Δειπνοσοφισταί (Athenaei Naucratitae Deipnosophistarum Liber 13)

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ « ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ »

ΑΠΑΝΤΑ

13

ΔεΙΠΥοσοφιστών ΙΓ

433

« ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ »

'Εκδότης 'Οδυσσέας Χατζόπουλος

Ι' Ο Αθήνα ιος ΎενVΉθηKε στη Ναύκρα-

Ι

τη της Aιrύπτoυ, έζησε στην Αλε ξΆVδρεια και πέθανε στη Ρώμη. Η ζωή του, Ύια την οποία οι πληροφορίες μας εί­ ναι ελάχιστες, φαίνεται 6τι κύλησε ανά­

μεσα στο τέλος του 20v κα ι στις αρχές του 30ίι αι. μ.χ. (περίπου

170-230 μ.χ.),

6πως

μπορούμε να εικάσουμε απ6 εσωτερικά τεκμήρια του έΡΎου του. Ο Αθήναιος, Ύένvημα και θρέμμα της ύστερης σοφιστικής, έμεινε στον χώρο

της αρχαίας ελληνικής Ύραμματείας ως ο συΎΎραφέαςτωνΔειπνοσοφιστων. Το έΡΎΟ χαρακτηρίστηκε εrχειρίδΙO Ύαστρονο­ μΙας (είναι το παλαι6τερο βιβλίο που δια­

θέτουμε με υποδείξεις Ύια παρασκευή ψ(ηητών), αλλά μαζί είναι μια πλούσια

πηrή σε υλικ6 δεΙΠVoλorίας και τυπικού συμποσίων και, ακ6μα περισσ6τερο, ένας πανδέκτης εrΚVKλoπαιδΙKών και άλλων ΎΥώσεων που καλύπτουν το σύνολο των ανθρώπινων ενδιαφερ6ντων. Επί πλέον οι Δειπνοσοφισταί είναι σύνθεση με αλλε ­

πάλληλες καταrραqiς παραθεμάτων απ6 εκατοντάδες συΎΎραφείς ποιητικών και πεζών έρ'Υων (800 περίπου) και απ6 υπερ ­ τριπλάσιες εκατοντάδες

(2500

περίπου)

έΡΎων, έτσι που μπορεί να ειπωθεί 6τι, αν δεν σωζ6ταν η σπουδαι6τατη τούτη πηrή, η ΎΥώση μας Ύια την ελληνική αρχαι6τη­ τα θα ήταν λειψή.

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ

433

ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ

ΑθΗΝΑΙΟΣ

ΔΕmΝΟΣΟΦΙΣΤΑΙ ΤΟΜΟΣ ΔΕΚΑΤΟΣ ΤΡΙΤΟΣ

433

Ι\α τη σειΦ της ~ώας Ελληνι.χής wαμματε{ας «οΙ ΕΛΛΗΝΕΣ» ελήφθησαν uπ' όψιν οι ~ εκδόσεις ΟχjΌrd και

BSB B .G. Teubner Verlagsgesellschaft

Classical Texts

καθώς και. οι:

Cambήdge. Massachusetts, Harνard University Press, London. William Heinemann Ltd. - Les Belles Lettres. Collection des Universites de France, publiee sous le patronage de Ι' Association Guillaume Bude. - Tusculum Bίkher.ei. Heimeran Verlag, Μϋnchen. -ι poeti greci trαdotti da Ettore Romαgnoli . Bologna, Nicola Zanich.elli editore. - Pubblicazioni dell' istituto universario di mαgistero di Catanίa. Seήe filosofica. Testi e documenti.

- Loeb Classical Library.

- Les auteurs grecs explίques d' apres une methode nouvelle par deux trαductions jranfaises: Ι 'une litteraire et juxtalineaire

presentant le mot-a-mot fran~ais en regard des mots grecs correspondants, Ι' autre corήgee et precedee du texte grec. Paήs, Libraiήe Hachette et Cie.

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΔΙΕΥθΥΝΣΗ ΣΕΙΡΑΣ

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ ΙΈΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΕΡΓΟΥ

ΑθΗΝΑ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΥ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΙ

433

433

ΑΘΗΝΑΙΟΣ ΔΕΙΠΝΟΣΟΦΙΣΤΑΙ

ΤΟΜΟΙ ΔΕΚΑΤΟΙ ΤΡΙΤΟΙ

ΔεΙΠVoσoφιστών Π

EIΣAΓQIΉ

-

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

-

:ΣΧΟΛΙΑ

θEOΔQPOI~MAYPOΠOYΛOI

ΕΙΠΜΕΛΕΙΑ

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΚΑΚΤΟΥ

Κ

Α

Κ

Τ

Ο

Ι

Aπoxλει.σnxή ι.δι.οχτηώι

e

ΚΑΚΤΟΣ

1992

Κάθε τόμος της ΠΟ{ΙΟύσας σειΦς ε!ναι. ανwtελές έvfo, δε1ι.ΤUCΌ χωριστής εκμετcW.εooης, και. πωλείται. χωριmά.

Πρώτη έκδοση

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚλΚΤΟΣ ΟΔΎΣΣΕΑΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ

Πανεπumμίoιι

1998

CACI'US EDmONS &

ΣΙΑ Ο,Ε. ODYSSEλS

46 Αθήνα 106 78 Τηλ. 38.40.524 - 38.44.458 Fax: 33.03.098

HATZOPOULOS & 00.

46, Panepistimiou Athens 106 78 TeL 38.40.524 - 38.44.458 Fax: 33.03.098

ΠΙΝΑΚΑΣ ΙΙΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΔEIIINΌΣC>ΦIΣ'fΩN ΙΓ

ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΧΟΛΙΑ

. .......... . .......... 9 - ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ................... 11

.. . .. ... ................ . .. . . .. .. 281

ΔEΠINOΣOΦIΣTQN ιr

\

ΚΕΙΜΕΝΟ

-

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

/

ΑθΗΝΑΙΟΥ ΝΑΥΚΡΑΤΠΟΥ ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ Π'

555

1.

:Avnφάνης ό κωμφδιοποιός, έταίρε Ί1μόκρατες,

ώς άvεyivωoκέ τινα τφ 6ασιλεί :.uεξάνδρφ τώv έαvτoϋ

κωμφδιών, ό δε δήλος J7v ού πάνυ τι άπoδεχόμεvoς, "δεί γάρ, έψηoεv, ώ OOoιλεv, τΌv ταύτα άπoδεξόμεvoν άπό ovμooΛΩV τε πολλάκις δEδειπvηκέναι καί περί έταί­ ρας πλεovάκις καί είλΗφΈVΑΙ καί δεδωκέναι πληγάς, " ώς φησι Avκόφρων ό Xαλκιδεiς- έν τοίς περί Κωμφδίας.

ήμείς ούν τΌv περί έρωτικών λόγον ένταΟΟα μέλλοντες b κατατάττειν (έyέvovτo γάρ καί περί γαμετών και έται­ ρών πολλάκις λόγοι) είδόσιν έκτιθέμεΥΟΙ τΉv ίοτορίαν τών Μουσών τΉv Έρατώ έπικαλεσάμεΥΟΙ είς μνήμην ήμίν ίέναι τόν έρωτικΌV έκείΥον κατάλογον, ΈVΤεiίθεv τΉv καταρχήν ποιησόμεθα·

12

ΑθΗΝΑΙΟΥ ΝΑΥΚΡΑηΤΟΥ ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ ΔΕΚΑΤΟ ΤΡΠΟ BmΛIO

Ι. ο κωμωδιογράφος ΑντιφάνηςΙ, φίλε Ίlμ.oκράτη, όταν διάδαζε στο 6ασιλιά Αλέξανδρο κάποιες κωμωδίες

του, κι εκείνος όμως έδειχνε ότι δεν του άρεσαν πολύ, είπε: «Πρέπει, 6ασιλιά, σε όποιον αρέσουν αυτά τα έρ­

γα πολλές φορές να έχει ΔΕιπvΉΣΕι σε γεύματα που γί­ νονται με τη συμ60λή των συνδαιτυμόνων και περισσό­ τερες φορές να έχει δεχτεί και να έχει δώσει χτυπήματα για εταίρες». Έτσι λέει ο Λυκόφρονας2 από τη Χαλκίδα

στο έργο Περί κωμωδίας. Εγώ λοιπόν επειδή σκοπεύω εδώ να καταγράψω την εξιστόρηση των ερωτικών θεμά­ των (διότι πολλές φορές έγινε λόγος για παντρεμένες

-Υυναίκες και για εταίρες) εκθέτοντας την ιστορία μου σε ανθρώπους που ξέρουν τα πράγματα, από τις Μούσες3 θα επικαλεστώ την Ερατώ να ΟΟηθήσει τη μνήμη μου

να προχωρήσω στον ερωτικό εκείνο κατάλογο και θα κάνω την αρχή με το στίχο:

13

ΑθΗΝΑιΟΣ

ι

/

εί δ' άγε νVv, 'Ερατώ, πάρ θ' ίσrαOO καί μα έVΙΣΠΕ,

τίνες λόγοι περί αύτου του έρωτος καί τΏV έρωτΙΚΏV έλέχθηοαν.

2.

καί γαρ τας Υαμετας ό καλός ήμών έστιάτωρ

c έπαι'Vών Έρμιππον έφη έν τοίς περί Νομοθετών ίστο­ ρείν ότι έν λακεδαίμovι είς οίκημά τι οκοτεινόν πασαι ΈVΕκλείovτo αί κόραι, ovvεyκλειoμέvων καί τών άγάμων

νεαvίoκωγ καί έκαστος fις έπιλά6οιτο, ταύτη'V άm]yεν άπροικον. διό καί λύσανδρον έζημίωσαν, ότι καταλι­

πών ΤΉV προτέραν έτέραν έ60υλεVετo περικαλλεστέραν άγαγέοθαι. Κλέαρχος δ' ό Σολεύς έν τοίς περί Παροι­

ΜιΏv "ΈV λακεδαίμovr., φηοί, τούς άΥάμοις αί yvvαίκες

d ΈV έορτη τιvι περί τόν 6ωμόv έλκovσαι ραπίζovσιν, ίνα τΉv έκ του πράγματος ύ6ριν φεύyovτες φιλοστοργώσί

τε καί ΈV ώρ(Ζ προοίωοι τοίς Υάμοις. ΈV δέ l\ΘΉVΑΙς πρώτος Κέκφψ μίαν έvi έζευξ'εν, άνέΔΗV τό πρότερον ούσών τών ovvόδων καί κoιvσyαμίων όντων. διό και έδοξέ τιοιν διφυής νoμιoθi'ίvαι, ούκ είδότων τών πρότε­

ρον δια τό πλijθoς τόν πατέρα." έκ τούτων ούν τις όρ­ μώμεvoς μέμψαιτ' Άv τούς περιτιΘΈVΤας Σωκράτει δύο

Υαμετας yvvαίκας, ΞΑVΘΊΠΠΗV καί ΤΉV ~ίδov Μυρ­ τώ, ού του δικαίου καλουμένου (οί χρόνοι γαρ ού συγ-

556 χωρoiJoιν) άλλCι του τρίτου άπ' έκείvoυ. είoi δέ Κίιλλι­ oθέvης, Δημήτριος ό Φαληρε~, Σάτυρος ό περιπατητι-

14

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΊ'ΩΝ Π'

Έλα τώρα, Ερατώ, στάσου δίπλα μου και πες μου 4 ποια λόγια ειπώθηκαν για τον ίδιο τον έρωτα και για τα ερωτικά ζητήματα.

2.

Σχετικά με τις παντρεμένες γυναίκες ο καλός μας

οικοδεσπότης κάνοντας το εγκώμιό τους είπε ότι ο 'Ερμ.ι.ππ0ς6 στο έ{ryo του Περί voμoθετΏv γράφει ότι

στη Λακεδαίμονα όλες οι κοπέλες κλείνονταν σε κάποιο σκοτεινό οίκημα και μαζί τους κλείνονταν και όλοι οι

άγαμοι νέοι' όποιαν έπιανε ο καθένας, αυτήν πήγαινε στο σπίτι του χωρίς προίκα. Γι' αυτό και τιμώρησαν το Λύοο.νδρο7, επειδή εγκατέλειψε την πρώτη κοπέλα και

σκεφτόταν να παντρευτεί μια άλλη πιο όμορφη. Ο Κλέ­ αqxOΙ;- από τους Σόλους στο έ([Υο του Περί παρoιμu1Jv λέει: «Στη Λακεδαίμονα σε κάποια γιορτή οι γυναίκες σέρνοντας γύρω από το 6ωμό τους άγαμους τους ραπί­ ζουν, για να αποφεύγουν την προσ6ολή αυτή, να δείχνουν αγάπη για οικογενειακή ζωή και να προσέρχονται σε γάμο σε καλή εποχή. Στην Αθήνα πρώτος ο Κέκρσπας9 ένωσε μια γυναίκα μ' έναν άντρα, ενώ πρωτύτερα οι

ενώσεις γίνονταν ελεύθερα και υπήρχε κοινογαμία. Γι' αυτό και φάνηκε σε μερικούς ότι θεωρήθηκε πως έχει διπλή φύση, επειδή οι παλιότεροι εξαιτίας του πλήθους δεν ήξεραν τον πατέρα τους»10. Ξεκινώντας λοιπόν κά­ ποιος από αυτά, θα μπορούσε να κατηγορήσει όποιους αποδίδουν στο Σωκράτη δυο νόμιμες συζύγους, την Ξαν­

θίππη και τη Μυρτώ, κόρη του Αριστείδη, όχι αυτού που έχει την προσωνυμία δίκαιος (διότι αυτό το αποκλεί­

ουν τα χρονολογικά οτοιχεία ΙΙ ) αλλά του εγγονού του. Αυτοί είναι ο Καλλισθένης12, ο Δημήτριος13 Ο Φαληρέας,

15

/

ΑθΗΝΑΙΟΣ

κός, :4ρwτόξενoς, ο[ς τό ένδόσψov :4ρwτoτέλης έδω­ κεν ίστoρώv τoiίτo ΈV τφ περί ΕύΥενείας εί μή άρα

ovy-

κεχωρφέvov κατά ψήφισμα τoiίτo έyέvετo τότε διά oπιmν άνθρώπων, ώστ' έξείvαι καί δύο έχειν yvvαίκας

τόν 6ovλόμεvov, όθεν καί τούς τής κωμφδίας πσιητάς άπooιωπfισαι τoiίτo, πολλάκις του Σωκράτotς' μνημσ­ νεύσντας. παρέθετο δέ περί τών yvναι.κώv ψήφισμα 1ε-

b ρώvvμoς ό 'Ρόδιος, όπερ σοι διαπέμψσμαι εύπορήσας τού 6ι6λίov. άντείΠε δέ τοίς λέγovoι περί τών Σωκράτotς' yvvαικών Παναίτιος ό ·Ρόδιος.

3.

ποΦ δέ Πέρσαις άνέ­

χεται ή 6ασίλεια του πλήθοις τών παλλακίδων διά τό ώς δεσπότην άρχειν τής γαμετfJς τόν 0Οσιλέα, έτι δέ καί: διά τό την 6ασιλίδα, ώς φτισιν Δίνων ΈV τοίς Περσικσίς,

ύπό τών παλλακίδων θρησκεύεσθαι' πρoσκvvoVΣι γουν αύτήν. καί ό Πρίαμος δέ πολλαίς χρηται yvvαιξί καί ή

Έκά6η ού δυσχεραίνει. λέγει yoiίv ό Πρίαμος

c

έννεακαίδεκα μέν μαι ίijς έκ νηδύος ήσαν, τούς δ' άλλοις μαι έτικτον έvi μεγάρowι yvvαίκες.

ποΦ δέ τοίς Έλλησιν ούκ άνέχεται ή του ΦoίVΙΚoς μήτηρ την του ~ύντoρoς παλλακίδα. Μήδεια δέ καίπερ είδυία τό έθος ότι έστί 6αρ6αρικόν ού φέρει ούδέ αύτή τόν Παύκης γάμον, ήδη είς τά άμείνω καί Έλληνικά

16

ο πεeιπατητικός Σάτυρος1. και. Ο Aρισtόξενoς15. σ' αυτούς

την αφορμή έδωσε ο Αριστοτέλης αναφέροντας το στοιχείο αυτό στο έ(r(o το\) Περί εvyεvείας6. Εκτός κι αν η διγαμία ήταν τότε επιτρεπτή με ειδικό ψήφισμα εξαιτίας της έλλειψης ανθρώπων, ώστε να επιτρέπεται σε όποιον θέλει να έχει δυο οΥνναίκες γι' αυτό και οι ποιητές κωμωδιών το αποσιώπησαν, αν και. πολλές φο­ ρές μνημονεύουν το Σωκράτη. Ο Ιερώνυμος17 από τη

Ρόδο έχει παραθέσει ένα ειδικό ψήφισμα για τις γυναί­ κες, πο\) θα σou το στείλω, μόλις αποκτήσω άνεση με τη γραφή το\) 6ι6λίου αυτού. A)JiJ. ο Παναίτιος1β από

τη Ρόδο μίλησε πρo6άλλovτας την _ΑΝτΊwΗΣΉ το\) σχετικά με την ύπαρξη γυναικών το\) Σωκράτη.

3. Στους Πέρσες

η 6ασίλισσα ανέχεται το πλήθος των παλλακίδων, επει­ δή ο δασιλιάς εξouσιάζει σαν αφέντης τη γυναίκα το\)

κι ακόμη επειδή η δασίλισσα, όπως λέει ο ΔLνωνας19 στα Περσικά του, δέχεται προσκυνήματα από τις παλλα­ κίδες την προσκυνσίτν λοιπόν. Και ο Πρίαμος έχει πολλές

γυναίκες και η Εκά6η δε δυσανασχετεί γι' αυτό. Για πα­ ράδειγμα, ο Πρίαμος λέει: Ώους δεκαεννιά μιας μήτρας είχα εγώ στο σπίτι

κι άλλους στο παλάτι μου άλλες μού τους γεννούσαν γυναίκες 20.

Στους Έλληνες όμως η μητέρα το\) Φοίνικα δεν ανέχεται την παλλακίδα ΤΟ\) Αμύντορα21. Και η Μήδεια22 , αν και ξέρει ότι η συνήθεια της διγαμίας είναι 6αρ6αρική, ούτε

κι αυτή υπομένει το γάμο της Ιλαύκης, επειδή ήδη έχει αλλάξει τις συνήθειές της προς το καλύτερο και προς

17

ΑθΗΝΑΙΟΣ

έκδεδιτιπιμένη. και ή ΚλVΤαψvήoτρα δέ περιπαθής yεvσ­ μένη τΉv ΚασσάVΔΡΑν ΣΎv αύτφ τφ ~γαμέμVOVΙ άπο­

κτείνει,

i}v είς ΤΉV Ελλάδα ό κρείων έπηγάΥετο, έν έθει

yεvόμεvoς 6σρ6αρι.κών yάμωv. ''θαvΜΆΣΑι δ' Άv τις φηοίν :4ριοτοτέλης, ότι ούδαμού της 1λιάδος 'Όμηρος έποίη­

d

σε MεVΕΛΆφ ovyκoιμωμένηv παλλακίδα, πάσι δούς γυ­

ναίκας. κoιμώvται γofJv παρ' αύτφ και οί yέρovτες μετά

yυvαικων, Νέστωρ καί Φσίνιξ. ού Υάρ ήσαν ούτοι έκλε­ λυμέvoι τοίς σώμασιν ΈV τοίς της νεότητος χρόvoις ή διά μέθης ή δι' άφροδισίων ή καί διά της έν ταίς άδη-

.

φαΥίαις άπεψίας, ώστε είκότως έρρωvτo τφ γήρ(l. έοι­

κεν ow ό Σπαρτιάτης αίδείσθαι yαμετΉv oliσαν τΉv

'EλέvΗv, ύπέρ ης καί Φ στρατείαν ήθροισεγ διόπερ e φVλάπεται τΉv πρός άλλΗV ΚOΙVΩMν. ό δ' ~yαμέμvων ώς πoλvyύvαιoς ύπό θερσίτου λοιδορείται·

πλείαί τοι χαλκού κλιοίαι, πολλαί δέ yvvαίκες

είοίν έVΊ κλιoίnς έξαίρετοι, άς τοι ~αιoί πρωτίστφ δίδομεν.

άλλ' ούκ είκός, φησίν ό :4ριοτοτέλης, είς χρijoιν εΙναι τό πλήθος των yvvαικων, άλλ' είς γέρας έπεί ούδέ τΌV

πoλiιν

olvov είς τό μεθύειν παρεσκεVΆσατo." 4.

ό δέ Ή­

ρακλής πλείστας δόξας έοχηκέναι yvvαίκας (ην Υάρ φι-

18

ΔEΠINOΣQΦIΣTQN ΙΓ

τον ελληνικό τρόπο. Και η Κλυταιμνήστρα γεμάτη πάθος σκότωσε την Κασσάνδρα23 μαζί με τον ίδιο τον Αγαμέ­

μνονα, επειδή ο άρχοντας την έφερε στην Ελλάδα Ο\ΜΊ­ θισμένος στα 6αρ6αρικά έθιμα γάμων. «θα μπορο{ισε», λέει ο Αριστοτέλης, «να παραξενευτεί κάποιος, ότι που­

θενά στην lλuiδα δεν παρουσίασε ο 'Ομηρος το Μενέλαο να κοιμάται μαζί με παλλακίδα, αν και έδωσε γυναίκες σε όλους. Για παράδειγμα, στο έ{!Υο του και οι -γέροντες κοιμούνται μαζί με γυναίκες, ο Νέστορας και ο Φοίνι­

κας24. Διότι αυτοί οι. δυο δεν είχαν χαλαρωμένα τα

00r

ματά τους στην περίοδο της νεότητάς τους ή με τη μέ­ θη ή με σεξουαλικές δραστηριότητες ή με δυσκολίες να χωνεύουν εξαιτίας πολυφαγίας, εΠομένως δικαιολογημέ­ να είχαν σωματικές δυνάμεις στα ΎΕρ<ιτειά τους. Φαίνε­

ται λοιπόν ότι ο Σπαρτιάτης2S είχε σε6ασμό προς τη γυ­ ναίκα του Ελένη, για χάρη της οποίας οργάνωσε- και

την εκστρατεία' γι' αυτό προφυλάχτηκε από σχέσεις με άλλη γυναίκα. Αντίθετα ο Αγαμέμνονας κατηγορείται

ότι έχει πολλές γυναίκες από το θερσίτη:

.

Χαλκό γεμάτες οι σκΗVΈς, πολλές γvναιΚες διαλεχτές στη σκηνή σου vπάρxovv, που σου δίνουμε

πρώτα απ' όλοις μας οι Αχαιοί 26 • AJJ..ά δεν είναι φυσικό», λέει ο Αριστοτέλης, «να έκανε χρήση του πλήθους των γυναικών, αλλά του δίνονταν τψητικά' διότι ούτε και το πολύ κρασί το συγκέντρωσε

για να μεθά»27.

4. Ο

Ηρακλής που είχε τη φήμη ότι είχε

πάρα πολλές γυναίκες (διότι του άρεσαν οι γυναίκες)

19

ΑθΗΝΑΙΟ1:

f λογύνης) άνά μέρος αύτάς εlΧεν, ώς άv οτρατεΟΟμενος

και κατά διάφορα Υιγνόμενας χωρία' έξ Ώv και τό τώv τέκνων αύτφ πλfιθσς ΈΓΈVΕΤo. ΈV έπτά μέντοι Υε ήμέραις .πεvrήκovτα διεπσρθένεvoε θεοτίου κόρας, ώς Ηρόδω­

ρος ίστορεί. πoλvyύvαιoς δ' έyέvετo και Aί~ πρώΤΗV

ΜΈV γάρ ~ τΉv 'Όπλητος θυγατέρα, μεθ' Ήv τώv Xaλκώδovroς μίαν. παραδούς δ' άμφοτέρας φίλοις

ovv-

Ήv πολλαίς χωρίς ΓΆΜΩv. έπειτα τΉv Πιτθέως έλα6εv

557 Αίθραν, μεθ' Ήv Μήδειαν. θηοεύς δέ ΈΛΈVΗV άρπάσας έξης καί :4ριάδvηv ήρπασεν. 7οτρος yoΥV ΈV τfί τεσσα­

ρεσκαιδεκάτn τΏv :4ΤΤΙΚΏV καταλέγων τάς του θησέως

yεvoμέvας ΓVVΑίκάς φηοιν τάς ΜΈV αύτών έξ έρωτος Υε­ yεvfιoθαι, τάς δ' έξ άρπαyijς άλλας δ' έκ voμίμωv ΓΆΜΩV

έξ άρπαγης μέν ΈλέVΗV, :4ριάδvηv, 1.ππoλΎΤΗV και τάς Κερκύovoς και Σίvιδoς θυγατέρας, voμίμως δ' αύτΌV γij­

μαι Μελί6οιαν τΉv Αίαντος μητέρα. Ήσίοδος δέ φηoιv και 7.ππηv καί AίγλΗV, δι' ην και τούς πρός f\ριάδvηv b

όρκοις- παρέ6η, ώς ψησι Κέρκωψ. Φερεκύδης δέ προστί­

θηοι και Φερέ60ιαν. πρό δέ τής Έλένης και έκ Τροιζή­ νας ήρπασεν :4ναξώ. μετά δέ την 1.ππoλΎΤΗV Φαίδραν έσχεν.

5.

Φιλι.ππος δ' ό Μακεδών ούκ έπήγετο μέν είς τούς

πολέμοις- yvvαίκας, ώσπερ Δαρείος ό ύπ' :4λεξάνδρου καταλυθείς, aς περί τών όλων πολεμών τριακοοίας έξή­

κοντα περιήΥετο παλλακάς, ώς ίστορεί Δικαίαρχος έν

20

ΔEΠJNOΣOΦIΣ'mN Π'

τις είχε σε χωριστά μέρη, όπως θα έκανε κάποιος που έκανε εκστρατείες και 6ρισκόταν σε διάφορους τόπους

από αυτές του δτμιουρΥήθηχε και. το πλήθος των παιδιών του. Ωσtόσo μέσα σε εφτά ημέρες ξεπαρθένεψε τις πε­

νήντα κόρες του θέστιotJ2B, όπως αναφέρει ο JIρόδωρoς29. Πo)).iς γυναίκες είχε και ο AιγWι;Y). ΠQώ'tα παντρεύτηκε

την κόρη του Όπλητα' μετά από αυτή μια από τις κό­ ρες του Xaλκώδovtα. Αφού παeέδωσε και τις δυο σε φίλους του, ζούσε με πo)).iς χωρίς να τις παντρευτεί. Έπειτα πήρε την κόρη του Πιτθέα Αίθρα και μετά από αυτή τη Μήδεια. Ο θησέας, αφού άρπαξε την Eλέvη, στη συνέχεια άρπαξε την Αριάδνη. Ο Ίσtρoς31 6έ6αια

σtO δέκατο τέταρτο δι.6λίο των ιtm.κώv του, κάνοντας

κατάλογο των Υιιναικών που συνδέθηκαν με το θησέα, ΛUι ότι άλλες απ' αυτές έχουν συνδεθεί με έρωτα, άλλες με αψtαγή και άλλες με νόμψους γάμους με αρπαγή

πήρε την Eλέvη, την Αριάδνη, την Ιππολύτη και τις κό­

ρες του Κερκύσνα και του Σίνη32. νόμψα παντρεύτηκε τη Μελί6οια, τη μητέρα του Αίαντα. Ο Hσίoδoξ~ ΛUι ότι παντρεύτηκε και την Ίππη και την Αίγλη34, για χά­ ρη της οποίας παρα6ίασε και τους όρκους που έκανε σtην Αριάδνη, όπως ΛUι Ο Κέρκωπας3S. Ο Φερεκύδης36 προσθέτει και τη Φερέ60ια. Πριν από την αψtαγή της Ελένης άρπαξε και από την Τροιζήνα την Αναξώ. Μετά την Ιππολύτη πήρε τη Φαίδρα37.

5.

Ο Φίλιππος ο Μακεδόνας δεν κου6αλούσε 6έ6t....α

γυναικες σtoυς πολέμους, όπως ο Δαρείος, που έχασε την εξουσία του από τον Αλέξανδρο και που διεξάγοντας ολοκληρωτικούς πολέμους κου6αλούσε τριακόσιες εξή­

ντα παλλακές, όπως αναφέρει ο Δικαίαρχος38 σtO τρίτο

21

ΑθΗΝΑΙΟΣ

τρίτφ περί του τής Έλλάδος Bίov· ό δέ Φίλιππος αίεί κατά πόλεμov έΥάμει. "ΈV έτεσι

yoVv

είκοσι καί δVΣΊν

c ο[ς έ{)αoίλεvεv, ώς φηοι Σάτυρος ΈV τφ περί του Βίου αύτου, Αύδάταν ΊλλVΡΊΔΑ γήμας έoχεv έξ αύτfις θυγα­ τέρα Κύνναγ έyημεv δέ καί Φίλαν άδελφΉV Δέρδα καί Μαχάτα. οίκειώοαοθαι δέ ΘΈΛΩV καί τό θετταλών έθνος

έπαιδοποιήοατο έκ δύο θεττΑΛΊΔΩV yvvαικών, ών η μέν

Ήv Φεραία Νικησίπολις, ήτις αύτφ έΥέννησε θετταλο­ VΊΚΗv, η δέ Ααρισαία Φiλι~ έξ ης i:\ρριδαίov έτέκvω­ οε. προοεκτήοατο δέ καί τΉv MoλoττΏV 6αοιλείαν γήμας

d

'Ολυμπιάδα, έξ ης έOΧΕV :.uέξανδρoν και Κλεοπάτραν.

και ΤΉV θρ(ίκΗv δέ ότε ε!λεν, fικε πρός αύτόv Κοθήλας ό τών θρ(Ζκών 6αοιλεύς άγων Μήδαν τΉv θυγατέρα καί

δώρα πολλά γήμας δέ και ταΎΤΗV έπεισήγαγεν τfί 'Ολψ­ πιάδι. έπί πάοαις δ' έγημε Κλεοπάτραν έραοθείς τΉv 1πποστράτου μέν άδελφΉV, :Αττάλου δέ άδελφιδήγ και

ταΎΤΗV έπεισάγων τfί 'Ολυμπιάδι άπαντα τόν 6ίον τόν έαvτoυ ovvέχεεν. εύθέως Υάρ έν αύτοίς τοίς Υάμοις ό μέν ·Ατταλος

"vVv

μέντοι yvήσιoι, έφη, καί ού νόθοι

6ασιλείς yεννηθήσovται." και ό :Αλέξανδρος άκούσας

e έ6αλεv

nμετά χείρας εΙχεν κύλικι τόν 'Άτταλον, έπειτα

κάκείνος αύτόν τφ ποτηρίφ. και μετά ταυτα 'Ολυμπιάς

μέν είς Μολοττούς έφvyεv, :Αλέξανδρος δ' είς 1λλvριotJς. και ή Κλεοπάτρα δ' έΥέννησε τφ Φιλίππφ θυγατέρα τΉv

κληθείσαν Eύρώπηv." φιλογύνης δ' Ήv καί Εύριπίδης ό ποιητής. 1ερώνυμος

yoiiv

έν 1στορικοίς ΎπoμVΉΜΑσίν

22

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΙ'ΩΝ Π'

6ιΟλίο του .έVYOυ του Βίος της Ελλάδος ωστόσο ο Φίλιππος σε κάθε πόλεμο παντρευόταν. «Στα είκοσι δύο

χρόνια κατά τα οποία ήταν 6ασιλιάς», όπως λέει ο Σάτυρος στο Βίο του, «παντρεύτηκε την Ιλλυρίδα Αυδάτα και απόκτησε από αυτή κόρη, την Κύννα' παντρεύτηκε και τη Φίλα, αδερφή του Δiφα και του Μαχάτα. θέλοντας να συνδεθεί με το γένος των θεσσαλών απόκτησε

παιδιά από δυο θεσσαλές γυναίκες, από τις οποίες η μια ήταν η Νικησίπολη από τις Φερές, που του γέννησε τη θεσσαλονίκη, και η άλλη η Φίλιννα από τη Λάριοο, από την οποία απόκτησε τον Αριδαίο. Κέρδισε και τη 6ασιλεία των Μολοσσών κάνοντας γάμο με την Ολυ­

μπιάδα, από την οποία απόκτησε τον Αλέξανδρο και την Κλεοπάτρα. Και όταν υπόταξε τη θράκη, πήγε ο' αυτόν ο Κοθήλας, ο 6ασιλιάς των θρακών, φέρνοντας

την κόρη του Μήδα και πολλά δώρα. Παντρεύτηκε κι αυτή και την έφερε δίπλα στην Ολυμπιάδα. Ύστερα απ' όλες αυτές παντρεύτηκε την Κλεοπάτρα, την αδερφή του Ιππόστρατου και ανεψιά του Άτταλου, που την ε­ ρωτεύτηκε' φέρνοντας κι αυτή δίπλα στην Ολυμπιάδα έφερε σε σύγχυση όλη τη ζωή του. Διότι αμέσως την

ίδια τη στιγμή του γάμου ο Άτταλος είπε: Τώρα θα γενvrfJoύν yvήσιoι και όχι νόθοι 6ασιλείς. Ο Αλέξανδρος, μόλις άκουσε τη φράση αυτή, πέταξε πάνω στον Άτταλο το ποτήρι που κρατούσε κι έπειτα εκείνος το δικό του

ποτήρι. Ύστερα από αυτά η Ολυμπιάδα έφυγε O'ti:\Jς Μολοσσούς και ο Αλέξανδρος στους Ιλλυριούς. Η

IO.to-

πάτρα γέννησε για το Φίλιππο κόρη, που την ονόμασαν Ευρώπη». Φιλογύτης ήταν και ο ποιητής Ευριπίδης39 Για παράδειγμα, ο Ιερώνυμος στα Ιστορικά υπομνήματά

23

(

ΑθΗΝΑΙΟΣ:

φησιν ούτως "εiπόvroς Σoφoκi.εί τιvoς ότι μιοοΥιΜις έmiν Εύριπίδης, ΈV Υε ταίς τραγφδiαις, έφη ό Σοφοκλής

έπεί ΈV Υε tfί κλίντι ψλoγύvης."

6. αί δέ Υαμεταί ψών yυvαίκες ούκ είοι τoιαiiται f

οίας Eίι60vλός φησιν ΈV Στεφαvoπώλιoιγ

μά Δί' οψ περιπεπλασμέναι ψιμvθίoις

ούδ' ώσπερ ίΥιείς ΣVΚΑΜΊvφ τάς γνάθotς' κεχριμέναι. κάν έξίητε του θέροις-, άπό τών μέν ΌφΘΑΛΜΏv ίιδρορρόαι δύο

ρέovoι μέλαvoς, έκ δέ τών γνάΘΩV ίδρώς έπί τΌv τράχηλον άλοκα μιλ τώδη ποιεί, έπί τφ προοώπφ δ' αί τρίχες φορούμεναι

558

είξασι πολιαίς, άνάπλεφ ψιμυθίου.

~vαξlλας δέ ΈV Νεοπίδι φησίγ

όοτις άνθρώπων έταφαν ήγάπηοε πώποτε,

ούτος ού γέvoς τίς δΎVΑΙτo άν παραvoμώτερον φράσαι' τίς γάρ ή δράκαιν' άμικτος ή Χίμαιρα πvρπvόoς

ή Xάρv6δις ή τρίκρανος Σκύλλα, ΠOVΤία κύων, Σφίγξ, Ύδρα, λέαιν: έχιδνα, πτηνά θ' i\ρπvιών γένη.

είς ύπερ60λΉV άφίκται του καταπτύστov γέVOVς;

b ούκ έvεσθ'· αύται δ' άπάvτων ύπερέχOVΣΙ τών κακών.

24

τou μιλά έτα.: «()ταν κάποιος είπε <ΠΟ Σοφοκλή40 ότι Ο EUΡΙΠΊΔΗς είναι μι.σσΥ\Νης, αutός είπε Στις τραγωδίες,

ενώ <πο xρε6άtι είναι φιλοΥ(ΜΡ>.

6. Οι παντρεμένες ΓUΝΑΊΚΕς της εποχής μας δεν είναι τέτοιες όπως τις περιγράφει Ο Eiιδouλ0ς41 στις Στεφα­

νσπώλιδές του: Μα το Δία, αυτές δεν είναι επιχρισμένες με ψιμύθια ούτε, όπως εoείς~ qovτας πασαλειμμένα τα oαγόwα ~ με συκάμινο. Εσείς αν δγείτε έξω σε θερινή περίcδo~ από τα μάτια σας δvo vδρoρρoές κυλούν από μελανό υγρό

και από τα oαγόwα σας κόκ~να αvλάκια δφιovρyεί πάνω <πον τράχηλό σας ο ιδρώτας σας κι οι τρίχες σας

πov VΠΆΡΧovv στο πρόσωπό σας μoιάζovv να είναι σταχτόχρωμες,

έτσι που είναι παραΥεμάτες με άφθονο ψιμύθιο.

Όποιος άνθρωπος κάποτε ως τώρα ιηιάπησε εταίρα, αυτός δε θα μπορούσε να μιλ,μι '}W yέmς πιο παράνομο.

Διότι ποια άγρια δράκαινα ή Χίμαιρα πov αποπνέει φωτιiς ή Xάρv6δη ή τρικέφαλη Σκύλλα, το θαλασσινό οκυλ4 Σφίγγα, Ύδρα43, λέαινα, έχιδνα44, τα φτερωτά Υένη των Aρπvιώv4j

qovv ξεπεράσει ποτέ το κατάπτvσro Υένος των εταφώΥ, Δεν είναι δvνατό· αυτές ξεπερνούν όλα τov κόσμου τα

κακά.

25

ΑθΗΝΆΙΟΣ

έοτι δέ σκοπείν άπ' άρχfις πρώτα ΜΈV τήν ΠλαγΥόνα,

ήτις ώσπερ ή Χίμαιρα πιΡπολεί τούς 6αρ6άρotς

είς μόvoς δ' ίππε~ τις αύτfις τόν 6ίov παρείλετο' πάvrα τά σκεύη γάρ έλκων φχετ' έκ τής οίκίας.

οί Σινώπτι δ' αυ ΣVΝΌντες o~ Ύδρ(ι aύνειoι vίN; γραίς' ΜΈV αύτή, παραπέφvκε δ' ή Γνάθαινα πλησίον, ώστ' άπαλλayείoι ταύτης έστι διπλάοιον κακόν.

c

ή δέ Νάννιον τί νvνi διαφέρειν Σκύλλης δοκεί; ού δύ' άπoπviξασ' έταίρους τόν τρίτον θηρεύεται έτι λα6είν; άλλ' έξέπαwε πορθμίς έλατίνφ πλάττι' ή δέ ΦρΎVΗ τήν Xάρv6διν o~ί πόρρω που ποιεί τόν τε ναύκληρον λα60fuα καταπέπωκ' αύτφ σκάφει.

ή θεανψ δ' o~ί Σειρήν έστιν άποτετιλμένη; 6λέμμα καί φωνή γυναικός, τά σκέλη δέ κοψίχov.

d

Σφίrια θηΟΟίαν δέ πάσας έοτι τάς πόρνας καλείν, αϊ λαλούσ' άπλώς ΜΈV oύδέ'V, άλλ' έν αίνιΥμοίς τιοιν,

ώς έρώσι και φtλoύσι καί σιΜιοιν ήδέως.

26

ΔEΠINOΣOΦn:rΩN ΙΓ

Μπορεί να εξετάσει κάποιος τηv περίπτωσή τοις- ξεκι­

νώντ~ από τηv lIλαyyόvα, που, όπως η Χίμαφα, πυρπολεί τοις- ξέvoις

ένας μόvo ιππέας της άρπαξε όλη ΠJV περιoVΣΊΑ 46• όλα τα σκεύη της τ' άρπαξε από το σπίτι κι έφvγε.

Εξάλλου όσοι έκαναν παρέα με τη Σινώπη δεν κάvovv παρέα

τώρα με ΠJV Ύδρα; Αυτή είναι γριά κι η Γνάθαινα γει­ τόΝWΣΆ της κι έτσι όποιος γλιτώνει απ' αυτή διπλασιάζει του κακό του.

Και η Ναννούλα σε τι voμ.ίζεις πως τώρα διαφέρει από

τη Σκύλλα; Δεν έπνιξε δυο φίλοις- της47 και δεν κvvΗΓΆ να πιάσει και τον τρίτο, αλλά το πλοίο του γλίτωσε με ελάτινο κoυπ~48 Και η Φρύvη49, όχι μακριά, παριστάνει τη xάρv6δη

και, πιάνοντας τον ναυτικό, τον καταπίνει μαζί με το

πλοίο. Κι η Θεανώ δεν είναι μια Σειρήνα με ξεπovπoυλιαΨΈVΑ φτερά;

Η ματιά κι η φωνή της είναι γvvαικεία, τα πόδια της κoτovφwύ.

Καθεμιά απ' όλες τις πόρνες μπορείς να ΠJV πεις Σφίγγα θη6αίκή' αυτές δε λεν τίποτε με τρόπο απλό, αλλά με κάποια αιVΙγμαtα SO, πώς είναι ερωτευμένες και αγαπούν και μ' ευχαρίστηση κάvovv παρέα.

27

ΑθΗΝΑΙΟΣ

εΙτα "τετράπoLς' μοι γένοιτο, φησί, σκψπovς ή θράνος."

εΙτα δή "τρcΠoις- τις': είτα, ψησi, "παιδίσκη δίπovς." εΙθ' ό ΜΈV γνοίς ταύτ' άπijλθεv εύθύς ώσπερ <αN.πovς>,

e ούδ' iδείν δόξας έκείvηv, σΦl;εται δ' άκων μόνος. οϊ δ' έρiiσθαι πρoσδoκώvτες εύθύς είσιν ~voι κaί φέρovθ' ύψoV πρός αίθραv. ovνrεμόvτι δ' ούδέ έv

έσθ' έταίρας δοα περ έσrιν θηρί~ έξωλέoτερov.

7.

τοιαύτα πολλά του λαρηvoίov λέγοντος ό λεωνί­

δης ψέyωv τό τής γαμετfις δvoμα τά έκ των Μάντεων

:.4λέξιδος πρoηvέyκατo ταυτί [τών έπών]'

ώ δlJO'Πf,t'είς ήμείς <... οί> πεπρακότες ΤΉV τού 6ίου παρρησίαν κaί ΤΉV τρvφήv'

f

γυναιξί δούλοι ζώμεν άντ' έλευθέρων.

έπειτ' έχειν προίκ: o~ τιμήν πάσχoμw, πικράν γε καί μεoτήv γvvαικείας χολής.

ή τών Υάρ άνδρών έσrι πρός έκείvηv μέλι' οϊ μέν γε ovγyνώμην έχovσ' ~

αύται δ' άδικoVσαι και προσεΥκαλοίίσ' έτι' ών ούκ έχρijv άρχovσιν~ ών δ' άρχειν έχρijv άμελoϋoιν~ έπιoρκoϋoιν~ ούδέ εν κακόν έχovσι κaί κάμνειν λέγovσ' έκάοτστε.

28

ΔΕΠΙΝΟΣΧ>Φα:ΤΟΝ ιr

'Βπειτα μια λέει: Ας έχω ένα τετράποδο κρεΟΟτι ή κά­

θισμα 'Βπειτα άλλη λέει: Ας έχω ένα τρίποδο. Κι έπειτα άλλη

λέει: Μια δίποδη παιδούλα Τότε όποιος το καταλα6αίvει ~ι αμέοως όπως ο Oιδiπoδας

δίmvτας την εvrύπωση ότι ούτε καv την είδε και ~αι μόvoς τov αΥ κι άθελα Αλλ' όσοι ΠF{)ψένovv v' αγaπηθoύv αμέσως ξεσrικώmνrαι

και ιιψώvovται ΟΤOV αέρα. Και rια να μιλήσουμε με ου­ vτσμία,

ΚΑVΈVΑ αγρίμι ΔΕv είναι πw αφαvι.oτι.κό από μια εταiρα.

7. Ενώ ο Λαρήνσιος έϊ.εΥε πολλά τέτοια, ο ΛΕΩΝΊΔΗςSl μιλώντας περιφρονητικά για τον όρο παντρεμένη γυναί­ κα παρουσίασε αυτούς τους στίχους από τους Mάvτεις

του ΆλεξΗS2: Δ~ εμείς

_

πov έχοψε πovλήσει

την ελευθερία του λόyov και την άνεση της ζωής μας και ζοψε δούλοι τωv yυναικώv aντi να είμαστε t:λεt&eoι θα πεις: Προίκα ΔΕv έχovμε, ΔΕv έχοψε έτσι τιμή; 1ηv έχοψε πικρή και γεμάτη από yυvαικεία χολή. Διότι η χολή τωΥ αvτρώy σε σύγκριση μ' εκείτη είναι μέλι. Οι άvτρες ovyχωρoύv, όταΥ κάποια τοις- ζΗΜUΔvει' αtπές κι όταΥ ζημιώvovv, κατηyoρoύv κι από πάvω' εξovσιάζovv όaotς- ΔΕv έπρεπε, εw) αδιαq;qJoύv yrα όaotς­

έπρεπε Υα εξοvoιάζovv, επιορκούΥ, δεΥ έxovv τίποτε το κακό, κι όμως κάθε φορά ΛΕv ότι είναι άρρωστες.

29

ΑθΗΝΑΙΟΣ

559 ΞέVΑΡΧoς δ' έν ΎΠWΡ φηaίγ

εΙτ' είσίν οί τέττιγες ούκ εύδαίμovες,

Ώv ταίς ΓVVαιξίν 000' ότιοVv φωvijς ένι;

ώς τακερόν, ώ Ζεύ, καί μαλακόν τό 6λέμμ' έχει. ούκ έτάς Εταίρας ίερόν έστι πανταχού, άλλ' o~ί γαμετής ούδαμού τής Ελλάδος.

•Αμφις

δ' έν i\.OάμaVΤL· Τ"

ειτ

" , , ου -yvvαι.κoς εστιν εvvoικωτερov

γαμετής έτα4Jα; πολύ γε καί μάλ' είκότως.

b

η μiν VΌμφ γάρ καταφρoνoiJσ' ένδον μέVΕι,

η δ' ol'δεν ότι η τοίς τρόποις ώVΗΤέoς άνθρωπός έστιν η πρός άλλον άπιτέov.

8. ΕύΟΟυλος δ' ΈV λ'ρvoiλλ(l' κακός κακώς άπόλοιθ' όστις γυναίκα δεύτερος

έγημε' τόν γάρ πρώτον ούκ έρiiJ κακώς. ,..

,

'Τ

.,

,..

_

_

ο μεν γαρ ην απειρος, οιμαι, του κακου,

ό δ'

ol'ov

ΉV ΓVVΉ κακόν πεπvoμέvoς.

καί προελθών φηοι.γ

30

ΔEΠINOΣQΦJΣTQN Π'

Δεν είναι λοιπόν τα αρσενικά τζιτζίκια ~

που οι γυναίκες τo~ δεν έχουν τΗv παραμικρή φωνή;S4 ο ΦtλέtαιρoςSS στον ΚoριVΘΙΑΣΤΉ του λέει: Δία μου, πόσο τρυφερή και μαλακή είναι η ματιά της! Δεν είναι παράξενο που υπάρχει παντού ιερό της ΕταίραςS6,

αλλά πουθενά στην Ελλάδα ιερό της παντρεΜΈVΗς γυ­ ναίκας. Ο Άμφης7 στον AΘΆΜΑVΤά του λέει: λοιπόν δεν είναι πιο καλoσvvάτη μια ετα4!α

από μια παντρεμένη ΓVVΑΊΚα; Πάρα πολύ και εύλογα. Η παντρεΜΈVΗ στηριγμένη στο νόμο μένει περήφανη στο σπίτι·

η ετα4!α ξέρει ότι ή με κ~ τ~ πρέπει να αγοράσει έναν άνθρωπο ή να στραφεί ο' έναν άλλο.

8.

Ο Εύ6ουλος στη XΡvΣΊΛΛΑ λέει:

Έτσι κακός που είναι, με κακό τρόπο να χαθεί όποιος δεύτερος παντρεύτηκε

ΓvvΑΊκΑ· διότι δε θα κακολογήσω τον πρώτο. Εκείνος ήταν άπειρος, κατά τη γνώμη μου, Υια το κακό· αυτός ήταν πληροφορημένος τι κακό ήταν η yvvαίκα. Και προχωρώντας λέει:

31

ΑθΗΝΑΙΟΣ

ώ Ζεύ πoλvτψητ: είτ' έγώ κακώς ποτε c

έρώ ΓVVΑίκα~ τη Δί' άπoλoψηv άρα, πάντων άρισrov κΠJ.Ulτων. εί δ' έyέvετo κακή yvvή Μήδεια, ΠΗvΕΛΌπΗ δέ <γε> μέγα πράγμ: έρεί τις ώς Κλvταψvήoτρα κακή·

·Αλκηστιv άντέθηκα χρηoτήv. άλλ' ίσως Φαίδραv έρεί κακώς τις άλλά τη Δία

χρηστή τις ήν μέντοι

- τίς; οίμοι δείλαιος,

ταχέως Υέ μ' αί χρησταί ΓVVΑίκες έπέλιπov,

τώv δ' αυ ΠovrplJv έτι λέΥειv πολλάς έχω. :4ριoτoφώv δ' έv Καλλωvίδπ·

d

κακός κακώς άπόλοιθ' ό Ύίιμας δεύτερος

ΘVΗΤΏv. ό ΜΈV Υάρ πρώτος oύδέv ήδίκει·

ούπω Υάρ είδώς ούτος

ol'ov

ήν κακόv

έλάμ6αvεv ΓVVΑίχ'· ό δ' ύoτερov λαοο>v

είς ΠΡOVmov είδώς αύτόv ένέ6αλεv κακόv. καί ίιντιφάvΗς ΈV Φrλoπάτoρι· γεγάμηκε δήπov. Β. τί σύ λέγεις; άληθιVΏς yεγάμηΚEv,

ov έγώ

ζώντα περιπατσύντά <τε>

κατέλιπσγ,

MΈVavδρoς δ' ΈV 'Αρρηφόρφ

e

ού γαμείς, ιZv

32

fj

Αύλητρίδι·

voVv έχnς,

ΔEΠINOΣOΦIΣΊ'QN ΙΓ

Δiα πoλVΤΊΜητε, εγώ λofπόv θα κακολοΥήσω κάποτε yιMliκες; Μα το Δίο., Wl χα(kδ, αν το κάνω κιrrrnφόνrας το πιο πολύτιμο απ' όσα έχοψε. Αν υπήρξε yvναίκα

κακή η Μήδεια, η ΠΗvΕΛΌπΗ πάντως άξιζε πολύ. θα πει κιiπowς ότι η Jαυταιμvrjστρα ήταν κακή' θα του aνππaραθέσω την καλή Άλκηστη58. Ίσως όμως κιiπowς θα κακολοΥήσει τη Φαίδρα' αλλά, μα το Δία,

vπri>xε κάποια καλή -ποια; Aλψovό μου του δVιnv.t'oυ, μου τέλειωσαν ΥρήΥορα οι περιπτώσεις καλών yvναικώv,

ενώ μπορώ να αvαφέρω ακόμη πολλές κακές yvvαίκες:

-

Έτσι κακός που είναι, ας χαθεί με τρόπο κακό όποιος θνητός

παvrρεύπικε δεύτερος: ο πeώτ~ δεν έκανε ΚΑVΈVΑ λά(bς διότι μη ξέρovτας ακόμη τι κακό ήταν αυτό ytMZίκα παvτρεOOταv ενώ κείvoς που παvrρεύπικε έπειτα ξέροvrας έριξε τον εαυτό του σε ολοφάνερο κακό. Ο Αντιφάνης στον Φrλoπάτoρα λέει:

Έχει παvrρεvτεί tίέ6αια. Β 11 μου λε~ Αληθινά έχει ΠΑVΤΡΕVΤεί αυτός που άφησα να είναι ζωvrΑVΌς και να περπατάει;

Ο Mέναν~ στην Αρρηφόρο ή στην Αυλητρίδα τσυ λέει: Δε θα παvrρεvτείς, αν έχεις μυαλό,

ΑθΗΝΑιΟΣ

τουτον καταλεΊΠΩV τόν 6ίov. ΥεΥάμηκα 'γάρ καύτός διά τουτό σοι παραιvω μή Υαμείν. Β. δεδoγμέvov τό πρiiγμ '. ΆVΕΡΡΊφΘΩ κύ6ος.

Α πέραιvε, σωθείης δέ· vιiv άληθιVΌV είς πέλαγος αύτΌV έμ6αλείς 'γάρ πραγμάτων, ού λι6vκΌV

000' Αίγαίov <ούδέ . .... >,

ου τών τριάκovτ' ούκ άπόλλvται τρία πλοιάρια. γήμας δ' ούδέ ε[ς σέσωσθ' όλως.

,

εν

δέ 'r:;""..,ιι,...nrνιιι5.wι

~.~~.".

έξώλης άπόλοιθ' όστις ποτέ

ό πρώτος ην γήμας, έπειθ' ό δεύτερος, ε[θ' ό τρίτος, ε[θ' ό τέταρτος, ε[θ' ό Mεταyέvης.

f

Καρκίνος δ' ό τραγικός έν Σεμέλn, ης άρχή "ώ νύκτες," φησίγ

ώ Ζευ, τί χρή 'γl1Vαίκας έξειπείν κακόν; άρκοVv αν είη, καν ΓVVαίκ ' είπnς μόνον.

9.

ούκ αίoθάνovται δ'

000' οί

παρ ' ήλικίαν νέας άγόμε­

VOΙ 'γl1Vαίκας είς προύπτον κακόν αύτούς έμOOλλovτες, καίτοι του ΜΕ"(αρικου ποιητoiJ παραινέσαVΤoς αύτοίς

560

ού τοι αύμφορόν έστι ΓvvΉ νέα άνδρί yέρovτι·

ού 'γάρ πηδαλίφ πείθεται ώς άκατος,

000' άΥκυραι

έχουσιγ άπορρήξασα δέ δεσμά

πολλάκις έκ νυκτών άλλον έχει λιμένα.

34

ΔEΠIN01X>ΦIΣΊUN Π'

αφήνοντας μια τέτοια ζωή. Διότι έχω παντρευτεί εγώ. γι ' αυτό σε ΣVμOOυλεύω να μην παντρευτείς.

Β. Το έχω αποφαοίοει· ας ριχτούΥ τα ζάρια61. Α Προχώρα και μακάρι να σωθείς αληθινά τώρα θα ρίξεις τον εαυτό σου σε με-Υάλο πέλαγος δυσκολιών,

ούτε το Λι6vκό ούτε το Αιγαίο ούτε... όπου από τα τριάντα δε χάνονται τρία πλοιάρια·

αλλ ' αν παντρευτεί κάποιος δε σώζεται ούτ' ένας γενικά

Και στην Eμ;iΙΠΡΑΜΈVΗ του λέει: Μακάρι vα χαθεί ολοκληρωτικά όποιος τέλος πάντων πρώτος παντρεύτηκε, έπειτα ο δεύτερος, έπειτα

ο τρίτος, έπειτα ο τέταρτος κι έπειτα ο Mεταγέvης62. ο ποιητής τραγωδιών Καρκίνος'3 στη Σεμέλη του, που αρχίζει «ω νύχτες», λέει:

Δία, γιατί πρέπει να πει κάποιος κακό για τις ΓVVΑίκες; θα ήταν αρκετό, αν πεις μόνο τη λέξη ΓVVΑίκες.

9.

Ούτε κι όσοι με προχωρημένη ηλικία παντρεύονται

νέες γυναίκες αντιλαμΟΟνονται (}ε πόσο ολοφάνερο κακό ρίχνουν τους εαυτούς τους, μολονότι ο ποιητής από τα Μέγαρα64 τους έχει σuμ6oυλέψει:

Δεν ταιριάζει νέα ΓVVαίκα μ' άντρα γέροντα· διότι αυτή . δεν πειθαρχεί σαν πλοιάριο στο πηδάλιο

κι ούτε τη συγκρατούΥ οι άγκυρες σπάει τα δεσμά της πολλές φορές τη νύχτα και aράζει σ' άλλο λιμάvι.

35

ΑθΗΝΑΙΟΣ:

και Θεόφιλος δέ ΈV Nεoπτoλiμφ έφη·

ού otJι.uμ>ρoν νέα ίπί πρε06ύτη yυvή.

ώσπερ Υάρ άκατος ούδέ μικρόν πείθεται έvi πηδαλίφ, τό πείσμ' άπσρρήξασα <δέ>

έκ νυκτός έτερov ΛΙΜΈV' έχovσ' έξευρέθη.

b

10.

ούδένα δέ ύΜΏV άγνσείν οίομαι, άνδρες φίλα., ότι

και οί μέγroτoι πόλεμοι διά γυναίκας έγέvovro. ό 7λιaκός δι' 'Eλέvηv, ό λοιμός διά Χρυσηίδα, :4χιλλέως μ~ διά Βρισηίδα, και ό ίΕρός δέ καλotίμεvoς πόλεμος δι' έτέραν

yσμεΤΉV, φηοίν Δούρις έv ΔΕVΤέρ{ι 1οτοριών, θη6αiαν γέvoς, όvoμα Θεανώ, άρπααθείσαν ύπό Φωκέως τιvός.

δεκαετίr; δέ και ούτος γrn5μεκJς τφ δεκάτφ έτι Φιλίππov

ovμμαχήoαvτoς πέρας έσχεγ τότε Υάρ εlλoν οί θη6αίσι ΤΉV Φωκί1Jα. και ό Κρισαικός δέ πόλεμος όvoμαζόμε-

c voς, ώς φησι Καλλισθένης ΈV τφ περί του 1ερου Πολέ­ μου, ότε Κιρραίσι πρός Φωκείς έπολέμηοαν, δεκαέτης

Ήv, άρπασάvτων Κιρραίων τΉv Πελάyovτoς του Φωκέως θυγατέρα Mεywτώ και τάς i\ρyεΊΩV θυγατέρας έπαvι­ ούσας έκ τoV Πυθικου ίερου. δεκάτφ δέ έτει έάλω και ή

Κίρρα. άvετράπησαν δέ και όλοι Ο[ΚΟΙ διά γυναίκας ό Φtλίππoυ του ΊUΕΞάνδρoυ πατρός διά τΌv Κλεοπάτρας

yάμov, ό Ήρακλέovς διά τΉv 1όλης έπιΥαμίαν της Εύρύ­ του θυγατρός, ό θησέως διά τΉv Φαίδρας της Mίvωoς,

36

Και ο ~ <πο Νεοπτόλεμό του είπε: Δεν ταιριάζει νέα γυναiκα μ' ένα yέρovrα·

διόιι είναι σαν δάρκα που δεν uπακoύει ούτε λί)'Ό ο' ένα πηδάλιο, αλλά σπάει το παλαμάρι της και τη νύχτα δρίσκεται αραγμ.έvη ο' άλλο λιμάvr.

10.

Φαντάζομαι, αγαπητοί μου, ότι κανένας από σας

δεν αγνοεί ότι και οι πιο μεγάλοι πόλεμοι f:yιναν εξαιτίας

ΓuΝΑικΏΝ. Ο Τρωικός πόλεμος έγινε εξαιτίας της Ελένης, ο λοιμός εξαιτίας της ~, η οργή του Αχω..έα

εξαιτίας της Βρισηίδας, και ο λεγόμενος 1ερός66 πόλεμος ί:Υινε εξαιτίας άλλη; παντρεμ.ένης γυναίκας, λέει ο Δούρης <πο δεύτερο 6ι6λίο των Iστoρuόv του, με θη6αίκή κατα­ ΥωΥή, που 'λε(όταν θεανώ και είχε αρπαχτεί από κάποιο Φωκέα. Ο πόλεμος αυτός κράτησε, επίσης, δέκα χρόνια.

τελείωσε το δέκατο -mόνo, όταν συμμάχησε ο Φίλιππος­ διότι τότε οι θη6αίοι κυρίεψαν τη Φωκίδα. Και ο λεγό­ μενος Κρισαίκόςi7 πόλεμος, όπως λέει ο Καλλισθένης

<πο έ{r(o του Περί του ιερού πολέμου, όταν οι Κιeραίoι πολέμησαν εναντίον των Φωκέων, κράτησε δέκα χρόνια, αφού οι Κι.ρραίοι άρπαξαν την κόρη του Φωκέα Πελά­

Υοντα Μεγιστώ και τις κόρες των λννείmν που επέστρε­ φαν στις πατρίδες τους από το Πυθικό ιερό. Το δέκατο ΊJlόνo κυριεύτηκε και η Κίρρα. Και ολόκληρες οικογένει­ ες καταστράφηκαν εξαιτίας yυναι.κώv η οικογένεια του

Φιλίππου, του πατέρα του Αλέξανδρου, εξαιτίας του γάμου του με την Κλεοπάτρα· η οικογένεια του Ηρακλή

εξαιτίας της επιγαμίας του με την lόλη68, την κόρη του Εύρυτου· η οικογένεια του θησέα εξαιτίας της Φαίδρας

37

ΑθΗΝΑΙΟΣ

d ό ~θάμαντoς διά τόν θεμιoτoVς της Ύψέως, ό Ιάσονος διά τόν Ι'λαύκης της /(ρέοντος, ό ~yαμέμνovoς διά Κίzaσάνδραν. και ή έπ ' Αίγυπτον δέ Καμ6ύοου στρατεία, ώς φησι Κτησίας, διά γυναίκα έγέvετo. ό γάρ ΚίΖμ6ύσης

ΠΥVΘΑνόμενoς τάς ΑίΥυπτίας γυναίκας έν ταίς oυvoυ­ σίαις διαφέρειν τών άλλων έπεμψεν πρός ~Aμασιν τόν

ΑίΥυπτίων 6ασιλέα, μίαν αίτών πρός γάμΟΥ τών θυγα­ τέρων. Ο δέ τών μέν έαυτου ούκ έόωκεν, ύπονοήσας μή

e γυναικός έξειν αύτην τιμήν άλλά παλλακίδος έπεμψε δέ την Μρίου θυγατέρα Νειτητιν. ό δέ Μρίας έκπεπτώ­

κει της ΑίΥυπτίων 6ασιλείας διά τήν yενoμέVΗν ητταν πρός KυρΗVαίoυς καί άvfιρητo ύπό :Αμάσιδος. ήσθείς

ούν ό ΚίΖμ6ύσης τη Νειτήτιδι καί σφόδρα έρεθισθείς έκμαVΘΆvει παρ ' αύτfις τά πάντα και δεηθείσης έκδικijσαι

του Μρίου τόν φόνον πείθει πολεμησαι ΑίΥυπτίοις.

f Δίνων δ ' έν τοίς Περσικοίς καί Αυκέας ό Ναυκρατίτης έν τρίτη ΑίΥυπτιακών την Νειτητιν Κύρφ πεμφθfrvαί

φασιν ύπό :Αμάσιδος έξ ης yεVVΗθfιναι τόν ΚίΖμ6ύσην, ον έκδικουντα τη μητρί έπ' ΑίΥυπτον ποιήσασθαι στρα­ τείαν. Δούρις δ' ό Σάμιος καί πρώτον γενέσθαι πόλεμόν

φησι δύο γυναικών <τόν> 'Ολυμπιάδος καί Εύρυδίκης

έν φ την μέν 6ακχικώτερον μετά τυμπάνων προελθείν, την δ ' Εύρυδίκην Mακεδovικώς καθωπλισμέvην, άσκη­

θείσαν τά πολεμικά παρά Kύvvrι τη Ίλλυρίδι.

38

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ Π'

της κόρης του Μίνωα' η οικογένεια του Αθάμαντα εξαι­ τίας του γάμου του με τη θεμιστώ, την κόρη του Υ:ψέα' η οικογένεια του Αγαμέμνονα εξαιτίας της Κασσάνδρας. Και η εκστρατεία του Καμ6ύση εναντίον της Αιγύπτου,

όπως λέει ο Kτη<Jίας69, έγινε εξαιτίας μιας γυναίκας. Ο Καμ6ύσης'Ο δηλαδή, επειδή πληροφορούνταν ότι οι αιγύ­ πτιες γυναίκες υπερτερούν από τις άλλες γυναίκες στις

σεξουαλικές σχέσεις, έστειλε μήνυμα στον Άμαση, το 6ασιλιά των Αιγύπτιων, ζητώντας του μια από τις κόρες του για γάμο. Εκείνος δεν του έδωσε μια από τις κόρες του, έχοντας την υποψία ότι αυτή δε θα έχει τιμή συ­ ζύγου αλλά παλλακίδας και του έστειλε την κόρη του

Απρία71 Νειτήτη. Ο Απρίας είχε εκθρονιστεί από τη 6ασιλεία της Αιγύπτου εξαιτίας της ήττας του από τους Κυρηναίους και είχε σκοτωθεί από τον Άμαοη. Ο Καμ­

δύσης ευχαριστήθηκε από τη Νειτήτη, ερεθίστηκε πολύ

και έμαθε από αυτή τα πάντα' όταν εκείνη του ζήτησε να εκδικηθεί το θάνατό του Απρία, πείστηκε να πολεμή­

σει εναντίον των Αιγύπτιων. Ο Δίνωνας στα Περσικά του και ο Λυκέας'2 από τη Ναύκρατη στο τρίτο 6ι6λίο των Αιγυπτιακών του λέει ότι ο Άμασης έστειλε τη Νει­ τήτη στον Κύρο' από αυτή γεννήθηκε ο Καμ6ύσης, που

έκανε εκστρατεία εναντίον της Αιγύπτου, για να πάρει εκδίκηση για χάρη της μητέρας του. Ο Δούρης από τη Σάμο λέει ότι ο πρώτος πόλεμος ανάμεσα σε δυο γυ­ ναίκες ήταν αυτός της Ολυμπιάδας και της Ευρυδίκης'3. σ' αυτόν η πρώτη προχώρησε κάπως 6ακχικά με τύμπα­ να, ενώ η Ευρυδίκη με μακεδονικό εξοπλισμό έχοντας ασκηθεί στα πολεμικά από την Κύννα την Ιλλυρίδα.

39

λθΗΝΑΙΟΣ

561

11.

έπί τούτοις τοίς λόγocς έδοξε τοίς παρom τών

φλoσόφωv περί τού έρωτος καί αύτ~ τι είπεϊν καί περί κάλλοις: καί έλέχθηοαν λό)ισι cpλόσoqα πάμπολ­

λοι' έν ofς τιvες καί έμνrμSνεooαν τού oκηνr.κoV q;νλo­ oόφov Eύριπίδov (ioμάτων, ών r}ν καί τάδε παίδεψα δ' ~ σoφUις άρεπjς πλείστον iιπάρxει,

καί προσομιλεϊν ούτος ό δαfμων πάντων ήδιστος ΈφV θνητοίς. καί παρά λυπών τέρψιν τιν' έχων

εiς έλπiδ' άΥει.. τοίς δ' άτελέσroις

b

τών τoVδε πόνων μήτε ΣUΝΕΊην χ~ τ' άΥρ{ων ναίοψι τρόπων, τό δ' έραν προλέ)ιω τοίοι νέocoιν μή ποτε φεύΥειν,

χρfιoθαι δ' όρθώς, όταν έλθrJ. καί κατά τόν Πίνδαρσν δέ άλλος τις έφη είη καί έρiiν καί έρωτι χαρ/ζεσθαι κατά καιρόν. έτερος δέ τις προσέθηκε τών Eύριπίδov τάδε'

σύ δ' ώ t1{χzVYε θεών τε κάνθρώπων Έρας ή μή δίδασκε τά κα.\ά φαίνεσθαι κα.\ά

ή τοίς έρώοιν ών σύ δrμoψγός εΙ

40

11. Ύστερα από

αυτούς τους λόγouς αποφάσισαν οι

φιλόσοφοι ΠO\J ήταν εκεί να ΠO\JV κι αυroί κάτι για τον φιπα χαι. για την oμ.oQφLά. Και λέχθηκαν πά(χι πολλοί φιλοσοφψένοι λόγοι' ανάμεσα ο' autoύς μερικοί μνιμό­ νεοοαν tραyo\ιδια του σκηνικο,; φιλοσόφου Ευριπίδη' ανάμεσα ο' αυτά ήταν χαι. τα ακόλουθα:

ο '~ας είναι πάρα πολύ

άσκηση σoφiας, αρrnJς avrή η θεόιητα είναι }'IQ τοις θνητ~ η πιο ~άρwπι απ' όλες }'IQ συσχέτιση. Διόn qoνrας μια τέρψη που δεν ξέρει πόνο

oδrrtεi σε ελπίδα. Με όσοις' δεν ξEeovv τοις κ~ του μακάρι. να μΗV είμαι μαζί και μακάρι. να μένω μακριά από τοις ~ τρόποις: I1ρoeιδoπoιώ τοις νέοις να μΗV απoq;εύyovv ποτέ τσν έρωτα και να τον χαiρσνται σωστά, όταν έρθεΙ.

Κάποιος άλλος είπε όtι, κατά τον Πίνδαρο, ας υπάρχει ο έρωτας και η ωroταyή οτσν έρωτα oτηv κατάλληλη περίσταση 74,

Κάποιος άλλος πρόσθεσε αvtoiις τους στίχους του Ευρι­

πίδη: Έρωτα, ου που είσαι κύριος θεών και ανθρώπων,

ή μη διδάσκεις να φαίνονται ωραία τα ωραία ή τους ερωτεvμέvoυς, που εσύ δημιovρyείς,

41

ΑθΗΝΑΙΟΣ

μοχθοίισι μόχθους εύτιχώς OVVEκπόνει.

c

και ταύτα μέν δρών τίμιος θεοίς έσrι, μη ΔρΏv δ' ύπ' αύτού . τού διδάοκεοθαι φιλείν

άφαιρεθήσn χάριτας αlς τιμώαί σε.

12.

Πovτιανός δέ ZΉVΩνα έφη τΌv Κιτιέα ύπoλαμoovειν

τόν 'Έρωτα θεόν εΙvαι φιλίας καί έλευθερίας, έτι δέ καί όμονοίας παραοκε1Χ1οτικόν, άλλου δέ ούδενός. διό καί

έν τη Πολιτεφ έφη τΌv 'Έρωτα θεόν εΙναι ovvερyόν d ύπάρχovτα πρός την τής πόλεως σωτηρίαν. ότι δέ καί οί τούτου πρεa6ύτερσι κατά φιλοσοφίαν σεμVΌV τινα

τόν 'Έρωτα και παvτός αίσχρού κεχωριoΜΈVoν (ιδεσαν

δήλον έκ τού κατά τά yυμvάaια αύτΌV ΣVVΙΔΡϋoθαι Έρμn και Ήρακλεί, τφ μέν λόγου, τφ δ' άλκης πρσε­

οτώτι· ών ένωθέvτωv φιλία τε καί όμόvoια Υεννάται, δι' ών ή καλλίστη έλευθερία τοίς ταύτα μετιοίισιν ovvαύξε­ ται. ~ΘΗVΑίoι δέ τοσούτον άπέοχον τού ovvovσίας τινός

e διαλα6είν πρσεοτάναι τόν 'Έρωτα ώστε τής ~αδημίας έκδήλως τη ~θηv(j καθιερωμivης αύτόθι τόν 'Έρωτα ίδρvoάμεvoι ovvθύovσιν αύτφ. Θεαπιείς τε τά Έρωτίδεια

τιμώσιν καθάπερ

< ~ΘΗVαίoι

τά Παν>αθήναια και τώ­

λύμπια Ήλείοι 'Ρόδιοί τε τά ~ίεια. και έν ταίς δημσ­ τελέσι δέ απονδαίς ώς έπίπαν ό .Ερως τιμάται. Λακε­

δαιμόνιοι δέ πρό των παρατάξεων 'Έρωτι πρoθύovται, ώς έν τη τών παραταττομένων φιλφ κειμένης τής σω-

42

ΔBΠIN01X)ΦΊΣ'I'QN Π'

όταν vπoqiρoυν, 6οήθησέ τοις- να 'ναι ~είς. Αν κάνεις αvτά, θα έχεις τιμές απ' τοις- θεούς αν δεν τα κάνεις, από την ίδια την εvέρyεια της διδαχής θα στερηθείς τις προσφορές με τις οπαις σε τιμoύv.

12

Ο Ποντιανός7S είπε ότι ο Ζήνωνας'6 από το Κίτιο

θεωρούσε ότι ο 'Ερωτας είναι θεός της φιλίας και της ομόνοιας κι ακόμη ότι προετοιμάζει την ελευθερία, αλλά τίποτε άλλο. Γι' αυτό και στην Πολιτεία του ο Ζήνωνας

είπε ότι ο 'Ερωτας είναι θεός που ΟΟηθεί να σώζεται η πόλη. Ότι και πρσΥενέστερσι από αυτόν στη φιλοοοφία fi;εραν τον 'Ερωτα ως κάποιο οε6αστό θεό και απομα­

κρυσμένο από κάθε άπρεπο έ{[γο είναι φανερό από το ότι στα -Υυμναστήρια αυτός είναι τοποθετημένος δίπλα στον Ερμή και στον Ήρακλή, που είναι επικεφαλής του

λόγου ο πρώτος, της σωματικής δύναμης ο δεύτερος όταν ενωθούν αυτοί, γεννιέται φιλία και ομόνοια, με τις οποίες μεγαλώνει μαζί η πιο ωραία ελευθερία για όσους επιbιώκoνν αυτά. Οι Αθηναίοι τόσο πολύ απομακρύν­ θηκαν από το να θεωρούν τον 'Ερωτα επικεφαλής κά­ ποιας σεξουαλικής δραστηριότητας, ώστε, καθώς η Ακα­ δημία είναι ολοφάνερα αφιερωμένη στην Αθηνά, εκεί τοποθέτησαν τον 'Ερωτα και προσφέρουν συγχρόνως

θυσία και ο' αυτόν. Οι θεσπιείς γιορτάζονν τα Ερωτί­ δεια, όπως οι Αθηναίοι τα Παναθήναια, οι Ηλείοι τα Ολύμπια και οι Ρόδιοι τα Αλίεια. Και γενικά ο Έρωτας

έχει τιμές οε όλες τις δημόσιες θοοίες. Οι Λακεδαιμό­ νιοι, προτού πΟ{?(Χταχθο\ιν για μάχη, κάνονν προκαταρ­ κτικές θοοίες στον 'Ερωτα, επειδή νομίζονν ότι η σωτη­ ρία και η νίκη στηρίζονται στη φιλία αυτών που ΠΟ{?(Χ-

43

ΑθΗΝΑΙΟΣ

f

τηρίας τε και VΊΚης. και Κρiίτες δ ' έv ταίς παρατάξεσι τούς καλλίοτοις των πολιτων κοσμήσαντες διά τούτων θOOvσι τφ 'Έρωτι, ώς Σωσικράτης ίοτορεί. ό δέ παρά

~ iEρός λόχος καλoVμεvoς ovvέστηκεv έξ έρα­ στών και έρωμένων, τΉv τού θεού σεμνότητα έμφαί­

vωv, άσπαζoμέvωv θάνατον ένδοξον άvτ' αioχρoύ και έπovειδίστoυ 6ίov. Σάμιοι δέ, ώς φηoιv 'Ερξίας ΈV Κο-

562 λoφωvιακoίς, ΓVΜVΆoιov άvαθένrες τφ 'Έρωτι τΉv διά τoVτoν άyoμέvηv έoρτήv F.λεvθέρcα πρoσηγόρεvσαγ δι '

όν ΘΕΌv και i\ΘΗVΑίoι ΈΛΕVΘΕΡΊΑς ~oν, και οί Πει­ οιοτρατίδαι έκπεoόvτες έπεχεψηoαv δια6άλλειν πρώτον τάς περί τόν θεΌV τoVτoν πράξεις.

13.

τούτων λεχθέvτων ό Πλούταρχος άπεμvφόvεv­

σε των έκ Φαiδρov iUέξιδoς πoρεvoμένφ δ' έκ Πεφαιώς ύπό των κακών και της άπορίας φιλοσοφείν έπijλθέ μοι.

b

καί μοι δoκofiσιν άγvoείν οί ζωγράφοι

.

τΌv 'Έρωτα, ovvτoμώτατoν δ ' είπείν, όσοι

Tofi

δαίμονος τούτου πoιofiσιν είκόVΑς.

έστίν γάρ ούτε θηλVς ούτ' άρoηv, πάλιν ούτε θεός ούτ' άνθρωπος, ούτ' ά6έλτερος

ούτ' α~ έμφρων, άλλά ovνεVΗVΕΓΜΈvoς πανταχόθεν έvi τύπφ <τε> πόλλ' είδη φέρων. Τι τόλμα μέν γάρ ΆVδρός, Τι <δέ> δειλία

γvvαικός, Τι δ' άνοια μανίας, ό δέ λόγος

44

τάσσονται. Και οι Κρήτες στις παρατάξεις μάχης τοοο­ θετσύν τouς πιο ωραίους πολίτες τouς εξoπλiζoντάς

τouς και διά μέσου αυτών προσφέρουν θυσία στον 'Ερω­ τα, όπως αναφέρει Ο Σωσικράτηςί1. Ο λεγόμενος ιερός λόχος των θη6αίων αποτελείται από εραστές και ερωμέ­ νους έτσι δείχνει την ιερότητα του θεού, καθώς αυτοί δέχονται τον ένδοξο θάνατο παρά την ανέvtψη και α­

ξι.οκατάκριτη ζωή. Οι Σάμιοι, όπως λέει Ο Ερξίας78 στα ΚDλoφιιmακά του, αφιέρωσαν ένα γψναστήριο στον 'Ερωτα και ονόμασαν Ελευθέρια τη γιορτή που τελο\ι­ νταν προς τψήν του· εξαιτίας αυτού του θεού και οι Α­ θηναίοι κέρδισαν την ελευθερία τouς'79 και οι Πεισι­

στρατίδες, όταν έχαοο.ν την εξουσία πρώτα επιχείeησαν

να δυσφημίσουν τις εκδηλώσεις σχετικά με το θεό αυτό.

13. Όταν

λέχθηκαν αυτά, ο ΠλσύταρχοςΜ απάγγειλε

τouς παρακάτω στίχouς από το Φαίδρο του Άλεξη:

Όταν προχωρούσα από τον Πειραιά μπλεγμένος στα κακά και στη δυσκολία μου, μου WOε να φιλοσοφήσω.

Και μου φαίνεται ότι αγνοούν τη φύση του Έρωτα οι ζωγράφοι και, Υια να το πω με πολύ oύvroμo τρόπο,

όσοι απεικονίζουν τη μορφή της θεότητας αυτής. Διότι δεν είναι ούτε θηλυκή ούτε αρσενr.κή θεότητα ούτε πάλι θεός ούτε άνθρωπος ούτε ανόητος ούτε πάλι ovvετός, αλλά συvθεμέvoς με στοιχεία από παντού και κovOOλώντας πολλά είδη ο' έναν τύπο. Διότι η τόλμη του είναι αντρική, αλλ' η δειλία του γvvαικεία, η αστοχασιά του στοιχείο τρέλας, αλλ' ο λόγος του

45

ΑθΗΝΑΙΟΣ

/ /

φρovoίίvτoς. ή οφοδρότης δέ θηρός. ό δέ πόνος άδάμανroς, ή φιλοτιμία δέ δαίμovoς.

c

και ταVτ' έγώ, μά τΉv :AΘΗVΆν και θε~, ούκ ο[δ' ό τι έστίν. άΛλ' όμως έχει Υέ τι ΤOΙOVτσν, ~ τ' είμί τούνόματος.

Εύ60υλος δ' ή f\ραρώς έν Καμπvλίωvι'

τίς ι}v ό γράψας πρώτος άνθρώπωv άρα ή κηρσπλαστήσας 'Έρωθ' ύπόπτερσν; ώς ούδέν (ιδει πλήν χελιδόνας γράφειν,

άΛλ' ι}v άπεψος των τρόπων των τού θεού. έστίν Υάρ ούτε κούφος ούτε Wδιoς

d

ΆπΑΛΛΑΓΗvΑι τφ φέροντι τήν νόσσν,

ΟΟρύς δέ κoμιδfj. πώς άν ούν έχοι πτερά τoιoVτo πράγμα; λήρος, εί [κάν] φήoειi τις. 'Άλεξις δ' έν Άποκοπτομένφλέγεται Υάρ λόγος

ύπό τών ooφwτών μή πέτεοθαι τόν θεόν τόν 'Έρωτα, τούς δ' έρώντας αίτίαν δ' έχειν

έκEivov άλλως, ήγνσηκότας δέ τούς γραφείς έχοντα πτέρυγας αύτόν ζωγραφείν.

e

14.

(Θεόφραστος δ' έν τφ Έρωτικij) Χαιρήμονά φησι

τόν τραγικόν λέγειν, ώς τόν ο[νον τών χρωμένων <τοίς τρόπας> κεράννvoθαι., ούτως καί τόν 'Έρωτα' ός μετριά-

46

ΔEΠIN01:QΦIΣTQN ΙΓ

στοιχείο σύνεσης, τι σφοδρότητά του στοιχείο αΥριμιού, τι επψovΉ του στοιχείο διαμαντιού, τι φιλοδοξία του θεϊκή. Αυτά εγώ, μα τΗv Αθηνά και μα τοις θεo~, δεν ξέρω τι είναι, ωστόσο 6έ6αια έχει κάτι τέτοιο,

κι έτσι είμαι κοντά στο άνομα του θεού. Ο Εύ6ουλος ή ο ΑραρώςΒΙ στον Κaμπvλίωνα λέει:

Ποιος ήταΥ άραγε ο πρώτος άvθραιπoς που ζωγράφισε ή πλαστούρΥησε τov 'Ερωτα να είναι με φτερά; Διότι δεν ήξερε τίποτε παρά να ζωγραφίζει χελιδόνια,

αλλά δεν ήξερε το χαρακτWα του θεού αυτού. Διότι δεΥ είναι ούτε ελαφρός ούτε εύκολος σ' εκείΥΟΥ που κov6αλάει τΗv αρρώστια να γλιτώσεΙ., αλλ ' είναι γενικά 6αρ~. Πώς λσιπΌV θα είχε φτερά ένα τέτοω πράγμα; Avoησία και να το έλεγε κάποιος. Ο Άλεξης στον A.πoκoπτόΜΕVΌ του λέει: Αέγεται ένας λόγος από τοις σοφιστές, ότι δεν πετάει ο θεός ο 'Ερωτας, αλλά οι ερωτευμένοι' διατυπώνεται αυτό για εκείvov λανθασμένα και., επειδή δεΥ το ξέρουΥ, οι ζωγράφοι τov ζωγραφίζΟυΥ 6άζοντάς του φτερά

14.

(Ο θεόφραστοςΒ2 στον Ερωτικό του γράφει ότι ο

ποιητής τραγωδιών Χαιρήμονας"3 λέει ότι, όπως το κρα­ σί αναμειγνύεται με νερό ανάλογα με το χαρακτήρα ε­ κείνων που το πίνουν, έτσι και ο Έρωτας αυτός αν

47

/ ΑθΗΝλιΟΣ

ζων μέν έιm... εVχαρις; έπιwvόμεroς' δέ καί διαταράτ­

των χαλεπώτατος .... . διάπΕ{> ό ποιητής ούτος ού κα­ κώς αίποϋ τάς ΔvvΆΜΕις ΔcΑφΏv φrιoι "δίδVΜΑ [γάρ] τόξα αίπΌV ΈVΤΕΊvεoθαι χαρίτων, τό ΜΈV έπ' εOOίam πίχ(ι, τό δ' έπi ~ 6ισr~'')

f

ό δ' αίπός ούτος ποιητής καί περί τινν έρώvrων έν τιμ έπιΥραφομένφ Tραιιμιπi(ι φrp,

... ούτως

τiς ούχί φrιoι τοίς- έρά)vrας ζΉV μόvoις;

<οί'.ς'> δεϊ Υε πρώτov ΜΈV σrρατεvnκωτάτotς'

εΙvαι πovεϊ... τε ~ τοίς σώμασι... μάλιστα πρoσεδρεVει... τ' άρ(στotς' τιμ πόθφ,

πoιητι.κo~ ίταμo~ .πρoθύμotς είιπόροις' έν τοίς ά.πόροι& 6λέποντας άθλιωτάτo~.

563

Θεόφιλος δ' έν τιμ Φrλαύλψ

τiς φηoi τοίς- έρά)vrας ~

voVv

έχειγ,

η πού τiς έιm τo~ τρόπo~ ά6έλτερος. εί γάρ άq;iλoι τις τού 6ίov τάς ήδovάς, καταλείπετ' oΎΔΈV ιW.o πλή'V τεθνηκέναι.

έΥώ ΜΈV οίΝ καίπός κιθαριοτρίας έρώv, παιΜς κόρης, ού

voVv

έχω πρός τώ... θεώγ,

κάλλει καλης. μεγέθει μεγάλης, τέχvn σoφfις

Ήv έστ' ίδεί... ήδιov ή τό θεωρικόv

b

έχOVΣΙ... ύμί... διαπovεί... έκάστοτε. :4ριστoφώv δέ έ ... ΠVΘΑ-yoριστfί·

48

είναι. με μέτeo, είναι. XOQL~ όταν όμως είναι. έντονος χαι. προχαλεί σύΥχυση, είναι πολύ δiισxoλoς.-

n' αυτό ο

ποιητής τούτος σωmά διαχωQίζovtας τις δυνάμει.ς τO\J

λέει.: <
ένα ΎW καλή τύχη, το άλλο για σύΥχυση της ζωής».) ο ίδιος αυτός πoιητiις15 μιλά χαι. για τους φιnευ­

.μένους στο έννο του ΠO\J f:xfλ τίτλο Tραψmίας έτσι: Ποιος αρvεiται.

6n

οι εeonεφένoι ζουν μόνα,

αvroi που πρέπει κqMως να 'ναι επισrρarεψένoι,

να μπορούν να κοπιάζουν με τα σώματά τ~, να 'ναι πολύ καλoi να ι.ιmμτoύν τον πόθο τοις

επινorrnκoί, τολμηροί, πρόθυμοι., άνετοι σης δvσκoλ{ες; πολύ ~ όσο ζουν. ο θεόφι.λος στο Φιλαvλό ΤO\J λέει.: Ποιος λέει

6n

οι εeonεφένoι δεν έχουν μVΙZΛΌ;

Bέ&Jw ίοως UΠΆΡΧΕΙ κάποιος ασrόχασr~ σro χαρακπΡι Διότι, αν κάποιος αφαιρέσει aπό τη ζωή τις ηδονές, δε μένει τίποτε ά.Uo παρά να πεθάνοψε. Εγώ πρqσωmκά, που είμαι ψAJτεvμέvoς με κιθαρίστρια, μια μικρή κόρη, δεν έχω μVΙZΛΌ, yr.α όνομα των θεών; Είναι ωραία στο κάλλος της, μεγάλη στο μέγεθος, σοφή στην τέχνη.

είναι πιο ε~άριoτo να τη 6λέπει κάποιος παρά κάθε φορά να κοπιάζει yr.α σας, που έχετε το αντίτιμο της εισόδου 86•

ο Αριστοφώντας στον Πvθαyσριoτή ΤO\J λέει.:

49

ΑθΗΝΑΙΟΣ

εΤτ' ού δικαίως έοτ' άπεψηφιaμέvoς ύπό τΏv θεώv τΏv δώδεκ' είκότως <τ'> 'Έρως;

έτάραττε κάκεί~ γάρ έμ6άλλων οτάσεις,

ότ' ην μετ' αύτών. ιός δέ λίαν ην θρασύς και 006αρός, άπσκόψαντες αύτoiJ τά πτερά,

ίνα μή πέτηται πρός τόν ούρανόν πάλιν, δεύρ' αύτόν έφυΥάδευσαν ιός ήμάς κάτω,

τάς δέ πτέρυγας ας εlχε τη Νίκn φορείν έδοσαν, περιφανές σκύλον άπό τΏv πολεμίων.

c

περί δέ τού έράν .Αμφις έν ΔιΘVΡΆΜ6φ φηοίν.

τί φfις; σύ ταυτί πρooδoκ~ς πείσειν έμέ, ιός έοτ' έραστής όστις ώραίον φιλών

τρόπων έραστής έοτι, τήν όψιν παρείς; άφρων γ' άληθώς. ούτε τούτο πείθομαι

000'

ιός πένης άνθρωπος ένσχλών πολλάκις

τοίς εύποροϋσιν ού λα6είν τι 6ούλεται.

-

:4λεξις Έλένn' ιός όστις αύτης <της> άκμης τών σωμάτων

d

έρ(i, τόν άλλον δ' ούδέ γr.νώoκει λόγον,

τής ήδoνfις έοτ: ούχί τών φίλων φ{λος, άδικεί τε τόν ·Βρωτ' έμφανώς θνητός θεόν,

άπιστον αύτόν πάσι τοίς άλλοις ποιών.

15.

τούτων τών ίUέξ'ιδoς άπoμvημoνεύoας ό Μυρτίλος

50

ΔEΠINOΣQΦIΣTQN ΙΓ

Κι έτσι δικαισλoγφέvΑ και εύλογα διω;1.ιέvoς από τοις δώδεκα θε~ ο 'Ερωτας;

Διότι τοις .προκαλούσε oύmmι δημιovρyώντας αvαταραχή, όταν ήταν μαζί τοις. Επειδή ήταν πολύ ~ κι ενοχλητικός, του έΚΟψαν τα φτερά, yrά vα μην πετάξει πάλι και πάει στον ουρανό, και τον ξαπόστειλαν εδώ κάτω σ' εμάς και τα φτερά που είχε τα έδωσαν στη Νίκη

vα τα φορεί, φανερό λάφυρο από τοις ε~. ο Άμφης στο Διθύραμ6ό του λέει για τον έρωτα:

11

λες; Ελπίζεις ότι θα με πείσεις_ σ' αυτά,

ότι δηλαδή υπάρχει εραστής που αγαπώντας νέο είvαι εραστής του χαρακτήρα του παρα6λέπovτας τη μορφή του;

AVΌΗΤoς πραγματικά! Ούτε πείθομαι σ' αυτό, δηλαδή ότι ΈVΑς φτωχός άνθρωπος που ενοχλεί ~ τοις εύποροις δε θέλει vα πάρει κάτΙ. ο Άλεξης στην Ελένη λέει: Διότι όποιος είvαι ερωτευμένος μόνο με την ώριμη

ομορφιά των σωμάτων και δεν ξέρει άλλο λόγο του έρωτα είvαι φίλος της ηδονής, όχι των φ{λων του,

και ολοφάνερα ζημιώνει του 'Ερωτα, θνητός ΈVΑ θεό,

επειδή τον κάνει αVΑΞιόπιστo σε όλοις τοις άλλοις.

15.

Αυτούς τους στίχους του Άλεξη τους απάγγειλε ο

Μυρτίλοςl7, ύστερα έριξε μια ματιά σ' 0Οους δέχονται

51

ΑθΗΝΑΙΟ:Σ

,φτα άπο&έψας εiς τούς τά τής στοάς αψovμένovς τά 'Eρμεioυ τού ΚDvριέως έκ τών 7άμ6ωv πρoεΙΠΏV

άκούσατ: ώ Στώκες, έμποροι lWov, λόγων ύπoκριτfιρες, οΕ μόνοι πάπα

e

τάν τοίς πίναξι πρίν τι τφ σoφijJ δοίίναι,

αύτoi καταρροφείτε ,φθ' άλίσκεσθε ΈVΑVΤΊΑ πράσσovτες ofς τριηιφδείτε, παιδοπίπαι δντες καί τούτο μόνον έζηλωκότες τόν άρ­

χηyόv ΨΏV τής σοφίας ZΉvΩvΑ τόν Φοίνικα, ός ούδέ­

ποτε yvvαικί έχρήσατο, παιδικοίς δ' αiε' ιός :AVΤΊγoνoς ό Καρύστιος ίστορεί ΈV τφ περί τοίί Βίου αύτού. θρυλεί­ τε Υάρ ότι δεί μή τών σωμάτων άλλά τής ΨVΧfις έρ{w

οίτινες μέχρι όκτώ καί είκοσι έτών δείν λέyovτες ovvέ-

f χειν τo~ έρωμέvovς.

-

καί μοι δοκεί :4ρίσrων ό Κείος

ό περιπατητικός ού κακώς εiρηκέvαι ΈV τφ δεvτέρφ

περί τών Ερωτικών 'Ομοίων .πρός τινα :A~, μέΥαν

τινά κατά τήν ήλικίαν έπιδει.κvιJνrα ιός καλόν, φ Δώρος

Ήv όνομα· "τήν πρός Δόλωνά μαι, φησ' δοκώ παρ ' '0δvσoέως άπάνrησιν έπί οέ μεταφέρειγ

η ρά vΎ τοι μεγάλων Δώρων έπεμαίετο θυμός. "

564

16.

ΉΎfισαvδρoς δ ' ΈV τοίς Ύπομνήμασι τών ήδοομά-

των φησίν έρiiν πάντας, ού τών κρεών ούδέ τών ίχθύωγ άπoyεvφέvωv yoΊΊV τούτων ούδείς ήδέως έτι προσφέρε-

52

τη στωική φιλοσοφία και, αφού πρώτα ανάφερε τους

στίχους από τους Ίσμ60vς του Ερμεία" από το Κούριο: Aκoύιnε, Στύακες'9, έμποροι της φλυαρίας, vπoκeιτiς των λόγων, που μόνοι σας 6λα 6σα είναι στα

mma, πριν δώσετε κάτι στο σοφό,

οι ίδιοι τα ρουφάτε και τα καταναλώνετε κάνοντας τ' αvrίθετα απ' 6σα λέτε στις τραyωδiες, είπε Eίσασtε παιδεραστές και σ' αυτό μόνο έχετε μιμηθεί τον ιδρυτή της φιλοσοφίας σας, το Ζήνωνα το Φοίνικα,

που ποτέ δε σχετίστηκε με γυναίκα, αλλά ήταν πάντοτε παιδεραστής, όπως αναφέρει ο Αντίγονος9() από την

Κάροοτο στο έ(ryo του για τη ζωή εκείνου. Διότι λέτε συνεχώς ότι δεν πρέπει να ερωτευόμαστε τα σώματα

αλλά την ψυχή' εσείς που λέτε συνεχώς ότι πρέπει να κρατούμε τους ερωτευμένσυς ως την ηλικία των είκοσι οκτώ ετών.

-

Και μου φαίνεται ότι ο περιπατητικός Α­

ρίστωναξΙ από την Κέω έχει μιλήσει καλά στο δεύτερο δι6λίο των Ερωτικών ομοίων του σε έναν Αττικό, που έδειχνε ότι κάποιος μεγάλος στην ηλικία ήταν ωραίος και λεγόταν Δώρος: «Μου φαίνεται μπορώ να μεταφέ­ ρω σε σένα την απάντηση του Οδυσσέα στο Δόλωνα: Μεγάλα δώρα σίγουρα ήθελε η ψυχή σoV»92.

16._Ο

Ηγήσανδρος93 στα Υπομνήματά του λέει ότι

όλοι επιθυμούν τα καρυκεύματα, όχι τα κρέατα και τα ψάρια' όταν λείψουν αυτά, κανένας πια δε δέχεται Ευ-

S3

ΑθΗΝΑΙΟΣ

ται τό κρέας ούδέ τόν ίΧΘΎV

000'

έπιθυμεί τών ώμών

καί τΏv άνηδΎVΤων.

καί Υάρ τό παλαιόν παίδων ήρων, ώς καί ό :Αρίστων

έφη, όθεν καί καλείοθαι τούς έρωμένovς ΣΥVΈ6η παιδι­ κά. πρός άλήθειαν γάρ, καθάπερ φηοί Κλέαρχος έv τφ πρώτφ τών Ερωτικών, AvκαwoVΊΔΗV είρηκέναι φηοίγ

ούτε παιδός άρρενος ούτε πΑΡΘΈVΩV

b

τών χρυσοφόρων ούδέ γυναικών 6αΘVΚόλπων καλόν τό πρόσωπον, έάν μή κόσμιον πεφύκn. ή Υάρ αίδώς άνθος ΈΠWΠΕίρει.

καί ό }\ριοτοτέλης δέ έφη τούς έραστάς είς oΎΔΈV άλλο του σώματος τών έρωΜΈVων άπ06λέπειν Τι τούς όφθαλ­

μσίς, έν ol'ς τΉv αίδώ κατοικείν. Σοφοκλής δέ που περί του Πέλοπος διαλεγoμέVΗV ποιήσας τΉv 1πποδάμειάν φηοιγ

τοίαν Πέλοψ ίvγyα θηρατηρίαν έρωτος, άστρα.πήν τιν' όμμάτων έχει'

c

Τι θάλπεται μέν αύτός, έξοπτ{i δ' έμέ, ίσον μετρών όφθαλμόν, ώστε τέκτονος

παρά στάθμΗV ίόντος όρθουται κανών.

17.

Λικύμνιος δ' ό Χίος τόν Ύπνον φήσας έρiiν του

Ένδυμίωvoς ούδέ καθεύδοντος αύτου κατακαλύπτει τούς

όφθαλμούς, άλλά άναπεπτΑΜΈVων τών 6λεφάρων κοιμί­ ζει τόν έρώμενον, όπως διά παντός άπολαύτι της του θεωρείν ήδovfJς. λέγει δ' ούτως

54

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ ΙΓ

χαρίστως το κρέας και το ψάρι και δεν τα επιθυμεί ωμά και χωρίς καρυκεύματα. Διότι και παλιά ήταν ερωτευμένοι με παιδιά, όπως

είπε και ο Aρίστωνας~ απ' όπου προέκυψε να λέγονται οι ερωμένοι παιδικά. Διότι αληθινά, όπως λέει ο Κλέαρ­

χος στο πρώτο 6ι6λίο των Ερωτικών τoυ~ ο Λυκοφρο­ νίδης94 έχει πει:

Ούτε ενός αγοριού ούτε ΚOΡΙτoιώv χρvooφόρωv ούτε ΓVVΑΙΚΏV 6αθύκολπων είvαι ωραίο το πρόσωπο, αν δεν είναι κόσμιο. Διότι η αιδημooύvη ΣΠΈΡVΕι το σπόρο της ομορφιάς. Και ο Αριστοτέλης είπε ότι οι εραστές δεν στρέφουν τη ματιά τους σε κανένα άλλο σημείο του σώματος των ερωτευμένων παρά μόνο στα μάτια, όπου κατοικεί η

αιδημοσύνη. Και ο Σοφοκλής κάπου παριστάνοντας την

Ιπποδάμεια να μιλά για την ομορφιά του Πέλοπα9S λέει: 'ΙΕτοια θηρευτική γοητεία του έρωτα έχει ο Πέλοπας, κάποια αστραπή στα μάτια του·

μ' αυτη θερμαίvεται ο ίδιος, ΨΉVΕι όμως και μένα μετρώvτας με, με τη ματιά τov, τόσο όσο ο καvόνας των μαραγκών ακολουθεί σωστά τη γραμμή του.

17.

Ο Λικύμνιος91S από τη Χίο λέει ότι ο Ύπνος εί,,-ιι .

ερωτευμένος με τον Ενδυμίωνα97 και δεν του κλείνει " ια μάτια, όταν αυτός κοιμάται, αλλά κοψ.ίζει τον ερωμένο του με διάπλατα τα 6λέφαρά του, για να απολαμδάνει συνεχώς την ηδονή να 6λέπει τα μάτια του. Έτσι μιλά:

55

λθΗΝΑΙΟΣ

Ύπνος δέ χαίρων

d

όμμάrΩV αύγαίς άναπεπταμiνιxς όοσοις έκoiμιψ κoV­ ρι>V.

και ή Σαπφώ δέ πρός τόv ~ως θαψαζόμε­

νον τήν μορφήν και καλόν εΙναι νφιζΌΜΕΝΌv φηοινο στάθι κάνrα, φίλος, και τάv έπ' όοσοις άμπέτασον χάριν. ό δ' :Ανακρέων τί φησiν;

ώ παί παρθένιον δλέ.πων, δίζψαί οε, ού δ ' σύ κλ~ ούκ είδώς ότι tijς έμfις ψVχijς ήνwχεύεις. ό δέ μεΥαλοφωνότατος Πίνδαρος

e τάς δέ θεoξένov, φησίν, άκτίνάς ποτ' δσσων μαρμαριζοίσας δρα~ ός μή πόθφ κυμαίνεται, έξ άδάμαντος ή aιδάρoυ κεχάλκεvται μέλαιναν <καρδίαν>

ψVχρ(i <φλοΥί>· ό δέ τού Kvθηρίoυ Φι.λοξένου Κύκλωψ έρών της Γα­

λατείας και έπαινών αύτfις τό κάλλος, ΠΡOμαντεVΌΜΕ­

νος τήν τύφλωοιν πάντα μii).).oν αύτfις έπαινεί ή τών

όφθσλμών μνημονεύει, λέγων ώδε·

56

ΔBΠINOΣOΦIΣTQN ΙΓ

Ο Ύπνος; επειδή χαιρόταν πι λάμψη των ματιών του, κοίμιζε το παλικάρι με ορθάνοιχτα τα μάτια τov. Και. η Σαπφώ91 λέει για κάποιον ΠΟ\) τον θαύμαζαν

u-

πεe60λικά για τη μορφή τΟ\) και θεωρο\ισαν ότι είναι ωραLoς.

Στάσov απivαντi μου, ~ και ά.πλωσε πι χάρη των ματιών σov. Και. ο Ανακρέονται;'19 τι λέει;

Αγόρι με μάτια ΚΟΑτor.oυ, ο' αναζητώ, μα συ δεν ακαις

επειδή δεν ξέρεις ότι oδrrγείς

πι δική μου ~ Και. ο πολύ μεγαλόφωνος Πίνδαρος λέει: Όποιος δλέπa να λαμπιμζovν οι ακτίνες

aπό τα μάτια τov θεόξεvov και δεν τρανrάζεται aπό πόθο, αυτός είναι χαλκεvμέvoς με μαύρη καρδιά

aπό διαμάm ή oiδερo, aπό ~ φλόγα.

AJM.

ο Κύκλωπας ΤΟ\) ΦιλόξενΟ\)l00 από τα Κύθηρα,

ΠΟ\) ήταν ερωτευμένος με τη Γαλάτεια και επαινούσε την ομορφιά της, προμαντεύονται; την τύφλωσή το\) ε­

παινεί όλα τα στοιχεία της περισσότερο παρά μνημο­ νεύει τα μάτια της μιλώνται; έτσι:

57

ΑθΗΝΑΙΟΣ

αι καλλι.πρόσωπε, ΧΡVΣΕOOόoτριw: [Γαλάτεια

1 χαριτόφωvε,

κάλλος Έρώτων.

f

τυφλός ό έπαινος καl κατ' oΎΔΈV όμοιος τφ 16vκείφ έκείνψ

Εύρύαλε, γλυκέων Χαρίτων θάλος,

...

καλλικόμων μελέδημα, οέ μέν Κύπρις

ά τ' άΥαν06λέφαρος Πειθώ ροδέοισιν έν άvθεσι θρέψαν.

Φρύvιχός τε έπi του Τρωίλου έφη "λάμπειν έπί πoρφv­

ραίς παρfίσι φώς έρωτος."

18.

-

ύμείς δέ ξvρoυμένoVς τά yέvεια περιφέρετε τούς

έρωΜΈVovς του ξύρεσθαι τόν πώγωνα κατ' ~ξανδρoν

565

εύρημένου, ώς φησιν ύμών ό Χρύσιππος ΈV τφ τετάρτφ περί του Καλου καί της Ήδoνijς. ούκ άκαίρως δ: ώς έμαυτόν πείθω, μεμvήσoμαι της λέξεως χαίρω γάρ πάνυ τφ άνδρί διά τε την πολυμαθίαν καί την του ήθους έπιείκειαν. λέγει δέ ούτως ό φιλόσοφος "τό ξύρεσθαι τόν πώγωνα κατ' ~ξανδρoν προηκται, των προτέρων

ού χρωΜΈVΩν αύτφ. καί Υάρ 1ίμόθεος ό αύλητής πώγωνα μέγΑV έχων ηύλει, καί ΈV :Αθήναις διατηροΟΟιν ού σφό-

b δρα άρχαίον τόν πρώτον περικειράμενον παρωνύμιον έχειν Κόρσην."

-

διό καί 'Άλεξις έφη που·

58

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ ιr

Ω ομ.ορφοπρΟΟωπη,

χρvσo6όoτΡVΧΗ [Γαλάτεια], με τη χαριτωμένη φωνή, ομορφιά Ερώτων. Ο έπαινος αυτός είναι τυφλός και δε μοιάζει μ' εκείνον

του Ί6υκου ΙΟΙ : Ευρύαλε, κλαδί των γλυκών Xaρίτων,

...

έγνοια των ομ.ορφόμαλλων, εσένα η Κύπριδα και η μαλακ06λέφαρη Πειθώ σ' έθρεψαν μ' άνθη ρόδων. Και ο ΦρύνιχοςΙ02 για την περίπτφση του Tρωίλoυl03 εί­

πε: «Λάμπει πάνω στα πορφυρά μάγουλά του το φως του έρωτα».

18.

ΕσείςΙ04 περιφέρετε τους ερωμένους σας με ξυρι­

σμένα τα γένια τους· το ξύρισμα του πιγουνιού έχει ε­ πινοηθεί στο περι6άλλον του Αλέξανδρου, όπως λέει ο ΧρύσιππόςΙOS σας στο τέταρτο 6ι6λίο του έργου του Πε­

ρί του καλού και της ηδονής. Σε όχι ακατάλληλη στιγμή, όπως πιστεύω, θα μνημονεύσω τα λόγια του· διότι μου αρέσει πολύ ο άντρας αυτός εξαιτίας της πολυμάθειας και του καλού χαρακτήρα του. Έτσι μιλά ο φιλόσοφος αυτός: «Το ξύρισμα του πιγουνιού έχει αναπτυχθεί στο περι6ά.λλον του Αλέξανδρου, ενώ οι προηγούμενοι δεν

το έκαναν. Διότι και ο αυλητής Ίιμόθε~ έχοντας μακριά γενειάδα έπαιζε αυλό, και στην Αθήνα κρατούν την παράδοση ότι δεν είναι πολύ παλιός αυτός που πρώτος ξύρισε εντελώς το πρόοο>πό του και είχε το παρωνύμιο ΚόρσηςΙ06». Γι' αυτό και ο Άλεξης είπε κάπου:

59

λθΗΝΑιΟΣ

<άv> πιττoκoπoύμεvόv τιν' fι ξψούμενον όρ(iς, τoVτoν έχει τι θάτερογ

fι Υάρ σrρατεύειν έmνoείν μα φαίνεται και πάντα τφ πώγωνι δρiiν έναντία,

fι πλovoιακόν τούτφ <τι> προσπίπτει κακόν. τί Υάρ αί τρίχες λυποωιν φας, πρός θεών; δι' ας άνήρ έκασroς ήμiiw φαίνεται,

c

εί μή τι ταύταις άντιπράττεσθ' ύπονοείς.

-

'~ δέ ίδών τινα ούτως έχοντα τό γένεισν έφησεγ 'μή τι έχεις έΥκαλείν τiί φύσεΙ., ότι άνδρα σέ έποίησε και ού γυναίκα;' έτερον δέ τινα έπί ίππου ίδών παρα­ πλησίως έχοντα και μεμυριoμέvoν και τούτοις άκσλού­ θως ήμφιεoμέvoν, πρότερον μέν έψησε ζητείν τί έστιν ό

iπ:πόπoρνoς, νVv δ' εύρηκέναι. έν 'Ρόδφ δέ νόμου όντος

μή ξt%?εσθαι

000'

ό έmληψόμεvoς σύδείς έστιν διά τό

d πάντας ξt%?εoθαι. έν Βυζαντίφ δέ ζημίας έπικειμένης τφ

έχοντι [κοψεί] ξψ ούδέν ήττον πάντες χρώνται αύτφ." και ταύτα μέν ό θαυμάσιος εφηκε ΧΡύσιππος.

19.

ό δέ

σοφός έκείνος Ζήνων, ώς φησιν :4ντίΥονος ό Κίιρύστιος, πρσμαντευόμενος ψών, ώς τό είκός, περί τού 6ίου και τijς προσποιητού έmτηδεύoεως έφη ώς οί παρακούσαν­ τες αύτοϋ τών λόγων και μή ovνέντες έσονται ρυπαροί και άνελεύθερσι, καθάπερ οί τijς i1ριoτiππoυ παρενε­ χ(Jέvτες αίρέοεως άσωτοι και θρασείς. και δή τοιούτοι

60

ΔEΠINOΣOΦn:ταN Π'

Αν δλέπεις κάποιον να 6Υάζει τις τρίχες του με πίοσα ή να ξvρiζεται, αυτός έχει το ένα απ' τα δω·

ή δηλαδή μου φαίνεται 6τι σκέφτεται να εκoτρατεVσει και να κάνει όλα όσα είναι αντίθετα με τα yέvια ή του ΣVΜ6αίνει κάποιο κακό που σψΟΟίνει oτot.ς' πλού­ οιοις:

Διότι, Υια ΌvcψΑ των θεών, Υιατί μας ιnεvoχωρoύv οι τρίχες;

Εξαιτίας τot.ς' ο καθένας μας φαντάζει άντρας, εκτός κι αν vπovoείς να εναντιώνεσαι κάπως ο' αυτές. «ο ΔισΥένηςΙ07, όταν είδε κάποιον να έχει το γένι του

σε τέτοια κατάσταση, είπε: "Μήπως μπορείς κάπως να κατηγορήσεις τη φύση, ότι ο' έκανε άντρα και όχι γυ­

ναίκα;" Όταν είδε κάποιον άλλο πάνω σε άλσΥο σχεδόν στην ίδια κατάσταση, γεμάτο μύρα και ντυμένο ανάλσγα, είπε ότι πρωτύτερα ζητούσε να μάθει τι σήμαινε η λέξη ιππόπορνος και τώρα το έχει 6ρει Στη Ρόδο, αν και υ­ πάρχει νόμος που απαγορεύει το ξύρισμα, δεν υπάρχει κανένας που θα διατυπώσει κατηγορία, επειδή όλοι ξυ­ ρίζονται Στο Βυζάντιο, ενώ εmOOλλεται ποινή σε κου­ ρέα που έχει ξυράφι, ωστόσο όλοι το χρησιμοποιούν». Αυτά έχει πει ο θαυμάσιος Χρ\ισιππος.

19.

Ο σοφός ε­

κείνος Ζήνωνας, όπως λέει ο Αντίγονος από την Κάρυ­ στο, προμαντεύοντας, όπως φαίνεται, για τη ζωή σας και για την υποκριτική απασχόλησή σας, είπε ότι όσοι

παρακούσουν τα λόγια του και δεν τ' αντιληφθούν θα

είναι: τιποτένιοι και ανελεύθεροι, όπως όσοι προχώρησαν λανθασμένα προς τις φιλοσοφικές απόψεις του Αρίστιπ­

που ιαι θα είναι άσωτοι και θρασείς. Λοιπόν τέτοιοι εί-

61

ΑθΗΝΑΙΟΣ

e ύμώΥ είσΙΥ οί πλείστοι, ΣVVΕσπαoμέvoι και κακοπινείς ού μόVOΥ τοίς ήθεΟΙΥ άλλά καί έξει. 6ουλόμεΥΟΙ γάρ έΥ­

δύεοθαι τΉv αύτάρκειαΥ και τΉv εύτέλειαΥ εύρίσκεοθε έπι ταίς τής φιλαργυρίας θύραις ρυπαρώς ζώvτες και τρι6ωVΆΡια περι6αλλόμεΥΟΙ μικρά και [τώΥ] ήλωΥ έμ­ πιπλάvτες τά καττύματα και ΚΙΥαίδους καλoϋVΤες τούς ή μύρου πρoo6άλλovτας ή μικρijJ μαλακωτέραΥ ήμφιε­

oΜΈVoυς έσθήτα. ού δεί f

oVv

ούτως έσταλμέΥους περι

άρΥύρΙΟΥ έπτofιoθαι και έρωμέΥους περιάγεοθαι ξvρoυ­ μέΥους τήΥ ύΠΉVΗy και τόΥ όρρov τούς άκoλoυθoϋvτας

έΥ τφ Avκείφ μετά οοφιοτώΥ, vΉ Δία, λεπτώΥ, άοίτωΥ, οκυτίΥωΥ,

κατά τόΥ Άvτιφάvηy. 20. έπαιvΩ δέ καί αύτός τό κάλλος.

και γάρ έΥ ταίς ΕύαΥδρίαις τούς καλλίστους έγκρίvovoι και τούτους πρωτοφορείΥ έπιτρέπΟVOΙΥ. έΥ ·Ηλιδι δε και κρίσις γίνεται κάλλους, και τφ πρώτφ τά τής θεού

566

φέρεΙΥ τεύχη δίδοται, τφ δε δευτέρφ τόΥ

60iJv

άγεΙΥ, ό

δε τρίτος τάς θυηλάς έπιτίθηaιy. Ήρακλείδης δ' ό Αέμ6ος ίοτορεί ότι κατά τΉv ΣπάρτΗv θαυμάζεται μiiλλoy

<... άVΉΡ> ό κάλλιστος και ΓvvΉ ή καλλίστη, καλλίστας γεννώσης τής Σπάρτης τάς ΓVVαίκας. διό και φασΙΥ f\ρχιδάμoυ τού 6αοιλέως, ΓVVαικός αύτφ καλής φαι­ yOμέVΗς, έτέρας δε αίσχρiiς και πλοvoίας, ώς άπέκλιΝΕV

62

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ Π'

ναι όι περισσότεροι WΤό σας, δηλαδή ζαρωμένοι και κα­ τεργάρηδες όχι μόνο στα ήθη αλλά και στις συνήθειες. Διότι, ενώ θέλετε να ντύνεστε την αυτάρκεια και την οικονομία, Ορισκόσαστε μπροστά στις πόρτες της φι­ λαργυρίας ζώντας ρυπαρά, φορώντας μικρά φθαρμένα

πανωφόρια, γεμίζοντας με καρφιά τα υποδήματά σας και χαρακτηρίζοντας κίναιδους αυτούς που 6άζουν μυ­ ,@<Οδικά ή φορούν λίγο πιο μαλακή ενδυμασία. ΔΕν πρέ­ πει λοιπόν, αφού είστε ετοιμασμένοι με τέτοιο τρόπο,

να επιθυμείτε πολύ τα χρήματα και να κου6αλάτε μαζί σας ερωμένους με ξυρισμένα μουστάκια και πρωκτούς αυτούς που σας ακολουθούν στο Αύκειο μαζί με σοφιστές, μα το Δία,

λιύvoύς, πεινασμένους και κoκαλωμέVoVς, κατά τον AντιφάVΗ.

20.

Επαινώ κι εγώ την ομορφιά.

Διότι και στους αγώνες ευανδρίας!09 εκλέγουν τους πιο ωραίους και οε τούτους αναθέτουν να είναι οι πρώτοι ανάμεσα σ' αυτούς που μεταφέρουν. Στην Ήλιδα γίνεται και κρίση ομορφιάς στον πρώτο νικητή δίνονται να μεταφέρει τα αΥΥεία της θεάς, στο δεύτερο να οδηγεί το δόδι, ενώ ο τρίτος τοποθετεί στην πυρά τα προκα­ ταρκτικά της θυσίας. Ο Ηρακλείδης ο Λέμ6ος! 10 αναφέ­

ρει ότι στη Σπάρτη θαυμάζεται περισσότερο wτ' όλα ο

πολύ όμορφος άντρας και η πολύ όμορφη γυναίκα, κα­ θώς η Σπάρτη γεννά τις πιο ωραίες γυναίκες 111. Π'

αυτό λεν σχετικά με το ΟΟσιλιά Αρχίδαμο 112 ότι, καθώς του παρουσιάστηκαν μια γυναίκα όμορφη και μια γυναί­ κα άσχημη αλλά πλούσια, μόλις έδειξε την προτίμησή

63

λθΗΝλΙΟΣ

έπi τήν πλovσiαv. ζrμώσαι τ~ έ~ αύτόν, έπιλi­ b

γoνrας δn δαoιλioκoις' άνή 6ασιλέων

T(i

Σπάρr(Z yεv­

νάν προαφείτα&. Βύρι.πίδης τε έφη·

πρώτον ΜΈV εfδoς άξιον τψaννίδoς.

,,

καί οί παρ' 'OμrίJφ δi δψoγέρovrες θαψάζοντες της 'Eλέvης τό κάλλος φασiγ

ού νέμεσις Τρώας καί ΈVΚVΨΙΔΑς ~~ τoιfιδ' άμφί γυναικί πολύν χρόmv άλΥεα πάσχειγ

αίνώς άιJαvιΠτισι θεfις είς ώπa έoικεv. έκπέπληκται ούν καί αύτός ό Πρίαμος έπi τφ κάλλει

c [της γυναικός] καίτοι έν δεινoi'ς ύπάρχων. θαψάζει Υσύν έπi κάλλει τόν :4yαμέμνovα τοιαίίτα έκφωviiw καλόν δ' ούτω έyώv ούπω ίδον όqiJαλμoiσιν

ούδ ' ούτω yεραρόV' 6ασιλijι δέ άvδρi έoικεv.

καθiσrων δi καί πολλοί τούς καλλίoτot.ς' δαoιλέ~ ώς μέχρι VϋV οί :4ΘΆVΑτoι καΛούμενοι Aίθίaπες ώς φηοι Βίων έν Aίaomκo~ ώς έοικε γάρ. τό κάλλος 6ασιλείας

d oίκεiόv έσπν. θεαl περί κάλλm,ς rpσav πρός ά.Uήλας καί διά κάλλος α θεοί άνηρείψaνro Διί ανοχών τόν

ΓαVΨήδη'

κάλλεος είνεκα οΤΟ. ίν' άθανάτοιοι μετείτι.

64

ΔEΠINOΣX)ΦIΣTQN ιr

'W\J προς την πλούσια, οι έφοροι τον τιμώρησαν προσθέ­

τοντας το σχόλιο ότι προτψά να γεννήσει μικρούς 6ασι­ λι.άδες αντί 6ασιλι.άδες στη Σπάρτη. Ο Ευριπίδης είπε: Πρώτη η ομορφιά αξίζει την εξovoία... Και στον 'Ομηρο οι δψσ(έροντες θαυμάζοντας την ομορ­

φιά της Ελένης λεν: Δεν είναι να θvμιίwovμε, που Αχαιοί και Τρώες

τόσον καφό τέτοια κακά rια μια τέτοια ΓVVΑΊΚΑ να παθαίvoυγ μοιάζει πολύ μ ' αθάνατες στηv όψη113. Λootόν και ο ίδιος ο Πρίαμος έχει μείνει έκπληκτος με

την ομορφιά [της γυναίκας], αν και 6ρίσκεται μέσα σε δυσκολίες. θαψάζει οπωσδήποτε για την ομορφιά τον Αγαμέμνονα λέγοντας τέτοια: Τόσο όμορφο τα μάτια μου δεν έχουν δει ακόμη

και τόσο μεγαλόπρεπο' με 6ασιλιά μου μοιάζει 114. Πολλοί έκαναν 6ασιλείς τους πιο όμορφους, όπως κά­ νουν ως τώρα οι λεγόμενοι αθάνατοι AιOίoΠEςllS, όπως

λέει Ο Βίωναςll6 στα Αιθιοπικά του. Διότι, όπως φαίνε­ ται, η ομορφιά είναι χαρακτηριστικό της 6ασιλείας. θεές μάλωσαν μεταξύ τους για την ομορφιά, και εξαιτίας της ομορφιάς του οι θεοί άρπαξαν, για να είναι οινοχόος του ΔW., το Γανυμ:ήδη Il7,

επειδή ήταν όμορφος, με τDtς θεo~ να eίναι l18 •

65

ΑθΗΝΑΙΟΣ

αί θεαί δέ τίvας άVΑΡΠΆΖOVOΙY, ού τούς καλλίοτοις ο[ς και σύνεισιγ Ηώς ΜΈV Κεφάλφ και Κλείτφ καί llθωVφ,

Δημήτηρ Iασίωvι, 'Αφροδίτη 'A;xίon καί 'Aδώvrδι. διά κάλλος δέ και ό μέγιστος τών θεών διά κεράμων χρvaός έρχεται, ταύρος γίνεται, άετός πτεροϋται πολλάκις, ώσ­ περ καί έπ' Αίγίνπ. Σωκράτης δ' ό φιλόσοφος ό πάντων

καταφρoVΏν τού ~κι6ιάδoυ κάλλotς' oύ,t' ήττων έοτίν;

e ώς καί ό σεμνότατος :4ριοτοτέλης τού Φασηλίτου μα­ θητού. ήμείς δ' oύ,t'ί και τών άψύχων τά κάλλιστα προ­ κρίνομεν;

...

έπαινoVvτες τώv Σπαρτιατών τό έθος τό

yvμvoiίv τάς παρθένους τοίς ξένοις. ΈV Xlφ δέ τη vΉΣφ και 6αδίζειν ήδιοτόν έστιν έπί τά γυμνάσια καί τούς δρόμους καί όράν προοπαλαίοντας τούς νέους ταίς κόραις."

21.

καί ό KΎVoυλκoς "ταvτί καί τολμάς aύ λέγειν,"

ού "ρoδoδάκτvλoς ούσα" κατά τόν Κρατίνον, άλλά

00-

λίτιvoν έχων θάτερον σκέλος, έκείνου τού όμωVΎμoυ σοι

f

ποιητού τΉv κVΉμΗV φορών, ός ΈV τοίς καπηλείοις καί τοίς πανδοκείοις αίεί διαΙΤ(l, καίτοι Ισοκράτους τού

ρήτορας ΈV τφ }\ρεοπαγιτΙΚΨ ε4nJκότoς "έν καπηλείφ δέ φαγείν ή πιείν ούδείς

000'

άν οίκέτης έτόλμΗΣΕV.

σεμVΎVΕσθαι γάρ έμελέτων, ού 6ωμολοχεύεσθαι." Ύπερ­ είδης δέ ΈV τφ κατά Πατροκλέους, εί yvήoιoς ό λόγος, τούς }\ρεοπαγίτας φησίν άριατήσαντά τινα έν καπηλείφ

66

ΔEΠINOΣOΦIΣTQN ΙΓ

Και οι θεές πowυς αρπάζουν; 'Οχι τους πολύ όμορφους; Και μένουν μαζί τους η ΗώςΙΙ9 με τον Κέφαλοl20, τον

Κλείτο 121 και τον Ίίθωνό, η Δήμητρα με τον Ιασίωνα l22 , η Αφροδίτη με τον Αγχίση123 και με τον Άδωτηl24.

Εξαιτίας της ομορφιάς και ο μέytσtoς από τους θεούς έρχεται χρυσός από τα κεραμίδια l2S , γίνεται ταύροςl26, πολλές φορές αποκτά φτερά σαν αετός, όπως στην πε­ ρίπτωση της ΑΙ:Υιναι:;l2'1. Ο φιλόσοφος Σωκράτης, που περιφρονούσε όλα τα πράγματα, δε νικήθηκε από την ομορφιά του Αλκι&άδηl28; Έτσι και ο πολύ σο6αρός

Αριστοτέλης από το μαθητή του από τη Φάσηλη l29. Κι εμείς δεν προτιμούμε τα πιο όμορφα από τα άψυχα; Επαινείται και η συνήθεια των Σπαρτιατών να παρου­ σιάζουν στους φιλοξενουμένους τους τις ανύπαντρες κό­ ρες τους γυμνές. Και στο νησί της Χίου είναι πάρα πα­

λύ ευχάριστο να ΟΟδίζουν προς τα γυμναστήρια και

τους δρόμους και να 6λέπόυν τους νέους να παλεύουν με νέες.

21.

Και ο Κύνουλκοςl30 είπε: «Αυτά εδώ τολμάς να

λες» ενώ δεν «είσαι ροδοδάχτυλη», κατά το 'λiYyo του

Κρατίνου 13 ι, αλλ' έχεις το ένα σου πόδι κοπρισμένο και η κνήμη σου είναι σαν εκείνου του ομώνυμ.ού σου ποι­ ητή132. εσύ περνάς τον καιeό σου διαρκώς στα καπηλεία

και στα πανδοχεία, μολονότι ο ρήτορας Ιοοκράτης133 στον Aρεoπayιτικό του έχει πει: «Να φάει κqι να πιει

σε καπηλειό δε θα το τολμούσε ούτε έναι:; δούλος. Διότι αυτοί επιδίωκαν να είναι σο6αροί., όχι να 6ωμ.ολοχούν». Ο Υπερείδηςl34" στο 'λiYyo του EyαVΤΊΣΝ του Πατροκλή,

αν 6έδαια ο 'λiYyoς αυτός είναι γνήσιος, λέει ότι οι Αρε­ οπαγίτες εμπόδισαν κάποιον να γίνει μέλος του Άρειου

67

ΑθΗΝΑΙΟΣ

567 κωλϋσαι άvr.έvαι είς 'Άρειον πάyov. σύ δέ, ώ σοφιστά, έν τοίς καπηλείας ovvαvαφψn ού μετά έταφων άλλά μετά έταιρών, μαoτρoπεvoύoας περί σαvτΌV ούκ όλίγας έ-χων καί περιqiρων αίεί τοιαυτί 6ι6λία f\ρισroφάvo~

καί Άπoλλoδώρov καί 'Αμμωνίου καί :AVΤΙφΆvo~, έτι δέ ΓορΥίου τού :Αθηναίου, πάντων τούτων σvγyεyρα­ qx>TωY περί τών :Αθήνησι Έταιρίδων. ώ τής καλής σου

ΠOλvμαθίας, ώς κατ' ούδέν έμψήσω θεόμανδρov τόν Kvρηvαίoν, Όv φησι θεόφραστος έν τφ περί Εύδαιμο-

b νiας περιιόντα έπαγΥέλλεοθαι διδάσκειν ~ν, έρω­ τοδιδάοκαλε' oΎΔΈV άρα διαφέρεις Άμάοιος τού 'Ηλεί­ ου, όν θεόφραστος έν τφ 'EρωτικijJ περί τούς έρωτας

δεινόν yεyoVΈVΑΙ λέγεΙ.. ούκ αν άμάρτοι δέ τίς σε καί πορνογράφον καλών, ώς f\ρισrεΊΔΗV καί ΠαVΣΊΑν έτι τε Νικοφάνη τούς ζωyράφo~. μνημονεύει δέ αύτΏV ώς ταύτα καλώς γραqx>ντων Πολέμων έν τφ περί τΏV έν

ΣικVΏvι Πινάκων. ώ τής καλής πολυμαθίας άνδρες φί­ λοι, τής τού γραμματικού τούδε, ός

000'

έΥκαλύπτεται,

άλλ' άvαφανδόν τά ΕύΟΟύλου αίεί έκ Κερκώπων λέγει'

c

Kόριvθov ήλθον. ήδέως ΈVΤαϋθά πως λάχαVΌν τι τρώγων ·Ωκιμov δreφθάρηv

κάνταϋθα κατελήρησα τΉv έξωμίδα. καλός γε ό τών Κορινθίων σοφιστής, ό τοίς μαθηταίς διηγούμενος ότι ·Ωκιμον έταίρας όνομα

. . . καί

άλλα δέ

πολλά, ΏVΑΙΔΈς δράματα άπό έταιρών έσχε τάς έπιγρα-

68

ΔEΠINOΣ:OΦn:TΩN Π'

πάγου, επειδή γευμάτισε σε καπηλειό. Εσύ όμως, σοφι­ στή, είσαι μ.πλεΥμένος στα καπηλειά σχι με φίλους σου,

αλΜ με ετWeες, έχοντας γύρω σου σχι λίγες γυναίκες και κου6αλώντας πάντοτε τέτοια 6ι6λία του Αριστσ­ φάYηl3S, του Απολλόδωρσυl36, του Αμ.μάΜουl37, του Αντι­

φάνη, κι ακόμη του Γοργίαl38 από την Αθήνα, επειδή

όλα αυτοί έχονν γράψει Ιία τις ετα4Jες oτηv Αθήνα. Ω, η ωραία πολψάθειά σου, που δε μιμήθηκες καθόλου το θεόμανδρο από την Kuρήνη, για τον οποίο ο θεόφρα­

στος λέει στο έvfo του Περί ΕvΔΑιΜΣΝΊΑς ότι τριγύριζε και υποσχόταν ότι θα διδάξει την ευτυχία, ερωτοδιδά­ σκαλε!

&. διαφέρεις

επομένως σε τίποτε από τον Άμαση

από την Ηλεία, για τον οποίο ο θεόφραστος στον Ερω­

τικό του λέει ότι υπήρξε ικανός στα θέματα του έρωτα.

&.

θα κάνει λάθος κάποιος, κι αν σε αποκαλέσει πορ­

νοΥράφο, όπως τους ζωγράφους Αριστείδη, Παυσία και Νικοφάνη. Τους μνημονεύει ως καλούς ζωγράφους τέ­

τοιων θεμάτων ο Πολέμωναςl39 στο έvfo του Ιία τovς ζωγραφικo~ πίνακες της Σικυώνας. Ω, η ωραία πολυ­ μάθεια, φίλοι μου, αυτού εδώ του γραμματικού, που ού­ τε καν σκεπάζει από ντροπή το πρόσωπό του, αλλ' ολο­ φάνερα λέει τα λόγια του Εύ6ουλου στους Κέρκωπες:

Πήγα oτηv Kόριvθo. Εκεί κάπως ε~άριoτα τρώγovrας κάποιο λαχαvrκό Ώκιμο ζημιώθηκα.

κι εκεί φλυαρώvrας έχασα το πουκάμισό μov. Καλός είναι ο σοφιστής των Κορίνθιων, αυτός που λέει στους μαθητές του ότι 'Ωκιμο είναι το όνομα κάποιας

εταίρας. Και άλλα πολλά δραματικά έργα, αδιάντροπε,

69

ΑθΗΝΑΙΟΣ

φιlς, θάλαπα Διoκλέmς Φερεκράτotς' ΚDριαvΝΏ, Eύvί­ κov

11

Φrλυλλίov ·Αντεια, MΕVΆVδρov δέ θαίς και Φά­

~ιδoς 'Οπώρα, Eύ60ύλov Κλεψύδρα. ούτω δ'

w.ov,

d έκλήθη αύτη ή έταίρα, έπειδή πρός κλεψύδριiν

ovvov-

σίαζεν έως κεvωθfj, ώς :4οκληπιάδης είρηκεν ότου

:4-

ρεωυ έv τφ περί Δημητρίου του Φαληρέως ovγyράμ­

ματι, τό κψιον αύτijς όνομα φάοκων ε[vαι MητίΧΗV.

22.

έστίν δ' έταίρα,

ώς :4ντιφάVΗς φηoiν έν :4ΥΡΟίκφ, τφ τρέφοντι ovμφορά·

εύφραίvεται Υάρ κακόν έχων οίκοι μέγα. διόπερ και θρηνών τις αύτόν παράγεται ύπό ΊιμoκλέOvς

e έν Νεαίρζι· άλλ' έΥωΥ' ό δVΣΤVΧΉς ΦρΎVΗς έρασθείς, ΉvΊκ' έτι την κάππαριν

ovviλεγεν ούπω τ' ε[χεv όσαπερ viίv έχει, πάμπολλ' άναλίoκωv έφ' έκάστφ τής θύρας άπεκλειόμην. και έν τφ έπιyραφoμέvφ δ' 'Oρεσταvτoκλείδης <ό> αύτός Ίιμoκλfις φησι·

περί δέ τόν πανάθλιον

εύδovσι Υραες, Νάννιον, Ι1λαγΥών, Αύκα,

70

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ Π"

πήραν τους τίτλους τους από εταιeες, η θάλασσα του ΔωκλήΙ40, η Κοριαννώ του ΦερεκράτηΙ.1, η Άντεια του

Εύνικου Ι42 ή του Φιλύλλιου Ι43, η θαίδα και το Φάνιον του Μένανδρου, η Οπώρα του Άλεξη, η Κλεψύδρα του Εύ6ουλου. Έτσι ονομάστηκε αυτή η εταίρα, επειδή ρύθ­ μιζε τη σεξουαλική συμμετοχή της, ωσότου να αδειάσει η κλεψύδρα, όπως έχει πει ο Ασκληπιάδης Ι44, Ο γιος

του Άρειου, στο έf!yo του

na το ΔημήτΡW το Φαληρέα,

σημειώνοντας ότι το κύριο όνομά της ήταν Μητίχη.

22.

Η εταίρα είvαι,

όπως λέει ο Αντι.φάνης στον Αγροίκο του, συμφορά για όΠΟΙΟΥ τη ovvτηρεί· διότι εVφΡΑΊvεται, έχovτας μεγάλο κακό στο σπίτι του.

n' αυτό παρουσιάζεται από τον ΊιμοκλήΙ4S

στη Νέαιρα

κάποιος να θρηνολογεί για τον εαυτό του: Αλλ' εγώ ο δύστιχος

τη ΦρΎvΗ ερωτεύτηκα, όταΥ ακόμη ΤΗV κάππαρη μάζευε και δεΥ είχε όσα πολλά τώρα έχει, κι εVΏ ξόδευα πολλά σε κάθε επίοκεψή μov,

έφτασα στο σημείο vα μου κλείvει τΗv πόρτα. Και στο έf!yo που έχει τίτλο Oρεσταvτoκλείδης ο ίδιος Ίιμοκλής λέει: Γύρω από το δύστιχο

κoιμoΎVΤαι γριές, το ΝάννιοΥ, η ΠλαγγόΥα, η Αύκα,

71

ΑθΗΝΑΙΟΣ

Γνάθαιvα, Φρύν7J, Πvθισνiκη, MVΡΡΊνη,

f

XΡvoίς, Κovαλίς, 7ερόκλειa, λoπάδwv. τούτων τιOv έτΑΙΡΏV καί ~Aμφις μvφovεύει ΈV Κovρίδι λέγωγ

τvφλός ό ID.oύToς ε[vαί μοι δοκεζ άmς rε παρά ταΎΤΗV ΜΈV ούκ είσέρχεται, παρά δέ Σινώπτι καί Αύκ(Ζ καί Ναννίφ έτέραις τε τοιαύταισι παΥίοι του 6ίου ένδον κάθητ' άπόπληκτος

568

23.

000'

έξέρχεται.

fUεξις δ' ΈV τφ έπιγραφoμέVφ δράματι 7ooστάoιov

ΤΉV έταιρικήν παρασκεΥΉV καί τάς δι' έπιΤΕΧVΉΣΕΩς κομ­ μώσεις των έτΑΙΡΏV ούτως έκτίθεται' πρώτα ΜΈV Υάρ πρός τό κέρδος καί τό σvΛΆV τ~ πέλας πάντα τάλλ' αύταίς πάρεργα yίvεται, ράπτovoι δέ πάσιν έπι6ουλάς. έπειδάν δ' εύπορήσωσίν ποτε, άVΈΛΑ60ν καινάς έταίρας, πρωτοπείρους τής τέχνης εύθύς άVΑΠΛΆπovoι ταύτας, ώστε μήτε τους τρόπους μήτε τάς όψεις όμοίας διατελείν ούσας έτι.

b τvyχάvει μικρά τις ούσα' q;ελλός ΈV ταίς 6αVΚΊΣΙν έγκεκάπυται. μακρά τις διά6aθρov λεπτόν φορεί

την τε κεφαλήν έπi τόν ώμov κατα6αλoVσ' έξέρχεται' τούτο του μήκους άφείλεν. ούκ έχει τις ίοχία' ύπενέδvo' έρραμέν' αύτήν, ώστε τΉv εύπvyiαν

72

" Ινάθαινα, " Φρύvrι, " Πv&σνiκfb " MVΡΡΊVf'b " XΡooiδσ, " Κιwαλiδα, " Ιερόκλεια, το Λοπάδισν. Αυτές τις εταί{Jες τις μνφονεύει και ο Άμφης στην

Κovρίδa του λέΥοντας: Τυφλός μου φαίνεται ότι είναι ο JD.oύToς

διότι αυτός δεν μπαίνει στο σπίτι ΑvτΉς της κοπέλας, αλλά στα σπίτια της Σιvώπης, της A~ της Νάννιου

και ΆΛΛΩV τέτocωv, που είναι παγίδες Υια πι ζωή, μέσα κάθεται παραλψέvoς και δε δΥαίνει έξω.

23.

Ο Άλεξης στο δραματικό έqyo του που έχει τίτλο

Ιοοοτάοιο έτσι συνθέτει την προετοιμασία και τις περί­

τεχνες κομμώσεις των εταιeών: Πρώτα απ' όλα, απέvαvn στο κέρδος και στην απσμί(rprι τωΥ άλλωΥ όλα τα άλλα είναι γι' αυτές δευτερεύσντα και όλσις'

τοις- εm.6ovλεVovται. ΌταΥ κάποτε ΥίνσυΥ πλούσιες παψvoυy στα σπίτια τοις- νέες εταίρες, πρωτόπεφες

ΣΤΗV τέχτη. Αμέσως τις μετσμoρφώvovv, ώστε ούτε στOtς' τρόπσις τOtς'

ούτε στη μορφή τοις- vα είναι πια όπιις' ήταv πρωτύτερα.

Σvμ6αίνει κάπαα vα 'ναι μικρόσωμτι; Στα παΠούτσια της

τοπο&τείται q;ελ)4: Είναι κάπαα ψrJλή; Λεππί παντόφλα φορά και 6γαίνει έξω με 'γVρτό το κεφάλι στΟΥ ώμο·

αυτό της μειώνει το tίyxJς. Δεv έχει μεγάλα κωλομέρια; Μ6ει και 6άζει απσκάτω παwά, ώστε vα αvαφωvoύv

73

ΑθΗΝΑΙΟΣ

άvα60άν τους είσιδόντας. κοιλίαν <άδράν> έχει·

στηθί' έστ' αύταίοι τούτων ών έχουσ' οί κωμικοί· όρθά προοθείσαι τoιαiiτα τούκλυτον της κοιλίας

c

ώοπερεί κοντοίσι τούτοις είς τό πρόοθ' άπήΥαΥον.

τάς όφρύς ΠVΡΡΆς έχει τις ζωγραφούοιν άο6όλφ.

ovμ6έ6ηκ' εΤvαι μέλαιvαγ κατέπλασεν ψtμVΘΊφ. λεvκόχρως λίαν τίς έστιγ παιδέρωτ' έντρί6εται.

καλόν έχει του σώματός τι· τoiiτo ΓVμνόν δείκνυται. εύφυείς όδόντας έσχεγ έξ άνάγκης δεί γελάν, ίνα θεωρώα' οί παρόντες τό στόμ' ώς κομψόν φορεί.

d

αν δέ μή χαίρτι Υελώαα, διατελεί τήν ήμέραν ένδον, ώσπερ τοίς μαγεψοις α παράκειθ' έκάστοτε, ήνίκ' αν πωλώσιν αίγών κρανία, ξυλήφιον

μVΡΡίνης έχουσα λεπτόν όρθόν έν τοίς χείλεοιγ ώστε τφ χρόνφ οέσηρεν, άν τε 6ούλητ' άν τε μ* [όψεις διά τούτων oκεvaπoιoύoι τών τεχνών.]

24.

διό ovμ60υλεύω σοι, "θεπαλέ ποικιλόδιφρε," τάς

έπί τών οίκημάτων άοπάζεοθαι κω μή καταναλίσκειν

e

είς ούδέν δέον τά τών VΊών κέρματα. όντως Υάρ άριστα χωλός οίφείς, του κρηπιδοποιου πατρός σου πολλά σε

οωφρονίοαντος καί διδάξαντος οκύτη 6λέπειν. ή ούκ

ol-

δας κατά τήν ΕύΟΟύλου ΠαΝΝVΧU5α "τάς φιλφδους κερ­ μάτων παλευτρίας, πώλους Κύπριδος έξηoκημένας'~

74

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣ'ωΝ Π"

όσοι 6Mπovv παχιά τα κωλομέρια της. Έχει μεγάλη κοιλιά;

Yπάρxovv ~ του σrήθoις' σαν αυτά τωv κωμικών προσθέτοντάς τα όρθια Tέτouz σ' ό,τι σκεπάζει την καλιά σαν με κοντάρια πρo6άλλovv το στήθος τους μπροστά. Έχει κάποια φρύδια λαμπρά; Τα ooφovv με καπνιά.

ΣVΜ6αίvει κάποια να είναι μελαχρινή; Πασαλείφεται με ψιμύθιο. Είναι μία πολύ aσπριδερή; Τρί6εται με κοκκινάδι.. Έχει όμορφο κάποιο μέρος του σώματος; Αυτό πρΟΟάλλεται γυμνό. Έχει ωραία δόντια; Πρέπει αναγκαστικά να γελά,

'}'U1 να 6Mπovv όσοι 'ναι κοντά π&1ο κομψό στόμα έχεΙ. Αν δεν της αρέσει να γελά, μένει μέσα όλη την ημέρα, όπως όσα αφήvovv παράμερα κάθε φορά οι κρεοπώλες,

όταν πουλούν κεφάλια κατοικιών, έχοντας ένα ξυλαράκι από μύρρινα λεπτό, όρθιο, ανάμεσα στα χείλη της έτσι στο πέρασμα του χρόνου, θέλοντας και μη, το

6Υάζει να γελάσεΙ. [Μ αυτά τα τεχνάσματα μETαμoρφώvovv την όψη τους].

24.

Γι' αυτό σε συμ6ουλεύω, «θεσσαλέ με το ζωγραφι­

σμένο δίφρο», να αγκαλιάζεις αυτές που είναι στα σπί­ τια και να μην ξοδεύεις σε κάτι που δε χρειάζεται τα χρήματα των γιων σου. Διότι, πραγματικά, χωλός πολύ καλά κα6αλικεύεις, αφού ο κρηπιδοποιός πατέρας σου σε σωφρόνισε πολύ και σου δίδαξε να 6λέπεις με φό6ο το μαστίγιο. Ή δεν ξέρεις ότι, κατά την Παννυχίδα του Εύ6ουλου, «τις φιλοτράγουδες που εξαπατούν με χρή­

ματα, τις aσκημένες φοραδίτσες της Κύπριδας»,

75

ΑθΗΝΑΙΟΣ

yψVΆς έ~fις έπi κέρως tεT~ ΈV λεπτoπήvocς ύφεοιν έστώσας, οίας Ήριδανός άγνσίς ύδαοι κηπεύει κόρας

παρ' ών fJε6αiως ιiσφαλtί1ς τ' έξεστί σοι μικρού πρίασθαι κέρματος τήν ήδονήν.

f

και ΈV Nαννiφ, <εί> Eίι6oύλov τό δράμα και μή Φιλίπ­ που, φησίγ

όστις λέχη γάρ σκότια ~ι λάθρ(l, πώς oύχi πάντων έσriν άθλιώτατος έξόν θεωρήσαντι πρός τόν ήλιον

yψVΆς έ~fις έπi κέρως tεT~ ΈV λεπτoπήvocς ύφεοιν έΟτώσας, οίας Ήριδανός άγνσίς ύδαοι κηπεύει κόρας,

μικρού πρίαοθαι κέρματος τήν ήδονήν,

569

και μή λαθραίαν Ktiπριν, αίσχίοτην νόσων

πασών, διώκειν, ύ6ρεος ού πόθov χάριν. 1W.άδoς έγωΥε τής ταλαιπώρov στένω,

ij

Κvδίαν ναύαρχον έξεπέμψατο.

έπιτιμ(ί δέ και Ρέναρχος ΈV Πεvrάθλφ τοίς παραπλησίως σοι 6ιoVσιν και έσπovδακόoι περί τάς μεγαλoμίoθovς έταίρας και τάς έλεVΘΈΡΑς τών γυναικών ταιπί λέΥωγ δεινά, δεινά κούκ άνασχετά ΈV τη πόλει πράΠOVOΙν οί νεώτερα.

b

όπου γάρ ούοών μειράκων μάλ' εύπρεπών

76

ΔEΠINΌΣOΦIΣTQN Π'

που είναι γυμνές στη σειρά παραταΥμένες κατά μέτωπο, να στέκονται με λEπτoϋφαvra ρούχα σαν τις Κόρες που. Ο Hριδαvόςl46 με τα καθαρά νερά του

τις ποτίζει; Από αυτές oίyot{)(Z και σταθερά μπορείς να δώσεις ένα μικρό roμwμα και Υ' αΥσράσεις ηδονή.

Και στο Nάννwv, αν το δραματικό έ([Υο είναι του Εύ-

6συλoυ και όχι του Φί.λιππου 14', λέει: Όποιος στα σκοτεινά ψάχνει κeυφά ξένα κρε(jάτια

πώς δεν είναι ο πιο δ~uψέvoς απ' όλovς; Ενώ μπορεί κάτω από το φως του ήλιου να δει

γυμνές στη σειρά παρατayμέvες κατά μέτωπο 'Κl στέκονται με λεπτoϋφαvτα ρούχα σαν τις κόρες που ο Hριδαvός με τα καθαρά νερά του τις ποτίζει, 'Κl δώσει ένα μικρό vόμιoμα και Υ' αΥσράσει

ηδονή κι όχι λαθραία Κύπριδα, την πιο άοχημη απ' όλες τις aρρώστιες, να κυvηyά από αλαζονεία, όχι από πόθο. Εγώ αVΑΣΤΕΝΆΖω για την ταλαίπωρη Eλλάδαl48,

που έστειλε για τη διοίκηση του στόλου τον Κυδία 149• ο :Ξέν<ψχος, επίσης, στον ΠΈVΤαθλό του κατηγορεί όσους ζουν παρόμοια με σένα και όσους είναι αφοσιωμένοι

στις ακρι6ά αμεισόμενες εταίρες και σε ελεύθερες γυναι­ κες μιλώντας έτσι:

Φο6ερά, φο6ερά και όχι ανεκτά στην πόλη αυτοί κάνουν οι νεαροί

Διότι εδώ υπάρχουν κορίτσια πολύ όμορφα

77

ΑθΗΝΑΙΟΣ

έπί τοίοι πορνείοιοιν, άς έξεσθ' όραν είληθερσύσας, στέρν' άπημφιεoμέvας,

yvμνάς έφεξijς τ' έπί κέρως τετaγμένας

ών έστιν έκλεξάμεvov fι τις ήδεται, λεπτfί, παχε4Ζ, στρογΥύλn, μακρ(i, ρικτη, νέ(l, παλαψ, μεοοκόπφ, πεπαιτέρ{ι· μή κλίμακα στηoάμεvov είσ6ήvαι λάθρ(Ζ

μηδέ δι' όπijς κάτωθεν είaδύvαι στέγης μηδ' έv άχύροιοιν είoεvεχθijvαι τέχγn.

c

αύταί 6ιάζovται Υάρ είσέλκovσί τε τούς ΜΈV γέροντας όντας έπικαλoύμεvαι πατρίδια, τούς δ' άπφάρια, τούς νεωτέρσις. καί τωνδ' έκάστην έστιν άδεώς, εύτελώς, μεθ' ήμέραν, πρός έσπέραν, πάντας τρόπσις­ άς δ' ούτ' ίδείν έστ: ούθ' όρώντ' ίδείν σαφώς, αίεί δέ τετρεμαίvovτα καί φo6oύμεvoν

. ..

[δεδιότα, έv τfί χειρί τΉv ψυχήν έχοντα]

άς πώς ποτ: ώ δέσποινα πovτία Κύπρι, 6ινείν δύvανται, των Δρακοντείων νόμων

d

όπόταν άναμVΗΣΘΏΣι πρooκινoύμεvoι;

25.

καί Φtλήμων δέ έν :Αδελφοίς προσιστορών ότι πρώ­

τος Σόλων διά τΉv των νέων άκμήν έστησεv έπί οίκη­ μάτων γύναια πριάμενος, καθά καί Νίκανδρος ό Κολο­

φώνιος ίστορεί έν τρίτφ Κoλoφωvιακων φάσκων αύτόν

78

ΔEΠINOΣOΦIΣΊ'QN ΙΓ

στα πoρvεία, που μπορούν να τις 6λέποvv να ξαπλώvovv, στσν ήλιο με γvμVΆ τα στήθη και γυμνές σε μέτωπο να είναι παραταγμέVΕς απ' αυτές μπορεί να διαλέξει όποια του αρέσει, λεπτή, παχιά, στρoγyvλή, ψηλή, μικρόσωμη,

νέα, παλιά, μεσόκοπη ή παραωριμασμένη, και να μη ΣΚΑΡφΑΛΏVΕι κρυφά oτήvovτας σκάλα, να μη χώνεται μέσα από οπή στη στέγη

και να μη μεταφέρεται κουκουλωμένος με άχvρα. Διότι οι ίδιΕς αoκoύv 6ία και τους τρα60ύν μέσα αποκαλώΥτας όσους είναι Υέροι πατερούληδες και αδερφάκια όσους είναι σε νεανική ηλικία. Και μπορεί να εmoκεφτεί κάποιος την καθεμιά άφο6α, φτηvά, τη μέρα, το απόΥευμα, με κάθε τρόπο·

τις παντρεμένες όμως ούτε να τις δει μπορεί ούτε 6λέπovτας

να τις δει καλά, αλλά πάντοτε τρέμοντας και με φό6ο_

[φο6ιομένος και έχοντας την ψυχή του μες στα χέρια του].

AφΈVΤρα θαλαooιvΉ Κύπριδα, πώς τέλος πάντων μπορούν να έχοvv σεξουαλικές σχέσεις μ' αυτές, όταΥ qiρvovv

στη μνήμη τo~ vόμoυς του Δράκovτα

, καθώς τις

ΙSO

επιδιώκovv;

25.

Και ο Φιλήμονας στους Aδελφo~ του αναφέρει

επίσης ότι πρώτος ο Σόλωνας για την περίοδο της κρί­ σης των νέων αγόρασε και τοποθέτησε σε πορνικά οι­ κήματα κοινές γυναίκες έτσι και ο ΝίκανδροςΙSΙ από

την Κολοφώνα αναφέρει στο τρίτο 6ι6λίο των Κολο-

79

ΑθΗΝΑΙΟΣ

καί παvδfίιov :Arwoδίτης ΊΕρΌv πρώτον ίδρύσαοθαι άφ'

Ώv ήρyvρίσαvτo aί πρσστάσαι τών oίκψι1τωv. άλλ' ό Υε Φrλψων ούτως φησί'

σύ δ' είς άπαvrας εύρες άvθρώ.πoις', ΝΌΜιw σέ γάρ λέγovoιν τoVτ' ίδείν πρώτον, Σόλων,

e

δψοτικόν, ώ ZεV, πράγμα καί σωτWιoν, (και μαι λέγειν τoVτ' έοτίν άρμσστόν, Σόλων)

μεοτήν όρώντα τήν πόλιν νεωτέρων τούτοις- τ' έχοvrας τήν άνayκαίαν φύσιν ,

,

",,,,

-

τ

αμαρτavovrας τ εις ο μη προοηκον ην,

oτfισαι πριάμενόν τοι γυναίκας κατά τόποις­ κσινάς άπαοι καί κατεσκεvασμένας.

f

έoτίioι ΓVΜναι:, μή 'ξαπατηθf]ς πάνθ' άρα. ,.,. ,

. .

-

ουκ ευ σεαVΤOυ τt1}Xανεις εχΩV εχεις

λvπoVΝ τι. πώς; άλλ' ή θύρα 'οτ' άνεφγμένη.

εις ό60λός είσπήδησογ ούκ έοτ' ούδέ εις άκκWΜΌς ούδέ λfιρoς,

000'

ύφήρπασεγ

άλλ' εύθύς ώς 6ούλει σύ χαιν 6ούλει τρόπον.

έξijλθες σίμώζειν λέΥ: άλλοτρία 'οτί σοι. καί :Ασπασία δέ ή Σωκρατική ένεπσρεύετο πλήθη καλών γυναικών, και έπλήθυνεν άπό τών ταύτης έταιρίδων ή Ελλάς, ώς και ό χαρίεις :4ριστoqxiνης παραοημαίνεται,

570

λέγων [τΟν ΠελoΠOVΝΗΣΙΑκόν πόλεμον] ότι Περικλfις διά τΟν :Ασπαοίας έρωτα καί τάς άρπαοθείοας άπ' αύτfις θεραπαίνας ύπό Mε-γαρέωv άνερρίπισεν τό δεινόγ

80

ΔEΠINOΣX>ΦJΣI'DN ΙΓ

φωvιακώ'V ΤO\J λέγoνtας ότι αυτός ίδρυσε το πρώτο ιε­ ρό της πάνδψης Αφροδίτης από τα χρήματα πO\J κέρ­ δισαν όσες διηύθυναν τα οικΤματα.

A/J..'

ο ΦIλiμoναςlS2

ιιιΙΑ.

' JMΛUo ετσι:

Εσύ 6ρήκες νόμο Υι.α όλοι.ς- τοις aνθρώποις διότι, Σόλωνα ΙS3, λεν ότι πρώτος εσύ είδες αυτό, κάτr, μα το Δία, δημοκρατικό και σωτWw (μου ταφιάζει, Σόλωνα, να το διαΤVΠΏVΩ έτσι), επειδή έ6λεπες να είναι η πόλη γεμάτη νέσις,

να έxovv αυτοί τις απαραίτητες φυσικές ανάγκες και να σφάλλovv εκεί όπου δεν έπρεπε να σφάλλovv, αΥόρασες και τοποθέτησες κατά τόποις

γυναίκες κοινές Υι.α όλοις και έτοιμες να πρoσφερθoΎV. Στέκονται ΎΨνές, μηv ξεγελαστείς 6λέπε τα όλα. Δεν πάει καλά η κατάστασή σov· κάτι υπάρχει που σ' ενοχλεί. Πώς Η πόρτα είναι ανοιχτή. Η τιμή ένας ο6ολός πήδησε μέσα! Δεν υπάρχει

η παραμικρή σεμνοτυφία ούτε φλυαρία· δεΥ απoφεύyε~ αλλ' αμέσως αvταπoκρίvεται όπως και μ' όποιο τρόπο θέλεις. Β-Υήκες έξω; Πες της να κρεμαστεί· σου είναι ξΈVΗ.

Και η Ασπασία ΙS4 η σωκρατική έφερνε πλήθη ωραίων γυναικών και από τις δικές της εταίρες γέμιζε η Ελλάδα, όπως σημειώνει και ο χαριτωμένος Aρι.στoφάVΗςlSS, λέ­

γοντας ότι ο Περικλής άναψε τη φο6ερή φλόγα ΤO\J Πελοποννησιακού πολέμουl56 εξαιτίας της Ασπασίας και

των υπηρετριών της ΠO\J άρπαξαν από αυτήν οι Μεγα­ ρείς.

81

ΑθΗΝΆΙΟΣ

πόρνηv δέ ΣιμαίΘΑV ίόVΤες Μεγάραδε

νεαviαι κλέπτovoι μεθvσoκόπαoo:

,φθ' οί Mεγαρfις όδΎVΑΙς πεφvoιrιωμέvoι άvτεξέκλεψαν ~σπασίας πόρvας δύο· κάκείθεν άρχή τού πολέμου κατερράγη

b

'Έλλησι πάοιν έκ τριών λαικαστριδ)v.

26. τών ovv μεyαλoμίσθωv έταφών άποτρέπω οε, γραμ­ ματικώτατε, διότι

τάς μέν άλλας έστιν αύλούσας ίδείν

αύλητρίδας πάσας MόΛΛΩVoς νόμον,

.............

λ,Ν

'

~ ~μoγ

αύται δέ μό~ αύλoiJσιν 1έρακος νόμον, Έπικράτης φησίν ΈV ~vτιλαίδι, ΈV φ δράματι καί περί της πoλVΘΡυλήτoυ Ααίδος τάδε λέγει·

αύτη δέ Ααίς άρΥός έστι και πότις, τό καθ' ήμέραν όρώοα πίνειν κάοθίειν ~, πεπovθέvαι δέ ταύτά μοι δοκεί -,

C

_

r

~

..

Ύ

,

τοις αετοις ovτoι γαρ οταν ωσιν νεοι

έκ τών όριΟν πρό&ιτ' έoθίovσι καί λαΥως μετέωρ' άVΑΡΠάζovτες ύπό της ίοχύος όταν δέ γηράοκωοιν ήδη, τότε <θεών>

έπί τούς νεως ίζovσι πειVΏVΤες κακώς

κάπειτα τούτ' ε[ναι νομίζεται τέρας.

καί Ααίς eιo

όρθώς νομίζοιτ' άν τέρας.

' f ' , .,.,

."

αυτη γαρ οποτ ην <μεν> νεοπος και νεα,

82

ΔEΠINOΣQΦIΣfQN ιr

Πηyaίνοvrας στα ΜέΥαρα νέοι που ήταΥ μεθvoμέyoι

παίζοvrας κόπα60 1S1 έκλεψαΥ τΗv πάρτη Σιμαίθα' ύστερα οι ΜεΥαρείς oκoρδoερεθισμέvoι από πόΥΟ έκλεψαΥ κι αυτοί δυο πόρνες της Ασπαοίας κι από εκεί ξέσπασε η αρχή του πολέμου για όλοις- τοις- ΈλλΗVΕς για χάρη τριώΥ πOΡVΏy,

26,

Λοιπόν, εξαιeετε γραμματικέ, σε συμ6ουλεύω να μέ­

νεις μακριά από τις εταίρες που παίρνουν μεγάλες αμοι6ές, διότι

μπορείς vα δεις τις άλλες αυλητρίδες όλες vα παίζΟυΥ στov αυλό τov τ.όνο του Aπόλλωvα

_, τov

τόνο του Δία:

αυτές παίζΟυΥ στΟΥ αυλό μόνο ΤΟΥ τόνο του Ιέρακα lS8, λέει Ο ΕπικράτηςΙS9 στην Αvrιλαίδα του' στο δραματικό

αυτό έf!YΟ λέει αυτά για την πολυθρύλητη Λαίδα l60: Τούτη η Ααίδα είvαι VΩΘΡή και μέθvoη έχοvrας καθημεριΥά τα μάτια της στραμμέΥα στο πιοτό και στο φαγητό' και μου φαίvεται

ότι έχει πάθει το ίδιο με τοις- αετοις αυτοί δηλαδή, όταΥ είΥαι νέοι, πετώvrας ψηλά απ' τα 6ουΥά αρπάζΟυΥ με τη δΎVαμή τοις- και τρωΥ πρό6ατα και λαΥοις όταΥ όμως αρχίζΟυΥ πια vα yερνoΎv, τότε λιγωμένοι oτηv πείΥα κάθοvrαι στοις- vαo~ τωΥ θεώγ αυτό

τότε οι άVΘΡΩπoι το θεωρoύv κακοσημαδιά Και η Ααίδα λoιπόv σωστά θα θεωρoύvταy κακοσημαδιά.

Διότι αυτή, όταΥ ήταΥ πουλάκι και νέα,

83

ΑθΗΝΑιΟΣ:

,

•

_

,

τ,

,

vπo των σταπιρων ην απηγριωμενη,

εlδες δ' Άv αύτfις ΦαρvάOOζoν θάττον άγ έπεί δέ δολιχόν τοίς έτεσιν ήδη τρqει

d

τάς άρμσνiας τε διαχαλ(l του σώματος,

ίδείν μtν αΎΤΉV Wόv έστιν η πτύσαι· έξέρχεταi τε παVΤαχOO' ήδη πετσμένη, δέχεται δέ και στατήρα και τριώ60λον, προσίεται δέ και yέρovτα και VΈov

ούτω δέ πθασός γέyovεv ώοτ: ώ φίλτατε, τάργύριov έκ της χειeός ήδη λαμ6άvει. μvημσνεύει δέ της Aαiδoς και :4mξαvδρίδης ΈV Γερov­ τoμιrνφ και άλλας έταίeας αύτfί ovyκαταλέyει διά TOVΤωΥ

τΉv έκ ΚDρίvθov λαίδ' olσθα; Β. πώς Υάρ

e

00;

τΉv ήμετέρεΙΌV <γ'>. Α Ήv έκείvrι ης φίλη Λvτεια Β. και τοΟΟ' ήμέτερov Ήv παίγνιov. Α τη τόν Δi: ήνθει τότε ΛαΥίσκ: ήνθει τότε και θεολύτη μάλ' εύπρόοωπος και καλή, ύπέφαιν' έσσμένη δ' "Ωκιμov λαμπρά πάνυ.

27.

ταiίτά σοι παραιvείν έχω, έταίρε MVΡτfλε. και κατά

τΉv Φιλετα4Joυ KVVΗΓΊΔΑ f

παiJσαι γέρων Ώv τούς τρόπσις: ούκ oloθ' ότι ούκ έστιν ήδιστον ά.πoθαvείν 6ιvoϋνθ' άμα, ώσπερ λέyovσιν ά.πoθαvείν Φσρμίσισν.

84

ΔΕΠΙΝωχ>ΦΙΣΤΟΝ ΙΓ

ήταν σαv ayριεμέvη από τις χρυσές σμοι6ές της και ΥρηΥορότερα από αυτή θα έδλεπες το Φαρvά6αζo·

αλλά καθώς τρέχει πια μεγάλο χρονικό διάσrrJuz και οι συμμετρίες του σώματός της είναι χαλαρωι.ιένες, είναι πιο εύκολο να πι δεις απ' όσο να φτύσεις 6γαίνει έξω πια και πετάει παvτoυ,

δέχεται και χρυσό vόμιoμα και Τρεις ο6ολοι%' και φιλoξεvεί στο σπίτι της και Υέρο και νέο.

Και είναι τόσο τιθασεψέvη, ώσrε, αγαπητέ μου. παίρνει πια το χρφα από τα χέρια σου. Τη Λαίδα τη μντμσνεύει και ο Αναξανδρίδης161 στη Γε­

ρoντoμανiα ΤO\r σ' αυτή ΣUΜΠΕΡΙΛΑΜ6άνει και άΛλες ε­ ταίρες με αυτούς τouς στίχοος:

Ξέρεις πι Λαίδα από την Κόρινθο; Β Πώς όχr.; Είναι από την πόλη μας. Α Είχε αυτή μια φίλη. την Α vτεια. Β Κι αυτή ήταν δικό μας παιχνιδάκι. Α Μα το Δία, άκμαζε τότε η ΛαΥίσκη. άκμαζε τότε και η θεολιίτη. πολύ ομορφοπρόοωπη και ωραία κι έδειχνε ότι θα yίvει πολύ λαμπρή το Ώκιμον.

27. Αυτά

μπορώ να σε συμ6ουλέψω, φίλε MUΡΤΊΛΕ· Και,

σύμφωνα με την KtMf}'ίδα του Φιλέταιeoυ, σταμάτα τotς' τρόJτotς' σov. αφού γέρασες. Δεν ξέρεις

ότι δεν είναι πολύ ~άριστo να πεθάνεις, καθώς επι­ δίδεσαι

σε σεξουαλικές δραστηριότητες, όπως λεν ότι πέθανε ο Φορμίοιος;

85

162

ΑθΗΝΑΙΟΣ

ή ήδιστόν έοτί ~ ώς έν Mαραθωvίoις φησί Ίlμoκλfις, όσον τό μεταξύ μετά κορίοκης ή μετά χαμαιτύπης τΉv νύκτα κοιμάοθαι. 6α6αί, ή οτιφρότης, τό χρώμα, πνεύμα, δαίμονες.

τό μή σφόδρ' εΙvαι πάVΘ' έτοιμα, δείν δέ τι άγωvιαααι και (jαπwθijvαί τε καί

571

πληγάς λασείν άπαλαίοι χερσίγ ήδύ Υε τη τΌv Δία τόν μέyιaτoYo" έτι πολλά του Κυνούλκου θέλοντος λέγειν καί του

Mάγvoυ έπιρραπίσαι ΟΟυληθέντος αύτόν είς τιμήν του Μυρτίλου, φθάοας ό Μυρτίλος (διήχθρεvεν -Υάρ τφ Σύ­ ρφ) έφη·

'Όύχ ώδ' έμόγηοαν έλπίδες ώστ' έχθρών συμμαχίαν καλέοαι, φησίν ό Καλλίμαχος. ού -Υάρ αύτάρκεις ήμείς άμΎVα­

σθαι, ώ Kύvoυλκε; ,

•

l'

..

,

-

..

ως σκαιος ει καγροικος αιοχροεπωγ εα,

b

έπ' άριοτέρ' έν τφ στόματι την γλώοοαν φορείς,

κατά τΉv Έφίππου Φιλύραν. δοκείς γάρ μοι έκείνων ε[ς ε[ναι ούς έδίδαξαν άριατερά γράμματα MoVoαι,

86

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΟΝ Π'

Ή σου είναι πολύ ευχάρι.στo~ όπως λέει στους Μαρα­

θώvιo~ του ο Ίιμσκλής: Πόση διαφορά υπάρχει στο να κοιμάσαι τη νύχτα με μια μικρή κόρη και με μια κοινή πόρΥη! Πω, πω!

Το στέρεο σώμα, το δέρμα, η αyαπvoή της, θεοί μου!

Το να μΗV είναι πολύ έτοιμα όλα και να πρέπει να παλέψεις κά.πως, να δεχτείς ραπίσματα, να σε χτvπήσoνν χέρια απαλά· είΥαι ειχάριοτο, μα τov πολύ με-γάλο Δία.

Ενώ ο Κύνουλκος ήθελε να ~ι ακόμη πολλά και ο ΜάΥνος θέλησε να τον ραπίσει~ για να τιμήσει το Μυρ­ τίλο, πρόφτασε ο Μυρτίλος (διότι εχθρευόταν το Σύ­ ρο163) και είπε:

Δεν κoVΡΆστηκαy τόσο

οι ελπίδες μας, ώστε να ζητήσουμε 6οήθεια από εχθρo~, λέει ο Καλλίμαχοςl64. Δεν είμαστε δηλαδή αυτάρκεις να υπερασπίσουμε τους εαυτούς μας, Κύνουλκε;

Πόσο αVΌΗΤoς είσαι και αγροίκος και αισχρολόγος ΆVΤε, στρέφεις τη γλώσσα σου μες στο στόμα σου αριστερά,

σύμφωνα με τη Φιλύρα του Έφιππου Ι65 • Διότι μου φαί­ νεσαι ότι είσαι ένας από εκείνους

που τους δίδαξαΥ αριστερά γράμματα οι Μούοες l66,

87

ΑθΗΝλΙΟΣ

~ τις έφη τΏv παρφδώv. 28. φ ~ ώ ιMρeς oιmτσι, ού κατά τάς Mετaγέvoις' AVρας ή τΌv J\ριoτιηόρov Mαμμάκvθov

ύμίν όρχηστρ{δας εl'πσv έταίρας ώραίας πρότερον, vΊΊv δ ' ούχ ύμίν άΥορεύω

άρτι χvoαζoύσας αύλητρ{δας, αί τε τάχιστα

άνΔΡΏV φoρτΗΓΏv ύπό γoύvατα μισθού έλvσαv,

c άλλά περί τών όντως έταιρών τΌv λόγον πεποίημαι, τουτέστιν τών φιΛΊΑv άδολον ovvrηρείν δVVΑΜΈVΩV, ας ό Kύvovλκoς τoλμ{i λοιδορείν, <τάς> ΜΌvΑς των άλλων yυvΑΙΚΏV τφ της φιλίας ΌVΌΜΑτι πρoσηγoρεΨΈVΑς [ή] άπό της παρά τοίς 1\θηvαίoις καλουμένης Έταίρας

[ τής] 1\φροδίτης. περί ης φησιν ό 1\ΘΗVΑίoς f\πoλλό­ δωρος έν τοίς περί θεών ούτως. "Έταψαν δέ τΉv

1\-

φρoδίτηv τΉv τούς έταίρoVς και τάς έταίρας σvvάyov-

d σαγ τοϋτο δ' έστίν φίλας." καλούσι θεραι yυvαίκες έτι καί

vVv και

yoVv

καί αί έλεύ­

αί παρθένοι τάς ovvήθεις

καί φίλας έταίρας, ώς ή Σαπφώ' τάδε

vVv

έταίραις

ταίς έμαίοι τερπνά καλώς άείσω. και έτι'

Λατώ καί Νιό6α μάλα μέν φίλαι ήσαν έταφαι.

88

ΔEΠIN01:QΦn:Ί'QN ΙΓ

όπως είπε κάποιος από τους ποιητές παρωδιώνΙ67.

28. Ε­

γώ, άνδρες σύνδειπνοι, σε αντιστοιχία με τις Α4>ες του Μετα-ΥένηΙ68 ή το Mαμμάκvθo του ΑρισταΎόραΙ69, δεν

είναι ότι

σας μίλησα γι.α χορεύτριες εταίeες ωραίες πρωτύτερα, και τώρα δε θα σας μιλήσω

γι.α αυλήτριες που μόλις αρχίζΟυΥ vα ιoριμάζovv και που με αμοι6ή πολύ γρήγορα λύvovv τα yόvατα ναυτικών, σ).)..: έχω μιλήσει για εταίρες πραγματικά, δηλαδή για

γυναίκες που μπορούν να συvrηρoύν άδολη τη φιλία, που ο Κύνουλκος τολμά να τις λοιδορεί και που μόνες απ' όλες τις γυναίκες προσαγορεύονται με τον τίτλο της

φιλίας ή που το όνομά τους προέρχεται από τη λεγόμε­ νη Εταίρα Αφροδίτη των Αθηναίων. Γι' αυτή έτσι μιλά

ο Αθηναίος Απολλόδωρος στο έvYo του Περί θεών: «Η Εταίρα Αφροδίτη είναι αυτή που συγκεντρώνει τους

ετα4}ους και τις εταίρες, δηλαδή τις φίλες». Οπωσδήπο­ τε ακόμη και τώρα οι ελεύθερες γυναίκες και οι κοπέ­ λες τις γνώριμες και τις φίλες τους τις λεν εταίρες,

όπως η Σαπφώ: Αυτά τα ωραία τραΥούδια

τώρα θα τα τραγουδήσω καλά γι.α τις εταίeες μου. Κι ακόμη:

Η Αητώ και η Νιό6η ήταν πολύ φιλικές εταίeες.

89

ΑθΗΝΑιΟΣ

καλoVσι δέ καί τάς μιοθαρνούσας έταίρας καί τό έπί O1JVovoίαις μιoθαρvείν έταιρείν, ούκ έτι πρός τό έτvμov άvαφέρovτες, άλλά πρός τό εOOχημoVΈστερoν, καθό δή καί Μένανδρος ΈV Παρακαταθήκn άπό των έταφών τούς έτα4!ους διαστέλλων φησί.

πεποιήκατ' έργον ούχ έταψων γάρ

e

<...

άλλ' έταφών> · ταύτά δ ' όντα γράμματα

ΤΉV πρoσαγόρεvoιν ού σφόδρ' εύσχημον ποιεί.

29.

περί δέ των έταφών 'Έφιππος ΈV Έμπολfl τάδε

φησίγ

έπειτά γ' είσίοντ: έάν λυπούμενος τύxrι τις ύμών, έκoλΆΚΕVΣΕν ήδέως έφίλησεν ούχί σvμπιέσασα τό στόμα

ώσπερ πολέμων, άλλά τοίαι στΡOVΘίoις

χανούι] όμοίως fιaε, παρεμVΘΉΣΑτo

f

. έποίησέ

θ' ίλαρόν εύθέως τ' άφείλε παν

αύτου τό λυπουν κάπέδειξεν ίλεων. ΕύΟΟυλος δ' έν Καμπυλίωvι κoaμίαν έταίραν παράγων φησίγ

ώς δ ' έδεΊΠVΕι κοσμίως, ούχ ώσπερ άλλαι των πράσων ποωύμεναι τολύπας έσαττον τάς γνάθους καί των κρεων

572

άπέ6ρvκoν αίσχρώς, άλλ' έκάστου μικρόν αν άπεγεύεθ' ώσπερ παρθένος Mιλησίa

90

ΔEΠINOΣQΦIΣTQN Π'

Oνoμάζouν ετmeες και όσες δέχονται χρήματα, ενώ χρή­ σιμοποιούν το ρήμα εταιρώ για σεξουαλικές σχέσεις με αμ0ι6ή χωρίς συσχετισμό με την ετυμολογία της λέξης,

αλλά για κάποια ωραιοποίηση της δραστηριότητάς τους, όπως και ο Μένανδρος στην Παρακαταθήκη του δια­ στέλλοντας από τις ετmeες τους εταίρους λέει: Έχετε κάνει δουλειά όχι εταψων

._

αλλά εταιρώγ μολονότι είναι ίδια τα γράμματα l1Ο,

δεν κάvovv πολύ ωραίο το χαρακτηρισμό.

29.

Για τις εταίρες λέει τα ακόλουθα ο Έφιππος στην

Εμπολή του: Έπειτα, όταν μπαίνει κάποιος από εμάς,

αν είναι λυπημένος, τον κολακεύει ειχάριοτα' τον φιλά χωρίς να συμπιέζει το στόμα του, όπως θα έκανε οε εχθρό, αλλ' αvoίγoντάς το

σαν τα σπουργίτια, τον καθίζει, τον παρηγoρε~ τον κάνει χίιρσύμεvo κι αμέσως του 6Ύάζει όλη τη λύπη και τον ξανακάνει κεφάτο.

Ο Εύ60υλος στον ΚαμπvλίωVΆ του, παρουσιάζοντας μια κόσμια εταίρα, λέει:

Πόσο κόσμια δειπvoύσε, όχι όπως άλλες που κάνοντας τολύπες από πράσα γέμιζαν τα σαγΌVΙΑ τους και με τρόπο άσχημο

έτρωγαν κομμάτια κρέας, αλλ' απ' το καθένα -γευόταν ένα μικρό κομμάτι σαν κόρη από τη Μίλητο.

91

ΑθΗΝΑιΟΣ

oVτoς δ' όν λέΥω ΈV yειτόvων αύτφ κατοικούοης τινός ίδών έταίρας είς έρωτ' άφίκετο,

άσriίς, έρήμου δ' έπιτρόπου και ovγyεvώv,

ήθός τι χρvσoiίv πρός άρεΤΉV κεκτημένης, όντως έταψας. αί ΜΈV άλλαι τoύvoμα 6λάπτovσι τοίς τρόποις Υάρ όντως Όv καλόν.

b

:AVΑΞiλας Νεοττίδι: έάν δέ τις μετρίως έχουσα χρημάτων τοίς δεoμέvoις τιvων ύπovργfί πρός χάριν, έκ τής έταψίας έταψα τoύvoμα προσηγσρεύθη. και σύ vίiv οίχ ώς λέγεις πόρνης, έταψας δ' είς έρωτα T1J}Xάvεις

έληλVΘΏς &ρ' ώς άληθώς έστι γoΥv

ά.πλη τις; Β. άοτεία ΜΈV ow, τη τόν Δία.

30. ό δέ ύμiτερoς φιλοσοφομειρακίοκος τοιούτος οων 8Άλεξις ή :Αντιφάνης ΈV ΎΠVφ παράγει'

c

διά ταΟΟ' ό πόρνος oVτoς ούδέ τών .πράoωv έκάοτοτ' έπεδεΊΠVΕι μεθ' ήμώγ τούτο δ' Ήv, ίνα μή τι λvπήoειε τόν έραoτήv φιλών. καλώς δέ περί τών τοιούτων Έφιππος ΈV Σαπφοί φησιγ

92

ΔEΠINOΣOΦJΣTQN ιr

Ο Αντι.φάνης στην Υδρία του λέει.: Αυτός για τον οποίο μιλώ, όταν είδε μια εταίρα με αστική πρoέλεvση,

αλλά χωρίς κΗΔΕΜΌVΑ και ovγyεvείς, vα κατοικεί στο σπίτι κάποιου γείτονά του, την ερωτεύτηκε. αυτή είχε χρυσό ενάρετο ήθος,

ήταν .πραΥματική εταίρα. Οι άλλες χαλoύv το όvoμα αυτό, που είναι πραγματικά καλό, με τοις­

τρόποις- τοις-. Ο Αναξίλας στη Νεοττίδα του λέει.: Αν κάποια έχοντας χρηματική επάρκεια προσφέρει τον εαυτό της οε κά.ποιοις- που το ζητούν,

από τη φιλική αυτή σχέση παίρνει το όνομα της εταίρας. Και ου τώρα, όπως λες, όχι πόρvη, αλλά μια εταίρα έχεις ερωτευτεί Άραγε

πραγματικά αυτή είναι τουλάχιστο κάποια

ΈVΤΙΜη yυvαιΚα; Β. Οπωσδήποτε μια κψία, μα το Δία.

30.

Ο δικός σας νεαρός φιλόσοφος είναι τέτοιος, όπως

τον παρουσιάζει ο Άλεξης ή ο Αντι.φάνης στον Ύπνο:

na τοις- λόyotς' αυτo~ αυτός ο πόρνος ούτε πράσα δεν έτρωγε κάθε φορά μαζί μας αυτό γινόταν, για vα μη δυσκολέψει τον εραστή του φιλώντας ΤΟΥ. Για τέτοιες περιπτώσεις καλά τα λέει και ο Έφιππος στη Σαπφώ του:

93

ΑθΗΝΑΙΟΣ

όταν γάρ ΏV νέος

άλλότΡΙOV είσελΘΏV τις olκov διαλάθrι άoύμ60ΛΌV τε χεi{κJ πρoo6άλn 6oρ(i, διδόvαι vόμιζ' αύτόΥ σύ της vυκτός λόγov. τά αύτά είρηκεΥ και AίoχίVΗς ό ρήτωρ ΈV τφ κατά

d

Ίlμάρχov.

31.

περί δέ τώΥ έταιρώΥ καi. Φιλέταιρος ΈV

Kvvηrίδι τάδε φησίγ

ούκ έτός Έταίρας ίερόΥ έατι παvταχoϋ, άλλ' ούχί γαμετης ούδαμοϋ της Έλλάδος.

o'lδα δέ καi. έορτήΥ ΤΙΥ' Έταφίδεια άyoμέVΗV έΥ Μαγνη­ σί(l ού διά τάς έταίρας, άλλά δι ' έτέραΥ αίτίαΥ, ης μvη­ μovεύει Ήγήaαyδρoς έΥ Ύπομνήμασι γράφωΥ ώδε· "τΉv τώΥ ΈταιριδείωΥ έoρΤΉV ovvτελoooι MάΓVΗΤες. ίaτOΡOϋ­ οι δέ πρώτov 1άσovα τΌv Aίoovoς oιrναyιηιόvτα τούς f\ρ-

e γσναύτας Έταιρείφ Διί θϋοαι και ΤΉV έoρΤΉV Έταιρίδεια προοαγορεϋοαι. θύοvoι δέ καi. οί Mακεδόvωv 6ασιλείς τά Έταιρίδεια." ΠόρvΗς δέ Άφροδίτης ίερόΥ έατι παρά

Ά6VΔηvoίς, ώς φηοι Πάμφιλος κατεχoΜΈVΗς γάρ της πόλεως δουλεφ τούς φρουρούς τούς ΈV αύτfί ποτε θύ­

oαvτας, ώς ίaτoρεί NεάVΘΗς έΥ τοίς MVΘΙΚoίς, καί με­

θvoθέvτας έταίρας πλείovας προολα6είΥ, ωΥ μίαΥ κατα­ κoιμηΘΈVΤας αύτούς ίδoϋoαv άvελoμέvηv τάς κλείς καί

f

τό τείχος ύπερ6iioαy άπαγγείλαι τοίς Ά6VΔηvoίς. τούς δ' αύτίκα μεθ' όπΛΩV άφικoμέVOVς άvελείy μέΥ τούς φύ-

94

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ Π'

Όταν ένας νέος μπαίvovrας κρυφά σ' ένα ξένο σπίτι

απλώνει το χέρι του στο φαγητό χωρίς συμμετοχή σε

δαπάνη, νόμιζε ότι αυτός λογοδοτεί πι νύχτα. Τα ίδια έχει πει και ο ρήτορας Awχίνης171 στο 'λiYyo του

Κατά Ίlμάρχov.

31.

Και ο Φιλέταιeoς στην KVVΗΓΊΔΑ

του λέει αυτά:

'Οχι χωρίς λόγο παντού υπάρχει ιερό της Εταφας, αλλά πουθενά στην Ελλάδα της παντρεμένης γυναίκας. Ξέρω ότι τελείται μια γιορτή, τα Εταιρίδεια, στη Μα­ γνησία, όχι για χάρη των εταιeών, αλλά για κάποια άλλη αιτία που τη μνημονεύει ο Ηγήσανδρος στα Υπο­ μνήματά του γράφοντας έτσι: «Οι Μάγνητες τελούν τη

γιορτή των Εταιριδείων. Αναφέρουν ότι πρώτος ο Ιά­ σονας, ο γιος του Αίσονα, συγκεντρώνοντας τους !ψΥο­

ναύτες πρόσφερε θυσία στον Εταιρείο Δία και ονόμασε

τη γιορτή Εταιρίδεια. Και οι 6ασιλείς των Μακεδόνων τιμούν με θυσίες τα Εταιρίδεια». Υπάρχει στους Α?υ­ δηνούς ιερό της πόρνης Αφροδίτης, όπως λέει ο Πάμ­ φιλος172. όταν δηλαδή η πόλη τους ήταν σκλα6ωμένη,

κάποτε, όπως αναφέρει ο Νεάνθης173 στα Μυθικά του,

οι φρουροί που ήταν μέσα σ' αυτή πρόσφεραν θυσία, μέθυσαν και πήραν κοντά τους πολλές εταίρες μια από αυτές, όταν τους είδε ότι κοιμήθηκαν, πήρε τα κλειδιά, πέρασε πάνω από το τείχος και το ανάφερε στους Α6υ­ δηνούς. Εκείνοι έφτασαν αμέσως ένοπλοι, σκότωσαν

95

ΑθΗΝΑΙΟΣ

~ κρατήσαντας δέ τών τειχών και ~ έΥ­ κρατείς τijς ΈΛΕVΘΕΡΊΑς χαρισnpa τη πόρvn άπσδι­ ΔΌVΤας :4.q;{)Oδίτης Πόρνης ναόν ίδρύσαοθαι. ·Αλεξις δ'

ό Σάμιος ΈV δεurέρφ ·ΩΡΩV Σαμιακών "Πιv ΈV Σάμφ :4.q;{)OδίΤΗV,

ijv

οί ΜΈV ΈV καλάμοις καλoVσιν, οί δέ ΈV

έλει, :4.ττικα4 φηοίν, έταίραι ίδρύσαντο αί σvvακoλov­ θήσασαι Περικλεί ότε έπολιόρκει Πιv Σάμov, έρΥασάμε-

573 ναι ίκαVΏς άπό τijς ώρας." Εύάλκης δ' ΈV τοίς Έφεσια­ κοίς και ΈV Έφέοφ φησiν ίερά ίδρVoθαι Έταίw :4.ιwo­ δίττι. Κλiαρχoς δ' ΈV πρώτφ Έρωτικών "IVγης, φησίν, ό

AVΔΏν 6αοιλεύς ού μόνον περί ζώσαν Πιv ΈΡΩΜΈVΗV περι6όητος yέγovεv, έγχεφίοας αύτΌV τε και Πιv ΆΡΧΉV έκείvrι πάσαν, άλλά και τελευτησάσης ovvσyαγών τούς έκ τijς χώρας Avδoύς πάντας έχωσε ΜΈV [Avδίας] τό

vVv

έτι καλoύμεvov τijς Έταίρας μVΗμα, είς ύψος άρας

b ... ώστε περιοδεύοντος αύτου Πιv έντός του Ίμώλov

χώραν, ού αν ΈΠWΤραφείς τύ;m καθοράν τό μvfιμα και πάσι τοίς Πιv AVΔΊΑν oίΚOVσιν άποπτον ε[vαι." Δημο­ οθένης δ ' ό ρήτωρ ΈV τφ κατά Νεαίρας λόΥφ, εί γνήσιος,

ον Άπολλόδωρος είρηκε, φησί' "τάς ΜΈV έταίρας ήδovijς ένεκα έχομεν, τάς δέ παλλακάς τijς καθ' ΉΜΈΡΑV θερα­ πείας, τάς δέ ΓΥVΑίκας του παιδοποιείοθαι γνησίως και τών ένδον φύλακα πι.oτήv έχειν."

32.

καταλέξω δέ σοι,

Kύvoυλκε, lωνrκΉV τιvα ρηοιν, έκτείvΑς κατά τΌv Αίοχύ-

96

ΔEΠ1NOΣQΦn:TQN ΙΓ

τους φύλακες, κατέλα6αν τα τείχη, κέρδισαν την ελευ­ θερία τους και aνταπoδίδoντας ευχαριστία στην πόρνη ίδρυσαν ναό της πόρνης Αφροδίτης. ο Άλεξης από τη

Σάμο σtO δεύτερο 6ι6λίο των ΣΑΜΙΑΚΏV Ώρων του λέει: «Την Αφροδίτη της Σάμου, που κάποιοι τη λεν "αυτή

που είναι σtα καλάμια" και κάποιοι "αυτή που είναι σtO δάλτο", εταί(Jες από την Αττική ίδρυσαν, αυτές που σννΟΟεψαν τον Περικλή, όταν πολιορκούσε τη Σάμο174, 6γάζοντας αρκετά χρήματα από το επάΥΥελμά τους». Ο Ευάλκης 175 σtα φοιακά του λέει ότι και στην Έφεοο

υπήρχε ναός ιδρυμένος για την Eταίeα Αφροδίτη. ο Κλέαρχος σtO πρώτο 6ι6λίο των Ερωτικών του λέει: «ο ΓύΥης176, ο 0Οσι.λιάς των Λυδών, έγινε περι6όητος για

την αφοσίωσή του στην EQO)μένη του, όχι μόνο όσο αυ­ τή ζούσε, δίνοντας ο' εκείνη τον εαυτό του και όλη την

εξουσία του, αλλά και όταν πέθανε, συγκέντρωσε όλους τους Λυδούς από τη χώρα του και έχτισε το μνήμα, που ακόμη και τώρα λέγεται μνήμα της Eταίeας, υψώνοντάς το τόσο πολύ_ ώστε, όταν περιόδευε στην περιοχή του

6ουνού Ίμώλου, να 6λέπει το μνήμα, προς όπου κι αν γύριζε, και να μπορούν να το 6λέπουν όλοι όσοι κατοι­ κούν τη Λυδία». Ο ρήτορας Δημοσθένηςl77 σtO 'λiYyo

του Κατά Νεώρας, αν ο λόγος αυτός είναι γνήσιος, -ο λόγος αυτός έχει εκφωνηθεί από τον Απολλόδωρο­ λέει: «Ίi.ς εταίρες τις έχουμε για ηδονή, τις παλλακίδες

για την καθtμερι.νή παλλακεία και τις γυναίκες, για να μας κάνουν παιδιά -Υνήσια και για να είναι πιστός φύ­ λακας των πραγμάτων του σπιτιού».

32. θα σου

αναφέ­

ρω, Κύνουλκε, κάποιο ιωνικό 'λiYyo, εκτείνοντας, σύμ­

φωνα με τον Αγαμέμνονα του Λισχύλου l78 , το θέμα των

97

ΑθΗΝΑΙΟΣ

c λου :4γαμέμνovα περi έταφΏV, άρξάμεvoς άπό τής κα­ λfις Κoρίvθoυ, έπειδή μοι ΤΉV αύτόθι σοφιοτείαν ώvείδι­

σας. vΌΜιΜΌv έοτιν άρχαίov ΈV ΚoρίvΘφ, ώς και Χαμαι­ λέων ό Ήρακλεώτης ίοτσρεί ΈV τφ περί Πιvδάρoυ, όταν

Τι πόλις εύχηται περi ΜΕΓΆΛΩv τfί Άφροδίττι, σvμπαρα­ λαμ6άvεoθαι πρός ΤΉV ίκετείαν τάς έτα4!ας ώς πλείοτας, και ταύτας προσεύχεοθαι τfί θεφ και iιoτερoν έπί τοίς

ίεροίς παρείvαL και ότε δή έπί ΤΉV Ελλάδα τΉv ατρατεί-

d αν ήγεν ό Πέρσης, ώς και Θεόπομπος ίατσρεί και π­ μαιος ΈV τfί έ6δόμτι, αί ΚoρίVΘΙΑΙ έταίραι εύξαvτo ύπέρ τής τών Ελλήνων σωτηρίας είς τόν τής Άφροδίτης έλ­ θoiΊσαι vεών. διό και Σιμωνίδης άναθέvτων τών Κοριν­

θίων πίνακα τfί θεφ τόν έτι και viίv ΔΙΑΜΈVovτα καί τάς

έταίρας ίδύ;ι γραψivτωv τάς τότε πoι:ησαμέVΑς τΉv ίκετεί­ αν και ύοτερον παρούσας ΣVVΈθηκε τάδε τό έπίγραμμα'

αίδ' ύπέρ Ελλήνων τε καί εύθυμάχων πολιητάν

έαταΘΕV εύχεοθαι Κύπριδι δαιμoVΨ'

e

ού γάρ τοξοφόροωιν έμήοατο δι Άφροδίτα Πέρσαις Ελλάνων άκρόπολιν πρoOOΜΕv.

και οί ίδιώται δέ κατεύχovται τfί θεφ τελεσθέvτων περί

Ώv άν πoιώvται τήν δέηoιv άπάξειν αύτfί καί τάς έταί­ ρας.

33. ύπάρΧOVΤoς oVv τού τοιούτου Υομίμου περί τΉv

θεόν .Ξ'εvoφών ό ΚoρίVΘWς έξιών είς ΌλVΜΠίαν έπί τόν

98

ΔEΠINOΣOΦn:roN ΙΓ

εταιρών, αρχίζοντας από την ωραία Κόρινθο, επειδή ονείδισες την εκεί σοφιστική δραστηριότητά μου. Είναι παλιά συνήθεια στην Κόρινθο, όπως αναφέρει και ο ΧαμαιλέονταςΙ79 από την Ηράκλεια στο

qzyO του Περί

Πινδάρου, όταν η πόλη προσεύχεται στην Αφροδίτη για μεγάλα ζητήματα, να παίρνει μαζί της στην ικεσία όσο γίνεται περισσότερες εταίρες, αυτές να προσεύχονται στη θεά και ύστερα να συμμετέχουν στις θυσίες. Όταν λοιπόν οι Πέρσες έκαναν την εκστρατεία τους εναντίον της Ελλάδας, όπως αναφέρει και ο θεόπομποςΙ80 και Ο ΊίμαιοςΙ81 στο έ6δομο 6ι6λίο του, οι Κορίνθιες εταίρες

μπήκαν στο ναό της Αφροδίτης και προσευχήθηκαν για τη σωτηρία των Ελλήνων. Γι' αυτ.9 και ο Σιμωνίδης 182, όταν οι Κορίνθιοι αφιέρωοαν στη θεά έναν πίνακα, που

ακόμη και τώρα 6ρίσκεται εκεί, και έγραψαν χωριστά τα ονόματα των εταιρών που έκαναν την ικεσία και αρ­

γότερα συμμετείχαν στις θυσίες, συνέθεσε το ακόλουθο επίγραμμα: Atπές εδώ στάθηκαν να .πρoσειmθoύv στη tείκή Κώφιδα για χάρη των Ελλήνων και των εvθVμαχων σvμπoλιτΏv τους

διότι η θεϊκή Αφροδίτη δε σκέφτηκε να προδώσει

την ακρόπολη των Ελλήνων στους τοξοφόρους Πέρσες. Και οι απλοί πολίτες τάζουν στη θεά, αν γίνουν αυτά για τα οποία δέονται, να οδηγήσουν ο' αυτή και τις ε­

ταίρες.

33.

Καθώς λοιπόν υπάρχει τέτοια συνήθεια σχε­

τικά με τη θεά, ο Ξενοφώντας από την Κόρινθο, όταν πήγαινε στην Ολυμπία για συμμετοχή στους αγώνες,

99

ΑθΗΝΆΙΟΣ

άyιm.α καί αύτός άπάξειν έτaiρας εύξατο τjj &φ wκήooς:

f ΠίVΔΑΡΌς π τό ΜΈV πρώτον έΥραψεν είς αύτΌV έγκώμιov,

ού ή άρχή "ΤΡWOλψπιoνίκαv έπαιVΈΩν olκσν," ύστερov δέ και σχόλιον τό παρά τΉv θυσίαν (ioθέv, ΈV φ τΉv άρ­ χiιv εύθέως πεποίηται πρός τάς έταiρας, αϊ παραyεvo­

μένου του Ξενοφώντος και θVovτoς τjj Άφροδίττι ovvέ­ θvσαy. διόπερ έφη·

ώ Κύπρου δέσποινα, πόv δεiiτ' ές άλσος 574 φoρ6άδωv κσράν ΆΓΈΛΑV έκατόγyvιov Ξεvoφώv τελέαις έπήγαγ' ~ωλαϊς imιθείς. ήρξατο δ' ούτως του μέλους πoλύξεvαι νεάνιδες άμφίπολοι ΠειθoiJς ΈV άφvειijJ ΚoρίvΘφ,

αί τε τάς χλωράς λι6άvoυ ξανθά δάκρη θvμιίiτε, πολλάκι ματέρ' Ερώτων oίμnιiαv πτάμεναι νόημα ποττάν Άφρoδίτιnr ύμίν άνωθεν έπαγορίας έπσρεν,

ώ παίδες, έρατειvαϊς <ΈV> ΕΎVΑϊς μαλθακiiς ώρας άπό κaρπόv δρέπεσθαι. ΣΎv δ' άvιiy7φ πάν καλόν. άρξάμενος δ' ούτως έξης φησιγ

b·

άλλά θαυμάζω τί με λεξoVvτι 10θμ0v

100

ΔEΠIN01X>Φ1ΣTQN ΙΓ

υποσχέθηκε κι αυτός όtι, αν νικήσει, θα οδηγήσει εταί­

ρες στη θεά. Και. ο Πίνδαρος αρχικά έΥραψε εγκώμιο γι' αυτόν 183, που έχει στην αρχή τη φράση «επαινώντας την οικογένεια που έχει τρεις νίκες στην Ολυμπία», και ύστερα και σκόλιο, που τραγουδήθηκε κατά τη θυσία, με το οποίο στην αρχή απευθύνεται στις εταίρες, που συμμετείχαν στη θυσία, όταν ήταν εκεί ο Ξενοφώντας και πρόσφερε θυσία στην Αφροδίτη. Γι' αυτό είπε: Aqivrρα της Κύπρου, εδώ στο ιερό άλσος σου έφερε ο Ξεvoφώvrας μια ομάδα εκατό κοριτσιών που είναι πόρvες;

ευχαριστημένος ')'ΚΙ πrν πραγμάτωση των ε~ΏV του. Έτσι αρχίζει το λυρικό τραγσύδι:

Κοπέλες που δέχεστε πoλλo~ ξΈVOtς',

υπηρέτριες της Πειθώς σπrν πλούσια Κόρινθο, που θυμιάζετε τα ξανθά δάκρυα του φρέσκου

λι6αvωτoύ πετώντας πολλές φορές

voφά προς πrν Αφροδίτη, τη μητέρα των Eρώτωv-

ο' εοάς; κόρες μου, έδωσε χωρίς μομφή οε ποθητά κρε6άτια να δρέπετε τον καρπό της μαλακής ομορφιάς.

Όταν η αvάyκη το απαιτεί, το καθετί είναι καλό. Και. έχοντας αρχίσει έτσι λέει στη ΣUΝΈΧεια: Ωστόσο απορώ τι θα πουν ')'ΚΙ μένα οι κύριοι του Ισθμού,

101

ΑθΗΝΑΙΟΣ

δεσπόται τoιάvδε μελίφρονος άρχΆV είιρόμεvov σκoλίov, ξvvάoρov ξVVΑίς ΓΥVΑΙΞΙ

δήλον Υάρ ότι πρός τάς έταίρας διαλεγόμενος ήyωvία

πoΊΌV τι φαvήoεται τοίς Κορινθίοις τό πράγμα. ΠΙOΤEtJ­ ων δέ, ώς έοικεν, αύτός αύτψ ΠEΠOίΗΚΕV εύθέως

έδιδάξαμεν χρΥΣΌV καθαρ(i 6ασάVφ.

ότι δέ καί :Αφροδίσια ίδια άyovoιν αύτόθι αί έταίραι, 'Αλεξις έν Φιλoύσn ψησίγ

:Αφροδίσι' ήγε ταίς έταίραις ή πόλις έτερα δέ χωρίς έστι ταίς έλευθέραις.

c

ταίς ήμέραις ταύταις δέ κωμά!;ειν έθος έστίν νόμος τε τάς έταίρας ένθάδε <μεθύειν> μεθ' ήμών.

34.

έν δέ Aακεδαίμovι, ώς ψησι Πολέμων ό περιηγητής

ΈV τψ περί τών ΈV Aακεδαίμovι :Αναθημάτων, είκών

έστι τής διαΟΟήτου έταίρας Κοττίνας, Ήv ψησιν καί 60ϋV άναθείvαι χαλκψ, γράφων ούτως "καί τό Κοττίνας

d δέ τής έταίρας είκΌVWν, ης διά τΉv έπιφάvειαν οίκημά τι λέγεται καί vϋv έγyvτάτω τής ΚoλώVΗς, ίνα τό ΔιovΎ­ σιόν έστιν, έπιφαVΈς καί πολλοίς έγvωσμέvov τών έν τη

102

ΔEΠINOΣQΦIΣTQN ΙΓ

που δρήκα τέτοια αρχή του μελόγλVΚOV σκολίου, έχσντας ovvδέσει τov εαυτό μου με τις κοινές yvvαίκες. Διότι είναι φανερό ότι, καθώς απευθυνόταν στις εταίρες, αγ<ι.Μ.Ούσε πώς θα φανεί η περίπτωση στσυς Κορίνθιους.

Αλλά έχοντας πεποίθηση στον εαυτό του, όπως φαίνεται., αμέσως έχει προσθέσει: Δίδαξα πώς να δοκιμάζουμε το χρυσάφι με καθαρή

πέτρα. Ότι οι εταίρες εκεί τελούν ιδιαίτερα τη γιορτή των Αφροδισίων, το λέει ο Άλεξης στη Φιλούσα του: Η πόλη τελούσε για τις Εταίρες τη Υιορτή των ΑφροΔWΊΩγ

αλλ' υπάρχει άλλη χωριστά για τις ελεύθερες ΓVVΑίκες. Αυτές τις ημέρες είναι ovvήθεια να γλεντούν και είναι θεσπιoμέvo εδώ οι Εταίρες να μεθούν μαζί μας.

34.

Στη Λακεδαίμονα, όπως λέει ο περιηγητής Πολέμω­

νας στο έ{r(o του Περί των αναθημάτων στη λακεδαί­ μονα, υπάρχει εικόνα της δια6όητης εταίeας Κοττίνας, που λεν. ότι αφιέρωσε και μια χάλκινη γελiJbσ: έτσι γρά­

φει: «Υπάρχει και η μικρή εικόνα της εταίeας Κοττί­ νας, που εξαιτίας της φήμης της ένα πορνικό οίκημα ονομάζεται με το όνομά της ακόμη και τώρα· αυτό

είναι πολύ κοντά στην ΚολώνηΙ84, όπου είναι και ο ναός του Διόνυσου, φημισμένο και γνωστό σε πολλούς

103

ΑθΗΝΑιΟΣ

πόλει. ΆVΆθημα δ' αύτijς έστιν ύπέρ τό της XΑΛκιocΚoυ 6οίδιόν τι χαλκοϋν και τό προειρημένον είκόνιov."

:.uκιδιάδης δέ ό καλός έφ'

oV τις τών κωμικών έφη'

~κι6ιάδηv τόν ά6ρόv, ώ γij και θεοί, όν ή Λακεδαίμων μοιχόν έπιΘVΜΕί λαδείν, <ό> ύπό της ·Ayrδoς άyαπώμεvoς yvvαικός έπi τάς τών

e έταιρίδων θύρας έκώμαζεν, άπολιπών τάς Λακαίνας και τάς Άττικάς. Mεδovτίδoς γοϋν της Ά6VΔηvijς έξ άκοής

έρααθείς έστερξε καί πλεύσας είς Έλλήσπovτoν oύv Ά­

ξιόχφ, ός ην αύτού της ώρας έραστής, ώς φησιν AVΣΊΑς ό ρήτωρ έν τφ κατ' αύτού λόγφ, και ταύτης έκοινώνη­

oεv αύτφ. και έτέρας δέ δύο έτα4Jας περιήγετο αίεί ό ~κι&άδης, Δαμασάνδραν τΉv λαίδος της νεωτέρας

μητέρα καί θεοδότηγ ύφ' ης και ά.πoθαvών έκηδεύθη ΈV Μελίσοτι κώμn της Φρvyiας, έπι{)oυλεVΘΕίς ύπό Φαρ-

f

ναΟΟζου. είδομεν δέ καί ήμείς τό ΈV Μελίσοτι τού ~­ κι&άδου μvijμα έκ Συννάδων είς Μητρόπολιν άφικνού­

μεvoι' έφ' φ και κατ' έτος θύεται~, διαΚΕΛΕVΣΑΜΈvoυ τούτο τού πάντα άρίοτov i\δριαvoύ 0Οσιλέως ός και άVΈoτησέv έπi τφ μνήματι Παρίov λίθου είκόνα τόν

575

~κι6ιάδΗV.

35.

ού χρή δέ θαψάζειν εί έξ άκofις τινες

ήράοθηοάν τιvων, όπότε Χάρης ό Mιτvληναίoς ΈV τfί δεκάτn τών 1στοριών τών περί i\λέξανΔΡΌV φησιν όνεί­

ρατι θεΑΣΑΜΈVovς τινάς oiς μή πρότερον εl:δov έρα-

104

ΔBΠIN01X>ΦIΣ'IUN ΙΓ

κατοίκους της πόλης. Το αφιέρωμά της είναι πέρα από το ναό της XΑΛκιoίκou (Αθηνάς), μια μικρή χάλκινη γε­ λάδα και η μικρή εικόνα που έχει προαναφερθεί». Και ο ωραίος Αλκι6ιόδης, για τον οποίο κάποιος από τους κωμωδιογράφους είπε

τον Αλκι6ιάδη τον α6ρό, γη και θεοί, που η Σπάρτη θέλει να τον πιάσει μοιχό,

αν και τον αγαπούσε η οΥυναίκα του Άγη, γλεντούσε στις πόρτες των εταιeίδων αφήνοντας τις παντρεμένες γυναίκες της Σπάρτης και της Αττικής. Για παράδειγμα, ερωτεύτηκε από τη φήμη της τη Μεδοντίδα από την Ά6υδο, ταξίδεψε στον Ελλήσποντο μαζί με τον Αξίσχο, που ήταν εραστής της ομορφιάς του, όπως λέει ο ρήτο­

ρας Λυσίας στο 'λiYyo εναντίον toυ 18S , και τη μοιράστηκε μαζί του. Ο Αλκι6ιάδης κου6αλούσε μαζί του πάντοτε και άλλες δυο ετWeες, τη Δαμασάνδρα, τη μητέρα της νεότερης Λαίδας186, και τη θεοδότη· από την τελευταία κηδεύτηκε, όταν πέθανε, στη Μέλισσα, χωριό της Φρυ­ γίας, από επι6ουλή του Φαρνά6αζου. Είδα κι εγώ το

μνήμα του Αλκι6ιάδη στη Μέλισσα φτάνοντας από τα Σύνναδα στη Μητρόπολη· γι' αυτό κάθε mόνo θυαάζεται

ένα 6όδι με εντολή του άQιστoυ σε όλα 6ασιλιά Αδρια­ νού 187 • αυτός έστησε στο μνήμα μια απεικόνιση του Αλ­ κι6ιάδη από μάρμαρο της Πάρου.

35.

Δεν πρέπει να

απορούμε αν κάποιοι ερωτεύτηκαν κάποιες από τη φή­ μη τους, αφού ο Χάρης188 από τη Μυτιλήνη στο δέκατο

6ιολίο των Ιστοριών για τον Αλέξανδρο λέει ότι πολλοί

είδαν στο όνειρό τους κάποιους, που δεν τους είδαν

105

ΑθΗΝΑΙΟΣ

oθijvαι αύτωγ γράφει δέ ούτως 'Ύστάaπτι νεώτερος Ήv

άδελφός Ζαριάδρης, περί ών λέγoVΣΙν οί έπιχώριοι ότι έξ Άφροδίτης καί Άδώwδoς έγεννήθησαν. έκVΡΊΕVΣΕV δέ ό ΜΈV Ύστάοπης Μηδίας και τής ύποκάτω χώρας, ό

b δέ Zuριάδρης τής ύπεράνω Κασπίων πυλών μέχρι του Τανάιδος. των δέ έπέκεινα του Τανάιδος Όμάρτn 6ασιλεί

Μαραθών θυγάτηρ ην όνομα 'Οδάτις περί ης έν ταίς ίστορίαις γέγραπται ώς άρα κατά τόν ύπνον ίδούσα τόν Ζαριάδρην έρασθείfb τό δ' αύτό τoVτo κάκείνφ πάθος

ovμπεοείν πρός αύτήν. διετέλουν ουν άλλήλων έπιθυ­ μοΜες διά τήν κατά τόν ύπνον φαντασίαν. ην δέ ή 'Οδάτις καλλίστη των κατά τήν - 11.σίαν γυναικών, και ό

Ζαριάδρης δέ Ήv καλός. πέμποντος ουν του Ζαριάδρου c πρός τόν Όμάρτην και φιλοτιμ,ουμένου γήμαι τήν άν­ θρωπον, ού συvετίθετo ό Όμάρτης διά τό εΙναι άρρένων παίδων έρημος ήθελεν γάρ αύτήν δούναι έvi των περί αύτόν οίκείων. καί μετ' ού πολύν χρόνον ό Όμάρτης

συναγαγών τούς έκ τής 6ασιλείας δυνάστας καί φίλους και σvyyενείς έποιείτο τούς γάμους, ού προειπών ότφ

μέλλοι διδόναι τήν θυγατέρα. άκμαζούσης ουν τής μέ­ θης είσκαλέσας τήν 'Οδάτιν ό πατήρ είς τό ovμπάJιoν

εΊΠεν άκοΟΟντων των συνδεί.πνωv d

•ήμείς,

ώ θύγατερ

'Οδάτι, νυν ποιούμεθα τούς σούς γάμοις: περι6λέψασα

ουν και θεωρήσασα πάντας λαΟΟύσα χρυσfίν φιάλην καί πληρώσασα δός φ θέλεις [γαμηθηναι]' τούτου γάρ κε­ κλήοτι γυνή.' κάκείνη περι6λέψασα πάντας άπτ]ει

00-

κρύουσα, ποθούσα τόν Ζαριάδρην ίδείγ έπεστάλκει γάρ

106

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ ΙΓ

πρωτύτερα, και τους ερωτΕΎτΗκΑv έτσι γράφει: <<Ο Υστά­ σπης είχε νεότερο αδερφό το Ζαριάδρη. οι εντόπιοι λεν

γι' αυτούς ότι γεννήθηκαν από την Αφροδίτη και τον Άδωνη. Ο Υστάσπης ήταν κυρίαρ'χος της Μηδίας και

της περιοχής κάτω από αυτή και ο Zαeιάδρης της πε­ ριοχής πάνω από τις Κιloπιες πύλες ως τον Τάναη Ι89.

Πέρα από τον Τάναη ο 6ασιλιάς των Μαραθών Ομάρτης είχε κόρη που λεγόταν Οδάτη.

fi'

αυτήν στις ιστορίες

έχει αναφερθεί ότι είδε στον ύπνο της το Ζαριάδρη και

τον ερωτεύτηκε και ότι το ίδιο πάθος δημιουργήθηκε ο' εκείνον γι' αυτήν. Λοιπόν συνεχώς επιθυμούσαν ο ένας τον άλλο εξαιτίας της φαντασίας του ύπνου. Η Οδάτη ήταν η πιο όμορφη από τις γυναίκες της Ασίας, ενώ ω­

ραίος ήταν και ο Zαeιάδρης. Έστελνε λοιπόν ο Ζαριά­ δρης μηνύματα στον Ομάρτη και έδειχνε την επιθυμία του να παντρευτεί τη γυναίκα, αλλ' ο Ομάρτης δεν έδι­ νε τη συγκατάθεσή του, επειδή δεν είχε αρσενικά παι­

διά· διότι ήθελε να τη δώσει σε κάποιον από τους οι­ κείους του. Ύστερα από μικρό χρονικό διάστημα ο

0-

μάρτης O'U'(Κέντρωσε τους άρχοντες της 6ασιλείας του, τους φίλους και τους συγγενείς του και ετοίμαζε το γά­ μο της κόρης του, χωρίς να πει σε ποιον σκοπεύει να τη

δώσει. Λοιπόν, καθώς κορυφωνόταν η οινοποσία, ο πα­

τέρας κάλεσε την Οδάτη στο συμπόσιο και της είπε, καθώς τον άκουγαν οι σύνδειπνοι: "Εμείς, κόρη μου

0-

δάτη, τώρα ετοιμάζουμε το γάμο σου. Λοιπόν κοίταξε γύρω, δες τους όλους, πάρε μια χρυσή φιάλη, γέμισέ τη και δώσ' τη ο' όποιον θέλεις να γίνεις γυναίκα του· διό­ τι θα ονομαστείς γυναίκα του". Εκείνη κοίταξε γύρω ό­

λους και έφευγε δακρυομένη, επειδή ποθούσε να δει το

107

ΑθΗΝΑΙΟΣ

αύτφ ότι μέ).λOvΣιy οί γάμοι OVVΤελείoθαι. ό δέ οτρα­

τoπεδεVωY έπi του Tαvάιδoς [και] διαλαθών τΉv οτρα­ τoπεδείay διέ6η μετά μόvoυ του άρματηλάτου και

vv-

κτός όρμήσας έπί του άρματος διijλΘΕV διά γης πολλής,

e διώξας περί τoVς όκτακoσίo~ oταδίovς. πλησίov δέ τfις κώμης ΓΕVΌΜΕvoς ΈV fί τoVς Υάμοις' ovνετέλovv και κα­ ταλιπώv έν τιvι τόπφ αύτφ άρματι τόΥ ΆΡΜΑΤΗΛΆΤΗV πρoijγεv έvδεδvκώς οτολήν Σκvθικήv. και παρελθών είς

τΉv αύλήν και ΊΔΏv τΉv 'ΟδάΤΙΥ έοτηκυίαν πρό του κυ­ λικείου και δακρoovσαy κιρvάσάY τε 6ραδέως τΉv φιά­

ληv εlΠεv πλησίov οτάς παρ' αύτήγ .ώ 'Οδάτι, πάρεψι δή σοι καθάπερ ήξίωσας, έΥώ Zαρuiδρης.' η δέ κατα­ voήσασα ξΈVov άνδρα και κΑΛΌv και όμoιov τφ κατά

f

τόΥ tίπνov έωραμένφ περιχαρής -γενομένη δίδωoιv αύτφ τήν φιάληγ και ός άρπάοας αύτήν άπήyαγεv έπi τό

άρμα και έφuyεv έχων τΉv 'ΟδάΤΙΥ. οί δέ παίδες και αί θεράπαιvαι ovvειδυίαι τόΥ έρωτα κατεοιώπηοαΥ και ΚΕ­ λεVovroς του πατρός λαλείΥ ούκ έφασαν είδέναι όπου

πεπόρευται.. μvημovεύεται δέ ό έρως oVτoς παρά τοίς τΉv :4oiαν οίκοίιοι 6αρ6άροις και περισοώς έστι ζηλω­ τ6ς, και τόΥ μΟΟσν τoVτov ζωγραφοίιοιΥ έΥ τοίς ίεροίς

και τοίς 6aοιλείοις, έτι δέ ταίς ίδιωτικαίς οίκίαις και ταίς έαvτώy ΘVΓΑτράoιy οί πολλοί τώΥ δυyαoτιOv άνομα

576

τίθεvται 'σδάΤΙΥ."

36.

τό όμοισν ίοτορεί -γενέσθαι καί

:4ριοτοτέλης ΈV τfί ΜασσαλιωτώΥ Πολιτεφ γράφωΥ ού­

τως "Φωκαείς οί ΈV 1ΩVΊΖΙ έμπoρU;z χρώμεvoι έκτιοαΥ Mασoαλίαv. Eύξεvoς δέ ό Φωκαεύς ΝάΥφ τφ 6aοιλεί

(τούτο δ' Ήv αύτφ όvoμα) Ήv ξΈVoς. oVτoς ό Nάvoς 00-

108

ΔEΠINO:ΣOΦIΣTDN Π'

Ζαρι.άδρη. διότι του είχε μηνύσει ότι θα γίνει ο γάμος της. Αυτός, που στρατοπέδευε στον Τάναη, χωρίς να το

αντιληφθεί ο στρατός του, τον πέρασε με τη συνοδεία μόνο του aρματηλάτη του και μέσα στη νύχτα ξεκινώντας

με το άeμ.α του πέρασε από μεγάλη έκταση προχωρώ­ ντας περίπου οχτακόσια στάδια. Όταν έφτασε κοντά στο χωριό, όπου ετοίμαζαν το γάμο, άφησε σε κάποιον

τόπο το άeμ.α και τον aρματηλάτη και προχωρούσε ντυμένος με σκυθική στολή. Όταν πέρασε στην αυλή

και είδε την Οδάτη να στέκεται μπροστά στο κυλικείο, να είναι δα~ και να γεμίζει αργά τη φιάλη, στάθηκε κοντά της και είπε: "Οδάτη, είμαι εδώ μπροστά

σου, όπως το ζήτησες, εγώ ο Ζιφ.άδρης". Εκείνη κατά­ λα6ε ότι ο ξένος άντρας ήταν ωραίος και όμοιος με αυτόν που είχε δει στον ύπνο της, χάρηκε πολύ και του έδωσε τη φιάλη· αυτός την άρπαξε, την έφερε στο άeμ.α

του και έφυγε με την Οδάτη. Οι δούλοι και οι δούλες καταλα6αίνοντας την ερωτική περίπτωση σώπασαν και, όταν ο πατέρας της τους πρόσταζε να μιλήσουν, είπαν

ότι δεν ξέρουν προς τα πού έχει πάει Ο έρωτας αυτός

μνημονεύεται μεταξύ των 6αρ6άρων που κατοικούν την AσW. και είναι εξαιρετικά δημοφιλής την ιστορία αυτή την απεικονίζουν σε ναούς και σε παλάτια, κι ακόμη σε ιδιωτικές κατοικίες και πολλοί cJeχoντες δίνουν στις κόρες τους το όνομα Οδάτη».

36.

Και ο Αριστοτέλης

στο έργο του Μασσαλιωτών πολιτεία αναφέρει ότι έγινε κάτι όμοιο γράφοντας έτσι: «Οι Φωκαείς της Ιωνίας αναπτύσσοντας την εμπορική δραστηριότητά τους έχτι­ σαν τη Μασσαλία l90• Ο Εύξενος από τη Φώκαια ήταν με το 6ασιλιά Νάνο (αυτό ήταν το όνομά του) φίλος. ο

109

ΑθΗΝΑΙΟΣ:

τελώv γάμοις- τής θυΥατρός κατά τΎχΗv παραΓΕVΌΜΕ­ νov τόv Eύξενov παρακέκληκεv έπί τΉv θoίvΗv. ό δέ γάμος έγίΓVΕΤo τόvδε <τόv> τρόπογ έδει μετά τό δεί­

πvov είoελθoίJσαv τΉv παίδα φιάλΗv κεκεραoμέvηv Ψ b OOtίλoιτo δoϋVαι τΏv πΑΡΌVΤΩv μvηστήρωV" Ψ δέ δοίη,

TotίrOV ε[VΑΙ vvμφίoV. ή δέ παίς είσελθoίJσα δίδωoιV είτε άπό τύχης είτε και δι' άλλΗV τιvΆ

aiTWV

τφ Εύξέvφ­

όvoμα δ' Ήv τη παιδί Πέττα. τούτου δέ ovμπεOOVΤoς και τού πατρός άξιονντος ώς κατά θεόv γεvoμέvης τής δό­

σεως έχειv αΎΤΉV. έλα6εν ό Eύξεvoς γυναίκα καί ovvι[J­ κει μεταθέΜΕVoς τoύvoμα f\ριoτoξέVΗV. και έστι γένος έv Μασσαλίζι άπό τής άVΘΡΏΠOυ μέχρι vϋv Πρωτιάδαι καλoΨΕVOγ Πρώτις Υάρ έyέvετO vΊΌς Εύξέvοv και τής

f\ριoτoξέvης. "

c

37. Θεμιστοκλής τε, ώς φηoιv 1δoΜΕVΕύς. oύ.t άρμα ζεvξάμεvος έταφωv πληθούοης άΥαράς EίoήλaσEv είς τό

άστυ; ΉΣΑv δ ' αVται λάμια και Σκιώτη καί Σατύρα καί Νάννιοv. ού καί αύτός Θεμιστοκλής έξ έτα4Jας Ήv ΥεΥε­ vημέvoς ΌVoμα ~6ρoτόvoυ; ώς 'Αμφικράτης ίστορεί έv τφ περί ΈvΟΟξωv ~vδριOv σvyyράμματι·

~6ρότοvov θρήιοοα -yvvή γέvoς άλλά τεκέοθαι τόv μέyαv Έλληοιv φασι Θεμιστοκλέα.

d NεάVΘΗς δ' ό KVΖικΗVΌς ΈV τη τρίτη και τετάρτη

TaJv

Έλληvικώv 1oτoριώv Εύτέρπης αύτόv ε[VΑΊ φηoιv VΊΌv.

110

,

ΔEΠINO~OΦ:a:rΩN ΙΓ

Νάνος ετοίμαζε το γάμο της κόρης του και κάλεσε στο συμπόσιο τον Εύξενο, που κατά τύχη 6ρέθηκε τότε εκεί. Ο γάμος γινόταν κατά τον ακόλουθο τρόπο. Μετά το δείπνο έπρεπε η κόρη να δώσει σε όποιον αυτή ήθελε από τους μνηστήρες μια γεμάτη φιάλη' ο' όποιον την

έδινε, αυτός ήταν ο γαμπρός. Η κοπέλα, όταν μπήκε, έδωσε τη φιάλη είτε κατά τύχη είτε για κάποια άλλη αιτία στον Εύξενο' το όνομα της κοπέλας ήταν Πέττα. Όταν έγινε αυτό και ο πατέρας, με την ιδέα ότι η πρ<>­

σφορά της φιάλης έγινε με θεϊκή παρέμ6αση, ζητούσε να την πάρει, ο Εύξενος την πήρε γυναίκα του και ζού­ σε μαζί της, αλλάζοντας το όνομά της σε Αριστοξένη.

Και υπάρχει ως τώρα στη M~ ένα ΥΈνος που προέρχεται από τη γυναίκα αυτή και λέγονται Πρωτιά­ δες διότι ο Πρώτης ήταν γιος του Εύξενου και της Α­ ριστοξένης».

37.

Και ο θεμιστοκλής, όπως λέει ο Ιδομενέας191,

ζεύοντας σε άρμα εταίρες σε ώρα που η αγορά ήταν γε­ μάτη δεν μπήκε μέσα στην πόλη; Αυτές ήταν η Λάμια, η Σκιώνη, η Σατύρα και το Νάννιον. Και ο ίδιος ο θε­ μιστοκλής δεν ήταν γεννημένος από εταίρα που λεγόταν Α6ρότονον; Όπως αναφέρει ο Αμφικράτηςl92 στο έ{ryo του Περί ενδόξων ανδρών: Η Α6ρότονον ήταν από καταγωγή θρακιώτισσα' αλλά

γέννησε, λεν, το μεγάλο για τους Έλληνες θεμιοτοκλή. Ο Νεάνθης από την Κύζικο στο τρίτο και στο τέταρτο

6ώλίο των Eλληvr.κών ιοτοριών του λέει ότι ήταν γιος

111

ΑθΗΝΑΙΟΣ

Κϋρος δi ό έπi τόν άδΕλφόν έmσrραtεύσας ~ έταί­

ραv oώαv ΠΡι Φωκαίδα ΠΡι σoφωτάτηv <καί> κα).)J,­

σπιv yεvoμέvην ε[χε σvστρατεvoμέvηv; Ήv zηνoφάvης φηoi πρότερον Μιλτώ καλoψένηv ~ μετονο­ μαoθηvaι. O1MJΚOλoύθει δi αύτφ καί ή Μιλησία παλλα­

κίς. ό δi μέγας :.uέξανδρoς σύ θαίδα ε[χε μεθ' έαvτoV

e ΤΉV ~mκΉV έταίραν; περί ης φηοι Κλείταρχος ώς αί­ τίας γενoμένry; τoV έμπρηoθfιvαι τά ΈV Περσεπόλει δα­

σO.Euz. αύτη δi ή θαίς [καί] μετά τόν :4λεξάvδρoυ θά­ VΑτov καί Πτολεμαίφ έΥαμήθη τφ πρώτφ δασιλεύσαΥΠ ΑίΥύπτov καί έyέvvrισεv αύτφ τέκvov Λεovτίσκov καί

Λάγov, θυγατέρα δi Eieήvηv, Ήv ΈΓφΕV Ειίνοστος ό Σόλων τών ΈV Κύπρφ 6αoιλε~ καί ό δεύτερος δi της ΑίΥύπτου δαoιλεtς, Φrλάδελqx>ς δ ' έπίκλην, ώς ίοτορεί ό Εύεργέτης Πτολεμαίος ΈV τφ τρίτφ τών Ύπομνφάτων, πλείοταςέσχεν έρωμένας, Διδύμην μέν μίαν των έπι-

f χωρίων ΓvΝΑικΏΝ μάλ' εύπρεπεοτάτην ΠΡι όψιν και Βιλι­

οτίχην, έτι δi ~γαθόκλειαν και Στρατσνίκην, ης τό μέ­ γα μνημείον ύπηρχεν έπi τfί πρός ΈΛΕVΣίVΙ θαλάoσrJ,

και Mύρτιov και άλλας δέ πλείοτας, έπιρρεπέοτερος ών

πρός άq{XJδίoια. Πολύ6ιος δέ έν τfί τεoσαρεσκαιδεκάτrι των 1οτοριών Κλεινούς φησι της οίνοχοούοης αύτφ

είκόVΑς πολλάς άνακείοθαι κατά τΉv :4λεξάνδρειαν μο­ νoχίτωVΑς και ρvτόν έχOύaας ΈV ταίς χερσίν. αί δi κάλ­ λιοται των οίκιών, φησίν, ού MVΡΤίov και Mvηoίδoς

και Πoθει'Vfις πρoσαγoρεύoVται; καίτοι Mνηoiς μέν ην αύλητρίς και Ποθεινή

. ..,

Mύρτιov δέ μία των άποδε-

112

της Ευτέρπης. Ο Κύρος, που εκστράτευσε εναντίον τotl αδεQφoύ τotl, δεν είχε μαζί τotl στην εκστρατεία μια γυ­

ναίκα από τη Φώκαια, που ήταν εταίeα και λεγόταν ότι είναι πολύ σοφή και πολύ όμορφη; Ο ΙηνοφάνηςΙ93

λέει ότι αυτή πρωτύτερα λεγόταν Μι.λτώ και άλλαξε το όνομά της σε Ασπασί.α. Aκoλouθoύσε τον Κύρο και η

παλλακίδα τotl από τη Μίλητο. Και ο μέγας ~αν­ δροςΙ94 δεν είχε μαζί 'W\J τη θαίδα, την εταίeα από την

Αττική; Γι' αυτήν ο ΚλείταρχοςΙ95 λέει ότι έγινε αιτία να καούν τα ανάκτορα στην Περσέπσλη 196. Αυτή η θαίδα μετά το θάνατο τotl ~ανδρoυ παντρεύτηκε τον Πτο­ λεμαίο, που πρώτος δασίλευσε στην Αίγυπτο, και τotl

γέννησε το Λεοντίσκο και το Λάγο-και. κόρη την Eιeήνη, πotl την παντρεύτηκε ο Εύνοστος, ο 6ασιλιάς των Σόλων στην Κύπρο. Και ο δεύτερος 6ασιλιάς της Αιγύπτotl, που επονομάστηκε Φιλάδελφος, όπως αναφέρει ο Πτο­ λεμαίος ο Ευεργέτης στο τρίτο 6ι6λίο των Υπομνημάτων τotl, είχε πάρα πολλές ερωμένες, τη Διδύμη, μια από τις

εντόπιες γυναίκες με εξαιρετική ομορφιά, τη Βιλιστίχη, ακόμη την Αγαθόκλεια και τη Στρατονίκη, πotl μεγάλο

μνημείο της υπήρχε στην παραθαλάσσια περιοχή κοντά στην Ελευσίνα, και το Μύρτων και άλλες πάρα πολλές,

καθώς ήταν πάρα πολύ επιρρεπής στα .σεξουαλικά ζη­ τήματα. Ο Πολύ6ιοςΙ97 στο δέκατο τέταρτο 6ι6λίο των Iστoρu!Jν τotl λέει ότι της Κλεινώς, της οινοχόου τotl,

υπήρχαν στην Αλεξάνδρεια πολλές εικόνες με ένα μόνο χιτώνα και με ρυτό στα χέρια της. Και δε λέγονται, γρά­

φει, τα πιο όμορφα σπίτια της Μυρτίου, της MVΗΣΊΔΑς,

της ΠoθειVΉς; Και 6έ6αι.α η Μνησίδα ήταν αυλητρίδα, αυλητρίδα ήταν και η Ποθεινή_. ενώ το Μύρτιον ήταν

113

ΑθΗΝΑΙΟΣ

δειyμέvων καί κοινών δεικπμάδων. του δέ Φιλοπάτορος

577

6ασιλέως Πτολεμαίου ούκ :4γαθόκλεια ή έταίρα έκρά­

τει, ή και πάσαν άVΑτρέψασα τΉv 6ασιλείαν; Εύμαχος δέ ό Νεαπολίτης έν τη δεVΤέρ(z των περί :4ννί6αν Ιστο­ ριών lερώνυμΌV φησι τΌv τvραννήoαvτα Σvρακoσίωv ά­ γαγέοθαι ΓVVΑίκα <μίαν> των έπ' οίκήματος προεστη­ κvιων Πειθώ όνομα καί άποδείξαι 6aorλί.δα.

38.

Ίψό­

θεος δ' ό στρατηγήοας :4ΘΗVΑΊΩν έπιφαVΏς έταίρας Ήv υίός θρ(lττης τό γένος, σεμvijς δ ' άλλως τούς τρόπους. μεταΟΟλλοοοαι γάρ αι τοιαυται είς τό σώφρον των έπί

b

τούτφ σεμvvvομέ'Vων είσί 6ελτωυς. ό δέ Ίψόθεος καί σκωπτόΜΕVΌς ποτε ότι τοιαύτης είη μητρός "καί χάριν

γε αύτfί, φηaίν, olδα, ότι δι' αΎΤΉV KόνωVΌς είμι υίός." Φιλέταιρον δέ τΌv Περγάμου καί τής Καιvijς ταύτης λε­ γομένης 6aσιλεύοαντα χώρας Βόας αύλητρίδος έταίρας τό γένος άπό ΠαφλαγoVΊΑς υίόν φηaι γενέσθαι Καρύ­ στιος ΈV Ιστορικοίς Υπομτημαοιν. :4ριστοφών δ ' ό ρή­

τωρ ό τόν νόμον είσεvεγκών έπ' Εύκλείδου άρχοντος,

aς άν μή έξ άστfις γέVΗΤαι νόθον εΤναι, αύτός άπεδείc χθη ύπό Καλλιάδου του κωμικου έκ Χορηγίδος τής έ­ ταίρας παιδoπoιησάΜΕVoς, ώς ό αύτός ίστορεί Καρύ­ στιος έν τρίτφ Υπομνημάτων. Δημήτριος δ' ό Πολιορ­

κητής ού δαιμ.oVΊΩς ήρα Ααμίας τής αύλητρίδος, έξ ης έσχε και θυγατέρα Φiλαν; τΉv δέ Αάμιαν Πολέμων φη-

114

ΔEΠINOΣOΦIΣ"roN Π'

μια από τις πιο γνωστές και κοινές πόρνες που έκαναν μψικές επιδείξεις. Και το 6ασιλιά Πτολεμαίο το Φιλο­

πάτσρα δεν τον εξουσίαζε η εταίρα Αγαθόκλεια, αυτή που του ανέτρεψε όλη τη 6ασιλεία; Ο Εύμαχοςl98 από τη Νεάπολη στο δεύτερο 6ι6λίο των Ιστοριών Υια τον Αννί6α λέει ότι ο Ιερώνuμoςl99, που κυ6έρνησε ως τύ­ ραννος τους Συρακόσισυς, παντρεύτηκε μια από αυτές

που ήταν επικεφαλής πορνείου, που την έλεγαν Πειθώ, και την έκανε 6ασίλισσά του.

38.

Ο Ίιμόθεος200, που

υπήρξε στρατηγός των Αθηναίων, ήταν γιος εταίρας με

καταγωγή θρακιώτικη και γενικά. σε6αοτής για τους τρόπους της. Διότι τέτοιες γυναίκες, όταν αλλάζουν και

κάνουν συνετή τη ζωή τους, είναι καλύτερες από εκείνες που περηφανεύονται για τη σύνεσή τους. Ο Τιμόθεος,

όταν κάποτε τον πείραζαν ότι ήταν γιος μιας τέτοιας μητέρας, είπε: «Της χρωστώ και ευγνωμoσίιvη, επειδή

εξαιτίας της είμαι γιος του Κόνωνα2Ο1 ». Ο Καρύστιος202 στα Ιστορικά υπομνήματά του λέει ότι ο Φιλέταιρος,

που 6ασίλευσε στην Πέργαμο και στην περιοχή αυτή που λέγεται Καινή, ήταν γιος της αυλητρίδας Βόας, μιας εταίρας με καταγωγή από την Παφλαγονία. Ο ρήτορας Αριοτοφώντας, που όταν επώνυμος άρχοντας ήταν ο Ευκλείδης203 πρότεινε νόμο να θεωρείται νόθος

όποιος δε γεννιέται από γυναίκα αστή, ο ίδιος απο­ δείχτηκε από τον κωμωδιογράφο Καλλιάδη 204 ότι από­ κτησε παιδιά από την εταίρα Χορηγίδα, όπως αναφέρει

ο ίδιος Καρύστιος στο τρίτο 6ι6λίο των Υπομνημάτων του. Και ο Δημήτριος ο πολιορκητής δεν ήταν ερω­ τευμένος με πάθος με την αυλητρίδα Λάμια, από την οποία απόκτησε και κόρη, τη Φίλα; Ο Πολέμωνας στο

115

ΑθΗΝΑΙΟΣ

σίν ΈV τφ περί τfις ΈV ΣIκtxiM Ποικίλης Στοάς θυγατέρα

ΜΈV εlvαι Κλεάνορος :4θηvαίov, καταoκεvάσαι δέ Σικvωd νίοις τΉv πρoκεΙΜΈΝΗV οτσάν. Wα δέ και ΛεαίVΗς καί αύτfις έταίρας :4mκης ό Δημήτριος καί άλλων δέ πλει­ όwov.

39.

Mάχωv δ' ό κωμφδιοπσιός ΈV ταίς έπιΥρα­

φoμέvaις Χρείαις φrιoiν ούτως ύπερ60λfί δέ τfις ΛεαίVΗς oχijμά τι

περαιvoμέvης ευ παρά τε τφ Δημητρίφ εύημερούσης, φασί και τΉv Λάμιαν τόν 6ασιλέ' εύμελώς κελητίσαι ποτέ έπαιvΕΘΗvΑΊ θ: η δέ τούτ' άπεκρίθη' "πρός ταύτα καί Αέαιναν, εί 6ούλει, κράτει."

ήv δέ ή Λάμια σφόδρα εύθικτος καί άστική πρός τάς

e άποκρίσεις, καθάπερ και ΓVΆθαιvα, περί ης έρoiJμεv. πάλιν δέ περί τfις Ααμίας ό Μάχων ούτω γράφει' Δημήτριός ποθ' ό 6αοιλεύς γένη μύρων

Λ.αμU;ι παρά πότον παντοδα.πών έπEδEίκvmo.

ή Λάμια δ' Ήv αύλητρίς, ης σφόδρ ' ήδέως οχείν φασι κvηoθijvαί τε τόν Δημήτρων. άποδοκιμαζούσης δέ πάντα και πάvv κατεΥχλιδώσης τφ 6ασιλεζ vάρδov τινά

f

διέvεoo' έvεyκείν εύχερη, τfί χεφί τε ταίδoίov άποτρίψας [καί] θιyώv τοίς δακτύλοις

"τovτί Υε, Αάμια, φησίν, άJφράVΘΗΤι και είσει παρά τάλλα διαφοράν όoηv έχει."

κείνη δέ Υελάοαο' "άλλά τούτ: έφη, τάλαν,

116

ΔEΠIN01X)ΦJ:ΣTQN Π"

έρ'Υο του

na τΗv Ποικίλη ΣτΟΟ στη Σικυώνα λέει ότι η

Λάμια ήταν κόρη του Κλεάνορα από την Αθήνα, που κατασκεύασε για τους Σι.κuώνιoυς τη στοά για την οποία γίνεται λόγος. Ο Δημήτριος20S ήταν φιnευμένoς και με τη Λέαινα, Αττική εταίρα κι αuτή, και με άλλες πολλές.

39. Ο

ποιητής κωμωδιών Μάχωνας206 στο έρ'Υο του που

έχει τίτλο Χρείες μιλά έτσι.: Όταν η Αέαινα με εξαιρετικό τρόπο

~ τον εαυτό της και πλάι στο Δφήτριο περνούσε καλά, λεν ότι και η Αάμια κάποτε περίτεχνα γοήτεψε το 6ασιλιά

και δέχτηκε τοις επαίvoις του· κι έτσι απάντησε:

Σχετικά μ' αυτά κράτησε, αν θέλεις, και τη Αέαινα 207 • Η Λάμια ήταν πολύ γρήγορη και ικανή στις απαντήσεις, όπως και η Γνάθαινα, για την οποία θα μιλήσουμε. Πά­ λι για τη Λάμια ο Μάχωνας γράφει έτσι: Κάποτε ο 6ασιλιάς Δφήτριος έδειχνε σε σvμπόoιo στη Αάμια είδη μύρων κάθε λογής. Η Αάμια ήταν αυλητρίδα, και λεν ότι ο Δημήτριος της ήταν πολύ E1f,tάριoτoς κι ήταν τσιμπημένος μαζί της. Αυτή αποδοκίμαζε όλα τα μύρα κι έ6λεπε πολύ περιφρονητικά το 6ασιλιά. έκανε νεύμα αυτός

να της φέρουν κάποιο νάρδο εύκολο, με το χέρι του έτριψε το γεννητικό όργανό του κι αγΥίζοντάς το με τα δάχτυλά του είπε .Λάμια, μύρισέ το αυτό και θα γνωρίσεις πόση διαφορά έχει από τ' άλλα

Εκείνη γέλασε και είπε Αυτό όμως, δύιττv,tε,

117

ΑθΗΝΑιΟΣ

όζειν δοκεί μαι σαπρότατov πάvτων πολύ."

Δημήτριος δ' είπ" "άλλά μήv, vΉ τo~ θεοίς', ά.πό 6aλάvoυ τούτ' έστί, λάμια, 6ασιλικfις."

40. 578

Πτολεμαίος δ' ό του ~γησάρχoυ ΈV ταίς περί τόν

Φrλoπάτoρα Ιστορίαις 6αor.λέωv ΈΡΩΜΈVΑς άVΑγράφων φησίγ "Φιλίππου του Μακεδόνας αύξήσαVΤoς Φiλινναν

ΤΉV όρχηστρίδα, έξ fις και yεvνfιaαι i1ρριδαίov τΌv μετ' fUέξανδρov 6ασιλεΎΣΑVΤα, Δημητρίου δέ του Πολιορκη­ του μετα τιίς προεψημένας Mαviαν, ~vτιγόvoυ δέ Δη­

μώ, έξ fις :.uκvovέα yεννηθiίvαι, Σελεύκου δέ του νεω­ τέρου Μύσταν και NiJσαYo" Ήρακλείδης δέ ό Αέμ6ος ΈV

τη έκτrι και τριακooτfί τών Ιστοριών Δημώ φησιν έρω-

b ΜΈVΗν γενέσθαι του Δημητρίου' fι έπιμα'Vήvαι και τόν πατέρα αύτου ~VΤΊyovoν και άπoκτείvαι Όξύθεμιν ώς και πολλα σvvεξαμαρτάvovτα τφ Δημητρίφ, και ότι ά­ πέκτεινε τιίς τής ΔημoiJς θεραπαίνας στρε6λών.

41.

περί

δέ του είρηΜΈVoυ τής Mαviας όVΌΜΑτoς ό Μάχων τάδε φησίγ

ίσως δ' άν άπορήσαι τις εύλόγως θ' άμα

των

viJv

άκροατών, εί τις ~πική γυνή

προοηγορεύετ' ή έvoμίoθη Mαviα. αίoχρόv γαρ όvoμα Φρυγιακόν ΓVVΑίκ' έχειν,

c

και ταΟΟ' έτα4Jαν έκ μέσης τής Ελλάδος,

μή ΤΉV ~ΘΗVαίων τι κωλVoαι πόλιν,

ύφ' fις άπαvτές είο' έπηvoρθωμέvoι.

118

ΔEΠΊNOΣQΦIΣTQN Π'

μου φαίνεται ότι μυρίζει σαπίλα

mo

πολύ απ' όλα

Κι ο Δημήτριος είπε: ΩoτάJo, μα τοις θεοίς', αυτό, λάμια, προέρχεται από ΟΟσιλική 6άλαvo.

40.

Ο Πτολεμαίος, ο γιος του A~oυ, στο έργο του

Ιστορίες σχετικές με το Φιλσπάτσρα καταγράφοντας ε­ ρωμένες των 6ασι.λέων λέει: «Η χορείπρια Φίλιννα του Φίλιππου, που μεγάλωσε τη δύναμη των Μακεδόνων, από την οποία απόκτησε τον Αρριδαίο, που 6ασί.λευσε

μετά τον Αλέξανδρο' η Μανία μετά απ' όσες έχονν προ­ αναφερθεί του Δημήτριου του πολιορκητή' η Δημώ του Αντίγονου, από την οποία γεννήθηκε ο Αλκοονέας η Μύστα και η Νύσα του νεότερου Σέλευκου». Αϊ.).: ο

Ηρακλείδης ο Λέμ6ος στο τριακοστό έκτο 6ιολίο των IστoρulJν του λέει ότι η Δημώ έγινε ερωμένη του Δη­

μήτριου' εναντίον της θύμωσε με μανία ο πατέρας του Αντίγονος και σκότωσε τον Οξύθεμη, επειδή έκανε, κα­ τά τη γνώμη του, πολλά κακά μαζί με το Δημήτριο και επειδή πνίγοντας σκότωσε τις ακόλουθες της Δημώς.

41.

Για το όνομα της Μανίας που έχει προαναφερθεί ο

Μάχωνας λέει τα ακόλουθα.:

Ίσως κάποιος από τοις τωριvoίς' ακροατές

και δικαιολογημένα θα παραξενευτεί αν μια ΓVVΑΊΚα με αττική καταγωγή ovoμάστηκε ή θεωρήθηκε Μα' ''.i1. Διότι είναι ντροπή να έχει φρvγr.κό όνομα μια yvvαικα και μάλιστα εταφα που προέρχεται από το κέντρο της Ελλάδας,

να μην το εμποδί1;,ει κάπως η πόλη των Αθηναίων, από την οποία όλοι οι άνθρωποι έχουν μπει σε τάξη.

119

ΑθΗΝΑιΟΣ

τό μέν ουν ύπάρχOV εύθέως έκ παιδίου αύτjj Μέλιπ' ην δνομα. τφ μεrέθει μέν <ην> τών τότε ΓVVΑΙΚΏν δραχύ τι καταδεεστέρα· φωvn δ' όμιλU;ι τε κεχoρηγημέvη

πάνυ τ' εύπρόσωπος ούσα καί καταπληκτική πολλοίς' έραστάς καί πολίτας καί ξένσις

έχovσ'

d

-

όπου περί <τής> yvvαικός τις λόγος

γένοιτο, μαVΊΑV τΉv Μέλιπαν ώς καλήν

έφαoκov ε[vαι, καί προσεξειργάζετο αύτή τό πλείον. ΉvΊκΑ τις οκώψειε γάρ, ρψάτιον εύθύ τούτο "μαVΊΑV" άνε6όα, αtitή θ' ότ' έπαιvoίη τιν' Τι ψtyoι πάλιν,

έπ' άμφoτΈΡΩV προσέκειτο μανία τών λ6Υων. διό τής μανίας τό ρημ' έπεκτείVΑς δοκεί καλέσαι τις αΎΤΉV τών έραστών Μανίαγ

μάλλον τό πάρεργον έπεκράτησ' Τι τoΎVoμα.

e

έδόκει δέ λιθιάν, ώς έοιχ: ή Μανία· Γνάθαιvα δ ' είς τά στρώμαθ' ότι προίετο,

έvoVΘΕΤΉΘΗ τούτό πως ύπό Διφfλoυ. μετά ταύτα δ' ή ΓVΆθαινα πρός τΉv MαVΊαν έλοιδορείτο καί λέγει "τί τούτο, παί,

εί καί λίθον εlχες;" ύπολα60iJo' ή Μανία "έδωκ' άν, ίν' εlχες, ψήο: άπoψίioθαι, τάλαν."

42. f

ότι δ ' ην καί άστεία τις άπoκρίvαoθαι, τάδε περί

αύτfις ό Μάχων άvαyράφει· τής Μανίας ήρα Λεovτίoκoς ποτέ

ό παΥιφαΤιαστής καί ovvείΧ' αΎΤΉV μόνος Υαμετης τρόπον yvvαικός. ύπό δ' :4m]voρoς

120

ΔEΠINOΣQΦIΣfQN ΙΓ

Λοιπόν το όνομα που είχε αμέσως από ΠfV παιδική ηλικία της ήταν Μέλιττα. Στο ύψος ήταν

λίγο κovτύτερη από τις O'ύ}xρoVΈς της ΓVVΑΊΚΕς αλλά στη φωVΉ και στη σι(ήτηση ήταν πρoικισμέvη, καθώς ήταν πολύ ευπρόσωπη και εvrvπωσιακή,

και είχε πo~ εραστές, και συμπολίτες και ξέvot,ς όπου yιVΌταν κάποιος λόγος για τη ΓVVΑΊΚΑ αvτή, τι μαvία, έλεγαν ότι η Μέλιττα ήταν όμορφη. κι έπειτα εκείVΗ έδιvε στο όvoμά της έκταση

μεγαλύτερη. ΔιότΙ., κάθε φορά που ΠfV πε~ε κάποιος, αμέσως αυτή τη λεξούλα φΏVΑΖε: μαvία! Κι η ίδια, όταν EΠαιvoύoε ή κατηΥορούσε κάπoιov,

και στις δυο περιπτώσεις πρόο(!ετε: μαvία! Φαίvεται ότι επεκτείvovτας τη λέξη μαvία κάποιος από τσι,ς εραστές της ΠfV ovόμασε MΑVΊΑ· έτσι επικράτησε πω πολύ το παρωvύμιo παρά το όvoμα. Πίστεψαν, όπως φαίvεται., πως η Mαvία είχε πέτρα στα vεq;μi· αλλ' η IVάθαιvα, επειδή λέρωvε τα στρώματα, Φ κάπως αυτή τη ι7Iψ6ovλή

από το Δίφιλο. 'Υστερα η IVάθαιvα ~ε τη Mαvία και της είπε

11

μ' αυτό, κόρη μου, αν είχες

πέτρα στα vεφρά; Η MΑVΊΑ τότε της απάvτησε:

θα σου ΠfV έδιvα, δ~ για vα μπορείς vα τρί6εσαι.

42. Ότι η Μανία

ήταν και ικανή να δίνει απαντήσεις, ο

Μάχωνας γράφει και τα ακόλουθα γι' αυτή: Κάποτε ήταν ερωτεψέvoς με τη MΑVΊΑ Ο .Λεovτίoκoς208,

ο αθλητής του παyκράτιov, και ΠfV κρατούσε μόνος του σαν vα ΠfV είχε παντρευτεί. Όταν έμαθε αργότερα

121

ΑθΗΝΑΙΟΣ

μoιχεvoμέvηv αίοθόμενος αύΤΉV ύστερον

σφόδρ' ήγανάκτηο: η δέ ''μηθέν, φησί, σο' ψυχή, μελέτω' μαθείν Υάρ αίοθέσθαι θ' άμα

Όλυμπιovrκών νυκτός άθλητών δvείν

579

πλΗΓΉV <παρά πληγήν> τί δΎVαταί ποτ' ήθελον."

αίΤOυμέVΗV λέγOVΣΙ την πvΓΉv ποτε ύπό του ΟΟοιλέως MαVΊΑν Δημητρίου

άVΤαξιώσαι δωρεάν καύτόν τιvα. OOVΤoς δ' έπwτρέψασα μετά μικρόν λέγει "fιγαμέμyoνoς παζ

vVv

έκείν' έξεστί σοΙ.."

ε[ναι δοκών αύτόμολος άνθρωπος ξένος καΙ παρεπιδημήοας fιθήvησίν ποτε

την MαVΊαν μετεπέμψαθ: όσον Τίτησε δούς.

b

είς τόν <πότον> δ' ην ΣVμπαρειληφώς τινας έκ τijς πόλεως τών έπιγελάν είθισμένων

άπαvτα τοίς τρέφovΣιν αίεί πρός χάριν'

OOυλόΜΕVoς ε[ναι γλαφυρός άστείός θ' άμα, τijς MαVΊας άριστα παιζούσης σφόδρα

άVΙΣΤαμένης τε πολλάκις, είς δασύποδα αΎΤΉV έπΙΚΡOiJσαι ΟΟυλόμενος "πρός τών θεών, μειράκια, τί δοκεί τών άγρίων ύμίν ποτε

c

έν τοίς όρεσι τάχwτα θηρίον τρέχειν;

ή MαVΊΑ δ' "αύτόμολος, ώ 6έλτιστ:" έφη. μετά ταύτα δ' ώς είαηλθε πάλιν ή MαVΊα,

122

ΔΕlπΝοΣΟΦIΣΤΩΝ ΙΓ

ότι αυτή μοιχευόταν με τον AVΤΉVoρα209, αγαVΆκτησε

πολύ. Αυτή όμως του είπε: Μη σε νοιάζει διόλου, ψυχή μου' διότι ήθελα να μάθω και ν' αντιληφθώ ποια δύναμη είχαν δυο αθλητές Ολυμπιονίκες

μέσα σε μια νύχτα να ανταλλάσσουν χτυπήματα. Όταν κάποτε ο 6ασιλιάς Δημήτριος είχε ζητήσει

να του προσφέρει τα πισινά της, λεν ότι η Μανία ζήτησε σε ανταπόδοση να της κάνει κι αυτός κάποιο δώρο.

Όταν της το έδωσε, 'γύρισε ύστερα από λίγο και είπε: Γιε του Αγαμέμνονα, τώρα μπορείς να έχεις εκείνο που θέλεις2ΙΟ.

Κάποιος άνθρωπος που φαινόταν ότι είναι ξένος, ότι είχε έρθει μόνος του και ότι έμενε στην Αθήνα κάλεσε κάποτε τη Μανία δίνοντάς της όσα του ζήτησε.

Στο συμπόσιο είχε προσκαλέσει κάποιους από την πόλη από αυτοΙ;- που είναι συνηθισμένοι να επιδοκιμάζουν με το γέλιο τους όλες τις ενέργειες όσων τους τα~oυν,

για να τους είναι ευχάριστοι' επειδή ήθελε να είναι γλαφυρός και κομψός συγχρόνως, καθώς η Μανία έπαιζε άριστα και V1jΚlJνόταν πολλές φορές, θέλοντας να τη συγκρίνει με τους λαγοΙ;- είπε: Για όνομα των θεών, παλικάρια μου,

ποιο τέλος πάντων απ' όσα αγρίμια ζουν στα 6ουνά

σας φαίνεται ότι είναι το πιο γρήγορο στο τρέξιμο; Η Μανία τότε είπε: Αυτός που έρχεται μόνος του, καλέ μου.

Ύστερα από αυτά, όταν ξαναμπήκε στην αίθουσα η

Μανία,

123

:1

ΑθΗΝΑΙΟΣ

τόv αύτόμολον έσκωπτε ρίψασπίν τ' έφη αύτΌV yεyovέvαι προσ6ολης ούσης ποτέ ό δέ στρατιώτης ίιπό τι <δή> oκtψoπάσας άπέπεμψε ταύτηγ διαλι.πoVσα δ' ΉΜΈΡΑV ''μηθέν παρά τούτο, φησί, λvπoυ, φίλτατε·

ού Υάρ ού φεύΥων άπέ6αλες ΤΉV άσπίδα, μά τΉv :Aq;{)OδίΤΗV, άλλ' ό οοί χρήσας τότε."

d

έν ovμπoσίφ δ: ώς φαοι, παρά τfί Mαvί{x παρεδέξατ' αΎΤΉV τών πovrplW τις πάvv.

,φθ' ώς έπηρώπρε "πότερ' άνω θέλεις έλθοίχΙ άμα 6αλείν ή κάτω;" γελάσαο' "άνω,

δέλ τιστε, φησίν. ύπό τι Υάρ δέδοικά οε, μή μου προπεσούσης τούμπλόκιον tJπεκτράmς."

43.

και άλλων δέ έτΑφΏV άπoμVΗμovεύματα ό Μάχων

e ovvήγαyεv, Ώv ούκ άκαιρόν έοτιν κατά τό έξης μvημo­ vεVσαι.. ΓναθαίVΗς ΜΈV ούτως [παρά Γvαθαίvrι Δίφιλος πίvωv ποτέ

"ψVχρόv γ: έφη, τάγγείov, ώ Γνάθαιν: έχεις." "τών ΣΏv γάρ, εlπεv, έπιμε).ώς, ώ Δίφιλε, είς αύτό γ' αίεί δραμάτων έμ6άλλoμεv.'1 πρός τΉv Γνάθαιvαν Δίφιλος κληθείς ποτε έπί &ίΠvoν, ώς λέyovσι, τοίς :Aq;poδιoίoις, τιμώμενος μάλιστα τών έρωΜΈVΩV

124

ΔEΠINOΣQΦIΣTQN ΙΓ

πείραζε αυτόν που είχε έρθει μόνος του και είπε ότι

αυτός είχε πετάξει από δειλία την ασπίδα του, όταν έγινε κά­ ποτε επίθεση.

Ο στρατιώτης oκvl(xo.πιάζovτας ~ για την .προιώλή

την έστειλε στο σπίτι της. Όταν πέρασε μια μέρα, του

n' αυτό,

αγάπη μου, να μη δείχνεις καμιά λύπη·

διότι δεν παράτησες εσύ την ασπίδα 6άζovτάς το στα πόδια, μα την Αφροδίτη, αλλ ' εκείνος που τότε σου τη δάνεισε. Σ' ένα συμπόσιο, όπως λεν, στο σπίτι της Mα'Vίας,

κάποιος από τOtις' πολύ πo~ τΗv άδραξε από πWω. 'Υστερα τη ρώτησε: Ποιο από τα δω, θέλεις να έρθεις

μαζί μου από μπρος ή από πίσω; Γέλασε κείνη κι είπε: Από μπρος, καλέ μου. διότι σε φΟΟάμαι, μήπως, αν πέσω

μπρούμυτα, μου κόψεις τις πλεξοωες με τα δόντια

43.

Ο Μάχωνας συγκέντρωσε aξιoμνημόνευτα λόγια

και άλλων εταιρών, που δεν είναι αταίριαστο να τα μνημονεύσουμε στη συνέχεια. Για τη Γνάθαινα μιλά έτσι:

[Ο Δίφιλος πίvovτας κάποτε στο σπίτι της Γνάθαινας

είπε: Το αγγείο που έχεις, Γνάθαιvα, είναι ψυχρό. Αυτή του απάvτησε: Δίφιλε, ο' αυτό πάντοτε 6άζω

με φρovτί1xx κάποιο από τα δραματικά έργα σου.] Όταν κάποτε ο Δίφιλος προσκλήθηκε στο σπίτι της ΓνάθαιVΑς για δείπvo, όπως λεν, κατά την εορτή των A~ν, καθώς είχε τη μεγαλύτερη εκτίμηση απ' όλοις τοις

αyαπημέvoιις της

125

ΑθΗΝΑΙΟΣ

(ήσθε δ' ύπ' αύτfις έκτεVΏς άyαπώμεvoς)

παρiίv έχων δύο Χία, θάοια τέπαρα, μύρον, στεφάΥΟις, τραγήματ: έριφον, ταινίας, όψον, μάyεΙΡOV, τά μετά ταύτ' αύλητρίδα.

f

και των έραστων Συριακού τινος ξέΥου

πέμψαντος αύτjj ΧιόvΑ ααπέρδην θ' ένα,

αίoχυvOμέVΗ τά δώρα μή τις καταμάθrι φυλαπoΜΈVΗ τε πολυ μάλιστα Δίφιλον, μή δψ δίκην μετά ταύτα κωμφδoυΜΈVΗ, ,

"

Τ

"

,

το μεν ταριχος ειπε ταχεως αποφερειν

πρός τους σπα'Vίζειν όμολΟΥουμέΥΟις άλών, την χιόνα δ ' είς τόν άκρατον ένσείσαι λάOw·

580

τφ παιδί τ' έπέταξ' Έ;XέαVΘ' όσον δέκα

κυάθοις πρoσεvεyκείν Διφίλφ ποτήριον. ύπερηδέως δέ την κύλικ ' έκπιών άφVω

και τό παράδοξov καταπλαΥείς ό Δίφιλος

"τη τΉv :Αθηνάν καί θεo~, ψυχρόν Υ: έφη, ΓVΆθαιν: έχεις τόν λάκκον όμολοΥουμένως."

fι δ' εlπε "των σων δραμάτων Υάρ έπιμελώς είς αύτόν αίεί τους προλόΥοις έμ6άλλομεν."

μαστιΥίας μώλωπας ύψηλους έχων μετά τfις ΓναθαίVΗς άπό τύχης άVΕΠαύετO.

b

περιλαμΟΟΥουσα δ' αύτόν, ώς άνώμαλον

τό νωτον εlχε παντελώς, "τάλαν, τάλαν άVΕΡ, πόθεν έχεις ταύτ: έφη, τά τραύματα;" κάκείνος αύτjj ΣΥVΤόμως άπεκρίνατο

126

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ ΙΓ

(ευχαριστήθηκε τΗv πολύ μεγάλη αγάπη της γι' αυτόν),

πήγε με δυο αγγεία με χιώτικο κρασ~ με τέσσερα με θασιώτlΚO, με μύρο, με στεφάνια, με ξερούς καρπούς, με κατσικάκι,

με κεφαλόδεσμους, με εδέσματα, με μάΥεΨΟ και κυρίως με αυλητρίδα.

Όταν κάποιος εραστής της ξένος από τη Συρία της έστειλε λίγο χιόνι κι ένα ψάρι σαπέρδα, επειδή ντράπηκε μήπως κάποιος πληροφορηθεί ποια δώρα της στάλθηκαν και επειδή κυρίως προσπαθούσε να φυλαχτεί από το Δίφιλο, μήπως αργότερα τιμωρηθεί μ' αναφορά σε κωμωδία του,

έδωσε εντολή γρήγορα να παν το παστωμένο ψάρι σ' όσους κατά Υενική ομολογία στερούνταν παστά ψάρια

και πρόσταξε το δούλο της κρυφά να χύσει το χιόνι στο ανέρωτο κρασί και χύνοντας ως δέκα

κύαθoVς απ' αυτό να προσφέρει το ποτήρι στο Δίφιλο. Όταν με μεγάλη ευχαρίστηση ήπιε το ποτήρι ο Δίφιλος και ένιωσε κατάπληξη με το παράδοξο αποτέλεσμα, είπε: Μα την Αθηνά και τους θεούς, χωρίς αμφι60λία, Γνάθαινα, το κελάρι των κρασιών σου είναι ψυχρό. Eκείvη του απάντησε: Σ' αυτό 6άζω πάντοτε

με φρσντίδα τους προλόγους των δραματικών έργων σου. Ένας μαστιγωμένος δούλος, που είχε μώλωπες ψηλά στη ράχη του έτυχε να είναι σε κρεΟΟτι με τη Γνάθαινa

Καθώς τον αγκάλιαζε, μόλις είδε ότι η ράχη του ήταν εντελώς αvώμαλη, είπε: Δύστυχε, δύστυχε άVΘΡΩπε, από πού έχεις στη ράχη σου τα τραύματα αυτά; Εκείνος της έδωσε τότε μια σύντομη απάvτηση,

127

ΑθΗΝΑΙΟΣ

ότι παίς ποτ' Ώv άνεiλετ: είς πvρΑν ότε παίζων μετά τιvων ήλικιωτών ΈVΈΠΕoεv.

"τη τΉv φiληv Δήμητρα, δικαίως ΤΟΙΥαρ, άνθρωπε, φηοίν, έξεδάρης άκόλαστος ών." παρά Δεξιθέ(l δειπνούσα θ;ιταίρl;ι ποτέ Γvάθαιvα, τούψον άποτιθείσης πάν σχεδόν

c

τής Δεξιθέας τfί μητρί, "τη τΉv ·Αρτεμιν, ε~ φησίν, (ιδειν, ή Γνάθαιvα, τoVτ' έγώ,

τfί μητρί ovvεδεiπvoυv άν, o~ί σοί, γύvαι." έπεί προέ6η τοίς έτεσιν ή Γνάθαιvα καί

ήδη τελέως ην όμολογουμένη σορός, είς τΉv άyoράv λέyovσιν αύΤΉV έξίvαι καί τούψον έφοράν καί πολυπραγμονείν πόσου

πωλείθ' έκαστον. ε[τ' ίδούσα κατά τΎχΗv ίστώvτα κρεoπώληv τιν' άστείον πάνυ

d

- ---

τfί θ' ήλικίζι σφόδρα νέον "ώ πρός τών θεών, μειράκιον, ό καλός, φηοί, πώς ίοτης; φράσονο"

δ δέ μειδιάοας "κύ6δ: έφη, τριω6όλου." "τίς δ' ούπιτρέψων έστί σοι, φηaίν, τάλαν,

όντα Υ' ΈV :.ι~ Καρικοίς χρijoθαι σταθμοίς;" Στρατoκλijς δύ' έρίφovς προίκ' έδίδου τοίς yvωρίμoις λοπάδας δ' έvάλμovς έπιovvήρτvεv, δοκών καί δίψαν ύπoδιπλofxιθ' άν είς ΤΉV αύριον

e

τοίς έ.πιovvάπτειν 6oυλoμέvoις τΌv έωθιVΌν, μακράς δέ πράπειν είς τά λοιπά ξυμ60λάς.

128

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ Π'

ότι τα δέχτηκε κάποτε, όταν ήταν παιδί, καθώς παίζοντας με κάποιοις- σvvoμη).ίκoις- του έπεσε σε πυρά

Κι αυτή του είπε Μα την αγαπητή Δήμητρα, δίκαια ασφαλώς

γδάρθηκες, άVΘΡΩΠε, έτσι που ήσουν ακόλαστος. Όταν κάποτε η ΓVΆθαινα δει.πvoύσε στο σπίτι της εταίρας Δεξιθέας, που όλα σχεδόν τα εδέσματα τα κρατούσε για τη μητέρα της, είπε: Μα την Άρτεμη, αν ήξερα εγώ ότι εσύ θα έκανες αυτό, θα δει.πvoύoα στο σπίτι της μητέρας σου, όχι στο δικό σου, -yvvαίκα. Όταν πρoχΏρΗΣΑv τα χρόνια της Γνάθαινας και πια

κατά γενική ομολσΥία είχε κατα~ι πτώμα εντελώς, λεν ότι 6Υήκε έξω και πήγε στο χώρο της αγοράς, έ6λεπε τα εδέσματα και ψιλορωτούσε πόση ήταν η τιμή του καθενός. Έπειτα, όταν κατά τύχη είδε

κάποιον κρεοπώλη να στέκεται, που ήταν πολύ καλός και πολύ νέος στην ηλικία, του είπε: Για όvoμα των θεών, παλικάρι μου, εσύ ο όμορφος, πώς ζvyίζεις; Πες μου.

Εκείνος γελώντας είπε: Σκυφτά για τρεις o6oλo~ Αυτή του είπε: Ποιος είναι αυτός που θα σου επιτρέψει, δ~ε, όταν είσαι στην Αθήνα, να χρησιμοποιείς σταθμά της Καρίας; 211

Ο Στρατοκλής έδινε στοις- yνωoτo~ του δωρεάν δυο κατσικάκια,

αλλά πρόσθετε πιάτα με αλμυρά εδέσματα νομίζοντας ότι θα διπλαaιαστεί η δίψα την αυριανή ημέρα για όσοις- θα ήθελαν να avvεχίaoυν την οινοποσία ως το πρωί

και θα πληρώσουν ακρι6ά για τα υπόλοιπα

129

ΑθΗΝΑιΟΣ

Γνάθαινα δ' αύτijς εΤ.πε πρός ΈΡΑΣΤΉV τιvα oτραγγεvόμεvov όρώσα περί τάς ovμ6oλάς "Στρατoκλfις έπ' έρίφοις, φηοί, χειμώνας ποιεί." ίδofJσ' έφη60ν ή IVάθαιν' ίoχvόν πάνν

και μέλανα λεπτόν θ: ώς έσιχ: ύπερ60λfί και λαπΑρΌv, έτι' δέ των έφή6ωv 6ρaχύτερον, έσκωπτεv είς "Aδωvιv. άvαyώyως δέ πως του μειρακίοκου και τvραvνrκώτερov

f

αύτjj σvvαVΤΉΣΑvτoς έμ6λέψαaα τη θυγατρi μετ' αύτijς ovμπoρεvoμέvn λέγει' ",S, ..... _.,:,

.,..,.,

"

υι.M.CWτερoν ην, ω τεκvoν, vη τω

Οε' ω....

"

λέyovoι Πovτικόv τι μειρακύλλιον

άvαπαVΌΜΕνov μετά της Γναθαίvης άξιoύv πρiiJov yεvόμεvov, ώστε την πvΓΉv άπαξ αιπφ παρασχείγ τΉv δέ τoVτ' είπείν "τάλαν,

έπειτα τΉv ΠVΓΉV με

vVv αίτείς, ότε

τάς liς έπί voμην καιρός έστιν έξάγειv;"

581

44.

και Γναθαιvίoυ δέ γε της θυγατριδf]ς αύτijς τάδε

άvαΎρά~ι'

είς τάς :4ΘΉVΑς παρεπιδημήσας ξένος σατράπης πάνυ γέρων, ώς έVΕVΉΚOVΤ' <ων> έτών,

Κρovίoις άπιofJσαν εlδε τΉv Γvαθαίvιoν

130

ΔEΠINOΣQΦIΣTQN Π'

Η ΓVΆθαινα είπε τόπ σ' ΈVΑV ΕραΟΤή της, που τον έ6λεπε να στριφoγvρίζει, για την πληρωμή: Ο Στρατοκλής

με τα κατσικάκια του προκαλεί μεγάλες αναταραχές. Η ΓVΆθαιvα, όταν είδε έναν έφη60 πολύ ισχνό, μαύρο, εξαιρετικά λεπτό, όπως φαίνεται, και με χαλαρωμένα μέλη και πιο κοντό στο ύψος από τOtς' σvvoμήλικo~ του, τον πείραζε λέγοντάς τον Άδωvη. Όταν με κάπως αVΆ­ γωΥο

και κάπως αυστηρό τρόπο της συμπεριφέρθηκε το παλικάρι,

η Γνάθαινα έριξε μια γεμάτη νόημα ματιά στην κόρη της που 6άδιζε στο δρόμο μαζί της κι αμέσως της είπε: θα ήταν πιο σωστό, παιδί μου, μα τις δυο θεές_212

Λεν ότι κάποιο παλικαράκι από την περιοχή του Πόντου που ξάπλωνε μαζί με τη Γνάθαινα της ζητούοε, όταν έφτασε το ξημέρωμα, να το αφήσει να ρθει από πίσω της μια φορά. εκείνη του είπε τότε αυτό: Δύστυχε άvθρωπε,

μου ζητάς να ρθεις από πίσω μου, την ώρα πια που είναι η κατάλληλη στιγμή να 6γάλεις τα γουρούνια γι.α δοοκή;

44. Και για την ανεψιά της Γνάθαινας (ο Μάχωνας) αναφέρει τα ακόλουθα:

Ένας ξένος σατράπης πολύ γέρος, περίπου ΕVΕVΉVΤα ετών, που ήρθε, γι.α να μείνει στην Αθήνα, είδε

στην εορτή των ΚρoVΊΩV 213 το l'vαθαίvιoν να φεύγει

131

ΑθΗΝΑΙΟΣ

μετά τtjς ΓVΑθαίVΗς έξ :Aq.{)Oδιoίoυ τινός,

τό τ' εlδoς αύτfις τo~ ρvθμo~ τε καταμαθών έπvvθάνετo μίοθωμα πράοοεται πόσον

b

τtjς VVΚτός. ή [\ιάθαιvΑ δ' είς τΉv πορφύραν καί τά δόρατ' άπ06λέψασα δραχμάς χιλίας έταξεν. ό δ' άφVΩ καφίμην πληγείς "παπαζ

ζωγρείς, ΓΎVαι, φήσ: ένεκα του στρατιωτικου· μνας πραξαμέVΗ δέ πέντε τάς aπoνδάς ποου καί στρώσov ήμίν ένδον." η δ' έπιδέξιον

ΟΟυλόμεvoν ε[vαι τόν oατρΆπΗv άπεδέξατο,

c

τ δέ" ειπεν·.

...

δός

.,

,

ι:J.u,r, α1Ον ΕΠιVVfA'C'ις, πατερ·

o'lδα γάρ άκρισώς καί πέποιθα τoiίθ' ότι είς vrJκτ' άποδώσεις τφ ΘVΓΑτρίφ μου δIπλoVv."

έν ταίς :Αθήναις χαλκοτύπος οφόδρ' εύφvής, καταλελvκVΊΑς τtjς ΓVΑθαιvίoυ σχεδόν ούκέτι θ' έταιρείν ύπομενούοης διά τό πως τόν :Aνδρόvrκoν ήδέως αύτfις έχειν τόν ύποκριΤΨ τότε δ' όντος έν άποδημφ,

d

έξ ού γεγονός ην άρρεν αύτφ παιδίov, ούχ ύπOμένOvoαν τΉv ΓναθαίVΙOν λα6είν μίοθωμα, λιπαρών δέ καί προσκείμενος πολύ δαπαVΉΣΑς έσχεν αύτήν χρvoίον. άνάγωγος Ώv δέ καί 6άvαvaoς παντελιί)ς ΈV σκVΤOΤOμείφ μετά τινων καθήμενος κατεσχόλαζε τtjς Γναθαιvίoυ λέγων,

έτέρφ τρόπφ ΜΈV ovγyεγεvijoθαι μηδεvί, έξης καθιππάσθαι δ' ύπ' αύτfις πεντάκις.

e

μετά ταiίτ' άκούσας :Aνδρόvrκoς τό γεγονός

έκ τtjς Κορίνθου προσφάτως άφΙ:Υμένος

132

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ Π'

μαζί με τη IVάθαινα από κάπow ναό της Αφροδίτης όταν αντιλήφθηκε τη μορφή και τις συμμετρίες της, ζητούσε να μάθει πόσο πλtpδvεται για μια νύχτα.

Η IVάθαινα ρίΧVOVΤας μια ματιά στα πορφυρά ρούχα του και στα δόρατα που είχε όρισε την τιμή διαvvκτέρεvoης

σε χί)..reς δραχμές. Εκείνος χτυπημένος τότε καίρια είπε: Aλίμovo, ΓVVΑΊΚα, μ' αιχμαλωτίζεις, επειδή έχω στρατιωτική στολή· πάρε πέντε μνες, κάνε συμφωνία και στρώσε μας μέσα. Αυτή το δέ-χτηκε, επειδή ο σατράπης

ήθελε να δείξει τη δύναμή του, και του είπε αμέσως:

...

δώσε όσο θέλεις, πατέρα· με σιγουριά

ξέρω κι έχω αυτή την πεποίθηση

fJiaa μου,

ότι τη νύχτα

θα δώσεις ΣτΗv κορούλα μου διπλάσια αμοι6ή. Στην Αθήνα v.πWxε ένας πολύ πρoικισμέvoς χαλκovρyός η Γναθαίvιoν είχε σχεδόν σταματήσει το επάΎ}'Ελμά της,

επειδή πια δεν άντεχε να είναι εταίρα, καθώς ήταν ικανοποιημένη με τον Aνδρόvι.κo, τον ηθοποιό. αλλά τότε

αυτός ήταν σε ταξίδι μακριά από τον τόπο του·

από αυτόν είχε αποκτήσει ένα αρσενικό παιδί· αν και το Γναθαίvιoν δεν επιθυμούσε να πάρει αμοι6ή, ο χαλκουργός εκλιπαρώντας και πιέζοντάς την και ξοδεύοντας πολύ χρυσάφι τελικά την κέρδισε.

Επειδή όμως ήταν ανάγωγος και εντελώς αγροίκος, καθισμένος με κάπowtς' σ' ένα εργαστήριο δερμάτων κουτσομπόλευε το Γναθαίvιov λέγοντας ότι με κανέναν

άλλο τρόπο δεν είχε κάνει σεξουαλικές πράξεις μαζί της, αλλά πέντε φορές αυτή τον κα6αλίκεvε στη συνέχεια. Αργότερα, όταν ο Ανδρόνικος άκουσε αυτό που χε γίνεΙ., καθώς πρόσφατα είχε yvρίσει από την Kόριvθo,

133

ΑθΗΝΑΙΟΣ

. . . . . . πικρώς

τε λoιδoρoΎΜΕVoς

παρά τον πότον ταVτ' έλεγε τη γvαθαιviψ,

αύτον μέν άξιoυvτα μή τετευχέvαι τούτου παρ' αύτf}ς μηδέποτε του σχήματος,

έν τφδε δ' έτέρovς έvτρvφΑν μαστιΥίας.

έπειτεv είπείν φασι τΉv ΓVΑθαίvιor "περιλαμoovειν γάρ ούκ έδοκίμαζον, τάλαν, fάvθρωποv άχρι του στόματος ήσ6ολωμέΥογ

διά τοVθ' ύπέμεινα πολύ λα60iJσα χρυσίον, έφιλοσόφησά θ: ίν' άκρον ώς μάλιστα καί

έλάχιστον αύτου περιλά6ω του σώματος." έπειτα, φασί, τής ΓναθαιΥίου ποτέ τον }\yδρόvικoν ού θελούσης παρά πότον

582

φιλείν, καθάπερ ταίς πρότερον ήμέραις άε' όργιζOμέVΗς δέ δια το μηδέν λαμOOVΕιν,

έπειθ' ό τραγφδΟς 'Όύχ όρ(lς, Γνάθαιν: έφη, ύπερηφάνως μοι την θυγατέρα χρωμέvηv;" ή γραυς δ' άγανακτήσασα "τάλαν, έφη, τέΚΥογ

περfλα6ε, φησ' καί φίλησον, εί θέλει."

fj δ' εlπε "μητερ, πώς, έφη, μέλλω φιλείν τον μηδέν ώφέλημα, τον ύπο τας στέγας το κοίλον .Αργος δωρεαν θέλovτ' έχειν.

b

πανηγύρεως ούσης ποθ' ή Γναθαίvιoν είς Πειραιά κατέ6αιvε πρός ξένον τινα έμπορον έραστήν εύτελώς έπ' άστρά6ης, τα πάVΤ' έχοοο' όνάρια μεθ' έαυτης τρία καί τρείς θεραπαίνας καί νέαν τιτθήν μίαν.

έπειτεν αύταίς έπί τινος στεVΗς όδου

134

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ ΙΓ

...

και καττrγoρώvrας ΠJV πολύ

κατά τη διάρκεια οινοποσίας αυτά έλεγε στο ΓναθαίΝWν, ότι δηλαδή, ενώ της το ζητούοε, ποτέ δεν πέτυχε να χει από αυτήν μια τέτοια στάαη, ενώ στο μεταξύ άλλοι μαστιγωμένοι δούλοι είχαν ΠJV απόλαυση αυτή.

Λεν ότι έπειτα του είπε το ΓναθαίΝWν: Δύστυχε, δε δοκίμαζα να αγκαλιάσω έναν άνθρωπο που

ήταν γεμάτος καπνιά ως το στόμα του' γι' αυτό υποχώρησα παίρνοντας από αυτόν πολύ χρυσάφι

και φρόντισα επιδέξια να αγΥ{ξω το τμήμα αυτού του ατόμου που προ6άλλει μακρύ κι είναι μικρό. Κάποτε αργότερα, όταν το Γναθαίνιον δεν ήθελε κατά τη διάρκεια οινοποσίας να φιλήσει τον Ανδρόνικο, όπως έκανε πάντοτε όλες τις προηγούμενες ημέρες, καθώς ήταν oργισμέvη, επειδή δεν έπαιρνε τίποτε απ' αυτόν,

ο ηθοποιός της τραγωδίας είπε: Δε 6λέπεις, Γνάθαινα, ότι η κόρη σου μου συμπεριφέρεται αλαζονικά;

Η γριά αγανάκτησε και της είπε: Δύστυχο παιδ~

αγκάλιασέ τον και φίλησέ τον, αν έτσι το θέλει. Κι αυτή της είπε: Μητέρα, πώς θα τον φιλήσω αυτόν που διόλου δε μ' ωφελεί και θέλει να έχει δωρεάν κάτω από μια στέγη το κοίλο .Άργος;214

Όταν κάποτε τελούνταν μια εορταστική συνάθροιση, το Γναθαίνwν κατέ6αινε στον Πειραιά σε κάποιον ξένο έμπορο που ήταν εραστής της, φτηνά, πάνω σε σαμαρωμένο άλογο, έχοντας μαζί της όλα κι όλα τρία μικρά γαϊδούρια,

τρεις υπηρέτριες και μια νεαρή νοσοκόμα της. Τότε σε κάποιο στενό δρόμο τις συνάντησε κατά τύχη

135

ΑθΗΝΑΙΟΣ

κακός παλαιστής ΈVΈ~ τις τών άεί

ΈV τοίς άΥώσιν έπιμελώς ήπωμένωγ ός ού δυνάμενος τότε παρελθείν (χΖδίως,

άλλά OΤΕVOΧωρών εlπεv "ώ τρισάθλιε όνηλάτ: εί μή θάπov έκoτήσn ποτέ

c

έκ τής ΟΟού, τά γύναια ταvτί κατα6αλώ oύv τοίς όvαρίoις, φησί, καί ταίς άοτρά6αις."

Γναθαίvιoν δ' ε[π' "ώ τάλαν, μή δητ: άVΕΡ· ούδέποτε γάρ τούτ' έοτί οοι πεπραyμένov."

45.

έξης δέ καί ταύτ' άναγράφει·

Ααίδα λέyovσι τΉv Κορι:νθίαν ποτέ Εύριπίδην ίδοίισαν έν κήπφ τινί

πινακίδα και γραφείον έξηρτηΜΈVoν

έχovτ'· "άπόκριναι, φησίν, ώ ποιητά μοι., d

τί OOυλόμεvoς έγραψας ΈV τραΥφδί(Ζ

". " ερρ,

,,,,,

αwχρoπoιε;

~oιr~"""M:>:'" δ' E·'ιπ.,,",~ κατUoι""",~ ~ ...,,~

•

τΉv τόλμαν αύτf]ς ''ού Υάρ, έφη, τίς εζ yύvαι.; <ούκ> αίοχροποιός;" ή δέ Υελ.άσασ' άπεκρίθη "τί δ' αίσχρόν, εί μή τοίσι ΧΡΩΜΈVoις δοκεί;" ή ΠVΚΈΡιoν λαΟΟίισα παρ' έραoτov τινος

ΚDρίνθιoν παράπηχυ καινόν λτίδιον

έδωκεν είς γναφείογ ε[τ' έπεί τέλος έδοξ' έχειν, πέμψασα την θεραπαινίδα

136

ΔEΠINOΣX)ΦIΣ'1'QN ΙΓ

κάποιος κακός πaλαισπίς από εκείνους που ~OVV με τρόπο να νικιούνται., όταν αγωνίζονταΙ.

Αυτός επειδή δεν μπορούσε τότε να περάσει εύκολα, αλλά ήταν σrεvεμέvoς, είπε: Τρισάθλιε γαίδοψοοδηΥέ, αν δε 6γάλεις γρήγορα από το δρόμο τον εαυτό σου, θα πετάξω κάτω στο χώμα αυτές τις yvvαικoύλες μαζί με τα γαίδο4xa και με τα σαμαρωμένα άλογα.

Το Γναθαίvιov τότε του είπε: Μην το κάνε~ δ~ε

ά~· διότι ποτέ στη ζωή σου δεν έχεις κάνει κάτι τέτοιο.

45.

Στη συνέχεια ο Μάχωνας αναφέρει και τούτα:

Λεν ότι κάποτε η Ααίδα από την Κόρινθο είδε τον Ευριπίδη μέσα σε κάπoιov κήπο να έχει πάνω του μια πλάκα κι ένα κοντύλι.,

του είπε: AπάVΤΗΣΈ μου, ποιητή μου, τι τάχα ήθελες και έγραψες σε μια τραγωδία σου τη φράση «χάσου, άvι\>ωπε που κάνεις εviρyειες αιoχρές21S;» Αυτός

τα χασε με την τόλμη της και είπε: Και ου τι είσαι,

yvvαίκα; Δεν είοαι άνθρωπος που κάνεις ΑWΧΡΈς ΕVΈΡΥειες

Εκείνη γέλασε και είπε:

11

'ναι αισχρό, αν έτσι δε φαίνεται σ' όσους το έχοvv;216

Το Ω.vκέριoν, όταν πήρε από κάποιον εραστή της Κορίνθιο ένα καλοκαιρινό καινούριο ύφαομα με πορφυ­

ρές παρυφές, το έστειλε σε εργαστήριο για λεύκανση· αργότερα, όταν νόμισε

ότι έχει τελειώσει η επεξεργασία του, έστειλε την υπη­ ρέτριά της

lJ7

ΑθΗΝΑΙΟΣ

τό μισθάριον έΧOVΣΑν έκέλευ' άποφέρειν

e

θoίμάτιov. ό γναφεύς δ' εlπεγ "άν γ' έλζJδίoυ ταρτημόριά μοι, φησί, πρoσεVΈΓΚτις τρία, κόμισαι. τό κωλΟΟν γάρ έστι τούτό με."

ή δ' ώς άπήγΥειλ: "<ώ> τάλαιν: εlπεv, κακών" ή IλVΚΈΡΙoν, "μέλλει γάρ ώσπερ μαιVΊΔΑς άπoτηγαvι'ζειν, φηo~ μου τό λrίδιoν."

ό του Σοφοκλέους Δημοφών ΈΡΏΜΕVoς

την ΑΙγα Νικώ πρε06vτέραν

oooav ποτέ

νέος ών έτ' αύτός εΙχεv. έπεκαλείτο δ' Αίξ, f

ότι τόν μέγαν κατέφαγ' έραoτήv ποτε θαλλόγ παρεyεvΉΘΗ γάρ είς την :4πικΉV ώVΗΣΌΜΕvoς χελιδovείoυς ίοχάδας Ύμήπιόν τε φoρτιoύμεvoς μέλι..

λέγεται δ' έκείVΗV τΉv γvvαίκ' έoχηκέvαι πvΓΉv πάνυ καλήν, Ήv ποτ' ήξίου λα6είν

ό Δημοφών. ή δ' εlπε γελάοασ' "εύ <γ'>, ίνα 583

Σοφοκλεί λα6ών δψς, φησί, παρ ' έμου, φίλτατε." Καλλιστίov δέ της Ύός καλoυΜΈVΗς πρός την έαvτf]ς λoιδoρoυΜΈVΗς ποτέ μητέρα (Κορώνη δ ' έπεκαλείτο τούνομα),

διέλvΕν ή lVάθαιv: έρωτηθείοα δέ

138

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ ΙΓ

δίνοντας την πληρωμή yr.α την εργαοία και της έδωσε εντολή να WΙ το ιμάτιο. Ο τεχνίτης του εργαστηρίου όμως είπε:

Av μου

wις τα τρία τέταρτα του ελάδιου, πάρ' τ0 217 •

διότι αυτό είναι που μ' εμποδίζει 218 (να σου δώσω το ιμάτιο).

Όταv αυτή της αVΆφερε την απάvτηoη του τεχνίτη, το

Iλvκέριov είπε: Aλίμovo, yr.α το κακό που με δρήκε' αυτός σκοπεύει, σαv να ήTav

ψάρια μαιvίδες το ~αλάκι μου που του έστειλα να το τηγαvίσει.

ΟΔη~~ο~roυ~~~~ όταv ήταv VΈoς ο ίδιος την Κατσίκα Νικώ, που ήταv μεγαλύτερή του, την είχε εταφα του. Αυτή είχε το πα-

ρωvύμιo Κατσίκα, επειδή κάποτε κατάφαγε

rov

μεγαλόσωμο

εραστή της θαλλό 219• Αυτός δηλαδή πήγε oτηv Αττική, yr.α να αγοράσει μαvρoκόκκινα σύκα ξερά και

va

κου6αλήσει ένα φορτίο από μέλι του Υμηττού.

ΑέΥεται ότι · εκείVΗ η yvvαίκα είχε έναv πιaιVΌ

πολύ όμορφο, που ζητούσε κάποτε να TOV απολαύσει ο Δημoφώvτας. EκείVΗ yελώvτας του είπε: Πολύ καλά, αγαπητέ μου, να TOV πάρεις και να

rov

δώσεις από

ΜΈVΑστo~ή. ~wη~~η~μεvη~~~κάποu μάλωvε με τη μητέρα της (το όvoμα της μητέρας της

ήταv Κoρώvη), η Γvάθαινα προσπαθούσε

va σταματήσει

τη φιλovικία τοις όταv κάποιοι τη ρώτησαv ποιος ήταv

139

ΑθΗΝΑιΟΣ

τί διαφέρονται "τί γάρ, έφησεν, άλλο πλtJv άλλ' ή ΚoρώvΗς, έτερ' έκείvη μέμφεταΙ.."

7ΠΠΗV λέγovoι ΤΉV έτσ4Jαν θεόδοτov έχειν έραΣτΉv τΌv έπί του χόρτου τότε γενόμεΥον. αύτη δ ' όψέ της ώρας ποτέ

b

είοηλθεν έπί κώθωVΑ πρός τόν 6ασιλέα ΠτολεμαίΟΥ εί,4Jθει δέ συμπίvειν αίεί

αύτφ. λέγει δ'

ow ύστεροϋσα παρά πολύ·

"Πτολεμαίε, διψώ, φησί, παππία, σφόδρα.

άλλ' έ;χεάτω μοι τέπαρας κστύλας mείν

είς τΉv μεrάλΗV.'· έπειτεv ό 6ασιλεύς λέγει·

"είς τΉv λεκάvην ΜΈV

ow δοκείς γάρ μαι πολύν,

7ππη, πάvv χόρτov, φηοί, κατα6ε6ρωκέvαι."

ΦρΎvΗv έπείρα Μοίριχος τΉv θεσπικήγ

c

κάπ'ειτεv αίτήσασαν αύτόν μvαν μίαν

ό Μοίριχος "μέΥ: εlΠεv- ού πρΦηv δύο χρvσofς λα60ϋσα παρεyivoυ ξένφ

"περίμενε τοίvvv καί

00,

nvr;"

φησίν, έως άν ού

6ιVΗΤιάσω, καί TOOOVτov λήψομαι."

Νικώ λέγεται τΉv Alyα, ΠύθωVΌς τινος αΎΤΉV ποτ' άπολιπόντος, Εύαρδιν δέ τΉv

παχείαν άVΑΛα6όντoς, ε[τεv ύστερον μεταπεμπoμέ'Voυ ποθ: ώς έοικ: αΎΤΉV, λέγειν πρός τΌv μετιόντα παίδα· "Πύθων, φήο: έπεί

d

ήδη διάμεοτος τών ύείων έyέvετo,

έπ' αίγει' ol'ός έοτιν άνακάμπτειν πάλιv;"

140

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ Π'

ο λόγος της διαφοράς ΤΟ1ις', είπε:

11

άλλο aπό το ότι

η κόρη καπrιoρεί την Κορώνη Υια άλλο και Υια άλλο αυτήν εΚΕίνη'WJ. Λεν ότι η εταίρα Ίππη είχε εραστή της το θεόδοτο,

αυτΌV που τότε είχε oρwτεί να είναι αρμόδιος Υια τον επισιτιομό.

Κάποτε αυτή σε προχωρημένη ώρα της ημέρας μπήκε στο παλάτι Υια ένα ποτηράκι με το 6ασιλιά Πτολεμαίο·

ΣVVΉΘΙΖε πάντοτε να πίνει μαζί του· καΘVΣΤΕΡΗΜΈVΗ πάρα πολύ του είπε λοιπόν: Πτολεμαίε, πα.ππούλη, έχω πολύ μεγάλη δίψα· ας χύσει κάποιος να πιω

τέσσερις κοτύλες Υια χάρη μου στο μεγάλο ποτήρι. Τότε ο 6αοιλιάς της είπε: Εννοείς μάλλον να χύσει σε λεκάνη· διότι μου δίνεις την ΕVΤΎΠωoη, Ίππη, ότι έχεις καταfΊρoχθίoει πάρα πολύ χορτάρι. Ο Μοίριχος δοκίμαζε ερωτικά τη Φρύvη aπό ~ θεσπιές όταν αυτή τότε του ζήτησε να του δώσει μια μνα, ο- Moi.ριχoς είπε: Ζητάς πολλά· την προηγούμενη μέρα

δε ovvτρόφεψEς κάπoιov ξένο παίρvovτας δυο χρυσά νομίσματα; Κι αυτή του είπε: Περίμενε λοιπόν και ου, ωσότου να έρθω, σε οργασμό, και τότε θα δεχτώ το ίδιο χρηματικό ποσό.

ΑέΥεται Υια τη Νικώ, την Κατσίκα, ότι κάποιος ΠΎΘΩvΑς όταν κάποτε την εγκατέλειψε και πήρε την Εύαρδη την παχιά κι όταν αργότερα κάποτε, όπως φαίνεται,

την καλούσε, η εταίρα είπε στο δούλο που είχε σταλεί να την πάρει: Ο Πύθωνας, αφού παραχόρτασε πια με τα χoιριvά κρέατα, είναι σε κατάσταση

να ξαναγυρίσει και να ξαναφάΥεΙ κατσικίσια;

141

ΑθΗΝΑΙΟΣ

46. μέχρι μέν ΤOύτΩv μvημoVΕύω

των ύπό του Mάχωvoς

είρημένων. αί Υάρ καλαί ήμών :4θijvαι τoσoVΤoν πλfίθoς

ΉVΕΓΚΑν έταιρών, περί ών έπεξελεύσομαι όσον γε δύvα­ μαι, όσov όχλον εύανδρoiiσα πόλις ούκ έσχεv. άvαyέyρα­

φε γoiiv ~ιoτoφάVΗς ΜΈV ό Bυζάvτιoς έκατόν και λε: Nroλλόδωρος δέ τούτων πλείovς, ό Γορ'γίας δέ πλέovας,

e παραλεΙφΘΉVαι φάoκovτες ύπό του :4ριοτοφάνοις μετά έταιρών πλειόvων και τάαδε,

....

ΤΉV llάρoιvov

00-

κληθείσαν καί λαμπυρίδα καί Eύφρoσύvηγ αύτη δέ ην γνα~ θι!Υάτηρ. άγραq;α δ' Μν αiπφ ΜεΥίοτη, :4γαλ­ λίς, θαυμάριον, θεόκλεια (αύτη δ' έπεκαλείτο Κορώ­ vη), λΗVΑΙΤόκυστoς, ·Αστρα, ΓVΆθαιvα και ταύτης θυγα­

τριδη Γvαθαίvιoν, καί Σιγή και Συvωρiς ή Λύχvoς έπι­

καλoυμέVΗ καί Εύκλεια και Γρυμέα και θρυαλλίς, έτι ΧΨαφα καί Λαμπάς. τής δέ ΓναθαίVΗς ήρα δειvιOς, ώς

f

και πρότερον είρηται, Δίφιλος ό κωμφδιοποιός, ώς και Λυγκεύς ό Σάμιος έν τοίς 'Aπoμvημovεύμασιν ίστορεί.

ΈV άγώvι ούΥ ποτε αύτόν άσχημoVΉΣΑvτα σφόδρα άρθij­ ναι έκ του θεάτρου ΣΥVΈ6η και oύδiν ήττον έλθείν πρός τΉv Γνάθαιναν. κελεύoVΤoς ούΥ του Διφίλου ύπoVΊψαι τούς πόδας αύτου τΉv ΓVΆθαιναν, η δέ "τί γάρ, εlπεν, ούκ ήρμέvoς ήκεις;" σφόδρα δ ' ην εύθικτος πρός τάς άποκρίσεις ή Γνάθαιvα. και άλλαι δέ έταίραι μέγα έφρό­ νουν έφ' αύταίς, παιδείας άvτεχόμεναι και τοίς μαθή­ μασι χρόνον άπομερίζουσαι· διόπερ και εύθικτοι πρός

142

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ Π"

46.

Ως αυτό το σημείο μνημονεύω όσα έχει πει ο Μά­

χωνας. Διότι η ωραία Aeήνα μας παρήγαγε τόσο πλήθος εταιρών, για τις οποίες θα κάνω κατά δύναμη αναφορά, όσο πλήθος δεν είχε ποτέ μια πολυάνθρωπη πόλη. Ο Αριστοφάνης221 από το Βυζάντιο, για παράδειγμα, έχει

καταγράψει εκατόν τριάντα πέντε, ο Απολλόδωρος πε­ ρισσότερες από αυτές, και ο Γοργίας ακόμη περισσότε­

ρες λέγοντας και οι δυο τους ότι στον κατάλσΥο των πολλών εταιρών παρέλειψε και τις ακόλσυθες_ : αυτή που είχε το παρωνύμιο Πάροινος, τη Λαμπυρίδα και την Ευφροσύνη' η τελευταία ήταν κόρη τεχνίτη εργα­ στηρίου για λεύκανση. Δεν έχει αναφέρει τη Μεγίστη, την AγσJJ..ίδα, το θαυμάριον, τη θεόκλεια (αυτή είχε

το παρωνύμιο Κορώνη), τη Λήναιτόκυστο, την Άστρα, τη Γνάθαινα και την ανεψιά της Γναθαίνιον, κι ακόμη τη Σιγή, τη Συνωρίδα, που είχε το παρωνύμιο Λύχνος, την Εύκλεια, τη Γρυμέα και τη θρυαλλίδα, και ακόμα

τη Χίμαιρα και τη Λαμπάδα. Με τη Γνάθαινα ήταν πολύ ερωτευμένος, όπως έχει αναφερθεί και πρωτύτερα, ο ποιητής κωμωδιών Δίφιλος, όπως αναφέρει και ο

Λυγκέας222 από τη Σάμο στα Aπoμτημovεύματά του. Κάποτε λοιπόν σ' ένα δραματικό συναγωνισμό έτυχε να

νικηθεί ντροπιαστικά και να τον σηκώσουν από το θέα­

τρο, σJJ..ά πήγε οπωσδήποτε στη Γνάθαινα. Όταν λοι­ πόν ο Δίφιλος της ζητούσε να του πλύνει τα πόδια, η Γνάθαινα του είπε: «Γιατί, δεν έχεις έρθει σηκωτός;» Η

Γνάθαινα ήταν πολύ γρήγορη στις απαντήσεις της. Και άλλες εταίρες ήταν περήφανες για τον εαυτό τους, επει­ δή καταπιάνονταν με τη μόρφωσή τους και διέθεταν χρόνο για μαθήματα' γι' αυτό ήταν γρήγορες στις απα-

143

ΑθΗΝΑιΟΣ

584 τάς άπαvrήσεις ήσαν. κατηγoρoύνroς yoVv ποτε Στfλ­ πωvoς ΠVΚΈΡΑς παρά πότον ώς MφθEl{JOύoης τούς

VΈoις, ώς φησι Σάτvρoς έν τοίς Βίοις, ύπOτv.toVσα ή

IλVΚΈΡΑ "τΉv αΎΤΉV, έφτι, έχομεν αίτίαν, ώ Στίλπων. σέ τε γάρ λέyovΣιν διαφθεφειν τούς έmι}xάVOVΤάς σοι

άvωq;ελη και έριοτικά σοφίοματα διδάσκσντα, έμέ τε

ώσαύτως. μηθέν

ow διαφέρειν έπιτρι60μέvoις και κακώς

πάOΧovσιν [ή] μετά q;tλoaόφoυ

,ijv

ή έταiρας." κατά

γάρ τόν ~γάθωVΑ

γvvή τοι σώματος δι' άρΥ{αν

ψυχής φρόvΗΣιν έVΤός ούκ άργόν φορεί.

b

47.

ΓVΑθαίνης δέ πολλάς άποκρίοεις άVΈγραψεV ό λVΓ­

κε~. παρασίτου γάρ τινος ύπό γραός τρεφομέΥου και

τό σώμα ευ έχovτoς, 'XαρΙΈVΤως γ: έφη, ώ νεαvίσκε, τό σωμάτιον διάκεισαι." "τί ούν οίε4 εί μή έδεvτερoκoί­ τovγ," "τφ λιμijJ Άv, έφη, άπέθανες." Παvσαvίoυ δέ του λάκκου όρχoυμέvoυ και είς κάδον τινά έμπεσόvτoς, "ό λάκκος, έφη, είς τΌv κάδον έμπέπτωκεν." έπιδόVΤoς δέ

τιvoς

o[vov

ΈV ψVΚτηριδίφ μικρόν και είπόVΤoς ότι έκ-

c καιδεκαέτης, ''μικρός γε, έφτι, ώς τοσούτων έτιOv." νεα­ vioκων δέ τιvων παρά πότον ύπέρ αύτf'ις τvπτόvτων έαvτoύς έφη πρός τόν ήπώμεvov "θάρρε4 παιδίογ ού

144

ΔEΠΊN01:QΦIΣTQN Π'

vτήσει.ς τους.

'Otav

κάποτε, για παράδει-γμα, σε συμπό­

σιο ο ΣτίΛπωνας223 κατηγορσίισε τη Γλυκέρα ότι κατά

τη γνώμη του χαλούσε τους νέους, όπως λέει ο Σάτυρος

~ Bίovς του, διακόπτοντάς τον η Γλυκέρα είπε: «Την ίδια κατηγορία διατυπώνουν και για τους δω μας, ΣτίΛπωνα. Διότι λεν ότι και εσύ χαλνάς όσους σε

συναντούν διδάσκοντάς του ανώφελα και εριστικά σο­ φίσματα και ΕΎώ επίσης διδάσκοντάς τους ερωτι.κά. Λοι­ πόν δεν υπάρχει καμιά διαφορά για ανθρώπους τα­

λαιπωρημένους και κακοπαθψένους να ζουν συντροφιά με φιλόσοφο ή εταίρα». Δι.ότι, σύμφωνα με τον Αγά­

θωνα224,

μια γυναίκα εξαιτίας της αδράνέιας του σώματός της -έχει μέσα της όχι αδρανή πνευματική ικανότητα.

47.

Πολλές απαντήσεις της Γνάθαινας κατέγραψε ο Λυ­

"(Κέας. Όταν ένας παράσιτος διατρεφόταν από μια γριά και το σώμα του ήταν σε καλή κατάσtαoη, του είπε:

«Νεαρέ μου, σε καλή κατάσtαoη 6ρίσκεται το κορμάκι σου». «Ίι νομίζεις λοιπόν ότι θα γινόταν, αν δεν είχα σύντροφο στον ύπνο μου;» «θα πέθαινες από την πεί­

να», του απάντησε. Όταν ο Παυσανίας ο Λάκκος22S χό­ ρευε και έπεσε σε κάποιον κάδο, είπε: «ο λάκκος έχει πέσει μέσα στον κάδο». Όταν κάποιος της έδωσε λίγο κρασί ο' ένα μικρό ποτήρι και είπε ότι είναι κρασί δε­ καέξι ετών, του είπε: «Είναι μικρό 6έ6αια σε σχέση με τα χρόνια που έχει». Όταν σε συμπόσιο κάποιοι νεαροί χτuπιoύνταν μεταξύ τους για χάρη της, είπε ο' εκείνον

που νικιόταν: «Κάνε κουράγιο, παιδί μοο διότι το έπα-

145

ΑθΗΝΆΙΟΣ

γάρ στεφαVΊτης ό άγΏV έστιν, άλλ ' άρyvρίτης." ώς δ' ό τΉv μνάν τη θυγατρί δούς αύτfις ούδέν έτι έφερεv, άλλ ' έφοίτα μόνov, "παιδίον, έφη, ώσπερ πρός lππόμαχον τόν παιδoτρί6ΗV μνάν δούς οίει αίεί φοιτήοειv;" ΦρΎVΗς

δέ πικρότερον είπούσης αύτfj "εί δέ λίθον, έφη, ε[χες': "άπΟψήσασθαι άν σοι έδωκα." έτύγχαvεv δέ Τι ΜΈV αίτΊΑV

d έχουσα λιθιiiν, Τι δέ κοιλίαν προπετεστέραν έχειν. των δέ πιVΌvτων παρ' αύτfj ovμ6αλλoΜΈVΩν είς 6ολ6οφακην καί τής παιδίοκης έν τφ καθαίρειν είς τΌv κόλπον έμ6αλλoμέVΗς των φακων, ή ΓVΆθαιvα έφη "κολποφακην διανοείται ποιείΥ." :Aνδρovίκoυ δέ του τραΥφδου άπ'

ά-Υώνός τινος έν φ τούς Έπιγόvotς' εύημερήκει, πίvειν μέλλovτoς παρ' αύτfj καί του παιδός κελεύoVΤoς τΉv IVάθαιvαv πρoαVΑΛΏΣΑΙ "όλόμεvε παίδων, έφη, ποίον είρηκας

Myov."

πρός δέ άδoλέoχηv τινά διηΥούμεvoν

e ότι παραyέyovεv άφ' Eλλησπόvτoυ "πώς ow, φησίν, είς τΉv πρώτην πόλιν o~ ήκες των έκεί;" του δ' είπΌVΤoς "είς ποίαv;" "είς Σίγειον" εΤπεν. είσελθόvτoς δέ τινος ώς αύτήν και ίδόvτoς έπί τινος άγΥείου Φά είπόvτoς τε "ώμά ταύτα, Γνάθαιvα, Τι έφθά;" "έ;χαλκα, έφη, παι­ δίov." xαφεφωvτoς δ' άκλήτου έπi δείπvoν έλθόVΤoς, προπιοϊισα ποτήριον αύτφ ή Γνάθαινα "λα&', έφηοεν, ύπερήφαvε." καί aς "έγώ ύπερήφαvoς;" "τίς δέ μάλλov':

εTπεv ή ΓVΆθαινα, "aς ούδέ καλούμενος έρχτι;" Νικώ δέ

146

ΔEΠINOΣQΦIΣTON Π'

θλο του αγώνα αυτού δεν είναι ένα στεφάνι, αλλά ασίμι». Επειδή ο άνθρωπος που έδωσε τη μνα στην κόρη της δεν έφερνε πια τίποτε, αλλά μόνο ερχόταν συχνά, είπε: «Παιδί μου, όπως με το γυμναστή Ιππόμαχο νομίζεις ότι δίνοντας μια μνα θα συχνάζεις πάντοτε εδώ;» Όταν

η Φρύτη της είπε κάπως πικρά «αν είχες πέτρα στα νε­ φρά (τι θα έκανες);)), αυτή wτάντησε «θα σ' την έδινα, για να τρίσεοοι)). Συνέ6αινε ώστε η μια θεωρούνταν ότι

υπέφερε wτό πέτρα στα νεφρά ενώ η άλλη ότι υπέφερε από φούσκωμα κοιλιάς. Όταν κάποιοι που έπιναν στο

σπίτι της έριξαν στο δίσκο 6ολ6ούς και φακές και η μι­ κρή δούλα καθαρίζοντάς τον έριξε στον κόλπο της μερι­

κές wτό τις φακές, η Γνάθαινα είπε: «Σκέφτεται να κά­ νει κολποφακή226)). Όταν ο ηθοποιός τραγωδιών Ανδρό­

νικος ύστερα WΤό μια επιτυχημένη παράσταση των Ε­ πιγόνων σε δραματικό αγώνα σκόπευε να πιει στο σπίτι της και ο δούλος της έλεγε στη Γνάθαινα να πληρώσει προκατα60λικά, αυτή του είπε: «χαμένε δούλε, ποιο

λόγο έχεις πει227 ;)) Σε κάποιο φλύαeo που έλεγε ότι είχε έρθει WΤό την περιοχή του Ελλησπόντου είπε: «Πώς λοιπόν δεν έφτασε στην πρώτη WΤό τις εκεί πόλεις,))

Όταν αυτός ρώτησε «σε ποια;)), του είπε: «Στο Σίγειο)). Όταν κάποιος μπήκε στο σπίτι της και είδε α6γά σε

ένα αγγείο και ρώτησε «Γνάθαινα, αυτά είναι ωμά ή 6ρασμένα;)), του είπε: «Είναι χάλκινα, παιδί μου)). Όταν

ο Χαιρεφώντας πήγε wτρόσκλητoς σε δείπνο, η Γνάθαι­ να κάνοντας μια πρόποση γι' αυτόν είπε: <<Πάρ' το, πε­ ρήφανε)). Αυτός είπε: «Εγώ περήφανος;)) Η Γνάθαινα

του είπε: «Ποιος περισσότερο wτό σένα, που δεν έρχε­ σαι, όταν σε καλούν;)) Η Νικώ, που είχε το παρωνύμιο

147

ΑθΗΝΑΙΟΣ

f

ή Aiς έmκαλovμένη, φησiν ό A~, παρασίτου τινός άπαVΤΉΣΑvτoς λεπτου έξ άρρωστίας, "ώς ίοχνός" έφη. "τί γάρ οίει με ΈV τριοίν ήμέραις κατα6ε6ρωκέvαι;" "ήτοι τήν λήκvθov, έφη, η τά Uπoδ7J.ιατα" 48. Μετάνειρα

δέ ή έταίρα, Δφοκλέοις του παρασίτου Aayvvίωvoς

έπίκλΗV καταπεσόVΤoς ΈV τινι κονιάματι, "καί Υάρ ού,

φησί, σαvτΌV έδωκας ού ψηφοι είσίν." διαΠ'ηδώVΤoς δ' αύτου έπί τήν πλησίov κλίvΗv "πρόσεχε, φησί, μή άVΑ-

585

τραπfις." τούτο ίοτορεί Ήγήσανδρος. :4ρισrόδφoς δ' ΈV

δευτέρφ Γελοίων ΆπoμvημoVΕVμάτΩV 'TVΆθαιvαν, φησί, δύο έμιoθώσαvτO, στρατιώτης καί μαστιγίας άVΑγωγό­

τερov

Ovv του στρατιώτου λάκΚOV αΎΤΉV ΕΊΠΌVΤoς "παις;

έφησεγ η ότι δύο ποταμοί έμ6άλλετέ μαι, Αύκος καί Έλεύθερος;" έπί δέ τήν θυγατέρα τής ΓVΑθαίVΗς πτωχών έραστΏv κωμαζΌVΤΩV καί άπειλoΎvτΩV κατασκάψειν τήν οίκίαγ ένηvoχέvαι γάρ δικέλλας <καί> άμας, "εί ταύτ'

είχεθ' υμείς," εfπεv ή Γνάθαιvα, "ένέΧVΡΑ θέVΤες τό μίb οθωμα άν άπεστείλατε." έμμελής δ' ην πάνυ ή ΓνάθαιVΑ καί ούκ άVΆστειoς άποφθέγξαοθαι· ήτις καί vόμov σvσ­

σιτικόν ΣVΝΈΓραψεν, καθ' ον δεί τούς έραστάς ώς αΎΤΉV καί τήν θυγατέρα είσιέvαι, κατά ζijλov τΏv τά τοιαύτα ΣVVΤαξΑΜΈVΩν φιλοσόφων. άvέyραψε δ' αύτόν Καλλίμα­ χος έν τφ τρίτφ πίνακι τών Νόμων καί ΆρχΉv αύτου τΉvΔΕ παρέθετο· "όδε ό νόμος ίσος έ-γράφη καί όμοιος,"

148

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΟΝ Π'

Κατσίκα, όπως λέει ο Λ\1"(Ι1αι:;, όταν συνάντησε έναν παράσιτο που ήταν αδύνατος από αρρώστια, του είπε: «Πόσο ισχνός είσαι!» «Ναι, γιατί τι νομίζεις ότι έχω φάει τις τρεις τελευταίες ημέρες;» Του απάντησε: «Ή

το λαδοδοχείο ή τα υποδήματά σου».

48.

Η εταίρα Με­

τάνειρα, όταν ο παράσιτος Δημοκλής, που είχε το πα­

ρoMJμιo Λαyuνίωναι:;, έπεσε σε κάποιο ασ6εστόλακκο, του είπε: «Έριξες τον εαυτό σου εκεΙ όπου υπάρχουν πολλοί ψήφοι»228. Κι όταν αυτός πηδούσε στην κοντινή κλίνη, του είπε: «Πρόσεχε, μήπως aφανιστείς». Αυτό

αναφέρει ο Ηγήσανδρος. Ο Αριστόδημος229 στο δεύτερο &6λίο των Γελοίων απoμνημσνεVΜΆτων του λέει: «Τη

Γνάθαινα τη μίσθωσαν δυο άντρες, έναι:; στρατιώτης κι έναι:; δούλος όταν ο στρατιώτης με κάπως ανά'ΥΟΎ'(Ο τρόπο την αποκάλεσε λάκκο, είπε: «Πώς Ή επειδή δυο ποταμοί χύνεστε μέοο μου, ο Λύκος και Ο Ελεύθερος;»230

Κάποιοι φτωχοί εραστές γλεντούοο.ν μεθυσμένοι και απειλούσαν την κόρη της Γνάθαιναι:; ότι θα της γκρε­

μίσουν το σπίτι' iliyαν ότι είχαν φέρει δικέλλες και σκαπάνες. Η Γνάθαινα τους είπε: «Αν τα είχατε αυτά, θα μπορούσατε να τα 6άλετε ενέχυρα και θα μαι:; στέλνα­ τε την αμοι6ή». Η Γνάθαινα ήταν πολύ κατάλληλη και όχι αδέξια να διατυπώσει χαριτωμένο ).iyγo· αυτή έγρα­

ψε και Κανόνες συμποσίου, πώς δηλαδή πρέπει να έρ­ χονται οι εραστές ο' αυτή και στην κόρη της, κατά μίμηση φιλοσόφων που συνέταξαν ανάλογους κανόνες. Αυτούς τους κανόνες τους έγραψε ο Καλλίμαχος στον τρίτο πίνακα των Νόμων του και παρέθεσε αυτή την

αρχή τους: «Τουτοί οι κανόνες γράφτηκαν ίσοι και ό­ μοιοι για όλους»' αποτελούνται από τριακόσιους είκοσι

149

ΑθΗΝΑΙΟΣ

στίχων τριακοοίων είκοοι τριών.

49.

Καλλίοτιον δέ την

c έπIκληθEtaav ΠτωχελέVΗV μαστιγίας έμισθώσατο. θέρους δέ όντος έπεί γυμνός κατέκειτο, τ~ τύποις' τών πληγών

ίδoVΣΑ "πόθεν oVτoι, τΆΛΑv;" εΤπε. καί ός "παιδός όντος μου ζωμός κατεχύθη." ή δέ "δηλαδή μόσχειος." MεVΆν­ δρφ τφ πoιητfl δvoημερήσαvτι καί είσελθόντι είς την

οίκίαν ΓλVΚΈΡΑ πρoσεvέyκασα γάλα παρεκάλει ροφη­

σαι: ό δ' ''ού θέλω" εl:πεν. Ήv γάρ έφεοτηκυία γρα[ς αύ­ τφ. ή δέ "άποφύσα, εl:πε, καί τφ κάτω χρώ." θαίς έραd στου τιvoς αύτfις άλαζόνος παρά πολλών ποτήρια χρη­ σαμέvoυ καί λέγοντος θέλειν ταυτα ουΥκόψαι, άλλα δέ

κατασκευάσαι, "άπολείς, έφη, έκάστου τό ίδιov." Λεόvτιov κατακειμέVΗ μετ' έραστου, έπεισελθούσης είς τό συμπό­

σιον ΓλVΚΈΡΑς καί του έραστου αύτfις ταύτrι μii).λoν

προσέχοντος, κατάστVΓVoς Ήv. ώς δ' έπιστρέψας ό ΓVώ­ ρψος αύτΉV ήρώτησε τί λυπείται, "ή ύστέρα με λυπεί" έφη. πρός Ααίδα την ΚoριVΘίαν έραατής άποοφράγι­ σμα πέμψας έκέλεvε παραγίvεσθαι. ή δ' ''ού δύναμαι"

e εl:πε' "πηλός έστι." Θαίς πρός γράaωνα πoρεvoμέVΗ έ­ ρΑΣτΉv, έπεί τις αύτήν ήρώτα που πορεύεται, εl:πεγ 'Άίγεί ovvοικήοοvσα τφ Πανδίονος." ΦρΎvΗ ovvδEt­

πvoίίσά ποτε γράaωvι άρασα φoρίVΗV "λαΟέ, εl:πε, καί

150

ΔEΠINOΣOΦIΣJ.'ΩN ΙΓ

τρεις στίχους.

49.

Την εταίρα Καλλίστιον, που είχε το

παρωνύμω ΠτωχΕΛΈVΗ, τη μίσθωσε ένας δούλος μαστι­ γωμένος. Καθώς ήταν ξαπλωμένος γυμνός, επειδή ήταν

καλοκαίρι, όταν είδε τα σημάδια των πληγών, του είπε: <<Από πού τα σημάδια αυτά, δύστυχε;» Εκείνος είπε: «Όταν ήμουνα μικρό πwδί, χύθηκε ζωμός πάνω μου». Κι εκείνη σχολίασε: «Μοσχαρίσιος231 σίγουρα». Όταν ο

ποιητής Μένανδρος είχε κάποια αποτυχία και μπήκε στο σπίτι της Ιλυκέρας, αυτή του πρόσφερε 6ρασμένο

γάλα και του ζητούσε να το πιει' εκείνος είπε: <<ΔΕ θέ­ λω». Διότι είχε πέτσα στην επιφάνεια. Εκείνη του είπε: «Φύσα το και πιες ό,τι είναι κάτω από αυτή»232. Όταν

κάποιος αλαζόνας εραστής της, που είχε δανειστεί από

πολλούς ποτήρια, έλεγε ότι ήθελε να τα σπάσει και να κατασκευάσει άλλα, η θαίδα του είπε: «Εσύ θα χαλά­ σεις μόνο το χαρακτηριστικό στοιχείο του καθενός»233. Όταν η εταίρα Λεόντιον ήταν ξαπλωμένη με εραστή

της σε συμπόσιο, μπήκε η Ιλυκέρα' επειδή ο εραστής της την πρόσεχε περισσότερο από την ίδια, ήταν στενο­ χωρημένη. Όταν ο γνωστός της στράφηκε σ' αυτή και τη ρώτησε γιατί λυπάται, είπε: <<Με στενοχωρεί αυτή που έρχεται αργότερα»234. Στη Λαίδα από την Κόρινθο ένας εραστής έστειλε το αποτύπωμα της σφραγίδας του

και της ζητούσε να πάει κοντά του. Αυτή του είπε:

<<ΔΕν μπορώ' είναι λάσπη»235. Η θαίδα236 , καθώς πήγαι­ νε σε έναν εραστή που μύριζε τραγίλα και κάποιος τη ρωτούσε πού πηγαίνει, είπε: «Στον Αιγέα, το γιο του Πανδίονα, για να μείνω μαζί του»237. Η Φρύνη, όταν κάποτε δειπνούσε με κάποιον που μύριζε τραγίλα, πήρε

ένα κομμάτι γουρουνόδερμα και του είπε: <<Πάρε και

151

ΑθΗΝΑΙΟΣ

ταίίτα τράΥε." πέμψαVroς δέ τιvoς αύτf'ί τών yvαιρψωv OTVOV χρηστΌV μέν, όλίγov δέ, και λέγοντος ότι δεκαέτης

έσrίν, "μικρός ώς πολλών έτών" έφη. ζητουμένου δέ ΈV τινι σvμπooίφ διά τίνα αίτίαν οί στέφανοι κρψVΑVΤαι,

είπεν "δn ~αyωyoVoιν." μαστιγίου δέ τιvoς μειρακιf εvoμένov πρός αiπ'ήv και φαμένov πολλαίς συμπεπλέ­ χθαι, καθ' ύπόκρισιν έσκ~. έπερωτήσαVΤoς δέ

ΤΉV αίτίαν "όρΥίζομαί σοι, είπεν, ότι πολλάς έχεις. " φι­ λάργυρος δέ τις έραοτής ύποκφζόμενος αiπ'ήv είπεν ":Αφροδίοιον εί Πραξιτέλo~"

fj δέ 'Ιού δ' 'Έρως Φει-

δίov."

50. έπεί δέ και τών πολιτικών οίδά τιvας μvημovεύ­ ovτας αύτών fj κατηyoρoΊΊVΤας fj ά.πoλoγoψέvotς', μνη­ aθήσoμαι και τούτων. ΔημooθέWΙς ΜΈV γαρ ΈV τφ κατά :Aνδρoτίωvoς Σινώπης μέμνηται και Φανοοτράτης. καί

586 περί ΜΈV τής Σινώπης Ήρόδικος ό Κρατήτειος ΈV ς' Κω­ μφδovμέvων φηοίν ότι ·A6vδoς έλέΥετο διά τό yρα~

είναι. μνημονεύει δ' αύτfις :AvτιφάWΙς ΈV :4ρκάδι και ΈV ΚηπovρijJ, ΈV :Ακεστρί(ι, ΈV :Aλιεvoμέτη, έν Νεοττίδι,

και :.\λεξις tv ΚλεOOoυλίvrι και Καλλικράτης ΈV Μοσχίω­

vr.

περί δέ τής Φανοοτράτης :Απολλόδωρός φηοιν έν τφ

περί τών :Aθήvηoιν Έταιρίδων ότι Φθειρσπύλη έπεκα­ λείτο, έπειδήπερ έπi τής θύρας έστώσα έφθειρίζετο. Ύ­ περείδης δ' έν τφ κατά :Αρισταγόρας φηοί' "καί πάλιν

b τάς :Αφύας καλoVΜΈΝΑς τόν αύτόν τρόπον έκαλέσατε."

152

ΔEΠINOΣOΦIΣTQN Π'

τρώγε κι αυτά». Όταν κάποιος γνωστός της τής έστειλε καλό κρασί., αλλά σε μικρή ποσότητα, και της έλεγε ότι είναι κρασί δέκα ετών, του είπε: <<Είναι μικρό 6έ6αια σε σχέση με τα πολλά χρόνια που έxa». Όταν σε κάποιο συμπόσιο γινόταν συζήτηση για ποιο λiιyo οι άνθρωποι κρεμoiιν στεφάνια, είπε «επειδή προσελκύουν τις ψυχές».

'Otav

κάποιος μαστιγωμένος δούλος την πείραζε και

είπε ότι έxa μπλεχτεί με πολλές, 'UΠO'ΚρI.τικά σκυθρώ­ πιασε. Όταν αυτός ρώτησε για ποιο λiιyo σκυθρώπιασε, του είπε: «Οργίζομαι με σένα, επειδή έχεις πολλές»238.

Κάποιος φι.λά{Jyυρoς εραστής κολακεύοντάς την είπε:

«Είσαι μικρή Αφροδίτη του Πραξιτέλη». Κι αυτή του είπε: «Εσύ είσαι ο 'Ερωτας του Φειδίαι)239.

50. Επειδή ξέρω ότι και

μερικοί από τους πολιτικούς

άντρες μvrμoνεύoυν τις εταίρες ή κατηγορώντας τες ή

υπερασπίζοντάς τες, θα κάνω μνεία και γι' αυτούς. Για παράδειγμα, ο Δημοσθένης στο λiιyo του Κατά Ανδρο­ τίωvoς2AO κάνει μνεία της Σινώπης και της Φαινοστρά­ της24Ι. Για τη Σινώπη Ο Ηρόδικος242, Ο μαθητής του

Κράτη243, στο έκτο 6ι.6λίο των Κωμ.ωδovμένων του λέει ότι λεγόταν Ά6υδος, επειδή ήταν γριά244. Τη μνημονεύει

ο Αντιφάνης στα ~ του Αρκάδας, Κηπουρός, Ακέ­ στρια, AλιεvόΜΕVΗ και Νεοπίδα, ο Άλεξης στην Κλεο60vMVΗ του και ο Καλλικράτης24S στο MooχίωVΆ του. Για τη Φαινοστράτη ο Απολλόδωρος λέει στο ΈVΓo του

Περί των εταιρών της AΘΉVΑς ότι είχε το παρωνύμω Φθειροπύλη, επειδή καθόταν μπροστά στην πόρτα της και ψειριζόταν. Ο Υπερείδης στο λiιyo του Κατά Αριοτα­

γόρας λέει: «Και πάλι κατά τον ίδιο τρόπο καλέσατε τις λεγόμενες Αφύες». Τα ψάρια αφύες είναι επωνυμίες

153

ΑθΗΝΑΙΟΣ

,

_,

,

'"

,

r

f

,

εταιρων επΩVVΜΙΑΙ αι αφυαι, περι ΩV ο πρoειρημεvoς

Μολλόδωρός φησι. "Σταγόνων και ·AVΘΙς άδελφαί·

αύται :4φύαι έκαλoWro, ότι λευκαί και λεπται ούσαι τούς όφθαλμούς μεyάλo~ εΤχov." :4VΤΙφΆτης δέ ΈV τφ περί 'Εταιρών Νικοοτρατίδα φησίν :4φΎΗV κλΗΘΗVΑΙ διά ΤΉV αΎΤΉV αίτίαν. ό δ' αύτός Ύπερείδης ΈV τφ κατά Mαvτι(Jέoυ αίκίας περί IλVΚΈΡΑς τάδε λέγει· "άγων Ιλυ­

κέραν τε τΉv θαλασσίδος, ζεϋΥος έχων." άδηλov εί αύ-

c τη έοτίν ή }\ρπάλφ σvvoϋσα· περί ης φησιν θεόπομπος ΈV τοίς περί τής Χίας 'Eπιoτoλijς, ότι μετά τΌv τής Πυ­ θιονίκης θάνατov ό 'Άρπαλος μετεπέμψατο την IλVΚΈ­

ΡΑV :4θήvηθεr ην καί έλθοϋσαν οίκείν έν τοίς 6ασιλεί­ οις τοίς ΈV ταρσφ καί πρooκvvείσθαι ύπό τού πλήθo~ 6ασίλισσαν πρoσαγoρεvoμέvηr άπειρfιoθαί τε πάσι μή στεφαvoiίv 'Άρπαλov, έάν μή καί IλVΚΈΡΑν στεφανώσιν. ΈV 'PωσσijJ δέ και είκόvα χαλκΗV αύτijς ίστάvαι τολμη­ σαι παρά την έαvτoύ. τά όμοια δ' είρηκε και Κλείταρχος

d ΈV ταίς περί ΊUΈξανδρoν Ιστορίαις. ό δέ γράψας τΌv :4γijvα τό ααΤVΡικόν δραμάτιον, είτε Πύθων έοτίν ό ΚίΖταναίος

fj

αύτός ό 6ααιλεύς ίUέξ'ανδρoς, φησίγ

και μή'V άκούω μυριάδας τόν 'Άρπαλον αύτοίσι τωv :4γijvoς ούκ έλάπονας σίτου παραπέμψαι και πoλίΤΗV γεyoVΈVΑι.

Β. IλVΚΈΡΑς ό σίτος ούτος ήν- έσται δ' ίσως αύτοίσιν όλέΟρου κούχ έταίρας άρρα6ών.

154

ΔEΠINOΣOΦn:ωN ιr

εταιρών, για τις οποίες ο Απολλόδωρος που έχει προα­ ναφερθεί λέει: «Το ΣταΓΌΝWΝ και η Άνθη ήταν αδερφές αmές 'λiγoνταν Αφύες, επειδή ήταν άσπρες και λεπτές

και είχαν μεγάλα μάτια». Ο Αντιφάνης στο έργο του Περί εταφώvλέει ότι η Νικοοτρατίδα είχε το παρωνύμιο

Αφύη για τον ίδιο λ&Υο. Ο ίδιος Υπερείδης στο λ&Υο 'WU Κατά Mαvτι(Jέoυ αικίας λέει για τη Γλυκέρα τα

ακόλουθα: «Οδηγώντας τη Γλυκέρα, την κόρη της θα­ λαοοίδας, με αμάξι που έσερναν δυο ζώα». Είναι άγνω­ στο αν αtπή είναι εκείνη που συζούσε με τον Άρπαλο246• γι' αtπή ο Θεόπομπος στο έργο του Περί της επιστολής σχετικά με τη

Xio λέει

ότι μετά το θάνατο της Πυθιονί­

κης ο Άρπαλος κάλεσε τη Γλυκέρα από την Αθήνα· αtπή πηγαίνοντας κατοικούσε στο παλάτι στην Ταρσό και την προσκυνούσε ο λαός αποκαλώντας τη 6ασίλισσα.

ήταν απαγορευμένο σε όλους να τιμούν με στεφάνι τον Άρπαλο, αν δεν τιμήσουν με τον ίδιο τρόπο τη Γλυκέρα. Στη Ρωσοό247 μάλιστα τόλμησαν να στήσουν χάλκινη προτομή της δίπλα στη δική του. Τα ίδια έχει πει και ο Κλείταρχος στις Ιστορίες γύρω από

Tov Aλέξavδρo. Αυ­

τός που έγραψε το μικρό σατυρικό δράμα AΓΉVας, είτε αυτός είναι ο Πύθωνας από την Κατάνη είτε ο ίδιος ο Οασιλιάς Αλέξανδρος, λέει:

Κι ακόμη ακούω ότι Ο Άρπαλος τους έστειλε

μυριάδες σιτηρώv όχι λιγότερες από Tov AΓΉVα 248 και ότι πολιτογραφήθηκε ΣτΗv πόλη τους. Β. Αυτά τα σιτηρά ήTav της Γλυκέρας όμως

θα είvαι γι ' αυτούς προκατα60λή ολέθρου, όχι εταίρας.

155

ΑθΗΝΑΙΟΣ

e 51.

Avoiας δ' ΈV τφ πρός Ααίδα, εί [Υε] γνήσιος ό λό­

γος, τούτων μvημovεύει' "Φrλύρα Υέ τοι έπαύσατο πορ­

vεvoμένη έτι νέα ούσα καί Σκιώνη καί 1ππάφεσις καί θεόκλεια καί ψαμάθη καί Λαyiσκα καί 'Άνθεια." μήποτε

δέ δεί Υράφειν άvτί τής Άνθείας ·Avτειαν. ού Υάρ εύρί­

σκομεν παe' oύδεvi ·AVΘΕιαv άvαyεyΡΑΜΜΈVΗV έτσ4!αν, άπό δέ Άvτείας καί όλον δράμα έπιyραqxJμενoν, ιός προείπον, Eύviκoυ ή Φrλυλλίoυ Λvτειά έοτιν. καί ό τόν κατά Nεσ4Jας δέ λόγov Υράψας μvημovεύει αύτf]ς. ΈV δέ

f

τφ κατά Φtλωvίδoυ 6ιαίωv ό Λ-υσίας, εί γνήσιος ό λόγος, καί Ναίδος τής έταίρας μέμνηται, κάν τφ πρός Mέδovτα

ψεVδoμαeΤVΡΙΩν

< Άvτικύρας>. έπώνυμov δ' έοτί τούτο

έτσ4!ας τό Υάρ κύριον ΉV Οία, ιός l\ριoτoφάνης εψη­ κεν ΈV τφ περί Έταιρών, 'Avτικύραν αΎΤΉV φάοκων κληθijvαι ήτοι ότι ΣVVΈΠΙvε παeακιvoVσι και μεμΗVOOιν

•

ή ότι αΎΤΉV άVΑΛΑ6ώv ό ίατρός Νικόστρατος [καί] άπoθvfιoκων κατΈΛΙΠΕV αύτfί πολύν έλλέ6ορον, άλλο δέ ούδέν. καί Λ-vκoiίρyoς ΈV τφ κατά Λεωκράτotς' EίρΗVΊ­ δος έταίρας μέμνηται ιός έταφούσης τφ ΛεωκράΤΕι Ναν-

587

vWv δέ

Ύπερείδης μνημovεύει ΈV τφ κατά Πατgoκλέovς.

αύτη δέ ότι Αίς έπεκαλείτο προείπομεν, διά τό θαλλόν τόν κάπηλον έξαvαλώσαι. ότι δέ θαλλφ χαίρoVΣιν αί

α[Υες, διόπερ

000' είς άκρόπολιν άvεισι τό ζφον 000'

όλως 'Aθηv(l θύεται διά τούτο, άλλος έοται λόγος. άλλ'

156

ΔEΠINΌlΌΦIΣTΩN ΙΓ

51.

Ο Λυσίας στο λI:ryo τσυ Προς Λαίδα, αν 6έ6αια ο

λόγος είναι γνήσιος, μντμονεύει αυτές τις εταίρες: <<Η

Φιλύρα 6έ6αια σταμάτησε την πορνική δραστηριότητά της όταν ακόμη ήταν νέα, και το ίδιο η Σκιώνη και η Ιππάφεση και η θεόκλεια και η Ψαμάθη και η Λσ.γίm.σ. και η Άνθεια». Ίσως αντί Άνθεια πρέπει να γράφουμε Άντεια. Διότι δε 6ρίσκουμ.ε σε κανένα σuyyραφέα εταί­ ρα γραμμένη με το όνομα Άνθεια, ενώ από την Άντεια έχει τον τίτλο τσυ ολόκληρο δραματικό έ(ryo, όπως είπα πρωτύτερα249, τσυ EiMκσυ ή τσυ Φιλύλλιου. Και αυτός

πσυ έγραψε το λόγο Κατά Νεαίρας τη μνημονεύει. Και στο λόγο τσυ Κατά Φt.λaMδoυ 6ιαίωv ο Λυσίας, αν ο λόγος είναι γνήσιος, μνημονεύει και την εταίρα Ναίδα

και στο λόγο τσυ Προς Μέδσντα- 'ΨEvδoμαρΤVΡΙΏv την Αντίκυρα. Αυτό είναι επώνυμο της εταίρας διότι το κύ­

ριο όνομά της ήταν Οία, όπως έχει πει ο Αριστοφάνης στο έ(ryo τσυ Περί ετΑιρΏv, λέγονται:; ότι αυτή ονομάστη­ κε Αντίκυρα ή επειδή έπινε μαζί με ανθρώπους γεμάτους πάθος και μανία ή επειδή ο γιατρός Νικόστρατος ανα­

λαμδάνοντάς την, όταν πέθαινε, της άφησε πολύ ελλέ-

6ορο και τίποτε άλλο. Και ο Λ'l.rl.Dύιtrtoς250 στο λόγο τσυ Κατά Λεωκράτo~ μνημονεύει την εταίρα Ειρηνίδα ότι συντρόφευε το λεωκράτη. Και ο Υπερείδης στο λόγο

του Κατά Πατρoκλέ~ μντμονεύει το Νάννιον. Έχουμε πει πρωτύτερα2S1 ότι αυτή είχε το παριιwύμ.ιo Κατσίκα, επειδή είχε αφανίσει την περιουσία τσυ μικρέμπορου

θαλλού. nα το ότι οι κατσίκες ευχαριστισύνται με τα χλωρά κλαδιά και ότι γι' αυτό δεν επιτρέπουν να ανε6αίνει το ζώο στην Ακρόπολη και γενικά δεν προσφέ­

ρεται διόλου για θυσία στην Αθηνά, γι' αυτά θα γίνει

157

ΑθΗΝΑΙο::ε

ό γε Σοφοκλής ΈV Ποιμέοιν ότι θαλλοφαγεί το ζψόν φηοιν ούτως έωθιvός γάρ, πρίν τιν' αύλιτών όράν, θαλλον χψαίρι;ι προσφέρων νεοσπάδα

b

εl'δoν οτρατον OΤείΧOVΤα παραλίαν άκραν. μvψovεύει τής Nαvνίov καί f\λεξις ΈV TΑΡΑVΉmις ούτως Nάννιov δέ μαίνεται έπi τφ Διovύoφ,

κωμφδών αΎΤΉV ώς μέθυσον. Μένανδρος δ' έν Ψευδη­ ρακλεί φηotγ

ούκ έπείρα Νάννιον; f\vτιφάvης δέ ΈV τφ περί Έταφών "Προσκήνιον, φηοίν,

έπεκαλείτο ή Νάννιον, ότι πρόσωπόν τε άοτείον εlχε και έχρητο χρvoίoις και ίματίοις πoλvτελέσι, έκδvσα δέ

ην αίσχροτάτη. ην δέ Κoρώvης τής Ναννίου θυγάτηρ, c

το τής 'JYιθης άναφέρovσα έκ τριπορνείας όνομα.·· καί

Νεμεάδος δέ τής αύλητρίδος Ύπερείδης μνημονεύει έν

τφ κατά Πατρoκ).έOVς. περί ης άξιον θαυμάζειν πώς περιείδον f\ΘΗVaίot ούτως πρooαγoρεvoΜΈVΗν ΤΉV πόρ­ την, πανηγύρεως ένδοξοτάτης ΌVόματι κεχρημένηγ έκε-

158

ΔEΠINOΣOΦn:ωN ΙΓ

άλλος λόγος. ο Σοφοκλής πάντως στους Ποιμένες του λέει ότι το ζώο αυτό τρώει χλωρά κλαδιά έτσι:

Νωρίς το πρωί, προτού δω κάπoιov από τοις ~ της στάνης,

καθώς πρόσφερα φρεoκoκoμ.μέvo κλαδί σε κατσίκα, είδα στρατό VΑ ΟΟδί1;ει κατά μήκος της παραλίας. Μνημονεύει το Νάννισν και ο Άλεξης στους Tαραvrίvoις

του έτσι: Το Νάvvwv τρελαίνεται για το Διόνυσο,

-

διακωμωδώντας την ως μεθυσμένη. Ο Μένανδρος στον Ψευδηρακλή λέει: Δε δοκίμαζε το Νάννιον; Ο Αντιφάνης στο έgγo του

Περί εταιρών λέει: «Το

Νάννιον είχε το π<ψωνύμιο llρoσκήνιo2S2, επειδή είχε χαριτωμένο πρόσωπο και φορούσε χρυσά κοσμήματα και ακρι6ά ρούχα, αλλά γυμνωμένη ήταν πολύ άσχημη.

Υπήρχε και η Κορώνη, κόρη της εταίρας Νάννιον, που είχε την επωνυμία Γιαγιά, επειδή ήταν πόρνη για τρεις γενιές». Ο Υπερείδης στο ~o του Κατά Πατροκλέοις μνημονεύει την αυλητρίδα Νεμεάδα. Γι' αυτήν είναι να απορεί κάποιος πώς ανέχθηκαν οι Αθηναίοι να ονομά­

ζεται έτσι η πόρνη, να έχει δηλαδή το όνομα μιας πολύ φημισμένης εορταστικής συνάθροισης2S3. διότι ήταν απα-

159

ΑθΗΝΑΙΟΣ

κώλvτo γάρ τά τοιαύτα τίθεοθαι ΌVΌματα ού μόvoν

ταίς έταφούσαις, άλλά καί ταίς άλλως δούλαις, ώς φη­ σι Πολέμων ΈV τοίς περί f\κρoπόλεως.

52.

καί Ώκίμου

δέ τijς έμης, ώς ού φής, Kύvoυλκε, καί Ύπερείδης μέ­ μvηται έν τφ κατά ~αγόρας

6' λέγων ούτως

"ώστε

d Ααίς ΜΈV " ή δοκοίισα των πώποτε διεΝΗVoχΈVΑΙ τΉv όψιν καί "Ώκιμον καί Mετάvειρα

... " Νικόστρατος δέ

ό τijς

μέσης κωμφδίας ποιητής ΈV ΠαVΔΡΌΣφ oύτωoi λέγωγ έπειτα τijς αύτijς όδοίί πρός Aερόπηv έλθοίισα πέμψαι σrρώματα

αΎΤΉV κέλευε, φησί, καί παρ' Ώκίμov χαλκώματα.

Mέvανδρoς δ' έν Κόλακι τάαδε καταλέγει έταίρας

e

Χρυσίδα, ΚDρώνηv, :4vτίκVΡΑν, 1οχάδα,

καί NαVVΆΡιoν έσχηκας ώραίαν σφόδρα. Φιλέταιρος ΈV Kvvαμι·

o~ί Κερκώπη ΜΈV ήδη yέyov' έτη τριoχiλια, ή δέ ΔιoπείθoVς άηδής 'lEλεσις έτερα μVΡία;

θεoλύΤΗV δ' <ούδ'> οίδεν ούδείς ότε τό πρώτov έyέvετo. ούχί ι\αίς ΜΈV τελεvτωσ' " άπέθαvεν 6ινoυμέvη, 1οθμιάς δέ καί Νέαιρα κατασέσηπε καί Φίλα;

160

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣ'ΙΏΝ Π"

γορευμένο να δίνουν τέτοια ονόματα όχι μόνο στις εταί­ ρες, αλλά και σε άλλες γυναίκες που ήταν δούλες, όπως

λέει ο Πολέμωνας στο έf!YO του Περί της Ακροπόλεως.

52.

Και για τη δική μου, το 'Ωκιμον, όπως λες εσύ, Κύ­

νουλκε, έχει κάνει μνεία ο Υπερείδης στο δεύτερο λόγο

του Κατά Αριοταγόρας μιλώντας έτσι: «Ώστε η Λαίδα, που θεωρούνταν ότι ξεχώριζε στην όψη απ' όλες τις μέ­ χρι τότε γυναίκες, και το 'Ωκιμον και η Μετάνειρα ..» Ο

Νικόστρατος2S4, ο ποιητής της μέσης κωμωδίας, στο έρ­ γο του Πάνδροσος μιλά έτσι:

Έπειτα από τον ΊΔw δρόμο πηγαίνοντας στην Αερόπη πες της να στείλει στρώματα και από το Ώκιμον πάρε χάλκινα πιάτα. Ο Μένανδρος στον Κόλακα απαριθμεί τις ακόλουθες ε­ ταίρες.

ΧρvoίΔα, Κoρώvη, Αντίκυρα, Ιοχάδα

και το Nαννάριov, την ωραιότατη, είχες. ο Φιλέταιρος στην ΚυναΥ{δα του λέει:

Η Κερκώπη δεν έχει ήδη φτάσει τα τρεις χιλιάδες ΧΡΌVUZ και η άχαρη ΊΕλεση του Διοπείθη άλλα δέκα χιλιάδες Για τη θεολύτη δεν ξέρει κανείς πότε ήρθε στη ζωή, Η Ααίδα δεν πέθανε ΠOΡVΕΥΌμενη ως το τέλος της ζωής της,

δεν έχει σαπίσει η Ισθμιάδα, η Νέαιρα και η Φίλα;

161

ΑθΗΝΑιΟΣ

f

Κοοούφας δέ και ΓαλΉVΑς και Κορώνας ού λέγω.

περί δέ Ναίδος σιωπώ· γομφίους Υάρ ούκ έχει. Θεόφιλος Φιλαύλψ του μή ποτ' αύτόν έμπεσείν είς λαίδα

φερόμενον Τι Μηκωνίδ' Τι Σιούμ.6ριον

Τι Βάραθρον Τι θάλλovσαν Τι τούτων τινά,

ών έμπλέκovσι τοίς λίνοις ο' αί μαοτροπ04 Τι Ναύοιον Τι Μαλθάκην.

588

53.

τοσαυτ' είπών μετά τιvoς τροχιλίας ό Μυρτίλος

μή τι τοιουτοι ύμείς οί φιλόσοφοι, έφη, οί καί πρό τών Ήδονικών καλουμένων αύτσί τόν τής ήδovfις τοίχον ύποοκά.πτοντες, ώς που ό Έρατοοθένης έφη. κάμοί μέν τά καλά τών έταφών άποφθέγματα πεπεράνθω μέχρι

τούτωγ έπ' άλλο δ ' εΤ.δος μετα6ήοομαι λόγων. και πρώ­ τον μέν μvηoθήooμαι του φιλαληθεοτάτου 'Επικούρου·

όστις έyκvκλWυ παιδείας άμύητος ων έμακάριζε και τούς όμοίως αύτφ έπί φιλοοοφίαν παρερχομένους, τοι-

b αύτας φωνάς προιέμενος· "μακαρίζω σε, ώ οδτος, ότι καθαρός πάσης παιδείας έπί φιλοοοφίαν ώρμηοαι. " όθεν αύτόν και ό Τιμων ψηοίν

Υραμμοδιδασκαλίδην, άναΥωΥότατον ζωόντων.

oVτoς την

ow ό 'Επίκουρος ού Λεόvτιoν εΙχεν έρωμένην έπι έταφείζι δια6όητον Υενομένην; η δέ 000' ότε 162

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΟΝ ΙΓ

n.α τις KάJσvφες, τις ΓαλΉVΕς και τις Κορώνες δε μιλώ' για τη Ναίδα σιωπώ' διότι δεν της έχουν μείνει γομφίοι. Ο Θεόφιλος στο Φίλαυλο λέει: Για να μην πέσει αυτός στα χέρια της Ααίδας ή της MηκωVΊΔΑς ή της ΣWΎμ(jριoυ

ή της Βάραθρου ή της θάλλovaας ή κάποιας απ' αυτές,

που στα δίχτυα τotς' σε μπλέκουν οι μαστροποί, ή της Nαύσιov ή της Μαλθάκης.

53.

Αφού είπε αυτά κάπως μακρόσυρτα, ο Μυρτίλος

συνέχισε: Ίσως να μην είστε τέτοιοι εσείς οι φιλόσοφοι, που πριν από τους λεγόμενους Ηδονικούς aκά6ετε οι ίδιοι από κάτω τον τοίχο της ηδονής, όπως είπε κάπου ο Ερατοοθένης25S. Ως εδώ ας κλείσω τα καλά αποφθέ­

γματα των εταιρών- και θα περάσω σε άλλο είδος θε­

μάτων. Πρώτα πρώτα θα μνημονεύσω τον πολύ μεγάλο φίλο της αλήθειας Επίκουρο2.S6· διότι αυτός, καθώς ήταν

αμύητος στη γενική εκπαίδευση, καλοτύχιζε όσους στρέ­ φονταν προς τη φιλοσοφία προ6άλλοντας τέτοια λόγια: «Σε καλοτυχίζω, άνθρωπέ μου, επειδή όντας άμοιρος

από κάθε εκπαίδευση έχεις στραφεί προς τη φιλοοοφία».

fi'

αυτό ο Τίμωνας257 τον λέει

γραμματοδιδασκαλίδη, τον πιο ανάγωγο απ' όσους ζουν.

Αυτός λοιπόν ο Επίκουρος δεν είχε ερωμένη το Λεόντι­ ον, που υπήρξε δια6όητη για τη δραστηριότητά της ως εταίρας Αυτή δε σταμάτησε να είναι εταίρα, ούτε κι

163

ΑθΗΝΑΙΟΣ

φιλοσοφείν ,Ρ;ατο έπαύσατο έταιρoVσα, πάσι δέ τοίς 'Eπικovρείoις σuνijν έν τοίς κήποις, Έπικούρφ δέ και άναφανδόγ ώοτ' έκείνον πολλήν φροντίδα ΠOΙOύμεvoν αύτfις τούτ' έμφανίζειν διά τών πρός 'Έρμαρχον

'Em-

c στολών. 54. Λαίδος τε τής έξ Ύκκάρων (πόλις δ' αύτη Σικελική, άφ ' ης αίχμάλωτος γενομένη ήκεν είς Κόριν­ θον, ώς ίστορεί Πολέμων έν τφ έκτφ τών πρός 1lμαιoγ

ης και :.\ρίοτιππος ήρα και Δημοσθένης ό ρήτωρ Διογέ­ νης τε ό κύωγ fι και 'Αφροδίτη ή έν ΚoρίVΘφ ή Μελαινίς καλoVΜΈνη νυκτός έπιφαινομένη έμήνυεν έραατών έφο­ δον πoλvταλάντων) ούχ Ύπερείδης μνφονεύει έν τφ κα­

τά :4ριοταγόρας δεvτέρφ;- Mελλfις δέ ό ζωγράφος έτι

παρθένον ούσαν τήν Ααίδα θεασάμενος άπό τής Πει­ ρήνης ύδροφορούσαν καί θαυμάσας τό κάλλος ήγαγέν

d

ποτε αύτήν είς φίλων συμπόσιον. χλευασάντων δ ' αύτόν τών έταφων ότι άνθ' έταίρας παρθένον είς τό συμπόσι­

ον άΥάγοι, "μή θαυμάσητε, εlπεγ έγώ γάρ αύτήν είς μέλλovσαν άπόλαvoιν μετ'

000'

όλην τριετών καλήν

δείξω." τό δ ' αύτό και Σωκράτης έμαντεύσατο περί Θε­ οδότης τής 'Αθηναίας, ώς φησι Ξενοφών έν Άπομνημο­ VΕΎΜΑΣΙγ "ότι δέ καλλίοτη είη και στέρνα κρείττω λόγου παντός έχοι λέγοντάς <τινος>, ' ίτέον ήμίν, έφη, θεασο­ μένοις τήν γυναίκα' ού γάρ δή άκooovoιν έστιν κρίναι

τό κάλλος:" ούτω δ ' ην [ή Λαίς] καλή ώς και τούς ζω-

e γράφoVς έρχoμένoVς πρός αύτήν άπομιμείοθαι τής γυ­ ναικός τούς μαστούς και τά στέρνα διαζηλoτvπoυμένη

164

ΔEΠΊNΌΣOΦα:rΩN ΙΓ

όταν άρχισε να φιλοσοφεί, αλλά σχετιζόταν σεξουαλικά

με όλους τους επικούρειους σtoυς κήπους της σχολής και με τον Επίκουρο μπροστά σε όλους ώστε εκείνος δείχνοντας μεγάλη φροντίδα γι' αυτήν τη φανερώνει με τις Επιοτολές προς ΤOV Έρμaρχo.

54.

Της Λαίδας από

τα Ύκκαρα (αυτή είναι πόλη της Σικελίας, από την ο­

ποία αιχμαλωτισμένη ήρθε σtην Κόρινθο, όπως αναφέ­ ρει ο Πολέμωνας στο έκτο 6ι6λίο του έργου του Προς Πμαιογ μ' αυτήν ήταν ερωτευμένος και ο Αρίστιππος

και ο ρήτορας Δημοοθένης και ο Διογένης ο κυνικός ο' αυτήν παρουσιαζόταν τη νύχτα η Αφροδίτη της Κορίνθου, η λεγόμενη Μελαινίδα, και της ..cpανέρωνε τον ερχομό

πλούσιων εραστών) δεν κάνει μνεία ο Υπερείδης στο δεύτερο 6ι6λίο του λόγου του Κατά της ΑριοταΥόρας; Ο ζωγράφος AπEUTις2S8, όταν είδε τη Λαίδα, τότε που ακόμη ήταν παρθένα, να κου6αλά νερό από την Πειeήνη και θαύμασε την ομορφιά της, την πήγε κάποτε σε συ­ μπόσιο φίλων του. Όταν οι φίλοι του τον πείραξαν ότι

φέρνει στο συμπόσιο μια παρθένα αvtί να φέρει μια

εταίρα, είπε: <<Μην παραξενεύεστε- διότι εγώ θα ως δείξω ότι θα είναι καλή για γενική απόλαυση χωρίς να

περάσει τριετία καν». Το ίδιο προμάντεψε και ο Σωκρά­ της για τη θεοδότη από την Αθήνα, όπως λέει ο Ξενο­ φώντας2S9 στα Απομνημονεύματά του: «Όταν κάποιος

έλεγε ότι είναι πολύ όμορφη και ότι το στήθος της είναι ανώτερο από κάθε περιγραφή, είπε: "Πρέπει να πάμε,

για να δούμε τη γυναίκα' διότι δεν μπορούμε να φνουμε την ομορφιά απ' ό,τι ακούμε"», Η Λαίδα ήταν τόσο ό­

μορφη, ώστε οι ζωγράφοι που πήγαιναν ο' αυτή αντέ­ γραφαν τους μαστ~ και τα στήθη της γυναίκας. Κάποτε

165

ΑθΗΝΑΙΟΣ

δέ ποτε ή Ααίς Φρύνrι πoλύv έραστώΥ έοχηκεΥ όμιλov, ού διακρίvovσα πλoύσιov ή πένητα ούδ' ύ6ριστικώς αύ­

τοίς χρωμέvη.

55.

:4ρίοτι.ππος δέ κατ' έτος δύο μΗVΑς

ovvδιημέρεvεv αirήj ΈV ΑίΎίvn τοίς Πooειδωvίoις καί όvειδιζόμεvoς ύπό οίκέτου, ότι ''ού μέΥ αirήj τoσovτoy άργύρΙΟΥ δίδως, ή δέ προίκα Διoyέvει τφ κtM ιτυγκυ­

λίεται': άπεκρίvατo' "έγώ Λαίδι χορηγώ πολλά, ίvα αύ­ τός αύτfις ά.πολαύω, οίχ ίvα μή άλλος." τού δέ Διογέ-

f

ΥΟις είπόVΤoς αύτφ- "'Αρίοτιππε, κοινπ ovvοικείς πόρ­

Vf1. ή κtMζε ot1ν, ώς φ, ή πέπαvoo" - καί ό 'Αρίστιπ­ πας "άρά γε μή τί σοι άΤΟΠΟΥ δοκεί εΙvαι, ΔΙΌΓΕVΕς, οίκίαΥ οίκείΥ έΥ fι πρότεροΥ φκηοαΥ άλλοι;" ''ού γάρ" έφη. "τί δέ vαiiv ΈV fι πολλοί ΠEΠλεύκαoιv;" ''ούδέ τovτo"

έφη. ''ούτως ot1ν ούδέ ΓVVαικί ovvείvαι άτοπόΥ έΟΤΙΥ fι πολλοί κέχρηvται." Νυμφόδωρος δ' ό Σvρακόoιoς έΥ τφ

589 περί τώΥ έΥ Σικελφ θαυμαζoμέvωy έξ Ύκκάρου φησίΥ

Σικελικού φρουρίου εΙΥαι τΉv Λαίδα. Στράπις δ' ΈV ΜακεδόσιΥ ή Παvσαvίf,z ΚoριvΘΊΑy αΎΤΉV εΙvαί φησΙΥ διά τούτωγ

είaίy δέ πόθεΥ αί παίδες αύται και τίVΕς; Β.

vvvi

ΜΈV ήκOvoιy Mεyαρόθεv, είοί δέ

Κoρίvθιαι' Λαίς ΜΈV ήδί Μεγακλέοις:

Πμαιος δ' έΥ τη τριoκαιδεκάτrι τώΥ 1στoριώv έξ Ύκκά-

166

ΔEΠINOΣQΦIΣTQN Π'

η Λαίδα στον ανταγωνισμό με τη Φρύνη είχε μεγάλο

πλήθος εραστών χωρίς να κάνει διάκριση πλούσιων και φτωχών και χωρίς να συμπεριφέρεται αλαζονικά προς

αυτούς.

55. Ο Αρίστιππος κάθε χρόνο περνούσε δυο

μή­

νες με τη Λαίδα στην Αίγινα κατά την εορτή των Πο­

σειδώνιωv όταν τον πείραζε κάποιος υπηρέτης260 «εσύ της δίνεις τόσο πολλά χρήματα, ενώ αυτή κυλιέται χωρίς

να παίρνει λεφτά με το Διογένη»" απάντησε: <<Εγώ δίνω στη Λαίδα χρήματα πολλά, για να την απολαμωνω ο

ίδιος, όχι για' να μην την απολαμωνει άλλος». Όταν ο Διογένης του είπε <<Αρίστιππε, συζείς με μια κοινή πόρ­ νη. Ή λοιπόν γίνε Κ\Μκός φιλόσοφος, όπως είμαι εγώ, ή σταμάτα», ο Αρίστιππος απάντησε: «Διογένη, άραγε μήπως έχεις τη γνώμη ότι είναι αταίριαστο να κατοι­ κείς σε σπίτι στο οποίο πρωτύτερα κατοίκησαν άλλοι;» «Όχι», είπε. «Και τι θα έλεγες για ταξίδι με πλοίο, με το οποίο έχουν ταξιδέψει πoλλo~» «Ούτε κι αυτό», εί­ πε. «Έτσι λοιπόν δεν είναι αταίριαστο ούτε το να έχει κάποιος σεξουαλικές σχέσεις με γυναίκα που την έχουν

απολαύσει πολλοί». Ο Νυμφόδωρος261 από τις Συρα­

κούσες στο

q,yo

του Για τα θαυμαστά της Σικελίας λέει

ότι η Λαίδα ήταν από τα Ύκκαρα, ένα φρούριο της Σι­ κελίας. Ο Στράττης262 στους Μακεδόνες ή στον Παυ­ σαVΊΑ λέει ότι αυτή ήταν από την Κόρινθο με τα παρα­ κάτω λόγια:

Από πού είναι τα κορίτσια αυτά και ποια είVΑΙ;

.Β.

Αυτά έχονν έρθει τώρα από τα Μέγαρα, αλλ' είναι

από την Κόρι\&' αυτή εδώ η Λαίδα ανήκει στο ΜεΥακλή. ο Ίίμαιος στο δέκατο τρίτο οι6λίο των Ιστοριών του

167

ΑθΗΝΑΙΟΣ

ρωγ καθά και Πολέμων είρηκεν, άναιρεθfίναι φάοκων

αiπήν ύπό τινων γυναικών έν θεπαλ4r. έραοθείσάν τι­ νος Παvσανίoυ θεπαλου, κατά φθόνσν και δvσζηλίαν

b [ ταίς] ξυλίναις χελώναις ΤVΠΤσμένην έν i\fWOδίτης ίερψ. διό και τό τέμενος κληθiίναι άνοοίας i\fWOδίτηςo δεί­ κνvoθαι δ' αt'rrfις τάφον παρά τφ πηνειψ σημείον έχοντα ύδρίαν λιθίvην και έπίΥραμμα τάδε·

τfισδέ ποθ' ή μεγάλαtι,toς άνiκητός τε πρός άλκήν Έλλάς έδουλώθη κάλλεος ίοοθέου, λαίδος ην έτέκνωσεν 'Έρως, θρέψεν δέ Κόρινθος κείται δ ' έν κλεινσίς θεπαλικοίς πεΔΊCις.

αύτooχεδιάζovoιν ουν οί λέΥοντες αiπήν έν ΚDρίνθφ τε-

c θάφθαι πρός τφ Κρανείφ. 56. }\ριστοτέλης δ ' ό Σταγι­ ρίτης ούκ έξ Έρπυλλίδος τής έταίρας έπαιδοποίησε Νι­ κόμαχον και ovνijν ταύτη μέχρι θανάτου, ώς φηοιν 'Έρ­ μιππος έν τφ περί }\ριστoτέλovς πρώτφ, έπιμελείας φά­ οκων τής δεούσης τετυχηκέναι έν ταίς του φιλοοόφου διαθήκαις. ό δέ καλός ήμών Πλάτων ούκ }\ρχεάναοοαν

τήν Κολοφωνίαν έταίeαν ήγάπα; ιός και (iδειν είς αiπήν τάδε·

}\ρχεάναοοαν έχω τήν έκ Κολοφώνος έταίρην,

ης καί έπί ρυτίδων πικρός έπεστιν έρως. d

ά δειλοί νεότητος άπαvrήσαντες έκείvης

168

λέει ότι ήταν ωtό τα 'Υκκαρα· έτσι έχει αναφέρει και ο Πολέμωνας, λέγοντας ότι τη σκότωσαν κάποιες γυναίκες

στη θεσσαλία, όταν ερωτεύτηκε κάποιο θεσσαλό

llau-

σανία, χτυπώντας τη με ξύλινες χελώνες μέσα σε ιερό

της Αφροδίτης ωtό φθόνο και ζηλοτυπία. Γι' αυτό ο ιε­ ρός εκείνος χώρος ονομάστηκε της Ανόσιας Αφροδίτης. Ο τάφος της δείχνεται δίπλα στον Πηνειό έχοντας ως

ενδείξεις μια λίθινη υδρία 1tαι το ακόλουθο επίγραμμα:

Κάποτε η πΕρΉφΑvΗ κι α'YίκfJΠ/ σε δύναμη Ελλάδα vr.κήθηκε aπό ΠJV ιοόθεη ομορφιά αυτής εδώ της Ααίδας τη γέννησε ο Έρωτας, ΠJV έθρεψε η Κόρινθος

κείτεται τώρα στις ονομαστές θεσσαλικές πεδιάδες. Όσοι 'λένε λοιπόν ότι έχει ταφεί στην Κόρινθο κοντά στο Κράνειο τα επινοσύν οι ίδιοι.

56.

Ο Αριστοτέλης263

από τα Στάγιeα δεν απόκτησε το Νικόμαχο ωtό την εταίρα Ερπυλλίδα και δεν έζησε μαζί της ως το θάνατό του, όπως λέει ο Έρμιππος στο πρώτο 6ι6λίο του έρ'Υου του Περί Aριoτoτέλo~ υποστηρίζοντας ότι είχε τη φρο­ ντίδα που της ταίριαζε στη διαθήκη του φιλοσόφου;

Και ο καλός μας Πλάτωνας264 δεν αγαπούσε την εταίρα

AqxEWαoσα από την Κολοφώνα; Έτσι τραγούδησε γι' αυτή με τους ακόλουθους στίχους:

Έχω δική μου ΠJV εταί{κι Αρχεάνασσα από ΠJV Κολο­ φώνα·

και πάνω στις ρυτίδες της ακόμη υπάρχει έρωτας πrκρός. Α, δύσn.xoι άνθρωποι που δοκιμάσατε τη νιότη της

169

ΑθΗΝΑΙΟΣ

πρωτοπόρου, δι' όσης ήλθετε ΠVΡΚαιής. Περικλής δέ ό 'Ολύμπιος, ώς φησι Κλέαρχος έν πρώτφ Ερωτικών, οίχ ένεκεν :4οπασίας

-

ού τής νεωτέρας

άλλά τής Σωκράτει τφ σoφίiJ avγyεVOμένης

-

καίπερ

τηλικOVτOν άξίωμα avvέσεως καί πολιτικής δυνάμεως

κτηοάμενος, ού avvετάραξ"ε πάσαν τΉv Ελλάδα; ην δ'

ούτος <ό> άVΉΡ πρός άφροδίσια πάνυ καταφερής όστις καί τfί του vίoυ ΓvvΑικΊ ovvηv, ώς Στηοίμ6ροτος ό Θάσιος ίστορεζ κατά τούς αύτούς αύτφ χρόvoις- γενό-

e μεvoς και έωρακώς αύτόν, έν τφ έπιγραφoμivφ περι θεμwτoκλέoις- και θovκVΔίδoυ και Περικλέοις-. :4vτι­ aθέVΗς δ' ό Σωκρατικός έραaθέvτα φησiν αύτόν :40πα­ οίας δις τής ήμέρας είαιόvτα και έξιόvτα άπ' αύτής άοπάζεαθαι την άνθρωπον, και φευΥΟύοης ποτέ αύτfις γραφΉV άσεσείας λέγων ύπέρ αύτfις πλείονα έδάκρvoεv fι ότε ύπέρ του οίου και τής ούοίας έκινδΎVΕvε. και Κίμωνος δ' Ελπιvίκn τfί άδελφfί παρανόμως ovvόvτος,

εΤθ' ύστερον έκδοθείαης Καλλ4Ζ, και φvyαδεVΘΈvτoς μιf

οθόν έλασε τής καθόδου αύτου ό Περικλής τό τfί Ελπι­ VΊΚn μιχθiίναι. ΠVΘΑίνετoς δ' έν τρίτφ περι Aίyίvης Πε­ ρίανδρόν φηοιν έξ Έπιδαύρου την Προκλέοις- θυγατέρα

Μέλιοοαν ίδόvτα Πελοποννηοιακώς ήσθημέVΗV (άναμ­

πέχονος γάρ και μονοχίτων ην και φνοχόει τοίς έργαζο­ μένοις) έρααθέvτα γημαι. Πύρρου δέ του 'Ηπειρωτών

6αοιλέως, aς ην τρίτος άπό Πύρρου του έπ' Ιταλίαν

170

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ Π'

στα πρώτα δήματά της, μέσ' από πόση φλόγα περάσατε! Ο Ολύμπιος Περικλής, όπως λέει ο Κλέαρχος στο πρώτο 6ι6λίο των Ερωτικών, του εξαιτίας της Ασπασίας -όχι της νεότερης αλλά της σύγχρονης με το Σωκράτη-, μο­ λονότι είχε τόσο μεγάλη υπόληψη για τη σύνεση και

την πολιτική δύναμή του, δε συντάραξε ολόκληρη την Ελλάδα; Αυτός ο άντρας ήταν πολύ επιeρεπ'ής προς τις σεξουαλικές δραστηριότητες διότι αυτός, όπως αναφέρει

ο Στησίμ6ροτος26S από τη θάσο, είχε σεξουαλικές
έf!γo που έγραψε με τίτλο Ι1α το. θεΜWΤoκλή, το θου­ κυδίδη και τον Περικλή. Ο Αντισθένης266 ο σωκρατικός λέει ότι ο Περικλής, ερωτευμένος με την Ασπασία, δυο

φορές την ημέρα έμπαινε και έ6γαινε από το σπίτι της

και xαιeετoύσε τη γυναίκα και, όταν κάποτε αυτή κατη­ γορούνταν για ασέ6εια, μιλώντας για χάρη της δάκρυσε περισσότερο παρά όταν διακινδύνευε τη ζωή και την περιουσία του. Όταν ο Κίμωνας συζούσε παράνομα με την αδερφή του Ελπινίκη, που αργότερα παντρεύτηκε τον Καλλία, και εξορίστηκε, ο Περικλής πήρε ως αμοι6ή του για την επιστροφή του Κίμωνα από την εξορία να

ενωθεί με την Ελπινίκη. Ο Πυθαίνετος267 στο τρίτο 6ώλίο του έργου του Περί Aιγivης λέει ότι ο Περίανδρος268, όταν είδε τη Μέλισσα, την κόρη του Προκλή269 από την

Επίδαυρο, ντυμένη με πελοποννησιακό τρόπο (ήταν δη­ λαδή χωρίς επενδύτη, με ένα χιτώνα και κερνούσε κρασί

ο' όσους δούλευαν), την ερωτεύτηκε και την παντρεύτηκε. Ο Πύρρος270, ο 6ασιλιάς των Ηπειρωτών, που ανήκε

171

ΑθΗΝΑιΟΣ

σrρατεVσαντoς, έρωμένη Ήv Πγρις ή Λεvκαδlα· i)ν '0590 λVΜΠΙΆς ή του vεαvίoκov μήτηρ φαρμάκοις άπέκτεινεν."

57.

και ό Ούλ.πιανός, ώσπερ ΈΡΜΑΙΌV τι, έτι λαλούν­

τος του MVΡτίλoυ έφη, εί έχομεν άρρrn.κώς είρημέvoν

τόν τίγριν. "Φrλψom ;ύρ οΊδα τούτ' είeηκότα ΈV NΕΑΊW·

ώσπερ Σέλευκος δεi4>' έπεμψΕ ΤΉV τίγριν, i)ν είδoΜΕV ήμείς τφ Σελεύκφ πάλιν έδει ήμiiς τι παρ' ΉΜΏv άVΤΙΠΈμψαt θηρίον. Β τρvyέραvoγ ού Υάρ Υίγνεται τούτ' αύτόθι.."

πρός όν ό Μυρτίλος έφη· έπείπερ ήμίν έμποδών έyέvoυ

κατάλοΥσν ΓvvΑικΏv πowψέvoις, ού κατά τούς Σωοι-

b κράτοις- του ΦαναΥορείτου Ήoίovς

fj τόν των γυναικών κατάλoyaν NικαιVΈΤoυ του Σαμίου fj :46δfμτoυ, μικρόν

έπιοχών έπί τΉv παρά σου τρέψομαι πεVσιν, "Φoίvrξ

άπα yεραιi" μάθε oύv ότι άρσεvr.κώς είρηκε τόν τίγριν ':4λεξις ΈV ΠvραΎVφ ούτως

άvoιy: άνοιγε τΉv θύραγ έλάνθανov πάλαι περιπατΩV άνδριάς, άλετών όνος, ποτάμιος ίππος, τοίΧος, ό Σελεύκου τίΥρις.

έχων δέ και άλλα μαρτύρια άvατίθεμαι τά vΥv, έως ίiv

172

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΙ'ΩΝ ιr

στην τρίτη γενιά μετά τον Πύρρο που εκστράτεοοε

στην Ιταλία, είχε ερωμένη του την 'Πγρη από τη λευκά­ δα' αυτήν τη δηλητηρίασε η Ολυμπιάδα, η μητέρα του νεαρού».

57.

Ο Ουλπιανός, σαν να επρόκειτο για κάποιο θεό­

σταλτο εύρημα27Ι, ενώ ακόμη . μιλούσε ο Μυρτίλος, ρώ­

τησε αν έχει χρησιμοποιηθεί aρσενικός τύπος της λέξης τίγρη 272. «Διότι ξέρω ότι ο Φιλήμονας έχει πει στη

Νέαιρά του ό,τι ακολουθεί:

Όπως ο Σέλευκος μας έστειλε εδώ την τί~ που την είδαμε, έπρεπε με τη l!Eιeά μας vα στείλουμε στο Σέλεvκo κάποιο σε ανταπόδοση δικό μας ζώο.

Β. Έvαν τρvyέραV0 273 . τέτοιο ζώο δεν υπάρχει εκεί».

Ο Μυρτίλος του απάντησε: Επειδή μου πρό6αλες εμπό­ διο, καθώς έκανα κατάλογο γυναικών, όχι 6έ6αια ανά­ λογους με τους HoίoVς274 του Σωσικράτη από τη Φανα­

γόρεια ή με τον κατάλογο γυναικών του Νικαίνετου21S από τη Σάμο ή από τα Ά6δηρα, θα σταματήσω λίγο και θα ανταποκριθώ στο ερώτημά σου, «Φοίνικα, σε6αστέ μου πατέρα». Μάθε λοιπόν ότι ο Άλεξης στον ΠύραVVΌ του για τη λέξη τίγρη έχει χρησιμοποιήσει aρσενικό

τύπο έτσι:

1\ voιξε,

άνοιξε την πόρτα' χωρίς να το καταλά6ω

. από ώρα περπατούσα σαν ανδριάντας, σαν μυλόπετρα, σαν ιπποπόταμος, σαν τοίχος, σαν ο τίγρης του Σέλευκου. Έχω 6έ6αια και άλλες αποδείξεις, αλλά τις μεταθέτω

173

ΑθΗΝΑΙΟΣ

c άπoμvrιμOνεύσω τΌv [περί] τών καλών ΓVVΑΙΚών κατά­ λoγov.

58.

Κλέαρχος γάρ περί 'ΈπαμιVΏνδoυ φησiν ού­

τως "ΈπαμιVΏνδας δ' ό θη6αίος σεμνότερον ΜΈV τού­ των, ούκ εύoχημόvως δέ περί τάς όμιλίας έοφάλλετο

τΉv "tvώμην, εί τις θεωροίη τά πραΧΘΈVΤα αύτφ περί Φ λάκωvoς γvvαίκα." Υπερείδης δ' ό ρήτωρ έκ τής πατρψας οίκίας τόν vΊΌν άπο6αλών Ιλαύκιππον Mvρ­

ρίvΗv την πoλvτελεστάΤΗV έταίραν άVΈλα6ε, καί ταΎΤΗV d ΜΈV ΈV άστει εΙΧεν, έν Πειραιεί δέ i1ρισταγόραν, Φίλαν

δ' ΈV 'Eλεvoίvι, Ηv πολλών ώVΗΣΆΜΕvoς χρημάτων εΙΧεv έλεvθερώaας, ύστερον δέ και oίκovρΌν αΎΤΉV έποιήσατο, ώς Ιδομενεύς ίστορεί. έν δέ τφ ύπέρ ΦρΎVΗς λόγφ Υ­ περείδης όμολογών έρ(iν τής ΓΥVαικός καί ούδέπω του

έρωτος άπηλλαΓΜΈVoς την πρoειρημέVΗV MVΡΡίνην είς

ΤΉV οίκων είoήγαyεv. 59. ην δ' ή ΦρΎvΗ έκ Θεσπιών. κρινομένη δέ ύπό Εύθίου τΉv έπί θανάτφ άπέφvyεv·

διόπερ όρΥισθείς ό Εύθίας ούκ έτι εΊπεν άλλην δίκην, e ώς φησιν 'Έρμιππος. ό δέ Υπερείδης σvvαγoρεύων τη

Φρύvrι, ώς ούδέν ΉVVΕ λέγων έπίδοξοί τε ήσανοί δικα­ σταί καταψηφιούμενοι, παραγαγών αύΤΉV είς τούμφα­ VΈς καί περψήξας τούς χιτωVΊaκoVς γυμνά τε τά στέρνα ποιήσας τούς έπιλογικούς oίΚΤOvς έκ τής όψεως αύτijς

έπερρητΌΡΕVΣΕν δεισιδαιμoνijσαί τε έποίησεν τούς δι­ καστάς τΉv ύπoφijτιν και ζάκορον Άφροδίτης έλέφ χα­ ρισαμένOvς μή άποκτείναι. καί άφεθείσης έγράφη μετά

174

ΔΕΠΙΝΟΙΟΦπ:τοΝ ΙΓ ·

για την ώρα, ωσότου αναφέρω τον κατάλογο των ωραίων γυναικών.

58.

Ο Κλέαρχος λοιπόν λέει για τον Επαμει­

νώνδα έτσι: «ο Επαμεινώνδας από τη θή6α σο6αρό­ τερα 6έ6αια από αυτούς που ανάφερα, αλλά όχι ται­ ριαστά έκανε λάθος ~ σχέσεις του με τις γυναίκες, αν κάποιος εξετάσει τη συμπεριφορά του προς τη γυναίκα ενός Λακεδαιμονίου»276. Ο ρήτορας Υπερείδης διώχνο­

ντας το γιο του Γλαύκιππο από το πατρικό σπίτι πήρε την πολυέξοδη εταίρα MUΡΡΊνΙT αυτήν την είχε μέσα στην πόλη της Αθήνας, την Αρισταγόρα στον Πειeαιά, τη Φίλα στην Ελευσίνα' την τελευταία αγοράζοντάς τη με πολλά χρήματα την είχε δίπλα του σαν ελεύθερη γυ­ ναίκα και αργότερα την έφερε στο σπίτι του, όπως ανα­

φέρει ο Ιδομενέας. Στο λόγο τόυ Υπέρ ΦρΎvΗς, ομ.ολο­ γώντας ότι είναι ερωτευμένος με τη γυναίκα αυτή και ότι ποτέ δεν έχει απαλλαγεί από τον έρωτά του αυτό, έφερε στο σπίτι του τη Μυρρίνη που έχει προαναφερ­

θείο

59.

Η Φρύνη καταγόταν από τις Θεσπιές. Όταν

οδηγήθηκε στο δικαστήριο από τον EυOw2'n με κατηγο­ ρία που θα μπορούσε να έχει θανατική καταδίκη, αθωώ­ θηκε' εξοργισμένος γι' αυτό ο Ευθίας δεν προχώρησε

πια σε άλλη δίκη, όπως λέει ο Έρμιππος. Ο Υπερείδης υπερασπίζοντας τη Φρύνη, επειδή δεν κατάφερνε τίποτε και φαινόταν ότι οι δικαστές θα την καταδίκαζαν, την οδήγησε σε σημείο που να τη βλέπουν όλοι, έσχισε τους μικρούς χιτώνες της, άφησε γυμνά τα στήθη της, μίλησε

από πάνω ρητορικά μπροοτά της με οίκτο και έκανε τους δικαστές να νιώσουν φό6ο θεού και, δείχνοντας τη λύπη τους προς την ιέρεια και υπηρέτρια της Αφροδί­ της, να μην τη σκοτώσουν. Αφού αθωώθηκε, θεσπίστη-

175

ΑθΗΝΑΙΟΣ:

ταiίτα ψήφιομα, μΗΔΈVΑ σίκτίζεσθαι τΏv λεγόντωv ύπέρ 'Πvoς μηδέ δλεπόμrnw τΌv ΚQτηyoρoύμενov ή τΗv ΚQ-

f

τηyoρoVΜΈVΗV κρίVΕoθαι.

r}v

δέ ΔVΤως μάλλov ή ΦρΎVΗ

καλή ΈV τοίς μή δ~. διό.πE'{J ούδέ lχΖδίως

r}v

αUrήv ίδEiv yψV'ήY έχέσσρκov Υάρ χιτώvwv ήμπείχετο

και τοίς δημooίcις ούκ έχρijτo δαλαvείoις. τfί δέ EλεvσιVΊΩv παvηγιJρει και τfί

Trov

Trov Πoσειδωvίωv ΈV όψει

τώv ΠαvελλΉVΩV πάvτωv άπoθεΜΈVΗ θoίμάτιov και λύ­ οασα τάς κάμας έvέδαιvε τfί θαλάτττι· και άπ' αύτfις

.

591

Άπελλής τΉv :Avαδιqdvηv :AφρoδίΤΗV άπεγρά1jστO. και Πραξιτέλης δέ ό άγαλματοποιός ΈΡΏV αύτfις τΉv KVΙΔΊ­

av :AφρoδίΤΗV άπ' αύτfις έπλάσατο και ΈV τfί του Έρω­ τος 6άοει τfί ύπό τΉv σκΗvΉv του θεάτρου έπέγραψε.

Πραξιτέλης όv έπασχε διηκρί6ωσεv Έρωτα, έξ ίδίης Ελκωv άρχέτvποv κραδίης, Φρύvrι μιoθόv έμείσ διδούς έμέ. φίλτρα δέ ΟΟλλω ούκέτ' όιoτεΎΩV, άλλ' άΤΕVιζόμεvoς.

b έκλoyήv δέ αύτfί

TroV άγαλμάτωv έδωΚΕV,

είτε τόv Έρω­

τα θέλοι MδEiv είτε τόv έπi ΤριπΟΟωv ΣάΤΙΙΡOV. ή δέ έλoμέVΗ τόv Έρωτα άvέθηκεv αύτόv ΈV θεσπιαίς. αύτης δέ τής ΦρΎVΗς οί περικτίoVΕς άvδριάvτα ΠOΙήσαVΤες ά­ vέθηκαv ΈV Δελφοίς χρύοεοv έπi κίovoς Πεvτελικoυ· ΚQ-

176

ΔEΠINOΣQΦIΣ:TQN ΙΓ

κε αργότερα νόμος κανένας απ' όσους υπερασπίζονται κάποιον να μην προκαλεί αι.σθiματα λύπης και να μην

κρίνεται ο κατηγορούμενος ή η κατηγορουμένη με την προσαγωγή τους μπροστά σε όλους. Πραγματικά πάντως η Φρ\Μι ήταν περισσότερο ωραία σε μέρη του σώμα­

τός της που δεν ήταν θεατά.

n' αυτό δεν ήταν δυνατό

να τη δει κάποιος εύκολα γυμνή' διότι φορούσε χιτώνιο

που εφάeμoζε σφιχτά στο σώμα της και δεν πήγαινε σε δημόσια λουτρά. Στην εορταστική συνάθροιση των Ελευ­

σίνιων και των Ποσειδώνιων μπροστά στα μάτια όλων των Ελλήνων έ&Υσ1;ε το ψάτιό της, έλυνε τα μαλλιά της

και έμπαινε στη θάλασσα' και με μοντέλο αυτή ο λπελλής ζωγράφισε την AφρoδLτη που 6γJιίνει από τη θάλασσα. Και ο αγαλματοποιός Πραξιτέλης, που ήταν ερωτευμέ­ νος μαζί της, με μοντέλο αυτή έπλασε την AφρoδLτη

της Kνiδoυ και στη 6άση του Έρωτα κάτω από τη σκη­ νή του θεάτρου έγραψε το επίγραμμα: Ο Πραξιτέλης έκανε το πορτρέτο του Έρωτα

από Τσ'ν οποίο υπέφερε με μovτέλo ΤΗV καρδιά του πρoιJqψJvτάς με ως αμοι6ή στη Φρύτη. HΧVΩ πια τα φίλτρα της αγάπης όχι με τόξο αλλά με τα μάτια. Της έδωσε τη δυνατότητα επιλογής από τα αγάφατά

του, αν ήθελε να πάρει είτε τον 'Ερωτα είτε το Σάτυρο278

στο δρόμο των Τριπόδων279. Εκείνη προτίμησε τον 'Ερωτα και το αφιέρωσε στις θεσπιές. Οι γείτονες της ίδιας της Φρύνης έκαναν έναν ανδριάντα της χρυσό 28Ο και τον αφιέρωσαν στους Δελφούς πάνω σε κίονα από μάρμαρο

177

ΑθΗΝΑΙΟΣ

τεoκεVαoε δ' αύτΌV Πραξιτέλης. όν και θεασάμενος Κρά­ της ό κtM.Κός έφη τής των Ελλήνων άκρασίας άVΆθημα.

c έοτηκε δέ και ή είκών αύτη μέση τής ί1ρχιδάμου του AακεδαιμoVΊΩν 6ασιλέως και τής Φιλίππου του f\μΎV­

του, έχουσα έπιγραΨΗV "ΦρΎvΗ Έmκλέovς θεσπική': ώς φησιν ~κέτας έν των.

60.

6' περί

των έν Δελφοίς ~vαθημά­

Μολλόδωρος δ' έν τφ περί Έταφών δύο ά­

vαγρά~ι ΦρΎVΑς γεγoνέvαι, ών τΉv ΜΈV έπικαλείσθαι Κλαvoιyέ).ωτα, τΉv δέ Σα.πέρδιov. Ήρόδικος δέ έν έκτφ ΚωμφδoυΜΈVΩV τΉv ΜΈV παρά τοίς ρήτοροί φησιν όνο­ μαζoμέvηv Σηστόν καλείσθαι διά τό άποοήθειν και άπο-

d δύειν τούς ovvόvτας αύτfί, τΉv δέ θεσπικΉv. έπλούτει δέ σφόδρα ή ΦρΎvΗ και ύπιoχvείτo τειχιείν τάς θή6ας, έάν έπιγράψωσιν θη6αίοι ότι ":4λέξανδρος μέν κατέ­ σκαψεV, ΆVΈaτηoεν δέ Φρύγη ή έταίρα': ώς ίοτορεί Καλλίστρατος έν τφ περί Έταφών. είρηκεν δέ περί του

πλούτου αύτής Ίiμoκλfις ό κωμικός έν Νεαί{κ;ι ται τό μαρτύριον

-

-

πρόκει­

και WΑμφις έν ΚoVΡίδι. παρεσίτει δέ

τη Φρύvrι Γρυλλίων εις ών των }\ρεοπαγιτων, ώς και e Σάτυρος ό 'Ολύνθιος ύποκριτής Παμφ(λn. ~ιoτoγεί­ των δέ έν τφ κατά ΦρΎVΗς τό κύριόν φησιν αύτής ε[ναι όνομα MVΗΣΑΡΈΤΗV. ούκ άΓVoω δέ ότι τόν έπιγραφόμε­

vov κατ' αύτής Εύθίου λόγον Διόδωρος ό περιηγητής ~VΑΞιμέvovς φησίν ε[ναι. Ποοείδιππος δ' ό κωμικός έν

178

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ ΙΓ

της Πεντέλης τον avδρIιάvta της τον κατασκεύασε ο Πραξιτέλης. Όταν το είδε ο Κ\Μκός Κράτης28Ι, είπε ότι είναι αφιέρωμα της ακρασίας των Ελλήνων. Ο ανδριά­ vtας αυτός είναι στημένος ανάμεσα στους ανδριάvtες του Αρχίδαμσυ, του δασιλιά των Λακεδαψονίων, και

του Φίλιππσυ, του γιου του Αμύντα, και έχει την επι­ γραφή «Φρ\Μ}, κόρη του Επικλή, από τις θεσπιές», όπως λέει ο .Αλκέτας282 στο δεύτερο 6ι6λίο του έργου

του Περί τωv αφιερωμάτωΥ στους ΔελqxWς.

60.

Ο Α­

πολλόδωρος στο έργο του Περί εταιρώΥ αναφέρει ότι υπήρξαν δυο Φρύνες, από τις οποίες τη μια αποκαλού­ σαν Κλαυσιγέλωτα και την άλλη Σαπέρδισ. Ο Ηρόδι­

κος στο έκτο 6ι6λίο των Κωμωδoυμέvωy του λέει ότι η μια λεγόταν ανάμεσα στους ρήτορες Σηστός, επειδή ξε­ κοσκίνιζε την περιουσία τους και ξεγύμνωνε όσους εί­

χαν σεξουαλικές σχέσεις μαζί της, ενώ η άλλη θεσπική. Ήταν πολύ πλούσια η Φρύνη και υποσχόταν να χτίσει ένα τείχος γύρω από τη θή6α, αν οι θηδαίσι ΟΟλσυν την επιγραφή «Την κατέστρεψε ο Αλέξανδρος και την ξανάχτισε η εταίρα Φρύνη», όπως αναφέρει ο Καλλί­

στρατος283 στο έργο του Περί εταφώΥ. Για τον πλούτο της έχει μιλήσει ο ποιητής κωμωδιών Τιμοκλής στη

Νέαιρα (η απόδειξη έχει προαναφερθεί) και ο Άμφης

στην ΚDVΡίδα. Ήταν παράσιτος της Φρύνης ο Γρυλλίω­ νας, ένας από τους Αρεοπαγίτες, όπως και ο Σάτυρος από την Όλυνθο της Παμφίλης. Ο ΑρΙότσγείτονας284

. στο

έργο του Κατά της ΦρΎVΗς λέει ότι το κύριο όνομά

της ήταν Μνησαρέτη. Δεν σ:yναiJ ότι για το λόγο εναvtίoν της που αποδίδεται στον Ευθία ο περιηγητής Δι.όδω­ ρoς28S λέει ότι είναι του Αναξιμένη286. Ο ποιητής κωμω-

179

ΑθΗΝΑΙΟΣ

Έφεσ4Ζ τάδε φηoίv περί αύτfις

Φρύvη ποθ' ψώΥ yέγovεv έπιφαvεστάτη πολύ τώΥ έτΑΙΡΏV. και γάρ εί vεωτέρα -

,

,

Τ",

τΩV τοτε χρΣvΩy ει, τov Ύ

-",

αΥωΥ ακηκοος.

6λά.πτεΙΥ δoκoVaα τούς 6ίoVς μείζovς 6λά6ας

τΉv ήλι.αίαΥ εΓλε περί τoiJ σώματος

f

. ..

και τιOv δικαστώΥ καθ' ένα δεξωυΜΈVΗ μετά δακρύωΥ διέσωσε τΉv ψvχΉv μόλις.

61.

ίστε δέ ότι καί Δημάδης ό ρήτωρ έξ αύλητρίδος

έταίρας έπαιδοποιήσατο Δημέαγ ΟΥ φΡVΑττόμεVΌV πα­

τε έπί του 6ψ;.ιτος έπεστόμιoεv Ύπερείδης είπώΥ "ού oιωπήon, μειράΚΙΟΥ, μείζΟΥ της μητρός έχωΥ τό φύση­

μα;" και Bίωv δ' ό Boρvoθενίτης φιλόοοφος έταψας Ήv 592 vΊΌς 'Ολυμπίας AακαίVΗς, ώς φηοι Νικίας ό Νικαιεύς έΥ ταίς τώΥ φιλoσόφωv Διαδοχαίς. Σoφoκλijς δ' ό τραΥφ­ διοπσιός ήδη yέρωv Ώv ήράσθη θεωρίδος της έταψας.

ίκετεVωy

ovv τΉv ΆφρoδίΤΗV φησίγ

κλfiθί μευ εύχoΜΈVoυ, ΚoVΡOτρόφε· δός δέ yvvαίκα

ΤΉVδε VΈωy ΜΈV άvαίvεoθαι φιλότητα και εύvή'V, fι δ' έπιτερπέσθω πολιοκροτάφοιοι yέρovσιy,

180

ΔEΠINOΣQΦJΣTQN Π'

δι.ών Πooεiδιππoς287 στην Εφεσία του λέει γι' αυτή τα

παρακάτω:

Η Φρύνη κάποτε ιιπWξε η πολύ πιο ovoμαoτή απ' όλες εμάς τις εταίρες. Διότι, κι αν εioaι

τόσο νέα, που να μη θυμάσαι τα χρόνια εκείνα, έχε~ ακούσει το δικαστικό αyώvα της. Ενώ θεωρούνταν ότι ΙSλάπτει

πολύ τη ζωή των ανθρώπων, γλίτωσε τη ζωή της ΣτΗv Hλιαία...1~8

και mάvovτας τα χέρια των δικαστών της ένα προς ένα

με τα δάκρυά της τελικά έσωσε τη ζωή της.

61. Ξέρετε ακόμη ότι και. ο

ρήτορας Δημ.άδης289 απόκτη­

σε γιο, το Δημέα, από εταίρα που έπαιζε αυλό' αυτόν κάποτε, καθώς περηφανευόταν πάνω στο 6ήμ.α, τον α­ ποστόμωσε ο Υπερείδης λέγοντας: <<Σώπα, παλικάρι! Φυσάς πιο πολύ από τη μητέρα σου». Και ο Βίωνας290 από την περιοχή του Βοροοθένη, ο φιλόσοφος, ήταν γιος της Σπαρτιάτισσας εταίρας Ολυμπίας, όπως λέει Ο

Νικίας291 από τη Νίκαια στο έvYo του Διαδοχές των φιλοοόφων. Ο ποιητής τραγωδιών Σοφοκλής, γέροντας ήδη, ερωτεύτηκε την εταίρα θεωρίδα. Ικετεύοντας λοι­ πόν την Αφροδίτη λέει:

Άκovσέ με, που προσεύχομαι, συ που μεyαλώvε~ τα παιδιά

.

Επίτρεψε η -yvvαιΚα αυτή ν' aρνιέται ιryάπη και κλίνη σενέοις

κι ας χαίρεται με γέροντες Που έxovv ασπρίσει τα μα)λιά τοις,

181

ΑθΗΝΑΙΟΣ

ών ίσχύς ΜΈV ά.πήμ6λVVΤαι., θυμός δέ μEvoιV(i ταύτα μέν έστιν έκ τΩv είς ·Ομηρον άvαφερoμέVΩν. τής

b δέ θεωρίδος μνημονεύει λέγων έν τιvι σταοίμφ ούτως

φίλη Υάρ ή θεωρίς.

έπi δέ δVΣΜΑίς ών του

6Wv,

ώς ψησιν Ήγήσανδρος,

:4ρχiππηv ήγάπrισεν τΉv έταφαν και του

6Wv κληρονό­

μον κατέλιπεΥ. ότι δέ rrιραιφ όvτι τφ Σοφοκλεί oυvijv Τι :4ρχiππη, ό πρότερος αύτfις έραστής Σμικρίνης έρωτώ­ μενος ύπό τινος τί πράττει 'Aρχiππη χαριέvτως έφη· "ώσπερ αί γλαύκες έπί τάφον κάθηται."

62.

άλλά μήν

και Ισοκράτης ό των ρητόρων αίδημονέστατος Μετά­

νειραν ε[χεν έρωμέVΗV και καλήν, ώς Λυσίας ίοτορεί έν c ταίς Έmστoλαίς. Δημοσθένης δ' έν τφ κατά Νεαίρας

τΉv Μετάνειραν του Λυσίου φrιoίν έρωμέVΗV εΤναι. ήτ­ τητο δέ καί ό Λυσίας Λαyr.'δoς τής έταφας, ης έγραψΕν έγκώμιον Κέφαλος ό ρήτωρ· καθάπερ και :Αλκιδάμας ό Έλαίτης ό ΓορΥίου μαθητής έγραψEV και αύτός έγκώμιov

Ναίδος τής έταίρας. τΉv δέ Ναίδα ταύΤΗV Λυσίας έν τφ κατά Φtλωvlδoυ 6ιαίων, εί Υνήοιος ό λόγος, έρωΜΈVΗν

φrισi γενέσθαι Φtλωvlδoυ γράφων ώδε· "έστιν ούν yυvή έταίρα Ναίς όvoμα, ης 'Αρχίας κψιός έοτιν, ό δ' Ύμέvαιoς

182

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΊ'ΟΝ Π"

που η δύναμή τotς' έχει αμ6λvvθεί, αλλ' έχουν πνεύμα δvvατό.

Αυτοί οι στίχοι είναι από εκείνους που αποδίδονται στον Όμηρο. Τη θεωρίδα την αναφέρει μιλώντας ο' ένα στάσιμο292 έτσι:

Η θεωρίδα είναι αγαπητή. Στο τέλος της ζωής του αγάπησε, όπως λέει ο Ηγή­ σανδρος, την εταί{>α Αρχίππη και την άφησε κληρονό­ μο της περιουσίας του. Για το ότι η Αρχίππη συζούσε

με το Σοφοκλή, που ήταν ήδη σε γεροντική ηλικία, ο

προηγούμενος εραστής της ΣμιΚρίνης, όταν κάποιος τον ρωτούσε τι κάνει η Αρχίππη, είπε χαριτωμένα: «Όπως οι κουκου6άγιες, πάνω σε τάφο κάθεται».

62. AJJ..ά. και

ο Ισοκράτης, ο πιο μετριοπαθής από τους ρήτορες, είχε ερωμένη τη Μετάνειρα την ωραία, όπως αναφέρει ο

Λυσίας στις Επιστολές του. Ο Δημοσθένης στο λΙΥγο του Κατά Νεαίρας293 λέει ότι η Μετάνειρα ήταν ερωμένη

του Λυσία. Ο Λυσίας επίσης είχε πληγωθεί ερωτικά από την εταίρα Λαγibσ., για την οποία έγραψε εγκώμιο ο ρήτορας Κέφαλος294. με τον ίδιο τρόπο και ο Αλκιδά­

μας29S από την Ελαία, ο μαθητής του Γοργία, έγραψε κι αυτός εγκώμιο της εταίρας Ναίδας. Γι' αυτή τη Ναίδα ο Λυσίας στο 'λfryo του Κατά Φιλωvίδoυ 6ιαίων, αν ο λόγος είναι γνήσιος, λέει ότι υπήρξε ερωμένη του Φιλω­ νίδη296 γράφονται ως εξής: «Υπάρχει λοιπόν μια γυναί­ κα που λέγεται Ναίδα, εταίρα· κύριός της είναι ο Αρ­ χίας, φίλος της ο Υμέναιος και ο Φιλωνίδης. λέει ότι

183

ΑθΗΝΑΙΟΣ

έπιτήδειος, ό Φιλωvfδης δ' έρiiv φηοιν." μνημονεύει αύ­

d τf]ς καί :4ρwτoφάνης έν τφ ΓηρvτάδτJ. μήποτε δέ κάν

τφ ΙΙλούτφ έν Ψ λέγει. έρ(i δέ λαίς ού διά σέ Φrλωνίδσυ; γραπτέον Ναίς καί ού Λαίς: "Ερμιππος δ' έν τφ περί

Ισοκράτους προ6αίνσντά φηοι τfί ήλικίζΖ τόν Ισοκράτη

άναλαιSείν Aαyiσκαν τήν έταίραν είς τήν οίκίαν, έξ ης καί γενέσθαι αύτφ θυγάτρwv. μνφονεύει δ' αύτijς Στράτ­

τις έν τούτοις καί τήν Aαyiσκαν τήν Ισοκράτους παJ.λακήν

ίδείν με ovκάζovσαν εύναίαν έτι, τόν τ' αύλοτρύπην αύτόν

e

. ...

καί λVΣΊΑς δ' έν τφ κατά λαίδος, εί γνήowς ό λόγος, μνημονεύει αύτf]ς, καταλέγων καί άλλας έταίρας έν τού­ τοις "Φrλύρα Υέ τοι έπαύαατο πoρνεvoμένη [καί] έτι

νέα ούσα καί Σκιώνη και Iππά~σις και θεόκλεια καί Ψαμάθη καί ΑαΥίοκα καί ·Ανθεια και :4ρwτόκλεια"

63.

Δημooθέvη δέ τόν ρήτορα καί τεκνοποιήσαοθαι έξ

έταίρας έχει λόγος. αύτός γow έν τφ περί XΡvoίoυ λό­ Υφ πρσαγήοχε τά τέκνα έπi τό δι.καιJΦoν ώς δι' έκεί-

f

νιον έλεον έξων χωρίς τf]ς μητρός, καίτοι έθος έχόντων

τών κρινσμένων τάς ΓVΝΑίκας έπάΥεοθαι· άλλ' αίδοί

184

ΔEΠIN01X>ΦIΣTQN ΙΓ

είναι ερωτευμένος μαζί της» . Τη μνημονεύει και ο

Aet-

στoφάvης στο Iηρvτάδη του. Ίσως και στον Πλούτο,

όπου λέει:

Εξαιτίας οου 297 η Ααίδα δεν είν' ερωτευμένη με το Φι­

ΛΩVΊΔΗ; Πρέπει να γράψουμε Ναίδα και &χι Λαίδα. Ο 'Ερμιππος στο έ{Jyo του

na τον Ισοκράτη λέει ότι σε προχωρημένη

ηλικία ο Ισοκράτης πήρε την εταίρα Λαγίσκα στο σπίτι του και απόκτησε από αυτή μια κορούλα. Τη μνημονεύει και ο Στράττης με αuτά:

Τη ΑαΥίοκα, ΠJV παλλακίδα του Ισοκράτη, ΠJV είδα, ενώ ακόμη ήταν στο κρε6άτι, να ψαχουλεύεΙ., κι ο αυλοτρύπης αvτός_

Και ο Λυσίας στο λi.ryo του κατά της Ααίδας, αν ο λό­

γος είναι γνήσιος, τη μνημονεύει aπαριθμώντας και άλ­ λες εταίρες μ' αuτά: «Η Φιλύρα σταμάτησε την πορνική

δραστηριότητά της, ενώ ακόμη ήταν νέα, και το ίδιο η Σκιώνη και η Ιππάφεση και η θεόκλεια και η Ψαμάθη

και η Λαγίσκα και η Άνθεια και η Aetστόκλειαι>.

63. Λi­

γεται ότι ο ρήτορας Δημοσθένης απόκτησε και παιδιά από εταίρα. Ο ίδιος οπωσδήποτε στο λόγο του Για το χρυσάφι οδήγησε μπροστά στο δικαστήριο τα παιδιά

του, για να κερδίσει μέσω αuτών την ευσπλαχνία των δικαστών, χωρίς τη μητέρα τους, μολονότι συνήθιζαν οι

κατηγορούμενοι να φέρνουν στο δικαστήριο τις γυναί­ κες τους αuτό το έκανε από ντροπή προσπαθώντας να

185

ΑθΗΝΑΙΟΣ

τούτ' έπoίΗΣΕV, ~Vyων την δια60λΉV. άκόλαστος δ' ην ό ρήτωρ περί τά άφροδίσια, ώς φησιν Ιδομενεύς. }\ρι­ στάρχου γoϋv τιvoς έρασθείς μειρακίου και δι' αύτόν παρoιvήoας είς Νικόδημov έξέΚΟψεν αύτου τούς όφθαλ­ μούς. παραδέδοται δέ και περί όψα και περί νέους και

593 περί γυναίκας πολυτελής. τoιγαρoiίv και ό γραμματεύς

ποτ' αύτου εlπε· "τί δ' άν τις περί Δημooθένovς λέγειν δύvαιτo; τά Υάρ ΈVΙΑυτφ μελεΤΗΘΈVΤα έκείvφ μία yvvή

μ.t<ϊ νυκτί ovvέχεεν." ΆVΑΛα&ίν yoiίv καί είς τΉv οίκίαν λέγεταί τιvα Kvωoίωνα μειρακίσκον, καίτοι γυναίκα Ε­ χωγ ώς και αΎΤΉV άyαvακτήσαoαν ovγκoιμάσθαι τφ Kvωoίωνι.

64. MVΡΡΊVΗV δέ τΉv Σαμίαν έταίραν Δημήτριος εί­ χεv ό 6ασιλεύς ό τής διαδoχfις τελευταίος καί ε"ξω του

διαδήμαtος κοινωνόν είχε τής 6αοιλείας, ώς φηοιν Νικό­ λαος ό Δαμασκηνός. Πτολεμαίός τε ό τΉv ΈV Έφέαψ διέπων φρουράν vΊΌς ών του Φιλαδέλφου 6ασιλέως Εί-

b

ρήVΗV είχε τΉv έταίραν, ήτις ύπό θρ(Ζκων έν Έφέαψ έπι60υλεvoΜΈVoυ του Πτολεμαίου καί καταφvyόvτoς είς τό τής }\ρτέμιδος ίερόν ovγκατέφvyεγ καί άπoκτειVΆν­

των αύτόν έκείνων ή EίρήVΗ έχoΜΈVΗ των ρόπτρων των

θψών του ίερου έπέρραιvεv του αίματος τοίς 6ωμοίς, έως καί αΎΤΉV κατέaφαξαν. ΔαVΆΗV δέ τΉv Λεovτίoυ τής 'Επικουρείου θυγατέρα έταιριζoμέvηv και αΎΤΉV Σώ­

φρων είχεν ό έπί τής Έφέσου· δι '

i}v

αύτός μέν έσώθη

έπι60υλεVΌΜΕvoς ύπό Ααοδίκης, η δέ κατεκρημvίoθη,

c ώς γράφει Φύλαρχος διά τής δωδεκάτης τάδε· "ή πάρε­ δρος τής Ααοδίκης ΔαVΆη, πιστεvoΜΈVΗ ύπ' αύτijς τά

186

ΔEΠINOΣQΦIΣI'QN Π'

αποφύγει τη δια6ολή του. Ο ρήτορας ήταν επιeρεπ'ής στις σεξουαλικές σχέσεις, όπως λέει ο Ιδομενέας. Έτσι,

πέφτοντας σε έρωτα ΎLα ένα παλικαράκι, τον Αρίσταρ­ χο, και μεθυσμένος γι' αυτόν, όρμησε στο Νικόδημο και

του έ&yσk τα μάτια. Έχει παραδοθεί ότι ξόδευε πολ­ λά για φαγητά, ΎLα νέους και ΎLα γυναίκες. Λοιπόν και ο γραμματέας του κάποτε είπε: «Τι θα. μπορούσε κάποι­ ος να πει ΎLα το Δημοσθένη; Διότι όσα εκείνος μελέτησε ο' ένα -mόνo τα σκόρπιζε μια γυναίκα σε μια νύχτα».

Για παράδειγμα, λέ-(εται ότι πήρε στο σπίτι του κάποιο νεαρό Κνωσίωνα, μολονότι είχε γυναίκα· και αυτή αγα­ νακτισμένη πλάγιαζε με τον Κνωσίωνα.

64. Τη

Μυρρίνη, την εταίρα από τη Σάμο, είχε ο Δη­

μήτριος298 Ο 6ασιλιάς, ο τελευταίος στη διαδοχή, και χωρίς να της δώσει στέμμα την είχε συμμέτοχο στη 6α­ σιλεία, όπως λέει Ο Νικόλαος299 από τη Δαμασκό. Και ο

Πτολεμαίος, που ήταν επικεφαλής της φρουράς στην Έφεσο και γιος του 0Οσιλιά (Πτολεμαίου) Φιλάδελφου, είχε την ετWeα Ειρήνη· όταν θράκες στην Έφεσο επι-

6ουλεύτηκαν τη ζωή του Πτολεμαίου και αυτός κατέφυγε στο ιερό της Άρτεμης, αυτή κατέφυγε μαζί του· και όταν εκείνοι τον σκότωσαν, η Ειρήνη κρατώντας τα ρό­ πτρα της πύλης του ιερού έριχνε σταγόνες από το αίμα του στους δωμούς, ωσότου κατέσφαξαν κι αυτήν. Τη Δανάη, την κόρη της επικούρειας Λεοντίου, που ήταν εταίρα, την είχε ο Σώφρονας, ο επικεφαλής της φρουράς στην Έφεσο· εξαιτίας της, όταν τον επι6ουλεύτηκε η Λαοδίκη, ο ίδιος σώθηκε, ενώ εκείνη γκρεμίστηκε, όπως

γράφει ο Φύλαρχος300 στο δωδέκατο 6ι6λίο λέγοντας αυτά: «Η Δανάη ήταν συνδεδεμένη με τη Λαοδίκη και

187

ΑθΗΝΑΙΟΣ

πάντα, Λεovτίov δ' ούσα τής μετ' Έπικoύρov τού φυσι­ κού οχολασάσης θυΥάπχ:ι, Σώφρovoς δέ γεyovvία πρό­ τερον έρωμέvη, παρακoλovθoϋoα διότι άπOΚτείVΑΙ 6ού­

λεται τΌV Σώq;povα ή Λαοδίκη διανεύει τφ ΣaΚwovι, μηvύoιισα ΤΉV έπι6oυλΉV. δ δέ συλλα6ών καί προσποιη­

θείς ovyχωρείν περί ών λέγει δύ' ήμέρας παρrιτfισατo είς σκέψιΥ καί ovyχωρησάσης vυκτός έφUΓΕV είς Έφε­ σov. μαθοϋοα δέ ή λαοδίκη τό πoιΗΘΈV ύπό τής ΔαVΆης

d κατεκρήμVWΕV τΉv άνθρωπov, oΎΔΈV τιOv πρoγryεVΗμέ­

vΩv φι.λανθρώπων έπί voϋv OOλOμέVΗ. τΉv δέ ΔΑVΆΗV

qxzmv,

ώς fιoθετo τόν έπηρτημέvov αύτfί κίνδυvoν, άvα­

κριvoμέvηv ύπό τής λαοδίκης ούδ' άποκρίσεως αΎΤΉV άξιώσαι· άπαyoμέvηv τε έπί τόν κρημνόν είπείν ώς δι­ καίως οί πολλοί καταq:povoϋοι τού θείου, ότε "έΥω μέν τόv yεvόμεvόν μοι άνδρα aώσασα τoιαΎτΗv χάριτα παρά τού δαιμov{oυ λαμ6άvω, Ααοδίκη δέ τόν ίδιov άποκτεί­ vασα τηλικαύτης τιμής άξωϋται." ό δ ' αύτός Φύλαρχος

e καί περί Μύοτας ίστορεί ΈV τfί τεσσαρεσκαιδεκάττι ού­

τως "Μύοτα Σελεύκου τού 6ασιλέως ΈΡΩΜΈVΗ ήγ ήτις ύπό Γαλατών Σελεύκου vικηΘΈVΤoς καί μόλις έκ τής

φυγiίς διασωθέvτoς αύτή μεταμφιεoαμέvη τΉv 6αoιλικΉV έσθητα καί ράκια λα60ϋοα θεραπαιvίδoς τής τιχούοης συλληφθείσα άπήχθη μετά τών άλλων αίχμαλώτων καί

πραθείσα όμοίως ταίς έαυτfις θεραπαιvίσιν ήλθεν είς

'ΡόδοΥ ένθα έκφΉVΑσα έαΥΤΉV ήτις Ήv περwπoυδάστως ύπό τών 'Poδίωv τφ Σελεύκφ διεπέμφθη."

[65. Δημήτριος δ' ό

Φαληρεύς Aαμπιτo~ τής Σαμίας

188

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣ.ίΩΝ Π'

είχε την εμπιστοοίιτη της σε όλα' ήταν κόρη της Λεοντί­ ου, που παρακολού&ησε μαθήματα του φυσικού φιλοσό­

φου Επίκουρου' είχε διατελέσει πρωτύτερα ερωμένη του Σώφρονα' όταν αντιλαμΟΟνόταν ότι η Λαοδίκη ήθελε να σκοτώσει το Σώφρονα, έκανε νεύματα σ' εκείνον δηλώνοντάς του την επιδουλή, Αυτός κατάλα6ε τη ση­ μασία των νευμάτων, προσποιήθηκε ότι συμφωνεί με ό­ σα λέει και ζήτησε δυο ημέρες, για να αποφασίσει: όταν αυτή συμφώνησε, εκείνος τη νύχτα έφυγε για την Έφεσο.

Όταν η Λαοδίκη έμαθε ό,τι έγινε από τη Δανάη, γκρέ­ μισε τη γυναίκα χωρίς να δώσει σημασία Σw; ευγενικές πράξεις της που είχαν προηγηθεί. Λεν ότι η Δανάη, όταν αντιλήφθηκε τον κίνδυνο που κρεμόταν πάνω της,

καθώς την ανάκρινε η Λαoδί.κη~ δεν τη θεώρησε άξια ούτε για μια απάντηση' όταν την οδηγούσαν στον yxeεμ.ό, είπε ότι δικαιολογημένα οι περισσότεροι άνθρωποι περι­

φρoνoUν τη θεότητα, αφού «εγώ που έσωσα αυτόν που

κάποτε υπήρξε άντρας μου τέτοια ανταπόδοση παίρνω από τη θεότητα, ενώ η Λαοδίκη, αφού σκότωσε τον ί­

διο, γίνεται άξια μιας τόσο μεγάλης τιμής». Ο ίδιος Φύ­ λαρχος και για τη Μύστα αναφέρει αυτά στο δέκατο

τέταρτο 6ι6λίο: «Η Μύστα ήταν ερωμένη του 6ασιλι.ά Σέλευκου' όταν ο Σέλευκος νικήθηκε από τους Γαλάτες και ~ύγoντας σώθηκε με δυσκολία, η ίδια έ6γαλε τη 6ασιλική ενδυμασία της, έ6αλε τα ράκη μιας τυχαίας δούλας, αιχμαλωτίστηκε, οδηγήθηκε μαζί με άλλους αιχ­

μαλώτους και πουλημένη μαζί με τις δούλες της πήγε στη Ρόδο' εκεί φανέρωσε ποια ήταν- τότε με πολλή φροντίδα οι Ρόδιοι την έστειλαν στο Σέλεuκo».

[65.

Ο Δημήτριος ο Φαληρέας, όταν ερωτεύτηκε την

189

ΑθΗΝΑιΟΣ

f έταφας έραοθείς ήδέως δι' αΎΤΉV και Ααμπιτώ προση­ Υορεύετο, ώς φησι Δίυλλος έκαλείτο δέ και Χαριτ06λέ­

φαρος. Νικαρέτη δέ ή έταφα έρωμέvΗ ήν Στεφάνου τού ρήτορος, Avσίoυ δέ τού ooφuπoύ Mετάvεφα. ήσαν δέ αόται δούλαι Κασίου τού 'Ηλείου μετά και άλλων έται­ ρΏv, ~vτείας, Στρατόλας, :4ριοτοκλείας, Φfλας, Ισθμιά­

δος, Νεαφας. ή δέ Νέαιρα ήν [Στρατοκλείδου) έρωΜΈVΗ Ξεvoκλείδoυ τού ποιητού και Ιππάρχου τού ύποκριτού

και ΦρVVΊΩνoς τού Παι.αVΙΈως, ός ήν Δήμωvoς ΜΈV vΊΌς, Δημoχάρotς' δέ άδελφιδοίς. τήν δέ Νέαιραν είχον ήμέ­ ραν παρ ' ήμέραν διαιτητών yεvoμένωv φίλων ΦρVVΊΩν

594 και Στέφανος ό ρήτωρ. ός και τΉv τής Νεαφας θυγατέρα Στρυμ6ήλΗV τΉv ύστερον ΦαVΏ κληθείσαν ώς ίδίαν θυ­

γατέρα έξέδοτο Φράστορι τφ Αίγιλιεζ ώς φηοι Δημο­ σθένης έν τφ κατά Νεαφας. ός και περί Σινώπης της

έτα4!ας τάδε λέγει· "~ίαν τόν ίερoφάvτηv έξελεr.tθέν­ τα έν τφ δικασrηρίφ ώς άσεooiJvτα και θύoVΤα παρά τά πάτρια τάς θυσίας έκολάσατε· και άλλα τε κατηγορήθη

b αύτού και ότι Σιvώπrι τη

haJw.

fUΦoις έπί τής έσχάρας

της έν τη αύλiί ΈλεVΣίVΙ πρoσαyoύσrι ίερείov θύσεΙΕV, νομίμου όvτoς ΈV ταύτη τη ήμέρ{χ ίερεία μή θύειν, ούδέ

έκείνου όύσης τής θυσίας, άλλά τής ίερείας.]

66.

διαΟΟητος δ ' έταφα rέyovε και ή Μιληοία Πλαγ­

γών· ης περικαλλεστάτης ούσης ήράσθη τις Κολοφώνιος vεαvioκoς, Βακχίδα έχων έρωμέvΗv τΉv Σαμίαν. λόγotς'

190

ΔEΠINOΣOΦn:ωN ΙΓ

εταίρα Λαμπιτώ από τη Σάμο, ευχαρίστως εξαιτίας της ονομαζόταν και Λαμπιτώ, όπως λέει ο Δίυλλος30Ι. 'λεγό­

ταν και Xαριτ06λέφαQoς. Η εταίρα Νικαρέτη ήταν ερω­ μένη του ρήτορα Στέφανου 302 και η Μετάνειρα του σο­ φιστή Λυσία 303 . Αυτές ήταν δούλες του Κάσιου από την Ηλεία μαζί με άλλες εταίρες, την Άντεια, τη Στρατόλα, την Αριστόκλεια, τη Φίλα, την Ισθμιάδα και τη Νέαιρα.

Η Νέαιρα ήταν ερωμένη του ποιητή Ξενοκλείδη304, του ηθοποιού Ίππαρχου και του Φρυνίωνα από την Παιανία,

που ήταν γιος του Δήμωνα και ανεψιός του Δημοχάρη. Τη Νέαιρα την είχαν ημέρα παρ' ημέρα με διαιτητές τους φίλους τους ο Φρυνίωνας και ο ρήτορας Στέφανος

ο τελευταίος πάντρεψε την κόρή της Στρυμ6ήλη, που αργότερα ονομάστηκε Φανώ, σαν να ήταν δική του κό­ ρη, με το Φράστορα από την Αιγίλια30S , όπως λέει ο Δημοσθένης στο λόγο του Κατά της Νεαίρας 306. Αυτός

και για την εταίρα Σινώπη λέει τα ακόλουθα307 : «Τον ιεροφάντη Αρχία, που αποδείχτηκε στο δικαστήριο ότι ασε6000ε και ότι πρόσφερε θυσίες αντίθετα με τα πα­ τροπαράδοτα, τον τιμωρήσατε' και άλλες κατηγορίες

διατυπώθηκαν εναντίον του και ότι για χάρη της εταί­ ρας Σινώπης κατά τα Aλώα3αl πρόσφερε θυσία θύματος στο 6ωμό της αυλής της Ελευσίνας που έφερε αυτή, ενώ το έθψο όριζε να μην προσφέρονται θυσίες την ημέρα

αυτή και ενώ η θυσία δεν ήταν αρμοδιότητα δική του αλλά της ιέρειας»].

66. Δια6όητη

εταίρα υπήρξε και η Πλαγγόνα από τη

Μίλητο' αυτή ήταν πολύ όμορφη και την ερωτεύτηκε

κάποιος νεαρός από την Κολοφώνα, που είχε ερωμένη του τη Βακχίδα από τη Σάμο. Όταν λοιπόν ο νεαρός

191

ΑθΗΝΑΙΟΣ

ούν πρooεvέyκαvroς του vεαviσκoυ πρός αΎΤΉV ή ΠλαΥ­ γών άκoύovσα τής Βακχίδος τό κάλλος και άποτρέψαι θέλovσα τόν vεαviσκoν

ToV πρός αΎΤΉV έρωτος, ώς

c άδύvατoν r7ν, flτηoε τής συνουσίας ΜwΘΌΝ τόν Βακχίδος όρι.wν διαΟΟητον όντα δ δέ σφοδρώς έρών ήξίωσε τήν Βακχίδα μή ΠΕΡUΔΕίν αύτόν άπολλύμενον. και ή Bακχiς τήν όρμήν κατιδoiίσα

ToV vεαviσκoυ έδωκε. ΠλαΥΥών

δέ τό άζηλον σvνιδoiίσα τής Βακχίδος τόν μέν άπέπεμ­ ψεV έκείνrι, τφ δέ ώμiλησε. και του λοιπου φίλαι έΥένον­

το, κοινώς περιέπovoαι τόν έραστήν. έφ' ol'ς 7ωvες άγασθέντες, ώς φησι Μενέτωρ έν τφ περί :Αναθημάτων, Πασιφίλαν έκάλεσαν την Πλαγγόνα μαρτυρεί δέ και

d

f\ρχiλoχoς περί αύτijς έν τούτοις

ovκη πετραίη πολλάς OOoκOvΣΑ κορώνας, εύήθης ξείνων δέκτρια Παοιφ{λη.

ότι δέ καί Μένανδρος ό ποιητής ήρα IλVΚΈΡΑς κοινόγ

ΈVΕμεσήθη δέ. Φιλήμονος Υάρ έτα4?ας έραοθέντος και χρηοτήν ταύτην όνομάσαντος διά του δράματος, άντέ­ yραψεV Μένανδρος ώς oύδεμιiiς ούσης χρηoτijς.

67.

:4ρπαλος δ ' ό Μακεδών ό τών :Αλεξάνδρου πολλά

e χρημάτων ovλήσας και καταφυγών είς :Αθήνας έραoθεiς Πυθιονίκης πολλά είς αΎΤΉV κατανάλωσεν έτα4?αν

192

ov-

ΔBΠINOΣQΦIΣTQN ΙΓ

της έκανε πρόταση, η Πλαγγόνα ακούγοντας για την ομορφιά της Βακχίδας και θέλοντας να απομακρύνει το

νεαρό από τον έρωτα προς την ίδια, καθώς αυτό φαν αδύνατο, ζήτησε ως αμοι6ή για την ερωτική συντροφιά τους το περιδέραιο της Βακχίδας, που ήταν ξακουστό. Εκείνος, επειδή ήταν πολύ ερωτευμένος, ζήτησε από τη

Βακχίδα να μην αδιαφορήσει 6λέποντάς τον να χάνεται. Και η Βακχίδα 6λέποντας την ορμητική διάθεση του νεαρού, του το έδωσε. Η Πλαγγόνα παρατηρώντας την έλλειψη εγωισμού στη Βακχίδα έστειλε πίσω ο' εκείνην το περιδέραιο και πλάγιασε με το νεαρό. Στη συνέχεια f:yιναν φίλες και ικανοποιούσαν από κοινού τον εραστή τους. Οι Ίωνες θαύμασαν αυτό, όπως λέει ο Μενέτσ­

ρας309 στο φΥο του Περί αναθημάτων, και ονόμασαν Πασιφίλα την Πλαγγόνα. Μαρτυρεί γι' αυτή και ο

Ae-

χίλοχος310 με τούτους τους στίχους.

Σαν συκιά σε 6ράχοις που δίνει τροφή σε πολλές κου­ ρούνες η Πασιφίλη είvαι μια καλoovvάτη δέκτρια ξέvωv. Είναι γνωστό σε όλους ότι ο ποιητής Μένανδρος ήταν ερωτευμένος με τη Ιλ.υκέρα' όμως αγανάκτησε μαζί της. Διότι, όταν ο Φιλήμονας ερωτεύτηκε μιαν εταίρα και τη χαρακτήρισε σε δραματικό φΥο του καλή, ο Μέναν­

δρος σε απάντηση έγραψε ότι καμιά γυναίκα δεν είναι καλή.

67.

Ο Άρπαλος από τη Μακεδονία, που άρπαξε

πολλά από τα χρήματα του Αλέξανδρου και κατέφυγε στην Αθήνα, ερωτεύτηκε την Πυθισνίκη, που ήταν εταίρα,

193

ΑθΗΝΑΙΟΣ

σαv καί άποθαvoΟΟτι ΠOλvτΆΛΑVΤOV μνημείΟΥ κατεσκεύ­

αt?EV' "έκφέρωΥ τε αΎΤΉV έπί τάς ταφάς, ώς φησι Ποσει­ δώvιoς έν τη δεvτέρ(z και είκooτfί τωv 1oτφιOv, τεχνιτωv τωv έπιmιμoτάτωy χορφ μεγάλφ και παvτoίoις όργάvoις και ovμφωvίαις παρέπεμπε τό σώμα. " Δικαίαρχος δ' έΥ τοίς περί τής είς Tρoφωvίoυ Κατα6άσεώς φησι' "ταύτό

f

δέ πάθοι τις άΥ έπί τΉv :AΘΗVΑΊΩy πόλιΥ άφικVOψεvoς κατά τΉv άπ' ΈλεVΣίvoς τΉv ίεράΥ όδόΥ καλOυμέVΗV.

και γάρ έvταOOα καταοτάς ού άΥ φαvfl τό πρώΤΟΥ ό τής :AΘΗVας άφoρώμεvoς vεώς και τό πόλισμα, όψεται

παρά τΉv όδόΥ αΎΤΉV ψκοδομημέVOΥ μvημα

olov o~

έτεροΥ ούδέ oύvεγyις' ούδέΥ έοτι τφ μεγέθει. τούτο δέ

τό ΜΈV πρώΤΟΥ, όπερ είκός, Τι Μιλτιάδου φήσειεΥ <άΥ> σαφώς Τι ΠερικλέOvς Τι ΚίμωΥος ή ΤΙΥος έτέρου τώΥ

595

άγαθώΥ άyΔΡΏV ε[VΑι, <καί> μάλιστα μέΥ ύπό τής πό­ λεως δημοοφ κατεσκεVΑσμέyOy, εί δέ μή, δεδομέΥΟΥ

κατΑΣΚΕVΆσασθαι. πάλΙΥ δ' όταΥ έξετάσn ΠvθιoVΊΚης τής έταφας όΥ, τίVΑ χρή προσδοκίαΥ λα6είΥ αύτόγ," Θεόπομπος δ' έΥ τη πρός :ΑλέξαΥδροΥ 'Eπιoτoλfι τήΥ

:Αρπάλου δια6άλλωΥ άκολασίαΥ φησίγ "έπίσκεψαι δέ και διάκovσoy σαφώς παρά τώΥ έκ Βα6υλώΥος ΟΥ τρό­

ΠΟΥ ΠVΘWVΊΚΗv περιέOΤεΙΛΕV τελεVΤΉΣΑσαy. Τι Βακχίδος

ΜΈV ηΥ δούλη τής αύλητρίδος, έκείVΗ δέ ΣΙΥώπης τής b θρ(;lττης τής έξ AίγίVΗς :AΘΉVΑζε μετεvεyκΑΜΈVΗς τήΥ ΠOΡVΕίαγ ώστε γίVΕσθαι μή μόVOΥ τρίδουλΟΥ, άλλά καί

τρiπoρvov ΑΎτΉv. άπό πΛΕιΌvΩv δέ τΑΛΆVΤΩv Τι διακoσίiJJv δύο μVΉΜΑτα κατεσκεύασεΥ αύτfις Ο καί πάVΤες έθαύ-

194

ΔEΠINOΣOΦIΣTQN Π'

και ξόδεψε πολλά γι' αυτή· όταν αυτή πέθανε, της κα­ τασκεύασε ένα μνημείο αξίας πολλών ταλάντων. «Όταν πήγαινε να τη θάψει», όπως λέει ο Ποσειδώνιος311 στο εικοστό δεύτερο 6ι6λίο των IστoρuίJν του, «ξεπρο6όδισε τη σορό της με μεγάλο χορό από τους πιο ονομαστούς

τεχνίτες, με όλα τα είδη των Of!Yάνων και με ωραίους μουσικούς τόνους». Ο Δικαίαρχος στο έργο του Για την

κατά6αση στο Tρoφώvιo άντρο λέει: «Το ίδιο θα μπο­ ρούσε να πάθει κάποιος, όταν φτάνει στην πόλη των

Αθηναίων από την Ελευσίνα από τη λεγόμενη Ιερά

000312.

Διότι, αν σταματήσει εκεί απ' όπου για πρώτη

φορά θα φανεί από μακριά ο ναός της Αθηνάς και η ακρόπολη, θα δει δίπλα ο' αυτό το δρόμο χτισμένο ένα

μνημείο τέτοιο που ως προς το μiγεθoς δεν το πλησιά­ ζει κανένα άλλο. Στην αρχή, όπως είναι φυσικό, θα πει

σίγουρα ότι αυτό είναι μνημείο ή για το Μιλτιάδη ή για τον Περικλή ή για τον Κίμωνα ή για κάποιον άλλο από τους εξαιρετικούς άντρες κυρίως 6έ6αια κατασκευασμέ­ νο με δημόσια δαπάνη από την πόλη, αλλιώς παραχω­

ρημένο 'για κατασκευή. Αλλ' όταν ανακαλύψει ότι είναι της εταίρας Πυθι.o\iκης, τι πρέπει να περιμένει αυτός,» Ο Θεόπομπος στην Επιστολή προς Aλέξαvδρov κατηγο­ ρώντας τον ακόλαστο τρόπο ζωής του Άρπαλου λέει:

<<Εξέτασε και άκουσε καλά με ποιο τρόπο έκανε την κηδεία της Πυθιονίκης, όταν αυτή πέθανε. Αυτή ήταν δούλη της αυλητρίδας Βακχίδας, εκείνη της θρακιώτισ­

σας Σινώπης, που μετέφερε την πορνεία από την Αίγινα ρτην Αθήνα· έτσι έγινε όχι μόνο τρίδουλη αλλά και τρί­ πορνη. Με περισσότερα από διακόσια τάλαντα κατα­

σκεύασε δυο μνημεία της. Εκείνο για το οποίο όλοι πα-

195

ΑθΗΝΑΙΟΣ

μαζον, ότι τών μέν έν Κιλικί(Ζ ΤΕΛΕVΤΗΣΆVΤων ύπέρ της σης 6ασιλείας καί της τών ΈλλΉVΩν έλευθερίας ούδέπω VϋV

01m έκείvoς oi!τ' άλλος ούδείς τών έπιστατών κεκό­

σμηκε τιW τάφον, Πvθιovίκης δέ της έταίρας φαVΉΣΕται τό μέν :.4θήvησι, τό δ' έν Bα6υΛΏVΙ μviίμα πολύν ήδη

c χρόνον έπιτετελεομέvov. Ήv γάρ πάντες (ιδεσαν όλίγης δαπάνης κoιvΉv τοίς 6ovλoμέvoις yιγvoμένηv, ταύτης

έτόλμΗΣΕV ό φίλος ε[vαι σου φάσκων ίερόν καί τέμενος ίδρύοασθαι καί .προσαΥσρεϋσαι τιW ναιW καί τόν 6ωμόν Πυθιονίκης :.4qeoδίτιις άμα της τε παρά θεών τιμωρίας καταq;{JOVών καί τάς σάς τιμάς προπηλακίζειν έπιχει­ ρώv." μvημovει'ιει τούτων καί ΦιλΉΜΩV έν Bα6υλωVΊψ

6aσίλισο ' έσn Bα6υλώvoς, αν ούτω τiIΧ11'

ΤΉV ΠvθιovίκΗv ol:oθα καί τιW ·Άρπαλov. d μvημovεύει δ' αύτfις καί 'Άλεξις έν Avκίoκφ. 68. μετά δέ τΉv Πυθιονίκης τΕΛΕvτΉv ό "Αρπαλος IλVΚΈΡΑν μετε­ πέμψατο καί ταΎΤΗV έταίραν, ώς ό Θεόπομπος ίστορεί, φΆΣΚΩV άπειρηκέναι τιW "Aρ.παλov μή στεφαvoϋv έαvτόv,

εί μή τις στεφΑVΏΣΕιε καί τΉv πόρvΗv. "έστησέν τε εί­

κΌvΑ χαλκΗV της ΠVΚΈΡΑς έν 'Ρωοσψ της Συρίας, ούπερ καί οέ καί αύτιW άνατιΘΈVΑι μέλλει. παρέδωκέν τε αύτfί κατοικείν έν τοίς 6ασιλείοις τοίς έν ταρσφ καί όρ(i ύπό

του λαου πρooκvvoVΜΈΝΗV καί 6aσίλwoαv .προσαΥορευ-

e oμένηv καί ταίς άλλαις δωρεαίς τψωμέvΗv, α[ς πρέπον

196

ΔΕΠΙΝΟΣΧ>ΦΙΣΤΩΝ ΙΓ

ραξενεύονταν είναι ότι για όσους πέθαναν στην Κιλικία

για χάρη της 6ασιλείας σου και για χάρη της ελευθερίας των Ελλήνων ποτέ ως τώρα ούτε εκείνος ούτε κανείς άλλος από τους αξιωματούχους έχει κάνει έναν ταψαστό τάφο, ενώ θα φανεί ότι για την εταίρα Πυθιονίκη πολύν

καιρό τώρα έχει γίνει μνημείο, το ένα στην Αθήνα και

το άλλο στη Βα6υλώνα. Δηλαδή γι' αυτή που όλοι ii;εραν ότι με την ίδια δαπάνη ήταν κοινή σε όσους ήθελαν, γι' αυτήν εκείνος που ισχυρίζεται ότι είναι φίλος σου τόλμη­ σε να χτίσει ιερό και τέμενος και να ονομάσει το ναό και το 6ωμό με το όνομα της Πυθιονίκης Αφροδίτης, περιφρονώντας συγχρόνως τις τιμωρίες από τους θεούς

και επιχειρώντας να προπηλακίσει το δικό σου αξίω­ μα». Αυτά τα πρόσωπα τα μνημονεύει και ο Φιλήμο­ νας στον Βα6υλώνιό του: Βασίλισσα θα γίνεις της Bα6υλώvας, αΥ ΤΟ φέρει η τύχη.

ξέρεις 6έ6αια Υια την ΠvθιoVΊΚη και ΤΟΥ Άρπαλο. Τη μνημονεύει και ο Άλεξης στο Avκίoκo του.

68. Μετά

το θάνατο της Πυθιονίκης, ο Άρπαλος κάλεσε τη fλυ­ κέρα, εταίρα κι αυτή, όπως αναφέρει ο Θεόπομπος,

λέγοντας ότι ο Άρπαλος είχε απαγορέψει να του 6άζουν

στεφάνι, αν δε στεφάνωναν και την πόρνη. «Τοποθέτη­ σε ένα χάλκινο άγαλμα της fλυκέρας στη Ρωσσό της Συρίας, όπου σκοπεύει να τοποθετήσει ανδριάντες και

για σένα και τον εαυτό του. Της έδωσε τη δυνατότητα να κατοικεί στο παλάτι της Ταρσού και αδιαφορεί 6λέ­ ποντας να την προσκυνά ο λαός και να την ονομάζει 6ασίλισσα και να την τιμά με άλλες δωρεές, που θα

197

ΑθΗΝΑιΟΣ

ην τΉv ΣΉv μητέρα και τΉv σοί ovvOlΚoVσαv." ovvεπι­ μαρτυρεί δέ τούτοις και ό τόν ~γijvα τό σαΤVΡΙΚόν

δραμάΤΙOV ΥεΥραφώς, όπερ έδίδαξεν Διovvσίων όvτων

έπi τού Ύδάοπov [τού] ποταμού, είτε Πύθων ην ό Κα­ ταvαίoς

;, [ό]

Βυζάντιος

;, και

αύτός ό δαoιλε~. έδιδά­

χθη δέ τό δράμα ήδη φvyόVΤoς τού f\ρπάλov έπί θά­ λαπαν και ά.πooτάVΤoς. και της μέν Πυθιονίκης ώς τε­

ΘVΗΚυίας μέμVΗται, της δέ Πυκέρας ώς ούσης παρ' αύτφ και τοίς ~ΘΗVαίoις αίτίας γινoμέVΗς τού δωρεάς

f

λαμ6άνειν παρά f\ρπάλoυ, λέγων ώδε· έστιν δ' όπου μέν ό κάλαμος πέφvχ' όδε όχύρωμ' ·Aoρvov. ούξ ά(Jιστερας δ' όδε

πόρvης ό κλεινός ναός, ον δή Παλλίδης

τεύξας κατέyvω διά τό πρiiyμ' αύτού φvΓΉv. έvταOOα δή των Οαρ6άρων τινές μάγοι όρώvτες αύτόν παγκάκως διακεΊΜΕVoν

έπεισαν ώς άξovσι την ψυχήν άνω

596 .

την Πυθιονίκης.

Παλλίδηv δ' έvταύθα έκάλεσε τόν "Αρπαλον. έν <δέ> τοίς έξijς τφ κυρίφ καλέσας αύτόν φησιγ

έκμαθείν δέ σου ποθώ μακράν ά.ποικών κείθεν, ~τθίδα χθόvα τίνες τύχαι κατέχovσιν

;,

πράποvaι τί.

Α ότε μέν έφαοκον δούλον έκτfίoθαι οίον,

198

ΔEΠINOΣQΦIΣTQN ΙΓ

ταίριαζαν στη μητέρα σου και ο' όποια ζει μαζί σου».

Μαρτυρεί αυτά και κείνος που έχει γράψει το μικρό σατυρικό δράμα AΓΉVΑς, είτε αυτός ήταν ο Πύθωνας από την Κατάνη ή από το Βυζάντιο ή και ο ίδιος ο 6ασιλιάς, και που το παρουσίασε κοντά στον ποταμό Υδάσπη, όταν τελούνταν τα Διονύσια. Το δραματικό

αυτό έvγo παρουσιάστηκε, όταν ήδη ο Άρπαλος είχε φύγει προς τη θάλασσα και είχε αποστατήσει. Μνημο­ νεύει την Πυθισνίκη ως πεθαμένη ήδη και τη Γλυκέρα

ότι ζει κοντά του και γίνεται αιτία κατηγορίας για τους

Αθηναίους ότι παίeνσυν δώρα από τον Άρπαλο 313 μιλώ­ ντας έτσι:

Υπάρχει εκεί όπου έχει φυτρώσει αυτή

"

καλαμιά

ένα οχυρό μέρος που δεν το φτάνουν τα πουλιά 314• από αριστερά είναι αυτός ο ονομαστός ναός της πόρνης που ταν έκανε ο Πα).λίδης31S και καταδίκασε ταν εαυτό του σε εξορία.

Εκεί λοιπόν κάπowι 6άρ6αροι μάγοι 6ρίοκοντάς τον να είναι σε πολύ κακή κατάσταση τον έπειοον ότι θα φέρουν στον επάνω κόσμο την ψυχή της Πvθιoνίκης.

Εδώ Παλλίδη ονόμασε τον Άρπαλο. Στη συνέχεια ονο­ μάζοντάς τον με το κύριο όνομά του λέει:

Επιθυμώ να μάθω από σένα

επειδή 6ρίσκομαι μακριά από εκεί, yr.α τη ΎΤ/ της Amκ~ ποιες τύχες την κv6ερνσύν, τι κάνει ο κόσμος της. Α Όταν έλεγαν ότι ζουν τη ζωή δούλων, είχαν αρκετά

199

ΑθΗΝΑΙΟΣ

ίκαVΌν έδεΊΠVOυγ

vVv

δέ τΌv χέδροπα μόvov

και τόν μάραθον έoθovσι, πυρούς δ' ού μάλα. Β. και μΉV άκούω μυριάδας τόν "Άρπαλov

αύτοίσι των :Ayήvoς ούκ έλάσoovας

b

σίτου διαπέμψαt και ΠOλίΤΗV γεγoVΈVΑι.

Α. Πυκέρας ό σίτος ούτος Ήv έσται δ' ίσως αύτοίσιν όλέθρου κοίχ έταφας άρρα6ών.

69.

ΈVδόξOVς δέ έταψας και έπί κάλλει διαφερούσας

ΉVΕΓΚΕV καί ή Ναύκρατις Δωρίχαν τε,

i}v

ή καλή Σαπ­

φώ έρωμέVΗV yεvoμέvην Xaράξoυ του άδελφου αύτijς κατ' έμπορίαν είς τΉv Ναύκρατιν άπαίρoVΤoς διά τής

c ποιήσεως διαΟΟλλει ώς πολλά του Xaράξoυ voσφισα­ μέvην. Ήρόδοτος δ' αύτήν 'Poδώπιv καλεζ άγνοών ότι

έτέρα τής Δωρίχης έστίν αύτη, ή και τούς περι6oήτovς

όσελίσκovς άvαθείσα έν Δελφοίς, ών μέμVΗΤαι Κρατίνος διά τούτων

. ..

είς δέ τΉv Δωρίχαν τοο' έποίησε τούπί­

γραμμα Ποσείδιππος, [καίτοι] καί έν τη Αίθιοπί{χ πολ­

λάκις αύτijς μVΗμovεύσας. έστί <δέ> τάδε· Δωρίχα, όστέα μέν σ' άπαλfις κόσμησ' άπάδεσμα

χαίτης ή τε μύρων έκπvooς άμπεχόVΗ,

d

fί ποτε τόν ΧΑΡΊΕVΤα περιστέλλovσα Χάραξον ιτύ}xρovς όρθρινων ήψαο κισσv6ίων. Σαπφίjxzι δέ μένovσι φίλης έτι και ΜΕVΈovσιν φδfις αί λευκαι φθεyγόμεvαι σελίδες.

ούνομα σόν μακαριστόν, δ Ναύκρατις ώδε φVλάξε~ έστ' άν ίτι Νείλου να~ έφαλος τεVΆγη.

200

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ ΙΓ

Υια VΑ δειπvoύv- ενώ τώρα τρων μόνο όσπeια και μάραθο, σιτάρι πάντως καθόλου πια. Β. Κι ακόμη ακούω ότι ο Άρπαλος τοις έστειλε

μυριάδες όχι λιγότερες από τον AΓΉVΑ και ότι πολιτογραφήθηκε στην πόλη τοις Α Αυτά τα σιτηρά ήταν της Πυκέρας όμως θα είvαι γι' αυτo~ πρσκατα60λή ολέθρου, όχι εταίρας.

69. Φημισμένες εταίρες και ξεχωριστές σε

ομορφιά έ&Υα­

λε και η Ναύκρατη. Ανάμεσά τους ήταν η Δωρίχα, που η καλή Σαπφώ, όταν έγινε ερωμένη του αδερφού της Χάραξου, τότε που αυτός σάλπαρε για εμπόριο στη Ναύκρατη, με την ποίησή της την κατηγόρησε ότι άρπα­ ξε πολλά χρήματα του Χάραξου. ο Ηρόδοτος τη λέει Ροδώπη316, αγνοώντας ότι αυτή είναι διαφορετική από

τη Δωρίχα, αυτή που αφιέρωσε τους περι6όητους

0&-

λίoκouς στους Δελφούς, που τους μνημονεύει ο Κρατίνος μ' αυτούς τους στίχους_ Ο Ποσείδιππος σύνθεσε το πα­ ρακάτω επίγραμμα στη Δωρίχα, αν και στην Αιθιοπία του τη μνημόνευσε πολλές φορές. Είναι τούτο:

Δωρίχα, τα κόκαλά σου τα στόλισε μια δέσμη aπό απαλά μαλλιά και το ένδυμα που αποπνέει μύρα.

μ' αυτό κάποτε σκεπάζovτας τον χαριτωμένο Χάραξο σώμα με σώμα άγΥι.ξες τα πρωινά ποτήρια. Μένουν ακόμη και θα μένουν της αγαπητής ωδής της Σαπφώς οι λευκές σελίδες που έχουν φωνή. Το όνομά σου είναι μακαριστό, που η Ναύκρατη

θα το φυλάγεΙ., όσο τα τενάγη του Νείλου θα τα .περνά καρά6ι.

201

ΑθΗΝΑΙΟΣ

και 'Αρχεδίκη δ' ην έκ τής Ναυκράτεως και αύτή έταίρα καλή. φιλεί Υάρ πως ή Ναύκρατις, ώς ό Ήρόδοτός φη-

e αιν, έπαφρoδίτovς έχειν τάς έταίρας. 70. και ή έξ Έρέoov δέ τής έταίρας

... .

Σαπφώ τού καλού Φάωνος έρα­

αθείσα περι6όητος ην, ώς φησι Νύμφις έν Περίπλφ :Α­ οίας. Νικαρέτη δέ ή Μεγαρίς ούκ άΥεννής ην έταίρα, άλλά και γονέων

...

και κατά παιδείαν έπέραστος ην,

ήκρoiiτo δέ Στίλπωνος τού φιλοοόφου. Βιλιοτίχη δ' ή

f1ρyεία έταίρα καί αύτή ένδοξος, τό γένος άπό τών

f

:Ατρειδών σψζovσα, ώς οί τά :4ρ)ιολικά γράψαντες ί­ οτοροίισιν. ένδοξος δ' έοτίν και λέαινα ή έταίρα, ~o­ δίου έρωμένη τού τvραννoκτoνήσαντoς ήτις και αίκιζο­ μένη ύπό τών περί 1ππίαν τόν τύραvvoν ούδέν έξειποv­ σα έναπέθανεν ταίς 6aσάνοις. Στρατoκλijς δ' ό ρήτωρ

έρωμένην εΤχε τήν έπικληθείσαν λήμην έταίραν, τήν καλoVΜΈνην Παρόραμα και Δίδραχμον διά τό και δώ δραχμών φοιτάν πρός τόν ΟΟυλόμενον, ώς φησι Γοργίας

έν τφ περί Έταιρών. έπi τούτοις ό Μυρτίλος μέλλων αιωπiiν "άλλά μικρού, έφη, άνδρες φίλοι, έξελαθόμην ύμίν είπείν την τε :Αντι-

597 μάχου λVΔήν, προσέτι δέ και τήν όΜΏΝVμOν ταύτης έταίραν λVΔήν i)ν ήγάπα λαμύνθιος ό Μιλήσιος. έκάτε­ ρος Υάρ τούτων τών ποιητών, ώς φηοι Κλέαρχος έν

τοίς 'Ερωτικοίς, τής 6αρ6άρου λVΔijς είς έπιΘVμίαν κα­ ταοτάς έποίηοεν δ μέν έν έλεγείοις, δ δ' έν μέλει τό καλούμενον ποίημα λVΔήv. παρέλιπον δέ και τήν Μι­ μνέρμου αύλητρίδα Ναννώ καί την 'Ερμηοιάνακτος τού

202

ΔEΠINOD:>ΦIΣTΩN Π'

Και η Αρχεδίκη ήταν κι αυτή μια ωραία εταίρα από τη

Ναύκρατη. Με κάποιο τρόπο ΣvΝΉΘΩς η Ναύκρατη, ό­ πως λέει Ο Ηρόδοτος3!7, F:ι..fλ χαριτωμένες εταί{Jες.

70,

Και

η από την Ερεσό της εταίeας.- Σαπφώ ερωτεύτηκε τον ωραίο Φάωνα, ήταν περι6όητη, όπως λέει Ο Νύμφης3!8 στον Περίπλου της Ασίας. Η Νικαρέτη από τα Μέγαρα ήταν όχι ασήμαντης καταγωγής εταίρα, α)J.' και εξαιτίας

των γονέων της", και εξαιτίας της καλλιέργειάς της ή­ ταν περιζήτητη και παρακσλσυθούοε μαθήματα του φι­

λοοόφου Στίλπωνα. Η Βι.λιστίχη, η εταίρα από το Άρ­ γος, και αυτή ήταν φημισμένη έχοντας την καταγωγή της από το γένος των Ατρειδών, όπως αναφέρουν αυτοί που έγραψαν τα Αργολικά Φημωμένη ήταν και η εταί­

ρα Λέαινα, η ερωμένη του Αρμόδιου του τυραννοκτό­ νου' αυτή, όταν τη 6ασάνιζαν οι άνθρωποι του τυράννου Ιππία, χωρίς να μαρτυρήσει τίποτε πέθανε από τα

00-

σανιστήρια. Ο ρήτορας Στρατσκλής3!9 είχε ερωμένη την εταίρα με το παρωνύμιο Λήμη, αυτή που λεγόταν Πα­

ρόραμα και Δίδραχμο, επειδή με αμοι6ή δύο δραχμών πήγαινε σ' όποιον την ήθελε, όπως λέει ο Γοργίας στο έργο του Περί εταφών,

Ενώ μ' αυτά σκόπευε να σωπάσει ο Μυρτίλος, είπε:

«Παραλίγο, φίλοι μου, να ξεχάσω να σας μιλήσω για τη

AVΔΉ του Αντίμαχου 320 κι ακόμη για την ομώνυμη μ' αυτή εταίρα Λυδή, που την αγαπούσε ο Λαμύνθιος32!

από τη Μίλητο, Ο καθένας από αυτούς τους δυο ποιητές, όπως λέει ο Κλέαρχος στα Ερωτικά του, έχοντας ερωτι­ κό πάθος για την ξένη Λυδή έγραψε ποιήματα με τίτλο

Avδή, ο ένας με ελεγaακσύς στίχους, ο άλλος με λυρικούς.

Παρέλειψα και την αυλητρίδα του Μίμνερμου 322 Ναννώ

203

ΑθΗΝΑΙΟΣ

Κολοφωνίου Λεόγτιογ άπό Υάρ ταύτης έρωμένης αύτφ

yεvoμένης έγραψεν έλεΥειακά τρία 6ι6λία, Ώv έν τφ τρί­ b

τφ κατάλογον ποιείται έρωτικών, ούτωοί πως λέγωγ

71.

oίΗV μέν φίλος vΊΌς άVΉΓΑyεv OiάYΡOΙO :A-yριόπηv θρfΊoσαν στειλάμεvoς κιΘΆρΗv Jωόθεγ έπΛΕVΣΕV δέ κακόν και άπειθέα χώρον,

ένθα Χάρων κoιvΉv έλκεται είς άκατov ψυχάς oίχoμέvων, λίμνης δ' έπί μακρόν άυτεί ρεύμα διέκ μεγάλων ρooμέvn δovάκωv.

c

πόλλ ' έτλη παρά κύμα μovόζωoτoς κιθαρίζων

Ό~, παγτοίους δ ' έξαVΈΠΕισε θεo~ Κίnκυτόv τ' άθέμιοτον ύπ' όφρύσι μΗVΊΣΑγτα

είδε, καί αίvoτάτου 6λέμμ' ύπέμειvε κυνός, ΈV ΠVΡΊ ΜΈV φωVΉV τεθoωμέvoυ, ΈV πvρΊ δ' όμμα, σκληρόν τριοτοίχοις δείμα φέρον κεφαλαίς.

ένθεν άοιδιάων μεγάλους άVΈΠΕισεv άvακτας :AyΡΙΌΠΗV μαλακού πνεύμα λα6είν &ότου.

ού μή'V

d

000'

vΊΌς MΉVΗς άΥέραστον έΘΗΚΕV

Movσαίoς Χαρίτων ήραvoς :Αγτιόπηγ ή τε πολύν μύστησιν Ελευσίνος παρά πέζαν

εύαομόν κρVφΊΩν έξεφόρει λoyiων, 'Mριov όργειώνα vΌΜφ διαπoμ.πεύovσα

ΔήμηΤΡ(l· γνωστή δ ' έoτi καί είν 'AίδτJ. φημί δέ και Βοιωτόν άποπρολιπόγτα μέλαθρον

•

204

\ ΔBΠINOΣQΦIΣI'QN Π'

και το Λroντwν του Ερμ:ηα.άνακτα323 ωτό την Κολοφώνα' διότι, όταν αυτή έγινε ερωμένη του, έγραψε τρία 6ι6λiα με ελεγείες στο τρίτο από αυτά κάνει έναν κατάλογο ερωτικών θεμάτων μιλώντας κάπως έτσι:

71. ΊEτoιa ο αγαπητός Υιος του OίayΡOυ 324 έφερε πάvω από τον Άδη, εξοπλισμένος μόνο με την κιθάρα του, τη θρακιώτwoα Ayριόπη3~. έπλευσε στov κακό και

oκλwΌ χώρο, όπου ο Χάρων τραοο σε κοινή 6άeκα τις ΨUΧές των πεΘΑΜΈVΩV και πάvω στη λίμνη μέσα από μεγάλα καλάμια φωνάζει σε μεγάλη έκταση. Αλλά τόλμησε παίζovτας μόvoς του την κιθάρα του δίπλα στο κύμα, ο Ορφέας κι έπεισε κάθε λογής θεοις τov Κωκυτό 326 τov άνομο που θύμωσε κάτω απ' τα φρύδια του είδε, και άντεξε το 6λέμμα του φο6ερσύ σκυλιού 3'1:1

που 6Υάζει ~νη φωνή και έχει πύρινη ματιά,

που προκαλεί δέος με τα τρία κεφάλια του. Εκεί τραγουδώντας έπεισε τοις- άρχovτες του Άδη

να πάρει η AVΤΙΌΠΗ την πνοή της τρυφερής ζωής. Ούτε κι ο Υιος της Mήνης3ΊJI, Ο Movoαίoς329, τωv Xaρίτωv ο κύριος, έκανε την Αντιόπη330 να είvαι χωρίς τιμές

αυτή κοντά στο δρόμο της Ελευσίνας έλεγε στοις- μύστες πολλές ιερές φωνές μυστικών χρησμών

οδηγώντας σύμφωνα με το έθιμο το Ράριο 331 ιερέα προς τιμήν της Δήμητρας αυτή είvαι γvωoτή και στον Άδη. Αέω ότι και ο Βοιωτός Ησίοδος, ο κύριος κάθε γvώoης,

205

Ι

ΑθΗΝΑΙΟΣ

Ήσίoδov πάσης tXκzvov ίοτορίης

:4οκραίων έσικέοθαι έρώVΘΌ ΈλικωVΊΔΑ κώμΗv ένθεν ό γ' ΉoίΗV μVΏΜΕvoς :4oκραικΉV

e

πόλλ' έπαθεν, πάσας δέ λόγων άvεyρά1jxlτο 6ί6λOtς',

ύμVΏν, έκ πρώτης παιδός άVΕΡΧόμεvoς.

αύτός δ' ούτος άοιδός, όν έ~ Διός αlaα φυλάσσει ήδιστον πάντων δαίμονα μovσoπόλων,

ΛΕΠΤVVΘΕΊς 1θάκΗV έvετείνατo θείος 'Όμηρος ψδflσιν πιvvτfις είvεκα ΠΗvΕΛΌπΗς

fίv διά πολλά παθών όλίγηv έoεvάσσατo vfισov,

f

πoλλΌV άπ' εύρείης λειπόμενος πατρίδος

έκλεε δ' 1καρίου τε yέvoς καί δήμον ~ύκλoυ καί ΣπάρτΗv, ίδίων άπτόμενος παθέων. Μίμνερμος δέ τόν ήδΎV ός εύρετο πολλόν άνατλάς

598

ήχον καί μαλακοϋ πvεϋμ' άπό πενταμέτρου. καίετο μέν Ναννούς πoλιijJ δ' έπί πολλάκι λωτφ

κημωθείς κώμOVς ε[χε ΣΎv 'Εξαμύτι. ήρεθε δ' ΈρμόΟιον τόν αίεί 6αρΎV ήδέ Φερεκλψ

έχθρόν μισήσας 0[' άνέπεμψεν έπη. AVΔής δ' :4ντίμαχος AVΔΗίδoς έκ ΜΈV έρωτος πληγείς Πακτωλού ρεύμ' έπέ6η ποταμού·

b

άδριxVΊn δέ θανofiσαν ύπό ξΗΡΉV θέτο γαίαν

κλαίων, αίάζων δ' ήλθΕV άποπρολιπών

206

ΔEΠINOΣQΦIΣTQN Π'

εγκατέλειψε το σπίτι του και πήγε στο χωριό του Eλικώvα Άmφα, επειδή ήταν ερωτευμένος

τότε προσπαθώντας να κερδίσει τον έρωτα της Ασκραίας Ηοίης έπαθε πολλά και τρayovδώντας έγραψε όλα τα τμήματα των Καταλόγων του αρχίζοντας από την πρώτη κοπέλα. Κι αυτός ο ίδιος τραΥοιιδισπίς που ο ορισμός του Δία

τον κρατά ως τον mo EV,lάριoτO αVΆΜΕΣΑ στOtς' ποιητές ο θεϊκός Όμηρος εκλεπτvσμέvoς πρό6αλε την Ιθάκη

στα τραγούδια του Υια χάρη της ovvετης ΠΗVΕΛΌΠΗς εξαιτίας της παθαίvovτας πολλά πήγε σ' ένα μικρό νησί φεύyovτας μακριά από την πλατιά πατρίδα του 332.

υμνούσε το yέvoς του Ικάριου 333 και το λαό του Αμύ-

-

κλoυ3~

και τη Σπάρτη αγγίζοντας τα δικά του παθήματα Ο Mίμvερμoς, που ύστερα από πολύ κόπο επιvΌΗΣΕ τον ήχο

τον EV,lάριoτO και την πvoή του μαλακού ΠΕVΤάμEτρ0v33S, καιγόταν yr.α τη NΑVVΏ' πολλές φορές τον παλιό αυλό του

OOζovτας το στόμα του γλεντούσε μαζί με τον Εξαμύη336. Μάλωνε με τον Ερμό6ιο, τον πάντοτε 6αρύ, και με τον εχθρό του

Φερεκλή μισώντας τον Υια 0Οα λόΥια ξεστόμισε εναντίον του.

Ο Av$αxoς337 χτvπrpέvoς από έρωτα yr.α τη Aωιa Αωή

πήγε στην περιοχή όπου κυλά τα νερά του ο Πακτωλός ποταμός όταν αυτή πέθανε, aπoγoητευμένoς την έ6αλε σε ξερό χώμα

κλαίγοντας και θρηνώντας την άφησε εκεί και πήγε

207

λθΗΝΑΙΟΣ

άκρηv ές Κολοφώνα· yόωv δ ' ένεπλήσατο 6ί6λοις

ψάς, έκ παντός παvoάμενoς καμάτου. Αέι6.ος :Αλκαίος δέ πόσοις άVΕΔΈΞατo κώμovς,

ΣαπφoiΊς φoρμ.ίζωv ΊΜΕΡΌΕVΤα πόθον, γιvώσκεις. ό δ' άοιδός άηδόνος ήράσαθ' ψvωY

c

7ηwν άλΓΎvΏv άνδρα πoλvφραδίτι. καί γάρ τΉv ό μελιχρός έφωμίλησεν JιVΑΚΡΈωv στελλoμένηv πολλαίς άμμιγα Λεο6ιάοι· φοίτα δ' άλλοτε μέν λείπων Σάμov, άλλοτε δ' αΎΤΉV

oίvηρfί δείρτι κεΚΛΙΜΈΝΗV πατρίδα, Αέo6ov ές εύοιVOΥ" τό δέ Μύσιον είσιδε Αέκτov πολλάκις Αίολικού κύματος άντιπέρας.

Jιτθίς δ' ofα μέλισσα πoλVΠΡΉΩvα ΚoΛΏvΗv λείποvo' ΈV τρayrκαίς fιδε χοροοτασίαις d

Βάκχov καί τΌv έρωτα θεωρίδος

. . . . . . . Zε~

...

έπoρεv Σοφοκλεί.

φημί δέ και κείΥον τόv αίεί πεφvλαyμένov άνδρα

καί πάντων μίσος κτώμενον έκ OVVOΧιov πάσας άμψ, yvvαίκας ύπό οκολιοίο τvπέντα

τόξου vvκτεριVΆς ούκ άποθέοθ' όδΎVας άλλά MακηδoVΊης πάσας κατεVΊΣΑτo λαύρας αίάζων, μέθεπεν δ' :4ρχέλεω ταμίηγ

208

ΔEΠINO:ΣOΦ:α:TQN ΙΓ

στηv ψηλή ΚoΛΣφΏvΑ' και γέμισε με l{πίvoις' τα ιερά 6ι6λία του 6άζovτας τέλος ο' όλη την κούραση της ψυ­

χής του. Ο Αλκαίος:338 από τη Αέο6ο ξέρεις πόσα μαλώματα

~

όταν με τη λύρα του έπαιζε το μεγάλο πόθο που είχε

yr.α τη Σαπφώ. ο ~ ερωτεύτηκε την αηδόm339

και με τοις- γλα~ ύμvoις- του πόνεσε τον άντρα από την Ίεω 3040 •

Διότι ο γλυκόλαλος Aνακρέovτας τη διεκδικσύσε, καθώς αυτή με την εξαιρετική ομορφιά της ξεχώριζε ανάμεσα σε πολλές

_

yvvαίκες της Αέο6ου' εyκαταλεiπoντας άλλοτε τη Σάμο κι άλλοτε την ίδια την πατρίδα του, που γέρνει σε λόφο γεμάτο αμπέλια, oύχvαζε ΣτΗv πλούσια σε κρασί Αέο6ο' και πολλές φορές είδε το Λεκτό της MVΣΊΑς απέναντι στο αιολικό κύμα. Και η αττική μέλισοα341 άφησε την ΚoΛΏVΗ με τις πολλές

κορυφές και σε χoρo~ τραγωδιών τραyovδoύoε yr.α το Βάκχο και για τον έρωτά του για τη θεωρίδα... _ ...0 Δίας έδωσε στο Σοφοκλή.

Αέω ότι και εκείνος ο ΆVΤρας342 που πάντοτε προφυλαγόταν και αποκτούσε το μίοος όλων με τις διενέξεις του

για όλες τις Υυναίκες χτυπήθηκε από κυρτό τόξο και δεν μπορούσε να διώξει τοις- VΙXΤΕΡΙvo~ πόvoις- του' αλλά πέρασε απ' όλοις- τοις- δρόμοις- της Μακεδονίας

θρηνώντας και στηρίχτηκε ΣΤΗV κΕΛΆρwΣΑ του Aρχέλαov'

209

ΑθΗΝΑΙΟΣ

είσόκε δή ΔΑΊΜΩv, Εύριπ{δn εύρετ' δλεθρov,

e

'Αμφιδίου στvyνώv άvnάaαντι κ1J'Vώv.

άvδρα δέ τόv Kvθέρηθεv, Δv έθρέψαντο τιΘΗvΑι

.

Βάκχου καί λωτού πιοτότατov ταμίΗV

MofJσαι παίδεvσάv τε Φιλόξενov, οία τιvαχθείς 'Oρτvγiηv ταύτης ήλθε διά πτόλεως, γιvώoκεις, άίovσα μέΥαV πόθov όv Γαλατείη αύτοίς μηλείοις θήκαθ' ύπό πρoγόvoις.

olOθα δέ καί τόv άοιδόv, όv Eύρvπtίλoυ πoλιijται f

KijJoι χάλκειov στfιoαv ύπό πλατάvφ

Βιττίδα μολπάζοντα θoΉv, περί πάντα Φιληταv ρήματα καί πασαv τρvόμεvοv λαλιΉV.

ούδέ ΜΈV

000'

όπόσοι oκλwΌv 6ίov έοτήοαντο

άvθρώπωv, οκοτιψ μαιόμεvoι σoφίΗV, oiς αύτή περί πvκvΆ λόγοις έaφίyξατo μητις καί δειVΉ μύθωv κf]δoς έχοοο' άρετή,

000' 599

οίδ' αίvόv έρωτος άπεατρέψαντο κvδoιμόv

μαιvόμεvοv, δειVΌV δ' ήλθοv ύφ' ήvίoχov.

210

ΔEΠINOI.OΦn:rαN ΙΓ

ώσπου τελικά η θεότητα 6ρήκε όλε~ Υι.α τον Evριπίδη, καθώς αυτός ovvάvrησε τα σκληρά σκυλιά του Aμφi­

Οιου 343. Για τον άvrρα aπό τα Κύθηρα344, που οι τροφοί ΤΟΥ έθρεψαΥ του Βάκχου και οι Μούσες τον εκπΑΊΔΕvΣΑy, ώστε vα

yίvει ο πολύ πιοτός κελάρης του αυλού, το ΦιλόξεΥΟ, ξέρεις πόσο ταλαιπωρφένος πέρασε μέσα από αυτή την πόλη oτηv Oρτvyία34S, καθώς έχεις ακούσει Υι.α το μεγάλο

πόθο του, που η Γαλάτεια

346

τον έ6αλε πω κάτω aπό τotς' προ­ - yόvotς' τωΥ πρoOOτωv.

Ξέρεις και ΤΟΥ τραyovδιoτή347, που οι πολίτες του Evρύ­

πvλoυ 348 , οι άVΘΡΩπOΙ της Κω, του έοτησαΥ χάλκιvo άγαλμα κά­ τω από πλατάvι' αυτός, ο Φfλητάς, τραγουδούσε την αγάπη του Υι.α τη

γοργή Βιττίδα, καθώς 6ασαVΙΖόταv με όλotς' τotς' όρotς' του έρωτα, με κάθε λόγο. Ούτε κι όσοι άVΘΡΩΠoι ρύθμισαΥ ΈVαy αvoτηρό τρόπο ζωής

επιδιώκovτας m 6ρovv τα σκιmιvΆ πeάnιατα της aoφW.ς, που η ίδια η σκέψη τotς' οδήγησε oτotς' δύoκoλotς' δια­

λόyotς'

και η μεγάλη ικαVΌΤΗΤά τotς' η φημισΜΈVΗ oτotς' λόΥοις ούτε κι αυτοί δεv απoμάκρvvαy τη φο6ερή ταραχή του έρωτα

του μαvιακoύ και 6ρέθηκαΥ κάτω απ' το φο6ερό ηνίοχο.

211

ΑθΗΝΑΙΟΣ

οίη μέν Σάμων μαVΊη κατέδησε θεαvo~ ΠVΘΑyόρηv, έλίκων κομψά γεωμετρίης είιρόμεvoν, και κύκλον ΟΟον περι6άλλεται αίθήρ 6αιfί έvί σφαίρn πάvτ' άπoμασoόμεvoν. οίφ δ' έχλίηvεν όν έξοχον έχρη :Απόλλων

ά~ωv εΙvαι Σωκράτη έν σoφίn Κύπρις μηvίovσα πυρός ΜΈVΕι. έκ δέ 6αθείης

b

ψvχfις κovφoτέρας έξεπόvηo' άvίας, οίκί' ές 'Ααπασίης πωλεύμενος ούδέ ΤΙ τέκμαρ

εύρε, λόγων πολλάς εt'Jρόμεvoς διόδovς. άνδρα <δέ> KVΡΗVαίoν έσω πόθος έαπαaεν Ισθμου, δεινός, ότ' :Aπιδαvijς λαίδος ήράσατο

όξίς- ~ίaτr.ππoς, πάσας δ' ΉΝΉVΑτo λέσχας φεύΥων, ούδαμινόν τ' έξεφόρηaε

mov.

c 72. έν τούτοις ό 'Ερμησιάναξ σφάλλεται avyχρovείν οίόμενος Σαπφώ και 'Ανακρέοντα, τόν μέν κατά Kύρov και Πολυκράτην γενόμεΥον, την δέ κατ' Άλvάττηv τόν Κροίσου πατέρα. Χαμαιλέων δ' έν τφ περί Σαπφo~ καί

λέγειν τιvάς φηaιν είς αΎΤΉV πεπoιijaθαι ύπό 'Ανακρέον­ τος τάδε·

σφαίρn δεiJτέ με πορφυρέn ΟΟλλων χρυaoκόμης 'Έρως τηvι πoικιλoaαμOOλφ

212

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣτΩΝ Π'

'ΙΕτοια μανία με τη Θεανώ έδεσε TOV ΠVΘΑγόρα349 από τη Σάμο, αvτΌV που 6ρήκε τηv αρμονία τωv ελίκωv

της γεωμετρίας και που έκλεισε μέσα σε μικρή oφαίeα όλο

Tov κύκλο που περι6άλλει μέσα του ο αιθέρας.

Και με πόση δύvαμ.η φωτιάς oργιoμέvη η Κύπριδα έκαψε το Σωκράτη, για TOV οποίο ο Aπόλλωvας διακήρυξε

ότι είvαι ο καλύτερος στη σοφία ΑVΆΜΕσα οτοις αvθρώποις3S0.

Av και η ψυχή του ήταv 6α&ά,

~ με ελαιwσrερotς' πόvoις,

όταv επισκεπτόταv το σπίτι της Ασπασίας κι όμως δε 6ρήκε

γιατρειά,

av και EΠLvόηoε πoλλ6~ διαδρόμοις λσγικής.

'EVΑV άVΤρα από τΗv KVΡΉVΗ3Sl πόθος φο6ερός πέρα απ'

Tov Ισθμό

έovρε, όταv ο ΙΚΑVΌς Αρίοτιππος ΤΗV Aπιδαvή3S2 Λαίδα

ερωτεύτηκε και ~ας ΣΡVΉΘΗΚΕ όλες τις m(ητήoεις κι έτσι πέρασε τη ζωή του χ~ αυτή vα έχει καμιά αξία.

72.

Σ' αυτό το απόσπασμα ο Ερμησιάνακτας κάνει λά­

θος, επειδή νομίζει ότι ήταν ~OL η Σαπφώ και ο ΑναΚ{)έσντας, καθώς αυτός έζησε στα χρόνια του Κύρου και του Πολυκράτη και εκείνη στα χρόνια του Αλυάττη, του πατέρα του Κροίσου. Ο Χαμαιλέοντας όμως στο έρ­ γο του

na

τη Σαπφώ αναφέρει ότι κάποιοι λεν ότι ο

ΑναΚ{)έσντας έγραψε γι' αυτή τους ακόλουθους στίχους: Τώρα χτυπώvτας με πoρφvρέvια σφαίρα ο χρυσόμαλλος Έρωτας με προκαλεί με μια VΈα που έχει

213

ΑθΗΝΑΙΟΣ

συμπαίζειν προκαλείται.. fι δ' (έοτίν Υάρ άπ' εύκτίτov

Αέσ60υ) ΤΉV μέν έμήν κόμην (λευκή Υάρ) καταμέμφεται,

d

πρός δ' άλλην τινά χάσκεΙ. καί τήν Σαπφώ δέ πρός αύτόν ταϋτά φηοιν είπείγ

κείνον, ώ χρvσόθρoνε Μοϋσ: ΈΝWΠΕς ύμvov, έκ τάς καλλιγύvαικoς έσθλάς

1fίιoς χώρας όν άειδε ΤΕΡΠVως πρέ06Vς άyαvΌς.

ότι δέ ουκ έστι Σαπφούς τοϋτο τό δσμα παντί που δηλσν. έγώ δέ ήγουμαι παίζειν τόν Έρμηοιάνακτα περί

τούτου του έρωτος. καί Υάρ Δίφιλος ό κωμφδιοπσιός πεποίηκεν έν Σαπφοί δράματι ΣαπφoiΊς έραστάς :4ρχί­ λοχον καί 1ππώνακτα

e

ταΟΟ' ύμίν, ώ έταίρσι, ούκ άμερίμνως δοκώ τόν έρωτικόν τοϋτον πεπoιfιoθαι κατάλογον, ούκ ων ούτως έ­ ρωτoμαvr,ς ώς διαΟΟλλων μ' είρηκεν ό Κύνουλκος, άλλ'

έρωτικός μέν εΙναι όμολογώ, έρωτομανής δέ ού. τίς δ' έστ' άνάγκη δ~είν έν πλείοοιν, έξόν σιωπάν κάν σκότφ κρύπτειν τάδε;

Αίσχύλος έφη ό fUεξανδρεύς έν f\μφιτρύωνι. ούτος δέ

214

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ ΙΓ

πλουμιστά σαντάλια να παίξω. Όμως αυτή (που είναι από τη Αέο6ο την καλόχτιοτη) τα δικά μου μαλλιά, (καθώς είναι άσπρα) τα περιφρovεί

και χάσκει μπροοτά σε άλλα Και λέει ότι η Σαπφώ απαvτώντας του είπε αυτά:

Μούσα χρvσόθρovη, πες τον ύμνο εκείνο που τραγουδούσε τερπνά ο φημισμένος γέροντας από τη χώρα

της Τέω την καλή με τις ωραkς ΓVVαίκες. Ότι αυτό το άσμα δεν είναι της Σαπφώς είναι 6έ6αια γνωστό σε όλους. Προσωπικά νομίζω ότι ο Ερμησιάνα­ κτας δε σο6αρολογεί με το ερωτικό αυτό περιστατικό.

Διότι και ο Δίφιλος353, Ο ποιητής κωμωδιών, έχει κάνει στο δραματικό έ{r(o του Σαπφώ εραστές της Σαπφώς τον Α([χίλσχο και τον lππώνακτα3S4• »Με αυτά, φίλοι μου, νομίζω ότι έχω παραθέσει σε σας όχι χωρίς φροντίδα τον ερωτικό τούτο κατάλογο,

όχι επειδή είμαι τόσο ερωτομανής, όπως έχει πει συκο­ φαvτώντας με ο Κύνουλκος, αλλά παραδέχομαι πως εί­ μαι ερωτικός, όχι όμως ερωτομανής.

Ποια ανάγκη υπάρχει γα δVOΤVΧείς μέσα σε μια

ov-

ντροφιά,

. ενώ μπορείς να σιωπάς και

να κρύ6εις αυτά στο σκοτάδι;

είπε Ο Awy:ύλoς355 από την Αλεξάνδρεια στον Αμφ.τριΧονά

215

ΑθΗΝΑιΟΣ

έστιν Αίοχύλος ό καί τά MεΣΣΗVΙΑΚΆ έπη ovvθείς, άVΉΡ

f

εύπαίδεvτoς. 73. ύπολαμ6άνων

oVv μέΥαν εΤvαι δαίμονα

καί δυνατώτατov τΌv 'Έρωτα, προσέτι τε καί ΤΉV

:4q;po-

δίΤΗV τΉv xρvoijv, τά Εύριπίδου έπί voυv λαμoovων λέγω.

την :4φρoδίΤΗV o~ όρ(jς όση θεός;

ijv

ούδ' αν είποις ούδέ μετρήσειας αν

όση πέφvκΕ κάφ' όσον διέρχεται

αύτη τρέφει σέ κάμέ καί πάντας 6ρoτo~. τεκμήριον δέ, μή λόΥφ μόνον μάθrις

600

[έργφ δέ δείξω τό σθένος τό τής θεοϋ] έρ(i μ.έv όμ6ρου γαί: ότε ξηρόν πέδον

άκαρπov αύχμψ voτίδος ένδεώς έxrι. έρ(i δ' ό σεμνός ούρανός πληρσύμεvoς όμ6ρου πεσείν είς γαίαν :4φροδίτης ύπο. όταν δέ σvμμιχθητoν ές ταύτόν δύο, φύovaιν ήμίν πάντα καί τρέφovσ' άμα,

δι' ών 6ρότειον ζfί τε καί θάλλει γένος. και ό σεμνότατος δ' Αίοχύλος έν ταίς Δαναίαιν αύτήν

παράγει τΉv :4φρoδίΤΗV λέγovσαY"

b

έρ(i μέν άΓVός ούρανός τρώσαι χθόνα, έρως δέ γαίαν λαμoovει -γάμου τιχείΥ" όμ6ρος δ' άπ' εΎVάoντoς ούρανοϋ πεσών έκvσε γαίαΥ" η δέ τίκτεται 6ροτοίς

216

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ Π'

τσυ. Αυτός είναι ο Awχύλoς πσυ συνέθεσε και τα Μεσ­ σηνιακά έπη, άνθρωπος μορφωμένος.

73.

Επειδή νομί­

ζω ότι ο 'Ερωτας είναι μεγάλος και πολύ δυνατός θεός,

κι ακόμη η χρυσή Αφροδίτη, φέρνοντας στο νσυ μσυ στίχους τσυ Ευριπίδη λέω:

Δε 6λέπεις πόσο μεγάλη θεά είναι η Αφροδίτη; ΔEv μπορείς vα μιλήσεις Υι.' αυτή ούτε vα τη μετρήσεις πόσο μεγάλη είναι και ως πού φτάvει η δΎVΑΜή της.

Αυτή τρέιιa κι εΣΈVΑ κι Eμέva και όλοις- τοις- ΘVΗΤotJς. Να η απόδειξη Υι.α vα μηv τα μάθεις μόvo από τις λέξεις

[θα σου δείξω έμπρακτα τη δΎVΑΜη της θεάς]. Η γη είvαι ερωτευμέVΗ με τη 6ροχή, όταv το ξερό χώμα είvαι άκαρπο από τΗv ξηρασία κι έχει αVΆyκη από δροσιά.

Ο σεΟΟστός ovραVΌς είvαι ερωτευμέvος, όταv είvαι γεμάτος 6ροχή, va πέσει στη γη μ' ΕVΈΡγεια της Αφρο-

δίτης.

'OTav

σμίξουν οι δυο τοις- μαζ, τότε ξεφvτρώvovv

Υι.α χάρη μας όλα και μας

mvovv

τΗv τροφή μας,

με τΗv οποία το yέvoς τωv αvθριι)πωv ζει και ακμάζεΙ. Και ο πολύ σο6αρός Awχύλoς στις Δαvαίδες τσυ πα­ ρουσιάζει την ίδια την Αφροδίτη να λέει: Ποθεί ο αγνός ovραVΌς vα κατε6εί vα πληγώσει τη γη και τη γη τΗv κυριεύει ο πόθος va εVΩΘΕί μ' αυτόγ

και η 6ροχή πέφτovτας από

Tov

πλαΥι.ασμέvο

OVΡΑVΌ κάvει τη γη va εyκυμovεί· αυτή τότε γεννά

217

ΑθΗΝΑΙΟΣ

μήλων τε δοοκάς και

WJv

Δημήτριογ

ΔΕVδρώτις ώρα δ ' έκ VO~Oντoς γάμου τέλειος έστΙ τών δ' έΥώ παραίτιος.

74.

ΈV lππολύτφ Εύριπιδείψ πάλιν ή 'Αφροδίτη φηοίν· όσοι τε πόντον ΤΕΡΜΌVων τ' 'Ατλαντικών

c

vαίovoιν είσω φώς όρώντες ήλίου, τούς μέν οέ60ντας τάμά πρεσ6εύω κράτη, σφάλλω δ ' όσοι φρovoVσιν είς ήμας μέγα

νεαvίoκφ Υάρ τΉv πασαν άρετΉv έχovτι τovτo μόνον τό άμάρτημα προσόν, ότι ούκ έτίμα την 'AφρoδίΤΗV, αίτιον

έγένετο του όλέθρου· καί ούτε ή ·Αρτεμις ή περισσώς άyσπήaασα ούτε τών άλλων θεών τις Τι δαιμόνων έ60ή­

θηοεν αύτφ. κατά τόν αύτόν ούν ποιητήγ όστις δ' Έρωτα μή μέγαν κρίνει θεόν,

d

Τι σκαιός έστιν Τι καλών άπειρος ων

ούκ οίδε τόν μέ'Υιοτον άνθρώποις θεόν. ον ό σοφός ύμνών αίεί ποτε 'Ανακρέων πασίν έστιν διά

στόματος. λέγει ούν περί αύτου καί ό κράτιστος Κριτίας τάδε·

τόν δέ YVVαικEίιov μελέων πλέξαντά ποτ' φοος ήδΎV 'Avακρείoντα Τέως είς Έλλάδ' άvtjyεν,

218

ΔΕΠΙΝΟ1:ΟΦΙΣΤΩΝ ΙΓ

yr.α τοις- θνητo~ 600κές yr.α πρό6ατα και τη σοδειά της Δήμ.ητρας

η εποχή yr.α τα δέντρα από τη δρoowμ.έvη ένωση

είναι τέλεια Εγώ yr.α αυτά που Υίvoνται είμαι η αιτία

74.

Στον Ιππόλυτο του Ευριπίδη πάλι η Αφροδίτη λέει:

Απ' όοοις- κατοικούν ανάμεσα στον Πόντο και στα σύνορα του Άτλαντα και 6λέπουν το φως του ήλιου όοοις- με οέ60νται τοις- τιμώ

και κάνω να χάνουν όσοι περηφανεύονται απέναντί

IlOv 3S6• -

Διότι στο νεαρό που είχε κάθε αρετή και είχε μόνο

ςιυτό το σφάλμα, ότι δεν τιμούσε την Αφροδίτη, αυτό έγινε αιτία της καταστροφής του· και ούτε η Άρτεμη, που τον είχε αγαπήσει πάρα πολύ, ούτε κάποιος από τους άλλους θεούς και δαίμονες τον 6οήθησε. Σύμφωνα λοιπόν με τον ίδιο ποιητή,

όποιος δε θεωρεί τον Έρωτα μεγάλο θεό ή είναι ανόητος ή, επειδή δεν έχει πείρα από καλά,

δεν ξέρει τον πιο μεγάλο θεό yr.α τοις- ανθρώποις-. Αυτόν πάντοτε ο σοφός Ανακρέσντας τον υμνεί με τα στόματα των ανθρώπων. Γι' αυτόν λοιπόν και ο πολύ δυνατός Κριτίας3S7 λέει τα ακόλουθα: Η Πως γέννησε yr.α την Ελλάδα το γλυκό Ανακρέοντα,

αυτόν που oύvθεαε κάποτε ωδές yr.α τις yvvαίκες,

219

ΑθΗΝΑΙΟΣ

συμ.πooίιιw έρέθwμα, yυvαικώv ΉΠΕΡΌΠΕVμα,

e

αύλών άvτiπαλoν, φιλΟΟάρ6ιτov, ήδύv, άλvπov.

ού ποτέ σου φιλότης γrpiσεται ούδέ θαvείται, ές τ' άν ύδωρ oίvφ συμμΙ:Υνύμεvov κυλίκεσσι παίς διαπσμπεύτι, πρoπάJεις έπί δεξιά vΩΜΏν, παvνιr,tίδας θ' ίεράς θήλεις χοροί άμφιέπωσιν, πλάοτιγξ θ' ή χαλκού θυγάτηρ έπ' άκραισι καθίζn

κοττά60υ ύψηλαίς ΚOΡVφΑίς Βρομίου ψακάδεσσιν.

f

75.

~ας δ' ό άρμovικός, ώς φησι Χαμαιλέων, :4).-

κμανα γεyoνέvαι τών έρωτικών μελών ήγεμόνα καί έκ­ δoϋvαι πρώτov μέλος άκόλαοτov, όντα και περί τάς γυ­

ναίκας καί τΉv τoιαΎΤΗV μoVσαν είς τάς διατριδάς. διό καί λέγειν ΈV τιvι τώv μελώγ

Έρως με δα&ε Κύπριδος έκατι γλvκίς κατεί6ων καρδίαν ίαίvει. λέγει δέ καί ώς τής Mryαλooτράτης ού μετρίως έρα­

σθείς, ποιητρίας ΜΈV ούσης, δVVΑΜΈVΗς δέ καί διά την 601

όμιλίαν τοίς έραστας προοελκύσααθαι. λέγει δ' ούτως περί αύτfις

τοΟΟ' άδεών

Movoiiv

έδειξε

δώρον μάκαιρα παρθένων

ά ξανθά Mryαλooτράτα

220

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ ΙΓ

τη φλάΥα τωv ovμπoσiωv, τον ξεμvαλιoτή τωv yvναικώv,

τον αντίπαλο των αυλών, το φίλο της λύρας, το γλυκό, το διώκτη της λύπης. Η αγάπη σου δε θα γεράσεΙ., δε θα πεθάνεΙ.,

000

νερό αναμειγμένο με κρασί στα ποΦα

θα δάζει ο δούλος κάνοντας προπόσεις από αριστερά στα δεξιά,

000

χοροί yvvαικών θα ovνoδεύoυν oλovύχτιες τελετές

και

000

η πλάστιγγα, η κόρη του χαλκού, θα κάθεται πάνω

στον κόπαΟΟ να δέχεται τις σταγόνες του Bρόμwυ.

75.

Ο Αρχύτας358, Ο θεωρητικός της μουσικής, όπως

λέει ο Χαμαιλέοντας, αναφέρει ότι ο Αλκμάνας3S9 υπήρ­

ξε ο πρώτος που συνέθεσε ερωτικά ποιήματα και ο πρώτος που δημοσίευσε ακόλαστο τραγούδι, καθώς ήταν στις συνήθειές του ν' ασχολείται με τις γυναίκες και με τα τραγούδια του είδους αυτού. Για τούτο και λέει σ' ένα από τα τραγούδια του:

Πάλι ο Έρωτας για χάρη της Κύπριδας σταλάζοντας γλυκός μου θερμαίνει την καρδιά.

Λέει ότι ερωτεύτηκε σφοδρά τη Μεγαλοοτράτη360, που ήταν ποιήτρια και μπορούσε με τη συζήτηση να προ­ σελκύσει τους εραστές έτσι μιλά γι' αυτή: Αυτό το δώρο των γλυκών Movoών

έδειξε η καλότιm κοπέλα,

η ξανθή ΜεΥαλοοτράτη.

221

ΑθΗΝΑΙΟΣ

καί Στησίχορος δ' ού μετρίως έρωτικός yεvόμεvoς

ovv-

έστησε καί τoVτoν τόν τρόπον τών
00-

yώvwς ην ή περί τά έρωτικά πραγματεία, και ούδείς ήΥείτο φορτικούς τούς έρωτικo~, ώστε και Αίοχύλος

μέγας Ώv ποιητής καί Σοφοκλής fίrov είς τά θέατρα διά b

τών τραΥφδιών τούς έρωτας, ό μέν τΌv ~ιλλέως πρός Πάτροκλον, ό δ' ΈV τη Nιό6n τόν τών παΊΔΩV διό καί παιδεράοτριάν τιvες καλoϋaι ΤΉV τρΑΓφΔΊΑv καί έδέχον­ το τά τοιαύτα ~σματα οί θεαταΙ ·I6vκoς

76.

καί ό 'Ρηγίνος δέ

00(l και κέκραΥεγ

ηρι μέν αί τε KVΔΏvιαι μαλίδες άρδόμεvαι ρόαι τ ' έκ ποταμών ίνα Παρθένων κάπος άκήρατος, αί τ' oίvα'Vθίδες αύξόμεναι σκιεροίσιν ύφ' έρvεσιν οίναρέοις θαλέθοωιγ έμοί δ' έρος

c

ούδεμίαν κατάκοιτος ώραγ άθ' ύπό οτεροπάς φλέΥων θρηίκιος Βορέας, άίσσων παρά Κύπριδος άζαλέαις μαVΊΑωιν έρεμνός

άθαμ6ής έγκρατέως πάίθεν φυλάσσει ήμετέρας φΡΈVΑς. και Πίνδαρος δ' ού μετρίως ων έρωτικός φησιγ είη και έρiiν καί έρωτι χαρίζεσθαι κατά καιρόγ

222

ΔEΠINΌΣOΦIΣTQN ΙΓ

Και Ο Στησίχορος361, που υπήρξε πολύ ερωτικός, δtμιoύρ­

γησε και αυτό τον τρόπο των ασμάτων, που παλιά Μ­ γονταν παίδεια και παιδικά. Και ήταν τόσο ενεργητική η ενασχόληση με τα ερωτικά και κανένας δε νόμιζε ενοχλητικούς τους ερωτικούς, ώστε και ο Αισχύλος, που

ήταν μεγάλος ποιητής, και ο Σοφοκλής παρουσίαζαν στα θέατρα ερωτικά θέματα με τις τραγωδίες τους, ο πρώτος του Aχιλ'λiα με τον Πάτροκλο και ο δεύτερος των παιδιών στη Νιό6η· γι. αυτό κάποιοι ονομάζουν

την τραγωδία αυτή Παιδεράστρια· και οι θεατές δέχο­ νταν ευχαρίστως τέτοια θέματα.

76.

Και ο Ί6υκος από

το Ρήγιο φωνάζει και κραυγάζει:

Ίηv άνοιξη με-Υαλώνουν τα κVΔΩVΌΜηλα, καθώς ποτίζονται από το ρεύμα των ποταμών

εκεί όπου 6ρίσκεται αvέγγιχτ~ ο κήπος των ΠΑΡΘΈΝΩV362 και τ' άνθη των σταφυλιών αvαπτύσooVΤαι και θάλλουν κάτω απ' τα κλαδιά του αμπελιού. όμως ο έρωτάς μου δεν καταλαγιάζει ποτέ­

σαν το Θρακιώτη 6οριά μέσα σ' αστραπές φλέγovτας με τραχιές μανίες από την Κύπριδα, σκοτεινός άφο6ος από την παιδική ηλικία δυνατά κυριαρχεί στη σκέψη μου. Και · ο Πίνδαρος, ο όχι και λίγο ερωτικός, λέει:

Ας μου είναι δvvατό να ερωτεύομαι και να υποχωρώ στον έρωτα στον καιρό που πρέπει·

223

ΑθΗΝΑΙΟΣ

μή πρεσ6vτέραν άριθμού δίωκε, ΘVμέ, πράξιν. διό.περ καί ό 'ICμων ΈV τοίς Σίλλocς έφη·

ώρη έρiiν, ώρη δέ Υαμείν, ώρη δέ πεπαiίoθαι, και μή άVΑΜΈvειν έστ' άν έκείVΌ τις φθέγξηται κατά τόν αύτόν τούτον φιλόσοφον

d ήviκ' έχρijv δύvειν, viίv άρχεται ήδΎVΕoθαι.

μvηoθείς δέ καί τού Tεvεδίoυ θεοξέΥου ό Πίνδαρος, ός .,. , -, , , Ηv αvτoυ ερωμεvoς, τι φηοιγ,

xρijv ΜΈV κατά καΙΡΌV έρώτωv δρέπεοθαι, ΘVμέ, σύv

άλικΨ· τάς δέ θεoξΈVoυ άκτίVΆς ποτ' όοσων μαρ~oίoας δρακείς ός μή πόθφ κυμαίvεται, έξ άδάμαVΤoς

ή σιδάρου κεχάλκεvται μέλαιvαν κΑΡΔΊΑV

-

ψVχw φλογί, πρός δ' :4φροδίτας άτιμασθείς έλικο6λεφάρου

ή περί χρήμασι μσχθίζει 6ιαίως ή ΓΥVΑικείιρ θράσει

e ψυχάν φορείτ!1'- πάσαν όδόν θεραπεύων. άΛλ' έγώ θεάς έκατι κηρός ώς δαχθείς έλι;ι.

-'

ίρiiν μελισoiiν τάκσμαι, εύτ' άν ίδω παίδων vεόγυιoν ές ή6αν.

224

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ Π'

ψυχή μου, μην επιδιώκεις την πράξη αυτή πω πολύ aπ'

το καvoνr.κό. Γι' αυτό και ο Ίί.μωνας στους Σiλλoις- του είπε: Είναι καιρός να ερωτεύεσαΙ., καιρός να παντρεύεσαι, καιρός να σταματάς και να μην περιμένεις, ωσότου m;L κάποιος, κατά τον

ίδιο φιλόσοφο: Όταν έπρεπε να δύεΙ., αυτός αρχίζει να ηδύνεται.

Όταν φέρνει στο νου του το θεόξενο 363 από την Τένε­ δο, που ήταν αγαπημένος του, τι λέει ο Πίνδαρος; Έπρεπε, ψυχή μου, στον καιρό τοιςνα aπoλαμooνεις τοις- έρωτες, στην εφη6εία

oov'

όπowς 6λέπει να λαμπυρίζουν

τις ακτίνες που 6Υαίvoυν aπό τα μάτια του θεόξεvoυ και δεν τον κυματίζει ο πόθος, αυτός έχει καρδιά μαύρη χαλκευμένη aπό διαμάντι ή σίδερο

σε φλόγα ψυχρή και είναι περιφρoVΗΜΈVoς από την Αφροδίτη με τα γοργά μάτια ή κοπιάζει oκλfΚ)ά να κερδίσει πλούτο ή aπό aπoκoτιά yvvαιΚας η ψυχή του υπηρετώντας την τρα6άει κάθε δρόμο. Αλλ' εγώ χάρη στη θεά λιώνω σαν κερί των ιερών μελισσών χτυπημένος aπό τη λάμψη,

όταν ρίχνω τη ματιά μου στα νεαρά μέλη των παιδιών.

225

ΑθΗΝΑΙΟΣ

έv δ' άρα και Τενέδφ Πειθώ τ' ΈVΑιεv

καί Χάρις ΟΟν ΆVΆy' :4Υησίλα.

77.

όλως δέ τούς παιδικούς έρωτας των έπί ταίς θηλείαις

πρoκρίνovσι πολλοί. παρα Υάρ τάς άλλας ταίς εύvoμoυ­ μέVΑΙς πόλεσιν έπί τής Ελλάδος σπovδαoθijvαι τάδε τό

. έθος.

Κρήτες yoΥV, ώς έφΗV, καί οί έν Εύ60φ Χαλκιδείς

περί τά παιδικά δαψovΊΩς έπτΌΗVΤαι. Εχεμένης yoΥV

f

ΈV τοίς Κρητικοίς ού τόv Δία φησiν άρπάσαι τόν Γανυ­

μήδΗV άλλά Μίνωα. οί δέ πρoειρΗΜΈVoι Χαλκιδείς παρ' αύτοίς φασιν άρπασθijvαι τόν ΓανυμήδΗV ύπό τού Διός

καί τΌv τόπον δεικvrJvτες }\ρπάΥιον καλoVΣιν, ΈV φ καί μVΡΡΊναι διάφοροι πεφύκασιν. καί την πρός :4ΘΗVαίo~ δ' έχθραν διελύσατο Μίνως, καίπερ έπί θαVΆτφ παιδός

συστασαν, θησέως έρασθείς καί τΉv θυγατέρα τούτφ yvvαίκα έδωκε Φαίδραν, ώς Zijvις ή ZΗvΕΎς φησιν ό

602 Χίος έν τφ περί τής πατρίδος σvyyράμματι. 78. Ιερώνυ­ μος δ' ό περιπατητικός περισπoVΔΆστo~ φησίν γενέ­ σθαι τούς των παίδων έρωτας, ότι πολλάκις ή των νέων άκμη καί τό πρός άλλήλo~ έταιρικόν συμφρovfισαν πολλάς τυραννίδας καθείλεν. παιδικών Υάρ παρόντων έραστής πάν ότιoΥV έλοιτ' άν παθείν ή δειλού δόξαν

άπεvέyκασθαι παρά τοίς παιδικοίς. έρΥφ yoΥV τoVτo έδειξεν ό σvvταχθείς θή6ησιν ύπό Έπαμινώνδου ίερός

226

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦ:ιΣΤΩΝ Π'

Έτσι και στην 1Evεδo ζούσε η Πειθώ

και η Χάρη μεγάλωνε το Υιο του Αγηοίλα

77. Γενικά

πολλοί προτιμούν την παιδεραστία από τους

έρωτες με γυναίκες. Διότι η ΣΥVΉΘΕια αυτή υπάρχει στις ευνομούμενες πόλεις της Ελλάδας περισσότερο απ' όσο

στις άλλες. Για παράδειγμα, οι Κρήτες, όπως είπα364 , και οι Χαλκιδείς της Εύ60ιας έχουν πολύ μεγάλο πάθος για την παιδεραστία. Έτσι ο EXEμέYης36s στα Κρητικά του λέει ότι το Γανυμήδη δεν τον άρπαξε ο Δίας αλλά

ο Μίνωας. AIJ..ά οι Χαλκιδείς που έχουν προαναφερθεί ισχυρίζονται ότι ο Γανυμήδης aρπάχτηκε από το Δία και μεταφέρθηκε στον τόπο τους.και δείχνοντας μάλιστα τον τόπο τον ονομάζουν Αρπάγιο' σ' αυτόν αναπτύοοο­ νται εξαιρετικές μυρσίνες. Ο Μίνωας σταμάτησε και

την έχθρα του εναντίον των Αθηναίων, μολονότι αυτή

είχε ως αιτία το φόνο του παιδιού του 366 , επειδή ερω­ τεύτηκε το θησέα και του έδωσε για γυναίκα του την κόρη του Φαίδρα, όπως λέει ο Ζήνης ή Ζηνέας367 από

τη Χίο στο σχετικό με την πατρίδα του έf!YΟ του.

78.

Ο

περιπατητικός Ιερώνυμος λέει ότι η παιδεραστία ήταν πολυζήτητη, επειδή πολλές φορές η ρωμαλεότητα των νέων και η ομοθυμία τής μεταξύ τους αγάπης γκρέμισε

πολλές τυραννίδες. Διότι, όταν οι ερωμένοι είναι μπρο­

στά, ο εραστής θα προτιμούσε να πάθει οτιδήποτε 368 , παρά να σχηματιστεί γι' αυτόν η εντύπωση δειλίας στα

μάτια των ερωμένων του. Οπωσδήποτε έμπρακτη από­ δειξη για τούτο είναι ο ιερός λόχος που Of!YavώθηΚE στη Θήδα από τον Επαμεινώνδα, και η θανάτωση των

227

ΑθΗΝΑΙΟΙ

λόχος καί ό κατά τών Πεισιοτρατιδών θάVΑΤoς ύπό 'Αρμοδίου καί :4ριoτσyείτOvoς γεVΌΜΕvoς, περί Σικελίαν

b δ' έν :Aκράyαm ό Xαρίτωvoς καί MελαVΊΠΠoυ <έρως>.

Mελάvr.ππoς δ' φι τά παιδικά, ώς φησιν Ήρακλείδης ό ΠovτικΌς ΈV τφ περί Ερωτικών. ούτοι φΑVΈvτες έπι6oυλεύovτες Φαλάριδι καί 6ασαVΙΖΌΜΕVoι άvαyκαζόμε­ voί τε λέγειν τούς ovvειδότας ού μόvoν ού κατείπον, άλλά και τόν Φάλαριν αύτόν είς έλεον τών 6ασάvων ήγαγον, ώς άπoλVoαι αύτούς πολλά έπαιVΈaαvτα. διό καί ό i\πόλλων ήοθείς έπί τούτοις άvα60λΉV του θανά­ του τφ Φαλάριδι έχαρίοατο, τoVτo έμφΉVΑς τοίς πvv­ θαvoμένοις της ΠVΘΊΑς όπως αύτφ έπιθώvται· έχρηaεν

c δέ καί περί τών άμφί τόν Xαρίτωvα, προτάξας του έξαμέτρου τό πεvτάμετρoν, καθάπερ ύστερον και Διο­

VΎΣΙoς ό :Αθηναίος έποίησε ό έπικληθείς XΑΛκoiς έν

τοίς ΈλεΥείοις. έστίν δέ ό χρησμός όδε·

εύδαίμων Χαρίτων και Mελάvr.ππoς έφV,

θείας άyητfιρες έφαμερίοις φιλότατος.

διαΟΟητα δ' έστίν και τά έπί Κρατίνφ τφ :AΘΗVΑΊφ γε­ VΌΜΕνα· δς μειράκιov <ών> εύμορφον, Έπιμεvίδoυ κα­

θαίρovτoς τΉv :AττικΉV άνθρωπείφ αίματι διά τινα μύοη παλαιά, ώς ίστορεί NεάVΘΗς ό KυζΙΚΗVός έν

228

6'

περί

ΔEΠINOΣQΦn:TQN ΙΓ

Πεισιστρατιδών από τον Αρμόδιο και από τον Αριστο­ γείτονα, και στον Ακράγαντα της Σικελίας ο έρωτας του Χαρίτωνα και του Μελάνιππου. Ο Μελάνιππος ήταν ερωμένος του Χαρίτωνα, όπως λέει ο Ηρακλείδης369 από τον Πόντο στο έf!yo του Περί ερωτικών. Αυτοί, όταν φάνηκαν ότι επι6ουλεύονται το Φάλαρη370, αν και 6ασανίζονταν και πιέζονταν να καταδώσουν τους συ­

νεργούς τους, άχι μόνο δεν τους κατέδωσαν, αλλά και τον ίδιο το Φάλαρη τον οδήγησαν σε ευσπλαχνία για τα 6ασανιστήριά τους, ώστε να τους επαινέσει πολύ και να τους αφήσει ελεύθερους. Γι' αυτό και ο Απόλλωνας, ευχαριστημένος για την ενέργειά του αυτή, χάρισε στο Φάλαρη αναΟΟλή του θανάτου του φανερώνοντας αυτό ο' εκείνους που ρωτούσαν την Πυθία πώς να επιτεθούν

εναντίον του' χρησμοδότησε και σε όσους ήταν γύρω από το Χαρίτωνα 6άζοντας τον πεντάμετρο στίχο πριν από τον εξάμετρο, όπως έκανε αργότερα Ο Διονύσιος371 από την Αθήνα, αυτός που αποκλήθηκε Χάλκινος, στις

Ελε-Υείες του. Ο χρησμός είναι ο ακόλουθος: Ευτυχισμένοι υπήρξαν ο XαρίτωVΑς και ο Μελάνιππος,

oδrrιoί για τους θνητούς της θεϊκής αγάπης. Δια6όητα είναι και όσα έγιναν με τον Κρατίνο από την Αθήνα' αυτός που ήταν ένα όμορφο παλικαράκι, όταν ο Επιμενίδης 372 έκανε καθαeμό στην Αττική με προσφορά

ανθρώπινου αίματος εξαιτίας κάποιων παλιών μυσαρών πράξεων, όπως αναφέρει ο Νεάνθης από την Κύζικο

στο δεύτερο 6ι6λίο του έργου του Περί τελετών, πρόθυ-

229

ΑθΗΝΑΙΟΣ

d

Τελετών, έκών αύτόν έπέδωκεν [ό Κρατίνος] ύπέρ τής

θρεψαμέvΗς φ καί έπαπέθαvεv ό έραστής :4ριοτόδη­ μας, λύσιν τ' έλα6ε τό δεινόΥ. διά τούς τoιoύτotς'

oUv

έρωτας οί τύραννοι (πολέμιοι Υάρ αύτοίς αύται αί φι­ λίαι) τό παράπαν έκώλvov τούς παιδικούς έρωτας, παν-

. ταχΌΘΕV

αύτούς έκκόπτovτες. είοί δέ οι καί τάς παλαί­

στρας ώσπερ άvτιτειχίαματα ταίς ίδίαις άκροπόλεσιν ένεπίμπρασάν τε καί κατέοκαψαγ ώς έποίησε Πολv­

κράτης ό Σαμίων τύραvvoς.

79.

παρά δέ Σπαρτιάταις,

ώς "Άγνων φηoiν ό Άκαδημαικός, πρό τών γάμων ταίς

e παρθέvoις ώς παιδικοίς νόμος έστiν όμιλείν. καί Υάρ ό νομοθέτης Σόλων έφη· μηρών ίμείρων καί γλυκερου στόματος. Αίοχύλος τε καί Σοφοκλής άvαφανooν έφαaαν, ό μέν Μυρμιδόοιγ

σέ6ας δέ μηρών άΓVόν ούκ έπrιδέαω,

ώ δυσχάριοτε τών πυκνών φιλημάτων, ό δ' έν Κολχίσιν περί Γανυμήδotς' τόν λόγον ποιούμενος μηροίς ύπαίθων την Διός τυραννίδα.

ούκ άΓVoώ δέ ότι τά περί ΚρατίΥOV και ~ιoτόδημoν

f πεπλάσθαι ψησίν Πολέμων ό περιηγητής ΈV ταίς πρός

τόν NεάVΘΗν Άvτιγραφαίς. ύμείς δέ, ώ KΎVoυλκε, τάς

230

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ Π'

μα προσφέρθηκε για χάρη της χώρας που τον ανέθρεψε·

ακολουθώντας τον πέθανε ο εραστής του Αριστόδημος και έτσι έκλεισε η μυσαρή πράξη. Εξαιτίας λοιπόν τέ­

τοιων ερωτικών ενεργειών οι τύραννοι (διότι εχθρεύο­ νται τις φιλίες) εμπόδιζαν εντελώς τις παιδεραστίες διώ­

χνοντας από παντού τους παιδεραστές. Υπάρχουν και κάποιοι που έκαψαν και γκρέμισαν τις παλαίστρες σαν να ήταν αντιτειχίσματα στις ακροπόλεις τους- έτσι έκανε

ο ΠOλuκΦτης, ο τύραννος της Σάμου.

79. Στους Σπαρ­

τιάτες, όπως λέει ο ακαδημαϊκός Άγνωνας373, υπήρχε

συνήθεια οι παρθένες να έχουν παιδεραστικές σχέσεις πριν από το γάμο τους. Διότι και ο νομοθέτης Σόλωνας

είπε: Eπιθυμώvτας μεριά και γλυκό στόμα. Ο Αισχύλος και ο Σοφοκλής φανερά είπαν, ο ένας στους Μυρμιδόνες του την αγνή τιμή των μεριών δε τη οε6άστηκες,

αχάριστε για τα τόσο ~ά φιλήματά μου, και ο άλλος στις ΚιJλχίδες του, μιλώντας για το Γανυμήδη,

vπoκαίovτας την εξουσία του Δία με τα μεριά σov.

ΔΕν αγναiJ ότι ο περιηγητής Πολέμωνας λέει οτις Avτι­ γραφές προς τον NεάVΘΗ ότι είναι πλαστό το περιστατι­ κό σχετικά με τον Κρατίνο και τον Αριοτόδημο. Εσείς ωστόσο, Κύνουλκε, τις διηγήσεις αυτές, κι αν ακόμη εί-

231

ΑθΗΝΆΙαι:

διηγήσεις ταύτας, καν ψευδείς ώοιν, άληθείς ε[vαι πι­ oτεVετE, καί τα τοιαύτα τών ποιημάτων α περί τούς

~ έστιν έρωτας ήδέως μελεrάτε

....

του παιδε­

ραστείν παρά πρώτων ](ρητών είς τούς 'Έλληνας παρελ­ θόvroς, ώς ίοτορεί Πμαιος. άλλοι δέ φασι τών τοιούτων έρώτων κατάρξαοθαι Λάιov ξεVΩΘΈVΤα παρά Πέλσπι

603

καί έραoθέvτα του vioυ αύτου Xρvaίπ.πov, όν καί άρπά­ σαvτα καί άvαθέμεvoν είς άρμα είς θή6ας φυγείν. Πρά­ ξιλλα δ' ή ΣικVΩVΊΑ ύπό Διός φηοιν άρπαoθηvαι τΌv λ'ρύσιπ.πov. καί Κελτοί δέ τών 6αρOOρωv καίτοι καλλί­ στας έχοντες ΓVVαίκας παιδικοίς μάλλον χαίρoVΣΙγ ώς

. πολλάκις

ένioVς έπί ταίς δοραίς μετα δύο έρωμέVΩν

άναπαύεοθαι. Πέρσας δέ παρ' ΈλλΉVΩν φηoiν Ήρόδοτος

μαθείν τό παwίν χρήοθαι. 80. φιλόπαις δ ' ην έκμανώς καί :Αλέξανδρος ό 6ασιλε~ Δικαίαρχος γoiiv ΈV τφ

b περί τής έν Ίλίφ Θυσίας ΒαΥώου του εύvoύχov ούτως αύτόν φησιν ήττάσθαι ώς έν όψει θεάτρου όλου κατα­ φιλείν αύτόν άνακλάσαvτα, καί τών θεατών έπιφωνη­ σάvτων μετα κρότov ούκ άπειθήσας πάλιν άvακλάσας έφfληaεν. Καρύστιος δ' ΈV 1στορικοίς Ύπoμ'Vήμασι 'Χά­

ρωνι, φηo~ τφ Χαλκιδεί παίς καλός ην καί ε[χεν ευ πρός αύτόν. ώς δ' :Αλέξανδρος παρά ΚρατερiiJ αύτόν έJqίvεσεν γενομένου πότου, ό Χάρων ΈΚΈΛΕVΣΕ τΌv παίδα

καταφιλijσαι τόν :Αλέξανδρογ καί ός "μηδαμώς, εlπεv, C

ού yiιρ ούτως έμέ ΕΎφΡΑVΕί ώς σέ λυπήσεΙ." ώσπερ yiιρ

ην έρωτικός ό 6ασιλεύς ούτος, ούτως καί πρός τό καθη-

232

ΔEΠINOΣ:OΦπ:TQN Π'

ναι ψεύτικες, τις πιστεύετε σαν αληθινές και μελετάτε

ευχαρίστως τέτοια ποι:ίματα που f:ι.σι1V να κάνουν με παιδεραστίες..., αφού η παιδεραστία πέρασε στους Έλ­ ληνες από τους Κρήτες πρώτα, όπως αναφέρει ο 'Πμαι­ ος. Άλλοι όμως λεν ότι την αρχή τέτοιων ερώτων την

έκανε ο Λάιος3'" όταν φιλοξενήθηκε από τον Πέλοπα και ερωτεύτηκε το γιο εκείνου Χρύσιππο, που τον άρπα­

ξε, τον έ6αλε στο άρμα του και έφυγε στη θή6α. Ωστόσο

η Πράξι.λλα37S από τη Σικυώνα λέει ότι ο Χρύσιππος aρπάχτηκε από το ΔW.. Και οι Κελτo~ μολονότι f:ι.oυν τις πιο ωραίες γυναίκες απ' όλους τους 6αρ6άρους, ευ­

χαριστιούνται περισσότερο με την παιδεραστία· έτσι πολλές φορές μερικοί ξαπλώνουν πάνω σε δέρματα ζώων με δυο ερωμένους. Οι Πέρσες, λέει Ο Ηρόδοτος376, έμαθαν

την παιδεραστία από τους Έλληνες.

80.

Εραστής παι­

διών με μανιακό τρόπο ήταν και ο 6ασιλιάς A).iξαν­ δρας. Ο ΔικαίαeΧoς τουλάχιστον λέει στο έ{r(o του Για τη θυσία στο Ίλιο ότι αυτός τόσο παρασυρόταν από την αγάπη του για τον ευνούχο Βαγώα, ώστε μπροστά

σε όλο το θέατρο γύρισε και τον φίλησε. οι θεατές φώ­ ναξαν και χειροκρότησαν, κι αυτός, χωρίς να φέρει α­ ντίρρηση, γύρισε και τον ξαναφίλησε. Ο Κaρύστιoς στα

Ιστορικά υπομνήματά του λέει: ''Ο Χάρωνας από τη

Χαλκίδα είχε ένα ωραίο παιδί και το αγαπούσε. Όταν ο A).iξανδρας στο σπίτι του Κρατερσύm παίνεψε το

παιδί στη διάρκεια ουμποσίου, ο Χάρωνας έδωσε ε­ ντολή στο παιδί να καταφιλήσει τον A).iξανδρo· αυτός

όμως είπε: «Μη, με κανένα τρόπο! Διότι δε θα ευχαρι­ στήσει τόσο εμένα, όσο θα δυσαρεστήσει εσένα». Διότι, όσο ερωτικός ήταν ο 6ασιλιάς αυτός, τόσο ήταν συγκρα-

233

ΑθΗΝΑΙΟΣ

κον έΥκρατής και πρός τό πρεπωδέστατov. αίχμαλώτους Υουν λα6ών τάς Δαρείου θυγατέρας και τήν γυναίκα

κάλλει διαπρεπεστάτην oVσαν ού μόνον άπέοχετο, άλλ ' ούδέ έκείνας μαθείν έποίηοεν ότι είσίν αίχμάλωτοι, άλλ'

ώς έτι Δαρείου έν τfί 6ασιλείζl όντος πάντα αύταίς χο­ ρηγείσθαι έκέλευσεν. διόπερ και Δαρείος τούτο μαθών ηύξατο τφ Ήλίφ τάς χείρας άνατείνας ή αύτόν 6ασι-

d λεύειν ή fWξανδρον.' 'Pαδαμάνθvoς δέ τού δικαίου

1-

6vκoς έραστήν φησι γενέσθαι Τάλων. Διότrμoς δ ' έν τfί Ήρακλείζl Εύρυσθέα φησiν Ήρακλέους γενέσθαι παιδι­ κά, &όπερ και τούς άθλους ύπομείναι. :Αγαμέμνονά τε :Aρyύvvoυ έρασθήναι λόγος, ίδόντα έπί τφ ΚηφισiiJ Υη­

χόμενΟΥ έν φ και τελεVΤΉΣΑντα αύτόν (σvvεχώς γάρ έν τφ ποταμφ τούτφ άπελούετο) θάψας είσατο καί ίερόν αύτόθι :Αφροδίτης :Aρyvvνίδoς. Λικύμνιος δ' ό Χίος έν ΔιΘVΡΆΜ60ις i\ρyύννoυ φησίν έρώμενov Ύμέναιον γενέ­

σθαι. :Αντιγόνου δέ τού 6ασιλέως έρώμενος ην :Αριστο-

e κλfίς ό κιθαρφδός, περί ού :Αντίγovος ό Καρύστιος έν τφ Ζήνωνος Βίφ γράφει ούτως ':Αντίγονος ό 6ασιλεύς έπεκώμαζε τφ Ζήνωνι. καί ποτε και μεθ' ήμέραν έλθών έκ τινος πότου καί άναπηδήσας πρός τόν Ζήνωνα έπει­

σεν αύτόν σvyκωμάσαι αύτφ πρός :Αριστοκλέα τόν κι­

θαρφδόν, ού σφόδρα ήρα ό 6ασιλεύς.' 81. φιλομείραξ δέ ην ό Σoφoκλfις, ώς Εύριπίδης φιλογύνης. 1ων γουν ό ποιητής έν ταίς έπιγραφομέναις Έπιδημίαις γράφει

23,4

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ ΙΓ

τημένος απέναvτι σε ό,τι ταψ.αζε και σε ό,τι έπρεπε.

Για παΦδειγμα, όταν αιχμαλώτισε τις κόρες του Δαρεί­ ου και τη γυναίκα του, που ξεχώριζε πάρα πολύ στην ομορφιά, όχι μόνο δεν τις πείραξε, αλλά και έκανε έτσι,

ώστε ούτε καν να καταλά6συν εκείνες ότι είναι αιχμά­ λωτες, και ακόμα διέταξε να δώσουν ο' αυτές όλα, σαν να είχε ακόμη τη 6ασιλεία ο Δαρείος.

n' αυτό ακρι6ώς

και ο Δαρείος, όταν το έμαθε, προσευχήθηκε υψώνο­

vτας τα χέρια του στον 'Ήλιο ή ο ίδιος να είναι 6ασι­ λιάς ή ο Αλέξανδρος". Ο Ί6υκος λέει ότι εραστής του δίκαιου Ραδάμανθυ378 ήταν ο Τάλως3'19. Ο Διότψος380

στην Ηράκλειά του λέει ότι ο Ευρυσθέας είχε σχέση παιδεραστίας με τον Ηρακλή' γι' αυτό ο τελευταίος

υπέμεινε τους άθλους του. Λέγεται ότι ο Αγαμέμνονας ερωτεύτηκε τον Άf!YΙNVΟ, όταν τον είδε να κολυμπά στον Κηφισό' όταν πέθανε μέσα ο' αυτόν (διότι λουζό­ ταν συνεχώς στον ποταμό αυτό), τον έθαψε και έχτισε εκεί ιερό στην A{rrυννi1xι. Αφροδίτη. Ο Λικύμνιος από τη Χίο στους Διθυράμ60vς του λέει ότι ο Υμέναιος381 ήταν ερωμένος του Άf!(IN'Voυ. Ερωμένος του 6ασιλιά

Avτίγoνoυ 382 ήταν ο κιθαρωδός Αριστοκλής.

n' αυτόν ο

Avtίγoνoς από την Κάρυστο στο Βίο του ZΉvΩvΑ γράφει τούτα: ''Ο ωσιλιάς Avτίγoνoς γλεvτoύσε στο σπίτι του Ζήνωνα. Κάποτε στη διάρκεια της ημέρας γυρνώvτας από κάποιο συμπόσιο πήγε στο σπίτι του Ζήνωνα και τον έπεισε να γλεντήσει μαζί του στο σπίτι του κιθαρω­ δού Αριστοκλή, με τον οποίο ήταν σφοδρά ερωτευμέ­ νος ο 6ασιλιάς".

81.

Ο Σοφοκλής αγαπούσε πολύ τα

παλικάρια, όπως ο Ευριπίδης τις γυναίκες. Ο ποιητής Ίωνας λοιπόν στο φγο του που έχει τίτλο Επιδημίες

233

ΑθΗΝΑΙΟΣ

ούτως 'Σοφοκλεί τφ πoιητjί έν Χίφ σvvήvτηoα, ότε

f έπλει είς Αέο6ον στρατηγός, ΆVδρί παιδιώδει παρ' o[vov καί δεξιφ. Έρμησίλεω δέ ξένου οί έόγτος καί προξένου

:Αθηναίων έστιώγτος αύτΌV, έπεί παρά τό πυρ έστεώς ό

·τόν o[νov έγχέων παίς

....

έών δijλoς ην ε'fπέ τε·

"60ύλει με ήδέως πίvειv;" φάγτος δ' αύτου "6ραδέως

τοίvvv και πρόσφερέ μα καί άπόφερε τΉv κύλικα" έτι

πολύ μiiλλoν έρυθριάσαγτος του παιδός εΤπε πρός τόν συγκατακείμενΟΥ "ώς καλώς Φρύvιχoς έπoίησεv είπας .'

604

λάμπει δ' έπί πoρφvρέαις παρijσι φώς έρωτος."

καί πρός τάδε ήμείφθη ό 'ΕρετριΕύς ή Ερυθραίος γραμ­

μάτων έών διδάσκαλος "σσqiJς μέν δή ού γε εζ ώ Σοφόκλεις, έν ποιήσει· όμως μέγτοι γε ούκ εύ είρηκε ΦρΎVΙχoς πoρφvρέας είπών τάς ΓVΆθoις του καλου. εί γάρ ό ζωγράφος χρώματι πoρφvρέφ έvαλείψειε τovδί

του παιδός τάς γvάθαις, ούκ άν έτι καλός φαίνοιτο. ού κάρτα δεί τό καλόν τφ μή καλψ φαινoΜΈVφ είκάζειν άν." γελάσας έπί τφ Έρετριεί Σοφοκλής 'Όύδέ τάδε σοι

b άρέοκει άρα, ώ ξένε, τό Σψωvlδειov, κάρτα δοκέον τοίς

'Έλληοιν εύ εΨijoθαι· πoρφvρέoυ άπό στόματος ίείσα φωνάν παρθέvoς,

236

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ ΙΓ

γράφει έτσι: "Συνάντησα στη Χίο τον ποιητή Σοφοκλή, όταν ως στρατηγός ταξίδευε στη Λέσ60, άντρα με παι­ χνιδιάρικη διάθεση κατά τη διάQκεια οινοποσίας και ικανό. Όταν τον φιλοξενούσε ο Ερμησίλαος, που ήταν φίλος του και πρόξενος των Αθηναίων, καθώς στεκόταν δίπλα στη φωτιά αυτός που έχυνε κρασί στα ποτήρια,

ένα παιδL και που φαινόταν, του είπε: «θέλεις να πί­ νω με ευχαρίστηση;» Όταν το παιδί απάντησε καταφα­

τικά, του είπε: <<Λωtόν και δίνε μου και παίeνε μου το ποτήρι με αργό ρυθμό». Όταν το παιδί κοκκίνισε πολύ περισσότερο, είπε σ' εκείνον που ήταν ξαπλωμένος στην

ίδια κλίνη: «Πόσο καλά το σύνθε_σε και είπε ο Φρύνιχος: λάμπει το φως του έρωτα στα πορφυρά μάγουλά του». Σ' αυτό απάντησε ένας άνθρωπος από την Ερέτρια ή τις Ερυθρές, που ήταν δάσκαλος των γραμμάτων: <<Είσαι

6έ6αια, Σοφοκλή, οοφός στην ποίηση· ωστόσο δεν έχει μιλήσει σωστά ο Φρύνιχος λέγοντας ότι είναι κοκκινισμέ­ να τα μάγουλα του ωραίου παιδιού· διότι, αν ο ζωγράφος αλείψει με πορφυρό χρώμα τα μάγουλα αυτού του παι­

διού, δε θα φαινόταν πια ωραίο. Δεν πρέπει να παρο­ μοιάζει πολύ το ωραίο με ό,τι δε φαίνεται ωραίο». Γέ­ λασε πολύ με τον Ερετριέα ο Σοφοκλής και είπε: «Φί­

λε, δε σου αρέσει επομένως ούτε κι αυτός ο στίχος του

Σιμωνίδη, που οι Έλληνες θεωρούν ότι έχει ειπωθεί σωστά,

η κοπέλα 6γάζοντας φωνή απ' το πoρφvρέvw στόμα της,

237

ΑθΗΝΑΙΟΣ

ούδ' ό ποιητής, έφη, <ό> λέyωv χρvσoκόμαy ΆπόΛΛΩvΑ·

χρvσέας Υάρ εί έπoίΗΣΕv ό ζωγράq:;Ός τάς του θεού

κάμας και μή μελαίvας, χείροΥ σΥ

t]v

τό ζωγράφημα.

ούδέ ό φάς ρoδoδάΚΤVλOV εί Υάρ τις είς ρόδεov χρώμα ωψειε τούς δακτύλovς, πoρφvρo6άφoυ χείρας και ού γvvαι.κός καλής ποιήσειεΥ <άΥ>." yελασάvτωv δέ ό μέΥ

c

'Ερετριεύς ΈVΩΠΉΘΗ τfί έπιραπίξει, ό δέ πάλιΥ του παιδός τφ λόΥφ είχετο. εψετο Υάρ μιΥ άπό τijς κύλικας κάρφος τφ μικρiiJ δακτύλφ άφαφετέovτα, εί καθoρ(i τό κάρφος. φάvτoς δέ καθoρ{iy "άπο τοίvvv φύσηoov αύτό, ίvα μή

πλΎVoιτo ό δάκτvλός σευ." πρoσαyαyόvτoς δ' αύτου τό πρόοωΠΟΥ πρός τήΥ κύλικα έγyvτέρω τΉv κύλικα τού

έαvτoυ στόiιατoς ηyεv, ίvα δή ή κεφαλή τη κεφαλfΊ άσσοτέρα yέvηται. ώς δ' t]v οί κάρτα πλησίοΥ, περιλα6ώΥ τfί χειρί έqiλησεv. έπικρστησάvτωv δέ πάvτωy ΣΎv γέλωτι

d και 60fΊ ώς εύ ύπηΥάΥεΤΟ τόΥ παίδα, "μελετώ, εlπεy,

στρατηΥείΥ, ώ άΥδρες έπειδήπερ Περικλfις ποιείΥ μέΥ <με> έφη, ατρατηΥείΥ δ' ούκ έπίατααθαι. ιΙρ'

OW

ού

κατ' όρθόΥ μοι πέπτωκεΥ τό στρατήγημα;" τοιαύτα πολ­

λά δεξιώς έλεγέΥ τε καί έπρηοσεΥ ότε πίΥΟΙ [fι πράσσοι].

τά μέvτoι πολιτικά ούτε σοφός ούτε ρεκτήριος ηΥ, άλλ'

ώς άΥ τις εΊς τώΥ χρηστώΥ :ΑθηΥαίωΥ.' 82. καί 1ερώΥυ­ μος δ' ό 'Ρόδιος έΥ τοίς 1στορικοίς ΎπoμVΉμααίy φηοΙΥ

ότι Σοφοκλής εύπρεπή παίδα έξω τείχους ά.πήΥαΥε

χρησόΜΕVoς αύτφ. ό ΜΈV ούΥ παίς τό ίδΙΟΥ ίμάΤΙΟΥ έπi

238

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΟΝ ΙΓ

ούτε και ο ποιητής που λέει χρυσοκόμη τον ΑπόlJ..ωνα· διότι, αν ο ζωγράφος έκανε χρυσά τα μαλλιά του θεού και όχι μαύρα, η ζωγραφική απεικόνιση θα ήταν κατώ­

τερη. Ούτε κι εκείνος που χρησιμοποίησε τη λέξη ροδο­ δάκτυλος διότι, αν κάποιος Οουτήξει τα δάχτυλά του σε ρόδινο χρώμα, θα έχει χέρια πορφυρο6αμμένης, όχι ωραίας γυναίκας». Όταν γέλαοο.ν μ' αυτά, ο Ερετριέας

ντράπηκε με την επίπληξη που του έ:Υινε, και ο Σοφοκλής ξαναγύρισε στην κου6έντα του με το παιδί. Ρώτησε δη­ λαδή το παιδί, καθώς αυτό προσπαθούσε να 6γάλει με το μικρό δάχτυλό του ένα σκουπιδάκι από το ποτήρι, αν 6λέπει καθαρά το σκουπιδάκι. Όταν εκείνο απάντησε καταφατικά, του είπε: «Φύσηξέ το λοιπόν να φύγει, -για

να μη 6ραχεί το δάχτυλό σου». Όταν το παιδί πλησίασε στο ποτήρι το πρόσωπό του, ο Σοφοκλής έφερνε το πο­ τήρι κοντύτερα στο στόμα του -για να πλησιάσει πιο κοντά το κεφάλι του παιδιού. Όταν ήταν πια πολύ κο­ ντά, αγκαλιάζοντάς το, το φίλησε. Όταν όλοι χειροκρό­ τησαν με γέλια και φωνές, επειδή με ωραίο τρόπο είχε παρασύρει το παιδί, είπε: «Εξασκούμαι στη στρατη-γική, άντρες, επειδή ο Περικλής είπε ότι γράφω ποιήματα, αIJ..ά δεν ξέρω τη στρατη-γική τέχνη. Λοιπόν δεν πήγε

α.οοτά το στρατήγημά μου;» Πολλά τέτοια με ικανότητα και έλεγε και έκανε, κάθε φορά που έπινε [ή ενεργούσε]. Ωστόσο στα πολιτικά δεν ήταν ούτε σοφός ούτε απο­ τελεσματικός, αlJ..ά όπως θα ήταν ο καθένας από τους

καλούς Αθηναίους".

82.

Και ο Ιερώνυμος από τη Ρόδο

στα Ιστορικά Υπομνήματα λέει ότι ο Σοφοκλής παρέ­ συρε έξω από το τείχος ένα ωραίο παιδί, για να πλα­

γιάσει μαζί του. Λοιπόν το παιδί έστρωσε στο χορτάρι

239

ΑθΗΝΑΙΟΣ

e τη πό(ι ύπέστρωσεν, τΉv δέ του Σοφοκλέους χλαviδα περιε6άλovro. μετ' oυv τΉv όμιλίαν ό παίς άρπάσας τό του Σοφοκλέοις χλαviδιoν φχετο, καταλι.πών τφ Σοφο­

κλεί τό παιδικόν ίμάτwν. ofα δέ είκός διαλαληθέvroς τoV ovμ6ε6ηκότος Εύριπίδης ΠVΘΌΜΕvoς καί έπιτωθάζων τό γεγονός καί αύτός ποτε έφη τούτφ κεχρήσθαι τφ

παιδί, άλλά μηδέν πρσσθείvαι, τόν δέ Σοφοκλέα διά τΉv

f

άκσλαoίαv καταφρovηθiίvαι. καί ό Σοφοκλής άκούσας έπσίησεν είς αύτΌV τό τoιoiiτoν έπίγραμμα, χρησάμενος τφ περί του Ήλίου καί Βορέου λάΥφ, καί τι πρός μοι­ χείαν αύτου παραιvιπόμεvoς

'Ήλιος Ψ, ού παίς, Εύριπίδη, ός με χλιαίvων γυμνΌV έπσίησεγ aoί δέ φιλoiivτι έταίραν Βορράς ώμίλησε. σiJ δ ' ού σοφός, ός τόν 'Έρωτα

άλλοτρίαν σπεφων λωπoδΎΤΗV άπάΥεις.

83.

Θεόπομπος δέ ΈV τφ περί τιOv ovληθέvτωv έκ ΔΕλφών

605 Χρημάτων f1σώπιχόv φησι τόν ΈπαμιVΏνδoυ έρώμεvoν τό ΛευκτρικΌV τρόπαιον ΈVΤετυπωΜΈVoν έχειν έπi τijς άσπίδος και θαυμαστώς αύτόν κινδυνεύειν, άνακείαθαί

τε τΉv άσπίδα ταΎΤΗV έν Δελφοίς έν τη arO(i έν δέ τφ αύτφ σuyyράμματι Θεόπομπος φιλoγύvαιoν μέν φησι yεyoVΈvαι Φάυλλον τόν Φωκέων τύραννον, φιλόπαιδα δέ ΌVΌμαρχoγ και έκ τών του θεου χαρίσαοθαι τoVΤoν

240

ΔEΠINOΣQΦIΣTQN ΙΓ

το ψάτιό του και σκεπάστηκαν με τη χλανίδα του Σο­

φοκλή. Στο τέλος της ΣUΝΆντησης το παιδί ~ τη χλανίδα του Σοφοκλή κι έφυγε~ αφήνovtας στο Σοφο­ κλή το παιδικό ψάτιο. Όταν διαλαλήθηκε ό~τι είχε συμ6εί, όπως ήταν φooι.κό~ ο Ευριπίδης το έμαθε και σχο­ ΛΑ.άζovtας ειρωνικά ό~τι είχε γίνει είπε πως και ο ίδιος

κάποτε πλάγιασε μ' αυτό το π~ αλλά δεν πλήρωσε

τίπoτ~ ενώ ο Σοφοκλής περιφρονήθηκε Ύt.α την ακολα­ σία του. Ο Σoφoκλής~ όταν το άκoυσε~ συνέθεσε γι' αυ­ τόν ένα τέτοιο επίγραιψ.α σχετίζovtάς το με τη διήγηση

Ύt.α τον 'Ηλω και το Βορέα383 ~ κάνοντας υπαινιγμό κάπως στις μοιχείες του:

Ο 'Ήλιος ήταν~ όχι ένα παιδί, EVΡΙΠΊΔη, που ζεσταιvo­

vτάς με με γύμνωσε· ενώ με σένα, όταν αΥκάλιαζες εταίρα, πλάyr.ααε ο Βορράς εσύ όμως δεν είσαι aoφός~ επειδή τον Έρωτα

τον φέρνεις να κάνει λωποδυσία, ενώ σπέρνεις ξένο χω­ ράφι

83.

Ο θεόπομπος στο ~o του Περί των ovληθέντων

εκ Δελφών χρημάτων λέει ότι ο Aoώπιxoς~ ο αγαπημέ­ νος του Επαμεινώνδα, είχε εντυπωμένο το τρόπαιο της

μάχης των Λεύκτρων στην ασπίδα του και ότι με τρόπο παράξενο υποΟΟλλόταν σε κινδύνους και ότι αυτή η α­ σπίδα ήταν αφιερωμένη στη στοά των Δελφών. Στο ίδιο

σίιήιραμμα ο Θεόπομπος λέει ότι ο Φάυλλoς384~ ο τύ­ ραννος των Φωκέων~ υπήρξε εραστής γυναικών~ ο Ονό­ μαρxoς38S παιδεραστής" από τους θησαυρούς του θεού

241

ΑθΗΝΑΙΟΣ

είς Δελψ)ύς παραγενoΜΈVφ

...

τφ Πυθοδώρου τού Σι-

b κυωνioυ υίφ άπOκερoυμέVφ τΉv κόμην, όντι καλij) ουΥ­ yεvόμEvov τά Συ6αριτων άναθήματα, στλεγyiδια χρυσά τέοοαρα. τη Δειvr.άδoυ δέ αύλητρίδι Βρομιάδι Φάυλλος

~αρχήoιoν άρyυρoϋv Φωκαέων και στέφανον χρυσoϋv κιπού Πεπαρηθίων. •αύτη δέ, φηaί, και έμελλε τά Πύθια

c αύλείν, εί μή ύπό τού πλήθους έκωλύθη. τφ δέ λυκόλα

[τφ]

τού Τριχσνείου υίφ Φυοκί&;ι όvτι καλijj 'Ονόμαρχος

έδωκεν, φησί, στέφανον <χρυσoϋV> δάφνης, ΈφεσΊΩV

άVΆθημα. ούτος ό παίς πρός Φίλιππον άχθείς ύπό τού πατρός κάκεί προαγωγεΟΟμενος ούδέν λαοο.ιν άπεστάλη. τφ Έπιλύκου τού 'Αμφιπολίτου υίφ Όvτι καλij) Δαμίπ­ πφ

.... Πλειοθένους άVΆθημα

'Ονόμαρχος έδωκε. Φαρ­

οαλψ τη θεοσαλίδι όρχηστρίδι δάφνης στέφανον χρυ­ ooϋv Φιλόμηλος έδωκε, λαμψαΚΗVων άνάθημα. αύτη ή

Φαροαλία ΈV MεταπΣVΤΊφ ύπό των ΈV τη άγcW μάντεων, γενομένης φωvijς έκ της δάφνης της χαλκης, ην έστη­

σαν Μεταποντίνοι κατά την }\ριστέα τού ΠΡOΚOvηoίoυ έπιδημίαν, ότ' έφηοεν έξ Ύπερ6ορέων παραγεγoVΈναι,

ώς τάχιστα ώφθη είς την άγοράν έμ6αλοϋοα, έμμανων

d γενομένων των μάντεων διεσπάσθη [ύπ' αύτων]. καί των άνθρώπων ύστερον άναζητoΎVΤων την αίτίαν εύρέθη

διά τόν τού θεού στέφανον άvrιρημέVΗ.' 84. όρι'iτε

ow

και ύμείς, ώ φιλόσοφοι., οί παρά φύσιν τη 'Αφροδίτη

242

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ Π"

αυτός, όταν πήγε, χάρισε στους Δελφούς_. στο γιο του

Πυθόδωρου από τη Σικυώνα, που έκο6ε τα μαλλιά toυ 3l6 και ήταν ωραίος, συσχετίστηκε και έδωσε τα α­ φιερώματα των Συ6αριτών, τέσσερα χρυσά στλεγγίδια. Στην κόρη του Δεινιάδη, την αυλητρίδα Βρομιάδα, ο Φάυλλος χάρισε ένα αργυρό καρχήσιο ποτήρι προσφο­ ρά των Φωκαέων 3l7 , και χρυσό στεφάνι από κισώ, προσφορά των Πεπαρήθιων3l8 • "Αυτή η κόρη", λέει, "ε­ πρόκειτο να παίξει αυλό στους αγώνες των Πυθίων, αν δεν είχε εμποδιστεί από τον κόσμο. Και στο Φυσκίδα,

το γιο του Λυκόλα από το Τριχόνειο 389 , που ήταν ωραίος, ο Ονόμαρχος έδωσε χρυσό δάφνινο στεφάνι, αφιέρωμα

των Εφέσιων. Αυτό το παιδί οδηΥήθηκε από τον πατέρα του στο Φίλιππο, ξεπαρθενεύτηκε εκεί και, χωρίς να πάρει καμιά αμοι6ή, στάλθηκε πίσω. Στο Δάμιππο, το γιο του Επίλυκου από την Αμφίπολη, που ήταν ωραίος... ο Ονόμαρχος έδωσε, αφιέρωμα του Πλεισθένη. Στη Φαρσαλία, τη θεσσαλή χορεύτρια, ο Φιλόμηλος390 έδω­ σε χρυσό δάφνινο στεφάνι, αφιέρωμα των Λαμψακη­ νών. Αυτή η Φαρσαλία τέλειωσε τη ζωή της στο Μεταπό­ ντιο από τους μάντεις της αγοράς όταν ακούστηκε φω­

νή από τη χάλκινη δάφνη, που έστησαν οι Μεταποντί­

νοι κατά την επίσκεψη του Αριστέα391 από την Προκό­ νησο, τότε που είχε πει ότι είχε έρθει από τη χώρα των Υπερ6όρειων 392 , μόλις την είδαν να μπαίνει στην αγο­ ρά, μάνιασαν οι μάντεις και την κατακομμάτιασαν- ό­ ταν αργότερα οι άνθρωποι αναζητούσαν την αιτία του φόνου της, Ορέθηκε ότι είχε σκοτωθεί εξαιτίας του στε­

φανιού που ανήκε στο θεό".

84.

Κοιτάτε λοιπόν και

σεις, φιλόσοφοι, που συμπεριφέρεστε προς την Αφροδίτη

243

ΑθΗΝΑΙΟΣ

χρώμενοι και άσε60ΎVΤες είς τΉv θεόν, μή τόν αύτόν διαφθαρiίτε τρόπον. τότε Υάρ και οί παίδές είσιν καλοί, ώς IλVΚΈΡΑ έφασκεv ή έταίρα, όσον έοίκασι yυvαιξί χράνov, καθάπερ ίστορεί lO.έαρχoς. έμοί μέν Υάρ καί

e κατά φύσιν δοκεί πεποιηκέναι Κλεώvvμoς ό Σπαρτιάτης, πρώτος άVΘΡΏΠωv είς όμηρείαν λα6ών παρά Μετα­ πσντίvων γυναίκας καί παρθένους τάς ΈVδoξoτάτας καί καλλίστας διακοοίας, ώς ίστορεί Δούρις ό Σάμιος έν τfί τρίττι των περί ~γαθoκλέα 1στοριώγ κάγώ δέ κατά

ΤΉV Έπικράτους ~vτιλαίδα

τάρωτίκ' έκμεμάθηκα ταυτα παντελώς

Σαπφοϋς, Μελήτου, Κλεομένους, λαμυνθίov.

ύμείς δέ, ώ φιλόσοφοι, κάν έραΣΘΈVΤες ποτέ γυναικών ΈV έννo4r λά6ητε ώς άδΎVΑτΌV έστι τό ~είν, μάθετε

..... παoovται

οί έρωτες, ώς φησι lO.έαρχoς. τfί τε Υάρ

περί τΉv ΠειρΉVΗV χαλκfj 0Οί ΟΟίς' έπαVΈ6η' και γε-

f

γραμμένn κvvi καί περιστερ(i και ΧΗVΊ τfί μέν κύων, τfί δέ περιστερά, τfί δέ χΉv πρooijλθoν καί έπεπήδηοαγ φαvέvτων δέ πάσι τούτοις άδυνάτων άπέστηοαν, καθά­

περ Κλείσοφος ό Σηλυμ6ριανός. ούτος Υάρ του έν Σάμφ Παρίου άγάλματος έρασθείς κατέκλεισεv αύτόν έν τφ vαψ, ώς πληοιάοαι δvvηoόμεvoς καί ώς ήδυνάτει διά τε

ΤΉV ψυχρότητα καί τό άvτίτvπoν του λίθου, τηvικαυτα

244

ΔEΠINOΣQΦIΣΊ'QN ΙΓ

αντίθετα με τη φύση και δείχνετε ασέ6εια στη θεά, μήπως καταστραφείτε με τον ίδιο τρόπο. Διότι και τα

παιδιά είναι ωραία, όπως έλR.γε η ετWeα Γλυκέρα, όσο μοιάζουν με γυναίκες, όπως αναφέρει ο Κλέαeχoς. Διότι έχω τη γνώμη ότι έχει ενεργήσει σύμφωνα με τη φύση ο Σπαρτιάτης Κλεώνυμος393, που πρώτος απ' όλους τους ανθρώπους πήρε ως ομήρους από τους Μεταποντίνους διακόσιες γυναίκες και παρθένες τις πιο ονομαστές και

τις πιο όμορφες, όπως αναφέρει ο Δούρης394 από τη Σάμο στο τρίτο 6ι6λίο του έργου του Ιστορίες Υια τον Αγαθοκλή' και εγώ θα το πω σύμφωνα με την Avnλαί­ δα του Επικράτη:

Αυτά τα ερωτικά τα έχω μάθει εντελώς

της Σαπφώς, του

Murrrov 39S,

του ΚλεOμέVΗ396, του λαμύvθιoυ.

Εσείς, φιλόσοφοι, αν ποτέ ερωτευτείτε γυναίκες και α­

ντιληφθείτε ότι είναι αδύνατο να το πετύχετε, μάθετε". οι έρωτες φτάνουν σε τέλος, όπως λέει ο Κλέαeχoς. Για παράδειγμα, τη χάλκινη γελάδα κοντά στην Πεψήνη τη

δάτεψε ένα ωδι: ζωγραφική απεικόνιση σκύλας, περι­ στέρας και χήνας, πήγαν και κα6αλίκεψαν αντίστοιχα σκύλος, περιστέρι και χήνα' όταν σε όλα φάνηκε ότι η επαφή ήταν αδύνατη, σταμάτησαν, όπως έκανε ο Κλεί­ σοφος397 από τη Σηλύμ6ρια. Αυτός δηλαδή ερωτεύτηκε στη Σάμο ένα άγαλμα από παριανό μάρμαρο και κλεί­ στηκε μέσα στο ναό με την ιδέα ότι θα μπορούσε να έχει σεξουαλική σχέση μαζί του' επειδή όμως δεν μπο­

ρούσε εξαιτίας και της ψυχρότητας και της αντίστασης

245

ΑθΗΝΑΙΟΣ

της έπιθυμίας άπέστη και πρo6aλλόμενός τι σαρκων έπληoίαoεv. της πράξεwς ταύτης μνημονεύει και WΑλεξις ό ποιητής έν τφ έπιyραφoμέvφ δράματι Γραφfί λέγων

ώδε· yεyέvηται δ: ώς λέyoVΣΙν, κάν Σάμφ

606

τοιοΟΟ' έτερον. λιθίVΗς έπεθύμΗΣΕV κόρης άνθρωπος έΥκατέκλεισέ θ' αύτόν τφ νεφ.

καί Φιλήμων του αύτου μνημονεύων φηaίγ

άλλ' έν Σάμφ μέν του λιθίνου ζqJoυ ποτέ

άνθρωπος ήράσθη τις εΙτ' είς τόν νεών κατέκλειaεν αύτόν. Kτησικλέovς δ' έστίν έργον τό άγαλμα, ώς φηaιν :Αδαίος ό Μιτυληναίος έν τφ περί :Αγαλματοποιών. Πολέμων

b δέ ή ό ποιήσας τόν έπιγραφόμεvoν Έλλαδικόν t έν Δελ­ φοίς, φηaίν, έν τφ Σπινατων θησαυρij) παίδές είσιν

λίθινοι δύο, ών του έτέρου Δελφοί φασι των θεωρών έπιθυμήσαvτά τινα σvyκατακλεισθijvαι καί τής όμιλίας

. . .

καταλιπείν στέφανον. φωραθέVΤoς δ ' αύτου τόν

θεόν χρωμένοις τοίς Δελφοίς σVVΤάξαι άφείναι τόν άν­ θρωπογ δεδωκέναι γάρ αύτόν μισθόν.'

85.

και άλογα δέ ζφα άVΘΡΏπων ήράσθη' ΣεκoΎV­

δου μέν τινος 6ασιλικου οίνοχόου άλεκτρVΏγ έκαλείτο

246

ΔEΠ1NOΣOΦn:ωN ΙΓ

της πέτρας, σταμάτησε την επιθυμία αυτή και 6άζοντας μπροστά του κάποιο κομμάτι κρέατος προχώρησε σε σεξουαλική πράξη. Το γεγσνός αυτό μνημονεύει και ο ποιητής Άλεξης στο δραματικό έργο του Γραφή μιλώ­ ντας έτσι: Έχει γίνει, όπως λεν, και στη Σάμο

άλλο τέτow' κάπως επιθύμησε μια κόρη λίθινη και κλείστηκε μέσα σε ναό. Και ο Φιλήμσνας μνημονεύοντας το ίδιο λέει:

Στη Σάμο κάποιος ά~ κάποτε ερωτεύτηκε μω ζωντανή μορφή λίθινη' τότε σε ναό κλείστηκε.

Το έργο αυτό ήταν άγαλμα του Κτησικλή398, όπως λέει

ο Αδαίος399 από τη Μυτιλήνη στο έργο του Περί αΥαλ­ ματοποιών. Ο Πολέμωνας ή αυτός που συνέθεσε το έρ­

γο που έχει τίτλο Ελλαδικός λέει: "Στους Δελφούς στο θησαυρό400 των Σπινατώγ40Ι υπάρχουν δυο παιδιά λαξευ­

μένα σε πέτρα' οι κάτοικοι των Δελφών λεν ότι κάποιος θεωρός επιθύμησε να έχει κλεισμένος σεξουαλική σχέση

με το ένα από τα δυο και ότι σαν αμοι6ή για την πραγ­ ματοποίησή της άφησε ένα στεφάνι. Όταν αποκαλύ­

φθηκε η πράξη του και οι κάτοικοι των Δελφών συμ6ου­ λεύτηκαν το θεό, αυτός έδωσε εντολή να αφήσουν ελεύ­ θερο τσν άνθρωπο' διότι είχε πληρώσει αμοι6ή",

»85.

Και ζώα που δεν έχουν λόγο ερωτεύτηκαν αν­

θρώπους. Ένας πετεινός ερωτεύτηκε κάποισν Σεκούνδο,

247

ΑθΗΝΑΙΟ1:

δέ ό ΜΈV άλεκτρvιOν Κένταt.{JOς, ό δέ Σεκoϋvδoς rίv σί­ κέrης NικoμήδoVς του BιΘΥvΏν ΟΟσιλέως, ιός ίοτορεί

c Νίκανδρος ΈV έκτφ JIεριπεTειiirν. ΈV ΑίΥίφ δέ παιδός ήράοθη ΧΉV, ιός Κλέαρχος ίοτορεί έν πρώτφ BρωτικιOv. τΌv δέ παίδα τούτον Θεόφραστος έν τφ Έρωτικφ :4μ­

φίλοχον καλείσθαί ψησι και τό γένος ΏMvr.ov ε[vαι, "Ερμείας δ' ότου Έρμοδώρου, Σάμιος δέ γένος έραoθij­

ναι λακύδoVς του φιλοοόφου. ΈV δέ AεVΚΑΔΨ φηoiν Κλέαρχος ούτως έραΣΘΗvΑι ταών παρθέvoυ ιός καΙ τόν 6ίov έκλιπoύσrι σvvαπoθαvεiv. δελφίvα δ' ΈV 7ασφ παιδός

έραΣΘΗvΑι λόγος, ιός ίοτορεί Δούρις έν τη έVΆτn. ό δέ λόγος έστΙν αύτφ [ό] περί :.uεξάνδρoυ και λέγει ούτως

d

'μετεπέμψατο δέ και τόν έκ της 1αοου παίδα. περί Υάρ

τΉv πόλιν ταΎΤΗV Διovύoιός τις rίv παίς, aς μετά των άλλων έκ παλαίστρας παραyινόμεvoς έπί ΤΉV θάλαπαν έκολύμ6α. δελφίς δέ πρός αύτόν έκ του πελάγους άπήν­ τα καί άvαλαμoovων έπί τά vωτα έφερεν έπί πλείστον

VΗΧόμενoς και πάλιν άποκαθίστα είς τΉv γηv.' φιλαν­ θρωπότατον δέ έστι καί OVVEτώτατοv τό ζΦov ό δελφίς χάριν τε άποδιδόναι έπιοτάμενον. Φύλαρχος γoϋv έν τη

e δωδεκάτn' Κοίρανος, ψησίν, ό Μιλήσιος ίδών άλιέας τφ δικτύφ λα6όvτας δελφίνα καΙ μέλλοντας κατακόπτειν άργύριον δούς καί παραιτηoάμεvoς άφiίκεν είς. τό πέλα­ γος. και μετά ταύτα ναvαγψ χρησάμενος περί Μύκονον

καί πάντων άπoλoΜΈVων μόνος ύπό δελφίνος έσώθη ό

248

ΔEΠINOΣOΦIΣTQN ΙΓ

6ασιλικό οινοχόο· ο πετεινός λεγόταν Κένταυρος και ο

Σεκούνδος ήταν δούλος του Νικομήδη402, του 6ασιλιά των Βιθυνών, όπως αναφέρει ο Nίκαν~3 στο έκτο 6ι6λίο των Περιπετειών. Στο Αίγω μια χήνα ερωτεύτη­ κε ένα παιδί, όπως αναφέρει ο Κλέαρχος στο πρώτο 6ι6λίο των Ερωτικών του. Ο θεόφραστος στον Ερωτικό του λέει ότι το παιδί αυτό ονομαζόταν Αμφίλοχος και καταγόταν από την Ωλένη404. Και Ο Eρμε~, Ο γιος του Ερμόδωρσυ, με καταγωγή από τη Σάμο, λέει ότι μια χήνα ερωτεύτηκε το φιλόσοφο Λακύδη406. Ο Κλέαρ­ χος λέει ότι στη Λευκαδία ένα παγόνι ερωτεύτηκε τόσο

μια παρθένα, ώστε, όταν τέλειωσε η ζωή εκείνης, πέθανε

κι αυτό μαζί της. Στην Ιασό4ΟΊ λέγεται ότι ένα δελφίνι ερωτεύτηκε ένα παιδί, όπως αναφέρει ο Δούρης στο ένατο βιβλίο. Ο λόγος του είναι για τον Αλέξανδρο και

μιλά έτσι: "Κάλεσε επίσης και το παιδί από την Ιασό. Διότι κοντά ο' αυτή την πόλη υπήρχε ένα παιδί που λεγόταν Διονύσιος, που μαζί με άλλα παιδιά φτάνοντας

από την παλαίστρα στη θάλασοο κολυμπούσε. Ένα δελ­ φίνι από το πέλαγος πήγαινε και το συναντούσε, το έ­ παιρνε στη ράχη του, κολυμπούσε μαζί του και το ξα­ νάφερνε πάλι στη στεριά". Το δελφίνι είναι έμ6ιο ον που αγαπά πολύ τους ανθρώπους, πάρα πολύ συνετό

και ξέρει να aνταπoδίδει τη χάρη που του κάνεις. Ο Φύλαρχος λοιπόν στο δωδέκατο 6ι6λίο λέει: ''Ο Κοίρα­ νος από τη Μίλητο, όταν είδε ψαράδες να έχουν πιά­ σει ένα δελφίνι και να είναι έτοιμοι να το τεμαχίσουν, τους έδωσε χρήματα και, πWeνoντάς τους το, το άφησε ελεύθερο στο πέλαγος. Αργότερα 6ρέθηκε σε ναυάγιο και, ενώ όλοι χάθηκαν, μόνο ο Κοίρανος αbθηκε από

249

ΑθΗΝΑΙΟΣ

Κοίρανος. τελεtnήσαvroς δ' αύτού γηραιού έν τη πατρίδι

και τής έκφoρiiς παρά τΉv θάλαπαν γιγvoμέvης κατά τΎχΗv [έν τη Μιλήτφ 1 έν τφ ΛΙΜΈVΙ πλfιθoς δελφίνων έφΆVΗ ΈV τη ήμέρ(Ζ έκείη-ι μικρόν άπωτέρω των έκκσμι-

f

ζ~ων τόν Κοίραvoν, ώσεί ovvεκφερόντων και συγκη­ δεvόvτων τόν άvθρωπov.' ό δέ αύτός ίοτσρεί Φύλαρχος

διά τής είκoστfις όoηv έλέφας τό ζΨOV φιλοοτορΥίαν έσχεν είς παιδίov. γρά~ι δ' ούτως 'τούτφ δέ τφ έλέφαν­

τι ovvετρέφετo θήλεια έλέφας,

i}v Νίκαιαν έκάλοw φ

τελεvτώσα Τι τού τρέφοντος 7νδού γυνή παιδίov αύτης τριακοοταίον παρακατέθετο. άπoθαvoVΣΗς δέ τής άν­ θρώπov δεινή τις φιλοστοργία yέyovε τού θηρίου πρός

τό παιδίογ ούτε Υάρ άπ' αύτού χωριζόμεvov τό 6ρέφος ύπέμεvεν, τό δέ εί μή 6λέποι τό παιδίον ήσχαλλεv. ότ'

oύv Τι τροφός έμπλήσειεν αύτό [τού] γάλακτος, άνά μέ607 σov των ποδών τού θηρίου έτίθει αύτό έν σκάψπ. εί δέ μή τούτο πεποιήκσι, τρoφήv ούκ έλάμ6αvεν Τι έλέφας. και μετά ταύτα δι' όλης τής ήμέρας τούς καλάμοις- λαμ00νωv έκ των παρατιΘΕΜΈΝΩV χορτασμάτων καθεύδovτoς τού 6ρέφοις- τάς μυίας άπεaό6ει' ότε δέ κλαίοι, τη προ6οσκίδι την σκάφΗV έκίvει και κατεκσίμιζΕV αύτό. τό δ'

αύτό έπσίει και ό άρρην έλέφας πολλάκις.' 86. ύμείς δέ,

ώ φιλόσοφοι, καί των δελφίνων και των έλεφάντων έaτέ κατά τΉv ΓVΏμΗV άγριώτερσι έτι τε άVΗΜΕΡΏτερσι,

b καίτοι Περσαίου τού Κιτιέως ΈV τοίς Συμποτικοίς Ύπο­ μVΉΜΑoιν 6oώvτoς καί λέγοντος 'περί άφροδιοίων άρμο­

aτόν εΤναι ΈV τφ oίvφ μvείαν ποιείσθαι' και Υάρ πρός

ταύτα ήμας όταν ύπomωΜΕV έπιρρεπείς εΤναι. καί έν-

250

ΔEΠINOΣQΦIΣTQN Π'

δελφίνι. Όταν πέθανε αυτός σε γεροντική ηλικία στην πατρίδα του και η κηδεία του έτυχε να γίνεται [στη

Μίλητο], στο λιμάνι φάνηκε πλήθος από δελφίνια την ημέρα εκείνη, Μγο μακρύτερα από εκείνους που συνό­ δευαν τον Κοίρανο, σαν να μετείχαν στην εκφορά και στην κηδεία του ανθρώπου". Ο ίδιος Φύλαρχος αναφέ­

ρει στο εικοστό βι6λίο πόση φιλοστοργία είχε το έμβιο ον ελέφαντας σ' ένα παιδάκι. Γράφει έτσι: "Με αυτόν τον ελέφαντα τρεφόταν μαζί μια ελεφαντίνα, που την

έλεΥαν Νίκαια' η γυναίκα του Ινδού που τους έτρεφε, όταν πλησίαζε το τέλος της, έδαλε στη φροντίδα της το τριάντα ημερών παιδάκι της. Όταν η γυναίκα πέθανε,

δημιουργήθηκε μια πολύ σημ~ντική φιλοστοργία του ζώου προς το παιδάκι' δηλαδή και το βρέφος δεν άντεχε να είναι χωριστά απ' αυτή και η ίδια δυσαρεστούνταν,

αν δεν έβλεπε το παιδάκι. Κάθε φορά λοιπόν που η

τροφός χόρταινε το παιδί με γάλα, το τοποθετούσε μέ­ σα σε σκάφη ανάμεσα στα πόδια του ζώου. Αν δεν το έκανε αυτό, η ελεφαντίνα δεν έπαιρνε τροφή. Ύστερα

ολόκληρη την ημέρα παίρνοντας τα' καλάμια από τα χόρτα που είχαν τοποθετηθεί μπροστά της έδιωχνε τις μύγες, όσο κοιμόταν το βρέφος όταν έκλαιγε, με την πρ06οσκί.δα της κουνούσε τη σκάφη και το κοίμιζε. Το ίδιο έκανε πολλές φορές και ο ελέφαντας".

86.

Εσείς,

φιλόσοφοι, είστε στη σκέψη σας πιο άγριοι και ακόμη πιο ανήμεροι από τα δελφίνια και από τους ελέφαντες, μολονότι ο Περσαί0ς408 από το Κίτιο στα Συμποτικά υπομνήματά του φωνάζει και λέει: "Ταιριάζει να κάνου­ με μνεία για σεξουαλικά θέματα πίνοντας κρασί' διότι ρέπουμε σ' αυτά, όταν κάπως πίνουμε. Τότε πρέπει να

251

ΑθΗΝΑΙΟΣ

ταΟΟα τούς ΜΈV ήμέρως τε καί μετρίως αύτοίς χρω­ μένους έπαινείν δεί, τούς δέ θηρwJδώς και άπλήστως ψέγειν. καί εί διαλεκτικοί ovvελΘΌVΤΕς είς πότov περί OVλλoywμών διαλέγOΙVΤO, άλλοτρίως άν αύτούς ύπολά6οι τις ποιείν τού παράvroς καιρού, <ότε> καί ό καλός

κάγαθός ά~ μεθvoθείη Άv. οί δέ ooυλόμεvoι σωφρο-

c vr.κoί ε[vαι σφόδρα μiχρι τινός διατηρoiiσιν έν τοίς πό­ τοις τό ΤOΙOVτOy ε[θ' όταν παρεισδufj τό oίvάριov, τΉv πασαν άoχημooύvηv έπιδείκvvvται· ό καί πρώην ΈΓΈVΕτo έπί τών έξ :Αρκαδίας θεωρών πρός }\vτίγovoν παραγε­

νoΜΈVΩν. έκείνοι [τε] γάρ ήρίστωv σφόδρα οκυθρωπώς καί εύoχηΜΌVΩς, ώς ΨOvτo, ούχ ότι ήμών τινα προο6λέ­ πovτες, άλλ' ούδέ άλλήλους. ώς δέ ό πότος πρoέ6αιvεv

καί είofjλθεν άλλα τε άκροάματα και αί θετταλαί αύται όρχηστρίδες, καθάπερ αύταίς έθος έστίν, έν ταίς διαt;,ώ­ στραις γυμναι ώρχoVvτo, ούκ έτι κατείχov αύτούς οί

d άνδρες, άλλά έκ τών κλινών άVΏΡμων και έ6όων ώς θαυμαστόν τι θέαμα θεώμεvoι· καί μακΆρwν τόν 6aοι­

λέα άπεκάλουν, ότι έξεστιν αύτφ τούτων άπολαύειν, καί έτερα τούτοις παραπλήσια πάνυ πολλά τών φορτι­

κών έπoίovv. τώv φιλoσόφωv δέ τις συμπίvων ήμίν είσελ­ θούοης αύλητρίδος καί ούσης εύρυχωρίας παρ' αύτφ,

ooυλoΜΈVΗς της παιδίσκης παρακαθίοαι ούκ έπέτρεΨΕV,

άλλά σκλΗρΌv αύτΌV είσfίΎεν. ε[θ' ύστερον πωλoυμέVΗς της αύλητρίδος, καθάπερ έθος έστίν ΈV τοίς πότοις Υίνε-

e οθαι, ΈV τε τφ ά-Υοράζειν πάνυ νεανικός ην καί τφ πω-

252

ΔEΠINOΣQΦΊΣTQN ΙΓ

επαινούμε όσους με ήμερο και μέτριο τρόπο επιδίδονται σ' αυτά και να ψέγουμε όσους επιδίδονται με άγριο και

άπληστο τρόπο, Και αν οι aσκημένoι στη διαλεκτική, όταν 6ρεθούν σε συνάντηση οινοποσίας, συζητούσαν για

συλλογίσμ.ούς, θα μπορούσε να θεωρήσει κάποιος ότι ενφΥσίΝ με τρόπο ξένο προς την περίσταση της στιγμής,

όταν και ο τέλειος άντρας θα μεθούσε, Όσοι θέλουν

πολύ να εVEf!YOύν με νηφαλιότητα διατηρούν τη στάση αυτή στα συμπόσια ως κάποιο σημείο' έπειτα, όταν

μπει μέσά το κρασάκι, δείχνουν κάθε απρέπεια' αυτό και πρόσφατα έγινε από τους θεωρούς που από την Αρκαδία επισκέφθηκαν τον Αντίγovoι,οο, Εκείνοι δηλα­

δή προγευμάτιζαν με μεγάλη OQ6αρότητα και ευπρέ­ πεια, όπως νόμιζαν, χωρίς να 6λέπουν στα μάτια όχι μόνο κάποιον από μας, αλλ' ούτε και ο ένας τον άλλο,

Καθώς το συμπόσιο προχωρούσε και μπήκαν και άλλα α~ατα και αυτές οι θεσσαλές χορεύτριες, όπως συ­ νηθίζουν, άρχισαν να χορεύουν γυμνές με περιζώματα,

δε συγκρατιούνταν πια οι άντρες, αλλά πετιούνταν από τις κλίνες τους και φώναζαν, σαν να έ6λεπαν κάποιο θαυμαστό θέαμα' και αποκαλούσαν μακάριο το 6ασιλιά, επειδή μπορεί να απολαμ6άνει αυτά και έκαναν πάρα πολλές .άλλες αγένειες παρόμοιες μ' αυτά. Κάποιος από τους φιλοσόφους που έπινε μαζί μας, όταν μπήκε μέσα η αυλητρίδα, μολονότι υπήρχε χώρος αρκετός κοντά

του και ήθελε η μικρή κοπέλα να καθίσει δίπλα του, δεν το επέτρεψε, αλλά της φερνόταν σκληρά. Αλλ' αρ­ γότερα, όταν η αυλητρίδα έμπαινε στη διαδικασία της

πώλησης, όπως συνηθίζεται να γίνεται στα συμπόσια, ήταν πολύ ορμητικός στη διαδικασία της αγοράς απέ-

253

ΑθΗΝΑΙΟΣ

λoύvτι άλλφ τινί θάπov προοθέντι ήμφι06ήτει και ούκ

έφη αύτόv πεπρακέvαι· κω τέλος είς πυΥμάς ψ.θεν ό oκλWΌς έκείνος φιλόσοφος και έν άρχfl

000' άν

παρα­

καθίοαι έπιτρέπων τη αύλητρίδι. ' μήποτε αύτός έοτιν [ό] Περσαίος ό περi τής αύλητρίδος διαπvκτεύσας. φη­

σίν Υάρ :Avτίγovoς ό Καρύοτιος έν τφ περi Ζήνωνος

γράφων ώδε· 'Ζήνων ό Κιτιεύς Περσαίου παρά πότον αύλητρίδιον πριαμέvoυ κω διoκvoίίvτoς είοαγαγείν πρός

f

αύτόν διά τό την αύτήν οίκείν οίκί.αν, ΣVVαισθόμενoς είσείλκυσε την παιδίoκΗV καί avyκατέκλεισε τφ Περ­

σαίφ.. o'lδα δέ καί Πολύστρατον τόν :Αθηναίον, μαΘΗΤΉV δέ Θεοφράστου, τόν έπικαλούμενον TVΡΡηνόν, ότι των αύλητρίδων τά ίμάτια περιέδvεν.

87.

έσπo'lJδάκεaαν δέ

κω οί 6ασιλείς περί τάς μουσουργούς ώς δήλον ποιεί ΠαρμεVΊΩν έν τη πρός :Αλέξανδρον ΈπwτoλTί,

ijv

έπέ­

στειλεν αύτφ μετά τό Δαμασκόν έλείν καί τής άποσκευ­

ης τής Δαρείου έΥκρατής γενέσθαι. καταριθμησάμεvoς

608

Ovv τά αίχμάλωτα γράφει κω ταύτα· •παλλακίδας εψον μουσουργούς του 6ασιλέως τριακοσίας είκοσι έVVΈα, άν­ δρας στεφανOπλόκOVς Εξ καί τεσσαράκovτα, όψοποιούς διακoσίoVς έ6δoμήκovτα έπτά, χυτρεψσύς είκοσι έVVΈα, γαλακτουργούς τρισκαίδεκα, ποτηματοποιούς έπτακαί­

δεκα, οίνοηθητάς έ6δoμήκovτα, μVΡOΠOΙOύς τεσσαράκovτα'

κω ύμίν δέ, αι έταίροι, λέγω ότι ούδέν έστιν όφθαλ-

254

ΔEΠINOΣQΦΊΣTQN ΙΓ

ναvtι ο' εκείνον που την πουλούσε και πρόδαλε αμ,φι­ σδήτηση, όταν κάποιος άλλος πλειοδότησε κάπως γρή­

γορα, λέγοντας ότι αυτός δεν έχει ολοκληρώσει την πώ­ ληση· στο τέλος έφτασε και σε γρονθοκοπήματα εκείνος ο σκληρός φιλόσοφος, αυτός που στην αexή δεν επέτρε­

πε στην αυλητρίδα ούτε καν να καθίσει δίπλα του". Ίσως είναι ο ίδιος ο Περσαίος που γρονθοκοπήθηκε για την αυλητρίδα· διότι ο Αντίγονος από την Κάρυστο στο έργο του Για το ZΉVΩvα γράφει αυτά: ''Ο Ζήνωνας από το Κίτιο, όταν ο Περσαίος αγόρασε μια μικρή αυλητρί­ δα σε συμπόσιο και δίσταζε να την πάει στο σπίτι του,

επειδή κατοικούσε στο ίδιο σπίτι, το αντιλήφθηκε, τρά6η­ ξε μέσα τη μικρή κοπέλα και την έκλεισε μέσα μαζί με τον Περσαίο". Ξέρω ότι και ο Πολύστρατ0ς410 ο Αθη­ ναίος, ο μαθητής του Θεόφραστου, αυτός που είχε το

παρωνύμιο Τυρρηνός, ντυνόταν με τα ιμάτια των αυλη­

τρίδων.

87.

Ακόμη και οι 6ασιλείς είχαν δείξει ενδια­

φέρον για κοπέλες που έπαιζαν μουσικά όργανα, όπως

το δείχνει ο Παρμενίωνας"ll στην Eπwτoλή προς Αλέ­ ξανδρον που του έστειλε μετά την κατάληψη της Δαμα­ σκού και την κατοχή από μέρους του των αποσκευών του Δαρείου. Κάνοντας λοιπόν έναν κατάλογο όσων αιχμαλώτισε γράφει και αυτά: "Βρήκα παλλακίδες του 6ασιλιά που παίζουν μουσικά όργανα τριακόσιες είκοσι εννέα, άντρες που πλέκουν στεφάνια σαράντα έξι, μα­

γείρους διακόσιους ε6δ0μήντα εφτά, μαγείeo'υς σε χύτρα είκοσι εννέα, παρασκευαστές εδεσμάτων από γάλα δε­ κατρείς, παρασκευαστές ποτών δεκαεφτά, στραγγιστές κρασιού ε6δομήντα, μυροποιούς σαράντα". Και σας λέω, φίλοι μου, ότι δεν υπάρχει τίποτε που

255

ΑθΗΝΑΙΟΣ

μών ούτως εύφραVΤΙΚΌV ώς yvvαικός κάλλος. ό

yoVv

του τραγικου Xαιρήμovoς αVΕΎς περί πΑΡΘΈVΩV τινών

διηγούμενος αιν έθεάτό φηοιν ΈV τφ όμωVΎμφ δράματι· b

έκειτο γάρ ή μέν λευκόν είς σεληνόφως φαίVOVΣΑ μαστόν λελVΜΈΝΗς έπωμίδος.

της δ' αυ χορεία λαγόνα τΉv άριστεράν έλυσε· γυμνή δ' αίθέρος θεάμαοιν ζιίJσαν γραψΉv έφαινε· χρώμα δ' όμμαοι

λευκόν μελαίVΗς έργον άvrηύγει σκιάς. άλλη δ' έΎύμνου καλλίχειρας ώΛΈVΑς,

άλλης πρoσαμπέχOVΣΑ θηλυν ΑΎΧΈVΑ· ή δέ ραyέvτων χλαVΙΔΊΩV ύπό πτύχας

c

έφαινε μΗΡΌV, κάξεπεοφραΥίζετο ώρας Υελώοης χωρίς ΈΛΠΊΔΩV έρως. ΎΠVΩμέVΑΙ δ' έπιπτον έλεVΊΩν έπι, ίων τε μελαVΌφVλλα ovγκλώoαι πτερά

κρόκov θ: aς ήλιώδες είς ύφάσματα πέπλων σκιάς είδωλον έξωμόργvtπo, έρσn δέ θαλερός έκτραφείς άμάρακος

λειμώσι μαλακo~ έξέτειΝΕV αΎΧΈVΑς. d

88. έπικατάφορος δέ ών ό ποιητής ούτος έπί τά άνθη και έν :Aλφεoι6oί(l φησίγ

καi σώματος μέν όψιν άvτηvyάζετo στfλ60voα λευκφ χρωτί και διαπρεπής.

αίδώς δ' έπερρύθμιζεν ήπιώτατον

256

ΔEΠINOΣOΦπ:roN ΙΓ

να ευφραίνει τα μάτια μας τΟΟο,

000

η ομορφιά μιας

γυναίκας. Έτσι ο Οινέας στο ομώνυμο δραματικό ~o

του Χαιρήμονα, περιγράφοντας κάποιες κοπέλες που έ6λεπε, λέει: Η μια κειτόταν πρo6άλλovτας στο σεληνόφωτο το άσπρο στήθος της με λυμένη την επωμίδα της της άλλης ο χορός είχε λύσει την αριοτερή πλευρά· γυμνή μπροστά στα μάτια του αιθέρα έδειχνε σαν μια ζωγραφισμένη ζωντανή μορφή. το λευκό

χρώμα στα μάτια ανταύΥαζε τη μαύρη σκιά Άλλη γύμνωνε τα ωραία χέρια και τους 6ραχίoVΈς της, καθώς άγγιζε τον τρυφερό 06έρκο μιας άλλης εκείνη πάλΙ., καθώς είχε σχιστεί η ρόμπα της, έδειχνε κάτω από τις πτυχώσεις το μηρό της κι ο πόθος μου

για τη γελαστή ομορφιά της σημειωνόταν χωρίς ελπίδες. Nvσταγμένες ήταν πεσμένες πάνω οε λάχανα

τσακίζοντας τα μελανΌφVλλα πέταλα των ίων και τον κρόκο, που στα υφάσματα των πέπλων τους καθάριζε το ακτινο6όλο είδωλο της σκιάς, και θαλερός αμάρακος, που αναπτύχθηκε με τη δροσιά, άπλωνε τους τρυφερούς λαιμούς στα λι6άδια

88.

Καθώς ο ποιητής αυτός είχε προτίμηση για τα λου­

λούδια και στην Αλφεοί6οιά του λέει: Στην όψη του σώματός της ανταύγαζε λάμποντας με το λευκό χρώμα της και μεγαλόπρεπη. Όμως η ντροπαλότητα ρύθμιζε πολύ μαλακά

257

ΑθΗΝΑΙΟΣ

έρύθημα λαμπρiiJ προοτιθείσα χρώμ.ατι·

κόμ.αι δέ κηροχρώτος ώς άγάλματος αύτοίσι 600τρύχοισιν έκπεπλαΣΜΈVoυ ξovθoίoιν άVΈμoις ένετρύφων φορούμεναι.

έν δέ τfί Ιοί έαρος τέκvα πρoσηγόρεvε τά άvθη· άvθηρoυ τέκvα

e

έαρος πέριξ oτρώσαvτες. έν δέ Κεvταύρφ, όπερ δράμα πoλύμετρ<W έοτιν, λειμώ­ voς τέκνα· έvθ' αϊ μέν αύτών είς άπείρovα οτρατόν

άνθέων άλοιχον έoτράτεvσαν, ήδovαίς θηρώμεναι θάλλovτα λειμώνων τέκνα. έν δέ Διovύoφ·

χορών έραστής κισσός, έvιαυτoυ δέ παίς. περί δέ ρόδων ΈV Όδυσσεί ψησιν ούτως κόμαισιν :Ωρών όμματ' εύαVΘΗ ρόδα

ε[χον, τι(Jήvημ' έαρος έκπρεπέοτατον. f

και έν ΘVΈOΤΠ· ρόδ' όξvφεγyij κρίvεσιν άργεννοίς όμoiJ.

258

ΔEΠINOΣQΦIΣfQN Π'

πρoσθέτovτας ΚOΚκιvιΛΑ στο λευκό χρώμα της τα μαλλιά της σαν άγαλμα καμωμένο από κερί, πλασμένο με τα ίδια τα μαλλιά υπήρχαν,

καθώς αVΕμίζOVΤαν από ξανθούς ανέμους. Στην Ιώ λέει τέκνα της άνοιξης τα λουλούδια: Έστρωσαν γύρω τα τέκνα της άνθινης άνοιξης. AJJ..ά στον Κέvτat{JO, που είναι δραματικό έf!yo με πολλά

μέτρα, τα λέει τέκνα του λι6αδιού: Μερικές από αυτές εκστράτεvσαν τότε εναντίον του άπεψου στρατού του άλο;χου των λου­ λουδιών

κΥVΗΓΏντας τα θαλερά τέκνα των λι6αδιών με ηδονές. Στο ΔιoVΎΣιό του λέει: ο κισΟΟς, ο εραστής των χορών, ο γιος του χρόνου. Στον Οδυσσέα του μιλά έτσι για τα ρόδα: Στα μαλλιά τους είχαν τα oλάVΘΙΣΤα ρόδα, τα μάτια των Ωρών, τη λαμπρότατη τροφή της άνοιξης. Στο' θυέστη λέει: Ρόδα ολόλαμπρα μαζί με λευκά κρίνα.

259

ΑθΗΝΑΙΟΙ

έν δέ MιvVαις

πoλλήv όπώραν Κύπριδος είσoρiiν παρiίv, άκραιοι περκάζovoαν oίvάvθαις χρόνου.

89.

έπί κάλλει δέ

-

'έτι 'γάρ γέρων άοιδός κελαδεί Μνα­

μoσύ'Vαν' κατά τόν EΎΡΙΠΊΔΗV

-

δια6όητοι rεyόvαaι γυ­

ναίκες Θαργηλία ή Μιλησία, ήτις καί τεασαρεσκαίδεκα 609

άνδράσιν έγαμήθη, ούσα καί τό εlδoς πάνυ καλή καί σοφή, ώς φησιν Ιππίας ό σοφιοτής έν τφ έπΙΥραφομέ­ vφ Συναγωγή. Δίνων δ' έν τη πέμπττι τών Περσικών τής

πρώτης σvvτάξεώς φησιν ότι ή ΒαΥα6άζου γυνή, ήτις

ην όμ,οπάτριος Ξiρξoυ άδελφή, όνομα :AvoVτις, καλλίσrη

ην τών έν τη :Aσί(l ΓVVΑΙΚών και άκολαστοτάτη. Φύλαρ­ χος δέ έν τη έννεακαιδεκάτη Τιμώσάν φησι την Όξυάρ­

του παλλακίδα πάσας Υυναίκας ύπερ6ε6ληκέναι κάλλει.

b ταΎΤΗV δ' άπεστάλκει δώρον ό τών Αίγυπτίων 6ασιλεiJς Στατίρ(χ τη 6ασιλέως ΓVVΑικί. Θεόπομπος δέ έν τη έκτη καί πεvτηκoστfί τών Ιστοριών Ξενοπείθειαν την Avσαν­

δρίδov μητέρα πασών τών κατά Πελoπόwησoν Υυναι­

κών yεyo'Vέναι καλλίονα. άπέκτειναν δέ αΎΤΉV Αακεδαι­ μόvιoι και τΉv άδελφΉV αύτής ΧΡύσην, ότε καί τόν Αυ­ σανδρίδαν έχθρόν όντα :Αγησίλαος ό 6ασιλεiJς κατα­ στασιάσας φvyαδεVΘΉVαι έποίησεν ύπό AακεδαιμoVΊΩν.

καλλίστη δ' ην και Παντίκα ή Κυπρία, περί ης φησι

260

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ ΙΓ

Και στους Μιννες:

Μπορούοε να 6λέπει κάποιος πολλά q.{)Oύτα της Κύ­ πριδας

που ωρψάζοvv τα 6λαοτάρια με το πέρασμα του χρόvoυ.

89.

Δια6όητες για την ομορφιά τους -"διότι ένας γέ­

ροντας τραγουδιστής υμνεί τη MvημoσίMt412 ", όπως λέει ο Ευριπίδης- γυναίκες υπήρξαν η θαργηλία από τη Μίλητο, που παντρεύτηκε δεκατέσσερις φορές, που ή­ ταν πολύ όμορφη στην όψη και σοφή, όπως λέει ο ιπ­

πίας'13 Ο σοφιστής στο έf!γo του που έχει τίτλο Σvvαγw­ γή. Ο Δίνωνας στο πέμπτο 6ι6λίο των Περσικών του, στο πρώτο τμήμα, λέει ότι η γυναίκα του ΒαγάΟΟζου, που ήταν αδερφή του Ξέρξη από τον ίδιο πατέρα και λεγόταν Ανούτη, ήταν η πιο όμορφη και η πιο ακόλαστη απ' όλες τις γυναίκες της Ασίας. ο Φύλαρχος στο δέκατο ένατο 6ι6λίο λέει ότι η Τι.μώσα, η παλλακίδα του Οξυ­ άρτη41" ξεπέρασε στην ομορφιά όλες τις γυναίκες. Αυτήν την είχε στείλει δώρο στη Στάτιρα, τη γυναίκα του

00-

σιλιά, ο ΟΟσιλιάς των Αιγύπτιων. Ο Θεόπομπος στο πε­ ντηκοστό έκτο 6ι6λίο των Ιστοριών του λέει ότι η Ξε­ νοπείθεια, η μητέρα του Λυσανδρίδα41S, υπήρξε ομορφό­

τερη απ' όλες τις γυναίκες της Πελοποννήσου. Οι Λακε­ δαιμόνιοι σκότωσαν και την ίδια και την αδερφή της Χρύση, όταν ο 6ασιλιάς Αγησίλαος'16 σκότωσε και το

Λυ~νδρίδα, που ήταν εχθρός του, αφού στη διαμάχη μαζί τους οδήγησε στην εξορία τους από τους Λακεδαι­

μονίους. Πολύ ωραία ήταν και η Παντίκα από την Κύ­ προ, για την οποία λέει ο Φύλαρχος στο δέκατο 6ι6λίο

261

ΑθΗΝΑΙΟΣ

c Φύλαρχος έν τjj δεκάττι τΏv 7στOΡΙΏV ότι παρ ' 'OλVΜ­

πιάδι oOOαv τjj :Αλεξάνδρου μητρί fίτει πρός γάμον

Mόvιμoς ό ΠVΘΊΩvoς. και έπεί Ήv άκόλαστος ή yvvή, έφη ή 'Ολυμπιάς' ώ πΌvΗρΕ, τοίς όφθαλμοίς Υαμείς και ού τφ vφ.' καί τΉv καταΥαΥοϋσαν δέ Πεωίοτρατον έπί

.τΉv τvραννiδα,

ώς :Αθηνάς Παλληvίδoς εΊδος έχovσαν,

καλήν φησι yεyoVΈΝαι, ήτις και τjj θεφ είκαστο τΉv

μορφήν. στεφανόπωλις δ ' ήγ καί αΎΤΉV έξέδωκε πρός d γάμου κoιvωviαν ό Πεισίστρατος 7ππάρχφ τφ υίφ, ώς :Avτικλείδης imoρεi ΈV η' Νόστων' 'έξέδωκεν δέ και 7π­ πάρχφ τφ υίεί τΉv παραι6ατήσασαν αύτφ yvvαίκα Φύηv την Σωκράτους θυγατέρα, καί Χάρμου τού πολεμαρ­

χήσαvτoς θυγατέρα έλα6εν 7ππψ περικαλλεστάτην ου­ σαν τφ μετ' αύτόν τυραννεύσαvτι. ΣΥVΈ6η δέ, ώς φησι,

τόν Χάρμον έρασΤΉV τού 7ππWυ γενέσθαι καί τόν πρός

:Ακαδημψ ·Ερωτα ίδρύσασθαι πρώτον, έφ' ου έπιΥΈ­ γραπται'

ποικιλσμήχαν' .Βρως, σσί τόνδ ' ίδρύσατο 6ωμόν

Χάρμος έπί σκιερσίς τέρμασι yυμvασίoυ.'

e

Ήσίοδος δ' ΈV τρίτφ Μελαμποδίας ΤΉV ΈV Eύ60kι Χαλκί­

δα καλλιyύvαικα εlπεν. εύπρεπείς Υάρ αύτόθι yίyνovται yvvαίκες, ώς και Θεόφραστος είρηκεv. και Νυμφόδωρος δ' έν τφ τής :Ασίας Περίπλφ καλλίoVΆς φησι yίvεσθα~

Υυναίκας των παvταχoύ Υυναικων έν Τενέδφ τjj Τρωικn

262

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ Π'

των Ιστοριών του πως, όταν ήταν κοντά στην Ολυμπιά­ δα417, τη μητέρα του Αλέξανδρου, τη ζητούσε σε γάμο ο Μόνιμος'18, Ο γιος του Πυθίωνα.

AJJ...'

επειδή ήταν ακό­

λαστη γυναίκα, η Ολυμπιάδα είπε: "Δύστυχε άνθρωπε, παντρεύεσαι με τα μάτια σου, &χι με το μυαλό σου".

Λέει ότι ωραία υπήρξε και αυτή που έφερε τον Πεωί­ στρατο στην εξουσία, σαν να έμοιαζε με την Αθηνά της Παλλήνης. Πουλούσε στεφάνια' αυτήν ο Πεισίστρατος

την έδωσε σε γάμο στο γιο του Ίππαρχο, όπως αναφέρει ο Αντικλείδης στο όγδοο 6ι6λίο των Νόστων του: "Έδω­ σε για γυναίκα στο γιο του Ίππαρχο τη γυναίκα που είχε δίπλα στο άρμα του, την κόρη του Σωκράτη Φύη, και για τον Ιππία, που πήρε την εξουσία μετά από

αυτόν, την κόρη του Χάρμου419 , που υπήρξε πρωτύτερα πολέμαρχος, μια πάρα πολύ όμορφη κοπέλα. Ο Χάρμος,

όπως λέει, υπήρξε εραστής του Ιππία και ήταν ο πρώτος

που έστησε κοντά στην Ακαδημία τον Έρωτα, πάνω στον οποίο υπήρχε η ακόλουθη επιγραφή:

Έρωτα με τα πολλά τεΧVάαματά σου, το σωμό αυτό σου έατησε ο Χάρμος στα ιaκuoμέvα όρια του γυμναστηρίου ». Ο Ησίοδος στο τρίτο 6ι6λίο της Μελαμπσδίας του χα­ ρακτήρισε τη Χαλκίδα της Εύ60ιας πόλη με τις ωραίες

γυναίκες. Διότι εκεί υπάρχουν ομορφοπρόσωπες γυναί­ κες, όπως έχει πει και ο Θεόφραστος. Και ο Νυμφόδω­ ρος στο έργο του Περίπλους της Ααίας420 λέει ότι στην Τένεδο, το νησί της Τροίας, υπάρχουν γυναίκες πιο ό­ μορφες από τις γυναίκες που ζουν οπουδήποτε.

263

90. Ξέ-

ΑθΗΝΑΙΟΣ

νήσφ.

90.

οΊδα δέ καί περί κάλλοις yvvαικωv άγώνά

ποτε διατεθέντα' περί ού ίoτoρίirν Νικίας έν τοίς :4ρκα­ δικοίς διαθείvαί ψησιν αύτΌV Kύψελov, πόλιν κΤΊΣΑVΤα

έν τφ πεδίφ περί τΌV :ΑλφειόΥ είς

ijv

κατoικίσαvτα

f _Παρραoίωv τιvΆς τέμενος καί 6ωμόν άvαoτfιoαι Δήμη­

τρι Έλεvoινφ, ης έν τfί έορτη καί τΌV του κάΛλοις άyώvα έπιτελέσαι' καί vικfισαι πρώτον αύτου τΉv yvvαί­

κα 'HρoδίκΗv. έπιτελείται δέ καί μέχρι vVv ό άγών ού­ τος, καί αί άyωvrζόμεναι yvvαίκες χρυσοφόροι όvoμά­ ζονται. Θεόφραστος δέ άyώvα κάλλοις φηoi γίνεσθαι

παρά 'Ηλείας, καί τΉv κρίσιν έπιτελείοθαι μετά σπουδής

λαμ6ιlνειν τε τούς vικήσαντας αθλα όπλα' άπερ άvατί61 ο

θεσθαί φησιν Διovύoιoς ό Λευκτρικός τη ΆΘΗV<ί, τόν δέ VΙΚήσαντα ταΙVΙOύμενOν ύπό τών φίλων καί ΠOμ.πεύov­ τα έως του ίερου παραγίνεσθαι. τΌV στέφανον δ' αύτοίς δίδοοθαι μυρρίVΗς ίοτορεί Mvρσfλoς έν 1στορικοίς Πα­

ραδόξοις. έVΙαΧOυ δέ φησιν ό αύτός Θεόφραστος καί κρίοεις ΓVVαικών περί σωφρooύvης γίνεσθαι καί οίκο­ νομίας, ώσπερ έν τοίς 6αρ6άροις έτέρωθι δέ κάλλοις,

ώς δέον καί τoVτo τιμ{ioθαι, καθάπερ καί παρά Tεvεδίoις

καί Λεο6ίοις ταΎΤΗV δέ τύχης fι φύσεως ε[vαι τιμήν, b δέον προκείοθαι σωφρooύvης. τό κάλλος Υάρ ούτως κα­ λόν, εί δέ μή, κίνδvvoν έχον έπ' άκολασίαν. "

9 1. τοσαυτα του MVΡτίλoυ έξής καταλέξαντος καί πάντων αύτόν έπί τη μvήμn θαυμασάντων ό Kύvoυλκoς

έφη'

264

ΔEΠINOΣOΦJΣTQN Π'

ρω ότι κάποτε οργανώθηκε και αγώνας γυναικείας ομορφιάς μιλώντας γι' αυτόν ο Νικίας στα Αρκαδικά το\.! λέει ότι τον οργάνωσε Ο Κύψελ0ς421 χτίζοντας μια πόλη στην πεδιάδα τΟ\.! Aλφεwύ' ο' αυτήν εγκατέστησε μερικούς από τους Παρράσιους και αφιέρωσε τέμενος

και 6ωμό στην Ελευσίνια Δήμητρα, στη γιορτή της οποί­ ας οργάνωσε τον αγώνα ομορφιάς στην πρώτη διορ­

γάνωση νίκησε η γυναίκα τΟ\.! Ηροδίκη. Ο αγώνας αυτός διοργανώνεται ως τώρα, και οι γuναίκες που παίeνoυν μέρος ονομάζονται χρυσοφόρες. Ο θεόφραστος λέει ότι γίνεται αγώνας ομορφιάς ανάμεσα στους άντρες της 'Ηλι.δας, ότι η κρίση γίνεται με σο6αρότητα και ότι οι

νικητές παίeνoυν όπλα ως έπαθλα' ο Δwνύσιoς422 από τα Λεύκτρα λέει ότι αυτά αφιερώνονται στην Αθηνά και ότι ο νικητής στεφανώνεται με ταινία από τους φί­ λους τΟ\.! και με πομπή φτάνει ως το ιερό. Αλλ' ο Μυρ­

<Jίλoς423 στα Ιστορικά παράδοξα αν~ ότι τους δί­ νεται στεφάνι από μυρσίνη. Ο ίδιος θεόφραστος λέει ότι σε μερικούς τόπους γίνονται και διαγωνισμοί γυναι­ κών για σωφροσύνη και νοικοκυροσίιτη, όπως ανάμεσα στους 6αρ6άQoυς αλλού γίνονται διαγωνισμοί ομορφιάς, επειδή πρέπει ν' αποδίδεται τιμή και ο' αυτή, όπως

γίνεται ανάμεσα στους Τενέδιους και στους Λέσ6LO\.1ς αυτή η τιμή πάντως είναι ζήτημα ΣUVΤΥΧίας ή φυσικών προσόντων, ενώ πρέπει να απονέμεται τιμή στη σωφρο­

σύνη. Διότι η ομορφιά είναι έτσι ωραία' αλλιώς κινδυ­ νεύει να οδηγήσει σε ακολασία».

9 Ι Όταν ο Μυρτίλος απαρίθμησε τόσα σε συνεχή λόγο και όλοι τον θαύμασαν για τη μνήμη τΟ\.!, ο Κύ­ VO\.Iλκος είπε:

265

ΑθΗΝΑΙΟΣ

"πoυλυμαθημooύvης, τής ού κενεώτερον οΟΟέν, 'Ίππωv έφη ό άθεος. άλλά και Ηράκλειτος ό θείός φη­ ΟΙ' "πουλυμαθίη vόoν [έχειν] ού διδάσκει" καί ό 'Πμων

δέ έφη' έν δέ πλατυσμός ΠOυλυμαθημooύvης, τής ού κενεώτερον άλλο.

c τί Υάρ όφελος τών τοσούτων όνομάτων, ώ γραμματΙΚέ, πάVΤΩv έπιτρίψαι μiiλλov ή aωφρovWαι δVVΑΜΈVΩV τούς

άκooovτας. καί έάν μέν τίς σου πύθηται τίνες ήσαν οί είς τόν δούρειον ίππον έyκατακλειoθέvτες, ΈVΌς καί δευ­ τέρου ίσως έρείς όνομα' και ούδέ ταύτ' έκ τών Στησι­

χόρου, σχολii γάρ, άλλ' έκ τής i\:yία τού ~ίoυ 'Ιλίου

Πέρσιδος ούτος γάρ παμπόλλους τινάς κατέλεξεv. άλλά μΉV ούδέ τών 'Οδυσσέως έτα4!ωv έχοις άν ούτως εύρύ­ θμως καταλέξαι τάς προσηγορίας καί τίνες οί ύπό τού

d Κύκλωπος αύτών κατα6ρωθέντες ή ύπό τών λαιστρυ­

γόνων καί εί όντως κατε6ρώθησαγ όστις

[ovv]

ούδέ

τούτ' οΊδας, καίτοι σvvεχώς Φυλάρχου μνήμην ποιού­ μενος ότι έν ταίς Κείωv πόλεοιν ούτε έταίρας ούτε αύ­ λητρίδας ίδείν έατι.

92.

και ό Μυρτίλος "τούτο δέ πού είρηκεν ό Φύλαρ­

χος, καταVΈΓVΩν γάρ αύτού πάaαv τΉv lστορίαν." είπόν­

τος δ' "έν τη τρίτη καί είκooτfί': ό Μυρτίλος έφη' εΙτ' ούκ έγώ δικαίως πάvτας ύμας τούς φιλοσόφους μισώ

266

ΔEΠINOΣQΦIΣTQN Π'

Η πολυμάθεια! ΔΕV υπάρχει τίποτε πιο άδειο απ' αυτήν, είπε ο 'Ιππωνας424 ο άθεος. A/J..ά και ο θεϊκός Ηρά­ κλειτ0ς425 λέει: «Η πολυμάθεια δε διδάσκει πώς να κερ­ δίσεις σοφία». Και ο 'Πμωνας είπε: Και η έκταση

της πολυμάθειας, από την οποία τίποτε ΔΕv είvαι πω άδεω. Διότι, γραμματικέ μου, ποιο όφελος υπάρχει από τόσα ονόματα, που μπορούν να ταλαιπωρήσουν πιο πολύ πα­ ρά να σωφρονίσουν όσους τα ακούν; Κι αν κάποιος σε

ρωτήσει ποιοι ήταν όσοι κλείστηκαν στο δούρειο ίππο, ίσως θα πεις το όνομα ενός ή δύο' κι αυτά όχι από τα ποιήματα του Στησίχορου -αυτό θα ήταν δύσκολο-,

αλλά από το Ιλίου πέρσις του Αγία από το ΆflYος διό­ τι αυτός έχει δώσει ένα μεγάλο κατάλογο.

A/J..'

ούτε και

των συντρόφων του Οδυσσέα μπορείς με τόση ευρυθμία να αναφέρεις τα ονόματα και ποιοι από αυτούς κατα­

φαγώθηκαν από τον Κύκλωπα ή από τους Λαιστρυγό­

νες26 και αν πραγματικά καταφαγώθηκαΥ εσύ λοιπόν δεν ξέρεις ούτε αυτό, αν και συνεχώς μνημονεύεις το Φύλαρχο, ότι στις πόλεις των Κείων δεν μπορεί να δει κάποιος ούτε εταίρες ούτε αυλητρίδες.

92.

Ο Μυρτίλος ρώτησε: «Αυτό πού το 'χει πει ο

Φύλαρχος; Διότι διάωσα όλη την Ιστορία του». Όταν αυτός απάντησε «στο εικοστό τρίτο 6ι6λίο», ο Μυρτίλος είπε: «Επομένως δε μισώ δικαιολογημένα όλους εσάς τους φιλοσόφους, επειδή μισείτε τη λογοτεχνία; Εσάς

267

ΑθΗΝΑΙΟΣ

e μισοφιλολόγους όντας; οϋς ού μόνον Αυσίμαχος ό 0Οοιλεύς έξεκήρυξε τής ίδίας 6ασιλείας άπελαΎVΩν, ώς ό Καρύστιός φησιν ΈV 1στορικοίς Ύπομνήμασιν, άλλά και ~ΘΗVαίoι. .Αλεξις γoiίv έν 7ππφ φησίγ τούτ' έστιν :4καδήμεια, τούτο Ξενοκράτης πόλλ' άγαθά δoίεv οί θεoi Δημητρίφ

και τοίς νoμo(Jέταις, διότι τούς τάς τών λόγων, ώς φασι, δυνάμεις παραδιδόντας τοίς VΈoις

ές κόρακας έρρίφασιν έκ τής ~mκής. καί Σοφοκλής δέ τις ψηφίσματι έξήλασε πάντας φι-

f λοοόφοις- τής ~mκijς, καθ' ου λόγον έγραψε Φίλων ό i1ριστoτέλoις -yvώριμoς, άπoλoγiαν ύπέρ του Σοφοκλέ­ οις- Δημοχάροις πεποιηκότος τού Δημoσθέvoις άνε­ ψιDυ. καί 'Ρωμαίοι δ' οί πάντα άριστοι έξέ6αλον τούς σoφwτάς τής 'Ρώμης ώς διαφθείροντας τούς VΈoις, έ­

πεί ούκ ο[δ' όπως κατεδέξαντο. έμφαvfl;ει δ ' ύμών και τό άνόητov ~VΆΞιππoς ό κωμφδιοποιός ΈV ΚEραvvov­ μένφ λέγων ούτως οίμοι, φιλοσοφείς. άλλά τo~ γε φιλοσόφοις-

611

έν τοίς λόγοις ΙWOνoiJvτας εύρίσκω μόνον, ΈV τοίσι δ' έργοις όντας άvoήτσις- όρώ.

είκότως

Ovv πολλαί

τών πόλεων και μάλιστα ή Αακε­

δαιμονίων, ώς Χαμαιλέων φησίν ΈV τφ περί Σιμωvίδoυ, ού πρoσΊΕVΤαι ούτε <φιλοσοφίαν ούτε> ρητορικήν διά τάς έν τοίς λόγοις ύμών φιλοτιμίας και έριδας και τούς

268

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΟΝ ΙΓ

όχι μόνο ο 6ασιλιάς Λυσίμαχ0ς427 σας έδιωξε από το

δικό του 6ασίλειο, όπως λέει ο Καρύστιος στα Ιστορικά υπομνήματά του, αλλά και οι Αθηναίοι. Ο Άλεξης λοι­

πόν στον Ίππο του λέει: Αυτό είναι Ακαδήμεια, αυτό είναι Ξεvoκράτης; Οι θεοί ας δίνουν πολλά αγαθά στο ΔημήτΡW και στοις- νομοθέτες, επειδή, όπως λεν, έχουν ρίξει να χαθούν έξω από τα όρια της Απικής όσοις­ παραδίνουν στοις- VΈoις- τις δυνάμεις των λόγων.

Και κάποιος Σοφοκλής41Β με απόφαση του λαού έδιωξε όλους τους φιλοσόφους έξω από την Αττική' εναντίον

του έγραψε λi1yo Ο Φίf..ωνας429, Ο μαθητής του Aρwtoτέλη, όταν ο Δημοχάρης430, ο ξάδερφος του Δημοσθένη, είχε

κάνει μια απολογία για χάρη του Σοφοκλή. Και οι άρι­ στοι σε όλα Ρωμαίοι έδιωξαν τους σοφιστές από τη Ρώ­ μη με την πεποίθηση ότι χσλσύσαν το χαρακτήρα των

νέωv αργότερα όμως, δεν ξέρω πώς, τους δέχτηκαν πί­

σω. Την ανοησία σας την π~ει ο ποιητής κωμω­ διών Ανάξιππ0ς431 στον. ΚεραvvoύμεΥο μιλώντας έτσι:

Αλίμονό μου, φιλοοοφείς. Αλλά 6ρίοκω ότι οι φιλόσοφοι μόνο στα λόγια δείχνουν να είναι σvvετo~ ενώ 6λέπω ότι είναι ανόητοι στα έργα. Εύλογα λοιπόν πολλές πόλεις και προπάντων η πόλη των Λακεδαιμονίων, όπως λέει ο Χαμαιλέοντας στο έρ­ γο του Για το Σιμωνίδη, δε δέχονται ούτε τη φιλοσο­ φία ούτε τη ρητορική εξαιτίας των φιλοδοξιών και των

269

ΑθΗΝΑΙΟΣ

άκαίρovς έλέyχOvς- δι' οις- Σωκράτης μέν άπέθαΝΕV ό πρός τούς είς τά δικαοτήρια άπOκληρoυμένOVς διαλε­ yόμεvoς περί τού δικαίου κλεπτWΤάτOVς όντας άπέ­ θαVΕν δέ διά ταύτα και Θεόδωρος ό άθεος καί ΔιαΥό-

b ρας έφvyαδεύθη· ότε και πλέων ναvαy{φ έχρήσατο· Δι­ ότψος δ ' ό Υράψας τά κατ' Επικούρου 6ιολία ύπό Ζή­ vωvoς τού 'EπικoVΡΕίoυ έξαιτηθείς άvrιρέθη, ώς φησι Δημήτριος ό Μάγνης ΈV τοίς Όμωvύμoις.

93.

σvvελόν­

τι δέ είπείν κατά τόν Σολέα Κλέαρχον ού καρτερικόν Οίον άσκείτε, κvvικόν δέ τφ όvτι ζητε· καίτοι τού ζΦου , " " .,.

, .

τovτov εν τετταροι την φvσιν περιττΗv εχοντος, ωvπερ

ύμείς τά χε4.>ω μερισάμεvoι τηρείτε. αίοθήσει τε Υάρ τη

c πρός όσφρανaιν και πρός τό οίκείον και άλλότριον

θαυμαστόν και τφ ovvανθρωπίζoν oίκoVΡΌν ε[vαι καί φVλακτικόν τού των εύ δρώντων οίου πάντων περιτ­

τόταΤΟΥ ών ούδέτερον πρόσεστιν ύμίν τοίς τόν κvvι­ κόν Οίον μψουμένοις. ούτε Υάρ ovvανθρωπίζετε ούτε διαyιvώoκετε oύδέvα των όμιλoΎVΤων, αίοθήσει τε πολ­

λφ ύστερoϋVΤες άρΥώς καί άφVλάκτως ζήτε. λοιδόρου δέ και παμφάγου τού ζΦου πεφVΚότoς, έτι δέ ταλαι­ πώρου και γυμνού τόν οίον, άμφω ταύτα μελετάτε, κακολόΥΟΙ και 6οροί πρός τε τούτοις άνοικοι καί άVΈ-

d στιοι 6ιoϋVΤες. έξ ών άπάντων άλλότριοι μiν άρετijς, μάταιοι δέ <έστέ> είς τό τού Οίου χρήσιμον. ούδέν Υάρ έστι των καλουμένων φιλοσόφων άφιλοοοφώτερον. τίς

270

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣίΩΝ Π'

φιλονικιών σας στους λόγους και των άκαιρων ελέΥι.ων σας' εξαιτίας τους ο Σωκράτης έχοοε τη ζωή του, αυτός

που μιλούσε στους εκλεγμένους με κλήρο δικαστές για το δίΚαιο, που είναι πολύ ανέντιμοι. Γι' αυτούς τους λό­ γους και Ο θεόδωρ0ς432 ο άθεος και ο Διαγόρας433 εξο­

ρΊΣτΗκΑv ο τελευταίος τότε ταξιδεύοντας ναυάγησε' ο Διότιμος, που έγραψε τα 6ι6λία εναντίον του Επίκου­ ρου434 καταδιώχτηκε και σκοτώθηκε από τον επικούρειο

Ζήνωνα43S , όπως λέει Ο Δημήτρι0ς436 από τη Μαγνησία στα OΜΏVVμά του.

93. Για να

μιλήσουμε γενικά, σύμφω­

να με τον Κλέαρχο από τους Σόλους, δε ζείτε μια ζωή καρτερική, αλλά ζείτε πραγματικά σαν κυνικά σκυλιά. Το ζώο αυτό έχει φύση εξαιeετική για τέσσερα στοιχεία, από τα οποία εσείς παψvετε και κρατάτε τα χειρότερα. Διότι το ζώο αυτό είναι θαυμαστό στη δύναμη της ό­

όφρησης απέναντι και στους οικείους και στους ξένους και στο να φυλάει το σπίτι σε συσχέτιση με τους αν­

θρώπους και εξαιeετικό στη διαφύλαξη της περιουσίας των ανθρώπων που το ευεργετούν" από αυτά τα δυο

δεν έχετε τίποτε εσείς που ζείτε με μίμηση του κυνικού Οίου. Διότι ούτε συνδέεστε με ανθρώπους ούτε καταλα6αίνετε το χαρακτήρα κανενός από τους ανθρώπους με τους οποίους σχετίζεστε και ζείτε με νωθρό και απρο­

φύλακτο τρόπο, υστερώντας πολύ στην αίσθηση. Καθώς το ζώο είναι από τη φύση του επιθετικό και παμφάγο κι ακόμη ζει δύστυχο και γυμνό, εσείς επιδιώκετε αυτά

ζώντας με κακολογίες και με αδηφαγία κι ακόμη χωρίς σπίτι και χωρίς εστία. Εξαιτίας όλων αυτών είστε ξένοι προς την αρετή και χωρίς αξία για ό,τι είναι χρήσιμο για τη ζωή. Διότι τίποτε δεν είναι λιγότερο φιλοσοφικό

271

ΑθΗΝΑΙΟΣ

γάρ ΉΛπwΕv <άν> AίoχίVΗV τόν Σωκρατικόν τoιoVτoν yεyεvijσθαι τούς τρόποις- όποίόν φησι Αυσίας ό ρήτωρ

έν τοίς τών Σvμ60ΛΑΊΩV λόγοις; ον έκ τών φερoμέvων ώς αύτου διαλόγων θαψάζ~ ώς έπιεικη και μέτρι­ ον, πλΉv εί μή ώς άληθώς του σοφου Σωκράτοις- έστίν

e σύΥΥράμματα, έχαρίσθη δέ αύτφ ύπό ΞαVΘΊΠΠΗς τfις Σωκράτοις- γυvαικός μετά τόν έκείνου θάνατον, ώς οί άμφί Χόν lδoμεvέα φασίν.

94.

άλλ' ό Υε AVΣΊΑς έν τφ

έπιγραφoμέvφ λόγφ ούτωσί "πρός AίoχίVΗV τόν Σω­ κρατικόν χρέως"

-

άπoμνημovεύσω δ' έΥώ, εί και πολ-

ι

λά έστι τά λεχθέντα, διά τόν 6ρέvθoν ύμών τόν πολύν,

ώ φιλάJoφoι· άρχεται δ' ούτως ό ρήτωρ· 'Όύκάν ποτ' ψΉΘΗv, <ώ> άνδρες δικασταί, AίoχίVΗV τoλμfιoαι ούf

τως αίοχράν δίκην δικάoασθα~ νομίζω δ' ούκ άν

w-

δίως αύτόν έτέραν ταύτης OVΚoφαντωδεστέραν έξευ­

ρείν. ούτος Υάρ, ώ άνδρες δικαστα~ όφείλων άργύρων έπί τρισί δραχμαίς Σωοινόμφ τφ τραπεζίτη καί ~o­

yείτovι πρooελΘΏV πρός έμέ έδείτο μή περιιδείν αύτόν διά τούς τόκους έκ τών όντων έκπεσόντα

•κατασκευ­

άζομαι δ: έφη, τΈΧVΗV μVΡΕψικήγ άφoρμijς δέ δέoμα~ 612

καί οίοω δέ σοι έννέ' ό60λούς τfις μνας τόκους'." κα­ λόν Υε τό τέλος τfις εύδαψoVΊΑς τφ φιλοσόφφ ή μVΡΕ­ ψική τέχνη άκόλουθός τε τη Σωκράτους φιλ()(}()ψίζl, άνδρός του και την [τοιαύτην] χρijσιν τών μύρων άπο­

δοκιμάοαντος, Σόλωνος δέ του νομοθέτου

272

000'

έπιτρέ-

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ Π'

από τους λεγόμενους φιλοσόφους. Ποιος περίμενε να υ­ πάρξει τέτοιος στη συμπεριφορά τΟ\) Ο Aισχivry;437, Ο μαθητής τΟ\) Σωκράτη, όπως τον περιγράφει ο ρήτορας Λυσίας στους λόγους το\) των Σvμ.60λαίων; Αυτόν τον θαυμάζοομε ως καλό και μετριοπαθή άνθρωπο με 6άση τους διαλόγους που έχουν εκδοθεί με το όνομά τΟ\),

εκτός κι αν αυτά πραγματικά είναι συγγράμματα το\) σοφού Σωκράτη και χαρίστηκαν ο' αυτόν από την Ξαν­ θίππη, τη γυναίκα το\) Σωκράτη, μετά το θάνατο εκεί­ νΟ\), όπως υποστηρίζουν οι άνθρωποι το\) κύκλου το\) Ιδομενέα.

94. A/J....

ο Λυσίας 6έ6αια στο λόγο του πο\)

έχει αυτόν τον τίτλο Εναντίον του Aιoχίvη του σωκρα­ τικού Υια χρέος -θα κάνω αναφορά ο' αυτόν, αν και όσα λέχθηκαν εκεί είναι πολλά, εξαιτίας της μεγάλης αλαζονείας σας, φιλόσοφοι,- έτσι αρχίζει λοιπόν ο ρή­ τορας: «Δε θα φανταζόμουν ποτέ, δικαστές, ότι ο Αι­

σχίνης θα εμπλεκόταν σε μια τόσο άσχημη δίκη και νομίζω ότι δε θα μπορούσε εύκολα να 6ρει αυτός μια περίπτωση περισσότερο συκοφαντική. Αυτός, δικαστές,

χρωστούσε χρήματα στον τραπεζίτη Σωσίνομο και στον Αριστογείτονα με τόκο τρεις δραχμές το μήνα· ήρθε σε μένα και με παρακαλούσε να μην αδιαφορήσω 6λέπο­

ντας να χάνει την περιουσία του εξαιτίας των τόκων. "Στήνω", μου είπε, "ένα εργαστήριο μυροποιίας χρειά­ ζομαι χρηματικό κεφάλαιο και θα σου πληρώσω ως τό­ κο εννιά ο6ολούς το μήνα για κάθε μνα"». Καλός είναι 6έ6αια ως σκοπός της ευτυχίας του φιλοσόφου η τέχνη της μυροποιίας και σύμφωνος με τη φιλοσοφία του Σω­ κράτη, ανθρώπΟ\) πο\) αποδοκίμασε την τέτοια χρήση

των μύρων438, και το νομοθέτη Σόλωνα, πο\) ούτε καν

273

ΑθΗΝΑΙΟΣ

πσvτoς άνδρί τοιαύτης πρoίaτασθαι τέχvης διό καί Φερεκράτης έν 1πvijJ

11

Παννυχίδι φησίγ

,φτα μvρoπωλείν τί μαθόντ' άνδρ' έχρΗV καθήμενον

. ύψηλώς

ύπό σκιαδείφ, κατεσκεvασΜΈVoν

σvvέδριov τοίς μειρακίοις έλλαλείν δι' ήμέρας;

εΙθ' έξης φησιγ

αΤΠίκ' σύδείς ούτε μαγείραιvαν ε'lδε πώποτε b

ούτε μΉV

000'

ίχθvoπώλαιvαν.

έκάστφ γάρ γένει άρμόζσvτα δείν εΤvαι και τά της τέχνης. έξης δέ τούτοις ό ρήτωρ τάδε λέγει. "πεισθείς δ' ύπ' ατπου τοιαϋτα λέγοντος καί άμα oίόμεvoς τοϋτον

[Aίσχίvηv] Σωκράτοις- yεγovότα μαΘΗΤΉV και περί δικαι­ oσύvης καί άρετfις πολλοίς καί σεμνοίς λέγοντα λ6Υ0ις­ ούκ άv ποτε έπιχειρfισαι ούδέ τoλμfισαι άπερ οί πονη­ ρότατοι και άδικώτατοι άνθρωποι έπιχειροϋσι πράττειν

... " 95. c

και μετά ταϋτα πάλιν καταδρoμΉV ατπου ποι-

ησάμενος, ώς δαvεισάμεvoς ούτε τόκοις- ούτε τάρχαίον

άπεδίδου και ότι ύπερήμερος έyέvετo yvώμn δικασrηρίov έρήμην καταδικασθείς και ώς ΉVΕΧVΡΆσθη οίκέτης αύ-

274

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ ΙΓ

επέτρεπε σ' έναν άντρα να είναι επικεφαλής σε τέτοιο επάγγελμα. Γι' αυτό και ο Φερεκράτης στον Iπvό ή στην Παννυχίδα του λέει: Κι έπειτα τι μαθαίvοντας έvας άντρας έπρεπε va πουλά μύρα

καθισμέvος ψηλά κάτω από ομπρέλα και έχοντας ετοι­ μάσει

έvαv τόπο σvvάvrησης ΎUl τα παλικαράκια va τους μιλά ολημερίς Στη συνέχεια λέει:

Ι1α παράδειγμα, καVΈvας ποτέ ως τώρα δεv είδε μια

ΓVVαίκα

va ασκεί το επάγγελμα ούτε του μαγείρου ούτε του ψαροπώλη.

Διότι σε κάθε γένος πρέπει να ταιeιάζει το επάγγελμα.

Στη συνέχεια μ' αυτά ο ρήτορας λέει: «Πείστηκα από τα τέτοια λόγια του και συγχρόνως φανταζόμουν ότι αυτός που υπήρξε μαθητής του Σωκράτη και έλεγε

πολλούς και σο6αρούς λόγους για δικαιοσύνη και αρετή δε θα επιχειρούσε ποτέ και δε θα τολμούσε να κάνει όσα επιχειeoύν να κάνουν οι άδικοι άνθρωποι ... »

95.

mo

πονηροί και οι πιο

Ύστερα από αυτά πάλι του

έκανε επίθεση λέγοντας ότι δανείστηκε, ότι δεν πλήρωνε ούτε τους τόκους ούτε το κεφάλαιο, ότι ξεπέρασε την

προθεσμία εξόφλησης του δανείου, ότι με απόφαση του

δικαστηρίου καταδικάστηκε χωρίς να παραστεί ότη δίκη,

275

ΑθΗΝΑΙΟΣ

του στιΥματίας, καί πολλά άλλα κατειπώΥ αύτου έπιλέ­

ΥεΙ ταVτα' "άλλά γάρ, ώ άΥδρες δικασταί, ούκ είς έμέ μόvov ΤOΙOVτός έστΙΥ, άλλά καί είς τούς άλλοις- άπαVΤας τούς αύτφ κεχρημέvoις-. ούχ οί μέΥ κάπηλΟΙ οί έγΥύς οί­

κoiίvτες, παρ ' ώΥ προδόσεις λαμΟΟΥωΥ ούκ άποδίδωσι, δικάζovται αύτφ σιryκλείoαvτες τά καπηλεία, οί δέ Υεί-

d τovες ούτως ύπ' αύτου δειVΆ πάOΧOVΣΙy ώστ' έκλιπόvτες τάς αύτώΥ οίκίας έτέρας πόρρω μιoθoiίvται; 0Οοις- δ' έράvoις- oυvείλεκται, τάς μέΥ ύπολοίποις- φοράς .... ού κατατίθηοιΥ, άλλά περί τoVτoy τόΥ κάπηλΟΥ ώς περί στήλΗv διαφθείρovται. τoooVτoι δέ έπί τήΥ οίκίαΥ άμα

τη ήμέρf,z άπαιτήσovτες τά όφειλόΜΕVΑ έρχovται ώστε οίεσθαι τούς παριόvτας έπ' έκφοράΥ αύτούς ήκεΙΥ τού­ του τεΘVΕώτoς. ούτω δ' οί έΥ τφ Πειραιεί διάκειvται

ώστε πολύ άσφαλέστερov ε[Υαι δοκείΥ είς τόΥ :4δρίαΥ

e πλείΥ ή τούτφ ovμΟάλλεΙΥ. πολύ Υάρ μάλλΟΥ ά άΥ δαvεί­

σηται αύτου Υομίζει ε[Υαι ή ά ό πατήρ αύτφ κατέλιπεΥ. άλλά Υάρ ού ΤΉV oύaίαy κέκτηται Έρμαίου του μvρo­

πώλου, τήΥ yvvαίκα διαφθείρας έ6δoμήκovτα έτη ΥεΥΟ­

ννίαγ, ης έρiiy προσποιησάμεΥος ούτω διέθηκεΥ ώστε τόv ΜΈV άΥδρα αύτής καί τούς υίούς πτωχούς έποίησεΥ, αύτόΥ δέ άvτί καπήλου μvρoπώληv άπέδειξεγ ούτως

276

ΔEΠINOΣOΦπ:rΩN Π"

ότι κρατήθηκε ως εrfύηση ένας στιγματισμένος δούλος του' αφού είπε και άλλα πολλά, έκλεισε το 'λiYyo του με τούτα: «'Ομως, δικαστές, είναι τέτοιος όχι μόνο απέναντί μου, αλλά και απέναντι σε όλους τους άλλους που έχουν σχετιστεί μαζί του. Οι μικρέμποροι που έχουν μα­

γαζιά κοντά του, από τους οποίους έχει πιστώσεις και

δεν εξόφλεί τους λογαριασμούς του, δεν κλείνουν τα μαγαζιά τους και διεκδικούν δικαστικά το δίκαιό τους; Και οι γείτονές του δεν υποφέρουν τόσο απ' αυτόν, ώ­

στε να ε-Υκαταλείπουν τα σπίτια τους και να ενοικιάζουν άλλα που 6ρίσκονται μακριά του; Απ' όσα συμμετοχικά Υι.σ. δαπάνες ποοά έχει συγκεντρώσει... δεν καταθέτει

όποιο ποσό έχει μείνει αδιάθετο, αλλά αυτό χάνεται γύρω από αυτόν τον μικρέμπορο, όπως γύρω από μια στήλη439. Και τόσο πολλοί με το ξεκίνημα της ημέρας

πηγαίνουν στο σπίτι του, Υι.σ. να απαιτήσουν όσα τους χρωστά, ώστε οι περαστικοί να φαντάζονται ότι εκείνος

έχει πεθάνει και αυτοί πηγαίνουν για την κηδεία του. Και οι έμποροι του Πειραιά 6ρίσκονται σε τέτοια κατά­ σταση, ώστε να νομίζουν ότι είναι πολύ πιο σίγουρο γι' αυτούς να ταξιδέψει ένα πλοίο τους στην Αδριατική παρά να δανείσουν ο' αυτόν. Διότι νομίζει ότι είναι

δικά του πολύ περισσότερο όσα θα δανειστεί απ' όσα του κληροδότησε ο πατέρας του. ΔΕν έχει στην κατοχή του την περιουσία του Ερμαίου του μυροπώλη, αφού σχετίστηκε σεξουαλικά με τη γυναίκα εκείνου που ήταν ε6δομήντα ετών; Προοποιήθηκε ότι είναι ερωτευμένος μαζί της και την έφερε σε τέτοια κατάσταση, ώστε

κατάντησε ζητιάνους τον άντρα της και τους γιους της, ενώ έκανε τον εαυτό του μυροπώλη από μικρέμπορος

277

.

ΑθΗΝΑΙΟΣ

έρωτικώς τό κόρων μετεχειρίζετο τfις ήλικίας αύτfις ά-

f πολαύων, ης Wov τούς όδόντας άριθμfισαι [όaov έλάτ­

τo~ ήσαν] ή τfις χεφός τούς δακτύλους. και μοι άνά­

~ητε τούτων μάρτυρες. - ό ΜΈV τοιουτος." ό μέν

ow 6ίος του σοφιοτoiJ

ow AVΣΊΑς, ώ Kύvoυλκε, ούτως. έΥώ

δέ κατά τόν :4ρίοταρχov τόν τραΥικόν ποιητήν

τω' ούχ ύπάρχων, άλλά τιμωρούμενος,

καταπαύσω τόν πρός aέ καί τούς άλλo~ κύνας ένταυ­ θα λόγον.

278

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ ΙΓ

που ήταν- και τόσο ερωτικά μεταχειριζόταν το κοριτσά­ κι, απολαμβάνοντας την ηλικία αυτής της γυναίκας, της

οποίας ήταν ευκολότερο να μετρήσει κάποιος τα δόντια [πόσο λιγότερα ήταν], απ' όσο να μετρήσει τα δάχτυλα

του χεριού της. Ελάτε στο 6ήμα, παρακαλώ, οι μάρτυ­ ρες αυτών των στοιχείων -λοιπόν τέτοιος είναι ο 6ίος

του σοφιστή». Ο Λυσίας, λοιπόν, Κύνουλκε, τα είπε έτσι.. Εγώ, όμως, σύμφωνα με τον ποιητή τραγωδιών Αρίστ αρχο 440 ,

όχι κάνοντας αρχή μ' αυτά, αλλά παψvovτας εκδίκηση

θα σταματήαο εδώ το λόγο μ~ προς εσένα και προς τους άλλους Κ\Μκούς.

279

ΣΧΟΛΙΑ

1.

Ο Αντιφάνης

(408-334

πΧ) ήταν ο πιο παραγω­

γικός και ο πιο σημαντικός (μαζί με τον Άλεξη) εκ­

πρόσωπος τrr; λεγόμενης μέσης αττικής κωμωδίας λέγεται ότι έγραψε

200

κωμωδίες, από τις οποίες όμως μας

σώζονται μόνο τίτλοι και αποσπάσματα.

2.

Ο Λυκόφρονας ήταν γραμματικός και ποιητής

από τη Χαλκίδα της Εύ60ιας έζησε το πρώτο μισό του 3ου αι. πΧ στην πτολεμαϊκή Αλεξάνδρεια· με ανάθεση

του Πτολεμαίσυ του Φιλάδελφου έκανε αξιόλογη ειΖΥα­ σία με τα έ{ryα των Ελλήνων κωμικών ποιητών έγραψε τραγωδίες και ανήκε στη λεγόμενη «Πλειάδα», δηλαδή στους εφτά Αλεξανδρινούς ποιητές τραγωδιών. Από τα έ{ryα του σώζεται ένα ποίημα από χίλιους πεντακόσιους περίπου ιαμ6ικούς στίχους με τον τίτλο :4λεξάνδρα ή

Κίwσάvδρα, στο οποίο σε μακρύ μονόλογο η Κασσάνδρα, σε ευδιάκριτο παραλληλισμό με την τύχη του κράτους του Μ Αλεξάνδρου, μιλά για την τύχη των ηρώων μετά

την άλωση της Τροίας.

3.

Οι Μούσες, κατά τη μυθολογία, ήταν εννιά θεό­

τητες, κόρες του ΔW. και της Μνημοσύνης, γεννημένες

281

ΣΧΟΛΙΑ

στην Πιερία: η Καλλιόπη

(= αυτή που έχει ωραία φωνή), (= αυτή που δοξάζει), θεά της ιστορίας, η Ευτέρπη (= αυτή που δίνει χαρά), θεά της λυρικής ποίησης, η θάλεια (= αυτή που 6λα­ θεά της επικής ποίησης, η Κλειώ

σταίνει), θεά της κωμωδίας και της 6ουκολικής ποίησης,

η Μελπομένη

(= αυτή που τραγουδά), θεά της τραγωδίας, (= αυτή που χαίρεται τους χορούς), θεά του χορού, η Ερατώ (= η αγαπημένη), θεά της ερωτικής ποίησης, η Πολύμνια (= αυτή που έχει πολλούς ύμνους), θεά των ιερών ύμνων, και η Ουρανία (= αυτή που είναι η Τερψιχόρη

στον ουρανό), θεά της αστρονομίας.

4.

Είναι στίχος του επικού ποιητή του 30υ αι. π.χ.

Απολλώνιου του Ρόδιου' πρ6λ. και Όμηρος, 'Οδύσσεια, μ

112:

εί δ' άγε δή μοι τoVτo, θεά, νημερτές έvίaπες

(=

έλα, θεά, πες μου το αυτό αληθινά). Ο Απολλώνιος ο

Ρόδιος ήταν ποιητής και γραμματικός του 3ου αι. π.χ. Καταγόταν από την Αλεξάνδρεια, αλλά εγκαταστάθηκε και έζησε για καιρό στη Ρόδο (από αυτό και το παρω­

νύμιό του). Γνωστότερο έ{r(o του είναι τα ~γovαυτικά, που άσκηοον μεγάλη επίδραση στο Βιργίλιο και τον

0-

6ίδιο.

5.

Εννοείται ο Λαρήνσιος, για τον οποίο 6λ. Εισα­

γωγικά στο παρόν έργο (τομ.

421).

6. Ο 'Ερμιππος, που αναφέρεται εδώ, ήταν ιστοριογρά­ φος. Διαφορετική πάντως εκδοχή των γάμων στη Σπάρ­ τη δίνει ο ID.ofuαρxoς στο 6ίο του Λυκούργου

7.

(15).

Ο Λύοονδρος ήταν στρατιωτικός της Σπάρτης

που έδρασε κυρίως κατά την τελευταία φάση του Πε­ λοποννησιακού πολέμου, συντελώντας κατά πολύ στην ήττα της Αθήνας με τον αιχμαλωτισμό του στόλου της

282

ΣXOΛIA

στους Αιγός ποταμσίις και με το ναmικό αποκλεισμό της την περίοδο της δόξας του ακολούθησε διάστημα

δυσανασχέτησης εναντίον του τελικά σκοτώθηκε σε μάχη με τους Βοιωτούς στην Αλίαρτο.

8.

Ο Κλέαρχος, που αναφέρεται εδώ, ήταν συγΥρα­

φέας από τους Σόλους της Μ AσW.ς από τα έ{Jyα του δε σώθηκε τίποτε.

9.

Ο Κέκροπας, κατά τη μυθολογία, ήταν ήρωας

της Αττικής, ιδρυτής της Αθήνας και θεμελιωτής του

αττικού πολιτισμού' θέσπισε τη λατρεία του ύπατου ΔW. και της Πολιάδας Αθηνάς, κατάργησε τις ανθρωποθυ­ οίες και έκανε πολλές άλλες ρυθμίσεις της κοινωνικής

ζωής. Στη νοτιοδυτική πλευρά tQY Ερεχθείου, στην Ακρό­ πολη, υπήρχε το Κεκρόπιο, ναός ή τάφος του.

10.

Ο Κέκροπας παριστανόταν διφυής, δηλαδή μισός

άνθρωπος, μισός φίδι' αλλ' εδώ το επίθετο σημαίνει ότι προερχόταν από γνωστούς πατέρα και μητέρα.

467

πΧ. στα

ογδόντα του, και ο Σωκράτης γεννήθηκε το

470/469

11.

Ο Αριστείδης ο δίκαιος πέθανε το

πΧ Ο Αριστείδης, που αναφέρεται εδώ, αναφέρεται ως μαθητής του Σωκράτη σε πλατωνικούς διαλόγους (θε­ αίτητος

151a,

θεάγης

130b,

Λάχης

179a).

Η Μυρτώ

ως δεύτερη γυναίκα του Σωκράτη ίσως είναι επινόηση

κωμωδιογράφων (πάντως αναφέρεται και από το Διο­ γένη Λαέρτιο

2, 20)

και 6ρίσκεται σε αντίθεση με την

παρουσία της Ξανθίππης (που επιπλέον είναι διαμετρι­ κά διαφορετική από την εικόνα που της έδωσε η μετα­ γενέστερη μυθοπλασία, ότι κακομεταχειριζόταν το με­

γάλο φιλόσοφο) στον πλατωνικό διάλογο Φαίδων (60a).

12.

Για τον Καλλισθένη, που αναφέρεται εδώ, δεν

283

ΣΧΟΛΙΑ

έχουμε επαρκείς πληροφορίες με το όνομα αυτό φέρεται ένας ανεψιός του Αριστοτέλη από την Όλυνθο της χαλ­ κιδικής.

13.

Ο Δημήτριος ο Φαληρέας

(350-283

πΧ) ήταν

Αθηναίος περιπατητικός φιλόοοφος, ρήτορας και συγ­

γραφέας είχε πολιτική δραστηριότητα (αρχικά ανήκε στην αντιμακεδονική παράταξη, στη συνέχεια στη φιλο­ μακεδονική), που του στοίχισε καταδίκες και εξορίες, αρχικά στη Μακεδονία και τελικά στην Αίγυπτο, όπου και πέθανε· διοίκησε για μια δεκαετία την Αθήνα με αξιόλογη πολιτική και οικονομική δραστηριότητα· ήταν πολυγράφος και ως ρήτορας θεωρείται πρόδρομος της

λεγόμενης Ασιανικής σχολής, που διακρίνεται για την κομψοέπεια και τις υπερ60λές της.

14.

Ο Σάτυρος από την Καλή Ακτή ήταν ιστορικός

και περιπατητικός φιλόοοφος.

15.

Ο Αριστόξενος, γεννημένος στον Τάραντα της

νότιας Ιταλίας, ήταν φιλόσοφος και μουσικός· υπήρξε μαθητής του Αριστοτέλη, έζησε γύρω στο

330

πΧ και

έγραψε έgyα για ποικίλα θέματα, ιδίως όμως για τη μουσική· ο' αυτή διαφοροποιείται από τους πυθαγόρει­ ους, που α'VίrYαν το καθετί στις σχέσεις των αριθμΏV

αυτός θεμελίωνε τη μουσική στη διαφορά των τόνων, όπως τους συλλαμωνει η ακοή. Από το έργο του Στοι­ χεία άρμονίας σώζονται τρία 6ι6λία, όχι πάντως πλήρη

και ίσως όχι στην αρχική μορφή τους από το έgyo του Στοιχεία ρυθμού σώζεται μόνο ένα μικρό μέρος.

16.

Το έgyo αυτό του Αριστοτέλη δε σώζεται Στο

πρωτότυπο χρησιμοποιείται για την έννοια αφορμή η λέξη ένδόσιμογ ένδοσίμου κρούσμα λεγόταν το κιθάρι-

284

ΣΧΟΛΙΑ

σμα πριν από μια ωδή, ο κύριος τόνος μιας μελωδίας

και στη ρητορική το προοίμιο οον κλειδί όλου του ρη-

τορικού λόγου.

17.

.

Ο Ιερώνυμος, περιπατητικός φιλόσοφος από τη

Ρόδο, έζησε στην Αθήνα στις αρχές του 3ου αι. πΧ Έ­ γραψε πολλά έrzyσ., από τα οποία ελάχιστα αποσπάσμα1ία σώθηκαν.

18.

Ο Παναίτιος

(180-110

π.χ.) ήταν στωικός φιλό­

σοφος από τη Ρόδο· δίδαξε τη στωική φιλοοοφία στη

Ρώμη και έγινε διευθυντής της στωικής σχολής στην

Αθήνα. Από τα φΥα του σώζονται μόνο λίγα αποσπά­ σματα.

19.

Για το Δiνωνα, που αναφέρεται εδώ, δεν έχουμε

επαρκείς πληροφορίες.

20. Όμηρος, Ιλιάς, Ω 496-498. 21. Όμηρος, 1λιάς, Ι 447-452. Είναι από περιστατικό της ζωής του, που ο Φοίνικας αφηγείται στον AχιJJ..έα στην προσπάθειά του να τον πείσει να σταματήσει την

οργή του εναντίον του Αγαμέμνονα και να ξαναyuρίσει στις μάχες. Ο Αμύντορας, κατά τη μυθολογία, ήταν γιος του Όρμενου, που έχτισε το Ορμένιο της Θεσσαλίας

και σκοτώθηκε από τον Ηρακλή κατά τον καθαρμό της ιεράς οδού από τη δόρεια Ελλάδα προς τους Δελφούς.

22.

Η Μήδεια, κατά τη μυθολογία, ήταν κόρη του

6ασιλιά της μικρασιατικής Κολχίδας Αιήτη· όταν ο Ιά­ σονας τελείωσε με τη 6οήθειά της την Αργοναυτική εκ­ στρατεία, την πήρε μαζί του στην επιστροφή στην Ελλά­ δα· στην Ιωλκό η Μήδεια εκδικήθηκε για λογαριασμό

του Ιάσονα φόνους O1J"('(ενών του και με δόλιο τρόπο έπεισε τις κόρες του Πελία να τεμαχίσουν τον πατέρα

285

ΣΧΟΛΙΑ

τους μετά την αποκάλυψη του δόλου, ο γιος του Πελία Άκαστος έδιωξε τον Ιάσονα και τη Μήδεια με τα παιδιά

τους κατέφυγαν στην Kόρινθo~ όπου ο Ιάσονας ερωτεύ­ τηκε τη ΟΟσιλοπούλα Γλαύκη· η Μήδεια τότε τον εκδι­ κήθηκε στέλνοντάς της ένα δηλητηριασμένο χιτώνα, που

έκαψε το κορμί της, και σκοτώνοντας τα παιδιά τους από εκεί κατέφυγε στην Αθήνα, για να ενωθεί με τον Αιγέα, και τελειώνοντας τη ζωή της ζει στα Ηλύσια ΠΕ­ δία, γυναίκα τελικά του Αχιλλέα. Το μύθο της Μήδειας δραματοποίησε ο Ευριπίδης στο ομώνυμο έ(ΖΥο του.

23.

Η Κασσάνδρα, κατά τη μυθολογία, ήταν κόρη

του 6ασιλιά της Τροίας Πρίαμου· είχε πάρει από το θεό AπόϊJ.ωνα το δώρο της μαντικής, αλλά επειδή δεν αντα­

ποκρίθηκε στον έρωτά του, ο θεός της στέρησε την ικα­ νότητα της πειθώς κι έται δεν μπόρεσε να πείσει τους συμπατριώτες της με τις δυσοίωνες προφητείες της με­ τά την άλωση της Τροίας γύρισε με τον Αγαμέμνονα στις Μυκήνες και εκεί σκοτώθηκε από την Κλυταιμνή­ στρα και στον εραστή της Αίγισθο. Στο πρώτο μέρος

της τριλσγίας του

'Ορέστεια (:Αγαμέμνων, Χοηφόροι,

Εύμενίδες) ο Αισχύλος έχει δραματοποιήσει το οικτρό τέλος της Κασσάνδρας και του Αγαμέμνονα.

24. Αυτό είναι ακριδές για την περίπτωση του Νέ­ στορα (Ομηρος, 1λιάς, Λ 624), όχι όμως για την περί­ πτωση του Φοίνικα (Ομηρος, Ίλιάς, Β

25. 26. 27.

226-228).

Δηλαδή, ο Μενέλαος. Όμηρος, Ίλιάς, Β

226-228.

Όπως αναφέρεται στην Ίλιάδα (Η

467),

πολλά

πλοία μετέφεραν στο ελληνικό στρατόπεδο έξω από την Τροία κρασί από τη Λήμνο.

286

ΣΧΟΛΙΑ

28.

Ο θέστιος (ή θέσπιος), κατά τη μυθολογία, ήταν

δασιλιάς της αιτωλικής Πλευρώνας.

29.

Ο Ηρόδωρος από την Ηράκλεια του Εύξεινου

Πόντου ήταν ιστορικός του 5ου αι. πΧ Είχε γράψει Τά καθ' Ήρακλέα και τα :4ρyovαυtικά.

30. Ο

Αιγέας, κατά τη μυθολογία, ήταν 6ασιλιάς της

Αθήνας δεν μπορούσε να αποκτήσει αγόρια, παρά τις πολλές γυναίκες που παντρεύτηκε' ζήτησε χρησμό από

το μαντείο των Δελφών και, επειδή δεν μπορούσε να τον εξηγήσει, κατέφυγε στο σοφό 6ασιλιά της Τροιζήνας Πιτθέα' εκείνος τον μέθυσε και τον έ6αλε να πλαγιάσει με την κόρη του Αίθρα' από την ένωση αυτή γεννήθηκε ο θησέας, ο οποίος μεγαλώνοντας πήγε στην Αθήνα κάνοντας στη διαδρομή του μεγάλους άθλους όταν ανα­ γνωρίστηκε από τον πατέρα του, ξεπερνώντας τους δό­

λους της Μήδειας, πήγε στην Κρήτη και σκότωσε το Μινώταυρο' στο γυρισμό ξέχασε να 6γάλει τα μαύρα πανιά του πλοίου του και ο Αιγέας νομίζοντάς τον πε­

θαμένο έπεσε από τα 6ράχια στη θάλασσα. Από το ό­ νομά του ονομάστηκε το Αιγαίο πέλαγος.

31.

Ο Ίστρος ήταν συγγραφέας του 2ου αι. π.χ. από

τη Μακεδονία ή την Κυρήνη της Αφρικής ή την Πάφο της Κύπρου' υπήρξε μαθητής του Καλλίμαχου και έγρα­

ψε πολλά πεζά και ποιητικά έ{rγα' σπουδαιότερο από αυτά θεωρούνταν τα ~ττικά (ή ~τθίδες) σε δεκατέσσε­ ρα 6ι6λία' από τα έ{r(α του μόνο αποσπάσματα σώθηκαν,

32.

Ο Κερκύωνας, κατά τη μυθολογία, ήταν κακο­

ποιός, που τον σκότωσε ο θησέας σταματούσε τους δι­

α6άτες κον:τά στην Ελευσίνα και τους σκότωνε. Ο Σίνης, κατά τη μυθολογία, ήταν ληστής στην περιοχή της Κο-

287

ΣΧΟΛΙΑ

ρινθίας είχε την προσωνυμία πιτιιοκάμπτης στον Ισθμό της Κορίνθου έπιανε τους διαΜτες, τους έδενε στις κο­

ρυφές δυο πιτύων, δηλαδή πεύκων, και ύστερα αφήνο­ ντάς τες απότομα τους διαμέλιζε' ο θησέας τον θανά­ τωσε με τον ίδιο τρόπο.

33.

Ο Ησίοδος ήταν επικός ποιητής του 80υ αι. πΧ

Γεννήθηκε στην Άσκρα της Βοιωτίας και θεωρείται πα­ τέρας του διδακτικού έπους. Έγραψε σε δακτυλικό εξά­

μετρο τα 4!γσ:.

1.

'F.ργα και ήμέραι, που περιέχει μύθους

και παροιμίες με αναμειγμένες προτροπές προς τον αδερ­ φό του, με τον οποίο είχε κληρονομικές διαφορές, και

συμ6ουλές για τη γεωργία, για την οικιακή οικονομία, για τη ναυτιλία κ.ά.

2.

θεογονία, που δίνει την αρχή

του κόσμου και τη γέννηση των θεών.

3.

:Ασπίς Ήρα­

κλέοις-, που είναι περιγραφή της ασπίδας που κατασκεύ­ ασε για τον ήρωα ο Ήφαιστος κατά το υπόδειγμα της ομηρικής aσπίδας του AχιJJ..iα, όπως αυτή δίνεται στην 'Ιλιάδα (Σ

478-608).

Στον ποιητή αποδίδονταν και άλ­

λα μικρότερα έf!Yα, όπως η Μελαμπόδια, που δε σώζο­

νταιακέραια.

34. Η

Ίππη (ή lόπη), κατά τη μυθολογία, ήταν κόρη

του lφικλή, που ήταν γιος του Αμφιτρύωνα και της

Αλκμήνης, ετεροθαλής αδερφός του Ηρακλή. Η Αίγλη, κατά τη μυθολογία, ήταν κόρη του Πανοπέα, του ήρωα που πήρε μέρος στη θήρα του Καλυδώνιου κάπρου και στην εκστρατεία του Αμφιτρύωνα εναντίον των Τηλε60ών' αυτού γιος ήταν ο Επειός, ο κατασκευαστής του δούρειου ίππου του Τρωικού πολέμου.

35.

Ο Κέρκωπας ήταν ποιητής, για τον οποίο δεν

ξέρουμε σε ποια εποχή έζησε' η παράδοση τον θεωρεί

288

ΣΧΟΛΙΑ

σύγχρονο με τον Ησίοδο' ίσως καταγόταν από τη Μί­ λητο και ήταν πυθαγόρειος.

36. Ο

Φερεκύδης ήταν Α&ηναίος ιστορικός, από τους

πρώτους λογογράφους του 6ου αι. πΧ Καταγόταν από τη Λέρο, αλλά το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του το πέρασε στην Αθήνα και γι' αυτό φέρεται ως Αθηναίος

από το έ{r(o του σώζεται λίγα αποσπάσματα.

37.

Η Φαίδρα, κατά τη μυθολογία, ήταν κόρη του

Μίνωα και της Πασιφάης κατά το μύθο, ως μητριά του Ιππόλυτου τον ερωτεύτηκε και, όταν εκείνος απέκρουσε

τον έρωτά της, τον διέδαλε .στον άντρα της αυτό στοίχι­ σε την εκδίωξη του νέου και στη συνέχεια το θάνατό

του από ατύχημα.

38.

Ο Δικαίαρχος, από τη Μεσσήνη της Σικελίας,

ήταν μαθητής του Αριστοτέλη και έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην Ελλάδα, κυρίως στην Πελο­

πόννηοο' έγραψε πολλά έ{r(α σχετικά με τη γεωγραφία, την ιστορία, την πολιτική και τη φιλοσοφία' το πιο ση­ μαντικό έ{r(o του ήταν το Βίος Έλλάδος σε τρία 6ι6λία,

με στοιχεία γεωγραφίας, πολιτικής ανάπτυξης και κατά­ στασης των διάφορων πόλεων, δημόσιας και ιδιωτικής ζωής, θεάτρων, παιχνιδιών, θρησκευτικής ζωής κ.ά., αλλά

από αυτό μόνο λίγα αποσπάσματα σώζονται.

39. Ο

Αθηναίος Ευριπίδης

(480-405

πΧ) είναι ένας

από τους τρεις μεγάλους ποιητές τραγωδιών (οι άλλοι δύο είναι ο Αισχύλος και ο Σοφοκλής)' σχετίστηκε με τους φιλοσόφους Aν~αγόρα και Σωκράτη και με τους σοφιστές Πρωταγόρα και Πρόδικο και επηρεάστηκε από τις θέσεις τους' είχε δύσκολη οικογενειακή ζωή και δέ­ χτηκε πολλές επιθέσεις από τους σirrιJ!.>νoύς του ποιητές

289

ΣΧΟλΙΑ

κωμωδιών, ιδιαίτερα ωτό τον Aρισtoφάνιτ στα τελευ­ ταία τέσσερα χρόνια της ζωής του έφυγε ωτό την Αθή­

να· έγινε δεκτός στη Μαγνησία της θεσσαλίας και στην Πέλλα της Μακεδονίας, όπου καλεσμένος ωτό το 0Οσι­ λιά της ΝΖχέλαο πέθανε. Αναφέρεται ότι έγραψε

78

ή

92 τραγωδίΕς. Έχουν α.οθεί 18

75

ή

από αυτές ακέραιες:

~κηστις, :4νδρομάχη, Βάκχαι, Έκάδη, ΈΛΈVΗ, 'Ηλέ­ κτρα, Ήρακλείδαι, Ήρακλijς μαινόμενος, Ικέτιδες, Ιπ­ πόλυτος, Ιφιγένεια ή έν Αύλίδι, Ιφιγένεια ή ΈV Ταύροις, 7ωv, Μήδεια, 'Ορέστης, 'Pfισoς, ΦοΙ:νισσαι, το σατυρι­

κό δράμα Κύκλωψ και άλλα έf!Yα αποσπασματικά (Ύ­ ψιπύλη κ.ά.). Σε σύγκριση με τον Aισχύ'λιJ, που παρου­ σιάζει τα πρόσωπα μεγαλύτερα απ' όσο είναι, και με το Σοφοκλή, που τα παρουσιάζει όπως πρέπει να είναι, ο Ευριπίδης τα παρουσιάζει όπως είναι· δηλαδή είναι ρεα­

λιστικός.

40. Το έf!'(o αυτό του Σοφοκλή δε σώζεται. Ο Σοφο­ (495-405 πΧ) είναι ένας από τους τρεις μεγάλους δραματικούς ποιητές της Αθήνας. Έγραψε 123-130 έf!Yα. κλής

ωτό εκατό ωτό αυτά γνωρίζουμε τους τίτλους και έχουμε κάποια αποοπάσματα. Έχουν σωθεί εφτά μόνο τραγωδίες του: οι Tραχίνr.ες, ο Αίας, ο Φιλοκτήτης, η 'Ηλέκτρα, ο

Oίδίπovς τύραννος, ο OίδίπOvς έπί ΚoλωVΨ και η :4ν­ τιγόνη.

41.

Ο Εύ6ουλος, ποιητής κωμωδιών της λεγόμενης

μέσης κωμωδίας του 4ου αι. πΧ, αναφέρεται ότι έγραψε εκατόν τέσσερις κωμωδίες, από τις οποίες σώζονται ελάχιστα αποσπάσματα· τον ενδιέφεραν τα μυθολογικά θέματα και παρώδησε ποιητές τραγωδιών, ιδιαίτερα τον Ευριπίδη.

290

ΣΧΟΛΙΑ

42.

Ο Αναξίλας ήταν ποιητής κωμωδιών και ανήκε

στη λεγόμενη μέση κωμωδία' δεν ήταν Αθηναίος, 0).).:

έζησε στην Αθήνα στα χρόνια του Πλάτωνα' από τα έ{!γα του σώθηκαν Μγα αποοπάσματα.

43.

Η Ύδρα, κατά τη μυθολογία, ήταν κόρη του τέ­

ρατος Τυφωέα και της Έχιδνας.

44.

Η Έχιδνα, κατά τη μυθολογία, ήταν κόρη του

Τάρταρου και της Γαίας στο μισό του σώματός της ή­ ταν νύμφη με ωραίο πρόσωπο και γλυκά μάτια, στο άλ­ λο μισό ήταν πελώριο και απαίσιο φίδι, με λέπια που άλλαζαν χρώμα.

45.

Οι Άρπυιες, κατά τη μυθολογία, ήταν κόρες του

θαύμαντα και της Ηλέκτρας θε~ύνται προσωποποι­ ήσεις των ανέμων και των θυελλώΥ παριστάνονταν πολύ δύσμορφες, πτεροφόρες, γυναίκες στο πάνω μέρος του σώματός τους και πουλιά στο κάτω με γαμψά νύχια' ήταν αδερφές της αγγελιαφόρου των θεών Ίριδας και, όπως εκείνη, συμωλιζαν ουράνια φαινόμενα: η Ποδάρ­ γη

(= γρήγορη στα πόδια), που ήταν μητέρα των σ)iyyων του Αχιλλέα, η Ωκυπέτη (= αυτή που πετάει γρήγορα), η Αελλώ (= η θύελλα), η Κελαινώ (= η μαυρόχρωμη)' άρπαζαν και εξαφάνιζαν τους ναυαγούς υπηρετώντας τον Άδη.

46. Αλληγορική

αναφορά στο μύθο του Bελλερoφόvτη,

που ιππεύοντας τον Πήγασο σκότωσε τη Χίμαιρα.

47. Αλληγορική

αναφορά στους συντρόφους του Οδυσ­

σέα που άρπαξε η Σκύλλα. Πρ6λ. Όμηρος, 'Οδύσσεια, μ

110, 231, 245. 48. Αλληγορική

αναφορά στον ίδιο τον Οδυσσέα.

Πρ6λ. Όμηρος, 'Οδύσσεια, μ

291

444.

ΣΧΟΛΙΑ

49.

Η Φρ{m) ήταν διάσημη εταίeα της αρχαιότητας,

γεννημένη το

365

π.χ. στις θεσπιές της Βοι.ωτίας από

την ΕΠαηιελματική δραστηριότητά της είχε αποκτήσει τόσο μεγάλη περιουσία, ώστε προσφέρθηκε να ανοικο­ δομήσει τη θή6α, που είχε καταστρέψει ο Μ. Αλέξαν­ δρος. Κατηγορήθηκε από εραστή της ρήτορα για ασέ-

6εια και αθωώθηκε, όταν ο σuvήγoρός της Υπερείδης αποκάλυψε στους δικαστές γυμνό το όμορφο σώμα της.

50.

Αναφορά στο αίνιγμα της θη6αϊκής Σφίγγας.

51.

Για το Λεωνίδη 6λ. Εισαγωγικά στο παρόν φΥο

(τομ.

421). 52. Ο Άλεξης (392-286

πΧ), από τους θούριους

της νότιας Ιταλίας είναι ο ένας από τους δυο κορυφαίους εκπροσώπους (ο άλλος είναι ο Αντιφάνης) της λεγόμενης μέσης αττικής κωμωδίας π<φΧδίδεται ότι έγραψε

245

κωμωδίες, από τις οποίες όμως μόνο αποσπάσματα έ­ χουμε' ήταν θείος του ποιητή Μένανδρου.

53. Ο Ξέναρχος ήταν μψ.σΥράφος από τις Συρακούσες έζησε στα χρόνια της αρχής του Διονύσιου Α' και ήταν

-γιος του επίσης μφσΥράφου Σώφρονα, που ήταν ~ νος του Ευριπίδη και έγραψε δράματα οε δωρική διά­ λεκτο με ανάμειξη οοΟΟρών και αστείων περιστατικών παίρνοντας τα θέματά του από τη ζωή των λαϊκών τά­ ξεων. Ελάχιστα αποσπάσματα από τα φΥα πατέρα και γιου σώζονται.

54.

Κατά τον σοφιστή του 3ου αι. μ.χ. Αιλιανό, «το

θηλυκό τζιτζίκι είναι άφωνο και φαίνεται ότι σιωπά σαν νύμφη ντροπαλή».

55.

Για τον κωμικό ποιητή Φιλέταιρο δεν έχουμε ε­

παρκείς πληροφορίες.

292

ΣΧΟΛΙΑ

56.

Eταίeα ήταν προσωνυμία της θεάς Αφροδίτης

ως προστάτιδας των εταιρών στην Αθήνα και στην Έ­ φεσο.

57. Ο Άμφης

ήταν Αθηναίος ποιητής κωμωδιών, σύγ­

χρονος του Πλάτωνα· ανήκε στη λεγόμενη μέση κωμω­

δία· από τα έ(r(α του σώζονται ελάχιστα αποσπάσματα.

58.

Η Άλκηστη, κατά τη μυθολογία, ήταν κόρη του

δασιλιά της Ιωλκού Πελία και γυναίκα του Άδμητου, 6ασιλιά των Φερών της θεσοολίας κάποτε ο άντρας της αρρώστησε σο6αρά και κόντευε να πεθάνει· ο θεός Απόλλωνας, που κάποτε τον είχε υπηρετήσει, του είχε χαρίσει τη δυνατότητα να μην πεθάνει, αν 6ρισκόταν κάποιος άλλος πρόθυμος να πεθάνει για χάρη του· οι γέροντες γονείς του Άδμητου δεν προθυμοποιήθηκαν να το κάνουν, αλλά η Άλκηστη δέχτηκε για την επάνοδό της στη ζωή υπάρχουν δυο εκδοχές: ή η Περσεφόνη την έστειλε πίσω ή την επανέφερε, κατε6αίνοντας στον Άδη, ο Ηρακλής. Πάνω στη δεύτερη εκδοχή δραματοποίησε το μύθο ο Ευριπίδης στην τραγωδία του 'Άλκηστις.

59.

Ο Αριστοφώντας

(438-338

πΧ) ήταν Αθηναίος

ρήτορας και πολιτικός, σί.Jyxρoνoς του Δημοσθένη και αντίπαλος των Μακεδόνων. Βλ. και παρακάτω,

60.

Ο Μένανδρος

(342-390

577b.

π.χ.) από την Αθήνα

ήταν εκπρόσωπος της λεγόμενης νέας κωμωδίας έγρα­ ψε περισσότερες από εκατό κωμωδίες, αλλά κέρδισε

πρώτες νίκες μόνο οχτώ φορές στο συναγωνισμό του με το Φιλήμονα· σώζονται πολλοί τίτλοι και αποσπάσματα από τα έργα του και λίγα πλήρη ή με μεγάλο 6αθμό

πληρότητας: Δύσκολος, Έπιτρέπovτες, Σαμία.

61.

Η περιώνυμη ταυτόσημη λατινική φράση

293

a1ea

ΣΧΟΛΙΑ

iacta est, που

αποδίδεται στο Ρωμαίο πολιτικό και στρα­

τιωτικό ηγέτη και συγγραφέα του lου πΧ Γάιο Ιούλιο Καίσαρα (κατά την παράδοση, την είπε όταν αποφάσισε να περάσει τον ποταμό Ρου6ίκωνα, που σήμαινε ανοιχτή σύγκρουση με τους κρατούντες στη Ρώμη), έχει το πρω­

.τότυπό . της

στη φράση του Μένανδρου άVΕΡΡίφ(Jω κύ-

6ος. Φυσικά, παραμένει το πρό6λημα αν ο μεταγενέστε­

ρος γνώριζε τη διατύπωση του πρσγενέστερσύ του, δηλα­ δή του Μένανδρου.

62.

Ο Μεταγένης, που αναφέρεται εδώ, είναι άγνω­

στο πρόσωπο.

63.

Ο Καρκίνος ήταν ποιητής τραγωδιών- από τα

q,γα του ελάχιστα αποσπάσματα σώζονται.

64.

Ο «ποιητής από τα Μέγαρα» είναι ο Θέογνης,

ποιητής του 60υ αι. π.χ. Οι ελεγείες του είχαν επιγραμ­

ματικό και παροιμιακό χ~ακτήρα. Με το όνομά του σώζονται πολλοί τέτοιοι στίχοι, αλλά είναι 6έΟΟιο ότι

πολλά από τα θεοΥνίδια ποιήματα είναι μεταγενέστερες προσθήκες.

65.

Ο θεόφιλος ήταν ποιητής που ανήκε στη λεγό­

μενη μέση κωμωδία' λίγα αποσπάσματα μόνο σώζονται από το q,γo του.

66.

Ο πόλεμος αυτός έγινε μεταξύ Φωκέων και θη-

6αίων το

355 πΧ Η εκδοχή του Δούρη δεν είναι ακρι6ής

ο πόλεμος αυτός έγινε, επειδή οι Φωκείς αρνήθηκαν να πληρώσουν πρόστιμο που τους είχε επι6ληθεί από το Αμφικτυονικό συνέδριο των Δελφών για ιεροσυλία που

είχαν διαπράξει σε 6άρος του Απόλλωνα, και έκλεισε με τη λεγόμενη Φιλοκράτεια ειρήνη του

346

πΧ ύστερα

από επέμ6αση του Φίλιππου Β' της Μακεδονίας, που

294

ΣΧΟΛΙΑ

οδήγησε σε πλήρη επέμδαση των Μακεδόνων στις υποθέ­ σεις και στις δραστηριότητες των νοτιότερων Ελλήνων.

67.

Ο πόλεμος αυτός έγινε γύρω στο

600

π.χ. και

είναι ο πρώτος από τους λεγόμενους ιερούς πολέμους

στην περιοχή του μαντείου των ΔελφΏV το όνομά του το πήρε από τη φωκική πόλη Κρίσα, η οποία συγχέεται

συχνά με τη γειτονική της πόλη Κίρρα, που ήταν το επίνειο των Δελφών.

68. Η ενέργεια αυτή του

Ηρακλή προκάλεσε τη ζήλια

της -Υυναίκας του ήρωα Δηιάνειρας, που την οδήγησε στη θανάτωσή του· το μυθολσΥικό αυτό περιστατικό το δραματοποίησε ο Σοφοκλής στις Tραχίvιες.

69.

Ο Κτησίας, από τη μικραQLατική Κνίδο, ήταν

γιατρός και άκμασε στο τέλος του 50υ και στις αρχές του 4ου αι. πΧ Αιχμαλωτισμένος από τους Πέρσες, έ­ μεινε στα περσικά ανάκτορα για δεκαεφτά χρόνια και θεράπευσε το 6ασιλιά Αρταξέρξη, που είχε τραυματιστεί στη μάχη στα Κούναξα το

40 1 πΧ

Μελέτησε τα αρχεία

των ανακτόρων και, όταν στάλθηκε με ειδική αποστολή

στη Σπάρτη, έμεινε εκεί και επιδόθηκε στη συγγραφή. Το πιο σημαντικό από τα έf!Yα του ήταν τα Περσικά σε είκοσι τρία 6ι6λία από τα παλιά χρόνια ως το

398

πΧ,

στο οποίο διαφωνεί με τον Ηρόδοτο και με τον Ξενοφώ­ ντα. Έγραψε επίσης τα 1νδικά, που είναι περιγραφές της aσιατικής αυτής χώρας, και τον Περίπλου, έργο γε­ ωγραφικό.

70.

Ο Καμ6ύσης ήταν 6ασι.λιάς των Περσών στην

περίοδο

529-533

π.χ. Ήταν ο μεγαλύτερος γιος του

ΟΟσιλιά Κύρου Β' του Μεγάλου και κατέκτησε την Αί­ γυπτο με τη t>oήθεια του τυράννου της Σάμου Πολυκράτη

295

ΣΧΟΛΙΑ

και του Έλληνα στραtηΎoύ του αιγυπτιακού στρατού Φάνη· ο Ηρόδοτος τον καtηΎoρεί για πολλές θηριωδίες στην Αίγυπτο, που τις αποδίδει σε τρέλα του.

71.

Ο Απρίας (ή Απρίης) ήταν ο έ6δομος 6ασιλιάς

της 26ης δυναστείας. Γι' αυτόν κάνουν 'λiYyo ο Ηρόδο­ τος (Β, 161 και 169 και Γ, 1) και . (Ιερεμίας 37, 5). 72. Ο Λυκέας ήταν σuyyραφέας

η Παλαιά Διαθήκη

από τη Ναύκρατη·

στο 4!Υο του Αίγυπτιακά, από το οποίο σώθηκαν Μγα αποσπάσματα, περιέγραφε τις σχέσεις Ελλήνων και Αι­ γύπτιων και τις πυραμίδες της Αιγύπτου.

73. 74.

ΔΕν έχουμε στοιχεία για τον πόλεμο αυτό.

Οι στίχοι είναι από μη σωζόμενο 4!Υο του Πιν­

δ<φ>υ. Ο Πίνδαρος

(522-422

π.Χ) από τις Κυνός Κε­

φαλές της Βοιωτίας ήταν μεγάλος λυρικός ποιητής τι­ μήθηκε με προσκλήσεις από άρχοντες ελληνικών πόλεων

και έζησε για τέσσερα χρόνια στην αυλή του τυράννου Ιέρωνα των ΣυρακουσώΥ έγραψε πολλά, που οι Αλεξαν­ δρινοί γραμματικοί χώρισαν σε δεκαεφτά 6ι6λία: ύμνους,

παιάνες, δι&uράμ60υς, προοόδια, παρθένια, εγκώμια, ακό­ λια, θρήνους, επινίκους. Μας σώζονται τέσσερα 6ι6Μα του με επινίκους (Oλυμmόνικoυς, Ισθμιόνικους, Νεμεό­ νικους, Πυθιόνικους) και αποσπάσματα από άλλα έργα του.

75.

Για τον Ποντιανό 6λ. Ειοογωγικά στο παρόν έρ­

γο (τομ.

76.

421).

Ο Ζήνωνας, από το Κίτιο της Κύπρου, ήταν φι­

λόσοφος του τέλους του 4ου και των α.f!Xών του 3ου αι. Π-Χ. Σπούδασε στην Αθήνα και το

31 Ο

π.χ. ίδρυσε δική

του φιλοσοφική σχολή, που ονομάστηκε στωική, επειδή

296

ΣΧΟΛΙΑ

δίδασκε στην Ποικίλη στοά της Αθήνας το φγο του

σννέχιοο.ν και εδραίωσαν στη σχολή οι διάδοχοί του Κλεάνθης και Χρύσιππος από τα σuγyράμ.ματά του σώ­ ζονται μόνο αποοπάσματα.

77.

Ο Σωσικράτης ήταν ιστορικός σuγyραφέας του

lου αι. πΧ από τη Ρόδο.

78.

Για τον Ερξία, που αναφέρεται εδώ, δεν έχουμε

επαρκείςπληροφορίες.

79.

Οι λεγόμενοι τυραννοκτόνοι Αρμόδιος και Αρι­

στογείτονας, που ανέτρεψαν την εξουσία των Πεισι­ στρατιδών, ήταν εραστές σκότωσαν τον 'Ιππαρχο επειδή

είχε προσΜλει την αδερφή του πρώτου. Ο θουκυδίδης

(ΣΤ,

52-59) δέχεται την ερωτική σχέση

των δυο τυραννο­

κτόνων, αλλ' αρνείται ότι η απαλλαγή της Αθήνας από την πεισιστράτεια τυραννίδα ήταν φγο των δύο νέων.

80.

Για τον Πλούταρχο δλ. Εισαγωγικά στο παρόν

φγο (τομ.

81.

421).

Ο Αραρώς, γιος του Αριστοφάνη, ήταν ποιητής

κωμωδιών και ανήκε στη λεγόμενη μέση κωμωδία' έγρα­ ψε πολλά φγα που δε σώθηκαν.

82.

Ο θεόφραστος

(371-287

π.χ.) από την Ερεσό

της Λέσ6ου λεγόταν αρχικά ΊΥιρταμος, αλλ' ο δάσκαλός του Αριστοτέλης τον μετονόμασε έτσι εξαιτίας της πολύ

μεγάλης γλωσσικής ικανότητάς του' ο Σταγιρίτης φιλό­ σοφος τον όρισε διάδοχό του στη φιλοσοφική σχολή

του. Ο Θεόφραστος, όπως και ο Αριστοτέλης, ασχολήθη­ κε με πολλά' από το φιλοσοφικό έργο του ελάχιστα α­

ποσπάσματα σώζονται, αλλά σώζεται σημαντικό μέρος από τα φυσιογνωστικά έργα του και οι Xαρακτfιρες, που είναι ίσως σύντμηση μεγαλύτερου φγου' σ' αυτό, σε

297

ΣΧΟΛΙΑ

τριάντα τμήματα, περιγράφονται διάφοροι τύποι ανθρώ­ που με διεισδυτικότητα στο χώρο της κοινωνικής ζωής.

83. Ο Xαιeiμoνας ήταν Αθηναίος ποιητής τραγωδιών του 4ου αι. πΧ Έγραψε έqyα κάπως επιτηδευμένα που περιοοότερο δια6άζονταν παρά παριστάνονταν στη σχ.η­

. νή.

λίγα αποοπάσματα από αυτά αί>ζονται.

84.

Οι Χάριτες, κατά τη μυθολογία, είναι θεότητες

της χάρης και συνδέονται με ό,τι δίνει ομορφιά στη φύ­ ση και στην ανθρώπινη ζωή. είναι τρεις: η Ευφροσύνη (θεότητα της χαράς), η θάλεια (της άνθησης) και η Α­ γλαία (της λαμπρότητας).

85.

Δηλαδή ο Άλεξης. Η παράγραφος με το θεό­

φραστο φαίνεται να είναι εμ6όλιμη. ίσως να έχει χαθεί

κάτι ενδιαμέσως.

86.

Το νόημα της φράσης είναι α6έ6αιο. Πάντως το

αντίτιμο της εισόδου, το θεωρικόν, ήταν ποοό που δινό­ ταν από την πολιτεία, για να μπορούν οι φτωχοί να παρακολουθούν τις θεατρικές παραστάσεις. Ο ρήτορας

Δημοσθένης στον πρώτο και στον τρίτο 'Ολυνθιακό λό­ γο του αναφέρθηκε στην κατάχρηση του θεσμού των θεωρικών, που σε πολλές περιπτώσεις λειτουργούσε σε 0Ορος των αναγκαίων για την εποχή του στρατιωτικών δαπανών.

87. Για το Μυρτίλο 6λ. Ειοογωγικά στο (τομ. 421). 88. Ο Ερμείας ήταν ποιητής ιάμ6ων του

παρόν έqyo 30υ αι. πΧ

από το Κούριο της Κύπρου.

89.

Στίιακες (από το ρ. οτύω

= τεντώνω, έχω στύση)

είναι πορνικός χαρακτηρισμός.

90.

Ο Αντίγονος, από την Κάρυστο της Εύ6οιας,

298

ΣXOΛIA

ήταν συγγραφέας του 3ου αι. π.χ. που έγραψε μια συλ­ λσΥή πληροφοριών για τη φυσική ιστορία· το έιt!γo αυτό

σώζεται σε περιληπτική διασκευή του.

91. Ο Αρίστωνας ήταν περιπατητικός φιλόσοφος από την Κέω· υπήρξε διευθυντής της φιλοοοφικής σχολής του Λυκείου.

92.

Όμηρος, 1λιάς, Κ

40 1.

Με τη χρήση του στίχου

γίνεται παιχνίδισμα ανάμεσα στο κύριο όνομα Δώρος και στο προσηγορικό δώρο.

93.

Για τον Ηγήσανδρο, ιστορικό του 2ου αι. πΧ,

δεν έχουμε επαρκείς πληροφορίες.

94.

Για το Λυκοφρονίδη, που αναφέρεται εδώ, δεν

έχουμε επαρκείς πληροφορίες.

95. Ο Πέλοπας, κατά τη μυθολογία, ήταν γιος του , 6ασιλιά της μικρασιατικής Φρυγίας ή Λυδίας Τάνταλου· μετά την περιπέτεια που είχε με το δόλο του πατέρα του στους θεούς και τη νεκρανάστασή του, κατέφυγε στην Ελλάδα και έγινε γενάρχης των Πελoπoννήσιωv με άρμα που του είχε χαρίσει ο Ποσειδώνας νίκησε σε αρματοδρομία το 6ασιλιά της Πίσας Οινόμαο (κυρίως με τη ΟΟήθεια του Μυρτίλου, του ηνίοχου του 6ασιλιά, που έ6γαλε το σφηνίσκο από το άρμα του Οινόμαου)

και πήρε γυναίκα του ως έπαθλο την κόρη εκείνου Ιπ­ ποδάμεια· ακολούθως πέταξε το Μυρτίλο στη θάλασσα (από το όνομά του το Μυρτώο πέλαγος) αθετώντας την υπόσχεση που του είχε δώσει να περάσει μια νύχτα με

την Ιπποδάμεια· αυτό υπήρξε η αρχή των συμφορών που έπληξαν τους Πελοπίδες.

96.

Ο Λικύμνιος ήταν ρήτορας και ποιητής διθυράμ-

6ων από τη Χίο, μαθητής του σοφιστή Γοργία· η ποίησή

299

ΣΧΟΛΙΑ

του ήταν ρητορική και στομφώδης και γι' αυτό ο Πλά­ τωνας στο

Φαίδρσ του

(267c)

χλευάζει τα λικύμvια

ΌVΌματα· ο Αριστοτέλης χαρακτηρίζει τους διθυράμ.-

6συς του άναγvωoτικo~, δηλαδή κατάλληλους να δια6άζονται, όχι όμως και να εκτελούνται, και το ύφος

του κενό και φλύαρο.

97.

Ο Ενδυμίωνας, κατά τη μυθολογία, ήταν ωραίος

νέος, που τον ερωτεύτηκε η θεά Σελήνη και απόκτησε μαζί του πενήντα κόρες (που συμ6όλιζαν τους πενήντα

σεληνιακούς μήνες που μεσολα6ούσαν ανάμεσα σε δυο Ολυμπιάδες)· καταγόταν από την 'Ήλιδα και πιστευόταν ότι ο τάφος του 6ρισκόταν στην Ολυμπία. Κατ' άλλη μυθολογική εκδοχή, ήταν 0Οσκός ή κννηγός στο 6ουνό Λάτμο της Καρίας έχοντας αιώνια νεότητα και ζωή,

χαρισμένες από το Δiσ: εκεί πήγαινε κάθε νύχτα η Σε­ λήνη και σε μια σπηλιά ενωνόταν μαζί του.

98. Η Σαπφώ ήταν η

μεγαλύτερη ποιήτρια της αρχαι­

ότητας γεννημένη στη . Μυτιλήνη ή στην ΕρεΟΟ της Λέσ6ου έζησε ανάμεσα στο

630

και το

570

πΧ Εκεί

ίδρυσε ποιητική σχολή για κοπέλες και έζησε αυστηρά

τη ζωή της, αν και η μεταγενέστερη παράδοση έπλασε διάφορες εκδοχές για το αντίθετο και ιδιαίτερα για πα­

ρεκκλίνουσες ερωτικές συμπεριφορές έγραψε επιθαλά­ μια, δηλαδή τραγούδια για γάμους, ελεγείες και επιγράμ­ ματα· σώζονται δύο ωδές της και αποσπάσματα από

άλλα 4!γα της. Στις ωδές χρησψοποίησε τη λεγόμενη σαπφική στροφή, που τη μιμήθηκε ιδιαίτερα ο ΡωμαίΡς ποιητής

99.

Horatius.

Ο Ανακρέοντας

(550-464

π.χ.). ήταν λυρικός

ποιητής καταγόταν από τη μικρασιατική ιωνική πόλη

300

ΣΧΟΛΙΑ

Τέω, αλλά εν όψει της περσικής επέκτασης στη Μ AώJ. μετανάστευσε με τους συμπολίτες του στα Ά6δηρα της

~κης από εκεί πήγε στη Σάμο και έμεινε κοντά στον τύραννο Πολυκράτη ως το θάνατο εκείνου στη συνέχεια πήγε στην Αθήνα καλεσμένος από τους Πει.σιοτρατίδες

έγραψε ερωτικά και συμποτικά τραγούδια, ελεγείες και

επιγράμματα' τα ποιήματά του τα μιμήθηκαν, φαίνεται, πολλοί και γι' αυτό μας σώζεται συλλογή εξήντα περίπου

ανακeεόντειων ερωτικών και συμποτικών ποιτμάτων από μεταγενέστερες συνθέσεις.

100.

Για το Φι.λόξενο, που αναφέρεται εδώ, δεν έ­

χουμε επαρκείς πληροφορίες.

101.

Ο Ί6uκoς, από το Ρήγιο της νότιας Ιταλίας,

ήταν λυρικός ποιητής του 6ου αι. πΧ Πέρασε πολλά χρόνια της ζωής του με ΠΕΡΙΠΛΑVΉΣΕις και έμεινε για πολύ καιeό στη Σάμο, στην αυλή του τυράννου Πολυ­ κράτη. Στα επτά 6ι6λία των ποιημάτων του, από τα οποία ελάχιστα αποσπάσματα σώζονται, ασχολήθηκε με μυθολογικά και ερωτικά θέματα.

102.

Ο ΦρiMχoς ήταν Αθηναίος ποιητής, σύγχρσνος

του Αισχύλου, αν και κάπως J.LEΎαλύτερός του' η μεγάλη ΣUΜδoλή του στη δραματική ποίηση είναι ότι χρησιμο­ ποίησε έναν ηθοποιό διαφορετικό από τον κορυφαίο του χορού κι έτσι θεμελίωσε το δραματικό διάλογο' πάντως τα διαλογικά μέρη ήταν δυσανάλογα μικρά σε

σχέση με τα χορικά' σώζονται οι τίτλοι εννιά φΥων του

και λίγα αποσπάσματα. Εκτός από μυθολογιΚά θέματα τον απασχόλησαν και δραματοποιήσεις ιστορικών γεγo~ νόΤωΥ κατά τον Ηρόδοτο (ΣΤ,

21),

όταν παρουσίασε

το έf!YΟ του Μιλήτου άλωσις, οι θεατές έκλαψαν και ο

301

ΣΧΟΛΙΑ

ποιητής τιμωρήθηκε με πρόστψ.ο χιλίων δραχμών, επει­ δή προκάλεσε τις τύψεις των Αθηναίων, που δεν είχαν

0Οηθήσει αποτελεσματικά τη μικρασιατική αυτή πόλη, ώστε να μην πέσει στο ζυγό των Περσώv εξάλλου στο

fqfo

του Φοίνισοαι (ο τίτλος δόθηκε από τη χρησιμο­

ποίηση χορού Σιδώνιων γυναικών) δραματοποίησε τη ναυμαχία της Σαλαμίνας το

fqfO

αυτό του Φρύνιχου

ήταν το πρόπλασμα για τη συγγραφή και την παρουσία­ ση των Περσών του Αισχύλου.

103. Για τον Τρωίλο,

που αναφέρεται εδώ, δεν έχουμε

επαρκείς πληροφορίες.

104. 105. Κιλικίας

Δηλαδή, οι στωικοί. Ο στωικός Χρύσιππος, από τους Σόλους της

(282-206

π.χ.) ήταν μαθητής στην Αθήνα του

φιλοοόφου Κλεάνθη και διάδοχός του στη διεύθυνση της εκεί στωικής σχολής' θεωρείται ως δεύτερος θεμε­ λιωτής της στωικής φιλοσοφίας (πρώτος ήταν ο Ζήνω­

νας ο Κιτιέας) και έγραψε πάνω από εφτακόσια

fqfa'

από αυτά μόνο λίγα αποσπάσματα σώζονται

106.

Δηλαδή, κουρεμένος. Η λέξη είναι από το ίδιο

θέμα με το ρ. κεφω

= κουρεύω).

107. Ο Διογένης (413-323 πΧ) ήταν κυνικός φιλόσο­ φος του 4ου αι. πΧ από τη Σινώπη του Πόντου' εγκα­ ταστάθηκε πρώτα στην Αθήνα και τελικά στην Κόρινθο' μαθητής αρχικά του κυνικού Αντισθένη, στη συνέχεια

διέδωσε τη φιλοσοφική αυτή τάση που κηρύσσει τη λι­ τότητα. Με το πρόσωπό του είναι συνδεδεμένα πολλά ανέκδοτα σε ετοιμόλογες απαντήσεις του και σε άλλους και στους 6ασιλείς της Μακεδονίας Φίλιππο Β' και Μ Αλέξανδρο.

302

ΣΧΟΛΙΑ

108.

Ο Αρίστι.ππος

(435-355

π.χ.) καταγόταν από

την Κυρήνη της 6όρειας Αφρικής μαθήτευσε στο Σωκρά­ τη και υπήρξε ιδρυτής της Κυρηναϊκής φιλοσοφικής σχολής, που πρέσ6ευε ότι το αγαθό συμπίπτει με το ευάρεστο και το κακό με το δυσάρεστο.

109.

Εύανδρίας αγώνες γίνονταν στην Αττική κατά

τους εορτασμούς των Παναθηναίων και των θησείων ανάμεσα στις δέκα φυλές. Απ' όσα αναφέρει ο Ξενοφώ­

ντας στα }\πoμVΗμovεύματά του

(3, 3, 12),

φαίνεται

ότι σ' αυτούς κρίνονταν όχι μόνο σωματικά προσόντα αλλά και πνευματικά και ηθικά.

110.

Ο Ηρακλείδης ο Λέμβος ήταν περιπατητικός

φιλόσοφος του 2ου αι. πΧ Υπήρξε διοικητικός υπάλλη­ λος στην Αίγυπτο κατά τη διάρκεια της 6ασιλείας του Πτολεμαίου του Φιλομήτορα.

111.

Ο Όμηρος ('Οδύσσεια, ν

412)

χαρακτηρίζει τη

Σπάρτη καλλιγύναικα

112.

Ο Αρχίδαμος, που αναφέρεται εδώ, είναι ο τρί­

τος στη σειρά από ομώνυμους 6ασιλείς της Σπάρτης

στα μέσα του 4ου aL π.Χ, που σκοτώθηκε το

333

πΧ

πολεμώντας στην Ιταλία.

113.

Στην 'Ιλιάδα (Γ,

156-158)

οι δημογέροντες της

πολιορκημένης Τροίας λεν τους στίχους του παραθέμα­

τος αυτού, καθώς 6λέπουν την Ελένη.

114. 115.

Όμηρος, 'Ιλιάς, Γ

169-170.

Οι Αιθίοπες χαρακτηρίζονται από τον Ηρόδοτο

μακρό6ιοι στο λ6Υο που κάνει γι' αυτούς στο Γ,

17-25,

στο πλαίσιο της εκστρατείας του Καμ6ύση στην Αφρική. Πρ6λ. και Αριστοτέλης, Πολιτικά

116.

1290b 5.

Ο Βίωνας από τους Σόλους ήταν ιστορικός.

303

ΣΧΟΛΙΑ

117.

Ο Γανυμήδης κατά τη μυθολογία, ήταν γιος

του Τρώα, διΊαλιά της μικρασιατικής Δαφάνου' εξαιτίας

της ομορφιάς του τον ~ ο ίδιος ο Δίας και τον έκανε οινοχόο στον Όλυμπο, για να ταυτιστεί αργότεeα με τον ποταμό Nεiλo της Αιγύπτου' ο Δίας σε αντιστά­ θμισμα έδωσε στον πατέρα του Γανυμήδη τέσσερα αθά­

νατα άΝ:ΥΥσ.. 118. Όμηρος, 7λιάς, Υ

119.

235.

Η Ηώς, κατά τη μυθολογία, ήταν αδερφή του

Ήλιου και της Σελήνης, προσωποποίηση του πρώτου

φωτός της ψ.έρας, της αυγής, και σύμ.60λο της ζωής.

120. Ο Κέφαλος, κατά τη μυθολογία, ήταν αττικός ήρωας, αλλά ήταν συνδεμένος και με άλλες ελληνικές περιοχές (για παράδειγμα, η παράδοση έλεγε ότι εκ­ στράτευσε μαζί με τον Αμφιτρύωνα εναντίον των Τηλε-

6οών στην Κεφαλληνία, τους έδιωξε, κατοίκησε εκεί και έδωσε το όνομά του στο νησί)' αναφέρονται δύο ερωτικές περιπέτειές του' η πρώτη τον συνδέει με τη θεότητα Ηώ, που τον ~, τον μετέφερε στη Συρία και γέννη­ σε μαζί του τον Τιθωνό' η δεύτερη τον συνδέει με την Πρόκριδα.

121.

Ο Κλείτος, κατά τη μυθολογία, ·ήταν γιος του

Mαντίou και εγγονός του Μελάμποδα' η Ηώς τον άρπαξε και τον έκανε αθάνατο. Βλ. Όμηρος, 'Οδύσσεια, ο

122.

250.

Ο lασίωνας, κατά τη μυθολογία, ήταν γιος του

Δία και της Ηλέκτρας, της κόρης του Άτλαντα' η Δή­ μητρα τον ερωτεύτηκε και γέννησε μαζί του τον Πλού­ το, αλλ' ο Δίας τον κατακεeαύνωσε, επειδή ήταν θνητός και δέχτηκε τον έρωτα θεάς κατ' άλλη μυθική εκδοχή,

η κατακεeαύνωσή τ-ου οφειλόταν στην απόπειρα να

304

ΣΧΟΛΙΑ

διάσει τη θεά· και κατ' άλλη εκδοχή, η Δήμητρα τον ερωτεύτηκε και του δώρισε το σπόρο του σιταριού·

αeγότερα ο lασίωνας παντρεύτηκε την Κυ6έλη, από την οποία απόκτησε τον Κορύ6αντα. Βλ. 'Ομηρος, σεια, ε

'Οδύσ­

125.

123. Ο Αγχίσης, κατά τη

μυθολογία, ήταν Τρωαδίτης,

πατέρας του ήρωα του Τρωικού πολέμου Αινεία· από το όνομα του τελευταίου ονοματίστηκε το μεγάλο λατινικό

έπος Αίνειάς του ποιητή ~.

124. Ο Άδωνης, κατά τη μυθολογία, γεννήθηκε από τον αφύσικο έρωτα της aρχοντοπούλας Μύρρας ή Σμύρ­

νας με τον πατέρα της Κινύρα, που, όταν αντιλήφθηκε την αψομειξία, τη σκότωσε· αυτή- μεταμορφώθηκε από

τους θεούς σε μυρτιά και από αυτήν ξεπήδησε ο Άδωνης, ένας ωραίος νέος που πέθανε τραυματισμένος από αγρι­ ογούρουνο· τον ερωτεύτηκαν η Αφροδίτη και η Περσε­ φόνη. ο Δίας αποφάσισε να τον μοιράζονται οι δυο

θεές, το μισό χρόνο η μια και τον άλλο μισό η άλλη· ήταν aρχικά συριακός θεός, α)J,' η λατρεία του διαδόθηκε

κι αλλού και στην Ελλάδα, όπου γιορτάζονταν οι ~δώ­ wδoς κfjπoι: θρηνούσαν και χαίρονταν οι γυναίκες με το θάνατο και την ανάσταση του νέου, έχοντας μπρο­ στά τους ένα πανέρι που είχε όλα τα είδη των 6ραχύ6ιων λαχανικώΥ αυτό τελικά το έριχναν μέσα στα νερά.

125. 126.

Αναφορά στο μύθο της Δανάης. Αναφορά στο μύθο της αρπαγής της Ευρώπης,

κόρης του Οασιλιά της Φοινίκης, που την άρπαξε και τη φόρτωσε στην πλάτη του ο Δίας με τη μορφή ταύρου.

127.

Η Αίγινα, κατά τη μυθολογία, ήταν κόρη του

6ασιλιά της Βοιωτίας Αίσωπου και μητέρα του λιακού.

30S

ΣΧΟΛΙΑ

128.

Ο Αλκι6ιάδης ήταν Αθηναίος πολιτικός που

έδρασε στο τέλος του 5ου αι. πΧ Υπήρξε από τους ει­

σηγητές της Σικελικής εκστρατείας των Αθηναίων κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, θύμα πολι­ τικής σκευωρίας κατά την έναρξή της, συνεργάτης στη

qυνέχεια των Λακεδαιμονίων- ανακλήθηκε τελικά από τους Αθηναίους, αλλά, μη κατορθώνοντας να ανταπο­ κριθεί στις προσδοκίες τους, αυτοεξορίστηκε στη Μ. Ασία. Κατά τη νεότητά του είχε πάρει μέρος σε Ολυ­ μπιακούς αγώνες.

129. 130.

Εννοείται ο θεοδέκτας. Για τον Κύνουλκο 6λ. Εισαγωγικά στο παρόν

έργο (τομ.

131.

421).

Ο Κρατίνος

(520-423

π.χ.) είναι (μαζί με τον

Εύπολη και τον Αριστοφάνη) εκπρόσωπος της αρχαίας

κωμωδίας της Αθήνας έγραψε είκοσι μία κωμωδίες και νίκησε εννιά φορές σε ποιητικούς διαγωνισμούς· θεωρεί­ ται θεμελιωτής της πολιτικής κωμωδίας (στόχος του ή­ ταν ο πολιτικός Περικλής)· από το έργο του σώζονται μόνο τίτλοι και ελάχιστα αποσπάσματα.

132.

Δηλαδή, του Μυρτίλου, ποιητή κωμωδιών, που

ανήκε στην αρχαία κωμωδία.

133.

Ο Αθηναίος Ισοκράτης

(436-338

π.χ.) ήταν

λογογράφος, ρήτορας και ρητοροδιδάσκαλος, από τους κορυφαίους του Κανόνα των δέκα Αττικών ρητόρων.

134. Ο

Υπερείδης

(390-322

π.χ.) ήταν Αθηναίος ρή­

τορας και πολιτικός, συνεργάτης του Δημοσθένη στην αντιμακεδονική παράταξη της Αθήνας· μετά το θάνατο του Μ Αλεξάνδρου, το

323

π.χ., υπήρξε ο κύριος υπο­

κινητής του λεγόμενου Λαμιακού πολέμου εναντίον των

306

ΣΧΟΛΙΑ

MακεOOνωv μετά την ωτοτυχία του, δολοφονήθηκε από τον AvtίπατΡO. Στην αρχαιότητα ήταν γνωστοί ε6δομή­

ντα εφτά λόγοι του' σώζεται ολόκληρος ο λόγος του Κατά EύξΕVΊΠΠoυ και αρκετά ωτοσπάσματα ωτό άλλους λόγους του, ιδιαίτερα ένα ενδιαφέρον ωτόσπασμα ωτό τον Έπιτάφιόν του για όσους έπεοον κατά την πολιορ-

.

κία της Λαμίας.

135. μωδιών

Ο Αριστοφάνης είναι ο μεγάλος ποιητής κω­

(444-388

πΧ) ωτό την Αθήνα. Στην αρχαιότη­

τα ήταν γνωστές σαράντα τέσσερις κωμωδίες του, αλλά

έχουν σωθεί έντεκα: }\χαρvr;ς, 1ππής, Νεφέλαι, Σφήκες, EiρΉvΗ, ·Oρvιθες, Avσιoτράτη, θεσμοφοριάζουσαι, Βά­

τραχοι, Έκκλησιάζοvooι και IIλoiΠoς,

136.

Ο Απολλόδωρος ωτό την Αθήνα ήταν γραμμα­

τικός του 2ου αι. πΧ 'Εζησε στην Πέργαμο και την Α­

θήνα' ως συγγραφέας ασχολήθηκε με τη φιλολογία, την ιστορία και τη θεολογία. Το έργο του ωτοτέλεσε πηγή για μεταγενέστερους μελετητές.

137.

Για τον Αμμώνιο, που αναφέρεται εδώ, δεν έ­

χουμε επαρκείς πληροφορίες.

138. Ο

Γοργίας, που αναφέρεται εδώ, ήταν Αθηναίος

δάσκαλος της ρητορικής του lου αι. πΧ Μαθητής του υπήρξε ο γιος του Κικέρωνα . Μάρκος.

139. Πολέμωνας είναι

κοινό όνομα αρκετών Ελλήνων

συγγραφέων, από τους οποίους τρεις είναι οι πιο ονομα­

στοί: α) ο Πολέμωνας ο περιηγητής, από τη μικρασιατική Τρωάδα, που γύρω στο

200

πΧ έγινε Αθηναίος πολί­

της και έγραψε διάφορα έργα στηριγμένα σε επιγραφές, αφιερώματα και δημόσια μνημεία' ωτό αυτά ελάχιστα ωτοσπάσματα σώζονται'

6)

ο Πολέμωνας ο σοφιστής,

307

ΣΧΟΛΙΑ

από τη μικeασιατική Λαοδίκεια, που έζησε στο πρώτο μισό του 2ου αι.. μ.Χ. και ίδρυσε αξιόλογη ρητορική σχολή στη Σμύρνη' από τα έqyα του σώζονται δυο πε­ ρίτεχνες παραλλαγές πάνω στο ίδιο θέμα, δυο επική­

δειοι λόγοι των στρατηγών Κυναίγειρσυ και Καλλίμαχου που σκοτώθηκαν στη μάχη του Μαραθώνα του

480

πχ· γ) ο Πολέμωνας ο φιλόσοφος, από την Αθήνα, στο

. τέλος

του 4ου και στις αρχές του 3ου αι.. πχ, που α­

σχολήθηκε κυρίως με την ηθική και παραμέλησε τη διαλεκτική.

140.

Ο Διοκλής, που αναφέρεται εδώ, δεν μπορεί να

εντοπιστεί εξαιτίας της ύπαρξης πολλών ομωνύμ.ωΥ ίσως είναι ένας γιατρός από την Κάρυστο της Εύ60ιας που έζησε τον

40

αι.. πχ και κατασκεύασε μηχανήματα για

εξαγωγή 6ελών από το σώμα.

141.

Ο Φερεκράτης ήταν ποιητής κωμωδιών της λε­

γόμενης αρχαίας κωμωδίας έχουμε δεκαπέντε τίτλους

έf!yων του και λίγα αποσπάσματα από αυτά.

142.

Ο Εύνικος ήταν ποιητής κωμωδιών- του αποδί­

δονται, όχι πάντως χωρίς αμφισ6ήτηση, δύο κωμωδίες που δε σώζονται..

143. Ο Φιλύλλιος ήταν ποιητής κωμωδιών της λεγό­ μενης αρχαίας κωμωδίας από τα έργα του σώζονται

μόνο τίτλοι και λίγα αποσπάσματα.

144.

Για τόν Ασκληπιάδη, που αναφέρεται εδώ, δεν

υπάρχουν πληροφορίες. Το ότου :4ρείου του αρχαίου

κειμένου μπορεί να σψαίνει τον γιο αλλά και τον μαθητή τού (επίσης άγνωστου) Άρειου.

145.

Ο Ίιμσκλής ήταν Αθηναίος ποιητής κωμωδιών­

έχουν σωθεί τίτλοι και λίγα αποσπάσματα από είκοσι εφτά έf!yα του.

308

ΣΧΟΛΙΑ

146.

Ο Ηριδανός ήταν μυθικός ποταμός ή του κάτω

κόσμου ή των εσχατιών του κόσμου στη μακρινή δύση.

Κόρες είναι οι Ήλιάδεςt αδερφές του Φαέθων~ θυγατέ­ ρες του 'Ήλιου και της Ωκεανίδας Κλυμένης κατά τη

μυθo~ όταν κατακεραυνωμένος από το ΔW. ο Φαέ­ θωνας έπεσε στον Ηριδανόt τον θρήνησαν και μεταμσρ­

φώθηκαν σε λεύκες τα δάκρυά τους πέφτοντας γίνονταν σταγόνες ήλεκτρου (κεχριμπαριού).

147. Ο Φίλιππας που

αναφέρεται Eδώt ήταν κωμικός

ποιητήςt για τον οποίο δεν υπάρχουν ασφαλείς πληρο­ φορίες.

148.

Ο στίχος είναι ενσωματωμένος στο απόσπασμα

από την Ιφιγένεια ΈV Αύλίδι του Ευριπίδη (στ.

370) και

είναι φράση του Μενέλαου από-τη συζήτηση που κάνει

με τον αδερφό του Αγαμέμνονα.

149.

Ο Κυδίας είναι ίσως το πρόσωπο που αναφέρε­

ται στον πλατωνικό διάλογο Χαρμίδης

(155d)

και δίνει

καλές συμ6ουλές σε ερωτικά θέματα' ίσως όμως να εί­ ναι ένας νηφάλιος πολι.τικός που σχετίζεται με την κα­ τάληψη της Σάμου από τους Αθηναίους το

352

π.χ.

και μνημονεύεται από τον Αριστοτέλη στη

'Ρητορική

του

(Bt 6t 24). 150. Ο Δράκοντας ήταν ο πρώτος νομοθέτης της Αθήνας το 621/620 π.χ. έκανε σοΟΟρές πολιτικές με­ ταρρυθμίσεις, που έδιναν δυνατότητα μεγαλύτερης συμμε­ τοχής στη διοίκηση στη μεσαία και στην κατώτερη κοι­ νωνική τάξηt και καθιέρωσε αυστηρές ποινές για αξιό­

ποινες πράξεις οι δρακόντειοι νόμo~ που καταργήθηκαν με τη νομοθεσία του Σόλων~ θεωρήθηκαν πολύ αυστη­

ροί και με την έννοια αυτή χρησιμοποιούνται ως όρος για υπερ60λικά αυστηρούς νόμους.

309

ΣΧΟΛΙΑ

151.

Ο Νίκανδρος, από τη μικρασιατική Κολοφώνα

ήταν O'\J"fr'ραφέας του 2ου αι. π.Χ. Έζησε μεγάλο μέρος της ζωής του στην Αιτωλία και στην Πέρ'γαμο. Έγραψε

πολλά έρ'γα σχετικά με τη γεωργία (από τα οποία σώ­ ζονται κάποια μεγάλα αποσπάσματα) και δυο ποιήματα

ποο σώζονται: τα θηριακά, που δίνουν οδηγίες για θε­ ραπεία τραυμάτων από δηλητηριώδη ζώα, και τα :.4λεξι­ φάρμακα, που δίνουν οδηγίες για αντιμετώπιση τροφι­ κών δηλητηριάσεων.

152.

Ο Φιλήμονας

(362-262

π.Χ) είναι εκπρόσωπος

της λεγόμενης νέας κωμωδίας· καταγόταν από τους Σόλους της Κιλικίας ή από τις Συρακούσες, αλλ' έζησε

στην Αθήνα νικώντας πολλές φορές το Μένανδρο σε

ποιητικούς διαγωνισμούς λέγεται ότι πέθανε καθώς τον στεφάνωναν για νίκη του πάνω στη σκηνή· από τα ενε­

νήντα εφτά έρ'γα του έχουμε τίτλους και αποσπάσματα από πενήντα εφτά και δυο διασκευές από το Ρωμαίο κωμωδιογράφο Πλαύτο

(Titus Maccius Plautus, 254-184

πΧ) στις κωμωδίες του Mercαtor

nummus (=

153. Ο

(= έμπορος) και ΤΓί­

τρίδραχμο).

Σόλωνας

(640-559 π.χ.) ήταν Αθηναίος λυρι­

κός ποιητής και φιλόσοφος (περιλαμ6ανόταν στον κατά­ λογο των επτά σοφών της αρχαιότητας)· υπήρξε νομοθέ­ της της Αθήνας και προσπάθησε να λύσει το κοινωνικό πρό6λημα της εποχής του με τη «σεισάχθεια», δηλαδή με την άρση των συνεπειών των υπερχρεωμένων μικρο­ καλλιερ'γητών της πατρίδας του· έγραψε ελεγειακά κυρίως ποιήματα με πατριωτικό και ηθικό περιεχόμενο· από

αυτά μας έχουν σωθεί μερικά αξιόλογα αποσπάσματα.

154. Σε

αρχαίο σχόλιο στο στίχο

310

526

των }.\χαρVΈων

ΣΧΟΛΙΑ

του Αριστοφάνη λέγεται: Ή δέ :Ασπασία Περικλέovς φι σοφίστρια και διδάσκαλος λόγων ρητορικώγ ύστερον δέ

και γαμετή γέyovε

(= η Ασπασία του Περικλή ήταν

00-

φίστρια και δάσκαλος ρητορικών έf!YωV' αf!Yότερα έγινε και γυναίκα του).

155. 156.

Αριστοφάνης, :4χ'αρVΗς,

524-529.

Βέ6αια η άποψη αυτή δεν ευσταθεί' παραπέ­

μπει στο λεγόμενο Μεγαρικό ψήφίσμα, δηλαδή στην απόφαση της αθηναϊκής εκκλησίας του δήμου να κάνει ναυτικό αποκλεισμό των Μεγαρέων, που ήταν ενταγμένοι στην Πελοποννησιακή συμμαχία' αυτή είχε προΟάλει ως όρο για τη μη έναρξη πολεμικών ενεf!YEιών την άρση του Μεγαρικού ψηφίσματος, σ)J..' οι Αθηναίοι, με πρότα­

ση του Περικλή, τον είχαν απορρίψει.

157.

Ο κόττα6ος ήταν πολύ συνηθισμένο παιχνίδι

των νέων στα συμπόσια. Στην απλή μορφή του ήταν να ρίχνει κάθε συμπότης το κρασί που απέμενε στο ποτήρι του σε μια μετάλλινη λεκάνη, ενώ έλεγε το όνομα της

ερωμένης του' αν το λίγο αυτό κρασί δημιουf!Yούσε κα­ θαρό ήχο, τούτο σήμαινε ότι έχει την αγάπη της το κρασί που ριχνόταν με τον τρόπο αυτό λεγόταν λάταγες ή λαταγή. Σε πιο περίπλοκη μορφή, έ6αζαν πολλά μικρά ποτήρια στη λεκάνη' όποιος έριχνε τα περισσότερα με

ορισμένο αριθμό 6ολών έπαιρνε οραοείο, το κοττάΟΙΟΥ ή άλλοτε το κρασί ριχνόταν σε μια ζυγαριά που κρεμόταν

πάνω από το κεφάλι μικρού αγάλματος, που ήταν μέσα σε νερq· πετύχαινε όποιος κατόρθωνε να κάνει τη ζυγα­ ριά κατεΟαίνοντας να χτυπήσει το κεφάλι του μικρού αγάλματος.

158. Δηλαδή του γερακιού, που είναι αρπακτικό όρνεο. 311

ΣΧΟΛΙΑ

159.

Ο Επικράτης ήταν ποιητής κωμωδιών του 4σu

αι. πΧ Δεν έχουμε περισσότερες πληροφορίες γι' αυτόν.

160.

Η Λαίδα, που αναφέρεται εδώ, είναι λιγότερο

διάσrμη από τη συνώννμή της νεότερη εταίeα' γεννήθηκε στα Ύκαρρα της Σικελίας και έφτασε στην Κόρινθο με­

τά την απoτυχrμένη Σικελική εκστρατεία των Αθηναίων' δτμιούργησε έναν κύκλο πολιτικών και φιλοσόφων, ήταν αντίζηλος της ονομαστής εταίρας Φρύνης, πήγε τελικά στη θεσσαλία, όπου οι γυναίκες υποκινημένες από ζήλια την παρέσυραν στο ναό της Αφροδίτης και τη σκότωσαν με λιθ060λισμό. Πρέπει να διακρίνεται από την ομώννμη

και διασημότερή της εταίeα (για την οποία 6λ. σχ.

161.

186).

Ο Αναξανδρίδης, από τη Ρόδο, ήταν ποιητής

της λεγόμενης μέσης κωμωδίας που άκμασε στο πρώτο μισό του 4σu αι. πΧ θεωρείται ως ο πρώτος που έφερε ερωτικά θέματα στην κωμωδία' από τα έ{r(σ. του σώζονται Μγα απoσπάσματ~

162. Βλ. παραπάνω, 229f. 163. Δηλαδή, τον Ουλπιανό για τον οποίο 6λ. Εισα­ γωγικά στο παρόν ΈVΓo (τομ. 421). 164. Ο Καλλίμαχος ήταν γραμματικός και ποιητής που άκμασε στα μέσα του 3ου αι. πΧ στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου' ήταν ο κύριος εκπρόσωπος της Αλεξαν­ δρινής σχολής και με τους Πίνακές του έκανε κατάλογο των 6ι6Μων της Αλεξανδρινής 6ι6λιοθήκης έγραψε τα

Αίτια, συλλογή από ελεγειακά ποιήματα σχετικά με ιδρύσεις πόλεων και καταγωγή θρησκευτικών τελετών, την ελεγεία Πλόκαμος Βερενίκης (που μιμήθηκε ο Ρω­ μαίος ποιητής

Catullus

στις

του) και το επικό ποίημα Έκάτη' από

Heroides

-τον μιμήθηκε και ο

312

Ovidius

ΣΧΟΛΙΑ

αυτά 'λλ.γα σώζονται.. Ήταν λεπτολόγος και μάλλον εγκε­ φαλικός ποιητής.

165. Ο 'Εφιππος ήταν ποιητής κωμωδιών που άκμασε στα μέσα του 4ου αι.. πΧ Από τα έvγσ. του σώζονται 'λλ.γα αποσπάσματα.

166.

Δηλαδή δε διδάχτηκαν τίποτε, αφού στην αρ­

χαιότητα ό,τι ερχόταν από αριστερά ήταν κακοσήμαδο.

167.

Παρωδία ονομάστηκε η κωμική απομίμηση κυ­

ρίως ενός λογοτεχνικού έργου. Ο Αριστοτέλης θεωρεί

εισηγητή της παρωδίας ως ειδικής τέχνης τον Ηγήμονα από τη θάοο, που με την κωμική απομίμηση της μη σωζόμενης ηyαvτoμαχίας παρηγόρησε τους στενοχωρη­

μένους από την καταστροφή

0't!J Σικε'λiα Αθηναίους. Το

παλιότερο δείγμα παρωδίας είναι το σωζόμενο πολύστιχο απόσπασμα του Μάτρωνα, στο οποίο τα φαγητά ενός αθηναϊκού συμποσίου παρουσιάζονται κατά τον τρόπο με τον οποίο ο Όμηρος παρουσιάζει τους ήρωές του.

Παρωδία της ομηρικής 1λιάδος είναι η Bατραχoμvoμα­ χία. Ο Αριστοφάνης έχει παρωδήσει πολλούς στίχους του Ευριπίδη.

168. Για

τον ποιητή Μεταγένη, που αναφέρεται εδώ,

δεν έχουμε επαρκείς πληροφορίες.

169.

Ο Αρισταγόρας ήταν ποιητής κωμωδιών από

την Αθήνα' πολλές φορές συναγωνίστηκε με τον Αριστο­ φάνη' δε σώζεται τίποτε από τα έf!yα του.

170.

Στη γενική του πληθυντικού πραγματικά τα

γράμματα όλα είναι τα ίδια και οι δυο λέξεις διαφο­ ροποιούνται στον τονισμό.

171. Aισχίνr& Κατά Ίlμάρχoυ, 1, 75. Ο (389-314 πΧ) ήταν Αθηναίος πολιτικός και 313

Αισχίνης ρήτορας

ΣΧΟΛΙΑ

ανήκε στη φιλομακεδονική παράταξη και ήταν αντίπα­ λος του Δημοσθένη· νικημένος από αυτόν κατέφυγε στη

Ρόδο, .όπου δίδασκε ρητορική. Εκεί πέθανε. Σώζονται τρεις από τους λόγους του.

172. Ο

Πάμφιλος, που αναφέρεται εδώ, ήταν γρ<ηψ.α­

τικΡς του lου αι. μ.Χ. Έγραψε λεξικό Περί γλωσσών, δηλαδή λέξεων, σε

95

6ι6λία, τον Λειμώνα σε

6

6ι6λία

κ.ά.

173.

Ο Νεάνθης

(240-190

π.χ.) ήταν ιστορικός από

τη μικρασιατική Κύζικο.

174. Το 440

π.χ., όταν το νησί είχε αποχωρίσει από

τη συμμαχία με τους Αθηναίους.

175. Για

τον Ευάλκη, που αναφέρεται εδώ, δεν έχου­

με επαρκείς πληροφορίες.

176. Ο Γύγης ήταν 6ασιλιάς της μικρασιατικής Λυδίας τον 70 αι. π.χ. Ο Ηρόδοτος στο λυδικό λόγο του (Α, 622) αναφέρει ότι ήταν αρχικά αυλικός και στη συνέχεια σκότωσε το 6ασιλιά Κανδαύλη με την παρακίνηση της γυναίκας εκείνου· στα χρόνια του η Λυδία αναπτύχθηκε

πολύ, αλλά την ανάπτυξή της ανέκοψαν οι επιδρομείς Κιμμέριοι, που νίκησαν στα μέσα του

7ου

αι. π.Χ τους

Λυδούς, σκότωσαν το Γύγη, λεηλάτησαν τη Λυδία και

πυρπόλησαν την πρωτεύoυαi της Σάρδεις.

177.

Ο Δημοσθένης

(384-322

π.Χ) ήταν μεγάλος Α­

θηναίος ρήτορας, ηγέτης της αντιμακεδονικής παράτα­

ξης, όταν την εξουσία στη Μακεδονία είχαν ο Φίλιππος Β', ο Μ Αλέξανδρος και ο Αντίπατρος. Σώζονται εξήντα λόγοι που του αποδίδονται, μερικές επιστολές και περισ­

σότερα από πενήντα προοίμια ρητορικών λόγων, αλλ' έχουν διατυπωθεί αμφι60λίες για τη γνησιότητα μερικών.

314

ΣΧΟΛΙΑ

178. Αισχύλος, <wάση

:Αγαμέμνων, στ.

916,

όπου υπάρχει η

μακράν γάρ έξέτειvας. Ο Αισχύλος

(525-456

πΧ) είναι ο αρχαιότερος ωtό τους τρεις μεγάλους ποιητές τραγωδιών της ελληνικής αρχαιότητας (οι άλλοι δύο είναι ο Σοφοκλής και ο Ευριπίδης)· καταγόταν από την

Ελευσίνα και πέθανε στη Γέλα της Σικελίας έγραψε ενενήντα τραγωδίες μας είναι γνωστοί οι τίτλοι των ογδόντα δύο, ενώ σώζονται ακέραιες εφτά: οι Πέρσαι,

ποιητική μετάπλαση της ήττας του Πέρση 6ασιλιά Ξέρξη το

480

πΧ στη ναυμαχία της Σαλαμίνας, οι Έπτά έπί

θή6ας, που ήταν τμήμα τετραλογίας του θη6αίκού κύ­ κλου (με δύο άλλα δράματα Λάιος και Oίδίπovς και το σατυρικό δράμα Σφίγξ), οι 1κέτιδες, που ήταν τμήμα τετραλογίας του aργολικού κύκλου, ο Προμηθεύς δε­ σμώτης, που ήταν τμήμα της Προμήθειας (με τον Προ­ μηθέα πυρφόρο και τον Προμηθέα λυόμενο) και η μόνη σωζόμενη τριλογία 'Ορέστεια (με τα φγα :Αγαμέμνων,

Χοηφόροι, EύμεVΊΔΕς).

179.

Ο Χαμαιλέοντας ήταν περιπατητικός φιλόσο­

φος του 3ου αι. πΧ. από την Ποντοηράκλεια και ασχο­ λήθηκε με θέματα τεχνοκριτικά και ιστορικά.

180.

Ο Θεόπομπος ήταν ιστορικός του 4ου αι. πΧ

από τη Χίο· σημαντικότερο έr!YΟ του ήταν τα Φtλι.π.πικά,

που αναφi{>ovtαν στη δράση του 0Οαλιά της Μακεδονίας Φίλιππου Β'. Από τα έr!Yα του σώθηκαν μόνο μικρά α­ ποσπάσματα.

181.

Ο Ίtμαιoς

(352-256

πΧ) από το Ταυρομένιο

της Σικελίας ήταν ιστορικός. Εξορισμένος από τον τύ­ ραννο της πόλης του Αγαθοκλή, πήγε στην Αθήνα, όπου

έζησε πενήντα χρόνια και σύνθεοε τα ιστορικά φγα

315

ΣΧΟΛΙΑ

του. Έγραψε ιστορία της Σικελίας ως το

264

πΧ σε

εξήντα οκτώ δι6λία και εξιστόρησε την εκστρατεία του

Ηπειρώτη 6ασιλιά Πύρρσυ στην Ιταλία· από αυτά σώζο­ νται μόνο αποσπάσματα. Ο ιστορικός Πολύ6ιος ο Μεγα­ λοπολίτης μιλά υποτιμητικά γι' αυτόν.

. 182.

Ο Σιμωνίδης από το νησί Κέω

(556-468

π.χ.)

είναι ένας από τους μεγαλύτερους λυρικούς ποιητές της ελληνικής αρχαιότητας κυρίως ύμνησε με ΕΠιγράμματα,

ελεγείες και μελικά ποιήματα πολεμιστές και μάχες των Περσικών πολέμων του 5ου αι. πΧ και λέγεται ότι νίκησε σε σαράντα έξι ποιητικούς αγώνες τα τελευταία δέκα χρόνια της ζωής του τα πέρασε στην αυλή του τυράννου των Συρακουσών Ιέρωνα, όπου και πέθανε. (Ο Ξενοφώντας στο έι!γο του 1έρων ή τυραννικός τον έχει συνομιλητή του Ιέρωνα σε μια ενδιαφέρουσα συζή­ τηση για τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της εξουσίας.)

183.

Πίνδαρος, Όλυμ.πιόvικoς

τη νίκη του Ξενοφώντα το

464

13,

όπου εγκωμιάζει

π.χ. σε αγώνες σταδίου

και πεντάθλου.

184.

Η ΚoλΏVΗ ήταν λόφος της Σπάρτης, στο ανα­

τολικό μέρος της πόλης, κovτά στον ποταμό Ευρώτα.

185. Ο λόγος αυτός του Λυσία δε σώζεται. Ο Λυσίας (445-362 π.χ.) είχε γεννηθεί στην Αθήνα από γονείς μετοίκους, δηλαδή κατοίκους της Αθήνας, όπου είχαν αστικά όχι όμως και πολιτικά δικαιώματα, οι οποίοι είχαν έρθει από τις Συρακούσες της Σικελίας η οικογένειά του ήταν πλούσια, αλλά έχασε μεγάλο μέρος της περι­

ουσίας της το

403

π.Χ εξαιτίας των αυθαιρεσιών του

καθεστώτος των Tριάκovτα τυράννων που εγκαθιδρύθη-

316

ΣΧΟΛΙΑ

κε στην Αθήνα μετά την ήττα της πόλης στον Πελοπον­ νησιακό πόλεμο· μάλιστα τότε δολοφονήθηκε ο αδερφός

του Πολέμαρχος, ενώ ο ίδιος ο Λυσίας με δυσκολία σώ­ θηκε καταφεύγοντας στα Μέγαρα. Μετά την κατάλυση του καθεστώτος εκείνου γύρισε στην Αθήνα και άσκησε το επάγγελμα του λογογράφου, δηλαδή του συνθέτη ρη­ τορικών δικανικών λiJyων, έχοντας εκπαιδευτεί στη ρητο­ ρική κατά τη νεότητά του κοντά στο μεγάλο ρήτορα σία στους θούριους της νότιας Ιταλίας. Από τους

1\-

425

λόγους που του αποδίδονται (από τους οποίους όμως

233

ήδη στην αρχαιότητα δε θεωρούνταν γνήσιοι) σώ­

ζονται, αν και όχι πλήρεις σε μερικές περιπτώσεις,

λόγοι και μερικά αποσπάσματα.

186.

31

-

Η εταίρα Λαίδα η νεότερη, που αναφέρεται

εδώ, γεννήθηκε, έζησε και πέθανε στην Κόρινθο στα τέλη του 5ου και στις αρχές του 4ου αι. πΧ Είναι άλλο πρόσωπο από τη Λαίδα από τα Ύκαρρα, που επίσης έζησε στην Κόρινθο (6λ. οχ.

160).

Φημιζόταν ως η πιο

όμορφη γυναίκα του καιρού της. Ανάμεσα σ' άλλους την

είχε ερωτευτεί ο φιλόσοφος της Ηδονιστικής σχολής Αρίστιππος, που είχε τιτλοφορήσει δύο έ(!'(α του με το

όνομά της.

187.

Ο Αδριανός ήταν αυτοκράτορας του Ρωμαϊκού

κράτους (6ασί.λευσε στην περίοδο

117-138

μ.χ.). ήταν

προικισμένος με πολλά προσόντα· δεν έκανε πολλούς

πολέμους, αλλά κατέστειλε εξέγερση των Ε6ραίων στα χρόνια

132-135

μΧ και, διώχνοντάς τους από τις εστίες

τους, τους σκόρπισε παντού· είχε ιδιαίτερη αγάπη για καθετί το ελληνικό και έδειξε ιδιαίτερη εύνοια για την

317

ΣΧΟΛΙΑ

Αθήνα, όπου έχτισε νέα πόλη δίπλα στην παλιά, την αδριάνεια 6ώλιοθήκη, το αδριάνειο υδραγωγείο κ.ά.

188.

Ο Χάρης ήταν σύΥχρσνος του Μ Αλεξάνδρου

και άνθρωπος του περι6άλλοντος του μεγάλου στρατη­ λάτη' έγραψε μια ιστορία της εκστρατείας εκείνου, αλλ' .από το έργο του σώζονται λίγα μόνο αποσπάσματα.

189.

Τάναης λεγόταν ο ποταμός Ντον της σημερινής

Ρωσίας.

190. 191.

Γύρω στο

600

πΧ.

Ο Ιδομενέας, που αναφέρεται εδώ, ήταν ιστο­

ρικός.

192.

Για τον Αμφικράτη, που αναφέρεται εδώ, δεν

έχουμε επαρκείς πληροφορίες.

193.

Για το Ζηνοφάνη, που αναφέρεται εδώ, δεν έ­

χουμε επαρκείς πληροφορίες.

194.

Είναι από τις πρώτες μνείες για το Μακεδόνα

0Οσιλιά με την επωνυμία του μεγάλου' πρ6λ.

537d,

όπου

αναφέρεται ως ό πάνυ.

195.

Ο Κλείταρχος δεν μπορεί να εντοπιστεί εύκολα

εξαιτίας συνωνυμίας. Ένας από τους δύο ονομαστούς

σuν<JMJμoυς ήταν ιστορικός που πήρε μέρος στην εκστρα­ τεία του Μ Αλεξάνδρου και έγραψε γι' αυτή, ο άλλος

ήταν γλmσσoλόγoς του 2ου ή lου αι. πΧ από την Αί­ γινα και ασχολήθηκε με τις ιδιορρυθμίες των διαλέκτων.

196.

Ο Αρριανός (Γ,

18)

κάνει λόγο για πυρπόληση

των Πασαργάδων' ο Πλούταρχος (:Αλέξανδρος

38) μιλά

για πυρπόληση της Περσέπολης για εκδίκηση της πυρ­

πόλησης της Αθήνας από τον Ξέρξη.

197. Ο Πολύ6ιος (204-122 πΧ), από τη Μεγαλόπολη της . Πελοποννήοου, ήταν ιστορικός' έγραψε παγκόσμια

318

ΣΧΟΛΙΑ

ιστορία για την περίοδο

220-146 πΧ σε σαράντα 6ι6λία'

από αυτά σώζονται ακέραια τα πέντε πρώτα' από τα άλλα έχουμε αποοπάσματα ή επιτομές. Στο ~o του παρακολουθούμε τους Καρχηδονιακούς πολέμους των Ρωμαίων και τη ωθμιαία διαμόρφωση της ρωμαϊκής

κυριαρχίας στην οικουμένη με την υποταγή της Ελλάδας και των Ελληνιστικών 6ασιλείων.

198. Για τον Εύμαχο, που αναφέρεται εδώ, δεν έχουμε επαρκείς πληροφορίες.

199. Ο Ιερώνυμος ήταν τύραννος των Συρακουσών. 200. Ο Ί1μόθεος ήταν Αθηναίος πολιτικός και στρατη­ γός του 4ου αι. πΧ με μεγάλη στρατιωτική δράση στο πλαίσιο της ιδρυμέvης το

378

πΧ δεύτερης αθηναϊκής

συμμαχίας.

201. Ο

Κόνωνας ήταν Αθηναίος στρατηγός-με στόλο

που είχε ναυπηγηθεί με περσικά χρήματα το

394

π.χ.,

δέκα χρόνια μετά την ήττα των Αθηναίων στον Πελοπον­ νησιακό πόλεμο

(431-404

πΧ), κατανίκησε το στόλο

των Λακεδαιμονίων κοντά στη μικρασιατική Κνίδο και iιστερα, με περσικά χρήματα πάλι, οχύρωσε με τείχη τον Πειραιά.

202.

Για τον Καρύστιο από την Π~αμo δεν έχουμε

επαρκείς πληροφορίες.

203. 204.

Το

403-402

π.χ.

Για τον Κaλλιάδη, που αναφέρεται εδώ, δεν έ­

χουμε επαρκείς πληροφορίες. Πάντως με το όνομα αυ­ τό αναφέρεται στους Δειπvoooφιστάς ένας ποιητής της νέας κωμωδίας.

205.

Ο Δημήτριος ο Πολιορκητής

(337-283

πΧ),

ήταν ονομαστός στρατηγός και πολιτικός των αμέσως

319

ΣXOΛIA

μετά το θάνατο του Μ Αλεξάνδρου "!JlόνON με εντολή του πατέρα του Αντίγονου το

307

πΧ απελευθέρωσε

την Αθήνα και της απέδωσε το πάτριο πολίτευμα' κυρι­ ά(wισε στην Αττική και στην Πελοπόννησο και ανακη­ ρύχτηκε 6ασιλιάς εκστρατεύοντας στην Κύπρο πήρε,

κατά την πολιορκία της Σαλαμίνας, την προσωνυμία

που έχει' το 297 πΧ μπήκε στη Μακεδονία και ανακη­ ρύχτηκε 6ασιλιάς της έχτισε τη Δημητριάδα στη θεσσα­ λική Μαγνησία' τα μεγαλεπή60λα σχέδιά του απέτυχαν

τελικά' αιχμαλωτίστηκε στη Συρία από το Σέλευκο και πέθανε έγκλειστος στο φρούριο της Απάμειας.

206.

Ο Μάχωνας ήταν ποιητής κωμωδιών της λεγό­

μενης νέας κωμωδίας και γραμματικός. Αναφέρεται έgγo του με τον τίτλο λρείαι, που ήταν ουλλογή από σκανδα­ λώδη ανέκδοτα της 6ασιλικής αυλής της Αλεξάνδρειας

και από ανέκδοτα εταιρών' από τα έf!yα του ελάχιστα αποσπάσματα σώζονται.

207.

Ο στίχος είναι παρωδία του στ.

1358

της Μή­

δειας του Ευριπίδη: πρός ταύτα και ΜαιΥαΥ, εί 6ούλει, κάλει, φράση που λέει η Μήδεια στον Ιάσονα' φυσικά γίνεται παιχνίδισμα ανάμεσα στο κύριο όνομα Λέαινα και στο προσηγορικό λέαινα.

208.

Ο Λεοντίσκος ήταν παγκρατιαστής ίσως του

δεύτερου μισού του 50υ αι. πΧ από τη Μεσσήνη της Σικελίας' πίεζε ή έσπαζε τα ακροδάχτυλα των αντιπά­ λων του και τους ανάγκαζε να αποσυρθούν.

209. Ο Αντήνορας ήταν παγκρατιαστής, νικητής στους Ολυμπιακούς αγώνες το 308 πΧ 210. Ο στίχος αυτός ίσως παρωδεί τους στ. 2-3 της 'Ηλέκτρας του Σοφοκλή vVv έκείΥ' έξεατί σοι / παρόvτι 320

ΣΧΟΛΙΑ

λεύσσειν ών πρόθυμος ήσθ' άεί (= τώρα μπορείς, καθώς είσαι εδώ, να δεις εκείνο που ήθελες πάντα), φράση που

λέει ο ανώνυμος παιδαγωγός στο γιο του Αγαμέμνονα Ορέστη, που γυρνά στην πατρίδα του, για να εκδικηθεί το φόνο του πατέρα του.

211.

Δηλαδή, μικρό " ποοό. Η Καρία θεωρούνταν φτω­

212.

Δηλαδή, τη Δήμητρα και την κόρη της Περσε­

χή. φόνη. Η φράση είναι ασυμπλήρωτη.

213.

Τα Κρόνια ήταν γιορτές που τελούνταν κάθε

χρόνο σε διάφορες περιοχές του αρχαίου κόσμου προς

τιμήν του Κρόνου, για να υπάρχει καλή σοδειά, καθώς ο θεός θεωρούνταν πρoσtάτης της σποράς και του θε­

ρισμού' στις γιορτές που στην Αθήνα τελούνταν το μεσο­ καλόκαιρο, με το τέλος των γεωργικών εργασιών, ξεφά­ ντωναν μαζί κύριοι και δούλοι.

214.

Δηλαδή, το 6αθουλωτό Άργος (με πορνικό συμ-

6ολισμό).

215.

Είναι ο στ.

1346

από τη Μήδεια του Ευριπίδη,

όπου ο Ιάσονας απευθύνεται στη Μήδεια. Πάντως το ε­

πίθετο αίσχροποιός χρησιμοποιούνταν για δήλωση σε­ ξουαλικών αποκλίσεων ή ιδιαιτεροτήτων.

216.

Είναι φράση που παραπέμπει στη μη σωζόμενη

τραγωδία Αίολος του Ευριπίδη, που στηρίζεται στην

αιμομει1;ία του Μακαρέα, γιου του Αίολου, με την αδερφή του Κανάκη. Ο Αριστοφάνης στους Βατράχους

(1475)

έχει παρωδήσει επιτυχημένα τη φράση.

217.

Δύσκολα διατηρείται στη μετάφραση το παιχνί­

δισμα με τις λέξεις του πρωτοτύπου λ11διον

-

έλ{iδιoν.

Τα τρία τέταρτα της δεύτερης λέξης δίνουν με αφαίρεση της πρώτης συλλα6ής την πρώτη λέξη.

321

ΣΧΟΛΙΑ

218.

Ο τεχνίτης μιλά για λάδι που είναι απλήρωτο.

Η εταίρα συνειρμικά φέρνει στο νου της το τηγανισμένο ψάρι και 6λέπει το ρούχο της_ να τηγανίζεται.

219.

Το κ\ιριο όνομα παραπέμπει στο αντίστοιχο

προσηγορικό· θαλλός λεγόταν το πράσινο κλαδί, ιδιαίτε­ ρα ευχ~ τροφή για τις κατσίκες.

220.

Ίσως γίνεται παιχνίδισμα με την παροιμιακή

φράση άλλο μέν γλαύξ, άλλο δέ κορώνη φθέγγεται

(=

άλλα λέει η κoυκou6άγια κι άλλα η κουρούνα).

221.

Ο Αριστοφάνης, που αναφέρεται εδώ, είναι ο

ονομαστός Αλεξανδρινός γραμματικός από το Βυζάντιο

(257-180

πΧ). Ήταν διευθυντής της Αλεξανδρινής 6ι-

6λιοθήκης στα χρόνια της 6ασιλείας των Πτολεμαίων Φιλαδέλφου και Φιλοπάτορα· συνέλεξε και κατέταξε τους στίχους πολλών προγενέστερων ποιητών, χώρισε τους πλατωνικούς διαλόγους οε τριλογίες και γενικά πλούτισε την ιστορία της λογοτεχνίας· είναι θεμελιωτής της κριτικής φιλολογίας.

222.

Ο Λυγκέας ήταν ιστορικός και κωμωδοποιός

του 3ου αι. πΧ από τη Σάμο. Μαθήτευσε στην αριστο­ τελική σ,(ολή υπό τον θεόφραστο και έγραψε διάφορα απομνημονεύματα και αποφθέγματα, από τα οποία σώ­ ζονται αποοπάσματα.

223.

Ο Στίλπωνας ήταν φιλόσοφος που δίδαξε στα

Μέγαρα και στην Αθήνα στα τέλη του 4ου και στις αρ­

χές του 3ου αι. πΧ Είχε επηρεαστεί από τον κννικό Διογένη και δίδασκε ότι ύψιστο αγαθό είναι η απάθεια και αυτάρκεια. ΔΕ σώθηκε τίποτε από τα έf!yα του.

224.

Ο Αγάθωνας ήταν Αθηναίος ποιητής δραματι­

κών έf!yων του 5ου aL πΧ Εισήγαγε μερικές καινοτο-

322

ΣXOΛIA

μίες, ιδίως στην αύληση, που περιφρονήθηκαν στην εποχή του· ο Αριστοτέλης τον κατακρίνει για τα εμ6όλψα ά­ σματα που έ6αζε στα έ{r(α του, χωρίς αυτά να έχσυν σχέση με την υπόθεση και την πλοκή τους.

225. Το παρωνύμιο του αναφερόμενου εδώ προσώπου θα προέρχεται ή από την αντοχή του στη μεγάλη οινο­

ποσία ή από τη σεξουαλική ιδιαιτερότητά του, τη λακκο­ πρωκτία.

226.

Κολποφακή είναι κωμική παρετυμολόγηση της

λέξης 6ολ6οφακή (φακές μαγειρεμένες με 6ολ6ούς).

227.

Η ερώτηση, είτε είναι φράση δική της είτε απο­

σπάται από κάποιο λογοτεχνικό έqyo, παραπέμπει στην επαναλαμωνόμενη ομηρική φράση ποίον σε έπος φύ­ yεv έρκος ΌΔΌVΤωγ, (ποιος λόγος ξεφUΓε από το φράγμα των δοντιών σου;).

228.

Το κονίαμα περιείχε πολλές μικρές πέτρες, 'lΠ!­

φίδες, που τις χρησιμοποιούσαν συχνά οι δικαστές για ψήφους κατά τις ψη<Ροφορίες.

229.

Για τον Αριστόδημο, που αναφέρεται εδώ, δεν

έχουμε επαρκείς πληροφορίες.

230. (=

Στο άσεμνο παιχνίδισμα που γίνεται ο Λύκος

ο δούλος) και ο Ελεύθερος

(=

ο στρατιώτης) ταυτίζο­

νται με αντίστοιχους ποταμούς της Φοινίκης, της Μ Ασίας και άλλων περιοχών.

231. Υπαινιγμός σε

μαστίγωμά του με μαστίγιο καμω­

μένο από δέρμα μοσχαριού.

232.

Ίσως είναι άσεμνος υπαινιγμός με την έννοια

«μην προσέχεις τη μορφή, αλλά απόλαυσε το σώμα», αφού το oooιαστιm Υραίς" του πρωτοτύπου σήμαινε παράλληλα και την πέτσα που πιάνει στην επιφάνεια το 6ρασμένο γάλα και τη γριά

323

ΣΧΟΛΙΑ

Δηλαδή δεν πρόκειται να τα αντικαταστήσεις

233.

με ίσης αξίας ποτήρια.

234. Παιχνίδισμα με τη

λέξη ύστέρα, που αναφέρεται

6έ6αια στην εταίρα που ήρθε αργότερα, αλλά και παρα­ πέμπει στο ύστερον, δηλαδή σε ό,τι &γαίνει από τη μή­ τρα μετά το έμ6ρυο, στον πλακούντα.

. 235. Υπαινιγμός ίσως στο ότι δεν της έστειλε χρήμα­ τα' ίσως όμως να εννοεί και τη λάσπη που υπήρχε στο δρόμο. Η θαίδα ήταν εταίρα χορεύτρια του 4ου αι.

236.

π.χ. Είχε πολλούς θαυμαστές στην Αθήνα, ανάμεσά τους και το Μένανδρο' ο Μ Αλέξανδρος την είχε πά­

ρει μαζί του στην εκστρατεία του' μετά το θάνατο του στρατηλάτη εγκαταστάθηκε στην Αλεξάνδρεια, όπου πα­ ντρεύτηκε το 6ασιλι.ά Πτολεμαίο και απόκτησε μαζί του τρία παιδιά.

237.

Η φράση είναι από τη Μήδεια (στ.

1385)

του

Ευριπίδη και τη λέει η Μήδεια στον Ιάσονα, αλλά στη μετάφραση δεν μπορεί να διατηρηθεί το παιχνίδισμα

που γίνεται μεταξύ των δοτικών Αίγεί

- αίγί,

που ομοη­

χούν' δηλαδή η φράση εννοεί ότι πηγαίνει το υποκείμενο στον Αιγέα, αλλ' ακούγεται σαν να πηγαίνει σε αίγα, σε

κατσίκα.

238.

Η εταίρα εννοεί πληγές, ο δούλος εννοούσε γυ­

ναίκες.

239.

Το παιχνίδισμα που γίνεται με τα ονόματα των

δυο μεγάλων καλλιτεχνών δεν μπορεί να διατηρηθεί στη

μετάφραση' από ετυμολογική άποψη, το όνομα Πραξι­ τέλης (από τα θέματα του ρ. πράπω και του 000. τέ­

λος) σημαίνει αυτόν που παίρνει αμοι6ή -κι αυτό ταιρι-

324

ΣΧΟΛΙΑ

«ζει με την εταίeα- και το όνομα Φειδίας (πρ6λ. φεί­

δομαι = οικονομώ) σημαίνει το φειδωλό~ τον τσιγκούτη -κι αυτό ταιριάζει με τον ανώνυμο συνομιλητή της ε­ ταίρας. Ο Πραξιτέλης ήταν σημαντικός γλύπτης του 4ου αι.

πχ, ίσως Αθηναίος εργάστηκε στην Αθήνα' παρέστησε τους θεούς με μεγαλύτερη απλότητα και γλυκύτητα' από

τα σπουδαιότερα έqyα του ήταν ο Ερμής της Ολυμπίας, ο σαυροκτόνος Απόλλωνας, η Κνιδία Αφροδίτη κ.ά.

Ο Φειδίας

(500-420 πΧ πφπου) ήταν

ίσως ο μεγα­

λύτερος γλύπτης της αρχαιότητας εργάστηκε στην Α­ κρόπολη της Αθήνας στα χρόνια _του Περικλή για τη ζωφόρο του Παρθενώνα, για το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς και άλλα, και στην Ολυμπία, όπου κατα­

σκεύασε το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία' φιλοτέχνη­ σε και άλλα αξιόλογα έ(ΖΥα.

240. 241.

Δημοσθένης, Κατά :Ανδροτίωνος, 22~

56.

Για τις αναφερόμενες εδώ εταίρες Σινώπη και

Φαινοοτράτη δεν έχουμε επαρκείς πληροφορίες. Πάντως από το όνομα της πρώτης προήλθε το ρ. oιvω~ω (= φέρομαι σαν πόρνη).

242. 243.

Ο Ηρόδικος ήταν γραμματικός του 10υ αι. πΧ

Ο Κράτης από τη Μαλλό της μικρασιατικής

Κιλικίας ήταν φιλόσοφος και γραμματικός του 2ου αι. πΧ Υπήρξε αντίπαλος του Αρίσταρχου και ίδρυσε δική του σχολή στη μικρασιατική Πέ(ΖΥαμο' είναι ο πρώτος που δέχτηκε . τον όρο κριτικός αντί του γραμματικός.

244.

Η Ά6υδος κατά την αναφερόμενη περίοδο 6ρι­

σκόταν σε παρακμή, «είχε γεράσει»' έτσι εξηγείται η

325

ΣΧΟΛΙΑ

προσωνυμία με το όνομα της άλλοτε ακμαίας πόλης

του Ελλησπόντου της εταίρας Σινώπης.

245.

Για τον Καλλικράτη, που αναφέρεται εδώ, δεν

έχουμε επαρκείς πληροφορίες.

246.

Το

324

πΧ, ο Μακεδόνας θησαυροφύλακας

του Αλέξανδρου Άρπαλος έφτασε με κλεμμένα χρήματα στην Αθήνα' τότε δημιουργήθηκαν πολλές υπΟψίες δια­ φθοράς μ' αυτά πολιτικών, χωρίς να εξαιρείται και ο ε­

πικεφαλής της αντιμακεδονικής παράταξης Δημοσθένης.

247. 248.

Η Ρωσσός ήταν πόλη της Συρίας. Ο Αγήνας, που αναφέρεται εδώ, είναι πρόσωπο

άγνωστο' ίσως ήταν μεγαλέμπορος.

249. 250.

Στο χωρίο

567c.

Λυκούργος, Κατά Λεωκράτm,ς-

Λυκούργος

(390-324

17.

Ο Αθηναίος

πΧ.) ήταν πολιτικός και ρήτορας

του 4ου αι. πΧ. Άσκησε επί σειρά ετών δημόσια αξιώ­ ματα, κυρίως διαχειρίστηκε τα οικονομικά της πόλης, ως εκπρόσωπος της φιλομακεδονικής παράταξης. Ήταν αυτός που φρόντισε για την ανοικοδόμηση του θεάτρου του Διονύσου και για την τοποθέτηση στο χώρο αυτό

των αγαλμάτων των τριών μεγάλων τραγικών (με δική του πρωτο6ουλία μάλιστα συντάχθηκε επίσημο αντίγρα­ φο των ποιητικών έργων τους). Ως ρήτορας ανέλα6ε κυρίως ρόλους κατηγόρου σε δικαστήρια. Από τους λό­ γους του σώζεται μόνο ο Κατά Λεωκράτοις:

251.

Βλ. παραπάνω,

582e.

252~ Κατά το γραμματικό Αρποκρατίωνα του 2ου αι. μΧ., είχε το παρωνύμιο αυτό διά τό έξωθεν εύμορ­ φοτέραν εναι

253.

(=

επειδή εξωτερικά ήταν πιο όμορφη).

Δηλαδή των Νεμέων, μιας από τις τέσσερις με-

326

ΣΧΟΛΙΑ

γαλύtερες πανελλήνιες γιορτές που τελούνταν στη Νεμέα της περιοχής Κορίνθου-Άργους.

254.

Ο Νικόστρατος ήταν ποιητής κωμωδιών, της

μέσης ή της νέας κωμωδίας ο πρώτος από τους δυο O'UνόΜιμους ήταν ένας από τους τρεις γιους του Αριστο­ φάνη.

255.

Ο Ερατοσθένης

(275-195

πΧ.) σπούδασε φιλο­

σοφία στην Αθήνα "και με πρόσκληση του 6ασιλιά Πτολε­ μαίου Γ του E'UE(J'(έτη ανέλα6ε τη διεύθννση της Α}4,αν­ δρινής 6ι6λιοθήκης ασχολήθηκε σχεδόν με όλα τα είδη των επιστημών και ονομάστηκε ΠΈVΤαθλoς (δηλαδή πρω­ ταθλητής σε πέντε αγωνίσματα στίΟΟυ)' λέγεται ότι εί­

ναι ο πρώτος που ονομάστηκε φιλόλογος (δηλαδή φίλος της γνώσης)' υπήρξε θεμελιωτής της επιστημονικής γεω­ γραφίας το μεγάλο έι]γο του πάντως Γεωγραφικά με

φυσική και μαθηματική γεωγραφία και χωρογραφία δε σώζεται' έγραψε ακόμη μια ΧρονοΥραφία, όπου στήριζε τη '1J1OVoλoγία σε αστρονομικές και μαθηματικές έρευνες,

~ Καταλόy~, έι]γο αστρονομικό και μυθολογικό, στο οποίο είχε συγκεντρώσει τους μύθους αρχαίων συγ­ γραφέων για αστέρες και αστερίσκους (ένα έf!YΟ με τίτ­ λο Καταστερωμοί φαίνεται ότι 6ασιζόταν στο αστρονο­

μικό και μυθολογικό έf!YΟ του Ερατοσθένη)' έγραψε α­ κόμη ένα έπος μικρό, τον Έρμη, και μια ονομαστή ελε­ γεία, την Ήριyόvη.

256.

Ο Επίκουρος

(342-268

π.Χ) ήταν Αθηναίος

φιλόσοφος δίδαξε αρχικά στη Μυτιλήνη και στη Λάμψα­ κο και το

304 πΧ

ίδρυσε φιλοσοφική σχολή στην Αθή­

να σ' έναν κήπο που αγόρασε και όπου έζησε ως το θάνατό του απλή, λιτή και ήρεμη ζωή' η σχολή του με

327

ΣΧΟΛΙΑ

δεκατέοοερις διαδόχους διατηρήθηκε στην Αθήνα για

227

χρόνια και για πολύ περισσότερο σε άλλες πόλεις.

Από τα έq'yα του σώθηκαν μια σύνοψη της διδασκαλίας του με

44

μικρές υποδείξεις, μερικά αξιόλογα αποοπά­

σματα από το έq'yo του Περί φύσεως, που αποτελούνταν

από τριάντα 6ι6λία, και τρεις επιστολές. Ο Επίκουρος Ότη φιλοοοφία του ακολουθεί το υλιστικό σύστημα του Δημόκριτου και επιδιώκει να αναγάγει όλα τα φαινόμενα σε φυσικές αιτίες, ώστε η γνώση της φύσης να ελευθερώ­ σει τον άνθρωπο από προκαταλήψεις εξάλλου, αν και

στοιχίζεται με την ηδονιστική φιλοοοφία της Κυρηναϊκής σχολής, διαφοροποιείται από αυτή στο ότι δε 6λέπει την ηδονή σαν πρόσκαιρο αγαθό, αλλά σαν διαδικασία ζωής που οδηγεί στην απαλλαγή από τον πόνο.

257. Ο

'Πμωνας, από το Φλιούντα της Πελοποννήσου,

ήταν σκεπτικιστής φιλόσοφος και ποιητής που άκμασε στα μέσα του 3ου αι. πΧ Σύνθεσε σε τρία 6ι6λία τους ΣίλλoVς, που είναι έq'yo προδρομικού σατιρικού είδους -η σάτιρα είναι είδος που αναπτύχθηκε κυρίως από τους Ρωμαίσυς- και μ' αυτό, στον τύπο παρωδίας των

ομηρικών επών, έκανε επίθεση κατά των δογματικών φιλοσόφων. Σώζονται μόνο αποοπάσματα από αυτό το έq'yo.

258.

Ο Απελλής ήταν ο πιο ονομαστός ζωγράφος

της αρχαιότητας άκμασε κατά τον

40

αι. πΧ και κα­

ταγόταν από την Έφεσο (ή την Κολοφώνα ή την Κω)· χρησιμοποιούσε τη μέθοδο της εγκαυστικής ήταν πολύ ικανός στο σχέδιο και στο συνδυασμό των χρωμάτων, και η τεχνοτροπία του ήταν αυστηρή.

259. Ξενοφών,

Aπoμvφovεύματα,

328

3, 2, 1. Το κείμενο

ΣΧΟΛΙΑ

όμως του Ξενοφώντα είναι πολύ διαφοροποιημένο. Ο Ξενοφώντας

(431-355

πΧ) ήταν Αθηναίος ιστορικός.

Παeακoλoύθησε πηγαίνοντας στις Σάρδεις την εκστρα­

τεία του Πέρση σατράπη Κύρου εναντίον του αδερφού του 6ασιλιά Αρταξέρξη' όταν ο Κύρος σκοτώθηκε, ο Ξε­

νοφώντας σιγά σιγά διαμορφώθηκε σε στρατιωτικό ηγέ­ τη, που ανέλα6ε τη δύσκολη επιστροφή των μυρίων, δη­ λαδή των πάνω από δέκα χιλιάδες Ελλήνων . μ.ισθοφόρων του Κύρου, σε ελληνικές περιοχές της Μ ΑώΊζ 6οήθησε το θράκα Σεύθη να επανακτήσει το πατρικό του 6ασίλεw

και παeέδωσε το εκστρατευτικό σώμα των μυρίων στο Σπαρτιάτη στρατηγό θί6ρωνα' εξορισμένος από τους Αθηναίους, πήγε με τους Σπαρτιατες και ακολούθησε

το 6ασιλιά τους Αγησίλαο στην εκστρατεία του στη Μ Ασία: κατά την επιστροφή τους πολέμησε εναντίον του

συνασπισμού Βοιωτών και Αθηναίων στη μάχη της Κο­ ρώνειας το

394

π.χ., και σε ανταμοι6ή οι Σπαρτιάτες

του έδωσαν ένα κτψα κοντά στην Ολυμπία, όπου έγραψε

τα περισσότερα έ{r(α του' όταν διώχτηκε από εκεί από τους Ηλείους μετά τη μάχη στα Λεύκτρα το

371,

μετοί­

κησε στην Κόρινθο. Σώζονται δεκαπέντε έργα του: η

Κύρου άVΆ6ασις, τα Βλληνικά (ελληνική ιστορία από το

411

ως το

362 π.χ.), η Κύρου παιδεία (ίσως το

πρώ­

το ιστορικό μυθιστόρημα), τα 'Απομνημονεύματα (όπου υπερασπίζεται και προ6άλλει την προσωπικότητα του

δασκάλου του Σωκράτη), ο i\.yησiλaoς (μονογραφία για τον ομώνυμο Σπαρτιάτη 6ασιλιά), η 'Aπoλoyiα Σωκρά­ τοις, το Συμπόσιον, ο Οίκονομικός (έ{r(o για την οικια­

κή οικονομία), ο Ιέρων (ανάλυση των πλεονεκτημάτων και των μειονεκτημάτων της τυραννίδας), η Αακεδαιμο-

329

ΣΧΟΛΙΑ

w'ων πολιτεία, οι Πόροι ή περί προσόδων, ο 1ππαρχι­ κός, το Περί iππικijς, ο KtfV1JΎEτrκός και η :4ΘΗVΑΊΩΝ πολιτεία.

260.

Αντί της γραφής οίκέτov έχει προταθεί το 1κέ­

του, που παραπέμπει στο Συρακούσιο πυθαγόρειο φιλό­ σοφο του 5ου αι πΧ

261.

Ο Νυμφόδωρος ήταν ιστορικός του 3ου αι πΧ

από τις Συρακούσες της Σικελίας. Από τα έgyα του σώζονται μόνο αποσπάσματα.

262. Ο

Στράττης ήταν ποιητής κωμωδιών του τέλους

του 5ου αι και των ιJ.f!Xών του 4ου αι πΧ Από τις κω­ μωδίες του σώζονται μόνο οι τίτλοι και μερικά αποσπά­ σματα.

263.

Ο Αριστοτέλης

(384-322

πΧ) από τα Στάγιρα

της Χαλκιδικής είναι ένας από τους μεγαλύτερους φιλο­

σόφους της ιJ.f!Xαιότητας μαθήτευσε είκοσι χρόνια στην πλατωνική Ακαδημία· όταν η σχολή πέρασε στα χέρια του Σπεύσιππου, ανεψιού του ID.άτωνα, ο Αριστοτέλης πήγε οτο φίλο του Ερμεία, κυ6ερνήτη του Αταρνέα της μικρασιατικής Μυσίας από εκεί πέρασε στη Μυτιλήνη

της Λέσ60υ και δυο χρόνια αργότερα δέχτηκε την πρό­ ταση του ωσιλιά της Μακεδονίας Φίλιππου Β' να ανα­ λάσει τη διαπαιδαγώγηση του γιου του Αλέξανδρου, που ήταν τότε δεκατριών ετώΥ στη μακεδονική αυλή έ­ μεινε οκτώ χρόνια. όταν ο Αλέξανδρος ξεκίνησε για την

εκστρατεία του στην Ασία, ο Αριστοτέλης πήγε στην Αθήνα και ίδρυσε φιλοσοφική σχολή που ονομάστηκε Περιπατητική ή .Λύκειο, και δίδαξε δεκατρία χρόνια. το πρωί συζητούσε με λίγους προχωρημένους σπουδαστές για μεγάλα φιλοσοφικά θέματα περπατώντας στο γυμνα-

330

\ \

ΣΧΟΛΙΑ \

στήριο κάτω από τις σκιές των δέντρων, και το aπό­ γευμα έκανε διαλέξεις για ρητορική και φιλοσοφία σε ευρύτερο ακροατήριο. μετά το θάνατο του Aλiξανδρoυ,

αντψ.ετωπίζοντας εχθρικές ενέργειες εναντίον του στην Αθήνα, έφυγε, «για να γλιτώσει τους Αθηναίους από το

να κάνουν για δεύτερη φορά αδίκημα εναντίον της φι­ λοσοφίας» (κάνοντας υπαινιγμό στη θανάτωση του φιλο­

σόφου Σωκ{xiτη), και πήγε στη Χαλκίδα της Εύ6οιοζ, όπου και πέθανε τον επόμενο χρόνο. Ο Αριστοτέλης

υπήρξε πολυγραφότατος ασχολήθηκε με όλα τα είδη των γνΏΣΕΩV από τα έq'fα του δε σώθηκαν όσα σε δια­ λσγική μορφή (κατά μίμηση του Πλάτωνα) έγραψε για το ευρύ κοινό, ενώ σώθηκαν ~ έχουν εξειδικευμένο

επιστημονικό ενδιαφέρον. Τα συγγράμματά του μπορούν να διαιρεθούν σε τέσσερις κατηγορίες: λσΥικά, μεταφυ­

σικά, φοοιογνωστικά, ηθικά.

264.

Ο Πλάτωνας

(428-348

πΧ.) είναι ο μεγάλος

Α&ηναίος φιλόσοφος, μα&ητής του Σωκράτη και ιδρυτής δικής του φιλοσοφικής
ελπίδα να εφαρμόσει τις φιλοσοφικές ιδέες του στις Συ­ ρακούσες, πείθοντας τους τυράννους της πόλης αυτής

Διovύσιoυς Α' και Β', επειδή είχε τη γνώμη ότι οι πο­ λιτείες της εποχής του δε θα ευτυχήσουν, αν δεν τις κυ-

6ερνήσουν οι φιλόσοφοι ή αν δε φιλοσοφήσουν αυτοί που τις κυδερνούν. Ο Πλάτωνας έγραψε πολλά έ{!'(α σε διαλογική μορφή. σε όλα σταθερό κύριο πρόαοπο είναι

ο Σωκ{xiτης, εκτός από τους Νόμους, έι!Υο της γεροντικής

331

ΣΧΟΛΙΑ

ηλικίας του, στους οποίους τη θέση αυτή έχει ένας ανώ­ νυμος Αθηναίος. Τα έννα του αργότερα ο νεσπυθαγόρειος θράσuλλoς τα κατέταξε σε εννέα «τετραλογίες» με την

ακόλουθη σειρά: Εύθύφρων, MOλoyiα Σωκράτot.ς', Κρί­ των, Φαίδωv - Κρατύ~, Θεαίτητος, Σoquπή;, Πολιτικός

- ΠαρμεVΊΔης,

Φίλη6ος, ΣVΜΠόoιov, Φαίδρος

- iUκι6ιά­ δης Α: iUκι6ιάδης Β: 'Ίππαρχος, (:Avτ]εραoται - θεά­ γης, Xaρμίδης, Λάχης, Λύσις Γοργίας, Μένων

Mε'Vέξενoς

-

-

- Εύθύδημος, ΠρωταΥόρας,

1ππίας μείζων, 1ππίας έλάσσων, ·Ιων,

Κλειτοφών, Πολιτεία, Πμαιος, Κριτίας

-

Μίνως, Νόμοι, 'Eπιvoμίς, 'Επιστολαί.

265.

Ο Στησίμ6ροτος ήταν σοφιστής από τη Θάσο

που έζησε στα χρόνια του Κίμωνα και έγραψε για την ομηρική ποίηση, το θουκυδίδη και τον Περικλή, έργα που δε σώζονται.

266.

Ο AντισθέVΗς

(444-370

πΧ.) καταγόταν από

την Αθήνα και επηρεάστηκε πολύ από το Σωκράτη.

μετά το θάνατο του τελευταίου ίδρυσε φιλοσοφική σχολή στο γυμναστήριο του Κυνοσάργους· έγραψε διαλόγους,

που δε σώθηκαν, και δίδασκε ότι ο άνθρωπος πρέπει να ηθικοποιείται με τη λογική, ότι πρέπει να επιδιώκεται η εσωτερική ελευθερία με ανεξαρτησία από καθετί το εξω­ τερικό και ότι ο άνθρωπος πρέπει να γυρίσει στην α­ πλότητα της φυσικής κατάστασης μ' αυτές τις θέσεις έγινε ιδρυτής της κυνικής φιλοσοφίας.

267.

Ο Πυθαίνετος ήταν ιστοριογράφος του 4ου αι.

πΧ

268.

Ο Περίανδρος

(668-585

πΧ. περίπου) ήταν τύ­

ραννος της Κορίνθου επί σαράντα χρόνια και ένας από τους επτά σοφούς άσκησε αξιόλογη εσωτερική και εξω-

332

ΣΧΟΛΙΑ

\

τερική πολιτική, και στα χρόνια του η Κόρινθος έφτασε σε μεγάλη ακμή.

269. Ο Προκλής,

που αναφέρεται εδώ, ήταν ά{>χοντας

της Επιδαύρου. Ο Ηρόδοτος (Γ,

50-52 και Ε, 92) ιστορεί

τη σχέση του Περίανδρου και της Μέλισσας και την τελική θανάτωση της δεύτερης από τον πρώτο για λό­ γους ζηλοτυπίας.

270.

Ο Πύρρος

(318-272

π.Χ) ήταν 6ασιλιάς της

Ηπείρου· πήρε μέρος στις εμφύλιες διαμάχες του 3ου αι. π.χ., που ακολούθησαν το θάνατο του Μ Αλεξάνδρου· το

280

πΧ νίκησε τους Ρωμαίους στην Ηράκλεια, κα­

λεσμένος από τους Ταραντίνους, αλλ' είχε μεγάλες απώ­

λειες. (Από το γεγονός αυτό προήλθε ο όρος <<Πύρρεια νίκη» για περιπτώσεις νίκης που ζημιώνει το νικητή)· ακολούθως διαπεραιώθηκε στη Σικελία για ενίσχυση

των Συρακούσιων κατά των Καρχηδόνιων και για κά­ ποιο διάστημα έγινε ηγέτης της Σικελικής ομοσπονδί­ ας διώχτηκε όμως και από εκεί εξαιτίας της αυταρχι­

κής διοίκησής του γύρισε στον Τάραντα και το

275

πΧ νικήθηκε από τους Ρωμαίους ξαναγύρισε τότε στην Ήπειρο, ξαναπήρε μέρος στις εμφύλιες ελλαδικές δια­ μάχες και τελικά σκοτώθηκε στο Άργος από κεραμίδι που έριξε στο κεφάλι του μια γυναίκα της πόλης αυτής.

Πάντως ο Πύρρος, που αναφέρεται εδώ, είναι εγγονός του Πύρρου που σχολιάστηκε παραπάνω.

271.

Η λέξη έρμαιον του αρχαίου κειμένου σημαίνει

το δώρο του θεού Ερμή, την απροσδόκητη τύχη, το ανέλπιστο κέρδος.

272.

Στην αρχαία ελληνική γλόxJσα πολλά ονόματα

ζώων έχουν τον ίδιο τύπο στο αρσενικό και θηλυκό γέ-

333

1:ΧΟΛΙΑ

/

J

/

νος, είναι τα λεγόμενα έπίκoιvα (ο, η άρκτος, ο, η α.λώ­ πηξ, ο, η 60uς κ.ά.).

273.

Ο τρυγέρανος ήταν ένα άγνωστο είδος ζώου ή

πτηνού.

274.

Ίσως το έqyo του Ήοίοι αποτελούσε παρωδία

του έργου Ήοίαι που αποδιδόταν στον επικό Ησίοδο.

. 275.

Ο Νικαίνετος ήταν επικός ποιητής του δεύτερου

μισού του 3ου αι. πΧ Τα ΈVΓΑ του δεν έχουν σωθεί. 276. Ο Κλέαρχος ίσως αναφέρεται σε κουτσομπολιό του Πλούταρχου, ότι ο Επαμεινώνδας, ενώ είχε αeνηθεί στο φίλο του Πελοπίδα να χαρίσει τη ζωή ενός κατα­ δικασμένου, άλλαξε γνώμη, όταν τον πλησίασε με κολα­ κευτικά λόγια η γυναίκα του καταδικασμένου.

277. Για τον Ευθία,

που αναφέρεται εδώ, δεν έχουμε

επαρκείς πληροφορίες.

278. Οι Σάτυροι,

μαζί με τους Σιληνούς, τις μαινάδες

και άλλες θεότητες των δασών, ανήκαν στην ακολουθία του θεού Δι.όνυοου.

279.

Ο δρόμος των Τριπόδων άρχιζε από το κέντρο

της Αθήνας και πήγαινε στην ανατολική είοοδο του θεάτρου.

280.

.

Ο Πλούταρχος λέει ότι το άγαλμα της Φρύνης

ήταν επιχρυσωμένο· και ο Αιλιανός (Ποικίλη ίστορία,

32)

9,

λέει ότι για την κατασκευή του αγάλματος της

Φρ{Μ]ς πλήρωσαν μόνο οι πιο ελευθεριάζοντες Έλληνες. Για τον κυνικό Κράτη, που αναφέρεται εδώ

281. (και στο

282. 60

422c),

δεν έχουμε επαρκείς πληροφορίες.

Ο Αλκέτας ήταν 6ασιλιάς της Μακεδονίας τον

αι. πΧ.

283.

Για τον Καλλίοτρατο δεν έχουμε επαρκείς πλη­

ροφορίες.

334

"\

ΣΧΟΛΙΑ

284~ Ο Αριστογείτονας, ρήτορας του 4ου αι. πχ, ήταν δια6όητος στην Αθήνα για τις συκoφαvτίες του' ο Δημοοθένης έγραψε δυο λόγους εναvτίoν του.

285.

Πρόκειται πιθανότατα για το Διόδωρο από την

Αθήνα, ταξιδιωτικό συγγραφέα που άκμασε περί το

300 πΧ 286. Ο Αναξψ.ένης από την Λάμψ<χκο

ήταν ιστορικός

και ρητοροδιδάσκαλος του 4ου αι. πΧ

287. Ο

Ποσείδιππος ήταν ποιητής κωμωδιών της λε­

-yόμεvης νέας κωμωδίας από την Κασσάνδρεια της Μα­ κεδονίας, του 3ου αι. πΧ Αναφέρονται σαράvτα έ(rια του, αλλά μόνο αποσπάσματά τους σώζovται.

288.

Η Ηλιαία ήταν λαϊκό δικαστήριο της Αθήνας­

είχε θεσπιστεί από το Σόλωνα τον

60

αι. πΧ., διεύρυνε

τις αρμοδιότητές του σε δάρος του Αρείου πάγου με τη μεταρρύθμιση του Εφιάλτη και έγινε παvτoδύναμo στα

χρόνια του Περικλή' αποτελούνταν από

6.000

δικαστές,

που δίκαζαν κατά τμήματα' εκλέγovταν με κλήρο

600

από καθεμιά από τις δέκα αττικές φυλές. Ο όρος ετυμο­ λογείται από το ρ. άλίζω

(=

συγκεvτρώνω) και αρχικά

σήμαινε τη συνάθροιση του λαού.

289. Ο Δημάδης (380-320 πΧ) ήταν Αθηναίος ρήτο­ ρας και ανήκε στην παράταξη των μακεδoνιζόvτων, αλ­

λά θανατώθηκε από το Μακεδόνα Κάσ(σ)ανδρο, επει­ δή είχε γράψει επιστολή σε Οάρος του προς το οασιλιά Avτίγoνo στη Συρία.

290. Ο

Βίωνας ο Βορυσθενίτης ήταν κυνικός φιλόσο­

φος του 4ου και 30υ αι. πΧ., μαθητής του Θεόφραστου και μεγάλος σατιριστής διακωμώδησε σπουδαίους φιλο­

σόφους, γραμματικούς και μουσικούς με δηκτικό ύφος.

335

ΣΧΟΛΙΑ

291. Για το Νικία από τη Νίκαια δεν έχουμε

/

Ι

επαρκείς

πληροφορίες.

292.

Το στάσιμο είναι οργανικό τμήμα της δομής

μιας αρχαίας ελληνικής τραγωδίας ακολουθεί πάντοτε

ένα επεισόδιο, δηλαδή ένα τμήμα του έργου στο οποίο -Υίνεται διάλογος μεταξύ πρoσώπων-ηθoπoιώv το στά­

σψο απαγγέλλεται ή ψάλλεται από το χορό της τραγω­ δίας, που είναι χωρισμένος σε δυο ημιχόρια' το λυρικό περιεχόμενο του στασίμου εκτελείται με σύστημα στρο­

φών και αντιστροφών από τα δυο ημιχόρια και συχνά με επωδούς, που εκτελούσαν από κοινού τα μέλη του χορού ή αποτελούσε δικαιοδοσία του κορυφαίου του.

293. Δημοσθένης, Κατά Νεαίρας 21. 294. Ο Κέφαλος ήταν Αθηναίος πολιτικός και ρήτορας του 400 αι. πΧ Είχε τη μεγαλύτερη επιρροή από όλους τους δημοκρατικούς πολιτικούς μετά τον Πελοποννη­ σιακό πόλεμο υπήρξε από τους κυριότερους ιδρυτές της Β' Αθηναϊκής συμμαχίας και στη διαμάχη θη6αίων-Λα­ κεδαιμονίων πρότεινε την υποστήριξη των πρώτων.

295.

Ο Αλκιδάμας, από την Ελαία της Μ Ασίας,

ήταν ρήτορας και κοινωνιολόγος του 5ου/4οο αι. π.χ. Δίδασκε την τέχνη της ομιλίας χωρίς προπαρασκευή (έξ

ύπο-Υείου λέγειν) και έλεγε ότι έλεvθέρoVς άφiίκε πάν­ τας θεός, oύδέvα δούλον ή φύσις πεποίηκε. Από τα έρ­ γα του ελάχιστα αποσπάσματα έχουν σωθεί.

296. Ο

Φιλωνίδης ήταν Αθηναίος ποιητής κωμΩΔΙΏV

ανήκε στη λεγόμενη αρχαία κωμωδία και ήταν σύγχρο­

νος με τον Αριστοφάνη' από τα έr!Yα του δεν έχει σω­ θεί σχεδόν τίποτε.

297.

Δηλαδή, εξαιτίας του θεού ffioύtoυ.

336

ΣΧΟΛΙΑ

298.

Πρόκειται -Υια το Δημήτριο τον Πολιορκητή,

«τελευταίο στη διαδοχή» του Μ Αλεξάνδρου.

299.

Ο Νικόλαος από τη Δαμασκό ήταν ιστορικός

και φιλόσοφος του lου αL πΧ από τη Δαμασκό της Συρίας ήταν πολυμαθέστατος και πολυγράφος ανάμεσα στα έ{r(α. του συγκαταλέγεται και μια γενική ιστορία σε

114 6ι6λία' από αυτά ελάχιστα σώθηκαν. 300. Ο Φύλαρχος, από τη Ναύκρατη της

Αιγύπτου,

ήταν ιστορικός του 2ου αL πΧ και έζησε στη Σικυώνα και στην Αθήνα' έγραψε ένα μεγάλο ιστορικό έ{rγo σε

είκοσι οκτώ 6ι6λία, στο οποίο εξιστορούσε τα γεγονότα της πεντηκονταετίας

272-221

πΧ' μόνο ελάΧWΤα απο­

σπάσματα α1>ζονται από το μεγάλο αυτό έ{rγo, που το χρησιμοποίησε και ο ID..oύταρxoς.

301.

Ο Δίυλλος

(330-290

πΧ) ήταν ιστορικός από

την Αθήνα' είχε γράψει ένα χρονικό της περιόδου

297

357-

πχ, δηλαδή από τον λεγόμενο Φωκικό πόλεμο ως

το θάνατο του 6ασιλιά της Μακεδονίας Κάσσανδρου.

302. Για το Στέφανο, που

αναφέρεται εδώ, δεν έχουμε

επαρκείς πληροφορίες.

303. Είναι γνωστός ο ερωτικός δεσμός που διατηρού­ σε ο ρήτορας Λυσίας, αν και έγγαμος, με τη Μετάνειρα, δούλη Κορίνθιας πορνοΟοσκού.

304.

Για τον Αθηναίο ποιητή Ξενοκλείδη δεν έχουμε

επαρκείς πληροφορίες.

305.

Η Αιγίλια ήταν δήμος της Αττικής, απέναντι

από τη Σαλαμίνα.

306. 307. 308.

Δημοσθένης, Κατά Νεαίρας, Δημοσθένης, Κατά Νεαίρας,

50. 116.

Αλώα ήταν αττική γιορτή στο τέλος του φθινο-

337

ΣΧΟΛΙΑ

πώρου· γινόταν πομπή από την Αθήνα στην Ελευσίνα, λαϊκές δι.ασκεδάσεις για πολλές ημέρες και τψούνταν η Αλώαινα ή Αλωάδα Δήμητρα, θεά των καρπών της γης,

ο Διόνυσος, θεός του κρασιού, και ο λεγόμενος Φuτάλ­ μιας Ποοειδώνας.

. 309.

Για το Μενέτορα, που αναφέρεται εδώ, δεν έ­

χουμε επαρκείς πληροφορίες.

310.

Ο A(rι.ίλσχoς, γεννημένος γύρω στο

700

π.Χ

στην Πάρα, πήγε αρχικά να εγκατασταθεί στη Θάσο, αλλά δεν μπόρεσε να παραμείνει εκε~ περιπλανήθηκε σε διάφορα μέρη και ξαναγύρισε στην πατρίδα' του, για να σχοτωθεί τελικά πολεμώντας στη Νάξο. Η ποιητική

φήμη του ήταν μεγάλη -δε δίστασαν κάποιοι να τον ανεΟΟσουν στο ίδιο ποιητικό ωθρο με τον Όμηρο, τον Πίνδαρο και το Σοφοκλή. Ο A(rι.ίλoχoς οδήγησε την ι­

αμ6ική ποίηση σε μεγάλα επιτεύγματα, χρησιμoπoιώvtας ποικίλες μετρικές μορφές και σχολιάζοντας τα διάφορα

δεδομένα του κοινωνικού 6ίου· η παράδοση αναφέρει ότι η καυστικότητα των στίχων του οδήγησε σε αυτο­ κτονία το Λυκάμ6η και την οικογένειά του, όταν αυτός αθέτησε την υπόσχεση που είχε δώσει στον ποιητή, ότι θα του δώσει ως γυναίκα του την κόρη του ΝεοΟούλη. Από τα ποιήματά του, που ήταν γραμμένα στην παλιά ιωνική διάλεκτο, σώζονται μόνο μικρά αποσπάσματα.

311.

Ο Ποσειδώνιος

(135-51

π.χ.) ήταν φιλόσοφος

από την Απάμεια της Συρίας, αλλά αναφέρεται ως Ρόδιος

εξαιτίας της μακρόχρονης παραμονής του στη Ρόδο και της ανάληψης της διεύθυνσης της εκεί φιλοσοφικής σχο­ λής των στωικών· μαθήτευσε στην Αθήνα στο στωικό Παναίτιο· έκανε πολλά ταξίδια στη δυτική Ευρώπη και

338

ΣΧΟΛΙΑ

είχε καλές σχέσεις με ονομαστούς Ρωμαίους (τον Κικέ­ ρωνα, τον Πομπήιο κ.ά.)' έγραψε πολλές φιλοοοφικές πραγματείες, μαθψατικά και αστρονομικά συγγράμματα και ένα μεγάλο ιστορικσγεωγραφικό έ{Jyo σε πενήντα δύο 6ι6λία, ως συνέχεια των ιστοριών του Πολωιου του Μεγαλοπολίτη.

312.

Ιερά οδός λεγόταν ο δρόμος Αθήνας-Ελευσίνας

είχε ονομαστεί έτσι, επειδή διά μέσου αυτού γινόταν η

ιερή πομπή για τα Ελευσίνια μυστήρια, που τελούνταν στην Ελευσίνα προς τιμήν της Δήμητρας και της Περ­ σεφόνης.

313.

Μερικοί Αθηναίοι πολιτικοί, ανάμεσά τους και

ο Δημοσθένης, είχαν κατηγoρηθ~ί ότι πήραν χρήματα από τον Άρπαλο.

314. Στο πρωτότυπο όχύρωμα

'Άoρvov. Αυτό 6ρισκό­

ταν στον Ινδό ποταμό, σε περιοχή όπου ο Άρπαλος είχε οριστεί σατράπης.

315.

Δηλαδή ο Άρπαλος. Ίσως το όνομα είναι παι­

χνίδισμα αντί Φαλλίδης (από το ουσ. φαλλός).

316.

Ηρόδοτος, Β,

135.

Ο Ηρόδοτος

(485-425

π.χ.

περίπου), από τη μικρασιατική Αλικαρνασσό, είναι ο μεγάλος ιστορικός που εξιστόρησε τους Περσικούς πο­ λέμους του 50υ αι. πΧ και μας έδωσε επίσης πληροφο­ ρίες για πολλούς λαούς της Ασίας και της Αφρικής έζη­ σε στην Αθήνα, όπου συνδέθηκε με το δραματικό ποι­ ητή Σοφοκλή και τον πολιτικό Περικλή, και πήρε μέρος στην ίδρυση της αθηναϊκής αποικίας στους Θούριους της νότιας Ιταλίας. Επειδή έγραψε την πρώτη παγκόσμια

(με τα μέτρα της εποχής του) ιστορία, χαρακτηρίστηκε από το μεγάλο ρήτορα και πολιτικό της Ρώμης Κικέρωνα

339

ΣXOΛIA

pater hisΙοήae (= πατέρας της ιmoρίας, δηλαδή ο πρώτος που άνοιξε το δρόμο για τη σιrrfραφή ιmoρικών έ(r(ων). Το έ(ryo του είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο της αρχαίας ελληνικής γλώσσας.

317. . 318.

Ηρόδοτος, Α,

135.

Ο Νύμφης ήταν ιmoρικός του 3ου αι. π.χ. από

την Ηράκλεια του Πόντου· σώζεται μια επιτομή του έρ­

γου του Περί Ήρακλείας και του αποδίδεται μια ιστο­ ρία της περιόδου από το Μ Αλέξανδρο ως το

319.

246

πΧ

Ο Στρατοκλής ήταν Αθηναίος ρήτορας και είχε

κατηγορήσει το Δημοοθένη ότι πήρε χρήματα από τον Άρπαλο.

320. Ο

Αντίμαχος ήταν ποιητής και κριτικός από τη

μικρασιατική Κολοφώνα· έζησε γύρω στο έγραψε ένα επικό πσίτμα, τη

400

πΧ και

θηΟαίδα, και ελεγείες

θρηνητικές για το χαμό της αγαπημένης του Λύδης από τα έ(ryα του ελάχιστα αποσπάσματα σώζονται· θεω­ ρείται ως πρόδρομος των Αλεξανδρινών γραμματικών

με τις κριτικές παρατηρήσεις του για τα ομηρικά έπη.

Κατά τον Πλούταρχο (Παραμυθητικός πρός Άπολλώ­ νwv,

106B-C)

παραμύθιov τής λύπης αύτίjJ έποίησε τΉv

έλεγείαν τΉv καλoυμέVΗV AΎΔΗV (= για παρηγοριά της λύπης του σύνθεσε την ελεγεία που λέγεται Λύδη).

321.

Για το Λαμύνθιο, που αναφέρεται εδώ, δεν έ­

χουμε επαρκείς πληροφορίες.

322.

Ο Μίμνερμος ήταν ελεγειακός ποιητής από τη

μικρασιατική Κολοφώνα του 6ου αι. πΧ Σώζονται μερι­ κά αποσπάσματα από ποιήματά του, στα οποία εκφρά­ ζονται έντονα συναισθήματά του από τη ζωή και την ε-

340

ΣΧΟΛΙΑ

παφή του με τη φύση και από διάφορα πολεμικά γεγο­

νότα.

323.

Ο Ερμησιάνακτας από τη μικρασιατική Κολο­

φώνα, ήταν ελεγειακός ποιητής, που έζησε στα χρόνια του Φίλιππου Β' και του Μ Αλεξάνδρου.

324. 325.

Δηλαδή, ο Ορφέας.

Η Αγριόπη ήταν η αγαπημένη του Ορφέα, η

γνωστή με το μεταγενέστερο όνομά της Ευρυδίκη. Κατά τη μυθολογία, όταν η Αγριόπη-Ευρυδίκη πέθανε από δάγκωμα φιδιού, ο Ορφέας κατε6αίνοντας στον Άδη με

τα τραγούδια του έπεισε τον Πλούτωνα και την Περσε­ φόνη να του δώσουν πίσω τη γυναίκα του με τον όρο να μη γυρίσει να τη δει, πριν ανε60ύν στη γη' ο Ορφέας

όμως παρα6ίασε τον όρο και έτσι η νεκρή ξαναγύρισε στον Άδη.

326. Ο

Κωκυτός, κατά τη μυθολογία, ήταν ένας από

τους τρεις μεγάλους ποταμούς του Άδη (οι άλλοι δύο: Αχέρσντας και Πυριφλεγέθοντας).

327. 328.

Δηλαδή, του Κέρ6ερου. Μήνη, κατά τη μυθολογία, ήταν η θεότητα Σε­

λήνη (απ' όπου και η λέξη μήνας).

329.

Ο Μουσαίος, κατά τη μυθολογία, ήταν ποιητής

σύrιJ!;yνoς του Ορφέα, γιος του Εύμολπου και της Σε­ λήνης.

330.

Η Αντιόπη, κατά τη μυθολογία, ήταν κόρη του

ποταμού Ασωπού και φημιζόταν για την ομορφιά της.

331.

Ο Ράρος, κατά τη μυθολογία, ήταν πατέρας

του Τριπτόλεμου, στον οποίο η Δήμητρα, πρώτο απ' ό­ λους τους ανθρώπους, χάρισε το σπόρο του οιταριού.

332.

Ο Ερμησιάνακτας επινοεί επίσκεψη του Ομή-

341

ΣΧΟΛΙΑ

ρου στην Ιθάκη' και αναφέρεται αόριστα στην (<πλατιά πατρίδα του». Είναι γνωστή η παλιά παράδοση για την καταγωΥή του γενάρχη τη; επικής ποίησης και το σχετικό επίγραμμα της Παλατιvης άvθoλoyίας

(16, 298),

όπου

φαίνεται να διεκδικσνν το μεγάλο ποιητή εφτά πόλεις: Σμύρνη, Xioς, Κολοφώνα, Ιθάκη, Πύλος, 'Af!yoς, Αθήνα.

333.

Ο Ικάριος, αδελφός -του 6ασιλιά της Σπάρτης

Τυνδάρεου, ήταν πατέρας της Πηνελόπης.

-334. 335.

Οι Αμύκλες ήταν πόλη της Λακωνικής.

Ο πεντάμετρος, του οποίου επινοητή ο Ερμη­

σιάνακτας θεωρεί το Μίμνερμο, είναι εξελικτική μορφή του δακτυλικού εξαμέτρου, του τυπικού στίχου της επι­

κής ποίησης. Ο συνδυασμός ενός δακτυλικού εξάμετρου

(-uu-uu-uu-uu-uu-uu) και ενός δακτυλικού πεντάμε­ τρου (-uu-uu-I-uu-uu-) δημιουργούν το ελεγειακό μέ­ τρο.

336. Ο Εξαμύης ήταν ίσως ο πατέρας του Θαλή. 337. Βλ. σχ. 320. 338. Ο Αλκαίος ήταν λυρικός ποιητής από τη Μυτι­ λήνη της Λέσ60υ και έζησε προς το τέλος του 70υ αι. πΧ Επικεφαλής της aριστοκρατικής παράταξης, αντιπο­ λέμηοε ανεπιτυχώς τυράννους του νησιού. Έγραψε στην αιολική διάλεκτο ύμνους, στασιωτικά, δηλαδή πολιτικά

τραγούδια, συμποτικά και ερωτικά τραγούδια, αΠό τα οποία σώζονται ελάχιστα αποσπάσματα. Στα ποιήματά του χρησψοποίηοε τη λεγόμενη από το όνομά του αλκαί­ κή στροφή, που τη μιμήθηκε ο Ρωμαίος ποιητής Horatius. Στη μετάφραση δεν μπορεί να διατηρηθεί το

339.

παιχνίδισμα που γίνεται στο πρωτότυπο με τις λέξεις άοιδ6ς

-

άηδών.

342

ΣXOΛIA

340.

Δηλαδή τον Aνακeέoντα. Βέ6αια πρόκειται για

αναχρονισμό: η Σαπφώ έζησε εκατό χρόνια περίπου

πριν από τον Aνακeέoντα.

341. Εγκωμιαστική περίφραση για το Σοφοκλή. 342. Δηλαδή, ο Ευριπίδης. 343. Για τον Αμφί&ο, που αναφέρεται εδώ, δεν έχου­ με επαρκείς πληροφορίες.

344.

Δηλαδή το Φιλόξενο. Ο αναφερόμενος ποιητής,

που είχε αρχικά καλές σχέσεις με τον τύραννο των Συ­ ρακουσών της Σικελίας Διονύσιο Α', επειδή άσκησε κρι­

τική σε ποιτματα του πάτρωνά του, ρίχτηκε σε λατομείο' δραπετεύοντας από εκεί έγραψε τον Κύκλωπά του (με

σαφή υπαινιγμό στην περιορισμένη ικανότητα όρασης που είχε ο τύραννος ή και στο γεγονός ότι ήταν μονό­ φθαλμος) περιγράφοντας τον έρωτα του κ\ικλωπα Πολύ­

φημου, του γνωστού από την ομηρική

'Οδύσσεια, με

την ωραία νύμφη Γαλάτεια.

345. Η

Ορτυγία, που αναφέρεται εδώ, δεν είναι πα­

λιότερο όνομα του νησιού των Συρακουσών, αλλά ένα σπήλαιο κοντά στην Έφεσο, όπου κατά μαρτυρία του Στρά6ωνα

346.

(639)

πέθανε ο Φιλόξενος.

Η Γαλάτεια, κατά τη μυθολογία, ήταν κόρη του

θαλασσινού θεού Νηρέα' ήταν ερωτευμένη με τον ωραίο Άκη' ζηλότυπος ο κύκλωπας Πολύφημος τον σκότωσε ρίχνοντας πάνω του ένα 6ράχο' η νύμφη τότε μεταμόρ­ φωσε τον αγαπημένο της σε ποταμό της Σικελίας. Το

μύθο της Γαλάτειας τον επεξεργάστηκαν ποιητικά ο Φιλόξενος και ο Θεόπομπος.

347.

Εννοείται ο Φιλητάς. Ο ποιητής απευθύνεται

στην εταίρα Λεόντιον.

343

•

ΣΧΟΛΙΑ

348.

Ο Ευρύπυλος, κατά τη μυθολογία, ήταν γιος

του Ποσειδώνα και της Aστuπάλαιας, ΟΟσιλιάς των Με­ ρόπων της Κω' τον σκότωσε ο Ηρακλής κατά την επι­ στροφή του από την Τροία.

349.

Ο Πυθαγόρας

(580-504

πΧ), από τη Σάμο,

μετανάστευσε εξαιτίας πολιτιΚών λiYyων στη νότια Ιταλία και ίδρυσε στον Κρότωνα ένα φιλοσοφικό όμιλο, του οποίου τα μέλη συνδέονταν με στενή φιλία' η αριστο­

κρατική υφή του πυθαγόρειου συλλόγου προκάλεσε την εξέγερση της λαϊκής παράταξης της πόλης αυτής λέγεται

ότι ο Πυθαγόρας και οι οπαδοί του θανατώθηκαν κατά τη διάρκεια της εξέγερσης, αλλά, κατ' άλλη εκδοχή, κατέφυγε με λίγους οπαδούς του στο Μεταπόντιο, όπου και πέθανε. Του αποδίδεται ένα φΥο με τίτλο ΧΡυσά έπη, που περιέχει εΟδομήντα ένα ρητά σε δακτυλικό

εξάμετρο, αλλά μάλλον δεν είναι δικό του φΥο. Δεν ξέ­ ρουμε πολλά για το φιλοσοφικό σύστημα του Πυθαγόρα και ποιες από τις απόψεις που του αποδίδονται είναι δικές του ή είναι μεταγενέστερες προσθήκες οπαδών

του' οπωσδήποτε δική του πρέπει να είναι η θεωρία της μετενα.ομάτωσης και η θεωρία του αριθμού ως 6άσης της αρμονίας του σύμπαντος και της ηθικής ζωής (πρ6λ. το περιώνυμο γεωμετρικό θεώρημα για την υποτείνου­ σα του τριγώνου και την «τετρακτύ», δηλαδή το άθροι­ σμα των τεσσάρων πρώτων αριθμών

350. 351. 352.

Ξενοφών,

1, 2, 3 και 4). 'Απομνημονεύματα, 2, 6, 36.

Δηλαδή, τον Αρίστιππο. Άπια ήταν το παλιότερο όνομα της Πελοπον-

νήσου.

353.

Ο Δίφιλος, από τη Σινώπη της Μ Ασίας, ήταν

344

ΣΧΟΛΙΑ

ποιητής κωμωδιών και ανήκε στη νέα κωμωδία' ήταν σύγχρονος του Μένανδρου και λέγεται ότι έγραψε εκα­

τό περίπου κωμωδίες από τις μισές από αυτές έχουμε τους τίτλους και κάποια αποοπάσματα. Μερικά έ{r(α του μιμήθηκαν οι Ρωμαίοι κωμωδιογράφοι

Terentius. 354. Ο

Plautus

και

Ιππώνακτας ήταν ιαμ6ικός ποιητής από την

Έφεσο του 60υ αι. πΧ Έγραψε σε ιωνική διάλεκτο και σε στίχο δικής του έμπνευσης, τον χωλίαμ60 ή οκά­ ζovτα, που είχε στην τελευταία θέση σπονδείο ή τροχαίο

αντί ιάμ6ου, και θεωρείται ότι είναι ο πρώτος που έ­ κανε παρωδίες της επικής ποίησης. Από τα έ{r(α του σώζονται ελάχιστα αποοπάσματα.

355. Ο

Awχύλoς από την Αλέξάνδρεια ήταν ποιητής,

πιθανώς του 3ου αι πΧ.

356. Ευριπίδης, Ιππόλυτος, 3-6. 357. Ο Κριτίας ήταν πολιτικός και ποιητής του τέλους του 5ου αι π.Χ, γνωστός για τον ηγετικό του ρόλο στο καθεστώς των Τριάκοντα τυράννων που διατηρήθηκε για ένα περίπου χρόνο μετά τη λήξη του Πελοποννησι­

ακού πολέμου στην Αθήνα. Έγραψε τραγωδίες και πο­ λιτικές ελεγείες, από τις οποίες αί>θηκαν αποοπάσματα.

358. Για

τον Αρχύτα τον αρμονικό από τη Μυτιλήνη

δεν έχουμε επαρκείς πληροφορίες.

359. Ο μισού του

Αλκμάνας ήταν λυρικός ποιητής του δεύτερου

7ου

αι. π.Χ Καταγόταν από τις Σάρδεις της

Λυδίας, έφτασε ως δούλος στη Σπάρτη, απελευθερώθηκε εκεί και έγινε ιδρυτής της δωρικής λυρικής ποίησης. Έγραψε ύμνους, παιάνες, προσόδια, παρθένια, σκόλια και ερωτικά ποιήματα. Από τα έξι 6ι6λία ποιημάτων του ελάχιστα μόνο αποοπάσματα σώζονται

345

ΣΧΟΛΙΑ

360. Για την ποιήτρια

Μεγαλοστράτη, που αναφέρε­

ται εδώ, δεν έχουμε Eπαeκείς πληροφορίες.

361.

Ο Στησίχορος

(630-545

πΧ), που αποκλήθηκε

'Ομηρος της λυρικής ποίησης, καταγόταν από την Ιμέρα της Σικελίας είναι ο πιο ονομαστός εκπρόσωπος της

πρώιμης δωρικής λυρικής ποίησης λέγεται ότι συμπλή­ ρωσε το δομικό σχήμα των χορικών τραγουδιών, που είχε δώσει ο ποιητής Αλκμάνας, με εναλλαγή στροφών και αντιστροφών, προσθέτοντας την επωδό. Στο ποίημά του Έλέvη, που δε σώζεται, η παράδοση λέει ότι διατύ­

πωσε κατηγορίες εναντίον της Σπαρτιάτισσας 6ασίλισ­ σας, που με τη θεϊκή καταγωγή της (είχε γεννηθεί από

ένωση του ΔW. με τη Λήδα) τον τιμώρησε τυφλώνοντάς τον· εκείνος τότε έγραψε ένα δεύτερο τραγούδι, αναιρε­

τικό του πρώτου, την παλινφδίαν, και ξαναδρήκε το φως του. Ο ρήτορας Ισοκράτης στην ομώνυμη πραγμα­

τεία του τονίζει χαρακτηριστικά: 'Evεδείξατo δέ [ή Έλέ­ νη] και Στησιχόρφ τφ πoιητfί τΉv έαvτijς δΎVΑΜΙγ ότε μΕν γάρ άρχόμεvoς τής ψδfις έ6λαοφήμησέ ΤΙ περί αύ­ τής, άVΈστη τών όφθαλμών έστερημέvoς έπεί δέ γvoύς

τΉv αίτίαν τής συμφοράς την καλoυΜΈVΗV παλιVφΔΊΑν έ­ ποίησε, πάλιν τούτον είς την αΎΤΉV φύσιν κατέστησε. Η παράδοση λέει ότι το αρχικό όνομά του ήταν Ίισίας και μετονομάστηκε, επειδή έστησε χορούς. Από τα είκοοι έξι 6ι6λία του μόνο λίγα αποσπάσματα σώζονται.

362. Δηλαδή, των Νυμφών. 363. Για το θεόξενο, που εδώ

αναφέρεται ως ερωτι­

κά συσχετισμένος με τον Πίνδαρο, δεν έχουμε επαρκείς πληροφορίες.

364.

Βλ. παραπάνω,

561e-f. 346

ΣΧΟΛΙΑ

365.

Για τον Εχεμένη, που αναφέρεται εδώ, δεν έ­

χουμε επαρκείς πληροφορίες.

366.

Δηλαδή του AνδQόγεω. Κατά τη μυθολογία, ο

Ανδρόγεως είχε πάει στην Αθήνα και είχε νικήσει σε όλα τα αγωνίσματα των Παναθηναϊκών αγώνων- κατά μια εκδοχή, τον σκότωσαν οι νικημένοι αντίπαλοί του· κατ' άλλη εκδοχή, τον κατασπάραξε ο Μαραθώνιος κά­ προς, για το κυνήγι του οποίου τον είχε στείλει ο

00-

σιλιάς της Αθήνας Αιγέαι;; ο Μίνωας τότε εκστράτευσε

εναντίον της Αθήνας και επέ6αλε τους όρους του, το λεγόμενο «φόρο αίματος»: οι Αθηναίοι υποχρεώνονταν να στέλνουν κάθε ΊJ}όνo στην Κρήτη εφτά νέους και

εφτά νέες για τροφή του Μινώταυρου· από την υποχρέ­ ωση αυτή τους απάλλαξε αργότερα ο γιος του Αιγέα θησέας.

367. Για

το Ζήτη ή Ζηνέα, που αναφέρεται εδώ, δεν

έχουμε επαρκείς πληροφορίες.

Κάτι ανάλογο λέει ο Φαίδρος στο πλατωνικό

368.

Συμπόσιο

369.

(179a).

Ο Ήρακλείδης

(390-310

πΧ) ήταν φιλόσοφος

και συγγραφέας από την Ηράκλεια του Πόντου· σπούδα­

σε στην Αθήνα στη σχολή του Πλάτωνα, αλλά -Υύρισε και έδρασε στην πατρίδα του· έγραψε πάρα πολλά έργα (ηθικά, φυσικά, γραμματικά, μουσικά, ρητορικά, ιστορι­ κά, γεωμετρικά κ.ά.), από τα οποία ελάχιστα αποσπά­ σματα σώζονται· είχε έρωτα για τη γνώση και υπήρξε ένας από τους πολυμαθέστερους φιλοσόφους της αρχαιό­ τητας.

370.

Ο Φάλαρης ήταν τύραννος του Ακράγαντα της

Σικελίας

(580-557

πΧ) περιώνυμος για την ωμότητά

347

ΣXOΛIA

του· είχε κατασκευάσει ένα χάλκινο ταύρο και έκλεινε μέσα όσους ήθελε να τψ.ωρήσει· τον υπερθέρμαινε, και οι έγκλει.οτοι πέθαιναν από εγκαύματα. Η 6ίαιη συμπερι­ φορά του οδήγησε στην ανατροπή του από ομάδα ολι­ γαgχικών.

371.

Ο Διονύσιος, που επονομάστηκε χάλκινος, επει­

δή σύμ6ούλεψε τους Αθηναίους να χρησιμοποιούν χάλ­ κινα και όχι ασημένια νομίσματα, ήταν ελεγειακός ποι­ ητής και ρήτορας από την Αθήνα.

372.

Ο Επιμενίδης ήταν σοφός και μάντης από την

Κρήτη του τέλους του

7ου

αι. π.χ., ίσως και νομοθέτης

οι πληροφορίες που έχουμε γι' αυτόν κυμαίνονται ανάμε­ σα στην ιστορία και στη μυθολογία· θεωρείται από τους

ιδρυτές του Ορφισμού· λέγεται ότι κλήθηκε από τους Αθηναίους για να τους θεραπεύσει από τις συνέπειες

του Κυλώνειου άγους.

373. Για

τον ακαδημαϊκό Άγνωνα, που έγραψε ιστο­

ρία και κανόνες ρητορικής, δεν έχουμε επαρκείς πληρο­ φ<φς.

374.

Ο Λάιος, κατά τη μυθολογία, ήταν 6ασιλιάς

της θή6ας σκοτώθηκε από το γιο του Οιδίποδα σ' ένα τρίστρατο της Φωκίδας, όπως προέ6λεπε σχετικός χρη­

σμός, τον οποίο προσπάθησε να αποφύγει εκθέτοντας το νεογέννητο γιο του στον Κιθαιρώνα.

375.

Η Πράξιλλα ήταν ποιήτρια του 5ου αι. π.χ.

από τη Σικυώνα· έγραψε λυρικά ποιήματα, διθυράμt'>oυς, ύμνους και κυρίως συμποτικά άσματα, τα λεγόμενα σκό­ λια ή παροίνια. Από τα ποιήματά της σώθηκαν λίγα μό­ νο αποσπάσματα.

376.

Ηρόδοτος,

1, 135. 348

ΣΧΟΛΙΑ

377. Ο Κρατερός ήταν στρατηγός του Μ Aλέξανδρotr μετά το θάνατο του στρατηλάτη έδρασε στη διάρκεια των εμφύλιων πολέμων και τελικά σκοτώθηκε σε μάχη με στρατό του Περδίκκα και του συμμάχου του Ευμένη, διοικητή της Καππαδοκίας. Ο Ραδάμανθυς, κατά τη μυθολογία, ήταν γιος

378.

του Δία και της Ευρώπης και αδερφός του Μίνωα και του Σαρπηδόνα· ήταν ονομαστός για τη σωφροσίΜ] και

τη δίκαιη κρίση του· θεωρούνταν εμπνευστής της κρη­ τικής νομοθεσίας και μετά το θάνατό του δικαστής στον Άδη των νεκρών από κοινού με το Μίνωα και τον λιακό.

379. Ο

Τάλως, κατά τη μυθολογία, ήταν υπερφυσικό

έμψυχο άγαλμα που είχε κατασκευάσει και δωρίσει στο

6ασιλιά της Κρήτης Μίνωα ή ο Ήφαιστος ή ο Δαίδαλος. Ο Τάλως τριγύριζε τρεις φορές την ημέρα το νησί και εμπόδιζε όσους προσπαθούσαν να απ06ι6αστσύν ο' αυ­ τό· κατά την παράδοση, τον σκότωσε η Μήδεια. Ο Διότιμος ήταν ποιητής του 30υ αι. πΧ Έ­

380.

γραψε επιγράμματα και το μυθολογικό έπος Ήράκλεια που δε σώζεται. Ο Υμέναιος, κατά τη μυθολογία, ήταν θεότητα

381.

που προστάτευε το γάμο. παριστανόταν σαν όμορφος

νέος που κάποτε είχε φτερά και κρατούσε λαμπάδα και στεφάνι.

382. Γονατά

Πρόκειται για το Μακεδόνα 0Οσιλι.ά Αντίγονο

(320-240

πΧ), γιο του Δημήτριου του Πολιορ­

κητή και εγγονό του Αντίγονου του Κύκλωπα. Ανήλθε

στο θρόνο της Μακεδονίας το

283

πΧ, και στερέωσε

την εξουσία του ύστερα από μακρούς και αμφίρροπους

349

ΣΧΟΛΙΑ

αγώνες με τον Πτολεμαίο Κεραυνό και το 6ασιλιά της Ηπείρου Πύρρο.

383.

Δηλαδή με το γνωστό αισώπειο μύθο, στον ο­

ποίο συζητούν οι δω τους για το ποιος έχει μεγαλύτερη δύναμη.

384.

Ο Φάυλλος ήταν στρατηγός των Φωκέων στο

λεγόμενο ιερό πόλεμο του

385.

355

πΧ

Ο Ονόμαρχος ήταν επίσης στρατηγός των Φω­

κέων στον παραπάνω πόλεμο.

386.

Αυτό γινόταν σε ειδική τελετή για τα αγόρια

στα δεκαοκτώ χρόνια τους.

387.

Οι Φωκαείς ήταν κάτοικοι της μικρασιατικής

Φώκαιας υπήρξαν σπουδαίοι ναυτικοί και έμποροι: ίδρυ­ σαν πολλές aπoικίες' κυρίως στη δυτική Μεσόγειο.

388.

Οι Πεπαρήθιοι ήταν οι κάτοικοι της Σκοπέλου,

που αρχικά λεγόταν Πεπάρηθος.

389. 390.

Το Τριχόνειο ήταν πόλη της Αιτωλίας.

Ο Φιλόμηλος ήταν στρατηγός των Φωκέων κα­

τά τον Γ ιερό πόλεμο

(356-346 πΧ), που κατέλαδε

αιφ­

νιδιαστικά τους Δελφούς και άρπαξε τους &ησαυρούς του ιερού. στην αρχή νίκησε τους αντίθετούς του Λοκρούς

και θεσσαλσύς, αλλά τελικά νικήθηκε aπό τους Βοιω­ τούς και αυτοκτόνησε· τον διαδέχτηκε ο Ονόμαρχος.

391.

Ο Αριστέας aπό την Προκόννησο ήταν ιερέας

του Απόλλωνα και ποιητής. Έζησε τον

60

αι. πΧ και

οι πληροφορίες γι' αυτόν κυμαίνονται μεταξύ πραγματι­

κότητας και θρύλου· 6λ. Ηρόδοτος, Δ,

392.

13

κ.εξ.

Οι Υπερ6όρειοι, κατά τη μυθολογία, ήταν κά­

τοικοι της γεωγραφικά aπροσδιόριστης περιοχής «πέρα aπό το t)oρρά», που δε γνώριζαν λύπη και θάνατο, πα­ ρά μόνο αν τον επέλεγαν οι ίδιοι, οπότε στολίζονταν με

350

ΣXOΛIA

στεφάνια και έπεφταν στη θάλασσα' ο Ηρόδοτος (Δ,

32)

αναφέρει όσα fJ..εγαν γι' αυτούς οι Δήλιοι, καθώς ο

απροσδιόριστος αυτός λαός συνδεόταν με τη λατρεία του Απόλλωνα στους Δελφούς και στη Δήλο.

' 393. Για τον Κλεώνυμο, που αναφέρεται εδώ, ο Διό­ δωρος (20, 104) λέει ότι είχε πάει με μεγάλη δύναμη

για να βοηθήσει τους Ταραντίνους στη νότια Ιταλία εναντίον των Λευκανών και των Ρωμαίων το

303

π.Χ

και πήρε γυναίκες οίχ ούτω της περί τΉv πWτιν άοφα­ λείας χάριν ώς της ίδίας ένεκεν λαγνείας

(= όχι τόσο

για την εξασφάλιση της πίστης τους, όσο λόγω του ότι ήταν λάγνος ο ίδιος).

394. Ο Δούρης ήταν ιστορικός

από τη Σάμο, μα&ητής

του Θεόφραστου' στο πρώτο μισό του 3ου αι. π.χ. έ­ γραψε εκτός από άλλα ιστορικά έργα μια ιστορία της Μακεδονίας και της Ελλάδας από το

370

ως το

281

π.χ. σε είκοσι τρία βιβλία' έγραψε και το έργο ΣαμΊΩV

ώρσι, χρονικό σε δώδεκα βιβλία' σώζονται μόνο μερικά αποσπάσματα.

395.

Ο Μέλητος ήταν ή ο ποιητής που μαζί με τον

Άνυτο και το Λύκ.ωνα αποτέλεσαν την τριάδα των κατη­ γόρων του Σωκράτη ή ο ομώνυμος, και ίαος πατέρας του, ποιητής τραγωδιών.

396.

Για τον Κλεομένη, που αναφέρεται εδώ, δεν

έχουμε επαρκείς πληροφορίες.

397. Για

τον Κλείοοφο, που αναφέρεται εδώ, δεν έ­

χουμε επαρκείς πληροφορίες.

398.

Ο Κτησικλής ήταν Αθηναίος, πιθανότατα, γλύ­

πτης του 2ου αι. πΧ

399.

Ο Αδαίος ήταν φιλόσοφος και συγγραφέας από

351

ΣΧΟΛΙΑ

τη Μυτιλήνη του 30υ αι. πΧ. Από τα έργα του δε σώ­ ζεται σχεδόν τίποτε.

400. θησαυροί λέγονταν

στην αρχαιότητα ναόμορφα

οικοδομήματα που έχτιζαν με έξοδά τους ελληνικές πό­ λεις στους χώρους των μεγάλων πανελλήνιων ιερών και

με υλικά από τον τόπο τους, για να στεγάζουν τα πο­ λύτιμα αφιερώματα που πρόσφεραν στους θεούς.

40 1. Σπινάτες λέγονταν οι κάτοικοι της Σπίνας,

λιμα­

νιού της Ετρουρίας στην Αδριατική ακτή της Ιταλίας,

στις εκ60λές του ποταμού Πάδου' η πόλη είχε ιδρυθεί στα τέλη του 6ου αι. πΧ και αποτελούσε ένα από τα δυο κύρια λιμάνια για τη διεξαγωγή του εμπορίου ανά­ μεσα στις ελληνικές περιοχές και στη δόρεια Ετρουρία.

402.

Νικομήδης ήταν το όνομα 6ασιλέων της μικρα­

σιατικής Βιθννίας κατά την περίοδο

403.

279-74

π.Χ

Για το Νίκανδρο από τη Χαλκηδόνα δεν υπάρ­

χουν επαρκείς πληροφορίες.

404. Η Ωλένη ήταν 405. Για τον Ερμεία,

πόλη της Ήλιδας. που αναφέρεται εδώ, δεν έχουμε

επαρκείς πληροφορίες.

406.

Ο Λακύδης ήταν φιλόσοφος του 3ου αι. π.χ.

από τη 6ορειοαφρικανική Κυρήνη' ήταν οπαδός της λε­ γόμενης σκεπτικής φιλοσοφίας, ωστόσο έγινε διάδοχος

του Αρκεσίλαου στην πλατωνική Ακαδημία.

407.

Ιασός ήταν όνομα τριών πόλεων στην αρχαιότη­

τα: πόλης της Λακωνικής στα όρια με την Αρκαδία, πό­ λης της Αρκαδίας και πόλης της μικρασιατικής Καρίας.

408.

Ο Περσαίος ήταν στωικός φιλόσοφος του 3ου

αι. πΧ από την Κρήτη, που σκοτώθηκε στην Κόρινθο ως στρατιωτικός διοικητής της μακεδονικής φρουράς,

352

ΣΧΟΛΙΑ

όταν κυρίεψε την πόλη ο στρατηγός της Αχαίκής συμπο­ λιτείας Άρατος. Από τα φΥα του σώθηκαν τίτλοι και λίγα αποσπάσματα.

409. 410.

Εννοείται, τον Αντίγονο τον Γονατά.

Για τον Πολύστρατο, που αναφέρεται εδώ, δεν

έχουμε επαρκείς πληροφορίες.

411.

Ο Παρμενίωνας ήταν στρατηγός του Μ ΑλΕ­

ξάνδρου' πήρε μέρος στην εκστρατεία του Μακεδόνα 6ασιλιά, του έσωσε τη ζωή, αλλά τελικά δολοφονήθηκε από αυτόν ως συνένοχος της συνωμοσίας του γιου του

Φιλώτα το

330

πΧ

412. Η ΜνημοσιΝη, κατά τη

μυθολογία, ήταν μητέρα

των εννέα Μουσών, που απόκτησε_ σε ένωσή της με το

Δία.

413.

Ο Ιππίας ο Ηλείος ήταν σοφιστής, σίrrι.ρoνoς

του Σωκράτη' ήταν πολυμαθής και δίδασκε περιοδεύο­ ντας σε διάφορες ελληνικές πόλεις από τα φΥα του δεν έχει σωθεί τίποτε σχεδόν.

414.

Ο OξυάQτης ήταν σατράπης της Βακτριανής

και πολέμησε γενναία εναντίον του Μ ΑλΕξάνδρου' όταν αναγκάστηκε να παραδοθεί, έδωσε την κόρη του Ρωξάνη το

327

πΧ στο στρατηλάτη για γυναίκα του'

διατήρησε τη σατραπεία των Παραπαμεσαδών και στα χρόνια των διαδόχων του Μ ΑλΕξάνδρου.

415.

Ο Λυσανδρίδας (ή Λυσανορίδας) ήταν Σπαρτιά­

της στρατιωτικός εξορίστηκε από τη Σπάρτη, επειδή

νικήθηκε στην Αλίαρτο.

416.

Ο Αγησίλαος ήταν 6ασιλιάς της Σπάρτης του

4ου αι. πΧ Κατά την παράδοση, ήταν χωλός, αλλ' έδειξε εξαιρετικές πολιτικές και στρατιωτικές ικανότη-

353

τες έκανε πολέμους ενovtίoν των Περσών στη Μ Αώ1, α).)..' αναΥκάστηκε να γυρίσει σtη'\I Ελλάδα, επειδή είχε

ξεσπάσει πόλεμος συνασm.σμένων πόλεων εναντίον της Σπάρτης, ο λεγόμενος Κορινθιακός ή Βοιωτικός πόλεμος

(395-386

πΧ). Ο Αθηναίος ιστορικός Ξεναρώντας από

θαυμασμό στην προσωπικότητά τou έytnψE ομώνυμη ιστορική μονογραφία.

417.

Η Ολυμπιάδα ήταν κόρη τou Νεοπτόλεμou, 6α­

οιλι.ά των Μολοσσών της Hπείρou, μητέρα τou Μ Αλε­ ξάνδρου και τέταρτη από τις εφτά συζύγους τou Φίλιπ­ πou Β'· ήταν μυημένη στα οργιαστικά μυστήρια της Σα­ μοθράκης, μετείχε σε ορφικές και δwνooιακές λατρευτι­

κές εκδΗΛΏΣW; και 6ρισκόταν σε διάσταση με το σύζυγό της εξαιτίας των άλλων γάμων τou· πάντως η άποψη ότι είχε εμπλοκή στη δολοφονία τou Φίλιππou Β' είναι

εφεύρημα των δwbόχων τou Αλέξανδρου μετά το θάνατο τou γιου της έφυγε από την Πέλλα και πήγε στην Ή­ πειeo, πou ουσιαστικά την κu6έρνησε ως το

319

πχ,

εξόντωσε πολιτικούς αvτι.πάλoυς της, αλλά τελικά εξοντώ­

θηκε από συγγενείς θυμάτων της, πέφτοντας στα χέρια

τou Κάσσανδρου στην περιοχή της Πιερίας.

418.

Ο Μόνιμος ήταν φιλόσοφος του 4ου αι. π.χ.

από τις Συρακούσες της Σικελίας στην αρχή ακσλουθού­ σε τις απόψεις των κυνικών φιλοσόφων, αρ'Υότερα όμως υιοθέτησε τις απόψεις των σκεπτικών φιλοσόφων.

419.

Ο Χάρμος ήταν Αθηναίος στρατηγός του 6ου

αι. πΧ, συΥΥενής των Πεισιστρατιδών.

420.

Ομότιτλο έgyo είχε αποδοθεί παραπάνω

(596e)

στον Νύμφη από την Ηράκλεια. Εδώ πρόκειται Ύtα τον ιστορικό Νυμ.φόδωρο από τις Συρακούσες (6λ. aχ.

354

261).

ΣΧΟΜΑ

421.

Ο ΚύψεΑος φαν τiJQαννoς της Κoρίνθou τον

lον αι. πΧ

1'0 657

Jt.X. '~ το ολιΥα.ρχι.κό χολί­

τευμα της αWλtJ;'tOO, αέ6αλε μ;εΥάλη ψο@θλοΥί.α <πους πλσίαοος, ΈΧUΣΕ κo)J,ά και λιJιmρά oιxoδoμiματα στην

πόλη του και το θησαυρό σtooς ΔελφoiJς, xρomάτεooε το ΕΜΠΌΡW και τις άχνες πtθανε το

629

πΧ

422. Για το Δι.ονύσιο από 1ίQ Λεύκτρα, -ποο αναφέρε­ ται εδώ, δεν έχοομε ,~ xλ~

423. Ο τέλος του

MvρcΔoς ήtαν τiJQαννoς της Μυτιλήνης σtO

700

αι.. xcιι σtις αw.b; to\J

60u

αι. π.Χ., πο­

hmώς αvtίπaλoς Tιθ\J Αλχαί.ου.

424. ,

Ο Ίmrωνας, ποο είχε 'n1" ΠQOOOMJIJ.ία άθεος, t:._. _v '~.ι.IlΛ ' 'tO\J ""'" οι.. Α.Λ. <JlW -τη .....,...... ωwcnηρι-

ιnι'l~

φαν ~

ξε ότι όλα προήλθαν από το νερό και ωr.ό τη φαm.ά mι ότι δεν ~ τίπmε &λα Dρα wι;' άJα JUΠOΠίπroνν στην ανtίληψή μας.

425.

Ο ]1ράκΛa.τoς

(535-475

πΧ) ήταν φιλόσοφος

από τη ~:nκή "Εφεσο. Έγ@(l'ψε ένα μεΎω.ο έ{r(o πφ φύσεως σε τιρία ").ία, ωr.ό το οχοίο μας έχoov

σωθείμόvo απoaπάσματα. Διατύπωσε την -άποψη ότι " <JQΧή

'OO)'V

όνtωvείνειι η φΩUΆ χαι ότι ~ει μια δι-

'"""",l'l~

αρκης

'\.

">4,.r..,.~11.,...

-~\

o;.yvJwvu.-f'l της υll.ης:η φι:ιmα I",",·~ .. αι UιIIΛη-

λοδιαδόχως σε wΦ xcιι γη και στη σννέχεια η γη με­ ταδάλλεται οε νε@ό και φωo.ιi- :ώun;ε Υι' lαυι;όν δε μένει σταΤUΩ (τά πάvrαρεί, έλεγε, και υπάρχει ,σύνθεση των

αvnθέ:των.

426. 427.

'Ομ.ηρος, 'Oδώι&a, ι

166-566

και κ

8 Ι -1]2.

Ο Λοοψ.ιιχος (361-28Ι πΧ), από την Πέλλα

της Mακεδoνiας, ήταν σωματοφύλακας και. στρατηγός

του Μ Aλεξάνδρσιr ~ά το 'θάνατο εκείνου tyινε 6ασι-

355

ΣXOΛIA

λιάς της θράκης και δημ.ισίιρΥησε μεγάλο κράτος, αλλά στους πολέμους μεταξύ των δισbόχων του Μακεδόνα στρατηλάτη νικήθηκε στην ελλησποντιακή Φρυγία από

τον ιδρυτή του ελληνιστικού 6ασιλείου της Συρίας Σέ­ λευκο και έχασε τη ζωή του.

428.

Ο Σοφοκλής, που αναφέρεται εδώ, ήταν Αθη­

ναίος πολιτικός από το Σούνιο.

429.

Ο Φίλωνας, που αναφέρεται εδώ ως μαθητής

του Αριστοτέλη, ανέτρεψε το νόμο του Σοφοκλή και

πέτυχε την καταδίκη του σε πρόστιμο πέντε ταλάντων, όπως αναφέρει ο Διογένης λαέρτιος

430.

(5, 2, 38).

Ο Δημοχάρης, που αναφέρεται εδώ, δεν μπορεί

να εντοπιστεί εξαιτίας ομωνυμίας δύο ονομαστών Αθη­ νΑΊΩV ο πρώτος

(355-270 πΧ)

ήταν ρήτορας και ιστο­

ριογράφος και ηγέτης της αντιμακεδονικής παράταξης στην Αθήνα' ο δεύτερος ήταν πολιτικός και, όταν σταλ­ μένος ως πρεσ6ευτής είχε ρωτηθεί από το Φίλιππο Β' της Μακεδονίας, τι να κάνει για να είναι ευχάριστος στους Αθηναίους, απάντησε: <<Να απαγχονιστείς».

431.

Ο Ανάξι.ππος ήταν ποιητής κωμωδιών του 4ου

αι. πΧ Ανήκε στη λεγόμενη νέα κωμωδία.

432.

Ο Θεόδωρος, ο επικαλούμενος άθεος, ήταν φι­

λόσοφος από την Κυρήνη της 6όρειας Αφρικής- ακο­ λουθώντας τις απόψεις του Αρίστιππου διακήρυξε ότι ο σοφός δεν έχει ανάγκη φίλων, επειδή είναι αυτάρκης, και σε 6ι6λίο του Περί θεών αμφίσ6ήτησε την ύπαρξη θεότητας.

433.

Ο Διαγόρας, ο επικαλούμενος άθεος, ήταν ποι­

ητής διθυράμ6ων και σοφιστής από τη Μήλο' αρχικά υποστήριζε την ύπαρξη του θεού, αλλά στη συνέχ.εια

356

ΣΧΟΛΙΑ

πρό6αλε αθε·ίσtικές αντιλήψεις και καταδικάστηκε από τους Αθηναίους σε θάνατο' απέφυγε όμως την εκτέλεση

της ποινής του και πήγε στην Πελoπόvνησo, όπου και πέθανε.

434.

Κατά το Διογένη Λαέρτιο

(10, 3),

ο Διότιμος έ­

γραψε πενήvtα επιστολιμαία άρθρα εναντίον του Επί­ κουρου.

435.

Ο Ζήνωνας από τη Σιδώνα της Φοινίκης ήταν

σημαντικός επικούρειος φιλόσοφος του 20υ αι. πΧ και

διευθυντής της επικούρειας σχολής της Αθήνας, στην ο­ ποία μαθήτευσε και ο ονομαστός Ρωμαίος ρήτορας Κι­ κέρωνας' κατά _το Διογένη Λαέρτιο, ήταν πολυγράφος

άVΉΡ, αλλά τίποτε δεν έχει σωθεί από τα έ(rγα του.

436. Ο Δημήτριος από τη Μαγνησία ήταν συΥΥραφέας του 10υ αι. πΧ

437.

Ο Αισχίνης, που αναφέρεται εδώ, ήταν μαθητής

του Σωκράτη' αντιμετώπιζε σο6αρές οικονομικές δυσκο­

λίες, που τις ξεπέρασε για κάποιο χρονικό διάστημα στην αυλή του τυράννου των Συρακουσών Δι..oνύσtoυ. μετά το θάνατο εκείνου γύρισε στην Αθήνα και άρχισε

να διδάσκει ρητορική και φιλοσοφία' δεν μπόρεσε να οργανώσει δική του φιλοσοφική σχολή, αλλ' έγραψε διάφορα φιλοσοφικά έργα' από αυτά εφτά θεωρούνται γνήσια, αλλά μόνο αποσπάσματά τους σώζονται.

438.

Αυτό αναφέρεται για το Σωκράτη στο ξενοφώ­

ντειο Συμπόσιο

439.

(2, 3).

Στους αγώνες ιπποδρομιών, το πέρασμα από

τη στήλη που 6ρισκόταν στο τέρμα του ιπποδρομίου, απ' όπου έπρεπε να γίνει στροφή, ήταν επικίνδυνο. πρσλ.

Σοφοκλής, Ήλέκτρα,

744: κάμπτοντας ίππου λανθάvει 357

ΣΧΟΛΙλ

~~ • . ' ( ...,..Δ,!_ ...l_f-r ~1nιun " υ ••,.rrν ΑκρΑv xΑιΣuς :: ~ 'τ~ το """" τ'" χτυπησε

xWQίς να χιιταλάδει 'cnηv ~ της mήλ,.-;~

440 . •

'

. '

'Ο ~"""\!'II.~ φαν ποιητης ιι..":""'1'01tΛUV'

.............. ..s..,:...., ~ ,τ,,,,,,,,,,,.

,

απο

την ΤεΥέα της Πελωwννήσmr δε σώθηκαν σχεδόν τίποτε από το έgyoτoιι, αν 'JUJι σνναγωνίστηκε, όπως λέγεται,

με EΠLτυxW τον E\J@Udδη.

3S~

ΑθΗΝΑΙΟΣ ΑΠΑΝΤΑ

(Τ6μοι

15)

1. Δειπvoσoφιστών 2. Δειπvoσoφιστών 3. Δειπνοσοφιστών

Β

4. Δε ιπνοσοφι στών

Δ

5. Δειπνοσοφιστών 6. Δειπνοσοφιστών

ΣΤ

7.

Α Γ Ε

Δειπνοσοφιστών Ζ

8. Δειπνοσοφιστών

Η

9. Δειπνοσοφιστών Θ 10. Δειπvoσoφιστών Ι 11. Δε ιπνοσοφ ι στών ΙΑ 12.

Δε ιπνοσοφ ιστών ΙΒ

13. Δε ιπνοσοφ ιστών ΙΓ 14. Δε ιπνοσοφ ιστών ΙΔ 15. Δε ιπνοσοφ ιστών ΙΕ

ISBN 960-352-437-9