προλε­ τ α ρ ι ά τ ο υ , ε υ ν ο ο ύ μ ε ν α άπό τ ή γ ε ν ι κ ή α ύ ξ η σ η τ ο ΰ κ ο ι ν ω ν ι κ ο ύ πλούτου σέ συνδυασμό μ έ τ ί ς σύντονες ενέργειες τ ώ ν εργατών γ ι ά νά β ε λ τ ι ώ σ ο υ ν τ ή ν τ α ξ ι κ ή τ ο υ ς θ έ σ η , δέν α π ο κ λ ε ί ε τ α ι νά ανέλθουν

βήμα

προς β ή μ α

σέ κάποιον

κοινωνικό

αναβαθμό

δπου δέν θά α π ο β ά λ ο υ ν μ έ ν τ ό κ α θ ο λ ι κ ό α ν θ ρ ώ π ι ν ο

αίσθημα

τ ή ς ό λ ο χ ρ ό ν ι α ς ά κ ο ρ ε σ τ ί α ς , τ ό όποιο ά λ λ ω σ τ ε δέν ε γ κ α τ α λ ε ί ­ π ε ι π α ν τ ε λ ώ ς ο ύ τ ε κάν τ ο ύ ς ε κ α τ ο μ μ υ ρ ι ο ύ χ ο υ ς , ά λ λ ά θά α σ τ ι ­ κ ο π ο ι η θ ο ύ ν κ α ί θά α ρ κ ε σ θ ο ύ ν σ τ ά όσα έ χ ο υ ν , θά α π ο ξ ε ν ω θ ο ύ ν άπό τ ο ν φ λ ο γ ε ρ ό , γ ε ν ν η μ έ ν ο μ έ σ α σ τ ή σ τ έ ρ η σ η π ό θ ο τ ώ ν μ α ­ ζών γ ι ά κ ά π ο ι ο κ ο ι ν ω ν ι κ ό σ ύ σ τ η μ α ρ ι ζ ι κ ά δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ό ά π ό τ ό π α ρ ό ν . 2 0 Κ α τ ' αυτόν τον τ ρ ό π ο , κ α θ ώ ς θά ά ρ χ ι ζ α ν νά α π ο σ χ ί ­ ζονται άπό τον κορμό τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς ομάδες κ ο ρ ε σ μ έ ν ε ς άπό κ ο ι ν ω ν ι κ ή ά π ο ψ η , θά κ α τ α κ ε ρ μ α τ ι ζ ό τ α ν ή τ ε λ ε υ τ α ί α σ έ τ μ ή μ α τ α άνισα κ α ί μ ε τ α β α λ λ ό μ ε ν α σ υ ν ε χ ώ ς . Ή εσωτερική ανάγκη γιά διάκριση απλώς επισπεύδει έξαλ­ λου τ ή

διαδικασία

της

διαφοροποίησης,

ή

όποια

οφείλεται

πρωτογενώς στις άπαντώμενες καί στους κόλπους τ ή ς ε ρ γ α τ ι ­ κής τάξης α τ ο μ ι κ έ ς διαφορές. Πρόσφατα δοκίμασαν

κάποιοι

νά α ν α γ ά γ ο υ ν α κ ό μ η κ α ί τ ί ς α ν τ ι θ έ σ ε ι ς μ ε τ α ξ ύ κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ώ ν τήν ωφελιμότητα ή βλαβερότητα τής εργατικής νομοθεσίας καθώς καί γύρω άπό τό στεγαστικό πρόβλημα, συζητήσεις χαρακτηριζόμενες άπό μεγάλο πάθος καί πλοΰτο ιδεών ιδίως στήν Ιταλία* βλ. λ.χ. τή διαμάχη μεταξύ Gina Lombroso καί Tullio Rossi Doria στό περιοδικό II Socialismo 5 (1907). 20. « Ό σ ο περισσότερο υπολογίζεται ό εργάτης, τόσο φέρεται πρός τόν πραγματισμό. Δαφνοστεφανώνει τήν αλησμόνητη προτομή τοΰ Marx καί πληρώνει στό συνδικάτο του υψηλότερες εισφορές!» (Friedrich Nau­ mann, « D a s Schicksal des Marxismus», Die Hilfe 14 (1907), άρ. 41).

Ε Ρ Γ Α Τ Ε Σ ΚΑΙ Δ Ι Α Κ Ρ Ι Σ Ε Ι Σ

413

κ α ί σ ο σ ι α λ ι σ τ ώ ν , κ α θ ώ ς κ α ί εκείνες μ ε τ α ξ ύ ε ι δ ι κ ε υ μ έ ν ω ν κ α ί α ν ε ι δ ί κ ε υ τ ω ν ε ρ γ α τ ώ ν , 2 1 σ έ δ ι α φ ο ρ έ ς τ ή ς ι δ ι ο σ υ γ κ ρ α σ ί α ς (αν­ τιδιαστέλλοντας

στοχαστικούς καί αστόχαστους

χαρακτήρες,

τακτικούς καί ακατάστατους, « έ ρ γ α τ ό π ο υ λ α » καί « μ α θ η τ ο ύ ­ δ ι α » ) . Τ ό « ν ά τ ά π α ί ρ ν ε ι ς όλα σ τ ά σ ο β α ρ ά » λ έ γ ε τ α ι ό τ ι ο δ η γ ε ί στον κ α ι ρ ο σ κ ο π ι σ μ ό · ό π ο λ ι τ ι κ ό ς π ρ ο σ α ν α τ ο λ ι σ μ ό ς φ έ ρ ε τ α ι νά α π ο τ ε λ ε ί π α ρ α κ ο λ ο ύ θ η μ α τ ο ΰ « τ ρ ό π ο υ ζ ω ή ς » . 2 2 Τ ο ύ τ ο ς ωστό­ σο ό τ ρ ό π ο ς ζ ω ή ς ρ ι ζ ώ ν ε ι β έ β α ι α μ έ τ ή σ ε ι ρ ά τ ο υ σ τ ή φ ύ σ η τοΰ ε π α γ γ έ λ μ α τ ο ς . Αΐτιο καί αιτιατό δύσκολα χωρίζονται λοι­ πόν

έδώ. Συναφώς

μαθαίνουμε

ά π ό έναν

« " Α ς ε ξ ε τ ά σ ο υ μ ε φ ε υ γ α λ έ α τ ό ν ανειδίκευτο π ή τ ο υ π ρ ο ς τ ο ν ριζοσπαστισμό.

εμπειρογνώμονα: ε ρ γ ά τ η καί τ ή ρο­

'Υποστηρίζω ότι ή σχέση του

π ρ ο ς αυτόν δ ι ό λ ο υ δέν ε ξ α ρ τ ά τ α ι π ρ ω τ ί σ τ ω ς ά π ό τ ό ύ ψ ο ς τ ώ ν αποδοχών. Οί φορτοεκφορτωτές (γενικά ανειδίκευτοι εργάτες) α μ ε ί β ο ν τ α ι σ ή μ ε ρ α κ α λ ύ τ ε ρ α ά π ' ό , τ ι α ί φ ν η ς οί τ υ π ο γ ρ ά φ ο ι . Ω σ τ ό σ ο μ π ο ρ ο ύ μ ε νά ε ι κ ά σ ο υ μ ε μ έ α σ φ ά λ ε ι α ό τ ι οί κ ο μ μ ο υ ν ι ­ σ τ έ ς εΐναι π ο λ ύ π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ι

μεταξύ τών φορτοεκφορτωτών

παρά μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν τυπογράφων. Έ ν π ρ ο κ ε ι μ έ ν ω π ρ ο έ χ ε ι ή σ χ έ ­ ση εργασίας. Τ ό π ρ ά γ μ α φανερώνεται ή δ η άπό τον τ ύ π ο τ ο ΰ καθενός. Ό

α ν ε ι δ ί κ ε υ τ ο ς ε ρ γ ά τ η ς δέν εΐναι κ α τ ά κανόνα π ι ο

ατημέλητος μόνο ώ ς π ρ ο ς τ ή ν ε μ φ ά ν ι σ η , ά λ λ ά κ α ί ώ ς π ρ ο ς τ ή στάση τοΰ σώματος του. Βαδίζει, στέκεται καί κάθεται τ ε ­ λ ε ί ω ς διαφορετικά. Χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό εΐναι λ . χ . ό τ ι , ό π ο τ ε π ά ε ι νά π ι ά σ ε ι κ ά τ ι , σ τ ή ν ά ρ χ ή δ ι σ τ ά ζ ε ι κ α ί έ π ε ι τ α π ά ε ι π έ ρ α - δ ώ θ ε . Σ έ τ ί π ο τ ε δέν θ υ μ ί ζ ε ι τ ή σ ι γ ο υ ρ ι ά κ α ί δ ε ξ ι ό τ η τ α τ ο ΰ ε ι δ ι κ ε υ ­ μένου εργάτη* ό δεύτερος τούτος αύτοκινεΐται, ένώ ό πρώτος, έ χ ε ι κ α ν ε ί ς τ ή ν ε ν τ ύ π ω σ η , π ρ έ π ε ι νά κ ι ν η τ ο π ο ι η θ ε ί ά π ό κ ά π ο ι α κ ι ν η τ ή ρ ι α δ ύ ν α μ η , υποβολή ή ώ θ η σ η » . 2 3

2 1 . Ό Kurt Geyer (Der Radikalismus in der deutschen Arbeiterbewe­ gung. Ein soziologischer Versuch, Jena 1923, σσ. 73 κ.έξ.) δέν δέχεται τήν άποψη ότι ό ριζοσπαστισμός οφείλεται στίς πιεστικές συνθήκες δια­ βίωσης ορισμένων χαμηλότατων στρωμάτων τοΰ προλεταριάτου. 22. Günther Dehn, Grosstadtjugend, Berlin 1919, σ. 40· Carl Mennicke, «Massenbewusstsein. Zur Psychologie der sozialistischen Bewegung», Frankfurter Zeitung, άρ. 276 (15 Ά π ρ . 1923). 23. C. Mennicke, δ.π.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

414

V. Η ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ ΗΓΕΣΙΑ Τ Η Σ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ

Σ τ ι ς α π ό π ε ι ρ ε ς να λ υ θ ε ί τ ό ά λ υ τ ο π ρ ό β λ η μ α τ ή ς κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς τ ώ ν η γ ε τ ώ ν έπι τ ώ ν π ο δ η γ ε τ ο υ μ έ ν ω ν , α ν ή κ ε ι κ α τ ' εξοχήν ή π ρ ό τ α σ η , ή όποια υ π ο σ τ η ρ ί ζ ε τ α ι συχνά κ α ί μ έ μ ε γ ά λ ο π ά θ ο ς , νά κ ρ α τ η θ ο ύ ν οί δ ι α ν ο ο ύ μ ε ν ο ι μ α κ ρ ι ά ά π ό τ ί ς η γ ε τ ι κ έ ς θ έ σ ε ι ς στους κ ό λ π ο υ ς τ ο ύ ε ρ γ α τ ι κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς κ α ί νά ε π ι φ υ λ ά σ σ ο ν ­ τ α ι αυτές α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ά στους ίδιους τ ο ύ ς εργάτες. Ό

κατα-

δ ι ω γ μ ό ς τ ώ ν δ ι α ν ο ο υ μ έ ν ω ν , ό όποιος, άν κ α ί μ έ δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ή έ ν τ α σ η , ά π α ν τ α σ έ όλες τ ί ς χ ώ ρ ε ς σ έ όλους τ ο ύ ς κ α ι ρ ο ύ ς , κ ο ­ ρ υ φ ώ ν ε τ α ι σ τ ή ν επιδίωξη νά δ η μ ι ο υ ρ γ η θ ο ύ ν τ ε χ ν η τ ά

ηγέτες

τού προλεταριάτου γνήσιοι. Π έ ρ α άπό μερικά γ ε ν ι κ ά α ξ ι ώ μ α τ α π α ρ α ν ο η μ έ ν α ή κ ο μ μ έ ν α κ α ί ρ α μ μ έ ν α μ ι κ ρ ό ψ υ χ α κ α ί ερμηνευ­ μ έ ν α σ τ ε ν ο κ έ φ α λ α — ό π ω ς ή δ ι α τ υ π ω μ έ ν η σ τ ο Α ' συνέδριο τ ή ς Διεθνούς (Γενεύη 1 8 6 6 ) θεμελιώδης άρχή ότι ή χειραφέτηση τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς δέν μ π ο ρ ε ΐ κ α ί δέν ε π ι τ ρ έ π ε τ α ι παρά νά ε ί ν α ι έ ρ γ ο τ ώ ν ΐ δ ι ω ν τ ώ ν εργατών — , ό κ α τ α δ ι ω γ μ ό ς

τοΰτος

δ ι κ α ι ο λ ο γ ε ί τ α ι κ α ί εδράζεται π ρ ο π ά ν τ ω ν σ τ ή ν ό μ ο φ υ ΐ α μ ε τ α ξ ύ προλεταρίων

-ηγετών

καί ποδηγετουμένων. Ό π ο ι ο ς

βγήκε ό

ΐδιος άπό τό προλεταριάτο, λ έ γ ε τ α ι , βρίσκεται καί κοντύτερα του ώς προς τόν τρόπο τ ο ΰ σ κ έ π τ ε σ θ α ι καί τοΰ αίσθάνεσθαι. Τ ο ΰ τ ο αληθεύει καθόσον ό π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ή ς κ α τ α γ ω γ ή ς τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς , ακόμη κ α ί άν δέν ε ί ν α ι π λ έ ο ν

ηγέτης

επαγγελ­

μ α τ ι κ ά εργάτης, δέν χ ά ν ε ι π ρ ά γ μ α τ ι τ ή ν ι κ α ν ό τ η τ α νά αντι­ λ α μ β ά ν ε τ α ι κ α ί νά α π ο τ ι μ ά τ ί ς ο ι κ ο ν ο μ ι κ έ ς ανάγκες τ ώ ν μ α ­ ζ ώ ν , π ο ύ τ ί ς δ ο κ ί μ α σ ε σ τ ό π ε τ σ ί τ ο υ κ α ί τ ί ς γ ν ω ρ ί ζ ε ι άπό π ρ ο ­ σ ω π ι κ ή ε μ π ε ι ρ ί α * τ ο ΰ τ ο τ ο ΰ ε π ι τ ρ έ π ε ι , ο χ ι μόνο νά κ ρ ί ν ε ι μ έ γ ν ώ σ η τά ειδικά ζ η τ ή μ α τ α τοΰ στενότερου πλαισίου τοΰ προ­ γ ε ν έ σ τ ε ρ ο υ ε π α γ γ έ λ μ α τ ο ς τ ο υ , άλλά κ α ί νά α π ο φ α ί ν ε τ α ι έ χ ο ν ­ τ α ς γ ε ν ι κ ά κ α τ ά νοΰ τ ή ζ ω ή τ ο ΰ ε ρ γ ά τ η . Ό π ο ι α

σοσιαλιστική

κοινοβουλευτική ομάδα π ε ρ ι λ α μ β ά ν ε ι στις γ ρ α μ μ έ ς τ η ς π ο λ ­ λούς π ρ ώ η ν εργάτες, κ α θ ώ ς εκείνη τ ο ΰ γ ε ρ μ α ν ι κ ο ύ σ ο σ ι α λ δ η ­ μοκρατικού κόμματος, έχει τό πλεονέκτημα, προκειμένου γιά ειδικά

ζητήματα,

δπως λ . χ . τά άνακινούμενα

πολλές

φορές

Η Γ Ε Τ Ε Σ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΚΗΣ Κ Α Τ Α Γ Ω Γ Η Σ

41Γ)

στις κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ έ ς σ υ ζ η τ ή σ ε ι ς γ ύ ρ ω ά π ο τ ο δ α σ μ ο λ ό γ ι ο , νά μ π ο ρ ε ΐ νά δ ί ν ε ι τ ο ν λ ό γ ο σ έ κ ά π ο ι ο υ ς ά π ό τ ο ύ ς π ρ ώ η ν π ρ ο λ ε ­ τ α ρ ί ο υ ς , οί ό π ο ι ο ι υ π ε ρ έ χ ο υ ν τ ώ ν αστών σ ο σ ι α λ ι σ τ ώ ν β ο υ λ ε υ ­ τ ώ ν — εφόσον τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν , δ π ω ς σ υ μ β α ί ν ε ι σ ή μ ε ρ α ώ ς έ π ι τ ό π λ ε ί σ τ ο ν , αυτοί δέν κ α τ ά γ ο ν τ α ι ά π ό κ ύ κ λ ο υ ς τ ή ς κ ε φ α λ α ι ο κ ρ α τικής εργοδοσίας—

κατά τό δ τ ι κατέχουν τά δεδομένα άπό

π ρ ώ τ ο χ έ ρ ι . Ό π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ή ς κ α τ α γ ω γ ή ς η γ έ τ η ς τ ή ς εργατι­ κ ή ς τ ά ξ η ς , συγκρινόμενος μ έ τόν κ α τ α γ ό μ ε ν ο άπό αστικούς κύκλους ομόλογο τ ο υ , εμφανίζει λοιπόν ορισμένα π ρ ο τ ε ρ ή μ α τ α γ ι ά τ ή ν η γ ε σ ί α , επειδή, άν μ ή τ ί ά λ λ ο , ώ ς γ έ ν η μ μ α - θ ρ έ μ μ α τ ο ύ προλεταριάτου, γνωρίζει ακριβέστερα τήν προλεταριακή μαζι­ κ ή ψ υ χ ή κ α ί μ π ο ρ ε ΐ νά μ ε τ α χ ε ι ρ ί ζ ε τ α ι τ ο ύ ς εργάτες μ έ μ ε γ α ­ λύτερο πραγματισμό. Ά π ό τό γεγονός τούτο συνάγεται ενίοτε τό συμπέρασμα δτι, όντας έ π ι κ ε φ α λ ή ς τ ώ ν μ α ζ ώ ν , ό π ρ ώ η ν εργάτης δ ι α τ η ρ ε ί σ υ ­ ν ε χ ή κ α ί α σ φ α λ ή επαφή μ έ τ ο ύ ς σ υ ν τ ρ ό φ ο υ ς τ ο υ , κ α τ ο ρ θ ώ ν ε ι π ά ν τ ο τ ε νά ε π ι λ έ γ ε ι τ ο ν β α τ ό τ ε ρ ο δ ρ ό μ ο κ α ί , κ α τ ' αυτόν τ ο ν τ ρ ό π ο , ε γ γ υ ά τ α ι τ ό ό τ ι δέν θά π α ρ α σ υ ρ θ ο ύ ν οί μ ά ζ ε ς σ έ π ε δ ί α ξένα π ρ ο ς τ ή ν ο ο τ ρ ο π ί α κ α ί τ ή ν ι δ ι ο σ υ σ τ α σ ί α τ ο υ ς . 1 Ά π ό ποικιλότατες σκοπιές θεωρήθηκε ό προλετάριος η γ έ ­ της τό χαϊδεμένο παιδί τού εργατικού κινήματος. Φυσικό

εΐναι

ό τ ι οί

ηγετικοί

συνδικαλιστικοί

παράγοντες

β ρ ή κ α ν στον χ ώ ρ ο τ ή ς α ν τ ί σ τ ο ι χ η ς φ ι λ ο λ ο γ ί α ς τ ο ύ ς π ε ρ ι σ σ ό τ ε ­ ρους φ ί λ ο υ ς σ έ σ ύ γ κ ρ ι σ η μ έ όλους τ ο ύ ς υ π ό λ ο ι π ο υ ς ε ρ γ α τ ι κ ο ύ ς η γ έ τ ε ς . Ή φ ι λ ο λ ο γ ί α , ακόμη κ α ί ή κ ο ι ν ω ν ι κ ή , . ι δ ι α ί τ ε ρ α μ ά λ ι ­ στα σέ β ι β λ ι α κ ή μορφή, αποτελεί έργο λογίων καί ανθρώπων τ ώ ν γ ρ α μ μ ά τ ω ν . Τ ο ύ τ ο ι εΐναι κ α τ ά κανόνα π ο λ ύ ε υ ν ο ϊ κ ό τ ε ρ α δ ι α τ ε θ ε ι μ έ ν ο ι α π έ ν α ν τ ι στους η γ ε τ ι κ ο ύ ς σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ο ύ ς π α ­ ρ ά γ ο ν τ ε ς ά π ' ό , τ ι στους έ π ι κ ε φ α λ ή ς τ ο ύ π ο λ ι τ ι κ ο ύ ε ρ γ α τ ι κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς , άφοΰ οί π ρ ώ τ ο ι , α ν τ ί θ ε τ α π ρ ο ς τ ο ύ ς δ ε ύ τ ε ρ ο υ ς , ο ύ ­ τ ε χώνονται στά δικά τους χωράφια ούτε ταράσσουν τούς κ ύ -

1. Ά π ό τό παραπάνω σκεπτικό απέρρευσε λ.χ. τό 1882 ή καταστατι­ κή διάταξη τοΰ έργατικοΰ κόμματος τοΰ Μιλάνου νά μήν είσδέχεται ώς μέλη του ειμή μόνο χειρώνακτες (βλ. σχετικά το άρθρο μου «Eine exklu­ sive Arbeiterpartei in Norditalien ( 1 8 8 2 - 9 2 ) » , Archiv für die Geschichte des Sozialismus und der Arbeiterbewegung 1 (1911), σσ. 285-315).

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

416

κ λ ο υ ς τ ώ ν ι δ ε ο λ ο γ η μ ά τ ω ν τ ο υ ς ε ρ χ ό μ ε ν ο ι σέ ρ ή ξ η πρός τ ή ν παραδεδομένη

θεωρία

καί κοσμοθεωρητική

πολιτική.

Τούς

επαίνους τ ώ ν λογίων σ υ γ γ ρ α μ μ ά τ ω ν προς τά η γ ε τ ι κ ά συνδικα­ λ ι σ τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η , κ α λ ά θά κ ά μ ε ι κ α ν ε ί ς νά τ ο ύ ς

προσεγγίζει

εξίσου ε π ι φ υ λ α κ τ ι κ ά όσο κ α ί τ ι ς ά π α ν τ ώ μ ε ν ε ς έ κ ε ΐ μ ο μ φ έ ς κ α ­ τά τ ώ ν σοσιαλιστών κ ο μ μ α τ α ρ χ ώ ν . Κ ά π ο ι ο ι ά ν τ ι δ ι έ σ τ ε ι λ α ν σ υ ν ε ι δ η τ ά τ ο ύ ς ηγετικούς στικούς

παράγοντες

συνδικαλι­

π ρ ό ς τ ο ύ ς φλύαρους ρ α μ π α γ ά δ ε ς

μεταξύ

τών φραστικά επαναστατικών η γ ε τ ι κ ώ ν στελεχών τοΰ πολιτι­ κού ε ρ γ α τ ι κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς , καί τούς αναγνώρισαν ό τ ι διαθέτουν π ο λ ι τ ι κ ή αντίληψη π ο ύ λ ε ί π ε ι ά π ό τ ο ύ ς δ ε ύ τ ε ρ ο υ ς αυτούς, ό τ ι συλλαμβάνουν δηλαδή τήν αφάνταστη πολυπλοκότητα τοΰ π ο λ ι τ ι κ ο ΰ κ α ί ο ι κ ο ν ο μ ι κ ο ύ β ί ο υ κ α ί κατανοούν ορθά τ ό π ο λ ι τ ι κ ά εφικτό. Ή μ ε γ ά λ η πλειονότητα τών ρεβιζιονιστών καί ρεφορμιστών υπερτιμούν τήν προλεταριακή ηγεσία τής εργατικής τ ά ξ η ς κ α ί τ ή β λ έ π ο υ ν ώ ς ά γ κ υ ρ α σ ω τ η ρ ί α ς άπό τ ό ν κ υ κ ε ώ ν α τών επιμέρους σοσιαλιστικών ρευμάτων καί τό χάος τών άσυλλόγιστων «ριζοσπαστικών»

ενεργειών.2

Σ τ ί ς π α ρ α π ά ν ω σ υ γ κ ρ ί σ ε ι ς αληθεύει ό τ ι οί η γ έ τ ε ς τ ώ ν συν­ δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ώ ν ο ρ γ α ν ώ σ ε ω ν συνιστοΰν έναν τ ύ π ο ρ ι ζ ι κ ά δ ι α φ ο ­ ρ ε τ ι κ ό , υ π ό π ο λ λ έ ς επόψεις, ά π ό τ ο ν σ ο σ ι α λ ι σ τ ή η γ έ τ η . Τ ό γεγονός ότι επιτελούν τ ή λειτουργία άποκρουστήρα μ ε ­ ταξύ εργατιάς καί εργοδοσίας, επισημαίνουν άλλοι, προσέδωσε στους σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ο ύ ς η γ έ τ ε ς ε ξ α ι ρ ε τ ι κ έ ς κ α ί σ π ά ν ι ε ς ι δ ι ό τ η ­ τες:

μέγιστη

έπιτηδειότητα

καί ευσυνειδησία,

υπομονή καί

ενεργητικότητα, σταθερότητα χαρακτήρα καί ατομική εντιμό­ τ η τ α * μ ά λ ι σ τ α ε π α ι ν ε ί τ α ι ακόμη κ α ί ή γ ε ν ε τ ή σ ι α λ ι τ ό τ η τ α κ α ί α ί δ η μ ο σ ύ ν η τ ο υ ς , ό π ω ς αυτή, κ α τ ά τ ό ν ν ό μ ο τ ο υ G u g l i e l m o Ferrerò περί ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ή ς αναπλήρωσης, προσιδιάζει σέ όλες τ ι ς φύσεις, όσες είναι αφοσιωμένες ά τ ε γ κ τ α στο κ α θ ή κ ο ν . 3 2. Werner Sombart, Dennoch! Aus Theorie und Geschichte der ge­ werkschaftlichen Arbeiterbewegung, Jena 1900, σσ. 90-91· Arturo Salucci, La teoria dello sciopero, Genova 1902, σ. 152· Henrich Herkner, Die Arbeiterfrage, σ. 186· Beatrix/Sidney Webb, Industrial Democracy, σ. 152· Paul de Rousiers, Le tradeunionisme en Angleterre, Paris 1897, σ. 368· Eduard Bernstein, Die Arbeiterbewegung, σ. 147. 3. Arturo Salucci, La teoria dello sciopero, σ. 1 5 1 . Ό Salucci Ίσχυρίζε-

Η Γ Ε Τ Ε Σ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΚΗΣ Κ Α Τ Α Γ Ω Γ Η Σ

Ό

τύπος έξαλλου του ηγετικού συνδικαλιστικού

417

στελέχους

υπόκειται σέ μ ε τ α β ο λ έ ς : κατά τ ι ς επιμέρους φάσεις τού συνδι­ καλιστικού κ ι ν ή μ α τ ο ς . 4 Γ ι ά τ ή διεύθυνση μιας οργάνωσης οι­ κονομικά

α σ θ ε ν ο ύ ς , ακόμη κ α ί α σ χ ο λ ο ύ μ ε ν η ς κ υ ρ ί ω ς

μέ τή

διάδοση ιδεών καί τήν κήρυξη απεργιών, απαιτούνται ι δ ι ό τ η ­ τ ε ς ά λ λ η ς υφής ά π ό τ ί ς π ρ ό σ φ ο ρ ε ς γ ι ά νά η γ ε ί τ α ι κ α ν ε ί ς ενός συνδικάτου

πλουσιοπάροχα

προικοδοτημένου

μέ

βοηθήματα

κ α ί ε π ι δ ό μ α τ α , τ ό όποιο ν α ι μ έ ν δ ι ε ξ ά γ ε ι απεργίες άν ή χ ρ ε ί α τό καλέσει, αποβλέπει δμως περισσότερο προς τήν ε π ί τ ε υ ξ η καί

εμπέδωση τ ή ς ε ι ρ ή ν η ς

στο οικονομικοκοινωνικό

πεδίο.

Σ τ ή ν π ρ ώ τ η π ε ρ ί π τ ω σ η χρειάζεται ενθουσιασμός καθώς καί έφεση γιά κήρυγμα. Διάφοροι κακόβουλοι υποστηρίζουν δτι ακόμη κ α ί ή π ι ό χ ο ν τ ρ ή ά γ ν ο ι α δέν β λ ά π τ ε ι τ ό τ ε . 5 Ή γάνδα

εΐναι

ρομαντική

καί συναισθηματική,

προπα­

ό πρωταρχικός

σ τ ό χ ο ς τ η ς μ ά λ λ ο ν « η θ ι κ ή ς » π α ρ ά υλικής φ ύ σ ε ω ς . Τ ο ύ τ α αλ­ λάζουν δ μ ω ς δ λ α κ α τ ά τ ή ν ύ σ τ ε ρ η π ε ρ ί ο δ ο . Κ α θ ώ ς ή λ ι κ ι ώ ν ο ν ,ται τ ά σ υ ν δ ι κ ά τ α ,

αποκτώντας

περισσότερο

οικονομικά καί

δ ι ο ι κ η τ ι κ ο τ ε χ ν ι κ ά π ρ ο σ α ν α τ ο λ ι σ μ έ ν η δ ο μ ή , κ α ί κ α θ ώ ς αναφαί­ νονται κύκλοι αρμοδιοτήτων καί λ ε ι τ ο υ ρ γ ι ώ ν , ό άγκιτάτορας παραχωρεί τ ή θέση του στο εκπαιδευμένο, εφοδιασμένο μ έ ε ι ­ δικές γνώσεις συνδικαλιστικό στέλεχος. Ό πρόσωπος του εμπορεύματος

περιοδεύων

«πάλη τών τάξεων»

αντι­

άντικαθί-

ται μάλιστα ότι, όπως φανερώνει ή πείρα, τά ηγετικά συνδικαλιστικά στελέχη συνηθίζουν νά νυμφεύονται σέ νεαρή ηλικία, άλλά ακόμη καί ό γάμος δέν υπηρετεί τόσο τίς σεξουαλικές τους ορμές, άλλά χρησιμεύει πολύ περισσότερο ώς «παρηγοριά καί βοήθεια μέσα στήν ταραγμένη τους ζωή». Οί αναλύσεις μερικών συγγραφέων γύρω άπό τήν ψυχολογία τών συνδικαλιστικών ηγετών ενίοτε θυμίζουν πράγματι τίς διηγήσεις όσων ταξιδευτών, επιστρέφοντας άπό ξένες χώρες, είχαν νά λέγουν γιά ανθρώπους όλως διόλου διαφορετικούς άπ' οποιονδήποτε μέχρι τότε γνωστό καί ικανούς νά εκτελούν πράξεις σχεδόν αντίθετες πρός τή φυσι­ κή τάξη. Ό μ ω ς καί μόνο τό κριτήριο αυτό άρκεΐ γιά νά εμπνεύσει αμφι­ βολίες ώς πρός τή βασιμότητα τέτοιων αναλύσεων καί περιγραφών, μο­ λονότι δέν κάνουν λόγο γιά πράγματα κατά τεκμήριο ψευδή, όπως δρά­ κους, κενταύρους καί άλλα μυθικά Οντα (πρβλ. David Hume, An Inquiry concerning Human Understanding, γερμ. μτφ., έκδ. η ' , Leipzig 1920). 4. Πρβλ. παραπάνω σσ. 71 κ.έξ. 5. Fausto Pagliari, Le organizzazione e i loro impiegati, σ. 6.

27. Κοινωνιολογία

τών πολιτικών

κομμάτων

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

118

σταται άπο τον ψυχρό καί δίχως φαντασία λ ο γ ι σ τ ή , ό φλογερός ι δ ε α λ ι σ τ ή ς ά π ο τ ο ν απαθή ύ λ ι σ τ ή , ό θ ε ω ρ η τ ι κ ά

τουλάχιστον

σ τ α θ ε ρ ό ς δ η μ ο κ ρ ά τ η ς άπο τ ο ν αγέρωχο α υ τ α ρ χ ι κ ό . Έ ν ε κ α τ ο ΰ έντονου α ι σ θ ή μ α τ ο ς ά μ ε σ η ς ε υ θ ύ ν η ς κ α ί τ ή ς σ τ ε γ ν ή ς , ώ ς έ π ι τ ο πλείστον

διοικητικοτεχνικής

εργασίας τ ο υ ς , οί

περισσότεροι

η γ έ τ ε ς τ ώ ν συνδικαλιστικών οργανώσεων διαθέτουν π ρ ά γ μ α τ ι σέ ι δ ι α ί τ ε ρ α

υψηλό

βαθμό

σοβαρότητα

καί προσήλωση στά

π ρ ά γ μ α τ α , α ν ά μ ε ι κ τ η ω σ τ ό σ ο συχνά μ έ ά κ α τ α ν ο η σ ί α γ ι ά τ ά μεγάλα ζητήματα.6 Ή ρητορική δραστηριότητα

επισκιάζεται

ολοένα* π ρ ο έ χ ε ι ή δ ι ο ι κ η τ ι κ ή . Κ α τ ά σ υ ν έ π ε ι α , τ ό έ ρ γ ο τ ώ ν η γ ε ­ τικών συνδικαλιστικών στελεχών κατά τήν ύστερη τούτη περίο­ δο, κ α θ ώ ς ε δ ρ ά ζ ε τ α ι π ρ ω τ ί σ τ ω ς σ τ ή ν ε μ π ε ι ρ ο γ ν ω μ ο σ ύ ν η , εΐναι λιγότερο θορυβώδες, λιγότερο λαμπρό, φτωχότερο σέ αΐγλη, άλλά σ τ ε ρ ε ό τ ε ρ ο ε σ ω τ ε ρ ι κ ά . Π έ ρ α ν ά π ό τ ή δ ι ο ρ α τ ι κ ό τ η τ α , π ε ί ­ ρα, κ α ί έ π ι τ η δ ε ι ό τ η τ ά τ ο υ ς σ τ ι ς ε π α γ γ ε λ μ α τ ι κ έ ς υ π ο θ έ σ ε ι ς , οί η γ έ τ ε ς τ ώ ν σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ώ ν ο ρ γ α ν ώ σ ε ω ν δέν χ ω ρ ί ζ ο ν τ α ι ά π ό τ ό σύνολο τ ώ ν απλών μ ε λ ώ ν ε ι μ ή μόνο μ έ τ ό τ ε ί χ ο ς τ ώ ν κ α τ α ­ σ τ α τ ι κ ώ ν δ ι α τ ά ξ ε ω ν σ τ ι ς ό π ο ι ε ς υ π ό κ ε ι ν τ α ι κ α ί δια μ έ σ ο υ τ ώ ν ό π ο ι ω ν κ α τ ο ρ θ ώ ν ο υ ν νά ε ξ ο υ σ ι ά ζ ο υ ν τ ό σύνολο αυτό. 7 Ή τ έ χ ν η

6. Τό γνώρισμα τοΰτο δέν τό άμφισβητοΰν ούτε οί αντίπαλοι τους στους κόλπους τοΰ έργατικοΰ κινήματος. Έ τ σ ι , σέ άρθρο του Οπου επι­ κρίνεται ή τακτική τής κεντρικής συντονιστικής επιτροπής τών ιταλικών συνδικάτων, ό Ernesto Cesare Longobardi δέν παραλείπει νά εγκωμιάσει τά μέλη της γιά τήν πραγματογνωσία, τήν εξοικείωση τους μέ τά προ­ βλήματα τής ζωής τών εργατών καί τήν περισσή φιλοπονία τους ( E . G. Longobardi, « L a crisi nelle organizzazioni operaie», II Viandante, 19 Δ ε κ . 1909). 7. Τό πλήθος τών καταστατικών καί κανονισμών, μέ τό όποιο περιχα­ ρακώνονται τά υπαλληλικά σώματα, είναι, όπως τεκμηριώνεται ιστορι­ κά, ένα άπό τά κυριότερα γενεσιουργά αϊτια κάθε ύπαλληλοκρατίας. Τά «παλιόχαρτα» αυτά άποτελοΰν σπουδαίο παράγοντα, ώστε ν' αποκτήσει ή ύπαλληλία επιρροή καθώς καί τή δύναμη νά πτοεί άλλους. "Ηδη ό Colbert επισημαίνει τό πάθος τοΰ Γάλλου γραφειοκράτη γιά κάθε μορφή κωδικοποίησης: « Ή καταπίεση πού άσκει γίνεται ανήσυχη, διάχυτη, μικρόλογη, καί χάνεται σέ τέτοια παραγωγή κανονισμών, ώστε γιά παρά­ δειγμα μόνος ό κώδικας τών ξυλεμπόρων τοΰ Παρισιού έχει τόν όγκο τής ρωμαϊκής νομοθεσίας» (Lemontey, Essai sur rétablissement monarchique de Louis XIV, σ. 3 3 9 ) .

Η Γ Ε Τ Ε Σ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΚΗΣ Κ Α Τ Α Γ Ω Γ Η Σ

419

τ ο υ δ ι ο ι κ ε ΐ ν γίνεται, το κ α θ α υ τ ό α ν τ ι κ ε ί μ ε ν ο τ ο υ ς . Τ ο κ α τ α σ τ α ­ τ ι κ ό τ ή ς ο μ ο σ π ο ν δ ί α ς τ ώ ν Γ ε ρ μ α ν ώ ν εργατών μ ε τ ά λ λ ο υ αριθ­ μ ε ί 4 7 τ υ π ω μ έ ν ε ς σελίδες καί 3 9 παραγράφους, πολλές άπο τ ί ς όποιες περιλαμβάνουν σ ύ γ χ ρ ο ν ο συνδικαλιστικό

μ έ τ ή σ ε ι ρ ά τ ο υ ς 1 0 - 1 2 εδάφια. 8 Τ ό στέλεχος,

ι δ ι α ί τ ε ρ α μ ά λ ι σ τ α άν β ρ ί ­

σ κ ε τ α ι έ π ι κ ε φ α λ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ο ύ κ έ ν τ ρ ο υ ή ο μ ο σ π ο ν δ ί α ς εργατι­ κ ώ ν σ ω μ α τ ε ί ω ν , ο φ ε ί λ ε ι νά κ α τ έ χ ε ι γ ν ώ σ ε ι ς ε π α κ ρ ι β ε ί ς αναφο­ ρικά μ έ τ ί ς κ ρ α τ ο ύ σ ε ς στον ε κ ά σ τ ο τ ε β ι ο μ η χ α ν ι κ ό κ λ ά δ ο συν­ θ ή κ ε ς κ α ί νά μ π ο ρ ε ΐ κ ά θ ε σ τ ι γ μ ή νά σ τ α θ μ ί ζ ε ι τ ί ς δ υ ν ά μ ε ι ς τ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς σ έ σ χ έ σ η μ ' ε κ ε ί ν ε ς τ ώ ν α ν τ ι π ά λ ω ν . Π ρ έ π ε ι νά ε ΐ ­ ναι κ α τ α λ ε π τ ώ ς ε ν η μ ε ρ ω μ έ ν ο τ ό σ ο ώ ς π ρ ο ς τ ή ν τ ε χ ν ι κ ή όσο καί

ώς προς

τήν οικονομολογική

πλευρά

τής

βιομηχανίας

— π ρ ο έ λ ε υ σ η κ α ί τ ι μ έ ς τ ώ ν π ρ ώ τ ω ν υλών, κ ό σ τ ο ς π α ρ α γ ω γ ή ς τών προϊόντων του οικείου βιομηχανικού κλάδου, γενικό κλίμα τ ή ς αγοράς, ΰ ψ ο ς τ ώ ν μ ι σ θ ώ ν κ α ί σ υ ν θ ή κ ε ς δ ι α β ί ω σ η ς τ ώ ν ερ­ γ α τ ώ ν σ τ ι ς ε π ι μ έ ρ ο υ ς π ε ρ ι ο χ έ ς . Κ α λ ε ί τ α ι νά ε π ι δ ε ί ξ ε ι ι δ ι ο φ υ ΐ α σ τ ρ α τ η γ ι κ ή καί δ ι π λ ω μ α τ ι κ ή συνάμα.9 Άπό

τον τύπο

του ηγετικού

συνδικαλιστικού

στελέχους,

ό π ω ς τ ό ν σ κ ι α γ ρ α φ ή σ α μ ε σ τ ά π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν α , δ ι α φ έ ρ ε ι ό άναρ­ χο συνδικαλιστής. άμεση

δράση

Σ τ ο επίκεντρο τ ή ς θεωρίας του βρίσκεται ή τ ο υ β α σ ι ζ ό μ ε ν ο υ α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ά σ τ ο ν εαυτό τ ο υ

κ α ί α υ τ ά ρ κ ο υ ς σ υ ν δ ι κ ά τ ο υ , τ ό όποιο έ χ ε ι α π ο τ ι ν ά ξ ε ι κ ά θ ε μ ο ρ ­ φή π ο λ ι τ ι κ ή ς κ η δ ε μ ο ν ί α ς άπό τ ή ν πλευρά τ ή ς η γ ε σ ί α ς τ ώ ν σο­ σ ι α λ ι σ τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν , ή όποια π ρ ο έ ρ χ ε τ α ι κ υ ρ ί ω ς ά π ό τ ή ν α σ τ ι κ ή τ ά ξ η . " Α μ ε σ η δράση σημαίνει κ ι ν η τ ο π ο ί η σ η τοΰ ΐδιου τοΰ προλεταριάτου άντί τ ή ς έ μ μ ε σ η ς

σ υ ν η γ ο ρ ί α ς στον

χώρο

τοΰ κοινοβουλίου. Τ ο ύ τ η ή μορφή δράσης χαρακτηρίζεται ώς ή αποθέωση

τ ή ς αυτονομίας

τοΰ προλεταριάτου.

Στο

πλαίσιο

τ η ς , υ π ο γ ρ α μ μ ί ζ ε τ α ι , μ ε τ ρ ά μόνο ή ε ν ε ρ γ η τ ι κ ό τ η τ α , ή π ρ ω τ ο ­ βουλία,

ή τόλμη

κάθε

μεμονωμένου

εργάτη, π ρ ο β ά λ λ ε ι

μιά

8. Heinrich Herkner, Die Arbeiterfrage, σ. 116. — Ύ π ό τό φως τοΰ γ ε ­ γονότος τούτου αρμόζει νά κριθεί ή αντίληψη (απαντάται λ.χ. στό De Catechismus van den Werkman τοΰ Alphonse Octors) ότι τό συνδικαλιστικό πρόβλημα εΐναι τόσο άπλό ώστε κάθε εργάτης μπορεΐ εύκολα νά τό κα­ τανοήσει καί νά τό πραγματευθεΐ. 9. Πρβλ. επίσης Fausto Pagliari, Le organizzazione e iloro impiegati, σ. 7.

420

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

στρατιά ευθύβολων ελεύθερων σκοπευτών, δίχως το άχρηστο γενικό επιτελείο τών μουντών γραφειοκρατών τ ή ς κ ο μ μ α τ ι κ ή ς μηχανής, αύτενεργή, αυτόνομη, α υ τ ο δ ύ ν α μ η . 1 0 "Αν περάσουμε ωστόσο άπό τ ή λυρική έξαρση στήν πεζολογία καί π α ρ α β λ έ ­ ψουμε τ ι ς αποκλίσεις ώς προς τήν τ α κ τ ι κ ή , διαπιστώνουμε ό τ ι ή κ υ ρ ι ό τ ε ρ η διαφορά δημοκρατίας

μεταξύ

άναρχο συνδικαλισμού

περιορίζεται

καί

απλώς σ τ ή ν κ ο ι ν ω ν ι κ ή

τής ηγεσίας. Τ ό εργατικό

σοσιαλ­

προέλευση

σ υ ν δ ι κ ά τ ο τ ό διευθύνουν

εργάτες

— ά π ό τ ό γ ε γ ο ν ό ς τ ο ΰ τ ο οί υ π έ ρ μ α χ ο ι τ ο ΰ ά ν α ρ χ ο σ υ ν δ ι κ α λ ι σ μ ο ΰ συνάγουν μ έ ά π ό κ ο τ η λ ο γ ι κ ή τ ό σ υ μ π έ ρ α σ μ α ό τ ι ή π ο λ ι ­ τ ι κ ή τ ώ ν ε ρ γ α τ ι κ ώ ν αυτών σ τ ο ι χ ε ί ω ν σ υ μ π ί π τ ε ι κ α τ ' ανάγκη α υ τ ό μ α τ α μ' ε κ ε ί ν η τ ο ΰ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ . 1 1 Τ ι ς υ π ο θ έ σ ε ι ς τ ο ΰ άναρχοσυνδικαλιστικοΰ εργατικού σωματείου, λέγουν, τ ι ς τ α ­ κ τ ο π ο ι ο ύ ν ε ρ γ ά τ ε ς ε π ί λ ε κ τ ο ι τ ό σ ο ύ π ό η θ ι κ ή όσο κ α ί δ ι α ν ο η τ ι ­ κ ή έ π ο ψ η . 1 2 Ό προλετάριος ηγέτης τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς π ρ ο ­ βάλλει λοιπόν έ δ ώ ώς σωτήρας* τουλάχιστον πάντως λ ο γ ί ζ ε τ α ι ώ ς ό κ α λ ύ τ ε ρ ο ς ά π ' όλους τους α ρ χ η γ ο ύ ς π ο ύ θά μ π ο ρ ο ύ σ α ν π ο τ έ νά υ π ά ρ ξ ο υ ν . Π α ρ ' δ λ η τ ή διαφορά υφής κ α τ ά τ ά άλλα, ό άναρχοσυνδικαλισμός

ταυτίζεται

λοιπόν

μ έ τ ο ν αγγλικό κ α ί

τον γ ε ρ μ α ν ι κ ό σ υ ν δ ι κ α λ ι σ μ ό ώ ς π ρ ό ς τ ή ν α π ο τ ί μ η σ η τ ή ς λ ε ι ­ τουργίας τών ηγετικών συνδικαλιστικών Ώς

έπί τό πλείστον,

επαγγελματικές

ιδιότητες

ωστόσο,

στελεχών.

οί α δ ι α φ ι λ ο ν ί κ η τ ε ς

τών τελευταίων

έξοχες

αφίστανται

πολύ

άπό τ ό π ε δ ί ο τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς * α ν τ ι β α ί ν ο υ ν μ ά λ ι σ τ α α ν α γ κ α ί α π ρ ο ς αυτήν. Δ έ ν χ ω ρ ε ί αμφιβολία π ρ ώ τ α - π ρ ώ τ α

ότι άπατάται

δποιος

ν ο μ ί ζ ε ι δ τ ι , άν έ π α φ ε θ ε ΐ τ ό π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο σ έ ά τ ο μ α π ρ ο ε ρ χ ό μ ε ­ να άπό τ ο ύ ς ίδιους τ ο ύ ς κ ό λ π ο υ ς τ ο υ , π α ρ α μ ε ρ ί ζ ο ν τ α ς

τούς

α ν α π ό φ ε υ κ τ ο υ ς δ ι κ η γ ό ρ ο υ ς κ α ί γ ι α τ ρ ο ύ ς , θά π ε ρ ι φ ρ ο υ ρ ε ί κ α ί θά π ρ ο ω θ ε ί τ ά σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α τ ο υ οιονεί μ έ τ ά ϊ δ ι α τ ο υ τ ά χ έ ρ ι α , όχι πλέον μ έ τ ή βοήθεια διαμέσων. Ό η γ έ τ η ς στο πλαίσιο τ ο ΰ

10. 30. 11. caliste 12.

Edouard Berth, Les nouveaux aspects du socialisme, Paris 1908, σ. Emile Pouget, Le parti du travail, Paris 1903 (Bibliothèque Syndi3), σ. 12. Fernand Pelloutier, Histoire des bourses du travail, σ. 86.

Η Γ Ε Τ Ε Σ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΚΗΣ Κ Α Τ Α Γ Ω Γ Η Σ

421

σ ύ γ χ ρ ο ν ο υ ε ρ γ α τ ι κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς α δ υ ν α τ ε ί να μ ε ί ν ε ι π ι σ τ ό ς σ τ ο χειρωνακτικό

επάγγελμα

του. Μόλις

αναθέσει

ή

οργάνωση

στον β ι ο μ η χ α ν ι κ ό εργάτη νά δ ι ε κ π ε ρ α ι ώ ν ε ι τ α κ τ ι κ ά κ α ί έ μ μ ι ­ σθα τ ί ς υ π ο θ έ σ ε ι ς τ ώ ν κ α θ ο δ η γ ο ύ μ ε ν ω ν σ υ ν τ ρ ό φ ω ν τ ο υ , τ ο ν β γ ά ζ ε ι ασυνείδητα άπό τό προλεταριάτο καί τον ε ι σ ά γ ε ι σέ μ ι ά νέα τ ά ξ η , εκείνη τ ώ ν υ π α λ λ ή λ ω ν . 1 3 Ό π ρ ο λ ε τ ά ρ ι ο ς η γ έ τ η ς τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς π α ύ ε ι κ α τ ά σ υ ν έ π ε ι α νά ε ΐ ν α ι εργάτης — ο χ ι μόνο μ έ τ ή ν τ ε χ ν ι κ ή έννοια τ ή ς λ έ ξ η ς , ε π ε ι δ ή δ η λ α δ ή δέν β α ­ ράει π έ τ ρ ε ς ή δέν σολιάζει παπούτσια, άλλά καί μ έ τ ή ν οικονο­ μ ι κ ή καί ψυχολογική — καί γίνεται κ α τ ' επάγγελμα διάμεσος, πανόμοιος μ έ τον δικηγόρο ή γιατρό συνάδελφο τ ο υ . Μ έ άλλα λόγια: ώς πληρεξούσιος καί εκπρόσωπος, ό η γ έ τ η ς

προλετα­

ρ ι α κ ή ς κ α τ α γ ω γ ή ς υ π ό κ ε ι τ α ι σ τ ι ς ΐ δ ι ε ς — ό π ω ς τ ί ς επισημά­ ναμε παραπάνω

— ολιγαρχικές τάσεις καθώς κι ό αυτόμολος

άπό τ ή ν α σ τ ι κ ή τ ά ξ η π ο ύ έ γ ι ν ε η γ ε τ ι κ ό σ τ έ λ ε χ ο ς τ ο υ εργατι­ κού κινήματος. Γ ε ν ι κ ά μ ά λ ι σ τ α α ν α π τ ύ σ σ ε ι ακριβώς ό π ρ ώ η ν εργάτης τ ό πάθος τ ή ς φιλαρχίας

σέ εξαιρετικό

βαθμό. Έ χ ο ν τ α ς

μόλις

α π ο τ ι ν ά ξ ε ι τ ί ς αλυσίδες τ ο υ δ ο υ λ ω μ έ ν ο υ σ τ ο κ ε φ ά λ α ι ο μ ι σ θ ω ­ τ ο ύ εργάτη, εΐναι λ ι γ ό τ ε ρ ο ά π ό κ ά θ ε άλλον π ρ ό θ υ μ ο ς νά σ τ έ ρ ξ ε ι παρόμοια δεσμά άπό μέρους τ ώ ν μ α ζ ώ ν . Ό π ω ς

όλοι οί

απελεύθεροι, ρέπει προς τ ή ν ε λ ε υ θ ε ρ ι ό τ η τ α . 1 4 Ή πείρα αποδει­ κνύει σέ όλες τ ί ς χ ώ ρ ε ς ότι ό προλεταριακής κ α τ α γ ω γ ή ς της της εργατικής

τάξης

ηγέ­

εΐναι ιδιαίτερα ι σ χ υ ρ ο γ ν ώ μ ω ν καί δ έ ­

χ ε τ α ι π ο λ ύ απρόθυμα α ν τ ι ρ ρ ή σ ε ι ς ά π ό τ ί ς γ ρ α μ μ έ ς τ ώ ν π ο δ η ­ γ ε τ ο υ μ έ ν ω ν . Τ ο ύ τ ο σ χ ε τ ί ζ ε τ α ι δίχως άλλο καί μ έ τ ή ν πρόσφα­ τ η κ ο ι ν ω ν ι κ ή τ ο υ ς ανάδειξη. Δ ι α κ ρ ι τ ι κ ό γ ν ώ ρ ι σ μ α ό λ ω ν , όσοι μ ό λ ι ς προ ολίγου ανέβηκαν κοινωνικά, εΐναι ό τ ι ε π ι ζ η τ ο ύ ν δ ε ­ σ π ο τ ι κ ά κ α ί ζ η λ ό φ θ ο ν α νά δ ι α φ υ λ ά ξ ο υ ν τ ό ο λ ο κ α ί ν ο υ ρ γ ι ο κ ύ ­ ρος τ ο υ ς , κ α ί σ υ ν ά μ α ε κ λ α μ β ά ν ο υ ν κ ά θ ε κ ρ ι τ ι κ ή ώ ς τ α π ε ί ν ω σ η κ α ί υ π ο β ι β α σ μ ό , ώ ς σ κ ό π ι μ η , κ α κ ό β ο υ λ η υπόμνηση π α ρ ω χ η ­ μένων καιρών. Ό π ω ς ενοχλείται ό εκχριστιανισμένος

Εβραίος

13. Πρβλ. παραπάνω σ. 3 0 1 , σημ. 22. 14. Ό όρος (libertinage) νοείται έδώ στήν αρχική του έννοια, όπου εκ­ φράζει τήν άρνηση τής θρησκευτικής αυθεντίας καί έναν γενικό σκεπτι­ κισμό.

422

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

δταν τ ο ΰ υ π ε ν θ υ μ ί ζ ο υ ν ό τ ι ε ί ν α ι π ρ ο σ ή λ υ τ ο ς , έ τ σ ι δ υ σ φ ο ρ ε ί κ α ί ό π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ή ς κ α τ α γ ω γ ή ς η γ έ τ η ς τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς δταν άνακαλοΰν σ τ ή μ ν ή μ η τ ο υ π ώ ς ά φ η σ ε τ ο π ρ ο γ ε ν έ σ τ ε ρ ο χ ε ι ρ ω ­ ν α κ τ ι κ ό επάγγελμα τ ο υ γ ι ά νά γ ί ν ε ι υ π ά λ λ η λ ο ς , μ ε τ α π η δ ώ ν τ α ς έτσι σέ τ ά ξ η άλλη. Έ ν τ ο ν α έξαλλου ε ν ι σ χ ύ ε τ α ι συχνά ή μ α τ α ι ο δ ο ξ ί α συνδικαλιστικών

παραγόντων,

ηγετικών

δ π ω ς ά λ λ ω σ τ ε δ λ ω ν τ ώ ν αυτο­

δ η μ ι ο ύ ρ γ η τ ω ν α ν θ ρ ώ π ω ν . Ό , τ ι έχουν κ α τ ο ρ θ ώ σ ε ι οί ΐ δ ι ο ι κ α ί οί σ υ ν ά δ ε λ φ ο ι τ ο υ ς , « δ έ ν μ π ο ρ ο ύ ν π λ έ ο ν νά τ ό σ υ λ λ ά β ο υ ν , π α ­ ρά μόνο νά τ ό θ α υ μ ά ζ ο υ ν » . 1 5 Δ ε δ ο μ έ ν ο υ τ ώ ρ α ό τ ι τ ό χ α ρ α κ τ η ­ ριστικό τοΰτο θεμελιώνεται μέν σέ καλές ειδικές γνώσεις πάνω σ' έναν τ ο μ έ α , ό μ ω ς π α ρ α μ έ ν ε ι κ α τ ά κανόνα ξένο π ρ ό ς κ ά θ ε γ ε ν ι κ ή παιδεία καί κοσμοθεωρία ο λ κ ή ς 1 6 καθώς καί πρός τ ή ν α υ τ ο π ε π ο ί θ η σ η α π έ ν α ν τ ι στους γ ε ν ν η μ έ ν ο υ ς ά ρ χ ο ν τ ε ς , τ ά η γ ε ­ τ ι κ ά σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η α π ο δ ε ι κ ν ύ ο ν τ α ι συχνά

ευάλωτα

στις επίμονες συμφεροντολογικές φιλοφρονήσεις άπό τήν π λ ε υ ­ ρά τ ή ς α σ τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς . Σ έ κ ά π ο ι α ε π ι σ τ ο λ ή τ ο υ προς τ ό ν S o r g e έγραφε ό E n g e l s άπό τ ή ν Α γ γ λ ί α : « Τ ό α π ε χ θ έ σ τ ε ρ ο έ δ ώ είναι π ο ύ έ χ ε ι μ π ε ι β α θ ι ά σ τ ο α ί μ α τ ώ ν εργατών ή α σ τ ι κ ή ' r e s p e c t a ­ b i l i t y ' [ ε υ π ρ έ π ε ι α ] . Ή αγγλική κ ο ι ν ω ν ί α κ λ ι μ α κ ώ ν ε τ α ι σ έ ανα­ ρίθμητα

στρώματα,

πού αναγνωρίζονται

ώς τέτοια

δίχως

15. Parvus, «Der gewerkschaftliche Doktrinarismus und die Unterneh­ merverbände», Die Neue Zeit 26, 2 (1908), σσ. 709 κ. έξ. 16. Καθώς έρχεται ό σημερινός εργάτης σέ ε π α φ ή μέ τήν πολιτική καί τά άπαντώμενα στό πεδίο της σύγχρονα πνευματικά ζητήματα, προσπί­ πτει, βέβαια στό προλεταριάτο μιά άκτίδα παιδείας, ή όποια όμως συχνά δέν γεννά στόν χειρώνακτα παρά μιάν ημιμάθεια, έναν «δογματισμό» — όπως χαρακτήρισε κάποτε τό πράγμα ό Sombart, μ' έναν όρο οχι πολύ επιτυχημένο κατά τή γνώμη μου (πρβλ. Werner Sombart, Das Proleta­ riat, Frankfurt 1906, σ. 84) — , εμποδίζοντας τήν πνευματική αύταπελευθέρωσή του. Τοΰτο είναι απόλυτα φυσικό: γιά νά καταστεί κοινωνός τής παιδείας, ό σημερινός εργάτης καταβάλλει ανείπωτα βαρύ σωματικό καί διανοητικό μόχθο· δεδομένου μάλιστα ότι δέν διαθέτει ελεύθερο χρό­ νο καί επαρκή προπαιδεία γιά νά συμπληρώσει, να εμβαθύνει καί, κατά μείζονα λόγο, νά εξελέγξει τήν ορθότητα της αναπόδραστα θά τό άντικρύσει ώς ένα « μ ή μου άπτου», ώς πολύτιμο θησαυρό, τόν όποιο πρέπει νά προφυλάξει αδίστακτα καί ζηλόφθονα, επειδή ακριβώς τόν κέρδισε μέ τόσο μόχθο, άπό κάθε κριτική εντός ή έκτος τών τειχών.

ιιγκίές

προλεταριακής

423

καταγωγής

α μ φ ι σ β ή τ η σ η · τ α μ έ λ η τ ο ΰ καθενός έχουν τ ή δ ι κ ή τους υ π ε ρ η ­ φ ά ν ε ι α , άλλά κ α ί έ μ φ υ τ ο σ ε β α σ μ ό π ρ ο ς τ ο υ ς ε κ ά σ τ ο τ ε

'bet­

ters' καί 'superiors' [ανωτέρους]. Ή διαίρεση τούτη τ ή ς κοι­ ν ω ν ί α ς εΐναι τ ό σ ο π α λ ι ά κ α ί τ ό σ ο σ τ ε ρ ρ ά ε δ ρ α ι ω μ έ ν η

ώστε,

ακόμη κ α ί σ ή μ ε ρ α , οί αστοί δέν δ υ σ κ ο λ ε ύ ο ν τ α ι π ο λ ύ νά δ ε λ ε ά ­ ζουν τ ο ύ ς ε ρ γ ά τ ε ς . Δ ι ό λ ο υ β έ β α ι ο ς δ έ ν ε ΐ μ α ι π . χ . άν ό J o h n B u r n s δέν κ α μ α ρ ώ ν ε ι σ τ ά κ ρ υ φ ά π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο γ ι ά τ ή ν εύνοια τοΰ

καρδιναλίου

Manning,

τοΰ Lord

Mayor

[δημάρχου

Λ ο ν δ ί ν ο υ ] κ α ί γ ε ν ι κ ά τ ώ ν αστών π α ρ ά γ ι ά τ ή του στήν ϊδια τήν τάξη του. Α κ ό μ η

τοΰ

δημοτικότητα

καί ό T o m M a n n , τόν

όποιο θ ε ω ρ ώ ώ ς τ ο ν ά κ ε ρ α ι ό τ ε ρ ο , α ρ έ σ κ ε τ α ι νά δ ι α λ α λ ε ί ό τ ι πρόκειται

νά γ ε υ μ α τ ί σ ε ι

μ έ τον L o r d M a y o r » . 1 7

Έ ν α ς άπό

τούς λίγους « τ α ξ ι κ ά συνειδητοποιημένους» Γερμανούς εργάτες π ο ύ π λ η σ ί α σ α ν π ρ ο σ ω π ι κ ά τ ο ν β α σ ι λ ι ά Γ ο υ λ ι έ λ μ ο Β ' , δέν τ ό λ ­ μ η σ ε νά ε κ φ ρ ά σ ε ι μ έ τ ή ν ε υ κ α ι ρ ί α αυτή τ ό π ι σ τ ε ύ ω τ ο υ κ α ί νά κ α θ ο μ ο λ ο γ ή σ ε ι τ ι ς κ ο μ μ α τ ι κ έ ς αρχές τ ο υ εμπρός σ τ ο ν β α σ ι λ ι ­ κό θ ρ ό ν ο . 1 8 Ταυτόχρονα

μέ

τήν

αυταρέσκεια,

εύκολα

π ρ ώ η ν ε ρ γ ά τ ε ς ένα α ί σ θ η μ α κ ο ρ ε σ μ ο ύ . Ή

κυριεύει

αυταρέσκεια

τούς τους

απλώνεται καί στό περιβάλλον τους. Τ ή ν πορεία προς δ η μ ο ­ κρατική κατεύθυνση τήν αντιμετωπίζουν

πολλοί

αδιάφορα, ακόμη κ α ί ε χ θ ρ ι κ ά . Π ρ ο σ α ρ μ ό ζ ο ν τ α ι ,

ά π ' αυτούς συμβιβάζον­

ται μάλιστα μέ τήν υφιστάμενη κατάσταση π ρ α γ μ ά τ ω ν . 1 9 Τ ί 17. Briefe und Auszüge aus Briefen, σσ. 3 2 4 - 3 2 5 . 18. Der Arbeiter (Dortmund, 16 Σεπτ. 1903): «To 1900, οί εκπρό­ σωποι τοΰ Όμοσπονδιακοΰ Ιδρύματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων, άφοΰ εΐχαν παραστεί στά εγκαίνια τοΰ μεγάλου διοικητικοΰ κτηρίου τοΰ ιδρύ­ ματος στό Βερολίνο, έλαβαν τήν εντολή νά παρουσιαστούν στήν Αυλή σέ ακρόαση, στήν οποία συμμετείχε μαζί μέ τούς συναδέλφους του ό γνω­ στός στους συνδικαλιστικούς κύκλους γυψωτής Buchholz, κάτοχος τοΰ [παρασήμου τοΰ] Σίδηρου Σταύρου. Ό Γουλιέλμος Β ' , ό όποιος θά πρέ­ πει νά γνώριζε τά σοσιαλδημοκρατικά πολιτικά φρονήματα τοΰ Buch­ holz, τόν προσφώνησε λέγοντας μεταξύ άλλων: " Ό λ ο ι οί σοσιαλδημο­ κράτες εΐναι λοιπόν αντίπαλοι τής μοναρχίας..." Καί ό Buchholz αποκρί­ θηκε πάραυτα: " Ό χ ι όλοι, Μεγαλειότατε!"» 19. Ό Max Weber συνέστησε κάποτε στους Γερμανούς ηγεμόνες, άν ήθελαν νά διασκεδάσουν τόν φόβο τους απέναντι στή σοσιαλδημοκρατία, νά παρακολουθήσουν γιά λίγο άπό τήν εξέδρα τις εργασίες ενός συ-

V24

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΤΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

τούς μ έ λ ε ι τ ο δόγμα περί κοινωνικής επανάστασης; Ο ί ϊδιοι έ κ α μ α ν ή δ η τ ή δ ι κ ή τ ο υ ς . Κ α τ ά β ά θ ο ς ε π ι κ ε ν τ ρ ώ ν ο ν τ α ι ασυ­ ν ε ί δ η τ α οί σ τ ο χ α σ μ ο ί τ ο υ ς σ έ μ ι ά κ α ί μ ό ν η ελπίδα: νά εξακο­ λ ο υ θ ή σ ε ι νά υπάρχει έ π ι π ο λ ύ ακόμη τ ό π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο , γ ι ά νά τ ο ύ ς ο ρ ί ζ ε ι ε κ π ρ ο σ ώ π ο υ ς τ ο υ κ α ί νά τ ο ύ ς σ υ ν τ η ρ ε ί . 2 0 Γ ι ' αυτό καί θέτουν ώς άρχή ότι προέχει προ παντός ή οργάνωση, ή ορ­ γ ά ν ω σ η σ τ ό δ ι η ν ε κ έ ς * υ π ο σ τ η ρ ί ζ ο υ ν ό τ ι ό αγώνας τ ώ ν π ρ ο λ ε ­ τ α ρ ί ω ν δέν θά κ ε ρ δ η θ ε ΐ ε ι μ ή μόνο άν π ρ ο σ χ ω ρ ή σ ε ι σ τ ή ν ο ρ γ ά ­ ν ω σ η ακόμη κ α ί ό τ ε λ ε υ τ α ί ο ς εργάτης. Ό π ω ς

όλοι οί b e a t i

p o s s i d e n t e s , οί μ α κ ά ρ ι ο ι κ α τ έ χ ο ν τ ε ς , τείνουν νά φ υ γ ο μ α χ ο ΰ ν . Κ α θ ώ ς σ υ μ β α ί ν ε ι σ τ ή ν Α γ γ λ ί α , αποκλίνουν υπέρ τ ή ς αντίλη­ ψ η ς π ο ύ θ έ λ ε ι εργάτες κ α ί εργοδότες νά σ υ ν δ έ ο ν τ α ι δ υ ν ά μ ε ι ενός ε ί δ ο υ ς σ υ μ μ α χ ί α ς σ τ ο π λ α ί σ ι ο κ ά θ ε

αμοιβαία

επιχείρησης

κ α ί νά δ ι α μ ο ι ρ ά ζ ο ν τ α ι (προς τ ό παρόν α ν ι σ ο μ ε ρ ώ ς ) τ ά κ έ ρ δ η τ ή ς ε κ ά σ τ ο τ ε ά π ό κοινού κ α μ ω μ έ ν η ς b u s i n e s s . Σ ύ μ φ ω ν α ' μ έ τ ο ύ ς όρους τ ή ς έν λ ό γ ω σ υ μ μ α χ ί α ς , οί μ έ ν εργάτες α ν α λ α μ β ά ­ νουν τ ή ν υ π ο χ ρ έ ω σ η νά ε ρ γ ά ζ ο ν τ α ι μόνο σ έ όσες ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ι ς π ω λ ο ύ ν τ ά π ρ ο ϊ ό ν τ α τ ο υ ς σ έ ο ρ ι σ μ έ ν ε ς τ ι μ έ ς , έ ν ώ οί εργοδότες μ έ τ ή σ ε ι ρ ά τ ο υ ς δ ε σ μ ε ύ ο ν τ α ι νά π ρ ο σ λ α μ β ά ν ο υ ν μόνο σ υ ν δ ι ­ κ α λ ι σ μ έ ν ο υ ς εργάτες. Ό μ ι σ θ ό ς , ώ ς τ ό αναλογούν στους εργά­ τ ε ς μ ε ρ ί δ ι ο , φ έ ρ ε τ α ι έ τ σ ι νά ε ξ α ρ τ ά τ α ι άπό τ ά σ υ ν ο λ ι κ ά έσοδα νεδρίου του κόμματος, γιά νά πεισθούν δτι στό πλήθος τών εκεί συνα­ θροισμένων επαναστατών κυριαρχεί απόλυτα «τό παχουλό καί χαΰνο πρόσωπο τοΰ εστιάτορα, ή μικροαστική φυσιογνωμία» καί δτι δέν γίνε­ ται λόγος γιά επαναστατικό ενθουσιασμό (βλ. τήν ανακοίνωση τοΰ Max Weber στό συνέδριο τής Γερμανικής Εταιρείας Κοινωνικής Πολιτικής στό Μαγδεμβοΰργο (2 Ό κ τ . 1907)· Gesammelte Aufsätze zur Soziologie und Sozialpolitik, Tübingen 1924, σ. 410). 20. Ή Madeleine Pelletier σημειώνει στό μελέτημα της « L a fin du guesdisme» (La Guerre Sociale 3 (1909), άρ. 4, σ. 2) αναφορικά μέ τή με­ ταμόρφωση τών ηγετών τής εργατικής τάξης στή Γαλλία: « Ό μ ω ς είχαν έρθει ή ηλικία καί ή αρρώστια, καί μαζί τους ή αδράνεια. Γύρω άπό τόν Δάσκαλο είχαν σχηματιστεί εκατοντάδες μαθητών, τούς όποιους ή πάλη τών τάξεων τούς είχε κάμει βουλευτές, γενικούς καί δημοτικούς συμβού­ λους, δημάρχους, γραμματείς τής δημαρχίας, καί οί όποιοι, γοητευμένοι από τό ανέλπιστο, σκέφτονταν, χωρίς νά τολμοΰν νά τό ομολογήσουν, οτι ή ανάγκη μιας κοινωνικής επανάστασης δέν ήταν πιά τόσο ζωηρά αισθη­ τή όσο όταν έβγαζαν πενταροδεκάρες γιά μεροκάματο».

Η Γ Ε Τ Ε Σ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΚΗΣ Κ Α Τ Α Γ Ω Γ Η Σ

425

τ ή ς ε π ι χ ε ί ρ η σ η ς . Τ ο σ ύ σ τ η μ α τ ο ύ τ ο , τ ο όποιο α π ο ρ ρ έ ε ι ά π ό τ ή θεωρία

τής κινητής

μισθολογικής

κλίμακας,

συσκοτίζει

όλες

τις υφιστάμενες ταξικές αντιθέσεις καί προσδίδει στίς λειτουρ­ γ ί ε ς τ ή ς οργάνωσης καθαρά ε μ π ο ρ ι κ ή καί τ ε χ ν ι κ ή χροιά. *Αν ε π έ λ θ ε ι αναπόφευκτη ρήξη προς τήν εργοδοσία, κάθε η γ ε τ ι κ ό ς συνδικαλιστικός

παράγοντας

πασχίζει

νά ε κ μ ε τ α λ λ ε υ θ ε ί

τό

δ ι ά σ τ η μ α τ ο ΰ αγώνα γ ι ά μ α κ ρ έ ς δ ι α π ρ α γ μ α τ ε ύ σ ε ι ς · δσο χ ρ ο ν ί ­ ζουν αυτές, τ ό σ ο σ υ χ ν ό τ ε ρ α ε π α ν έ ρ χ ε τ α ι τ ό όνομα τ ο υ σ τ ά χ ε ί ­ λ η τ ο ΰ κ ό σ μ ο υ , ΐ σ ω ς μ ά λ ι σ τ α κ α ί στον τ ύ π ο . * Α ν δ ι α τ υ π ώ σ ε ι έξαλλου « λ ο γ ι κ έ ς απόψεις», έ χ ε ι ε ξ α σ φ α λ ι σ μ έ ν η τ ή ν ε π ι δ ο κ ι ­ μασία τ ώ ν αντιπάλων καθώς καί τήν ευγνωμοσύνη καί τον θαυμασμό τών ποδηγετουμένων ώς έπί τό πλείστον. Στήν

ι δ ι ο τ έ λ ε ι α , τ ή ν ο κ ν η ρ ί α κ α ί τ ή ν ατολμία έ ρ χ ε τ α ι νά

π ρ ο σ τ ε θ ε ί ή πείρα, πού δύσκολα ξ ε χ ω ρ ί ζ ε ι στά καθέκαστα άπό τις ι δ ι ό τ η τ ε ς αυτές κ α ί συχνά ε ί ν α ι σ υ γ κ ε ρ α σ μ έ ν η μ α ζ ί τ ο υ ς σ έ βαθμό

ώστε

καθίσταται

αγνώριστη.

Οί

θερμοκέφαλοι,

οί

ό π ο ι ο ι δέν λ ε ί π ο υ ν ο ύ τ ε ά π ό τ ο ύ ς ε ρ γ α τ ι κ ο ύ ς η γ έ τ ε ς π ρ ο λ ε τ α ­ ρ ι α κ ή ς κ α τ α γ ω γ ή ς , έ γ ι ν α ν π λ έ ο ν ψ υ χ ρ ο ί κ α ί ν η φ ά λ ι ο ι · οί ά δ ο ­ λ ε ς π ε π ο ι θ ή σ ε ι ς τ ο υ ς , κ α θ ώ ς τ ο ν ί ζ ο υ ν , δέν τ ο ύ ς ε π ι τ ρ έ π ο υ ν νά ακολουθούν τ υ φ λ ή ε π ι θ ε τ ι κ ή π ο λ ι τ ι κ ή , ή ό π ο ι α δ έ ν θά ωφελού­ σ ε σ έ τ ί π ο τ ε , έ ν ώ θά δ ι α κ ύ β ε υ ε όλα τ ά κ ε κ τ η μ έ ν α . Ρ ο π έ ς ανα­ γόμενες σέ κίνητρα προσωπικά διαπλέκονται έ δ ώ συνήθως μ έ τάσεις ύπογορευόμενες άπό λόγους αντικειμενικούς. Ο ί π ρ ώ τ ε ς ε ί ν α ι ε ξ ί σ ο υ π ρ ό δ η λ ε ς δσο κ α ί οί δ ε ύ τ ε ρ ε ς . Τ ή τους, δηλαδή τ ή ν ω χ έ λ ε ι α πούναι έ μ φ υ τ η

στους

συνισταμένη εργατικούς

η γ έ τ ε ς προλεταριακής κ α τ α γ ω γ ή ς , τήν εξέφρασε κάποιος Γ ε ρ ­ μανός συνδικαλιστής μ έ μ ε γ ά λ η ειλικρίνεια ώς έ ξ η ς : « Δ έ ν τ ό εννοώ ώ ς κ α τ η γ ο ρ ί α

— ε ΐ ν α ι δ μ ω ς α υ τ ο ν ό η τ ο ό τ ι άν δ λ ο ι μ α ς

δ ο υ λ ε ύ α μ ε ακόμη σ τ ο ε ρ γ ο σ τ ά σ ι ο κ α ί α ν α γ κ α ζ ό μ α σ τ α ν νά τ ά π ο ρ ε ύ ο υ μ ε μ έ χ α μ η λ ό τ ε ρ ο υ ς μ ι σ θ ο ύ ς , θά ν ο ι α ζ ό μ α σ τ α ν π ρ ο σ ω ­ π ι κ ά π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ά π ' δ , τ ι τ ώ ρ α νά αλλάξει τ ό κ ο ι ν ω ν ι κ ό κ α θ ε ­ σ τ ώ ς δσο γ ρ η γ ο ρ ό τ ε ρ α γ ί ν ε τ α ι » . 2 1 Ή

ψυχική τούτη

διάθεση

2 1 . Ρήση τοΰ ηγέτη τών βιβλιοδετών Kloth κατά τ ή διάρκεια τής συνδιάσκεψης τών προεδρείων τών γερμανικών εργατικών ομοσπονδιών στό Βερολίνο τό 1906 (Protokoll, σ. 10). Έ κ τ ο ς από ζωηρές αντιρρή­ σεις, τά πρακτικά καταγράφουν καί τήν κραυγή: «Αύτο ισχύει ακόμη

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

ε ν ι σ χ ύ ε τ α ι ά π ο έναν ε π ι π λ έ ο ν π α ρ ά γ ο ν τ α : άν σ τ ρ α φ ε ί ό π ρ ώ η ν εργάτης π ρ ο ς τ ή δ η μ ο σ ι ο γ ρ α φ ί α ( φ α ι ν ό μ ε ν ο , σ η μ ε ι ω τ έ ο ν , ο χ ι σ π ά ν ι ο ) , μ ο λ ο ν ό τ ι μ π ο ρ ε ί π ο λ λ έ ς φορές νά έ χ ε ι α π ο θ η σ α υ ρ ί σ ε ι πλούσιες πραγματολογικές γνώσεις μ έ αξιοθαύμαστη

επιμέ­

λ ε ι α , ω σ τ ό σ ο δέν δ ι α θ έ τ ε ι τ ή ν α π α ρ α ί τ η τ η π ρ ο π α ι δ ε ί α γ ι ά νά οίκειωθεΐ,

νά ε π ε ξ ε ρ γ α σ θ ε ί

κ α ί νά α φ ο μ ο ι ώ σ ε ι

σ τ ο ι χ ε ί α ενός ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ο ύ δ ό γ μ α τ ο ς

πλήρως

τά

— πόσο μ ά λ λ ο ν νά δ η ­

μ ι ο υ ρ γ ή σ ε ι ένα δ ι κ ό τ ο υ σ ύ σ τ η μ α θ ε μ ε λ ι ω δ ώ ν κ α τ ε υ θ υ ν τ ή ρ ι ω ν ι δ ε ώ ν — , έ τ σ ι ώ σ τ ε νά επιβληθεί" στον έ σ ώ κ ο σ μ ό τ ο υ μ ι ά θ ε ω ­ ρία δ υ ν α τ ή , ή όποια θά ε ξ ο υ δ ε τ έ ρ ω ν ε , μ έ τ ό ν π α λ μ ό τ η ς , κ α ί π ά λ ι τ ί ς υ φ ι σ τ ά μ ε ν ε ς τ ά σ ε ι ς προς α τ ο μ ι κ ή γ α λ ή ν η ( ό π ω ς σ υ μ ­ β α ί ν ε ι λ . χ . α ν α μ φ ι σ β ή τ η τ α συχνά στους δ ι α ν ο ο ύ μ ε ν ο υ ς μ α ρ ξ ι ­ στές). Ό

K a r l M a r x έγραφε προς τόν Sorge στις 1 9 Ό κ τ ω -

β ρ ί ο υ 1 8 7 7 : « Ο ί εργάτες, ο π ο τ ε δ ή π ο τ ε (...) ε γ κ α τ α λ ε ί π ο υ ν τ ή χ ε ι ρ ω ν α κ τ ι κ ή εργασία κ α ί γ ί ν ο ν τ α ι κ α τ ' ε π ά γ γ ε λ μ α

συγγρα­

φείς, πάντοτε σπείρουν θ ε ω ρ η τ ι κ ά " τόν Ο λ ε θ ρ ο » . 2 2 Ο ί κ ρ ί σ ε ι ς αναφορικά μ έ τ ά συνδικαλιστικά

στελέχη

ποικί­

λουν α φ ά ν τ α σ τ α . Μ ο λ ο ν ό τ ι κ έ ρ δ ι σ ε τ ή ν εύνοια ο χ ι μόνο μ ε γ ά ­ λης μερίδας τών μελών τών σοσιαλιστικών κομμάτων, κ α ί τ ώ ν αστών μ ε τ α ρ ρ υ θ μ ι σ τ ώ ν , ή σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ή

άλλά

ύπαλληλία

ε π έ σ υ ρ ε συχνά τ ή ν α ν τ ι π ά θ ε ι α τ ώ ν α ν τ ι π ά λ ω ν . Κ α ί οί α ν τ ί π α ­ λοι τ ο ύ τ ο ι δέν εΐναι λ ί γ ο ι : θ ε ω ρ η τ ι κ ο ί , ορθόδοξοι σ ο σ ι α λ ι σ τ έ ς , μ α ρ ξ ι σ τ έ ς , θ ι α σ ώ τ ε ς τ ή ς κοινωνικής επανάστασης, άναρχοσυνδ ι κ α λ ι σ τ έ ς , α ν α ρ χ ι κ ο ί . Ε π ι φ υ λ α κ τ ι κ ά αρμόζει νά α ν τ ι μ ε τ ω π ί ­ ζουμε καί τ ί ς δυσμενείς κρίσεις ώς πρός τούς η γ ε τ ι κ ο ύ ς συνδι­ καλιστικούς παράγοντες. Ό

π ρ ώ η ν εργάτης ε π η ρ ε ά ζ ε τ α ι π ά ρ α π ο λ ύ άπό τ ό νέο τ ο υ

περισσότερο γιά τούς κομματικούς υπαλλήλους!» Πρβλ. παραπάνω σ. 220 τοΰ προκείμενου τόμου. 22. Briefe und Auszüge aus Briefen, σ. 159. — Καί στο εργατικό κίνη­ μα τής Νορβηγίας, στους κόλπους" τοΰ οποίου πλεονάζει τό διανοούμενο στοιχείο, οί κάτοχοι ακαδημαϊκής παιδείας έδειξαν έφεση θεωρητική καί ροπή πρός τή συνέπεια, ένώ σ' εκείνο τής Δανίας, τό όποιο στηρίζεται κυρίως στους προλεταρίους, κυριαρχεί ό εμπειρισμός καί ό καιροσκοπι­ σμός (Edward Bull, «Die Entwicklung der Arbeiterbewegung in den skandinavischen Ländern», Archiv für die Geschichte des Sozialismus und der Arbeiterbewegung 10 (1921), σ. 3 5 5 ) .

Η Γ Ε Τ Ε Σ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ

427

περιβάλλον. Ή συμπεριφορά του γ ί ν ε τ α ι ά β ρ ό τ ε ρ η , π ι ο εκλε­ π τ υ σ μ έ ν η . 2 3 Ε ρ χ ό μ ε ν ο ς σέ κ α θ η μ ε ρ ι ν ή επαφή μ έ ά τ ο μ α υ ψ η ­ λότερης κ α τ α γ ω γ ή ς , μαθαίνει καλύτερους τρόπους. Ή

επαγ­

γ ε λ μ α τ ι κ ή αναστροφή τοΰ εργατικού η γ έ τ η μ έ μ έ λ η τ ώ ν άλ­ λων τάξεων καί παρατάξεων, ιδίως στό πλαίσιο του συνδικά­ του καί του συνεταιρισμού,

οδηγεί κατά

φυσικό λόγο

στήν

« ε κ λ έ π τ υ ν σ η » . Ή απορροφητική καί αφομοιωτική δύναμη τών ανώτερων τάξεων απέναντι στά η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η του ε ρ γ α τ ι ­ κού

κινήματος

αποτελεί

νόμο,

ό όποιος

δέν χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι

νά

προσλάβει τ ή μορφή ψόγου κατά τών τελευταίων. Ο ί ηγεμόνες τοΰ 17ου αιώνα φαίνεται ό τ ι γνώριζαν καλύτερα τ ι ς επιδράσεις τοΰ περιβάλλοντος στήν ανθρώπινη προσωπικότητα. Σ τ ή ν π ο ­ λ ι τ ι κ ή διαθήκη τοΰ Αυγούστου Β ' , βασιλιά τ ή ς Πολωνίας καί τ ή ς Σ α ξ ο ν ί α ς , π ε ρ ι έ χ ε τ α ι ένα α ξ ι ο π ρ ό σ ε κ τ ο χ ω ρ ί ο , δ π ο υ ό μ ο ­ ν ά ρ χ η ς σ υ μ β ο υ λ ε ύ ε ι τ ο ν δ ι ά δ ο χ ο τ ο υ νά α ν τ ι κ α θ ι σ τ ά σ υ χ ν ά - π υ κ ν ά τ ο ύ ς ε π ι τ ε τ ρ α μ μ έ ν ο υ ς τ ο υ , γ ι α τ ί ε ι δ ά λ λ ω ς · κ ι ν δ υ ν ε ύ ο υ ν νά ενταχθούν

σ τ ή σ φ α ί ρ α σ υ μ φ ε ρ ό ν τ ω ν τ ώ ν ξ έ ν ω ν αυλών

δπου

έ χ ο υ ν δ ι α π ι σ τ ε υ θ ε ΐ , υ π ο κ ύ π τ ο ν τ α ς σ τ ή ν ε π ι ρ ρ ο ή τ ο ΰ νέου π ε ρ ι ­ βάλλοντος τ ο υ ς . 2 4 Ό ρ ι σ μ έ ν ο ι ά π ' όσους εργάτες α ν α δ ε ι κ ν ύ ο ν τ α ι β ο υ λ ε υ τ έ ς , δ ο ­ κ ι μ ά ζ ο υ ν νά σ υ γ κ α λ ύ ψ ο υ ν τ ή ν ε σ ω τ ε ρ ι κ ή μ ε τ α μ ό ρ φ ω σ η φέροντας ε π ι δ ε ι κ τ ι κ ά προς τό θεαθήναι εξωτερικά

τους

διακριτικά

τ ή ς πρότερης τ ά ξ η ς τους. Σ τ ο α γ γ λ ι κ ό κοινοβούλιο, δπου τό έ θ ι μ ο α π α ι τ ε ί τ ό επίσημο ψ η λ ό κ α π έ λ ο , κ ά π ο ι ο ι ά π ό τ ο ύ ς ε π ι ­ φ α ν έ σ τ ε ρ ο υ ς π ρ ο μ ά χ ο υ ς τ ο ΰ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ ε ξ α κ ο λ ο υ θ ο ύ ν νά ε μ φ α ν ί ζ ο ν τ α ι φ ο ρ ώ ν τ α ς α ν ε π ί σ η μ ο κ α σ κ έ τ ο , μ π λ ο ύ ζ α κ α ί γρα­ βάτα

λ.χ.' ό

χρηστός

K e i r H a r d i e , δ μ ω ς δ ι ό λ ο υ δέν ή τ α ν ό μ ό ν ο ς . Σ τ ο υ ς

κόκκινη.

Ανάμεσα

τους καταλεγόταν

κόλπους

23. «Μεταξύ τών 58 σοσιαλδημοκρατών βουλευτών περιλαμβάνονται τουλάχιστον 30 τέως βιομηχανικοί εργάτες καί τεχνίτες, ή φυσική δυνα­ μική ιδιοσυγκρασία τών οποίων δέν βελτιώθηκε ποτέ χάρη στήν αγωγή τοΰ σαλονιοΰ. Οί αστοί δέν πρέπει λοιπόν νά εκπλήσσονται όταν παρα­ βιάζουν οί άνθρωποι αυτοί μερικές φορές τό πρωτόκολλο, άλλ' απεναν­ τίας όταν, καθώς συμβαίνει σχεδόν πάντοτε, φέρονται κόσμια» (Maximi­ lian Harden, Die Zukunft 10, 6 Δ ε κ . 1902). 24. Paul Haake, «Ein politisches Testament König Augusts des Starken», Historische Zeitschrift 87 (1901), σ. 7.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

428

τής

ιταλικής

εθνικής

αντιπροσωπείας,

ένας δ ι α ν ο ο ύ μ ε ν ο ς , ό

A n d r e a C o s t a , π α λ α ι ό μ έ λ ο ς τ ή ς Δ ι ε θ ν ο ύ ς , δταν α ν έ λ α β ε χ ρ έ η αντιπροέδρου τ ή ς βουλής, εναντιώθηκε

σ τ ο έ θ ι μ ο , τ ο όποιο

ε π ι β ά λ λ ε ι ψ η λ ό κ α π έ λ ο στον κ ά τ ο χ ο τ ο ΰ α ξ ι ώ μ α τ ο ς α ύ τ ο ΰ , κ α ί δέν ά φ η σ ε κ α τ ά μ έ ρ ο ς τ ή ρ ε π ο ύ μ π λ ι κ α , δ π ω ς τ ή φοράνε σ τ ή γ ε ν έ τ ε ι ρ α τ ο υ , τ ή ν Ά β ρ ο υ ζ ί α . Στους λ ό γ ο υ ς τ ω ν π ρ ο ς τ ί ς μ ά ­ ζες,

οί σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ ά τ ε ς ,

χριστιανοδημοκράτες,

συνδικαλι­

σ τ έ ς κ . λ π . η γ έ τ ε ς π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ή ς κ α τ α γ ω γ ή ς α ρ έ σ κ ο ν τ α ι νά α ύ τ α π ο κ α λ ο ΰ ν τ α ι ακόμη εργάτες. Τ ο ΰ τ ο τ ό κοινό μ έ τ ί ς μ ά ζ ε ς σ τ ο ι χ ε ί ο τ ό εξαίρουν γ ι ά νά κ ε ρ δ ί σ ο υ ν τ ή σ υ μ π ά θ ε ι α τ ώ ν π ο δ η ­ γ ε τ ο υ μ έ ν ω ν κ α ί νά τ ο ύ ς συνδέσουν α δ ι ά ρ ρ η κ τ α μ α ζ ί τ ο υ ς . Σ τ ή Γαλλία,

κ α τ ά τ ί ς ε κ λ ο γ έ ς τ ο ΰ 1 8 4 8 , έ γ ι ν ε αυτόχρημα σ υ ρ μ ό ς

τ ό νά α υ τ ο χ α ρ α κ τ η ρ ί ζ ο ν τ α ι

οί υ π ο ψ ή φ ι ο ι ώ ς o u v r i e r s

[εργά­

τ ε ς ] . Ό χ α ρ α κ τ η ρ ι σ μ ό ς τ ο ΰ τ ο ς δέν τ ο ύ ς χ ρ η σ ί μ ε υ ε μόνο ώς τ ί ­ τ λ ο ς δ ό ξ η ς , άλλά κ α ί ώ ς π ι θ α ν ό τ η τ α ε π ι τ υ χ ί α ς · ο χ ι λ ι γ ό τ ε ρ ο ι άπό 2 1 κ α τ ό ρ θ ω σ α ν νά ε κ λ ε γ ο ύ ν . Τ ό τ ί σ η μ α ί ν ο υ ν π α ρ ό μ ο ι ο ι χαρακτηρισμοί

π ρ ο κ ύ π τ ε ι άπό τούς πρόσφατους

καταλόγους

τών εκλογικών συνδυασμών τοΰ γαλλικοΰ, ιταλικού κ . λ π . σ ο ­ σ ι α λ ι σ τ ι κ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς , όπου β λ έ π ο υ μ ε π ι α σ μ έ ν ο υ ς κ α ί φ ι λ ή σ υ ­ χ ο υ ς α ρ χ ι τ ε χ ν ί τ ε ς φανοποιούς κ α ί κ α τ α σ τ η μ α τ ά ρ χ ε ς

(τουτέστι

μ ι κ ρ ο α σ τ ο ύ ς ) νά ε π ι τ η δ ε ύ ο ν τ α ι συχνά τ ο ύ ς απλούς φ α ν α ρ τ ζ ή δες κ . λ π . Τ έ τ ο ι ο ι τ ύ π ο ι δεν δ ι σ τ ά ζ ο υ ν μ ά λ ι σ τ α νά α υ τ ο π α ρ ο υ ­ σ ι ά ζ ο ν τ α ι στους μ έ ν π ρ ο ε κ λ ο γ ι κ ο ύ ς τ ω ν λ ό γ ο υ ς π ρ ο ς τ ό π ρ ο λ ε ­ τ α ρ ι ά τ ο ώ ς εργάτες, έ ν ώ σ' ε κ ε ί ν ο υ ς π ρ ο ς τ ό α σ τ ι κ ό σ τ ο ι χ ε ί ο ώς α ρ χ ι τ ε χ ν ί τ ε ς . Ό

εξωτερικός τονισμός τής προλεταριακής

κ α τ α γ ω γ ή ς δέν μ π ο ρ ε ΐ ω σ τ ό σ ο νά σ υ σ κ ο τ ί σ ε ι τ ή γ ε ν ι κ ή δ ι α π ί ­ σ τ ω σ η δ τ ι , ό π ω ς σ η μ ε ί ω σ ε ό J a u r è s π ρ ι ν άπό τ ή μ ε τ α σ τ ρ ο φ ή τ ο υ υπέρ τ ο ύ σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ , « ο ί εργάτες β ο υ λ ε υ τ έ ς

μπαίνοντας

στο κοινοβούλιο αστικοποιούνται γρήγορα, μ έ τ ή ν κ α κ ή σ η μ α ­ σία* χάνουν τ ό π ρ ώ τ ο τ ο υ ς σ φ ρ ί γ ο ς κ α ί τ ή ν π ρ ώ τ η τ ο υ ς ενερ­ γ η τ ι κ ό τ η τ α κ α ί δέν τ ο ύ ς α π ο μ έ ν ε ι π α ρ ά ένα ε ϊ δ ο ς δ η μ ε γ ε ρ τ ι κής συναισθηματικότητας».25 Ή

α ν τ ι κ α τ ά σ τ α σ η τ ώ ν αστών η γ ε τ ώ ν τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς

άπό π ρ ο λ ε τ α ρ ί ο υ ς δέν π α ρ έ χ ε ι λ ο ι π ό ν ο ύ τ ε θ ε ω ρ η τ ι κ ή ( δ η λ α δ ή ύπό σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ό π ρ ί σ μ α ) , ο ύ τ ε π ρ α κ τ ι κ ή

εγγύηση

κατά τ ή ς

25. Jean Jaurès, La Dépêche (Toulouse, 12 Νοεμβρ. 1887).

ΗΓΕΤΕΣ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ

429

πολιτικής ή ηθικής αφερεγγυότητας τής ηγεσίας. Τ ό 1 8 4 8 , στίς εκλογές που εΐχε προκηρύξει ή προσωρινή κυβέρνηση τ ή ς Γ α λ λ ί α ς , β ο υ λ ε υ τ ι κ ή έδρα κ α τ έ λ α β α ν 1 1 π ρ ο λ ε τ ά ρ ι ο ι , ά π ό τ ο ύ ς ο π ο ί ο υ ς οί 1 0 α π ε μ π ό λ η σ α ν

έπειτα τό εργατικό

πρόγραμμα

β ά σ ε ι τ ο ΰ ό π ο ι ο υ εΐχαν ε κ λ ε γ ε ί . 2 6 Σ τ ή σ τ ο λ ι σ μ έ ν η μ έ ό λ ε ς τ ι ς α ν θ ρ ώ π ι ν ε ς αρετές ι σ τ ο ρ ί α τ ή ς η γ ε σ ί α ς τ ο ΰ ι τ α λ ι κ ο ύ τ μ ή μ α τ ο ς τής Διεθνούς ( 1 8 6 8 - 1 8 7 9 περίπου), ηγεσίας προερχόμενης ώς έ π ί τ ό π λ ε ί σ τ ο ν ά π ό τ ή ν α σ τ ι κ ή τ ά ξ η κ α ί τ ή ν α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ί α , οί δύο μ ο ν α δ ι κ έ ς ε ξ α ι ρ έ σ ε ι ς αφορούν εργάτες: ό S t e f a n o C a p o r u s s o , ό ό π ο ι ο ς α υ τ ο χ α ρ α κ τ η ρ ι ζ ό τ α ν ώ ς π ρ ό τ υ π ο εργάτη, έ β α λ ε χέρι στο ταμείο του σοσιαλιστικού συλλόγου τ ή ς Νεάπολης, σ τ ο ν οποίο π ρ ο ή δ ρ ε υ ε , κ α ί ό C a r l o T e r z a g h i , έ π ί κ ε φ α λ ή ς τ ή ς τ ο π ι κ ή ς οργάνωσης τοΰ Τορίνου, αποκαλύφθηκε άνθρωπος τ ή ς αστυνομίας καί ε κ δ ι ώ χ θ η κ ε άπό τό σοσιαλιστικό κ ό μ μ α . 2 7 ιστορία τοΰ εργατικού κινήματος

φανερώνει γενικά

Ή

ό τ ι όσο

α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ό τ ε ρ α π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ό εΐναι ένα σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ό κ ό μ μ α , τ ό σ ο π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο υ π ό κ ε ι τ α ι σ τ ί ς επιρροές τ ο ΰ π ε ρ ι β ά λ λ ο ν τ ο ς . Ό

πρώτος βουλευτής τοΰ Ε ρ γ α τ ι κ ο ύ Κ ό μ μ α τ ο ς τοΰ Μιλάνου

— τ ό όποιο δεχόταν ώς μ έ λ η τ ο υ μόνο προλεταρίους,

δηλαδή

χ ε ι ρ ώ ν α κ τ ε ς — , ό σ τ ο ι χ ε ι ο χ ύ τ η ς A n t o n i o Maffi, μ ό λ ι ς έ δ ω σ ε τ ό π α ρ ώ ν σ τ ο ι τ α λ ι κ ό κ ο ι ν ο β ο ύ λ ι ο , τ ό 1 8 8 2 , π ρ ο σ χ ώ ρ η σ ε ευθύς σέ κάποια κοινοβουλευτική ομάδα τ ή ς αστικής αριστεράς, δ η ­ λ ώ ν ο ν τ α ς ό τ ι ή ε κ λ ο γ ή ενός ε ρ γ ά τ η δ έ ν ε π ι τ ρ έ π ε τ α ι νά σ η μ α ί ­ νει α ν τ ι π ο λ ί τ ε υ σ η προς τ ι ς άλλες τ ά ξ ε ι ς τ ή ς κ ο ι ν ω ν ί α ς . 2 8 Ο ί αρχηγοί τών Γάλλων προυντονιστών

έπί αυτοκρατορίας τοΰ

Ναπολέοντα Γ ' , ό τσιγκογράφος Henri Louis Tolain καί ό τ υ ­ π ο γ ρ ά φ ο ς F r i b o u r g , οί ό π ο ι ο ι σ τ ο Α ' σ υ ν έ δ ρ ι ο τ ή ς Δ ι ε θ ν ο ΰ ς ( Γ ε ν ε ύ η 1 8 6 6 ) έ κ α μ α ν τ ά αδύνατα δ υ ν α τ ά γ ι ά νά π ρ ο σ τ ε θ ε ί σ τ ο κ α τ α σ τ α τ ι κ ό τ ή ς έ ν ω σ η ς δ ι ά τ α ξ η , δ υ ν ά μ ε ι τ ή ς ό π ο ι α ς θά ε κ κ α θ α ρ ί ζ ο ν τ α ν οί γ ρ α μ μ έ ς τ η ς ά π ό κ ά θ ε δ ι α ν ο ο ύ μ ε ν ο ή αστι­ κής προέλευσης

στοιχείο,

στράφηκαν

τό 1 8 7 1 εναντίον τ ή ς

26. Arthur Arnould, Histoire populaire et parlementaire de la Commune de Paris, τ. Β ' , BruxeUes 1878, σ. 43. 27. Β λ . R. Michels, Proletariato e borghesia nel movimento socialista italiano, σσ. 72 κ.έξ. 28. Alfredo Angiolini, Cinquantanni, σσ. 180, 186.

430

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

κ ο μ μ ο ύ ν α ς κ α ί σ υ ν έ π ρ α ξ α ν μ έ τον A d o l p h e T h i e r s , γ ι ' αύτύ κ α ί στιγματίσθηκαν

ώ ς π ρ ο δ ό τ ε ς κ α ί ε ξ ο σ τ ρ α κ ί σ θ η κ α ν άπό τ ο ύ ς

κ ό λ π ο υ ς τ ή ς Δ ι ε θ ν ο ύ ς * α ρ γ ό τ ε ρ α , ύπό τ ό σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ό κρατικό καθεστώς τής Γαλλίας, ό Tolain κατέληξε

δημο­

γερουσια­

σ τ ή ς . Ό η γ έ τ η ς του α γ γ λ ι κ ο ύ προλεταριάτου Odger, ό όποιος εΐχε διατελέσει μέλος τού Γενικού Σ υ μ β ο υ λ ί ο υ , ε γ κ α τ έ λ ε ι ψ ε τ ή Δ ι ε θ ν ή μ ε τ ά τ ή ν π α ρ ι σ ι ν ή κ ο μ μ ο ύ ν α , έν μ έ ρ ε ι ε π ε ι δ ή , δ υ σ φ ο ­ ρούσε γ ι ά τ ή ν

αυταρχική

συμπεριφορά

του Marx,

έν

μέρει

ό μ ω ς κ α ί ε π ε ι δ ή , ό π ω ς τον κ ά κ ι ζ ε έ κ τ ώ ν υ σ τ έ ρ ω ν ό ϊ δ ι ο ς ό M a r x , ε ΐ χ ε ε κ μ ε τ α λ λ ε υ θ ε ί τ ή ν ο ρ γ ά ν ω σ η γ ι ά νά κ ε ρ δ ί σ ε ι

τήν

ε μ π ι σ τ ο σ ύ ν η τών εργαζόμενων τ ά ξ ε ω ν , ένώ τώρα τ ή ς έ σ τ ρ ε φ ε τ ά ν ώ τ α , α ν τ ι λ α μ β α ν ό μ ε ν ο ς ό τ ι οί σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ έ ς α ρ χ έ ς σ τ έ κ ο ν ­ ταν ε μ π ό δ ι ο σ τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ή τ ο υ σ τ α δ ι ο δ ρ ο μ ί α * τον O d g e r τον α κ ο λ ο ύ θ η σ ε ένας α κ ό μ η Ά γ γ λ ο ς σ υ ν ά δ ε λ φ ο ς τ ο υ κ α ί

επίσης

π ρ ώ η ν μ έ λ ο ς τ ο ΰ Γ ε ν ι κ ο ύ Σ υ μ β ο υ λ ί ο υ , ό L u c r a f t , ό όποιος ε ΐ χ ε γίνει στο μ ε τ α ξ ύ ε κ π α ι δ ε υ τ ι κ ό ς σ ύ μ β ο υ λ ο ς . 2 9 Σ υ γ κ ε φ α λ α ι ω τ ι ­ κά μ π ο ρ ο ύ μ ε νά π ο ΰ μ ε ό τ ι , ο π ο τ ε δ ή π ο τ ε β ρ ί σ κ ε τ α ι ή σ τ ρ α τ α ρ χ ι κ ή ρ ά β δ ο ς σ τ ά ρ ο ζ ι α σ μ έ ν α χ έ ρ ι α τ ώ ν ε ρ γ α τ ώ ν , οί ε ρ γ α τ ι κ έ ς στρατιές κατευθύνονται επισφαλέστερα καί κατά τρόπο αντα­ ποκρινόμενο λιγότερο στους σκοπούς τοΰ σοσιαλισμού άπ' ό,τι όταν τ ή ν κ ρ α τ ο ύ ν ά τ ο μ α π ρ ο ε ρ χ ό μ ε ν α άπό ά λ λ ε ς τ ά ξ ε ι ς . Ι δ ι α ί τ ε ρ α αναφορικά μ έ τ ο ύ ς προλεταρίους ηγέτες

στο πεδίο

τής

πολιτικής

κοινωνικές εργατικούς

εΐπε κάποιος Γάλλος κριτικός

ότι υπολείπονται ώς προς τά ηθικά καί πνευματικά προσόντα τών αστικών

στοιχείων,

άφοΰ δέν δ ι α θ έ τ ο υ ν ο ύ τ ε τ ή ν

καλή

α γ ω γ ή , ούτε τήν παιδεία αυτών. Ή επισήμανση τ ή ς σ υ μ π ε ρ ι ­ φοράς π ο λ λ ώ ν άπό τ ά έν λ ό γ ω σ τ ε λ έ χ η θά μ π ο ρ ο ΰ σ ε Οντως νά χ ρ η σ ι μ ε ύ σ ε ι ώς ε π ο π τ ι κ ή διδασκαλία μ έ σκοπό τ ή δημιουργία άντικοινοβουλευτικοΰ

φρονήματος.

«Μετά

τή

βασιλεία

τής

φ ε ο υ δ α ρ χ ί α ς έ χ ο υ μ ε τ ή β α σ ι λ ε ί α τ ή ς α σ τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς . Μ ε τ ά τον άστο θά έ χ ο υ μ ε τον τ ε χ ν ί τ η ; — Ε χ θ ρ ό ς μ α ς εΐναι ό α φ έ ν τ η ς μας,

εΐπε

ό La

Fontaine.

Άλλά

ό χειρότερος

εχθρός

εΐναι

όποιος π ρ ο έ ρ χ ε τ α ι άπό τ ί ς τ ά ξ ε ι ς μ α ς κ α ι κ α τ α φ έ ρ ν ε ι ν' α ν έ β ε ι

29. G. Jaeckh, Die Internationale,

σ. 152.

Η Γ Ε Τ Ε Σ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ

431

στήν εξουσία μ έ ψέματα καί π ο ν η ρ ί ε ς » . 3 0 Ό π ω ς κ ι αν έ χ ε ι τ ο π ρ ά γ μ α , ό α ν α μ ε ν ό μ ε ν ο ς η θ ι κ ό ς , ανα­ γεννητικός αντίκτυπος τ ή ς δυναμικής εισόδου τοΰ προλεταριά­ του σ τ ή σκηνή τ ή ς παγκόσμιας ιστορίας καί τών παρακολουθ η μ ά τ ω ν τ ο ΰ γ ε γ ο ν ό τ ο ς α ύ τ ο ΰ — ά γ ρ υ π ν ο ς κ α ί άοκνος έ λ ε γ χ ο ς τών

δημοσίων

άρχων κ α ί , π ρ ά γ μ α

όχι λιγότερο

σημαντικό,

τ ώ ν ο ρ γ ά ν ω ν τ ο ΰ ΐ δ ι ο υ τ ο ΰ ε ρ γ α τ ι κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς , έ λ ε γ χ ο ς αυ­ σ τ η ρ ό τ ε ρ ο ς λ ό γ ω ε ν τ ο ν ό τ ε ρ ο υ α ι σ θ ή μ α τ ο ς ευθύνης—

μοιάζει

π ά ν τ ω ς π ά ρ α π ο λ ύ α μ φ ί β ο λ ο ς δ ε δ ο μ έ ν ω ν τ ώ ν εγγενών σ τ ο ΐ δ ι ο τό προλεταριάτο ολιγαρχικών τάσεων. Ό π ω ς επισήμανε ό C e ­ s a r e L o m b r o s o σ έ κ ύ ρ ι ο άρθρο σ τ ο κ ε ν τ ρ ι κ ό

δημοσιογραφικό

όργανο τ ο ΰ ί τ α λ ι κ ο ΰ σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς , δ ί χ ω ς

μάλιστα

νά σ υ ν α ν τ ή σ ε ι α ν τ ι ρ ρ ή σ ε ι ς , δσο π λ η σ ι ά ζ ε ι τ ό π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο σ τ ο νά κ α τ α λ ά β ε ι τ ή ν ε ξ ο υ σ ί α κ α ί τ ο ν π λ ο ύ τ ο τ ή ς αστικής τ ά ξ η ς , τόσο ξ ε σ η κ ώ ν ε ι δλα τά κακά τ ώ ν αντιπάλων του κ α ί γ ί ν ε τ α ι τό ΐ δ ι ο σ κ ε ύ ο ς φ α υ λ ό τ η τ α ς : « Τ ό τ ε α κ ρ ι β ώ ς α ν δ ρ ώ ν ο ν τ α ι δλα εκεί­ να τ ά τ μ ή μ α τ α τ ώ ν λ ε γ ό μ ε ν ω ν λ α ϊ κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν π ο ύ έ χ ο υ ν δλα τ ά ε λ α τ τ ώ μ α τ α τ ώ ν α σ τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν , δ ι ε κ δ ι κ ώ ν τ α ς κ α ί κ ά π ο τ ε κερδίζοντας τ ό γ ό η τ ρ ο τ ο ΰ λ α ο π ρ ό β λ η τ ο υ , δντας δ μ ω ς εύχρηστα εργαλεία στά χέρια μιας διεφθαρμένης

κυβέρνησης

π ο ύ χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ε ί τ ό δ ν ο μ ά τ ο υ ς γ ι ά νά α ύ τ ο χ α ρ α κ τ η ρ ι σ θ ε ΐ φ ι ­ λ ε λ ε ύ θ ε ρ η » . 3 1 Α κ ό μ η καί άπό τ ή ν ιστορία τ ο ΰ ευρωπαϊκού ε ρ ­ γ α τ ι κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς , χ ω ρ ί ς νά ε ξ α ι ρ ε ί τ α ι μ η δ έ ή π ρ ό σ φ α τ η , δέν λ ε ί π ο υ ν τ ά π α ρ α δ ε ί γ μ α τ α δ π ο υ ή π ρ ο σ π ά θ ε ι α νά κ ρ α τ η θ ε ί τ ε ­ χ ν η τ ά « π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ή » ή κ ο μ μ α τ ι κ ή η γ ε σ ί α ο δ ή γ η σ ε σ' έναν π ο λ ι τ ι κ ό μισονεϊσμό, προς κ α τ α π ο λ έ μ η σ η τοΰ όποιου έ χ ε ι σ ο ­ β α ρ ο ύ ς λ ό γ ο υ ς νά γ ρ η γ ο ρ ε ί ή ο ρ γ α ν ω μ έ ν η ε ρ γ α τ ι ά δ λ ω ν τ ώ ν 30. Flax (Victor Meric), Coûtant (d'Ivry), στή σειρά φυλλαδίων « L e s hommes du jour», άρ. 3 2 , Paris 1908. 3 1 . Cesare Lombroso, « I frutti di un voto», Avanti! 10 (1904), άρ. 2987. Ό καταγόμενος άπό τήν αριστοκρατία τής Νεάπολης εγκληματο­ λόγος βαρόνος Raffaele Garofalo υποστήριξε ότι ή εργατική τάξη θά συμ­ μερισθεί τήν τύχη τής αστικής, ή όποια ήθελε νά εκτοπίσει τή «διεφθαρ­ μένη αριστοκρατία» μέ τις «νέες καί αδιάφθορες δυνάμεις» της, δίχως όμως νά κατορθώσει παρά νά επαναλάβει στό έκατονταπλάσιο τά λάθη καί τή διαφθορά της (R. Garofalo, La superstizione socialista, Torino 1894, σ. 178).

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

432

χ ω ρ ώ ν . Ή δ η γ ι ' αυτόν κ α ί μόνο τ ο ν λ ό γ ο α π ο τ ε λ ε ί άγνοιας τών συνολικών

ιστορικών

προϊόν

συναφειών τοΰ σημερινού

ε ξ ε λ ι κ τ ι κ ο ύ σ τ α δ ί ο υ ή α ι τ ί α σ η π ο υ ε γ ε ί ρ ε τ α ι τ ό σ ο συχνά ά π ό τ ί ς γ ρ α μ μ έ ς τ ώ ν οργανωμένων σοσιαλιστών, ό τ ι δηλαδή όλες οί υ φ ι σ τ ά μ ε ν ε ς ακόμη αδυναμίες τ ο ΰ κ ι ν ή μ α τ ο ς ο φ ε ί λ ο ν τ α ι σ τ ο ό τ ι ή π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ή π α ρ ά τ α ξ η εΐναι κ α τ α κ λ υ σ μ έ ν η ά π ό αστικά στοιχεία. Ή η γ ε σ ί α τ ώ ν δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν δέν εμφανίζει π α ν ­ τού τά ΐδια γνωρίσματα,

καθότι τό περιβάλλον

— ή εθνική

ιδιοσυγκρασία, τό κλίμα, ή ιστορική παράδοση — προσδιορίζει διαφορετικά άπό τόπο σέ τόπο τ ό π λ έ γ μ α τ ώ ν τάσεων

στις

όποιες υ π ό κ ε ι ν τ α ι τ ά η γ ε τ ι κ ά κ ο μ μ α τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η . Περισσότερο

άπ'

οπουδήποτε

άλλου

κυριαρχείται

στήν

Αμερική

ό δ η μ ό σ ι ο ς β ί ο ς άπό τ ή δ ί ψ α τ ο ΰ χ ρ ή μ α τ ο ς . Ή απε­

ριόριστη

ισχύς τοΰ κεφαλαίου

συνεπάγεται

διαφθορά.

Στήν

Α μ ε ρ ι κ ή , τ ο ύ τ η δέν έ χ ε ι μόνο εξαπλωθεί σ έ τ ε ρ ά σ τ ι α έ κ τ α σ η , άλλά κ α ί α π ο τ ε λ ε ί π λ έ ο ν κ α θ ι ε ρ ω μ έ ν ο θ ε σ μ ό τ ή ς κ ο ι ν ω ν ί α ς . 3 2

32. Τό πόσο εχει προχωρήσει στήν Α μ ε ρ ι κ ή ή διαφθορά μεταξύ τών βουλευτών φαίνεται νά τό αποδεικνύει ή είδηση ότι στήν ' Ουάσιγκτον ιδρύθηκε ενα ιδιότυπο επαγγελματικό σωματείο, τό όποιο φέρει τήν επωνυμία « Έ ν ω σ η Ιδιαιτέρων Γραμματέων» καί αποσκοπεί νά υπερα­ σπίζει τά μέλη του κατά τής εκμετάλλευσης άπό μέρους τών έθνοπατέρων. Τά πράγματα έχουν ώς έξης: Έ κ τ ο ς άπό τήν ετήσια αποζημίωση ύψους 7.500 δολ., οί Αμερικανοί βουλευτές λαμβάνουν επιχορήγηση 1.500 δολ. γιά νά άπασχολοΰν προσωπικό γραμματέα. Τά χρήματα γιά τόν μισθό αυτό τά εισπράττουν οί ΐδιοι, οφείλουν όμως νά πιστοποιήσουν ότι τά καταβάλλουν πράγματι σέ κάποιον γραμματέα. Πολλοί φιλάργυ­ ροι πολιτευτές κανόνισαν λοιπόν νά προσλαμβάνουν κάποιον νεαρό στενο­ γράφο πρός 500 περίπου δολ. γιά όλη τή διάρκεια τής κοινοβουλευτικής συνόδου, κρατώντας γιά τόν εαυτό τους τό πολύ μεγαλύτερο υπόλοιπο τής παροχής. Ά λ λ ο ι διορίζουν ώς ιδιαιτέρους γραμματείς μέλη τής οικο­ γενείας τους, όποτε καταλήγει ολόκληρο τό ποσό στόν οικογενειακό κορ­ βανά. Ά λ λ ο ι πάλι σοφίσθηκαν άλλους συνδυασμούς, προσλαμβάνοντας άνά πέντε λ.χ. έναν γραμματέα, στόν όποιο πληρώνουν διπλό μισθό· κα­ θένας τους μπορεί τότε νά αποκομίσει 900 άπό τά 1.500 δολ. πού δι­ καιούται. Υπάρχουν επομένως πολλές παραλλαγές, καμμία άπό τίς όποιες δέν εξασφαλίζει όμως στόν ιδιαίτερο γραμματέα ακέραιο τον καρ­ πό τής εργασίας του.

Η Γ Ε Τ Ε Σ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΚΗΣ Κ Α Τ Α Γ Ω Γ Η Σ

433

Σ τ ι ς μέν ε υ ρ ω π α ϊ κ έ ς χ ώ ρ ε ς π ρ ο κ α λ ε ί ο ρ γ ή κ α ί π α τ ά σ σ ε τ α ι , έ ν ώ σ τ ή ν Α μ ε ρ ι κ ή γ ε ν ν ά απλώς α δ ι α φ ο ρ ί α κ α ί ε ι ρ ω ν ε ί α .

Ό

L e c k y π ι σ τ ε ύ ε ι δ τ ι ο π ο ί ο ς θ ε λ ή σ ε ι νά κ ρ ί ν ε ι τ ο ύ ς Α μ ε ρ ι κ α ν ο ύ ς μόνο β ά σ ε ι τ ή ς σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά ς τ ο υ ς σ τ ό ν δ η μ ό σ ι ο β ί ο , θά κ α τ α ­ λ ή ξ ε ι κ α τ ' ανάγκη σ έ κ ρ ί σ ε ι ς ά κ ρ ω ς μ ε ι ω τ ι κ έ ς κ α ί ά δ ι κ ε ς . 3 3 Δ έ ν εΐναι λ ο ι π ό ν νά απορεί κ α ν ε ί ς π λ η ρ ο φ ο ρ ο ύ μ ε ν ο ς ό τ ι οί αριστοκρατικές κής

τάξης,

καί δεσποτικές

τάσεις

τών -ηγετών

τής

εργατι­

ε ν ι σ χ υ μ έ ν ε ς ά π ό τ ο ύ τ ο τ ό άνευ π ρ ο η γ ο υ μ έ ν ο υ υλι­

σ τ ι κ ό κ α ί ακαλαίσθητο περιβάλλον, έχουν α ν α π τ υ χ θ ε ί στο έπα­ κ ρ ο ακριβώς σ τ ι ς Η.Π.Α. κού εργατικού

Τ ά ηγετικά στελέχη του αμερικανι­

κινήματος

ακολούθησαν

τ ή δεσπόζουσα

έκεϊ

νοοτροπία. Ο ί συνήθειες τ ή ς ε π α γ γ ε λ μ α τ ι κ ή ς τους ζ ω ή ς έχουν χροιά πλουτοκρατική πέρα γ ι ά πέρα. Ό π ο τ ε δ ή π ο τ ε

εύοδώνε-

τ α ι ή σ ύ ν α ψ η κ ά π ο ι α ς σ υ λ λ ο γ ι κ ή ς σ ύ μ β α σ η ς εργασίας ή κ ά θ ε ά λ λ η ς σ υ μ φ ω ν ί α ς , οί η γ ε τ ι κ ο ί σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ο ί π α ρ ά γ ο ν τ ε ς , φ ο ­ ρ ώ ν τ α ς επίσημο έ ν δ υ μ α , θ ά π α ρ α κ α θ ή σ ο υ ν μ α ζ ί μ έ τ ο ύ ς εργο­ δότες σέ λουκούλλειο εορταστικό γ ε ύ μ α . Σ τ ά συνέδρια συνηθί­ ζεται

νά π ρ ο σ φ έ ρ ο ν τ α ι

πολύτιμα

δώρα

(κοσμήματα

κ.λπ.)

στους ξ έ ν ο υ ς α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ο υ ς , ακόμη κ α ί στις σ υ ζ ύ γ ο υ ς τ ω ν . Ιδιαίτερες

υπηρεσίες ανταμείβονται

ύψους αυξήσεις

μισθών.

3 4

Σύμφωνα

μ έ αστρονομικού

μ έ ασφαλείς π η γ έ ς ,

η γ έ τ ε ς τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς , ι δ ι α ί τ ε ρ α οί επί κεφαλής δικαλιστικών

οργανώσεων,

ενίοτε οί

τών συν­

θεωρούν π ο λ λ έ ς φορές τ ό ά ξ ί ω μ ά

τ ο υ ς μόνο ώ ς ε φ α λ τ ή ρ ι ο α τ ο μ ι κ ή ς ανόδου. Μ ε ρ ι κ ο ί κ α π η λ ε ύ ο ν τ α ι ί δ ι ο τ ε λ ώ ς τ ή θέση τους, μολονότι τ ή ν οφείλουν ά π ο κ λ ε ι σ τ ι -

33. William Edward Lecky, Democracy and Liberty, τ. Α', σσ. 113-114. —Κατά τόν Robert Glarkson Brooks (Corruption in American Politics and Life, New York 1910, σ. 54), ή επικρατούσα στήν πατρίδα του διαφθορά δέν αποτελεί ωστόσο παρά έκφραση μεγαλύτερης εμπιστο­ σύνης μέσα στόν δημόσιο βίο: « Τ ά δημοκρατικά καθεστώτα μπορεΐ όν­ τως νά υπερβάλλουν τίς μοναρχίες στή διαφθορά, εξίσου αληθές εΐναι ωστόσο ότι οί δεύτερες δέν δείχνουν τόση πίστη στή θεμελιώδη εντιμό­ τητα τών πολιτών όσο τά πρώτα». 34. Σ τ ό αμερικανικό συνδικαλιστικό συνέδριο τοΰ 1909 εγκρίθηκε επίδομα 20.000 μάρκων γιά καθένα άπό τά τρία στελέχη (Gompers, Marrison καί Mitchell) πού είχαν καταδικασθεί γιά συνδικαλιστικές υποθέ­ σεις άπό τό Ανώτατο Δικαστήριο τών Η.Π.Α.

28. Κοινωνιολο-νία

τών πολιτικών

κοααάτων

434

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

κά σ τ ο υ ς τ α ξ ι κ ά ο μ ο ί ο υ ς κ α ί σ υ ν α δ έ λ φ ο υ ς τ ω ν . Ή

εργατική

τ ά ξ η τ ώ ν Η . Π . Α . , δ π ω ς μ α ρ τ υ ρ ο ύ ν κ α λ ο ί γ ν ώ σ τ ε ς τ ώ ν αμερι­ κ α ν ι κ ώ ν π ρ α γ μ ά τ ω ν , δέν ανέδειξε παρά λ ι γ ο σ τ ο ύ ς η γ έ τ ε ς γ ι ά τ ο ύ ς όποιους θά μ π ο ρ ο ύ σ ε νά κ α υ χ η θ ε ί . Κ α τ ά τ ο ν Α μ ε ρ ι κ α ν ό σοσιαλιστή Austin Lewis, ή πλειονότητα τών εκεί

ηγετικών

σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ώ ν π α ρ α γ ό ν τ ω ν είναι « s t u p i d a n d c u p i d » [ β λ ά κ ε ς κ α ί π α ρ α δ ό π ι σ τ ο ι ] . 3 5 Έ ν α ς άλλος Α μ ε ρ ι κ α ν ό ς σ ο σ ι α λ ι σ τ ή ς , ό G a y l o r d W i l s h i r e , π ε ρ ι γ ρ ά φ ε ι τ ο ν η γ έ τ η τ ο ΰ αμερικάνικου σ ο ­ σ ι α λ ι σ τ ι κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς κ ά θ ε άλλο π α ρ ά κ ο λ α κ ε υ τ ι κ ά :

«Συχνά

εκφράζει γ ι ά τ ι ς κοινωνικές συνθήκες δυσαρέσκεια οφειλόμενη σ έ π ρ ο σ ω π ι κ ή α π ο τ υ χ ί α . Ρ έ π ε ι νά φ ω ν α σ κ ε ί π α ρ ά νά κ ρ ί ν ε ι β α θ υ σ τ ό χ α σ τ α κ α ί ο υ σ ι α σ τ ι κ ά . Κ α τ ά κανόνα δέν εΐναι μ ο ρ φ ω ­ μένος, τά δε α ι τ ή μ α τ α καί κελεύσματα του ανάγονται οχι σπά­ νια σ έ ά γ ν ο ι α » . 3 6 Οί τ έ τ ο ι ο ι η γ έ τ ε ς ψ έ γ ο ν τ α ι ε π ι π λ έ ο ν δ τ ι κ ρ α ­ τούν γ ε ν ι κ ά τ ο ύ ς χ ρ η σ τ ο ύ ς κ α ί ευφυείς ε ρ γ ά τ ε ς μ α κ ρ ι ά ά π ό κάθε οργάνωση ή τούς εκτρέπουν προς δρόμους πλανερούς, δ τ ι ρ υ μ ο υ λ κ ο ύ ν τ α ι ά π ό τ ο ύ ς κ ε φ α λ α ι ο κ ρ ά τ ε ς , κ α θ ό τ ι , ώ ς απαίδευ­ τοι μεγαλόσχημοι, πού μόλις πρόσφατα ανέβηκαν

κοινωνικά,

α π ο δ ε ι κ ν ύ ο ν τ α ι πάρα π ο λ ύ ε υ ά λ ω τ ο ι σ τ ί ς κ ο λ α κ ε ί ε ς . 3 7

Τοΰτο

ω σ τ ό σ ο , μ α θ α ί ν ο υ μ ε , δέν α π ο τ ε λ ε ί π α ρ ά τ ό μ ι κ ρ ό τ ε ρ ο ελάττω­ μα τ ο υ ς * π ο λ λ έ ς φορές δέν εΐναι παρά μ ί σ θ α ρ ν α όργανα τ ο ΰ κ ε ­ φαλαίου. Τ ό η γ ε τ ι κ ό συνδικαλιστικό στέλεχος γίνεται π ρ ω τ ο ­ παλίκαρο τοΰ αντιπάλου τών προστατευομένων

του, γίνεται

« s c a b » [κίτρινος] ή — σύμφωνα μ έ άλλη, ενδεικτικότερη μ η ονομασία—

ακό­

« l a b o r l i e u t e n a n t of t h e c a p i t a l i s t c l a s s » [εντε­

τ α λ μ έ ν ο ς τ ή ς κ ε φ α λ α ι ο κ ρ α τ ί α ς στον χ ώ ρ ο τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ­ ξ η ς ] . 3 8 Ό ρ ι σ μ έ ν ε ς ά π ό τις ά ρ ι σ τ α ο ρ γ α ν ω μ έ ν ε ς

συνδικαλιστι­

κ έ ς ο ρ γ α ν ώ σ ε ι ς συνάπτουν μ έ ο μ ί λ ο υ ς κ ε φ α λ α ι ο κ ρ α τ ώ ν τ ο ΰ ο ι ­ κείου βιομηχανικού κλάδου κανονικότατες συμφωνίες πρός κ α ­ ταλήστευση

τοΰ αγοραστικού

κοινοΰ

καί διαμοιρασμό

τής

3 5 . Austin Lewis, The Rise of the American Proletarian, σ. 200. 36. Gaylord Wilshire, Wilshire Editorials, New York 1906, σ. 140. 37. Austin Lewis, The Rise of the American Proletarian, a. 202. 38. Daniel De Leon, The Burning Question of Trades-Unionism, σσ. 10-12, 41-43.

435

Η Γ Ε Τ Ε Σ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΚΗΣ Κ Α Τ Α Γ Ω Γ Η Σ

λείας.39 Ό

κ α π ι τ α λ ι σ τ ή ς Α δ ω ρ ο δ ο κ ε ΐ γ ι α να ο ρ γ α ν ώ ν ο ν τ α ι

π ρ ο ς ό φ ε λ ο ς τ ο υ απεργίες εναντίον τ ο υ κ α π ι τ α λ ι σ τ ή Β . Ά π ο τήν άλλη πάλι, ζωτικά αναγκαίες ύπό συνδικαλιστική

έποψη

απεργίες α ν α σ τ έ λ λ ο ν τ α ι μ ό λ ι ς ό εργοδότης χ ο ρ η γ ή σ ε ι στον έπι κ ε φ α λ ή ς τ ώ ν απεργών κ ά π ο ι ο π ά γ ι ο ε ι σ ό δ η μ α έφ' όρου ζ ω ή ς . Οί συνδικαλισμένοι Α μ ε ρ ι κ α ν ο ί

εργάτες

— τ ο ύ ς ό π ο ι ο υ ς εκ­

θειάζει κάποιος γνωστός Β έ λ γ ο ς μεγαλοβιομήχανος καί συγ­ γραφέας γιά ανυπέρβλητη νοημοσύνη, προβάλλοντας τους ώς φ ω τ ε ι ν ό π α ρ ά δ ε ι γ μ α στους οκνηρούς κ α ί αχρείους Ε υ ρ ω π α ί ο υ ς εργάτες

— φ ε ν α κ ι ζ ο ν τ α ι απο τ έ τ ο ι ο υ ς ή γ ε τ ε ς κ α ι οεν α ν τ ι ­

λ α μ β ά ν ο ν τ α ι , μ ό ν ο ι αυτοί, τ ί ς α τ α σ θ α λ ί ε ς τ ο υ ς . Γ ί ν ο ν τ α ι μ ά λ ι ­ σ τ α ά ν ε π ί γ ν ω σ τ α σ υ ν ε ρ γ ο ί τ ο υ ς , άφοΰ, άν κ ά π ο ι ο ς ε ν ο χ λ η τ ι κ ό ς συνάδελφος τους, οξυδερκέστερος άπό τούς ίδιους,

διαβλέψει

καί φέρει δημόσια στο φώς τό παιχνίδι τών η γ ε τ ι κ ώ ν συνδικα­ λ ι σ τ ι κ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν , αρνούνται σ τ ο μ έ λ λ ο ν νά ε ρ γ ά ζ ο ν τ α ι δ ί π λ α τ ο υ , σ τ ε ρ ώ ν τ α ς τ ο ν άπό κ ά θ ε πόρο ζ ω ή ς . 4 1 Ή

ιστορία τ ή ς οργανωμένης ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς τ ή ς βόρειας

Α μ ε ρ ι κ ή ς ι σ ο φ α ρ ί ζ ε ι εκείνη τ ή ς τ ά ξ η ς τ ώ ν Β ο ρ ε ι ο α μ ε ρ ι κ α ν ώ ν μεγαλοκεφαλαιοκρατών ώς προς τ ή σωρεία κρουσμάτων φθοράς.42 «Πρόκειται

δια­

κ α ί σ τ ι ς δύο π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς γ ι ά ε λ ε ε ι ν ή

39. George D. Herron, The Day of Judgment, Chicago 1904, σ. 17· βλ. επίσης Werner Sombart, Warum gibt es in den Vereinigten Staaten keinen Sozialismus?, σ. 33. 40. E m . Cauderlier, L'évolution économique du XIX siècle, Bruxelles /Paris/Stuttgart 1903, σ. 209. 4 1 . Daniel De Leon, The Burning Question of Trades-Unionism, σ. 12. 42. Έ κ τ ο ς άπό τήν χυδαία, συμφεροντολογική διαφθορά, στήν οποία αναφερόμαστε έδώ, υπάρχει ωστόσο καί ή υπαγορευόμενη άπό ιδεαλι­ σμό. Ή δεύτερη αυτή, ή οποία διόλου δέν επιτρέπεται νά συγχέεται μέ τήν πρώτη, συνίσταται στό έξης: γιά νά καταπολεμήσουν τά δποια αντί­ παλα κόμματα, τά ηγετικά στελέχη δωροδοκοΰνται άπό τρίτα κόμματα ή άπό τήν κυβέρνηση. Τοΰτο προϋποθέτει ότι οί κομματικοί ηγέτες υιο­ θετούν τήν άποψη ότι non olet, ότι δηλαδή τό χρήμα δέν βρωμάει άπ' όπου κι άν προέρχεται. Ό μ ω ς αυτό συμβαίνει πρός Οφελος καί υπέρ τοΰ κόμματος. Οί κομματάρχες δέν κρατοΰν ούτε δεκάρα άπό τό ποσό τής δωροδοκίας. Δικαίως επισήμανε κάποιος Αμερικανός οικονομολόγος ότι αύτου τοΰ είδους ή διαφθορά απορρέει ενίοτε από ηρωική αυταπάρνηση, άφοΰ, γιά νά εξασφαλίσει στό κόμμα πλεονεκτήματα μέ ξένο χρήμα, ό

436

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

κ α ί θ λ ι β ε ρ ή ι σ τ ο ρ ί α , ή όποια, όσον άφορα τ ή ν ο ρ γ α ν ω μ έ ν η ε ρ ­ γ α τ ι ά , φ α ί ν ε τ α ι α π ο κ α ρ δ ι ω τ ι κ ά π ι ο ζ ο φ ε ρ ή άν τ ή σ υ γ κ ρ ί ν ο υ μ ε μ έ τ ο ν η ρ ω ι σ μ ό κ α ί τ ό π ά θ ο ς π ο ύ τ ό σ ο σ π ο υ δ α ί ο ρόλο έχουν π α ί ξ ε ι στά ε ρ γ α τ ι κ ά κ ι ν ή μ α τ α άλλων χωρών. Ό κυνισμός του έ δ ρ α ζ ό μ ε ν ο υ στον μ α μ ω ν ά π ο λ ι τ ι σ μ ο ύ μ α ς μ ο ι ά ζ ε ι νά έ χ ε ι δ ι α -

ήγέτης άψηφα. τις σφοδρότερες κατηγορίες καί τις χειρότερες υπόνοιες, αποδεχόμενος, άν ή χρεία τό καλέσει, ακόμη καί τόν πολιτικό του θάνα­ το* υπέρ τοΰ κόμματος θυσιάζει ο,τι πολυτιμότερο μπορεί νά θυσιάσει ό έντιμος άνθρωπος: τήν τιμή του (Robert Clarkson Brooks, Corruption in American Politics and Life, σ. 165). Σ τ ό είδος αυτό ανήκει αίφνης ή δια­ φθορά πού επιρρίπτουν πολλές φορές οί φιλελεύθεροι στους πολιτικούς ηγέτες τοΰ προλεταριάτου, οποτεδήποτε αυτοί —καί παρόμοια παρα­ δείγματα αφθονούν στήν ιστορία τοΰ παγκόσμιου εργατικού κινήματος — εξαγοράζονται άπό τούς συντηρητικούς ή άπό τήν κυβέρνηση γιά νά κα­ ταπολεμήσουν τούς φιλελευθέρους ή τούς αστούς ριζοσπάστες. Τοΰτο έπραξαν λ.χ. οί ηγέτες τής αγγλικής Σοσιαλδημοκρατικής Όμοσπονδίας στίς βουλευτικές εκλογές τοΰ 1885, όπου, γιά νά καλύψουν τά έξοδα ορι­ σμού υποψηφίων τοΰ κόμματος σέ δύο εκλογικές περιφέρεις τοΰ Λονδί­ νου, δωροδοκήθηκαν ενσυνείδητα άπό τό συντηρητικό κόμμα, τό όποιο αποσκοπούσε κατ' αυτόν τόν τρόπο νά κατακερματίσει τήν αντίπαλη εκλογική δύναμη καί, καθώς δέν υπάρχει δεύτερος γύρος στό αγγλικό εκλογικό σύστημα, νά επιφέρει τήν ήττα τών φιλελευθέρων (C. Stegmann/C. Hugo [Η. Lindemann], Handbuch des Socialismus, σ. 180). To ποσό ήταν τόσο υψηλό, ώστε αναλογούσαν περίπου 8 λίρες στερλίνες σέ κάθε ψήφο υπέρ υποψηφίου τοΰ κόμματος (Bernard Shaw, The Fabian Society. What it has done; how it has done it, London 1892, σ. 6). Τά ΐδια έκαμε καί ό Constantino Lazzari, αρχηγός τοΰ Εργατικού Κόμματος τοΰ Μιλάνου, ό όποιος, γιά νά δυνηθεί νά αντιμετωπίσει στόν εκλογικό στίβο τούς αστούς ριζοσπάστες, έλαβε άπό τήν κυβέρνηση 500 λίρες, πράγμα γιά τό όποιο έμελλε νά τόν κατηγορήσει ό Cavalotti (Alfredo Angiolini, Cinquant' anni, σ. 135) κατά τρόπο προσβλητικό γιά τήν προ­ σωπική του τ ι μ ή (μέ τήν κραυγή: «έξω οί χαφιέδες»). Α κ ό μ η καί ή συμπεριφορά τοΰ Johann Baptist von Schweitzer κατά τά τελευταία έτη τής προεδρείας του στή Γερμανική Πανεργατική Έ ν ω σ η , ή οποία έδωσε λαβή στίς γνωστές αιτιάσεις γιά δεκασμό (τις υιοθέτησε καί ό Bebel) φαίνεται ότι ανάγεται σέ παρόμοια έλλειψη ενδοιασμών πρός επίτευξη τοΰ ΐδιου καλοΰ σκοποΰ (έδώ συγκεκριμένα τής κατασυντριβής τοΰ Προοδευτικού Κόμματος Γερμανίας) — τοΰτο τουλάχιστον δέν τό θεω­ ρεί απίθανο ό υποφαινόμενος έχοντας παραβάλει διάφορες σχετικές ανα­ κοινώσεις τοΰ Gustav Mayer, J.B. von Schweitzer, σσ. 129, 161, 181,

437

Η Γ Ε Τ Ε Σ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΚΗΣ Κ Α Τ Α Γ Ω Γ Η Σ

ποτίσει

τόσο

τούς

κεφαλαιοκράτες

όσο

καί

τούς

προλετα­

ρ ί ο υ ς » . 4 3 Μαρτυρεΐται ότι ό Bebel, συζητώντας σέ στενό κύκλο στο

περιθώριο

τοΰ

διεθνούς

σοσιαλιστικού

συνεδρίου

στο

" Α μ σ τ ε ρ ν τ α μ τ ό 1 9 0 6 , α π ο κ ά λ υ ψ ε ό τ ι οί M a r x κ α ί E n g e l s τ ο ύ εΐχαν π ε ι κ ά π ο τ ε στο Λονδίνο: « Ό

σ ο σ ι α λ ι σ μ ό ς θά ε ΐ χ ε π ρ ο ­

χ ω ρ ή σ ε ι α π ε ί ρ ω ς π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο σ τ ή ν Α μ ε ρ ι κ ή , άν ο ί , έ κ ε ΐ κ ε φ α ­ λ α ι ο κ ρ ά τ ε ς δέν ε ΐ χ α ν τ ή ν π ο ν η ρ ί α νά ανακόψουν τ ό

εργατικό

κίνημα διαφθείροντας τούς έπί κεφαλής τ ο υ » . 4 4 Στήν γατικής

"Αγγλία, τάξης

ό π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ή ς κ α τ α γ ω γ ή ς -ηγέτης

είναι

τής

— ατομικά καί κατά μέσον όρο—

ερ­

μάλλον

α ξ ι ο π ρ ε π έ σ τ ε ρ ο ς άπό τ ο ν Α μ ε ρ ι κ α ν ό ο μ ό λ ο γ ο τ ο υ , άλλά ε μ φ α ­ ν ί ζ ε ι κ α ί μ ε γ ά λ η ο μ ο ι ό τ η τ α μ' αυτόν έ ν ε κ α τ ή ς ο μ ο ι ό τ η τ α ς τ ο ύ οικονομικού καί φυλετικού περιβάλλοντος. Οί τρόποι καί τύποι τού πολιτικού βίου τ ή ς Α γ γ λ ί α ς διατηρήθηκαν πάντως κάπως

αρχηγός

λεπτότεροι καί άβρότεροι άπ' δ,τι στήν Α μ ε ρ ι κ ή . Ό τού μαρξιστικού ρεύματος τής

αγγλικής

Σοσιαλδημοκρατικής

Ό μ ο σ π ο ν δ ί α ς , ό Henry Meyers H y n d m a n , άνθρωπος μεγαλοαστικής

καταγωγής

καί ε ξ α ί ρ ε τ η ς

αγωγής,

υψηλής

ό όποιος

195, 3 2 1 , 379. Σ έ όλες τις προεφημένες περιπτώσεις, οί κομματικοί ηγέτες 8εν κηλιδώνονται άπό τή μομφή τής διαφθοράς, άφοΰ δέν καρ­ πώνονται οί ίδιοι τό δωροδόκημα, άλλά τό δαπανούν υπέρ τού κόμματος τους. Ά λ λ ο ζήτημα τώρα αποτελεί τό άν εΐναι τό μέσο τής δωροληψίας φρόνιμο άπό πολιτική άποψη καθώς καί άν προάγει τήν πολιτική ηθική. Κατά φυσικό λόγο δέν αποβαίνει πάντως παιδαγωγικά εποικοδομητικό γιά τις μάζες. Επικίνδυνο ωστόσο εΐναι κατ' εξοχήν καί γιά τό ηθικό ποιόν τής ηγεσίας τής ίδιας. Τούς έντιμους δωροδωκούμενους θά τούς ακολουθήσουν οί ανέντιμοι. Ά ν συμπεριλαμβανόταν τό μέσο τούτο στά «χρηστά ή θ η » τής κομματικής πολιτικής, θά ενθαρρύνονταν οί επιτή­ δειοι, άλλά ηθικά πωρωμένοι κομματάρχες νά κρατούν γιά τον εαυτό τους μέρος τοΰ δωροδοκήματος, παραμένοντας μολοντούτο «χρησιμότε­ ροι», ακόμη καί στό Ϊδιο τό κόμμα τους, άπ' ό,τι ό άνιδιοτελέστερος καί εύσυνειδητότερος συνάδελφος τους (πρβλ. συναφώς Robert Glarkson Brooks, ο.π., σ. 20· επίσης σημ. 12, σ. 324 τού παρόντος τόμου). Τοΰτο όμως θά σήμαινε τήν άρχή τοΰ τέλους τής ευπρέπειας καί τήν ανεμπόδι­ στη είσοδο τής πλουτοκρατίας στους κόλπους τών πολιτικών κομμάτων. 43. Austin Lewis, The Bise of the American Proletarian, σ. 196. 44. Daniel De Leon, Flashlights of the Amsterdam Congress, New York 1906, σ. 4 1 .

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

438

θυσίασε τ ή δ ι π λ ω μ α τ ι κ ή του σταδιοδρομία υπέρ του σοσιαλι­ σ μ ο ύ , ε π ι σ η μ α ί ν ε ι στα α π ο μ ν η μ ο ν ε ύ μ α τ α τ ο υ , α ν τ λ ώ ν τ α ς ά π ο τήν π λ ο υ σ ι ό τ α τ η π ο λ ι τ ι κ ή τ ο υ πείρα, τ ό ακόλουθο μόλις αποκτήσουν

άρτια π ο λ ι τ ι κ ή παιδεία,

γεγονός:

βοηθούμενοι άπό

τούς κινούμενους μέσα στο κ ό μ μ α ε π ι σ τ ή μ ο ν ε ς καί διανοουμέ­ νους, π ο λ λ ο ί Ά γ γ λ ο ι ε ρ γ α τ ι κ ο ί η γ έ τ ε ς , ι δ ί ω ς μ ά λ ι σ τ α οί ενερ­ γ η τ ι κ ό τ ε ρ ο ι καί πιο προικισμένοι, άποσκιρτοΰν καί πάλι άπό τ ό σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ό σ τ ρ α τ ό π ε δ ο γ ι ά νά π ρ ο σ φ έ ρ ο υ ν μ έ τ ό α ζ η μ ί ω ­ τ ο σ τ ή ν α σ τ ι κ ή τ ά ξ η όσες γ ν ώ σ ε ι ς α π έ κ τ η σ α ν κ α τ ' αυτόν τ ό ν τ ρ ό π ο . Ή εργατιά ο ύ τ ε κ ά ν δ υ σ α ν α σ χ ε τ ε ί γ ι ά τ ά δ ε ί γ μ α τ α π α ­ ρόμοιας πολιτείας. Οί ε γ γ ε γ ρ α μ μ έ ν ο ι στο κ ό μ μ α

προλετάριοι

θαυμάζουν απεναντίας δεόντως τον αυτόμολο γ ι ά τ ή ν εξυπνάδα τ ο υ , σ τ ή ν ό π ο ι α αποδίδουν τ ό κ α τ ό ρ θ ω μ α τ ο υ , ά ρ κ ο ύ μ ε ν ο ι νά υ π ο γ ρ α μ μ ί ζ ο υ ν ό τ ι οί ψ ή φ ο ι τ ο υ ς π ρ ο π α ρ α σ κ ε ύ α σ α ν τ ή ν π ο λ ι ­ τ ι κ ή τ ο υ ε υ δ ο κ ί μ η σ η . 4 5 Κ ά π ο ι ο ς άλλος Ά γ γ λ ο ς

συγγραφέας,

προσκείμενος περισσότερο στό ρεφορμιστικό ρεύμα τοΰ Έ ρ γ α ­ τικοΰ Κ ό μ μ α τ ο ς , ό S . G . Hobson, παρατηρεί ότι πολλοί η γ έ τ ε ς τ ο ΰ αγγλικού π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ ά ν τ ι κ ρ ύ ζ ο υ ν τ ό ε ρ γ α τ ι κ ό ώς ό σ τ ε ο φ υ λ ά κ ι ο ( κ α λ ύ τ ε ρ α νά έ λ ε γ α ν

=

σφαγείο)

κίνημα χαμένων

υ π ο λ ή ψ ε ω ν ( « a c h a r n e l - h o u s e of b r o k e n r é p u t a t i o n s » ) . 4 6 Στήν

τακτική

τών Ά γ γ λ ω ν

φιλελευθέρων

ανήκει

τ ό νά

εξουδετερώνουν ισχυρούς καί σημαίνοντες ανθρώπους τοΰ έ ρ ­ γ α τ ι κ ο ΰ κ ι ν ή μ α τ ο ς χ α ρ ί ζ ο ν τ α ς τ ο υ ς κ ά π ο ι ο αξίωμα ή τ ί τ λ ο . Ό χ ι λίγοι άξιοι κατά τά λοιπά εκπρόσωποι τ ή ς εργατικής τ ά ­ ξ η ς υ π έ κ υ ψ α ν στόν π ε ι ρ α σ μ ό σ έ σ τ ι γ μ έ ς α δ υ ν α μ ί α ς κ α ί χ ά θ η ­ καν π α ν τ ο τ ι ν ά γ ι ά τ ο ν σ ο σ ι α λ ι σ μ ό . 4 7

45. Η.M. Hyndman, The Record of an Adventurous Life, London 1911, σ. 433. 46. S.G. Hobson, «Boodle and Gant», σ. 588. 47. « Έ ν α άπό τά μαΰρα αυτά πρόβατα είναι ό πρώην δήμαρχος τοΰ Cardiff σερ William Crossman, μέ τόν όποιο έχουν διακόψει κάθε σχέση οί εργατικές οργανώσεις τής ούαλικής πρωτεύουσας. Σχετικά μέ τήν περί­ πτωση του γράφει ή Arbeiterzeitung τής Βιέννης: Ό σέρ William Crossman ήταν ταπεινός λιθοπελεκητής· στηριζόμενος στήν εργατιά τοΰ Cardiff, κατόρθωσε νά αναρριχηθεί καί κατέληξε δή­ μαρχος τής πόλης. Ωστόσο δέν ακολούθησε τή μεταστροφή τών έργα-

Η Γ Ε Τ Ε Σ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΚΗΣ Κ Α Τ Α Γ Ω Γ Η Σ

Σ τ ή ν Αμερική

κ α θ ώ ς κ α ί σ τ ή ν Αγγλία,

439

αν κ α ί σ έ μ ι κ ρ ό τ ε ­

ρη κ λ ί μ α κ α , απαντάται λοιπόν ή α π ω θ η τ ι κ ό τ ε ρ η

μορφή τών

« ε ξ υ ψ ω μ έ ν ω ν ε ρ γ α τ ι κ ώ ν σ τ ο ι χ ε ί ω ν » , τ ά όποια, πέρα άπό μ ε ­ ρ ι κ έ ς λ α μ π ρ έ ς ε ξ α ι ρ έ σ ε ι ς , δέν αναδεικνύουν ώ ς έ π ί τ ό π λ ε ί σ τ ο ν παρά η μ ι μ α θ ε ί ς , αλαζονικούς καί φίλαυτους λεονταρήδες, καί μ ά λ ι σ τ α τ ή ς χ ε ι ρ ό τ ε ρ η ς μ ο ρ φ ή ς . Αυτόν τ ό ν τ ύ π ο φ α ί ν ε τ α ι νά π ρ ο ϊ δ ε ά σ τ η κ ε ό D i d e r o t , όταν β ά ζ ε ι τ ο ν Α ο υ μ π ά κ ι ο νά λ έ ε ι : τών άπό τόν φιλελευθερισμό πρός τόν σοσιαλισμό, άλλά συντασσόταν ολοένα πιο ανοικτά μέ τούς δεδηλωμένους φιλελευθέρους, οί όποιοι μάλι­ στα δέν παρέλειψαν νά τόν ανταμείψουν γιά τις υπηρεσίες του. Πριν άπό δύο χρόνια τόν αναγόρευσε ό βασιλιάς ιππότη, οπότε πια "καβάλησε τό καλάμι". Λέγεται ότι κάποιος πνευματώδης βουλευτής εξυψώθηκε κά­ ποτε στήν τάξη τών ευγενών τήν επομένη, όταν τόν ρώτησε ένας φίλος πώς αισθάνεται μέ τόν καινούργιο του τίτλο, αποκρίθηκε: " Π ο τ έ δέν θά φανταζόμουν ότι χωρίζει τέτοια απόσταση τόν πληβείο άπό τόν λόρδο". Καθώς ό κύριος Grossman έγινε σερ William Crossman, ή μεταμόρφωση φανερώθηκε σύντομα στίς αντιλήψεις καί πράξεις του — προς βαθύτατη αγανάκτηση τών εργατών τοΰ Cardiff. Τούτη εκφράστηκε αρχικά μέ τό ότι διάφορες εργατικές οργανώσεις αρνήθηκαν νά συνεισφέρουν εφεξής στόν μισθό του. Τό ποτήρι όμως ξεχείλισε πριν άπό λίγο καιρό, όταν, σέ μιαν επαναληπτική εκλογή γιά τό δημοτικό συμβούλιο τοΰ Cardiff, ό πε­ ρίεργος τοΰτος εκπρόσωπος τοΰ προλεταριάτου δέν δίστασε νά ταχθεί δημόσια κατά τοΰ υποψηφίου τών εργατών καί υπέρ τοΰ φιλελεύθερου. Ή στάση αυτή υποχρέωσε τό εργατικό κέντρο τής πόλης νά λάβει πά­ ραυτα θέση. Σύμφωνα μέ τήν απόφαση του, ό σέρ William Crossman κα­ θαιρείται άπό εκπρόσωπος τής εργατικής τάξης τοΰ Cardiff, ωστόσο θά τοΰ καταβάλλεται ό μισθός του μέχρι τό τέλος τοΰ έτους, όπως καί άν έχουν τά πράγματα, ώς ένδειξη ευγνωμοσύνης γιά τήν αξιοπρεπή διοί­ κηση καί ηγεσία του. Ό Crossman δέν είναι παρά ένας τύπος τών φιλελεύθερων εκπροσώ­ πων τής αγγλικής εργατικής τάξης, οί όποιοι τείνουν ευτυχώς νά εκλεί­ ψουν. Α ν ή κ ε ι , όπως άλλωστε ή πλειονότητα τους, σέ κάποια άπό τις πάμπολλες θρησκευτικές μερίδες τις γνωστές μέ τήν περιληπτική ονομα­ σία "έτερόδοξοι", οί όποιες άποτελοΰν ισχυρή πτέρυγα τοΰ Φιλελεύθερου Κόμματος στό Κοινοβούλιο, όπου κατατρίβονται διαρκώς στίς άθλιες θρησκευτικές έριδες τους. Φυσικά, είναι καί δεινός ιεροκήρυκας, καί ποτέ δέν θά διακύβευε τ ή σωτηρία τής ψυχής του γιά νά μιλήσει κυριακάτι­ κα σέ οποιαδήποτε συγκέντρωση εργατών. Γ ι ' αυτόν προέχει τό συμφέ­ ρον τής θρησκευτικής του ομάδας» («Arbeitsaristokratie in England», Volksstimme (Frankfurt), άρ. 218, 18 Σεπτ. 1909, παράρτ. Α ' ) .

440

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

«Θα γ ί ν ω σαν δλους τ ο ύ ς ο ύ τ ι δ α ν ο ύ ς ό ψ ί π λ ο υ τ ο υ ς . Θ α γ ί ν ω ό θ ρ α σ ύ τ ε ρ ο ς αχρείος π ο ύ ε ί δ ε ό κ ό σ μ ο ς » . 4 8

VI. Τ Ο Λ Ε Γ Ο Μ Ε Ν Ο Ζ Η Τ Η Μ Α ΤΩΝ ΚΑΤΟΧΩΝ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΚΗ ΤΟΥ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΥ ΣΤΟΙΧΕΙΟΥ ΜΕΣΑ Σ Τ Α ΕΡΓΑΤΙΚΑ ΚΟΜΜΑΤΑ

Σ τ ό π λ α ί σ ι ο τ ο ΰ σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ο ύ έ ρ γ α τ ι κ ο ΰ κ ι ν ή μ α τ ο ς , οί κ ά τ ο ­ χ ο ι α κ α δ η μ α ϊ κ ή ς π α ι δ ε ί α ς β ά λ λ ο ν τ α ι ά π ό δύο ε ν ά ν τ ι ε ς σ κ ο π ι έ ς . Ο ί μ έ ν , οί ό π ο ι ο ι ώ ς π ρ ο ς τ ό ζ ή τ η μ α τ ο ΰ τ ο β ρ ή κ α ν σ τ ή Γ ε ρ ­ μ α ν ί α τ ή μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η απήχηση σ τ ι ς ε π α ν α σ τ α τ ι κ έ ς

εργατικές

μ ί ζ ε ς ι δ ί ω ς τ ή ς ευρύτερης π ε ρ ι ο χ ή ς τ ο ΰ Β ε ρ ο λ ί ν ο υ , τ ώ ν δύο Σαξονιών καί τ ή ς Ρηνανίας-Βεστφαλίας, καί εμμένουν σ τ ή ρι­ ζοσπαστικά αδιάλλακτη θέση τους, μέμφονται τούς κατόχους α κ α δ η μ α ϊ κ ή ς π α ι δ ε ί α ς ό τ ι έ π ι ζ η τ ο ΰ ν νά « ρ η χ ή ν ο υ ν » , νά « ν ε ρ ο υ λ ι ά σ ο υ ν » , νά « α σ τ ι κ ο π ο ι ή σ ο υ ν » τ ό ε ρ γ α τ ι κ ό κ ί ν η μ α , νά τ ο ΰ αφαιρέσουν τ ή ν π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ή ά λ κ ή κ α ί νά τ ό τ ρ έ ψ ο υ ν π ρ ο ς τ ο ν κ α ι ρ ο σ κ ο π ι σ μ ό κ α ί τ ή σ υ μ β ι β α σ τ ι κ ό τ α τ α * οί ά λ λ ο ι , οί θ ι α σ ώ ­ τες τοΰ έξελικτισμοΰ καί τού καιροσκοπισμού,

ένοχλούμενοι

άπό τ ή ν ά γ ρ υ π ν η υ π ε ρ ά σ π ι σ η τ ώ ν θ ε ω ρ η τ ι κ ώ ν ά ρ χ ω ν ά π ό τ ή ν π λ ε υ ρ ά τ ώ ν « ρ ι ζ ο σ π α σ τ ώ ν » , ε κ τ ο ν ώ ν ο υ ν τ ή ν ο ρ γ ή τ ο υ ς επίσης εναντίον

τών κατόχων

ακαδημαϊκής

παιδείας, τούς

όποιους

θεωρούν ώς αυτόκλητους καί αναρμόδιους κωλυσιεργούς καί υ π ο ν ο μ ε υ τ έ ς , α ρ τ η ρ ι ο σ κ λ η ρ ω τ ι κ ο ύ ς κ α θ η γ η τ έ ς κ . λ π . , ώ ς αν­ θ ρ ώ π ο υ ς ανίδεους ά π ό τ ό ε ρ γ α τ ι κ ό κ ί ν η μ α κ α ί τ ί ς ανάγκες τ ο υ κ α ί ε π ι κ ί ν δ υ ν ο υ ς επειδή δ ι α τ α ρ ά σ σ ο υ ν τ ή ν ο μ α λ ή τ ο υ π ο ρ ε ί α μέ τ ή δοκησισοφία τοΰ σπουδαστηρίου.1 Οί πρώτοι 48. Denis Diderot, « L e neveu de Rameau», Oeuvres, [έλλ. εκδ.: Ό ανιψιός τοΰ Ραμώ, πρόλ. Λ. Άξελός, Αθήνα 1970, 1989· Ό ανιψιός του Ραμώ, μτφ. Σ . 1990]. 1. Τοΰτο μάλιστα συμβαίνει ενίοτε ακόμη καί όταν

συγκατα-

Paris 1877 σ. 44, μτφ. Ε . Μπόλλη, Τσακίρη, Αθήνα οί κατακρινόμενοι

441

ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΙ

λέγουν

λοιπόν

τήν πλειονότητα

π α ι δ ε ί α ς σ τ ο υ ς ρεβιζιονιστές,

τών κατόχων

ακαδημαϊκής

τους σοσιαλιστές τ ή ς άκρας δ ε ­

ξ ι ά ς , τ ο υ ς ύ π ο π τ ο υ ς ώ ς ε υ ε π ί φ ο ρ ο υ ς π ρ ο ς τ ο ν α σ τ ι σ μ ό , έ ν ώ οί δ ε ύ τ ε ρ ο ι α π ε ν α ν τ ί α ς τ ο ύ ς π ρ ο σ ε γ γ ί ζ ο υ ν στους ακραιφνείς ναστάτες,

επα­

τούς σοσιαλιστές τ ή ς άκρας αριστεράς, τούς ύπο­

πτους ώ ς ευεπίφορους προς τόν άναρχισμό. Σ τ ή ν διανοούμενοι

τού σοσιαλιστικού

κόμματος

Ιταλία,

βρέθηκαν

οί

μεταξύ

δύο π υ ρ ώ ν ά π ό τ ό 1 9 0 2 π ε ρ ί π ο υ κ α ί έ π ε ι τ α . Ά π ό τ ή μ ι ά π λ ε υ ­ ρά, οί ρ ε φ ο ρ μ ι σ τ έ ς ά ρ χ ι σ α ν νά ά ν τ ι π ρ ο β ά λ λ ο υ ν τ ή ν υ γ ι ή , π ρ ο ­ λ ε τ α ρ ι α κ ή δ ύ ν α μ η τ ώ ν ο ι κ ο ν ο μ ι κ ώ ν ο ρ γ α ν ώ σ ε ω ν τ ώ ν εργατών γ η ς προς τούς «μικροφιλόδοξους

μικροκύκλους», τούς

δήθεν

αποτελούμενους κυρίως άπό αστικά καί μ ι κ ρ ο α σ τ ι κ ά στοιχεία· άπό τ ή ν ά λ λ η , οί ε π α ν α σ τ ά τ ε ς , ε π ι κ α λ ο ύ μ ε ν ο ι τ ή ν π ρ ο λ ε τ α ρ ι α ­ κ ή τ α ξ ι κ ή σ υ ν ε ί δ η σ η τ ώ ν β ι ο μ η χ α ν ι κ ώ ν εργατών, κ α τ α φ έ ρ ο ν ταν εναντίον τ ώ ν π ο λ υ ά ρ ι θ μ ω ν υ π α λ λ η λ ι κ ώ ν σ τ ο ι χ ε ί ω ν κ α ί τ ώ ν αστών κ ο μ μ α τ ι κ ώ ν η γ ε τ ώ ν . Κ α ί οί δύο μ ε ρ ί δ ε ς

μεταχειρίζον­

ταν τούς διανοουμένους ώς αποδιοπομπαίους τράγους καί τούς έ π έ ρ ρ ι π τ α ν τ ή ν ευθύνη γ ι ά όλες τ ί ς α σ τ ο χ ί ε ς κ α ί π α ρ α λ ε ί ψ ε ι ς τού κ ό μ μ α τ ο ς . 2 Α π α ρ ά λ λ α κ τ α περιστατικά σημειώθηκαν καί σ τ ή Γαλλία.3 βαρύτατες

Κ α ί σ τ ή Γερμανία κατηγορίες

εναντίον

διατυπώθηκαν

φοβερότατες,

τών κατόχων

ακαδημαϊκής

παιδείας. Υ π ή ρ ξ α ν σ τ ι γ μ έ ς στήν ιστορία τ ή ς γ ε ρ μ α ν ι κ ή ς σο­ σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς — ά ρ κ ε ΐ νά α ν α κ α λ έ σ ο υ μ ε σ τ ή μ ν ή μ η μ α ς τ ό συνέδριο τ ή ς Δ ρ έ σ δ η ς [ 1 9 0 3 ] — δπου ολόκληρο τό πολυσύνθε­ τ ο π λ έ γ μ α π ρ ο β λ η μ ά τ ω ν τ ή ς τ α κ τ ι κ ή ς έ μ ο ι α ζ ε νά σ υ μ π υ κ ν ώ ­ νεται

στο « ζ ή τ η μ α

τών κατόχων

ακαδημαϊκής

παιδείας»,

σ τ ι γ μ έ ς όπου τ ά μ ο ρ φ ω μ έ ν α μ έ λ η τ ο υ κ ό μ μ α τ ο ς ε π έ σ υ ρ α ν τ ή γενική

περιφρόνηση.

Παρόμοιες

ιστορία άλλων εργατικών

σελίδες

κομμάτων,

απαντούν

καί στήν

όπως λ . χ . εκείνου τ ή ς

ανήκουν στό 'ίδιο ιδεολογικό ρεύμα μέ τούς κατακριτές. Λόγω τής θεω­ ρίας του περί γενικής απεργίας, ό E d . Bernstein λ.χ. αντιμετωπίσθηκε στό πανσυνδικαλιστικό συνέδριο τής Κολωνίας άπό τούς ηγέτες τών γερ­ μανικών συνδικάτων ώς άκριτος καί αναρμόδιος αντιρρησίας. 2. R. Michels, Proletariato e borghesia nel movimento socialista italiano, σσ. 3 5 7 κ.έξ. 3. Πρβλ. τά σχετικά άρθρα του Charles Rappoport, Die Neue Zeit 2 8 (1910), 29 (1911).

h42 Ρουμανίας}

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

Α κ ό μ η καί κατά τήν επαναστατική περίοδο μ ε τ ά

τ ό τ έ λ ο ς τ ο υ [ Α ' ] π α γ κ ο σ μ ί ο υ π ο λ έ μ ο υ , οί δ ι α ν ο ο ύ μ ε ν ο ι η γ έ τ ε ς τ ώ ν μ π ο λ σ ε β ί κ ω ν δ ο κ ί μ α σ α ν να σ τ ι γ μ α τ ί σ ο υ ν τ ο ύ ς δ ι α ν ο ο ύ μ ε -

4. Ό π ω ς διαβεβαιώνει ό Ρουμάνος σοσιαλιστής Β. Librescu, πρώην συντάκτης τής σοσιαλιστικής εφημερίδας Lunea Noua του Βουκουρε­ στίου, τά φαινόμενα αυτά καταβαράθρωσαν τό ρουμανικό σοσιαλιστικό κόμμα, τό όποιο, κατά τίς αρχές καί τα μέσα τής δεκαετίας τοΰ 1880, έλαμπε μέ τήν πολυπληθή παρουσία του στά διεθνή σοσιαλιστικά συνέ­ δρια καί είχε αναδείξει ήδη δύο βουλευτές, ένώ σήμερα δέν σώζεται πλέον κανένα σχεδόν ίχνος του. Ό Librescu ιστορεί συναφώς: « Ε π ε ι δ ή μερικοί διανοούμενοι είχαν εγκαταλείψει τό Κόμμα χάριν υψηλών θέσεων καί αξιωμάτων, οί σύντροφοι άρχισαν νά περιφρονούν τούς διανοουμένους συλλήβδην. Δυσπιστούσαν απέναντι τους. Ή δυσπιστία προχώρησε τό­ σο, ώστε ή λέξη "διανοούμενος" λογιζόταν ώς υβριστική. Δεδομένου όμως ότι οί μορφωμένοι σύντροφοι δέν ήθελαν νά χάσουν τίς εργατικές μάζες, τίς όποιες είχαν κερδίσει τόσο δύσκολα, ύπέμεναν τήν κακομετα­ χείριση, δέν τολμοΰσαν μάλιστα νά κακίσουν πλέον τούς εργάτες γιά οποιοδήποτε σφάλμα* γι' αυτούς όλα επιτρέπονταν. Σιγά-σιγά όμως, οί τάσεις αυτές οδήγησαν (...) στο απέραντο πικρό πέλαγος τής αδιαφορίας καί τοΰ θανάτου» (Β. Librescu, «Il socialismo in Rumenia, sua vita e sua morte», Il Socialismo 2 (1903), σ. 184). Ή αύτοταπείνωση τών αστών σοσιαλιστών προσλαμβάνει ενίοτε ακόμη καί φαιδρές μορφές. Στήν ιστο­ ρία τών σοσιαλιστικών κομμάτων υπήρξαν μάλιστα περιπτώσεις όπου οί πρώην αστοί θέλησαν νά προστατευθούν άπό τίς ύβρεις τών προλεταρίων συναγωνιστών τους φορώντας τό προσωπείο τοΰ εργάτη. Είναι γελοίο νά βλέπει κανείς πόσο δυσφορούν πολλές φορές οί σοσιαλιστές όταν πρέπει νά ομολογήσουν στους αστούς αντιπάλους των ότι συμπεριλαμβάνονται στις γραμμές τους πολλοί πρώην αστοί. Ώ ς τυπικό παράδειγμα μπορού­ με νά άντικρύσουμε τήν εφημερίδα Het Volk (21 Ά π ρ ι λ . 1904), τό κεν­ τρικό δημοσιογραφικό Οργανο τοΰ ολλανδικού σοσιαλδημοκρατικού κόμ­ ματος. Σ έ μιάν σκιαγραφία μέ τόν ώραΐο τίτλο «Overwegingen van J a n Ralebas over het Internationaal Kongres» [«Στοχασμοί τοΰ Γιάν Ραλέμπας γιά τό Διεθνές Συνέδριο»] (πρόκειται γιά τό διεθνές σοσιαλιστικό συνέδριο στό "Αμστερνταμ τόν Αύγουστο τοΰ 1900), γίνεται λόγος γιά κάποιον αγρότη ίδεασμένο άπό τούς αντιπάλους ότι οί έπι κεφαλής τής διεθνούς σοσιαλδημοκρατίας είναι όλοι αστοί. Τώρα τόν περιφέρουν στήν αίθουσα τοΰ συνεδρίου καί τοΰ δείχνουν τίς διάφορες προσωπικότητες. Ό , τ ι άκουσε καί μαθαίνει, δέν ανταποκρίνεται καθόλου στήν άλήθβια· γιατί ό Molkenbuhr είναι τσιγαράς, ό Paul Müller ναυτικός καί ή Clara Zetkin «gewezen naaister» (τέως μοδίστρα)! Α ν τ ί λοιπόν νά παραδεχθεί

443

ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΙ

νους η γ έ τ ε ς τ ο ΰ μ ε τ ρ ι ο π α θ έ σ τ ε ρ ο υ ρ ε ύ μ α τ ο ς τ ο ΰ σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ ώς « α κ α δ η μ α ϊ κ ο ύ ς » . 5 Ή

καταφορά

εναντίον

τών κατόχων

ακαδημαϊκής

εδράζεται σέ λανθασμένες ώς έ π ί το πλείστον

παιδείας

προϋποθέσεις.

Π ρ ο π ά ν τ ω ν α δ υ ν α τ ε ί κ α ν ε ί ς νά κ α τ α ν ο ή σ ε ι γ ι α τ ί , ά π ό ποια κίνητρα

ωθούμενοι,

οί

αστικής

καταγωγής

έ π ρ ε π ε έ ξ ά π α ν τ ο ς νά ε ν σ ω μ α τ ώ ν ο ν τ α ι

σοσιαλιστές

θά

σέ οχι άλλη άπό τ ή ν

ακροδεξιά π τ έ ρ υ γ α τ ή ς π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ή ς π α ρ ά τ α ξ η ς . Π ο λ ύ ε ύ λ ο γ ό τ ε ρ α θά μ π ο ρ ο ύ σ α μ ε π ά ν τ ω ς νά π α ρ α θ έ σ ο υ μ ε αλυσίδα ε π ι ­ χ ε ι ρ η μ ά τ ω ν ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ά κ α ί ι σ τ ο ρ ι κ ά β ά σ ι μ ω ν , άν κ α ί ο χ ι συν­ τ ρ ι π τ ι κ ώ ν , γ ι ά νά υ π ο σ τ η ρ ί ξ ο υ μ ε τ ο α ν τ ί θ ε τ ο — ώ ς έ ξ η ς : 1. Ά π ό

ψυχολογική

σκοπιά:

Ό

Kautsky,

αναφερόμενος

ω σ τ ό σ ο μόνο σ τ ή ν ε π ο χ ή δπου « ό σ ο σ ι α λ ι σ μ ό ς

στηλιτευόταν

άπό τ ή ν π λ ε ι ο ν ό τ η τ α τ ώ ν ΐ δ ι ω ν τ ώ ν μ ο ρ φ ω μ έ ν ω ν ώ ς έ γ κ λ η μ α ή παραφροσύνη»

— ε π ο χ ή τ ή ν όποια θ ε ω ρ ο ύ σ ε , σ φ α λ ε ρ ά κ α τ ά

τή γνώμη μου, ήδη παρωχημένη τότε — , παρατήρησε εύθετότ α τ α δ τ ι , άν κ ά π ο ι ο ς αστός π ε ρ ά σ ε ι σ τ ο ν σ ο σ ι α λ ι σ μ ό , χ ρ ε ι ά ζ ε ­ ται πρός τούτο πολύ μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η π ί σ τ η , παλμό καί επαναστα­ τικό πάθος άπ' ο,τι ό προλετάριος.6 Ο ί σκληροί εσωτερικοί καί ε ξ ω τ ε ρ ι κ ο ί τ ο υ αγώνες, οί π ι κ ρ έ ς μ έ ρ ε ς κ α ί οί ά γ ρ υ π ν ε ς ν ύ χ τ ε ς π ο ύ π έ ρ α σ ε γ ι ά νά π ρ ο σ χ ω ρ ή σ ε ι

στόν

σοσιαλισμό,

γεννοΰν

στον π ρ ο ε ρ χ ό μ ε ν ο ά π ό τ ή ν αστική τ ά ξ η σ ο σ ι α λ ι σ τ ή , ι δ ι α ί τ ε ρ α μ ά λ ι σ τ α άν κ α τ ά γ ε τ α ι ά π ό τ ά υ ψ η λ ό τ ε ρ α στρώματα τ η ς , π ί ­ στη,

παλμό

καί πάθος

άγνωστα

συνήθως

στόν

προλετάριο

ό αρθρογράφος τό γεγονός ότι οί επιφανέστεροι ηγέτες τοΰ παγκοσμίου προλεταριάτου προέρχονται άπό τήν αστική τάξη, φενακίζει τόν αγρότη (καί τόν αναγνώστη!) παρασιωπώντας τούς κύριους ομιλητές τοΰ συνε­ δρίου, τούς πανεπιστημιακούς καθηγητές Vandervelde, Ferri, Jaurès καί τούς κατόχους τοΰ διδακτορικού τίτλου Adler, Luxemburg, καί εξαίρον­ τας έντεχνα ώς «καθαρόαιμους προλετάριους» ορισμένα λιγότερο γνωστά ονόματα· στό τέλος μάλιστα αστοχεί καί αναγκάζεται νά παρουσιάσει τή δημοδιδασκάλισσα Clara Zetkin ώς ράπτρια. 5. Όσον άφορα τήν Ουγγαρία, βλ. Paul Szende, Die Krise der mittel­ europäischen Revolution, Tübingen/Wien 1 9 2 1 , σ. 37. 6. Karl Kautsky, Die soziale Revolution, τ. Α': Sozialreform und soziale Revolution, Berlin 1902, σ. 27· επίσης, τοΰ ΐδιου συγγραφέα: «Republik und Sozialdemokratie in Frankreich», Die Neue Zeit 23 (1905), σ. 3 3 3 .

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

444

ο μ ο ϊ δ ε ά τ η τ ο υ . Ό αυτόμολος ε χ ε ι δ ι α ρ ρ ή ξ ε ι κ ά θ ε δ ε σ μ ό μ έ τ ο ν αστικό κόσμο. "Ισταται απέναντι του ώς εχθρός θανάσιμος, a priori ά σ π ο ν δ ο ς . Ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , σ τ ι ς σ υ γ κ ρ ο ύ σ ε ι ς π ρ ο ς τ ή ν α σ τ ι κ ή τ ά ξ η , θά π ρ ο κ ρ ί ν ε ι π ι θ α ν ό τ α τ α τ ή

ριζοσπαστικότερη

κατεύθυνση.7 Ό

πρώην

αστός δέν τ ρ έ π ε τ α ι

ό μ ω ς προς τ ό μ έ ρ ο ς τ ώ ν

α δ ι ά λ λ α κ τ ω ν ω θ ο ύ μ ε ν ο ς μόνο ά π ό τ ο ύ ς ε σ ω τ ε ρ ι κ ο ύ ς τ ο υ αγώ­ νες, οί ό π ο ι ο ι συνοδεύουν τ ή ν α π ό σ χ ι σ η τ ο υ ά π ' τ ό ν κ ο ρ μ ό τ ή ς γ ε ν έ θ λ ι α ς τ ά ξ η ς τ ο υ , ο ύ τ ε απλώς ά π ό τ ή ν σ υ ν α φ ή

εντατικο­

π ο ί η σ η τ ο υ π ά θ ο υ ς κ α ί τ ή ς ε ν ε ρ γ η τ ι κ ό τ η τ α ς , άλλά κ α ί επειδή έ χ ε ι υψηλότερη ι σ τ ο ρ ι κ ή π α ι δ ε ί α κ α ί γ ν ω ρ ί ζ ε ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο β α ­ θύτερα τον χαρακτήρα τ ή ς ΐδιας τ ή ς αστικής τ ά ξ η ς . Ό προλε­ τ ά ρ ι ο ς σ ο σ ι α λ ι σ τ ή ς δ υ σ κ ο λ ε ύ ε τ α ι π ο λ λ έ ς φορές νά σ τ α θ μ ί σ ε ι ορθά τ ή δ ύ ν α μ η τ ο ΰ α ν τ ι π ά λ ο υ κ α ί τ ό π λ ή θ ο ς τ ώ ν δ ι α θ έ σ ι μ ω ν ό π λ ω ν τ ο υ . 8 Ά π ο θ α υ μ ά ζ ε ι αφελώς ακόμη κ α ί τ ί ς εντός αστι­ κ ο ύ π λ α ι σ ί ο υ κ α λ ο π ρ ο α ί ρ ε τ ε ς κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς ε π ι δ ι ώ ξ ε ι ς κ α ί , απέ­ ναντι στο δέλεαρ τ ώ ν ειλικρινών ή απατηλών ε π α γ γ ε λ ι ώ ν μ ε ­ μονωμένων αστών ή αστικών στρωμάτων γ ι ά τήν απολύτρωση του,

β ρ ί σ κ ε τ α ι συχνά σ τ ή θ έ σ η τ ο υ χ ω ρ ι ά τ η π ο ύ γ ι ά π ρ ώ τ η

φορά π ά ε ι σ τ ο π α ν η γ ύ ρ ι . 9 Ό π ρ ώ η ν αστός ε ρ μ η ν ε ύ ε ι ο ρ θ ό τ ε ρ α τίς προσπάθειες τ ή ς πρότερης τάξης του προς άπονάρκωση τοΰ έργατικοΰ κινήματος. Ώ ς εμπειρογνώμονας, εξιχνιάζει μέ μ ε ­ γ α λ ύ τ ε ρ η ε υ κ ο λ ί α τ ά αληθινά κ ί ν η τ ρ α τ ή ς α σ τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς . Ό , τ ι ε κ λ α μ β ά ν ε ι ό προλετάριος συναγωνιστής του ώς χειρονομία φ ι 7. Πρβλ. παραπάνω σσ. 3 4 6 κ.έξ. 8. Ό Ιταλός δραματουργός Augusto Novelli, προλεταριακής καταγω­ γής καί πρώην τυπογράφος, ό όποιος ανέπτυξε στή γενέτειρα του Φλω­ ρεντία μακρά καί ζωηρή δράση υπέρ τοΰ ίταλικοΰ σοσιαλιστικού κόμμα­ τος, παρουσιάζει σέ κάποιο του έργο έναν εργάτη νά ερωτάται τί θά έκα­ ναν αυτός καί οί σύντροφοι του γιά νά αμυνθούν σέ περίπτωση σοβαρής ρήξης μέ τήν κεφαλαιοκρατική εργοδοσία. Όταν αυτός άπαντα ότι θά έξέλεγαν μεικτή επιτροπή εργατών καί επιστημόνων γιά νά εξομαλύνουν τή διαφορά, αναφωνεί ό συνομιλητής του: " Γ ι α τ ί μεικτή; Δέν μπορείτε νά τά βγάλετε πέρα μόνοι σας;" Καί ό εργάτης αποκρίνεται: "Χρειαζό­ μαστε κάποιον πού νά έχει σπουδάσει κατιτί. Αλλιώτικα θά μας τσουβαλιάσουν καί θά τήν πάθουμε άσκημα!"» (Α. Novelli, La Chiocciola, Fi­ renze 1 9 0 1 , σ. 117). 9. Πρβλ. παραπάνω σσ. 423, 428, 433.

ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΙ

445

λοφρόνησης ή σ υ γ κ α τ α β α τ ι κ ό τ η τ α ς άπό τήν πλευρά τοΰ αντι­ π ά λ ο υ , δέν τ ο ά ν τ ι κ ρ ύ ζ ε ι ό ΐ δ ι ο ς ε ι μ ή ώ ς δ ο λ ε ρ ή κ α ί ε λ ε ε ι ν ή κ ο λ α κ ε ί α * δ , τ ι θ ε ω ρ ε ί ό π ρ ώ τ ο ς ώ ς τ ε ρ ά σ τ ι α πρόοδο σ τ ή ν π ο ­ ρεία π ρ ο ς τ ο ν τ ε λ ι κ ό σ κ ο π ό , τ ό α π ο τ ι μ ά ό δ ε ύ τ ε ρ ο ς ώ ς μ ι κ ρ ό β ή μ α π ρ ό ς τ ά ε μ π ρ ό ς μ έ σ α στον α τ ε λ ε ί ω τ ο δ ρ ό μ ο τ ο ΰ αγώνα. Ή

α π ό κ λ ι σ η σ' δ , τ ι άφορα τ ή ν ε ξ έ λ ι ξ η τ ώ ν π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ή ς ,

ά φ ' ενός, κ α ί α σ τ ι κ ή ς ,

άφ' ετέρου, καταγωγής

φορέων τ ή ς

ΐ δ ι α ς ιδέας ε κ δ η λ ώ ν ε τ α ι ά φ ε υ κ τ α κ α ί σ τ ή ν ε κ π ρ ο σ ώ π η σ η τ η ς προς τ ά έ ξ ω , σ τ ή ν τ α κ τ ι κ ή α π έ ν α ν τ ι στους π ο λ ε μ ί ο υ ς κ α ί σ υ μ ­ παθούντες τοΰ εκάστοτε σοσιαλιστικοΰ κόμματος. Ε ύ λ ο γ η εί­ ναι ή διαφορά τ ή ς ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ή ς π ο ρ ε ί α ς δύο α ν ό μ ο ι ω ν ώ ς π ρ ο ς τήν κοινωνική προέλευση σοσιαλιστών. Ό εγγεγραμμένος άλ­ λα μ ή α π α σ χ ο λ ο ύ μ ε ν ο ς σ τ ο κ ό μ μ α π ρ ο λ ε τ ά ρ ι ο ς β λ έ π ε ι π ό σ ε ς προόδους κάνει τ ό ιδεώδες γ ι ά τό όποιο π α λ ε ύ ε ι μ έ τόσο π ά ­ θος, π α ρ α κ ο λ ο υ θ ε ί

τήν ανάπτυξη

τοΰ κόμματος,

αισθάνεται

ΐ σ ω ς τον ευνοϊκό αντίκτυπο τ ή ς αύξησης τ ώ ν η μ ε ρ ο μ ι σ θ ί ω ν σ τ ή ν ϊ δ ι α τ ή ζωή τ ο υ · π έ ρ α ά π ό τ ό κ ό μ μ α , ε ί ν α ι ε ξ ά λ λ ο υ ο ρ γ α ­ ν ω μ έ ν ο ς σ τ ο σ υ ν δ ι κ ά τ ο κ α ί ε π ι π λ έ ο ν δέν α π ο κ λ ε ί ε τ α ι νά α ν ή κ ε ι σ έ κ ά π ο ι ο ν κ α τ α ν α λ ω τ ι κ ό σ υ ν ε τ α ι ρ ι σ μ ό . Κ α θ ώ ς ε ν ώ ν ο ν τ α ι οί ε ν τ υ π ώ σ ε ι ς κ α ί τ ά βιώματα τ ο υ ά π ό τ ο ύ ς χ ώ ρ ο υ ς αυτούς, μ έ ν ε ι σ χ ε τ ι κ ά ι κ α ν ο π ο ι η μ έ ν ο ς . Τ ά π ρ ά γ μ α τ α τ ά β λ έ π ε ι ρόδινα κ α ί , ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , θά τ ε ί ν ε ι γ ε ν ι κ ά νά α τ ε ν ί ζ ε ι μ έ μ ε γ ά λ η α ι σ ι ο δ ο ­ ξία τον δρόμο τ ή ς τ ά ξ η ς τ ο υ ώς ε κ π λ ή ρ ω σ η τ ή ς ι σ τ ο ρ ι κ ή ς α π ο σ τ ο λ ή ς τ η ς . Τ ή ν ο π ο ι α δ ή π ο τ ε α ν α κ ο π ή τ ή ν ο μ ί ζ ε ι αδύνατη ή τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν απίθανη, άν μ ο λ ο ν τ ο ύ τ ο ε π έ λ θ ε ι , π α ρ ο δ ι κ ό φ α ι ­ ν ό μ ε ν ο . Ή δ λ η τ ο ύ τ η δ ι ά θ ε σ η τ ο ν κ α θ ι σ τ ά ή π ι ο κ α ί υποχωρη­ τ ι κ ό π ρ ο ς τ ο ύ ς α ν τ ι π ά λ ο υ ς , τ ό ν δ ι α θ έ τ ε ι μ ά λ ι σ τ α κ ά π ω ς ευνοϊ­ κά α π έ ν α ν τ ι σ τ ή ν ιδέα τ ή ς σ υ μ φ ι λ ί ω σ η ς τ ώ ν κ ο ι ν ω ν ι κ ώ ν τ ά ­ ξεων. Ό

απασχολούμενος στό κόμμα προλετάριος

εκδηλώνει

φ υ σ ι κ ά ακόμη ε ν τ ο ν ό τ ε ρ α τ ή ν τ ά σ η α υ τ ή ν . 1 0 2. Ά π ό ιστορική σκοπιά: Ή ιστορία ε π ι β ε β α ι ώ ν ε ι τ ι ς παρα­ πάνω παρατηρήσεις

μας, ιδιαίτερα

μάλιστα

άν λ η φ θ ο ΰ ν ύ π '

δ ψ η οί κ α τ α γ ό μ ε ν ο ι άπό τ ή ν α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ί α κ α ί τ ή μ ε γ α λ ο α σ τ ι ­ κή τ ά ξ η : Μιχαήλ Μπακούνιν, πρίγκηπας

10. Πρβλ. παραπάνω σσ. 423-424.

Πέτρος

Κροπότκιν

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

446

(αμφότεροι

αναρχικοί),

Friedrich E n g e l s , 1 1

Karl Marx.12

Ή

ι σ τ ο ρ ι κ ή έρευνα δ ι κ α ι ώ ν ε ι λ ο ι π ό ν τ ή ν ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ή : κ α τ ά κ α ν ό ­ να — κ α ί έ δ ώ β έ β α ι α δέν μ π ο ρ ε ΐ παρά να π ρ ό κ ε ι τ α ι γ ι ά κανόνα μ έ π ο λ λ έ ς ε ξ α ι ρ έ σ ε ι ς — ό π ρ ώ η ν αστός θά π ρ ο κ ρ ί ν ε ι σ έ όλα τ ά σ ο β α ρ ά κ ο μ μ α τ ι κ ά ζ η τ ή μ α τ α τ ή λ ύ σ η τ ή ν ακρότερη, τ ή ν π ι ­ σ τ ό τ ε ρ η π ρ ο ς τ ί ς θ ε ω ρ η τ ι κ έ ς αρχές. Ό B e r n s t e i n

επισημαίνει

κ ά π ο υ ό τ ι , π α ρ ' όλους τ ο ύ ς ι σ χ υ ρ ι σ μ ο ύ ς π ε ρ ί τ ο ύ α ν τ ι θ έ τ ο υ , οί κάτοχοι

ακαδημαϊκής

παιδείας

διακρίνονταν γ ι ά τον ριζοσπα­

σ τ ι σ μ ό τ ο υ ς ακόμη κ α ί σ τ ο κ ί ν η μ α τ ώ ν " Α γ γ λ ω ν

χαρτιστών.

« Σ τ ι ς έ ρ ι δ ε ς τ ώ ν χ α ρ τ ι σ τ ώ ν , οί π ρ ο λ ε τ ά ρ ι ο ι δέν τ α υ τ ί ζ ο ν τ α ν στήν

πραγματικότητα

πάντοτε

μ έ τούς

ριζοσπάστες

κ α ί οί

αστοί μ έ τ ο ύ ς μ ε τ ρ ι ο π α θ ε ί ς . Ο ί κ ο ρ υ φ α ί ο ι ε κ π ρ ό σ ω π ο ι τ ή ς ρ ι ­ ζ ο σ π α σ τ ι κ ή ς μ ε ρ ί δ α ς άνηκαν σ τ ή ν α σ τ ι κ ή τ ά ξ η , ήσαν σ υ γ γ ρ α ­ φείς κ . λ π . , ένώ πολλά άπό τά η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ή ς καταγωγής Άπό

υποστήριζαν

τή

μετριοπαθέστερη

τ ή ν άλλη, ωστόσο, ή ιστορία τοΰ εργατικού

τακτική».13 κινήματος

11. Ό Friedrich Engels καταγόταν άπό τό Barmen καί ήταν μέλος κα­ λής καί παλαιάς οικογένειας εργοστασιαρχών μέ βαθειές ιστορικές ρίζες. Υ π η ρ έ τ η σ ε , τό 1 8 4 1 , ώς εθελοντής μονοετοΰς θητείας στό φεουδαλικό σώμα τοΰ πυροβολικού. Ό τρόπος ζωής του, όπως τόν σκιαγράφησε, μέ πολύ ενδιαφέροντα τρόπο, ό παλιός του φίλος Paul Lafargue («Persönliche Erinnerungen an Friedrich Engels», Die Neue Zeit 13, 2 (1895)), ήταν Ολως διόλου εκείνος ενός πλούσιου, φιλεπιστήμονα, μέ αθλητικά καί κοινωνικά επίσης ενδιαφέροντα. 12. Ό Karl Marx ήταν, ώ ς γνωστόν, Εβραίος, άνηκε δηλαδή σέ μιά φυλετική κοινότητα πού δέν καταλεγόταν τότε —καί δέν καταλέγεται μάλλον ούτε σήμερα— στήν αφρόκρεμα τής κοινωνίας. Ό πατέρας του βαστοΰσε όμως άπό παλαιότατη εβραϊκή οικογένεια καί κατείχε στους κόλπους τής αστικής τάξης μιά θέση μέ υπόληψη καί γόητρο. Τέλος, ή εποχή τών σπουδών του Marx συνέπεσε μέ τή σπουδαιότερη περίοδο τής εβραϊκής χειραφέτησης. Ή κοινωνική άνοδος ήταν τότε γιά τούς Εβραίους ευκολότερη παρά ποτέ. Χάρις έξαλλου στόν γάμο του μέ τήν Jenny von Westphalen, ό όποιος σημειωτέον έγινε άπό έρωτα, ό νεαρός Marx συνδέθηκε έξ αγχιστείας μέ άτομα προσκείμενα στήν αριστοκρατία τής Πρωσίας. Ό γυναικάδελφος του ήταν ό γνωστός υπουργός τής πρωσικής αντίδρασης Ferdinand Otto Wilhelm von Westphalen. 13. E d . Bernstein, Zur Theorie und Geschichte des Sozialismus, μέρ. Β ' , έκδ. δ', Berlin 1904, σ. 18.

ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΙ

μ α ς δ ι δ ά σ κ ε ι δ τ ι κ α ί σέ ο ρ ι σ μ έ ν α « ρ ε β ι ζ ι ο ν ι σ τ ι κ ά » αφθονούσαν οί κ ά τ ο χ ο ι α κ α δ η μ α ϊ κ ή ς π α ι δ ε ί α ς .

ρεύματα

Άπαραγνώρι-

σ τ ο ε ί ν α ι το γ ε γ ο ν ό ς δ τ ι τ ο ν ε κ κ ο λ α π τ ό μ ε ν ο σ τ ή Γ ε ρ μ α ν ί α ρεβιζιονισμο

τον ε γ κ α ι ν ί α σ ε ή τουλάχιστον τόν π ρ ο ά σ π ι σ ε

μέ

επιδεικτική σφοδρότητα ό ολιγάριθμος όμιλος τών « Σ ο σ ι α λ ι ­ στών Φ ο ι τ η τ ώ ν » ,

εξίσου άπαραγνώριστο

ό μ ω ς εΐναι κ α ί τ ό

δτι, σέ τ ε λ ι κ ή ανάλυση, τό έναυσμα γ ι ά τό ρεφορμιστικό ρεύμα στους κ ό λ π ο υ ς τ ο ΰ γ ε ρ μ α ν ι κ ο ύ σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ο ύ δέν τ ό έ δ ω σ α ν τ ό σ ο ρεβιζιονιστες λα τ ά ηγετικά στοιχεία

στελέχη

πρωτογενώς

με ακαδημαϊκή

τοΰ συνδικαλιστικού προλεταριακά.

κόμματος

παιδεία,

άλ­

κινήματος,

δηλαδή

Συχνά-πυκνά

άλλωστε

ώ ς υπέρμαχα τ ο ΰ π ι ο δ ε ξ ι ο ύ σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ π ρ ο έ β α λ α ν ε ρ γ α τ ι κ ά κινήματα μ έ κοινωνική σύνθεση αποκλειστικότερα προλεταρια­ κ ή : ή συσπειρωμένη γ ύ ρ ω άπό τούς Fribourg καί Tolain π ρ ο μ ν η μ ο ν ε υ μ έ ν η γ α λ λ ι κ ή ο μ ά δ α τ ή ς Δ ι ε θ ν ο ύ ς Ε ν ώ σ ε ω ς , οί Ά γ ­ γλοι συνδικαλιστές, τό γαλλικό ρεύμα τ ώ ν λεγόμενων «ενωτι­ κ ώ ν » γ ύ ρ ω ά π ό τ ό π ε ρ ι ο δ ι κ ό Revue

Socialiste

τοΰ πράου τ έ ω ς

ε ρ γ ά τ η B e n o î t Malori (εναντίον τ ο ΰ ό π ο ι ο υ ε ξ α π έ λ υ σ ε π ρ ώ τ ο ς ε π ί θ ε σ η ό θ υ μ ώ δ η ς γ ι α τ ρ ό ς P a u l B r o u s s e κ α ί έ π ε ι τ α οί αδιάλ­ λακτοι μαρξιστές, δπως ό κάτοχος τοΰ διδακτορικού Ά γ γ λ ο ς Paul Lafargue καί ό σπουδαγμένος συγγραφέας

τίτλου Jules

Guesde), τό Ανεξάρτητο Ε ρ γ α τ ι κ ό Κ ό μ μ α τής Α γ γ λ ί α ς τήν

Επιτροπή

Εκπροσώπησης

τών Ε ρ γ α τ ι κ ώ ν

μέ

Τάξεων, ό

όμιλος τ ή ς Γ έ ν ο β α ς γ ύ ρ ω άπό τον β ε ρ ν ι κ ω τ ή Pietro Chiesa καί οί ε ρ γ ά τ ε ς γ ή ς τ ο ΰ Ρ η γ ί ο υ τ ή ς Α ι μ ι λ ί α ς . Π ο λ ύ γ ε ν ι κ ά ,

δίχως

νά ε ξ ε τ ά σ ο υ μ ε π ε ρ α ι τ έ ρ ω τ ό ε ρ ώ τ η μ α c u i b o n o ? μ π ο ρ ο ύ μ ε λ ο ι ­ πόν νά σ η μ ε ι ώ σ ο υ μ ε δ τ ι τ ά κ α τ α γ ό μ ε ν α ά π ό τ ό ΐ δ ι ο τ ό π ρ ο λ ε ­ τ α ρ ι ά τ ο η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η α π ο δ ε ι κ ν ύ ο ν τ α ι κ α τ ά κανόνα έ π ί φ ο ρ α στόν π ρ ο σ α ν α τ ο λ ι σ μ ό τ ο ΰ έ ρ γ α τ ι κ ο ΰ κ ι ν ή μ α τ ο ς π ρ ο ς τ ά δ ε ξ ι ά . Ε ν δ ε ι κ τ ι κ ά παρατίθενται τ ά ονόματα: Legien, Anseele, Pigola. Τ ή ν έννοια τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς « π ο λ ι τ ι κ ή ς τ ο ΰ έ φ ι κ τ ο ΰ » δέν τ ή ν σ ο φ ί σ θ η κ ε κ α ν έ ν α ς κ α κ ε ν τ ρ ε χ ή ς νους. Φ υ σ ι κ ά δέν ε ΐ ν α ι ωστόσο ε ύ κ ο λ ο νά ε κ π ο ν η θ ε ί

στατιστική

ι κ α ν ή νά α π ο δ ε ί ξ ε ι α ρ ι θ μ η τ ι κ ά δ τ ι οί π ρ ώ η ν αστοί σ υ ν τ ά σ σ ο ν ­ τ α ι στους κ ό λ π ο υ ς τ ώ ν σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν σ έ μ ε γ α λ ύ τ ε ­ ρη κ λ ί μ α κ α μ έ τ ο ύ ς ε π α ν α σ τ ά τ ε ς π α ρ ά μ έ τ ο ύ ς ρ ε β ι ζ ι ο ν ι σ τ έ ς . Όσον

άφορα τ ή ν

Ιταλία,

υπήρξε π ά ν τ ω ς π ρ ι ν ά π ό μ ε ρ ι κ ά

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

448

χρόνια

μιά

άκρως

ενδιαφέρουσα,

φορολογικοστατιστική,

θά

μ π ο ρ ο ΰ σ ε σ χ ε δ ό ν νά π ε ι κ α ν ε ί ς , α π ό δ ε ι ξ η υ π έ ρ τ ο ΰ α ν τ ι θ έ τ ο υ · τ ή ν α π ό δ ε ι ξ η τ ο ύ τ η δέν τ ή ν έ χ ο υ μ ε β έ β α ι α σ ή μ ε ρ α σ τ ά χ έ ρ ι α μ α ς ύπό μ ο ρ φ ή α ρ ι θ μ ώ ν , έ χ ο υ μ ε δ μ ω ς κ ά θ ε λ ό γ ο νά ε ι κ ά σ ο υ ­ μ ε , κ ρ ί ν ο ν τ α ς άπό τ ή ν τ ό τ ε σ υ γ κ υ ρ ί α , ό τ ι όσοι α ν έ λ α β α ν τ ό τ ε νά τ ή δ ι α τ υ π ώ σ ο υ ν , τ ή ν ε ί χ α ν ύ π ' ό ψ η τ ο υ ς μ έ

αριθμητικά

στοιχεία. Τ ό 1 9 0 3 , ή ε π ί σ η μ η κ ο μ μ α τ ι κ ή οργάνωση τών σο­ σιαλιστών τοΰ Μιλάνου, ή Μιλανέζικη Όμοσπονδία, νά θ ε ρ α π ε ύ σ ε ι τ ή

διηνεκή άχρηματία

θέλοντας

τοΰ ταμείου της,

τήν

όποια γ έ ν ν η σ ε ή α μ έ λ ε ι α ό χ ι λ ί γ ω ν μ ε λ ώ ν σ τ ή ν π λ η ρ ω μ ή τ ή ς τ α κ τ ι κ ή ς εισφοράς, ε ι σ η γ ή θ η κ ε μιά λύση εφαρμοσμένη πολλές φορές στους σοσιαλιστικούς ομίλους τ ή ς Ι τ α λ ί α ς : ή

μηνιαία

ε ι σ φ ο ρ ά δέν θά ή τ α ν π λ έ ο ν ΐ σ η γ ι ά δλα τ ά μ έ λ η , άλλά τ ά ε υ κ α ­ τ ά σ τ α τ α θά κ α λ ο ύ ν τ α ν νά ε π ι β α ρ υ ν θ ο ύ ν μ έ μ ι ά ν ε ι δ ι κ ή π ρ ο σ ­ αύξηση

έν ε ΐ δ ε ι π ρ ο ο δ ε υ τ ι κ ο ύ

φόρου ( t a s s a p r o g r e s s i v a ) .

Οί

ρ ε β ι ζ ι ο ν ι σ τ έ ς τ ο ΰ Μ ι λ ά ν ο υ , ε ξ α ν τ λ η μ έ ν ο ι άπό τ ί ς ε σ ω κ ο μ μ α τ ι ­ κ έ ς π ρ ο σ τ ρ ι β έ ς , ε π ι ζ η τ ο ύ σ α ν άπό κ α ι ρ ό νά α π ο σ χ ι σ θ ο ύ ν

εύ­

σ χ η μ α άπό τ ή ν Ό μ ο σ π ο ν δ ί α , γ ι α τ ί β ρ ι σ κ ό τ α ν ύ π ό τον έ λ ε γ χ ο τοΰ ριζοσπαστικού ρεύματος· μεταχειρίσθηκαν λοιπόν τ ή σ χ ε ­ δ ι α ζ ό μ ε ν η α υ τ ή μ ε τ α ρ ρ ύ θ μ ι σ η , ή όποια ε μ π ν ε ό τ α ν άπό α ι σ θ ή ­ ματα σοσιαλιστικά πέρα γιά πέρα, ώς τήν πολυπόθητη πρόφα­ σ η γ ι ά νά α π ο χ ω ρ ή σ ο υ ν , δ η λ ώ ν ο ν τ α ς ό τ ι τ ό π ρ ο τ ε ι ν ό μ ε ν ο νέο σ ύ σ τ η μ α τ ή ς π λ η ρ ω μ ή ς τ ώ ν ε ι σ φ ο ρ ώ ν τ ό θ ε ω ρ ο ύ σ α ν οχι μ ό ν ο λ α ν θ α σ μ έ ν ο , άλλά κ α ί ά δ ι κ ο . Τ ό τ ε λοιπόν α π ο κ α λ ύ φ θ η κ ε

οτι

α κ ρ ι β ώ ς τ ά ε υ κ α τ ά σ τ α τ α μ έ λ η ε ΐ χ α ν ζ η τ ή σ ε ι νά δ ι α γ ρ ά φ ο υ ν . Οί

ευκατάστατοι,

δηλαδή

οί

αστοί,

συγκαταλέγονταν

στήν

προκειμένη περίπτωση μεταξύ τών ρεβιζιονιστών.14 Τ ό γ ε γ ο ­ νός τ ο ΰ τ ο ε π ι β ε β α ι ώ ν ε ι τ ή ν π α ρ α τ ή ρ η σ η ό τ ι , κ α τ ά τ ά τ ε λ ε υ ­ τ α ί α χ ρ ό ν ι α π ρ ι ν άπό τ ό έν λ ό γ ω ε π ε ι σ ό δ ι ο (άπό τ ό 1 9 0 1 π ε ρ ί ­ που καί έ π ε ι τ α ) , ή μ ε γ ά λ η πλειονότητα τών στών

διανοουμένων

βιζιονιστών

Ιταλών

σοσιαλι­

εΐχαν τ α χ θ ε ί απόλυτα μ έ τό μέρος τών

ρε­

κ α ί εΐχαν έ γ κ ο λ π ω θ ε ΐ λ ί γ ο - π ο λ ύ α ν ε π ι φ ύ λ α κ τ α τ ό ν

καιροσκοπισμό τοΰ Filippo Turati. Ή

διαπίστωση αυτή μοιά­

ζ ε ι νά β ρ ί σ κ ε τ α ι σέ α ν τ ί φ α σ η π ρ ο ς τον κανόνα π ο ύ δ ι α τ υ π ώ σ α 14. / Casi di Milano. Memoriale presentato dalla federazione Milanese alla direzione del partito e ai compagni d'Italia, Milano 1903, σ. 18.

449

ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΙ

με λ ί γ ο π α ρ α π ά ν ω , ό τ ι δ η λ α δ ή οί α υ τ ό μ ο λ ο ι ά π ό τ ή ν α σ τ ι κ ή τάξη αποστρέφονται ώς έπι τό πλείστον κάθε συμβιβαστικότα­ τ α . Ή α ν τ ί φ α σ η δέν ε ί ν α ι ω σ τ ό σ ο π α ρ ά φ α ι ν ο μ ε ν ι κ ή .

Όπως

υ π ο γ ρ α μ μ ί σ α μ ε ή δ η πολλές φορές, ή αδιαλλαξία τ ώ ν π ρ ώ η ν αστών μ έ σ α σ τ ά σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ά κ ό μ μ α τ α ε ξ α ρ τ ά τ α ι π ρ ο π ά ν τ ω ν άπό τ ό ό τ ι , γ ι ά νά π ρ ο σ χ ω ρ ή σ ο υ ν σ τ ή ν π α ρ ά τ α ξ η τ ο ΰ π ρ ο λ ε ­ τ α ρ ι ά τ ο υ , υ π ο χ ρ ε ώ θ η κ α ν νά κ α τ α β ά λ λ ο υ ν τ ί μ η μ α β α ρ ύ , δ η λ α ­ δ ή σ κ λ η ρ ο ύ ς αγώνες κ α ί π ά μ π ο λ λ ε ς θ υ σ ί ε ς , τ ί ς ό π ο ι ε ς δέν θά μ π ο ρ ο ΰ σ α ν νά υ π ο σ τ ο ύ ν μ έ θάρρος δ ί χ ω ς α σ υ ν ή θ ι σ τ η αφοσίω­ ση στο ιδεώδες. Ό μ ω ς τοΰτο τό θ ε μ έ λ ι ο , πού γεννοΰσε επανα­ στατικό παλμό, ατόνησε ή καί έ ξ έ λ ε ι ψ ε παντελώς μ έ τήν π ά ­ ροδο τ ο ΰ χ ρ ό ν ο υ , κ α θ ώ ς γ ι ν ό τ α ν ολοένα β α τ ό τ ε ρ ο ς ό δ ρ ό μ ο ς άπό τ ή ν α σ τ ι κ ή τ ά ξ η π ρ ο ς τ ο ν σ ο σ ι α λ ι σ μ ό . ( Τ ό ΐ δ ι ο σ υ ν έ β η κ α ί σ τ ή ν Ι τ α λ ί α ) . Ό τ α ν ό μ ω ς αλλάζει τ ό έ δ α φ ο ς , αλλάζουν κ α ί οί παραγόμενοι

καρποί.15

Σ τ ή ν νεότερη ιστορία τ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν β ρ ί σ κ ο υ μ ε τούς δια­ ν ο ο υ μ έ ν ο υ ς κ α τ α ν ε μ η μ έ ν ο υ ς σχεδόν ι σ ο μ ε ρ ώ ς σ έ όλα τ ά σ τ ρ α ­ τ ό π ε δ α . Κ α ί σ τ ή Γερμανία

οί κ ά τ ο χ ο ι α κ α δ η μ α ϊ κ ή ς

παιδείας

ώ ς σύνολο δέν τ α υ τ ί ζ ο ν τ α ι ο ύ τ ε μ έ τ ο ύ ς ρ ι ζ ο σ π ά σ τ ε ς , ο ύ τ ε μ έ τούς Ό

ρεβιζιονιστές. π ό λ ε μ ο ς εναντίον τ ώ ν κατόχων

ακαδημαϊκής

παιδείας

στο πλαίσιο τ ώ ν σοσιαλιστικών κ ο μ μ ά τ ω ν ανάγεται

επιπλέον

σ έ π ο λ ύ δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ά α ΐ τ ι α . Ε ν ί ο τ ε ξ ε σ π ά ώ ς αγώνας μ ε τ α ξ ύ τών ΐδιων τ ώ ν διανοουμένων γιά τήν η γ ε σ ί α τοΰ κ ό μ μ α τ ο ς , άλ­ λ ο τ ε π ά λ ι ώ ς δ ι α π ά λ η α ν ά μ ε σ α στους φ ο ρ ε ί ς δ ι ι σ τ α μ έ ν ω ν κ α ­ τευθυντήριων

ιδεών

—προσαρμογή

ή

θεωρητική

συνέπεια,

διαλλακτικότητα ή αδιαλλαξία, συνδικαλισμός κατά τό πρότυ­ π ο τ ώ ν αγγλικών ε ρ γ α τ ι κ ώ ν σ υ ν δ ι κ ά τ ω ν ή μ α ρ ξ ι σ μ ό ς ώ ς δ ό γ ­ μα τ ή ς φιλοσοφίας τ ή ς ιστορίας πέρα γ ι ά πέρα — , διαπάλη μ ε ­ τ α β α λ λ ό μ ε ν η κ α τ ά κ α ι ρ ο ύ ς σ έ αγώνα ε ν α ν τ ί ο ν ενός ι σ χ ν ό τ α τ ο υ κοινωνικού στρώματος μέσα στο σύγχρονο εργατικό

κίνημα.

Δ έ ν ή σ α ν π ά ν τ ο τ ε γ ν ή σ ι ο ι π ρ ο λ ε τ ά ρ ι ο ι όσοι έ δ ω σ α ν π ρ ώ τ ο ι τ ό σύνθημα

τ ή ς επίθεσης

εναντίον

τών κατόχων

ακαδημαϊκής

π α ι δ ε ί α ς . Δ έ ν χ ω ρ ε ί κ α μ μ ί α σχεδόν αμφιβολία ό τ ι , κ α θ ώ ς π λ η ­ θαίνουν οί δ ι α ν ο ο ύ μ ε ν ο ι σ τ ι ς γ ρ α μ μ έ ς τ ώ ν σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ώ ν κ ο μ 15. Πρβλ. παραπάνω σσ. 3 0 2 κ.έξ., 3 6 3 - 3 6 4 .

29. Κοινωνιολογία

τών πολιτικών

κομμάτων

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

450

μ ά τ ω ν , ή δ υ ν α μ ι κ ή ε π ι ρ ρ ο ή τ ο υ ς σ τ ι ς ο ρ γ α ν ω μ έ ν ε ς μάζες θά β α ί ν ε ι φθίνουσα. Έ ν α ς ο λ ι γ ά ρ ι θ μ ο ς ό μ ι λ ο ς σ ο σ ι α λ ι σ τ ώ ν δ ι κ η ­ γ ό ρ ω ν κ α ί σ υ γ γ ρ α φ έ ω ν άσκει μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η επιρροή ά π ' ό , τ ι ένας ευρύτερος, κ α θ ό τ ι ή δ υ ν α τ ό τ η τ α επιλογής εΐναι π ι ο σ υ γ κ ε ν τ ρ ω ­ μένη στήν π ε ρ ί π τ ω σ η τοΰ π ρ ώ τ ο υ . 1 6 Στους κ ό λ π ο υ ς τ ή ς εργατικής τ ά ξ η ς

δέν έ σ β η σ ε π ο τ έ

ή

δυσπιστία πρός τά κοινωνικώς ετερογενή σ τ ο ι χ ε ί α . 1 7 Ό ρ θ ά σ η ­ μ ε ι ώ ν ε ι ή Clara Zetkin: « Μ ό ν ο ς , δ ί χ ω ς νά β ρ ί σ κ ε ι κ α τ α ν ό η σ η , σ τ έ κ ε ι π ο λ λ έ ς φορές ό αυτόμολος άπό τ ή ν αστική τ ά ξ η μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν σ υ ν α γ ω ν ι σ τ ώ ν τ ο υ . Ξ έ ν ο ς κ α ί ο ι κ ε ί ο ς συνάμα σ τ ά χ α μ η λ ώ ­ μ α τ α τ ο ΰ ε υ κ α τ ά σ τ α τ ο υ κ ό σ μ ο υ , μ έ τ ο ν όποιο τ ο ν ενώνουν ή αγωγή κ α ί οί β ι ο τ ι κ έ ς τ ο υ σ υ ν ή θ ε ι ε ς · ξένος κ α ί ο ι κ ε ί ο ς σ υ ν ά μ α σ τ ά ό ψ η τ ο ΰ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ , μ έ τ ό όποιο τ ο ν σ υ ν δ έ ε ι αδιάρρη­ κ τ α τ ό φρόνημα τ ο υ » . 1 8 Ο ί π α ρ α δ ό σ ε ι ς π λ α κ ώ ν ο υ ν π ι ό β α ρ ι ά κ α τ ' εξοχήν τ ο ύ ς μ ο ρ φ ω μ έ ν ο υ ς . 1 9 Γ ι ' αυτό κ α ί τ ο ύ ς π λ η γ ώ ν ε ι δ ι π λ ά ή δ υ σ π ι σ τ ί α π ο ύ συναντούν σ τ ο νέο π ε ρ ι β ά λ λ ο ν τ ο υ ς . Ο ί διανοούμενοι,

οί ό π ο ι ο ι π ρ ο σ έ ρ χ ο ν τ α ι σ τ ή ν π α ρ ά τ α ξ η τ ο ΰ π ρ ο ­

λεταριάτου έλαυνόμενοι άπό ιδεαλισμό, αισθάνονται τ α π ε ι ν ω ­ μένοι, α π ο γ ο η τ ε υ μ έ ν ο ι . 2 0

Ο ί μ ά ζ ε ς έξαλλου ελάχιστα

κατα-

16. Κατά τίς απαρχές τοΰ όλλανδικοΰ σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, οί λιγοστοί διανοούμενοι στις τάξεις του ήσαν κάθε άλλο παρά ευνοϊκά διατεθειμένοι απέναντι στήν εισδοχή νέων ομολόγων τους στο κόμμα (Frank van der Goes, «Van de Oude Parij», στό: Na tien Jaar, σ. 52). 17. Πρβλ. παραπάνω σ. 2 7 5 . 18. Clara Zetkin, Geistiges Proletariat. Frauenfrage und Sozialismus. Nach einem Vortrage, Berlin 1902, σ. 32. 19. «Όποιος αισθάνεται τήν έφεση νά βυθισθεί στόν μεγάλο ποταμό τής παιδείας καί τού πολιτισμού καί οχι νά χαθεί μέσα σέ αιρετικούς πα­ ραποτάμους, ακριβώς αυτός αισθάνεται διπλά τήν εσωτερική απομόνωση στήν οποία τον καταδικάζει ή αντιπολίτευση προς τούς νικητές τοΰ 1866 [τούς Πρώσους υπό τόν Bismarck]. Ή τύχη του μοιάζει μέ τήν τύχη όσων αποκηρύσσουν τόν χριστιανισμό καί τήν υπερβατική θρησκεία καί μόλις έκ τών υστέρων ίδεάζονται πόσο βαθιά έχουν διαποτισθεΐ άπό τίς χριστιανικές παραδόσεις όλοι οί θεσμοί, τά ήθη καί τά έθιμα, οί στερεό­ τυπες καθημερινές εκφράσεις μας» (Max Maurenbrecher, Die Gebildeten und die Sozialdemokratie, Leipzig 1904, σ. 26). x 20. Πρβλ. P . J . Troelstra, Inzake Partijleiding, σ. 103· G. Zepler, Radi­ kalismus und Taktik. Nachwort zum Vorwärtskonflikt, München 1905, σ. 6.

ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΙ

451

νοοΰν τ ι ς θ υ σ ί ε ς σ τ ί ς ό π ο ι ε ς ε κ ε ί ν ο ι υ π ο β ά λ λ ο ν τ α ι γ ι ά νά π ρ ο σ ­ χωρήσουν

στο

εκάστοτε

σοσιαλιστικό

κόμμα.

Αγορεύοντας

σ τ ο συνέδριο τ ο ΰ γ ε ρ μ α ν ι κ ο ύ σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ο ύ

κόμματος

στή Δ ρ έ σ δ η [ 1 9 0 3 ] , ό Paul Göhre εΐπε κάποια σ τ ι γ μ ή ότι χά­ ριν τ ή ς κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς δ ρ ά σ η ς έ χ α σ ε τ ό ε π ά γ γ ε λ μ α κ α ί τ ό ε ι σ ό δ η ­ μα, τήν κ ο ι ν ω ν ι κ ή θέση καί τήν οικογένεια του· διάφορα σο­ σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ά φύλλα τ ο ύ ά ν τ έ τ ε ι ν α ν έ π ε ι τ α ό τ ι δλα τ ο ύ τ α ή σ α ν , κ α τ ά τον ε υ γ ε ν έ σ τ ε ρ ο δυνατό χ α ρ α κ τ η ρ ι σ μ ό ,

«αίσθημα-

τ ο λ ο γ ί ε ς » , τ ι ς ό π ο ι ε ς ε ΐ χ α ν κ ά θ ε δ ι κ α ί ω μ α νά α γ ν ο ή σ ο υ ν οί ε ρ ­ γ ά τ ε ς . Π α ρ ό μ ο ι ε ς « θ υ σ ί ε ς » , τ ό ν ι σ α ν , δέν τ ι ς κ ά ν ε ι κ α ν ε ί ς γ ι ά τον α γ ώ ν α τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς , άλλά γ ι ά τ ο ν ε α υ τ ό τ ο υ . 2 1 Τ ά μ έ λ η τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς διόλου δέν μ π ο ρ ο ύ σ α ν νά κ α τ α λ ά β ο υ ν μέγεθος τούτης τής αυταπάρνησης· μεταξύ τοΰ

τό

διανοουμένου

κ α ί τ ώ ν π ρ ο λ ε τ α ρ ί ω ν δέν υ π ή ρ χ ε α μ ο ι β α ί α κ α τ α ν ό η σ η . Α κ ό μ η κ α ί σ ή μ ε ρ α , οί π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ι δ ι α ν ο ο ύ μ ε ν ο ι τ ο ΰ σ ο ­ σιαλιστικού στρατοπέδου αναγκάζονται κατά διαστήματα

νά

π ε ί θ ο υ ν έ κ νέου ρ η τ ά τ ι ς μ ά ζ ε ς δ τ ι , παρά τ ο ν κ ε φ α λ α ι ώ δ η π α ­ ράγοντα

τής κοινωνικής προέλευσης

καί

ανώτερης

τ ο υ ς , ε ί ν α ι κ α λ ο ί σ ο σ ι α λ ι σ τ έ ς . Π ά ν τ ω ς οί κ ά τ ο χ ο ι κής

παιδείας

δέν

παριστάνουν

κατά

κανόνα

παιδείας ακαδημαϊ­

τούς

μεγάλους

ή ρ ω ε ς κ α ί ε υ χ α ρ ί σ τ ω ς άρνοΰνται τον α λ η θ ι ν ό κ ο ι ν ω ν ι κ ό τ ο υ ς χαρακτήρα

έρωτοτροπώντας

μ έ τά

ροζιασμένα

χέρια.

Πολύ

ε ύ σ τ ο χ α π α ρ α τ η ρ ε ί μ έ ε ι ρ ω ν ε ί α ό Merlino δ τ ι ή κ α τ ά σ τ α σ η α υ ­ τ ή δ ι α ρ κ ε ί μ έ χ ρ ι ς δ τ ο υ κ α τ ο ρ θ ώ σ ο υ ν νά τ ε θ ο ύ ν έ π ί

κεφαλής

τ ο ΰ κ ι ν ή μ α τ ο ς . 2 2 Σ τ ο έ ξ η ς θά ε ί ν α ι π ρ ο φ υ λ α γ μ έ ν ο ι ,

τουλάχι­

σ τ ο ν όσον άφορα τ ή , σ χ έ σ η τ ο υ ς π ρ ό ς τ ι ς μ ά ζ ε ς . Α κ ό μ η αργότερα

όμως δημοκοποΰν

συχνά,

φοβούμενοι

τήν

καί

κριτική

άπό τ ή ν π λ ε υ ρ ά τ ώ ν α σ τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν κ α ί ι δ ί ω ς τ ώ ν π ρ ο λ ε ταριακής καταγωγής ανταγωνιστών τους. ?

Τ π ό -ηθικό π ρ ί σ μ α , ή π ε ρ ι φ ρ ό ν η σ η δ σ ω ν δέν κ α τ έ χ ο υ ν α κ α ­

δημαϊκή

π α ι δ ε ί α π ρ ό ς δσους κ α τ έ χ ο υ ν ε ί ν α ι γ ε ν ι κ ά

εντελώς

2 1 . Protokoll, σσ. 236 κ.έξ. ώς πρός τά σχετικά άρθρα, βλ. Leipziger Volkszeitung (21 Σεπτ. 1903 κ.έξ.). 22. F.S. Merlino, Collettivismo, lotta di classe e... ministero! Controre­ plica a.F. Turati, Firenze 1904, σ. 34. 23. Πρβλ. παραπάνω σσ. 267 κ.έξ.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

452

α δ ι κ α ι ο λ ό γ η τ η κ α θ ό τ ι δέν χ ω ρ ε ί α μ φ ι β ο λ ί α ό τ ι , τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν σ έ π ο λ λ έ ς χ ώ ρ ε ς κ α ί ε π ο χ έ ς , 2 4 ό κ α τ α γ ό μ ε ν ο ς άπό τ ή ν αστική τάξη, προσχωρώντας στήν παράταξη\τοΰ επαναστατικού προ­ λεταριάτου, στο κόμμα τ ή ς «ανατροπής»

— «συνδεόμενος μ έ

τον σ υ ρ φ ε τ ό τ ώ ν ά φ ι λ ο π ά τ ρ ι δ ω ν , ανάξιος νά ο ν ο μ ά ζ ε τ α ι π λ έ ο ν Γερμανός», δπως είπε κάποτε ό Γουλιέλμος Β ' —, ζημιώνεται οικονομικοκοινωνικά (πολέμιοι

ε ξ ί σ ο υ δσο ω φ ε λ ο ύ ν τ α ι οί

τών σπουδαγμένων)

προλετάριοι

περισσότεροι

ομοϊδεάτες

του

δταν ε ν τ ά σ σ ο ν τ α ι σ τ ο κ ό μ μ α τ ή ς δ ι κ ή ς τ ο υ ς τ ά ξ η ς , όπου τ ο υ ς ο δ η γ ε ί , άν μ ή τ ί ά λ λ ο , τ ό κ ί ν η τ ρ ο τ ο υ τ α ξ ι κ ο ύ ε γ ω ι σ μ ο ύ .

Ή

μ α χ ό μ ε ν η σ τ ο π ο λ ι τ ι κ ό π ε δ ί ο ε ρ γ α τ ι κ ή τ ά ξ η χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι ασφα­ λ ώ ς ν ε ο σ ύ λ λ ε κ τ ο υ ς άπό τ ι ς ΐ δ ι ε ς τ ι ς γ ρ α μ μ έ ς τ η ς , οί ό π ο ι ο ι θά προαχθούν σέ α ξ ι ω μ α τ ι κ ο ύ ς τ ή ς προλεταριακής στρατιάς, κ α ί ε ί ν α ι κ α λ ό τ ό δ τ ι β ρ ί σ κ ε ι τ έ τ ο ι ο υ ς . Ο ί κ ο θ ε ν ν ο ε ί τ α ι επίσης δ τ ι ή εργατική τάξη παρέχει μόνιμες θέσεις καί εξασφαλίζει τήν ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή υ π ό σ τ α σ η τ ώ ν η γ ε τ ώ ν τ η ς , τ ο ύ ς όποιους α ν α δ ε ι ­ κ ν ύ ε ι ά λ λ ω σ τ ε ή ϊ δ ι α . Α κ ρ ι β ώ ς γ ι ' αύτο ό μ ω ς δέν αρμόζει δ ι ό ­ λου στους έν λ ό γ ω

«εξυψωμένους»

ε ρ γ ά τ ε ς νά π ε ρ ι φ ρ ο ν ο ύ ν

αλαζονικά τούς αστικής κ α τ α γ ω γ ή ς σοσιαλιστές, πολλοί άπό τ ο ύ ς ό π ο ι ο υ ς « ε ξ έ π ε σ α ν » α ύ τ ο π ρ ο α ί ρ ε τ α άπό τ ή ν γ ε ν έ θ λ ι α τ ά ­ ξ η τ ο υ ς . Αυτοί, π ο ύ μ ό λ ι ς π ρ ό σ φ α τ α α ν έ β η κ α ν σ τ ή ν κ ο ι ν ω ν ι κ ή κ λ ί μ α κ α , θά έ π ρ ε π ε λ ι γ ό τ ε ρ ο ά π ' δλους νά λοιδορούν δσους τ ή ν κατέβηκαν. ' Α π α ρ α γ ν ώ ρ ι σ τ ο είναι μολαταύτα δ τ ι , ι δ ω μ έ ν η άπό π ο λ ι τ ι ­ κ ή σ κ ο π ι ά , ή δ υ σ π ι σ τ ί α τ ώ ν μ α ζ ώ ν π ρ ό ς τ ο ύ ς κ α τ ό χ ο υ ς ακα­ δ η μ α ϊ κ ή ς π α ι δ ε ί α ς , άν κ α ί π ρ ο κ α λ ε ί τ α ι τ ε χ ν η τ ά έν μ έ ρ ε ι , έ χ ε ι επίσης τ ι ς κ α λ έ ς π λ ε υ ρ έ ς τ η ς . Κ α ί τ ο ύ τ ο δ χ ι μόνο επειδή σ ύ ν ­ τ ο μ α α ν α γ κ ά ζ ο ν τ α ι ε ξ α ι τ ί α ς τ η ς νά α π ο χ ω ρ ή σ ο υ ν κ α ί π ά λ ι δ σ α λοξά κ α ί αλλόκοτα δ ι α ν ο ο ύ μ ε ν α σ τ ο ι χ ε ί α σ υ ν η θ ί ζ ο υ ν νά π ρ ο σ ­ κ ο λ λ ώ ν τ α ι π ε ρ ι σ τ α σ ι α κ ά στον σ ο σ ι α λ ι σ μ ό , 2 5 άλλά κ α ί γ ε ν ι κ ό ­ τ ε ρ α ε π ε ι δ ή τ ί π ο τ ε δέν θά α π έ β α ι ν ε ό λ ε θ ρ ι ό τ ε ρ ο ά π ό τ ό νά ά ν έ 24. Λ.χ. στή βόρεια Γερμανία, στά περισσότερα άπό τά γερμανόφωνα καντόνια τής Ε λ β ε τ ί α ς , στό νομό Nord τής Γαλλίας, στήν Ιαπωνία, στήν Τεργέστη ώς τό 1914, στήν Ι τ α λ ί α μετά τό 1920 κ.λπ. 25. «Διόλου δέν προέρχονταν άπό τις τρανές-τρανές οικογένειες όλοι όσοι προσήλθαν τότε (ένν. κατά τό δεύτερο μισό τής περιόδου εφαρμογής τοΰ σοσιαλιστικού ιδιωνύμου [1884-1890]) άπό τις εύπορες τάξεις στό

ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΙ

453

χ ο ν τ α ι οι εργάτες τ ο υ ς υ π ε ρ φ ί α λ ο υ ς δ ι α ν ο ο υ μ έ ν ο υ ς . Ή δ υ ν α τ ό ­ τ η τ α π α ν ε π ι σ τ η μ ι α κ ώ ν σ π ο υ δ ώ ν δ ι ό λ ο υ δέν α π ο τ ε λ ε ί δ ι α κ ρ ι τ ι ­ κό σ η μ ε ί ο φ υ σ ι κ ή ς ε π ι λ ο γ ή ς τ ώ ν π ι ό π ρ ο ι κ ι σ μ έ ν ω ν α ν θ ρ ώ π ω ν , π α ρ ά εΐναι σ χ ε δ ό ν π ά ν τ ο τ ε π ρ ο ν ό μ ι ο τ ώ ν ο ι κ ο ν ο μ ι κ ά

προνο­

μ ι ο ύ χ ω ν τ ά ξ ε ω ν τ ο ΰ λ α ο ΰ . Ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , ό π ο ι ο ς ε υ τ ύ χ η σ ε νά α π ο κ τ ή σ ε ι α ν ώ τ α τ η π α ι δ ε ί α , δέν δ ι κ α ι ο ύ τ α ι νά υ π ε ρ η φ α ν ε ύ ε τ α ι γιά τ ί ς γνώσεις καί ικανότητες τ ο υ . Τ ό « Δ ρ . » εμπρός άπό τό ονομά τ ο υ δέν μ π ο ρ ε ΐ νά τ ό ά ν τ ι κ ρ ύ ζ ε ι ώ ς δ ά φ ν η δ ο ξ α σ τ ι κ ή * άν τ ο ΰ ε ΐ χ α ν π ρ ο σ φ ε ρ θ ε ί τ ά α ν α γ κ α ί α εφόδια, ό μ έ σ ο ς

προλετά­

ριος θά ε ΐ χ ε κ ε ρ δ ί σ ε ι αυτόν τ ο ν τ ί τ λ ο ε ξ ί σ ο υ ε ύ κ ο λ α όσο κ α ί ό μέσος κάτοχος ακαδημαϊκής παιδείας. Τ ό κλίμα

δυσπιστίας

δ ι κ α ι ο λ ο γ ε ί τ α ι ε π ι π λ έ ο ν κ α ί π ρ ο π ά ν τ ω ν ε π ε ι δ ή , γ ι ά τ ή ν υγεία ενός π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς , θά ή τ α ν π ο λ ύ ω φ ε λ ι μ ό τ ε ρ ο νά ε κ δ η λ ώ ν ε τ α ι μ ε ρ ι κ έ ς φ ο ρ έ ς υπέρ τ ό δέον έ ν τ ο ν η ή δ υ σ π ι σ τ ί α τ ώ ν εργατών προς τ ο ύ ς α υ τ ο μ ό λ ο υ ς ά π ό τ ή ν α σ τ ι κ ή τ ά ξ η π α ρ ά τ ό νά π α ρ α π λ α ν η θ ε ί τ ό π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο , έ σ τ ω κ α ί μ ί α φορά, έ ν ε ­ κα υ π ε ρ β ο λ ι κ ή ς ε μ π ι σ τ ο σ ύ ν η ς π ρ ο ς τ ο ύ ς η γ έ τ ε ς τ ο υ — εφόσον β έ β α ι α τ ά δύο τ ο ΰ τ α ε ν δ ε χ ό μ ε ν α θά α π ο κ λ ε ί ο ν τ α ν α μ ο ι β α ί α . Δέν

υπάρχει π ά ν τ ω ς ΐ χ ν ο ς α μ φ ι β ο λ ί α ς

ό τ ι ακόμη κ α ί τ ό

Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα [Γερμανίας] γιά νά φωτισθοΰν άπό τό άνατέλλον άστρο του. Παραγνωρισμένοι εφευρέτες καί μεταρρυθμιστές, πο­ λέμιοι τών εμβολίων, θεραπευτές δια φυσικής αγωγής καί παρόμοιες ιδιότροπες μεγαλοφυίες άναζητοΰσαν στους κόλπους τών εργατικών τά­ ξεων, οί όποιες άρχιζαν νά κινούνται τόσο έντονα, τήν αναγνώριση πού τούς εΐχαν αρνηθεί οπουδήποτε άλλου. Μέσα στήν νεαρή του ορμή καί στή λαχτάρα του νά ανατρέψει έναν σαπρό κόσμο, τό ταξικά συνειδητο­ ποιημένο προλεταριάτο δέν φάνηκε καί πολύ απρόσιτο ή άκατάδεκτοέδωσε μεγαλύτερη προσοχή στήν καλή θέληση τών αρωγών του παρά στή δύναμη τους. Ιδιαίτερα ισχυρό υπήρξε.τό ρεΰμα προσέλευσης άπό τούς ακαδημαϊκούς κύκλους. Οί παραδόσεις τοΰ αστικού ριζοσπαστι­ σμού, οί όποιες εΐχαν επιβιώσει σέ φοιτητικούς κύκλους άπό τήν εποχή τής παλιάς Φοιτητικής Ένωσης, έσβησαν μέ τόν πολιτικό μαρασμό τοΰ Προοδευτικοΰ Κόμματος· ανάλογα μέ τήν προδιάθεση, τήν καταγωγή καί τό κοινωνικό περιβάλλον, οί φοιτητές ε'ίτε παραδόθηκαν σ' έναν κα­ κόγουστο καριερισμό μέ αντισημιτικούς, τό πολύ-πολύ, φανφαρονισμούς καί παλικαρισμούς, ε'ίτε επιδίωξαν νά προσεγγίσουν τό Σοσιαλδημοκρα­ τικό Κ ό μ μ α » (F. Mehring, Geschichte der deutschen Sozialdemokratie, τ. Δ ' , σ. 120). Πρβλ. επίσης παραπάνω σ. 150 του προκείμενου βιβλίου.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

454

εξαιρετικά προοδευμένο ύπό τ ε χ ν ι κ ή έποψη γερμανικό ε ρ γ α τ ι ­ κό κ ί ν η μ α , α δ υ ν α τ ε ί να τ α β γ ά λ ε ι π έ ρ α χ ω ρ ί ς τ ο ύ ς νους. Τ ο γερμανικό εΐναι

σοσιαλδημοκρατικό

βέβαια κατά μέγιστο

κόμμα,

διανοουμέ­

δπως ε ί δ α μ ε , 2 6

μέρος προλεταριακό

ώς προς τ ή

σ ύ ν θ ε σ η τ ό σ ο τ ή ς β ά σ η ς δσο κ α ί τ ή ς η γ ε σ ί α ς τ ο υ , κ α ί π ε ρ ι ­ λαμβάνει

μεταξύ τών ηγετικών

στελεχών του φυσιογνωμίες

τής στιβαρότητας τού August Bebel καί τ ή ς ολκής τών Ignaz Auer, Johannes T i m m , Martin Segitz, Adolph von E l m , Otto H u é κ α ί ά λ λ ω ν , οί ό π ο ι ο ι π ρ ο έ ρ χ ο ν τ α ι δλοι ά π ό κ α θ α υ τ ό

ή

τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν π ρ ο λ ε τ α ρ ο ε ι δ ή σ τ ρ ώ μ α τ α · μ ο λ α τ α ύ τ α δέν αποτε­ λ ε ί υ π ε ρ β ο λ ή άν π ε ι κ α ν ε ί ς ό τ ι , άν ά π ο σ π ώ ν τ α ν ά π ό τ ο ύ ς κ ό λ ­ π ο υ ς τ ο υ οί κ ά τ ο χ ο ι ανώτατης π α ι δ ε ί α ς , τ ό κ ό μ μ α θά έ χ α ν ε π ά ρ α π ο λ λ ή ν άπό τ ή ν π ν ε υ μ α τ ι κ ή κ α ί π ο λ ι τ ι κ ή τ ο υ β α ρ ύ τ η τ α . Ό ρ ι σ μ έ ν ο ι υ π ο σ τ η ρ ί ζ ο υ ν ό τ ι τ ό μ α χ ό μ ε ν ο π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο δέν χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι κ α ί τόσο τούς διανοουμένους ώς αρωγούς στο πεδίο τ ή ς κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς δ ρ ά σ η ς . Λ έ γ ε τ α ι : - « Ά ν θέλουν νά π α ρ α μ ε ί ν ο υ ν μόνο π ρ α κ τ ι κ ο ί χ ω ρ ί ς θ ε ω ρ ί α , γ ί ν ο ν τ α ι ά φ ' εαυτών α σ ή μ α ν τ α π ρ ο σ α ρ τ ή μ α τ α τ ο ΰ ε ρ γ α τ ι κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς * γ ι α τ ί ποια σ η μ α σ ί α έ χ ε ι νά σ υ ν τ ά σ σ ο ν τ α ι μ ε ρ ι κ έ ς ε κ α τ ο ν τ ά δ ε ς σ π ο υ δ α γ μ έ ν ο ι

μέ

μ ε ρ ι κ ά ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι α ε ρ γ α τ ώ ν , δταν οί μ έ ν π ρ ώ τ ο ι εΐναι λ ι γ ό τ ε ­ ρο ά ξ ι ο ι σ τ ή δ ρ ά σ η , έ ν ώ οί δ ε ύ τ ε ρ ο ι απόλυτα ε π α ρ κ ε ί ς ; » Ο ί κ ά τ ο χ ο ι ακαδημαϊκής π α ι δ ε ί α ς λ ο γ ί ζ ο ν τ α ι τ ο υ ν α ν τ ί ο ν π ο λ ύ τ ι ­ μ ο ι στους π ρ ο λ ε τ α ρ ί ο υ ς δσον άφορα τ ή ν ο ι κ ο δ ό μ η σ η τ ή ς κ ο ι ­ ν ω ν ι κ ή ς θ ε ω ρ ί α ς , γ ι ά νά αναλάβουν νά ε ξ ι χ ν ι ά σ ο υ ν γ ι ά λ ο γ α ­ ρ ι α σ μ ό τ ο υ ς τ ι ς σ υ ν ά φ ε ι ε ς τ ο ΰ ε ρ γ α τ ι κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς μ έ τ ό δλον τ ο ΰ κ ό σ μ ο υ κ α ί νά ε φ ι σ τ ο ύ ν έ τ σ ι ολοένα τ ή ν π ρ ο σ ο χ ή τ ώ ν ερ­ γατών στή συστηματική σύμπραξη τών ποικίλων κλάδων τοΰ κ ι ν ή μ α τ ο ς τ ο υ ς έν ό ψ ε ι τ ο ΰ τ ε λ ι κ ο ύ σ τ ό χ ο υ , τ ή ν έ κ β ά θ ρ ω ν α ν α μ ό ρ φ ω σ η τ ο ΰ κ ό σ μ ο υ , π ρ ο ς τ ό ν όποιο π ρ έ π ε ι νά κ ι ν η θ ο ύ ν κ α τ ά τ ό δυνατόν δ ί χ ω ς κ α θ υ σ τ ε ρ ή σ ε ι ς κ α ί α ν α σ χ έ σ ε ι ς . Ή απο­ σ τ ο λ ή τ ώ ν διανοουμένων

φ έ ρ ε τ α ι λοιπόν' νά έ γ κ ε ι τ α ι σ τ ο « ν ά

κρατήσουν θαλερό καί ζωντανό τό ιδεώδες τοΰ κ ι ν ή μ α τ ο ς τ ώ ν ε ρ γ α τ ώ ν κ α ί νά μ ε τ α δ ώ σ ο υ ν σ' αυτούς τ ή γ ν ώ σ η τ ώ ν κ ο ι ν ω ν ι -

26. Πρβλ. παραπάνω σσ. 378-379.

ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΙ

455

κών δεδομένων πού προεξοφλούν τ ή ν ε π ι κ ε ί μ ε ν η νίκη τού προ­ λεταριάτου».27 Δ έ ν χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι , σ τ ο σ η μ ε ί ο τ ο ΰ τ ο , νά α ν τ ι κ ρ ο ύ σ ο υ μ ε τ ή ν ε ν ­ δ ε χ ό μ ε ν η κ ρ ι τ ι κ ή , ή ό π ο ι α θά μ π ο ρ ο ύ σ ε νά δ ι α τ υ π ω θ ε ί εναν­ τίον τ ή ς διανόησης τοΰ μαχόμενου προλεταριάτου μ έ αφετηρία τή διαπίστωση

μας ότι ή αναγκαιότητα τών σπουδαγμένων

στο πλαίσιο τοΰ εργατικού κινήματος α π ο τ ε λ ε ί ιστορικό γ ε γ ο ­ νός. Ό π ο ι ο ς έ χ ε ι ε γ κ ύ ψ ε ι κ ά π ω ς έ σ τ ω ε π ι σ τ α μ έ ν α σ τ ή ν ι σ τ ο ­ ρία τ ο ΰ π α γ κ ό σ μ ι ο υ ε ρ γ α τ ι κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς , γ ν ω ρ ί ζ ε ι τ ή φ ι λ ο π ο ­ νία κ α ί δ υ ν α μ ι κ ό τ η τ α ε κ ε ί ν η ς ακριβώς τ ή ς μ ε ρ ί δ α ς τ ο ΰ π ρ ο λ ε ­ ταριάτου πού, διαπνεόμενη άπό τ α ξ ι κ ή συνείδηση, αποφάσισε νά π ο λ ε μ ή σ ε ι γ ι ά τ ή χ ε ι ρ α φ έ τ η σ η τ η ς · γ ν ω ρ ί ζ ε ι ακόμη π ό σ η ευφυΐα, ε υ σ υ ν ε ι δ η σ ί α , σ ι γ η λ ή κ α ί α δ ι ά κ ο π η ε ρ γ α τ ι κ ό τ η τ α ε π ι ­ δεικνύει σέ όλες τ ι ς χ ώ ρ ε ς . Ώ ς πρόεδροι συνεταιρισμών, συνδι­ καλιστικά στελέχη καί συντάκτες σοσιαλιστικών

δημοσιογρα­

φ ι κ ώ ν ο ρ γ ά ν ω ν , οί π ρ ο λ ε τ ά ρ ι ο ι έ γ ι ν α ν ά π ό π ο λ λ έ ς απόψεις, ώ ς προς τήν τ ε χ ν ι κ ή

ικανότητα καί τον ζήλο τους,

αυτόχρημα

πρότυπο οχι σπάνια ά ξ ι ο μ ί μ η τ ο γ ι ά τούς ομολόγους τ ω ν άπό τ ή ν α σ τ ι κ ή τ ά ξ η . 2 8 Σ τ ά δ ι ά φ ο ρ α άνά τ ο ν κ ό σ μ ο ε ρ γ α τ ι κ ά κ ό μ -

27. (Lensch ή Mehring), «Akademiker und Proletarier», Β ' , Volkszei­ tung (Leipzig) 11 (1897), άρ. 9 5 . 28. Τό σοσιαλδημοκρατικό φύλλο Westdeutsche Arbeiterzeitung — μέ αρχισυντάκτη τόν Johann Giesberts— γράφει τόν Αύγουστο του 1910 υπερασπίζοντας τό γερμανικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα εναντίον επιθέ­ σεων άπό τήν πλευρά τής εφημερίδας Germania: «Ααμπρό παράδειγμα προς μίμηση είναι ή αυτοθυσία τών σοσιαλδημοκρατών εργατών γιά τό κόμμα τους. Τό αν υπάρχουν μέσα στό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα πε­ ρισσότεροι καριερίστες παρ' ό,τι σέ άλλα, δέν μπορούμε νά τό κρίνουμε, άφοΰ λείπουν τά σχετικά στοιχεία. "Εχουμε όμως τήν εντύπωση ότι οί σοσιαλδημοκράτες εργάτες ζητοΰν άπό τά έμμισθα ηγετικά τους στελέχη πνευματικό καί προπαγανδιστικό έργο διόλου ευκαταφρόνητο, τό όποιο καί προσφέρουν αυτά ώς έπί τό πλείστον. Σ έ τελική όμως ανάλυση, οί ίδιοι οί εργάτες πρέπει νά μεριμνοΰν πώς δαπανώνται οί εισφορές τους γιά τήν προπαγάνδα». Παρόμοιες κρίσεις άπαντοΰν καί στόν Annibale Marazio, Del governo parlamentare italiano, Torino 1904, σ. 88· πρβλ. επίσης παρακάτω σσ. 547 κ.έξ. τοΰ προκείμενου τόμου. — Αναφορικά μέ τούς σοσιαλδημοκράτες τής Έσσης διαβάζουμε σέ κάποιο αστικό φύλλο: «Αυτοί συνιστοΰν όλως ιδιαίτερο φαινόμενο. Ό χ ι μόνο σύνεργα-

Ί3ϋ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

μ α τ α β λ έ π ο υ μ ε μ ο λ α τ α ύ τ α , ώ ς έ π ι τ ο π λ ε ί σ τ ο ν , δ τ ι οί π ρ ώ η ν εργάτες ε μ π ι σ τ ε ύ ο ν τ α ι στους α σ τ ι κ ή ς κ α τ α γ ω γ ή ς

συναγωνι­

στές τους τήν π ρ α γ μ ά τ ε υ σ η καί περαιτέρω ανάπτυξη τ ώ ν θ ε ω ­ ρ η τ ι κ ώ ν ζ η τ η μ ά τ ω ν , συχνά μ ά λ ι σ τ α κ α ί τ ή ν ύ π α τ η δ ι ε ύ θ υ ν σ η τής καθημερινής πρακτικής πολιτικής, τίς γενικές τάσεις τής ο π ο ί α ς δέν παύουν β έ β α ι α νά ε π η ρ ε ά ζ ο υ ν οί ΐ δ ι ο ι σ έ μ έ γ ι σ τ ο β α θ μ ό . Τ ό γ ε γ ο ν ό ς ό μ ω ς τ ο ΰ τ ο , τ ό όποιο διόλου δέν σ υ ν ι σ τ ά testimonium paupertatis intellectuals

[μαρτυρία

πνευματικής

ένδειας] γ ι ά τ ή μαχόμενη εργατική τ ά ξ η , οφείλεται απλούστα­ τα στό ότι τό απότοκο τοΰ σημερινού τρόπου π α ρ α γ ω γ ή ς οικο­ ν ο μ ι κ ό κ α θ ε σ τ ώ ς δέν μ π ό ρ ε σ ε μ έ ν νά ε μ π ο δ ί σ ε ι τ ο ν μ ι σ θ ω τ ό εργάτη νά α ν α π τ ύ ξ ε ι , ύ π ό ε υ ν ο ϊ κ έ ς π ε ρ ι σ τ ά σ ε ι ς , τ ή . ν ο η μ ο σ ύ ν η τ ο υ , ά λ λ ά , μ έ τ ό να μ ο ν ο π ω λ ε ί τ ά υψηλότερα αγαθά τ ο ΰ π ο λ ι τ ι σ μ ο ΰ π ρ ό ς χ ρ ή σ η τ ώ ν γ ό ν ω ν τ ή ς κ υ ρ ί α ρ χ η ς τ ά ξ η ς , δέν π ρ ο σ ­ φ έ ρ ε ι π α ρ ά σ έ ε λ ά χ ι σ τ ο υ ς εργάτες τ ο ν ελεύθερο χρόνο κ α ί τ ή ν ε υ κ α ι ρ ί α νά π ρ ο α γ ά γ ο υ ν τ ή ν ο η μ ο σ ύ ν η τ ο υ ς σ έ διάνοια.29 σημερινό σύστημα παραγωγής μεγάλης κλίμακας

Τό

χρειάζεται

ασφαλώς ν ο ή μ ο ν ε ς εργάτες. Χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι ό μ ω ς κ α ί δ ι α ν ο ο ύ μ ε ­ νους εργάτες, εργάτες μ έ ασκημένη

νοημοσύνη. Τοΰτο όμως τό

α ν θ ρ ώ π ι ν ο υλικό τ ό ά ρ ύ ε τ α ι ά π ό τ ο ύ ς κ ύ κ λ ο υ ς τ ώ ν ΐ δ ι ω ν τ ώ ν μ ε γ α λ ο π α ρ α γ ω γ ώ ν κ α ί τ ώ ν ο ι κ ε ί ω ν τ ο υ ς . Δ ι ό λ ο υ δέν σ υ μ φ έ ρ ε ι λ ο ι π ό ν τ ή ν ι δ ι ό κ τ η τ η π α ρ α γ ω γ ή μ ε γ ά λ η ς κ λ ί μ α κ α ς νά α ν ο ί ξ ε ι τ ε λ ε ί ω ς γ ι ά τ ό π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο τ ό ν κρουνό τ ή ς π α ι δ ε ί α ς . ( Ό σ ο ν

ζονται φιλόπονα, περισσότερο μάλιστα άπ' όλους τούς ομολόγους των, στή διεκπεραίωση τών κοινοβουλευτικών εργασιών, αλλά διαδραματί­ ζουν συχνά καί πρωταγωνιστικό ρόλο. Ό σοσιαλδημοκράτης βουλευτής Ulrich, ειδικευμένος εφαρμοστής άπό τό Offenbach, ελέγχει ώς εισηγη­ τής τής Οικονομικής Επιτροπής τά αιτήματα π.χ. τών Πανεπιστημίων, καί αποδεικνύεται τόσο ένθερμος καί φιλοκυβερνητικός υποστηρικτής όλων τών πολιτισμικών προόδων, ώστε θά μποροΰσε νά αποτελέσει πρό­ τυπο γιά πολλά μέλη τών φΐ,λοκαθεστωτικών κομμάτων». Τό άρθρο τής γερμανικής σοσιαλιστικής εφημερίδας Mitteldeutsche Sonntagszeitung (12, άρ. 4 6 ) , τό όποιο παραθέτει τό παραπάνω χωρίο, κλείνει μέ ισχυρή προτροπή πρός τούς εκλογείς νά ψηφίσουν τό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, επειδή αυτό είναι τό «φιλοκυβερνητικότερο» τοΰ άρχιδουκάτου τής Έσσης. 29. Πρβλ. παραπάνω σσ. 425-426.

ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΙ

457

άφορα τ ή ν α γ ρ ο κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α , ο ύ τ ω ς ή ά λ λ ω ς , ό ά ν ο η τ ό τ ε ρ ο ς ερ­ γ ά τ η ς εϊναι ομολογουμένως ό καλύτερος). Ό

αστός σ ο σ ι α λ ι ­

σ τ ή ς ω σ τ ό σ ο κ α τ έ χ ε ι όλα, όσα λ ε ί π ο υ ν ακόμη κ α τ ' ανάγκη ά π ό τον σ η μ ε ρ ι ν ό π ρ ο λ ε τ ά ρ ι ο : χρόνο κ α ί εφόδια π ρ ο ς α π ό κ τ η σ η π ο ­ λ ι τ ι κ ή ς π α ι δ ε ί α ς , ε λ ε υ θ ε ρ ί α κ ι ν ή σ ε ω ν μ έ τ ή ν ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή έννοια καί οικονομική ανεξαρτησία

—προϋποθέσεις απαραίτητες γιά

κ ά θ ε μ ε γ α λ ό π ν ο η π ο λ ι τ ι κ ή δ ρ ά σ η . Τ ό συνέδριο σοσιαλδημοκρατικού εξέλεξε

εξεταστική

κόμματος

στη

τοΰ αγροτικού

του

γερμανικού

Φρανκφούρτη ζητήματος

το

1894

επιτροπή,

ή

όποια π ε ρ ι ε λ ά μ β α ν ε μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν 1 5 μ ε λ ώ ν τ η ς όχι λιγότερους άπό 9 κ α τ ό χ ο υ ς α κ α δ η μ α ϊ κ ή ς μ ό ρ φ ω σ η ς , π ο σ ο σ τ ό

ολοφάνερα

δ υ σ α ν ά λ ο γ ο άν λ ά β ο υ μ ε ύ π ' ό ψ η μ α ς ό τ ι οί π ρ ώ η ν

εργάτες

υπερτερούν στήν ηγεσία του κόμματος κατά πολύ τ ώ ν αυτομό­ λ ω ν ά π ό τ ή ν α σ τ ι κ ή τ ά ξ η * ε ξ η γ ε ί τ α ι ό μ ω ς π ά ρ α υ τ α άν αναλο­ γ ι σ θ ο ύ μ ε ε π ι π λ έ ο ν ό τ ι ένα ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ό ζ ή τ η μ α δέν μ π ο ρ ε ί νά λυθεί ε ι μ ή άπό ανθρώπους μ έ ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ή κ α τ ά ρ τ ι σ η . Τ ό ΐδιο δ ι α π ι σ τ ώ ν ε τ α ι ο π ο τ ε δ ή π ο τ ε π ρ ό κ ε ι τ α ι νά δ ι ε ρ ε υ ν η θ ε ί μ έ ε ι δ ι κ ή επιστημοσύνη κάποιο ζ ή τ η μ α νομικό, φιλοσοφικό, οικονομολο­ γ ι κ ό — κ ο ν τ ο λ ο γ ή ς , κ ά π ο ι ο σ τ ο όποιο α δ υ ν α τ ε ί νά α ν τ ε π ε ξ έ λ ­ θ ε ι κ α ν ε ί ς δ ί χ ω ς κ α ν ο ν ι κ έ ς σ π ο υ δ έ ς . Ο ί π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς , ό π ο υ δέν επαρκούν

οί α υ τ ο δ ί δ α κ τ ο ι ,

ανήκουν

δμως

ζωή. Καθώς προχωρεί ό εκδημοκρατισμός

στήν

καθημερινή

τών πολιτειακών

θ ε σ μ ώ ν καί ή κ ο ι ν ω ν ι κ ο π ο ί η σ η τ ώ ν σ υ λ λ ο γ ι κ ώ ν μορφών επι­ χειρηματικής δραστηριότητας καί καθώς βελτιώνονται μ έ τον σ υ ν ε χ ή αγώνα οί σ υ ν θ ή κ ε ς εργασίας τ ώ ν ε ρ γ α τ ι κ ώ ν τ ά ξ ε ω ν , τ ό π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο θά χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι ΐ σ ω ς ολοένα λ ι γ ό τ ε ρ ο υ ς δ ι α ν ο ο ύ ­ μ ε ν ο υ ς η γ έ τ ε ς , π ρ ά γ μ α π ο ύ δέν σ η μ α ί ν ε ι ό μ ω ς ό τ ι π ρ ο β λ έ π ε τ α ι νά μ ε ι ω θ ε ί σ υ ν ά μ α κ α ί τ ό ρ ε ύ μ α τ ώ ν α σ τ ι κ ώ ν σ τ ο ι χ ε ί ω ν π ρ ο ς τ ό ε ρ γ α τ ι κ ό κ ί ν η μ α . Ό λ α τ ο ύ τ α εΐναι π ρ ο ε ι κ α σ ί ε ς α ν α φ ε ρ ό μ ε ­ νες σ τ ο α π ώ τ ε ρ ο μ έ λ λ ο ν . Έ ν α κ ί ν η μ α σαν ε κ ε ί ν ο τ ώ ν σ η μ ε ρ ι ­ νών π ρ ο λ ε τ α ρ ί ω ν δέν μ π ο ρ ε ί δ μ ω ς νά π ε ρ ι μ έ ν ε ι μ έ χ ρ ι ς

δτου

ω ρ ι μ ά σ ο υ ν οί ΐ δ ι ο ι τ ό σ ο ώ σ τ ε νά μ π ο ρ ο ύ ν νά κ α λ ύ π τ ο υ ν ά φ ' εαυτών τ ή χρεία προμάχων. Τ ά αστικά στοιχεία μέσα στά σοσιαλιστικά εργατικά

κόμ­

μ α τ α δέν ε ξ ο β ε λ ί ζ ο ν τ α ι λ ο ι π ό ν ο ύ τ ε μ έ α ν α θ έ μ α τ α ,

ούτε μ έ

διωγμούς, ούτε τέλος μ έ αποφάσεις καί ε π ι τ α κ τ ι κ έ ς

υποδεί­

ξ ε ι ς · δέν έχουν μ ό ν ο δικαίωμα

ύ π α ρ ξ η ς στους κ ό λ π ο υ ς τ ω ν ,

458

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

άλλα α π ο τ ε λ ο ύ ν αυτόχρημα οργανικό

μέρος

τοΰ ΐδιου τοΰ κ ι ν ή ­

μ α τ ο ς . Τ ό π ο λ ι τ ι κ ό ε ρ γ α τ ι κ ό κ ί ν η μ α χ ω ρ ί ς αστούς α υ τ ο μ ό λ ο υ ς μ ο ι ά ζ ε ι , ύ π ό ι σ τ ο ρ ι κ ό π ρ ί σ μ α , ε ξ ί σ ο υ χ ι μ α ι ρ ι κ ό όσο κ α ί χ ω ρ ί ς τον φορέα τ ο υ , τ ό « τ α ξ ι κ ά σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ι η μ έ ν ο » π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο . Τ ο ΰ τ ο ι σ χ ύ ε ι Ίδιαίτατα γ ι ά τ ή γ έ ν ε σ η κ α ί τ ί ς απαρχές τ ο ΰ ερ­ γ α τ ι κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς , άφορα ό μ ω ς κ α ί ό λ ε ς τ ί ς γ ν ω σ τ έ ς μ α ς μ ε ­ ταγενέστερες περιόδους.

ΜΕΡΟΣ

ΠΕΜΠΤΟ

ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΤΗΣ ΤΩΝ ΗΓΕΤΩΝ

ΙΣΧΥΟΣ

I. T O Δ Η Μ Ο Ψ Η Φ Ι Σ Μ Α

Σ τ ο πεδίο του συνταγματικού δικαίου, ή δημοκρατία αποκορυ­ φ ώ ν ε τ α ι σ τ ή ν ε λ β ε τ ι κ ή κ ο ι ν ο τ ι κ ή σ υ ν έ λ ε υ σ η κ α ί σ τ ο επίσης ελβετικό σύστημα θεσμών πού συμπυκνώνεται στο δικαίωμα τ ο ΰ λ α ο ΰ γ ι α δημοψήφισμα,

καί υποβολή

νομοσχεδίων.

"Υπο­

χ ρ ε ω τ ι κ ό δ η μ ο ψ ή φ ι σ μ α π ρ ο β λ έ π ε τ α ι π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ γ ι α δλα τ α σ υ ν τ α γ μ α τ ι κ ά ζ η τ ή μ α τ α . Τ α υπόλοιπα νομοσχέδια, τ α όποια σ υ ν τ ά σ σ ο ν τ α ι ά π ό τ ά Οργανα τ ή ς λ α ϊ κ ή ς α ν τ ι π ρ ο σ ω π ε ί α ς , π ρ έ ­ π ε ι νά τ ε θ ο ύ ν έ κ τ ώ ν υ σ τ έ ρ ω ν σ έ λ α ϊ κ ή ψ η φ ο φ ο ρ ί α ,

δυνάμενη

νά τ ά ε π ι κ υ ρ ώ σ ε ι ή νά τ ά α κ υ ρ ώ σ ε ι , άν ζ η τ ή σ ο υ ν τ ό δ η μ ο ψ ή ­ φισμα 3 0 . 0 0 0 Ε λ β ε τ ο ί πολίτες μ έ εκλογικό δικαίωμα ή 8 καν­ τ ό ν ι α . 1 Ο ί π ο λ ί τ ε ς έχουν ε π ι π λ έ ο ν κ α ί ά μ ε σ η ν ο μ ο θ ε τ ι κ ή ε ξ ο υ ­ σία. Μ ό λ ι ς ό συνταγματικά προβλεπόμενος αριθμός

πολιτών

αιτήσει τήν κατάργηση κειμένου νόμου ή τ ή θέσπιση κάποιου ν έ ο υ , τ ά αρμόδια κ ρ α τ ι κ ά όργανα ο φ ε ί λ ο υ ν νά α ν τ α π ο κ ρ ι θ ο ύ ν σ τ ο α ί τ η μ α α ύ τ ο κ α ί νά υ π ο β ά λ λ ο υ ν τ ή ν π ρ ό τ α σ η π ρ ο ς γ ν ω μ ο ­ δ ό τ η σ η σ έ λ α ϊ κ ή ψ η φ ο φ ο ρ ί α . Τ ά έν λ ό γ ω κ ε φ α λ α ι ώ δ η

λαϊκά

δ ι κ α ι ώ μ α τ α συμπληρώνονται σέ πολλά καντόνια μ έ τ ή ν ά μ ε σ η ε κ λ ο γ ή τ ώ ν ανώτερων εκτελεστικών αρχών καί άλλων δ η μ ο ­ σ ί ω ν λ ε ι τ ο υ ρ γ ώ ν άπό τ ι ς ί δ ι ε ς τ ι ς λ α ϊ κ έ ς μ ά ζ ε ς , θ ε σ μ ό ς υφι­ σ τ ά μ ε ν ο ς ε π ί σ η ς σ τ ί ς Η.Π.Α..

Σ τ ή ν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α δ μ ω ς οί

1. Πρβλ. Theodor Curti, Geschichte der schweizerischen Volksgesetzge­ bung (zugleich eine Geschichte der schweizerischen Demokratie), έκδ. β', Zürich 1 8 8 5 , σσ. 2 3 8 κ.έξ.· σημαντική είναι συναφώς καί ή μονογραφία τοΰ Paul Lang Karl Bürkli, ein Pionier des schweizerischen Sozialismus, Zürich 1920, σσ. 101 κ.έξ.

462

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ο ί τ ο ύ τ ο ι θ ε σ μ ο ί ο δ ή γ η σ α ν π ο λ λ έ ς φορές σ έ α π ο τ ε ­ λέσματα οχι καί πολύ δημοκρατικά, ιδίως δέ το τών μαζών

δημοψήφισμα

έ δ ε ι ξ ε συχνά κ ο ι ν ω ν ι κ ή κ α ί δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή ε υ α ι σ θ η ­

σία μ ι κ ρ ό τ ε ρ η ά π ' ό , τ ι ή λ α ϊ κ ή α ν τ ι π ρ ο σ ω π ε ί α ,

παρωθώντας

ε π ι φ α ν ε ί ς σ ο σ ι α λ ι σ τ έ ς νά α σ κ ή σ ο υ ν δ ρ ι μ ύ τ α τ η κ ρ ι τ ι κ ή

κατά

τής δημοκρατίας στο πλαίσιο τού κράτους, δπως τ ή σκιαγρα­ φ ή σ α μ ε μόλις π α ρ α π ά ν ω . 2 "Αλλοι πάλι ομοϊδεάτες τους θ ε ω ­ ρούν ω σ τ ό σ ο αυτούς ακριβώς τ ο ύ ς θ ε σ μ ο ύ ς ώ ς τ ή ν ο ρ ι σ τ ι κ ή λύση δλων τ ώ ν π ρ ο β λ η μ ά τ ω ν τού συνταγματικού δικαίου καί ώς ε μ π ρ ά γ μ α τ η α ν α ί ρ ε σ η τ ο ύ ι σ χ υ ρ ι σ μ ο ύ δ τ ι ή ολιγαρχία φυσική αναγκαιότητα,

είναι

άφοΰ, δ π ω ς υ π ο γ ρ α μ μ ί ζ ο υ ν , τ ό κ ύ ρ ι ο

βάρος τ ώ ν ν ο μ ο θ ε τ ι κ ώ ν α π ο φ ά σ ε ω ν μ ε τ α τ ί θ ε τ α ι δια μ έ σ ο υ τ ώ ν θ ε σ μ ώ ν αυτών ά π ό τ ά όργανα τ ή ς λ α ϊ κ ή ς α ν τ ι π ρ ο σ ω π ε ί α ς σ τ ο σύνολο τ ώ ν ΐ δ ι ω ν τ ώ ν π ο λ ι τ ώ ν . 3 Τ ά δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ά τ ώ ρ α κ ό μ μ α τ α ε ΐ τ ε δέν υ ι ο θ έ τ η σ α ν διόλου στο ε σ ω τ ε ρ ι κ ό τ ο υ ς τ ί ς α ρ χ έ ς τ ή ς άμεσης

λαϊκής

κυριαρχίας,

εΐτε τό έκαμαν διστακτικά, καί σέ εξαιρετικές περιπτώσεις μ ό ­ νο. Ά π ό τ ή ν ά π ο ψ η αυτήν, υ π ο λ ε ί π ο ν τ α ι ασφαλώς σ έ δ η μ ο ­ κρατικότητα αρκετών ε λ β ε τ ι κ ώ ν καντονιών. Σ τ ή Ν, Γερμανία, έδειξαν

έ ν ώ οί π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς ε κ λ ο γ ι κ έ ς

επιφυλακτικότητα,

λιγοστές

καθιέρωσαν

περιφέρειες νά α ν α δ ε ι ­

κ ν ύ ο ν τ α ι μ έ δ η μ ο ψ ή φ ι σ μ α οί α ν τ ι π ρ ό σ ω π ο ι σ τ ά κ ο μ μ α τ ι κ ά σ υ ­ ν έ δ ρ ι α , σ ύ ν τ ο μ α δ μ ω ς κ α τ ά λ α β α ν δ τ ι ικανά νά ψ η φ ί ζ ο υ ν αντι­ π ρ ο σ ώ π ο υ ς β ά σ ε ι κ α θ α ρ ά α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ώ ν κ ρ ι τ η ρ ί ω ν ήσαν μόνο όσα μ έ λ η ε ΐ χ α ν σ υ μ μ ε τ ά σ χ ε ι σ τ ι ς κ ο μ μ α τ ι κ έ ς σ υ ν ε λ ε ύ σ ε ι ς ανα­ φορικά μ έ τά θ έ μ α τ α τ ο ΰ ε κ ά σ τ ο τ ε προσεχούς κ ο μ μ α τ ι κ ο ύ σ υ ­ νεδρίου κ α ί ε ΐ χ α ν ε ν η μ ε ρ ω θ ε ί γ ι ά τ ή θ έ σ η κ α θ ε ν ό ς υ π ο ψ η φ ί ο υ σ χ ε τ ι κ ά μ ' αυτά. Ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , δέν ά ρ γ η σ α ν νά σ χ η μ α τ ί σ ο υ ν τ ή γ ν ώ μ η δ τ ι ή εφαρμογή τ ο ΰ δ η μ ο ψ η φ ί σ μ α τ ο ς , τ ό όποιο δ ι ε ρ ­ μ η ν ε ύ ε ι τ ό φ ρ ό ν η μ α τ ή ς ατελώς κ α τ α τ ο π ι σ μ έ ν η ς σ ύ ν ο λ η ς μ ά ­ ζας, δ ι α σ τ έ λ λ ε ι τ ή ν ψηφοφορία άπό τ ή συνέλευση καί άποβαί-

2. Karl Kautsky, Der Parlamentarismus, die Volksgesetzgebung und die Sozialdemokratie, Stuttgart 1893, σ. 121 κ.έξ.· Arturo Labriola, Contro il referendum, Milano 1897· Ramsey MacDonald, Socialism and Society, London 1905, σ. xvii. 3. Giuseppe Rensi, Gli 'anciens régimes' e la democrazia diretta, σ. 2 3 1 .

ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ

4t;:

ν ε ι κ α τ ά σ υ ν έ π ε ι α α λ υ σ ι τ ε λ ή ς κ α ί ά τ ο π η υ π ό το π ρ ί σ μ α τ ή ς κομματικής πολιτικής.4 Σ ύ μ φ ω ν α μ έ τ ή ν έν λ ό γ ω αντίληψη, τ ο γερμανικό μοκρατικό

κόμμα

σοσιαλδη­

δέν α ν α γ ν ω ρ ί ζ ε ι σ τ ο σύνολο τών μ ε λ ώ ν τ ο υ

το δ ι κ α ί ω μ α νά ε π ι κ υ ρ ώ ν ο υ ν ή νά" α π ο ρ ρ ί π τ ο υ ν τ ι ς α π ο φ ά σ ε ι ς τ ώ ν σ υ ν ε δ ρ ί ω ν τ ο υ , δπου σ υ ν έ ρ χ ο ν τ α ι κ α ί δ ι α β ο υ λ ε ύ ο ν τ α ι οί α ν τ ι π ρ ό σ ω π ο ι τ ώ ν Ϊδιων τ ώ ν σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ώ ν μ α ζ ώ ν . Ο ί α π ο φ ά σ ε ι ς λ α μ β ά ν ο ν τ α ι μ ά λ ι σ τ α ανάλογα μ έ τ ο ν αριθμό τ ώ ν α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ω ν , αδιάφορο δηλαδή π ό σ α μ έ λ η β ρ ί σ κ ο ν τ α ι π ί σ ω άπό τόν καθένα τους, αντίθετα προς τ ή ν α ν τ ί σ τ ο ι χ η διαδικασία σ τ ά σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ά κ ό μ μ α τ α τ ή ς Γαλλίας

κ α ί τ ή ς Ιταλίας,

δπου

ι σ χ ύ ε ι ώ ς μ έ τ ρ ο ό αριθμός τ ώ ν ά ν τ ι π ρ ο σ ω π ε υ ό μ ε ν ω ν ά π ό τ ο ν κ ά θ ε σύνεδρο μ ε λ ώ ν τ ώ ν τ ο π ι κ ώ ν ο ρ γ α ν ώ σ ε ω ν . Σ τ ή ν μ έ ν η λοιπόν π ε ρ ί π τ ω σ η δημοκρατία.

ο κοινοβουλευτισμός

προκει­

αντιβαίνει

στή

Τ ό δικαίωμα τ ή ς υποβολής προτάσεων νόμων κα­

τ ο χ υ ρ ώ ν ε τ α ι στους κ ό λ π ο υ ς τ ή ς γ ε ρ μ α ν ι κ ή ς

σοσιαλδημοκρα­

τ ί α ς μόνον ύ π ό τ ή μ ο ρ φ ή δ τ ι τ ά μ έ λ η έ χ ο υ ν τ ό ε λ ε ύ θ ε ρ ο νά κ α ­ τ α θ έ τ ο υ ν σ χ έ δ ι α ψ η φ ι σ μ ά τ ω ν σ τ ο ετήσιο συνέδριο τ ο ΰ κ ό μ μ α ­ τ ο ς . Τ ό δ ι κ α ί ω μ α τ ο ΰ τ ο εΐναι ω σ τ ό σ ο κ α θ α ρ ά τ υ π ι κ ό . Τ ά σ χ έ ­ δ ι α ψ η φ ι σ μ ά τ ω ν π ο ύ υ π ο β ά λ λ ο ν τ α ι ά π ό μ ε μ ο ν ω μ έ ν α άνά τ ή χ ώ ρ α μ έ λ η τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς σ χ ε δ ό ν π ο τ έ δέν κ ρ ί ν ο ν τ α ι ά π ό τ ο ύ ς σ υ ν έ δ ρ ο υ ς άξια νά σ υ ζ η τ η θ ο ύ ν , ο π ω σ δ ή π ο τ ε π ά ν τ ω ς δέν γ ί ν ο ν ­ τ α ι π ο τ έ δ ε κ τ ά . Ι Υ αύτο κ α ί δέν κάνουν χ ρ ή σ η τ ο ΰ δ ι κ α ι ώ μ α ­ τ ο ς ε ι μ ή μόνο διάφορα « ψ ώ ν ι α » . Γ ι ά νά κ α τ α τ ε θ ε ί " σ χ έ δ ι ο ψ η ­ φ ί σ μ α τ ο ς στόν χ ώ ρ ο τ ο ΰ ΐ δ ι ο υ τ ο ΰ σ υ ν ε δ ρ ί ο υ , α π α ι τ ο ύ ν τ α ι δ έ κ α τουλάχιστον υπογραφές. Τό

ιταλικό

σοσιαλδημοκρατικό

κόμμα χρησιμοποίησε

έπί

κάποιο διάστημα τό δημοψήφισμα, καί τοΰτο δποτε περιλαμ­ βάνονταν στήν η μ ε ρ ή σ ι α δ ι ά τ α ξ η ζ η τ ή μ α τ α ώς προς τ ά όποια ε ϊ τ ε δέν ε ΐ χ ε α π ο φ α ν θ ε ί δ ι ό λ ο υ τ ό τ ε λ ε υ τ α ί ο σ υ ν έ δ ρ ι ο , ε ΐ τ ε δέν ε ΐ χ ε λ ά β ε ι επαρκώς σ α φ ή θ έ σ η . Ά π ό τ ό 1 9 0 4 ώ ς τ ό 1 9 0 6 , τ ό π ρ ο ε δ ρ ε ί ο τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς κ α τ έ φ υ γ ε τ έ σ σ ε ρ ι ς φ ο ρ έ ς σ τ ό έν λ ό γ ω μ έ σ ο . Τ ό επίμαχο ε ρ ώ τ η μ α ή τ α ν τ ή μ ι ά φορά άν οί μ ε ι ο ψ η φ ί ε ς μ έ σ α σ τ ο κ ό μ μ α θά έ π ρ ε π ε νά έχουν τ ό δ ι κ α ί ω μ α νά ά π ο σ χ ί -

4. Volksstimme (Frankfurt) 18, άρ. 188 (1908), παράρτ. Α'

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

ζ ο ν τ α ι άπό τ ή ν π λ ε ι ο ψ η φ ί α τ ώ ν τ ο π ι κ ώ ν ο ρ γ α ν ώ σ ε ω ν κ α ί να ιδρύουν τ μ ή μ α τ α δ ι κ ά τ ο υ ς . Ά π ό τ ι ς 1 . 4 5 8 τ ο π ι κ έ ς ο ρ γ α ν ώ ­ σ ε ι ς α π ο κ ρ ί θ η κ α ν μόνο 7 7 8 ( 1 6 6 υπέρ, 6 1 2 κ α τ ά ) . Μιαν ά λ λ η π ά λ ι φορά ή τ α ν νά α π α ν τ η θ ε ί τ ο ε ρ ώ τ η μ α

άν θ ε ω ρ ο ύ σ ε τ ο

κ ό μ μ α τον έλευθεροτεκτονισμο σ υ μ β ι β ά σ ι μ ο μ έ τον σοσιαλισμό κ α ί άν θά έ π ρ ε π ε νά ε π ι τ ρ έ π ε τ α ι σ τ ά μ έ λ η νά α ν α π τ ύ σ σ ο υ ν έλευθεροτεκτονική δράση. Ή σ υ μ μ ε τ ο χ ή ήταν καί πάλι πενι­ χ ρ ό τ α τ η , ή π λ ε ι ο ν ό τ η τ α δ μ ω ς τ ώ ν τ ο π ι κ ώ ν ο ρ γ α ν ώ σ ε ω ν απο­ φ ά ν θ η κ ε κ α τ ά τ ώ ν έ λ ε υ θ ε ρ ο τ ε κ τ ό ν ω ν . 5 Τ ό ένα ά π ό τ ά υπόλοι­ π α δύο δ η μ ο ψ η φ ί σ μ α τ α αφορούσε κ ά π ο ι ο τ ο π ι κ ό ζ ή τ η μ α τ ή ς κ ο μ μ α τ ι κ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς τ ο ΰ Μ ι λ ά ν ο υ κ α ί τ ό άλλο τ ή ν ε π ι λ ο γ ή τ ο ΰ τ ό π ο υ τ έ λ ε σ η ς τ ο ΰ π ρ ο σ ε χ ο ύ ς σ υ ν ε δ ρ ί ο υ . Σ τ ή ν Ιταλία πόν τ ό δ η μ ο ψ ή φ ι σ μ α

δέν χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ή θ η κ ε

παρά

σέ

λοι­ μέτριο

β α θ μ ό κ α ί σ η μ ε ί ω σ ε εξίσου μ έ τ ρ ι α ε π ι τ υ χ ί α . Στους κ ό λ π ο υ ς τ ο ύ ολλανδικού

σοσιαλδημοκρατικού κόμμα­

τ ο ς , τ ό π ρ ο ε δ ρ ε ί ο τ ο ΰ όποιου α ν α δ ε ι κ ν ύ ε τ α ι μ έ δ η μ ο ψ ή φ ι σ μ α , ή σ υ μ μ ε τ ο χ ή τ ώ ν ο ρ γ α ν ω μ έ ν ω ν μ α ζ ώ ν σ τ ί ς ο ι κ ε ί ε ς εκλογές τ ο ΰ 1 9 0 9 ή τ α ν τ ό σ ο υ π ο τ ο ν ι κ ή ώ σ τ ε δέν ά γ γ ι ξ ε κ ά ν τ ό 5 0 % τ ώ ν μελών μ έ δικαίωμα ψήφου, μολονότι διεξάγονταν

παράλληλα

σ φ ο δ ρ ό τ α τ ε ς ε σ ω κ ο μ μ α τ ι κ έ ς δ ι ε ν έ ξ ε ι ς , οί ό π ο ι ε ς ε ΐ χ α ν σ υ ν τ α ­ ρ ά ξ ε ι β α θ ύ τ α τ α ακόμη κ α ί τ ά α ν ώ τ ε ρ α κ λ ι μ ά κ ι α τ ο ΰ κ ο μ μ α τ ι ­ κού μ η χ α ν ι σ μ ο ύ . 6 Σ τ ο κ α τ α σ τ α τ ι κ ό τ ο ΰ ελβετικού

σοσιαλδημοκρατικού

κόμ­

μ α τ ο ς , οί α π ο φ ά σ ε ι ς τ ο ΰ συνεδρίου δέν λ ο γ ί ζ ο ν τ α ι τ ε λ ε σ ί δ ι κ ε ς , άν κ α ί π ρ ο β ά λ λ ε ι έ ν α ρ γ ώ ς άπό τ ι ς δ ι α τ ά ξ ε ι ς τ ο υ ή π ρ ό θ ε σ η νά υ π ο τ α χ θ ο ύ ν οί ο ρ γ α ν ώ σ ε ι ς τ ώ ν ε π ι μ έ ρ ο υ ς κ α ν τ ο ν ι ώ ν σ έ β ο ύ λ η ­ ση ενιαία. Σ τ ή σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή τ ή ς Βέρνης

οργάνωση τοΰ καντονίου

π ρ ο β λ έ π ε τ α ι μ ή δ ε σ μ ε υ τ ι κ ό δ η μ ο ψ ή φ ι σ μ α άν τ ό

ζ η τ ή σ ε ι τ ό 1 / 3 τ ώ ν π α ρ ό ν τ ω ν μ ε λ ώ ν , οπότε

π ρ έ π ε ι νά δ ι ε ξ α ­

χ θ ε ί π ά ρ α υ τ α , ή τρεις ε ν ώ σ ε ι ς μ ε λ ώ ν , οπότε

π ρ έ π ε ι νά δ ι ε ν ε ρ ­

γ η θ ε ί ε ν τ ό ς π ρ ο θ ε σ μ ί α ς ενός μ η ν ό ς . Ό δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό ς χ α ρ α κ τ ή ­ ρας τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς φ α ν ε ρ ώ ν ε τ α ι κ α ί ά π ό έναν ε π ι π λ έ ο ν θ ε σ μ ό : κ ά θ ε σ χ έ δ ι ο ψ η φ ί σ μ α τ ο ς υ π ο β α λ λ ό μ ε ν ο ά π ό τρεις ε ν ώ σ ε ι ς μ ε 5. Ernesto Cesare Longobardi, Relazione morale e politica della direzio­ ne del partito, Frascati 1906, σσ. 5 κ.έξ. 6. Het Volk 1 1 , άρ. 3 0 8 1 (1910).

ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ

465

λών ή ά π ο 3 0 0 μ έ λ η π ρ έ π ε ι νά τ ε θ ε ί σ έ δ η μ ο ψ ή φ ι σ μ α . 7 Κ α ί στο καταστατικό τ ο ΰ κεντρικοΰ σοσιαλδημοκρατικού κ ό μ μ α τ ο ς τ ή ς Ελβετίας

(παρ. 9 , 6 καί 1 1 , 2) προβλέπεται ή διενέργεια

δ η μ ο ψ η φ ι σ μ ά τ ω ν . Ή σ χ ε τ ι κ ή δ ι ά τ α ξ η π ρ ο σ τ έ θ η κ ε δταν ανα­ θ ε ω ρ ή θ η κ ε τό κ α τ α σ τ α τ ι κ ό στο συνέδριο τοΰ A a r a u τό 1 9 1 7 , ένώ ό σύνδεσμος πού συνέπηξαν

οί Ε λ β ε τ ο ί

στο Grütli τ ό

1 3 0 7 άσκοΰσε άπό πολλοΰ τό δ η μ ο ψ ή φ ι σ μ α . Τ ό ε λ β ε τ ι κ ό σο­ σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό κ ό μ μ α ε ί ν α ι έξαλλου τ ό μ ο ν α δ ι κ ό μ ά λ λ ο ν γ α τ ι κ ό κ ό μ μ α τ ή ς Ευρώπης δ π ο υ τ ό δ η μ ο ψ ή φ ι σ μ α

ερ­

αναφορικά

μ έ κ ά π ο ι ο κ ε φ α λ α ι ώ δ ε ς ζ ή τ η μ α α ν έ τ ρ ε ψ ε π ο λ ύ π ρ ό σ φ α τ η από­ φαση συνεδρίου· π ρ ό κ ε ι τ α ι γ ι ά τ ή ν π ρ ο σ χ ώ ρ η σ η τ ή ς ε λ β ε τ ι κ ή ς σοσιαλδημοκρατίας

στήν

Γ'

Διεθνή

(τής Μόσχας), ή

όποια

προσχώρηση κηρύχθηκε άκυρη δυνάμει δημοψηφίσματος τον Σ ε π τ έ μ β ρ ι ο τ ο ΰ 1 9 1 9 . Ή έ κ φ ρ α σ η αυτή τ ή ς φ ω ν ή ς τ ο ΰ λ α ο ΰ α π ο δ ε ί χ θ η κ ε ω σ τ ό σ ο εφήμερη· ή τ α ν π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο π ρ ο α ν ά κ ρ ο υ ­ σμα τ ή ς επερχόμενης διάσπασης τοΰ κόμματος. Α ξ ί ζ ε ι ακόμη νά σ η μ ε ι ω θ ε ί δ τ ι τ ά π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ α σ ο σ ι α λ ι σ τ ι ­ κά κ ό μ μ α τ α δ ι α θ έ τ ο υ ν ένα θ ε σ μ ό σ υ γ γ ε ν ή , άν κ α ί μ α κ ρ ι ν ά , μ έ τό δικαίωμα νομοθετικής πρωτοβουλίας: τήν κ α τ α σ τ α τ ι κ ή διά­ τ α ξ η δ τ ι τό π ρ ο ε δ ρ ε ί ο ο φ ε ί λ ε ι νά σ υ γ κ α λ έ σ ε ι έ κ τ α κ τ ο σ υ ν έ δ ρ ι ο όταν α ι τ ή σ ε ι κ ά τ ι τ έ τ ο ι ο ομάδων τοΰ κόμματος— ρειες, στήν Βέλγιο:

Ιταλία:

ένας ο ρ ι σ μ έ ν ο ς ε λ ά χ ι σ τ ο ς σ τ ή Γερμανία:

αριθμός

15 εκλογικές περιφέ­

τό 1 / 1 0 τ ο ΰ συνόλου τ ώ ν μ ε λ ώ ν , 8 σ τ ό

δύο π ε ρ ι φ ε ρ ε ι α κ έ ς ε ν ώ σ ε ι ς ή 2 0 ε π ι μ έ ρ ο υ ς τ ο π ι κ έ ς ορ­

γανώσεις.9 Σ π ο υ δ α ι ό τ ε ρ ο ς υπήρξε ό ρόλος τ ο ΰ δ η μ ο ψ η φ ί σ μ α τ ο ς στους κ ό λ π ο υ ς τ ο ΰ σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς . Σ τ ή ν Αγγλία, ρ ι σ σ ό τ ε ρ α συνδικάτα προκαλούσε πολιτική

τά π ε ­

τό ε γ κ α τ έ λ ε ι ψ α ν κ α ί π ά λ ι , άφοΰ ό χ ι μ ό ν ο αστάθεια

καί διοικητική

αναστάτωση,

άλλά α π έ β α ι ν ε κ α ί ο ι κ ο ν ο μ ι κ ά ε π ι ζ ή μ ι ο . 1 0 Σ τ ή Γερμανία'

προ-

7. Wilhelm Hasbach, Die moderne Demokratie, σ. 5 0 8 . 8. Statuto del partito socialista Italiano (1900), στό: Gennaro Messina, Il manuale del socialista, Firenze 1 9 0 1 , σ. 164. 9. Programme et statuts du parti ouvrier Belge, adoptés dans le congrès de Bruxelles 1893 et de Quaregnon 1894, Bruxelles 1903, σ. 14. 10. Fausto Pagliari, Organizzazione operaia in Europa, Milano 1909, σ. 54.

30. Κοινωνιολογία,

τών πολιτικών

κομμάτων

466

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

β λ ε π ό τ α ν ω ς κ α ί τ ό 1 9 1 1 σέ μ ε μ ο ν ω μ έ ν α ε ρ γ α τ ι κ ά σ ω μ α τ ε ί α , ό π ω ς ε κ ε ί ν ο τ ώ ν ψ η κ τ ρ ο π ο ι ώ ν , π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ γ ι α όλα τ α ζ η τ ή ­ ματα,

όσα δέν ορίζονταν

ρητά στο καταστατικό.

Παρόμοια

ρύθμιση ΐσχυε καί σ τ ή συνδικαλιστική οργάνωση τών λ ε β η τ ο ­ ποιών στήν Α γ γ λ ί α καί τών ξυλεργατών στήν Ι τ α λ ί α . 1 1

Στήν

ό μ ο σ π ο ν δ ί α τ ώ ν Γ ε ρ μ α ν ώ ν κ α π ν ε ρ γ α τ ώ ν , ή απόφαση γ ι ά τ ή ν κ ά θ ο δ ο ή μ ή σ έ απεργία υ π α γ ό τ α ν σ τ ή δ ι κ α ι ο δ ο σ ί α τ ή ς ε κ τ ε ­ λεστικής επιτροπής. Έ π ε ι τ α θεσμοθετήθηκε ή δημοψηφισματ ι κ ή προσφυγή στήν ετυμηγορία τών συνδικαλισμένων μαζών, ή όποια έ π ρ ε π ε νά ε π ι κ υ ρ ώ σ ε ι τ ή ν απόφαση τ ή ς ε κ τ ε λ ε σ τ ι κ ή ς επιτροπής, π ρ ά γ μ α πού γινόταν συνήθως

— μέ μικρή

μόνο

συμμετοχή.12 Τ ό δ η μ ο ψ ή φ ι σ μ α τ ό μ ε τ α χ ε ι ρ ί ζ ο ν τ α ι ε ν ί ο τ ε οί η γ ε τ ι κ ο ί συν­ δικαλιστικοί παράγοντες καί ώς έ κ κ λ η σ η προς τ ί ς ευρύτερες μ ά ζ ε ς , α π ο σ κ ο π ώ ν τ α ς νά θέσουν ύ π ό τ ή ν ε ξ ο υ σ ί α τ ο υ ς εχθρικά δ ι α κ ε ί μ ε ν ε ς π ρ ο ς αυτούς π λ ε ι ο ψ η φ ί ε ς μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν π ρ ο σ ε ρ χ ό μ ε ­ νων στις σ υ ν ε λ ε ύ σ ε ι ς . Τ ό ν Ι ο ύ λ ι ο τ ο ΰ 1 9 2 3 , τ ά σ τ ε λ έ χ η τ ή ς ο μ ο σ π ο ν δ ί α ς τ ώ ν Γ ε ρ μ α ν ώ ν εργατών μ ε τ ά λ λ ο υ ,

σταθμίζοντας

τ ο ύ ς κ α τ ά τ ή ν κ ρ ί σ η τ ο υ ς ε ξ α ι ρ ε τ ι κ ο ύ ς κινδύνους κ α ί τ ί ς σ ο β α ­ ρές ο ι κ ο ν ο μ ι κ έ ς σ υ ν έ π ε ι ε ς τ ή ς ε π ι κ ε ί μ ε ν η ς απεργίας τ ώ ν π ε ρ ί ­ π ο υ 3 0 0 . 0 0 0 εργατών μ ε τ ά λ λ ο υ τ ο ΰ Β ε ρ ο λ ί ν ο υ , ή όποια ε ί χ ε εγκριθεί σ τ ι ς ο ι κ ε ί ε ς σ υ ν ε λ ε ύ σ ε ι ς , α π ο φ ά σ ι σ α ν νά δ ι ε ν ε ρ γ η θ ε ί νέο δ η μ ο ψ ή φ ι σ μ α γ ι ά τ ό άν θά έ π ρ ε π ε νά γ ί ν ε ι α π ο δ ε κ τ ή ή λ ύ ­ σ η τ ή ς διαφοράς ά π ό δ ι α ι τ η τ ι κ ό

δικαστήριο

ή νά κ η ρ υ χ θ ε ί

π ρ α γ μ α τ ι κ ά απεργία.13 Ή

ιστορία τοΰ δ η μ ο ψ η φ ί σ μ α τ ο ς στο πλαίσιο τ ώ ν δημοκρα­

τικών κομμάτων

μ π ο ρ ε ΐ κ ο ν τ ο λ ο γ ή ς νά σ υ ν ο ψ ι σ θ ε ί ώ ς έ ξ η ς :

σ π ά ν ι α εφαρμογή, κ α κ ά α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α . Τ ά δ ε ύ τ ε ρ α αυτά ανά­ γονται προ πάντων σ τ ή σπασμωδικότητα τών προτάσεων καί στήν

πενιχρότητα

τής συμμετοχής

τών μαζών.

Ή

σπάνια

π ρ ο σ φ υ γ ή σ τ ή ν ά μ ε σ η ε τ υ μ η γ ο ρ ί α τ ώ ν μ α ζ ώ ν στους κ ό λ π ο υ ς τ ή ς σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς , ή όποια ξ ε ν ί ζ ε ι π α ρ α β α λ λ ό μ ε ν η μ έ τ ή σ υ χ ν ή εφαρμογή τ ο ΰ δ η μ ο ψ η φ ί σ μ α τ ο ς στους α σ τ ι κ ο ύ ς κ ρ α τ ι 11. Α von Elm, «Massen und Führer», σσ. 8, 122. 12. Ό . Τ Γ . , σ. 10.

13. Basler Nachrichten (4 Ίουλ. 1923).

ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ

κ ο ύ ς ο ρ γ α ν ι σ μ ο ύ ς τ ή ς Ελβετίας,

467

β ρ ί σ κ ε τ α ι σ έ κ α τ ά φ ω ρ η αντί­

φαση προς το α ί τ η μ α δλων τ ώ ν σοσιαλιστών προς το κράτος, δ η λ α δ ή νά ν ο μ ο θ ε τ ε ί ά μ ε σ α ό λαός δ υ ν ά μ ε ι τ ο ύ δ ι κ α ι ώ μ α τ ο ς υποβολής καί απόρριψης προτάσεων νόμων. Σ έ , γενικές γ ρ α μ ­ μ έ ς , τ ά δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ά κ ό μ μ α τ α αποκρούουν τ ό δ η μ ο ψ ή φ ι σ μ α μ έ τά ϊδια συντηρητικά ε π ι χ ε ι ρ ή μ α τ α , τά όποια προβάλλουν κατά τ ά λ ο ι π ά μόνο οί α ν τ ί π α λ ο ι τ ή ς σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς γ ι ά νά κ α ­ τ α π ο λ ε μ ή σ ο υ ν τ ι ς αρχές τ ή ς π α ρ ά τ α ξ η ς αυτής. ' Υ π ό τ ό π ν ε ύ μ α τ ο ΰ τ ο γ ρ ά φ ε ι ό v o n E l m : « T o δ η μ ο ψ ή φ ι σ μ α ε ί ν α ι έξαλλου μόνο φωνή λαοΰ, όχι φωνή τ ή ς λογικής. Α κ ό μ η καί στίς μάζες τ ώ ν Γ ε ρ μ α ν ώ ν εργατών, οδήγησε μερικές φορές σέ τ ε λ ε ί ω ς αντιφα­ τικά

αποτελέσματα,

δπως

λ.χ. τότε

πού αποφασίστηκε

νά

μ ε ι ω θ ο ύ ν οί ε ι σ φ ο ρ έ ς κ α ί τ α υ τ ό χ ρ ο ν α νά αυξηθούν τ ά β ο η θ ή ­ μ α τ α κ α ί ε π ι δ ό μ α τ α » . 1 4 Ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , σ τ ά άρθρα

σοσιαλι­

σ τ ώ ν β λ έ π ο υ μ ε νά δ ι α τ υ π ώ ν ε τ α ι σ υ χ ν ά τ ό ε ξ ή ς ε ι ρ ω ν ι κ ό ε ρ ώ ­ τ η μ α : μ ή π ω ς ε π ι β ά λ λ ε τ α ι , μόνο κ α ί μ ό ν ο χ ά ρ ι ν τ ή ς αφηρημέ­ ν η ς έννοιας τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς , νά έ π α φ ε θ ε ΐ μ έ τ ό δ η μ ο ψ ή φ ι σ μ α ή δ ι ο ί κ η σ η τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς ή τ ώ ν σ υ ν δ ι κ ά τ ω ν σ τ ί ς ανίδεες μ ά ­ ζ ε ς ; 1 5 Οί σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ο ί , θά σ υ μ φ ω ν ή σ ο υ ν α π ό λ υ τ α μ έ τ ό έν λ ό ­ γ ω σ κ ε π τ ι κ ό * τ ό π ο λ ύ - π ο λ ύ νά θ ε λ ή σ ο υ ν νά α ν τ ι κ α τ α σ τ ή σ ο υ ν τή λέξη « κ ό μ μ α » μέ τή λέξη «κράτος». . Τό δημοψήφισμα

παρέχει στήν κ ρ ι τ ι κ ή τήν ϊδια λ α β ή

μέ

14. Α. von Elm, «Massen und Führer», σ. 8. 15. Πρβλ. παραπάνω σ. 2 1 9 . —Τήν ϊδια συλλογιστική ανέπτυξε καί ένας Ιταλός αριστερός σοσιαλιστής, ό Arturo Labriola, ό όποιος ωστόσο δέν ήταν τότε άναρχοσυνδικαλιστής: « Σ τ ή ν πολιτική, όπως καί παντού, ένδειξη δημοκρατίας δέν αποτελεί ήδη τό νά αφήνεις τό προβάδισμα στους πολλούς, προϋποθέτοντας ότι ή λογική βρίσκεται άπό τήν πλευρά τους, αλλά σέ όσους μποροΰν νά κρίνουν καλύτερα τό πλέγμα τών αιτίων καί τών αιτιατών μέσα στήν κοινωνική ζωή. Καί έπειτα, δέν αποτελεί ασφαλώς επαναστατική τακτική νά εμπιστεύεσαι μέσα στήν πολιτική διαμάχη τόν ρόλο τοΰ Βρέννου, τοΰ πορθητή τής Ρώμης, σέ όσους άπό ένστικτο είναι οί πιο προσκολλημένοι στή συντηρητική παράδοση, όπως είναι οί χωρικοί — όμως αυτό ακριβώς κάνει τό δημοψήφισμα, τό όποιο, καί μόνο γιά τοΰτο, θά ήταν ωραίο καί ενδεδειγμένο γιά τόν σοσιαλι­ σμό». (Arturo Labriola, Contro il referendum, σ. 24). Οί προτάσεις αυτές περιέχουν τήν εσκεμμένη απόρριψη τής δημοκρατίας μέ τόν κατηγορη­ ματικότερο δυνατό τρόπο.

468

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

οποιαδήποτε άλλη μορφή άμεσης λαϊκής διακυβέρνησης.16 Τ ά κυριότερα

μειονεκτήματα

τ ο υ ώς διαρκούς

μέσου

έκφρασης

τής λαϊκής βούλησης οφείλονται στήν ανωριμότητα τών μαζών κ α ί , άν π ρ ο ϋ π ο τ ε θ ε ΐ ή ω ρ ι μ ό τ η τ α , σ τ ή ν π ρ ο κ α λ ο ύ μ ε ν η

τερά­

στια απώλεια χρόνου. Τ ο ΰ τ ο ισχύει, όπως υ π ο γ ρ ά μ μ ι σ ε ό B e r n ­ stein,

καί γ ι ά κάθε

σοσιαλιστικό

καθεστώς

τοΰ μέλλοντος,

άφοΰ, άν ή τ α ν νά ρ υ θ μ ί ζ ο ν τ α ι έ σ τ ω κ α ί ε λ ά χ ι σ τ α π ο λ ι τ ι κ ά κ α ί δ ι ο ι κ η τ ι κ ά ζ η τ ή μ α τ α δια μ έ σ ο υ τ ο ΰ δ η μ ο ψ η φ ί σ μ α τ ο ς , ό ευτυ­ χ ή ς π ο λ ί τ η ς τ ή ς κ α λ ύ τ ε ρ η ς εκείνης εποχής θά έ β ρ ι σ κ ε Κυριακή

στο τραπέζι

του τέτοιον

σωρό

κάθε

ερωτηματολογίων

ώ σ τ ε , κ α ί σ ύ ν τ ο μ α μ ά λ ι σ τ α , θά ά π έ κ α μ ε κ α ί θά δ υ σ φ ο ρ ο ύ σ ε μ έ τήν

τόση

δημοκρατία.17

Ιδιαίτερα

έξαλλου

σέ

περιστάσεις

όπου α π α ι τ ε ί τ α ι τ α χ ύ τ η τ α σ τ ή λ ή ψ η α π ο φ ά σ ε ω ν , τ ό δ η μ ο ψ ή ­ φ ι σ μ α α ν τ ι β α ί ν ε ι στόν χ α ρ α κ τ ή ρ α τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς ώ ς π ο λ ι τ ι κ ο ύ κ α ί μ α χ ό μ ε ν ο υ σ υ λ λ ο γ ι κ ο ύ μ ο ρ φ ώ μ α τ ο ς , μ ε ι ώ ν ε ι τ ή ν ετοιμό­ τητα τ ο υ κ α ί ε π ι π λ έ ο ν , σ έ μ ε ρ ι κ έ ς άπό τ ί ς κ ρ ι σ ι μ ό τ ε ρ ε ς , π ε ρ ι ­ π τ ώ σ ε ι ς ( ό π ω ς λ . χ . σ τ ή ν π ε ρ ί π τ ω σ η , σ τ ή ν όποια α ν α φ έ ρ ο ν τ α ι όσοι π ρ ο τ ε ί ν ο υ ν συχνά νά κ α θ ο ρ ι σ θ ε ί μ έ δ η μ ο ψ ή φ ι σ μ α ή σ τ ά σ η τ ο ΰ κ ά θ ε σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς άν εκραγεί π ό λ ε μ ο ς ) , θά κ α ­ θ ι σ τ ο ύ σ α ν αδύνατη τ ή δ ι ε ν έ ρ γ ε ι α τ ο ΰ δ η μ ο ψ η φ ί σ μ α τ ο ς τ ά ΐ δ ι α τ ά Οργανα τ ο ΰ κ ρ ά τ ο υ ς . Σ έ κ α ι ρ ο ύ ς σ υ γ κ ρ ο ύ σ ε ω ν σ τ ο π ε δ ί ο τ ή ς ε σ ω τ ε ρ ι κ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς , τ ό μέσο τοΰ δ η μ ο ψ η φ ί σ μ α τ ο ς είναι α π λ ο ϊ κ ό , άν μ ή τ ί ά λ λ ο , επειδή ε π ι τ ρ έ π ε ι στον α ν τ ί π α λ ο νά γ ν ω ρ ί ζ ε ι τ ί ς δ ι α β ο υ λ ε ύ σ ε ι ς μ έ σ α σ τ ο κ ό μ μ α κ α ί νά π ρ ο λ ά β ε ι ε ν δ ε χ ο μ έ ν ω ς τ ί ς ό π ο ι ε ς α π ο φ ά σ ε ι ς απορρέουν ά π ό τ ό α π ο τ έ λ ε ­ σ μ α . 1 8 Α λ υ σ ι τ ε λ έ ς είναι τό δ η μ ο ψ ή φ ι σ μ α τέλος, καί προ πάν­ τ ω ν , επειδή ε ί ν α ι ε ύ κ ο λ ο γ ι ά τ ό ν η γ έ τ η νά π α ρ α π λ α ν ή σ ε ι τ ί ς μάζες διατυπώνοντας τεχνηέντως τά τιθέμενα

ερωτήματα,19

16. Πρβλ. παραπάνω μέρ. Α ' / 1 , κεφ. II, σσ. 64 κ.έξ., κεφ. III, σσ. 79 κ.έξ. καθώς καί σ. 219. 17. E d . Bernstein, Zur Geschichte und Theorie des Sozialismus, Berlin 1901, σ. 204. 18. Karl Kautsky, Parlamentarismus und Sozialdemokratie, Berlin 1911, σ. 8 1 . 19. Σ τ ό δημοψήφισμα τοΰ 1860 γιά τήν ένωση τών ιταλικών κρατι­ δίων σέ ενιαίο κράτος,, οί λαϊκές μάζες είχαν νά επιλέξουν μόνο μεταξύ τής προσήλωσης στις παλαιές μισητές καί καταδιωγμένες δυναστείες

469

ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ

καί, να ε π ι φ υ λ ά ξ ε ι στον εαυτό τ ο υ τ ή ν ερμηνεία τ ή ς ασαφούς α π ά ν τ η σ η ς σ τ ο κ ά θ ε ασαφές ερώτημα. Π ρ ο β ά λ λ ο ν τ α ς ώ ς από­ λυτο καί υπεράνω κ ρ ι τ ι κ ή ς , τό δ η μ ο ψ ή φ ι σ μ α ευνοεί τ ή ν επιβο­ λή επιτήδειων τυχοδιωκτών. Ή George S a n d τό χαρακτήρισε γ ι ' αυτόν τ ο ν λ ό γ ο , εφόσον δέν έ χ ε ι ώ ς α ν τ ί β α ρ ο τ ή ν ε π ά ρ κ ε ι α τών

μαζών,

ώς θανάσιμο π λ ή γ μ α

κατά τ ή ς ελευθερίας τοΰ

λ α ο ΰ . 2 0 Ή κυριαρχία τοΰ βοναπαρτισμοΰ έ κ π ή γ α ζ ε

πράγματι

ακριβώς ά π ' α υ τ ό . 2 1 Ή δ ι ε ν έ ρ γ ε ι α τ ο ΰ δ η μ ο ψ η φ ί σ μ α τ ο ς π ρ ο ϋ ­ ποθέτει άλλωστε τήν ύπαρξη άκρως αξιόπιστου

υπαλληλικού

σ ώ μ α τ ο ς . Ή ι σ τ ο ρ ί α τ ώ ν εκλογών κ α ί ε κ λ ο γ ι κ ώ ν σ υ σ τ η μ ά τ ω ν φ α ν ε ρ ώ ν ε ι π ό σ ο ε ύ κ ο λ η εΐναι ή κ α λ π ο ν ο θ ε ί α . 2 2

τών μικροσκοπικών ηγεμονιών άφ ενός, καί τής αποδοχής τής βασιλείας ύπό τόν Βίκτορα Εμμανουήλ, άφ' ετέρου. Ή μέγιστη μερίδα τοΰ πληθυσμοΰ, ή όποια επιθυμούσε μέν τήν ενοποίηση τής Ιταλίας, αλλά μέ άβασίλευτο κοινοβουλευτικό πολίτευμα, αδυνατούσε έτσι νά εκφράσει τό φρόνημα της στό δημοψήφισμα. — Πρβλ. επίσης σσ. 136 κ.έξ. καί σ. 306, σημ. 9, τοΰ προκείμενου τόμου. 20. Georges Sand, Journal d'un voyageur pendant la guerre, σ. 3 0 6 . 2 1 . Αποτελέσματα τών δημοψηφισμάτων υπέρ τοΰ Ναπολέοντα Α ' (σύμφωνα μέ τό Louis Napoleon Bonaparte, Idées Napoléoniennes, σ. 19): Σύνολο ψήφων 'Τπέρ Κατά Σύνταγμα τοΰ έτους 1791 —* — — Σύνταγμα τοΰ έτους 1793 1.801.018 11.600 Σύνταγμα τοΰ έτους III 1.057.390 49.977 Εγκαθίδρυση τής 'Τπατείας, έτους V I I I 3.012.569 3.011.007 1.562 Ι σ ό β ι α Ύπατεία (1802) 3.577.259 3.568.888 8.374 Κληρονομική Αυτοκρατορία (1804) 3.524.253 3.521.675 2.579 * Δ έ ν υποβλήθηκε στήν έγκριση τής λαϊκής ψήφου

ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΑ Γ': Προεδρική εκλογή (1848) 5.500.000

1.500.000 (γιά τόν Gavaignac) Προεδρική εκλογή (γιά ΙΟετία) — 7.500.000 — Κληρονομική Αυτοκρατορία — 7.800.000 — 22. Συναφώς αξίζει νά θυμηθοΰμε τήν περίφημη μομφή τοΰ Victor Hugo κατά τοΰ δημοψηφίσματος τοΰ 1851 υπέρ τοΰ Ναπολέοντα Γ': «Ποιος καταμέτρησε; Ό Baroche. Ποιος έφόρευσε; Ό Bouher. Ποιος έλεγξε; Ό Pietri. Ποιος πρόσθεσε; Ό Maupas. Ποιος επαλήθευσε; Ό

470

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

Α κ ό μ η ό μ ω ς κ α ί αν δ ι ε ξ α χ θ ε ί α π ρ ό σ κ ο π τ α ή δ ι α δ ι κ α σ ί α , τ ο α π ο τ έ λ ε σ μ α τ ο ΰ δ η μ ο ψ η φ ί σ μ α τ ο ς , ώ ς έ κ τ ώ ν ε γ γ ε ν ώ ν τ ο υ ελ­ λ ε ί ψ ε ω ν , δέν έ χ ε ι τ ή ν α π ο δ ε ι κ τ ι κ ή δ ύ ν α μ η τ ή ς έ κ φ ρ α σ η ς , δ π ω ς αυτή α κ τ ι ν ο β ο λ ε ί μ έ σ α α π ό τ ή σ υ ζ ή τ η σ η . Τ έ λ ο ς αδυνατεί να ε π η ρ ε ά σ ε ι ουσιωδώς τ ή ν ε κ τ ε λ ε σ τ ι κ ή εξουσία.

II. Τ Ο Α Ι Τ Η Μ Α Τ Η Σ

ΑΠΑΡΝΗΣΗΣ

Ή δ ι ά β ρ ω σ η τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή ς σ υ ν ε ί δ η σ η ς στους κ ό λ π ο υ ς τ ή ς η γ ε σ ί α ς μ π ο ρ ε ί νά ε π ι β ρ α δ υ ν θ ε ί έ π ί κ ά π ο ι ο δ ι ά σ τ η μ α — άν κ α ί οχι νά α ν α σ τ α λ ε ί —

λ ό γ ω τ ή ς επιρροής ι δ ε ο λ ο γ η μ ά τ ω ν .

«Ενό­

σω ή η γ ε σ ί α κ α ί ή ε κ π ρ ο σ ώ π η σ η (...) β ρ ί σ κ ε τ α ι σ τ ά χ έ ρ ι α αν­ θρώπων πού γέρασαν μέσα σ τ ή μ ε γ ά λ η παράδοση τοΰ σοσιαλι­ σμού»,1

μ έ άλλα λ ό γ ι α , ε ν ό σ ω ε ξ α κ ο λ ο υ θ ε ί νά δ ε σ π ό ζ ε ι μ ι ά

ισχυρή δημοκρατική-σοσιαλιστική

ιδέα, είναι, δυνατόν

νά δ ι α ­

τ η ρ ή σ ε ι ή η γ ε σ ί α αδιάφθορο τ ο δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό τ η ς φ ρ ό ν η μ α κ α ί νά α ι σ θ ά ν ε τ α ι θ ε ρ α π α ι ν ί δ α τ ώ ν μ α ζ ώ ν , ά π ό τ ι ς ό π ο ι ε ς ε κ π ο ­ ρ ε ύ ε τ α ι ή εξουσία τ η ς . Γ ι ά νά α ν α κ ο π ε ί ή γένεση

μιας

αυταρχικής

ηγεσίας

μέσα

στά δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ά κ ο μ μ α τ ι κ ά μορφώματα, δπως ε π ι σ η μ ά ν θ η κ ε ή δ ι α δ ι κ α σ ί α αυτή στον π ρ ο κ ε ί μ ε ν ο τ ό μ ο , έ γ ι ν α ν π ρ ο σ π ά θ ε ι ε ς κ α ί π ρ ο τ ά σ ε ι ς π ο ι κ ι λ ό τ α τ ε ς , τ ό σ ο ά π ό κ α θ α ρ ά π ν ε υ μ α τ ι κ ή δσο κ α ί υλική σ κ ο π ι ά . Π α ρ α π ά ν ω ε ξ ε τ ά σ α μ ε ή δ η τ ι ς π ρ ο σ π ά θ ε ι ε ς νά π α τ α χ θ ε ί μ έ κ ά θ ε λ ο γ ή ς δ ρ α σ τ ι κ ά μ έ σ α ή

αστικοποίηση

στοιχείων προλεταριακής κ α τ α γ ω γ ή ς . 2 Ω σ τ ό σ ο δέν ε π ι δ ι ώ κ ε τ α ι μόνο νά έ μ π ο δ ι σ θ ε ΐ τ ό φ α ι ν ό μ ε ν ο

Troplong. Ποιος εξήγγειλε τό επίσημο αποτέλεσμα. Έσεΐς. Δηλαδή: ή ποταπότητα καταμέτρησε, ή ανοστιά έφόρευσε, ή κατεργαριά έλεγξε, ή άπατη πρόσθεσε, ή δωροδοκία επαλήθευσε, τό ψευδός εξήγγειλε» (Victor Hugo, Napoleon le petit, σ. 313). 1. Heinrich Strubel, «Gewerkschaften und sozialistischer Geist», Die Neue Zeit, 23, 2 (1904), σ. 563. 2. Πρβλ. παραπάνω σσ. 190 κ.έξ.

ΑΠΑΡΝΗΣΗ

471

αυτό, άλλα κ α ί νά π ρ ο α χ θ ε ί ή π ρ ο λ ε τ α ρ ι ο π ο ί η σ η τών α σ τ ι κ ώ ν στοιχείων μεταξύ τών ηγετικών στελεχών. Ό ρ ι σ μ έ ν α σοσιαλι­ σ τ ι κ ά ρ ε ύ μ α τ α δέν α π ο β λ έ π ο υ ν λ ο ι π ό ν τ ό σ ο νά ε ξ ο υ δ ε τ ε ρ ώ σ ο υ ν τ ή ν τ ά σ η τ ή ς κ ά θ ε τ η ς κοινωνικής κ ι ν η τ ι κ ό τ η τ α ς , άλλά θέτουν τον ακόμη δ υ σ κ ο λ ό τ ε ρ ο έπαναγωγή

ή

σ κ ο π ό νά ε π ι τ ύ χ ο υ ν

καταβίβαση

όσων

τμημάτων

τήν κοινωνική τών

ανωτέρων

σ τ ρ ω μ ά τ ω ν λ ο γ ί ζ ο ν τ α ι ώ ρ ι μ α νά π ρ ο σ χ ω ρ ή σ ο υ ν σ τ ή σ ο σ ι α λ ι ­ στική παράταξη, τήν ενσωμάτωση δηλαδή τών σοσιαλιστών διανοουμένων στο ή δ η σοσιαλιστικό ή τουλάχιστον προορισμέ­ νο γ ι ά τ ο ν σ ο σ ι α λ ι σ μ ό π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο . Τ ό μ ε γ ά λ ο ε ρ γ α σ τ ή ρ ι ο π ε ι ρ α μ ά τ ω ν υπήρξε ώ ς π ρ ο ς τ ο ΰ τ ο ή Ρωσία.3

Γ ι ά νά π ρ ο λ η φ θ ε ί ε ν δ ε χ ό μ ε ν η υ π ο τ ρ ο π ή σ ο σ ι α λ ι σ τ ώ ν

π ρ ο ε ρ χ ό μ ε ν ω ν άπό διανοούμενους κύκλους, δ ι α τ υ π ώ θ η κ ε ή δ η κ α τ ά τ ί ς δ ε κ α ε τ ί ε ς τ ο ΰ 1 8 8 0 κ α ί 1 8 9 0 ή γ ν ώ μ η ό τ ι θά έ π ρ ε π ε νά π α ρ α κ ι ν η θ ο ύ ν αυτοί νά ε ξ ο μ ο ι ώ σ ο υ ν π λ ή ρ ω ς τ ο ν ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό τ ρ ό π ο ζ ω ή ς τ ο υ ς μ' ε κ ε ί ν ο ν τ ώ ν π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ώ ν μ α ζ ώ ν κ α ί νά κατέλθουν στο επίπεδο τ ώ ν συντρόφων τους. Τ ά δεσποτικά έν­ στικτα

τ ή ς διανόησης

θά κ α τ α δ α μ ά ζ ο ν τ α ν ,

πίστευαν,

χάρις

στον κ α τ ά τ ό δυνατόν σ τ ε ν ό τ α τ ο ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό σ ύ ν δ ε σ μ ο μ έ τ ό προλεταριάτο. Ή έν λ ό γ ω αντίληψη ρ ι ζ ώ ν ε ι β α θ ι ά στις α ν α μ ν ή σ ε ι ς κ α ί ε μ ­ π ε ι ρ ί ε ς τ ή ς ι σ τ ο ρ ί α ς τ ώ ν λ α ώ ν . Ή σ υ μ β ί ω σ η , ι δ ί ω ς άν ε μ π ε ­ δώνεται άπό τ ή ν έ γ γ α μ η σχέση καί τ ή σ υ γ κ α τ ο ί κ η σ η ,

άλλά

επίσης ά π ό τ ή σ π ο υ δ α ί α σ υ ν ή θ ε ι α τ ο ΰ ο μ ο τ ρ ά π ε ζ ο υ κ α ί μ ό ν ο , γ ε ν ν ά σ υ μ π ά θ ε ι α κ α ί αμβλύνει τ ί ς τ α ξ ι κ έ ς α ν τ ι θ έ σ ε ι ς

μέχρις

ό τ ο υ σ β ή ν ο υ ν εντελώς μ έ σ α σ τ ο σ υ ν α ί σ θ η μ α . Σ τ ο ε ξ ι σ ω τ ι κ ό κ ρ ά τ ο ς τ ή ς Παραγουάης,

τ ό όποιο ε ΐ χ α ν ι δ ρ ύ σ ε ι κ α ί δ ι ο ι κ ο ΰ σ α ν

Ι η σ ο υ ί τ ε ς , οί κ η δ ε μ ο ν ε υ ό μ ε ν ο ι π ο λ ί τ ε ς α ι σ θ ά ν ο ν τ α ν

αλληλέγ­

γ υ ο ι π ρ ο ς τ ο ύ ς ι ε ρ ο μ ό ν α χ ο υ ς κ υ ρ ί ο υ ς τ ω ν , οί ό π ο ι ο ι ε ΐ χ α ν τ ή ν ΐ δ ι α μ ' αυτούς ε ν δ υ μ α σ ί α κ α ί κ α τ ο ι κ ί α . 4 Τ ο ν κ α ι ρ ό τ ή ς μ ε γ ά -

3. Pierre Lavroff, La propagande socialiste, son wie et ses formes, Paris 1898, σ. 17· Iwan Turgenjeff, Die neue Generation, Leipzig 1920, όπου ό συγγραφέας περιγράφει όλα τά βάσανα πού συνεπάγεται ή άπάρνηση γιά τόν άπαρνούμενο. 4. J . Guevara, Historia de la Conquista de Paraguay, Buenos Aires 1885.

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

472

λ η ς γ α λ λ ι κ ή ς Ε π α ν ά σ τ α σ η ς , οί αγρότες λ ε η λ ά τ η σ α ν τ ο ύ ς π ύ ρ ­ γους τών ε υ γ ε ν ώ ν

μόνο σ τ ή ν π ε ρ ι ο χ ή τ ή ς Β α ν δ έ α ς

συνασπί­

σ θ η κ α ν οί δύο α ν τ ί π α λ ε ς τ ά ξ ε ι ς γ ι ά νά κ α τ α π ο λ ε μ ή σ ο υ ν μ έ χ ρ ι ς έσχατων τήν επαναστατική κεντρική διοίκηση στο Παρίσι, καί τ ο ΰ τ ο επειδή ή π α τ ρ ι α ρ χ ι κ ή σ υ μ β ί ω σ η , τ ά κοινά σ υ μ π ό σ ι α κ α ί κυνηγέσια

εΐχαν

δέσει σφιχτά

τήν ψυχή τών έκεΐ

αγροτών

στους ά ρ χ ο ν τ ε ς . 5 Ό μ ο ί ω ς δέν γ ί ν ο ν τ α ι κ α τ ά κανόνα ι δ ι α ί τ ε ρ α μ ι σ η τ ο ί οί ρασοφόροι σ τ ά ι τ α λ ι κ ά χ ω ρ ι ά , επειδή, ό ν τ α ς κ α λ ο ­ κ ά γ α θ ο ι , άν κ α ί α μ ό ρ φ ω τ ο ι ά ν θ ρ ω π ο ι , δέν δ ι α κ ρ ί ν ο ν τ α ι σ έ τ ί ­ π ο τ ε ά π ό τ ο ν υπόλοιπο π λ η θ υ σ μ ό κ α ί σ υ μ μ ε ρ ί ζ ο ν τ α ι τ ή ζ ω ή καί τ ά παιγνίδια, οχι σπάνια καί τ ή ν ανέχεια τών χ ω ρ ι κ ώ ν . 6 Τ ο ΰ τ ο ωστόσο δέν σ η μ α ί ν ε ι ό τ ι ή διαφορά τ ώ ν μ ο ρ φ ώ ν ζ ω ή ς π ρ ο κ α λ ε ί α υ τ ό μ α τ α δ ι α φ ο ρ έ ς σ υ μ φ ε ρ ό ν τ ω ν . Ή ο ξ ύ τ ε ρ η αντί­ θεση συμφερόντων, όπως παρατηρεί δικαίως ό M a x W e b e r , 7 μ π ο ρ ε ί νά σ υ μ β α δ ί ζ ε ι

μ έ τήν πλήρη ταυτότητα τού τρόπου

ζ ω ή ς τ ώ ν δύο μ ε ρ ώ ν . Κ α θ ' ό λ η τ ή μ α κ ρ ά ι σ τ ο ρ ί α τ ή ς ε π α ν ά σ τ α σ η ς σ τ ή Ρωσία,

ή

έ θ ε λ ο θ υ σ ί α , ή ά π ά ρ ν η σ η , ή ε γ κ α τ ά λ ε ι ψ η όλων τ ώ ν μ ο ρ φ ώ ν τ ή ς αστικής ζωής λογίζονταν ώς απαραίτητα γνωρίσματα τοΰ ή γ έ 5. Adolphe Thiers, Histoire de la Révolution Française, τ. Β ' , Leipzig 1846, σσ. 395-396· H. de Vaissière, Les gentilshommes campagnards de Pancienne France, Paris 1903, σ. 203· Journal des Goncourts, Mémoires delà vie littéraire, τ. θ ' , Paris 1896, σ. 250· Karl Kautsky, Die Klassen­ gegensätze von 1789, Berlin 1889, σ. 17. 6. Τις στενές σχέσεις μεταξύ αγροτών καί κληρικών στήν ιταλική ύπαιθρο τις έξεικόνισε θαυμάσια ό Μπακούνιν τό 1 8 7 1 : « Δ έ ν υπάρχει χωρικός πού νά μήν έχει στήν εκκλησία κάποιον κοντινό ή μακρινό συγ­ γενή ή τουλάχιστον κάποιον μακρινό εξάδελφο. Οί ιερείς, μολονότι τούς εκμεταλλεύονται μέ τό γάντι καί σκαρώνουν παιδιά μέ τις γυναίκες καί τις κόρες τους, μοιράζονται μαζί τους τή ζωή τους, καί έν μέρει τήν αθλιότητα, τους. Δέν έχουν απέναντι τους τήν υπεροπτική εκείνη περι­ φρόνηση πού τούς δείχνουν οί αστοί, αλλά ζουν μαζί τους οικογενειακά, σαν καλοί διάβολοι, συχνά μάλιστα κάνουν καί τούς γελωτοποιούς. Ό χωρικός συχνά γελάει μαζί τους, όμως δέν τούς απεχθάνεται, άφοΰ μαζί του εΐναι εξίσου οικείοι όπως καί τά έντομα πού φυτρώνουν αναρίθμητα στό κεφάλι του, μέσα στά μαλλιά του» (Michèle Bakounine, Il socialismo e Mazzini, σ. 49). 7. Σ έ ιδιωτική επιστολή πρός τον υποφαινόμενο.

ΑΠΑΡΝΗΣΗ

473

τ η τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς . Σ τ ή ν α' π α ρ ά γ ρ α φ ο τ ή ς δ ι α β ό η τ η ς Επαναστατικής

κατήχησης

(1871), ό Νετσάγιεφ

διατύπωνε

τ ή ν ε π ι τ α γ ή ό τ ι ό αληθινός ε π α ν α σ τ ά τ η ς π ρ έ π ε ι νά ά ν τ ι κ ρ ύ ζ ε ι τον εαυτό τ ο υ ώ ς « α φ ι ε ρ ω μ έ ν ο σ' έναν ιερό σ κ ο π ό » . « Δ έ ν έ χ ε ι ούτε προσωπικά συμφέροντα, ούτε υποθέσεις, ούτε αισθήματα, ούτε π ρ ο σ ή λ ω σ η , ούτε ιδιοκτησία, ούτε κάν όνομα. Τ ά πάντα μ έ σ α τ ο υ τ ά απορροφά έ ν α κ α ί μόνο α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ό ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν , μ ι ά κ α ί μ ό ν η σ κ έ ψ η , έ ν α κ α ί μόνο π ά θ ο ς : ή ε π α ν ά σ τ α σ η » . 8 Έ δ ώ επιδιώκεται ή πλήρης εξάλειψη καί λησμοσύνη τοΰ προ­ γ ε ν έ σ τ ε ρ ο υ ά σ τ ι κ ο ΰ β ί ο υ . Σ ο β α ρ ό τ ε ρ η ακόμη ά π ό τ ή χ ι μ α ι ρ ι κ ή

αυτή ε σ ω τ ε ρ ι κ ή αποχή κ α ί ά σ κ η τ ι κ ό τ η τ α ή τ α ν ή ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή , ή αναφερόμενη σ τ ο κοινωνικό περιβάλλον, τ ή ν όποια

θεωρούσε

ώ ς υπόβαθρο τ ή ς δ ρ ά σ η ς τ ο υ ένα π α ρ ό μ ο ι ο ρ ε ΰ μ α τ ώ ν Ρ ώ σ ω ν σοσιαλιστών. Μιλώντας γ ι ά τον φοιτητόκοσμο τ ή ς Ι τ α λ ί α ς , ο Μ π α κ ο ύ ν ι ν π ρ ο σ δ ι ό ρ ι σ ε κ ά π ο τ ε τ ο ν ρόλο, ό ό π ο ι ο ς κ α τ ά τ ή γ ν ώ μ η τ ο υ ε ν α π ό κ ε ι τ α ι σ έ όσους ν ε α ρ ο ύ ς αστούς α υ τ ο μ ο λ ο ύ ν σ τ ο σ τ ρ α τ ό π ε δ ο τ ο ΰ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ * υ π ο γ ρ ά μ μ ι σ ε ό τ ι ή ακα­ δ η μ α ϊ κ ή ν ε ο λ α ί α διόλου δέν π ρ έ π ε ι α ί φ ν η ς νά α ν α λ ά β ε ι στους κ ό λ π ο υ ς τ ο ΰ κ ο ι ν ω ν ι κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς ρόλο διευθυντή

καί προφήτη,

ίνστρούχτορα

καί διδάκτορα,

κατά

μ ε ί ζ ο ν α μ ά λ ι σ τ α λ ό γ ο δ η μ ι ο υ ρ γ ι κ ό , ο φ ε ί λ ε ι απλώς νά α π ο τ ε λ έ ­ σει « τ ή ν ξεγεννήτρα τ ή ς σκέψης πού βγαίνει μέσα άπό τούς κ ό λ π ο υ ς τ ή ς ζ ω ή ς τ ο ΰ λ α ο ΰ » κ α ί νά α ν υ ψ ώ σ ε ι τ ί ς τ ό σ ο ά σ ύ ν ε ι δ ε ς δσο κ α ί μ ε γ α λ ε π ή β ο λ ε ς β λ έ ψ ε ι ς τ ο ΰ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ ά π ό τ ό σ τ ά δ ι ο τ ή ς σ ύ γ χ υ σ η ς σ' ε κ ε ί ν ο τ ή ς ε ν ά ρ γ ε ι α ς . 9 δσον άφορα τ ή ν Ιταλία τήν πρακτική

κ α ί τ ή Ρωσία,

συμμετοχή

Π ρ ο παντός

ό Μπακούνιν θεωροΰσε

πολυάριθμων

θρυμμάτων

άπό τ ή ν

αστική τάξη, ιδίως τ ώ ν μορφωμένων στρωμάτων τ η ς , στο π ο ­ λ ι τ ι κ ό εργατικό

κίνημα

ώ ς α ν α γ κ α ί ο όρο γ ι ά τ ή ν ύ π α ρ ξ η κ α ί

ευόδωση τ ο υ , α π α ι τ ο ύ σ ε δ μ ω ς νά θ ε σ π ι σ θ ο ύ ν α υ σ τ η ρ ο ί κανόνες γ ι ά τ ά σ τ ο ι χ ε ί α π ο ύ άνηκαν κ α τ ' ανάγκη, ώ ς έ κ τ ή ς κ α τ ά γ ω -

8. Le Catéchisme Révolutionnaire, στό L'Alliance de la démocratie socialiste et Γassociation internationale des travailleurs, Londres/Hambourg 1873, σ. 9 0 . 9. M. Bakounine, «Lettre inédite à Celso Gerretti (1872)», La Société Nouvelle. Revue Internationale 22 (1896), σ. 179.

474

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

γ η ς κ α ι τοΰ περιβάλλοντος τους, στους πολεμίους τοΰ σοσιαλι­ σ μ ο ύ . Ώ ς π ρ ο ς τ ο ΰ τ ο μ π ο ρ ο ύ μ ε κ ά λ λ ι σ τ α νά τόν θ ε ω ρ ή σ ο υ μ ε ώς πρόδρομο τ ο ΰ Τ ο λ σ τ ό ι . « Ό τρόπος ζ ω ή ς διέπει τον κόσμο τών ιδεών καί προσδιορίζει τ ή β ο ύ λ η σ η » . Μ έ τό θ ε ώ ρ η μ α τ ο ΰ ­ τ ο , ό π υ ρ ή ν α ς τ ο ΰ ό π ο ι ο υ δέν εΐναι μ έ ν α π ό λ υ τ α σ ύ μ φ ω ν ο ς , ά λ ­ λά π ά ν τ ω ς σ υ γ γ ε ν ή ς μ έ τ ή ν υ λ ι σ τ ι κ ή α ν τ ί λ η ψ η τ ή ς ι σ τ ο ρ ί α ς , δ η λ ώ ν ε ι ό Μ π α κ ο ύ ν ι ν τ ή θ έ σ η τ ο υ αναφορικά μ έ τ ό π ρ ό β λ η μ α : « Ό π ο ι ο ς εΐναι γ έ ν ν η μ α - θ ρ έ μ μ α αστός κ α ί θ ε λ ή σ ε ι π ρ α γ μ α τ ι κ ά νά γ ί ν ε ι α κ ρ α ι φ ν ή ς κ α ί αληθινός φ ί λ ο ς τ ώ ν εργατών,

δηλαδή

σοσιαλιστής, έχοντας θέσει σκοπό του τ ή ν απελευθέρωση τοΰ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ , δέν μ π ο ρ ε ΐ νά α κ ο λ ο υ θ ή σ ε ι ε ι μ ή έναν μόνο δ ρ ό ­ μ ο : νά α π α ρ ν η θ ε ί μ ι ά γ ι ά π ά ν τ α ό λ ε ς τ ί ς σ υ ν ή θ ε ι ε ς κ α ί μ α τ α ι ό ­ τ η τ ε ς τ ή ς α σ τ ι κ ή ς ζ ω ή ς , νά τ α χ θ ε ί α ν ε π ι φ ύ λ α κ τ α σ τ ό π λ ε υ ρ ό τ ώ ν ε ρ γ α τ ώ ν κ α ί νά κ η ρ υ χ θ ε ί α ι ώ ν ι ο ς εχθρός τ ή ς α σ τ ι κ ή ς τ ά ­ ξ η ς . "Αν α δ υ ν α τ ε ί νά τ ό π ρ ά ξ ε ι , θά μ π ο ρ ε ΐ μ έ ν , έ λ α υ ν ό μ ε ν ο ς άπό η θ ι κ ά κ ί ν η τ ρ α , νά υ π ο σ τ η ρ ί ζ ε ι τ ό ν αγώνα τ ώ ν εργατών σ έ καιρούς σ χ ε τ ι κ ή ς ειρήνης, σέ κάθε δ μ ω ς σοβαρότερη σύγκρου­ σ η ά φ ε υ κ τ α θά ά ν α ρ ρ ι π ί ζ ε τ α ι εντός τ ο υ μ έ αμείωτη έ ν τ α σ η τ ό προγενέστερο αίσθημα ότι ανήκει στήν αστική τ ά ξ η .

Έτσι,

έ χ ο ν τ α ς π έ σ ε ι π ρ ώ τ α θ ύ μ α α υ τ α π ά τ η ς , θά ε ξ α π α τ ή σ ε ι

μετέ­

πειτα καί τήν ε ρ γ α τ ι κ ή π α ρ ά τ α ξ η » . 1 0 Ό Μπακούνιν διατυπώ­ νει λ ο ι π ό ν τ ό σ χ ε τ ι κ ό α ί τ η μ α έ χ ο ν τ α ς π ρ ώ τ α - π ρ ώ τ α κ α τ ά νοΰ έναν ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ό π α ρ ά γ ο ν τ α , τ ή ν α π ο φ α σ ι σ τ ι κ ή κ α τ ά τ ή ν κ ρ ί ­ σ η τ ο υ επίδραση τ ο ΰ π ε ρ ι β ά λ λ ο ν τ ο ς στόν έ σ ώ κ ο σ μ ο . Ώ ς θ ε ρ α -

10. M. Bakounine, «L'Empire knouto-germanique et la révolution sociale», Oeuvres, τ. Β ' , Paris 1907, σ. 370. - Τ ό 1869 έξαλλου, Οταν δη­ λαδή οί εντυπώσεις του άπο τήν Ιταλία ήσαν ακόμη νωπές καί ζωηρές, ό Μπακούνιν πραγματεύθηκε ρητά καί αποκλειστικά τόν ρόλο τής φοι­ τητικής νεολαίας ώς πρωτοπορίας τής κοινωνικής επανάστασης στήν προκήρυξη Paroles adressées aux étudiants (Γενεύη). Τό φυλλάδιο ωστό­ σο αυτό, το όποιο συνιστούσε στους νεαρούς θεράποντες τής επιστήμης ώς κύριο φάρμακο τήν «ιερή καί ευλογημένη άγνοια» καί διαπνεόταν άπό φλογερό πάθος, θυμίζοντας τόν Τολστόι σέ οχι λίγα σημεία, αναφε­ ρόταν κυρίως στά ρωσικά πράγματα. Ό ιταλικός επαναστατικός φοιτη­ τικός όχλος, ό όποιος διατελοΰσε επίσης ύπό τήν επιρροή τοΰ Μπακού­ νιν, ανακήρυξε τουναντίον, παντοΰ καί πάντοτε, τή γνώση ώς τή θεμελιωδέστερη προϋπόθεση τής δράσης υπέρ τοΰ σοσιαλισμοΰ καί — πράγ-

ΑΠΑΡΝΗΣΗ

πεία

υποδείκνυε

σ τ ή διανοούμενη

475

νεολαία το «λουτρό

μέσα

σ τ ο ν λ α ϊ κ ό β ί ο » . 1 1 Έ κ φ α ν σ η τ ή ς ε π ι τ α γ ή ς αυτής, ή ό π ο ι α δ έ ­ σποσε καί σφράγισε μακρές περιόδους τ ή ς ιστορίας τού σοσια­ λ ι σ μ ο ύ σ τ ή Ρωσία,

ή τ α ν τ ό κ α ι ν ο φ α ν έ ς έ θ ι μ ο νά « κ α τ ε β α ί ν ο υ ν

σ τ ο λ α ό » οί κ α τ α γ ό μ ε ν ο ι ο χ ι σπάνια ά π ό τ ο ύ ς κ α λ ύ τ ε ρ ο υ ς αρι­ σ τ ο κ ρ α τ ι κ ο ύ ς ο ί κ ο υ ς θ ι α σ ώ τ ε ς τ ή ς ε π α ν ά σ τ α σ η ς , νά π ρ ο σ π α ­ θούν δ η λ α δ ή νά π ρ ο σ α ρ μ ο σ θ ο ύ ν π λ ή ρ ω ς σ τ ί ς ε ξ ω τ ε ρ ι κ έ ς συν­ θ ή κ ε ς δ ι α β ί ω σ η ς τ ο υ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ , νά α φ ο μ ο ι ω θ ο ύ ν μ έ τ ο ύ ς προλετάριους. Πρόκειται γιά τ ή θεωρία τών

Ναροντνίτσεστβο,

τών « Φ ί λ ω ν τοΰ Λ α ο ΰ » , τ ι ς π ρ α κ τ ι κ έ ς συνέπειες τ ή ς όποιας ύπέμεναν μ έ ε ξ α ι ρ ε τ ι κ ή αυτοθυσία. Α π ο σ τ έ ρ γ ο ν τ α ς τήν κοι­ νωνική τους θ έ σ η , εγκαταλείποντας δλα τά π λ ε ο ν ε κ τ ή μ α τ α τοΰ πολιτισμικού

βίου τών πόλεων,

αστική σ τ α δ ι ο δ ρ ο μ ί α

ιδίως

τ ι ς σπουδές

τους, επιστήμονες,

δάσκαλοι,

καί τήν γυναίκες

κάθε λογής, Ε β ρ α ί ε ς φοιτήτριες καί ευγενούς κ α τ α γ ω γ ή ς δε­ σ π ο ι ν ί δ ε ς π ή γ α ι ν α ν σ τ ά π ι ο απόμακρα χ ω ρ ι ά κ α ί ε ρ γ ά ζ ο ν τ α ν έ κ ε ΐ στους α γ ρ ο ύ ς ή ώ ς ά μ α ξ ο π ο ι ο ί , κ λ ε ι θ ρ ο π ο ι ο ί ,

φανοποιοί

κ . λ π . , γ ν ώ ρ ι ζ α ν ε π α κ ρ ι β ώ ς τ ο ν λ α ό , ε π ι ζ η τ ο ύ σ α ν νά κ ε ρ δ ί σ ο υ ν τήν

εμπιστοσύνη

τ ο υ , καί γίνονταν,

αποβλέποντας

πάντοτε

προς τ ή ν επανάσταση, σύμβουλοι του σέ όλες τ ι ς κ α τ α σ τ ά σ ε ι ς τ ή ς ζ ω ή ς . 1 2 Ή έν λ ό γ ω π ο λ ι τ ι κ ή τ α κ τ ι κ ή , τ ή ν ο π ο ί α δέν μ π ο ­ ροΰν ΐ σ ω ς νά ακολουθούν π α ρ ά ι δ ε α λ ι σ τ έ ς , κ α ί αυτοί μόνο σ έ κ α ι ρ ο ύ ς ι σ χ υ ρ ώ ν σ υ λ λ ο γ ι κ ώ ν ψ υ χ ι κ ώ ν

ακόμη

σκιρτημάτων,

ε δ ρ ά ζ ε τ α ι σ τ ή ν ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ή δ ι α κ ρ ί β ω σ η ό τ ι μόνο ή , έ σ τ ω κ α ί τ ε χ ν η τ ή , δ η μ ι ο υ ρ γ ί α κοινωνικής

ομοιογένειας

δ λ ω ν τ ώ ν συνα-

ποτελούντων τήν επαναστατική παράταξη κοινωνικών

στρω­

μάτων καί θρυμμάτων αποδεικνύεται κάπως τελεσφόρο προλη­ π τ ι κ ό μ έ σ ο γ ι ά νά κ α τ α σ τ ε ί λ ε ι έν τ ή γ ε ν έ σ ε ι ή τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν νά μετριάσει σημαντικά τ ι ς ιδιαίτερα βλαπτικές τάσεις τ ή ς ή γ ε μα ώς έπί τό πλείστον ταυτόσημο μ' αυτήν στά μάτια τών φοιτητών — τής κοινωνικής ηθικής. 11. Μ. Bakounine, Il socialismo e Mazzini, σ. 24. 12. Adolf Braun, Russland und die Revolution, τυπ. ώς χειρόγρ., σ. 4. Ά π ό τά πάμπολλα δημόσια έγγραφα αυτής τής περιόδου τών απελευθε­ ρωτικών αγώνων στή Ρωσία, βλ. επίσης: «Geheime Denkschrift über die nihilistischen Umtriebe im Jahre 1 8 7 5 » , Deutsche Rundschau, σσ. 3 5 2 κ.έξ.

476

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

σ ί α ς . Ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , ή ι σ ό τ η τ α τ ώ ν όρων ζ ω ή ς δέν π ρ ο β α λ λ ό ­ ταν μόνο ώ ς η θ ι κ ό α ί τ η μ α , άλλα λ ο γ ι ζ ό τ α ν ε π ι π λ έ ο ν ώ ς δ ι κ λ ε ί ­ δα α σ φ α λ ε ί α ς γ ι ά νά α π ο σ ο β η θ ε ί ή τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν νά ά ν α σ χ ε θ ε ΐ ή ανάπτυξη ολιγαρχικών μορφών στους κόλπους τών ε ρ γ α τ ι κ ώ ν κομμάτων. Κ α τ ά τ ή δ ε κ α ε τ ί α τ ο ΰ 1 8 7 0 , ένα π α ρ ό μ ο ι ο κ ί ν η μ α μ έ τ ό ρ ω ­ σ ι κ ό ε κ δ η λ ώ θ η κ ε , άν κ α ί μ έ μ ι κ ρ ό τ ε ρ η έ ν τ α σ η , μ ε τ α ξ ύ σοσιαλιστών

διανοουμένων

μεταξύ τών

Ιταλών,

καί σέ άλλες χ ώ ρ ε ς , προ

τ ο ύ ς όποιους χ α ρ α κ τ ή ρ ι σ ε ώ ς

ξ ε π ε σ μ έ ν ο υ ς » ό M a r x σέ

μιαν

τών

πάντων «ταξικά

αδικαιολόγητη έκρηξη οργής.

Ό

σαρκαστικός τοΰτος χ α ρ α κ τ η ρ ι σ μ ό ς , ό όποιος ισοδυναμούσε μ έ ύ β ρ η , π α ρ α π ο ι ο ύ σ ε ό λ ω ς διόλου τ ό η θ ι κ ό ποιόν τ ώ ν α ν θ ρ ώ π ω ν αυτών. Ή ξικό

θ ε ω ρ ί α τ ο ύ Μ π α κ ο ύ ν ι ν δέν α ν τ ι λ α μ β ά ν ε τ α ι τον

ξεπεσμό

τα­

ώ ς ι σ τ ο ρ ι κ ό γ ε γ ο ν ό ς κ α θ ' ε α υ τ ό , άλλά ώ ς ψ υ χ ο ­

λ ο γ ι κ ή α ν α γ κ α ι ό τ η τ α γ ι ά τ ή σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή δ ρ ά σ η όλων τ ώ ν σ ο ­ σιαλιστών μ ή προλεταριακής προέλευσης. Ό ταξικά ξεπεσμέ­ νος δέν ε ϊ ν α ι λ ο ι π ό ν « ά π ό β ρ α σ μ α » τ ή ς κ ο ι ν ω ν ί α ς , ν α υ α γ ό ς τ ή ς ζωής ή « ξ ο φ λ η μ έ ν η » μεγαλοφυία, κοντολογής κάποιος αθέλη­ τ α . ξ ε π ε σ μ έ ν ο ς , άλλά τ ο υ ν α ν τ ί ο ν κ ά π ο ι ο ς π ο ύ κ α τ ή λ θ ε

αύτο-

π ρ ο α ί ρ ε τ α τ ο ύ ς α ν α β α θ μ ο ύ ς τ ή ς κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς κ λ ί μ α κ α ς γ ι ά νά π ρ ο σ α ρ μ ο σ θ ε ί σ έ π ε ρ ι β ά λ λ ο ν δπου ε π ι κ ρ α τ ο ύ ν ε π ι δ ι ώ ξ ε ι ς ξ έ ν ε ς πρός τήν ιδιοσυστασία τ ή ς γενέθλιας τ ά ξ η ς του· τούτο, ξ ά ρ τ η τ α άπό τον σ κ ο π ό γ ι ά τον όποιο έ γ ι ν ε , ε π ι β ά λ λ ε ι

ανε­

σεβα­

σμό ώς δ ε ί γ μ α μ ε γ ά λ η ς αυτοθυσίας καί άκρας συνέπειας καί π ί σ τ η ς . Ά π ό τήν ιστορία γνωρίζουμε τ ό π ο ς νά τ ό τ ε κ μ η ρ ι ώ σ ο υ μ ε —

— κ α ί δέν ε ΐ ν α ι έ δ ώ ό

δ τ ι δ λ ο ι σ χ ε δ ό ν οί α σ τ ο ί τ ο ΰ

π ρ ώ τ ο υ ί τ α λ ι κ ο ΰ έ ρ γ α τ ι κ ο ΰ κ ι ν ή μ α τ ο ς ήσαν π ρ ά γ μ α τ ι

ταξικά

ξ ε π ε σ μ έ ν ο ι μόνο ύπό τ ή ν έννοια τ ο ΰ Μ π α κ ο ύ ν ι ν , ό χ ι τ ο ΰ M a r x . Ώ ς κατ' εξοχήν χαρακτηριστικός εκπρόσωπος τών κοινωνικών αυτών

ιδεαλιστών

θά π ρ έ π ε ι

νά θ ε ω ρ ε ί τ α ι

ό

επιφανέστερος

ηγετικός παράγοντας τοΰ ίταλικοΰ τ μ ή μ α τ ο ς τής Διεθνούς, ό C a r l o Cafiero, γ ό ν ο ς π λ ο ύ σ ι ο υ ο ϊ κ ο υ τ ή ς υ ψ η λ ή ς α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ί α ς , ό όποιος δώρισε στο σοσιαλιστικό κ ό μ μ α ολόκληρη τ ή μ ε γ ά λ η περιουσία του καί ζοΰσε έπειτα ώς φ τ ω χ ό ς μ π ο έ μ . 1 3 13. Πρβλ. R. Michels, Proletariato italiano, σσ. 68 κ.έξ.

e borghesia nel movimento

socialista

ΑΠΑΡΝΗΣΗ

477

Τ ο α ΐ τ η μ α να α π α ρ ν η θ ο ύ ν οί η γ έ τ ε ς τ α υ λ ι κ ά α γ α θ ά κ α ί να ε ν σ ω μ α τ ω θ ο ύ ν σ τ ό π λ ή θ ο ς , δέν τ ο π ρ ε σ β ε ύ ο υ ν σ ή μ ε ρ α π λ έ ο ν ε ι μ ή μ ε ρ ι κ ο ί μ υ θ ι σ τ ο ρ ι ο γ ρ ά φ ο ι α ύ τ ο κ α τ α λ ε γ ό μ ε ν ο ι σ τ ο αναρχι­ κό ρ ε ύ μ α τ ο ΰ σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ , εκφράζοντας τ ο ώ ς έ π ί τ ο π λ ε ί σ τ ο ν μ έ π ε ρ ι σ τ ρ ο φ έ ς κ α ί σ υ σ τ ο λ ή . 1 4 Ω σ τ ό σ ο ε ξ α κ ο λ ο υ θ ε ί β έ β α ι α νά υ φ ί σ τ α τ α ι μ έ τ ή μ ο ρ φ ή τ ο ΰ α ι τ ή μ α τ ο ς νά θραύσουν δ λ α τ ά μ έ ­ λ η τ ώ ν σοσιαλιστικών κ ο μ μ ά τ ω ν κάθε ψυχικό δεσμό προς τον α σ τ ι κ ό κ ό σ μ ο κ α ί νά α φ ι ε ρ ω θ ο ύ ν έ ξ ο λ ο κ λ ή ρ ο υ στον κ ο μ μ α τ ι κ ό β ί ο . Τ ο α γ γ λ ι κ ό κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ό κ ό μ μ α απαιτεί ά π ό τ ά μ έ λ η τ ο υ δ ι ε ν ε κ ή π ρ ο θ υ μ ί α κ α ί ε τ ο ι μ ό τ η τ α νά ε κ π λ η ρ ώ ν ο υ ν τ ι ς ανα­ τ ι θ έ μ ε ν ε ς άπό τ ή ν ηγεσία ε ρ γ α σ ί ε ς . 1 5 Ο ί γ κ ε ν τ ι σ τ έ ς τ ή ς β ό ­ ρ ε ι α ς Γ α λ λ ί α ς α π ο φ ά σ ι σ α ν σ έ κ ά π ο ι ο σ υ ν έ δ ρ ι ο τ ο υ ς δ τ ι οί β ο υ ­ λ ε υ τ έ ς ο φ ε ί λ ο υ ν κ α θ η μ ε ρ ι ν ά « ν ά ζουν α ν ά μ ε σ α στους σ υ ν τ ρ ό ­ φους τ ο υ ς » . 1 6 Ό μ ο ί ω ς α π α γ ο ρ ε ύ ε τ α ι σ τ ή Γ ε ρ μ α ν ί α νά αρθρο­ γ ρ α φ ο ύ ν τ ά μ έ λ η τ ο ΰ σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς σ έ αστι­ κ έ ς ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς κ α ί νά σ υ μ μ ε τ έ χ ο υ ν σ έ α σ τ ι κ ο ύ ς ψ υ χ α γ ω γ ι κ ο ύ ς συλλόγους. Έ ν α άπό τ ά μ υ σ τ ι κ ά τ ή ς ε π ι τ υ χ ί α ς τ ώ ν μ π ο λ σ ε β ί κ ω ν στον ρ ω σ ι κ ό λ α ό ή τ α ν δ ί χ ω ς ά λ λ ο τ ό , κ α τ ά τ ή ν αντίληψη ο ρ ι σ μ έ ­ νων, δ η μ ώ δ ε ς , δσον άφορα ι δ ι α ί τ ε ρ α τ ο ν Λ έ ν ι ν , κ ο ι ν ό κ α ί ανε­ πιτήδευτο

λεκτικό17

—άλλά πάντως καί ή άπλή ζ ω ή τους.

Ε ξ υ π α κ ο ύ ε τ α ι δ τ ι \ιε τ ι ς π ρ ο ε ι ρ η μ έ ν ε ς α κ α τ α ν ό η τ ε ς

προσπά­

θ ε ι ε ς , οί ό π ο ι ε ς ε μ π ί π τ ο υ ν α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ά σ τ ό ι δ ε ο λ ο γ ι κ ό π ε δ ί ο , επιτυγχάνεται στήν καλύτερη π ε ρ ί π τ ω σ η κομματικός

φανατι­

σ μ ό ς , ο χ ι δ μ ω ς π ρ α γ μ α τ ι κ ή α φ ο μ ο ί ω σ η στόν κ ό σ μ ο τ ώ ν δ ι α ­ νοημάτων καί τών εμπράγματων δεδομένων τών μαζών. 14. Σ ' ένα από τά ενδιαφέροντα άπό ψυχολογική σκοπιά μυθιστορήμα­ τα της, ή Ιταλίδα λογοτέχνιδα καί αναρχική άγκιτατόρισα Leda Rafanelli Polli, πρώην τυπογράφος, διατυπώνει τή θέση ότι ό διανοούμενος μπορεί νά γίνει ακραιφνής σοσιαλιστής μόνο άν σταματήσει νά ζει στους κόλπους τής τάξης του· άν δέν τό πράξει, μπορούμε νά είμαστε βέβαιοι ότι αργά ή γρήγορα θά στρέψει τά νώτα του στό προλεταριάτο (Leda Rafanelli Polli, Un sogno d'amore. Romanzo sociale, Firenze 1 9 0 5 , σσ. 171 κ.έξ.). 15. Daily Mail (4 Αύγ. 1924). 16. Compte-rendu officiel du IHe congrès département de la fédération du nord du parti socialiste, tenu à Loos 1907, Lille 1907, σ. 4 1 . 17. A. Charasch, Lenin, πρόλ. A. Axelrod, Zürich 1920, σ. 16.

478

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

III. ΤΟ ΠΡΟΦΥΛΑΚΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ TOT ΑΝΑΡΧΟΣΤΝΔΙΚΑΛΙΣΜΟΤ

Ή

σπουδαιότητα του άναρχοσυνδικαλισμοΰ έ γ κ ε ι τ α ι κυριότα-

τ α σ τ ή ν ε ν ά ρ γ ε ι α κ α ί ο ξ υ δ έ ρ κ ε ι α μ έ τ ή ν όποια ε π ι σ ή μ α ν ε τ ο ύ ς κ ι ν δ ύ ν ο υ ς τ ή ς α σ τ ι κ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς . Μ έ αληθινά ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ό σ κ ε π τ ι κ ι σ μ ό κ α τ έ δ ε ι ξ ε ότι ή κ ρ α τ ι κ ή εξουσία στό πλαίσιο τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς α π ο τ ε λ ε ί κ α θ α ρ ή εξουσία,

μειοψηφίας,

ή

όποια,

ό π ω ς τ ό ν ι σ ε , β ρ ί σ κ ε τ α ι σ έ δ ι α μ ε τ ρ ι κ ή α ν τ ί θ ε σ η π ρ ο ς τ ί ς ανάγ­ κ ε ς τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς . 1 « Ή δ η μ ο κ ρ α τ ί α ε π ι δ ι ώ κ ε ι νά σ υ ν ε ­ χίσει τήν εκμετάλλευση τών παραγωγικών

μ α ζ ώ ν ά π ό μιαν.

ο λ ι γ α ρ χ ί α ε π α γ γ ε λ μ α τ ι ώ ν τ ή ς δ ι α ν ό η σ η ς » . 2 Σ έ τ ε λ ι κ ή ανάλυ­ σ η , όλοι οί αγώνες τ ο ΰ διεθνούς ά ν α ρ χ ο σ υ ν δ ι κ α λ ι σ μ ο ΰ κ α τ ά τ ή ς γ ε ρ μ α ν ι κ ή ς σοσιαλδημοκρατίας, τών Γ ά λ λ ω ν καί Ι τ α λ ώ ν δια­ νοουμένων, τ ώ ν συγκροτημένων κατά τό πρότυπο τοΰ κράτους συνδικάτων, κατατείνουν στήν κ α τ α π ο λ έ μ η σ η τ ή ς κ ο μ μ α τ ι κ ή ς δημαγωγίας.3 Ή θ ε ω ρ ί α τ ο ΰ ά ν α ρ χ ο σ υ ν δ ι κ α λ ι σ μ ο ΰ δ ι δ ά σ κ ε ι ό τ ι επιβάλλε­ τ α ι νά μ ε τ α τ ο π ι σ θ ε ί τ ό κ ύ ρ ι ο βάρος τ ή ς ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή ς δ ρ ά σ η ς τοΰ προλεταριάτου άπό τό πολιτικό κ ό μ μ α στο συνδικάτο πού εΐναι π ο λ ι τ ι κ ά ο υ δ έ τ ε ρ ο , άλλά σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ό ώ ς π ρ ο ς τ ή ν κ ο ­ σ μ ο θ ε ω ρ ί α κ α ί τ ο ύ ς στόχους- δέν ε π ι ζ η τ ε ί λ ο ι π ό ν νά ε ξ α λ ε ί ψ ε ι τήν οργάνωση ώς άρχή τού έργατικοΰ κινήματος. Ό

άναρχοσυνδικαλισμός έχει απεναντίας ε π ί γ ν ω σ η τοΰ π ό ­

σο α ν α γ κ α ί α εΐναι ή τ ε λ ε υ τ α ί α . Ε δ ρ ά ζ ε τ α ι σ τ ή ν ο ρ θ ή δ ι α κ ρ ί ­ β ω σ η ό τ ι οί σ υ ν α κ ό λ ο υ θ ο ι τ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς κ ί ν δ υ ν ο ι δέν ε π ι τ ρ έ ­ π ε τ α ι νά π α ρ α κ ά μ π τ ο ν τ α ι μ έ τ ή ν κ α τ ά ρ γ η σ η τ η ς , δ π ω ς ακρι­ β ώ ς δέν μ π ο ρ ε ΐ νά α ν τ ι μ ε τ ω π ι σ θ ε ί ό κ ί ν δ υ ν ο ς τ ή ς σ η ψ α ι μ ί α ς ή τ ώ ν νόσων τ ή ς κ υ κ λ ο φ ο ρ ί α ς τ ο ΰ α ί μ α τ ο ς μ έ τ ή ν αφαίμαξη τ ο ΰ 1. Ό Werner Sombart {Sozialismus und soziale Bewegung, εκδ. στ', J e ­ na 1907, σ. 129) απέδωσε μεγάλη σημασία σ' αυτήν ακριβώς τήν πλευ­ ρά τοΰ άναρχοσυνδικαλισμοΰ. 2. Georges Sorel, Les illusions du progrès, σ. 263. 3. Τοΰτο υπογραμμίζει ό George Sorel σέ γράμμα του πρός τόν Enrico Leone, βλ. Divenire Sociale 5 (1909).

ΑΝΑΡΧΟΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΜΟΣ

479

α ν θ ρ ώ π ι ν ο υ σ ώ μ α τ ο ς . Α μ φ ό τ ε ρ ε ς αυτές οί μ έ θ ο δ ο ι θ ε ρ α π ε ί α ς θα ή σ α ν εξίσου β ί α ι ε ς δσο κ α ί ο λ έ θ ρ ι ε ς , κ α ί θα ε π έ φ ε ρ α ν τ ο ν θάνατο— στήν π ρ ώ τ η π ε ρ ί π τ ω σ η τοΰ ανθρώπινου, σ τ ή δεύτε­ ρη τ ο ΰ κ ο ι ν ω ν ι κ ο ύ κ α ί π ο λ ι τ ι κ ο ύ ο ρ γ α ν ι σ μ ο ύ . Τ ο μ έ λ η μ α μ α ς δέν μ π ο ρ ε ί λ ο ι π ό ν παρά νά έ γ κ ε ι τ α ι σ τ ο νά α ν α κ α λ ύ ψ ο υ μ ε ένα μ έ σ ο προόσφορο γ ι ά νά ε ξ ο υ δ ε τ ε ρ ώ σ ο υ μ ε τ ο ε γ γ ε ν έ ς ε λ ά τ τ ω μ α κάθε οργάνωσης, το δτι δηλαδή ή μειοψηφία αποβαίνει κυρίαρ­ χ η τ ή ς π λ ε ι ο ψ η φ ί α ς κ α θ ώ ς σ χ η μ α τ ί ζ ο ν τ α ι ελίτ στους κ ό λ π ο υ ς τ ή ς η γ ε σ ί α ς . Μ ι ά μ ε γ ά λ η σ χ ο λ ή , λαμπρυνόμενη άπό πολλούς βαθυστόχαστους, πεπαιδευμένους καί υψηλόφρονες ανθρώπους, νόμισε δτι βρήκε έτσι το αντίδοτο κατά τ ή ς δεσποτικής δ η μ ο ­ κρατίας. Π ά ρ α π ο λ ύ α π ί θ α ν ο εΐναι ω σ τ ό σ ο νά τ ε λ ε σ φ ο ρ ε ί

εναντίον

τών ολιγαρχικών τάσεων τ ή ς οργάνωσης μιά μέθοδος ρ ι ζ ω μ έ ­ νη ε ξ ολοκλήρου στήν άρχή τ ή ς α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ε υ σ η ς . Ό άναρχοσυνδικαλισμός εμφανίζει κατά συνέπεια μιά προφανή αντινο­ μία. Σ τ ή ν κ ρ ι τ ι κ ή του διαπράττει το έξης σφάλμα:

αποδίδει

προ πάντων στήν κοινοβουλευτική δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή δράση τά κ α ­ κ ά π ο ύ εΐναι εγγενή σ έ κ ά θ ε εκχώρηση κ υ ρ ι α ρ χ ι κ ώ ν δ ι κ α ι ω μ ά ­ των καί εξουσιών σέ αντιπροσώπους, καί σταματά τήν κ ρ ι τ ι κ ή τ ο υ ε κ ε ί δ π ο υ δέν . . χ ω ρ ε ί π λ έ ο ν σ τ α μ ά τ η μ α . Ό , τ ι π ρ ο σ ά π τ ε ι δ μ ω ς σ τ ή σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ί α , π λ ή τ τ ε ι έν μ έ ρ ε ι κ α ί τ ή ν ά ρ χ ή σ τ ή ν όποια σ τ η ρ ί ζ ε τ α ι ό ΐ δ ι ο ς . 4 Ό

άναρχοσυνδυκαλισμός

κόμματα

κατηγορεί τά

καί τά αυταρχικά

συνδικάτα

σοσιαλδημοκρατικά ώς

«δημοκρατικά»,

ε π ε ι δ ή κ α κ ο π ο ι ο ύ ν τ ι ς θ ε μ ε λ ι ώ δ ε ι ς δ η μ ο κ ρ α τ ι κ έ ς αρχές τ ο υ ε ρ ­ γ α τ ι κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς , επειδή β γ ά ζ ο υ ν ά π ό τ ό δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό

έδα­

φος ο λ ι γ α ρ χ ι κ ο ύ ς κ α ρ π ο ύ ς . Ό σ ο π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ω σ τ ό σ ο θ έ λ ε ι νά μ ε τ α τ ο π ί σ ε ι ό ά ν α ρ χ ο σ υ ν δ ι κ α λ ι σ μ ό ς τ ό κ ύ ρ ι ο βάρος σ τ ή σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ή δ ρ ά σ η , τ ό σ ο π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο κ ι ν δ υ ν ε ύ ε ι γ ε ν ι κ ά νά κ α τ α λ ή ξ ε ι ό ΐ δ ι ο ς σ έ ο λ ι γ α ρ ­ χ ί α . Α κ ό μ η κ α ί στους κ ό λ π ο υ ς τ ώ ν ε π α ν α σ τ α τ ι κ ώ ν σ υ ν δ ι κ α λ ι ­ σ τ ι κ ώ ν ο μ ά δ ω ν , ό η γ έ τ η ς έ χ ε ι π ο λ λ έ ς ε υ κ α ι ρ ί ε ς νά φ ε ν α κ ί σ ε ι 4. Τήν έν λόγω αντίφαση τήν επισημαίνει καί ό άναρχοσυνδικαλιστής Paolo Mantica στον επίλογο του σέ άρθρο τοΰ F. Dalpadulo, «Elezionismo ο antielezionismo?», Divenire Sociale 6 (1910), σ. 2 7 2 .

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

480

τ α ά π λ α μ έ λ η . Ό τ α μ ί α ς σ έ μιαν απεργία, ό γ ρ α μ μ α τ έ α ς ενός ε ρ γ α τ ι κ ο ύ σ ω μ α τ ε ί ο υ , ακόμη κ α ί ό σ υ ν α ρ χ η γ ό ς μ ι α ς σ υ ν ω μ ο ­ σίας ή ό έ π ι κ ε φ α λ ή ς σ τ ά ο δ ο φ ρ ά γ μ α τ α μ π ο ρ ε ί νά π ρ ο δ ώ σ ε ι τούς εντολοδότες του μ έ πολύ μεγαλύτερη ευκολία καί μ έ συ­ νέπειες πολύ σοβαρότερες άπ' ό,τι ό βουλευτής ή ό σοσιαλδη­ μοκράτης δημοτικός ή κοινοτικός σ ύ μ β ο υ λ ο ς . 5 Γ ά λ λ ο ι άναρχοσ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ έ ς εξήραν συχνά κ α ί μ έ κ ά π ο ι α σ φ ο δ ρ ό τ η τ α τ ή λ ε ­ γ ό μ ε ν η άμεση

8ράση

ώ ς τ ή μ ό ν η δ υ ν α τ ό τ η τ α νά π ρ ο β ά λ ε ι ή

ε ρ γ α τ ι κ ή τ ά ξ η α υ τ ό ν ο μ η , α υ τ ο π ρ ό σ ω π η κ α ί νά α π ο κ λ ε ι σ θ ε ί a priori κ ά θ ε μ ο ρ φ ή ε κ π ρ ο σ ώ π η σ η ς — « π ο ύ δέν μ π ο ρ ε ί π α ρ ά νά εΐναι π ρ ο δ ο σ ί α , α π ό κ λ ι σ η , α σ τ ι κ ο π ο ί η σ η » . 6 Ε ν ν ο ο ύ ν

ωστόσο

νά π ε ρ ι ο ρ ί ζ ο υ ν α υ θ α ί ρ ε τ α τ ή μ ο ν ό π λ ε υ ρ η θ ε ω ρ ί α τ ο υ ς σ τ ά π ο ­ λ ι τ ι κ ά κ ό μ μ α τ α , λ έ ς κ α ί τ ά ΐ δ ι α α ΐ τ ι α δέν γεννούν κ α τ ' ανάγκη τά ΐδια αποτελέσματα στό πλαίσιο του συνδικαλιστικού κ ι ν ή ­ μ α τ ο ς , ακόμη κ α ί τ ο υ έ π α ν α σ τ α τ ι κ ό τ ε ρ ο υ * κάνουν σαν νά μ ή ν ίσχυαν μόνο γ ι ά τ ο ύ ς ίδιους οί γ ε ν ι κ ά ι σ χ ύ ο ν τ ε ς ν ό μ ο ι τ ή ς κ ο ι ­ ν ω ν ι ο λ ο γ ί α ς . 7 Τ ά συνδικάτα διαπνέονται — ώς προς τ ή ν οργα­ νική δομή τους—

άπό τ ή ν ΐ δ ι α μ έ κ ά θ ε π ο λ ι τ ι κ ό

εργατικό

5. Τοΰτο γίνεται παραδεκτό καί άπό τήν πλευρά τών ΐδιων τών άναρχοσυνδικαλιστών πρβλ. Angelo Oliviero Olivetti, Problemi del socialismo contemporaneo, τ. Α', Lugano 1906, σ. 52. 6. Βλ. λ.χ. Edouard Berth, «Bourgeoisie et prolétariat dans le mouvement socialiste italien», Le Mouvement Socialiste, περ. Β ' , 9 (1907), σ. 165· πρβλ. καί τήν απάντηση τοΰ υποφαινομένου: «Controverse sociali­ ste», ο.π., σσ. 2 8 2 κ.έξ. 7. Χαρακτηριστικά τής απλοϊκής αντίληψης τών περισσότερων άναρχοσυνδικαλιστών είναι τά λόγια τοΰ Gustave Hervé αναφορικά μέ τήν υπόθεση τοΰ Ρώσου επαναστάτη 'Αζέφ, ό όποιος, όπως αποκαλύφθηκε, ήταν χαφιές. Σ τ ό άρθρο του «L'Affaire Azew», La Guerre Sociale 3 (1909), άρ. 7, σ. 1, ό Hervé σημειώνει αρχικά ότι οί αποκαλύψεις γιά τόν 'Αζέφ ήσαν τέτοιες, ώστε θά μποροΰσαν «νά αποθαρρύνουν κάθε επαναστάτη νά προσχωρήσει ποτέ σέ μυστική οργάνωση». Σ τ ή συνέχεια τονίζει τήν αναγκαιότητα τών μικρών καί μυστικών ηγετικών πυρήνων: «Είναι απαραίτητο μιά οργάνωση μάχης, δποια κι άν εΐναι, νά έχει έπι κεφαλής της μιά κεντρική επιτροπή όσο γίνεται πιό ολιγάριθμη καί απο­ τελούμενη άπό στελέχη εξίσου απρόσβλητα άπό απληστία καί φιλοδοξία όσο κι άπό φόβο καί νευρασθένεια». Καί πάλι: «Οί πυρήνες αυτοί πρέπει νά άποτελοΰνται άπό συντρόφους, τών οποίων έχουν δοκιμασθεί τό θάρ-

ΑΝΑΡΧΟΣΤΝΔΙΚΑΛΙΣΜΟΣ

481

κόμμα θεμελιώδη άρχή: τήν εκπροσώπηση τών συμφερόντων τ ώ ν μ α ζ ώ ν άπό επιμέρους αιρετά σ τ ο ι χ ε ί α . 8 Σ τ ι ς α π ο φ α σ ι σ τ ι ­ κές δμως

στιγμές

τ ώ ν αγώνων γ ι ά α ύ ξ η σ η τ ώ ν α π ο δ ο χ ώ ν

τ ο υ ς , οί ο ρ γ α ν ω μ έ ν ε ς μ ά ζ ε ς δέν ε ν ε ρ γ ο ύ ν α υ τ ο π ρ ο σ ώ π ω ς , ά λ λ ά εκπροσωπούνται.

Ο υ τ ε υπάρχουν, ουτε νοούνται συνδικάτα δί­

χ ω ς ε κ π ρ ο σ ώ π ο υ ς , δ ί χ ω ς δ ι α χ ε ι ρ ι σ τ έ ς , ό π ω ς κ α ί άν εμφανί­ ζ ο ν τ α ι αυτοί. 9 Ή

απεργία,

ή μορφή τ ή ς άμεσης δράσης τοΰ προλεταριάτου

πού σ υ ν ι σ τ ο ύ ν ώ ς π α ν ά κ ε ι α οί ά ν α ρ χ ο σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ έ ς ,

παρέχει

σέ σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η μ έ π ο λ ι τ ι κ έ ς ρ ο π έ ς ά ρ ι σ τ ε ς π ρ ο ο ­ π τ ι κ έ ς γ ι ά νά ε π ι δ ε ί ξ ο υ ν τ ά ο ρ γ α ν ω τ ι κ ά τ α λ έ ν τ α κ α ί τ ί ς σ τ ρ α ­ τ η γ ι κ έ ς ικανότητες τους. Τοΰτο συμβαίνει καί στήν π ε ρ ί π τ ω σ η τ ή ς γ ε ν ι κ ή ς , τ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς απεργίας.10 Γ ι ά τούς προικισμένους ρος, ή περίσκεψη, ή νηφαλιότητα καί ή άνι,διοτέλεια». Ό Hervé βλέπει λοιπόν καθαρά τούς "σύμφυτους στήν ηγεσία κινδύνους, άλλά αύτοπαρηγορεΐται μέ τό δόγμα ότι τό ιδιαίτερο ποιόν τών ηγετών τοΰ άναρχοσυν­ δικαλισμοΰ εξουδετερώνει όλους τούς κινδύνους. 8. Γ ι ' αυτό καί είναι πολλές φορές εσφαλμένη ή κριτική τών άναρχοσυνδικαλιστών κατά τοΰ κοινοβουλευτισμού τών δημοκρατικών κομμά­ των. Ύ π ό τό πνεύμα τοΰτο, στό σύγγραμμα του La confédération générale du travail, Paris 1908, σ. 3 5 , ό Emile Pouget εξηγεί τήν «τεράστια διαφορά μεθόδου» μεταξύ σοσιαλδημοκρατίας καί άναρχοσυνδικαλισμοΰ ώς έξης: ή δράση τοΰ δεύτερου θά πρέπει νά άντικρύζεται ώς συνιστώσα μιας φωτισμένης μειοψηφίας, δηλαδή τών συνδικαλισμένων εργατών, ένώ ή πρώτη, επειδή μεταχειρίζεται τόν μηχανισμό τής καθολικής ψ η ­ φοφορίας, τοποθετεί τά ηνία στά χέρια τής άφώτιστης πλειοψηφίας ή μάλλον τών εκπροσώπων της. Στήν πραγματικότητα, απεναντίας, ό συν­ δικαλισμός διέπεται άπό τήν ΐδια μέ τίς εκλογές άρχή, δηλαδή τό δι­ καίωμα, όχι όμως τήν υποχρέωση ψήφου. Τό ποσοστό συμμετοχής τοΰ πληθυσμοΰ σ τ ι ς εκλογές γιά τήν ανάδειξη τών δημόσιων συλλογικών σωμάτων είναι ΐσως κάπως μεγαλύτερο άπό εκείνο τών συνδικαλισμένων εργατών στις αρχαιρεσίες τών οργανώσεων τους, είναι όμως μάλλον πα­ ράτολμο νά συναγάγουμε άπό τό ασήμαντο τοΰτο στοιχείο ότι ή «δημο­ κρατία» μειονεκτεί γιά λόγους αρχής. 9. Πρβλ. παραπάνω σσ. 416 κ.έξ. 10. Α κ ό μ η καί ό Βιεννέζος ρεβιζιονιστής σοσιαλιστής Viktor Adler δεχόταν τ ή γενική απεργία ώς έξωτερικόν παράγοντα κατάλληλο νά προσδώσει, μέ τόν α ν τ ί κ τ υ π ο του, κύρος καί αΐγλη στους εκπροσώπους τής εργατικής τάξης μέσα στό κοινοβούλιο.

31. Κοινωνιολογία,

τών πολιτικών

κομμάτων

482

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

η γ έ τ ε ς τ ή ς εργατικής τ ά ξ η ς , οί ο ι κ ο ν ο μ ι κ έ ς απεργίες, σ έ τ ε λ ι ­ κή ανάλυση, εκπληρώνουν εκείνες

τοΰ πολέμου

συχνά λ ε ι τ ο υ ρ γ ί ε ς

γ ι ά τούς

αντίστοιχες

κ α τ ' επάγγελμα

μ'

στρατιωτι­

κ ο ύ ς , 1 1 άφοΰ π ρ ο σ φ έ ρ ο υ ν κ α λ ή ε υ κ α ι ρ ί α γ ο ρ γ ή ς κ α ί ε ξ α ι ρ ε τ ι ­ κ ή ς π ρ ο α γ ω γ ή ς . Π ο λ λ ά η γ ε τ ι κ ά σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η ανήλ­ θαν σ τ ά ύ π α τ α τ ι μ η τ ι κ ά κ α ί έ μ μ ι σ θ α α ξ ι ώ μ α τ α μόνο κ α ί μόνο επειδή δ ι η ύ θ υ ν α ν

— σ τ ά αγγλικά: m a n a g e d — κ ά π ο ι α

μεγάλη

απεργία, π ρ ο σ ε λ κ ύ ο ν τ α ς έ τ σ ι σ τ ό π ρ ό σ ω π ο τ ο υ ς τ ή ν π ρ ο σ ο χ ή τοΰ λαοΰ, τ ή ς κοινής γ ν ώ μ η ς καί τ ή ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς . 1 2 Ή π ο λ ι τ ι ­ κή περιωπή τοΰ "Αγγλου J o h n Burns οφείλεται κατά μ έ ρ ο ς σ τ ο ό τ ι αυτός κ υ ρ ί ω ς η γ ή θ η κ ε τ ή ς μ ε γ ά λ η ς

μεγάλο

απεργίας

τών Λονδρέζων λιμενεργατών τό 1 8 8 9 , κατά τ ή διάρκεια τ ή ς όποιας, τ η ρ ώ ν τ α ς σ τ ά σ η λ α μ π ρ ή άπό σ τ ρ α τ η γ ι κ ή ά π ο ψ η , π ρ ο ­ παρασκεύασε τ ή δημόσια αναγνώριση του καί κέρδισε

ιδίως

τ ή ν ε μ π ι σ τ ο σ ύ ν η σ π ο υ δ α ί ω ν κ α τ η γ ο ρ ι ώ ν τ ή ς ο ρ γ α ν ω μ έ ν η ς ερ­ γ α τ ι ά ς , ε μ π ι σ τ ο σ ύ ν η π ο ύ έ μ ε λ λ ε νά τ ο ν φ έ ρ ε ι άπό τ ό τ α π ε ι ν ό έργατόσπιτο

τοΰ μηχανουργοΰ

σ τ ο ανάκτορο

τοΰ βασιλικού

υ π ο υ ρ γ ο ύ . 1 3 Έ χ ο υ μ ε έ δ ώ ένα μόνο άπό τ ά π ο λ λ ά π α ρ α δ ε ί γ μ α ­ τ α π ο ύ φανερώνουν ό τ ι ή απεργία, άντί νά α π ο τ ε λ έ σ ε ι π ρ ό σ φ ο ­ ρο π ε δ ί ο δ ρ ά σ η ς ι σ ό τ ι μ ω ν μ α ζ ώ ν , συχνά ε ν ι σ χ ύ ε ι ακριβώς τ ή δ ι α δ ι κ α σ ί α δ ι α φ ο ρ ο π ο ί η σ η ς τ ο ΰ π λ ή θ ο υ ς κ α ί ευνοεί τ ο ν σ χ η μ α ­ τ ι σ μ ό μ ι α ς η γ ε τ ι κ ή ς ε λ ί τ . 1 4 Ό ά ν α ρ χ ο σ υ ν δ ι κ α λ ι σ μ ό ς εΐναι π ο 11. Vilfredo Pareto, Les systèmes socialistes, τ. Α', σ. 7 1 . 12. Πρβλ. παραπάνω σσ. 423-424. 13. « Σ τ ή μεγάλη απεργία τών λιμενεργατών, τό 1889, διακρίθηκε ό Burns ώς έξοχος οργανωτής. Έ κ τ ο τ ε τον θεωροΰν όλα τά κόμματα ώς μιά άπό τίς σπουδαιότερες φυσιογνωμίες στόν δημόσιο βίο τής Α γ γ λ ί α ς » (C. Hugo [Η. Lindemann], Handbuch des Socialismus, σ. 191). « Τ ό όλο εργα­ τικό κίνημα έλαβε τεράστια ώθηση τό 1889 (...), πρό πάντων άπο τήν αξιοσημείωτη σειρά απεργιών, τίς όποιες διηύθυνε καί οργάνωσε κατά πρώτο λόγο ό κ. John Burns.(...) Τ ή μεγάλη απεργία (ένν. τών Αονδρέζων λιμενεργατών) τή διηύθυνε ό Burns κατά τρόπο απαράμιλλο» (Sidney Webb, Socialism in England, London 1890, σσ. 48, 53)· πρβλ. επίσης Η.M. Hyndman, The Record of an Adventurous Life, σσ. 407 κ.έξ. 14. Κατά τή διάρκεια τών μεγάλων απεργιών τών εργατών γής στό Parmense τό καλοκαίρι τοΰ 1908, τίς όποιες είχαν οργανώσει οί ίδιοι οί άναρχοσυνδικαλιστές, σέ ολόκληρο τόν ιταλικό τύπο άντηχοΰσε τό Ονομα ενός μέχρι τότε εντελώς άγνωστου άνθρωπου, τοΰ Alceste de Ambris.

ΑΝΑΡΧΟΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΜΟΣ

483

λύ π ι ο ε μ π ό λ ε μ η π α ρ ά τ α ξ η άπό τ ή σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ί α *

αγαπά

τ ο ύ ς μ ε γ ά λ ο υ ς α γ ώ ν ε ς . 1 5 Δέν ε ί ν α ι λ ο ι π ό ν νά απορεί κ α ν ε ί ς γ ι α τ ί χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι τ ή ν η γ ε σ ί α π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ά π ' δ , τ ι εκείνη. ' Υ π ό ορισμένες

μάλιστα

προϋποθέσεις,

ή θεωρητική

προπαγάνδα

υπέρ τ ή ς ιδέας τ ή ς α π ε ρ γ ί α ς κ α ί τ ή ς ά μ ε σ η ς δ ρ ά σ η ς ε π α ρ κ ε ί γ ι ά νά κ ε ρ δ ί σ ε ι ό η γ έ τ η ς τ ώ ν μ α ζ ώ ν ι σ χ ύ κ α ί επιρροή κ α ί νά « π ι ά σ ε ι τ ή ν κ α λ ή » α ν ε β α σ μ έ ν ο ς στους ώ μ ο υ ς τ ο ΰ π λ ή θ ο υ ς .

Ό

A r i s t i d e B r i a n d , γόνος μ ι α ς μ ι κ ρ ο α σ τ ι κ ή ς ο ι κ ο γ έ ν ε ι α ς ε μ π ό ρ ω ν άπό τ ή Ν ά ν τ η , έ γ ι ν ε σ τ ο Π α ρ ί σ ι μ έ λ ο ς τ ο ΰ γ α λ λ ι κ ο ύ σ ο σ ι α λ ι ­ στικού κόμματος, τών εργατικών

α π έ κ τ η σ ε στους κ ό λ π ο υ ς τ ο υ κ α ί μ ε τ α ξ ύ

μαζών φ ή μ η καί γόητρο

δ ό γ μ α τ ο ς τ ή ς γενικής

ώ ς υπέρμαχος τ ο ΰ

καί στρατιωτικής απεργίας, καί κατόρ­

θ ω σ ε , έ χ ο ν τ α ς έ τ σ ι κ ε ρ δ ί σ ε ι τ ή δ ι α σ η μ ό τ η τ α , νά ανέλθει σύν­ τ ο μ α σ τ ο π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ι κ ό α ξ ί ω μ α . 1 6 Οί απαρχές τ ή ς θ ρ ι α μ β ι Μέσα σέ διάστημα λίγων εβδομάδων, ό ιδιοφυής αυτός καθοδηγητής τών απεργών είχε κατορθώσει νά κερδίσει στους κόλπους τής άγροτιάς τής Αιμιλίας θέση παρόμοια άπό πολλές απόψεις μ' εκείνη τοΰ Masanielo μέ­ σα στήν πλεμπάγια τής γενέτειρας του Νεάπολης κατά τις αρχές τοΰ 17ου αιώνα. Ό de Ambris εκθειαζόταν πράγματι άπό τόν κύκλο του ώς κοντοτιέρος τής Αναγέννησης. Είχε συγκεντρώσει όλη τήν εξουσία στά χέρια του. Σ έ άρθρο τοΰ προσκείμενου πρός αυτόν περιοδικοΰ L'Interna­ zionale (οργάνου τοΰ Ε ρ γ α τ ι κ ο ύ Ε π ι μ ε λ η τ η ρ ί ο υ τής Πάρμας) υμνείται ώς έξης: « Ό Alceste de Ambris είναι ένας άπό τούς άνδρες εκείνους, οί όποιοι αναπαράγουν μέσα τους τις ιδιότητες τών παλιών κοντοτιέρων, καί έδώ σέ μας, στήν επική μάχη τής απεργίας τής Πάρμας, στάθηκε αληθινά ό αρχηγός, κι έγινε ακόμη προθυμότερα αποδεκτός γιατί κανείς άπό τρύς πολλούς πού ήρθαν έδώ δέν κατάλαβε τό βάρος τής εξουσίας αυτής ή μάλλον μιας καθοδήγησης εκούσια αποδεκτής». Ό de Ambris έχασε ωστόσο τουλάχιστον πρόωρα τήν επιβολή του στόν λαό όταν κα­ ταδικάσθηκε γιά πολιτικά αδικήματα καί διέφυγε στήν Α μ ε ρ ι κ ή . 15. Ό Paolo Orano (La Cultura Sociale 1 (1898) άρ. 5) εγκωμιάζει τον de Ambris ώς μάγο ικανό νά δημιουργήσει έκ τοΰ μηδενός ένα παντοδύ­ ναμο κίνημα, καί συνάμα εξαίρει τό κίνημα ώς αληθινά προλεταριακό εγ­ χείρημα, οί μέτοχοι τοΰ οποίου κατάφεραν νά άγωνισθοΰν τόν αγώνα τους δίχως οποιουσδήποτε διανοούμενους μεσάζοντες. Οί άναρχοσυνδικαλιστές συνηθίζουν νά διαπράττουν παρόμοια λογικά σφάλματα όταν θίγουν τό πρόβλημα τής ηγεσίας. 16. Flax (Victor Méric), Aristide Briand, στή σειρά φυλλαδίων: « L e s hommes du jour», άρ. 26, Paris 1908.

484

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

κής πορείας του ανάγονται στο πανσυνδικαλιστικό τ ή ς Ν ά ν τ η ς ( 1 8 9 4 ) , δπου ό B r i a n d

συνέδριο

— ό όποιος τ ό σ ο π ο λ ύ εν­

διαφερόταν γ ι ά τ ή δημόσια επισήμανση τ ή ς ιδιότητας του ώς δ ι α ν ο ο ύ μ ε ν ο υ π ρ ο λ ε τ ά ρ ι ο υ ώ σ τ ε κ ό μ π α ζ ε ε μ π ρ ό ς σ τ ο υ ς συνα­ γ ω ν ι σ τ έ ς τ ο υ άπό τ ή ν ε ρ γ α τ ι κ ή τ ά ξ η δ τ ι ήταν τόσο

άπορος

π ο ύ δέν μ π ο ρ ο ύ σ ε νά α γ ο ρ ά σ ε ι ο ύ τ ε έ π ι π λ α δ ι κ ά τ ο υ —

επέτυ­

χ ε νά ε ν σ ω μ α τ ω θ ε ί ή ιδέα τ ή ς γ ε ν ι κ ή ς α π ε ρ γ ί α ς σ τ ή ν επίσημη ιδεολογική σκευή τών γαλλικών συνδικάτων.17 Ο ί άναρχοσυνδίκαλιστες

απορρίπτουν τό σύστημα τ ή ς γρα­

φ ε ι ο κ ρ α τ ί α ς κ α ί θέλουν νά τ ό α ν τ ι κ α τ α σ τ ή σ ο υ ν μ έ « τ ή ν επιθε­ τικότερη τ α κ τ ι κ ή τού επαναστατικού απελευθερωτικού

στρα­

τ ο ύ , ό ό π ο ι ο ς σ τ η ρ ί ζ ε τ α ι σ τ ή ν ε γ ν ω σ μ έ ν η ά ξ ι ό τ η τ α τ ώ ν αρχη­ γών του». Ό

σύγχρονος η γ έ τ η ς τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς ,

τονί­

ζουν, δέν ε π ι τ ρ έ π ε τ α ι νά ε ί ν α ι γ ρ α φ ε ι ο κ ρ ά τ η ς * ό μ ε γ ά λ ο ς αρ­ χ η γ ό ς τ ή ς απεργίας π ρ ο β ά λ λ ε ι ή δ η σ ή μ ε ρ α άπό τ ό σ κ ό τ ο ς τ ή ς αφάνειας

όπως

σεων.18 Στον

άλλοτε

οί μ ε γ ά λ ο ι

αρχηγοί

τών

β α θ μ ό όπου ή αντίληψη τ ο ύ τ η

επαναστά­

ανταποκρίνεται

σ τ ή ν ι σ τ ο ρ ι κ ή α λ ή θ ε ι α , 1 9 θά α π ο τ ε λ ο ύ σ ε , σ τ ή ν κ α λ ύ τ ε ρ η π ε ρ ί ­ π τ ω σ η , γ ε ν ε τ ι κ ή απλώς εξήγηση τ ο ύ φ α ι ν ο μ έ ν ο υ τ ή ς η γ ε σ ί α ς . Π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ α θά π ρ ο σ έ φ ε ρ ε μόνο άν μ π ο ρ ο ύ σ ε νά α π ο δ ε ί ξ ε ι δ τ ι οί

αναδυόμενοι

αναγκαιότητα

ά π ό τ ή ν αφάνεια τ ώ ν όποιων

αρχηγοί

τ ή ς απεργίας,

δέν α μ φ ι σ β η τ ε ί τ α ι ,

ή

θά β υ θ ι σ θ ο ύ ν

κ α ί π ά λ ι σ τ ή ν αφάνεια μ ε τ ά τ ό π έ ρ α ς τ η ς * α π ε ν α ν τ ί α ς , τ ο ύ ς β λ έ π ο υ μ ε νά μ ε τ α χ ε ι ρ ί ζ ο ν τ α ι τ ο ύ ς τ ί τ λ ο υ ς π ο ύ α π έ κ τ η σ α ν έ τ σ ι γ ι ά νά α ν α ρ ρ ι χ η θ ο ύ ν σ έ μ ό ν ι μ η θ έ σ η ι σ χ ύ ο ς . Κ α ν έ ν α α π ε ρ γ ι α κ ό σ ύ σ τ η μ α δέν θά μ π ο ρ έ σ ε ι π ο τ έ νά π ρ ο λ ά β ε ι τ ό κ α ρ κ ί ν ω μ α τ ή ς δ η μ α γ ω γ ί α ς ή έ σ τ ω νά π α ρ ε μ π ο δ ί σ ε ι τ ό ν σ χ η μ α τ ι σ μ ό ανεξάρ­ τητης ηγεσίας.20 Ή

διοίκηση κάποιου συνδικάτου αποδεικνύεται μερικές φο­

ρές ι δ ι α ί τ ε ρ α π ρ ό σ φ ο ρ ο μ ε τ α β α τ ι κ ό σ τ ά δ ι ο γ ι ά τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ή

17. Hubert Lagardelle, « L e s origines du syndicalisme en -France», Le Mouvement Socialiste 11 (1910), σσ. 245-246. 18. Alfonso De Pietri-Tonelli, «Il sindicalismo come problema della li­ bertà operaja», Pagine libere 3 (1909), σσ. 437-454. 19. Πρβλ. σ. 356, σημ. 13. 20. Πρβλ. παραπάνω σσ. 416, 423.

ΑΝΑΡΧΟΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΜΟΣ

485

σταδιοδρομία. Τ ο 1 9 0 8 υπήρχαν στο γερμανικό

ομοσπονδιακό

κ ο ι ν ο β ο ύ λ ι ο 35 ηγετικά

στήν αγγλική

βουλή

τών κοινοτήτων

συνδικαλιστικά

στελέχη,

17· στή Γαλλία

πάλι

αναδείχθηκαν

β ο υ λ ε υ τ έ ς οί δύο π ρ ώ τ ο ι μ ό ν ι μ ο ι γ ρ α μ μ α τ ε ί ς τ ή ς ο μ ο σ π ο ν δ ί α ς τών εργατών μετάλλου.21 Κ α ν έ ν α σ χ ε δ ό ν ρ ε ύ μ α δέν ε π ι κ α λ ε ί τ α ι μ έ τ ό σ η ε ν ε ρ γ η τ ι κ ό ­ τ η τ α όση τό άναρχοσυνδικαλιστικό τά δ ι κ α ι ώ μ α τ α καί τ ι ς ικα­ νότητες τών οργανωμένων μαζών γ ι ά α ύ τ ο κ υ β έ ρ ν η σ η . 2 2

Έκεΐ

δπου π ε ρ ι ή λ θ ε κατά διαστήματα στά χέρια τους ή η γ ε σ ί α τού ε ρ γ α τ ι κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς , δ π ω ς σ τ ή Γαλλία,

οί ά ν α ρ χ ο σ υ ν δ ι κ α λ ι -

στές τόνισαν δ τ ι ή εξουσία τους περιοριζόταν στήν

εκτέλεση

τ ώ ν α π ο φ ά σ ε ω ν τ ή ς κ υ ρ ί α ρ χ η ς ο λ ο μ έ λ ε ι α ς . Σ ύ μ φ ω ν α μ' αυ­ τούς, ή Γ ε ν ι κ ή

Συνομοσπονδία

Εργατών

Γαλλίας, ή

όποια

εδρεύει σ τ ο Π α ρ ί σ ι , δέν ε ί ν α ι όργανο κ α θ ο δ η γ η τ ι κ ό κ α ί δ ι ο ι κ η ­ τ ι κ ό , άλλά α π ο σ κ ο π ε ί απλώς νά σ υ ν τ ο ν ί ζ ε ι κ α ί νά ε π ε κ τ ε ί ν ε ι τήν ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή δράση τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς , απέχοντας εξί­ σου

άπό τόν σ υ γ κ ε ν τ ρ ω τ ι σ μ ό

καί τον α υ τ α ρ χ ι σ μ ό . 2 3

Κάθε

έναυσμα γ ι ά κινητοποίηση εκπορεύεται άπό τ ι ς μάζες, ή τ ρ ι τ ο ­ β ά θ μ ι α κ ε ν τ ρ ι κ ή σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ή ο ρ γ ά ν ω σ η απλώς τ ό δ ι ε ρ μ η ­ νεύει. Σ τ ί ς απεργίες, ή Συνομοσπονδιακή Ε π ι τ ρ ο π ή ούτε κα­ θ ο δ η γ ε ί , ο ύ τ ε δ ι ε υ θ ύ ν ε ι ά μ ε σ α , άλλά απλώς δ ι α μ ε σ ο λ α β ε ί ώ σ τ ε νά ε δ ρ α ι ώ ν ε τ α ι ή α λ λ η λ ε γ γ ύ η κ α ί κ ε ν τ ρ ί ζ ε ι τ ή ν « υ π ε ρ δ ρ α σ τ η ­ ρ ι ό τ η τ α » κ α ί τ ή ν « π ό λ ω σ η » . 2 4 Αυτά δσον άφορα τ ή θ ε ω ρ ί α . Ώ ς πρός τήν πράξη ωστόσο ακούγεται ή αιτίαση δτι, στά κρί­ σ ι μ α ζ η τ ή μ α τ α , οί μ ά ζ ε ς αναμένουν κ ά θ ε π ρ ω τ ο β ο υ λ ί α ά ν ω θ ε ν κ α ί αδρανούν ελλείψει α υ τ ή ς . 2 5 2 1 . Union Fédérale des Ouvriers Métallurgistes de France, Paris, σ. 16. 22. Ή καλύτερη μονογραφία γιά τόν άναρχοσυνδικαλισμό είναι δίχως άλλο ή δυστυχώς απρόσιτη ακόμη στό ευρύ κοινό διδακτορική διατριβή τοΰ μαθητή μου στό Πανεπιστήμιο τής Βασιλείας Walter Gottsched Die sozialen Grundlagen und theoretischen Grundanschauungen des französischen revolutionären Syndikalismus, Neuenstadt 1917. 23. Emile Pouget, La confédération générale du travail, σσ. 7, 23-24. 24. 'Ό.π., σ. 30. 25. Έ π ε ι τ α άπό τήν αιματηρή σύγκρουση τών απεργών μέ τούς θωρακοφόρους στό Draveil, τό 1908, δέν ακολούθησε ή προσδοκώμενη γενι­ κή απεργία. Ό Emile Pouget έγραφε τότε στό κεντρικό δημοσιογραφικό

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

486

Σ τ ο υ ς κόλπους του άναρχοσυνδικαλισμοΰ, δπως άλλωστε σέ όλες τ ί ς ο μ ά δ ε ς μ έ η χ η ρ ά δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή ι δ ε ο λ ο γ ί α , ή κ υ ρ ι α ρ χ ί α τών η γ ε τ ώ ν

προσλαμβάνει

συχνά

μορφές

συγκεκαλυμμένες.

Σ τ ή Γ α λ λ ί α , γ ι ά νά π ρ ο φ υ λ α χ θ ε ί ό χ α ρ α κ τ ή ρ α ς τ ο υ ς ά π ό κ ά θ ε ε π ι λ ή ψ ι μ η επαφή, α π α γ ο ρ ε υ ό τ α ν σ τ ά η γ ε τ ι κ ά

συνδικαλιστικά

σ τ ε λ έ χ η νά ε κ λ έ γ ο ν τ α ι β ο υ λ ε υ τ έ ς . Τ ό έ ρ γ ο τ ο υ ς ό φ ε ι λ α ν νά τ ό δ ι ε κ π ε ρ α ι ώ ν ο υ ν μ έ π λ ή ρ η δ ι α φ ά ν ε ι α , σ τ ο φ ώ ς τ ή ς η μ έ ρ α ς , συν­ δ ε δ ε μ έ ν α α δ ι ά λ ε ι π τ α κ α ί "αδιάρρηκτα μ έ τ ά άπλα μ έ λ η . Δ ε δ ο ­ μ έ ν ο υ ό μ ω ς ό τ ι , σ έ ε ι δ ι κ έ ς π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς , οί ανάγκες τ ώ ν αρμο­ δ ι ο τ ή τ ω ν τ ο υ ς υ π ο χ ρ έ ω ν α ν τ ά η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η , π ρ ό ς Οφελος τ ώ ν ϊ δ ι ω ν τ ώ ν σ υ ν δ ι κ ά τ ω ν , νά έ ρ χ ο ν τ α ι σ έ σ χ έ σ ε ι ς μ έ τ ά Οργα­ να τ ο ΰ κ ρ ά τ ο υ ς , ή ά ν τ ι κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ή τ ο υ ς σ τ ά σ η συχνά δέν σ ή μ α ι ν ε π α ρ ά μ ε τ ά θ ε σ η τ ή ς δ ι α π ρ α γ μ ά τ ε υ σ η ς ά π ό τ ό ν ανοι­ κτό,

έν μ έ ρ ε ι τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν

προσιτό

στους

ποδηγετουμένους,

χώρο τοΰ κοινοβουλίου στους μυστικούς διαδρόμους καί π ρ ο ­ θαλάμους τ ο υ . 2 6 Ή

πρόσοψη τ ή ς περί μαζών θεωρίας τοΰ

άναρχοσννδιχαλι-

οργανο τών γαλλικών συνδικάτων, το άναρχοσυνδικαλιστικό φύλλο Voix du Peuple (μέσα Ιουνίου 1908): «Δυστυχώς, πρέπει νά διαπιστώσουμε οτι άν, θεωρητικά, ή ιδέα τής γενικής απεργίας ενσαρκώθηκε στή Γαλ­ λία, πρακτικά αφήσαμε νά μας ξεπεράσει ή εργατική τάξη τής Ιταλίας. Το. σφάλμα, το σοβαρό σφάλμα, είναι ότι στυλώσαμε τό βλέμμα στό κέν­ τρο καί περιμέναμε άπο κει τό σύνθημα. Αυτή ή θλιβερή νοοτροπία φα­ νερώνει σέ δσους στέκουν σ' αυτήν μιά δεισιδαιμονία αναφερόμενη στόν ρόλο τοΰ κράτους, ή οποία είναι άκρως επικίνδυνη άπό επαναστατική άποψη. Ά ν τ ί νά δράσουμε οί ϊδιοι, περιμένουμε ένα νεΰμα άπό ψηλά... Καί ή ευνοϊκή ευκαιρία φεύγει καί χάνεται!» 26. Δικαίως έψεξε κάποτε ό Βέλγος σοσιαλιστής Brouckère τούς άναρχοσυνδικαλιστές: « Τ ό σύστημα τών εντευκτηρίων σίγουρα είναι πο­ λύ κατώτερο άπο εκείνο τών κοινοβουλίων» (Louis de Brouekère/C. Huysmans, L'affiliation des syndicats au parti ouvrier. Discours, Bruxelles 1907, σ. 40). Ό άναρχοσυνδικαλισμός είναι έξάπαντος τελείως ασυνεπής ώς πρός τή στάση του απέναντι στή δημοκρατία μέσα στό πλαίσιο τοΰ κράτους. Τούς θεσπιζόμενους γιά. τήν προστασία τών εργατών νόμους τούς θεωρεί κατ' αρχήν επιβλαβείς ή δίχως σημασία γιά τό προλεταριά­ το, γ ι ' αυτό καί δέν κάνει τίποτε απολύτως γιά τήν επίτευξη τους — άν εξαιρέσουμε το οκτάωρο, γιά τό όποιο μόλις ενδιαφέρεται· εφόσον όμως τεθούν σέ ισχύ, ευθύς αγωνίζεται μέ δλες τίς δυνάμεις του γιά τήν τήρη-

487

ΑΝΑΡΧΟΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΜΟΣ

σμοΰ τών

κ ρ ύ β ε ι γ ε ν ι κ ά μιαν α ξ ι ο π ρ ό σ ε κ τ η π ί σ ω ό ψ η . Τ ό συνδικαλιστικών

οργανώσεων

σύνολο

δέν α γ κ α λ ι ά ζ ε ι π ά ν τ ο τ ε ε ι ­

μ ή μόνο μ ι ά μ ε ι ο ψ η φ ί α τ ώ ν ό ρ γ α ν ώ σ ι μ ω ν ε ρ γ α τ ώ ν τ ό 1 9 0 8 αίφνης: 1 1 % στήν

Ιταλία,

2 3 % στήν

μ έ γ ι σ τ ο π ο σ ο σ τ ό , σ τ ή Σουηδία.21 τικά

στήν

εσωτερική

Αγγλία,

4 3 , 2 1 % , τό

Ό σ ο ι συμμετέχουν πραγμα­

ζωή εργατικών

σωματείων,

δέν σ υ ν ι ­

στούν, μ έ τ ή σειρά τους, παρά μ ε ι ο ψ η φ ί α τ ώ ν συνδικαλισμένων εργατών.28

Οί άναρχοσυνδικαλιστές χαίρονται καί λυπούνται

συνάμα γ ι ά τό γεγονός, υποπίπτοντας όχι σπάνια σέ λ ο γ ι κ έ ς α ν τ ι φ ά σ ε ι ς . Χ α ρ ά δ ο κ ι μ ά ζ ο υ ν επειδή δέν β α ρ ύ ν ο ν τ α ι ά π ό τ ό ν ε κ ρ ό φ ο ρ τ ί ο τ ώ ν α δ ι ά φ ο ρ ω ν κ α ί α ν ώ ρ ι μ ω ν . 2 9 Ή α ν τ ί λ η ψ η αυ­ τ ή α ν ά γ ε τ α ι ΐ σ ω ς σ τ ή ν π α λ α ι ά ιδέα τ ο ύ B l a n q u i ό τ ι οί μ ε γ ά λ ε ς , πνευματικά ανομοιογενείς μάζες συνεπάγονται, μ έ τ ή δυσκινη­ σία τ ο υ ς , τ ή ν π α ρ ά λ υ σ η κ ά θ ε δ ρ ά σ η ς κ α ί ό τ ι μόνο οί φ ω τ ι σ μ έ ­ νες μ ε ι ο ψ η φ ί ε ς ε ί ν α ι ε τ ο ι μ ο π ό λ ε μ ε ς κ α ί αξιόμαχες.

,Χ

Αν ακο­

λουθούσε κανείς μ έ συνέπεια τ ή σ υ λ λ ο γ ι σ τ ι κ ή τ ώ ν άναρχοσυνδ ι κ α λ ι σ τ ώ ν , θά έ π ρ ε π ε π ρ ά γ μ α τ ι νά ά ν τ ι κ ρ ύ σ ε ι τ ό μ α ζ ι κ ό κ ί ­ νημα τοΰ σύγχρονου προλεταριάτου

ώς κίνημα

φωτισμένων

προλεταριακών μ ε ι ο ψ η φ ι ώ ν . 3 0 Οί άναρχοσυνδικαλιστές έπί τό π λ ε ί σ τ ο ν α ρ ν ο ύ ν τ α ι τ ή ν αντίληψη αυτή, ι δ ι α ί τ ε ρ α σ τ ή ν π ρ ά ξ η , αναλογιζόμενοι

τις θ ε μ ε λ ι ώ δ ε ι ς τάσεις τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς τ ή ς

εποχής μ α ς , δ π ω ς τ ι ς π ε ρ ι γ ρ ά ψ α μ ε σ τ ά π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν α .

1λ

Αν γ ι ­

νόταν δ ε κ τ ή , ή θ ε ω ρ ί α αυτή θά όξυνε τ ό σ ο π ο λ ύ τ ή ν α ν τ ί θ ε σ η

σή τους (πρβλ. Α. Keufer, « L a crise syndicaliste», Le Mouvement Sociali­ ste 12 (1910), άρ. 27, σσ. 262-275). 27. Στήν Α γ γ λ ί α , τό Βέλγιο καί τή Γερμανία, οί οργανωμένοι στά συνδικάτα εργάτες αποτελούν τουλάχιστον τό ήμισυ τών ανοργάνωτων. Σ τ ί ς Η . Π . Α . , τά αντίστοιχα ποσοστά ήσαν τό 1900: 3,5, τό 1910: 5,6, τό 1920: 12 τοις εκατόν, (σύμφωνα μέ τόν George Barnett, καθηγητή στό Πανεπιστήμιο Hopkins, Revue internationale du travail 6 (1922) [ανακριβής παραπομπή]). 28. Πρβλ. παραπάνω σ. 94. 29. Ε. Pouget, La confédération générale du travail, σσ. 7, 34. 30. Ώ ς πρός τοΰτο ό άναρχοσυνδικαλισμός συγκλίνει μέ τήν περί ελίτ θεωρία τοΰ Pareto, τήν όποια υιοθέτησε επίσης ό George Sorel καί έγκολπώθηκε αργότερα ό φασισμός (περισσότερες λεπτομέρειες βλ. στό έργο μου Sozialismus und Fascismus, σ. 305).

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

π ρ ο ς τ ή δ η μ ο κ ρ α τ ί α , ώ σ τ ε θα ά π έ σ τ ε ρ γ ε το ϊ δ ι ο τ ο θ ε μ έ λ ι ο τ η ς κ α ί θα π ρ ο έ β α λ ε α ν ο ι κ τ ά ώ ς ο λ ι γ α ρ χ ι κ ό σ ύ σ τ η μ α . Στους κ ό λ π ο υ ς τ ο ύ ά ν α ρ χ ο σ υ ν δ ι κ α λ ι σ μ ο ΰ , ή ο λ ι γ α ρ χ ί α δέν θά εμφανι­ ζόταν τ ό τ ε ώ ς κ υ ρ ι α ρ χ ί α τ ώ ν η γ ε τ ώ ν έ π ι τ ώ ν μ α ζ ώ ν ,

όπως

σ τ ή ν π ε ρ ί π τ ω σ η τ ή ς σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς , δ ί χ ω ς άλλο ό μ ω ς ώ ς κ υ ρ ι α ρ χ ί α μ ι α ς ελάχιστης μ ε ι ο ψ η φ ί α ς τ ώ ν μ α ζ ώ ν έ π ι τ ο ΰ σ υ ν ό ­ λου τ ο υ ς . Κ ά π ο ι ο ι λ ι γ ο σ τ ο ί θ ε ω ρ η τ ι κ ο ί τ ο ΰ ά ν α ρ χ ο σ υ ν δ ι κ α λ ι ­ σ μ ο ΰ α π ο φ ά ν θ η κ α ν ωστόσο χ ω ρ ί ς κ α μ μ ί α π ε ρ ι σ τ ρ ο φ ή ό τ ι ή ε ξ ε λ ι κ τ ι κ ή π ο ρ ε ί α σ τ η ρ ί ζ ε τ α ι σ τ ή δ ρ ά σ η ό χ ι μόνο

ελίτ,31 Ό

ηγετικών

άλλά κ α ί ε ρ γ α τ ι κ ώ ν . 3 2

ολιγαρχικός χαρακτήρας τοΰ άναρχοσυνδικαλιστικοΰ κ ι ­

ν ή μ α τ ο ς φ α ν ε ρ ώ ν ε τ α ι ε π ι π λ έ ο ν σ τ ο ό τ ι , άν κ α ί γ ι ά λ ό γ ο υ ς ξ έ ­ νους π ρ ο ς τ ή δ η μ ο κ ρ α τ ί α , αξιώνει υ π α κ ο ή ά π ό τ ί ς μ ά ζ ε ς . « Ο ί α δ ι ά φ ο ρ ο ι , ή δ η άπό τ ό γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι αμέλησαν νά ε κ φ ρ ά σ ο υ ν τ ή β ο ύ λ η σ η τ ο υ ς , δέν έχουν νά κ ά μ ο υ ν τ ί π ο τ ε άλλο π α ρ ά νά σ υ μ ­ μορφωθούν μ έ τίς ε ί λ η μ μ έ ν ε ς α π ο φ ά σ ε ι ς » . 3 3 Ό π ω ς τ ά ρ ε φ ο ρ μ ι σ τ ι κ ά συνδικάτα

τ ή ς Γερμανίας

καί τ ή ς

ακριβώς Αγγλίας,

έτσι καί τά προσανατολισμένα πρός τόν επαναστατικό άναρχοσ υ ν δ ι κ α λ ι σ μ ό γ α λ λ ι κ ά αντίστοιχα τ ο υ ς π α ρ α μ έ ν ο υ ν π ρ ο σ η λ ω ­ μ έ ν α σ τ ή ν ά ρ χ ή ό τ ι ε π ι β ά λ λ ε τ α ι νά έχουν οί ο ρ γ α ν ω μ έ ν ο ι ε ρ ­ γ ά τ ε ς τ ό δ ι κ α ί ω μ α τ ο ΰ π ρ ο σ τ ά γ μ α τ ο ς α π έ ν α ν τ ι στους ανοργά­ νωτους.34 Μολαταύτα γαλλικού

μποροΰμε

έργατικοΰ

νά π ο ΰ μ ε

κινήματος

όρου, οί κ ο ρ υ φ α ί ο ι π α ρ ά γ ο ν τ ε ς

ό τ ι , στους κ ό λ π ο υ ς τ ο ΰ

μ έ τ ή στενότερη

έννοια τ ο ΰ

δέν δ ι α θ έ τ ο υ ν τ ό σ η

ηγετική

π λ η ρ ε ξ ο υ σ ι ό τ η τ α ό σ η οί ο μ ό λ ο γ ο ι τ ο υ ς σ έ ά λ λ ε ς χ ώ ρ ε ς , ι δ ι α ί ­ τ ε ρ α σ τ ή Γ ε ρ μ α ν ί α . Τ ο ΰ τ ο ο φ ε ί λ ε τ α ι έν μ έ ρ ε ι σ έ ά λ λ ο υ ε ί δ ο υ ς αΐτια (ιδιοσυστασία τοΰ γαλλικού λαοΰ, αδυναμία τ ή ς οργάνω­ σης κ.λπ.) Κ α ί στήν προκειμένη άλλωστε π ε ρ ί π τ ω σ η , ή πράξη απέχει π ο λ ύ ά π ό τ ή θ ε ω ρ ί α . Κ α ί σ τ ή Γαλλία,

τά ηγετικά στε­

λ έ χ η άσκοΰν μ ε γ ά λ η επιρροή σ τ ά μ έ λ η , κ υ ρ ί ω ς δια μ έ σ ο υ τ ο ΰ

3 1 . Πρβλ. παραπάνω σσ. 4 1 8 κ.έξ. 32. Βλ. τά άρθρα τών Angelo Oliviero Olivetti καί Alfredo Poliedro στό ιταλικό περιοδικό Pagine libere (1909-1910). 33. E. Pouget, La confédération générale du travail, σ. 7. 34. Πρβλ. παραπάνω σσ. 407-408.

ΑΝΑΡΧΟΣΤΝΔΙΚΑΛΙΣΜΟΣ

489

τ ύ π ο υ , στον όποιο δέν α ρ θ ρ ο γ ρ α φ ο ύ ν β έ β α ι α οί μ ά ζ ε ς .

Υφί­

σ τ α τ α ι επίσης ένας ό μ ι λ ο ς κ α τ ώ τ ε ρ ω ν η γ ε τ ι κ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν . Τ ο 1908,

τά υπαγόμενα

στή Γενική

Συνομοσπονδία

Εργατών

Γ α λ λ ί α ς σ υ ν δ ι κ ά τ α α ρ ι θ μ ο ύ σ α ν π ε ρ ί π ο υ 3 5 0 . 0 0 0 μ έ λ η * οί συν­ δ ρ ο μ η τ έ ς ό μ ω ς τ ο ΰ κεντρικού δ η μ ο σ ι ο γ ρ α φ ι κ ο ύ οργάνου du Peuple

Voix

ή τ α ν μ ό λ ι ς 7 . 0 0 0 . Οί δ ε ύ τ ε ρ ο ι αυτοί χ α ρ α κ τ η ρ ί ζ ο ν ­

ταν ώς « τ ά ενεργότερα σ τ ε λ έ χ η , μ έ λ η τών συνδικαλιστικών γ ρ α φ ε ί ω ν κ α ι σ υ μ β ο υ λ ί ω ν . . . Μ έ σ ω αυτών δ ι α δ ί δ ε τ α ι ή σ κ έ ψ η τ ή ς σ υ ν ο μ ο σ π ο ν δ ί α ς » . 3 5 Κ α ί έ δ ώ β λ έ π ο υ μ ε λ ο ι π ό ν νά ο μ ο λ ο ­ γ ε ί τ α ι ανοικτά ότι ή σχέση πνευματικής καθοδήγησης διαβαθ­ μίζεται στήν απεργία

έ κ τ ώ ν άνω προς τά κ ά τ ω , π ρ ά γ μ α πού αντιβαίνει

άναρχοσυνδικαλιστική

θεωρία.

Ακόμη

καί

ή

γενική

γ ι ν ό τ α ν αρχικά α ν τ ι λ η π τ ή σ τ ή Γ α λ λ ί α ώ ς ι ε ρ α ρ χ ι κ ή

διαδικασία. Κάποιο ψήφισμα στο προμνημονευμένο

πανσυνδι-

καλιστικό συνέδριο.τής Νάντης ( 1 8 9 4 ) όριζε ότι ή προετοιμα­ σία τ ή ς γ ε ν ι κ ή ς απεργίας θά έ π ρ ε π ε νά α ν α τ ε θ ε ί σ έ 1 1 μ ε λ ή ε π ι τ ρ ο π ή κ α ί π ο λ λ έ ς τ ο π ι κ έ ς υ π ο ε π ι τ ρ ο π έ ς * αυτά κ α ί μόνο τ ά όργανα θά έδιναν τ ό σ ύ ν θ η μ α κ α ί θά δ ι η ύ θ υ ν α ν έ π ε ι τ α τ ή ν π ο ­ ρεία τ η ς . Σ ή μ ε ρ α α π ο ρ ρ ί π τ ο υ ν οί ά ν α ρ χ ο σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ έ ς τ ή ν αν­ τ ί λ η ψ η τούτη ώς ί α κ ω β ι ν ι κ ή . 3 6 Σ τ ή ν πράξη όμως, ανεξάρτητα ά π ό τ ή θ ε ω ρ η τ ι κ ή α ν τ ί φ α σ η , α ν α γ κ ά ζ ο ν τ α ι νά σ υ μ μ ο ρ φ ώ ν ο ν ­ τ α ι π ρ ο ς αυτήν. Σ έ μ ε ρ ι κ ο ύ ς θ ε ω ρ η τ ι κ ο ύ ς τ ο ΰ γ α λ λ ι κ ο ύ άναρ­ χ ο σ υ ν δ ι κ α λ ι σ μ ο ΰ μ έ ε ν τ ο ν ό τ ε ρ ε ς α ι σ θ η τ ι κ έ ς τ ά σ ε ι ς , ι δ ί ω ς στον E d o u a r d B e r t h , .το Ί α κ ω β ι ν ι κ ό φ ύ τ ρ ο τ ή ς θ ε ω ρ ί α ς ά π α ν τ α ή δ η ανεπτυγμένο στήν ε ν τ έ λ ε ι α . 3 7 Ό σ ο π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ε π ι κ ρ α τ ο ύ σ ε ό άναρχοσυνδικαλισμος

στή

3 5 . Ε. Pouget, La confédération générale du travail, σσ. 3 0 , 3 3 . 36. H. Lagardelle, «Les origines du syndicalisme en France», σ. 2 4 7 . 37. Ά ρ κ ε ΐ νά διαβάσουμε λ.χ. τό ακόλουθο χαρακτηριστικό χωρίο, τό όποιο διαπνέεται έξ ολοκλήρου άπό ενθουσιασμό γιά τήν πολιτική τής ισχύος καί άπό συνείδηση μεγαλείου: « Ή αστική τάξη είδε πάντοτε στό ταξικό της συμφέρον τό ϊδιο τό εθνικό συμφέρον ταύτισε πάντοτε τόν δικό της πλοΰτο μέ τόν εθνικό πλοΰτο, καί σίγουρα μέ τό δίκιο της: κάθε ισχυρή καί δημιουργική βούληση υψώνεται κατά τρόπο φυσικό σέ βούλη­ ση γενική, συγχέοντας τολμηρά, άλλά θεμιτά, τό συμφέρον της μέ τό γ ε ­ νικό συμφέρον» (Edouard Berth, «Revue critique: U n Marx inédit!», Le Mouvement Socialiste, περ. Β ' , 6 (1904), σ. 1 0 0 ) .

490

Γαλλία,

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

τ ό σ ο ε κ δ η λ ώ ν ο ν τ α ν κ α ί σ τ ο υ ς κ ό λ π ο υ ς τ ο υ όλα τ α π α -

ρακολουθήματα

π ο υ ιδιάζουν π α ν τ ο ύ σ τ ο

αντιπροσωπευτικό

σ ύ σ τ η μ α . Ά ν α φ ά ν η κ ε μ ι ά η γ ε σ ί α εξίσου απαθής α π έ ν α ν τ ι σ τ ή ν κ ρ ι τ ι κ ή ά π ό τ ί ς γ ρ α μ μ έ ς τ ώ ν μ ε λ ώ ν τ ο ΰ κ ι ν ή μ α τ ο ς όσο μ π ο ρ ε ΐ νά εΐναι μόνο οί κ α τ ε σ τ η μ έ ν ο ι " Α γ γ λ ο ι σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ο ί τες.38 Ό

ηγέ­

νεοφανής άναρχοσυνδικαλισμός, ό όποιος γ ε ν ν ή θ η κ ε

άπό τ ή ν έ ν α ν τ ί ω σ η π ρ ο ς τ ο ν α υ τ α ρ χ ι σ μ ό τ ή ς η γ ε σ ί α ς , π ρ ά γ μ α ­ τ ι δέν μ π ό ρ ε σ ε διόλου νά α π ο φ ύ γ ε ι τ ί ς ο λ ι γ α ρ χ ι κ έ ς τ ά σ ε ι ς . 3 9 " Τ π α τ ο ς νόμος γ ί ν ε τ α ι καί γ ι ά τούς άναρχοσυνδικαλιστές ή δια­ τ ή ρ η σ η τ ή ς η γ ε τ ι κ ή ς επιβολής· χ ά ρ ι ν αυτής ε γ κ α τ α λ ε ί π ο υ ν τ ή ν παλαιά,

εφαρμοσμένη

έπι δεκαετίες

τακτική

τής

«άγκιτά-

τ σ ι α ς » στά δικαστήρια καθώς καί τό λεκτικό τοΰ ήρωα καί τοΰ π ρ ο φ ή τ η , γ ι ά νά υ ι ο θ ε τ ή σ ο υ ν τ ή ν ά ρ χ ή ό τ ι , σ έ τ έ τ ο ι ε ς π ε ρ ι σ τ ά ­ σ ε ι ς , ο φ ε ί λ ε ι κ α ν ε ί ς νά ενεργεί μ έ π ρ ο σ ο χ ή κ α ί δ ι π λ ω μ α τ ι κ ή επιφυλακτικότητα.40 38. Σ έ συνέντευξη του προς τήν εφημερίδα L'Humanité, όταν κατείχε τή θέση τοΰ γενικοΰ γραμματέα τής Γενικής Συνομοσπονδίας Ε ρ γ α τ ώ ν Γαλλίας, ό Victor Grifuelhes, ένας άπό τούς καλύτερους πρακτικούς τοΰ γαλλικοΰ άναρχοσυνδικαλισμοΰ, δέν δίστασε νά χαρακτηρίσει ώς «φωνα­ κλάδες» τούς αντιπάλους του μέσα στο συνδικαλιστικό κίνημα, οί όποιοι άνηκαν κυρίως στό ρεΰμα τοΰ περιοδικοΰ La Guerre Sociale καί τόν κατη­ γορούσαν γιά καιροσκοπισμό. Περιφρονητικά εκφράσθηκε γιά τούς αντι­ πάλους του, τήν πολιτεία τών όποιων άντίκρυζε απλώς ώς «δημαγωγία»: «Μερικοί αρέσκονται νά μιλοΰν γιά τον αύξοντα καιροσκοπισμό τής Γενι­ κής Συνομοσπονδίας Εργατών. Ελάχιστα μ' ενδιαφέρει! Έ χ ω αρκετό θάρρος γιά ν' αψηφήσω καί αυτήν τή δημαγωγία». Τούτη ακριβώς είναι ή γλώσσα κάθε ίσχυροΰ, ό όποιος θεωρεί άπρέπεια τήν έκκληση πρός τόν λαό. 39. « Υ π ά ρ χ ε ι ένας συνδικαλιστικός κοινοβουλευτισμός εξίσου ολέ­ θριος όσο καί ό σοσιαλιστικός κοινοβουλευτισμός. Σ τ ή Γαλλία, καί ό τε­ λευταίος αντιπρόσωπος παίρνει γρήγορα πόζα πολιτικοΰ άρχηγοΰ» (Hu­ bert Lagardelle, « L e s difficultés du syndicalisme», Le Mouvement socialiste 14 (1912), σ. 163). 40. Κατά τήν περίοδο τοΰ πολέμου στό Μαρόκο [1907], ό πρωθυπουρ­ γός Clemenceau αντιμετώπισε τήν άντιμιλιταριστική προπαγάνδα τής Γενικής Συνομοσπονδίας Ε ρ γ α τ ώ ν Γαλλίας μέ σειρά δικαστικών αγω­ γών, οί όποιες έπληξαν διάφορα άξια καί ευδόκιμα ηγετικά στελέχη τοΰ γαλλικοΰ συνδικαλιστικού κινήματος. Ό γενικός γραμματέας Grifuelhes άλλαξε όμως τήν τακτική του τον χειμώνα τοΰ 1907-1908, δταν

ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΣ

491

IV. Τ Ο Π Ρ Ο Φ Υ Λ Α Κ Τ Ι Κ Ο Μ Ε Σ Ο TOT ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΤ

Ο ί α ν α ρ χ ι κ ο ί έχουν σ τ ο ε ν ε ρ γ η τ ι κ ό τ ο υ ς τ ό ό τ ι π ρ ώ τ ο ι ε π ι σ ή ­ μαναν

άοκνα

κομματικής

τίς ιεραρχικές οργάνωσης.

καί ολιγαρχικές

Αντιλαμβάνονται

συνέπειες

τούς

τής

σύμφυτους

σ τ ή ν ο ρ γ ά ν ω σ η κ ι ν δ ύ ν ο υ ς π ο λ ύ σ α φ έ σ τ ε ρ α ά π ' ό , τ ι οί σ ο σ ι α λ ­ δημοκράτες

κ α ί οί ά ν α ρ χ ο σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ έ ς .

Καταπολεμούν

τήν

εξουσιαστική αυθεντία ώς π η γ ή τ ή ς άνελευθερίας καί δουλείας, καί μ ά λ ι σ τ α δλων τ ώ ν κακών του κόσμου. Κ ά θ ε

καταναγκα­

σμό τόν νομίζουν « τ α υ τ ό σ η μ ο μ έ τ ή φυλακή καί τ ή ν αστυνο­ μ ί α » . 1 Έ χ ο υ ν επίγνωση ότι ό ατομικισμός τών ηγετών κρατά υ π ο χ ε ί ρ ι ο καί παραλύει ευκολότατα τον κ ο ι ν ω ν ι σ μ ό τ ώ ν ό δ η γ ε τ ο υ μ έ ν ω ν . Γ ι ά νά α π ο σ ο β ή σ ο υ ν τ ο ύ τ ο ν τ ο ν κ ί ν δ υ ν ο , τ ο ν όποιο β λ έ π ο υ ν τ ό σ ο κ α θ α ρ ά , π ρ ο τ ί μ η σ α ν νά μ ή ν σ υ γ κ ρ ο τ ή σ ο υ ν δ ι κ ό τους κόμμα,

μ ο λ ο ν ό τ ι ή απόφαση αυτή σ υ ν ε π ά γ ε τ α ι

πολλά

π ρ α κ τ ι κ ά μ ε ι ο ν ε κ τ ή μ α τ α . Ο ί ο π α δ ο ί τ ο υ ς δέν ε ί ν α ι ο ρ γ α ν ω μ έ ­ νοι μ έ σ α σ έ κανένα π ά γ ι ο μ ό ρ φ ω μ α . Δ έ ν δ ε σ μ ε ύ ο ν τ α ι ά π ό κ α ­ νένα κ α τ α σ τ α τ ι κ ό * δέν γ ν ω ρ ί ζ ο υ ν κ α ν ε ν ό ς ε ί δ ο υ ς υ π ο χ ρ ε ώ σ ε ι ς

σύρθηκε ό ίδιος στό εδώλιο μαζί μέ άλλους συνδικαλιστές. Ώ ς κυριότερο λόγο γιά τήν αλλαγή αυτή προέβαλε τότε τήν ανάγκη νά διατηρήσει τήν ηγεσία τής Συνομοσπονδίας καί νά εξασφαλίσει, μέ τήν άθώωσή του, τή δυνατότητα νά παραστεί στο γαλλικό πανσυνδικαλιστικό συνέδριο τοΰ προσεχούς φθινοπώρου στή Μασσαλία, όπου σκόπευε νά εξουδετερώσει τό ρεφορμιστικό ρεΰμα. Στήν υπεράσπιση του έστερξε λοιπόν νά χρησι­ μοποιήσει όλα εκείνα τά μικρά τεχνάσματα πού κάνουν καλή εντύπωση στόν δικαστή, άν καί τά αποδοκίμαζε μέχρι τότε· δήλωσε ότι ή καταφο­ ρά εναντίον τοΰ στρατοΰ υπαγορευόταν άπό τά 'ίδια ακριβώς αισθήματα μ' εκείνα τοΰ παλαίμαχου στρατιωτικού πού είπε ότι τό σύνταγμα άτιμώθηκε οχι επειδή είχε υποχρεωθεί νά συμμετάσχει στον πόλεμο, άλλά στή σφαγή (πρβλ. τά σχετικά άρθρα στό περιοδικό La Guerre Sociale 2 (1908) 1 1 , 12). 1. Ferdinand Domela Nieuwenhuis, «Der staatssozialistische Charakter der Sozialdemokratie», Archiv für Sozialwissenschaft und Sozialpolitik 28 (1916), σ. 144.

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

καί παροχές, δπως αρχαιρεσίες, χ ρ η μ α τ ι κ έ ς εισφορές, κλειστές συνελεύσεις κ . λ π . Ά π ό τα ιδιάζοντα τούτα γ ν ω ρ ί σ μ α τ α καί δεδομένα προκύ­ π τ ε ι αυτόματα δ τ ι ό τύπος

τοΰ άναρχίκοΰ

-ηγέτη θά π ρ έ π ε ι νά

διαφέρει αισθητά άπό εκείνον τού η γ ε τ ι κ ο ύ στελέχους τ ώ ν σ ο ­ σιαλδημοκρατικών τελευταία

κομμάτων,

τριακονταπενταετία

δπως έχει εξελιχθεί κατά τήν [1910].

Ό

άναρχισμός

ούτε

δ ι α θ έ τ ε ι κ ο μ μ α τ ι κ ή ο ρ γ ά ν ω σ η μ έ προσοδοφόρα αξιώματα, ο ύ ­ τε

πορεύεται

τ ο ν δαφνηφόρο

δρόμο τού κοινοβουλευτισμού.

Σ ύ σ τ ο ι χ α λ ι γ ο σ τ ε ύ ο υ ν οί τ ρ ι β έ ς , οί π ε ι ρ α σ μ ο ί , τ ά ε ν α ύ σ μ α τ α τ ή ς π ρ ο σ ω π ι κ ή ς φ ι λ ο δ ο ξ ί α ς . Ε ί ν α ι λ ο ι π ό ν φ υ σ ι κ ό ( κ α ί απορρέει κ α ί λ ο γ ι κ ά ά π ό τ ή θ ε ω ρ ί α γ ι ά τ ή ν επίδραση τ ο ύ π ε ρ ι β ά λ λ ο ν ­ τ ο ς ) δ τ ι , στους η γ έ τ ε ς τ ώ ν α ν α ρ χ ι κ ώ ν , τ ο ι δ ε α λ ι σ τ ι κ ό σ τ ο ι χ ε ί ο ε ί ν α ι κ α τ ά μ έ σ ο ν δρο ε ν τ ο ν ό τ ε ρ ο ά π ' δ , τ ι στον χ α ρ α κ τ ή ρ α τ ώ ν ηγετικών

στελεχών τών σοσιαλδημοκρατικών

κομμάτων.

Οί

π ρ ώ τ ο ι απέχουν π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ά π ό τ ό π ο λ ύ β ο ο π ε δ ί ο τ ή ς π ο λ ι ­ τ ι κ ή ς μ έ τ ά π ά θ η , τ ι ς επιθυμίες κ α ί τ ο ύ ς δ ε λ ε α σ μ ο ύ ς τ ο υ , γ ι ' αύτο κ α ί ε ί ν α ι π ι ο ν η φ ά λ ι ο ι κ α ί α μ ε ρ ό λ η π τ ο ι σ τ ί ς κ ρ ί σ ε ι ς τ ο υ ς αναφορικά μ έ π ρ ό σ ω π α κ α ί π ρ ά γ μ α τ α , σ τ ο χ α σ τ ι κ ό τ ε ρ ο ι , π ι ο ολοκληρωμένοι ώς π ρ ο σ ω π ι κ ό τ η τ ε ς , άπό τ ή ν άλλη δ μ ω ς καί πιο ονειροπόλοι, αίθεροβάμονες καί φανατικοί. Ανάμεσα τους καταλέγονται πολλοί φιλόπονοι, εύπαίδευτοι καί λιτοί άνθρω­ π ο ι , οί ό π ο ι ο ι δέν έ χ α σ α ν τ ή ν α ί σ θ η σ η τ ή ς αληθινής φ ι λ ί α ς κ α ί β ρ ί σ κ ο υ ν τ ο ν χρόνο νά τ ή ν κ α λ λ ι ε ρ γ ο ύ ν

—αγνοί, μ ε γ ά λ ο ι άν­

δρες δ π ω ς οί Π έ τ ρ ο ς Κ ρ ο π ό τ κ ι ν κ α ί E l i s é e R e c l u s , G h r i s t i a a n Gornelissen κ α ί E n r i c o M a l a t e s t a , κ α ί π ο λ λ ο ί ά λ λ ο ι ,

λιγότερο

γ ν ω σ τ ο ί . 2 Ω σ τ ό σ ο οί η γ ε τ ι κ έ ς ι δ ι ό τ η τ ε ς κ α ί ε σ ω τ ε ρ ι κ έ ς ανάγ­ κ ε ς α π α ν τ ώ ν τ α ι κ α ί στους η γ έ τ ε ς τ ο ύ ά ν α ρ χ ι σ μ ο ΰ , παρά τ ό κ α τ ά μ έ σ ο ν δρο α ν ώ τ ε ρ ο η θ ι κ ό ποιόν τ ο υ ς σ έ σ ύ γ κ ρ ι σ η μ ' ε κ ε ί ­ νο τ ώ ν η γ ε τ ι κ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν τ ώ ν ο ρ γ α ν ω μ έ ν ω ν κ α ί κ ι ν ο ύ μ ε ν ω ν σ τ ό π ο λ ι τ ι κ ό π ε δ ί ο κ ο μ μ ά τ ω ν . Τ ο ΰ τ ο α π ο δ ε ι κ ν ύ ε τ α ι άπό τ ή ν ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ή ανάλυση σ τ ή ν όποια θά μ π ο ρ ο ύ σ α μ ε νά ύ π ο β ά λ ο υ -

2. Μερικά ιδιαιτέρως ωραία χαράκτηρογραφήματα αναρχικών ηγετών περιέχονται στά ακόλουθα έργα: Peter Krapotkin, Memoirs of a Revolu­ tionist, τ. Β ' , London 1899, σ. 196· Edmondo de Amicis, Lotte civili, Fi­ renze 1904, σσ. 128 κ.έξ.· Ricarda Huch, Michael Bakunin, Berlin 1922.

ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΣ

μ ε τον χαρακτήρα

493

τ ο ΰ κ α θ ε ν ό ς ά π ' αυτούς. Ό

θεωρητικός

αγώνας κατά τ ή ς αυθεντίας, κατά τοΰ « μ π α μ π ο ύ λ α » τ ή ς εξου­ σ ί α ς , αγώνας στον όποιο α φ ι έ ρ ω σ α ν μ ε γ ά λ ο μ έ ρ ο ς τ ή ς ζ ω ή ς τ ο υ ς ό χ ι λ ί γ ο ι ά π ό τ ο ύ ς ε π ι φ α ν έ σ τ ε ρ ο υ ς οπαδούς τ ο ΰ σμοΰ,

άναρχί-

δέν σ τ ά θ η κ ε αρκετός νά κ α τ α π ν ί ξ ε ι τ ή φ υ σ ι κ ή φ ι λ α ρ χ ί α

εντός τ ο υ ς . Ή μ ό ν η δ ι α φ ο ρ ά σ υ ν ί σ τ α τ α ι σ τ ό ό τ ι ό α ν α ρ χ ι κ ό ς η γ έ τ η ς μ ε τ έ ρ χ ε τ α ι μ έ σ α κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς μ ι α ς εποχής, ή ό π ο ι α ή δ η έ χ ε ι ξ ε π ε ρ α σ τ ε ί μέσα σ τ ά π ο λ ι τ ι κ ά κ ό μ μ α τ α · εΐναι τ ά μέσα τοΰ αποστόλου καί τοΰ δημηγόρου: ή φλογερότητα τ ώ ν ιδεών, τ ό μ έ γ ε θ ο ς τ ή ς α υ τ α π ά ρ ν η σ η ς , τ ό β ά θ ο ς τ ή ς π ί σ τ η ς . 3 Ά ν τ ί νά ε ξ ο υ σ ι ά ζ ε ι ό η γ έ τ η ς τ ή ν οργάνωση ό ν τ α ς α π α ρ α ί τ η τ ο ς ά π ό τ ε ­ χ ν ι κ ή ά π ο ψ η , ε ξ ο υ σ ι ά ζ ε ι έν π ρ ο κ ε ι μ έ ν ω τ ί ς ψ υ χ έ ς . Σ έ ακόμη μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο β α θ μ ό ά π ' ό , τ ι οί ά ν α ρ χ ο σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ έ ς ε ξ α ί ρ ο υ ν οί α ν α ρ χ ι κ ο ί τ ή ν « ά μ ε σ η δ ρ ά σ η » ώ ς τ ή ν « η θ ι κ ή ά ρ χ ή , ή όποια, αντίθετα προς τ ή ν τ α κ τ ι κ ή τ ώ ν δ ι α π ρ α γ μ α τ ε ύ ­ σεων, τ ή ς αμοιβαίας συνεννόησης, τοΰ αντιπροσωπευτικού σ υ ­ σ τ ή μ α τ ο ς κ α ί τ ή ς π ρ ο δ ι α γ ε γ ρ α μ μ έ ν η ς π ο ρ ε ί α ς δια μ έ σ ο υ τ ή ς ι ε ρ α ρ χ ί α ς τ ώ ν ο ρ γ ά ν ω ν , τ ε ί ν ε ι μ έ τ ή ν ά μ ε σ η α υ τ ο β ο ή θ ε ι α νά ε π ι τ ύ χ ε ι τ ή β ε λ τ ί ω σ η τ ο ΰ β ι ο τ ι κ ο ΰ ε π ι π έ δ ο υ τ ο ΰ εργάτη κ α ί π ε ρ α ι τ έ ρ ω τ ή χ ε ι ρ α φ έ τ η σ η τοΰ προλεταριάτου άπό τον κ α π ι ­ τ α λ ι σ μ ό κ α ί τόν σ υ γ κ ε ν τ ρ ω τ ι σ μ ό » . 4 Μ ο λ ο ν ό τ ι ό μ ω ς

απορρί­

π τ ο υ ν οί α ν α ρ χ ι κ ο ί τ ή μ έ θ ο δ ο τ ή ς ί δ ρ υ σ η ς π ο λ ι τ ι κ ώ ν

κομμά­

τ ω ν , δ η λ ώ ν ο υ ν μ ο λ ο ν τ ο ύ τ ο κ α ί α υ τ ο ί ό τ ι εΐναι

προσηλωμένοι

3. Σ έ μεμονωμένους αναρχικούς, ή τρίτη αυτή ιδιότητα γίνεται λόγος ηχηρός. « Ή ανάγκη νά εκμυστηρευθεί κανείς καί νά πείσει, συχνά κα­ ταντά κενολογία ή διαρρέει σέ αναφωνήσεις πρός τιμή τών μελλοντικών κοινωνιών. Άλλου γίνονται χειρότερα: μιά στοιχειώδης επιστήμη κάνει τά παιγνίδια της μέσα σέ όμιλίες-κηρύγματα όπου μυρμυρίζουν φράσεις περί αρμονίας, αγάπης καί κυριαρχίας τών μηχανών» (Ζο α"Axa, « A Paterson», La revue blanche 13, 29 (1902), σ. 10). Σχετικά μέ τό πλήθος τών κενών φράσεων, τό όποιο χαρακτηρίζει ιδίως τούς λιγότερο σοβα­ ρούς καί άξιους ανάμεσα τους, βλ. επίσης τό κριτικό σύγγραμμα τοΰ συνεποΰς καί πιστού Ίταλοΰ αναρχικού Domenico Zavattero Gli anarchici nel movimento sociale in Italia, Ravenna 1 9 0 6 , σσ. 30, 8 4 κ.έξ. 4. Erich Mühsam, «Die direkte Aktion im Befreiungskampfe der Arbeiterschaft», μην. παράρτ. τής έφημ. Der Freie Arbeiter (3 Ό κ τ . 1905).

494

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

στήν άρχή τ ή ς σύμπραξης καί ένωσης στο οικονομικό π ε δ ί ο . 5 Ό ρ ι σ μ έ ν ο ι αναγνωρίζουν μάλιστα ρητά τ ή ν αναγκαιότητα τ ε ­ χ ν ι κ ή ς κ α θ ο δ ή γ η σ η ς τ ώ ν μ α ζ ώ ν , 6 π ρ ά γ μ α μ έ τ ό όποιο συν­ δέουν ά λ λ ο ι π ά λ ι τ ή ν αντίληψη ό τ ι ό π ε ρ ι ο ρ ι σ μ ό ς τ ώ ν η γ ε τ ι κ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν σ τ ή ν κ α θ α ρ ά δ ι ο ι κ η τ ι κ ή τ ο υ ς λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α , εφόσον τ η ­ ρ η θ ε ί α υ σ τ η ρ ά , θά εξάλειφε π α ν τ ο τ ι ν ά τ ι ς ε π ι β λ α β ε ί ς γ ι ά τ ή ν οργάνωση διενέξεις μεταξύ η γ ε τ ώ ν καί ποδηγετουμένων7

—

σαν νά μ ή ν α ρ κ ο ύ σ ε ακριβώς ή τ ε χ ν ι κ ή κ α ί δ ι ο ι κ η τ ι κ ή π ρ ω τ ο ­ κ α θ ε δ ρ ί α τ ώ ν η γ ε τ ι κ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν γ ι ά νά π α γ ι ώ σ ε ι τ ή ν κ υ ρ ι α ρ ­ χ ί α τ ο υ ς έ π ί τ ώ ν μ α ζ ώ ν . Α κ ό μ η κ α ί ό Μ π α κ ο ύ ν ι ν δέν απέ­ κ λ ε ι ε ο ύ τ ε τ ή ν ά ρ χ ή τ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς , ο ύ τ ε εκείνη τ ή ς π ε ι θ α ρ ­ χ ί α ς , μόνο π ο ύ δέν τις ή θ ε λ ε α υ τ ό μ α τ ε ς , άλλά ε κ ο ύ σ ι ε ς . 8 Φ α ν ­ τ α ζ ό τ α ν τ ή ν κ α θ ι έ ρ ω σ η τ ο υ ά ν α ρ χ ι σ μ ο ΰ διά μ έ σ ο υ μ ι α ς μ ό ν ι ­ μης ομοσπονδίας οδοφραγμάτων καί τ ή σύσταση

συμβουλίου

τ ή ς ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή ς κ ο μ μ ο ύ ν α ς μ έ τ ή ν ε κ λ ο γ ή ενός ή δύο αντι­ π ρ ο σ ώ π ω ν μ έ δ ε σ μ ε υ τ ι κ ή ε ν τ ο λ ή άνά ο δ ό φ ρ α γ μ α , ενός άνά οδό ή τετράγωνο κ τ λ . Τ ό οργανωμένο έτσι συμβούλιο τ ή ς κ ο μ μ ο ύ ­ νας θά μ π ο ρ ε ί νά ε κ λ έ γ ε ι ά π ό τ ο ύ ς κ ό λ π ο υ ς τ ο υ ε ι δ ι κ έ ς ε κ τ ε λ ε ­ στικές επιτροπές γ ι ά κάθε κλάδο τ ή ς επαναστατικής διοίκησης τής κομμούνας. Ή

επαναστατημένη πρωτεύουσα,

συγκροτη­

μ έ ν η κ α ί α ν α κ η ρ υ γ μ έ ν η σ έ κ ο μ μ ο ύ ν α , θά π ρ έ π ε ι έ π ε ι τ α νά κ ο ι ­ ν ο π ο ι ή σ ε ι στους υ π ό λ ο ι π ο υ ς δ ή μ ο υ ς κ α ί κ ο ι ν ό τ η τ ε ς τ ή ς χ ώ ρ α ς ό τ ι δέν δ ι α ν ο ε ί τ α ι νά α σ κ ή σ ε ι κ υ ρ ι α ρ χ ί α π ά ν ω τ ο υ ς , θά τ ο ύ ς π α ρ α κ α λ ε ί ω σ τ ό σ ο νά ο ρ γ α ν ω θ ο ύ ν ε π ί σ η ς ε π α ν α σ τ α τ ι κ ά κ α ί νά σ τ ε ί λ ο υ ν α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ο υ ς τ ω ν σ' έναν σ υ μ φ ω ν η μ έ ν ο τ ό π ο σ υ γ ­ κ έ ν τ ρ ω σ η ς , γ ι ά νά σ υ γ κ ρ ο τ ή σ ο υ ν

έτσι τήν ομοσπονδία τ ώ ν

ε π α ν α σ τ α τ η μ έ ν ω ν σ υ ν δ έ σ μ ω ν , κομμούνων κ α ί ε π α ρ χ ι ώ ν κ α ί νά εγκαθιδρύσουν

επαναστατική

ε ξ ο υ σ ί α αρκετά ι σ χ υ ρ ή γ ι ά νά

συντρίψει κάθε ενδεχόμενη αντίδραση. Ό Marx δικαίως παρα­ τ ή ρ η σ ε σ χ ε τ ι κ ά ό τ ι , γ ι ά νά μ π ο ρ ο ΰ ν νά ε κ τ ε λ έ σ ο υ ν

οτιδήποτε

5. Πρβλ. Christiaan Cornelissen, Op Weg maar een nieuwe Maatschappij. Bejinselen en Taktiek van den Klassenstrijd, A m s t e r d a m 1902, σ. 242. 6. Βλ. F.S. Merlino, Pro e contro il socialismo, Milano 1897, σ. 268. 7. Luigi Fabri, Sindicalismo y anarquismo, μτφ. José Prat, Valencia 1907, σ. 169. 8. M. Bakounine, Oeuvres, τ. Β ' , σ. 297.

ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΣ

495

οί ε κ τ ε λ ε σ τ ι κ έ ς ε π ι τ ρ ο π έ ς , θα έ π ρ ε π ε να π ε ρ ι β λ η θ ο ύ ν μ έ εξου­ σ ί α κ α ί να υ π ο σ τ η ρ ί ζ ο ν τ α ι ά π ο κ ά π ο ι α δ η μ ό σ ι α ά ρ χ ή .

Κατά

τ ή ν α ν τ ί λ η ψ η τ ο υ , τ ό ο μ ο σ π ο ν δ ι α κ ό κ ο ι ν ο β ο ύ λ ι ο θά ε ΐ χ ε ν ό η μ α μ ό ν ο άν ο ρ γ ά ν ω ν ε τ ή δ η μ ό σ ι α ε ξ ο υ σ ί α . Τ ό κ ο ι ν ο β ο ύ λ ι ο τ ο ύ τ ο , ό π ω ς ακριβώς κ α ί τ ό σ υ μ β ο ύ λ ι ο τ ή ς κ ο μ μ ο ύ ν α ς , θά μ π ο ρ ο ΰ σ ε νά ε κ χ ω ρ ή σ ε ι τ ή ν ε κ τ ε λ ε σ τ ι κ ή ε ξ ο υ σ ί α σ έ μ ι ά ή π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς ε π ι τ ρ ο π έ ς , ό π ο τ ε τ ο ύ τ ε ς , ή δ η γ ι ά τ ο ν λ ό γ ο αυτό κ α ί μ ό ν ο , θά π ε ρ ι β ά λ λ ο ν τ α ν κ υ ρ ι α ρ χ ι κ ή ε π ι β ο λ ή , ή ό π ο ι α θά ε κ δ η λ ω ν ό τ α ν ολοένα κ α θ α ρ ό τ ε ρ α ύ π ό τ ή ν π ί ε σ η τ ώ ν α π α ι τ ή σ ε ω ν τ ο υ αγώνα. Κ ο ν τ ο λ ο γ ή ς , τ ό όλο εγχείρημα έ χ ε ι κ α τ ά τ ό ν M a r x α υ τ α ρ χ ι κ ό χαρακτήρα.9 Ό

άναρχίσμός,

τό απελευθερωτικό

κίνημα πού εδράζεται

στο αναπαλλοτρίωτο δικαίωμα τοΰ άνθρωπου γ ι ά αυτοδιάθεση, υ π ό κ ε ι τ α ι λ ο ι π ό ν ε ξ ί σ ο υ όσο κ α ί ή σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ί α σ τ ο ν ν ό ­ μ ο τ ο ΰ α υ τ α ρ χ ι σ μ ο ύ , ά π ό τ ή σ τ ι γ μ ή όπου ε γ κ α τ α λ ε ί π ο υ ν οί θ ι α σ ώ τ ε ς τ ο υ τ ή σφαίρα τ ο ΰ ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ σ τ ο χ α σ μ ο ύ κ α ί συνα­ σπίζονται σέ ενώσεις μ έ σκοπό τήν π ο λ ι τ ι κ ή δ ρ ά σ η . 1 0 Ό πα­ λαίμαχος τοΰ κοινωνικού άναρχισμοΰ F . Domela Nieuwenhuis, ό όποιος κ λ ί ν ε ι έντονα π ρ ο ς τ ο ν α τ ο μ ι κ ι σ μ ό , ε π ι σ ή μ α ν ε μ έ μ ε ­ γάλη

οξυδέρκεια

τούς

κινδύνους

πού συνεπάγεται

γ ι ά τον

ά ν α ρ χ ι σ μ ό κ ά θ ε επαφή μ έ τ ή ν π ρ ά ξ η , π ρ ο ε ι δ ο π ο ι ώ ν τ α ς ο μ ο ϊ δ ε ά τ ε ς τ ο υ όταν ή τ α ν νά ι δ ρ υ θ ε ί ή νέα α ν α ρ χ ι κ ή

τούς

Διεθνής

9. (Karl Marx), L'alliance de la démocratie socialiste et l'association internationale des travailleurs. Rapports et documents publiés par ordre du congrès international delà Haye, Londres/Hambourg 1873, σ. 14. Περισ­ σότερα γιά τίς αυταρχικές τάσεις τοΰ Μπακούνιν αναφέρονται στις σσ. 3, 9, 1 0 - 1 1 , 18, 24-25. 10. Οί οπαδοί τής αναρχικής κοσμοθεωρίας κρύβουν εντός τους τίς ΐδιες ορέξεις γιά καταπίεση καί καθυποταγή πού στηλιτεύουν στά ηγετι­ κά στελέχη τών άλλων προλεταριακών κομμάτων. Δραστική απόδειξη αποτελεί ή ακόλουθη επαγγελία σχετικά μέ τό μελλοντικό σοσιαλδημο­ κρατικό κράτος, τήν όποια έκαμε κάποτε στή δεκαπενθήμερη ελβετική εφημερίδα Der Weckruf ό Siegfried Nacht, καταφερόμενος εναντίον τών Bebel, Legien κ.λπ.: « Γ ι ά νά μήν καταλήξει ό μεγαλύτερος απελευθερω­ τικός αγώνας τής ανθρωπότητας σέ νέα δεσποτική δικτατορία, πρώτο καθήκον τών γνήσιων επαναστατών θά πρέπει νά είναι νά κρεμάσουν όλους τούς επίδοξους δικτάτορες»· [S. Nacht], «Tod den Schurken!», Der Weckruf 3 (1905), άρ. 2.

496

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ Τ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ

στο συνέδριο τ ο ΰ " Α μ σ τ ε ρ ν τ α μ τ ο 1 9 0 7 . Ό π ρ ο ε ρ χ ό μ ε ν ο ς α π ό τ ή σχολή τοΰ Μπακούνιν Ι τ α λ ό ς Enrico Malatesta,

επισημαί­

νοντας τ ή ν ι σ χ ύ τ ή ς α σ τ ι κ ή ς κ ο ι ν ω ν ί α ς , ε ΐ χ ε π α ρ α τ η ρ ή σ ε ι τ ό τ ε ό τ ι τ ί π ο τ ε δέν θα τ ή ς έ δ ι ν ε έ ξ ά π α ν τ ο ς μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η χαρά άπό τ ό να έ χ ε ι α π έ ν α ν τ ι τ η ς α ν ο ρ γ ά ν ω τ ε ς ε ρ γ α τ ι κ έ ς μ ά ζ ε ς κ α ί ό τ ι , ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , π ρ ο έ β α λ ε ή ανάγκη νά ά ν τ ι π α ρ α τ α χ θ ε ΐ σ τ ή ν ι σ χ υ ρ ή ο ρ γ ά ν ω σ η τ ώ ν π λ ο υ σ ί ω ν μ ι ά κ α τ ά τ ό δυνατόν ι σ χ υ ρ ό τ ε ρ η τ ώ ν φ τ ω χ ώ ν . Σ τ ο επιχείρημα τ ο ύ τ ο α ν τ έ τ ε ι ν ε ό N i e u w e n h u i s χ ο λ ω μ έ ν ο ς : « 1 λ Αν σ κ έ φ τ ε σ α ι έ τ σ ι , κ α λ έ μ ο υ φ ί λ ε , μ π ο ρ ε ί ς κ ά λ λ ι ­ σ τ α νά π ρ ο σ χ ω ρ ή σ ε ι ς

στή Σοσιαλδημοκρατία!

Κ ι έκεΐ

λένε

ακριβώς τ ό ΐ δ ι ο » . 1 1 Σ τ ο π ρ ώ τ ο ε κ ε ί ν ο συνέδριο τ ή ς α ν α ρ χ ι κ ή ς Δ ι ε θ ν ο ΰ ς , σ ύ μ φ ω ν α μ έ τ ο ν N i e u w e n h u i s , δέν ά ρ γ η σ α ν νά ε κ δ η ­ λωθούν τά σ υ μ π τ ώ μ α τ α τ ή ς συμφυούς μ έ κάθε η γ ε σ ί α τ α κ τ ι ­ κ ή ς δ ι π λ ω μ α τ ι κ ώ ν ελιγμών, ό π ω ς απαντούν κ α ί σ τ ά αυταρχι­ κά π ο λ ι τ ι κ ά κ ό μ μ α τ α . 1 2 Κ α τ ά τ ή ν αντίληψη μ α ς , τ ο ΰ τ ο μ ο ι ά ­ ζ ε ι νά κ α τ α δ ε ι κ ν ύ ε ι ό τ ι , ακόμη κ α ί άν γ ι ν ό τ α ν τ ρ ό π ο ς νά κ α ­ ταργηθούν

δυνάμει

διατάγματος

οί ι σ τ ο ρ ι κ ά

διαμορφωμένοι

κ α ί υ φ ι σ τ ά μ ε ν ο ι σ ή μ ε ρ α κ ο μ μ α τ ι κ ο ί ο ρ γ α ν ι σ μ ο ί , κ α ί π ά λ ι δέν θά β λ έ π α μ ε

ο υ σ ι α σ τ ι κ ή πρόοδο α κ ο λ ο υ θ ώ ν τ α ς τ ή ν π ρ ό τ α σ η

τ ο ΰ O s t r o g o r s k i , δ η λ . νά α ν τ ι κ α τ α σ τ ή σ ο υ μ ε τ ό κ ο μ μ α τ ι κ ό σ ύ ­ σ τ η μ α , τ ό όποιο ο δ η γ ε ί π ά ν τ ο τ ε σ έ ο λ ι γ α ρ χ ι κ έ ς μ ο ρ φ έ ς , μ' ένα σύστημα προσωρινών ενώσεων συγκροτούμενων προς ε π ί τ ε υ ξ η ενός ο ρ ι σ μ έ ν ο υ π ρ α κ τ ι κ ο ύ

σκοποΰ καί διαλυόμενων

μ ε τ ά ( l e a g u e s y s t e m ) . 1 3 Δ έ ν χ ω ρ ε ί αμφιβολία ό τ ι ό

αμέσως

άναρχισμός,

11. Ferdinand Domela Nieuwenhuis, « D e Nieuwe Internationale», De Vrije Socialist 10 (1907), άρ. 7 1 . 12. Ό Nieuwenhuis (ο.π. ) αφηγείται συναφώς τίς ακόλουθες λεπτομέ­ ρειες: « Ό τ α ν τέθηκε τό πρόβλημα έναρμονισμοΰ τών διαφόρων απόψεων έγινε ακριβώς τό ΐδιο πού είδα σέ ανάλογη περίπτωση στό κοινοβούλιο. Υποβλήθηκαν διάφορα σχέδια αποφάσεων. "Αρχισαν οί εμπιστευτικοί ψίθυροι. Ό ένας απέσυρε κάτι, ό άλλος δεχόταν κάποια προσθήκη καί τό παζάρι κράτησε μέχρις ότου όλοι συμφώνησαν μέ τό αποτέλεσμα. Ό μ ω ς αυτό πού βγήκε στό τέλος δέν έλεγε τίποτε. Έ τ σ ι λοιπόν κατέληξαν έν­ τεκα αναρχικοί σέ μιαν απόφαση, καταπνίγοντας δια παντός, όπως έγρα­ ψε κάποιος στον Telegraaf, τόν φόβο μπροστά στο φάσμα τής βίας». 13. Μ. Ostrogorski, La démocratie et Γorganisation des partis politiques, τ. Β ' , Paris 1903, σσ. 6 1 8 κ.έξ.· Hubert Lagardelle, « L a démocratie et

ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΣ

497

ό ό π ο ι ο ς α τ ε ν ί ζ ε ι τ ό μ έ λ λ ο ν πιο ι δ ε α λ ι σ τ ι κ ά κ α ί αφηρημένα άπό κ ά θ ε άλλο π ο λ ι τ ι κ ό ρ ε ύ μ α , ε π α γ γ έ λ λ ε τ α ι μ ε ν στον κ ό σ μ ο ένα κ α θ ε σ τ ώ ς δ π ο υ θά α π ο φ ε ύ γ ε τ α ι κ ά θ ε σ υ γ κ έ ν τ ρ ω σ η εξου­ σ ί α ς , άλλά δέν κ α τ ό ρ θ ω σ ε ακόμη νά δ ώ σ ε ι σ τ ή θ ε ω ρ ί α τ ο υ μορφή εφαρμόσιμη πρακτικά.14

les partis politiques», Le Mouvement Socialiste 14, 37 (1912), σσ. 3 1 5 κ.έξ. 14. « Ό Most είπε κάποτε δτι μόνο οί αρχομανείς καί οί δουλόφρονες θά μπορούσαν νά είναι ακραιφνείς αντίπαλοι τοΰ άναρχισμοΰ. Α κ ό μ η καί αν άντιπαρέλθουμε τή λέξη " μ ό ν ο " , τά λόγια τοΰτα μοΰ φαίνεται ότι άποτελοΰν συντριπτική κριτική τών ψυχολογικών θεμελίων τοΰ άναρχι­ σμοΰ. Γιατί, δεδομένων τών προδιαθέσεων καί ροπών τών ανθρώπων, τό πιθανότερο είναι νά ανήκει ή πλειονότητα τους πάντοτε σέ μιά άπό τις δύο κατηγορίες πού ήθελε νά χαρακτηρίσει ό Most μέ τά παραπάνω λό­ γ ι α » (Walter Borgius, Die Ideenwelt des Anarchismus, Leipzig 1904, σ. 58).

32. Κοινωνιολογία,

τών πολιτικών

κομμάτων

ΜΕΡΟΣ

ΕΚΤΟ

Σ Υ Ν Θ Ε Σ Η : ΟΙ Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Κ Ε Σ ΤΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

ΤΑΣΕΙΣ

I. T O Σ Υ Ν Τ Η Ρ Η Τ Ι Κ Ο Υ Π Ο Β Α Θ Ρ Ο ΤΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

Στο

σημείο τούτο προβάλλουν

δύο κ ρ ί σ ι μ α

ερωτήματα.

Το

π ρ ώ τ ο : Ε ΐ ν α ι ανίατη ή ο λ ι γ α ρ χ ι κ ή νόσος τ ώ ν δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν ; Τ ο ύ τ ο θά τ ο ε ξ ε τ ά σ ο υ μ ε

στο επόμενο

κεφάλαιο.

Καί το δεύτερο: Ή ολιγαρχική ύφή τ ή ς οργάνωσης συνεπάγε­ τ α ι κ α ί ο λ ι γ α ρ χ ι κ έ ς ε κ φ ά ν σ ε ι ς τ ή ς ο ν τ ό τ η τ α ς αυτής, δ η λ α δ ή μιαν ο λ ι γ α ρ χ ι κ ή π ο λ ι τ ι κ ή ; Α δ υ ν α τ ο ύ ν τ ά δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ά κ ό μ μ α ­ τ α νά α κ ο λ ο υ θ ή σ ο υ ν δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή π ο λ ι τ ι κ ή , τ ά ε π α ν α σ τ α τ ι κ ά δημοκρατικά

κόμματα

επαναστατική;

Μήπως

εΐναι

ουτοπία

ο χ ι μόνο ό σ ο σ ι α λ ι σ μ ό ς , άλλά — π ρ ά γ μ α διάφορο — κ α ί ή ϊ δ ι α ή σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή π ο λ ι τ ι κ ή ; Δ έ ν χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι νά μ α κ ρ η γ ο ρ ή σ ο υ μ ε γ ι ά νά α π α ν τ ή σ ο υ μ ε σ τ ά τ ε λ ε υ τ α ί α τ ο ύ τ α ε ρ ω τ ή μ α τ α . Σ έ μιαν ο ρ ι σ μ έ ν η , μ ι κ ρ ή κ λ ί μ α κ α , ακόμη κ α ί τ ο ό λ ι γ α ρ χ ο ύ μ ε ν ο δ η μ ο ­ κρατικό κόμμα

μ π ο ρ ε ί δ ί χ ω ς άλλο νά ε π η ρ ε ά σ ε ι τ ό κ ρ ά τ ο ς

σύμφωνα μ έ τό πνεύμα τ ή ς δημοκρατίας. Ή κατεστημένη π ο ­ λ ι τ ι κ ή τάξη τ ή ς κοινωνίας, προ πάντων τό « κ ρ ά τ ο ς » τό ΐδιο, α ν α γ κ ά ζ ε τ α ι νά ε π ι τ ε λ έ σ ε ι μ ι ά κ ά π ο ι α δ ι α ν ο η τ ι κ ή κ α ί ε μ π ρ ά γ ­ μ α τ η μ ε τ α ξ ί ω σ η τ ώ ν άξιων: ό σ ε β α σ μ ό ς α κ ό μ η κ α ί π ρ ο ς τ ό δ η μ α γ ω γ ο ύ μ ε ν ο πλήθος αυξάνει, τά ν ο μ ο θ ε τ ι κ ά καί διοικητικά όργανα μ α θ α ί ν ο υ ν νά υ π ο χ ω ρ ο ύ ν ο χ ι μ ό ν ο σ τ ή ν π ί ε σ η έ κ τ ώ ν ά ν ω , άλλά κ α ί έ κ τ ώ ν κ ά τ ω . Τ ο ύ τ ο δ μ ω ς μ π ο ρ ε ί νά έ χ ε ι σ τ ή ν π ρ ά ξ η σοβαρά β λ α π τ ι κ ά επακόλουθα, τ ά όποια

φανερώθηκαν

σ τ ή νεότερη ιστορία δλων τ ώ ν κοινοβουλευτικών κρατών πολύ π ρ ι ν άπό τ ή ν άνοδο τ ο υ ά ν τ ι κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ο ΰ φ α σ ι σ μ ο ύ · 1 ά π ό 1. Ώ ς . πρός τήν Ιταλία, πρβλ. τό κλασικό σύγγραμμα τοΰ Mar-

502

Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Κ Ε Σ Τ Α Σ Ε Ι Σ Τ Η Σ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

θ ε ω ρ η τ ι κ ή σ κ ο π ι ά , ή έν λ ό γ ω μ ε τ α ξ ί ω σ η α π ο τ ε λ ε ί

τεράστια

π ρ ό ο δ ο π ρ ό ς τ ή ν κ α τ ε ύ θ υ ν σ η ενός π ο λ ι τ ε ύ μ α τ ο ς π ι ο σ ύ μ φ ω ν ο υ μ έ τ ί ς ε π ι τ α γ έ ς τ ή ς η θ ι κ ή ς . Κ ά θ ε π α ρ ό μ ο ι α δ ι α δ ι κ α σ ί α θά· σ τ α ­ μ α τ ή σ ε ι ω σ τ ό σ ο τ ή σ τ ι γ μ ή όπου οί κ υ ρ ί α ρ χ ε ς τ ά ξ ε ι ς θά έχουν κατορθώσει

νά π ρ ο σ ε λ κ ύ σ ο υ ν

τήν αντιπολίτευση

τ ή ς άκρας

α ρ ι σ τ ε ρ ά ς νά σ υ μ π ρ ά ξ ε ι σ τ ή ν ΐ δ ι α τ ή ν κ υ β έ ρ ν η σ η . Ή οργάνωση εξουσία

οδηγεί

τρέπει

στήν

πάντοτε

εξουσία.

Ή

συμμετοχή

προς τον συντηρητισμό.

πολιτική

όμως

στήν

Όπωσδήποτε

π ά ν τ ω ς , ό ε π η ρ ε α σ μ ό ς τ ή ς κ ρ α τ ι κ ή ς μ η χ α ν ή ς ά π ό ένα σθεναρό α ν τ ι π ο λ ι τ ε υ ό μ ε ν ο κ ό μ μ α δέν θά π ρ ο χ ω ρ ε ί π α ρ ά ά ρ γ ά , θά δ ι α ­ κ ό π τ ε τ α ι συχνά κ α ί θά α δ υ ν α τ ε ί νά υπερβεί τ ά όρια τ ή ς ΐ δ ι α ς τής δημοκρατικής παράταξης. Μ έ τ ή ν π α ρ α π ά ν ω δ ι α π ί σ τ ω σ η δέν ε ξ α ν τ λ ε ί τ α ι ω σ τ ό σ ο τ ό επιστημονικό

μας έργο.

Ά π ό τά

προηγούμενα

προκύπτει

αβίαστα καί σαφώς ότι ή εσωτερική π ο λ ι τ ι κ ή τών απανταχού κ ο μ μ α τ ι κ ώ ν ο ρ γ α ν ώ σ ε ω ν ε ϊ τ ε ε ί ν α ι ό λ ω ς διόλου σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ή , ε ΐ τ ε φ έ ρ ε τ α ι π ρ ό ς τ ο ν σ υ ν τ η ρ η τ ι σ μ ό . Μ ο λ ο ν τ ο ύ τ ο θά ή τ α ν κ ά λ ­ λ ι σ τ α δυνατόν νά εΐναι ά κ ρ ω ς δ ρ α σ τ ή ρ ι α κ α ί ρ ι ζ ο σ π α σ τ ι κ ή ή π ο λ ι τ ι κ ή τ ώ ν σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ώ ν αυτών μ ο ρ φ ω μ ά τ ω ν π ρ ό ς τ ά έ ξ ω , νά α π ο τ ε λ ε ί ή α ν τ ι δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή σ υ γ κ έ ν τ ρ ω σ η τ ή ς ε ξ ο υ σ ί α ς σ τ ά χ έ ρ ι α λ ι γ ο σ τ ώ ν κ ο μ μ α τ α ρ χ ώ ν απλώς τ α κ τ ι κ ό μ έ σ ο γ ι ά νά συν­ τ ρ ι β ε ί ε υ κ ο λ ό τ ε ρ α ό α ν τ ί π α λ ο ς τ ή ν κ α τ ά λ λ η λ η σ τ ι γ μ ή , νά μ ή ν ε κ π λ η ρ ώ ν ο υ ν οί ό λ ι γ ά ρ χ ε ς παρά τ ή ν π ρ ο σ ω ρ ι ν ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α νά ποδηγετούν τ ί ς μάζες στήν επανάσταση, όποτε ό μηχανισμός τ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς δέν θα ε ξ υ π η ρ ε τ ο ύ σ ε π α ρ ά έναν ε υ ρ ύ τ ε ρ α νοού-

co Minghetti / partiti politici e la ingerenza loro nella giustizia e neWam­ ministrazione, εκδ. β', Bologna 1881, σσ. 17 κ.έξ. Ένεκα τών στενών σχέσεων μεταξύ τών όλιγαρχών τοΰ λαοΰ (τών βουλευτών) καί τοΰ κορυ­ φαίου κλιμακίου τής γραφειοκρατικής ολιγαρχίας (τής κυβέρνησης), τά υποδεέστερα Οργανα τοΰ κρατικού οργανισμού, ιδιαίτερα οί νομάρχες, καταλήγουν οχι σπάνια νά εξαρτώνται πλήρως άπό τούς πρώτους: ό βου­ λευτής απειλεί ή αφήνει νά διαφανεί δτι, άν δέν απομακρύνει ό υπουργός πάραυτα μέ δυσμενή μετάθεση τον αντιπαθή στό άτομο του νομάρχη άπό τήν εκλογική του περιφέρεια, θά άποσκιρτήσει στήν αντιπολίτευση- ό υπουργός, τρέμοντας μήπως χάσει τήν πλειοψηφία στή βουλή, υποτάσ­ σεται στή θέληση τοΰ βουλευτή. Συναφώς πρβλ. επίσης Annibale Marazio, Del governo parlamentare Italiano, Torino 1904, σ. 168.

Σ Υ Ν Τ Η Ρ Η Τ Ι Κ Ο ΥΠΟΒΑΘΡΟ

503

μενο μπλανκισμό. Ό μ ω ς στο ενδεχόμενο τοΰτο αντιβαίνει καί πάλι ή ύφή τ ή ς κ ο μ μ α τ ι κ ή ς οργάνωσης ώς οργάνωσης

πλα­

τ ε ι ώ ν κ α τ ά τ ό δυνατόν μ α ζ ώ ν . Κ α θ ώ ς α ν α π τ ύ σ σ ε τ α ι ή ο ρ γ ά ν ω σ η , π α ρ α μ ε ρ ί ζ ε τ α ι ό αγώνας γ ύ ρ ω ά π ό υ ψ η λ έ ς αρχές. Σ τ ά σ η μ ε ρ ι ν ά δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ά κ ό μ μ α τ α , οί μ ε γ ά λ ε ς δ ι χ ο γ ν ω μ ί ε ς δ ι ε υ θ ε τ ο ύ ν τ α ι ολοένα λ ι γ ό τ ε ρ ο δ υ ν ά μ ε ι γ ε ν ι κ ώ ν άρχων κ α ί μ έ τ ά ό π λ α τ ή ς κ α θ α ρ ή ς θ ε ω ρ ί α ς , γ ι ' α ύ τ ο καί εκφυλίζονται γοργά σέ προσωπικές έριδες καί τέλος εξα­ φανίζονται κατά κάποιον τρόπο απαρατήρητες. τής συγκάλυψης αποτελεί τό αναπόφευκτο

Ή

πολιτική

επακόλουθο

μιας

οργάνωσης προσανατολισμένης προς τόν γραφειοκρατισμό καί μ ι α ς ά γ κ ι τ ά τ σ ι α ς π ο ύ α π ο σ κ ο π ε ί π ρ ω τ ί σ τ ω ς νά κ ε ρ δ ί σ ε ι τ ο ν μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο δυνατό αριθμό νέων μ ε λ ώ ν , θ ε ω ρ ώ ν τ α ς ώ ς έ κ τ ο ύ ­ του κάθε ε σ ω κ ο μ μ α τ ι κ ή

ιδεολογική

διαμάχη

ώς ενοχλητική

δ υ σ χ έ ρ α ν σ η τ ο ΰ σ π ο υ δ α ι ό τ ε ρ ο υ έ ρ γ ο υ τ η ς κ α ί θ έ λ ο ν τ α ς νά τ ή ν αποφύγει όσο γ ί ν ε τ α ι . Ή τ ά σ η αυτή ε ν ι σ χ ύ ε τ α ι ά π ό τ ο ν κ ο ι ν ο ­ βουλευτικό χαρακτήρα τών πολιτικών κομμάτων.

Κοινοβου­

λ ε υ τ ι σ μ ό ς σ η μ α ί ν ε ι επιδίωξη μ ε γ ά λ ο υ ά ρ ι θ μ ο ΰ ψ ή φ ω ν . Κ ο μ μ α ­ τ ι κ ή ο ρ γ ά ν ω σ η σ η μ α ί ν ε ι επιδίωξη μ ε γ ά λ ο υ ά ρ ι θ μ ο ΰ μ ε λ ώ ν . Τ ό κ υ ρ ι ό τ ε ρ ο π ε δ ί ο τ ή ς κ ο μ μ α τ ι κ ή ς δ ρ ά σ η ς εΐναι ή π ρ ο ε κ λ ο γ ι κ ή ε κ σ τ ρ α τ ε ί α καί ή ά γ κ ι τ ά τ σ ι α προς άγρα νέων μ ε λ ώ ν — « ή μ ε ­ θοδική οργάνωση τ ώ ν ε κ λ ο γ ι κ ώ ν μ α ζ ώ ν » , όπως εΐπαν αστείου καί σοβαροΰ σ τ ή Γαλλία. στους δύο αυτούς τ ο μ ε ί ς ,

Ώ ς σώμα

τό γερμανικό

μεταξύ

κινούμενο καί

σοσιαλδημοκρατικό

κ ό μ μ α λ . χ . π α σ χ ί ζ ε ι κατ'. α ν ά γ κ η νά κ ε ρ δ ί ζ ε ι ψ η φ ο φ ό ρ ο υ ς κ α ί μ έ λ η . Κ ά θ ε απώλεια μελών ή ψηφοφόρων, ακόμη καί βουλευ­ τ ι κ ώ ν ε δ ρ ώ ν , μ ε ι ώ ν ε ι τ ό π ο λ ι τ ι κ ό τ ο υ γ ό η τ ρ ο . Γ ι ' αυτόν τ ο ν λ ό γ ο υ π ο χ ρ ε ώ ν ε τ α ι νά λ α μ β ά ν ε ι ύ π ' Οψη όσα σ τ ο ι χ ε ί α

έχουν

ε ν τ α χ θ ε ί σ τ ί ς γ ρ α μ μ έ ς τ ο υ π ρ ό σ φ α τ α ή π ρ ο β λ έ π ε τ α ι νά εντα­ χθούν κ α τ ά τό π ρ ο σ ε χ έ ς μέλλον, τούς συνοδοιπόρους δ ι ά φ ο ρ ε ς χ ώ ρ ε ς τ ο ύ ς δίνουν ο ν ό μ α τ α χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά ,

— στίς δπως

« σ υ μ π α θ ο ύ ν τ ε ς » ή « ο μ ο ϊ δ ε ά τ ε ς » 2 — , οί ό π ο ι ο ι α π έ χ ο υ ν ακόμη πολύ άπό τ ή σοσιαλδημοκρατική

ή δημοκρατική

ιδεολογία.

Τούτη δμως ή τακτική αποκλείει αυτόματα κάθε πολιτική άρ2. Στήν Ιταλία: «simpatizzanti», στήν Όλλανδία: «geestverwanten», στήν Α γ γ λ ί α : «sympathizers».

504

Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Κ Ε Σ Τ Α Σ Ε Ι Σ Τ Η Σ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

χ ώ ν . Τ ο ύ τ ο μ ά λ ι σ τ α ι σ χ ύ ε ι ακόμη κ α ί άν π α ρ α β λ έ ψ ο υ μ ε τ ό γ ε ­ γ ο ν ό ς ό τ ι , ο ύ τ ω ς ή ά λ λ ω ς , τ ό ποιόν μ ι α ς οργάνωσης β α ί ν ε ι κ α ­ τ ά λ ό γ ο α ν τ ι σ τ ρ ό φ ω ς ανάλογο π ρ ο ς τ ο ν αριθμό τ ώ ν μ ε λ ώ ν τ η ς . Τ ό πέρασμα άπό τό ταξικά περιορισμένο δ ι κ α ί ω μ α ψήφου στο κ α θ ο λ ι κ ό κ α θ ι σ τ ά μ έ ν τ ά δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ά κ ό μ μ α τ α π ι ό ανεξάρτη­ τ α α π έ ν α ν τ ι στους συνοδοιπόρους κ α ί τ ο ύ ς α υ τ ο μ ό λ ο υ ς ά π ό τ ί ς μ ε σ α ί ε ς ή α ν ώ τ ε ρ ε ς κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς τ ά ξ ε ι ς , άλλά δέν επαρκεί νά τ ά α π α λ λ ά ξ ε ι ά π ό τ ή σ υ ν ο δ ο ι π ο ρ ί α κ α θ ' εαυτή. Τ ό τ ε λ ε υ τ α ί ο άπό τ ή μακρά σειρά φαινομένων πού επιθέτουν τ ή σ φ ρ α γ ί δ α τ ο ΰ σ υ ν τ η ρ η τ ι σ μ ο ύ στον έ σ ώ τ α τ ο χ α ρ α κ τ ή ρ α τ ο ΰ π ο λ ι τ ι κ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς , ακόμη κ α ί άν α ύ τ ο τ ι τ λ ο φ ο ρ ε ΐ τ α ι

επανα­

σ τ α τ ι κ ό , α ν ά γ ε τ α ι σ τ ή σ χ έ σ η τ ο υ προς τ ό κ ρ ά τ ο ς . Σ υ γ κ ρ ο τ η ­ μ έ ν ο γ ι ά νά υπερβεί τ ή σ υ γ κ ε ν τ ρ ω τ ι κ ή ε ξ ο υ σ ί α τ ο ΰ κ ρ ά τ ο υ ς καί ά φ ο ρ μ ώ μ ε ν ο άπό τ ή σ κ έ ψ η ότι ή ε ρ γ α τ ι κ ή τ ά ξ η χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι απλώς μ ι ά ν επαρκώς μ ε γ ά λ η κ α ί π ά γ ι α ο ρ γ ά ν ω σ η γ ι ά νά ν ι κ ή ­ σ ε ι εκείνη τ ο ΰ κ ρ ά τ ο υ ς , τ ό π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ό κ ό μ μ α κ α τ έ λ η ξ ε νά αποκτήσει

τό ΐδιο

ισχυρή

συγκεντρωτική

ο ρ γ ά ν ω σ η κ α ί νά

εδράσει τ ό ε π ι β λ η τ ι κ ό ο ι κ ο δ ό μ η μ α τ ο υ σ τ ι ς ΐ δ ι ε ς μ έ τ ό κ ρ ά τ ο ς μ ε γ α λ ε ι ώ δ ε ι ς θ ε μ ε λ ι α κ έ ς αρχές: σ τ ή ν κ α ί σ τ ή ν πειθαρχία.3

εξουσιαστική

αυθεντία

Έ τ σ ι έγινε κόμμα κυβερνητικό, δηλαδή

κ ό μ μ α τ ό όποιο, ο ρ γ α ν ω μ έ ν ο σαν κ υ β έ ρ ν η σ η σ έ μ ι κ ρ ο γ ρ α φ ί α , ζ ε ι μ έ τ ή ν ελπίδα νά α ν α λ ά β ε ι κ ά π ο τ ε τ ή δ ι α κ υ β έ ρ ν η σ η σ έ μ ε ­ γ ά λ η κ λ ί μ α κ α . Τ ό πολιτικά επαναστατικό κ ό μ μ α μαζών εϊναι κ ρ ά τ ο ς έν κ ρ ά τ ε ι , 4 κ α ί θ ε ω ρ η τ ι κ ά ε π ι δ ι ώ κ ε ι τ ο ν δ ε δ η λ ω μ έ ν ο σ κ ο π ό νά υ π ο σ κ ά ψ ε ι τ ό σ η μ ε ρ ι ν ό κ ρ ά τ ο ς κ α ί νά τ ό α ν τ ι κ α τ α ­ σ τ ή σ ε ι σ τ ο τ έ λ ο ς μ' έναν άρδην δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ό κ ρ α τ ι κ ό ο ρ γ α ν ι ­ σμό. Τοΰτο εξυπηρετεί σ τ ή θεωρία ή σοσιαλιστική οργάνωση, 3. Ό Albert Schaffte θεωρούσε ότι ό σοσιαλισμός δέν χρειαζόταν παρά νά αναδείξει τήν κατάλληλη στιγμή έναν μεγάλο στρατηγό καί θά κληρο­ νομούσε δίχως άλλο τήν ισχύ τοΰ στρατιωτικού συγκεντρωτισμού (Α. Schaffte, Quintessenz des Sozialismus, έκδ. ζ', Gotha 1879, σ. 68). 4. Τοΰτο ισχύει καί για τό επαναστατικό συνδικάτο (γαλλικοΰ τύπου): «"Κράτος έν κράτει! Αυτός ήταν πράγματι ό επιδιωκόμενος σκοπός. "Ηθελαν νά μπορεί ύπό οποιεσδήποτε συνθήκες ή εργατική οργάνωση, μ' ένα νεΰμα, νά υιοθετήσει στάση ενιαία καί στήν ανάγκη νά περάσει στήν επίθεση» (Eugène Gerard, « L a confédération du travail», Le Mouvement Socialiste 1 (1899), σ. 555).

Σ Υ Ν Τ Η Ρ Η Τ Ι Κ Ο ΥΠΟΒΑΘΡΟ

505

ή όποια υ π ά ρ χ ε ι λ ο ι π ό ν μόνο κ α ί μόνο γ ι ά νά π ρ ο ε τ ο ι μ ά σ ε ι ε μ ­ πράγματα καί συστηματικά τό έργο τ ή ς κατάλυσης τοΰ κρά­ τους μ έ τ ή σ η μ ε ρ ι ν ή του μορφή. Τ ό ανατρεπτικό κ ό μ μ α οργα­ ν ώ ν ε ι σ τ ο υ ς κ ό λ π ο υ ς τ ο υ τ ή ν κοινωνική

επανάσταση.

Γι'

αυτό

α γ ω ν ί ζ ε τ α ι κ α θ η μ ε ρ ι ν ά νά ε ν ι σ χ ύ σ ε ι τ ί ς θ έ σ ε ι ς τ ο υ , να δ ι ε υ ρ ύ ­ ν ε ι τον υ π α λ λ η λ ι κ ό μ η χ α ν ι σ μ ό τ ο υ , νά σ υ σ σ ω ρ ε ύ σ ε ι κ ε φ ά λ α ι α . 5 5. Ή α π ο μ ί μ η σ η τοΰ στιβαρού μηχανισμού τοΰ «ταξικοΰ κράτους», ή οποία απορροφά όλες τίς δυνάμεις τής προλεταριακής παράταξης, επι­ σκιάζει τήν ψυχική απαγκίστρωση άπό τήν κυρίαρχη εντός του νοοτρο­ πία. Τούτη ή παραμέληση τοΰ ψυχικού παράγοντα αποβαίνει ολέθρια γιά τή βασική άρχή τής δημοκρατίας, ιδιαίτερα καθόσον απορρέει α υ τ ή από ψυχολογικούς παράγοντες. Ό Raphael Friedeberg εισηγείται τήν «ιστο­ ρική ψυχοκρατία», δηλαδή «τήν ψυχική απαγκίστρωση τοΰ προλεταριά­ του άπ' όλους τούς μύχιους όρους τής ταξικής κυριαρχίας», καί τήν αντι­ παραθέτει πρός τον ιστορικό υ λ ι σ μ ό , στόν όποιο καταλογίζει ότι προκά­ λεσε τήν ατροφία όλων τών πνευματικών δυνάμεων καί συνακόλουθα ανέκοψε τή διαμόρφωση σοσιαλιστικής σκέψης μέ τήν «τρομερή καί θε­ μελιακή πλάνη ότι τό κοινωνικό γίγνεσθαι στό σύνολο του δημιουργείται αποκλειστικά άπό τόν τρόπο παραγωγής τοΰ ύλικοΰ βίου» (βλ. τόν πρό­ λογο του στή γερμ. έκδ. τοΰ έργου τοΰ Gustave Hervé Leur patrie [Das Vaterland der Reichen], Zürich 1907, σ. vii). e H μομφή όμως α υ τ ή δέν ευσταθεί, δεδομένου ότι ό ιστορικός υλισμός, θεμελιωμένος στήν ιδέα τών κοινωνικών τάξεων, διδάσκει απεναντίας στήν εργατιά ότι, όπως αν­ τιτίθεται προς τήν αστική τάξη στό πεδίο τής οικονομίας, έτσι βρίσκεται ή τουλάχιστον πρέπει νά βρίσκεται καί σέ άνεξάλειπτη αντίθεση πρός τήν κυρίαρχη τάξη όσον άφορα τόν πνευματικό καί ψυχικό βίο, τό «εποι­ κοδόμημα». Ά λ λ ο υ πάλι αντιτείνει ό Friedeberg στόν μαρξισμό ότι αντι­ στρατεύεται τήν πάλη τών τάξεων, άφοΰ α υ τ ή στηρίζεται στό ότι οί άν­ θρωποι αποσπώνται άπό τόν διανοητικό κόσμο τής σφαίρας τής υ λ ι κ ή ς παραγωγής όπου ανήκουν, καί αποκόβονται ψυχικά άπό τήν τάξη τους — φθάνει μάλιστα στό σημείο νά υποστηρίξει ότι, όσο ανεξαρτητοποιεί­ ται ό ανθρώπινος νους, τόσο σφαλερότερος γίνεται ό μαρξισμός (R. Frie­ deberg, «Historischer Materialismus und Klassenkampf», Polis 1 (1907), άρ. 5). Καί πάλι όμως πλανάται, άφοΰ στήν ταξική θέση τοΰ προλετα­ ριάτου, όπως τήν αντιλαμβάνεται ξεκάθαρα ό μαρξισμός, περιέχονται ήδη όλα τά στοιχεία, όσα επιτρέπουν στό προλεταριάτο νά συνειδητο­ ποιήσει τή φυσική εχθρότητα του προς τήν αστική τάξη καί νά προπα­ ρασκευάσουν έτσι τήν «ταξική πάλη». Τό νά δοκιμάσει κανείς νά απο­ σπάσει τήν εργατιά άπό τόν διανοητικό κόσμο τής σφαίρας τής υλικής παραγωγής όπου ανήκει, θά ισοδυναμούσε μέ τό νά θέλει νά τής επιβάλει

506

Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Κ Ε Σ Τ Α Σ Ε Ι Σ Τ Η Σ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

Κ ά θ ε νέος π ε ρ ι φ ε ρ ε ι ά ρ χ η ς , κ ά θ ε νέος γ ρ α μ μ α τ έ α ς τ ο ΰ κ ό μ μ α ­ τ ο ς , γ ί ν ε τ α ι θ ε ω ρ η τ ι κ ά , μ έ τ ό ν δ ι ο ρ ι σ μ ό τ ο υ , νέος π ρ ά κ τ ο ρ α ς τ ή ς ε π α ν ά σ τ α σ η ς , κ ά θ ε νέα τ ο π ι κ ή ο ρ γ ά ν ω σ η ε ί ν α ι νέο τ ά γ μ α τής

προλεταριακής

στρατιάς,

κάθε

νέο

χρηματικό

ποσό,

π ρ ο ε ρ χ ό μ ε ν ο ά π ό τ ί ς ε ι σ φ ο ρ έ ς μελών, άπό τ ό ν τ ύ π ο ή ά π ό δ ω ­ ρεές π ρ ο σ κ ε ι μ έ ν ω ν , ι σ ο δ υ ν α μ ε ί μ' ένα ακόμη σ ι τ η ρ έ σ ι ο γ ι ά τ ο ν πόλεμο κατά τοΰ αντιπάλου. Ο ί έ π ι κεφαλής όμως τοΰ επανα­ σ τ α τ ι κ ο ύ σ ώ μ α τ ο ς , τ ό όποιο έ χ ε ι ο ρ γ α ν ω θ ε ί μ έ τ ά ΐ δ ι α ακρι­ β ώ ς μ έ σ α δ π ω ς κ α ί τ ό α υ τ α ρ χ ι κ ό κ ρ ά τ ο ς , α ν α π ό δ ρ α σ τ α αντι­ λ α μ β ά ν ο ν τ α ι μ έ τ ό ν κ α ι ρ ό ο τ ι , ακόμη κ α ί άν μ ε γ α λ ο υ ρ γ ε ί σ τ ο οργανωτικό πεδίο, ή οργάνωση τους, άντιπαραβαλλόμενη

μ'

εκείνη τ ο ΰ κ ρ ά τ ο υ ς , δέν εΐναι μ ο λ ο ν τ ο ύ τ ο παρά ι σ χ ν ή μ ι κ ρ ο ­ γ ρ α φ ί α τ ο υ κ α ί ό τ ι , άν δέν ε π ι σ υ μ β ε ί τ ί π ο τ ε τ ό ε ξ α ι ρ ε τ ι κ ό , κ ά ­ θ ε α ν α μ έ τ ρ η σ η π ρ ο ς αυτό κ α τ ά τ ό π ρ ο σ ε χ έ ς μ έ λ λ ο ν θά κ α τ έ λ η ­ γ ε έξάπαντος σέ συντριπτική ήττα. Ή

λογική συνέπεια τ ή ς

δ ι α κ ρ ί β ω σ η ς αυτής ε ϊ ν α ι ό τ ι ε π έ ρ χ ε τ α ι ακριβώς τ ό α ν τ ί θ ε τ ο ά π ' ό , τ ι ή λ π ι ζ α ν τ ά ι δ ρ υ τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η όταν σ υ γ κ ρ ο τ ο ύ σ α ν τ ό κ ό μ μ α . Ά ν τ ί νά β α ί ν ε ι ή ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή δ υ ν α μ ι κ ή τ ο υ π α ρ ά λ ­ ληλα μ έ τήν αυξανόμενη δύναμη καί ρ ώ μ η τ ή ς οργάνωσης του, π α ρ α τ η ρ ε ί τ α ι σ ή μ ε ρ α ακριβώς τ ό α ν τ ί θ ε τ ο : υ φ ί σ τ α τ α ι

εσωτε­

ρική σχέση μεταξύ τ ή ς ανάπτυξης τοΰ κόμματος καί τ ή ς αύξη­ σης τ ή ς έ φ ε κ τ ι κ ό τ η τ α ς κ α ί ατολμίας σ τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ή τ ο υ . Τ ό κ ό μ μ α , απειλούμενο π ά ν τ ο τ ε άπό τό κράτος καί ε ξ α ρ τ η μ έ ν ο ά π ' αυτό ώ ς προς τ ή ν ΐ δ ι α τ ή ν ύ π α ρ ξ η τ ο υ , π α σ χ ί ζ ε ι ,

μόλις

α ν α π τ υ χ θ ε ί , νά α π ο φ ύ γ ε ι ο τ ι δ ή π ο τ ε θά μ π ο ρ ο ΰ σ ε νά τ ό έ ξ ε ρ ε θίσει υπερβολικά.6 Α κ ό μ η καί ή θεωρία, δηλαδή ή ε π ι σ τ ή μ η , μιά νοοτροπία ξένη πρός τήν ιδιοσυστασία της, νά τήν «αστικοποιήσει». Τοΰτο συμβαίνει πράγματι σήμερα σέ μεγάλη έκταση, οχι όμως ώς συνέ­ πεια τοΰ ίστορικοΰ ύλισμοΰ, άλλά, αντίθετα προς αυτόν, κυρίως δια μέσου τής ψυχικής υποβολής τών μαζών άπό τήν πλευρά τών «αστικοποιημέ­ νων» ηγετών. Ά π ό τή σκοπιά τοΰ ιστορικού ύλισμοΰ, ή «αστικοποίηση» τούτη μέ τή σειρά της εξηγείται βέβαια κάλλιστα μέ βάση τήν αλλαγή τρόπου ζωής καί κοινωνικής θέσης τών ηγετικών στελεχών καθώς καί μέ βάση τήν αναγκαία γιά τή διεύθυνση τοΰ ταξικού αγώνα οργάνωση ι καί τίς αναγκαίες συνέπειες της, τίς όποιες καί εξετάζουμε έν προκειμένω. 6. Ό φόβος μήπως ζημιωθεί ή σοσιαλιστική οργάνωση εξωθεί ακόμη καί τίς λαμπρότερες διάνοιες τής σοσιαλιστικής παράταξης νά κάνουν

Σ Υ Ν Τ Η Ρ Η Τ Ι Κ Ο ΥΠΟΒΑΘΡΟ

507

α μ β λ ύ ν ε τ α ι , ν ο θ ε ύ ε τ α ι αν χρειασθεί", δ τ α ν τ ο α π α ι τ ο ύ ν οί τ ύ χ ε ς τ ή ς ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς . Μ ό ν η ή οργάνωση

γίνεται

ψυχή

κ α ί νεύρο τ ώ ν π ά ν τ ω ν . Κ α τ ά τ ά π ρ ώ τ α βήματα τ ο υ , κ ά θ ε σ ο ­ σ ι α λ ι σ τ ι κ ό κ ό μ μ α δ η λ ώ ν ε ι κ α τ ά κόρον δ τ ι εΐναι ε π α ν α σ τ α τ ι κ ό , κ α ί μ ά λ ι σ τ α ο χ ι μόνο ώ ς π ρ ο ς τ ο ν σ τ ό χ ο , άλλά έν α ν ά γ κ η κ α ί ώ ς π ρ ο ς τ ά μ έ σ α , μ ο λ ο ν ό τ ι δέν π ρ ο κ ρ ί ν ε ι τ ά β ί α ι α ή δ η γ ι ά λ ό ­ γ ο υ ς α ρ χ ή ς * κ α θ ώ ς δ μ ω ς π ε ρ ν ά ό κ α ι ρ ό ς ή , γ ι ά νά τ ο π ο ύ μ ε αλλιώς, κ α θ ώ ς ωριμάζει τ ο κ ό μ μ α π ο λ ι τ ι κ ά , δέν π α ρ α λ ε ί π ε ι νά α ν α θ ε ω ρ ή σ ε ι τ ό α ρ χ ι κ ό τ ο υ π ι σ τ ε ύ ω , ε π ι σ η μ α ί ν ο ν τ α ς δ τ ι εΐναι άνω-κάτω τή σοσιαλιστική θεωρία. Κλασικό παράδειγμα αποτελεί ή ιστορία τοΰ περίφημου προλόγου πού έγραψε τό 1895 ό Friedrich Engels γιά μιά μεταθανάτια έκδοση τοΰ έργου τοΰ Karl Marx Die Klassenkämpfe in Frankreich 1848-49, όπου δήλωνε μέ ειρηνική διάθεση ότι ή σοσιαλι­ στική τακτική εύοδώνεται μάλλον μέ τά έννομα παρά μέ τά άνομα μέσα καί τή βίαιη ανατροπή, αποκηρύσσοντας έμμεσα τ ή μαρξική έννοια τής κοινωνικής επανάστασης. Τό έν λόγω κείμενο έγινε επίκεντρο θυελλω­ δών διεθνών συζητήσεων pro et contra καί θεωρήθηκε μάλιστα, οχι άδι­ κα, ώς ή πρώτη έντονη έκφανση τοΰ ρεβιζιονισμοΰ στους κόλπους τής γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας. Μόλις αργότερα κοινοποίησε ό Kautsky επιστολή τοΰ Engels, όπου αυτός παλινωδεΐ γράφοντας: « Τ ό κείμενο μου κακοπάθησε κάπως λόγω επιφυλάξεων τών Βερολινέζων συντρόφων μας αναφερόμενων στόν νόμο περί ενεργειών πρός ανατροπή τοΰ πολιτειακοΰ καθεστώτος, επιφυλάξεων τις όποιες έπρεπε δίχως άλλο νά λάβω ύπ' Οψη μου στήν περίσταση εκείνη» (Karl Kautsky, Der Weg zur Macht, Berlin 1909, σ. 42). Ά π ό τή σκοπιά αυτή, ή νεοφανής στό πλαίσιο τοΰ τότε σοσιαλισμού θεωρία ότι ή σοσιαλδημοκρατία θά μποροΰσε νά φθά­ σει στόν σκοπό της πορευόμενη τον δρόμο τοΰ κοινοβουλευτισμού — για­ τί τοΰτο ήταν ή πεμπτουσία τοΰ προλόγου τοΰ Engels — ,- δέν ήταν παρά απόρροια τής ανησυχίας μήπως παραβλάψει τό κράτος τήν οργάνωση τοΰ σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, ή οποία λογιζόταν απλώς ώς μέσο προς επίτευξη τοΰ δεδηλωμένου σκοποΰ τοΰ σοσιαλισμού. Ό Engels υμνήθηκε κατά συνέπεια ώς ρεαλιστής καί παραινέτης άφ' ενός (βλ. λ.χ. Werner Sombart, Friedrich Engels. Ein Blatt zur Entwicklungsgeschichte des Sozialismus, Berlin 1895, άνάτ. άπό τήν έφημ. Die Zukunft, σ. 3 2 ) , ένώ άφ' έτερου κατηγορήθηκε ώς ουτοπιστής ειρηνιστικών φρονημάτων (βλ. λ.χ. Arturo Labriola, Riforme e rivoluzione sociale, σσ. 1 8 1 , 2 2 4 ) . Στήν πραγματικότητα, καθώς φαίνεται, ό Engels έπεσε θύμα μιας τακτι­ κής θεμελιωμένης κυρίως στήν οργάνωση, τακτικής τήν όποια αποδέ­ χθηκε προφανώς χάριν τοΰ κόμματος καί παρά τή θεωρητική αντίθεση του.

508

Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Κ Ε Σ Τ Α Σ Ε Ι Σ Τ Η Σ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

ε π α ν α σ τ α τ ι κ ό « μ έ τ ή ν κ α λ ύ τ ε ρ η έννοια τ ή ς λ έ ξ η ς » , δ η λ α δ ή ο χ ι π λ έ ο ν ώ ς π ρ ο ς τ α μ έ σ α , τ α όποια μόνον τ ή ν ε ι σ α γ γ ε λ ί α ενδια­ φέρουν, άλλα απλώς σ τ ή θ ε ω ρ ί α κ α ί σ τ ά χ α ρ τ ι ά . 7 Τ ό γ ε ρ μ α ν ι ­ κό σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό κ ό μ μ α , τ ό ό π ο ι ο , έ ν ώ μ ά λ ι σ τ α κ ά π ν ι ζ α ν ακόμη τ ά ό π λ α τ ώ ν ν ι κ η φ ό ρ ω ν γ ε ρ μ α ν ι κ ώ ν σ τ ρ α τ ε υ μ ά τ ω ν σ τ ή Γ α λ λ ί α , δέν δ ί σ τ α σ ε νά δ ι α σ α λ π ί σ ε ι ε ν θ ο υ σ ι ω δ ώ ς τ ή ν αλληλεγ­ γ ύ η τ ο υ προς τ ο ύ ς κ ο μ μ ο υ ν ά ρ ο υ ς , 8 δ ι α κ ή ρ υ ξ ε αργότερα ό τ ι απορρίπτει τ ή ν ά ν τ ι μ ι λ ι τ α ρ ι σ τ ι κ ή προπαγάνδα σέ όλες τ ί ς μ ο ρ ­ φές τ η ς , όσες θά μ π ο ρ ο ΰ σ α ν νά κ α τ α σ τ ή σ ο υ ν έ σ τ ω κ α ί μ ε ρ ι ­ κούς οπαδούς τ ο υ ένοχους π α ρ ά β α σ η ς τ ο ΰ π ο ι ν ι κ ο ύ

κώδικα,

άφοΰ, ό π ω ς υ π ο γ ρ ά μ μ ι ζ ε , δέν ή θ ε λ ε νά α ν α λ ά β ε ι τ ί ς ενδεχόμε­ νες σ υ ν έ π ε ι ε ς . 9 Μ ό λ ι ς έ ν δ υ ν α μ ώ θ η κ ε κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ά ,

άρχισε

έξαφνα νά γ ε ν ν ι έ τ α ι στους κ ό λ π ο υ ς τ ο υ τ ό α ί σ θ η μ α ευθύνης. Χ ά ρ ι ν αύτοΰ κ α τ α π ο λ έ μ η σ ε ευθύς, μ έ όλο τ ο υ τ ό κ ύ ρ ο ς , τ ά εν­ τός τ ο υ ρ ι ζ ο σ π α σ τ ι κ ά ρ ε ύ μ α τ α , τ ά όποια ε ί χ ε αφήσει ελεύθερα μ έ χ ρ ι τ ό τ ε . Έ ν ο ν ό μ α τ ι τ ο ΰ ΐ δ ι ο υ α ι σ θ ή μ α τ ο ς α π ο κ ή ρ υ ξ ε επα­ ν ε ι λ η μ μ έ ν α τ ο ν ά ν τ ι μ ι λ ι τ α ρ ι σ μ ό , α π έ κ ρ ο υ σ ε τ ή γ ε ν ι κ ή απερ­ γία, απαρνήθηκε τ ί ς αποκοτιές καί τήν αδυσώπητη λογική τοΰ παρελθόντος τ ο υ . 1 0 Φανερό είναι — καί ή ιστορία τοΰ π α γ κ ό σ μ ι ο υ έργατικοΰ κ ι 7. Ό Maximilian Harden δέν έχει καί τόσο άδικο όταν παρομοιάζει τήν υποβολή πού ασκεί πάνω στά επαναστατικά κόμματα ή κρατική εξουσία μέ τή συμπεριφορά τής κότας όταν στάματα καί στέκεται ασά­ λευτη, βλέποντας σαν ανυπέρβλητο εμπόδιο τή γραμμή πού χαράσσεται μέ κιμωλία πάνω στό ράμφος της. 8. Τό 1870, ώς γνωστόν, ό Bebel, αγορεύοντας ενώπιον τής ολομέ­ λειας τοΰ γερμανικοΰ όμοσπονδιακοΰ κοινοβουλίου, κηρύχθηκε κατά τής προσάρτησης τής Άλσατίας-Λωρραίνης, μολονότι ήταν ήδη τετελεσμένο γεγονός, καί συνηγόρησε υπέρ τής παρισινής κομμούνας έχοντας μόνο τήν υποστήριξη τοΰ Liebknecht. Ό Μπακούνιν, ό όποιος δέν ήταν φίλος ουτε τών Γερμανών, ούτε τών Μαρξιστών, δέν μπόρεσε νά μήν εξάρει δεόντως τή γενναία αυτή πράξη (Μ. Bakounin, Π socialismo e Mazzini, σ. 9. Πρακτικά τοΰ διεθνοΰς συνεδρίου τών σοσιαλιστικών κομμάτων, Στουτγάρδη, 1907, γαλλ. έκδ., σ. 139. 10. Τό ΐδιο τους τό παρελθόν ανησυχεί άλλωστε καί άλλα κόμματα, κάνοντας τα πειθήνια καί προσεκτικά (Martin Spahn, Das deutsche Zentrum, Mainz 1907, σσ. 16 κ.έξ.).

Σ Υ Ν Τ Η Ρ Η Τ Ι Κ Ο ΥΠΟΒΑΘΡΟ

509

νήματος επιβεβαιώνει τ ή θέση τούτη μέ αναρίθμητα παραδείγ­ μ α τ α — δ τ ι , κ α τ ' αυτόν τ ό ν τ ρ ό π ο , τ ό ό π ο ι ο σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ό κ ό μ ­ μ α α κ ι ν η τ ο π ο ι ε ί τ α ι ολοένα κ α θ ώ ς α ν α π τ ύ σ σ ε τ α ι ή ο ρ γ ά ν ω σ η του. Τούτο σημαίνει δτι αποβάλλει τόν επαναστατικό

παλμό

τ ο υ , γ ί ν ε τ α ι χαΰνο κ α ί δ υ σ κ ί ν η τ ο , ν ω θ ρ ό ο χ ι μόνο σ τ ή ν πρ,άξη ά λ λ ά κ α ί σ τ ή σ κ έ ψ η α κ ό μ η . 1 1 Π ρ ο σ κ ο λ λ ά τ α ι ολοένα σ τ ε ρ ρ ό τ ε ρα σ τ ή λ ε γ ό μ ε ν η « π α λ ι ά , έ ν δ ο ξ η τ α κ τ ι κ ή » , δ η λ α δ ή εκείνη μ έ τ ή βοήθεια τ ή ς όποιας μ ε γ ά λ ω σ ε καί πάχυνε, καί δείχνει ολοέ­ να μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η έ φ ε κ τ ι κ ό τ η τ α α π έ ν α ν τ ι σ έ κ ά θ ε λ ο γ ή ς ε π ι θ ε τ ι ­ κ ή ε ν έ ρ γ ε ι α . Κ α τ ά σ υ ν έ π ε ι α , γ ν ω ρ ί ζ ε ι μ ί α μόνο σ τ ρ α τ η γ ι κ ή : εκείνη τοΰ Φαβίου τοΰ Μ ε λ λ η τ ή . 1 2 Ό εμποδίζει

κάθε δράση, δηλαδή κάθε

φόβος τ ή ς αντίδρασης εξωτερίκευση

δύναμης,

κ α ί ν ε κ ρ ώ ν ε ι κ ά θ ε ε ν ε ρ γ η τ ι κ ό τ η τ α γ ι ά τ ο ν κ α θ η μ ε ρ ι ν ό αγώνα, άφοΰ ή ε ξ ο ι κ ο ν ό μ η σ η δ υ ν ά μ ε ω ν γ ι ά τ ό μ έ λ λ ο ν , ή ό π ο ι α π ρ ο ­ βάλλεται ώς πρόσχημα γιά τ ή χαυνότητα τοΰ κομματικού μ η ­ χ α ν ι σ μ ο ύ , εΐναι φ υ σ ι κ ά α ν ε ξ έ λ ε γ κ τ η . Μ έ άλλα λ ό γ ι α οί ε γ γ ε ­ νείς τάσεις τών κατεχόντων εκδηλώνονται καί προκειμένου γ ι ά τό κ ό μ μ α . Ο ί άνθρωποι λ . χ . τοΰ γερμανικού σοσιαλδημοκρατι-

11. Συναφώς αξίζει νά σημειωθεί ότι πολλοί άντιπαρέβαλλαν παρελ­ θόν καί παρόν γιά νά καταδείξουν τό λίμνασμα τοΰ γερμανικού σοσιαλ­ δημοκρατικού κόμματος καί τήν αδυναμία του νά αναδείξει ή τουλάχι­ στον νά προσελκύσει μεγάλες διάνοιες. Ό Ludwig Stein λ.χ. γράφει: « Ή διανοητική ανάπτυξη τού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος είναι αντι­ στρόφως ανάλογη προς τή γεωγραφική εξάπλωση του. Μετά τον θάνατο τού Engels — τί απέραντο πνευματικό κενό! Εκατομμύρια ψήφοι — άλ­ λα κανένας μεγάλος άνδρας! Πάμπολλες σεβαστές πνευματικές φυσιο­ γνωμίες — άλλά καμμία μεγάλη πνευματική μορφή! Ό , τ ι διαβάζει κα­ νείς σήμερα στήν [εβδομαδιαία σοσιαλδημοκρατική επιθεώρηση] Die Neue Zeit εΐναι όχι σπάνια αυχμηρός άλεξανδρινισμός». Καί παρακάτω: « Ά ν τ ί νά αναζητούν επίμονα εξέχουσες διάνοιες, τά αρμόδια Οργανα τού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος καταστέλλουν έν τή γενέσει κάθε προ­ σπάθεια γιά νέα φιλοσοφική θεμελίωση τοΰ σοσιαλισμού» (Ludwig Stein, Die soziale Frage im Lichte der Philosophie, Stuttgart 1897, σσ. 4 3 8 , 439). Παρόμοια κρίση εκφέρει καί ό W. Sombart, πρβλ. παραπάνω σ. 111, σημ. 16. Οί κατηγορίες αυτές ευσταθούν τουλάχιστον στόν βαθμό όπου ή νέα γενιά στελεχών τών σοσιαλιστικών κομμάτων εΐναι παντού ολιγάριθμη καί ασήμαντη άπό πνευματική άποψη. 12. Πρβλ. παραπάνω σσ. 8 1 - 8 2 .

510

Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Κ Ε Σ Τ Α Σ Ε Ι Σ Τ Η Σ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

κ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς μ ό χ θ η σ α ν έ π ι μ ι σ ό ν α ι ώ ν α γ ι α να δ η μ ι ο υ ρ γ ή ­ σουν μ ι α ν ο ρ γ ά ν ω σ η υ π ο δ ε ι γ μ α τ ι κ ή . Τ ώ ρ α έχουν π λ έ ο ν εγγρα­ φ ε ί 3 . 0 0 0 . 0 0 0 εργάτες [ 1 9 0 7 ] , π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ι ά π ' όσους π ρ ο σ ­ δοκούσαν π ο τ έ νά κ ε ρ δ ί σ ο υ ν , π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ι μ ά λ ι σ τ α ά π ' όσους θ ε ω ρ ο ύ σ α ν α ν α γ κ α ί ο υ ς γ ι ά νά κ α τ α ν ι κ ή σ ο υ ν τ ο ν α ν τ ί π α λ ο , 1 3 γ ε ν ν ή θ η κ ε μ ι ά γ ρ α φ ε ι ο κ ρ α τ ί α εφάμιλλη ακόμη κ α ί τ ή ς κ ρ α τ ι ­ κ ή ς ώ ς π ρ ο ς τ ή ν ε υ σ υ ν ε ι δ η σ ί α , ακρίβεια κ α ι ι ε ρ α ρ χ ι κ ά δ ι α β α θ μισμένη

υπακοή,

γέμισαν

τά τ α μ ε ί α , 1 4

σχηματίσθηκε

ένα

13. Τό 1893, σέ λόγο του στό Bielefeld αναφορικά μέ τό συνέδριο τοΰ γερμανικοΰ σοσιαλδημοκρατικού κόμματος στήν Κολωνία, ό Liebknecht, άφοΰ συνέκρινε τό πολιτικό-σοσιαλδημοκρατικό κίνημα μέ τό συνδικαλι­ στικό, είπε τά ακόλουθα: «Δέν πιστεύω ότι οί συνδικαλιστικές οργανώ­ σεις θά αναπτυχθούν ποτέ στή Γερμανία τόσο όσο στήν Α γ γ λ ί α . Π ι ­ στεύω ωστόσο ότι, πριν ακόμη καταστεί εφικτός αυτός ό βαθμός ανά­ πτυξης, ή κόκκινη σημαία τού νικηφόρου Σοσιαλδημοκρατικού Κόμμα­ τος θά κυματίζει ήδη στή Βαστίλλη τού καπιταλισμού καί στά προπύρ­ για τής αστικής τάξης» (Wilhelm Liebknecht, «Uber den Kölner Parteit a g » , σ. 18). Σήμερα [1911], τό γερμανικό συνδικαλιστικό κίνημα ισο­ φάρισε στήν αριθμητική δύναμη τό αγγλικό, τό δέ σοσιαλδημοκρατικό κίνημα έχει περίπου διπλασιασθεί μέσα σέ δεκατρία περίπου χρόνια, ή προοπτική δμως τής νίκης καί κατάληψης τής εξουσίας μοιάζει σχεδόν εξίσου ισχνή όσο καί τότε. 14. Ό ΐδιος νόμος ισχύει προκειμένου γιά τά συνδικάτα. Τά συνολικά ταμειακά διαθέσιμα τών γερμανικών εργατικών ομοσπονδιών ανέρχονταν ήδη τό 1906 σέ 16 εκατομμύρια μάρκα περίπου. Τό πλουσιότερο συνδι­ κάτο, εκείνο τών τυπογράφων, είχε στό ταμείο του 4.374.013 μάρκα, ακολουθούμενο άπό τήν όμοσπονδία τών οικοδόμων μέ 2 . 0 9 1 . 6 8 1 , εκείνη τών εργατών μετάλλου μέ 1.543.353 καί εκείνη τών ξυλουργών μέ 1.452.215 (Karl Kautsky, «Der neue Tarif der Buchdrucker», Die Neue Zeit 25, 1 (1907), σ. 129). Αργότερα, παρά τήν κρίση τών επομένων ετών καί τήν τεράστια δαπάνη γιά επιδόματα ανεργίας, ή οικονομική κα­ τάσταση τών εργατικών ομοσπονδιών βελτιώθηκε περαιτέρω σημαντικά: τό 1909, τά ταμειακά διαθέσιμα τών τυπογράφων ήσαν 7.929. 257 μάρ­ κα, τών οικοδόμων 6.364.647, τών εργατών μετάλλου 6.248.251, τών ξυλουργών 3.434.314 (Statistisches Jahrbuch für das deutsche Reich 31 (1910), σσ. 376-377). Τά άφθονα αυτά ταμειακά διαθέσιμα έχουν μέν κάποια σημασία γιά τήν άμυνα, στήν επίθεση όμως δέν λυσιτελοΰν παρά σέ πάρα πολύ περιορισμένο βαθμό. Παράλογη θά ήταν κάθε συνδικαλι­ στική πολιτική θησαυρισμού μέ σκοπό νά καταπολεμηθεί ό καπιταλι­ σμός μέ τήν έννοια τής υπέρβασης του. Σ έ κάθε χώρα υπάρχουν έκατον-

511

Σ Υ Ν Τ Η Ρ Η Τ Ι Κ Ο ΥΠΟΒΑΘΡΟ

π λ έ γ μ α οικονομικών καί ψυχικών διαφερόντων πού απλώνεται σ τ ή χ ώ ρ α ο λ ό κ λ η ρ η . Μια δ υ ν α μ ι κ ή , τ ο λ μ η ρ ή τ α κ τ ι κ ή θα δ ι α ­ κ ύ β ε υ ε τα πάντα: το εργο πολλών δεκαετιών, τ ή ζήση πολλών χιλιάδων ανώτερων καί κατώτερων η γ ε τ ι κ ώ ν στελεχών, κοντολογής τήν υπόσταση τού « κ ό μ μ α τ ο ς » ολόκληρου. Μ ι ά τ έ ­ τ ο ι α ιδέα κ α θ ί σ τ α τ α ι β α θ μ η δ ό ν σ χ ε δ ό ν α σ ύ λ λ η π τ η . Α κ ό μ η κ α ί σ τ ο ε λ ά χ ι σ τ ο ρ ι ψ ο κ ί ν δ υ ν ο ε γ χ ε ί ρ η μ α ε ν α ν τ ι ώ ν ο ν τ α ι εξίσου ό χ ι λίγοι παράγοντες: αδικαιολόγητος

συναισθηματισμός

καί δι­

κ α ι ο λ ο γ η μ έ ν ο ς εγωισμός, ή α γ ά π η τ ώ ν δ η μ ι ο υ ρ γ ώ ν π ρ ο ς τ ό δημιούργημα τ ο υ ς κ α ί ή ι δ ι ο τ έ λ ε ι α μ υ ρ ι ά δ ω ν έ ν τ ι μ ω ν ο ι κ ο γ ε ­ νειαρχών, τό βιοτικό ε π ί π ε δ ο τ ώ ν όποιων, τόσο ύπό οικονομι­ κ ή όσο κ α ί κ ο ι ν ω ν ι κ ή έ π ο ψ η , ε ξ α ρ τ ά τ α ι σ χ ε δ ό ν έ ξ ο λ ο κ λ ή ρ ο υ ά π ό τ ή ν ύ π α ρ ξ η τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς κ α ί οί ό π ο ι ο ι φ ο β ο ύ ν τ α ι μ ή π ω ς χάσουν

τή

θέση

τους

καί

καταστραφούν

οικονομικά

άν

— π ρ ά γ μ α πάντοτε πιθανό σέ ε μ π ό λ ε μ η κατάσταση — π ρ ο χ ω ­ ρήσει τό κράτος σ τ ή διάλυση τού κ ό μ μ α τ ο ς . Ή

οργάνωση

γ ί ν ε τ α ι έ τ σ ι ά π ό μ έ σ ο α υ τ ο σ κ ο π ό ς . Τ ό όργανο

ε π ι β ά λ λ ε τ α ι στον ο ρ γ α ν ι σ μ ό . Σ έ μ ε ί ζ ο ν α μ ο ί ρ α ά π ό τ ή ν π α ρ α ­ γωγικότητα

τής κομματικής

μηχανής τίθενται τώρα

θεσμοί

α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ά π ρ ο ο ρ ι σ μ έ ν ο ι αρχικά νά ε ξ α σ φ α λ ί ζ ο υ ν τ ή ν ε ύ ρ υ θ ­ μ η λειτουργία τ η ς , όπως ή υποταγή καί ομόθυμη συνεργασία τ ώ ν επιμέρους οργάνων, ή ιεραρχική κ λ ί μ α κ α , ή δ ι α κ ρ ι τ ι κ ό τ η ­ τα, ή τυπικά άψογη ενέργεια. Σ έ ύπατο νόμο στους κόλπους τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς ε ξ ε λ ί σ σ ε τ α ι ή τ ά σ η νά κ ρ α τ ι έ τ α ι μ α κ ρ ι ά ά π ό τ ή ν

τάδες καπιταλιστές πού έχουν αποθησαυρίσει στό ιδιωτικό χρηματοκι­ βώτιο τους περισσότερα χρήματα άπό τό σύνολο τών ταμειακών διαθέ­ σιμων όλων τών συνδικαλιστικών οργανώσεων. Συναφώς πρέπει έξαλ­ λου νά έχουμε ύπ' όψη μας ότι, άφοΰ τοποθετούνται τά χρήματα σέ ιδιωτικές τράπεζες, τό κέρδος άπό τά συσσωρευμένα κεφάλαια δέν τό πορίζονται τά συνδικάτα, άλλά οί αντίπαλοι τής εργατικής τάξης, ώς μέτοχοι τών τραπεζών, όποτε μάλιστα οί καταθέσεις αυτές «χρησιμο­ ποιούνται τελικά εναντίον τοΰ έργατικοΰ κινήματος» (Bruno Buchwald, «Die Gewerkschaftsbank», Die Neue Gesellschaft 3, τεύχος 10). Τά τα­ μεία τών συνδικάτων εμφανίζονται έτσι νά ενισχύουν μάλιστα τούς αντι­ πάλους των. Α ξ ί ζ ε ι νά σημειωθεί ότι, έδώ καί αρκετό καιρό [άπό τό 1911], σχεδιαζόταν σέ συνδικαλιστικούς κύκλους ή ίδρυση ειδικής συν­ δικαλιστικής τράπεζας γιά νά αποφευχθεί ή βλαπτική αυτή εξέλιξη.

512

Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Κ Ε Σ Τ Α Σ Ε Ι Σ Τ Η Σ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

κομματική

μηχανή

ο τ ι δ ή π ο τ ε θα μ π ο ρ ο ΰ σ ε να

παρεμβληθεί

σ τ α γ ρ α ν ά ζ ι α τ η ς κ α ί νά α π ε ι λ ή σ ε ι τ ή ν ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή τ η ς μ ο ρ φ ή , τ ή ν ο ρ γ ά ν ω σ η . Α κ ό μ η κ α ί άν υ π ο χ ρ ε ω θ ε ί νά υ ι ο θ ε τ ή σ ε ι σ τ ά σ η π α θ η τ ι κ ή ς ά μ υ ν α ς , τ ό κ ό μ μ α θά π ρ ο κ ρ ί ν ε ι τ ώ ρ α , ό π ο τ ε δ ι α τ ρ έ ­ χ ε ι έ σ χ α τ ο κ ί ν δ υ ν ο , νά ε γ κ α τ α λ ε ί ψ ε ι π ο λ ύ τ ι μ ε ς

κατακτημένες

θ έ σ ε ι ς κ α ί νά π α ρ α ι τ η θ ε ί άπό π α λ α ι ά δ ι κ α ι ώ μ α τ α , π α ρ ά νά αν­ τ ι μ ε τ ω π ί σ ε ι τήν επίθεση τοΰ αντιπάλου μ έ αμυντικά μέσα πού θά μ π ο ρ ο ΰ σ α ν νά τ ό « ε κ θ έ σ ο υ ν » . Κ α θ ώ ς μ ε γ α λ ώ ν ε ι ή ε σ ω τ ε ρ ι ­ κή του ανάγκη γιά γαλήνη, θέτει κατά μέρος τά

φαρμακερά

ε π α ν α σ τ α τ ι κ ά τ ο υ β έ λ η κ α ί γ ί ν ε τ α ι ένα κ α θ ώ ς π ρ έ π ε ι σ υ ν τ η ρ η ­ τ ι κ ό κ ό μ μ α , τ ό όποιο ε ξ α κ ο λ ο υ θ ε ί μ έ ν νά χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ε ί

τήν

επαναστατική του ορολογία

έδώ

— τό αιτιατό ε π ι β ι ώ ν ε ι καί

τοΰ αίτιου — , στήν πράξη όμως ε κ π λ η ρ ώ ν ε ι τό πολύ-πολύ τ ή λειτουργία κόμματος τής συνταγματικά προβλεπόμενης

αντι­

π ο λ ί τ ε υ σ η ς . 1 5 Α υ τ ή περίπου ήταν ή θέση τού γερμανικού σο­ σιαλδημοκρατικού

κόμματος

πριν

άπό

τον

[Α']

παγκόσμιο

πόλεμο. Τ ο ΰ τ α όλα δέν τ ά ή θ ε λ ε ο K a r l M a r x . Τ ο ΰ τ α όλα δέν ε ΐ ν α ι π λ έ ο ν μ α ρ ξ ι σ μ ό ς . ' Α ν ζ ο ΰ σ ε α κ ό μ η ό M a r x , θά έ π ρ ε π ε νά χ τ υ ­ π ή σ ε ι α υ τ ά τ ά φ α ι ν ό μ ε ν α . Ω σ τ ό σ ο δέν α π ο κ λ ε ί ε τ α ι νά σ ι ω π ο ύ ­ σ ε , υ π ο κ ύ π τ ο ν τ α ς στον π ε ι ρ α σ μ ό νά α κ ο ύ ε ι μ ι ά σ τ ρ α τ ι ά τ ρ ι ώ ν ε κ α τ ο μ μ υ ρ ί ω ν νά ε π ι κ α λ ε ί τ α ι τ ό όνομα τ ο υ κ α ί νά ο ρ κ ί ζ ε τ α ι μ ά λ ι σ τ α in v e r b a m a g i s t r i [ σ τ ο υ ς λ ό γ ο υ ς τ ο ΰ δ α σ κ ά λ ο υ ] σ έ ε π ί ­ σ η μ ε ς περιστάσεις. Δ έ ν λείπουν τά προηγούμενα πού συνηγο­ ρούν υ π έ ρ τ ο ΰ ε ν δ ε χ ο μ έ ν ο υ α υ τ ο ύ . Ό

Marx επέλεξε

άλλωστε

νά έ θ ε λ ο τ υ φ λ ή σ ε ι , τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν δ η μ ό σ ι α , α π έ ν α ν τ ι σ τ ά σ τ ρ α β ο ­

ί 5. Ή δ η τό 1908, ό Naumann παρατήρησε ειρωνικά: « Τ ό σύνθημα "Προλετάριοι όλων τών χωρών, ενωθείτε!" τελεσφόρησε. Στους πίνακες τοΰ προλεταριακού κινήματος αναγράφονται αριθμοί πού δέν θά χωρού­ σαν στή φαντασία κανενός τήν εποχή εκείνη. Στά ταμεία υπάρχουν χρή­ ματα. Δέν θά μπορούσαν ούτε τώρα οί προλετάριοι νά καταφέρουν τό τε­ λικό πλήγμα; Μήπως δέν υπάρχουν ακόμη αρκετοί "νεκροθάφτες τού καπιταλισμού", μήπως δέν έχουν αναπτύξει αρκετά τήν οργάνωση τους; Γιατί παραμένει ή ατμόσφαιρα τόσο ήσυχη; Πότε θά αντηχήσουν τά σι­ δηρά σανδάλια;» (Friedrich Naumann, « D a s Schicksal des Marxismus», Die Hilfe 14 (1908), σ. 657).

Ο Σ Ι Δ Η Ρ Ο Τ Σ ΝΟΜΟΣ Τ Η Σ Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Α Σ

513

πατήματα του γερμανικού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος κατά τ ή δεκαετία του 1 8 7 0 . 1 6 Κ α τ ά τ ή ν εποχή τ ώ ν ε π ι γ ό ν ω ν τ ο ΰ M a r x , ό χ α ρ α κ τ ή ρ α ς τ ο ΰ σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς ώ ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς δ ι ψ α σ μ έ ν η ς ολοένα γ ι ά νέα μ έ λ η , ώ ς κ ό μ μ α τ ή ς α π ό λ υ τ η ς π λ ε ι ο ψ η φ ί α ς , ά φ ' ενός, κ α ί ή αδυναμία του απέναντι στο κράτος, άφ' ετέρου, διαπλέκονται κ α ί τ ο π α ρ ω θ ο ύ ν ά π ό κ ο ι ν ο ύ νά αλλάξει β α θ μ η δ ό ν σ τ ό χ ο : τ ώ ρ α δέν ε π ι ζ η τ ε ί νά κ α τ α λ ύ σ ε ι τ ο υ φ ι σ τ ά μ ε ν ο κ ρ ά τ ο ς , άλλά νά το δ ι α π ο τ ί σ ε ι μ έ σ τ ο ι χ ε ί α τ ή ς κ ο μ μ α τ ι κ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς . Ή αντίθε­ σ η π ρ ο ς τ ά κ ό μ μ α τ α τ ώ ν κ υ ρ ί α ρ χ ω ν τ ά ξ ε ω ν δέν ε κ λ α μ β ά ν ε τ α ι π λ έ ο ν ώ ς α ν τ ί θ ε σ η άρχων άλλά ώ ς υ π α γ ο ρ ε υ ό μ ε ν η απλώς ά π ό λ ό γ ο υ ς α ν τ α γ ω ν ι σ μ ο ύ π ρ ο ς αυτά. Τ ο ύ τ ο σ η μ α ί ν ε ι δ τ ι τ ό επα­ ν α σ τ α τ ι κ ό κ ό μ μ α αρχίζει νά α ν τ α γ ω ν ί ζ ε τ α ι τ ά α σ τ ι κ ά κ ό μ μ α ­ τα γ ι ά τ ή ν κ α τ ά κ τ η σ η τ ή ς εξουσίας. Α ν ο ί γ ε ι λοιπόν διάπλατα τ ι ς π ύ λ ε ς τ ο υ σ έ δ λ α τ ά σ τ ο ι χ ε ί α , δσα μ π ο ρ ο ΰ ν νά τ ο ΰ χ ρ η σ ι ­ μ ε ύ σ ο υ ν π ρ ο ς τ ο ΰ τ ο ή γ ε ν ι κ ό τ ε ρ α δσα υ π ό σ χ ο ν τ α ι νά ενισχύ­ σουν, δ η λ α δ ή νά π υ κ ν ώ σ ο υ ν τ ι ς γ ρ α μ μ έ ς τ ο υ σ τ ο ν π ό λ ε μ ο τ ο ΰ α ν τ α γ ω ν ι σ μ ο ύ . 1 7 Τ ώ ρ α π λ έ ο ν δέν έ χ θ ρ ε ύ ε τ α ι π ρ ω τ ί σ τ ω ς τ ο ν

16. Karl Kautsky, πρόλογος στό: Karl Marx, «Randglossen zum Pro­ gramm der deutschen Arbeiterpartei ( 1 8 7 5 ) » , Die Neue Zeit 9 (1891), σσ. 568 κ.έξ. 17. Προκειμένου γιά τό σημερινό παγκόσμιο σοσιαλδημοκρατικό κί­ νημα μπορούμε κάλλιστα — reservatis reservandis— νά επαναλάβουμε τά λόγια πού θέτει ό Guy de Maupassant στό στόμα τοΰ άνεψιοΰ τοΰ θείου Σωσθένη γιά νά χαρακτηρίσει τή φύση τοΰ έλευθεροτεκτονισμοΰ: « Α ν τ ί νά καταστρέφετε, έσεΐς οργανώνετε τόν συναγωνισμό· τοΰτο ρίχνει τις τιμές, αυτό είναι όλο. Κ ι έπειτα, άν κάνατε δεκτούς μονάχα τούς ελεύθε­ ρους στοχαστές, θά τό καταλάβαινα* όμως έσεΐς δεχόσαστε όλον τόν κό­ σμο. Έ χ ε τ ε πλήθος καθολικούς, ακόμα καί ώς ηγέτες. Ό Πίος Θ' ήταν δικός σας προτοΰ γίνει πάπας. Ά ν μιά Ε τ α ι ρ ε ί α μέ τέτοια σύνθεση τήν ονομάζετε προπύργιο κατά τοΰ κληρικαλισμοΰ, τό βρίσκω αδύναμο τό προπύργιο σας... Ά , μάλιστα, είσαστε πονηροί! Ά ν μοΰ πείτε ότι ό Έλευθεροτεκτονισμός είναι εκλογικό εργοστάσιο, είμαι σύμφωνος· ότι χρησιμεύει ώς μηχανή γιά νά υπερψηφίζονται υποψήφιοι κάθε απόχρω­ σης, δέν θά τό αρνηθώ ποτέ· ότι δέν έχει άλλη λειτουργία παρά νά κοροϊ­ δεύει τόν αγαθό λαό, νά τόν βάζει στή σειρά καί νά τόν πηγαίνει στήν κάλπη όπως στέλνονται οί στρατιώτες στή φωτιά, έκεΐ συμμερίζομαι τή γνώμη σας· ότι είναι χρήσιμος, καί μάλιστα απαραίτητος σ' όλες τις πο-

33. Κοινωνιολογία

τών πολιτικών

κομμάτων

Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Κ Ε Σ Τ Α Σ Ε Ι Σ Τ Η Σ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

α ν τ ί π α λ ο τ ή ς « κ ο σ μ ο θ ε ω ρ ί α ς » τ ο υ , άλλα τ ο ν ε π ί φ ο β ο αντίζηλο στήν

αναμέτρηση γ ι ά τ ο ν κοινό

στόχο

τής κατάληψης τής

ε ξ ο υ σ ί α ς . 1 8 Έ τ σ ι δέν χ ά ν ε ι μόνο τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ή

παρθενικότητα

τ ο υ , σ υ ν ά π τ ο ν τ α ς μ έ διάφορα αλλότρια σ τ ο ι χ ε ί α κ ά θ ε

λογής

σ χ έ σ ε ι ς , οί όποιες έχουν συχνά β λ α β ε ρ έ ς σ υ ν έ π ε ι ε ς , άλλά κ α ί κ ι ν δ υ ν ε ύ ε ι νά χ ά σ ε ι τ ή ν οντότητα τ ο υ ώ ς κ ό μ μ α

— ό όρος

« κ ό μ μ α » π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι σ ύ μ π ν ο ι α τ ώ ν μ ε λ ώ ν σ έ ό,τι άφορα έναν βουλητικό

προσανατολισμό

προς

στόχους

ταυτόσημους

ώς

λιτικές φιλοδοξίες επειδή μεταβάλλει ολα του τά μέλη σέ εκλογικούς πράκτορες, έκεΐ θά φωνάξω: είναι ηλίου φαεινότερον! 'Αν όμως ισχυρι­ σθείτε οτι υπονομεύει τό μοναρχικό πνεύμα, τότε θά γελάσω μπροστά στή μούρη σας» (Guy de Maupassant, Mademoiselle Fifi, Paris 1907, σ. 69). 18. Κατά τήν εξελικτική φάση τής λεγόμενης πολιτικής ωριμότητας τών σοσιαλιστικών κομμάτων, τό γνώρισμα τοΰτο προβάλλει σαφέστατα στήν άγχιτάτσια, ιδιαίτερα τήν προεκλογική, όταν τό κάθε κόμμα δέν επιζητεί νά καταπολεμήσει τόν αντίπαλο, άλλά απλώς νά πλειοδοτήσει. Γ ι ' αυτό καί επανέρχεται ολοένα ή ακόλουθη επωδός — ή οποία είναι κίβδηλη υπό τό πρίσμα τών θεμελιωδών σοσιαλιστικών άρχων (καί επι­ πλέον εντελώς αναιτιολόγητη ώς έπι τό πλείστον): οχι οί εθνικόφρονες, άλλά εμείς είμαστε οί καλύτεροι πατριώτες· οχι οί άγροτιστές, άλλά εμείς είμαστε οί καλύτεροι φίλοι τών αγροτών κ.λπ. Αύτόδηλο είναι ότι τό κλίμα τού ανταγωνισμού επικρατεί σέ ακόμη μεγαλύτερο βαθμό με­ ταξύ τών διαφορετικού τύπου συνδικάτων πού αποβλέπουν πρό πάντων στήν άγρα μελών. Τούτο παρατηρείται ιδίως στήν περίπτωση τών πολι­ τικά άχρωμάτιστων, τών λεγόμενων ελεύθερων συνδικάτων στή Γερμα­ νία, τά όποια αποστέργουν κατ' αρχήν δλα τά πολιτικά δόγματα καί τά στεγανά τών κοσμοθεωριών καί, ώς έκ τούτου, άν παραβλέψουμε μερικές ελάχιστες ιδιορρυθμίες στή χρησιμοποιούμενη ορολογία, δέν διαφέρουν άπό τά χριστιανικά συνδικάτα παρά μόνο στήν επωνυμία. Γιά τού λόγου τό αληθές άρκεΐ νά ανατρέξει κανείς στις συζητήσεις καί διαμάχες τών ελεύθερων συνδικάτων εναντίον τών χριστιανικών δέν περιέχουν ούτε διακηρύξεις άρχων, ούτε θεωρητικές αναλύσεις, άλλά μόνο προσωπικές κατηγορίες καί επικρίσεις (όπως: προδοσία!). Αυτά είναι όμως τά όπλα τού ανταγωνισμού. Κάποιο άρθρο στό εβδομαδιαίο σοσιαλδημοκρατικό περιοδικό Die Neue Zeit, ειρήσθω έν παρόδω, φέρει μάλιστα τόν εύγλωτ­ το τίτλο «Zur Taktik gegenüber den gewerkschaftlichen Konkurrenzorganisationen» [ « Σ χ ε τ ι κ ά μέ τήν τακτική μας απέναντι στις ανταγωνιστικές συνδικαλιστικές οργανώσεις»] (ύπογρ. Κ. ΚΙ., 25, 1 (1906-1907), σσ. 170-172).

Σ Υ Ν Τ Η Ρ Η Τ Ι Κ Ο ΥΠΟΒΑΘΡΟ

προς το π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν ο

515

καί ώς προς τ ό χ ρ ο ν ο δ ι ά γ ρ α μ μ α 1 9 — ,

α π ο μ έ ν ο ν τ α ς απλώς ο ρ γ ά ν ω σ η . 2 0

* * * Τ ό ό τ ι τ ό δημοκρατικό

κόμμα

μαζών

π ε ρ ι π ί π τ ε ι συνήθως σέ

μ α ρ α σ μ ό δ έ ν αλλάζει σ έ τ ί π ο τ ε λ ό γ ω τ ο ΰ γ ε γ ο ν ό τ ο ς ό τ ι τ ό γερμανικό

σοσιαλδημοκρατικό

κόμμα

ήρθε

παροδικά

στήν

εξουσία τ ό 1 9 1 8 . Π ρ ώ τ ο ν , τ ή ν εξουσία δέν τ ή ν κ α τ έ κ τ η σ ε * έ π ε σ ε σ τ ά χ έ ρ ι α τ ο υ σαν σ ά π ι ο ς κ α ρ π ό ς σ ά π ι ο υ δ έ ν τ ρ ο υ κ α ί άφοΰ τ ό ϊ δ ι ο τ ό κ ό μ μ α ε ί χ ε α φ ι ε ρ ώ σ ε ι τ ά τ ε λ ε υ τ α ί α χ ρ ό ν ι α τ ή ς αλκής τ ο υ σ τ ή ν π ρ ο σ π ά θ ε ι α νά τ ρ α ν ώ σ ε ι τ ό ά ρ ρ ω σ τ ο αυτό δ έ ν ­ τ ρ ο ώ ς τ ό ουράνιο σ τ ε ρ έ ω μ α , τ ό όποιο δ μ ω ς , ακόμη κ α ί άν ε ΐ ­ χ ε κ α τ ο ρ θ ώ σ ε ι νά τ ό φ τ ά σ ε ι , θά ή τ α ν κ ά θ ε άλλο π α ρ ά τ ό π ο λ υ ­ π ό θ η τ ο σ τ ε ρ έ ω μ α τ ο ΰ σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ ή έ σ τ ω τής δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς . 2 1 19. Antonio Labriola, Scritti vari di filosofia e politica, έπιμ. Β. Croce, Bari 1906, σ. 3 2 1 . 20. Τό 1 9 0 5 , ή Lily Braun ανταποκρίθηκε σέ πρόσκληση μιας αγγλι­ κής ειρηνιστικής επιτροπής, στήν οποία άνηκε καί ό αρχηγός τών "Αγ­ γλων σοσιαλιστών στό κοινοβούλιο, ό Σκωτσέζος Keir Hardie, καί, μαζί μέ πολλούς Γερμανούς δημοσιογράφους δλων τών κομματικών αποχρώ­ σεων, επιχείρησε ταξίδι στήν Α γ γ λ ί α σέ ένδειξη συμπάθειας καί συμπα­ ράστασης. Στόν σοσιαλδημοκρατικό τύπο ξέσπασε τότε σύσσωμη σχεδόν κατακραυγή αγανάκτησης, ή οποία δμως — καθώς καταδεικνύεται εύκο­ λα άπό τή διαμάχη — δέν οφειλόταν, δπως θά μποροΰσε ϊσως νά υποθέ­ σει κανείς, στό γεγονός δτι μιά σοσιαλίστρια, συμμετέχοντας στό ταξίδι αυτό, υποχρεωνόταν σέ κάθε επίσημο γεΰμα νά υψώνει τό ποτήρι καί νά πίνει πρός τιμήν τής γερμανικής στρατιωτικής μοναρχίας γενικά καί τοΰ Γουλιέλμου Β ' ειδικότερα, άλλά στό δτι είχε τό θράσος νά συμπαρακαθήσει στό ϊδιο τραπέζι μέ συντάκτες αστικών φύλλων, οί όποιοι εκτό­ ξευαν παντοΰ καί πάντοτε αιχμηρότατα βέλη κατά τοΰ γερμανικού σο­ σιαλδημοκρατικού κόμματος. Σ τ ά μάτια λοιπόν τών περισσότερων Γερ­ μανών σοσιαλδημοκρατών, τό ποδοπάτημα τών θεμελιωδών σοσιαλιστι­ κών άρχων επισκιαζόταν άπό τή δήθεν καταρράκωση τής οργάνωσης. 2 1 . Τό σκεπτικό τής ηγεσίας τοΰ γερμανικού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος ήταν κατά τήν έν λόγω περίοδο τό έξης: Ή ήττα τής Γερμα­ νίας θά συνεπαγόταν τεράστια αθλιότητα γιά τίς λαϊκές μάζες, ανεργία καί οικονομική καταστροφή. Εΐναι λοιπόν προς τό συμφέρον μας, ώς νό­ μιμων εκπροσώπων τής εργατικής τάξης, νά φροντίσουμε, κατά τίς δυ-

516

Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Κ Ε Σ Τ Α Σ Ε Ι Σ Τ Η Σ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

Δ ε ύ τ ε ρ ο ν , τ ή ν ε ξ ο υ σ ί α δέν τ ή ν κ α τ ε ί χ ε π ο τ έ α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ά , ά λ ­ λά έ π ρ ε π ε π ά ν τ ο τ ε νά λ α μ β ά ν ε ι ένα γ λ ί σ χ ρ ο μ ε ρ ί δ ι ο τ η ς μαζί μ έ άλλα κ ό μ μ α τ α , τ ώ ν ό π ο ι ω ν τ ά α μ α ρ τ ή μ α τ α

συμμεριζόταν

κ α ί σ τ ά ό π ο ι α φ ό ρ τ ω σ ε τ ά δ ι κ ά τ ο υ α μ α ρ τ ή μ α τ α , δ ί χ ω ς άλλο Οφελος ε ι μ ή γ ι ά τ ή ν ο ρ γ ά ν ω σ η κ α ί τ ό δ ι ο ι κ η τ ι κ ό τ η ς ε π ι τ ε λ ε ί ο . Τ ρ ί τ ο ν , γ ι ά τ ή σ υ γ κ υ β ε ρ ν η τ ι κ ή ε ξ ο υ σ ί α κ α τ έ β α λ ε τ ί μ η μ α αρ­ κ ε τ ά β α ρ ύ : τ ή δ ι ά σ π α σ η σ τ ο σ τ ρ α τ ό π ε δ ο τ ο υ ά φ ' ενός κ α ί τ ή ν α π ό σ χ ι σ η κ α ί τ ό ν έ κ ρ ω σ ι σ μ ό ευρέων κ ύ κ λ ω ν τ ώ ν οπαδών τ ο υ ά φ ' ε τ έ ρ ο υ . Ό έ κ ρ ω σ ι σ μ ό ς τ ή ς μ ι α ς μ ε ρ ί δ α ς ή τ α ν τ ό τ ε απλώς επακόλουθο τοΰ έκπρωσισμοΰ τ ή ς άλλης. Σ τ ή ν Ιταλία,

αμέσως μ ε τ ά τον [ Α ' π α γ κ ό σ μ ι ο ] π ό λ ε μ ο , τ ό

νάμεις μας, ώστε νά λάβει ό πόλεμος έκβαση ευνοϊκή για τή Γερμανία. 'Υπήρχε λοιπόν κοινότητα συμφερόντων μεταξύ τών δημοσίων αρχών — τοΰ κάιζερ, τής κυβέρνησης, τοΰ στρατοΰ — , άφ' ενός, καί τής γερμανικής εργατικής τάξης, άφ' ετέρου. Τούτη ή κοινότητα συμφερόντων επέβαλε φυσικά στους Γερμανούς εργάτες νά δράσουν δυναμικά καί ανεπιφύλακτα υπέρ τών στρατιωτικών καί διπλωματικών στόχων τοΰ ταξικοΰ κράτους. Τό σκεπτικό αυτό είναι άπροσμάχητο άπό οικονομική σκοπιά· απορρέει άπό τήν αποκλειστική προσήλωση στή σκοπιά μιας κοινωνικής τάξης μέ­ σα σ' έναν ορισμένο γεωγραφικό χώρο καί μιαν ορισμένη εποχή, στή συγ­ κεκριμένη όμως περίπτωση, καθ' όλη τή διάρκεια τοΰ [Α' παγκοσμίου] πολέμου, κατέστησε τό γερμανικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα υποχείριο τής στρατιωτικής εξουσίας. «Δέν έχετε, μήπως δέν θέλετε έν τέλει νά έχε­ τε ιδέα γιά τό πόσες ακατονόμαστες βιαιότητες γνώριζε κατά τή διάρκεια τοΰ πολέμου καθημερινά ή χώρα τούτη καί κάθε κατεχόμενο έδαφος; Ό τ ι κάθε ώρα καταρρακωνόταν ή ανθρώπινη αξιοπρέπεια μέ μύριους τρόπους; Μόνο πού τότε άρκοΰσε νά δακτυλογραφήσει κάποιος αρμόδιος πάνω σ' ένα κομματάκι χαρτί: Γιά τό τάδε περιστατικό δέν επιτρέπεται ούτε νά γράφει, ούτε νά μιλά κανείς. Έ π ε ι τ α δέν μάθαινε τό έθνος τίποτε γι' αύτο· άρα δέν είχε συμβεί. Καί άν πάλι παρουσιαζόταν κάποιο ανήσυχο μυαλό στό εργοστάσιο, στό εργαστήριο ή στό γραφείο, τότε κάποιος ύπερνομιμόφρων πολίτης έτρεχε στό τηλέφωνο καί ψιθύριζε κλαυτερά: "'Απαλλάξτε μας άπ' τόν τύπο! Γρήγορα στό χαράκωμα!" Γιά νά φοβίσουν τούς έξ ανα­ βολής, δέν χρειαζόταν παρά νά τούς απειλήσουν ότι δέν θά ανανεωνόταν ή αναβολή τους. Ό χ ι λίγοι διέσυραν τόν εχθρό στίς πολεμικές τους ανταπο­ κρίσεις καί εκμηδένιζαν τις εφεδρείες τοΰ [άρχηγοΰ τοΰ γαλλικοΰ γενικοΰ επιτελείου στρατοΰ] Foch γιά νά μήν εξαφανιστούν ώς άπειθεΐς μέσα στή φρίκη τών χειροβομβίδων καί τών άσφυξιογόνων αερίων» (Maximilian Harden, «Der Götterfunke», Die Zukunft.27 (1918), σ. 189).

Σ Υ Ν Τ Η Ρ Η Τ Ι Κ Ο ΥΠΟΒΑΘΡΟ

517

σοσιαλιστικό κ ό μ μ α βρισκόταν σέ α π ό σ τ α σ η αναπνοής από το πηδάλιο τοΰ σκάφους τ ή ς πολιτείας. Α φ ό τ ο υ άναφάνηκε δ μ ω ς ό φασισμός,22

ιδίως μετά τήν επιτυχημένη (σημειωτέον: πράγ­

μ α τ ι ε π ι τ υ χ η μ έ ν η ) κατάληψη τών εργοστασίων το φθινόπωρο τ ο ΰ 1 9 2 0 , τ ο ε ρ γ α τ ι κ ό κ ό μ μ α ό ρ ρ ώ δ η σ ε αρχικά κ α ί κ α τ έ λ η ξ ε νά σ υ ν τ ρ ι β ε ί ο ι κ τ ρ ά ά π ό μ ι ά δράκα τ ο λ μ η ρ ώ ν νεαρών

εμποροϋπαλλήλων

καί παλαιών

διανοουμένων,

πολεμιστών.

Τοΰτο

ο φ ε ί λ ε τ α ι ά φ ' ενός στον ή θ ι κ ι σ μ ό τ ώ ν D e A m i c i s κ α ί P r a m p o l i ni κ α ί σ τ ο δ ό γ μ α τ ή ς μ ή χ ρ ή σ η ς β ί α ς 2 3 κ α ί ά φ ' έτερου στον μοιρολατρικό

π α ρ ά γ ο ν τ α τ ή ς π ί σ τ η ς π ρ ο ς έναν μ α ρ ξ ι κ ο ΰ τ ύ π ο υ

β ι ο μ η χ α ν ι σ μ ό π ο ύ θά α π έ β α ι ν ε α υ τ ό μ α τ α π ρ ο ς ό φ ε λ ο ς τ ο ΰ σ ο ­ σ ι α λ ι σ μ ο ύ . Ε π ι π λ έ ο ν σ υ ν ε τ έ λ ε σ ε τ ο δ τ ι οί ε ρ γ ά τ ε ς τ ή ς π ο λ ε μ ι - . κής βιομηχανίας, καθώς λογίζονταν απαραίτητοι καί α μ ε τ α κ ί ­ ν η τ ο ι ά π ο τις θ έ σ ε ι ς τ ο υ ς , ε ϊ χ α ν χ ά σ ε ι δ λ ω ς δ ι ό λ ο υ τ ή ν π ο λ ε μ ι κ ό τ η τ ά τ ο υ ς , μ έ α π ο τ έ λ ε σ μ α νά β ρ ί σ κ ο ν τ α ι σ τ ο έ λ ε ο ς τ ώ ν φ α ­ σιστών, τ ά πρωτοπαλίκαρα τ ώ ν όποιων επιβάλλουν τ ή θ έ λ η σ η τ ο υ ς μ έ τ ά ρόπαλα κ α ί τ ό ρ ε τ σ ι ν ό λ α δ ο . Τ ή ν ή τ τ α τ ώ ν σ ο σ ι α λ ι ­ στών στήν

Ιταλία

δέν τ ή ν ο λ ο κ λ ή ρ ω σ ε ό μ ω ς μόνο ό π α ν ι κ ό ς

τών σοσιαλιστικών μαζών

εμπρός σ τ ή ν

τ ό λ μ η τών αντιπάλων

τ ο υ ς , ά λ λ ά κ α ί ό άκρος φ ό β ο ς τ ώ ν η γ ε τ ι κ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν τ ο ΰ σ ο ­ σιαλιστικού κόμματος μ ή π ω ς διακυβεύσουν μ έ τήν αντίσταση τους τό είδωλο τ ή ς οργάνωσης. Σ τ ή Ρωσία,

σ ο σ ι α λ ι σ τ έ ς κ α τ ό ρ θ ω σ α ν β έ β α ι α νά θέσουν έ ξ .

ολοκλήρου ύπό τ ή ν κατοχή τους τήν εξουσία τοΰ κράτους. Τ ό μεγαλοφυές ωστόσο αιφνιδιαστικό χ τ ύ π η μ α τοΰ Λένιν καί τών ο π α δ ώ ν τ ο υ τ ό α ν έ χ θ η κ α ν κ α ί τ ό ε ν έ κ ρ ι ν α ν οί μ ά ζ ε ς μ ό λ ι ς μ ε τ ά τ ή ν ε π ι τ υ χ ί α τ ο υ . ' Α π ' όσο λ ο ι π ό ν μ π ο ρ ο ύ μ ε νά δ ο ΰ μ ε , ή σ ύ μ ­ π ρ α ξ η τ ώ ν μ α ζ ώ ν δέν υπήρξε διόλου π ρ ο ϋ π ό θ ε σ η γ ι ά τ ή ν ευόδω­ σ η τ ο υ . Μ έ ά λ λ α λ ό γ ι α , δέν ε π ι β λ ή θ η κ ε ένα δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό εργατι­ κ ό κ ί ν η μ α μ έ τ ή μ ο ρ φ ή ενός « κ ό μ μ α τ ο ς ε κ α τ ο μ μ υ ρ ί ω ν » , ά λ λ ά μ ι ά ε λ ί τ α π ο φ α σ ι σ μ έ ν ω ν ανδρών ύπό τ ή ν έννοια τ ο ΰ B l a n q u i . 2 4

22. Πρβλ. R. Michels, Sozialismus und Fascismus als politische Strömungen in Italien, τ. Β ' . 23. Πρβλ. ο.π., τ. Α', σ. 304. 24. Πρβλ. συναφώς πώς περιγράφει ό Τρότσκι τήν κατάληψη τής εξουσίας άπό τούς μπολσεβίκους (Leo Trotzki, Von der Oktober-Révolu-

518

Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Κ Ε Σ Τ Α Σ Ε Ι Σ Τ Η Σ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

II. Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ Ο ΣΙΔΗΡΟΤΣ ΝΟΜΟΣ Τ Η Σ ΟΛΙΓΑΡΧΙΑΣ

Οί π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ έ ς σ χ ο λ έ ς θ ε ω ρ ο ύ ν τ ή δ η μ ο κ ρ α τ ί α έ π ι τ ε υ κ τ ή στο μέλλον, καί όχι λίγοι στοχαστές μ έ αριστοκρα­ τ ι κ ή κοσμοθεωρία θεωρούν μέν τ ή δημοκρατία κοινωνικά επι­ β λ α β ή , ω σ τ ό σ ο εφαρμόσιμη* στον ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ό κ ό σ μ ο ά π α ν τ α ό μ ω ς κ α ί ένα σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ό ρ ε ΰ μ α π ο ύ α ρ ν ε ί τ α ι κ α τ η γ ο ρ η μ α τ ι ­ κά τ ή δ υ ν α τ ό τ η τ α αυτή γ ι ά ό λ ε ς έν γ έ ν ε ι τ ί ς εποχές. Τ ό έν λ ό ­ γ ω ρ ε ύ μ α , τ ό όποιο, κ α θ ώ ς ε ί π α μ ε ή δ η , 1 έ χ ε ι επιρροή κ υ ρ ί ω ς σ τ ή ν Ι τ α λ ί α , δ ι α κ η ρ ύ σ σ ε ι τ ή ν εγγενή σ έ κ ά θ ε κ ο ι ν ω ν ι κ ό κ α θ ε ­ στώς αναγκαιότητα μιας « π ο λ ι τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς » , δηλαδή μιάς π ο ­ λ ι τ ι κ ά κ υ ρ ί α ρ χ η ς τ ά ξ η ς , μ ι ά ς τάξης

μειοψηφίας.

Ό σ ο ι δέν π ι ­

σ τ ε ύ ο υ ν στον θεό τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς δέν έ π α ψ α ν π ο τ έ νά χ α ρ α ­ κ τ η ρ ί ζ ο υ ν τ ή δ η μ ο κ ρ α τ ί α ώ ς π α ι δ ι ά σ τ ι κ ο μύθο κ α ί νά υ π ο σ τ η ­ ρίζουν ό τ ι ό λ ε ς οί τ ρ έ χ ο υ σ ε ς γ λ ω σ σ ι κ έ ς ε κ φ ρ ά σ ε ι ς , όσες υπο­ δηλώνουν μ ι ά κυριαρχία τ ή ς μάζας, όπως « κ ρ ά τ ο ς » , τ ε ς » , «έθνος», «εκπροσώπηση τού λαού» κ.λπ., μόνο σ έ μ ι ά ν ο μ ι κ ή ά ρ χ ή , ο χ ι σ έ μιαν υ π α ρ κ τ ή

«πολί­

αναφέρονται κατάσταση

π ρ α γ μ ά τ ω ν . Δ ι α τ υ π ώ ν ο υ ν τ ή θ ε ω ρ ί α ό τ ι οί α ι ώ ν ι ε ς

διενέξεις

μεταξύ αριστοκρατίας καί δημοκρατίας, γιά τ ί ς όποιες γίνεται λ ό γ ο ς σ τ ι ς δ έ λ τ ο υ ς τ ή ς ι σ τ ο ρ ί α ς , δέν εΐναι παρά δ ι ε ν έ ξ ε ι ς μ ε τ α ­ ξύ μ ι ά ς π α λ α ι ά ς μ ε ι ο ψ η φ ί α ς υ π ε ρ α μ υ ν ό μ ε ν η ς τ ή ς κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς τ η ς κ α ί μ ι ά ς φ ι λ ό δ ο ξ η ς νέας μ ε ι ο ψ η φ ί α ς , ή όποια θ έ λ ε ι νά ανα­ μ ε ι χ θ ε ί μ έ τ ή ν π α λ α ι ά ή ακόμη κ α ί νά τ ή ν ε κ θ ρ ο ν ί σ ε ι . Κ α τ ' αυτούς, κ ά θ ε τ α ξ ι κ ή π ά λ η κ α τ α λ ή γ ε ι απλώς σ έ εναλλαγή: μ ι ά μ ε ι ο ψ η φ ί α α ν τ ι κ α θ ι σ τ ά μιαν ά λ λ η μ ε ι ο ψ η φ ί α κ α ί α ν α λ α μ β ά ν ε ι αυτή τ ή ν κ υ ρ ι α ρ χ ί α π ά ν ω σ τ ι ς μ ά ζ ε ς . Οί κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς τ ά ξ ε ι ς , οί όποιες μπροστά στά μάτια μας διεξάγουν στο πεδίο τ ή ς ίστο-

tion bis zum Brester Friedensvertrag, Bern 1919, σσ. 56 κ.έξ.). Σ τ ό τ ε ­ λευταίο του γράμμα άπό τή φυλακή, ό Karl Liebknecht επισημαίνει κά­ που τήν ανάγκη μιας έκ τών υστέρων «αποκατάστασης τής πολιτικής τ ι ­ μής τοΰ γερο-Blanqui» (Karl Liebknecht, Briefe, Berlin 1919, σ. 123). 1. Πρβλ. παραπάνω σ. 202-203.

Ο Σ Ι Δ Η Ρ Ο Υ Σ ΝΟΜΟΣ Τ Η Σ Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Α Σ

519

ρίας τ ρ ο μ ε ρ έ ς μ ά χ ε ς , τ ά β α θ ύ τ ε ρ α α ί τ ι α τ ώ ν ό π ο ι ω ν έ γ κ ε ι ν τ α ι πλην τ ώ ν άλλων και στις οικονομικές αντιθέσεις, μοιάζουν άπο τ ή σ κ ο π ι ά αυτή π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο μ έ δύο ο μ ά δ ε ς χ ο ρ ε υ τ ώ ν τ ή ς κ α ν τ ρ ί λ ι α ς κ α θ ώ ς ε κ τ ε λ ο ύ ν ένα c h a s s é - c r o i s é . Ώ ς π ε ρ ι φ α ν έ σ τ ε ρ ο ι ε κ π ρ ό σ ω π ο ι τ ο ΰ έν λ ό γ ω κ ύ κ λ ο υ ι δ ε ώ ν θά π ρ έ π ε ι νά- θ ε ω ρ η θ ο ύ ν ό Τ ο ρ ι ν έ ζ ο ς σ υ ν τ α γ μ α τ ο λ ό γ ο ς G a e t a ­ no M o s c a καί ό άρτιθανής [1923] Γ ε ν ο β έ ζ ο ς Vilfredo καθηγητής

τής πολιτικής

Pareto,

οικονομίας στο πανεπιστήμιο

τής

Λ ω ζ ά ν η ς , ό όποιος μ ά λ ι σ τ α α π έ κ τ η σ ε σ τ ό ν ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ό κ ό ­ σ μ ο , κ α ί τ ή ς Ι τ α λ ί α ς ακόμη, φ ή μ η μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η ά π ό τ ο ν π ρ ώ ­ τ ο , ά φ ' ενός επειδή δ η μ ο σ ί ε υ σ ε τ ά π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ α β ι β λ ί α τ ο υ σ τ ή γ ε ν ι κ ά π ρ ο σ ι τ ό τ ε ρ η γ α λ λ ι κ ή γ λ ώ σ σ α κ α ί ά φ ' έτερου

επειδή

ένας κ ά π ο ι ο ς σ ν ο μ π ι σ μ ό ς π α ρ α σ ύ ρ ε ι τ ο ύ ς Ι τ α λ ο ύ ς νά π ρ ο σ έ ­ χ ο υ ν μόνο όσα ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ά σ υ γ γ ρ ά μ μ α τ α π ρ ο έ ρ χ ο ν τ α ι ή τ ο υ ­ λάχιστον

καταξιώνονται

στις έπέκεινα

τών "Αλπεων

χώρες.

Έ π ε ξ ε ρ γ α ζ ό μ έ ν ο ς τίς προειρημένες ιδέες, ό Pareto ανέπτυξε, ώ ς γ ν ω σ τ ό ν , τ ή θεωρία

περί

κυκλοφορίας

τών ελίτ,

σύμφωνα

μ έ τ ή ν όποια ή ε κ ά σ τ ο τ ε κυρίαρχη τ ά ξ η έ χ ε ι μέν ιστορικά τ ή ν τ ά σ η νά δ ι α τ η ρ ε ί θ ε ω ρ η τ ι κ ά τ ή ν π ρ ω τ ο κ α θ ε δ ρ ί α , σ τ ή ν π ρ α γ ­ μ α τ ι κ ό τ η τ α ό μ ω ς αρχικά α τ ο ν ε ί , έ π ε ι τ α μ π α ί ν ε ι σ τ ή δ ι α δ ι κ α ­ σία τ ή ς δ ι ά λ υ σ η ς κ α ι τ έ λ ο ς κ α τ α ρ ρ έ ε ι ώ ς η θ ι κ ή κ α ί φ υ σ ι κ ή ον­ τ ό τ η τ α , παραχωρώντας τ ή θέση τ η ς σέ μ ι ά νέα π ο λ ι τ ι κ ή τ ά ξ η . Ά π ό τ ή θεωρία τοΰ P a r e t o ορισμένα μόνο σ η μ ε ί α

μπορούμε

β έ β α ι α νά δ ε χ θ ο ύ μ ε ώ ς αληθή, δ ε δ ο μ έ ν ο υ ό τ ι ή π ε ρ ι γ ρ α φ ό μ ε ν η δ ι α δ ι κ α σ ί α δέν ε κ τ υ λ ί σ σ ε τ α ι τ ό σ ο ώ ς κ α θ α υ τ ό α ν τ ι κ α τ ά σ τ α σ η , παρά μάλλον ώς α δ ι ά λ ε ι π τ η συγχώνευση τ ώ ν νέων στοιχείων μέ τά παλαιά.2 Τ ό φαινόμενο τοΰτο ήταν ΐσως γ ν ω σ τ ό κ α ί προγενέστερα, κ α θ ό σ ο ν τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν ή κ υ κ λ ο φ ο ρ ί α τ ώ ν ελίτ π ε ρ ι ο ρ ι ζ ό τ α ν σ τ ο π ο λ ι τ ι κ ό ε π ί π ε δ ο κ α ί στους κ ό λ π ο υ ς τ ή ς ΐ δ ι α ς μ ε γ ά λ η ς κ ο ι ν ω ­ ν ι κ ή ς τ ά ξ η ς . Σ έ κ ρ ά τ η κ υ β ε ρ ν ώ μ ε ν α σ ύ μ φ ω ν α μ έ αμιγώς αντι­ προσωπευτικό σύστημα, ή λεγόμενη αξιωματική

αντιπολίτευ­

σ η δέν α π ο β λ έ π ε ι π α ρ ά σ τ ή ν κ υ κ λ ο φ ο ρ ί α τ ώ ν ελίτ,

2. Πρβλ. Robert Michels, Probleme der Sozialphilosophie, Πρβλ. επίσης σσ. 267 κ.έξ. τοΰ παρόντος τόμου.

επιζητεί

σσ. 150 κ.έξ.

520

Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Κ Ε Σ Τ Α Σ Ε Ι Σ Τ Η Σ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

δ η λ α δ ή να α ν τ ι κ α τ α σ τ ή σ ε ι τ ο ύ ς κ ρ α τ ο ύ ν τ ε ς , ο χ ι δ μ ω ς να τ ο ύ ς εξοντώσει οριστικά. Τ ο αντιπολιτευόμενο κόμμα διαθέτει τήν ϊ δ ι α μ έ τ ο κ ό μ μ α τ ή ς ε κ ά σ τ ο τ ε π λ ε ι ο ψ η φ ί α ς ά π λ ή , άλλά ανθε­ κ τ ι κ ή δομή, συσπειρώνεται,

καθώς συμβαίνει

στήν

Αγγλία

κ α ί σ τ ή ν Α μ ε ρ ι κ ή , γ ύ ρ ω άπο ένα π ρ ό γ ρ α μ μ α ε υ κ ρ ι ν ώ ς μ ε ν διατυπωμένο, καθαρά δ μ ω ς π ρ α κ τ ι κ ό καί αναφερόμενο σέ α ι ­ τ ή μ α τ α τ ο ύ α μ ε σ ό τ α τ ο υ π α ρ ό ν τ ο ς , ε μ φ ο ρ ε ί τ α ι ά π ο π ν ε ύ μ α αυ­ στηρής πειθαρχίας καί διαθέτει επιπλέον σθων κ α τ ώ τ ε ρ ω ν η γ ε τ ι κ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν

μιά στρατιά

έμμι­

—γνωστών ώς « b o s s e s »

[«κομματάρχες», «πρωτοπαλίκαρα»] καί «wirepullers»

[«πα­

ρ ά γ ο ν τ ε ς » ] — , τ ά ό π ο ι α τ ε λ ο ύ ν ύπό τ ι ς δ ι α τ α γ έ ς ενός α ν ώ τ ε ρ ο υ ηγετικού στελέχους, προικισμένου μ έ στρατηγικό τάλαντο, άλ­ λά ά μ ο ι ρ ο υ ο π ο ι α σ δ ή π ο τ ε β α θ ύ τ ε ρ η ς θ ε ω ρ η τ ι κ ή ς σ κ έ ψ η ς . Τ ό α ν τ ι π ο λ ι τ ε υ ό μ ε ν ο τ ο ύ τ ο κ ό μ μ α π α σ χ ί ζ ε ι μ έ δ λ ε ς τ ο υ τ ι ς δυνά­ μ ε ι ς νά ε κ τ ο π ί σ ε ι τ ό ε κ ά σ τ ο τ ε κ υ β ε ρ ν ώ ν κ α ί νά ε γ κ α τ α σ τ α θ ε ί σ τ ή θ έ σ η τ ο υ , δ ί χ ω ς νά αλλάξει τ ί π ο τ ε α π ο λ ύ τ ω ς κ α τ ά τ ά λ ο ι ­ π ά · μ έ άλλα λ ό γ ι α , θ έ λ ε ι νά α ν τ ι κ α τ α σ τ ή σ ε ι μ ι ά φ α τ ρ ί α τ ή ς ά ρ χ ο υ σ α ς τ ά ξ η ς μ έ μιαν ά λ λ η , τ ή ν όποια ε ν δ έ χ ε τ α ι νά δ ι α δ ε ­ χ θ ε ί σ τ ό μ έ λ λ ο ν κ α ί π ά λ ι ή π ρ ώ τ η . Α ρ γ ά ή γ ρ ή γ ο ρ α , οί ε π ι μ έ ­ ρους φ α τ ρ ί ε ς τ ε ρ μ α τ ί ζ ο υ ν τ ο ν α ν τ α γ ω ν ι σ μ ό

συνδιαλλασσόμε-

ν ε ς , π ά ν τ ο τ ε μ έ άσύνειδο σ κ ο π ό νά δ ι α τ η ρ ή σ ο υ ν ή νά δ ι α μ ο ι ρ ά ­ σουν έ τ σ ι μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς τ ή ν η γ ε μ ο ν ί α έ π ί τ ώ ν μ α ζ ώ ν . Ε υ ρ ύ τ α τ α δ ι α δ ε δ ο μ έ ν η εΐναι ή γ ν ώ μ η δ τ ι ή μ ε γ ά λ η γαλλική

Επανάστα­

ση, ή τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν π ά ν τ ω ς ή Γ ' γ α λ λ ι κ ή Δ η μ ο κ ρ α τ ί α μ ε τ ά τ ό 1 8 7 0 , κ α τ ό ρ θ ω σ ε νά ε κ τ ο π ί σ ε ι ο ρ ι σ τ ι κ ά , ά π ό κ ο ι ν ω ν ι κ ή ά π ο ­ ψ η , τήν παλαιά αριστοκρατία τ ή ς Γαλλίας. Ή γ ν ώ μ η

τούτη

ε λ έ γ χ ε τ α ι εντελώς ε σ φ α λ μ έ ν η . Α κ ό μ η κ α ί τ ό 1 9 0 8 , οί Γ ά λ λ ο ι ε υ γ ε ν ε ί ς απαντούν σ τ ο ι π π ι κ ό κ α ί σ τ ο δ ι π λ ω μ α τ ι κ ό σ ώ μ α τ ή ς Δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς σ έ π ο σ ο σ τ ά υ π ε ρ β α ί ν ο ν τ α κ α τ ά π ο λ ύ τ ή ν αριθ­ μ η τ ι κ ή τ ο υ ς δ ύ ν α μ η σ τ ο σύνολο τ ο ΰ π λ η θ υ σ μ ο ύ κ α ί , μ ο λ ο ν ό τ ι δέν υπήρχε σ τ ο γ α λ λ ι κ ό κ ο ι ν ο β ο ύ λ ι ο ένα δ ε δ η λ ω μ έ ν α σ υ ν τ η ρ η ­ τ ι κ ό κ ό μ μ α -τής α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ί α ς

— ένώ σ τ ή Γερμανία, τήν ϊδια

π ε ρ ί π ο υ εποχή, ή 5 8 μ ε λ ή ς κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ή ο μ ά δ α τ ο ύ Γ ε ρ μ α ­ νικού Σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ο ύ

Κόμματος περιελάμβανε 3 1

ευγενείς—,

μεταξύ τών 5 8 4 Γάλλων βουλευτών καταλέγονταν δχι λιγότε­ ροι ά π ό 6 1 ε κ π ρ ό σ ω π ο ι τ ή ς π α λ α ι ά ς α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ί α ς

(noblesse

521

Ο Σ Ι Δ Η Ρ Ο Υ Σ ΝΟΜΟΣ Τ Η Σ Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Α Σ

d ' é p é e κ α ί n o b l e s s e d e r o b e ) , 3 ένώ οί υ π ό λ ο ι π ο ι , μ έ ε λ ά χ ι σ τ ε ς μόνο ε ξ α ι ρ έ σ ε ι ς , ήσαν π ρ ώ η ν ε π α ν α σ τ ά τ ε ς ή α π ό γ ο ν ο ι τ ο υ ς . Σύμφυτη

στή δημοκρατία

εΐναι

ή

έφεση

νά

ρυθμίζονται

σ π ο υ δ α ί α ζ η τ ή μ α τ α κ α τ ά τ ρ ό π ο α υ τ α ρ χ ι κ ό . 4 Σ υ ν ά μ α εκδηλώ­ ν ε τ α ι στους κ ό λ π ο υ ς τ η ς δ ί ψ α γ ι ά μ ε γ α λ ε ί α κ α ί ι σ χ ύ . Ευθύς μ ε τ ά τ ή ν α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η τ ο υ ς , οί " Α γ γ λ ο ι αστοί έ κ α μ α ν π ώ ς κ α ί τ ί γ ι ά νά α π ο κ τ ή σ ο υ ν α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ί α . Ό G l a d s t o n e έ χ ε ι π ε ι ά λ λ ω σ τ ε ό τ ι ή αγάπη τ ο υ α γ γ λ ι κ ο ύ λ α ο ΰ γ ι ά τ ή ν ε λ ε υ θ ε ρ ί α δέν ί σ ο φ α ρ ί ζ ε τ α ι π α ρ ά μόνο ά π ό τ ή ν αγάπη γ ι ά τ ή ν α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ί α τ ο υ . 5 Ό μ ο ί ώ ς , τό μεγαλύτερο καύχημα τών σοσιαλδημοκρα­ τ ώ ν εΐναι ή ι κ α ν ό τ η τ α τ ή ς π λ ε ι ο ψ η φ ί α ς τ ο υ ς νά υ π ο τ ά σ σ ε τ α ι , α ύ τ ο π ρ ο α ί ρ ε τ α β έ β α ι α μ έ χ ρ ι ς ενός σ η μ ε ί ο υ , σ τ ι ς δ ι α τ α γ έ ς τ ή ς μ ε ι ο ψ η φ ί α ς ή πάντως στις ε π ι τ α κ τ ι κ έ ς τ η ς υποδείξεις αναφορι­ κά μ έ τήν ε κ τ έ λ ε σ η τ ώ ν δικών τ η ς διαταγών. Ό Vilfredo P a r e ­ to ε π ι κ ρ ό τ η σ ε τον σοσιαλισμό ώς μέσο προσφορότατο γ ι ά τ ή ν παραγωγή

μιας

νέας ελίτ

άπό τούς κόλπους τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ­

ξ η ς κ α ί θ ε ώ ρ η σ ε τ ή δ ύ ν α μ η τ ώ ν η γ ε τ ώ ν τ ή ς τ ε λ ε υ τ α ί α ς νά ά ν -

3. Σύμφωνα μέ έναν κατάλογο περιεχόμενο στό: Buisson/Larroumet/ Stanislas Meunier/ Hector Denis (έπιμ.), Biographie politique du dix-neu­ vième siècle, τ. Γ (Paris 1899), σ. 1 5 1 . Έ δ ώ καταλέγονται παλαιικά με­ γάλα ονόματα καθώς καί απόγονοι ένδοξων μεγιστάνων άπό τήν αυλή τοΰ Λουδοβίκου Ι Δ ' καί τοΰ Λουδοβίκου Ι Ε ' , όπως οί δοΰκες de Rohan (ό όποιος έμελλε νά πέσει πρώτος στό πεδίο τής μάχης κατά τόν [Α'] παγκόσμιο πόλεμο) καί de Broglie, οί μαρκήσιοι de Solages καί de Salignac-Fénélon, ό κόμης de Chambrun, οί άρχοντες de Grandmaison καί de Kerjégu. Συνολικά άπαντοΰν τρεις πρίγκηπες καί δοΰκες (Prince d'Arenberg, Prince d'Hénin, Duc de Broglie)* λιγοστοί επίσης άπ' όσους απέ­ κτησαν τίτλους ευγενείας έπι Ναπολέοντα: Lannes de Montébello, Baron Reille-Soult, Duc de Dalmatie. Α ρ κ ε τ ο ί άπό τούς ευγενείς κατέχουν πε­ ρίοπτη θέση στό κοινοβούλιο: Baudruy d'Asson, Paul de Cassagnac, Com­ te de Castellane, de Lanessan, Comte de Mun, de Beauregard. Μετά τίς εκλογές τοΰ Ιουλίου τοΰ 1910, στή γαλλική λαϊκή αντιπροσωπεία περι­ λαμβάνονταν 56 ευγενείς (σύμφωνα μέ τήν επίσημη Liste par Ordre Alphabétique et par Départements de Mrs. les Députés... (Paris, Imp. de la Chambre, 1910). Ανάμεσα στά νέα μεγάλα ονόματα ευγενών συναντοΰμε τούς Gontaut-Biron, de L a Tremolile, de Ludre. 4. W . E . H . Lecky, Democracy and Liberty, τ. Α', σ. 2 6 7 . 5. Κατά τόν J . Novicow, Conscience et volonté sociales, σ. 42.

522

Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Κ Ε Σ Τ Α Σ Ε Ι Σ Τ Η Σ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

τ ι σ τ έ κ ο ν τ α ι κ α ί να α ν τ ε π ε ξ έ ρ χ ο ν τ α ι , ν ι κ η φ ό ρ α σ έ δ ι ώ ξ ε ι ς κ α ί κακοποιήσεις ώς ένδειξη τ ή ς ένδιάθετης αλκής τ η ς , τοΰ π ρ ώ τ ι ­ σ τ ο υ γ ν ω ρ ί σ μ α τ ο ς μ ι α ς νέας' « π ο λ ι τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς » . 6 Ή

δ ι α π ί σ τ ω σ η τ ή ς α ν α γ κ α ι ό τ η τ α ς μ ι ά ς ιθύνουσας κ ο ι ν ω ν ι ­

κ ή ς ο μ ά δ α ς εΐναι α ν α μ φ ί β ο λ α π ο λ ύ π α λ α ι ό τ ε ρ η ά π ' ό , τ ι ν ο μ ί ζ ε ­ ται συνήθως. Ό G a e t a n o Mosca, ό όποιος, σέ σύγκριση μ έ τόν V i l f r e d o P a r e t o , εΐναι κ α ί ό π α λ α ι ό τ ε ρ ο ς ε κ π ρ ό σ ω π ο ς τ ή ς κ ο ι ­ ν ω ν ι ο λ ο γ ι κ ή ς αυτής αντίληψης κ α ί α ξ ι ώ ν ε ι υπέρ έ α υ τ ο ΰ τ ό δ ι ­ καίωμα

τής επιστημονικής

προτεραιότητας,

μνημονεύει

ώς

προδρόμους του τόν H i p p o l y t e T a i n e καί τόν L u d w i g G u m p l o w i c z . 7 Ε λ ά χ ι σ τ α γ ν ω σ τ ό , άλλά π ο λ ύ ενδιαφέρον εΐναι ω σ τ ό σ ο τ ό γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι οί π ρ ω ι μ ό τ ε ρ ο ι κ α ί σ π ο υ δ α ι ό τ ε ρ ο ι π ν ε υ μ α τ ι κ ο ί π ρ ό δ ρ ο μ ο ι τ ή ς θ ε ω ρ ί α ς τ ώ ν M o s c a κ α ί P a r e t o ανήκουν σ' εκείνη ακριβώς τ ή σ χ ο λ ή , τ ή ν όποια κ α τ α π ο λ ε μ ά ή τ ε λ ε υ τ α ί α π ε ρ ι σ ­ σ ό τ ε ρ ο άπό κ ά θ ε ά λ λ η : τ ο ύ ς α ν α ρ χ ι κ ή ς α π ό κ λ ι σ η ς σ ο σ ι α λ ι σ τ έ ς σ τ ο χ α σ τ έ ς , κ α θ ώ ς επίσης, σ έ ακόμη μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο β α θ μ ό μ ά λ ι ­ στα, τ ά παλαιότερα ρεύματα τοΰ γαλλικού σοσιαλισμού- έ δ ώ β ρ ί σ κ ο υ μ ε π ρ ά γ μ α τ ι ε υ κ ρ ι ν ή ΐ χ ν η τ ά όποια μ α ς ο δ η γ ο ύ ν σ τ ο π ε δ ί ο δπου έ μ ε λ λ ε νά δ ι ε ι σ δ ύ σ ο υ ν αργότερα ό M o s c a κ α ί ό P a ­ r e t o για νά ε π ε ξ ε ρ γ α σ τ ο ύ ν τ ά κ ο ι ν ω ν ι ο λ ο γ ι κ ά τ ο υ ς σ υ σ τ ή μ α τ α . Ή σ χ ο λ ή τ ο ΰ S a i n t - S i m o n π ο σ ώ ς δέν ο ρ α μ α τ ι ζ ό τ α ν τ ό μ έ λ ­ λον δ ί χ ω ς κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς τ ά ξ ε ι ς , φ α ν τ α ζ ό τ α ν ό μ ω ς ό τ ι θά μ π ο ρ ο ΰ ­ σε νά α π α λ λ ά ξ ε ι τ ή ν έννοια τ ή ς κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς τ ά ξ η ς ά π ό κ ά θ ε ο ι ­ κ ο ν ο μ ι κ ό π ρ ο ο δ ι ο ρ ι σ μ ό . Α π έ β λ ε π ε σ τ ή δ η μ ι ο υ ρ γ ί α μ ι ά ς νέας ι ε ρ α ρ χ ί α ς , ή όποια, άν κ α ί ασφαλώς δ ί χ ω ς κανένα π ρ ο ν ό μ ι ο έ κ κ α τ α γ ω γ ή ς , θά α π ο λ ά μ β α ν ε μ ο λ ο ν τ ο ύ τ ο ε ξ α ι ρ ε τ ι κ ά

επίκτητα

π ρ ο ν ό μ ι α κ α ί θά α π α ρ τ ι ζ ό τ α ν άπό τ ο ύ ς « ε ύ σ τ ο ρ γ ό τ ε ρ ο υ ς , εξυ­ πνότερους καί σθεναρότερους ανθρώπους

— τ ή ζωντανή προ­

σ ω π ο π ο ί η σ η τ ή ς τ ρ ι π λ ή ς προόδου τ ή ς κ ο ι ν ω ν ί α ς — , τ ο ύ ς ι κ α ­ νούς νά τ ή ν κ α τ ε υ θ ύ ν ο υ ν π ρ ο ς ένα σ τ ά δ ι ο ε υ ρ ύ τ ε ρ ο » . 8 Σ τ ή ν κ ο -

6. V. Pareto, Les systèmes socialistes, τ. Α', σσ. 62 κ.έξ. 7. Gaetano Mosca, «Piccola polemica», Riforma soziale 14, 17 (1908), σσ. 329-331· πρβλ. επίσης Carmelo Caristia, Analisi odierna del costitu­ zionalismo, Torino 1908, σ. 229. 8. E . Barrault, La hiérarchie. Religion Saint-Simonienne. Recueil et prédications, τ. Α', Paris 1832, σ. 196.

Ο Σ Ι Δ Η Ρ Ο Υ Σ ΝΟΜΟΣ Τ Η Σ Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Α Σ

523

ρ υ φ ή τ ο ΰ σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ο ύ τ ο υ ς κ ρ ά τ ο υ ς , οί σ α ι ν σ ι μ ο ν ι σ τ έ ς τ ο π ο ­ θετούν

τούς

«hommes

généraux»

[«οικουμενικούς

ανθρώ­

π ο υ ς » ] , πού υποδεικνύουν σέ κάθε μ ε μ ο ν ω μ έ ν ο άτομο το κ ο ι ­ ν ω φ ε λ έ ς ε ρ γ ο , τ ο ό π ο ι ο , ο φ ε ί λ ο υ ν νά ε π ι τ ε λ έ σ ο υ ν κ α ί τ ό ό π ο ι ο , σ ύ μ φ ω ν α β έ β α ι α μ έ τ ή ν α υ τ ε ξ ο ύ σ ι α κ ρ ί σ η τ ώ ν έν λ ό γ ω υ π ε ­ ρ ά ν θ ρ ω π ω ν , θά α ν τ α π ο κ ρ ί ν ε τ α ι δσο γ ί ν ε τ α ι κ α λ ύ τ ε ρ α σ τ ί ς κ λ ί ­ σ ε ι ς κ α ί σ τ ά χ α ρ ί σ μ α τ α τ ο υ . 9 Υ π ο χ ρ ε ω μ έ ν ο ς νά α ν τ ι κ ρ ο ύ σ ε ι τ ή μ ο μ φ ή δτι μ έ τ ι ς α ν τ ι λ ή ψ ε ι ς του προλειαίνει τό έδαφος γιά τον

δεσποτισμό,

ενας

άπό

τούς

θερμότερους

οπαδούς

Saint-Simon, ενθουσιώδης υπέρμαχος τής «νέας

δέν δ ί σ τ α σ ε νά υ π ο σ τ η ρ ί ξ ε ι δ τ ι ή π λ ε ι ο ψ η φ ί α τ ώ ν ο φ ε ί λ ε ι νά υ π ο τ ά σ σ ε τ α ι σ τ ή ν αυθεντία

τοΰ ίκανοΰ,

τοΰ

δυναστείας», ανθρώπων

καί μάλιστα

ο χ ι μ ό ν ο άπό σ ε β α σ μ ό , ά λ λ ά κ α ί άπό φ ι λ α υ τ ί α , κ α ί τ έ λ ο ς ε π ε ι ­ δ ή ό ά ν θ ρ ω π ο ς , άν κ α ί ζ ε ι π ν ε υ μ α τ ι κ ά α π ο μ ο ν ω μ έ ν ο ς , π ρ α κ τ ι ­ κά χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι πάντοτε κάποιο σ τ ή ρ ι γ μ α .

Έδώ

θεμελιώνεται

λ ο ι π ό ν μ ε τ α φ υ σ ι κ ά ή α ν α γ κ α ι ό τ η τ α τ ή ς α υ θ ε ν τ ί α ς ά φ ' ενός κ α ί τής υποταγής άφ' ετέρου. Ή δέν ε ί ν α ι π α ρ ά

«πολιτική

αυθεντία, λ έ γ ε τ α ι ,

έκφανση τ ή ς

αγάπης

ουσιαστικά πού

ενώνει

δλους τ ο ύ ς α ν θ ρ ώ π ο υ ς έν Θ ε ώ . Κ α ί μ π ο ρ ε ί τ ε π ο τ έ νά π ρ ο τ ι μ ή ­ σ ε τ ε άντί τοΰ Θεοΰ τ ή θ λ ι β ε ρ ή εκείνη ανεξαρτησία πού α π ο μ ο ­ νώνει σήμερα τά αισθήματα, τα φρονήματα καί τά ε γ χ ε ι ρ ή μ α ­ τ α κ α ί , μ ο λ ο ν ό τ ι φ έ ρ ε ι τ ό π ο μ π ώ δ ε ς τ ο ύ τ ο ό ν ο μ α , δέν ε ί ν α ι τ ί ­ ποτε

άλλο

παρά

ό εγωισμός

μέ

δλα

τά

παρεπόμενα

δεινά

τ ο υ ; » . 1 0 Τ ό σ ύ σ τ η μ α τών σαινσιμονιστών είναι πέρα γ ι ά πέρα αυταρχικό καί ιεραρχικό. Οί μ α θ η τ έ ς τού S a i n t - S i m o n τόσο λί­ γο δυσανασχέτησαν

μ έ τον καισαρισμό τοΰ Ναπολέοντα

Γ',

ώ σ τ ε προσδέθηκαν ώς έ π ί τό πλείστον ά σ μ ε ν έ σ τ α τ α στο άρμα τ ο υ ά π ό τ ή σ τ ι γ μ ή δπου σ χ η μ ά τ ι σ α ν τ ή ν ε ν τ ύ π ω σ η δ τ ι θά π ο ρ ί ζ ο ν τ α ν ά π ' αυτόν ο φ έ λ η τ ό σ ο σ τ ό ο ι κ ο ν ο μ ι κ ό π ε δ ί ο δσο κ α ί σ' ε κ ε ί ν ο τ ώ ν κ ο ι ν ω ν ι κ ώ ν Ή

μεταρρυθμίσεων.

σ χ ο λ ή τ ο ΰ F o u r i e r π ρ ο χ ώ ρ η σ ε μ ά λ ι σ τ α ένα β ή μ α π α ρ α ­

πέρα. Τ ο άναπεπταμένο καί πολυσχιδές σύστημα του ό Fourier τό ε ί χ ε κ α τ α σ τ ρ ώ σ ε ι μ έ ευσυνειδησία σχεδόν σ χ ο λ α σ τ ι κ ή καί 9. Oeuvres de Saint-Simon et Enfantin, τ. M A ' : Doctrines niennes. Exposition par Bazard, Paris 1877, σ. 275. 10. E . Barrault, La hiérarchie, σ. 196.

Saint-Simo-

524

Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Κ Ε Σ Τ Α Σ Ε Ι Σ Τ Η Σ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

οχι άμοιρη τραγελαφικών γνωρισμάτων. Ό τ α ν β λ έ π ο υ μ ε σ ή ­ μ ε ρ α αυτήν τ ή ν π λ ε υ ρ ά τ ο ΰ θ ε ω ρ η τ ι κ ο ύ τ ο υ κ α τ α σ κ ε υ ά σ μ α τ ο ς , αισθανόμαστε σχεδόν αναπόφευκτα κάποια θ υ μ η δ ί α · χ ρ η σ ι μ ο ­ ποιώντας πίνακες, οικοδόμησε μιά δαιδαλώδη «σφαιρική ιε­ ρ α ρ χ ί α » , όπου π ε ρ ι λ α μ β ά ν ο ν τ α ν όλες οί μ ο ρ φ έ ς κ α ί α π ο χ ρ ώ σ ε ι ς τ ή ς ε ξ ο υ σ ί α ς , άπό τ ή ν «αναρχία» ώ ς τ ή ν « π α ν τ α ρ χ ί α » , κ α θ ε ­ μία μ έ τά « υ ψ η λ ά α ξ ι ώ μ α τ α » καί τ ι ς « υ ψ η λ έ ς

λειτουργίες»

τ η ς . 1 1 Δ ι κ α ί ω ς ε π ι σ ή μ α ν ε ό Sorel τ ή ν σ τ ε ν ή σ υ ν ά φ ε ι α τ ο ΰ σ ο ­ σ ι α λ ι σ μ ο ύ ( π ρ ο τ ο ΰ L o u i s B l a n c ) π ρ ο ς τ ή ν εποχή τ ο ΰ μ ε γ ά λ ο υ Ν α π ο λ έ ο ν τ α κ α ί τ ό ν ι σ ε ό τ ι οί σ α ι ν σ ι μ ο ν ι σ τ ι κ έ ς κ α ί φ ο υ ρ ι ε ρ ι σ τ ι κ έ ς ο υ τ ο π ί ε ς μ π ο ρ ο ύ σ α ν νά β λ α σ τ ή σ ο υ ν κ α ί νά ε υ δ ο κ ι μ ή σ ο υ ν μόνο σ τ ό έδαφος τ ή ς ιδέας τ ή ς α υ θ ε ν τ ί α ς , σ τ ή ν όποια π ρ ο σ έ δ ω ­ σε νέα α ϊ γ λ η ό τ ρ α ν ό ς Κ ο ρ σ ι κ α ν ό ς . 1 2 Σ ύ μ φ ω ν α μ έ τ ο ν B e r t h , ολόκληρο τό σύστημα Fourier προϋποθέτει παντού γ ι ά τ ή λει­ τ ο υ ρ γ ί α τ ο υ τ ή ν α ό ρ α τ η , άλλά π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ α τ η κ α ί α π α ρ α ί τ η ­ τ η π α ρ ο υ σ ί α τ ο ΰ ί δ ι ο υ τ ο ΰ F o u r i e r , ό όποιος, μόνος αυτός, σαν σ τ ρ α τ η λ ά τ η ς Ν α π ο λ έ ω ν τ ο ΰ σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ , θά ή τ α ν ικανός νά ε ν ε ρ γ ο π ο ι ε ί κ α ί νά ε ν α ρ μ ο ν ί ζ ε ι τ ά π ο ι κ ί λ α π ά θ η . 1 3 Οί μεταγενέστεροι

θιασώτες τής κοινωνικής

επανάστασης

άρνοΰνταν τ ή ν κ υ β έ ρ ν η σ η π λ ε ι ο ψ η φ ί α ς σ τ ό π λ α ί σ ι ο τ ο ΰ α σ τ ι κ ο ύ κ ρ ά τ ο υ ς , άν κ α ί ο χ ι in a b s t r a c t o , άλλά π ά ν τ ω ς in c o n c r e t o .

Ό

Μπακούνιν εναντιωνόταν σέ οποιαδήποτε σ υ μ μ ε τ ο χ ή τ ή ς εργα­ τ ι κ ή ς τάξης στίς γενικές εκλογές, πεπεισμένος ότι σέ μιά κοι­ νωνία δπου ό λαός, ή μάζα τ ώ ν μ ι σ θ ω τ ώ ν ε ρ γ α τ ώ ν , παραμένει οικονομικά υποτελής σέ μιά μειοψηφία κατεχόντων,

ακόμη κ α ί

τό πιο ελεύθερο δικαίωμα ψήφου καθίσταται πλασματικό καί πλανερό. « Ε ξ ο υ σ ί α σημαίνει κυριαρχία, καί κάθε μορφή κ υ ­ ριαρχίας προϋποθέτει

τήν ύπαρξη

μιάς κυριαρχούμενης

μά­

ζ α ς » . 1 4 Ή δημοκρατία λογιζόταν μάλιστα ώς τό χειρότερο άπ' 11. Ferdinand Guillon, 'Accord des principes. Travail des écoles sociétaires. Charles Fourier, Paris 1850, σ. 97. 12. Πρόλογος τοΰ Georges Sorel στό: Fernand Pelloutier, Histoire des bourses du travail, σσ. 7 κ.έξ. 13. Edouard Berth, «Marchands, intellectuels et politiques», Le Mouve­ ment socialiste 9, 22 (1907), σ. 3 8 5 . 14. Michèle Bakounine, «L'Empire knouto-germanique et la révolution sociale», Oeuvres, τ. Β ' , σ. 126.

Ο Σ Ι Δ Η Ρ Ο Τ Σ ΝΟΜΟΣ Τ Η Σ Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Α Σ

525

δλα τα α σ τ ι κ ά κ α θ ε σ τ ώ τ α . Τ ο ά β α σ ί λ ε υ τ ο κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ό π ο ­ λ ί τ ε υ μ α , τ ό ό π ο ι ο θα π ρ έ π ε ι δ ί χ ω ς άλλο νά θ ε ω ρ ή σ ο υ μ ε ώ ς τ ή ν ύ ψ ι σ τ η μορφή τ ή ς αστικής δημοκρατίας, διαπνέεται κατά τον P r o u d h o n στον μ έ γ ι σ τ ο β α θ μ ό ά π ό τ ή μ ι κ ρ ο π ρ ε π ή , κυβερνητική

νοοτροπία

(zèle

gouvernemental),

φανατική

δυνάμει

τής

ό π ο ι α ς οί ι θ ύ ν ο ν τ ε ς ν ο μ ί ζ ο υ ν π ώ ς μ π ο ρ ο ύ ν νά α υ θ α ι ρ ε τ ο ύ ν ατι­ μ ω ρ η τ ί , μόνο κ α ί μόνο επειδή έχουν π ά ν τ ο τ ε τ ή ν ε υ κ ο λ ί α νά περιβάλλουν τον δ ε σ π ο τ ι σ μ ό τους μ έ τον βολικό μανδύα τ ο υ κ ο ι ν ο ύ σ υ μ φ έ ρ ο ν τ ο ς . 1 5 Κ α ί αυτή ακόμη ή π ο λ ι τ ι κ ή ε π α ν ά σ τ α ­ σ η δέν ε π ι φ έ ρ ε ι κ α τ ά τ ο ν P r o u d h o n π α ρ ά « μ ε τ α τ ό π ι σ η τ ή ς εξουσίας».16 Ό

Ρώσος σοσιαλιστής

Άλεξάντρ

Χ έ ρ τ σ ε ν , τοΰ όποιου ή

μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η μεταθανάτια σημασία έ γ κ ε ι τ α ι μάλλον στο πεδίο τ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς ψυχολογίας, διατύπωσε τ ή θέση ότι, αφότου έ γ ι ­ νε ό ά ν θ ρ ω π ο ς d e f a c t o π α ρ ε λ κ ό μ ε ν ο τ ή ς ι δ ι ο κ τ η σ ί α ς κ α ί ή ζ ω ή α δ ι ά κ ο π ο ς αγώνας α π ό κ τ η σ η ς χ ρ η μ ά τ ω ν , οί π ο λ ι τ ι κ έ ς τάξεις

στον α σ τ ι κ ό κ ό σ μ ο

στους κ α τ έ χ ο ν τ ε ς ,

διαιρέθηκαν

παρα­

σ έ δύο σ τ ρ α τ ό π ε δ α :

οί ό π ο ι ο ι π ρ ο σ κ ο λ λ ώ ν τ α ι

μ έ πεϊσμα στά

ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι α τ ο υ ς , κ α ί στους α κ τ ή μ ο ν ε ς , οί ό π ο ι ο ι θ έ λ ο υ ν νά α ρ π ά ξ ο υ ν τ ή ν π ε ρ ι ο υ σ ί α τ ώ ν π ρ ώ τ ω ν , δ ί χ ω ς δ μ ω ς νά έ χ ο υ ν τ ή δ ύ ν α μ η νά τ ό κ ά μ ο υ ν φθονερούς. Ή

δ η λ α δ ή στους φ ι λ ά ρ γ υ ρ ο υ ς κ α ί στους

ιστορική εξελικτική πορεία συνίσταται

απλώς

σ τ ο δ τ ι ε π ι κ ρ α τ ε ί τ ό ένα κ ύ μ α τ ή ς α ν τ ι π ο λ ί τ ε υ σ η ς μ ε τ ά τ ό ά λ ­ λο, μ έ άλλα λόγια: « α π ο κ τ ά περιουσία ή κ ο ι ν ω ν ι κ ή θ έ σ η καί π ε ρ ν ά ά π ό τ ο ν φθόνο σ τ ή φ ι λ α ρ γ υ ρ ί α » . 1 7 Μ ι ά κ α ί μ ό ν η ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ή δ ι δ α σ κ α λ ί α εγείρει τ ή ν αξίωση δ τ ι α ν τ ι τ ά σ σ ε τ α ι σ ο β α ρ ά σ έ όλες τ ι ς θ ε ω ρ ί ε ς , π α λ α ι έ ς κ α ί ν έ ε ς , πού

υποστηρίζουν

τήν

εγγενή

αναγκαιότητα

ύ π α ρ ξ η ς τ ή ς « π ο λ ι τ ι κ ή ς » τ ά ξ η ς : ή μαρξιστική.

αδιάλειπτης Έ δ ώ , τό κρά­

τ ο ς τ α υ τ ί ζ ε τ α ι μ έ τ ή ν άρχουσα τ ά ξ η ( τ ι ς έ σ χ α τ ε ς ω σ τ ό σ ο σ υ ­ ν έ π ε ι ε ς τ ο ύ τ η ς τ ή ς τ α ύ τ ι σ η ς έ μ ε λ λ ε νά τ ι ς σ υ ν α γ ά γ ε ι

μετέπει-

15. P . J . Proudhon, «Idée générale de la révolution au X I X e siècle», στό: Oeuvres complètes, Paris 1868, σ. 6 5 . 16. P . - J . Proudhon, Les confessions d'un révolutionnaire, σ. 24. 17. Alexander J . Herzen, Erinnerungen, μτφ. έπιμ. Otto Buek, τ. Β ' , Berlin 1907, σ. 150.

526

Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Κ Ε Σ Τ Α Σ Ε Ι Σ Τ Η Σ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

τα ό μαθητής τοΰ Marx Μπακούνιν). Τ ο πρώτο θεωρείται ώς ή « ε κ τ ε λ ε σ τ ι κ ή ε π ι τ ρ ο π ή » τ ή ς δεύτερης ή , κατά τον Olivetti, ώς σ υ ν δ ι κ ά τ ο ε ν τ ε τ α λ μ έ ν ο νά π ρ ο α σ π ί ζ ε ι τ ά π ρ ο ν ό μ ι α τ ώ ν κ ρ α ­ τ ο ύ ν τ ω ν , 1 8 αντίληψη έξαλλου ά π ό τ ή ν όποια δέν απέχει π ο λ ύ ο ύ τ ε ό σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ό ς θ ε ω ρ η τ ι κ ό ς M o s c a , ό όποιος ό μ ω ς , σ υ ν ε ­ π ή ς π ρ ό ς τ ή ν κ ο σ μ ο θ ε ω ρ ί α τ ο υ , δέν α ν α λ ύ ε τ α ι σ έ ε π ι κ λ ή σ ε ι ς ελέους. Έ ν α ς

Γ ά λ λ ο ς σ ο σ ι α λ ι σ τ ή ς , ό όποιος β έ β α ι α

εγκατα­

σ τ ά θ η κ ε σ τ ο μ ε τ α ξ ύ σ έ θ ώ κ ο υ ς α σ τ ι κ ώ ν κ υ β ε ρ ν ή σ ε ω ν , εξώθη­ σ ε τ ή μ α ρ ξ ι σ τ ι κ ή αντίληψη π ε ρ ί κ ρ ά τ ο υ ς ώ ς τ ά άκρα κ α ί σ υ μ ­ β ο ύ λ ε υ ε τ ο ύ ς εργάτες νά εγκαταλείψουν τ ί ς μ ε μ ο ν ω μ έ ν ε ς κ α ί τ ο π ι κ έ ς ο ι κ ο ν ο μ ι κ έ ς α γ ω ν ι σ τ ι κ έ ς κ ι ν η τ ο π ο ι ή σ ε ι ς , τ ί ς απεργίες, κ α ί , μ ε τ ε ρ χ ό μ ε ν ο ι ώ ς όπλο τ ο υ ς τ ή γ ε ν ι κ ή π ο λ ι τ ι κ ή απεργία, νά ε ξ α π ο λ ύ σ ο υ ν σ υ γ χ ρ ό ν ω ς ο λ ο μ έ τ ω π η επίθεση κ α τ ά τ ο ΰ κ ρ ά ­ τ ο υ ς , γ ι α τ ί ή α σ τ ι κ ή τ ά ξ η θά μ π ο ρ ο ΰ σ ε νά π λ η γ ε ί μόνο εφόσον πληγεί τό κράτος.19 Ή μ α ρ ξ ι σ τ ι κ ή αντίληψη π ε ρ ί κ ρ ά τ ο υ ς , σ υ ν δ υ α σ μ έ ν η μ έ τ ή ν πίστη

στήν επαναστατική

δύναμη κρούσεως τών εργατικών

μ α ζ ώ ν κ α ί σ τ ή ν έ κ δ η μ ο κ ρ α τ ι σ τ ι κ ή επίδραση τ ή ς κ ο ι ν ω ν ι κ ο ­ ποίησης τών μέσων παραγωγής, οδηγεί κατά λ ο γ ι κ ή ακολου­ θία σ τ ό κ ο ι ν ω ν ι κ ό κ α θ ε σ τ ώ ς π ο ύ θ ε ω ρ ε ί ο υ τ ο π ι κ ό ή σ χ ο λ ή τ ο ΰ Mosca. Κ α τ ά τούς μαρξιστές, ό καπιταλιστικός τρόπος παρα­ γωγής μ ε τ α β ά λ λ ε ι τ ή μ ε γ ά λ η πλειονότητα τοΰ πληθυσμού σέ π ρ ο λ ε τ α ρ ί ο υ ς , γ ε ν ν ώ ν τ α ς έτσι α ν α π ό δ ρ α σ τ α ά φ ' έ α υ τ ο ΰ τούς μελλοντικούς

ε ν τ α φ ι α σ τ έ ς τ ο υ . Ευθύς μ ό λ ι ς α ν α π τ υ χ θ ε ί κ α ί

ωριμάσει τό προλεταριάτο, στηριζόμενο σ τ ή συγκέντρωση καί τ ή σ υ σ σ ώ ρ ε υ σ η τ ή ς μ ε γ ά λ η ς β ι ο μ η χ α ν ί α ς , θά κ α τ α λ ά β ε ι τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ή εξουσία κ α ί θά κ η ρ ύ ξ ε ι κ ρ α τ ι κ ή τ ή ν α τ ο μ ι κ ή ι δ ι ο κ τ η ­ σ ί α . 'Μέ τ ή ν ε ν έ ρ γ ε ι α δμως αυτήν θά α ύ τ ο κ α τ α λ υ θ ε ΐ , δ ε δ ο μ έ ν ο υ ό τ ι έ τ σ ι θά άρθοΰν όλες οί τ α ξ ι κ έ ς δ ι α φ ο ρ έ ς , άρα κ α ί όλες οί τ α ξ ι κ έ ς α ν τ ι θ έ σ ε ι ς . Μ έ άλλα λ ό γ ι α , θά κ α τ α ρ γ ή σ ε ι τ ό κ ρ ά τ ο ς ώς τ έ τ ο ι ο . Σ τ ή διαιρεμένη σέ τάξεις κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ή

κοινωνία,

τ ό κ ρ ά τ ο ς χ ρ ε ι α ζ ό τ α ν γ ι ά νά ο ρ γ α ν ω θ ο ύ ν οί κ υ ρ ί α ρ χ ε ς τ ά ξ ε ι ς

18. Angelo Oliviero Olivetti, Problemi del socialismo contemporaneo, σ. 41. 19. Aristide Briand, La grève générale et la révolution. Discours réédité en 1907 (Paris), σ. 7.

Ο Σ Ι Δ Η Ρ Ο Υ Σ ΝΟΜΟΣ Τ Η Σ Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Α Σ

527

μ έ σ κ ο π ό να π ρ ο α σ π ί ζ ο υ ν κ α ί να δ ι α τ η ρ ο ύ ν τ ο ν τ ρ ό π ο π α ρ α ­ γ ω γ ή ς τ ο υ ς κ α ί να ε κ μ ε τ α λ λ ε ύ ο ν τ α ι τ ό π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο . Τ ό τ έ λ ο ς τ ο ΰ κ ρ ά τ ο υ ς εΐναι λ ο ι π ό ν τ α υ τ ό σ η μ ο μ έ τ ό τ έ λ ο ς τ ή ς ύ π α ρ ξ η ς μ ι ά ς κ υ ρ ί α ρ χ η ς τ ά ξ η ς . 2 0 Ά λ λ ά ακόμη κ α ί ή νέα α τ α ξ ι κ ή κ ο λ λ ε κ τ ι β ι σ τ ι κ ή κ ο ι ν ω ν ί α τ ο ΰ μ έ λ λ ο ν τ ο ς , ή όποια π ρ ό κ ε ι τ α ι να ε γ ­ καθιδρυθεί πάνω στά ερείπια τοΰ παλαιού κράτους, χρειάζεται α ι ρ ε τ ά σ τ ο ι χ ε ί α , έ σ τ ω κ α ί άν ώ ς π ρ ο ς αυτά ισχύουν δ λ α τ ά π ρ ο λ η π τ ι κ ά μ έ τ ρ α , δσα π ε ρ ι λ α μ β ά ν ο ν τ α ι σ τ ο Κοινωνικό βόλαιο

συμ­

τ ο ΰ R o u s s e a u κ α ί υ ι ο θ ε τ ή θ η κ α ν μ ε τ έ π ε ι τ α κ α ί σ τ ή Δια­

κήρυξη

τών δικαιωμάτων

του ανθρώπου

τής γαλλικής Ε π α ν ά ­

σ τ α σ η ς · π ρ ω τ ε ύ ο υ σ α θ έ σ η μ ε τ α ξ ύ αυτών κ α τ έ χ ε ι τ ό ανακλητό δλων τ ώ ν αξιωματούχων καί ό παρεπόμενος χρονικός περιορι­ σμός

όλων

τών πληρεξουσιοτήτων,

οί όποιες

θά

διατελούν

α δ ι ά λ ε ι π τ α ύ π ό τ ή δ α μ ό κ λ ε ι ο σ π ά θ η τ ή ς εύνοιας τ ο ΰ λ α ο ΰ . 2 1 Ή

δ ι α χ ε ί ρ ι σ η τ ο ΰ κ ο ι ν ω ν ι κ ο ύ π λ ο ύ τ ο υ μ π ο ρ ε ί νά γ ί ν ε ι ι κ α ν ο ­

π ο ι η τ ι κ ά μόνο άν σ υ γ κ ρ ο τ η θ ε ί π ο λ υ ά ρ ι θ μ ο υ π α λ λ η λ ι κ ό

σώμα.

Σ τ ο σ η μ ε ί ο τ ο ΰ τ ο π ρ ο β ά λ λ ο υ ν δ μ ω ς κ α ί π ά λ ι α μ φ ι β ο λ ί ε ς , κ ι άν τ ί ς σ τ ο χ α σ τ ο ύ μ ε μ έ σ υ ν έ π ε ι α ο δ η γ ο ύ μ α σ τ ε νά ά ρ ν η θ ο ΰ μ ε κ α ­ τ η γ ο ρ η μ α τ ι κ ά τ ή δ υ ν α τ ό τ η τ α ενός ά τ α ξ ι κ ο ΰ κ ρ ά τ ο υ ς . Ή χείριση

ενός

άπροσμέτρητου

κεφαλαίου,

ιδιαίτερα

δια­

μάλιστα

εφόσον π ρ ό κ ε ι τ α ι γ ι ά χ ρ ή μ α τ α α ν ή κ ο ν τ α σ τ ο κ ο ι ν ω ν ι κ ό σ ύ ν ο ­ λο,

προσδίδει

στους δ ι α χ ε ι ρ ι σ τ έ ς

τουλάχιστον

ΐ σ η ισχύ καί

επιρροή ό σ η κ α ί ή κ α τ ο χ ή ί δ ι ο υ κ ε φ α λ α ί ο υ , ή α τ ο μ ι κ ή ι δ ι ο κ τ η ­ σ ί α . Δ έ ν σ ο β ε ί λ ο ι π ό ν ό κ ί ν δ υ ν ο ς , ρ ω τ ο ΰ ν οί ε ξ έ χ ο ν τ ε ς κ α τ α κ ρ ι τ έ ς τ ο ΰ μ α ρ ξ ι σ τ ι κ ο ύ κ ο ι ν ω ν ι κ ο ύ κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς , νά εκδηλωθεί καί στό πλαίσιο τοΰ σοσιαλιστικού κράτους τ ό ΐδιο

ένστικτο

π ο ύ ώ θ ε ΐ τ ο ύ ς σ η μ ε ρ ι ν ο ύ ς κ α τ ό χ ο υ ς α τ ο μ ι κ ή ς ι δ ι ο κ τ η σ ί α ς νά

20. Friedrich Engels, Die Entwicklung des Sozialismus von der Utopie zur Wissenschaft, εκδ. δ', Berlin 1 8 9 1 , σ. 4 0 . 2 1 . Ό τ α ν δέχεται ότι στό σοσιαλιστικό κράτος θά αναδειχθούν περισ­ σότεροι ηγέτες, ακόμη καί πολιτικοί, άπ' ό,τι σέ όλες τίς μέχρι τοΰδε γνωστές μορφές κράτους, ό Hobson δέν διερμηνεύει παρά μιαν ευρύτατα διαδεδομένη αντίληψη (Boodle, σσ. 587, 8 9 0 ) . Ό Bernstein έξαλλου λέει ότι τό σώμα τών διοικητικών λειτουργών τοΰ μελλοντικού κράτους έπι πολύ καιρό ελάχιστα μόνο θά διαφέρει άπό εκείνο τοΰ σημερινοΰ (Zur Geschichte, σ. 2 1 2 ) .

528

Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Κ Ε Σ Τ Α Σ Ε Ι Σ Τ Η Σ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

κληροδοτούν

τα αποθησαυρισμένα

πλούτη

τους

στα παιδιά

τ ο υ ς , νά δ ο κ ι μ ά σ ο υ ν δ η λ α δ ή οί δ ι α χ ε ι ρ ι σ τ έ ς τ ή ς δ η μ ό σ ι α ς χ ρ η ­ μ α τ ι κ ή ς κ α ί εμπράγματης π ε ρ ι ο υ σ ί α ς νά ε κ μ ε τ α λ λ ε υ θ ο ύ ν τ ή ν τεράστια

ι σ χ ύ κ α ί επιρροή τ ο υ ς γ ι ά νά διορίσουν τ ά π α ι δ ι ά

τους ώς διαδόχους στο ά ξ ί ω μ ά τ ο υ ς ; 2 2 Ε π ι π λ έ ο ν , ό σ χ η μ α τ ι σ μ ό ς μ ι ά ς νέας ά ρ χ ο υ σ α ς

μειοψηφίας

ε υ ν ο ε ί τ α ι ε ξ α ι ρ ε τ ι κ ά κ α ί άπό τ ή ν ι δ ι α ί τ ε ρ η εκείνη μ ο ρ φ ή τ ο ΰ κ ο ι ν ω ν ι κ ο ύ γ ί γ ν ε σ θ α ι σ τ ή ν οποία ε δ ρ ά ζ ε τ α ι ή μ α ρ ξ ι σ τ ι κ ή ιδέα τ ή ς ε π α ν ά σ τ α σ η ς . Κ α τ ά τον M a r x , μ ε τ α ξ ύ τ ή ς κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ή ς κ ο ι ν ω ν ί α ς ά φ ' ενός κ α ί τ ή ς κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ή ς ά φ ' έτερου μ ε σ ο λ α ­ βεί ή περίοδος τοΰ επαναστατικού μ ε τ α σ χ η μ α τ ι σ μ ο ύ τ ή ς π ρ ώ ­ τ η ς σ τ ή δ ε ύ τ ε ρ η , μ ι ά ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή π ε ρ ί ο δ ο ς σ τ ή ν όποια αντι­ στοιχεί μιά μ ε τ α β α τ ι κ ή π ο λ ι τ ι κ ή περίοδος, κατά τ ή διάρκεια τ ή ς ό π ο ι α ς « τ ό κ ρ ά τ ο ς δέν μ π ο ρ ε ί νά εΐναι άλλο π α ρ ά ή ε π α ν α ­ σ τ α τ ι κ ή δ ι κ τ α τ ο ρ ί α τ ο ύ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ » 2 3 ή , γ ι ά νά ε κ φ ρ ά σ ο υ ­ με τό πράγμα λιγότερο εύφημιστικά, ή επαναστατική δικτατο­ ρία όσων σ ο σ ι α λ ι σ τ ώ ν η γ ε τ ώ ν θά έχουν τ ή δ ύ ν α μ η κ α ί έ π ι τ η δ ε ι ό τ η τ α νά αρπάξουν σ τ ο όνομα τ ο ΰ σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ τ ά ηνία τ ή ς

22. Gaetano Mosca, Απάντηση σέ μιαν έρευνα σχετικά μέ τόν σοσια­ λισμό, τά αποτελέσματα τής οποίας είδαν τό φως τής δημοσιότητας στήν επιμελημένη άπό τόν Marescotti επετηρίδα Bios (Milano 1904). Τόν κίνδυνο αυτόν συχνά τον έχουν επισημάνει εμφαντικά οί πολέμιοι τοΰ κολλεκτιβισμοΰ. Πρβλ. Paul Leroy-Beaulieu, Le collectivisme, τ. Α', Pa­ ris 1884, σσ. 3 5 0 κ.έξ., F.S. Merlino, Pro e contro il socialismo, σ. 194. — Στήν τάση νά συγκεντρωθεί ή εξουσία τοΰ μελλοντικού κράτους στά χέρια λιγοστών εντεταλμένων θά ύπέκυπτε κατ' α ν ά γ κ η καί τό προορι­ σμένο νά διευθύνει τήν παραγωγή στή σοσιαλιστική κοινωνία Ε θ ν ι κ ό Ε ρ γ α τ ι κ ό Συμβούλιο, τό όποιο σχεδίασε ό Jean Jaurès περιορίζοντας το μέ πάμπολλες νομικές επιφυλάξεις, βλ. J . Jaurès, «Organisation socialiste», Revue socialiste lì, 22 (1895), σσ. 129-160. - Ό ρεφορμΐστής σο­ σιαλιστής Joseph Sarraute χαρακτηρίζει τήν κολλεκτιβιστική μορφή τής σοσιαλιστικής κοινωνίας ώς «τολμηρό έργο, μ έ τό όποιο θά ήθελε κανείς νά επιφορτίσει οχι έναν Θεό, παρά έναν τύραννο ή μιαν επιτροπή κοινής σωτηρίας, μέσα στά χέρια τής οποίας το κυρίαρχο έθνος αναγκαστικά θά παραιτούνταν άπό τήν εξουσία του» ( J . Sarraute, Socialisme d'opposi­ tion, socialisme de gouvernement et lutte de classe, Paris 1 9 0 1 , σ. 46). 23. Karl Marx, Randglossen zum Programm der deutschen Arbeiter­ partei, στό: Waffenkammer des Sozialismus, ήμίτ. Γ (1908), σ. 18.

Ο Σ Ι Δ Η Ρ Ο Υ Σ ΝΟΜΟΣ Τ Η Σ Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Α Σ

529

εξουσίας άπο τά χέρια τ ή ς θνήσκουσας α σ τ ι κ ή ς κ ο ι ν ω ν ί α ς . 2 4 Α ξ ί ζ ε ι νά σ η μ ε ι ω θ ε ί δ τ ι τ ο μ ε τ α β α τ ι κ ό σ τ ά δ ι ο τ ή ς ρίας

δικτατο­

π ο σ ώ ς δέν α π ο τ ε λ ε ί απλώς γ ν ώ ρ ι σ μ α τ ή ς τ α κ τ ι κ ή ς ο ρ ι ­

σμένων σοσιαλιστικών πρόγραμμα

ρευμάτων.25

τοΰ ρεπουμπλικανικού

Ακόμη

καί το ελάχιστο

κόμματος

τοΰ

Giuseppe

Mazzini π ρ ο έ β λ ε π ε τ ή ν ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή δικτατορία, ή όποια μ ά ­ λιστα επέφερε τ ή ρήξη μεταξύ τ ή ς μυστικής

επαναστατικής

εταιρείας « Ν έ α Ι τ α λ ί α » καί τών σοσιαλιστικών στοιχείων τών Καρμπονάρων. Ό

φίλος κ α ί β ι ο γ ρ ά φ ο ς τ ο ΰ G r a c c h u s

Φλωρεντινός Filippo Buonarroti, ό όποιος ε ϊ χ ε

Babeuf

ανδραγαθήσει

σ τ ή γ α λ λ ι κ ή Ε π α ν ά σ τ α σ η , 2 6 δ π ο υ ε ί δ ε ά π ό κ ο ν τ ά π ώ ς οί ν ι κ η ­ φόροι ε π α ν α σ τ ά τ ε ς δ ι α τ ή ρ η σ α ν τ ή ν α ν ι σ ό τ η τ α κ α ί δ ο κ ί μ α σ α ν νά σ χ η μ α τ ί σ ο υ ν μ ι ά νέα α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ί α , ε ν α ν τ ι ώ θ η κ ε σ φ ο δ ρ ό τ α ­ τα στό σχέδιο συγκεντρωτικής οργάνωσης τ ή ς εξουσίας. Α ν ά ­ μ ε σ α στους θ ε ω ρ η τ ι κ ο ύ ς λ ό γ ο υ ς π ο ύ ε π ι κ α λ έ σ θ η κ ε γ ι ά νά δ ι ­ καιολογήσει τ ή στάση του, ό κύριος ήταν ότι ή δικτατορία τοΰ ενός άλλο δέν α π ο τ ε λ ε ί π α ρ ά σ τ α θ μ ό σ τ ο ν δ ρ ό μ ο π ρ ο ς τ ή μ ο ­ ν α ρ χ ί α . 2 7 Κ α τ η γ ό ρ η σ ε τ ο ν M a z z i n i κ α ί τ ο ύ ς π ε ρ ί αυτόν δ τ ι οί π ο λ ι τ ι κ έ ς α λ λ α γ έ ς π ο ύ ε ϊ χ α ν τ ή ν π ρ ό θ ε σ η νά ε π ι β ά λ ο υ ν ή σ α ν καθαρά

τυπικές

καί αποσκοπούσαν

απλώς νά

εκπληρώσουν

προσωπικές τους επιθυμίες καί φιλοδοξίες, ιδίως τήν α π ό κ τ η ­ ση και άσκηση τεράστιας ε ξ ο υ σ ί α ς . 2 8 Ώ ς έκ τούτου, ό B u o n a r ­ roti α ν τ ι τ ά χ θ η κ ε στήν ένοπλη σ τ ά σ η π ο ύ οργάνωσε ό Mazzini τό 1 8 3 3 στο Π ε δ ε μ ό ν τ ι ο , εκδίδοντας ενα μ υ σ τ ι κ ό δ ι ά τ α γ μ α μ έ τ ό ό π ο ι ο α π α γ ό ρ ε υ ε στους Κ α ρ μ π ο ν ά ρ ο υ ς σ υ ν τ ρ ό φ ο υ ς τ ο υ νά υποστηρίξουν τούς στασιαστές, καθότι τυχόν ε π ι κ ρ ά τ η σ η τους δέν θά σ υ ν ε π α γ ό τ α ν , ό π ω ς π ρ ο δ ί κ α ζ ε , π α ρ ά τ ή ν απαρχή μ ι ά ς 24. Πολύ καιρό μετά τήν καταγραφή τους, οί παραπάνω σκέψεις πι­ στοποιούνται πλήρως άπό τά ρωσικά σοβιέτ. 25. Πρβλ. Carl Schmitt, Die Diktatur. Von den Anfängen des modernen Souveranitätsgedankens bis zum proletarischen Klassenkampf, München/Leipzig 1921 [έκδ. β', έπαυξ. μέ πρόλογο καί επίμετρο, 1928]. 26. Filippo Buonarroti, Conspiration pour Γ égalité, dite de Babeuf, Bruxelles 1828. Βλ. ιδίως σ. 48. 27; Giuseppe Romano-Catania, Filippo Buonarroti, έκδ. β', Palermo 1902, σσ. 211-212. 28. Αυτόθι,

34. Κοινωνιολογία

σ. 2 1 3 .

τών πολιτικών

κομμάτων

530

Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Κ Ε ! Τ Α Σ Ε Ι Σ Τ Η Σ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

νέας φ ι λ ό δ ο ξ η ς α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ί α ς . 2 9 Ή ι δ α ν ι κ ή ά β α σ ί λ ε υ τ η δ η μ ο ­ κ ρ α τ ί α τ ο ΰ M a z z i n i , κ α θ ώ ς σ η μ ε ί ω σ ε ά λ λ ο τ ε , θά ξ ε χ ώ ρ ι ζ ε ά π ο τ ή μ ο ν α ρ χ ί α μόνο κ α τ ά τ ό δ τ ι θά υ π ή ρ χ ε σ' αυτήν ένα κ λ η ρ ο ­ ν ο μ ι κ ό αξίωμα λ ι γ ό τ ε ρ ο κ α ί μ ι ά α ι ρ ε τ ή θ έ σ η π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ η . 3 0 Ώ ς π ρ ο ς τ ι ς ε π ή ρ ε ι ε ς τ η ς , ή δ ι κ τ α τ ο ρ ί α τ ο ΰ ενός δέν δ ι α φ έ ­ ρει ο υ σ ι ω δ ώ ς ά π ό τ ή δικτατορία

ενός ο μ ί λ ο υ ό λ ι γ α ρ χ ώ ν .

Ή

έννοια τ ή ς δ ι κ τ α τ ο ρ ί α ς β ρ ί σ κ ε τ α ι δ μ ω ς σ τ ο υ ς α ν τ ί π ο δ ε ς τ ή ς έννοιας τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς . Τ ό νά θ έ λ ο υ μ ε λ ο ι π ό ν νά α ξ ι ο π ο ι ή ­ σ ο υ μ ε τ ή ν π ρ ώ τ η χ ά ρ ι ν τ ή ς δ ε ύ τ ε ρ η ς θά ι σ ο δ υ ν α μ ο ύ σ ε μ έ τ ό νά δ ο κ ι μ ά σ ο υ μ ε νά χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ή σ ο υ μ ε τ ό ν π ό λ ε μ ο ώ ς τ ό π ι ο τ ε ­ λεσφόρο δπλο τ ή ς ειρήνης ή τά αλκοολούχα ποτά προς ε ξ ά λ ε ι ­ ψ η τ ο ΰ α λ κ ο ο λ ι σ μ ο ύ . 3 1 Ε ύ λ ο γ ο εΐναι νά π ρ ο ε ι κ ά σ ο υ μ ε δ τ ι μ ό λ ι ς κ ά π ο ι α ο μ ά δ α κ α τ ο ρ θ ώ σ ε ι κ ά π ο τ ε νά θ έ σ ε ι ύπό τ ή ν κ α τ ο χ ή τ η ς τ ά μ έ σ α έ ξ ο υ σ ι α σ μ ο ΰ τ ο ΰ συνόλου, θά π α σ χ ί σ ε ι έ π ε ι τ α νά διατηρήσει τ ή ν εξουσία τ η ς . 3 2 " Η δ η ό Θεόφραστος

επισήμανε

δ τ ι ή μ έ γ ι σ τ η φ ι λ ο δ ο ξ ί α δσων κ α τ έ χ ο υ ν τ ά υ ψ η λ ό τ ε ρ α αξιώμα­ τ α σ τ ί ς λ α ο κ ρ α τ ο ύ μ ε ν ε ς π ο λ ι τ ε ί ε ς , δέν εΐναι τ ό σ ο νά α π ο κ ο μ ί ­ σουν κ έ ρ δ η κ α ί π λ ο ύ τ η , δσο νά ε γ κ α θ ι δ ρ ύ σ ο υ ν β α θ μ η δ ό ν δ ι κ ή τους κ υ ρ ι α ρ χ ί α , ε ι ς βάρος ε κ ε ί ν η ς τ ο ΰ λ α ο ΰ . 3 3 Ε π ί κ ε ι τ α ι λ ο ι ­ πόν ό κίνδυνος δ τ ι ή κ ο ι ν ω ν ι κ ή ε π α ν ά σ τ α σ η , ακόμη κ α ί αφότου θά έ χ ε ι π λ έ ο ν μ ε τ α β ε ί άπό τ ό σ τ ά δ ι ο τ ή ς δ ι κ τ α τ ο ρ ί α ς σ τ ή φ υ ­ σ ι ο λ ο γ ι κ ή έ ν ν ο μ η τ ά ξ η , θά υ π ο κ α τ α σ τ ή σ ε ι έ μ μ ε σ α τ ή ν σ η μ ε ρ ι ­ νή ά π τ ή κ α ί ο ρ α τ ή άρχουσα τ ά ξ η , ή όποια ά λ λ ω σ τ ε α ν α γ ν ω ρ ί ­ ζεται καί λ ο γ ί ζ ε τ α ι ανοικτά ώς τέτοια, μ έ μιά μ υ σ τ ι κ ή γωγική

ολιγαρχία

δημα­

ε μ φ α ν ι ζ ό μ ε ν η ύ π ό τ ο ν μανδύα τ ή ς ι σ ό τ η τ α ς .

29. Αυτόθι, σ. 218. 30. Αυτόθι, σ. 228. 3 1 . «Όλοένα βλέπουμε νά επανέρχεται τό ΐδιο όνειρο: ό μαρκήσιος Posa στόν Don Carlos τοΰ Schiller επιζητεί νά κάμει τήν απολυταρχία μέ­ σο απελευθερωτικό, ό αβρός άββάς Pierre στή Ρώμη τοΰ Zola θέλει νά κάμει τήν Ε κ κ λ η σ ί α μοχλό τοΰ σοσιαλισμού» (Peter Krapotkin, Die hi­ storische Rolle des Staates, Berlin 1898, σ. 52). 32. Τοΰτο αρχίζουν τώρα νά τό διαβλέπουν όσοι ρεβιζιονιστές είναι κάτοχοι επιστημονικής παιδείας (πρβλ. E. Fournière, La sociocratie, σ. 103). 33. L a Bruyère, Caractères, suivis des caractères de Theophraste, σ. 381.

Ο Σ Ι Δ Η Ρ Ο Τ Σ ΝΟΜΟΣ Τ Η Σ Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Α Σ

Τ α κοινωνιολογικά φαινόμενα που π ε ρ ι γ ρ ά ψ α μ ε

531

άδρομερώς

σ τ ά π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν α κ ε φ ά λ α ι α , π α ρ έ χ ο υ ν λ ο ι π ό ν στους ε π ι σ τ η μ ο ­ ν ι κ ο ύ ς α ν τ ι π ά λ ο υ ς τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς άφθονα ε ρ ε ί σ μ α τ α .

Μοιά­

ζουν νά κ α τ α δ ε ι κ ν ύ ο υ ν ό τ ι ή π ο λ ι τ ι σ μ έ ν η α ν θ ρ ω π ό τ η τ α

εΐναι

αδύνατον νά υπάρξει δ ί χ ω ς « ά ρ χ ο υ σ α » ή « π ο λ ι τ ι κ ή » τ ά ξ η , κ α ί παρέχουν ευκρινείς ενδείξεις ώς πρός τ ό ότι ή π ρ ώ τ η προϋπο­ θ έ τ ε ι α ν α γ κ α ί α τ ή δ ε ύ τ ε ρ η , κ α θ ώ ς κ α ί ό τ ι ή ά ρ χ ο υ σ α αυτή τ ά ­ ξ η , μ ο λ ο ν ό τ ι ό χ ι σ π ά ν ι α αλλάζει έν μ έ ρ ε ι ώ ς π ρ ο ς τ ή σ ύ ν δ ε σ η τ η ς , α π ο τ ε λ ε ί τ ο ν μόνο π α ρ ά γ ο ν τ α δ ι α ρ κ ο ύ ς ά ξ ι α ς μ έ σ α σ τ ή ν ι σ τ ο ρ ί α τ ή ς εξέλιξης τ ή ς α ν θ ρ ω π ό τ η τ α ς . Ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , ή κ υ ­ β έ ρ ν η σ η ή , άν θ έ λ ε ι κ α ν ε ί ς νά τ ό π ε ι αλλιώς, τ ό κ ρ ά τ ο ς δέν θά μ π ο ρ ο ΰ σ ε παρά νά α π ο τ ε λ ε ί π ά ν τ ο τ ε τ ή ν ο ρ γ ά ν ω σ η μ ι ά ς μ ε ι ο ­ ψ η φ ί α ς π ο ύ α π ο β λ έ π ε ι νά ε π ι β ά λ ε ι σ τ ή ν υ π ό λ ο ι π η κ ο ι ν ω ν ί α τ ή ν « έ ν ν ο μ η τ ά ξ η » , ό π ω ς αυτή δ ι α μ ο ρ φ ώ ν ε τ α ι μ έ β ά σ η τ ί ς ανάγ­ κες τ ή ς δικής τ η ς σχέσης κυριαρχίας καί ε κ μ ε τ ά λ λ ε υ σ η ς προς τ ή μ ά ζ α τ ώ ν ε ι λ ώ τ ω ν , π ο τ έ ό μ ω ς δέν θ ά μ π ο ρ ο ΰ σ ε νά α π ο ρ ρ έ ε ι άπό τ ή ν π λ ε ι ο ψ η φ ί α , π ό σ ο μ ά λ λ ο ν νά τ ή ν ε κ π ρ ο σ ω π ε ί . 3 4

Ή

π λ ε ι ο ψ η φ ί α τ ή ς α ν θ ρ ω π ό τ η τ α ς δέν θά ε ΐ χ ε π ο τ έ τ ή δ υ ν α τ ό τ η ­ τ α , ΐ σ ω ς ο ύ τ ε κ α ί τ ή ν ι κ α ν ό τ η τ α , νά α ύ τ ο κ υ β ε ρ ν η θ ε ΐ .

Ακόμη

κ α ί άν κ α τ ό ρ θ ω ν α ν κ ά π ο τ ε οί μ ά ζ ε ς , έ λ α υ ν ό μ ε ν ε ς ά π ό δ υ σ α ρ έ ­ σ κ ε ι α , νά α π ο γ υ μ ν ώ σ ο υ ν τ ή ν ά ρ χ ο υ σ α τ ά ξ η ά π ό τ ή ν ε ξ ο υ σ ί α τ η ς , α ν α π ό δ ρ α σ τ α θά αναφαινόταν ( σ ύ μ φ ω ν α μ έ τ ό ν M o s c a 3 5 ) στους κ ό λ π ο υ ς

τών ΐδιων

τών μαζών

μ ι ά νέα

οργανωμένη

μ ε ι ο ψ η φ ί α π ο ύ θά κ α τ ε λ ά μ β α ν ε τ ή θ έ σ η μ ι ά ς ά ρ χ ο υ σ α ς τ ά ξ η ς . Κατά

μοιραία

καί

αδυσώπητη

ιστορική

αναγκαιότητα,

ή

π λ ε ι ο ψ η φ ί α τ ώ ν α ν θ ρ ώ π ω ν , α ι ω ν ί ω ς α ν ή λ ι κ η , θά ε ξ α ν α γ κ α ζ ό ­ τ α ν νά υ π ο μ έ ν ε ι τ ή ν κ υ ρ ι α ρ χ ί α μ ι ά ς μ ι κ ρ ή ς μ ε ι ο ψ η φ ί α ς

βγαλ­

μ έ ν η ς ά π ό τ ο ύ ς κ ό λ π ο υ ς τ η ς κ α ί νά χ ρ η σ ι μ ε ύ ε ι απλώς ώ ς υπο­ πόδιο τ ή ς ολιγαρχίας. Τ ό πρόβλημα

τοΰ σοσιαλισμού

δέν ε ΐ ν α ι μόνο ο ι κ ο ν ο μ ο λ ο γ ι ­

κ ό , δέν μ π ο ρ ε ΐ νά σ υ μ π τ υ χ θ ε ΐ σ τ ο ερώτημα άν κ α ί κ α τ ά π ό σ ο

34. Οί παραπάνω, καθώς καί άλλοι παρόμοιοι ενδοιασμοί, προσεγγί­ ζουν τή θέση τοΰ Mommsen ότι ή δημοκρατία διαρκώς αύτοκαταλύεται έκ νέου. 35. Gaetano Mosca, Elementi di scienza politica, σ. 6 2 . Πρβλ. επίσης τίς σσ. 2 3 2 κ.έξ. τοΰ παρόντος τόμου.

532

Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Κ Ε Σ Τ Α Σ Ε Ι Σ Τ Η Σ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

είναι δυνατόν να π ρ α γ μ α τ ω θ ε ί δ ί κ α ι η κ α ί ο ι κ ο ν ο μ ι κ ά υ γ ι έ σ τ ε ρ η κ α τ α ν ο μ ή τ ο ΰ π λ ο ύ τ ο υ , άλλα ε ί ν α ι κ α ί π ρ ό β λ η μ α τ ή ς δ η μ ο κ ρ α ­ τ ί α ς , κ α ί μ ά λ ι σ τ α τ ό σ ο ά π ό ά π ο ψ η δ ι ο ι κ η τ ι κ ο τ ε χ ν ι κ ή δσο κ α ί ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ή . Ή π ε ί ρ α δ μ ω ς έ χ ε ι δ ε ί ξ ε ι δ τ ι οί μ α ρ ξ ι σ τ έ ς κ α τ έ ­ χουν μ ε ν ένα ο ι κ ο ν ο μ ο λ ο γ ι κ ό δ ό γ μ α κ α ί ένα σ ώ μ α κοϊστορικών δμως

ιδεών

μεγάλης

ακόμη π α ν τ ε λ ή

άγνοια

ελκυστικής

φιλοσοφι-

δύναμης,

καί άδαημοσύνη

δείχνουν

οποτεδήποτε

διεισδύουν σέ περιοχές τοΰ σ υ ν τ α γ μ α τ ι κ ο ύ καί διοικητικού δ ι ­ καίου καθώς καί τ ή ς ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς . 3 6 Ό

Fourier

χαρακτήρισε

κάποτε τ ή σύγχρονη κοινωνία ώς μηχανισμό α τ ο μ ι κ ή ς άχαλιν ω σ ί α ς , ό όποιος ο ύ τ ε σ τ ο ά τ ο μ ο π α ρ έ χ ε ι εγγύηση κ α τ ά τ ώ ν ύπερβασιών τοΰ πλήθους, ούτε καί στο πλήθος κατά τών ύπερβ α σ ι ώ ν τ ο ΰ ά τ ο μ ο υ . 3 7 Α κ ό μ η κ α ί ή σοσιαλιστική

θεωρία

δέν

φ α ί ν ε τ α ι ω σ τ ό σ ο ι κ α ν ή νά ε π ι λ ύ σ ε ι εντελώς τ ό π ρ ό β λ η μ α π ά ν ω σ τ ο όποιο ν α υ ά γ η σ ε ή α σ τ ι κ ή κ ο ι ν ω ν ί α . Ό π ο τ ε δ ή π ο τ ε ε π ι ζ ή ­ τ η σ ε νά π ε ρ ι β ά λ ε ι μ έ ε γ γ υ ή σ ε ι ς τ ή ν α τ ο μ ι κ ή ε λ ε υ θ ε ρ ί α ,

εΐτε

κ α τ έ λ η ξ ε στο χάος τοΰ α τ ο μ ι κ ι σ τ ι κ ο ύ άναρχισμοΰ, εΐτε έ σ τ ε ρ ξ ε σ έ π ρ ο τ ά σ ε ι ς π ο ύ , ε ν ά ν τ ι α σ τ ή ν αγαθή π ρ ο α ί ρ ε σ η τ ο ΰ κ ά θ ε ε ι σ η γ η τ ή , θά υποδούλωναν τ ό ά τ ο μ ο σ τ ή μ ά ζ α . Ά π ό τ ά ανα­ ρίθμητα

σχετικά

παραδείγματα,

θά π α ρ α θ έ σ ο υ μ ε

ένα μ ό ν ο :

Γ ι ά νά δ ι α φ υ λ ά σ σ ε τ α ι σ τ ή σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή κ ο ι ν ω ν ί α ή λ ο γ ο τ ε χ ν ί α κ α θ α ρ ή κ α ί ά ξ ι α κ α ί γ ι ά νά ε ξ α λ ε ί φ ο ν τ α ι έ κ τ ώ ν π ρ ο τ έ ρ ω ν τ ά σ κ ύ β α λ α , ό A u g u s t B e b e l υ π ο δ ε ι κ ν ύ ε ι νά δ ι ο ρ ι σ θ ε ί μ ι ά ε π ι τ ρ ο ­ πή εμπειρογνωμόνων,

ή όποια θά α π ο φ α σ ί ζ ε ι κ ά θ ε φορά τ ί

ε π ι τ ρ έ π ε τ α ι νά τ υ π ω θ ε ί κ α ί τ ί ο χ ι . Γ ι ά νά π ρ ο λ η φ θ ε ί ό μ ω ς κ ά ­ θ ε ε ν δ ε χ ό μ ε ν η αδικία κ α ί νά π ρ ο σ τ α τ ε υ θ ε ί ή ε λ ε υ θ ε ρ ί α τ ή ς έ κ ­ φ ρ α σ η ς , ό B e b e l π ρ ο τ ε ί ν ε ι ε π ι π ρ ό σ θ ε τ α νά π α ρ α μ ε ί ν ε ι α ν ο ι κ τ ό τ ό δ ι κ α ί ω μ α τ ο ύ σ υ γ γ ρ α φ έ α νά ε π ι κ α λ ε ί τ α ι τ ή ν κ ρ ί σ η τ ο ΰ σ υ ­ ν ό λ ο υ . 3 8 Σ ύ μ φ ω ν α λοιπόν μ έ τ ή ν π ρ ο β λ ε π ό μ ε ν η , χάριν π ρ ο ­ σ τ α σ ί α ς τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς , π α ρ α π ά ν ω δ ι α δ ι κ α σ ί α , ακόμη κ α ί οί

36. 37. 1847, 38. 1903,

Georges Sorel, Dove va il marxismo Ρ, σ. 17. Charles Fourier, De Γanarchie industrielle et scientifique, Paris σ. 40. Βλ. August Bebel, Die Frau und der Sozialismus, έκδ. λδ', Berlin σ. 423.

533

Ο Σ 1 Δ Η Ρ 0 Τ Σ ΝΟΜΟΣ Τ Η Σ Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Α Σ

ο γ κ ω δ έ σ τ ε ρ ο ι τ ό μ ο ι θα π ρ έ π ε ι να τ υ π ώ ν ο ν τ α ι σ έ ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι α α ν τ ί τ υ π α κ α ί να υ π ο β ά λ λ ο ν τ α ι π ρ ο ς έ λ ε γ χ ο σ τ ο σύνολο, γ ι ά νά δ ι α π ι σ τ ω θ ε ί άν αρμόζει νά τ υ π ω θ ο ύ ν , ή ό χ ι . Τ ο ύ τ ο κ α ί μόνο κ α θ ι σ τ ά ό μ ω ς τ ό κ ο ι ν ω ν ι κ ό κ α θ ε σ τ ώ ς εξόφθαλμα

χιμαιρικό,

τ ό σ ο ά π ό τ ε χ ν ι κ ή όσο κ α ί άπό π ν ε υ μ α τ ι κ ή ά π ο ψ η . Τ ό π ρ ό β λ η μ α τ ή ς προστασίας

της

προσωπικότητας

περι­

κ λ ε ί ε ι τ ο ν σ κ λ η ρ ό τ ε ρ ο π υ ρ ή ν α τ ο ύ όλου σ υ μ π λ έ γ μ α τ ο ς τ ώ ν ζ η ­ τημάτων

πού σκοπεί

νά λ ύ σ ε ι

ό σοσιαλισμός.

Ό

Rudolf

Goldscheid, ό όποιος ε π ι ζ η τ ε ί τ ή ν αναγέννηση τ ο ΰ σοσιαλιστι­ κού κινήματος μ έ τήν ενδυνάμωση τ ώ ν ε ν ε ρ γ η τ ι κ ώ ν του στοι­ χ ε ί ω ν , δ ι κ α ί ω ς λ ο ι π ό ν εξαίρει τ ό α ί τ η μ α νά δ ι ε ρ ε υ ν ή σ ε ι ό σ ο ­ σιαλισμός τό πρόβλημα τ ή ς ατομικής ικανότητας ύπό πρίσμα γνωσιολογικό πιστεύει,

καί βουλησιολογικό

μολονότι

μπορεΐ

συνάμα*

νά δ ε ί χ ν ε ι

ειδάλλως,

περισσή

θεώρηση τών οργανωτικών προβλημάτων

καθώς

ιδιοφυΐα

στή

— έν π ρ ο κ ε ι μ έ ν ω ό

G o l d s c h e i d έ χ ε ι π ρ ο φ α ν ώ ς κ α τ ά νοΰ τ ά π ρ ο β λ ή μ α τ α τ ή ς ο ι κ ο ­ ν ο μ ι κ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς — , επειδή ακριβώς π α ρ α γ ν ω ρ ί ζ ε ι τ ή σ η μ α ­ σία τ ο ΰ ζ η τ ή μ α τ ο ς τ ή ς ε λ ε υ θ ε ρ ί α ς γ ι ά τ ή ν ε ξ έ λ ι ξ η κ α ί εξύψω­ σ η τ ο ΰ α ν θ ρ ώ π ι ν ο υ ε ί δ ο υ ς , κ ι ν δ υ ν ε ύ ε ι νά α π ο τ ύ χ ε ι ό π ω ς κ α ί ό λ ε ς οί π ρ ο γ ε ν έ σ τ ε ρ ε ς κ ο σ μ ο θ ε ω ρ ί ε ς ,

οί ό π ο ι ε ς ,

θαμπωμένες

άπό τ ό ά κ τ ι ν ο β ό λ η μ α τ ο ΰ όλου, έ μ ε ι ν α ν σ τ ή σ υ ν ο λ ι κ ή ε ν τ ύ π ω ­ ση καί λησμόνησαν τίς επιμέρους π η γ έ ς τοΰ φ ω τ ό ς . 3 9 Λ ί γ ο μ ό λ ι ς κ α ι ρ ό άφοΰ τ ό νεαρό γ ε ρ μ α ν ι κ ό ε ρ γ α τ ι κ ό κ ό μ μ α κατόρθωσε

μ έ σ κ λ η ρ ό αγώνα νά ά π ο σ τ ε ΐ ά π ό τ ό ά ρ μ α τ ή ς

α σ τ ι κ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς , ένας ε ι λ ι κ ρ ι ν ή ς φ ί λ ο ς τ ο υ τ ο ΰ α π η ύ θ υ ν ε μιά σοβαρή προειδοποίηση. Σ τ ή ν ανοικτή επιστολή του πρός τήν

Επιτροπή

τής Γερμανικής

Πανεργατικής

Ένωσης

στή

Λ ι ψ ί α , έ γ ρ α φ ε ό R o d b e r t u s τ ά α κ ό λ ο υ θ α : « Α π ο φ α σ ί ζ ε τ ε νά α π ο σ χ ι σ θ ε ί τ ε ά π ό ένα π ο λ ι τ ι κ ό κ ό μ μ α , ε π ε ι δ ή , ό π ω ς δ ι κ α ί ω ς π ι σ τ ε ύ ε τ ε , δέν ε κ π ρ ο σ ω π ε ί επαρκώς τ ά κ ο ι ν ω ν ι κ ά σ α ς σ υ μ φ έ ­ ροντα, μόνο κ α ί μόνο γ ι ά νά ι δ ρ ύ σ ε τ ε

— έ σ ε ΐ ς οί ΐ δ ι ο ι —

πάλι

ά λ λ ο π ο λ ι τ ι κ ό κ ό μ μ α , τ ό όποιο δέν μ π ο ρ ε ΐ δ ι ό λ ο υ νά σας εξα­ σ φ α λ ί σ ε ι π ά ν τ ο τ ε ό τ ι δέν θά ε π ι κ ρ α τ ή σ ο υ ν έ κ νέου στους κ ό λ -

39. Rudolf Goldscheid, Grundlinien zu einer Kritik Wien/Leipzig 1 9 0 5 , σ. 143.

der Willenskraft,

534

Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Κ Ε Σ Τ Α Σ Ε Ι Σ Τ Η Σ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

π ο υ ς τ ο υ τ α ά ν τ ι σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ά σ τ ο ι χ ε ί α ; » 4 0 Ή π α ρ α τ ή ρ η σ η αυ­ τ ή θ ί γ ε ι κ α ί ρ ι α τ ή ν ΐ δ ι α τ ή ν ουσία τ ο ΰ π ο λ ι τ ι κ ο ΰ

κόμματος.

Γ ι α να τ ό α ν τ ι λ η φ θ ο ύ μ ε ό μ ω ς αυτό α π α ι τ ε ί τ α ι ανάλυση συστατικών Τό

στοιχείων

κόμμα

τών

τ ή ς δομής του.

δέν α π ο τ ε λ ε ί

ουτε κοινωνική, ούτε

οικονομική

ενότητα. Υ π ό β α θ ρ ο τ ο υ είναι τό π ρ ό γ ρ α μ μ α . Τ ο ΰ τ ο

μπορεΐ

μ έ ν θ ε ω ρ η τ ι κ ά να εκφράζει τ ά σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α μ ι ά ς ο ρ ι σ μ έ ν η ς κ ο ι ­ ν ω ν ι κ ή ς τ ά ξ η ς , π ρ α κ τ ι κ ά δ μ ω ς δέν α π α γ ο ρ ε ύ ε τ α ι σ έ κανέναν νά π ρ ο σ χ ω ρ ή σ ε ι σ τ ό κ ό μ μ α , αδιάφορο άν σ υ μ φ ω ν ο ύ ν ή ό χ ι τ ά ιδιωτικά του συμφέροντα μ έ τό περιεχόμενο τοΰ προγράμμα­ τος. Έ τ σ ι ,

ή

σοσιαλδημοκρατία

λ . χ . , μολονότι

εκπροσωπεί

ι δ ε ο λ ο γ ι κ ά τ ό π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο , π ο σ ώ ς δέν σ υ ν ι σ τ ά , ά π ό κ ο ι ν ω ν ι ­ κ ή ά π ο ψ η , τ α ξ ι κ ό ο ρ γ α ν ι σ μ ό , άλλά α π ο τ ε λ ε ί μ ά λ λ ο ν

ταξικό

συνονθύλευμα, α π α ρ τ ί ζ ε τ α ι δηλαδή άπό στοιχεία πού έπιτελοΰν διαφορότατες λειτουργίες στο οικονομικό κύκλωμα. Ή

ταξική

ω σ τ ό σ ο αφετηρία τ ο ΰ π ρ ο γ ρ ά μ μ α τ ο ς γ ε ν ν ά κ α τ ' επίφαση τ α ξ ι ­ κ ή ε ν ό τ η τ α . Ό λ ο ι οί σ ο σ ι α λ ι σ τ έ ς ώ ς τ έ τ ο ι ο ι δ έ χ ο ν τ α ι θ ε ω ρ η τ ι ­ κά, ανεξάρτητα άπό τ ή ν οικονομική τους θέση στο πεδίο τ ο ΰ ι δ ι ω τ ι κ ο ύ β ί ο υ , τ ή ν απόλυτη π ρ ω τ ο κ α θ ε δ ρ ί α

μιάς

ορισμένης

μεγάλης κοινωνικής τάξης. Α κ ό μ η καί τά μ ή προλεταριακά ή μή

αμιγώς π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ά

στοιχεία

τοΰ

σοσιαλδημοκρατικού

κόμματος «αποδέχονται τ ή σκοπιά τ ή ς εργατικής τάξης, τήν όποια α ν α γ ν ω ρ ί ζ ο υ ν ώ ς η γ ε τ ι κ ή κ ο ι ν ω ν ι κ ή τ ά ξ η » . 4 1

Προϋπο­

τ ί θ ε τ α ι λ ο ι π ό ν σ ι ω π η ρ ά ό τ ι όσα σ τ ο ι χ ε ί α τ ο ΰ κ ό μ μ α τ ο ς δέν ανήκουν σ τ ή ν ε ρ γ α τ ι κ ή τ ά ξ η θυσιάζουν α ν ε π ι φ ύ λ α κ τ α τ ά δ ι κ ά τ ο υ ς ο ι κ ο ν ο μ ι κ ά σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α σ τ ά ε ν ά ν τ ι α π ρ ο ς αυτά σ υ μ φ έ ρ ο ν ­ τ α τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς . Αυτά όσον άφορα σ τ ή θ ε ω ρ ί α . πράξη τουναντίον, ή β α θ ύ τ α τ η αντίθεση συμφερόντων

Στήν

μεταξύ

εργασίας κ α ί κ ε φ α λ α ί ο υ δέν εΐναι δυνατόν νά ε ξ ο μ α λ υ ν θ ε ί μ έ τ ή ν αποδοχή ο π ο ι ο υ δ ή π ο τ ε π ρ ο γ ρ ά μ μ α τ ο ς . Ά π ό τ ά μ έ λ η τ ώ ν ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων πού προσέρχονται στήν π ο ­ λ ι τ ι κ ή ο ρ γ ά ν ω σ η τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς , λ ι γ ο σ τ ο ί θά τ ή ς ά φ ο -

40. Rodbertus, «Offener Brief» στό: Lassalle, Gesamtwerke, τ. Β ' , σ. 15. 4 1 . Eduard Bernstein, «Wird die Sozialdemokratie Volkspartei?», So­ zialistische Monatshefte 9 (1905), σ. 670.

535

Ο Σ Ι Δ Η Ρ Ο Τ Σ ΝΟΜΟΣ Τ Η Σ Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Α Σ

σιωθοΰν στέργοντας τον θ ε λ η μ α τ ι κ ό

«ταξικό

ξεπεσμό»,42

οί

π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ι δ μ ω ς θα π α ρ α μ ε ί ν ο υ ν π ρ ο σ η λ ω μ έ ν ο ι σ τ ά ε ν ά ν τ ι α οικονομικά συμφέροντα τους, ανεξάρτητα άπό τήν ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή ιδεολογική

κοινότητα

συμφερόντων

μέ

τό

προλεταριάτο.43

' Υ π ο τ ά σ σ ο ν τ α ι κ α τ ' αρχήν μόνο σ τ ή ν « ι δ έ α » μ ι ά ς ξ έ ν η ς π ρ ο ς τ ο ύ ς ίδιους τ ά ξ η ς . Έ δ ώ σ υ γ κ ρ ο ύ ε τ α ι σ υ μ φ έ ρ ο ν μ έ σ υ μ φ έ ρ ο ν . Μ ε τ α ξ ύ συμφερόντων δμως αποφασίζει ή μεγαλύτερη βαρύτη­ τ α , ή σ χ έ σ η τ ο υ ς π ρ ο ς τ ί ς ε π ι τ α κ τ ι κ ό τ ε ρ ε ς ανάγκες τ ή ς ζ ω ή ς . Έ τ σ ι , κ ά λ λ ι σ τ α ε ν δ έ χ ε τ α ι νά α ν α κ ύ ψ ε ι ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή δ ι α φ ο ρ ά μ ε ­ ταξύ τ ώ ν αστικών καί προλεταριακών στοιχείων του κόμματος κ α ί νά ε π ε κ τ α θ ε ί μ ε τ έ π ε ι τ α σ έ π ο λ ι τ ι κ ή , ό π ο τ ε ό α ν τ α γ ω ν ι ­ σ μ ό ς , π α ρ α κ ά μ π τ ο ν τ α ς τ ή σφαίρα τ ή ς ι δ ε ο λ ο γ ι κ ή ς

αλληλεγ­

γ ύ η ς , θά μ π ε ι σ τ ή ν η μ ε ρ ή σ ι α δ ι ά τ α ξ η . . Τ ό π ρ ό γ ρ α μ μ α

γίνεται

τ ό τ ε ν ε κ ρ ό γ ρ ά μ μ α , κ α ί στους ίδιους τ ο ύ ς κ ό λ π ο υ ς τ ο ΰ κ ό μ μ α ­ τ ο ς ε κ τ υ λ ί σ σ ο ν τ α ι αληθινοί τ α ξ ι κ ο ί αγώνες, δ π ο υ κ α ί οί δύο α ν τ ί π α λ ε ς π α ρ α τ ά ξ ε ι ς α γ ω ν ί ζ ο ν τ α ι κ α τ ' αλλήλων ύ π ό σ η μ α ί α «σοσιαλιστική».

Ή

πείρα

μας διδάσκει

δτι ή

στάση

τών

αστών σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ώ ν α π έ ν α ν τ ι σ τ ο υ π η ρ ε τ ι κ ό π ρ ο σ ω π ι κ ό τ ο υ ς , σ έ σ χ έ σ η μ έ τ ό όποιο κ α τ έ χ ο υ ν τ ή θ έ σ η τ ο ΰ λ ε γ ό μ ε ν ο υ εργοδότη, δ ι ό λ ο υ δέν ε ϊ ν α ι τ έ τ ο ι α , ώ σ τ ε έ δ ώ τ ά σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α τ ο υ ς ώ ς α ν θ ρ ώ π ω ν ξ έ ν ω ν π ρ ο ς τ ή ν ε ρ γ α τ ι κ ή τ ά ξ η νά π ε ρ ι έ ρ ­ χονται σέ ελάσσονα μοίρα σέ σ χ έ σ η μ έ εκείνα τ ή ς θ ε τ ή ς τ ά ξ η ς τους. Σ έ όλες επιπλέον τ ί ς π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς , δπου μ έ λ η τ ο ΰ κ ό μ ­ μ α τ ο ς εΐναι ι δ ι ο κ τ ή τ ε ς ε ρ γ ο σ τ α σ ί ω ν ή ε ρ γ α σ τ η ρ ί ω ν , π α ρ ά τ ή δ ι κ ή τους κ α λ ή θέληση καί τήν ασκούμενη άπό τήν πλευρά τοΰ κ ό μ μ α τ ο ς π ί ε σ η , β ρ ί σ κ ο ν τ α ι π ρ ο ς τ ο ύ ς εργάτες π ο ύ α π α σ χ ο ­ λούν σ τ ή ν ΐ δ ι α ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή α ν τ ί θ ε σ η ό π ω ς κ α ί οί υ π ό λ ο ι π ο ι σ υ ­ ν ά δ ε λ φ ο ι τ ω ν , οί ό π ο ι ο ι τ ρ έ φ ο υ ν ι δ ε ο λ ο γ ι κ ό φ ρ ό ν η μ α α ν τ α π ο ­ κρινόμενο στήν οικονομική τους λειτουργία, σκέπτονται δηλα­ δ ή ό χ ι σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ά , άλλά α σ τ ι κ ά . " Υ φ ί σ τ α τ α ι λ ο ι π ό ν ό κίνδυνος νά π ε ρ ι έ λ θ ε ι ή η γ ε σ ί α τ ο ΰ σο­ σιαλιστικού

κόμματος

σ τ ά χ έ ρ ι α ατόμων α ν τ ι τ ι θ έ μ ε ν ω ν αυθόρ­

μητα, ώς έκ τοΰ πρακτικού βουλητικοΰ προσανατολισμού τους, π ρ ο ς τ ό ε ρ γ α τ ι κ ό π ρ ό γ ρ α μ μ α κ α ί νά κ α τ α λ ή ξ ε ι τ ό ε ρ γ α τ ι κ ό κ ί 42. Πρβλ. παραπάνω σσ. 470 κ.έξ. τοΰ παρόντος τόμου. 43. Πρβλ. παραπάνω σσ. 346 κ.έξ. τοΰ παρόντος τόμου.

Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Κ Ε Σ Τ Α Σ Ε Ι Σ Τ Η Σ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

536

ν η μ α να ε ξ υ π η ρ ε τ ε ί σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α , έ κ δ ι α μ έ τ ρ ο υ α ν τ ί θ ε τ α εκείνα τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς . 4 4 Ε ν τ ο ν ό τ ε ρ ο ς

προς

μ ά λ ι σ τ α εΐναι ό

κίνδυνος αυτός έ κ ε ΐ δ π ο υ τ ό ε ρ γ α τ ι κ ό κ ό μ μ α κ ρ έ μ ε τ α ι άπό τ ή βοήθεια άπ'

— καθώς και τήν ηγεσία — οικονομικά

αυτό

κεφαλαιοκρατών,

ένώ εμφανίζεται

ανεξάρτητων

ελάχιστος

έκεΐ

δ π ο υ δέν έ χ ε ι ανάγκη τ έ τ ο ι ω ν σ τ ο ι χ ε ί ω ν ή τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν κ α τ ο ρ ­ θ ώ ν ε ι νά τ ά κ ρ α τ ε ί μ α κ ρ ι ά άπό τ ή ν δ ι α χ ε ί ρ ι σ η τ ώ ν υποθέσεων του. Σ τ ί ς π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς όπου οί η γ έ τ ε ς — αδιάφορο άν π ρ ο έ ρ χ ο ν ­ τ α ι ά π ό τ ή ν α σ τ ι κ ή ή τ ή ν ε ρ γ α τ ι κ ή τ ά ξ η — έχουν ε ν σ ω μ α τ ω θ ε ί οί ΐ δ ι ο ι στόν κ ο μ μ α τ ι κ ό ο ρ γ α ν ι σ μ ό ώ ς έ μ μ ι σ θ α σ τ ε λ έ χ η , τ ό ο ι ­ κονομικό τους συμφέρον

συμπίπτει

βέβαια

κατά

κανόνα

μ'

εκείνο του κ ό μ μ α τ ο ς ώς τέτοιου. Ά π ο σ κ ι ρ τ ή σ ε ι ς

κατώτερων

κομματικών

οργανώσεις

δέν

στελεχών

συνηθίζονται,

σέ αντίπαλες κ ο μ μ α τ ι κ έ ς

τουλάχιστον

στήν

ηπειρωτική

Έ τ σ ι δέν έ χ ε ι ε ξ ο υ δ ε τ ε ρ ω θ ε ί ω σ τ ό σ ο παρά ίνας

Ευρώπη.

μόνο κ ί ν δ υ ν ο ς .

Έ ν α ς ά λ λ ο ς , σ ο β α ρ ό τ ε ρ ο ς ακόμη, κ α θ ό γ ε ν ι κ ό ς κ α ί α ν α π ό δ ρ α ­ στος, συνίσταται στό δτι, καθώς εξελίσσονται τά κ ό μ μ α τ α , δ η ­ μ ι ο υ ρ γ ε ί τ α ι α ν τ ί θ ε σ η μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν μελών

καί τ ή ς

ηγεσίας.

Τ ό πολιτικό κ ό μ μ α ώς εξωτερικό μόρφωμα, ώς μηχανισμός, δέν τ α υ τ ί ζ ε τ α ι α υ τ ό μ α τ α μ έ τ ό σύνολο τ ώ ν μ ε λ ώ ν τ ο υ ή , κ α τ ά μ ε ί ζ ο ν α μ ά λ ι σ τ α λ ό γ ο , μ έ τ ή ν κ ο ι ν ω ν ι κ ή τ ά ξ η . Λ ο γ ί ζ ε τ α ι μόνο ώς μ έ σ ο ν γ ι ά νά ε π ι τ ε υ χ θ ε ί κ ά π ο ι ο ς σ κ ο π ό ς υ ψ η λ ό τ ε ρ ο ς . γίνει αυτοσκοπός,

45

,λ

Αν

μέ δικές του, αυτοτελείς βλέψεις καί συμ­

φέροντα, αποσπάται καί α π ο χ ω ρ ί ζ ε τ α ι τ ε λ ο λ ο γ ι κ ά άπό τ ή ν τ ά ­ ξη πού εκπροσωπεί. Τ ά συμφέροντα τών μαζών τών οργανω­ μ έ ν ω ν στους κ ό λ π ο υ ς τ ο υ κ ό μ μ α τ ο ς π ο σ ώ ς δέν σ υ μ π ί π τ ο υ ν κατ'

ανάγκη μ ' ε κ ε ί ν α τ ή ς ύ π α λ λ η λ ί α ς π ο ύ ε ν σ α ρ κ ώ ν ε ι τ ο ν

κομματικό

οργανισμό.

Σέ

ορισμένες

πολιτικές

περιστά-

44. Πρβλ. Arturo Labriola, Riforme e rivoluzione sociale, σσ. 225-226. Ό Labriola διατυπώνει μιάν υπόθεση μόνον αναφορικά μέ τούς κομματι­ κούς ηγέτες αστικής προέλευσης, βάσει όμως τών αναφερόμενων στό κείμενο δεδομένων αυτή θά πρέπει ασφαλώς νά σχετισθεί μέ ολόκληρη τή γραφειοκρατία τοΰ εργατικού κινήματος, ανεξάρτητα άπό κοινωνική προέλευση. 45. Τήν εγγενή αναγκαιότητα τής τροπής αυτής τήν καταδείξαμε πα­ ραπάνω στίς σσ. 501 κ.έξ.

538

Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Κ Ε Σ Τ Α Σ Ε Ι Σ Τ Η Σ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

σ ε ι ς , τ α — σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ά — σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α τ ή ς ύ π α λ λ η λ ί α ς ενδέχε­ τ α ι νά υ π α γ ο ρ ε ύ ο υ ν α μ υ ν τ ι κ ή ή ακόμη κ α ί ό π ι σ θ ο χ ω ρ η τ ι κ ή π ο λ ι τ ι κ ή , έ ν ώ ε κ ε ί ν α τ ή ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς θά α π α ι τ ο ύ σ α ν π ο λ ι ­ τ ι κ ή γ ε ν ν α ί α κ α ί ε π ι θ ε τ ι κ ή , ή δέν α π ο κ λ ε ί ε τ α ι π ά λ ι νά σ υ μ β ε ί καί τ ό α ν τ ί σ τ ρ ο φ ο , π ρ ά γ μ α ω σ τ ό σ ο π ο λ ύ σ π α ν ι ό τ ε ρ ο .

Αναλ­

λ ο ί ω τ ο ς κ ο ι ν ω ν ι κ ό ς ν ό μ ο ς εΐναι ό τ ι κ ά θ ε α π ό τ ο κ ο τ ο υ κ α τ α μ ε ­ ρ ι σ μ ο ύ ε ρ γ α σ ί α ς όργανο τ ο ύ συνόλου, ευθύς μ ό λ ι ς α π ο κ τ ά ϊδια

συμφέροντα,

εδραιωθεί,

συμφέροντα αυτοφυή καί αυτοτελή.

Ό μ ω ς ή ύ π α ρ ξ η Ίδιων σ υ μ φ ε ρ ό ν τ ω ν μ έ σ α σ τ ο σύνολο σ υ ν ε π ά ­ γ ε τ α ι π ρ ο σ τ ρ ι β έ ς καί αντιθέσεις προς τό γενικό συμφέρον. Κ α ί ακόμα π α ρ α π έ ρ α : κ ο ι ν ω ν ι κ ά σ τ ρ ώ μ α τ α , τ ά όποια διαφέρουν ώ ς προς τ ή ν κ ο ι ν ω ν ι κ ή τ ο υ ς λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α , σ υ σ π ε ι ρ ώ ν ο ν τ α ι κ α ί σ υ γ ­ κ ρ ο τ ο ύ ν Οργανα π ο ύ ε κ π ρ ο σ ω π ο ύ ν τ ά δ ι κ ά τ ο υ ς σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α . 4 6 Τ ό θ ε ώ ρ η μ α π ε ρ ί τ ή ς α ν α γ κ α ί α ς δ ι α δ ο χ ή ς ενός κ υ ρ ί α ρ χ ο υ σ τ ρ ώ μ α τ ο ς ά π ό ένα άλλο κ α θ ώ ς κ α ί ό π α ρ ε π ό μ ε ν ο ς νόμος ολιγαρχίας

της

ώς τ ή ς προδιαγεγραμμένης μορφής συμβίωσης τών

α ν θ ρ ώ π ω ν μ έ σ α σ έ ε υ ρ ύ τ ε ρ ε ς σ υ ν ο μ α δ ώ σ ε ι ς π ο σ ώ ς δέν ε κ μ η ­ δ ε ν ί ζ ε ι τόν ι σ τ ο ρ ι κ ό υλισμό, ο ύ τ ε κ α ί τ ο ν υ π ο κ α θ ι σ τ ά , άλλά τ ό ν σ υ μ π λ η ρ ώ ν ε ι απλώς. Δ έ ν υ φ ί σ τ α τ α ι α ν τ ί φ α σ η μ ε τ α ξ ύ τ ή ς θ ε ω ­ ρίας π ο ύ ά ν τ ι κ ρ ύ ζ ε ι τ ή ν ι σ τ ο ρ ί α ώ ς α δ ι ά λ ε ι π τ η επαλληλία τ α ­ ξ ι κ ώ ν αγώνων, κ α ί εκείνης π ο ύ υ π ο σ τ η ρ ί ζ ε ι

ό τ ι οί

ταξικοί

αγώνες π ά ν τ ο τ ε α π ο λ ή γ ο υ ν σ τ ή δ η μ ι ο υ ρ γ ί α μ ι ά ς νέας ο λ ι γ α ρ ­ χ ί α ς , ή όποια κ α ί σ υ γ χ ω ν ε ύ ε τ α ι μ έ τ ή ν π α λ α ι ά . Ή θ ε ω ρ ί α τ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς εΐναι ά π ρ ο σ μ ά χ η τ η ά π ό μ α ρ ξ ι σ τ ι κ ή

σκοπιά.

Γ ι α τ ί ή π ο λ ι τ ι κ ή τ ά ξ η εΐναι ή ε κ ά σ τ ο τ ε σ υ ν ι σ τ ώ σ α τ ώ ν δυνά­ μ ε ω ν π ο ύ π α σ χ ί ζ ο υ ν κ ά θ ε φορά νά ε κ φ ρ α σ θ ο ύ ν στους κ ό λ π ο υ ς τ ή ς κ ο ι ν ω ν ί α ς , π ρ ά γ μ α ν ο ο ύ μ ε ν ο ασφαλώς ύ π ό π ρ ί σ μ α π ο ι ο τ ι ­ κό, οχι π ο σ ο τ ι κ ό . 4 7 Ή

π ο λ ι τ ι κ ή τ ά ξ η διαθέτει αναμφίβολα μιάν εξαιρετικά λ ε ­

π τ ή αίσθηση προκειμένου γ ι ά δυνατότητες καί τρόπους αύτοά-

46. Πρβλ. παραπάνω σσ. 242 κ.έξ. τοΰ παρόντος τόμου. 47. Δέν λείπουν οί σοσιαλιστές πού συμμερίζονται τήν παραπάνω αν­ τίληψη· μνημονεύουμε έδώ τόν Gustaf F. Stefen, μέλος τής σουηδικής άνω βουλής, ό όποιος προεΐπε ήδη τό 1911 ότι θά εξακολουθήσουν να υπάρχουν ηγέτες καί ποδηγετούμενοι ακόμη καί μετά τή νίκη τοΰ σοσια­ λισμού (Stefen, Die Demokratie in England, Jena 1 9 1 1 , σ. 59).

Ο Σ Ι Δ Η Ρ Ο Τ Σ ΝΟΜΟΣ Τ Η Σ Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Α Σ

539

μ υ ν α ς . Α ν α π τ ύ σ σ ε ι τ ό σ ο τ ε ρ ά σ τ ι α δ ύ ν α μ η έ λ ξ η ς κ α ί απορρο­ φ η τ ι κ ή ι κ α ν ό τ η τ α , ώ σ τ ε σ π ά ν ι α μόνο α π ο τ υ γ χ ά ν ε ι σ τ ο τ έ λ ο ς , ακόμη κ α ί ε ν ά ν τ ι α σ τ ο υ ς σ κ λ η ρ ό τ ε ρ ο υ ς κ α ί σ υ ν ε π έ σ τ ε ρ ο υ ς αν­ τιπάλους της. Ή

ι σ τ ο ρ ί α μ ο ι ά ζ ε ι π ρ ά γ μ α τ ι νά μ α ς δ ι δ ά σ κ ε ι

ότι κανένα λαϊκό κίνημα, οσοδήποτε δυναμικό καί ε ν ε ρ γ η τ ι κ ό , δέν μ π ο ρ ε ΐ νά ε π ι φ έ ρ ε ι σ τ ή ν κ ο ι ν ω ν ι κ ή δ ο μ ή τ ή ς π ο λ ι τ ι σ μ έ ν η ς ανθρωπότητας μόνιμες καί οργανικές αλλαγές, καθότι τά έξοχ ό τ ε ρ α σ τ ο ι χ ε ί α τ ο ΰ ΐ δ ι ο υ τ ο ΰ λ α ϊ κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς , όσα αρχικά τό όδηγοΰσαν καί τό παρωθούσαν, ξεκόβουν έ π ε ι τ α

βαθμηδόν

άπό τ ί ς μ ά ζ ε ς , γ ι ά νά α π ο ρ ρ ο φ η θ ο ύ ν ά π ό τ ή ν « π ο λ ι τ ι κ ή τ ά ξ η » , τ ή ν ό π ο ι α ανανεώνουν σ τ ο δ ι η ν ε κ έ ς , κ ο μ ί ζ ο ν τ α ς τ η ς μ έ ν λ ί γ ε ς ΐ σ ω ς « ν έ ε ς ι δ έ ε ς » , άλλά ά φ θ ο ν η δ η μ ι ο υ ρ γ ι κ ό τ η τ α κ α ί π ρ α κ τ ι κ ή ν ο η μ ο σ ύ ν η . Δ ι κ α ί ω ς λ ο ι π ό ν α ν α ρ ω τ ι έ τ α ι ό B e r g e r e t ά π ό π ο ΰ θά πορίζονταν

οί α σ τ ι κ έ ς κ υ β ε ρ ν ή σ ε ι ς τ ο ύ ς υ π ο υ ρ γ ο ύ ς τ ω ν , άν

α π ο φ ά σ ι ζ α ν κ ά π ο τ ε νά ε κ τ ε λ έ σ ο υ ν τ ο ύ ς η γ έ τ ε ς τ ώ ν ε π α ν α σ τ α ­ τ ι κ ώ ν κ ι ν η μ ά τ ω ν . 4 8 Ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , θ ά ή τ α ν μ έ ν δυνατόν νά ε π ι κ ρ α τ ή σ ο υ ν οί σ ο σ ι α λ ι σ τ έ ς , ό χ ι ό μ ω ς κ α ί ό σ ο σ ι α λ ι σ μ ό ς , ό ό π ο ι ο ς σ β ή ν ε ι τ ή σ τ ι γ μ ή ακριβώς ό π ο υ ε π ι κ ρ α τ ο ύ ν οί υπέρμα­ χ ο ι τ ο υ . Ε ύ λ ο γ α μ π α ί ν ο υ μ ε λ ο ι π ό ν σ τ ό ν π ε ι ρ α σ μ ό νά χ α ρ α κ τ η ­ ρίσουμε τό π ρ ά γ μ α κ ω μ ι κ ο τ ρ α γ ι κ ό : επιστρατεύοντας όλες τους τ ί ς δ υ ν ά μ ε ι ς , οί μ ά ζ ε ς α ρ κ ο ύ ν τ α ι νά αλλάξουν κ υ ρ ί ο υ ς . Ο ί ερ­ γ ά τ ε ς έχουν απλώς τ ή ν τ ι μ ή « ν ά σ υ μ μ ε τ ά σ χ ο υ ν σ τ ή σ τ ρ α τ ο λ ό ­ γ η σ η κ υ β ε ρ ν η τ ι κ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν » . 4 9 Μ ι κ ρ ό τ ό ε π ί τ ε υ γ μ α , άν λ ά ­ β ο υ μ ε ύπ' όψη μας τό ψυχολογικό φαινόμενο ότι σέ λίγα μόλις χ ρ ό ν ι α η γ ε σ ί α ς ακόμη κ α ί ό π ι ο κ α λ ο π ρ ο α ί ρ ε τ ο ς

ιδεαλιστής

α ν α π τ ύ σ σ ε ι ό λ ε ς τ ί ς ι δ ι ό τ η τ ε ς όσες χ α ρ α κ τ η ρ ί ζ ο υ ν τ ο ύ ς η γ έ τ ε ς έν γ έ ν ε ι . 5 0 Σ τ ή Γ α λ λ ί α , τ ή ν κ λ α σ σ ι κ ή χ ώ ρ α τ ώ ν κ ο ι ν ω ν ι κ ώ ν ιδεών καί πειραμάτων, ή απαισιοδοξία τ ο ύ τ η έχει ριζοβολήσει στερρότατα έδώ καί πολύ κ α ι ρ ό . 5 1 Σ έ εργατικούς κύκλους γεν­ ν ή θ η κ ε ή π α ρ ο ι μ ί α : « H o m m e élu, h o m m e f o u t u » [ σ έ π α ρ ά φ ρ α 48. Bergeret (Ettore Marroni), « L e idee del mio amico, il forcaiolo», Stampa (27 Ό κ τ . 1909). 49. Félicien Challaye, Syndicalisme révolutionnaire et syndicalisme réformiste, Paris 1909, σ. 16. 50. Πρβλ. παραπάνω μέρος Γ', κεφ. I, σσ. 293-304 καθώς καί σ. 324. 5 1 . Ή απογοήτευση τών Γάλλων άπό τή δημοκρατία ανάγεται ώς καί

Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Κ Ε Σ Τ Α Σ Ε Ι Σ Τ Η Σ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

540

σ η : δσοι ε κ λ έ γ ο ν τ α ι ά ρ χ ο ν τ ε ς έ ξ α χ ρ ε ι ώ ν ο ν τ α ι ] . Ά π ο ι σ τ ο ρ ι κ ή σ κ ο π ι ά , οί ά ν τ ι ρ ο μ α ν τ ι κ ο ί ε ΐ χ α ν α π ό λ υ τ ο δ ί κ ι ο δταν συνόψιζαν ή δ η γ ύ ρ ω στά 1833 τον σ κ ε π τ ι κ ι σ μ ό τούτο στήν

ακόλουθη

κ α υ σ τ ι κ ή σ ά τ ι ρ α : « Τ ί εΐναι ε π α ν ά σ τ α σ η ; Κ ά π ο ι ο ι ρίχνουν τ ο υ ­ φεκιές κ α τ α μ ε σ ή ς του δρόμου, σπάζοντας έτσι πολλά παράθυ­ ρα. Κ α ν ε ί ς δέν ω φ ε λ ε ί τ α ι π α ρ ά μόνο οί τ ζ α μ ά δ ε ς . Ό

άνεμος

π α ί ρ ν ε ι τον κ α π ν ό . Ό σ ο ι μένουν ψ η λ ά σ π ρ ώ χ ν ο υ ν τ ο ύ ς άλλους π ρ ο ς τ ά κ ά τ ω . . . Π ο λ ύ ς κ ό π ο ς γ ι ά νά ξ η λ ω θ ο ύ ν τ ό σ α ώράία λ ι ­ θ ό σ τ ρ ω τ α π ο ύ δέν φ τ α ί γ α ν ε τ ί π ο τ α » . 5 2 Σ τ ή Madame

Angot

π ά λ ι λ έ γ ε τ α ι : « Α σ φ α λ ώ ς δέν αξίζει τ ο ν κ ό π ο ν' αλλάξουμε κ υ ­ βέρνηση!» Ή έκβαση τ ή ς κοινωνικής επανάστασης, καθώς άλ­ λ ω σ τ ε κ α ί τ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς , δ π ω ς τ ή ν εκφράζει μ ι ά ι τ α λ ι κ ή π α ­ ρ ο ι μ ι ώ δ η ς έ κ φ ρ α σ η , δέν εΐναι παρά τ ό δ τ ι « c a m b i a il m a e s t r o di capella, m a la m u s i c a e sempre q u e l l a » , μ έ τήν αντικατάσταση δ η λ α δ ή τ ο ΰ α ρ χ ι μ ο υ σ ι κ ο ύ δέν αλλάζει σ έ τ ί π ο τ ε ή μ ο υ σ ι κ ή .

III. Τ Ε Λ Ι Κ Η

ΘΕΩΡΗΣΗ

Ύ π ό τ ή ν α υ σ τ η ρ ή έννοια τ ο ΰ δ ρ ο υ , δ ε ν υ π ή ρ ξ ε π ο τ έ α λ η θ ι ν ή δ η μ ο κ ρ α τ ί α , ο ύ τ ε κ α ί θα υ π ά ρ ­ ξει ποτέ.

Αντίκειται

στή φυσική

τάξη τών

π ρ α γ μ ά τ ω ν να κ υ β ε ρ ν ά ή π λ ε ι ο ψ η φ ί α κ α ί να κυβερνάται ή μειοψηφία. J.J.

Ή

ηγεσία

ROUSSEAU,

Tò κοινωνικό

συμβόλαιο

αποτελεί αναγκαίο φ α ι ν ό μ ε ν ο κ ά θ ε μ ο ρ φ ή ς κ ο ι ν ω ν ι ­

κ ο ύ β ί ο υ . Ώ ς έ κ τ ο ύ τ ο υ , δέν ανήκει σ τ ή ν δ ι κ α ι ο δ ο σ ί α τ ή ς ε π ι ­ σ τ ή μ η ς , νά εξετάσει άν εΐναι

επωφελής ή επιζήμια

κ α ί άν

στή μεγάλη επανάσταση τοΰ 1789. Ό Guizot σημείωσε ότι τό φρικτό τοΰτο πείραμα στάθηκε αρκετό «γιά ν' αποθαρρύνει δια παντός τον κό­ σμο άπό τήν αναζήτηση τής ελευθερίας καί νά ξεράνει ίσαμε τήν πηγή τους τίς ευγενέστερες ελπίδες τοΰ ανθρώπινου γένους» (F. Guizot, Du gouvernement de Ja France, σ. 165). 52. Theophile Gautier, Les Jeunes-France, Paris 1878, σ. 15.

ΤΕΛΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ

541

υ π ε ρ τ ε ρ ε ί το όφελος ή ή ζ η μ ί α . Έ ξ ά π α ν τ ο ς δ μ ω ς έ χ ε ι

τόσο

ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ή δσο κ α ί π ρ α κ τ ι κ ή ά ξ ι α τ ό νά δ ι α π ι σ τ ώ σ ο υ μ ε δ τ ι ή

εξέλιξη τ ή ς η γ ε σ ί α ς

δέν σ υ μ β ι β ά ζ ε τ α ι μ έ τ ι ς κ υ ρ ι ό τ ε ρ ε ς

χές τ ή ς δημοκρατίας. Γ ν ω ρ ί ζ ο υ μ ε δ τ ι ό νόμος περί τ ή ς κής αναγκαιότητας

της ολιγαρχίας

αρ­

ιστορι­

αρχικά ε δ ρ ά ζ ε τ α ι απλώς σ έ

μ ι ά σ ε ι ρ ά ε μ π ε ι ρ ι κ ώ ν δ ε δ ο μ έ ν ω ν . Ό π ω ς δ λ ο ι οί υ π ό λ ο ι π ο ι ν ό ­ μ ο ι τ ή ς ε π ι σ τ ή μ η ς , θά π ρ έ π ε ι νά σ υ ν α χ θ ε ί κ α ί αυτός ά π ό τ ή ν ε μ π ε ι ρ ί α . Γ ι ά νά τ ο ΰ α φ α ι ρ έ σ ο υ μ ε δ μ ω ς τ ο ν κ υ ρ ί ω ς π ε ρ ι γ ρ α φ ι ­ κ ό χ α ρ α κ τ ή ρ α τ ο υ κ α ί νά τ ο ΰ π ρ ο σ δ ώ σ ο υ μ ε α ν α λ υ τ ι κ ή έ ξ η γ η τ ι κ ή δ ύ ν α μ η , ή όποια μόνη καθιστά

τό θεώρημα

ν ό μ ο , δέν

α π α ι τ ε ί τ α ι απλώς νά τ α ξ ι ν ο μ ή σ ο υ μ ε τ ά ε μ π ε ι ρ ι κ ο ύ ς δ ι α π ι σ τ ώ σ ι μ α φ α ι ν ό μ ε ν α ύ π ό ενιαίο π ρ ί σ μ α , ά λ λ ά π ρ ο π ά ν τ ω ν νά ι χ ν η ­ λ α τ ή σ ο υ μ ε κ α ί τ ά γ ε ν ε σ ι ο υ ρ γ ά α ΐ τ ι ά τ ο υ ς . Αυτός ή τ α ν ό σ κ ο ­ π ό ς τ ή ς ερευνάς μ α ς . Γ ι ά νά τ ά σ υ γ κ ε φ α λ α ι ώ σ ο υ μ ε ά λ λ η μ ι ά φορά, τ ά α ΐ τ ι α τ ώ ν ο λ ι γ α ρ χ ι κ ώ ν

φ α ι ν ο μ έ ν ω ν στους κ ό λ π ο υ ς

τών δημοκρατικών κομμάτων —πέρα άπό τις περιπτώσεις ορ­ γάνωσης

καί συνασπισμού

τών ηγετικών

στελεχών

μεταξύ

τους καθώς καί τ ή ν κ α θ ο λ ι κ ό τ α τ η π ν ε υ μ α τ ι κ ή αδράνεια τ ώ ν μαζών—

έ γ κ ε ι ν τ α ι σ τ ή ν ε σ ω τ ε ρ ι κ ή ανάγκη τ ώ ν η γ ε τ ώ ν γ ι ά

ε π ι β ο λ ή καί κυρίως στο γεγονός δ τ ι εΐναι α π α ρ α ί τ η τ ο ι άπό τ ε ­ χνική άποψη. Ή

δ ι ε ρ γ α σ ί α π ο ύ αρχίζει μ έ τ ή δ ι α φ ο ρ ο π ο ί η σ η τ ώ ν λ ε ι ­

τουργιών καί εργασιών, ολοκληρώνεται μ έ μιά σειρά ι δ ι ό τ η τ ε ς πού αποκτά ό η γ έ τ η ς καθώς αποσπάται άπό τ ι ς μάζες. Ο ί η γ έ τ ε ς , οί ό π ο ι ο ι α ν α δ ε ι κ ν ύ ο ν τ α ι σ τ ή ν ά ρ χ ή αυθόρμητα π λ η ρ ώ ν ο υ ν τ ά κ α θ ή κ ο ν τ α τ ο υ ς δίχως νονται ε π α γ γ ε λ μ α τ ί ε ς .

Τ ό πρώτο

έ π ε ι τ α τ ό δ ε ύ τ ε ρ ο άφοΰ ή κατ7 απλώς

προανάκρουσμα

τής

αμοιβή τοΰτο

επάγγελμα σταθερής

καί εκ­

κ α ί παρέργως, βήμα

τό

ηγεσία καί

γί­

ακολουθεί αποτελεί αμετακίνητης

ηγεσίας. Τ ό δ η μ ι ο υ ρ γ ο ύ μ ε ν ο κ α τ ' αυτόν τ ο ν τ ρ ό π ο ο λ ι γ α ρ χ ι κ ό φ α ι ν ό ­ μ ε ν ο ε ξ η γ ε ί τ α ι έν μ έ ρ ε ι ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ά , δ η λ α δ ή μ έ σ ω τ ώ ν γών τ ι ς όποιες υφίσταται

αλλα­

μέσα στήν πορεία ή ψυχική ζ ω ή

δ σ ω ν π ρ ο σ ω π ι κ ο τ ή τ ω ν άφορα τ ό π α ρ α π ά ν ω φ α ι ν ό μ ε ν ο , έν μ έ ­ ρει δ μ ω ς ε π ί σ η ς , κ α ί π ρ ω τ ί σ τ ω ς μ ά λ ι σ τ α , βάσει τοΰ παράγον­ τ α ε κ ε ί ν ο υ τ ο ν ό π ο ι ο θά έ τ ε ι ν ε κ α ν ε ί ς νά ο ν ο μ ά σ ε ι

ψυχολογία

τής ΐδιας τ ή ς οργάνωσης, δηλαδή βάσει τών αναγκών τ α κ τ ι κ ή ς

Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Κ Ε Σ Τ Α Σ Ε Ι Σ Τ Η Σ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

542

κ α ί τ ε χ ν ι κ ή ς φ ύ σ ε ω ς οί όποιες π ρ ο κ ύ π τ ο υ ν από τ ή ν ε ν δ υ ν ά μ ω ­ ση οποιουδήποτε πειθαρχημένου

συνόλου κ ι ν ε ί τ α ι

μέσα στο

πολιτικό πεδίο. Σ υ ν τ ε τ μ η μ έ ν ο ς στο έπακρο, ό θεμελιώδης κοι­ νωνιολογικός νόμος πού διέπει απόλυτα τ ί ς π ο λ ι τ ι κ έ ς παρατά­ ξεις

— ή π ο λ ι τ ι κ ή ν ο ε ί τ α ι έ δ ώ μ έ τ ή ν ευρύτερη σ η μ α σ ί α τ ή ς

λ έ ξ η ς — , μ π ο ρ ε ί α ί φ ν η ς νά δ ι α τ υ π ω θ ε ί ώ ς έ ξ η ς : Ή εΐναι ή μ ή τ ρ α τ ή ς κυριαρχίας

τών εκλεγμένων

οργάνωση

έ π ι τ ώ ν εκλο­

γέων, τ ώ ν εντολοδόχων έπι τ ώ ν εντολοδοτών, τών αντιπροσώ­ πων έπι τών άντιπροσωπευομένων. Ή γ έ ν ε σ η ολιγαρχιών

στους κ ό λ π ο υ ς τ ώ ν π ο ι κ ί λ ω ν μ ο ρ φ ώ ν

δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς εΐναι οργανική,

α π ο τ ε λ ε ί δ η λ α δ ή τ ά σ η σ τ ή ν όποια

υ π ό κ ε ι τ α ι κ α τ ' ανάγκη κάθε

οργάνωση, χ ω ρ ί ς νά ε ξ α ι ρ ε ί τ α ι

ο ύ τ ε ή σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή , ο ύ τ ε καν ή α ν α ρ χ ι κ ή . ' Ή δ η ό H a l l e r ε π ι ­ σ ή μ α ν ε ό τ ι ή φ ύ σ η γ ε ν ν ά ά φ ' ε α υ τ ή ς τ ή ν ε ξ ο υ σ ί α κ α ί τ ή ν εξάρ­ τ η σ η σέ κάθε κοινωνική σ χ έ σ η . 1 Κ ά θ ε κ ο μ μ α τ ι κ ή συνιστά λοιπόν κραταιή ολιγαρχία

οργάνωση

μέ δημοκρατικά

θεμέλια.

Π α ν τ ο ύ σ υ ν α ν τ ο ύ μ ε ε κ λ ο γ ε ί ς κ α ί ε κ λ ε γ μ έ ν ο υ ς , π α ν τ ο ύ επίσης επιβολή τ ή ς ε κ λ ε γ μ έ ν η ς η γ ε σ ί α ς π ά ν ω στις μ ά ζ ε ς τ ώ ν εκλο­ γέων. Ή

ολιγαρχική

τ ό δημοκρατικό

δομή

υπόβαθρο.

τού εποικοδομήματος

αποκρύπτει

Ή π ρ ώ τ η άφορα τ ό π ώ ς έχουν τ ά

π ρ ά γ μ α τ α , τ ό δ ε ύ τ ε ρ ο τ ό π ώ ς π ρ έ π ε ι νά έχουν. Ή

ουσιώδης

τ ο ύ τ η διαφορά π α ρ α μ έ ν ε ι κ ρ υ μ μ έ ν η ά π ό τ ί ς μ ά ζ ε ς . Οί σ ο σ ι α λ ι ­ στές λ . χ . πιστεύουν, μ έ κάθε ειλικρίνεια πολλές φορές, ότι μ ι ά νέα ελίτ π ο λ ι τ ι κ ώ ν θά α ν τ α π ο κ ρ ι θ ε ί στις υ π ο σ χ έ σ ε ι ς τ η ς π ε ­ ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ά π ' ό , τ ι οί π ρ ο κ ά τ ο χ ο ι τ η ς . Ή ιδέα τ ή ς δ υ ν α τ ό τ η ­ τας ε κ π ρ ο σ ώ π η σ η ς τ ώ ν συμφερόντων τ ο ΰ λαοΰ, στήν

οποία

π α ρ α μ έ ν ο υ ν π ρ ο σ η λ ω μ έ ν ο ι μ έ ε π ι μ ο ν ή κ α ί γ ν ή σ ι α π ί σ τ η οί δ η ­ μ ο κ ρ ά τ ε ς , ι δ ι α ί τ ε ρ α οί σ υ μ π α γ ε ί ς ε ρ γ α τ ι κ έ ς μ ά ζ ε ς τ ώ ν γ ε ρ μ α ­ νόφωνων χ ω ρ ώ ν , σ υ ν ι σ τ ά ψ ε υ δ α ί σ θ η σ η ο φ ε ι λ ό μ ε ν η σ έ π λ α ν ε ρ ό ά ν τ ι κ α τ ο π τ ρ ι σ μ ό . Σ έ μιαν ά π ό τ ί ς α π ο λ α υ σ τ ι κ ό τ ε ρ ε ς

σελίδες

τ ή ς ανάλυσης τ ο ΰ σ ύ γ χ ρ ο ν ο υ δ ο ν κ ι χ ω τ ι σ μ ο ύ , ό A l p h o n s e D a u ­ d e t μ α ς π α ρ ο υ σ ι ά ζ ε ι τ ο ν « π α λ λ ι κ α ρ ά φρούραρχο

Παλλικαρί-

δ η » , ό όποιος δέν ε γ κ α τ έ λ ε ι ψ ε π ο τ έ τ ή ν Τ α ρ α σ κ ό ν η , α ύ θ υ π ο βαλλόμενος όμως, εξαιτίας τοΰ καυτού ήλιου τοΰ Νότου, π ι 1. Karl Ludwing von Haller, Restauration Α', Winterthur 1816, σσ. 304 κ.έξ.

der Staatswissenschaften,

τ.

ΤΕΛΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ

543

στεύει σιγά-σιγά σ τ ή φαντασίωση δτι π ή γ ε σ τ ή Σ α γ γ ά η καί έζησε έκεΐ κάθε λογής συναρπαστικές π ε ρ ι π έ τ ε ι ε ς · 2

ομοίως,

επηρεαζόμενος άπο τήν α δ ι ά π τ ω τ η ρητορική η γ ε τ ώ ν

ευφρα­

δ ώ ν , υπέρτερων τ ο υ ώ ς π ρ ο ς τ ή ν π α ι δ ε ί α κ α ί τ ή ν κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α , ό σ ύ γ χ ρ ο ν ο ς π ρ ο λ ε τ ά ρ ι ο ς α π ο κ τ ά τ ή ν έ μ μ ο ν η ιδέα δ τ ι ά ρ κ ε ΐ νά ψ η φ ί ζ ε ι , νά α ν α θ έ τ ε ι τ ι ς ο ι κ ο ν ο μ ι κ ο κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς τ ο υ υ π ο θ έ σ ε ι ς σ' έναν

συνήγορο,

εξουσίας».

γιά

νά

αποκτήσει

ό

ΐδιος

«μερίδιο

τής

3

Ή κυριαρχία τών η γ ε τ ι κ ώ ν στελεχών μέσα στίς δημοκρατι­ κ έ ς κ α ί ε π α ν α σ τ α τ ι κ έ ς κ ο μ μ α τ ι κ έ ς ο ρ γ α ν ώ σ ε ι ς π ρ έ π ε ι νά λ α μ ­ βάνεται σοβαρά ύ π ' δ ψ η , καί λ α μ β ά ν ε τ α ι π ρ ά γ μ α τ ι άπο μ ι ά δ ρ ά κ α ο ξ υ δ ε ρ κ ώ ν α ν θ ρ ώ π ω ν . Τ ο ερώτημα δέν ε ΐ ν α ι τ ο π ώ ς μ π ο ρ ε ί νά ε γ κ α θ ι δ ρ υ θ ε ί ή ι δ ε ώ δ η ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α , ά λ λ ά μ ά λ λ ο ν τ ο ε ξ ή ς τ ρ ι π λ ό : Σ έ π ο ι ό ν β α θ μ ό κ α ί σ έ τ ί μ έ τ ρ ο εΐναι ή δ η μ ο κ ρ α ­ τ ί α α) δ ν τ ω ς δ υ ν α τ ή ; , β ) π ρ α γ μ α τ ώ σ ι μ η κ α τ ά τ ό π α ρ ό ν ; κ α ί γ ) ε π ι θ υ μ η τ ή ; ( έ δ ώ τ ό γ ) δέν μ α ς ε ν δ ι α φ έ ρ ε ι κ α θ ό τ ι

εμπίπτει

σ τ ο π ε δ ί ο τ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς κ α ί τ ή ς κ ο σ μ ο θ ε ω ρ ί α ς ) . Τ ό ερώτημα τοΰτο εκφράζει τό θεμελιακό π ρ ό β λ η μ α τ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς ώς ε π ι ­ σ τ ή μ η ς . Ό π ο ι ο ς δέν τ ό α ν τ ι λ α μ β ά ν ε τ α ι α ύ τ ο , υ π ό κ ε ι τ α ι σ τ ή μομφή τ ο ΰ S o m b a r t δ τ ι εΐναι ε ΐ τ ε τ ό σ ο αδαής κ α ί ά κ ρ ι τ ο ς ώ σ τ ε δέν β λ έ π ε ι δ τ ι κ ά θ ε έ κ φ α ν σ η τ ά ξ η ς κ α ί π ο λ ι τ ι σ μ ο ύ φ έ ρ ε ι κ α τ ' ανάγκη α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ι κ ή σ φ ρ α γ ί δ α , ε ΐ τ ε τ ό σ ο φ υ γ ό κ ο σ μ ο ς κ α ί 2. Β λ . Alphonse Daudet, Tartarin de Tarascon (Paris 1887) σ. 40, [έλλ. έκδ.: Ταρταρΐνος ό εκ Ταρασκόνης, μτφ. Α. Παπαδιαμάντης. Αθήναι 1894· (0 Ταρταρΐνος της Ταρασκώνης, μτφ. Κ. Μεραναΐος, Α θ ή ν α 1949]. 3. Ώ ς έπί τό πλείστον, τοΰτο δέν τό όμολογοΰν οί ενδιαφερόμενοι κύ­ κλοι, σύμφωνα μέ τούς όποιους ή εξουσία τών μαζών εΐναι απεριόριστη. Ή διόλου ρεαλιστική αύτη αντίληψη, αναφερόμενη στίς πολιτικές εκλο­ γές, άπαντα σέ πολλούς σοσιαλιστές, κυρίως σοσιαλδημοκράτες συγγρα­ φείς, τις περισσότερες ωστόσο φορές εκφράζεται λίγο-πολύ πλάγια καί συγκεκαλυμμένα. Μόνο ό ιδιόρρυθμος σοσιαλιστής δρ. P. Coullery στή L a Chaud-de-Fonds τόλμησε νά τής δώσει τήν ακόλουθη κατηγορηματι­ κή μορφή: « Μ έ τήν καθολική ψηφοφορία ό λαός τών εργατών γίνεται παντοδύναμος». (P. Coullery, Jesus le Christ et sa vie, sa doctrine morale, politique, économique et sociale. Les loix naturelles et le socialisme, Bienne 1891, σ. 3 0 3 ) . Ρεαλιστικότερη δέν γίνεται ή παραπάνω αντίληψη ούτε όταν άφορα τήν κομματική οργάνωση.

544

Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Κ Ε Σ Τ Α Σ Ε Ι Σ Τ Η Σ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

άποτυφλωμένος ώ σ τ ε παραγνωρίζει, δ τ ι το δημοκρατικό κύμα θ ε ρ ι ε ύ ε ι ά π α ρ α γ ν ώ ρ ι σ τ α . 4 Τ ο μ ε γ ά λ ο λάθος τ ώ ν σ ο σ ι α λ ι σ τ ώ ν , τ ο όποιο έ χ ε ι νά κ ά μ ε ι μ έ τ ή ν ελλιπή π α ι δ ε ί α τ ο υ ς σ τ ά ψ υ χ ο ­ λογικά πράγματα, έγκειται στο δτι, παράλληλα μ έ τήν ενίοτε υ π ε ρ β ο λ ι κ ά έ ν τ ο ν η α π α ι σ ι ο δ ο ξ ί α σ τ ή ν αντίληψη τ ο ΰ π α ρ ό ν τ ο ς , δείχνουν υ π ε ρ β ο λ ι κ ή α π α ι σ ι ο δ ο ξ ί α σ τ ι ς π ρ ο σ δ ο κ ί ε ς τ ο υ ς γ ι ά τ ό μ έ λ λ ο ν , έ ν ώ ή α π α ι σ ι ο δ ο ξ ί α α π έ ν α ν τ ι σ' ένα παρόν θ ε μ ε λ ι ω μ έ ­ νο σ έ ψ υ χ ι κ ή π ε ί ρ α α ι ώ ν ω ν θά έ π ρ ε π ε λ ο γ ι κ ά νά κ α τ α π ν ί γ ε ι τ ή ν υ π έ ρ μ ε τ ρ η α ι σ ι ο δ ο ξ ί α κ α ί αναφορικά μ έ τ ό μ έ λ λ ο ν ι δ ί ω ς ή ρ ε α λ ι σ τ ι κ ή θ ε ώ ρ η σ η κ α τ α δ ε ι κ ν ύ ε ι π έ ρ α άπό κ ά θ ε

αμφιβολία

δτι, παρ' όλη τήν υποθετική δυνατότητα αναμόρφωσης του, τό α ν θ ρ ώ π ι ν ο υλικό π ο ύ έχουν σ τ ή δ ι ά θ ε σ η τ ο υ ς οί λ ε ι τ ο υ ρ γ ο ί τ ή ς κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς κ α ί τ ή ς κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς φ ι λ ο σ ο φ ί α ς , είναι τ έ ­ τ ο ι α ς υφής ώ σ τ ε μόνο οί ο υ τ ο π ι σ τ έ ς θά μ π ο ρ ο ΰ σ α ν νά ε λ π ί ζ ο υ ν δ τ ι θά β ε λ τ ι ω θ ε ί ρ ι ζ ι κ ά κ α τ ά τ ό π ρ ο σ ε χ έ ς μ έ λ λ ο ν . Τ ό σ ο τ ά σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ά κ ό μ μ α τ α όσο κ α ί τ ά σ υ ν δ ι κ ά τ α εΐναι ζ ω ν τ α ν έ ς μ ο ρ φ έ ς κ ο ι ν ω ν ι κ ο ύ β ί ο υ . Ώ ς τ έ τ ο ι ε ς α ν τ ι τ ί θ ε ν ­ ται ό μ ω ς στο έπακρο πρός κάθε ανάλυση τού είναι τους, τ ή ν όποια α ι σ θ ά ν ο ν τ α ι σαν ζ ω ο τ ο μ ί α . Σ θ ε ν α ρ ό τ α τ α σ έ δσα π ο ρ ί σ μ α τ α

αντιβαίνουν

εναντιώνονται

στήν άπριοριστική

ιδεολογία

τ ο υ ς . Ή υ π ε ρ ά σ π ι σ η τ ή ς θ έ σ η ς τ ο υ ς εΐναι ω σ τ ό σ ο σ α θ ρ ό τ α τ η . Ό σ ο ι άπό τ ο ύ ς ε κ π ρ ο σ ώ π ο υ ς τ ω ν αδυνατούν, λ ό γ ω τ ή ς ε π ι ­ σ τ η μ ο ν ι κ ή ς κ α ί π ρ ο σ ω π ι κ ή ς ακεραιότητας τ ο υ ς , νά άρνηθοΰν α π ό λ υ τ α τ ί ς ο λ ι γ α ρ χ ι κ έ ς τ ά σ ε ι ς στους κ ό λ π ο υ ς τ ή ς δ η μ ο κ ρ α ­ τ ί α ς , δ π ο ι α μ ο ρ φ ή κ α ί άν π ρ ο σ λ α μ β ά ν ε ι αυτή, ε π ι σ η μ α ί ν ο υ ν τ ή νεαρή η λ ι κ ί α τού κ ι ν ή μ α τ ο ς , ή όποια, όπως πιστεύουν, εξηγεί α υ τ ό μ α τ α γ ι α τ ί απαντούν α τ α β ι σ τ ι κ ά υ π ο λ ε ί μ μ α τ α σ τ ή ν ν ο ο ­ τροπία τών ποδηγετουμένων

μ α ζ ώ ν . Οί μ ά ζ ε ς ,

διατείνονται,

κ α τ α τ ρ ύ χ ο ν τ α ι ακόμη ά π ό τ ό μ ό λ υ σ μ α τ ή ς ο λ ι γ α ρ χ ί α ς

άφοΰ

ε ξ α κ ο λ ο υ θ ο ύ ν νά δ ι α τ ε λ ο ύ ν ύπό τ ό βάρος δ ο υ λ ε ί α ς α ι ώ ν ω ν ό λ ό 4. Werner Sombart, Dennoch!, σ. 90· F.S. Merlino, Pro e contro il so­ cialismo, σσ. 262 κ.έξ. — T ò γεγονός τούτο δέν αλλάζει ουσιαστικά ούτε άπό τό ισχυρό αντιδημοκρατικό κίνημα πού έχει εκδηλωθεί καί επικρα­ τήσει λίγο-πολύ σήμερα [1924] στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, άφοΰ αύτο αποτελεί απλώς απεγνωσμένη προσπάθεια νά εξαλειφθούν οί αναμφισβήτητες εγγενείς αδυναμίες καί δυσλειτουργίες τής δημοκρατίας, δέν συνιστά Ομως υπέρβαση τών θεμελιωδών δημοκρατικών άρχων.

ΤΕΛΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ

545

κ λ ή ρ ω ν κ α ι δέν εΐναι σ υ ν η θ ι σ μ έ ν ε ς σ τ ή ν α ύ τ ε ξ ο υ σ ι ό τ η τ α . 5 Τ ο σοσιαλιστικό

δμως καθεστώς, λέγεται,

θα τ ι ς τ ε λ ε ι ο π ο ι ή σ ε ι

γ ρ ή γ ο ρ α κ α ί θα τ ο ύ ς π ρ ο σ δ ώ σ ε ι δ λ ε ς τ ι ς γ ν ώ σ ε ι ς κ α ί ι κ α ν ό τ η ­ τ ε ς π ο ύ χ ρ ε ι ά ζ ο ν τ α ι γ ι ά νά α ύ τ ο κ υ β ε ρ ν η θ ο ΰ ν . Ή ο λ ό τ ε λ α ά ν ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ή αντίληψη δ τ ι , μ ό λ ι ς κ α τ α λ ά β ο υ ν τ ή δ η μ ό σ ι α εξου­ σία οί σ ο σ ι α λ ι σ τ έ ς , ένας ε λ ά χ ι σ τ ο ς β α θ μ ό ς έ λ ε γ χ ο υ ά π ό τ ή ν π λ ε υ ρ ά τ ώ ν μ α ζ ώ ν ά ρ κ ε ΐ γ ι ά νά ε π ι τ ε υ χ θ ε ί π λ ή ρ η ς

ταύτιση

5. Τοΰτο υποστηρίζουν ιδιαίτερα οί θεωρητικοί τοΰ συνδικαλισμού, όπως οί Enrico Leone. (Divenire sociale 5 (1909), σσ. 232-235), καθώς καί ό Adolfo Momigliano (Propaganda, Νεάπολη, 2 Δ ε κ . 1910), καί οί δύο άπ' αφορμή βιβλιοκρισιών γιά δημοσιευμένες προκαταρκτικές μελέ­ τες μου πάνω στό θέμα. Ά λ λ ο ι πάλι, όπως ό οπαδός τοΰ συνδικαλισμού Sergio Panunzio, Ιταλός δικαστής, έγκολπώθηκαν ανεπιφύλακτα τις θέ­ σεις τοΰ υποφαινομένου, δίχως ωστόσο νά αναθεωρήσουν τή δική τους θεωρία υπό τό φώς τους (πρβλ. Sergio Panunzio, «Syndicalisme et représentation ouvrière», Le Mouvement Socialiste 12 (1910), σσ. 3 2 1 - 3 3 7 ) . Τήν έν λόγω αντίληψη ασπάζονται καί οί ρεβιζιονιστές. Σ έ μιά λεπτομε­ ρή κριτική θεώρηση τών θεωριών μου, τήν ορθότητα τών οποίων διόλου δέν αμφισβητεί κατά τά λοιπά, ό Fausto Pagliari καταλήγει στό συμπέ­ ρασμα ότι οί ολιγαρχικές τάσεις τοΰ σοσιαλιστικού κινήματος δέν αποτε­ λούν διόλου ενδείξεις γιά τό μέλλον, άλλ' απλώς μεταβατικές εκφάνσεις ενός κινήματος πού προχωρεί ακόμη στά τυφλά, ότι δηλαδή δέν εΐναι ση­ μεία γήρατος, άλλά νεότητας (βλ. τό μελέτημα: «Oligarchia e democrazia neu' organizzazione operaja», Critica sociale 19 (1909), σσ. 39-44). Ό Eduard Bernstein, ό όποιος επιδοκιμάζει επίσης τις αναλύσεις μου (βλ. τά δύο άρθρα του: «Die Demokratie in der Sozialdemokratie», Sozialisti­ sche Monatshefte 12 (1908), 1106-1114, καί «Gewerkschaftsdemokra­ tie», Sozialistische Monatshefte 13 (1909), 8 2 - 9 0 ) , αποδίδοντας μου ωστόσο τή μομφή ότι υπερτιμώ τό ψυχολογικό στοιχείο, δέν διαπράττει τό λάθος τών μαρξιστών καί συνδικαλιστών καί σήμερα ακόμη ατενίζει τό μέλλον εξίσου ρεαλιστικά όσο τό 1897, όταν παρομοίασε τήν εσωτερι­ κή διοίκηση τών δημοκρατικών οργανώσεων μ έ τ ή διαδικασία τής παρα­ γωγής προϊόντων: « Σ τ ή ν είσοδο τού εργοστασίου μπορεί νά είμαστε όλοι ΐσοι, μέσα στό εργοστάσιο όμως δέν είμαστε πιά. Έ κ ε ΐ πρέπει νά προ­ στάζει ό μηχανικός καί νά εκτελεί ό εφαρμοστής, ό τορναδόρος κ.λπ. Ό θερμαστής δέν επιτρέπεται νά κάνει τού κεφαλιού του καί νά σβήνει τόν ατμολέβητα όποτε τού καπνίσει» (Ed. Bernstein, « D a s demokratische Prinzip und seine Anwendung», Die Neue Zeit 14 (1897), σ. 25). Ό Bern­ stein δέν αντιλαμβάνεται όμως τις συνέπειες τοΰ καταμερισμού εργασίας καί τών διαφορών επάρκειας καί ικανότητας στους κόλπους τών δημο-

35. Κοινωνιολογία

τών πολιτικών

κομμάτων

:/,<>

ΟΛΙΓΑΡΧΙΚΈς ΤΆΣΕΙς Τ Η ς ΟΡΓΆΝΩΣΗς

συμφερόντων

μεταξύ

ηγετών

καί ποδηγετουμένων,6

γίνεται

κ α τ α ν ο η τ ή τ ό π ο λ ύ - π ο λ ύ σ τ ο φ ώ ς τ ή ς ακόμη ά ν ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ό τερης καί ελάχιστα μαρξιστικής θέσης τοΰ μαρξιστή Guesde, ότι δηλαδή δπως ένανθρώπισε κάποτε ό χριστιανισμός τον θεό έ τ σ ι θά θ ε ο π ο ι ή σ ε ι ό μ α ρ ξ ι σ μ ό ς τ ο ν ά ν θ ρ ω π ο . 7 Ωστόσο, μάζας

κ α θ ώ ς ε ί δ α μ ε , ή εμπράγματη α ν ω ρ ι μ ό τ η τ α τ ή ς

δέν α π ο τ ε λ ε ί π α ρ ο δ ι κ ό

φαινόμενο

έξαλείψιμο

μέ τήν

πρόοδο τ ο ΰ ε κ δ η μ ο κ ρ α τ ι σ μ ο ύ τ ή ν επομένη ήμερα ά π ό τ ή ν ε π ι ­ κ ρ ά τ η σ η τ ο ΰ σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ . Α π ο ρ ρ έ ε ι ά π ό τ ό εΐναι τ ή ς ΐ δ ι α ς τ ή ς μ ά ζ α ς ώ ς π λ ή θ ο υ ς ά μ ο ρ φ ο υ — άν κ α ί ο ρ γ α ν ω μ έ ν ο υ — , τ ό όποιο εΐναι έ γ γ ε ν ώ ς α ν ε π α ρ κ έ ς π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ νά λ ύ σ ε ι όσα π ρ ο ­ β λ ή μ α τ α έχει απέναντι του, καθότι έχει χρεία

καταμερισμού

εργασίας, ε ι δ ί κ ε υ σ η ς κ α ί η γ ε σ ί α ς . « Τ ό α ν θ ρ ώ π ι ν ο γ έ ν ο ς επιθυ­ μ ε ί νά κ υ β ε ρ ν η θ ε ί , κ α ί θά κ υ β ε ρ ν η θ ε ί . Ν τ ρ έ π ο μ α ι γ ι ά τ ό γ έ ν ο ς μ ο υ » , έγραφε ό P r o u d h o n τό 1 8 5 0 άπό τ ή φ υ λ α κ ή . 8 Ώ ς έ κ τ ή ς φύσεως τ ο υ , ή δ η τ ό μ ε μ ο ν ω μ έ ν ο

άτομο,

κατά

μέσον όρο,

χρειάζεται καθοδήγηση σέ πολλά πράγματα, καί μάλιστα τόσο ε ν τ ο ν ό τ ε ρ α όσο π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ε π ι μ ε ρ ί ζ ο ν τ α ι , κ α ί ε π ι μ ε ρ ί ζ ο ν τ α ι έ κ ν έ ο υ , οί λ ε ι τ ο υ ρ γ ί ε ς τ ο ΰ σ ύ γ χ ρ ο ν ο υ β ί ο υ . Ή ο μ ά δ α , α π α ρ τ ι ­ ζ ό μ ε ν η άπό μ ε μ ο ν ω μ έ ν α

ά τ ο μ α , α ι σ θ ά ν ε τ α ι τ ή ν ανάγκη τ ή ς

η γ ε σ ί α ς σ έ π ο λ ύ μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο ακόμη β α θ μ ό .

* * * Σ τ ό σ η μ ε ί ο τ ο ΰ τ ο θά μ π ο ρ ο ύ σ α μ ε νά θ ε ω ρ ή σ ο υ μ ε εκπληρω­ μένη τήν επιστημονική αποστολή μας. Α φ ό τ ο υ δμως επιτελέ­ σει τό έργο του μ έ αντικειμενικότητα, ό επιστήμονας έχει τό δ ι κ α ί ω μ α νά π α ρ ά σ χ ε ι κ α ί σ υ μ β ο υ λ έ ς ύ π ό τ ό π ν ε ΰ μ α τ ή ς κ ο ι κρατικών μαζών. Ώ ς έκ τούτου, ό ΐδιος καί οί φίλοι του παραμένουν προσηλωμένοι σέ μιά δημοκρατία πού εχει σχεδόν μόνο τό Ονομα κοινό μέ τήν έννοια τής δημοκρατίας όπως τή συνέλαβαν οί μεγάλοι δημοκρά­ τες στοχαστές τοΰ 18ου αιώνα καί οί σοσιαλιστές τοΰ 19ου. 6. Léon Trochet (député de Liège), Socialdémocratie et anarchisme. Discours, Bruxelles/Gand/Liège 1902, σ. 42. 7. Jules Guesde, Le problème et la solution, Paris, σ. 17. 8. Charles Gide/Charles Rist, Histoire des doctrines économiques depuis les physiocrates jusqu'à nos jours, Paris 1909, σ. 709.

ΤΕΛΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ

νωνικής παιδαγωγικής.

,λ

Α ς μ α ς ε π ι τ ρ α π ε ί λ ο ι π ό ν να ε κ θ έ σ ο υ ­

μ ε έν κ α τ α κ λ ε ί δ ι τ ί ς π α ρ α κ ά τ ω σ κ έ ψ ε ι ς . Ή

λ ο γ ι κ ή σ υ ν έ π ε ι α τ ώ ν π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν ω ν στον π ρ ο κ ε ί μ ε ν ο τ ό ­

μο διακριβώσεων,

πορισμάτων

καί επιστημονικών

πεποιθή­

σ ε ω ν δέν μ π ο ρ ε ί ασφαλώς νά ε ί ν α ι τ ό νά π α ρ α ι τ η θ ο ύ μ ε σ τ ο έ ξ η ς ά π ό κ ά θ ε έρευνα γ ύ ρ ω ά π ό τ ά opta γαρχικών

δυνάμεων

καί εξουσιών

τής επιβολής

τών

ολι­

(του κράτους, τών κυρίαρ­

χ ω ν τ ά ξ ε ω ν , τ ή ς η γ ε σ ί α ς κ . λ π . ) π ά ν ω σ τ ά ά τ ο μ α κ α ί νά από­ σ χ ο υ μ ε ά π ό τ ό λ ί γ ο - π ο λ ύ κ α τ α δ ι κ α σ μ έ ν ο εγχείρημα νά σ τ ο χ α σθοΰμε

πάνω

στή δημιουργία

ενός κ ο ι ν ω ν ι κ ο ύ

καθεστώτος

όπου θά γ ί ν ε ι δυνατό νά ε φ α ρ μ ο σ θ ε ί π λ ή ρ ω ς ή θ ε ω ρ ί α λαϊκής

κυριαρχίας.

Έ δ ώ δέν θ έ λ α μ ε δ ι ό λ ο υ

περί

— τό είπαμε ή δ η

σ τ ή ν ά ρ χ ή — νά α ν ο ί ξ ο υ μ ε νέους δ ρ ό μ ο υ ς . Ε π ι β ε β λ η μ έ ν ο μ α ς φ ά ν η κ ε απλώς νά ε π ι σ η μ ά ν ο υ μ ε τ ή ν π ι θ α ν ό τ η τ α νά λ υ θ ε ί ύ π ό τ ό π ρ ί σ μ α τ ή ς α π α ι σ ι ο δ ο ξ ί α ς τ ό ι σ τ ο ρ ι κ ό π ρ ό β λ η μ α άν κ α ί κ α ­ τ ά π ό σ ο ε ί ν α ι ή δ η μ ο κ ρ α τ ί α ι δ ε ώ δ ε ς , τ ό όποιο δέν π ρ έ π ε ι νά έ χ ε ι ά λ λ η αξίωση π α ρ ά νά λ ο γ ί ζ ε τ α ι ώ ς η θ ι κ ό α ί φ ν η ς μ έ τ ρ ο , μ έ τ ό όποιο μ π ο ρ ο ύ ν νά μ ε τ ρ η θ ο ύ ν οί ελαφρές

διακυμάνσεις

κ α ί α π ο χ ρ ώ σ ε ι ς τ ή ς εγγενούς σ έ κ ά θ ε κ ο ι ν ω ν ι κ ό κ α θ ε σ τ ώ ς γαρχίας-

ολι­

μ έ άλλα λ ό γ ι α , δ ο κ ι μ ά σ α μ ε νά α ν α κ ι ν ή σ ο υ μ ε τ ό ερώ­

τ η μ α άν τ ό ι δ ε ώ δ ε ς τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς μ π ο ρ ε ΐ νά α ξ ι ώ σ ε ι κ ά π ο ι ο αντίκρυσμα στήν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α .

Π ρ ό θ ε σ η μ α ς ή τ α ν απλώς

νά α μ φ ι σ β η τ ή σ ο υ μ ε ο ρ ι σ μ έ ν ε ς π ά ρ α π ο λ ύ ε ύ κ ο λ ε ς κ α ί επιπό­ λαιες δημοκρατικές επιστήμη

χίμαιρες,

καί εξαπατώνται

μ έ τ ί ς όποιες συσκοτίζεται

οί μ ά ζ ε ς , κ α ί τ ο ΰ τ ο

ή

φωτίζοντας

ορισμένες κοινωνιολογικές τάσεις ενάντιες προς τ ή δυνατότητα νά κ υ ρ ι α ρ χ ή σ ε ι π ο τ έ ή π ρ α γ μ α τ ι κ ή δημοκρατία

καί, πολύ π ε ­

ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο φ υ σ ι κ ά , ό σ ο σ ι α λ ι σ μ ό ς . Ω σ τ ό σ ο ο φ ε ί λ ο υ μ ε νά σ η ­ μ ε ι ώ σ ο υ μ ε ό τ ι ο π ο ι ο δ ή π ο τ ε κ ί ν η μ α έ μ φ ο ρ ο ύ μ ε ν ο ά π ό ακραιφ­ νώς δημοκρατικό πνεύμα, καθώς καί οποιοδήποτε προλεταρια­ κ ό - ε π α ν α σ τ α τ ι κ ό κ ί ν η μ α , μ π ο ρ ε ΐ νά χ ρ η σ ι μ έ ψ ε ι σ τ ο νά αποδυ­ ν α μ ω θ ο ύ ν κ α τ ά τ ο δυνατόν οί ο λ ι γ α ρ χ ι κ έ ς τ ά σ ε ι ς . Ε ί δ α μ ε β έ ­ β α ι α ό τ ι ακόμη κ α ί στους κ ό λ π ο υ ς κ ά θ ε τ έ τ ο ι ο υ

κινήματος

έ π ι κ ρ α τ ο ΰ ν οί τ ά σ ε ι ς , ά π ό τ ή ν κ α τ α π ο λ έ μ η σ η τ ώ ν ο π ο ί ω ν σ υ ­ νάγει τό ίδιο τήν δικαίωση τ ή ς ύπαρξης του. Ο ί τάσεις μάλι­ σ τ α αυτές, δ ε δ ο μ έ ν η ς τ ή ς έ τ ε ρ ο γ έ ν ε ι α ς κ α ί ά ν ι σ η ς ά ξ ι α ς τ ώ ν μ ε λ ώ ν , ε ύ κ ο λ α π ρ ο σ λ α μ β ά ν ο υ ν μ ο ρ φ έ ς π ο ύ αγγίζουν τ ά όρια

Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Κ Ε Σ Τ Α Σ Ε Ι Σ Τ Η Σ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

τ ή ς τ υ ρ α ν ν ί δ ο ς , δ ί χ ω ς να γ ί ν ο ν τ α ι ο υ τ ε η θ ι κ ά π ι ο α π ο δ ε κ τ έ ς ο υ τ ε α ι σ θ η τ ι κ ά π ι ο αρεστές επειδή α ν τ ι π α ρ α θ έ τ ο υ ν σ τ ο π α ρ α δεδομένο

δόγμα

τής νομιμότητας

έναν ν έ ο , ώ μ ο δ η μ ο ψ η φ ι σ μ α τ ι κ ό

τών κυρίαρχων βοναπαρτισμό,

εξουσιών

δ π ω ς αυτός

τ α ι ρ ι ά ζ ε ι σ έ α ν θ ρ ώ π ο υ ς π ο υ μ ό λ ι ς π ρ ι ν ά π ό λ ί γ ο ανέβηκαν κ ο ι ­ ν ω ν ι κ ά . Τ ά π ρ ο φ υ λ α κ τ ι κ ά μ έ τ ρ α κ α τ ά τ ή ς εμφάνισης τ ή ς ολι­ γαρχίας

τ ά αναιρεί ή ΐδια ή εξέλιξη. Ό π ο τ ε δ ή π ο τ ε δοκιμάζουν

ν ό μ ο ι νά π ε ρ ι ο ρ ί σ ο υ ν τ ή ν « κ υ ρ ι α ρ χ ί α τ ώ ν τ α γ ώ ν » , υ π ο χ ω ρ ο ύ ν β α θ μ η δ ό ν οί ν ό μ ο ι , ό χ ι οί τ α γ ο ί . " Ι σ ω ς ό μ ω ς νά εΐναι δυνατόν, άν ό χ ι νά θ ε ρ α π ε υ θ ε ί , τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν νά μετριασθεί

κάπως

ή ολι­

γ α ρ χ ι κ ή νόσος μ έ τ ή β ο ή θ ε ι α τ ώ ν ΐ δ ι ω ν τ ώ ν θ ε μ ε λ ι ω δ ώ ν α ρ ­ χών τ ή ς δημοκρατίας. Ό Victor Considérant επισήμανε ορθό­ τ α τ α μ ι ά κ ύ ρ ι α π τ υ χ ή τ ή ς έν λ ό γ ω δ υ ν α τ ό τ η τ α ς

μετριασμού

όταν σ υ ν ό ψ ι σ ε τ ο ν « δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό - ε ί ρ η ν ι σ τ ι κ ό » σ ο σ ι α λ ι σ μ ό τ ο υ λ έ γ ο ν τ α ς ό τ ι ό όρος τ ο ύ τ ο ς δέν δ η λ ώ ν ε ι τ ό ν έ ξ ο υ σ ι α σ μ ό τ ή ς κ ο ι ν ω ν ί α ς ά π ό τ ί ς κ α τ ώ τ ε ρ ε ς λ α ϊ κ έ ς τ ά ξ ε ι ς , άλλά τ ή δ ι α κ υ β έ ρ ­ ν η σ η κ α ί ο ρ γ ά ν ω σ η τ ή ς κ ο ι ν ω ν ί α ς π ρ ο ς τ ό γ ε ν ι κ ό σ υ μ φ έ ρ ο ν δια μ έ σ ο υ τ ή ς ι ε ρ α ρ χ ι κ ή ς π α ρ έ μ β α σ η ς ενός αριθμού π ο λ ι τ ώ ν αυξα­ ν ό μ ε ν ο υ ολοένα π α ρ ά λ λ η λ α μ έ τ ή ν κ ο ι ν ω ν ι κ ή ε ξ έ λ ι ξ η . 9 Ώ ς έ κ τ ή ς ουσίας τ η ς , ή δημοκρατία καστα

τήν πνευματική

κεντρίζει καί ενισχύει στά καθέ­

ικανότητα

κριτικής,

άπό τ ή ν

άλλη

όμως, καθώς επιβάλλεται ή γραφειοκρατία στις εκφάνσεις τ η ς , π α ρ α β λ ά π τ ε ι π ά λ ι σ έ μ ε γ ά λ ο ν β α θ μ ό τ ή ν ε λ ε γ κ τ ι κ ή αυτή ι κ α ­ νότητα.

Ιδιαίτερα

τ ό εργατικό

κίνημα,

διατυπώνοντας

καί

π ρ ο α σ π ί ζ ο ν τ α ς τ ά θ ε ω ρ η τ ι κ ά τ ο υ αξιώματα, γ ε ν ν ά ά π ό τ ο ύ ς κ ό λ π ο υ ς τ ο υ , π ο λ λ έ ς φορές π α ρ ά τ ή θ έ λ η σ η τ ώ ν κ α τ ε σ τ η μ έ ν ω ν η γ ε τ ι κ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν τ ο υ , ο ρ ι σ μ έ ν α ελεύθερα ά τ ο μ α , τ ά ό π ο ι α , ε ΐ τ ε γ ι ά λ ό γ ο υ ς αρχής, ε ΐ τ ε ά π ό έ ν σ τ ι κ τ ο , « α ν α θ ε ω ρ ο ύ ν » αδιά­ κ ο π α τ ί ς ε ξ ο υ σ ι α σ τ ι κ έ ς α υ θ ε ν τ ί ε ς κ α ί δέν παύουν, έ λ α υ ν ό μ ε ν α άπό κ ε κ τ η μ έ ν η γ ν ώ σ η ή ά π ό τ ή ν ι δ ι ο σ υ γ κ ρ α σ ί α τ ο υ ς , νά επα­ ν α λ α μ β ά ν ο υ ν τ ό ερώτημα γ ι ά τ ό έ σ χ α τ ο γιατί

δ λ ω ν τ ώ ν αν­

θ ρ ώ π ι ν ω ν θ ε σ μ ώ ν . Τ ο ύ τ η ή π ρ ο δ ι ά θ ε σ η γ ι ά ελεύθερη έ ρ ε υ ν α , τ ή ν ό π ο ι α θά π ρ έ π ε ι θ ε ω ρ ή σ ο υ μ ε ώ ς ένα ά π ό τ ά π ο λ υ τ ι μ ό τ ε ρ α σ τ ο ι χ ε ί α τ ο ΰ π ο λ ι τ ι σ μ ο ύ , θά ε π ι τ α θ ε ί κ α θ ώ ς π α γ ι ώ ν ο ν τ α ι κ α ί

9. Victor Considérant, Principes du socialisme. Manifeste de la démocratie au XIXe siècle, Paris 1847, σ. 53.

ΤΕΛΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ

β ε λ τ ι ώ ν ο ν τ α ι οί ο ι κ ο ν ο μ ι κ έ ς σ υ ν θ ή κ ε ς δ ι α β ί ω σ η ς τ ώ ν μ α ζ ώ ν κ α ί κ α θ ώ ς ανοίγουν δ λ ο κ α ί π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο οί κρουνοί τ ή ς π α ι ­ δείας. Κ α λ ύ τ ε ρ η παιδεία σημαίνει μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η κ ρ ι τ ι κ ή ικανό­ τητα, καθώς άλλωστε παρατηρείται ή δ η σήμερα δτι ό ηγέτης τών . πλουσίων τών

ταξικά

άσκεΐ λιγότερο

όμοιων

απόλυτη

επιβολή

του άπ' δ,τι εκείνος

ό π ο ι ο ι , ι δ ω μ έ ν ο ι σ υ λ λ ή β δ η ν ώ ς μάζα,

στον

κύκλο

τών φτωχών,

οί

βρίσκονται ώς έπί τό

π λ ε ί σ τ ο ν εντελώς ά ο π λ ο ι κ α ί α ν υ π ε ρ ά σ π ι σ τ ο ι

στό έλεος του

η γ έ τ η τ ο υ ς , άφοΰ ή α ν ε π α ρ κ ή ς τ υ π ι κ ή τ ο υ ς π α ι δ ε ί α δέν τ ο ύ ς ε π ι τ ρ έ π ε ι νά τ ό ν κρίνουν σ ω σ τ ά κ α ί νά α π ο τ ι μ ή σ ο υ ν π ρ ο κ α τ α ­ β ο λ ι κ ά τ ή σ π ο υ δ α ι ό τ η τ α τ ώ ν ε ν ε ρ γ ε ι ώ ν τ ο υ . Γ ι ά νά α μ β λ υ ν ­ θούν κ α τ ά τ ό δυνατόν οί ο λ ι γ α ρ χ ι κ έ ς τ ά σ ε ι ς κ ά θ ε ε ρ γ α τ ι κ ο ύ κ ι ­ ν ή μ α τ ο ς , τ ό κ ύ ρ ι ο β ά ρ ο ς ε π ι β ά λ λ ε τ α ι νά δ ο θ ε ί σ τ ο π ε δ ί ο τ ή ς κοινωνικής παιδαγωγικής. Ή

ι σ τ ο ρ ι κ ή α ν α γ κ α ι ό τ η τ α τ ή ς εξέλιξης π ρ ο ς τ ή ν ο λ ι γ α ρ χ ί α

δ ι ό λ ο υ δέν α π α λ λ ά σ σ ε ι τ ο ν δ η μ ο κ ρ ά τ η ά π ό τ ή ν α ν α γ κ α ι ό τ η τ α νά τ ή ν κ α τ α π ο λ ε μ ή σ ε ι . Οί π α λ ι ο ί σ ύ ν τ ρ ο φ ο ι γ ί ν ο ν τ α ι ηγέτες

μ έ τ ή ν κοινωνιολογική

έννοια

μοιραία

τ ο ΰ δρου. Ό π ο ι ο ς

δμως

θά ά φ η ν ε τ ο ύ ς τ ε λ ε υ τ α ί ο υ ς α ν ε ξ έ λ ε γ κ τ ο υ ς κ α ί θ ' α π ο σ υ ρ ό τ α ν λ υ π η μ έ ν ο ς κ α ί χ ο λ ω μ έ ν ο ς άπό κ ά θ ε π ο λ ι τ ι κ ή

δραστηριότητα,

δ χ ι μόνο θά ζ η μ ί ω ν ε τ ή ν ιδέα τ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς , δ ί χ ω ς τ ή ν ό π ο ι α , δ π ω ς σ η μ ε ι ώ σ α μ ε ή δ η σ τ ή ν ά ρ χ ή , δέν μ π ο ρ ε ί νά κ ά μ ε ι σ ή μ ε ρ α κανένα κοινωνικό σ τ ρ ώ μ α , λ ι γ ό τ ε ρ ο δ ε ά π ' δλα τό οικονομικά ασθενέστερο,

άλλά θά σ υ ν τ ε λ ο ΰ σ ε κ α ί σ τ ο νά ε π α υ ξ η θ ε ί σ έ

α φ ά ν τ α σ τ ο ακόμη β α θ μ ό ή ι σ χ ύ ς τ ώ ν Ϊ δ ι ω ν τ ώ ν η γ ε τ ι κ ώ ν σ τ ε ­ λ ε χ ώ ν . Ά π ό τ ή ν ά λ λ η , μόνο ή ε ν α ρ γ ή ς κ α ί α π ρ ο κ ά λ υ π τ η σ ύ λ ­ λ η ψ η τ ώ ν ο λ ι γ α ρ χ ι κ ώ ν κ ι ν δ ύ ν ω ν τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς θά μ π ο ρ έ σ ε ι , άν δ χ ι νά τ ο ύ ς α π ο σ ο β ή σ ε ι , τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν νά τ ο ύ ς μ ε τ ρ ι ά σ ε ι . Ή

αποστολή τοΰ άτομου μοιάζει λοιπόν μ έ τό έργο τοΰ

ν έ ο υ , στον ό π ο ι ο α π ο κ α λ ύ π τ ε ι ό έ π ι θ ά ν α τ ο ς π α τ έ ρ α ς τ ο υ δ τ ι σ τ ό αμπέλι τ ο υ ς β ρ ί σ κ ε τ α ι κ ρ υ μ μ έ ν ο ς ένας θ η σ α υ ρ ό ς . Ό ' νέος δέν κ α τ ο ρ θ ώ ν ε ι μ έ ν νά β ρ ε ι θ η σ α υ ρ ό κ α ν έ ν α ν , ό μ ό χ θ ο ς τ ο υ δ μ ω ς κ ά ν ε ι τ ό χ ω ρ ά φ ι ε ύ φ ο ρ ό τ ε ρ ο . Τ έ τ ο ι ο υ ς κ α ρ π ο ύ ς θά απο­ κ ο μ ί σ ο υ μ ε καί άπό τ ή ν α ν α ζ ή τ η σ η τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς . Β έ β α ι α , κ ά θ ε δ ι ε ξ ο δ ι κ ή ανάλυση τ ώ ν σ η μ ε ρ ι ν ώ ν μ ο ρ φ ώ ν τ ή ς δημοκρατίας

αναπόφευκτα

γεννά

στόν

ιδεαλιστή

αισθήματα

α π ο γ ο ή τ ε υ σ η ς κ α ί ά π ο κ α ρ δ ί ω σ η ς . Τ ό π ρ ο ν ό μ ι ο νά κ ρ ί ν ε ι δ ι -

Ο Λ Ι Γ Α Ρ Χ Ι Κ Ε Σ Τ Α Σ Ε Ι Σ Τ Η Σ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

κ α ι α τ ή δ η μ ο κ ρ α τ ί α τ ο έ χ ε ι ΐ σ ω ς μόνο ή κ ο σ μ ο θ ε ω ρ ί α

εκείνη

π ο ύ , δ ί χ ω ς να υ π ο π ί π τ ε ι στον ε ρ α σ ι τ ε χ ν ι σ μ ό τ ώ ν ί ε ρ ε μ ι ά δ ω ν για τήν αθλιότητα καί ματαιότητα τού κόσμου, ανεπιφύλακτα

τή σχετικότητα

αναγνωρίζει

όλων τ ώ ν ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ώ ν κ α ί

π ο λ ι τ ι κ ώ ν ιδεωδών. Ό π ο ι ο ς θ έ λ ε ι να α π ο τ ι μ ή σ ε ι τ ή ν ά ξ ι α τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς , μ π ο ρ ε ΐ νά τ ό κ ά μ ε ι μόνο μ ε τ α χ ε ι ρ ι ζ ό μ ε ν ο ς ώ ς tertium

Τά

εγγενή

μ ε ι ο ν ε κ τ ή μ α τ α τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς δέν π α ρ α γ ν ω ρ ί ζ ο ν τ α ι .

comparationis

τ ή ν αμιγή

αριστοκρατία.

Μολα­

ταύτα, ή δημοκρατία αποτελεί ώς πολίτευμα τό μ ή χείρον. Τ ό ι δ α ν ι κ ό θά ή τ α ν μ ι ά αριστοκρατία

ηθικά χρηστών καί τεχνικά

ά ξ ι ω ν α ν θ ρ ώ π ω ν . Ά λ λ ά π ο ΰ νά β ρ ε θ ε ί ; Μ ε ρ ι κ έ ς φ ο ρ έ ς — σ π ά ­ ν ι α — κ α τ ' επιλογή, σ χ ε δ ό ν π ο τ έ έ κ ε ΐ όπου ε φ α ρ μ ό ζ ε τ α ι ή ά ρ ­ χή τ ή ς κληρονομιάς.

Ή

ακραιφνής

μοναρχία

εΐναι

ό,τι πιο

σ τ ρ α β ό υπάρχει, θ ε ω ρ η τ ι κ ά χ ε ι ρ ό τ ε ρ η κ α ί μ ά λ ι σ τ α π ι ο ανίατη άπό

τή

δημαγωγική

δικτατορία,

στο άρρωστο

σώμα

τής

ό π ο ι α ς ε ν υ π ά ρ χ ε ι μ ι ά ά ρ χ ή υγιής,, ή όποια, κ α τ ά σ υ ν έ π ε ι α , δέν α π ο κ λ ε ί ε ι ό λ ω ς διόλου τ ή ν ε ξ υ γ ί α ν σ η τ ο ΰ ΐ δ ι ο υ τ ο ΰ σ ώ μ α τ ο ς . "Αν π α ρ α β λ έ ψ ο υ μ ε τούς τύπους καθώς καί ορισμένες ι δ ι ό τ η τ ε ς α π ο κ τ ώ μ ε ν ε ς μόνο μ έ τ ή ν κ α λ ή α γ ω γ ή , ώ ς π ρ ό ς τ ί ς ό π ο ι ε ς ή αριστοκρατία

θά υ π ε ρ β ά λ λ ε ι

πάντοτε τ ή δημοκρατία

καί ή

απομίμηση τ ώ ν ό π ο ι ω ν ά π ό τ ή ν τ ε λ ε υ τ α ί α ε ΐ τ ε α μ ε λ ε ί τ α ι ε ΐ τ ε νοθεύεται, παραμορφώνεται καί εξωθείται στήν παραδοξότητα, ακόμη κ α ί ή ατελής δ η μ ο κ ρ α τ ί α π λ ε ο ν ε κ τ ε ί έ ν α ν τ ι τ ο ΰ α ρ ι σ τ ο ­ κ ρ α τ ι κ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς , έ σ τ ω κ α ί άν αυτό λ ε ι τ ο υ ρ γ ε ί καλά. Ό σ ο σαφέστερα τό αντιληφθεί τοΰτο ή

σχετικά

ανθρωπότητα,

τ ό σ ο λ ι γ ό τ ε ρ ο θά μ π ο ρ ε ΐ ή σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ί η σ η τ ώ ν μ ε ι ο ν ε κ τ η μ ά ­ τ ω ν τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς νά δ ώ σ ε ι αφορμή σ έ ο π ο ι α δ ή π ο τ ε π α λ ι ν ­ δ ρ ό μ η σ η σ τ ή ν α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ί α , κ α τ ά μ ε ί ζ ο ν α μ ά λ ι σ τ α λ ό γ ο άφοΰ τοΰτα τά μ ε ι ο ν ε κ τ ή μ α τ α τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς , έκτος άπό τ ή λ ε γ ό ­ μ ε ν η κυριαρχία

τής μάζας,

σ υ ν ί σ τ α ν τ α ι ακριβώς σ τ ι ς ά ν ε ξ ά λ ε ι -

πτες αριστοκρατικές σκωρίες της. Τ ά δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ά ρεύματα τ ή ς ιστορίας μοιάζουν λοιπόν μ έ τ ά αέναα κ ύ μ α τ α τ ή ς θ ά λ α σ σ α ς , π ο ύ σκάζουν π ά ν τ ο τ ε

στήν

ακτή, άλλά κ α ί α ν α ν ε ώ ν ο ν τ α ι ολοένα. Τ ό θέαμα τ ο υ ς έ γ κ α ρ διώνει καί άποκαρδιώνει συνάμα. Μόλις ή δημοκρατία

φτάσει

σ' ένα ο ρ ι σ μ έ ν ο ε ξ ε λ ι κ τ ι κ ό σ τ ά δ ι ο , ε π έ ρ χ ε τ α ι μ ι ά δ ι α δ ι κ α σ ί α ε κ φ υ λ ι σ μ ο ύ , κ α τ ά τ ή διάρκεια τ ή ς όποιας αποκτά

άριστοκρα-

5Γ)Ι

ΤΕΛΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ

τικό πνεύμα, ενίοτε καί αριστοκρατικές μορφές, προσεγγίζον­ τ α ς π ρ ο ς δ , τ ι έ τ α ξ ε κ ά π ο τ ε σ κ ο π ό τ η ς νά κ α τ α π ο λ ε μ ή σ ε ι . Τ ό ­ τ ε α ν α φ α ί ν ο ν τ α ι ά π ό τ ο υ ς ίδιους τ ο ύ ς κ ό λ π ο υ ς τ η ς ν έ ο ι κ α τ α κ ρ ι τ έ ς , οί ό π ο ι ο ι τ ή ν κ α τ η γ ο ρ ο ύ ν γ ι ά ο λ ι γ α ρ χ ί α . Έ π ε ι τ α

δμως

άπό μ ι ά π ε ρ ί ο δ ο έ ν δ ο ξ ω ν αγώνων κ α ί ά δ ο ξ η ς σ υ γ κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς , ε ν σ ω μ α τ ώ ν ο ν τ α ι έν τ έ λ ε ι κ α ί αυτοί σ τ ή ν κ α τ ε σ τ η μ έ ν η κ υ ρ ί α ρ ­ χ η τ ά ξ η . Ε ν α ν τ ί ο ν τ ο υ ς ω σ τ ό σ ο ε ξ ε γ ε ί ρ ο ν τ α ι τ ώ ρ α ν έ ο ι αγω­ ν ι σ τ έ ς τ ή ς ε λ ε υ θ ε ρ ί α ς ε π ι κ α λ ο ύ μ ε ν ο ι τ ι ς δ η μ ο κ ρ α τ ι κ έ ς αρχές. Τ έ λ ο ς δέν έ χ ε ι ή ά γ ρ ι α αυτή δ ι α π ά λ η μ ε τ α ξ ύ τ ο υ α θ ε ρ ά π ε υ τ ο υ ιδεαλισμού τ ώ ν νέων καί τ ή ς αθεράπευτης άρχομανίας τ ώ ν πα­ λαιότερων.

Όλοένα

νέα κ ύ μ α τ α

σκάζουν στήν ϊδια

πάντοτε

ακτή. Τδού τ ό μ υ χ ι ό τ ε ρ ο γ ν ώ ρ ι σ μ α τ ή ς ιστορίας τ ώ ν π ο λ ι τ ι ­ κών κ ο μ μ ά τ ω ν .

ί

ΠΙΝΑΚΑΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ

553

ΠΙΝΑΚΑΣ ΚΙΝΗΣΕΩΝ, ΚΟΜΜΑΤΩΝ, ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ, ΣΤΑΑΟΓΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ Κ.ΛΠ.

Ανεξάρτητο Εργατικό Κόμμα [Βρετανίας] Γενική Συνομοσπονδία Εργατών [Γαλλίας] Γενική Συνομοσπονδία Εργατών [Ιταλίας] [Γερμανική] Εταιρεία Κοινωνικής Πολιτικής Γερμανική Πανεργατική Ένωση Γερμανικό Συντηρητικό Κόμμα Γερμανικός Εθνικός Σύνδεσμος Γερμανοαννοβερικό Κόμμα Διεθνής Ένωση Εργατών [:Α' Διεθνής] Διεθνής Σοσιαλιστική Γραμματεία Έθνικοκοινωνική Ένωση [Γερμα­ νίας] Έθνικοφιλελεύθερο Κόμμα [Γερ­ μανίας] Ελεύθερη Γερμανική Νεολαία Ενιαίο Σωματείο Μηχανικών Βαμβακοκλωστών [Βρετανίας] Ενιαίο Σωματείο Σιδηροδρομικών [Βρετανίας] Ενοποιημένο Σοσιαλιστικό Κόμμα [Γαλλίας] Ένωση Ελευθέρων Ζυθεστιατόρων καί Ζυθοπωλών [Γερμανίας] Ένωση του Ήρανθοΰς Επιτροπή Εκπροσώπησης τών Εργατικών Τάξεων [Βρετανίας]

Independent Labour Party Confédération Générale du Travail Confederazione Generale del Lavoro Verein für Sozialpolitik Allgemeiner Deutscher Arbeiterverein Deutschkonservative Partei Deutscher Nationalverein Deutschhannoversche Partei Internationale Arbeiterassoziation Secrétariat Socialiste tional Nationalsozialer Verein

Interna-

Nationalliberale Partei Freideutsche Jugend Amalgamated Association of Operative Cottonspinners Amalgamated Society of Railway Servants Parti Socialiste Unifié Bund freier Gast- und Schankwirte Primrose League Labour Repesentation Committee

ΠΙΝΑΚΑΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ

Εργατικό Επιμελητήριο τής Πάρμας Εργατικό Κόμμα [Βρετανίας] Εργατικό Κόμμα (γκεντιστές) Εργατικό Κόμμα [Μιλάνου] Κεντρική Συντονιστική Επιτροπή Συνδικάτων Γερμανίας Κεντρικό Εργατικό Κολλέγιο [Βρετανίας] Κέντρο Εργαζόμενης Νεολαίας Γερμανίας Κεντρώο Κόμμα Γερμανίας Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας Λαϊκό Κόμμα Ιταλίας Μόνιμη Διοικητική Επιτροπή [τοΰ Σοσιαλιστικού Κόμματος Γαλλίας καί τοΰ Ενοποιημένου Σοσιαλιστικού Κόμματος Γαλλίας] Νέα Ιταλία Όμοσπονδία Βόρειας Γερμανίας Προοδευτικό Κόμμα Γερμανίας Σοσιαλδημοκρατική Όμοσπονδία [Βρετανίας] Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα [Γερμανίας] Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα Γερ­ μανίας Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Γερμανίας Σοσιαλιστικό Κόμμα Ιταλίας Συνομοσπονδιακή Επιτροπή [τής Γενικής Συνομοσπονδίας Εργα­ τών Γαλλίας] Σωματείο Σοσιαλδημοκρατών Ζυθεστιατόρων καί Ζυθοπωλών Βε­ ρολίνου Τράπεζα τής Γαλλίας Φιλελεύθερο Κόμμα [Βρετανίας] Φιλελεύθερο Κόμμα Γερμανίας Φοιτητική Ένωση Γερμανίας

Camera del Lavoro di Parma Labour Party Parti Ouvrier (Guesdistes) Partito Operajo Generalkommission der Gewerk­ schaften Deutschlands Central Labour College Zentralstelle für die arbeitende Jugend Deutschlands Deutsche Zentrumspartei Kommunistische Partei Deutschlands Partito Popolare Italiano Commission Administrative Permanente Giovane Italia Norddeutscher Bund Deutsche Fortschrittspartei Social Democratic Federation Sozialdemokratische Arbeiterpartei Sozialdemokratische Partei Deutschlands Sozialistische Arbeiterpartei Deutschlands Partito Socialista Italiano Comité Confédéral Verein Berliner sozialdemokratischer Gast- und Schankwirte Banque de France Liberal Party Deutschfreisinnige Partei Verein deutscher Studenten