روش شناسی کیو

‫‪‬‬ ‫روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬ ‫ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ﺧﻮﺷﮕﻮﻳﺎنﻓﺮد‬

‫ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺻﺪا و ﺳﻴﻤﺎ‬ ‫‪1386‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﻮان‬

‫ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪5.......................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‪9.......................................‬‬ ‫‪1‬ـ ﻣﻌﺮﻓﻲ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ ‪10 ...............................................‬‬ ‫‪2‬ـ ﭘﻴﺪاﻳﺶ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ ‪12 ..............................................‬‬ ‫‪3‬ـ رﻳﺸﻪﻫﺎي ﻧﻈﺮي روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ ‪16 ....................................‬‬ ‫‪4‬ـ ﻣﺮوري ﺑﺮ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ‪21 .........................................‬‬ ‫‪5‬ـ ﺟﺎﻳﮕﺎه روش ﻛﻴﻮ در ﻣﻴﺎن روشﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻤ‪‬ﻲ و ﻛﻴﻔﻲ ‪24 .......‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﻃﺮاﺣﻲ و اﺟﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ‪27 .....................................‬‬ ‫‪1‬ـ ﮔﺮدآوري ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن ‪28 ...............................................‬‬ ‫‪2‬ـ اﻧﺘﺨﺎب ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻌﺮّف از ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن ‪31 .........................‬‬ ‫‪1‬ـ‪2‬ـ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﺎﺳﺎﺧﺘﺎر و ﺑﻲﺳﺎﺧﺘﺎر ‪32 ..............................‬‬ ‫‪2‬ـ‪2‬ـ ﺗﻌﺪاد ﻋﺒﺎرات ‪36 ....................................................‬‬ ‫‪3‬ـ‪2‬ـ آﻣﺎده ﻛﺮدن ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﺮاي ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ‪39 .....................‬‬ ‫‪3‬ـ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ‪40 ..............................................‬‬ ‫‪4‬ـ ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﻛﻴﻮ ‪45 .........................................................‬‬ ‫‪1‬ـ‪4‬ـ ﻧﻤﻮدار ﻛﻴﻮ ‪45 ........................................................‬‬ ‫‪2‬ـ‪4‬ـ ﺗﻮزﻳﻊ اﺧﺘﻴﺎري و اﺟﺒﺎري ﻛﺎرتﻫﺎ ‪48 ............................‬‬ ‫‪3‬ـ‪4‬ـ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ‪52 .......................................‬‬ ‫‪5‬ـ رواﻳﻲ و ﭘﺎﻳﺎﻳﻲ در روش ﻛﻴﻮ‪56 ..........................................‬‬ ‫‪6‬ـ ﻧﻜﺎﺗﻲ درﺑﺎره اﺟﺮاي آزﻣﺎﻳﺸﻲ )ﭘﺎﻳﻠﻮت( ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ‪57 ...............‬‬

‫‪ / 4‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري دادهﻫﺎ ‪59 ..............................................‬‬ ‫‪1‬ـ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ ‪60 .......................................................‬‬ ‫‪1‬ـ‪1‬ـ اﻳﺠﺎد ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎ ‪60 ...........................................‬‬ ‫‪2‬ـ‪1‬ـ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ دادهﻫﺎي ﻛﻴﻮ ‪63 ...................‬‬ ‫‪3‬ـ‪1‬ـ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ ‪68 ........................................‬‬ ‫‪4‬ـ‪1‬ـ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ ‪73 ....................................................‬‬ ‫‪2‬ـ اﺧﺘﻼف ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ آر و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ ‪82 ......................‬‬ ‫‪3‬ـ راﻫﻨﻤﺎي اﺟﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ ﺑﺎ ‪87 ........................ SPSS‬‬ ‫‪1‬ـ‪3‬ـ ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺟﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ‪87 ....................................‬‬ ‫‪2‬ـ‪3‬ـ ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﺮوﺟﻲ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ‪96 .................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻣﺮوري ﺑﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ‪105 ..................................‬‬ ‫‪1‬ـ ﻧﻘﺎط ﻗﻮت و ﺿﻌﻒ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ ‪105 .........................‬‬ ‫‪2‬ـ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﻴﻮ ‪108 ..................................‬‬ ‫‪1‬ـ‪2‬ـ آﻳﻨﺪه روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‪ /‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ ‪109 .......................................‬‬ ‫‪2‬ـ‪2‬ـ ﺑﺮرﺳﻲ ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي رﺳﺎﻧﻪاي و ﺟﻬﺖﮔﻴﺮيﻫﺎي‬ ‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ‪113 ..........................................................‬‬ ‫‪3‬ـ‪2‬ـ ﺷﻜﻞﻫﺎي واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ اﺗﺤﺎد اروﭘﺎ ‪116 ..........................‬‬ ‫‪4‬ـ‪2‬ـ رﺿﺎﻳﺖ ﺷﻐﻠﻲ ‪119 .................................................‬‬ ‫‪5‬ـ‪2‬ـ ﻣﺠﺎزات ﺑﺰﻫﻜﺎران ﺟﻮان ‪120 .....................................‬‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪125 ..............................................................‬‬ ‫ﻣﺮوري ﺑﺮ ﺑﺮﺧﻲ اﺻﻄﻼﺣﺎت ‪129 ...........................................‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر‬ ‫ﺗﻨﻮع در روشﻫـﺎي ﺗﺤﻘﻴـﻖ‪ ،‬ﮔـﻮاه اﻳـﻦ واﻗﻌﻴـﺖ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻳﻚ رﺷﺘﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻟﺰاﻣﺎً ﺑﺎ ﻳﻚ‬ ‫روش ﻣﻮرد ﭘﮋوﻫﺶ ﻗـﺮار ﻧﻤـﻲﮔﻴﺮﻧـﺪ‪ .‬ﺗـﻼشﻫـﺎي روشﺷﻨﺎﺳـﺎن در ﻃـﻮل‬ ‫ﺳﺎلﻫﺎي ﻣﺘﻤﺎدي ﺑﺮ اﻳﺠﺎد و ﺗﻮﺳﻌﻪ روشﻫﺎﻳﻲ ﻣﺼـﺮوف ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﺗـﺎ ﺑـﺎ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ دﻗﺖ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان را ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺧﻮد رﻫﻨﻤﻮن ﺳـﺎزﻧﺪ‪ .‬روشﺷﻨﺎﺳـﻲ‬ ‫ﻛﻴﻮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻋﻤﺮي ﺑﻴﺶ از ﻫﻔﺖ دﻫﻪ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻼﺷﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﺪف از اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﭼﻬﺎر ﻓﺼﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﻲ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴـﻮ‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه را ﻗﺎدر ﺳﺎزد ﺗﺎ ﺑـﻪ ﺗﻨﻬـﺎﻳﻲ آن را ﺑـﺮاي اﺟـﺮاي‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد‪ .‬ﻓﺼﻞ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳﻨﺎﻣﻪ و ﭼﺸـﻢاﻧـﺪازي از روشﺷﻨﺎﺳـﻲ‬ ‫ﻛﻴﻮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در آن ﻣﻄـﺎﻟﺒﻲ درﺑـﺎره ﻫـﺪف‪،‬‬ ‫ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ و ﻣﺒﻨﺎي ﻧﻈﺮي روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﻣﺮاﺣـﻞ اﺟـﺮاي‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي ﺑﺎ روش ﻛﻴﻮ و ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻳﻦ روش در دﻧﻴﺎي روشﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ آﺷـﻨﺎ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻓﺼﻞ دوم‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻃﺮاﺣﻲ اﺑـﺰار ﺳـﻨﺠﺶ و ﺷـﻴﻮه ﮔـﺮدآوري‬ ‫دادهﻫﺎ را ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي ﺑﺎ روش ﻛﻴﻮ ﺷﺮح ﻣﻲدﻫـﺪ‪ .‬ﻓﺼـﻞ ﺳـﻮم ﺑـﻪ‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﭘﺲ از ﮔﺮدآوري دادهﻫﺎ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري آﻧﻬﺎ اﺧﺘﺼـﺎص دارد‬

‫‪ / 6‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎي اﻓﺮاد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤـﺖ ﺑﺮرﺳـﻲ‬ ‫ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬راﻫﻨﻤﺎي ﻣﺨﺘﺼﺮي ﻧﻴـﺰ ﺑـﺮاي ﭘـﺮدازش دادهﻫـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫وﺳﻴﻠﻪ ﻧﺮماﻓﺰار ‪ SPSS‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم ﺑﺎ ﻫﺪف ﻋﻤﻴﻖﺗـﺮ ﻛـﺮدن‬ ‫درك ﺧﻮاﻧﻨﺪه از روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‪ ،‬ﺑﺎ دو وﻳﮋﮔﻲ اﺳﺎﺳﻲ اﻳﻦ روشﺷﻨﺎﺳـﻲ و‬ ‫ﺑﺮﺧــﻲ از ﻧﻘــﺎط ﺿــﻌﻒ آن آﻏــﺎز و ﺑــﺎ ﻣﻌﺮﻓــﻲ ﺑﺮﺧــﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌــﺎت ﻣﺒﺘﻨــﻲ ﺑــﺮ‬ ‫روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﺷﻮد ﺧﻮاﻧﻨﺪهاي ﻛﻪ ﺑﺪون ﻫﻴﭻ ﭘﻴﺸﻴﻨﻪاي ﺑـﻪ ﺳـﺮاغ روش ﻛﻴـﻮ‬ ‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺑﺨﺶﻫﺎي ‪ 2 ،1‬و ‪ 4‬از ﻓﺼﻞ اول و ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﻓﺼﻞﻫـﺎي ‪ 2‬و ‪3‬‬ ‫را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻨﺪ و ﺧﻮاﻧﻨﺪهاي ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ روش آﺷـﻨﺎ و ﺗﻨﻬـﺎ درﺻـﺪد آﮔـﺎﻫﻲ از‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي آن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻓﺼﻞﻫﺎي ‪ 2‬ﻳـﺎ ‪3‬‬ ‫ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﺨﺶ دوم آن‪ ،‬ﻣﻜﻤﻞ ﺑﺤـﺚﻫـﺎي ﺳـﻪ ﻓﺼـﻞ‬ ‫ﭘﻴﺶ اﺳﺖ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت ﻋﻤﻠـﻲ و ﻧﻜـﺎت ارزﺷـﻤﻨﺪي را از ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت‬ ‫دﻳﮕﺮان در اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺨﺶﻫﺎي ‪ 3‬و ‪ 5‬از ﻓﺼﻞ اول‪ ،‬ﺑﺨﺶ ‪2‬‬ ‫از ﻓﺼﻞ ﺳﻮم و ﺑﺨﺶ ‪ 1‬از ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم ﻧﻴﺰ ﻧﮕـﺎﻫﻲ روشﺷﻨﺎﺳـﺎﻧﻪ ﺑـﻪ روش‬ ‫ﻛﻴﻮ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﭘﺎﻳﺎن از ﻫﻤﻜﺎران ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺻﺪا و ﺳﻴﻤﺎ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه رﺋـﻴﺲ ﻣﺤﺘـﺮم‬ ‫ﻣﺮﻛﺰ ﺟﻨﺎب آﻗﺎي ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ﭘﻮﻳﺎ ﺑﺮاي ﻓﺮاﻫﻢ آوردن اﻣﻜﺎن ﭼﺎپ و اﻧﺘﺸـﺎر اﻳـﻦ‬ ‫ﻛﺘــﺎب و ﺟﻨــﺎب آﻗــﺎي اﺳــﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻴﺎﺑــﺎﻧﮕﺮد ﺑــﺮاي وﻳﺮاﺳــﺘﺎري ﻋﻠﻤــﻲ آن‬ ‫ﺳﭙﺎﺳﮕﺰارم‪ .‬از آﻗﺎي رﺣﻤﺖاﷲ ﻣﻌﻤﺎر ﻛﻪ در ﭼﻨﺪ ﻣﺎه اول اﺟـﺮاي اﻳـﻦ ﻛـﺎر‪،‬‬ ‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﮔﺮوه روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺮﻛﺰ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻗﺎﻳﺎن ﻋﺒـﺎس ﻣﺤﻤـﺪي‬ ‫ﺷﻜﻴﺒﺎ و اﺣﻤﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﻜﻲ و ﺧﺎﻧﻢ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺑﻮﺳﺘﺎن ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻓﺼـﻞﻫـﺎﻳﻲ از‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب و اراﺋﻪ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎﻳﺸﺎن و آﻗﺎﻳﺎن رﺿﺎ اﻣﻴﺮاﺣﻤﺪي‪ ،‬ذﺑﻴﺢاﷲ رﺳﺘﻤﻲ و‬ ‫ﭘﺮﺳﺸﮕﺮان ﻣﺤﺘﺮم ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺻﺪا و ﺳـﻴﻤﺎ ﺑـﺮاي ﻫﻤﻜـﺎري در اﺟـﺮاي‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ‪7 /‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﻗﺪرداﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از آﻗﺎﻳﺎن واﺗﺲ‪ ،‬و‪‬ن ا‪‬ﻛﺴﻞ و ﺑﻪ‬ ‫وﻳــﮋه اﺳــﺘﻴﻮن ﺑــﺮاون* ﺑــﺮاي ارﺳــﺎل ﻣﻘــﺎﻻﺗﻲ ﻛــﻪ در اﺧﺘﻴــﺎر ﻧﺪاﺷــﺘﻢ و‬ ‫راﻫﻨﻤﺎﻳﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺟﺮﻳﺎن ﻧﮕﺎرش اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ اراﺋﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺸﻜﺮ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻢ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ﺧﻮﺷﮕﻮﻳﺎنﻓﺮد‬

‫* آﻗﺎي اﺳﺘﻴﻮن ﺑﺮاون )‪ (Steven Brown‬از ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ ﺑﻪ ﺷـﻤﺎر‬ ‫ﻣﻲرود ﻛﻪ ﺷﺎﮔﺮد ﺧﺎﻟﻖ اﻳﻦ روش ﻧﻴﺰ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ را در روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴـﻮ‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﻳﺎ ﻣﻘﺎﻟﻪاي از اﻳﺸﺎن ارﺟﺎع ﻧﺪاده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ / 8‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﻓﺼﻞ اول‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﺧﻮاﻧﻨﺪه در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﻛﻪ ﻣﺒﺪأ ﭘﻴﺪاﻳﺶ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫آﺷﻨﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷـﺪ و درﺧﻮاﻫـﺪ ﻳﺎﻓـﺖ ﻛـﻪ ﭼـﺮا روشﻫـﺎي ﺗﺤﻘﻴـﻖ ﻣﻌﻤـﻮل‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ روش ﻛﻴﻮ راﻫﻲ ﺑﺮاي ﺣﻞ اﻳـﻦ ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‪،‬‬ ‫روﻳﻜﺮد روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ﻣﺨﺘﺼﺮي از آن و ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻳﻦ روشﺷﻨﺎﺳﻲ‬ ‫در ﻣﻴﺎن روشﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻴﻔﻲ و ﻛﻤ‪‬ﻲ از دﻳﮕﺮ ﻣﺒﺎﺣـﺚ اﻳـﻦ ﻓﺼـﻞ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺮوري اﺟﻤﺎﻟﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻣﺮاﺣﻞ اﺟﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي ﺑﺎ روش ﻛﻴﻮ ﺧـﻮاﻫﻴﻢ داﺷـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺷﺮح ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ آن در دو ﻓﺼﻞ ﺑﻌﺪ اراﺋﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺷـﺎﻣﻞ ﭘـﻨﺞ ﺑﺨـﺶ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﺨـﺶﻫـﺎي اول و دوم ﺑـﻪ ﻣﻌﺮﻓـﻲ‬ ‫روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ و ﭘﺪﻳﺪآورﻧﺪه آن اﺧﺘﺼﺎص دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺶ ﺳﻮم ﺑﻪ رﻳﺸﻪﻫﺎي‬ ‫روﻳﻜﺮد روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ ﺧﻮاﻫﺪ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم ﺑـﺮ ﻣﺮاﺣـﻞ اﺟـﺮاي‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي ﺑﺎ روش ﻛﻴﻮ از اﺑﺘﺪا ﺗﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري دادهﻫﺎ ﻣﺮوري ﺧﻮاﻫﺪ داﺷـﺖ‬ ‫و در ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬درﺑﺎره ﻛﻤ‪‬ﻲ ﻳﺎ ﻛﻴﻔﻲ ﺑﻮدن روش ﻛﻴﻮ ﺑﺤﺚ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ / 10‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫‪1‬ـ ﻣﻌﺮﻓﻲ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬ ‫روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‪ ،‬ﻓﻨـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮ را ﻗـﺎدر ﻣـﻲﺳـﺎزد ﺗـﺎ اوﻻً‬ ‫ادراﻛﺎت‪ 1‬و ﻋﻘﺎﻳﺪ‪ 2‬ﻓﺮدي را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻛﻨﺪ و ﺛﺎﻧﻴﺎً ﺑﻪ دﺳـﺘﻪﺑﻨـﺪي‬ ‫ﮔﺮوهﻫﺎي اﻓﺮاد ﺑﺮ اﺳﺎس ادراﻛﺎﺗﺸﺎن ﺑﭙﺮدازد ]ﻣﻚﻛﺌـﻮن و ﺗﻮﻣـﺎس‪.[1988 ،3‬‬ ‫ﻫﺪف اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﻓـﻦ‪ ،‬آﺷـﻜﺎر ﺳـﺎﺧﺘﻦ اﻟﮕﻮﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺗﻔﻜـﺮ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻧـﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎرش ﺗﻌـﺪاد اﻓـﺮادي ﻛـﻪ ﺗﻔﻜـﺮات ﻣﺨﺘﻠﻔـﻲ دارﻧـﺪ‪ .‬وﻳﮋﮔـﻲ ﻓـﻮق‪ ،‬اﻳـﻦ‬ ‫روشﺷﻨﺎﺳﻲ را ﺑﻪ روشﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻴﻔﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺳـﺎزد‪ .‬ﺑـﺎ وﺟـﻮد اﻳـﻦ‪،‬‬ ‫روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ از ﺑﻌﺪ ﻛﻤ‪‬ﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا از روشﻫـﺎي آﻣـﺎري‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ‪ 4‬و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻮﻟﻔﻪﻫﺎي اﺻﻠﻲ‪ 5‬ﺑﺮاي دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي اﻓـﺮاد ﻛﻤـﻚ‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ ﻫﻢ داراي ﺷﻴﻮه ﮔﺮدآوري داده )ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﻛﻴﻮ( و ﻫﻢ‬ ‫داراي ﺷﻴﻮه ﺗﺤﻠﻴﻞ دادهﻫﺎ )ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ( اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻔﺎوت اﺻﻠﻲ آن ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ‬ ‫روشﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺟﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ اﻓﺮاد را ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺳـﻨﺦﺷﻨﺎﺳـﻲ دﺳـﺖ‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪] .‬ﺑﺮوس‪ .[2006 ،6‬ﺑﺮﺧﻼف روشﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴـﻖ ﻣﺘـﺪاول ﻛـﻪ ‪ n‬ﻧﻔـﺮ را‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب و ‪ m‬وﻳﮋﮔﻲ را »از آﻧﻬﺎ« اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻛﻴـﻮ ‪ m‬ﻧﻔـﺮ‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ »ﺧﻮد‪ ‬آﻧﻬﺎ« ‪ n‬وﻳﮋﮔﻲ را اﻧـﺪازهﮔﻴـﺮي ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ در‬

‫‪1. perceptions‬‬ ‫‪2. opinions‬‬ ‫‪3. Thomas and McKeown‬‬ ‫‪4. Factor Analysis‬‬ ‫‪5. Principle Components Analysis‬‬ ‫‪6. Boros‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ ‪11 /‬‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬اﻓﺮاد‪ ‬اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧـﺪازهﮔﻴـﺮي‪ ،‬داراي رﻓﺘـﺎري اﻧﻔﻌـﺎﻟﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا اﻳﻦ اﻧﺪازهﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي ﻣﺤﻘـﻖ‬ ‫اﻫﻤﻴﺖ دارﻧﺪ؛ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴـﻮ‪ ،‬اﻓـﺮاد اﻧﺘﺨـﺎﺑﻲ رﻓﺘـﺎري ﻓﻌـﺎل در‬ ‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي دارﻧﺪ و در واﻗﻊ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي آﻧﻬﺎ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺤﻘﻖ اﺳﺖ ]ﺑﺮاون‪،‬‬ ‫‪.[1997‬‬ ‫ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ را ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﻨﻈﺮي ﺳﺎزهﮔﺮا‪ 1‬ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﺮد اﻳـﻦ‬ ‫روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮض ﺑﻨﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ادراﻛـﺎت ﻣـﺎ از دﻧﻴـﺎ‪،‬‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ دﻧﻴﺎي واﻗﻌﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺎ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑـﻪ ﻓـﺮد اﺳـﺖ‪ .‬ﺣﺘـﻲ اﻳـﻦ‬ ‫ﻓﺮض ﭘﺎ را از اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻓﺮاﺗﺮ ﻣﻲﮔﺬارد و ذﻫﻨﻴﺖ‪ 2‬را زﻳﺮﺑﻨﺎي واﻗﻌﻴﺖ‪ 3‬ﻣﻲداﻧـﺪ‪.‬‬ ‫روشﺷﻨﺎﺳﺎن ﻛﻴﻮ ﺑﺎ ﭘﺬﻳﺮش اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺮ اﺳـﺎس ﺗﺼـﺎوﻳﺮي ﻛـﻪ از‬ ‫واﻗﻌﻴﺖ دارﻧﺪ ﻋﻤـﻞ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ ﻧـﻪ ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﺧـﻮد‪ ‬واﻗﻌﻴـﺖ‪ ،‬ﺳـﺎزهﮔﺮاﻳـﻲ‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ‪ 4‬را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﻧﮕـﺎه‪ ،‬ﺑـﻪ روﻳﻜـﺮد ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ‪ 5‬ﻧﺰدﻳـﻚ‬ ‫اﺳﺖ؛ روﻳﻜﺮدي ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ رﻓﺘﺎرﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ از ﻃﺮﻳـﻖ ﭘـﺮدازش اﻃﻼﻋـﺎﺗﻲ‬

‫‪6‬‬

‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻣﺤﺮكﻫﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻧﻪ ﺧﻮد‪ ‬ﻣﺤﺮكﻫﺎ ]ﺑﺮوس‪.[2006 ،‬‬ ‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﻠﺴﻔﻪ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮردي و ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎي ﻓـﺮدي‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪﺗﻨﻬﺎﻳﻲ از اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺷـﻨﺎﺧﺖ درﺻـﺪ اﻓـﺮادي ﻛـﻪ‬ ‫ﭼﺸﻢ آﺑﻲ‪ ،‬ﻗﻬﻮهاي ﻳﺎ ﺳﺒﺰ دارﻧﺪ‪ ،‬واﻗﻌﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻌﺪاد زﻳـﺎدي از‬

‫‪1. constructive‬‬ ‫‪2. subjectivity‬‬ ‫‪3. reality‬‬ ‫‪4. Epistemological Constructivism‬‬ ‫‪5. Cognitive Approach‬‬ ‫‪6. Informational Processing‬‬

‫‪ / 12‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫اﻓﺮاد آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬وﻟﻲ از ﻣﻨﻈﺮ دﻳﮕﺮ‪ ،‬واﻗﻌﻴﺖ آﺑﻲ ﺑﻮدن ﭼﺸﻢ ﺻﺮف ﻧﻈـﺮ‬ ‫از اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻪ ﻧﺴﺒﺘﻲ از ﻣﺮدم ﭼﺸـﻢ آﺑـﻲ دارﻧـﺪ‪ ،‬واﻗﻌﻴـﺖ ﻣﺴـﺘﻘﻠﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻮد؛ درﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻴﻤﻴﺪاﻧﻲ ﻛـﻪ ﺧـﻮاص ﻋﻨﺼـﺮ ﻛـﺮﺑﻦ را‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻪ ﻧﺴﺒﺘﻲ از ﻣﻮاد در ﻫﺴﺘﻲ ﺣـﺎوي اﻳـﻦ‬ ‫ﻋﻨﺼﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ]ﺑﺮاون‪.[1995 ،‬‬ ‫‪2‬ـ ﭘﻴﺪاﻳﺶ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬ ‫روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ را وﻳﻠﻴﺎم اﺳﺘﻴﻔﻨﺴﻮن در دﻫﻪ ‪ 1930‬ﻣﻴﻼدي اﺑـﺪاع ﻛـﺮد‪.‬‬ ‫او ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻪ »ﭼﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ اﺷﺨﺎص را ﻣﻨﺤﺼﺮ‬ ‫ﺑﻪ ﻓﺮد ﻣﻲﺳﺎزد؟« ﺑـﻪ اﻳـﻦ اﺑـﺪاع دﺳـﺖ زد‪ .‬اﺳﺘﻴﻔﻨﺴـﻮن ﺑـﻪ ﺟـﺎي ﺷـﻨﺎﺧﺖ‬ ‫ﭼﻴﺰﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ ﻛﻪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﺰرﮔﻲ از اﺷﺨﺎص دارا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻃـﺮح اﻳـﻦ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل درك ﻓﺮدﻳﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﻮد ]ﻛﻮر‪. [2001 ،1‬‬ ‫او اﻳﺪه ﺧﻮد را در ‪ 28‬ژوﺋﻦ ‪ 1935‬ﻃﻲ ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﻪ ﺳﺮدﺑﻴﺮ ﻣﺠﻠﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴـﻲ‬ ‫ﻧﻴﭽﺮ‪) 2‬ﻃﺒﻴﻌﺖ( ﻣﻄﺮح ﻛﺮد ﻛﻪ در ﺻﻔﺤﻪ ‪ 297‬ﺷﻤﺎره ‪ 24‬آﮔﻮﺳﺖ ‪ 1935‬اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺠﻠﻪ ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪ ]ﻫﺮد و ﺑﺮاون‪ .[2004 ،‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺣﺎوي روﻳﻜﺮد ﺟﺪﻳﺪ او‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﻮد‪ .‬وي ﺑﺤﺚ ﺧﻮد را در اﻳـﻦ ﻧﺎﻣـﻪ ﺑـﺎ اﺷـﺎره ﺑـﻪ روﻳﻜـﺮد‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ راﻳﺞ آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ اﻧﺘﺨﺎب ‪ n‬ﻓﺮد و اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ‪ m‬وﻳﮋﮔﻲ از ﻫﺮ‬ ‫)‪m(m  1‬‬ ‫ﻳﻚ و ﺳﭙﺲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬ ‫‪2‬‬

‫ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ دروﻧﻲ‪ 3‬ﺑﺎ روش اﺳﭙﻴﺮﻣﻦ ﻳﺎ ﻫـﺮ‬

‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ دﻳﮕﺮي‪ .‬ﭘـﺲ از آن‪ ،‬روﻳﻜـﺮد ﺟﺪﻳـﺪ ﺧـﻮد را ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬

‫‪1. Corr‬‬ ‫‪2. Nature‬‬ ‫‪3. intercorrelation‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ ‪13 /‬‬

‫ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻜﺲ روﻳﻜﺮد ﻗﺒﻞ اﺳﺖ؛ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ‪ n‬ﭼﻴﺰ از ﺳﻮي‬

‫)‪m(m  1‬‬ ‫‪ m‬ﻓﺮد و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬ ‫‪2‬‬

‫ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ دروﻧﻲ و ﺳﭙﺲ اﺳﺘﺨﺮاج ﻋﻮاﻣﻞ‪.1‬‬

‫وﻳﻠﻴـﺎم اﺳﺘﻴﻔﻨﺴـﻮن )‪(William Stephenson‬‬ ‫در ﺳــﺎل ‪ 1902‬در اﻧﮕﻠﺴــﺘﺎن ﻣﺘﻮﻟــﺪ ﺷــﺪ و در‬ ‫ﺳﺎل ‪ 1989‬از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ .‬وي دﻛﺘـﺮاي ﺧـﻮد را‬ ‫در ﻓﻴﺰﻳﻚ در ﺳـﺎل ‪ 1926‬از داﻧﺸـﮕﺎه دورﻫـﺎم‬ ‫)‪ (Durham‬و در روانﺷﻨﺎﺳــﻲ در ﺳــﺎل ‪1929‬‬ ‫از داﻧﺸــﮕﺎه ﻟﻨــﺪن درﻳﺎﻓــﺖ ﻛــﺮد‪ .‬اﺳﺘﻴﻔﻨﺴــﻮن‬ ‫دﺳــــﺘﻴﺎر ﭼــــﺎرﻟﺰ اﺳــــﭙﻴﺮﻣﻦ )‬

‫‪Charles‬‬

‫‪ (Spearman‬ﺧﺎﻟﻖ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻮد‪ .‬اﺳﭙﻴﺮﻣﻦ از او ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧـﻼقﺗـﺮﻳﻦ آﻣـﺎردان در‬ ‫ﺣﻮزه روانﺷﻨﺎﺳﻲ ﻳﺎد ﻣـﻲﻛـﺮد ]ﺑـﺮاون‪ .[1997 ،‬او از ﺳـﺎل ‪ 1949‬ﺗـﺎ ‪ 1955‬در داﻧﺸـﮕﺎه‬ ‫ﺷﻴﻜﺎﮔﻮ و از ﺳﺎل ‪ 1958‬ﺗﺎ ‪ 1972‬در داﻧﺸﮕﺎه ﻣﻴﺴﻮري ﺑﻪ آﻣﻮزش ﻛﺎرﺑﺮد ﻛﻴﻮ ﺑﻪ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن‬ ‫روانﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري و رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬در ﺳـﺎل ‪ ،1985‬ﺗﻌـﺪادي از‬ ‫ﺷﺎﮔﺮدان اﺳﺘﻴﻔﻨﺴﻮن ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﺳﺘﻴﻔﻨﺴـﻮن )‪(The Stephenson Research Center‬‬ ‫را در داﻧﺸﮕﺎه ﻣﻴﺴﻮري ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻫﻤﺎﻳﺶ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻛﻴـﻮ در ﻫﻤـﻴﻦ‬ ‫ﺳﺎل ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ،1989‬اﻧﺠﻤﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻋﻠﻤﻲ ذﻫﻨﻴـﺖ‪ 2‬ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﻫﻤـﺖ‬ ‫آﻧــﺎن اﻳﺠــﺎد ﮔﺸــﺖ‪ .‬اﻳــﻦ اﻧﺠﻤــﻦ ﻓﺼــﻠﻨﺎﻣﻪاي را ﺑــﺎ ﻋﻨــﻮان ذﻫﻨﻴــﺖ ﻓﻌــﺎل ) ‪Operant‬‬

‫‪ (Subjectivity‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ و وب ﺳﺎﻳﺘﻲ ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﻲ ‪ www.qmethod.org‬دارد ]ﻫـﺮد و‬ ‫ﺑﺮاون‪.[2004 ،3‬‬

‫‪1. factorize‬‬ ‫)‪2. International Society for the Scientific Study of Subjectivity (ISSSS‬‬ ‫‪3. Hurd and Brown‬‬

‫‪ / 14‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬اﺳﺘﻴﻔﻨﺴﻮن در دو ﻣﻘﺎﻟﻪ «ﻓﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ‪ «1‬و »اﺷﺨﺎص‬ ‫ﻫﻤﺒﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي آزﻣﻮنﻫﺎ‪ «2‬ﻛﻪ در ﻫﻤﺎن ﺳﺎل ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪ و ﺳﭙﺲ در ﻣﻘﺎﻟﻪ‬ ‫»ﻣﺒﺎﻧﻲ روان ﺳﻨﺠﻲ‪ :‬ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﭼﻬﺎر ﻋﺎﻣﻠﻲ‪ «3‬ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1936‬ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪ‪،‬‬ ‫روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ را ﺑﺎ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺷﺮح داد‪ .‬او در ﺳﺎل ‪ 1953‬اﺛﺮ اﺻـﻠﻲ‬ ‫ﺧﻮد را در اﻳﻦ ﺣﻮزه در ﻗﺎﻟﺐ ﻛﺘﺎب »ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ رﻓﺘﺎر‪ :‬ﻓﻦ ﻛﻴـﻮ و روشﺷﻨﺎﺳـﻲ‬ ‫آن‪ «4‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬وي در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﺨﺶ اول ﻛﺘﺎب ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻛﺘﺎب ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻓﻦ ﻛﻴـﻮ ﻣﺤـﺪود ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪاي از اﺻـﻮل‬ ‫آﻣﺎري‪ ،‬روانﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻋﻠﻢ را ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و روانﺷﻨﺎﺳﻲ‬ ‫آن زﻣﺎن اﻗﺘﻀﺎ ﻣﻲﻛـﺮد ﻧﻴـﺰ ﻣـﻮرد ﺑﺤـﺚ ﻗـﺮار ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪،‬‬ ‫اﺳﺘﻴﻔﻨﺴﻮن از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻣـﻲﺳـﺎزد ﻛـﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒـﺎن ﻛﺘـﺎب او ﺗﻨﻬـﺎ‬ ‫روانﺷﻨﺎﺳﺎن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﻋـﺎﻣﻠﻲ اﺳـﭙﻴﺮﻣﻦ و‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ وارﻳﺎﻧﺲ ﻓﻴﺸﺮ اﺑﺰارﻫﺎﻳﻲ در ﻓﻦ ﻛﻴﻮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲروﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﺎﻫﻴـﺖ آن‬ ‫را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻛﻨﺠﻜـﺎو ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ دﻟﻴـﻞ ﻧﺎﻣﮕـﺬاري اﻳـﻦ‬ ‫روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ »ﻛﻴﻮ« ﭼﻴﺴﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در ﺳﺎل ‪ ،1935‬ﺳﺮ ﮔﺎﺗﻔﺮي‬ ‫اچ ﺗﺎﻣﺴﻮن‪ 5‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﻮد‪ ،‬از ﺣـﺮف ‪ q‬ﺑـﺮاي‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺶ »ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ اﻓﺮاد‪ «6‬اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد ﺗﺎ آن را از ﺣﺮف ‪ r‬ﻛﻪ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑـﻴﻦ‬

‫‪1. Technique of Factor Analysis‬‬ ‫‪2. Correlating Persons Instead of Tests‬‬ ‫‪3. The Foundations of Psychometry: Four Factor Systems‬‬ ‫‪4. The Study of Behavior: Q-technique and Its Methodology‬‬ ‫‪5. Sir Godfrey H. Thomson‬‬ ‫‪6. Person Correlation‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ ‪15 /‬‬

‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ﻳﺎ »ﺻﻔﺎت‪ «1‬را ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد‪ ،‬ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺳﺎزد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬اﺳﺘﻴﻔﻨﺴـﻮن‬ ‫ﻧﻴﺰ از ﺣﺮف ‪ Q‬ﺑﺮاي ﻧﺎﻣﮕﺬاري روشﺷﻨﺎﺳـﻲ ﺧـﻮد اﺳـﺘﻔﺎده ﻛـﺮد زﻳـﺮا اﻳـﻦ‬ ‫روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎ ﻣﻲﭘﺮداﺧﺖ و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑـﻴﻦ اﻓـﺮاد و ﻧـﻪ‬ ‫ﺻﻔﺎت در آن ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺒﺪع روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖﻫﺎﻳﻲ از ﺳﻮي اﺳﺘﺎدان آن زﻣﺎن روﺑـﻪرو‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﻚﻧﻴﻤﺎر‪ 2‬در ﺳﺎل ‪ 1954‬او را ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ ﻣـﺒﻬﻢ ﺑـﻮدن ﻛﺘـﺎب‬ ‫»ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ رﻓﺘﺎر« و ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﺪاراﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔـﺎﺗﻔﺮي ﺗﺎﻣﺴـﻮن و ﺳـﻴﺮل ﺑـﺮت‬

‫‪3‬‬

‫ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﻣـﻮردي‪ 4‬را ﻛـﻪ ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ‬ ‫اﺳﺘﻴﻔﻨﺴﻮن ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ دﻳﺪي ﺷﻜﺎﻛﺎﻧﻪ ﻣﻲﻧﮕﺮد‪ .‬ﻛﺮوﻧﺒـﺎخ و ﮔﻠ‪‬ﺴـﺮ‪ 5‬ﻧﻴـﺰ در ﺳـﺎل‬ ‫‪ 1954‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻤﺠﻴـﺪ از ﻧـﻮآوريﻫـﺎي اﺳﺘﻴﻔﻨﺴـﻮن در ﺑـﻪﻛـﺎرﮔﻴﺮي روش‬ ‫ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﻛﺎرتﻫﺎ و اﺻﻮل ﻃﺮح آزﻣﺎﻳﺶﻫﺎي ﻓﻴﺸﺮ‪ ،‬ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن را از ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻃﺮحﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ اﺳﺘﻴﻔﻨﺴـﻮن اراﺋـﻪ داده اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﺄﻳﻮس ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺗﺮﻧﺮ‪ 6‬در ﺳﺎل ‪ 1955‬اﺳﺘﻴﻔﻨﺴﻮن را ﺑـﻪ ﻣﺠﺎدﻟـﻪ ﻧﺎﺑﺠـﺎ‪ ،‬ﺗﻜـﺮاري‬ ‫ﺑﻮدن‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ اﻣـﻮر ﻧـﺎﻣﺮﺑﻮط‪ ،‬ادﻋﺎﻫـﺎي اﻓﺮاﻃـﻲ و ﻧﺎآﺷـﻨﺎﻳﻲ آﺷـﻜﺎر ﺑـﺎ‬ ‫ﻛﺎرﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر دﻳﮕﺮان ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از ﻗﻠﻤـﺮو روانﺷﻨﺎﺳـﻲ و‬ ‫روانﺳﻨﺠﻲ ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﺗﺎﺣﺪي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﻧﺎرد ﮔﻠﻮﺋﻚ‪ 7‬ﺑﻪ‬

‫‪1. traits‬‬ ‫‪2. McNemar‬‬ ‫‪3. Cyril Burt‬‬ ‫‪4. Case Studies‬‬ ‫‪5. Cronbach and Gleser‬‬ ‫‪6. Turner‬‬ ‫‪7. Bernard Glueck‬‬

‫‪ / 16‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﻋﻨﻮان رواﻧﭙﺰﺷﻚ در ﺳﺎل ‪ 1954‬ﺑﻪ ﻛﻴﻮ ﺧﻮﺷﺎﻣﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ و ﻧﻴﺰ راﺳﻞ آﻛﻮف‬

‫‪1‬‬

‫ﻛﻪ ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬار ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ‪ 2‬ﺑﻮد‪ ،‬در ﻫﻤﺎن ﺳﺎل ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي‬ ‫ﻣﺪتﻫﺎ ﻛﺘﺎب اﺳﺘﻴﻔﻨﺴﻮن در روشﺷﻨﺎﺳـﻲ روانﺷﻨﺎﺳـﻲ ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ ﻗـﺮار‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ ]ﺑﺮاون‪.[1997 ،‬‬ ‫‪3‬ـ رﻳﺸﻪﻫﺎي ﻧﻈﺮي روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬ ‫اﺳﺘﻴﻔﻨﺴﻮن در دو ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﻓﻴﺰﻳﻚ و روانﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻛـﺮده‬ ‫ﺑﻮد و زﻳﺮﺑﻨﺎي ﻧﻈﺮي روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ دو ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﻲ رﻳﺸﻪ دارد‪.‬‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺗﺠﺮﺑﻲ در اواﺧﺮ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻧﻴﻮﺗﻮﻧﻲ‪ 3‬ﻗـﺎدر‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎﻳﻲ را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺮﻋﺖ ﻧـﻮر ﻳـﺎ‬ ‫در ﻣﻘﻴﺎس ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﭼﻚ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻟﻜﺘﺮونﻫﺎ رخ ﻣﻲدﻫﻨـﺪ‪ .‬از اﻳـﻦ رو در اواﻳـﻞ‬ ‫ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻧﺴﺒﻴﺖ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﺑﺎ ﺳـﺮﻋﺖ ﺑـﺎﻻ و‬ ‫ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻛﻮاﻧﺘﻮﻣﻲ‪ 4‬ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺒﻴﻴﻦ رﻓﺘﺎر ذرات ﺑﺴﻴﺎر رﻳﺰ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪﻧﺪ و‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﻫﺮ دو ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي رﻳﺰ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺴـﻴﺎر ﺑـﺎﻻ ﻣـﻮرد‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬اﻧﻘﻼﺑﻲ را در روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻋﻠﻢ اﻳﺠﺎد ﻛﺮد ﻛـﻪ ﺑـﺮ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖﺷﻨﺎﺳﻲ‪ 5‬اﺳﺘﻴﻔﻨﺴﻮن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان ﻧﻴﺰ اﺛﺮ ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬ ‫اﺻﻞ ﻋﺪمﻗﻄﻌﻴﺖ‪ 6‬ﻧﻘﺸﻲ اﺳﺎﺳـﻲ در ﻣﻜﺎﻧﻴـﻚ ﻛﻮاﻧﺘـﻮﻣﻲ اﻳﻔـﺎ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و‬

‫‪1. Russell Ackoff‬‬ ‫‪2. Operations Research‬‬ ‫‪3. Newtonian Mechanics‬‬ ‫‪4. Quantum Mechanics‬‬ ‫‪5. epistemology‬‬ ‫‪6. Uncertainity Principle‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ ‪17 /‬‬

‫ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎي اﺗﻢ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ اﺧـﺘﻼل و آﺷـﻔﺘﮕﻲ را ﻛـﻪ‬ ‫ﻧﺎﺷﻲ از دﺧﺎﻟﺖ وﺳﺎﻳﻞ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮرﺳـﻲ ﻛﻨـﻴﻢ‪ .‬اﻧـﺮژيﻫـﺎ در اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻘﻴﺎس‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازهاي ﻛﻮﭼﻚ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺑﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ آراﻣـﺶ و‬ ‫دﻗﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ آﺷﻔﺘﮕﻲﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ در ﭘﺪﻳﺪه ﻣﻮرد آزﻣﺎﻳﺶ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﻮد ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي واﻗﻌﺎً آﻧﭽﻪ را ﻛـﻪ در ﻧﺒـﻮد‬ ‫وﺳﺎﻳﻞ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي روي ﻣﻲداد‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬در واﻗـﻊ‪ ،‬ﻣﺸـﺎﻫﺪهﮔـﺮ و‬ ‫وﺳﻴﻠﻪ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺑﺨﺸﻲ از ﭘﺪﻳـﺪه ﻣـﻮرد ﺑﺮرﺳـﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ و ﻫـﺮ ﮔـﺎه ﺷـﻤﺎ‬ ‫ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻳﻚ ذره ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ ﻓﻮﺗﻮن ﻳﺎ اﻟﻜﺘﺮون را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴـﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ‬ ‫ﺑﺮ ﻣﺴﻴﺮ ﺣﺮﻛﺖ آن ﺗﺄﺛﻴﺮي ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﻧﺪك ﺑﮕﺬارﻳﺪ‪.‬‬ ‫اﺻﻞ ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ اﺳﺘﻔﺎده از دﺳﺘﻮرﻫﺎ و روشﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه را ﻛﻪ‬ ‫در ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻧﻴﻮﺗﻮﻧﻲ راﻳﺞ ﺑﻮد‪ ،‬در ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﻘﻴـﺎس اﺗﻤـﻲ ﻣﺸـﻜﻞآﻓـﺮﻳﻦ‬ ‫ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻧﻤﻲﺗﻮان از ﻃﺮﻳﻖ آﻧﻬﺎ ﭘﺪﻳﺪهاي را ﺑﺪون ﺗﺤﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻗـﺮار دادن‬ ‫آن‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد و ﺧﻮاص آن را اﻧﺪازه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻧﻴﻮﺗﻮﻧﻲ ﺑﺮ ﺷﻨﺎﺧﺖ و‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺣﺴﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻮاﻧﺘﻮم‪ ،‬ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ رﻓﺘـﺎر ذرات‬ ‫زﻳﺮاﺗﻤﻲ‪) 1‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻟﻜﺘﺮونﻫﺎ و ﭘﺮوﺗﻮنﻫﺎ( ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه‪ ،‬ﭘﺪﻳـﺪهﻫـﺎي‬ ‫ﺟﺮﻣﻲ و ﻧﻈﺎم ﺣﺎﻻت اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﻣﺴـﺘﻘﻴﻢ ﻗﺎﺑـﻞ ﺑﺮرﺳـﻲ ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در ﻣﻘﻴﺎس ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻛﻮاﻧﺘﻮﻣﻲ‪ ،‬اﺻﻮﻻً ﭼﻴﺰي ﺑﻪﻋﻨﻮان ﭘﺪﻳـﺪه ﻓﻴﺰﻳﻜـﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﻣﻌﻨـﺎ ﻧـﺪارد و ﻫﻤـﻮاره ﺗﻌـﺎﻣﻠﻲ ﻛـﺎﻣﻼً اﺟﺘﻨـﺎبﻧﺎﭘـﺬﻳﺮ‪ ،‬ﻣﻴـﺎن‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪهﮔﺮ و ﺷﻴﺊ ﻣﺸﺎﻫﺪهﺷﺪه وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻳﻚ ﭘﺪﻳـﺪه ﻓﻴﺰﻳﻜـﻲ را ﺷـﻜﻞ‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﺪون ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺴﻴﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﻳﻚ اﻟﻜﺘﺮون‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻏﻴﺮ‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮ را ﺗﻌﻘﻴﺐ و ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار داد و ﻫﻤﻴﻦ اﻣـﺮ ﺳـﺒﺐ‬

‫‪1. Subatomic Particles‬‬

‫‪ / 18‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫اﻳﺠﺎد ﻋﺪمﻗﻄﻌﻴﺖ در ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ در دﻧﻴﺎي ﻓﻴﺰﻳﻚ ﺧﺮد‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ داﻧـﺶ‪،‬‬ ‫اﻣﺮي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ و در ﻫﻢ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﺎ ﻋﻮاﻣـﻞ ﻣﺨﺘﻠـﻒ اﺳـﺖ‪ ،‬زﻳـﺮا ﺗﻌﺎﻣـﻞ ﺑـﻴﻦ‬ ‫اﺑﺰارﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و ﺷﻴﺊ ﻣﺸﺎﻫﺪهﺷﺪه‪ ،‬ﺷﻜﻞدﻫﻨﺪه ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎﺳﺖ در ﺣـﺎﻟﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻧﻴﻮﺗﻮﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻴﻦﺑﻮدن‪ ،‬ﻗﻄﻌﻴﺖ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳـﺘﮕﻲ و ﺗﺼـﻮﻳﺮي روﺷـﻦ از‬ ‫راﺑﻄﻪ ﻋﺎﻟﻢ و ﻣﻌﻠﻮم )ﻣﺸﺎﻫﺪهﮔﺮ و ﺷﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪهﺷـﺪه( واﺑﺴـﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬از اﻳـﻦ‬ ‫ﻧﻈﺮ‪ ،‬روشﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻤ‪‬ﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ روش ﭘﻴﻤﺎﻳﺸﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻧﻴﻮﺗﻮﻧﻲ ﺗﺸـﺒﻴﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻓﺮد )ﺷﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪهﺷﺪه( را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻳﻚ ﻣﻘﻴﺎس )اﺑﺰار ﺳﻨﺠﺶ(‬ ‫در ﻣﻌﺮض ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ )ﻣﺸﺎﻫﺪهﮔﺮ( ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬از اﻳـﻦ رو‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﺔ آن‪ ،‬ﻣﺼﻨﻮﻋﺎت اﺑﺰارﻫﺎي ﺳﻨﺠﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪهﮔﺮ‬ ‫و ﺷﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪهﺷﺪه اﺳﺖ ]ﮔﻠﺪﻣﻦ‪.[1999 ،1‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي اﺳﺘﻴﻔﻨﺴﻮن درﺑﺎره ذﻫﻨﻴﺖ ﺑﺎ روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﻛﻮاﻧﺘﻮم ﺗﻄـﺎﺑﻖ‬ ‫ﻛﺎﻣﻞ دارﻧﺪ‪ .‬اﺳﺘﻴﻔﻨﺴﻮن ذﻫﻨﻴﺖ را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺪﻳـﺪهﻫـﺎي رﻳـﺰ در ﻓﻴﺰﻳـﻚ‪ ،‬ﺑﺴـﻴﺎر‬ ‫ﺣﺴﺎس ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ دﺧﺎﻟﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪهﮔﺮ و اﺑﺰار ﺳﻨﺠﺶ را در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آن‬ ‫ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ ﺑﻪ دﻧﺒـﺎل اراﺋـﻪ ﺷـﻴﻮهاي‬ ‫ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﺑﺰار ﺳﻨﺠﺶ ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻓﻬـﻢ اﻳـﻦ اﻣـﺮ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺧـﻮد‪ ‬اﻓـﺮاد ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﺧـﻮد را‬ ‫دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬از اﻳـﻦ رو ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻛﻴـﻮ ﻧﻴـﺰ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻣﻜﺎﻧﻴـﻚ ﻛﻮاﻧﺘـﻮﻣﻲ‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪهﮔﺮ و ﻣﺸﺎﻫﺪهﺷﺪه را ﺟﺪاﻳﻲ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲداﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳـﺖ اﻳـﻦ ﺧـﻮد‪‬‬ ‫ﻓﺮد اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ذﻫﻨﻴﺖ ﺧـﻮد را اﻧـﺪازهﮔﻴـﺮي ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در اﻳـﻦ‬ ‫روﻳﻜﺮد‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺑﺰارﻫﺎي ﺳﻨﺠﺶ اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﻣﺮي ﺑﻲاﻫﻤﻴﺖ ﺗﻠﻘﻲ ﻣـﻲﺷـﻮد‪،‬‬

‫‪1. Goldman‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ ‪19 /‬‬

‫زﻳﺮا ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ در ﭘﻲ ﻛﺸﻒ آزاداﻧﻪ ذﻫﻨﻴﺖﻫـﺎ ﻓـﺎرغ از اﺛـﺮات ﺟـﺎﻧﺒﻲ اﺑـﺰار‬ ‫ﺳﻨﺠﺶ و ﻣﺸﺎﻫﺪهﮔﺮ اﺳﺖ ]ﮔﻠﺪﻣﻦ‪.[1999 ،‬‬ ‫اﺳﺘﻴﻔﻨﺴﻮن ﻋﻼوه ﺑﺮ دﮔﺮﮔـﻮﻧﻲﻫـﺎي دﻧﻴـﺎي ﻓﻴﺰﻳـﻚ ﺗﺤـﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻧﻈﺮﻳـﻪ‬ ‫ﻋﺎﻣﻠﻲ‪ 1‬اﺳﭙﻴﺮﻣﻦ ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ ﻫﻮش ﻋﻤﻮﻣﻲ)‪ (g‬ﻧﻴـﺰ ﺑـﻮد‪ .‬ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﻋـﺎﻣﻠﻲ در‬ ‫روانﺷﻨﺎﺳــﻲ و ﻧﻈﺮﻳــﻪ ﻛﻮاﻧﺘــﻮم در ﻓﻴﺰﻳــﻚ‪ ،‬داراي ﻣﺒــﺎﻧﻲ آﻣــﺎري و رﻳﺎﺿــﻲ‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺪف ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺎﻣﻠﻲ‪ ،‬ﭘﺮدهﺑـﺮداري از ﻃﺒﻴﻌـﺖ ذﻫـﻦ و ﻫـﺪف‬ ‫ﻧﻈﺮﻳــﻪ ﻛﻮاﻧﺘــﻮم آﺷﻜﺎرﺳــﺎزي زﻳﺮﺳــﺎﺧﺖﻫــﺎي ﻃﺒﻴﻌــﺖ )اﺗــﻢﻫــﺎ و ذرات‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه آﻧﻬﺎ( اﺳﺖ‪ .‬اﺳﭙﻴﺮﻣﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد اﮔـﺮ ﺑـﻪ ﺷـﻜﻠﻲ ﺑﺘـﻮان آزﻣـﻮﻧﻲ‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم اﺛﺮات ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺎﺷﻲ از اﺑﺰار ﺳﻨﺠﺶ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪهﮔﺮ‪ ،‬ﭘﻴﺶﻧﻴﺎزﻫﺎي‬ ‫اوﻟﻴﻪ آزﻣﻮدﻧﻲﻫﺎ و ﻏﻴﺮه را ﺣﺬف ﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﻳﻦ آزﻣﻮن ﻗﺎدر اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻨﻬـﺎﻳﻲ‬ ‫ﺳﻨﺠﺶ ﻛﺎﻣﻠﻲ از ‪ g‬اراﺋﻪ دﻫﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﺸﻜﻞ او در ﺳﻨﺠﺶ ﻫـﻮش ﻋﻤـﻮﻣﻲ‬ ‫آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮ آزﻣﻮﻧﻲ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎي ﺧـﺎص ﺧـﻮد )ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ رﻳﺎﺿـﻲ‪ ،‬ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪن و ﻏﻴﺮه( را ﻣﻲﻃﻠﺒﻴﺪ از اﻳﻦ رو راﻫﻲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷـﺖ ﻛـﻪ ‪ g‬ﺳـﻨﺠﻴﺪه‬ ‫ﺷﻮد ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﺛﺮات ﺧﺎص اﻳﻦ آزﻣﻮنﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ ]ﺑﺮاون‪.[1997 ،‬‬ ‫اﺳﺘﻴﻔﻨﺴﻮن ﻧﻴﺰ ﺷﻴﻮهﻫـﺎي راﻳـﺞ ﺗﺤﻘﻴـﻖ را ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ دﻟﻴـﻞ ﺑـﺮاي ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ‬ ‫ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎ ﻧﺎﻛﺎراﻣﺪ ﻣﻲداﻧﺴﺖ‪ .‬روش ﻛﻴﻮ اﻳـﻦ اﻣﻜـﺎن را ﻓـﺮاﻫﻢ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ذﻫﻨﻴﺖ ﻓﺮد را ﻓﺎرغ از ﻧُﺮمﻫﺎ‪ 2‬و ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻣﻘﻴﺎسﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﺑـﺪون ارﺗﺒـﺎط‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﺑﺎ ﭼﻴﺰي ﺧﺎرج از او‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻴﺪ و اﻧﺪازه ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ]ﺑﺮوس‪.[2006 ،‬‬ ‫در واﻗﻊ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺳﺘﻴﻔﻨﺴﻮن در ﻛﺸﻒ ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎ ﻋﻤﻴﻖﺗﺮ از ﺳﻨﺠﺶ ﻫـﻮش‬ ‫ﻋﻤــﻮﻣﻲ ﺑــﻮد و ﺑــﻪ ﻣﺸ ـﻜﻼت ﻣﻘﻴــﺎسﺳــﺎزي در روشﻫــﺎي ﺗﺤﻘﻴــﻖ ﻛﻤ‪‬ــﻲ‬

‫‪1. Factor Theory‬‬ ‫‪2. norms‬‬

‫‪ / 20‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﺑﺎزﻣﻲﮔﺸﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﺧﺼﻴﺼﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در ﻋﻠﻮم اﻧﺴـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺳـﺎزه‬ ‫ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴـﺘﻘﻴﻢ و ﻣﻠﻤـﻮس ﻗﺎﺑـﻞ ﻣﺸـﺎﻫﺪه و اﻧـﺪازهﮔﻴـﺮي‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺳﺎزهﻫﺎ در روشﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴـﻖ ﻛﻤ‪‬ـﻲ ﺑـﺎ ﺳـﺎﺧﺘﻦ ﻣﻘﻴـﺎس‬ ‫ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺳﺎﺧﺖ ﻣﻘﻴﺎس ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﭘﻴﻤﻮدن ﻣﺮاﺣﻠﻲ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﺷـﺮح‬ ‫اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ ‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ‪ 1‬ﺳﺎزه ﺑﺮ اﺳﺎس ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي‪،‬‬ ‫‪ ‬ﻳﺎﻓﺘﻦ آﺛﺎر و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺳﺎزه ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ‪،‬‬ ‫‪ ‬ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺗﻌﺪادي ﻋﺒﺎرت ﻳﺎ ﮔﻮﻳﻪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ آﺛﺎر و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ‪،‬‬ ‫‪ ‬ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻘﻴﺎس ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻋﺒﺎرات و ﮔﻮﻳﻪﻫﺎ‪،‬‬ ‫‪ ‬ﺑﺮرﺳﻲ رواﻳﻲ و ﭘﺎﻳﺎﻳﻲ ﻣﻘﻴﺎس ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‪.‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ آﺧﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﭘﺎﻳـﺎن ﻣـﻲﻳﺎﺑـﺪ‪ ،‬ﺳـﺎزه ﻣـﻮرد ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ‪ 2‬ﺷﺪه و اﺑﺰار ﺳﻨﺠﺶ )ﻣﻘﻴﺎس( آﻣﺎده اﻧﺪازه ﮔﺮﻓﺘﻦ آن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻘﻴﺎسﺳﺎزي داراي ﻣﺤﺪودﻳﺘﻲ اﺳﺎﺳﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﺳـﺘﻔﺎده از آن را ﺑـﺮاي‬ ‫ﺳﻨﺠﺶ ذﻫﻨﻴﺖ ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻣﻘﻴـﺎس و آن ﭼﻴـﺰي ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻧﻤـﺮه‬ ‫)اﻧﺪازه ﺳﺎزه ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻓﺮد( ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼً ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺳـﺎزه‬ ‫و در واﻗﻊ ﺑﻪ ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي آن واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺳﺎزهاي ﻛﻪ ﺑﺮاي‬ ‫ﺳﻨﺠﺶ دﻳﻨﺪاري ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ از دﻳﻨـﺪاري را اﻧـﺪازه ﻣـﻲﮔﻴـﺮد ﻛـﻪ‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺳﺎزه دﻳﻨﺪاري از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻛـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬ﮔـﻮ اﻳﻨﻜـﻪ‬ ‫ﻣﻘﻴﺎسﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ ﻗﺎﻟﺐ از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦﺷﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻓﺮاد ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮد را ﺑﺎ آﻧﻬـﺎ‬ ‫وﻓﻖ دﻫﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎ ﻛﺸﻒ ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎ ﻛـﻪ ﻫـﺪف روشﺷﻨﺎﺳـﻲ ﻛﻴـﻮ اﺳـﺖ‪،‬‬

‫‪1. conceptualize‬‬ ‫‪2. operationalize‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ ‪21 /‬‬

‫ﺳﺎزﮔﺎري ﻧﺪارد‪ .‬دادن ﻗﺎﻟﺐﻫﺎﻳﻲ از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦﺷـﺪه ﻳﻌﻨـﻲ ﺳـﺎﺧﺘﻦ ﻣﻘﻴﺎﺳـﻲ‬ ‫ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ آن ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎ ﭘﻴﺶ از اﺟﺮاي ﭘﮋوﻫﺶ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﻋﻤﻞ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ ﻓـﺎرغ از‬ ‫ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳـﻒ ﻋﻤﻠﻴـﺎﺗﻲ )اﺑـﺰار‬ ‫ﺳﻨﺠﺶ(‪ ،‬درﺻﺪد ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎﺳﺖ*‪.‬‬ ‫‪4‬ـ ﻣﺮوري ﺑﺮ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ‬ ‫ﺷﻜﻞ ‪ ،1‬ﻣﺮاﺣﻞ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ را ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ اﻳﻦ‬ ‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ را ﺑﻪ ﺷﻜﻞﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜـﺎل‪ ،‬اﺳـﺘﺮﻳﻜﻠﻴﻦ و‬ ‫آﻟﻤﺪا‪ (1999) 1‬آن را ﺑﻪ ﭘﻨﺞ ﻣﺮﺣﻠﻪ و ﻛﻮر )‪ (2001‬ﺑﻪ دو ﻣﺮﺣﻠﻪ دﺳـﺘﻪﺑﻨـﺪي‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﻫﺮ آﻧﭽﻪ درﺑـﺎره‬ ‫آن ﻣﻮﺿﻮع در ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﮔﺮدآوري ﻣﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ ﻓﻀـﺎي‬ ‫ﮔﻔﺘﻤﺎن‪ 2‬ﻧﺎم دارد‪ .‬اﻛﻨﻮن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ارزﻳﺎﺑﻲ و ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن‬ ‫ﺑﻪ آن ﺳﺮوﺳﺎﻣﺎﻧﻲ داد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣـﺘﻦ ﻣﺼـﺎﺣﺒﻪﻫـﺎ‪ ،‬ﻳﺎدداﺷـﺖﻫـﺎ‪ ،‬ﻣﻘـﺎﻻت‬ ‫روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﻏﻴﺮه ﺑﻪ ﻋﺒﺎرتﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎه و ﺟﺪا ﺟﺪا ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺑﺘﻮان در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﻋﺒﺎرات ـ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ـ را از ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮد‪ .‬ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻋﺒﺎرات ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮ روي ﻳﻚ ﻛﺎرت ﻧﻮﺷﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ دﺳﺘﻪ ﻛﻴﻮ ﺗﻬﻴﻪ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫* اﻳﻦ ﺑﺤﺚ در ﺑﺨﺶ ‪ 2‬از ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ﻧﻴﺰ ﭘﻴﮕﻴﺮي ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪1. Stricklin and Almeida‬‬ ‫‪2. concourse‬‬

‫‪ / 22‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :1‬ﻣﺮاﺣﻞ ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺟﺮاي ﻳﻚ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺎ روش ﻛﻴﻮ‬ ‫ﻣﺮور ادﺑﻴﺎت ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬

‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ )روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ‪،‬‬

‫ﺗﺤﻘﻴﻖ‬

‫ﻣﺠﻼت‪ ،‬ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ و ‪(...‬‬

‫ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي‬

‫اﻳﺠﺎد دﺳﺘﻪ ﻛﻴﻮ‬

‫ارزﻳﺎﺑﻲ و ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي‬ ‫ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن‬

‫اﻧﺘﺨﺎب ﻋﺒﺎرات‬ ‫ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ‬

‫اﻧﺘﺨﺎب‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري دادهﻫﺎ‬

‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻓـﺮادي‬ ‫ﻛﻪ ﻗﺮار اﺳﺖ ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎي آﻧﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي‪ ،‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮔـﺮدآوري‬ ‫دادهﻫﺎ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ در آن ﻫﺮ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻛﺎرتﻫﺎي دﺳﺘﻪ ﻛﻴﻮ را‬ ‫ﺑﺮ اﺳﺎس دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮ روي ﻃﻴﻔﻲ ﻣﺮﺗﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ دادهﻫﺎي ﮔﺮدآوري ﺷﺪه ﺑﺎ روش ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋـﺎﻣﻠﻲ و ﺗﻔﺴـﻴﺮ ﻋﺎﻣـﻞﻫـﺎي‬ ‫اﺳﺘﺨﺮاجﺷﺪه اﺧﺘﺼﺎص دارد‪.‬‬ ‫ﻛﻠﻴﺖ و ﻇﺎﻫﺮ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻓﻮق ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﺳـﺎﺧﺘﻦ ﻳـﻚ ﻣﻘﻴـﺎس ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻣﻘﻴـﺎس‬ ‫ﻟﻴﻜﺮت ﺷﺒﻴﻪ اﺳﺖ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﻧﻴﺰ اﺑﺘـﺪا ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪاي از ﮔﻮﻳـﻪﻫـﺎ را‬ ‫ﮔﺮدآوري ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﺗﻌﺪادي را ﻛـﻪ از ﺑﻘﻴـﻪ ﻣﻨﺎﺳـﺐﺗـﺮ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﺮاي‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻘﻴﺎس ﺧﻮد ﺑﺮﻣﻲﮔﺰﻳﻨﺪ‪ .‬ﭘـﺲ از ﻧﻬـﺎﻳﻲ ﺷـﺪن ﻣﻘﻴـﺎس‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧـﻪاي از‬ ‫اﻓﺮاد‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻚ روش ﻧﻤﻮﻧﻪﮔﻴﺮي اﺣﺘﻤـﺎﻟﻲ اﻧﺘﺨـﺎب ﻣـﻲﺷـﻮد و ﭘﺮﺳﺸـﻨﺎﻣﻪ ﺑـﻪ‬ ‫وﺳﻴﻠﻪ ﭘﺮﺳﺸﮕﺮ ﻳﺎ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻣـﻲ ﮔـﺮدد‪ .‬در ﻧﻬﺎﻳـﺖ ﻧﻴـﺰ ﭘـﺲ از ورود‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪﻫﺎ ﺑﻪ راﻳﺎﻧﻪ‪ ،‬دادهﻫﺎ ﺑﺎ روشﻫﺎي آﻣﺎري ﭘﺮدازش و ﺗﺤﻠﻴـﻞ‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ ‪23 /‬‬

‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﺷﺒﺎﻫﺖﻫﺎي ﻇﺎﻫﺮي‪ ،‬دو ﺗﻔﺎوت ﻋﻤﺪه ﺑﻴﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴـﻮ‬ ‫و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻣﻘﻴﺎسﺳﺎزي وﺟﻮد دارد‪.‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺗﻔﺎوت‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮه ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﻋﺒﺎرات اﻳﻦ دو ﺑﺮﻣﻲﮔـﺮدد‪ .‬اﺳﺎﺳـﺎً‪،‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻼف ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﻘﻴﺎسﺳﺎزي‪ ،‬ﻋﺒـﺎرات )ﮔﻮﻳـﻪﻫـﺎي( ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻛﻴـﻮ ﺑـﺎ ﻫـﺪف‬ ‫»ﺳﻨﺠﺶ ﺳﺎزهاي« ﺧﺎص ﮔﺮدآوري ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﻲداﻧﺪ‬ ‫از ﻳﻚ ﻣﻘﻴﺎس در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻧﻤﺮهاي ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻓﺮد ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳـﺪ ﻛـﻪ ﻧﻤﺎﻳـﺎﻧﮕﺮ‬ ‫ﺳﻨﺠﺶ آن ﺳﺎزه از ﻓﺮد اﺳﺖ؛ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در ﻣﻘﻴﺎس ﻟﻴﻜﺮت‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻤﺮه ﺣﺎﺻﻞ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮع ﻧﻤﺮات ﮔﻮﻳﻪﻫﺎي ﻣﻘﻴﺎس اﺳﺖ و ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎي آﻣﺎري ﺑﺮ روي اﻳﻦ ﻧﻤﺮه‬ ‫ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﻋﺒﺎرات ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ﻫﻴﭻ ﺳﺎزهاي را ﻧﻤﻲﺳـﻨﺠﻨﺪ و ﻫـﻴﭻ‬ ‫ﻧﻤﺮهاي ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻓﺮد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻌﻴﺎر ﮔﺮدآوري ﻋﺒـﺎرات‬ ‫و ﺗﻨﻮع آﻧﻬﺎ در دو روش ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﺗﻔﺎوت ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬دﻗﺖ ﮔﺮدآوري دادهﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي‬ ‫ﻛﻴﻮ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻘﻴﺎس ﻟﻴﻜﺮت اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﺮاي روﺷـﻦ ﺷـﺪن اﻳـﻦ ﺑﺮﺗـﺮي‪ ،‬ﭼﻬـﺎر‬ ‫ﻋﺒﺎرت زﻳﺮ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪:‬‬ ‫‪ ‬اﺳﺘﻔﺎده از وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ از ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﺑﺎر ﺗﺮاﻓﻴﻚ ﻣﻲﻛﺎﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬اﺳﺘﻔﺎده از وﺳـﺎﻳﻞ ﺣﻤـﻞ و ﻧﻘـﻞ ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﺑﺎﻋـﺚ ﻛـﺎﻫﺶ آﻟـﻮدﮔﻲ ﻫـﻮا‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ ‬اﺳﺘﻔﺎده از وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺼﺮف ﺑﻨﺰﻳﻦ را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬اﺳﺘﻔﺎده از وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑـﺮ روﻧـﻖ ﺻـﻨﺎﻳﻊ ﺧﻮدروﺳـﺎزي‬ ‫داﺧﻠﻲ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﻘﻴﺎس ﻟﻴﻜﺮت‪ ،‬ﻃﻴﻔﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﺧﻴﻠﻲزﻳﺎد‪ ،‬زﻳﺎد‪ ،‬ﺗﺎﺣﺪي‪ ،‬ﻛﻢ‪ ،‬ﺧﻴﻠـﻲﻛـﻢ«‬ ‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﺮ ﻋﺒﺎرت ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ﺗﺎ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﻣﻴﺰان ﻣﻮاﻓﻘـﺖ ﺧـﻮد را ﺑـﺎ ﻫـﺮ‬ ‫ﻋﺒﺎرت‪» ،‬ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ« در ﻗﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﻃﻴﻒ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛـﻪ‬

‫‪ / 24‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ در ﺣﺎل ﺑﺮرﺳﻲ ﻳﻚ ﮔﻮﻳﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﮔﻮﻳـﻪﻫـﺎ ﻧـﺪارد و‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ آن ﮔﻮﻳـﻪ ﺑـﺮ روي ﻃﻴـﻒ ﺑﻴـﺎن ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬اﻛﻨـﻮن‬ ‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﺮ ﭼﻬﺎر ﻋﺒﺎرت ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ وﻟﻲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ‬ ‫ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را در ﻛﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ او ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻴـﺰان ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬در‬ ‫ﻓﻦ ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﻛﻪ در روش ﻛﻴﻮ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ ،‬ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﻃﻲ ﻓﺮاﻳﻨـﺪي‬ ‫»ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي« ﻋﺒﺎرات را »ﻣﺮﺗﺐ« ﻣﻲﻛﻨﺪ*‪ ،‬ﻟﺬا اﻣﻜﺎن ﺑﻴﺸـﺘﺮي ﺑـﺮاي ﻧﺸـﺎندادن‬ ‫ذﻫﻨﻴﺖ ﺧﻮد دارد‪.‬‬ ‫‪5‬ـ ﺟﺎﻳﮕﺎه روش ﻛﻴﻮ در ﻣﻴﺎن روشﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻤ‪‬ﻲ و ﻛﻴﻔﻲ‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻً روش ﻛﻴﻮ را ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﻴﻦ روشﻫﺎي ﻛﻴﻔﻲ و ﻛﻤ‪‬ﻲ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا از‬ ‫ﻳﻚ ﺳﻮ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از ﻃﺮﻳﻖ روشﻫﺎي ﻧﻤﻮﻧﻪﮔﻴـﺮي اﺣﺘﻤـﺎﻟﻲ‬ ‫ﺻﻮرت ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻓﺮاد ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻫﺪﻓﻤﻨـﺪ و ﺑـﺎ اﻧـﺪازهاي‬ ‫ﻛﻮﭼﻚ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ آن را ﺑﻪ روش ﻛﻴﻔﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺳﺎزد و از ﺳـﻮي‬ ‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ و ﺑـﻪ ﺻـﻮرﺗﻲ ﻛـﺎﻣﻼً ﻛﻤ‪‬ـﻲ ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬ ‫ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﮔﺮدآوري دادهﻫﺎ )ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي(‪ ،‬ﻋﻤﻴـﻖﺗـﺮ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان از ذﻫﻨﻴﺖ ﻣﺸـﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن آﮔـﺎه ﺷـﺪ ]ﺑـﺮاون)‪ (1996‬و واﺗـﺲ و‬ ‫اﺳﺘﻴﻨﺮ)‪ .[(2005‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ روش ﻛﻴﻮ‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﺮﺧﻲ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي روشﻫﺎي‬

‫* اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻣﺎﻧﻨﺪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ از ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻴﺰان ﻋﻼﻗﻪ‪ ،‬ﺳﻪ رﻧـﮓ ‪ B ،A‬و ‪ C‬را‬ ‫اوﻟﻮﻳﺖﺑﻨﺪي ﻛﻨﺪ ﻳﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﺮ رﻧﮓ‪ ،‬ﻃﻴﻔﻲ ﻗﺮار دﻫﻴﺪ و از او ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ ﺗـﺎ ﭼـﻪ ﺣـﺪ ﺑـﻪ ﻫـﺮ رﻧـﮓ‬ ‫ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬روش اول از ﻳﻚ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﻘﺎﻳﺴـﻪاي اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ در روش دوم‪،‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ درﺑﺎره ﻫﺮ رﻧﮓ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻣﻮرد ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻗﺮار ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬در واﻗﻊ ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﻴﻒ ﭼﻨﻴﻦ روشﻫﺎﻳﻲ از واژه ‪ qualiquantological‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑـﺪان‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ روش ﻫﻢ داراي اﺑﻌﺎد روشﻫﺎي ﻛﻴﻔﻲ و ﻫﻢ داراي اﺑﻌﺎد روشﻫﺎي ﻛﻤ‪‬ﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ ‪25 /‬‬

‫ﻛﻴﻔﻲ را دارد و ﻫﻢ داراي ﺑﺮﺧﻲ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي روشﻫﺎي ﻛﻤ‪‬ﻲ اﺳـﺖ‪ .‬اﻣـﻴﻦ‬ ‫)‪ (2000‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي زﻳﺮ را ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﺮ ﻣﻲﺷﻤﺎرد‪:‬‬ ‫ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﻃﺮح و ﺑﺮرﺳﻲ ﻓﺮﺿﻴﻪ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﻤ‪‬ﻲ‬ ‫ﻣﻄﺮح ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺑﺮآﻣﺪه از اﻋﺘﻘﺎد ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻳﺎ ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺳﺖ و در‬ ‫واﻗﻊ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ او »اﻧﺘﻈﺎر« دارد رد ﻳﺎ ﻗﺒﻮل ﺷﻮد‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬ ‫ﻛﻴﻮ‪ ،‬ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ذﻫﻨﻴﺖ و ﻋﻘﺎﻳﺪ اﻓﺮاد و ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ :‬در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﻤ‪‬ﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪاي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬ ‫در آن ﺳﻄﺢ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲروﻧﺪ و ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﺑﺎ روش ﺗﺼﺎدﻓﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷـﻮد‬ ‫و ﻣﻌﺮّف آن ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ﻓﺎﻗﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻧﻤﻮﻧـﻪاي اﺳـﺖ و‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻓﺮاد را از ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﺎ ارﺗﺒـﺎط‬ ‫ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﻴﻖ دارﻧﺪ ﻳﺎ داراي ﻋﻘﺎﻳﺪ وﻳﮋهاي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻌﻤﻴﻢﭘﺬﻳﺮي‪ :‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ اﻃﻼﻋﻲ درﺑـﺎره‬ ‫»ﺗﻮزﻳﻊ« ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻤﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮان درﺑﺎره ﺗﻌﻤـﻴﻢﭘـﺬﻳﺮي آﻧﻬـﺎ ﺑﺤـﺚ‬ ‫ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ درﺑﺎره »وﺟﻮد« ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﻛﻞ ﻧﻤﻮﻧﻪ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﻤ‪‬ـﻲ ﻣﺮﺳـﻮم اﻫﻤﻴـﺖ دارد‪ ،‬در ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻛﻴـﻮ‪ ،‬ﻣﺮﺗـﺐ‬ ‫ﺳﺎزي ﻫﺮ ﻓﺮد ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻬﻢ و ﻧﻮﻋﻲ اﻃﻼع ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻼف روشﻫﺎي ﻛﻤ‪‬ﻲ ﻣﻌﻤﻮل ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﺗﻌﺪاد ﻛﻤﻲ ﺳﺆال از ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي‬ ‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﭘﺮﺳﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي ﺳـﺆال از ﺗﻌـﺪاد ﻛﻤـﻲ‬ ‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﭘﺮﺳﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﻳـﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﻛﻤ‪‬ـﻲ ﺑـﻴﺶ از ﻫﻤـﻪ ﺑـﺮ‬ ‫ﺗﻮزﻳﻊﻫﺎ ﺗﺎﻛﻴﺪ دارﻧﺪ وﻟﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﻴﻮ ﺑﺮ ﺳﺆالﻫﺎ‪.‬‬

‫‪ / 26‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‬ ‫ﻃﺮاﺣﻲ و اﺟﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ‬

‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اراﺋﻪ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده از روش ﻛﻴـﻮ در اﺟـﺮاي‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺧﻮاﻧﻨـﺪه اﻃﻼﻋـﺎﺗﻲ را درﺑـﺎره ﻓﺮاﻳﻨـﺪ‬ ‫ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي و اﺟﺮاي اﻳﻦ روش و وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎي ﻫـﺮ ﻣﺮﺣﻠـﻪ از آن ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬ ‫ﻣﻲآورد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرود ﻛﻪ او ﻗﺎدر ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺑﺎ دﻧﺒﺎلﻛﺮدن‬ ‫ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﺎم اﻳﻦ ﻣﺮاﺣﻞ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺧﻮد را ﻃﺮاﺣﻲ و اﺟﺮا ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﮔﺮدآوري ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺎ ﮔـﺮدآوري دادهﻫـﺎي ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻛﻴـﻮ‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺮﺗﺐ ﺳﺎزي ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬دو ﺑﺤـﺚ ﻣﻬـﻢ در ﻃﺮاﺣـﻲ و اﺟـﺮا‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ‬ ‫اﺟﺮاي آزﻣﺎﻳﺸﻲ )ﭘﺎﻳﻠﻮت( ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﺎﻳﺎﻳﻲ و رواﻳﻲ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﻓﺼـﻞ‬ ‫ﻣﻄﺮح ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ در ﺷﺶ ﺑﺨﺶ ﮔﺮدآوري ﺷـﺪهاﻧـﺪ‪ .‬ﺑﺨـﺶ ﻧﺨﺴـﺖ ﺑـﻪ‬ ‫اوﻟﻴﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻳﻌﻨﻲ ﮔﺮدآوري ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺪﻣـﻪ ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﻧﻤﻮﻧـﻪ‬ ‫ﻛﻴﻮ اﺧﺘﺼـﺎص دارد‪ .‬در ﺑﺨـﺶ دوم‪ ،‬وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎي ﻧﻤﻮﻧـﻪ ﻛﻴـﻮ و ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ‬

‫‪ / 28‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫اﻧﺘﺨﺎب آن ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺳﻮم و ﭼﻬﺎرم ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮔﺮدآوري دادهﻫﺎ ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬دو ﺑﺨﺶ اﻧﺘﻬـﺎﻳﻲ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﺎﻳﺎﻳﻲ و رواﻳﻲ و ﻧﻜﺎت ﻣﻬﻢ در اﺟﺮاي آزﻣﺎﻳﺸﻲ )ﭘﺎﻳﻠﻮت( ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬ ‫ﻛﻴﻮ اﺧﺘﺼﺎص دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪1‬ـ ﮔﺮدآوري ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن‬ ‫ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﻣـﻲرود در ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬ ‫ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧـﻪاي ﻛـﻪ ﺑﺘـﻮان‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺘﻨﻮع و ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ را در ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ درﺑﺎره آن ﮔﺮدآوري ﻛﺮد*‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﻣﻮﺿـﻮع ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻛﻴـﻮ ﺑﺎﺷـﺪ؛ اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﭘﺎي ﺻﺤﺒﺖ ﻫﺮ ﻓﺮدي )ﻣﺴﺎﻓﺮ‪ ،‬راﻧﻨﺪه‪،‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻮﻻن ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺷﻬﺮي و ﻏﻴﺮه( ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ را در اﻳﻦ ﺑﺎره از زﺑﺎن آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﻨﻴﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﻳﺎ اﺧﺒـﺎر رﺳـﺎﻧﻪﻫـﺎي‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻳﺎ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﻓﺮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣـﺮدم را در اﻳـﻦ ﺧﺼـﻮص‬ ‫درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﻛﺎرﻳﻜﺎﺗﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺼﺎوﻳﺮ و ﻓﻴﻠﻢﻫﺎﻳﻲ را ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﺤﻮه ﺗﺮدد اﻳﻦ وﺳﺎﻳﻞ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺴﺎﻓﺮان داﺧﻞ ﻳـﻚ اﺗﻮﺑـﻮس ﻳـﺎ ﻣﺘـﺮو‪،‬‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ ﺣﺮﻛﺖ ﻳﻚ اﺗﻮﺑﻮس در ﻣﻴﺎن ﺗﺮاﻓﻴـﻚ و ﻏﻴـﺮه ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻮارد ﻫﻤﮕﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ در ﮔﺮدآوري ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ‬ ‫ﻛﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫* ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﺳﺨﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻛـﻪ ﻫﻤﮕـﺎن ﻋﻘﻴـﺪه ﺑـﻪ ﻧﺴـﺒﺖ‬ ‫ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ درﺑﺎره آن دارﻧﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﻣﻮﺿﻮع اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﻃﺮاﺣﻲ و اﺟﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ‪29 /‬‬

‫ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن‪ ‬ﺷﺎﻣﻞ »ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي« از ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺘﻨﻮع و ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن ﻣـﺮﺗﺒﻂ‬ ‫ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﻴﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن اﻫﺎﻟﻲ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﻄﺮح ﺷـﺪهاﻧـﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈـﻮر از‬ ‫اﻫﺎﻟﻲ ﮔﻔﺘﻤﺎن‪ ،‬اﻓﺮادي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ درﺻﺪد ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎي آﻧﺎن‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﻴﻖ اﺳﺖ ]ون اﻛﺴـﻞ و دو ﮔـﺮاف‪ .[2005 ،1‬ﻣﺤﺘﻮﻳـﺎت‬ ‫ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺷﺎﻣﻞ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻔﺎﺳﻴﺮ‪ ،‬ﻋﻜﺲﻫﺎ‪ ،‬ﻓﻴﻠﻢﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻘﺎﺷﻲﻫـﺎ‪ ،‬ﻣـﺘﻦﻫـﺎ‪،‬‬ ‫ﻗﻄﻌﺎت ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻫﺮ ﭼﻴـﺰ ﺳـﺎده ﻳـﺎ ﭘﻴﭽﻴـﺪهاي اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ اي ﺑﺎ آن ﻣﻮﺿﻮع ارﺗﺒﺎط دارد ]ﺑﺮاون‪ .[1997 ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت ﻓﻀـﺎي‬ ‫ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻮﺷﺘﺎري ﻳﺎ ﻏﻴﺮﻧﻮﺷﺘﺎري ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ در ﺑﺨـﺶﻫـﺎي‬ ‫ﺑﻌﺪ‪ ،‬از ﻋﺒﺎرت ﺑﺮاي اﺷﺎره ﺑﻪ ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻟﺰوﻣﺎً ﺷﺎﻣﻞ ﺣﻘﺎﻳﻖ‪ 2‬ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺷﺨﺼـﻲ‪،‬‬ ‫ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﻣﺮدم از رﻓﺘﺎرﻫﺎ‪ ،‬آﺛﺎر ﻫﻨﺮي و ﻏﻴﺮه را ﻧﻴﺰ درﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد* ]ﺑـﺮاون‪،‬‬ ‫‪ .[1986‬اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﻀﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﻋﺒﺎرتﻫـﺎي ﺑﺴـﻴﺎر ﻣﺘﻨـﻮع و‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد زﻳـﺎدي ﻧﻈـﺮ‪ ،‬ﻋﻘﻴـﺪه‪ ،‬ﺗﺼـﻮﻳﺮ و ﻏﻴـﺮه را در‬ ‫ﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﮔﻔﺘﻤﺎن ارﺗﺒﺎط دارد‪.‬‬

‫‪ ‬در ادﺑﻴﺎت روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴـﻮ از ‪ concourse‬ﻛـﻪ از واژه ﻻﺗﻴﻨـﻲ ‪ concursus‬ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ »اﺟﺘﻤـﺎع‬ ‫ﻛﺮدن« ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑـﺮاي اﻳـﻦ ﻣﻨﻈـﻮر اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﻛـﺎرﺑﺮد اﻳـﻦ واژه در‬ ‫روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‪ ،‬از »ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن« ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌـﺎدل اﺳـﺘﻔﺎده ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻓﻀـﺎ در اﻳـﻦ ﻣﻌـﺎدل‪،‬‬ ‫ﻛﺎرﺑﺮدي ﻧﻈﻴﺮ ﻛﺎرﺑﺮد آن در »ﻓﻀﺎي ﺑﺮداري« ﻳﺎ »ﻓﻀﺎي ﻧﻤﻮﻧـﻪ« در رﻳﺎﺿـﻴﺎت و آﻣـﺎر دارد‪ ،‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫ﻧﺒﺎﻳﺪ از آن ﺑﻪ »ﺣﺎل و ﻫﻮاي« ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛـﺮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻨـﻲ اﺳـﺖ اﺳﺘﻴﻔﻨﺴـﻮن اﺑﺘـﺪا از ‪ population‬و‬ ‫‪ trait universe‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻌﺪﻫﺎ ‪ concourse‬را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ آن ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬ ‫‪1. Van Exel and DeGraaf‬‬ ‫‪2. facts‬‬

‫* در اﺻﻄﻼح ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ از ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﺎﻳﻖ اﺷﺎره ﻧﺪارﻧﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻠﻘﻲﻫﺎي ﻓﺮد ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧـﻮد ـ‬ ‫ﻣﺮﺟﻊ )‪ (self-referent‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ / 30‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﻋﺒﺎرات ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن از ﻣﻨﺎﺑﻊ دﺳﺖ اول‪ ،1‬دﺳﺖ دوم‪ 2‬ﻳﺎ ﺗﺮﻛﻴﺒـﻲ از ﻫـﺮ‬ ‫دو ﮔﺮدآوري ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎي رﺳﻤﻲ ﻳﺎ ﻏﻴﺮرﺳﻤﻲ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑـﺎ اﻓـﺮاد‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ‪ ،3‬ﻣﻨﺎﻇﺮهﻫﺎ و ﻏﻴﺮه ﻣﻨﺎﺑﻊ دﺳـﺖ اوﻟـﻲ ﺑـﺮاي ﺗﻬﻴـﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرات ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻜﺲﻫﺎ‪ ،‬ﺧﺒﺮﻫﺎ ﻳﺎ ﺳﺮﻣﻘﺎﻟﻪﻫـﺎي روزﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎ‪،‬‬ ‫داﺳﺘﺎنﻫﺎ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻨﺎﺑﻊ دﺳﺖ دوﻣﻲ ﺑﺮاي آن ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﻋﺒﺎرات ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ 4‬ﻳﺎ ﭘـﻴﺶﺳـﺎﺧﺘﻪ‪ 5‬ﻳـﺎ‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‪ 6‬از ﻫﺮ دو ﮔﺮدآوري ﻛﺮد‪ .‬در ﻧﻮع ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬از ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬ ‫ﻛﻴﻮ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺷﻔﺎﻫﻲ ﻳﺎ ﻛﺘﺒﻲ ﻋﺒﺎراﺗﻲ را از ﻓﻀـﺎي ﮔﻔﺘﻤـﺎن‬ ‫اراﺋﻪ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺰﻳﺖ ﮔﺮدآوري ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻛﻴﻮي ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ ﻋﺒﺎرات ﻓﻀﺎي‬ ‫ﮔﻔﺘﻤﺎن آن اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻣﺸـﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن ﺑـﻪ ﺳـﺮﻋﺖ آﻧﻬـﺎ را درك و ﻣﺮﺗـﺐ‬ ‫ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻛﻴﻮ ﭘﻴﺶﺳﺎﺧﺘﻪ از ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ )ﻏﻴﺮ از ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن(‬ ‫ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻧﻮع ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻛﻴﻮ ﻫـﻢ از ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌـﻲ و ﻫـﻢ از‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﻴﺶﺳﺎﺧﺘﻪ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ از ﻋﺒﺎرات از ﻣﺼـﺎﺣﺒﻪ ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺸــﺎرﻛﺖﻛﻨﻨــﺪﮔﺎن و ﺑﺨﺸــﻲ از اﺧﺒــﺎر روزﻧﺎﻣــﻪﻫــﺎ ﮔــﺮدآوري ﻣــﻲﮔــﺮدد‪.‬‬ ‫زﻳﺮﺷﺎﺧﻪﻫﺎﻳﻲ را ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاي اﻳﻦ دو ﻧﻮع ﺑﺮﺷﻤﺮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜـﺎل‪ ،‬ﻋﺒـﺎرات‬ ‫ﺷﺒﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ 7‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻮع ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﺗﻔـﺎوت ﻛـﻪ از اﻓـﺮادي ﻏﻴـﺮ از‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ را از ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤـﺎن ﺑﻴـﺎن ﻛﻨﻨـﺪ‬ ‫‪1. Primary Sources‬‬ ‫‪2. Secondary Sources‬‬ ‫‪3. Focus Groups‬‬ ‫‪4. naturalistic‬‬ ‫‪5. ready-made‬‬ ‫‪6. hybrid‬‬ ‫‪7. quasi-naturalistic‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﻃﺮاﺣﻲ و اﺟﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ‪31 /‬‬

‫]ﻣﻚﻛﺌﻮن و ﺗﻮﻣﺎس‪ 26 :1988 ،‬و ‪.[27‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺪرت ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻋﺒﺎرات ﻣﻨﺎﺳﺐ و دﻟﺨﻮاه ﻋﻴﻨﺎً‬ ‫در ﻣﻨﺎﺑﻊ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﻏﻠﺐ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺎ دﺳـﺘﻜﺎري و‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﺪه از آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻋﺒﺎرات ﻣﻄﻠﻮب را ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜـﺎل‪ ،‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ در‬ ‫ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻋﺒﺎراﺗﻲ درﺑﺎره وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﺎر را ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺪادي از ﻣﺮدم و ﭘﺮﺳﻴﺪن اﻳﻦ ﺳﻮال ﻛﻠﻲ ﻛﻪ »ﻧﻈـﺮ ﺷـﻤﺎ‬ ‫درﺑﺎره وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭼﻴﺴﺖ؟« آﻏﺎز ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﭘﺎﺳـﺦﻫـﺎي‬ ‫اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫‪1‬ـ آدم ﺗﻮي اﺗﻮﺑﻮﺳﺎ ﻛﻨﺴﺮو ﻣﻲﺷﻪ‬ ‫‪2‬ـ ﺧﻮﺑﻪ وﻟﻲ ﺗﻌﺪادﺷﻮن ﺧﻴﻠﻲ ﻛﻤـﻪ و ﺑﺎﻳـﺪ ﺧﻴﻠـﻲ ﻣﻌﻄـﻞ ﺑﺸـﻲ ﺗـﺎ ﻳـﻪ‬ ‫اﺗﻮﺑﻮس ﺑﻴﺎد‬ ‫‪3‬ـ اﮔﻪ ﻣﺮدم اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻦ از ﺗﺮاﻓﻴﻚ ﺧﻴﻠﻲ ﻛﻢ ﻣﻲﺷﻪ‬ ‫‪4‬ـ ﺑﺎ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺧﻮدم راﺣﺖﺗﺮ ﺑﻪ ﻛﺎرام ﻣﻲرﺳﻢ‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺎ دﻳﺪن ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻋﺒﺎرت ﻛﻠﻲﺗـﺮي ﺑﺴـﺎزد ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬ ‫»اﺗﻮﺑﻮسﻫﺎ ﻓﺎﻗﺪ ﻓﻀﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﻧﺸﺴﺘﻦ ﻫﺴـﺘﻨﺪ« ﻳـﺎ ﺑـﺮ اﺳـﺎس‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻮم‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ ﻛﻪ »وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘـﻞ ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﺑﺎﻋـﺚ‬ ‫ﻛﺎﻫﺶ ﺑﺎر ﺗﺮاﻓﻴﻚ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬ ‫‪2‬ـ اﻧﺘﺨﺎب ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻌﺮّف از ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ ﻋﺒﺎرات ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤـﺎن ﻣـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺑﺴـﻴﺎر زﻳـﺎد‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮﺧﻲ ﺗﻜﺮاري و ﺑﺮﺧﻲ از ارﺗﺒﺎط ﻛﻤﺘﺮي ﺑـﺎ ﻣﻮﺿـﻮع ﺗﺤﻘﻴـﻖ‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ﻧﻪ ﻣﻤﻜـﻦ و‬ ‫ﻧﻪ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻌﺮّﻓﻲ از ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬

‫‪ / 32‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﻛﻴﻮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻗﺎدر ﺑﺎﺷﺪ اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن را در‬ ‫ﺧﻮد ﻣﻨﻌﻜﺲ ﺳﺎزد‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ﻛﻠﻲ از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻛﻴﻮ اراﺋﻪ و ﺳﭙﺲ از ﺗﻌﺪاد ﻋﺒﺎرات ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲﺷـﻮد‪.‬‬ ‫در ﭘﺎﻳﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻜﺎﺗﻲ ﺧـﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮداﺧـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي آﻣـﺎدهﻛـﺮدن ﻧﻤﻮﻧـﻪ ﻛﻴـﻮ‬ ‫ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي اﻫﻤﻴﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1‬ـ‪2‬ـ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﺎﺳﺎﺧﺘﺎر و ﺑﻲﺳﺎﺧﺘﺎر‬ ‫در ﺗﻘﺴﻢﺑﻨﺪي ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻛﻴﻮ ﺑـﻪ دو دﺳـﺘﻪ ﺑﺎﺳـﺎﺧﺘﺎر و ﺑـﻲﺳـﺎﺧﺘﺎر‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺷﺮح ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﺎﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﻪ روﺷﻦ ﺷﺪن ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴـﻮ‬ ‫ﺑﻲﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻴﺰ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ رو ﺑﺤﺚ را ﺑﺎ آن آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﺎﺳﺎﺧﺘﺎر‬

‫‪1‬‬

‫ﮔﺎه ﻋﺒﺎرات ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن داراي اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺿﺮوري اﺳـﺖ‬ ‫ﻫﻤﮕﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﻣﻌﺮّف‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ داده ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت‬ ‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺎرات ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن در ﭼﻨﺪ ﻃﺒﻘﻪ ﺟﺎي ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ رو ﺑﺎﻳﺪ ﺑـﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي در اﻧﺘﺨﺎب ﻋﺒﺎرات ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻋﺒـﺎرت‬ ‫از ﺗﻤﺎم ﻃﺒﻘﺎت از ﻣﻌﺮّف ﺑﻮدن ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻨـﻲ اﺳـﺖ‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﺎﺳﺎﺧﺘﺎر از اﻟﮕﻮيﻫﺎي »ﻃﺮح آزﻣﺎﻳﺸﻲ‪ «2‬ﻳﻚ ﻃﺮﻓﻪ‪ ،‬دو‬ ‫ﻃﺮﻓﻪ و ﻏﻴﺮه اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻳﻜﻲ از دو ﻣﺒﻨﺎي زﻳﺮ را دارد‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫اﻟﮕﻮي ﻗﻴﺎﺳﻲ‪ :3‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﻋﺒـﺎرات را ﻃﺒﻘـﻪﺑﻨـﺪي‬

‫‪1. Structured Q sample‬‬ ‫‪2. Experimental Design‬‬ ‫‪3. deductive‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﻃﺮاﺣﻲ و اﺟﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ‪33 /‬‬

‫ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳـﻪ‪ ،‬ﺗﻌﻴـﻴﻦﻛﻨﻨـﺪة ﺗﻌـﺪاد و ﻧـﻮع ﻃﺒﻘـﺎت )اﻟﮕـﻮي‬ ‫ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي( اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس ﮔـﺮاﻳﺶ ﺳﻴﺎﺳـﻲ از‬ ‫ﻳﻚ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ »ﭼﭗ‪ ،‬راﺳﺖ و ﻣﺴﺘﻘﻞ« ﺑﺮاي دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻋﺒـﺎرات‬ ‫ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﻛﻤﻚ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي اﻓﺮاد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رواﺑﻂ‬ ‫ﺧﺎرﺟﻲ ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻛﺪام ﻋﺒـﺎرات ﺑـﻪ‬ ‫دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻓﺮدي ﺑﺎ ﮔﺮاﻳﺶ ﭼﭗ‪ ،‬راﺳﺖ ﻳﺎ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻋﺒﺎرات در ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﺟﺎي ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬اﻟﮕﻮي اﺳﺘﻘﺮاﻳﻲ‪ :1‬ﮔﺎه ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺪون ﻫﻴﭻ اﻟﮕﻮي از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦﺷـﺪهاي‬ ‫و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ وارﺳـﻲ ﻋﺒـﺎرات ﮔـﺮدآوريﺷـﺪه در ﻓﻀـﺎي ﮔﻔﺘﻤـﺎن ﺑـﻪ ﻳـﻚ‬ ‫ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي دﺳﺖ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف ﺣﺎﻟﺖ ﻗﺒﻞ ﻛـﻪ »ﻧﻈﺮﻳـﻪ«‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟـﺖ‪ ،‬ﺧـﻮد ﻋﺒـﺎرات‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺤﻮه ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮي ﻛﻪ در ﭘﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از وارﺳﻲ‬ ‫ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﻛﻪ ﮔﺮدآوري ﻛﺮده اﺳﺖ درﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرات را ﻣـﺜﻼً‬ ‫ﺑﻪ دو ﻃﺒﻘﻪ »اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮدي« دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﺎﺳﺎﺧﺘﺎر‪ ،‬داراي دو ﻣﺰﻳﺖ ﻋﻤﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ آﻧﻜـﻪ اﻧﺘﺨـﺎب‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﻣﻌﺮّف از ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن را ـ ﺑﻪ وﻳﮋه وﻗﺘـﻲ ﺗﻌـﺪاد ﻋﺒـﺎرات ﻓﻀـﺎي‬ ‫ﮔﻔﺘﻤﺎن زﻳﺎد اﺳﺖ ـ آﺳﺎن ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬زﻳﺮا ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣـﻲداﻧـﺪ ﻛـﻪ اﻟﮕـﻮﻳﻲ ﺑـﺮ‬ ‫ﻋﺒﺎرات ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ از ﻫـﺮ ﻃﺒﻘـﻪ‪ ،‬ﺗﻌـﺪادي ﻋﺒـﺎرت را اﻧﺘﺨـﺎب ﻛﻨـﺪ؛‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﻣﻌﺮّف اﻣﻜـﺎنﭘـﺬﻳﺮﺗﺮ اﺳـﺖ‪ .‬دوم اﻳﻨﻜـﻪ اﻣﻜـﺎن‬

‫‪1. inductive‬‬

‫‪ / 34‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪاي ﺧﺎص )ﺑﺮاي اﻟﮕﻮي ﻗﻴﺎﺳﻲ( ﻳﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ و زﻳﺮﮔﺮوهﻫﺎي ﻋﻮاﻣﻞ )ﺑﺮاي اﻟﮕﻮي اﺳﺘﻘﺮاﻳﻲ( ﻓﺮاﻫﻢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﻲﺳﺎﺧﺘﺎر‬

‫‪1‬‬

‫در اﻳﻦ ﻧﻮع از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻓﺮض ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻋﺒـﺎرات ﻓﻀـﺎي ﮔﻔﺘﻤـﺎن ﻳـﺎ‬ ‫داراي ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨـﺪي اﻫﻤﻴﺘـﻲ در اﻧﺘﺨـﺎب ﻧﻤﻮﻧـﻪ ﻣﻌـﺮّف از‬ ‫ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﺖ ﺑﺮرﺳـﻲ ﺑـﻪ‬ ‫اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻲ ﺗﻨﺎﺳﺐ دارد‪ ،‬ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳـﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻳﺎ ﻋﻤﺪي ﺗﻌﺪادي از ﻋﺒﺎرات ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮي ﻛﻪ از ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻛﻴﻮ ﺑﻲﺳﺎﺧﺘﺎر اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ ﻫﻤـﻮاره در‬ ‫ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ او ﺑﺎ ﺑﻴﺶﻧﻤﻮﻧﻪﮔﻴﺮي‪ 2‬ﻳﺎ ﻛﻢﻧﻤﻮﻧﻪﮔﻴﺮي‪ 3‬ﺗﻬﺪﻳـﺪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮﺧﻲ ﻋﺒﺎرات ﻛﻤﺘﺮ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳـﺎﻳﺮ ﻋﺒـﺎرات در‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻏﻴﺮﻋﻤﺪي داراي‬ ‫ﺳﻮﮔﻴﺮي‪ 4‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬اﺳﺘﻴﻔﻨﺴﻮن ﺑﺮ ﺑﺎﺳـﺎﺧﺘﺎر ﺑـﻮدن ﻧﻤﻮﻧـﻪ ﻛﻴـﻮ در‬ ‫ﺗﻤﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﻴـﻮ ﺗﺄﻛﻴـﺪي ﻧـﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳـﺖ ﺑﺨﺸـﻲ از ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﻴﻮ ﺑﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻲﺳﺎﺧﺘﺎر اﺟﺮا ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺜﺎل‪ :‬در اﻳﻨﺠﺎ از ﻣﺜﺎﻟﻲ ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ ﺑﺮاي روﺷـﻦﺷـﺪن ﺑﺤـﺚﻫـﺎي ﭘﻴﺸـﻴﻦ‬ ‫ﻛﻤﻚ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ‪ .‬ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ از اﻳﻦ ﻣﺜﺎل در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺑﻌﺪ ﻧﻴـﺰ اﺳـﺘﻔﺎده‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ در ﭘﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻤﻞ و‬

‫‪1. Unstructured Q sample‬‬ ‫‪2. over-sample‬‬ ‫‪3. under-sample‬‬ ‫‪4. bias‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﻃﺮاﺣﻲ و اﺟﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ‪35 /‬‬

‫ﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ و ﻋﺒﺎرات زﻳﺮ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﮔﺮدآوري ﻛﺮدهاﻳﻢ‪:‬‬ ‫‪1‬ـ اﺳﺘﻔﺎده از وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ از ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﺑﺎر ﺗﺮاﻓﻴﻚ ﻣﻲﻛﺎﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ اﺳﺘﻔﺎده از وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﺑﺎﻋـﺚ ﻛـﺎﻫﺶ آﻟـﻮدﮔﻲ ﻫـﻮا‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ اﺳﺘﻔﺎده از وﺳـﺎﻳﻞ ﺣﻤـﻞ و ﻧﻘـﻞ ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﻣﺼـﺮف ﺑﻨـﺰﻳﻦ را ﻛـﺎﻫﺶ‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪4‬ـ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺳﺮﻳﻊﺗﺮ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﻣﻲرﺳﻢ‪.‬‬ ‫‪5‬ـ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺳﻔﺮﻫﺎي ﺷﻬﺮي ﻣﻦ ارزانﺗـﺮ‬ ‫ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫‪6‬ـ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺳـﻔﺮﻫﺎي ﺷـﻬﺮي اﻣـﻦﺗـﺮي‬ ‫دارم‪.‬‬ ‫‪7‬ـ اﺳﺘﻔﺎده از وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮ روﻧﻖ ﺻـﻨﺎﻳﻊ ﺧﻮدروﺳـﺎزي‬ ‫داﺧﻠﻲ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪8‬ـ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ دﺷﻮار اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪9‬ـ وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻛﺎﻓﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪10‬ـ ﻧﻈﺎم ﻛﺎرآﻣﺪي ﺑﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻈﺎرت ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪11‬ـ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻪ زﻣﺎنﺑﻨﺪي ﺣﺮﻛﺖ وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻃﻤﻴﻨـﺎن‬ ‫ﻛﻨﻢ‪.‬‬ ‫‪12‬ـ وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﻛﻨـﻮﻧﻲ ﻛﻬﻨـﻪ‪ ،‬ﻛﺜﻴـﻒ و از رده ﺧـﺎرج‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪13‬ـ ﺗﻌﺪاد و ﻓﻮاﺻﻞ اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪14‬ـ ﺣﻘﻮق ﻣﺴﺎﻓﺮ و وﻇﺎﻳﻒ راﻧﻨﺪه ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ / 36‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫در ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﻋﺒﺎرات ﻓﻮق ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪراﺣﺘﻲ ﺑـﻪ ﺷـﻜﻞ »ﻃﺒﻴﻌـﻲ« ﮔـﺮدآوري‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﻣﺮور آﻧﻬﺎ درﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﺑﺎﺳﺎﺧﺘﺎر در اﺧﺘﻴﺎر دارﻳﻢ‪،‬‬ ‫زﻳﺮا ﻣﻲﺗـﻮان ﻋﺒـﺎرات را ﺣـﺪاﻗﻞ در دو ﻃﺒﻘـﻪ ﺟـﺎي داد‪ :‬ﻋﺒـﺎراﺗﻲ ﻛـﻪ ﺑﻌـﺪ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ را در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻓﺮدي‬ ‫آن ﺗﻮﺟﻪ دارﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎرات ‪ 7 ،3 ،2 ،1‬و ‪ 10‬در ﻃﺒﻘﻪ ﻧﺨﺴـﺖ ﺟـﺎي ﻣـﻲﮔﻴﺮﻧـﺪ‬ ‫زﻳﺮا ﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﻌﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﺸﻜﻠﻲ در ﺳﻄﺢ ﻛﻼن‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻋﺒﺎرات ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﻪ ﻣﻨﻔﻌﺖﻫﺎ ﻳﺎ ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي ﻓـﺮد‬ ‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫‪2‬ـ‪2‬ـ ﺗﻌﺪاد ﻋﺒﺎرات‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺎﺳﻲ در اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﺑـﻪ ﺗﻌـﺪاد ﻋﺒـﺎرات ﻣﺮﺑـﻮط اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ از ﺧﻮد ﻣﻲﭘﺮﺳﺪ اﻧﺘﺨﺎب ﭼﻪ ﺗﻌﺪاد ﻋﺒﺎرت از ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻛـﺎﻓﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي زﻳﺮ اﻫﻤﻴﺖ دارد‪:‬‬ ‫‪ ‬ﻣﻌﺮّف ﺑﻮدن ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ‪ :‬ﻋﺒﺎرات ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي اﻧﺘﺨﺎب ﺷـﻮﻧﺪ ﻛـﻪ ﻫـﺮ‬ ‫ﻳﻚ وﺟﻬﻲ از ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﺖ ﺑﺮرﺳﻲ را ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﮔﺎه ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﺖ‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﭼﻨﺎن وﺳﻴﻊ و ﭘﻴﭽﻴﺪه اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﺎ اﻧﺘﺨـﺎب ﺗﻌـﺪاد زﻳـﺎدي‬ ‫ﻋﺒﺎرت ﻣﻲﺗﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪.‬‬ ‫‪ ‬ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‪ :‬ﺗﻌﺪاد زﻳﺎد ﻋﺒﺎرات ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﻓﺰاﻳﺶ زﻣﺎن ﻻزم‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺮﺗﺐ ﻛﺮدن آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ آﻳـﺎ ﻇﺮﻓﻴـﺖ و‬ ‫ﺟﺪﻳﺖ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺗﺎ آن ﺣﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﻮﺻﻠﻪ و دﻗﺖ ﻛﺎﻓﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﻋﺒﺎرات ﺑﭙﺮدازﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل‪ ،‬ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﻣﺮﺗـﺐﺳـﺎزيﻫـﺎي‬ ‫ﻃﻮﻻﻧﻲ از ﺣﻮﺻﻠﻪ اﻓﺮاد ﻣﺴﻦ ﺧﺎرج اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‪ ،‬ﺷـﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻄـﻲ‬ ‫)ﺟﺎي ﻧﺸﺴﺘﻦ‪ ،‬ﻧﻮر و ﻏﻴﺮه( ﻛﻪ ﻣﺸـﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪه در آن ﺑـﻪ ﻣﺮﺗـﺐﺳـﺎزي‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﻃﺮاﺣﻲ و اﺟﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ‪37 /‬‬

‫ﻣﻲﭘﺮدازد ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﺴﺘﮕﻲ و ﺑـﻲﺣﻮﺻـﻠﮕﻲ زودﻫﻨﮕـﺎم او ﻣﻨﺠـﺮ‬ ‫ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ ‬ﻃﻮل و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﻋﺒﺎرات‪ :‬ﺧﻮاﻧﺪن و درك ﻳﻚ ﻋﺒﺎرت ﻛﻮﺗﺎه و ﺳﺎده ﺑﻪ‬ ‫زﻣﺎن ﻛﻤﺘﺮي ﻧﻴﺎز دارد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرات ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﺮ ﺣﺴـﺐ‬ ‫ﻣﻴﺰان ﺳﻮاد ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺻﺮف وﻗﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﺟﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﺎ ‪ 80‬ﻋﺒﺎرت ﻛﻮﺗـﺎه و ﺳـﺎده ﺑـﻪ راﺣﺘـﻲ‬ ‫ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد وﻟﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﺎ ‪ 80‬ﻋﺒﺎرت ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﻪ ﺳـﺨﺘﻲ‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﻞ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﻪ ﻛﻮﺗـﺎه و ﺳـﺎده ﻛـﺮدن‬ ‫ﻋﺒﺎرات ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻳﺎﺑﻮدن و درك ﺑﺪون اﺑﻬﺎم آﻧﻬﺎ ﻟﻄﻤﻪ وارد ﺳﺎزد‪.‬‬ ‫‪ ‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﺒﺎرات ﻣﺄﻧﻮس‪ :‬ﭘﻴﺸﺘﺮ اﺷﺎره ﺷﺪ ﻛـﻪ ﻳـﻚ ﺷـﻴﻮه ﮔـﺮدآوري‬ ‫ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن )روش ﻃﺒﻴﻌﻲ(‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﻓﺮادي اﺳـﺖ ﻛـﻪ در ﮔﻔﺘﻤـﺎن‬ ‫دﺧﻴﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣـﺪه و ﺑـﻪ ﺗﺒـﻊ آن‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻧﺰدﻳﻚ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و آﻧﻬﺎ ﻗﺎدر‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي ﻋﺒﺎرت را ﺑﺎ ﻋﻼﻗﻪ و ﺣﻮﺻﻠﻪ ﻣﺮﺗﺐ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﺒﺎرات ﻧﺎﻣـﺄﻧﻮس و ﻧﺎآﺷـﻨﺎ‪ ،‬ﺑـﺮاي ﻣﺸـﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن‬ ‫ﺧﺴﺘﻪﻛﻨﻨﺪه و از ﺗﻤﺎﻳﻞ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزيﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﻲﻛﺎﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﺒﺎرات ﻣﺘﻔﺎوت‪ :‬از ﻋﺒﺎراﺗﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻌﻨـﻲ و ﻣﻔﻬـﻮم‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻋﺒﺎرات دارﻧﺪ‪ .‬دو ﻋﺒﺎرت ﺑﺎ ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻢ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه را ﮔﻴﺞ و ﺗﻌﺪاد ﻋﺒﺎرات را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻚﻛﺌﻮن و ﺗﻮﻣﺎس )‪ (27-26 :1988‬ﺗﻌﺪادي ﺑﻴﻦ ‪ 30‬ﺗـﺎ ‪ 100‬ﻋﺒـﺎرت را‬ ‫ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺗﻌﺪادي ﺑﻴﻦ ‪ 50‬ﺗـﺎ ‪ 70‬ﻋﺒـﺎرت‬

‫‪ / 38‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻛﺮﻟﻴﻨﺠﺮ* )‪ (1986‬ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺗﻌﺪاد ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻋﺒـﺎرات ﺑـﺮاي‬ ‫آﻧﻜﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ داراي اﻋﺘﺒﺎر آﻣﺎري ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻦ ‪ 60‬ﺗﺎ ‪ 90‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟـﻮد‬ ‫اﻳﻦ‪ ،‬او ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖآﻣﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻨﻬﺎ ‪ 40‬ﻋﺒﺎرت اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاون‬ ‫)‪ (1986‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﻴﻮ را ﻧﻮﻋﺎً ﺷﺎﻣﻞ ‪ 40‬ﺗﺎ ‪ 60‬ﻋﺒﺎرت ﻣﻲداﻧﺪ و داﻧﺮ‪(2001) 1‬‬ ‫ﺿﻤﻦ آﻧﻜﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻫﻴﭻ ﻣﻼك ﻗﻄﻌﻲ ﺑﺮاي ﺗﻌﺪاد ﻋﺒﺎرات وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻌﺪادي ﺑﻴﻦ ‪ 20‬ﺗﺎ ‪ 60‬ﻋﺒﺎرت اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻋﺒﺎرات ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﺎﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻧﻴﺎز دارد‪ .‬در اﻳﻦ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ از ﺳﻄﻮح اﻟﮕﻮي ﻃﺮح آزﻣﺎﻳﺸﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻌـﺪاد ﻛـﺎﻓﻲ‬ ‫ﻋﺒﺎرت اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﺎﺳﺎﺧﺘﺎر ﻛﻪ داراي اﻟﮕﻮي‬ ‫ﻃﺮح آزﻣﺎﻳﺸﻲ ‪ 2  3  2‬اﺳـﺖ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴـﺐ ﺳـﻄﻮح ﺑﺮاﺑـﺮ ﺑـﺎ ‪ 12‬ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺳﻄﺢ‪ ،‬ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻋﺒﺎرت اﻧﺘﺨـﺎب ﺷـﻮد‪.‬‬ ‫ﻋﺒﺎرات ﻫﺮ ﺳﻄﺢ در ﻋﻴﻦ داﺷﺘﻦ ﻫﻤﮕﻨﻲ‪ ،2‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ وﺟﻪ ﻣﺸﺘﺮك ﻛﻪ ﻫﻤﮕـﻲ‬ ‫ﺑﻪ آن ﺳﻄﺢ ﺗﻌﻠﻖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ داراي ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻧﺎﻫﻤﮕﻨﻲ‪ 3‬ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧـﻮﺑﻲ‬ ‫ﻣﻌﺮف آن ﺳﻄﺢ ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬از ﻣﻴﺎن ﻋﺒﺎرات ﻣﻮﺟـﻮد از ﻫـﺮ‬ ‫ﺳﻄﺢ آﻧﻬﺎﻳﻲ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ اﺧﺘﻼف را ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﻴـﻮ ﻧﻴـﺎزي ﺑـﻪ ﮔـﺮدآوري ﻓﻀـﺎي ﮔﻔﺘﻤـﺎن و ﺳـﭙﺲ‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ آﻧﻬﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﺤﺪود اﺳﺖ‬

‫* اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﻣﺒﺎﻧﻲ ﭘﮋوﻫﺶ در ﻋﻠﻮم رﻓﺘﺎري« از ﺳﻮي اﻧﺘﺸﺎرات آواي ﻧﻮر ﺑﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ آﻗﺎﻳـﺎن‬ ‫ﺷﺮﻳﻔﻲ و ﻧﺠﻔﻲزﻧﺪ در ﺳﺎل ‪ 1376‬در دو ﺟﻠﺪ ﺑـﻪ ﭼـﺎپ رﺳـﻴﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻓﺼـﻞ ‪ 32‬در ﺟﻠـﺪ دوم ﺑـﻪ‬ ‫روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ اﺧﺘﺼﺎص دارد و در ﺻﻔﺤﻪ ‪ 302‬آن از ﺗﻌﺪاد ﻋﺒﺎرات ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﺤﺚ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪1. Donner‬‬ ‫‪2. homogeneity‬‬ ‫‪3. heterogeneity‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﻃﺮاﺣﻲ و اﺟﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ‪39 /‬‬

‫ﻛﻪ ﻣﺜﻼً ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﻴﻤﺎﻳﺸﻲ ﺑﺎ ﻣﻘﻴﺎس ﻟﻴﻜﺮت اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ‬ ‫ﻫــﺪف ﭘﮋوﻫﺸــﮕﺮ از اﻳــﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌــﻪ ﻛﻴــﻮ آن ﺑﺎﺷــﺪ ﻛــﻪ ﺑﺮرﺳــﻲ ﻛﻨــﺪ آﻳــﺎ‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺳﺎﺧﺘﺎري را ﺑﺮاي ﮔﻮﻳﻪﻫﺎي ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‬ ‫ﻛﻪ او در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬اﺟﺮاي ﻳـﻚ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻛﻴـﻮ ﺑـﻪ ﺗﻬﻴـﻪ‬ ‫ﻣﻘﻴﺎﺳﻲ ﭘﺎﻳﺎﺗﺮ ﻣﻨﺠﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ]دو ﭘﻠﺴﻲ‪.[144 :2005 ،1‬‬

‫‪3‬ـ‪2‬ـ آﻣﺎده ﻛﺮدن ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﺮاي ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺒﺎرات ﮔﺮدآﻣﺪه در ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ را وﻳﺮاﻳﺶ و ﺑﺎزﺑﻴﻨﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻃﻮري ﻛﻪ از ﻳﻚ ﺷﻴﻮه ﻧﮕﺎرش ﺑﺮﺧﻮردار و ﺑﺮاي ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن روﺷـﻦ و‬ ‫ﺑﺪون اﺑﻬﺎم ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺿﺮوري اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺿـﻤﻨﻲ و ﭘﻨﻬـﺎن در ﻋﺒـﺎرات ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺎم درﺑﺎره ﻋﺒﺎرات ﻏﻴﺮﻧﻮﺷﺘﺎري ﻣﺜﻼً ﺗﺼﺎوﻳﺮ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺮرﺳـﻲ‬ ‫ﮔﻮﻳﺎ ﺑﻮدن ﺗﺼﻮﻳﺮ‪ ،‬ﻫﻢاﻧﺪازه ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﻮد‪ .‬ﺗﻮﺻـﻴﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ در اﻳﻦ ﮔﺎم ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وارﺳﻲ داﻣﻨﻪ و ﺗﻨﻮع ﻋﺒﺎرات اﻧﺘﺨـﺎﺑﻲ‪ ،‬از‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻴﺖ‪ 2‬آﻧﻬﺎ و ﭘﻮﺷﺶ ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ﮔﺎم ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرات ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺷﻤﺎرهﮔﺬاري ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻫﺮ ﻋﺒﺎرت‬ ‫ﺑﺮ روي ﻳﻚ ﻛﺎرت ﺟﺪا ﺑﻪ ﻧﺎم ﻛﺎرت ﻛﻴﻮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑـﻪ ﺗﻌـﺪاد‬ ‫ﻋﺒﺎرات ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ‪ ،‬ﻛﺎرت ﻛﻴﻮ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻳﻦ ﻛﺎرتﻫﺎ ﺗﺸـﻜﻴﻞ‬ ‫دﺳﺘﻪ ﻛﻴﻮ‪ 3‬را ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻼش ﺷﻮد ﺗﺎ ﻏﻴﺮ از ﻣﺤﺘﻮاي ﻋﺒﺎرت ﻫـﺮ ﻛـﺎرت‪،‬‬ ‫ﺗﻤﺎﻳﺰ دﻳﮕﺮي ﺑﻴﻦ ﻛﺎرتﻫﺎ وﺟـﻮد ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ داﻧـﺮ )‪ (2001‬ﺑـﺮ‬ ‫رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻜﺎت زﻳﺮ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻬﻴﻪ دﺳﺘﻪ ﻛﻴﻮ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪1. Du Plessis‬‬ ‫‪2. comprehensiveness‬‬ ‫‪3. Q deck‬‬

‫‪ / 40‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫‪ ‬ﻇﺎﻫﺮ ﺗﻤﺎم ﻛﺎرتﻫﺎ از ﻧﻈﺮ ﺷﻜﻞ‪ ،‬اﻧﺪازه و رﻧﮓ ﻳﻜﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﻋﺒﺎرات از ﻳﻚ ﺳﺒﻚ ﻧﮕﺎرﺷﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ ‬ﺗﻤﺎم ﻋﺒﺎرات ﺑﺎ ﻳﻚ ﻗﻠﻢ )ﻓﻮﻧﺖ( و اﻧﺪازه ﺗﺎﻳﭗ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬دو ﻛﺎرت ﺑﺎ ﻋﺒﺎرت ﻣﻨﻔﻲ ﻳﺎ دو ﻛﺎرت ﺑﺎ ﻋﺒﺎرت ﻣﺜﺒـﺖ ﭘﺸـﺖ ﻫـﻢ ﻗـﺮار‬ ‫ﻧﮕﻴﺮﻧﺪ )ﭼﻴﻨﺶ ﻳﻜﻲ درﻣﻴـﺎن ﺑـﺮاي ﻋﺒـﺎرات ﻣﺜﺒـﺖ و ﻣﻨﻔـﻲ ﻣﻨﺎﺳـﺐﺗـﺮ‬ ‫اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﮔﺎم‪ ،‬دﺳﺘﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺗﻜﺜﻴـﺮ ﻣـﻲﺷـﻮد‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﮔﺎه ﺑﻪ ﺟﺎي ﻋﺒﺎرت از ﻛﻠﻤـﻪ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲﮔـﺮدد‪ .‬ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل‪ ،‬اﮔـﺮ‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮي در ﭘﻲ ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ ﻛـﻪ ذﻫﻨﻴـﺖ ﻛﺎرﻣﻨـﺪان ﻳـﻚ اداره‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺪﻳﺮ ﺧﻮب ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﻮﺻـﻴﻒ‬ ‫ﻳﻚ ﻣﺪﻳﺮ ﺧﻮب در ﻗﺎﻟﺐ ﺗﻌﺪادي ﻋﺒﺎرت‪ ،‬ﺻـﻔﺎت ﻳـﻚ ﻣـﺪﻳﺮ ﺧـﻮب را ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬ ‫ﻣﻘﺘﺪر‪ ،‬داﻧﺎ‪ ،‬دﻟﺴﻮز‪ ،‬ﺧﻮشﺑﺮﺧﻮرد‪ ،‬ﺻﺎدق و ﻏﻴﺮه ﮔﺮدآوري ﻛﻨﺪ و ﻫﺮ ﻳﻚ را ﺑـﺮ‬ ‫روي ﻳﻚ ﻛﺎرت ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ ﺗﺎ دﺳﺘﻪ ﻛﻴﻮ ﺧﻮد را اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪3‬ـ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﻣﻴﺎن اﻓﺮادي ﻛﻪ در ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ )اﻫﺎﻟﻲ ﮔﻔﺘﻤﺎن(‬ ‫ﺗﻌــﺪادي ﺑ ـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻧﻤﻮﻧــﻪ اﻓــﺮاد‪ 1‬ﺑــﺮاي ﻣﺸــﺎرﻛﺖ در ﻣﻄﺎﻟﻌــﻪ ﻛﻴــﻮ‪ ،‬ﻳﻌﻨــﻲ‬ ‫ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻔﺎوﺗﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﺑﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻓﺮاد در ﻳﻚ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬ ‫ﻛﻴﻮ و ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻓﺮاد در ﻳﻚ ﭘﻴﻤﺎﻳﺶ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﮕﺮشﺳﻨﺠﻲﻫﺎ( وﺟـﻮد دارد ﻛـﻪ از‬ ‫اﺧﺘﻼف اﻫﺪاف اﻳﻦ دو ﻧﻮع ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪1. person-sample‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﻃﺮاﺣﻲ و اﺟﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ‪41 /‬‬

‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻳﻚ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﻴﻤﺎﻳﺸﻲ در ﭘﻲ »ﺗﻌﻤﻴﻢ« ﻳﺎﻓﺘـﻪﻫـﺎ از ﻧﻤﻮﻧـﻪ اﻓـﺮاد ﺑـﻪ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ از آن اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷـﻮد‪ .‬از اﻳـﻦ رو‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧـﻪاي‬ ‫»ﻣﻌﺮّف« از ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻣﺎري ﺗﺤﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ درﺑﺎره »ﺗﻮزﻳﻊ« ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ در »ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻣﺎري« اﺳﺘﻨﺒﺎط ﺷـﻮد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬ ‫ﭘﺲ از اﺟﺮاي ﭘﻴﻤﺎﻳﺶ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮيﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ دﺳﺖ اراﺋﻪ ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ %70 :‬از‬ ‫ﻣﺮدم از وﺳﺎﻳﻞ ﻧﻘﻠﻴﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ‪ %30‬ﭼﻨﻴﻦ وﺳـﺎﻳﻠﻲ را ﻣـﻮرد‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ )ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﺮدم ﺑﺮ اﺳﺎس وﺿﻌﻴﺖ اﺳﺘﻔﺎده از وﺳﺎﻳﻞ ﻧﻘﻠﻴﻪ‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﻲ( ﻳﺎ ﻧﺤﻮه ﺗﻤﺎﺷﺎي ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن در ﺑﻴﻦ ﻣﺮدان ﻣﺘﻔﺎوت ﺑـﺎ ﻧﺤـﻮه ﺗﻤﺎﺷـﺎي‬ ‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن در ﺑﻴﻦ زﻧﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻣﺜﻼً ﻣﺮدان ﻛﻤﺘﺮ از زﻧﺎن ﺗﻠﻮﻳﺰﻳـﻮن‬ ‫ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﺮدان ﻣﺘﻔﺎوت ﺑـﺎ ﺗﻮزﻳـﻊ زﻧـﺎن اﺳـﺖ(‪ .‬ﺑـﺪﻳﻬﻲ اﺳـﺖ‬ ‫ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮيﻫﺎﻳﻲ وﺟﻮد ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﻣﻌﺮّف از ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻣﺎريِ ﺗﺤـﺖ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻲ »ﺑـﺰرگ« ﺑﺎﺷـﺪ و ﺑـﺎ ﺳـﺎزوﻛﺎري »ﺗﺼـﺎدﻓﻲ«‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا در ﺻﻮرت ﻛﻮﭼﻚ ﺑﻮدن ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻮﮔﻴﺮاﻧﻪ اﻓـﺮاد‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺗﻮزﻳﻊ ﺻﻔﺖ ﺗﺤﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻪ درﺳﺘﻲ آﺷﻜﺎر ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻌﻤﻴﻢﭘﺬﻳﺮي در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳـﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ در ﭘﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎي ذﻫﻨـﻲ ﻣﺨﺘﻠـﻒ را »ﻛﺸـﻒ« ﻛﻨـﺪ و ﺑـﺮاي‬ ‫ﻛﺸﻒ ﻳﻚ اﻟﮕﻮ وﺟﻮد ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻓﺮد ﺑـﺎ آن اﻟﮕـﻮي ﺧـﺎص ﻛـﺎﻓﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴـﻮ »ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ ﺗﻮزﻳـﻊ« اﻓـﺮاد را در اﻟﮕﻮﻫـﺎي ذﻫﻨـﻲ‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ادﻋﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻌﺮّﻓـﻲ از ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬ ‫آﻣﺎري ﻧﻴﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ درﺻﺪد »اﺛﺒﺎت وﺟﻮد« اﻟﮕﻮﻫﺎي ذﻫﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت‬ ‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ اﻟﮕﻮﻫﺎي ذﻫﻨﻲ ﻧﻮع ‪ B ،A‬و ‪ C‬وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬وﻟـﻲ‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻧﺴﺒﺘﻲ از ﺟﺎﻣﻌﻪ داراي اﻟﮕـﻮي ﻣـﺜﻼً ﻧـﻮع ‪ A‬و ﭼـﻪ ﻧﺴـﺒﺘﻲ‬

‫‪ / 42‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫داراي اﻟﮕﻮي ﻧﻮع ‪ B‬ﻳﺎ ‪ C‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ]ﻛﺘﺰﻳﻨﮕﺮ‪.[1987 ،1‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﺎ ﮔﺰارهﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ »ﺑﺮﺧﻲ‪ ،‬اﺧﺒﺎر رﺳﺎﻧﻪﻫـﺎ را‬ ‫ﻛﺎﻣﻼً دروغ ﻣﻲداﻧﻨﺪ« ﻳﺎ »ﻓﺮد ‪ X‬در ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ ﻛـﺎﻣﻼً ﺷـﻜﺎك اﺳـﺖ« ﺑﺮﺧـﻮرد‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﺧﻮد ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻧﻤﻮﻧﻪ زﻳﺎد ﻳـﺎ اﻧﺘﺨـﺎب ﺗﺼـﺎدﻓﻲ‬ ‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﮔﺰاره »ﺑﺮﺧﻲ‪ ،‬اﺧﺒﺎر رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ را ﻛﺎﻣﻼً دروغ ﻣﻲداﻧﻨـﺪ« ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل‬ ‫ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻳﺎﻓﺘﻪاي ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻋﺪهاي ـ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﻳﺎ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ادﻋﺎﻳﻲ درﺑﺎره ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲﺷﻮد ـ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺧﺒـﺎر رﺳـﺎﻧﻪﻫـﺎ ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫اﻋﺘﻘﺎدي دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﮔﺰاره »ﻓﺮد ‪ X‬در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻛﺎﻣﻼً ﺷﻜﺎك اﺳـﺖ« ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه )ﻓـﺮد ‪ (X‬ﺑـﻪ دﺳـﺖ آﻣـﺪه‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻪ در ﮔﺰاره ﻧﺨﺴﺖ درﺑﺎره »درﺻﺪ« اﻓﺮادي ﻛﻪ اﺧﺒﺎر رﺳﺎﻧﻪﻫـﺎ‬ ‫را دروغ ﻣﻲداﻧﻨﺪ و ﻧﻪ در ﮔﺰاره دوم درﺑﺎره »درﺻﺪ« اﻓﺮادي ﻛـﻪ در ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ‬ ‫ﺷﻜﺎك ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺤﺒﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﭘﻴﻤﺎﻳﺸـﻲ ﻛـﻪ ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﺑـﻪ‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺑﺰرگ )ﻣﻌﺮّف( ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻛﻴـﻮ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﻴﻔﻲ ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﺗﺎ اﻳﻦ ﺣﺪ ﺑﺰرگ ﻧﻴﺎز ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬درواﻗﻊ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﺪف ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﻫﻨﻴﺖﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ در ﻣﻴـﺎن ﮔـﺮوهﻫـﺎي‬ ‫ﺧﺎص‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻓﺮاد ﺑﺎﻳﺪ آﺷﻜﺎرﮔﺮ »ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ« اﻓﺮادي ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ در‬ ‫ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﻌﺮّف ﺗﻮزﻳﻊ اﻳﻦ اﻓﺮاد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒـﺎرت دﻳﮕـﺮ‪ ،‬در ﭘﺎﻳـﺎن‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﺑـﻴﻦ‬ ‫ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻛﻪ ﻛﺸـﻒ ﺷـﺪه‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧـﻪ اﺳـﺖ ﻳﻌﻨـﻲ ﭼـﻪ ﺗﻌـﺪادي از‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن داراي ﻛﺪام ذﻫﻨﻴﺖ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻓﺮاد ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑـﻪ‬

‫‪1. Kitzinger‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﻃﺮاﺣﻲ و اﺟﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ‪43 /‬‬

‫ﺻﻮرﺗﻲ ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ‪ 1‬و ﻏﻴﺮاﺣﺘﻤﺎﻟﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬اﻧﺪازه ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻓﺮاد ﺑﺰرگ ﻳـﺎ ﻛﻮﭼـﻚ ﻧﻴـﺰ ﻣﺘﻔـﺎوت ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﭘﻴﻤﺎﻳﺸﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ‪ 60‬ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧـﻪ اﻓـﺮاد‬ ‫ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ﺑـﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﭘﻴﻤﺎﻳﺸـﻲ‪ ،‬ﻛـﺎﻣﻼً ﻛﻮﭼـﻚ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﻫﺪف ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺗﻌﻴـﻴﻦﻛﻨﻨـﺪه در ﻧﻴـﺎز ﺑـﻪ ﻧﻤﻮﻧـﻪاي‬ ‫ﺑﺰرگ ﻳﺎ ﻛﻮﭼﻚ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي ﻛﻪ در ﭘﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ذﻫﻨﻴﺖﻫـﺎ در‬ ‫ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﺧﺎص اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﺑﺎ ‪ 50‬ﺗﺎ ‪ 100‬ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﻧﻴـﺎز دارد ﺗـﺎ‬ ‫ﺑﺮاﺳﺎس دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﺧﺎﺻﻲ‪ ،‬ﻣﺮﺗﺐ ﺳﺎزي را اﺟﺮا ﻛﻨﻨﺪ؛ وﻟـﻲ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻤﻴﻖ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ از زواﻳﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ ﺗﻨﻬﺎ از‬ ‫ﻳﻚ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺮاﺳﺎس ﭼﻨﺪﻳﻦ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ‪ ،‬ﻳﻚ دﺳﺘﻪ ﻛﺎرت را‬ ‫ﻣﺮﺗﺐ ﻛﻨﺪ ]ﻣﻚﻛﺌﻮن و ﺗﻮﻣﺎس‪ ،1988 ،‬ص ‪ .[37‬در ﻋﻤﻞ‪ ،‬راﻫﻜﺎرﻫـﺎﻳﻲ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺑﺮاي اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻓﺮاد وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در اداﻣﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ ‬ﻧﻤﻮﻧﻪ دردﺳﺘﺮس‪ :‬ﺳﺎدهﺗﺮﻳﻦ ﺷﻴﻮه‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب اﻓﺮادي ﺑﺮاي ﻣﺸﺎرﻛﺖ اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ در دﺳﺘﺮس ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ‪ ،‬داﻧﺶآﻣﻮزان ﻳﻚ ﻣﺪرﺳـﻪ‪،‬‬ ‫اﻋﻀﺎي ﻳﻚ ﮔﺮوه ﻛﺎري‪ ،‬ﻛﺎرﻣﻨﺪان ﻳﻚ ﻣﻮﺳﺴﻪ‪ ،‬ﺑﺰﻫﻜـﺎران ﻳـﻚ ﻛـﺎﻧﻮن‬ ‫ﺗﺮﺑﻴﺘــﻲ و ﻏﻴــﺮه ﻧﻤﻮﻧــﻪﻫــﺎي دردﺳﺘﺮﺳــﻲ ﻫﺴــﺘﻨﺪ ﻛــﻪ ﻣــﻲﺗــﻮان‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را از ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻃﺮح آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﻋﺎﻣﻠﻲ‪ :‬در اﻳﻦ ﺷﻴﻮه‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﻳـﻚ‬ ‫ﻃﺮح آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﻋﺎﻣﻠﻲ اﺳﺖ‪ ،‬درﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﺎ ﺳـﺎﺧﺘﺎر‪ ،‬ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬ ‫ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي روي وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﻓﺮاد )ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن(‬ ‫ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻓﺮض ﻣﻲﻛﻨﺪ در ﺣﺎل اﺟﺮاي ﻳـﻚ‬

‫‪1. purposively‬‬

‫‪ / 44‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﻃﺮح آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﻋﺎﻣﻠﻲ اﺳـﺖ‪ .‬از اﻳـﻦ رو‪ ،‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫـﺎﻳﻲ را ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻣﻮﺿـﻮع‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ در ارﺗﺒﺎط ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺑﺮ اﺳـﺎس آﻧﻬـﺎ اﻓـﺮاد را‬ ‫ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪاي اﻧﺘﺨـﺎب‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻃﺒﻘﺎت ﺗﻌﻴﻴﻦﺷﺪه را ﭘﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔﻴـﺮي ﻫﺪﻓﻤﻨـﺪ‪ :‬ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮ اﻓـﺮادي را از اﻫـﺎﻟﻲ ﮔﻔﺘﻤـﺎن ﺑـﺮاي‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ‪ ،‬ﺷـﻐﻠﻲ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑـﻲ و ﻏﻴـﺮه‬ ‫داراي ارﺗﺒﺎط ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻧﺘﻈـﺎر ﻣـﻲرود ﺑـﻪ‬ ‫اﻳﻦ دﻻﻳﻞ در آن ﻣﻮﺿﻮع ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮعﺗﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬اﻧﺘﺨﺎب از ﻣﻴﺎن ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻳﻚ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ :‬ﮔﺎه ﻳﻚ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬ ‫ﻛﻴﻮ ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن زﻳﺎد اﺟﺮا ﻣﻲﺷﻮد و ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ‬ ‫ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻤﻴﻖﺗﺮ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻲﺗـﻮان‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﺟﺪﻳـﺪ را از ﻣﻴـﺎن ﻣﺸـﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬ ‫ﭘﻴﺸﻴﻦ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮد؛ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎر ﻛﻪ اﻓﺮاد اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﻳﺎﻓﺘـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺒﻠﻲ داراي ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎي وﻳﮋهاي ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻣﺜﺎل وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺑﻪ ﻳﺎد ﺑﻴﺎورﻳﺪ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻃـﺮح‬ ‫آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﺮاي اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻓﺮاد اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻓﺮﺿـﻲ ﻣﻨﺎﺳـﺐ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸــﮕﺮ ﻣــﻲﺗﻮاﻧــﺪ اﻓــﺮاد ﺑــﺎﻟﻘﻮه را ﭘــﻴﺶ از اﻧﺘﺨــﺎب ﺑــﺮاي ﻣﺸــﺎرﻛﺖ در‬ ‫ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﻛﻴﻮ از ﭼﻨﺪ ﺟﻬﺖ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻛﻨﺪ‪ :‬ﻣﺮدان‪/‬زﻧـﺎن‪ ،‬داراي ﺧـﻮدروي‬ ‫ﺷﺨﺼﻲ‪/‬ﺑﺪون ﺧﻮدروي ﺷﺨﺼﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻏﻼن‪/‬ﻏﻴﺮﺷﺎﻏﻼن‪ ،‬ﻣﺴﻦ‪/‬ﻏﻴﺮﻣﺴـﻦ‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫ﭼﻬﺎر ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ‪ 16‬ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ ‪ 3‬ﺗﺎ‬ ‫‪ 5‬ﻧﻔﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﺠﻤﻮع ﺑﻪ ‪ 42‬ﺗﺎ ‪ 90‬ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﻧﻴﺎز ﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﺷﻴﻮه ﺳﺎدهﺗﺮ از اﻳﻦ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻤﻮﻧﻪ دردﺳﺘﺮس اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣـﻲﺗـﻮان در ﻳـﻚ‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﻃﺮاﺣﻲ و اﺟﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ‪45 /‬‬

‫اﻳﺴﺘﮕﺎه اﺗﻮﺑﻮس ﻳﺎ ﺗﺎﻛﺴﻲ ﺑﻪ آن دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﭘـﺲ از‬ ‫اﺟﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻮد ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺟﺪﻳﺪي را ﺑـﺎ ﻫﻤـﺎن ﻣﻮﺿـﻮع در‬ ‫ﻣﻴﺎن آن دﺳﺘﻪ از ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن ﭘﻴﺸـﻴﻦ اﺟـﺮا ﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ ذﻫﻨﻴـﺖ »ﻛـﺎﻣﻼً«‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ اﺳﺘﻔﺎده از وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﻜﺎن وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺗﻌﺪادي از ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪﮔﺎنِ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬ ‫ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬داراي ذﻫﻨﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ وﻟﻲ در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﺗﻌـﺪاد‪ ،‬ﭼﻨـﺪ ﻧﻔـﺮ ﺑـﺮ‬ ‫ﺣﺴﺐ ﻧﻮع ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﺧﻮد‪ ،‬ذﻫﻨﻴﺘﻲ »اﺟﺘﻤﺎﻋﻲﺗﺮ« از ﺳﺎﻳﺮ اﻓﺮاد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬ ‫)ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎ را در ﻣﺮﺗﺐ ﺳﺎزي ﺧـﻮد ﻣـﺜﻼً ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرات ‪ 2 ،1‬و ‪3‬‬ ‫ﺑﺪﻫﻨﺪ( از اﻳﻦ رو ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪4‬ـ ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﻛﻴﻮ‬ ‫ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﻛﻴﻮ‪ ،‬ﻓﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﮔﺮدآوري دادهﻫﺎي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﻪ ﻛﺎر‬ ‫ﻣﻲرود‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﭘﻴﺶ از اﺑﺪاع روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ ﻧﻴﺰ از ﻓـﻦ ﻣﺮﺗـﺐﺳـﺎزي‬ ‫ﺑﺮاي ﮔﺮدآوري دادهﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ اﺧﺘﺼـﺎص ﻧـﺪارد‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﺳﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻤﻮدار ﻛﻴﻮ‪ ،‬دو ﺷﻴﻮه ﺗﻮزﻳﻊ ﻛﺎرتﻫـﺎ و ﺳـﺮاﻧﺠﺎم‬ ‫دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1‬ـ‪4‬ـ ﻧﻤﻮدار ﻛﻴﻮ‬ ‫ﻧﻤﻮدار ﻛﻴﻮ‪ ، 1‬ﻧﻤﻮدار ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺧﺘﻴـﺎر ﻓـﺮد ﻗـﺮار ﻣـﻲﮔﻴـﺮد ﺗـﺎ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ دﻟﺨﻮاه ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻗﺮاردادن ﻛﺎرتﻫﺎ ﺑـﺮ روي آن ﻣﺸـﺨﺺ ﻛﻨـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫ﻧﻤﻮدار ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻗﺎﻟﺐ ﻳﻚ ﻣﻘﻮا ﻳﺎ ﺗﺨﺘﻪ ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﻜﻞ ‪ 1‬ﻓـﺮدي را در‬

‫‪1. Q diagram‬‬

‫‪ / 46‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﺣﺎل ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﺑﺮ روي ﻳﻚ ﻧﻤﻮدار ﻛﻴﻮ و ﺷﻜﻞ ‪ 2‬ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﻧﻤـﻮدار ﻛﻴـﻮ را‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد در اﻳﻦ ﻧﻤﻮدار ﻃﻴﻒ ﻣﺪرﺟﻲ وﺟﻮد دارد ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎرتﻫﺎ را ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻴﺰان ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻳﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺧﻮد ﺑﺮ ﻧﻤﻮدار‬ ‫ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً درﺟﻪﺑﻨﺪي ﻃﻴﻒ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺘﻘﺎرن از ‪ -x‬ﺗﺎ ‪ +x‬اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﻴﻒ ﻧﻤﻮدار ﺷﻜﻞ ‪ 2‬ﻛﻪ از ‪ -4‬ﺗﺎ ‪ +4‬درﺟﻪﺑﻨـﺪي ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﻘـﺎدﻳﺮ‬ ‫ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺮ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﺎ ﻣﺤﺘﻮاي ﻛﺎرت دﻻﻟـﺖ دارﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻘﺪار ﺻﻔﺮ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻨﺜﻲ ﻳﺎ ﻣﺮدد ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻘﺪار ‪ x‬ﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﻛـﺎرتﻫـﺎ و ﺗﺸـﺨﻴﺺ ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮ ﺑﺮﻣـﻲﮔـﺮدد ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﭼـﻪ دﻗﺘـﻲ در‬ ‫درﺟﻪﺑﻨﺪي ﻧﻴﺎز دارد‪.‬‬ ‫ﺷﻜﻞ‪ :1‬ﻓﺮدي در ﺣﺎل ﻣﺮﺗﺐ ﺳﺎزي ﻛﺎرتﻫﺎي دﺳﺘﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﺮ ﻧﻤﻮدار ﻛﻴﻮ‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﻃﺮاﺣﻲ و اﺟﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ‪47 /‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :2‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﻧﻤﻮدار ﻛﻴﻮ ﺑﺎ ﺗﻮزﻳﻊ ﺷﺒﻪ ﻧﺮﻣﺎل‬ ‫ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻮاﻓﻖ‬ ‫ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺨﺎﻟﻒ‬ ‫‪‬‬ ‫‪- 4 - 3 - 2 - 1 0 +1 +2 +3 +4‬‬

‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺟﺎي درﺟﻪﺑﻨﺪي ﻣﺘﻘﺎرن ﺗﻨﻬﺎ از اﻋﺪاد ﻣﺜﺒﺖ ﻛﻤﻚ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺎي ﻃﻴﻒ ‪ 9‬درﺟﻪاي ‪ -4‬ﺗﺎ ‪ +4‬از ﻃﻴﻒ ‪ 9‬درﺟﻪاي ‪ 1‬ﺗﺎ ‪ 9‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﻜﻞ ‪3‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻋﺪد ‪ 1‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‪ ،‬ﻋﺪد ‪ 9‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻮاﻓﻘـﺖ‬ ‫و ﻃﺒﻴﻌﺘﺎً ﻋﺪد ‪ 5‬ﻧﻴﺰ وﺿﻌﻴﺖ ﺧﻨﺜﻲ ﻳﺎ ﻣﺮدد را ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻟﺤﺎظ ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻳﻚ ﻃﻴﻒ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ از اﻋﺪاد ﻣﻨﻔﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻴـﺰ‬ ‫اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﻜﻞ ‪ :3‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻃﻴﻒ ﻧﻪ درﺟﻪاي ﺷﻜﻞ ‪ 2‬ﺑﺎ ﻃﻴﻔﻲ ﺑﺎ درﺟﺎت ﻣﺜﺒﺖ‬ ‫ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻮاﻓﻖ‬ ‫‪7 8 9‬‬

‫‪‬‬

‫‪6‬‬

‫‪5‬‬

‫‪4‬‬

‫ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺨﺎﻟﻒ‬ ‫‪1 2 3‬‬

‫‪ / 48‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت آﻣﺎري‪ ،‬ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﺑﻴﻦ دو ﺷﻴﻮه درﺟﻪﺑﻨﺪي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻧﻴﺴـﺖ‬ ‫زﻳﺮا ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻨﺎﻇﺮ ﻳﻚﺑﻪﻳﻚ ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ وﺟﻮد دارد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻋﻤﻠـﻲ‪ ،‬ﻣـﺪاﻓﻌﺎن‬ ‫درﺟﻪﺑﻨﺪي ﻣﺘﻘﺎرن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه »واﻗﻌﻲﺗﺮ« اﺳﺖ زﻳﺮا ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻨﺜﻲ ﻳـﺎ‬ ‫ﻣﺮدد ﻋﺪد ﺻﻔﺮ را ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﺪ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ را ﺑﺎ اﻋﺪادي ﺑﺎ ﻋﻼﻣـﺖ ﻣﻨﻔـﻲ و‬ ‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ را ﺑﺎ اﻋﺪادي ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲﮔـﺬارد )ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‬ ‫ﻋﻼﻣﺖ اﻋﺪاد‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻴﻦ ﻣﻮاﻓﻘﺖ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺗﻤﺎﻳﺰ اﻳﺠﺎد ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ(‪ .‬ﻣـﺪاﻓﻌﺎن‬ ‫درﺟﻪﺑﻨﺪي ﺑﺎ اﻋﺪاد ﻣﺜﺒﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ اﺳﺘﻔﺎده از اﻋﺪاد ﺷﻤﺎرﺷﻲ ﻛـﻪ‬ ‫در زﻧﺪﮔﻲ ﻋﺎدي رواج دارد‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺸـﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن ﻣﻠﻤـﻮسﺗـﺮ و آﺷـﻨﺎﺗﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨــﻲ اﺳــﺖ ﻣﺘﻨﺎﺳــﺐ ﺑــﺎ ﻣﺤﺘــﻮاي ﻛــﺎرتﻫــﺎ‪ ،‬ﻣــﻲﺗــﻮان ﺑــﻪ ﺟــﺎي‬ ‫»ﻣﻮاﻓﻖ‪/‬ﻣﺨﺎﻟﻒ« از ﻋﻨﺎوﻳﻦ دﻳﮕﺮي ﻧﻴـﺰ ﺑـﺮاي دو ﺳـﻮي ﻃﻴـﻒ ﻧﻤـﻮدار ﻛﻴـﻮ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬زوجﻫﺎي »ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪﺗﺮﻳﻦ‪ /‬ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪﺗﺮﻳﻦ«‪» ،‬دوﺳـﺖ‬ ‫دارم‪ /‬ﻣﺘﻨﻔﺮ ﻫﺴﺘﻢ«‪» ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﻳﻦ‪ /‬ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﻳﻦ«‪» ،‬ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ‪ /‬ﺑﻲاﻫﻤﻴﺖﺗﺮﻳﻦ«‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از زوج ﻛﻠﻤﺎت ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮاي دو ﺳﻮي ﻃﻴﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪2‬ـ‪4‬ـ ﺗﻮزﻳﻊ اﺧﺘﻴﺎري و اﺟﺒﺎري ﻛﺎرتﻫﺎ‬ ‫‪1‬‬

‫ﻛﺎرتﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ دو ﺷﻜﻞ اﺧﺘﻴﺎري )آزاد( ﻳﺎ اﺟﺒﺎري ﺑـﺮ روي ﻃﻴـﻒ‬ ‫ﺗﻮزﻳﻊ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺗﻮزﻳﻊ اﺟﺒﺎري از ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﻃﻴﻔﻲ‬ ‫ﺑﺎ درﺟﻪﺑﻨﺪي ﻣﺸﺨﺺ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮﻧﺪ و در ﻫـﺮ درﺟـﻪ از اﻳـﻦ ﻃﻴـﻒ‪ ،‬ﺗﻌـﺪاد‬ ‫ﻛﺎرتﻫﺎي ﻣﻌﻴﻨﻲ را ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺷﻜﻞ ﺗﻮزﻳـﻊ ﻛـﺎرتﻫـﺎ ﺑـﺮ ﻧﻤـﻮدار‬ ‫ﻛﺎﻣﻼً از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1. Forced Distribution‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﻃﺮاﺣﻲ و اﺟﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ‪49 /‬‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻜﻞ ‪ ،2‬ﻳﻚ ﻃﻴﻒ ‪ 9‬درﺟﻪاي ﺑﺮاي ‪ 26‬ﻛﺎرت در اﺧﺘﻴﺎر‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و او ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻨﻬﺎ ‪ 1‬ﻛﺎرت را در درﺟﻪﻫﺎي ‪ +4‬و‬ ‫‪ -4‬ﻗﺮار دﻫﺪ‪ 2 ،‬ﻛﺎرت را در درﺟﻪﻫﺎي ‪ +3‬و ‪ -3‬ﻗﺮار دﻫـﺪ‪ 3 ،‬ﻛـﺎرت را در‬ ‫درﺟﻪﻫﺎي ‪ +2‬و ‪ -2‬ﻗﺮار دﻫﺪ‪ 4 ،‬ﻛﺎرت را در درﺟﻪﻫﺎي ‪ +1‬و ‪ -1‬ﻗﺮار دﻫـﺪ‬ ‫و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ‪ 5‬ﻛﺎرت را در درﺟﻪ ﺻﻔﺮ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬از اﻳـﻦ رو‪ ،‬ﻣﺸـﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪه‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ در »اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ« ﻛﺪام ﻛﺎرت را در ﻛﺪام درﺟـﻪ ﻗـﺮار‬ ‫دﻫﺪ؛ ﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻃﻮل ﻃﻴﻒ را ﻛﻮﺗﺎهﺗﺮ ﻳﺎ ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ ﻛﻨﺪ و ﻧـﻪ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺗﻌـﺪاد‬ ‫ﻛﺎرتﻫﺎي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻫﺮ درﺟﻪ را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﺪ‪.‬‬ ‫در ﺗﻮزﻳﻊ اﺧﺘﻴﺎري‪ ،‬ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه آزادي ﻋﻤﻞ ﺑﻴﺸـﺘﺮي در ﻣﺮﺗـﺐﺳـﺎزي‬ ‫دارد‪ .‬ﻣﺜﻼً در ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﺤﺪودﻳﺘﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ‪ 21‬ﻛﺎرت را از‬ ‫‪ 1‬ﺗﺎ ‪ 21‬ﻣﺮﺗﺐ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ در ﻳﻚ ﻃﻴﻒ ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﻛﺎرتﻫﺎ را ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﻌـﺪاد ﻛـﻪ‬ ‫دﻟﺨﻮاه اوﺳﺖ‪ ،‬در درﺟﺎت ﻃﻴﻒ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺷﻜﻞ ﺗﻮزﻳﻊ ﻛﺎرتﻫـﺎ از‬ ‫ﭘﻴﺶ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﺮ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻴـﻞ ﺧـﻮد آن را اﻳﺠـﺎد‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ‪ 4‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ(‪.‬‬ ‫درﺑﺎره اﻳﻨﻜﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻮزﻳﻊ اﺧﺘﻴﺎري در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺗﻮزﻳـﻊ‬ ‫اﺟﺒﺎري‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮﻫﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در اداﻣﻪ ﺑـﻪ ﺑﺮﺧـﻲ از آﻧﻬـﺎ اﺷـﺎره‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ ‬ﻣﻤﻜــﻦ اﺳــﺖ ﺗﻮزﻳــﻊ اﺟﺒــﺎري ﺑــﺮاي ﻣﺸــﺎرﻛﺖﻛﻨﻨــﺪﮔﺎن ﭘﺮزﺣﻤــﺖ و‬ ‫دﺳﺖوﭘﺎﮔﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ و دﻗﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي در ﻋﺒﺎرات ﻧﻴﺎز دارﻧـﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﺟﺎﻳﮕﺎه آﻧﻬﺎ را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺗﻮزﻳﻊ اﺟﺒﺎري ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﺟﺮاي آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﻃﺮح‬ ‫)ﭘــﺎﻳﻠﻮت( ﭘــﻴﺶ از اﺟــﺮاي ﻧﻬــﺎﻳﻲ آن ﺑــﺮاي ﺑﺮرﺳــﻲ اﻳــﻦ ﻣﻮﺿــﻮع‬ ‫راﻫﮕﺸﺎﺳﺖ ]ﻛﺎﺗﻞ و ﻣﻚﻛﺌﻮن ‪.[1981‬‬

‫‪ / 50‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :4‬ﺑﺮﺧﻲ از ﺷﻜﻞﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻮزﻳﻊ ﻛﺎرتﻫﺎي ﻛﻴﻮ در ﺗﻮزﻳﻊ اﺧﺘﻴﺎري‬ ‫‪- 3 - 2 - 1 0 +1 +2 +3‬‬

‫‪- 3 - 2 - 1 0 +1 +2 +3‬‬

‫‪- 3 - 2 - 1 0 +1 +2 +3‬‬

‫‪ ‬ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﺗﻮزﻳﻊ اﺟﺒﺎري ﻛﺎرتﻫﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮد ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻗﺎدر‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﻋﻘﻴﺪه ﺧﻮد را آن ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮﺷﺎن اﺳﺖ‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي‬ ‫ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻧﺸﺎن دادهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻮع ﺗﻮزﻳﻊ ﺑﺮ ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎي‬ ‫آﻣﺎري ﺑﻲﺗﺎﺛﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳـﻦ ﻣﻌﻨـﻲ ﻛـﻪ ﺗﻌـﺪاد و ﻧـﻮع ﻋﺎﻣـﻞﻫـﺎ ﺑﺮﺣﺴـﺐ‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﻮزﻳﻊ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ]ﻛﺎﺗﻞ و ﻣﻚﻛﺌﻮن‪.[1981 ،‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﻃﺮاﺣﻲ و اﺟﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ‪51 /‬‬

‫‪ ‬در ﺗﻮزﻳﻊ اﺧﺘﻴﺎري‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﺷﻜﻞﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ ﻋﺒﺎرات را ﺗﻮزﻳﻊ ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧـﻲ ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﻋﺒـﺎرات را در دو ﺳـﻮي‬ ‫ﻃﻴﻒ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮزﻳﻌﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻳﻮ‪ 1‬ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﺒﺎرات را در ﻣﻴﺎﻧﻪﻫﺎي ﻃﻴﻒ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨـﺪ ﺗـﺎ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻓـﺮدي‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﺮاﻳﺶ ﺧﺎﺻﻲ دارد‪.‬‬ ‫‪ ‬ﻋﺪهاي ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ از ﺑﻌﺪ رواﻧﻲ‪ ،‬اﻛﺜﺮ ﻣﺮدم داراي اﻋﺘﻘﺎدات ﻣﻼﻳﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬ ‫ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺎ ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ ﻋﺒﺎرات روﺑﻪرو ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﻮاﻓﻖ ﻳﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻫﺴـﺘﻨﺪ در ﻣﻘﺎﻳﺴـﻪ ﺑـﺎ‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ ﻋﺒﺎرات ﻛﻢ اﺳﺖ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻣﻮاﻓـﻖ‬ ‫ﻳﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﻋﺒﺎرات ﺧﻨﺜﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻮزﻳـﻊ ﻋﺒـﺎرات‪،‬‬ ‫ﺷﺒﺎﻫﺖ زﻳﺎدي ﺑﻪ ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﺮﻣﺎل )ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻧﺎﻗﻮﺳﻲ ﺷﻜﻞ( دارد‪ ،‬ﺑـﻪ ﻃـﻮري‬ ‫ﻛﻪ در دو اﻧﺘﻬﺎي آن ﺗﻌﺪاد ﻛﻤﻲ ﻋﺒﺎرت ﺟﺎي دارد و وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻨﺤﻨﻲ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ اﻓﺰوده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ درﺳﺘﻲ اﻳـﻦ ادﻋـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرات ﮔﺮدآوري ﺷﺪه و ﺧﺼﻮﺻـﻴﺎت ﻣﺸـﺎرﻛﺖ ﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن ﺑﺴـﺘﮕﻲ دارد‬ ‫]ﺑﻼك‪.[1961 ،2‬‬ ‫‪ ‬ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ﻃﻴﻒ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧـﻮﻋﻲ ﻣﺰﻳـﺖ ﺑـﺮاي ﺗﻮزﻳـﻊ‬ ‫اﺟﺒﺎري ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﺮ ﺧﻼف ﺗﻮزﻳﻊ اﺧﺘﻴـﺎري‪ ،‬ﻫـﺮ ﻓـﺮد ﺑﺎﻳـﺪ‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﻛﺎرتﻫﺎي ﻣﺸﺨﺼـﻲ را در درﺟـﻪ ﺧﺎﺻـﻲ از ﻃﻴـﻒ ﻗـﺮار دﻫـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻤﺎم ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از ﻧـﻮﻋﻲ دﺳـﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻛـﺎﻣﻼً ﻣﺸـﺎﺑﻪ در‬

‫‪1. U-shaped Distribution‬‬ ‫‪2. Block‬‬

‫‪ / 52‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬در ﺗﻮزﻳﻊ اﺟﺒﺎري‪ ،‬ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن دﻗـﺖ و ﺗﻮﺟـﻪ ﺑﻴﺸـﺘﺮي را ﺻـﺮف‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﺒﺎرات ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ زﻳﺮا ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻫﺮ ﻋﺒﺎرت در ﻃﻴﻒ دﺷـﻮارﺗﺮ‬ ‫از ﺗﻮزﻳﻊ اﺧﺘﻴﺎري اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻟﺘﻲ را ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺠﺒﻮر ﻫﺴﺘﻴﺪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﺎ‬ ‫ﻳﻚ ﻋﺒـﺎرت ﻛـﺎﻣﻼً ﻣﻮاﻓـﻖ ﺑﺎﺷـﻴﺪ و ﺣـﺎﻟﺘﻲ را ﺗﺼـﻮر ﻛﻨﻴـﺪ ﻛـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﻣﺤﺪودﻳﺘﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬در ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮ ﻋﺒـﺎرات‬ ‫ﻧﻴﺎز دارﻳﺪ ﺗﺎ ﻋﺒﺎرت ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮدي را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ ﺑـﺎ‬ ‫آن ﻣﻮاﻓﻖ ﻫﺴﺘﻴﺪ؛ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﺣﺎﻟـﺖ دوم ﺑـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ ﺗﻤﺮﻛـﺰي ﻧﻴـﺎز‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺮدﻳﺪ دﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﺎز اﺳﺖ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ‬ ‫ﻋﺒﺎرت را ﻧﻴﺰ در ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻮاﻓﻖ ﻗﺮار دﻫﻴﺪ ﻳﺎ اﺻﻼً ﻫـﻴﭻ ﻋﺒـﺎرﺗﻲ را‬ ‫در اﻳﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻗﺮار ﻧﺪﻫﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺰﻳﺖ ﻗﺒـﻞ‪ ،‬ﻣﺸـﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪه در ﺗﻮزﻳـﻊ اﺟﺒـﺎري ﺑـﺎ ﺗﻤﺮﻛـﺰ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻋﺒﺎرات را ﻣﺮﺗﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻲﺗﻮان از ﻋﺒـﺎراﺗﻲ ﻛـﻪ‬ ‫در دو ﺳﻮي ﻃﻴﻒ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎ آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻮاﻓﻖ ﻳﺎ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻤﻴﻖﺗـﺮي از ذﻫﻨﻴـﺖ او‬ ‫دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ؛ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﺗﻮزﻳﻊ اﺧﺘﻴﺎري ﭘﻨﻬﺎن ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪3‬ـ‪4‬ـ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي‬ ‫ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﻛﻴﻮ ﺑﻪ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ و راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻧﻴـﺎز اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﻤﻠﻲ ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي را ﺑﺮاي ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺷـﺮح دﻫـﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤـﻮﻻً در‬ ‫اﻳﻦ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﻮارد زﻳﺮ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ ‬ﻃﻴﻒ ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﺑﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﻣـﻲﺷـﻮد‬ ‫ﻃﻴﻒ از ‪ -4‬ﺗﺎ ‪ +4‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻨﻔﻲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑـﺎ ﻣﺤﺘـﻮاي‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﻃﺮاﺣﻲ و اﺟﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ‪53 /‬‬

‫ﻛﺎرتﻫﺎ و ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﺎ ﻣﺤﺘﻮاي ﻛﺎرتﻫﺎ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ ‪ -4‬ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ ﺷﺪت ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑـﺎ ﻣﺤﺘـﻮاي‬ ‫ﻛﺎرتﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ و ﺑﺮ ﻋﻜﺲ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑـﻪ ‪ +4‬ﻧﺰدﻳـﻚ ﻣـﻲﺷـﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺑـﺮ‬ ‫ﺷﺪت ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﺎ ﻣﺤﺘﻮاي ﻛـﺎرتﻫـﺎ اﻓـﺰوده ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﺑـﺮاي‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن ﺗﻮﺿـﻴﺢ داده ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ درﺟـﻪ ﺻـﻔﺮ ﺑـﻪ ﺣـﺎﻟﺘﻲ‬ ‫اﺧﺘﺼﺎص دارد ﻛﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﺘﻮاي ﻛﺎرت ﺣﺎﻟﺘﻲ ﺧﻨﺜﻲ‪،‬‬ ‫ﻣﺮدد ﻳﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢﻧﺎﭘﺬﻳﺮ دارد‪.‬‬ ‫‪ ‬اﺟﺒﺎري ﻳﺎ اﺧﺘﻴﺎري ﺑﻮدن ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺮﺗـﺐﺳـﺎزي‬ ‫داراي ﺗﻮزﻳﻊ اﺟﺒﺎري اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﻮزﻳـﻊ ﻛـﺎرتﻫـﺎ ﺑـﺮ روي ﻃﻴـﻒ‬ ‫ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻲﺗﻮان ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺷﺮح ﻣﻜﺘـﻮب و‬ ‫ﺷﻔﺎﻫﻲ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﻧﻤﻮدار ﻛﻴﻮ ﻛﻮﭼﻜﻲ را در اﺧﺘﻴـﺎر ﻣﺸـﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪه‬ ‫ﻗﺮار داد ﻛﻪ ﺑﺮ روي ﻫﺮ درﺟﻪ آن ﺗﻌﺪاد ﻛﺎرتﻫـﺎي ﻣﺠـﺎز ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺷـﺪه‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﺑﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﻌﺪاد ﻣﻜﺎنﻫﺎي ﻻزم ﺑﺮاي ﻫﺮ درﺟﻪ ﺑـﺮ روي‬ ‫ﻧﻤﻮدار ﻛﻴﻮ اﺻﻠﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪ ‬ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺳﻬﻮﻟﺖ و اﻓـﺰاﻳﺶ دﻗـﺖ و ﺳـﺮﻋﺖ ﻣﺮﺗـﺐﺳـﺎزي ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﻮد ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻣﺮور ﺗﻤﺎم ﻛﺎرتﻫﺎ‪ ،‬آﻧﻬـﺎ را از اﺑﺘـﺪا‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﺪ‪ :‬ﻛـﺎرتﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻣﺤﺘـﻮاي آﻧﻬـﺎ ﻣﻮاﻓـﻖ اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﻛﺎرتﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﺘﻮاي آﻧﻬﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ و ﮔﺮوه آﺧﺮ‪ ،‬ﻛﺎرتﻫﺎي ﺧﻨﺜﻲ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺐ ﺳﺎزي ﻫﺮ ﻳﻚ از دو دﺳﺘﻪ ﻧﺨﺴﺖ )ﻣﻮاﻓﻖ و ﻣﺨﺎﻟﻒ(‬ ‫در ﻃﻴﻒ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ )ﺑﺨﺶ ﻣﺜﺒﺖ و ﺑﺨﺶ ﻣﻨﻔﻲ درﺟﻪﺑﻨﺪي( اﻗـﺪام ﻛﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه در آن ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي را‬ ‫ﺻﻮرت ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻛﺎرتﻫﺎ را ﺑﺮ روي ﻣﺜﻼً ﻳﻚ ﻣﻴﺰ‬ ‫ﭘﺨﺶ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻛﺎر ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﺤﺘﻮاي ﻛﺎرتﻫﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ دﻗﻴﻖﺗﺮ ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮد‪.‬‬

‫‪ / 54‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﻳﻚ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﺑﺮاي ﺗﻮزﻳﻊ ‪ 25‬ﻛﺎرت‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻤﻮدار ﺷﻜﻞ‪2‬‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﮔﺮاﻣﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺎ ﻫﺪف‪ ...‬اﺟـﺮا ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬از اﻳﻨﻜـﻪ در آن‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺎﺳﮕﺰارﻳﻢ‪ .‬ﻟﻄﻔﺎً ﺑﻪ ﻧﻜﺎت زﻳﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪:‬‬ ‫‪ ‬اﺑﺘﺪا‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ دﻗﻴﻘﺎً ‪ 25‬ﻛﺎرت )ﺑﺮﮔﻪ( ﻛﻪ روي ﻫﺮ ﻳـﻚ ﺟﻤﻠـﻪاي‬ ‫ﺗﺎﻳﭗ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻳﻚ ﻧﻤﻮدار در اﺧﺘﻴﺎر ﺷﻤﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﺑﺨﺶ ﻣﺸﺨﺼـﺎت ﻓـﺮدي را در ﺑـﺎﻻي ﻧﻤـﻮدار ﺗﻜﻤﻴـﻞ ﻛﻨﻴـﺪ‪ .‬ﻳـﺎدآوري‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻧﺎم ﺧﻮد در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻧﺪارﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﺑﺮاي ﻣﺮﺗﺐ ﻛﺮدن ﻛﺎرتﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪ ‬اﺑﺘﺪا ﺟﻤﻼت ﺗﻚﺗﻚ ﻛﺎرتﻫﺎ را ﻣﺮور ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ از ﻧـﻮع و ﺗﻨـﻮع آﻧﻬـﺎ‬ ‫آﮔﺎه ﺷﻮﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﺳﭙﺲ ﻛﺎرتﻫـﺎ را ﺑـﻪ ﺳـﻪ دﺳـﺘﻪ ﺗﻔﻜﻴـﻚ ﻛﻨﻴـﺪ‪ :‬دﺳـﺘﻪ اول ﺷـﺎﻣﻞ‬ ‫ﻛﺎرتﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺑﺎ ﺟﻤﻼت آﻧﻬﺎ ﻣﻮاﻓﻖ ﻫﺴﺘﻴﺪ )‪ 10‬ﻛـﺎرت(‪،‬‬ ‫دﺳﺘﻪ دوم ﺷﺎﻣﻞ ﻛﺎرتﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻧﺤـﻮي ﺑـﺎ ﺟﻤـﻼت آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻫﺴﺘﻴﺪ )‪ 10‬ﻛﺎرت( و دﺳﺘﻪ ﺳﻮم ﺷﺎﻣﻞ ﺟﻤﻼﺗـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻈﺮ ﺧﺎﺻﻲ ﻧﺪارﻳﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻪ ﻣﻮاﻓﻖ و ﻧـﻪ ﻣﺨـﺎﻟﻒ آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﻫﺴﺘﻴﺪ )‪ 5‬ﻛﺎرت(‪.‬‬ ‫‪ ‬اﻛﻨــﻮن ‪ 10‬ﻛــﺎرت اول را در ﻧﻈــﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳــﺪ ﻳﻌﻨــﻲ آﻧﻬــﺎﻳﻲ را ﻛــﻪ ﺑــﺎ‬ ‫ﺟﻤﻼﺗﺸﺎن ﻣﻮاﻓﻖ ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ .‬از ﻣﻴﺎن ﺟﻤﻼت اﻳﻦ ‪ 10‬ﻛـﺎرت‪ ،‬ﺟﻤﻠـﻪاي‬ ‫را ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﺳﺎﻳﺮ ﺟﻤﻼت ﺑﺎ آن ﻣﻮاﻓﻖ ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬در درﺟـﻪ ‪ +4‬ﻗـﺮار‬ ‫دﻫﻴﺪ‪ .‬از ﻣﻴﺎن ﺟﻤﻼت ‪ 9‬ﻛﺎرت ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه‪ 2 ،‬ﺟﻤﻠﻪاي را ﻛﻪ ﺑـﻴﺶ از‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ ﺟﻤﻼت ﺑﺎ آن ﻣﻮاﻓﻖ ﻫﺴﺘﻴﺪ وﻟﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﻗﺒﻞ ﻛﻤﺘﺮ‪ ،‬در درﺟـﻪ‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﻃﺮاﺣﻲ و اﺟﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ‪55 /‬‬

‫‪ +3‬ﻗﺮار دﻫﻴﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن ‪ 7‬ﻛﺎرت دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ و‪ ...‬ﺑﻬﺘـﺮ اﺳـﺖ‬ ‫ﻳﻚﺑﺎر ‪ 10‬ﻛﺎرﺗﻲ را ﻛﻪ در درﺟﻪﻫﺎي ‪ +1‬ﺗﺎ ‪ +4‬ﻗﺮار دادهاﻳـﺪ ﻣـﺮور‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮﻳﺪ دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻣﻜﺎن آﻧﻬﺎ را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﺳﺮاغ ‪ 10‬ﻛـﺎرت دﺳـﺘﻪ دوم ﺑﺮوﻳـﺪ ﻳﻌﻨـﻲ آﻧﻬـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬ ‫ﺟﻤﻼﺗﺸﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻫﺴﺘﻴﺪ و‪....‬‬ ‫‪ ‬ﺗﻤﺎم ﻛﺎرتﻫﺎي دﺳﺘﻪ ﺳﻮم را روي درﺟﻪ ﺻﻔﺮ ﻗﺮار دﻫﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬در ﺻﻮرت ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﻛﺎرتﻫﺎ را دوﺑﺎره ﺑﺮرﺳﻲ و ﺟﺎي آﻧﻬﺎ را‬ ‫روي درﺟﻪﻫﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﻳﻚ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺤﺖ ﺷـﺮاﻳﻂ ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺗﻜـﺮار ﺷـﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ از‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﻮد ﺗﺎ ﻛﺎرتﻫﺎ را از اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر‬ ‫ﻣﺮﺗﺐ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﺑﺘﺪا از ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮاﺳـﺘﻪ‬ ‫ﺷﻮد ﺗﺎ ﻋﺒﺎرات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ را از دﻳﺪﮔﺎه ﺧـﻮد‬ ‫ﻣﺮﺗﺐ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮض ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ راﻧﻨـﺪه ﺗﺎﻛﺴـﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ و ﻣﺠـﺪداً‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻋﺒﺎرات را از اﻳﻦ ﻣﻨﻈﺮ ﻣﺮﺗﺐ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻣﺠﺪداً ﻓﺮض ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮل‬ ‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺷﻬﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺐ ﻛﺮدن ﻫﻤﺎن ﻋﺒـﺎرات از اﻳـﻦ دﻳـﺪﮔﺎه‬ ‫ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي‪ ،‬ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻜﺮار‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ از اﻳـﻦ ﻧـﻮع‪ ،‬ﺿـﺮوري اﺳـﺖ در دﺳـﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ‪،‬‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزيﻫﺎ ﺑﻪ دﻗـﺖ ﺗﻮﺿـﻴﺢ داده ﺷـﻮد ﺗـﺎ ﻫـﺪف‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﺤﻘﻖ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ / 56‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫‪5‬ـ رواﻳﻲ و ﭘﺎﻳﺎﻳﻲ در روش ﻛﻴﻮ‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ رواﻳﻲ‪ 1‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﺎزه ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺼﻮﺻـﻴﺘﻲ ﭘﻨﻬـﺎن‬

‫‪2‬‬

‫ﻣﻮرد ﺳﻨﺠﺶ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬زﻳﺮا در ﭼﻨـﻴﻦ ﺣـﺎﻟﺘﻲ ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮ ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﭘﺮﺳـﺶ‬ ‫روﺑﻪروﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﻘﻴﺎس ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه واﻗﻌﺎً ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي را اﻧﺪازه ﻣﻲﮔﻴـﺮد ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ آن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؟ اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻛﻴـﻮ در ﭘـﻲ‬ ‫ﺳﻨﺠﺶ ﻫﻴﭻ ﺳﺎزهاي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧـﺪ درﺑـﺎره ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻛﻴـﻮ ﻣﻄـﺮح ﺷـﻮد‪،‬‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻴﺖ ﻋﺒﺎرات ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺎﻳﺪ از ﺧﻮد ﺑﭙﺮﺳﺪ‬ ‫آﻳﺎ ﻋﺒﺎرات ﮔﺮدآوري ﺷﺪه از ﭼﻨﺎن ﺟﺎﻣﻌﻴـﺖ و وﺳـﻌﺘﻲ ﺑﺮﺧـﻮردار ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ]دﻧﻴﺲ‪:[1988 ،3‬‬ ‫‪ ‬رواﻳﻲ ﻣﺤﺘﻮا‪ 4‬ﺑﺮ اﺳﺎس رﺗﺒﻪاي ﻛﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻋﺒﺎرات ﻣﻲدﻫﻨـﺪ‬ ‫و ﻋﺒﺎرات ﻣﺠﺎور آن ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻧﺘﻈـﺎر ﻣـﻲرود‬ ‫ﺑﻴﻦ ﻣﺤﺘﻮاي ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﻛﻪ ﻳﺎ ﺑﺮ روي درﺟﻪ ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ از ﻃﻴـﻒ ﻳـﺎ ﺑـﺮ روي‬ ‫درﺟﻪﻫﺎي ﻣﺠﺎور ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻨﺎﺳﺒﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬رواﻳﻲ ﺻﻮري‪ 5‬ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻴﺰان رﺿﺎﻳﺖ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﺴـﺒﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻋﺒﺎرات ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن ذﻫﻨﻴﺖ آﻧﺎن اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ اﺳـﺖ؛‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ آﻳﺎ ﻋﺒﺎرات ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﺖ ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧـﺪ‬ ‫ﺗﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ذﻫﻨﻴﺖ ﺧﻮد را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1. validity‬‬ ‫‪2. latent‬‬ ‫‪3. Dennis‬‬ ‫‪4. Content Validity‬‬ ‫‪5. Face Validity‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﻃﺮاﺣﻲ و اﺟﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ‪57 /‬‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﻛﻴﻮ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎﻳﻲ‪ 1‬ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﻃﺮح اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﭘﺮﺳـﻴﺪ ﻛـﻪ‬ ‫آﻳﺎ ﻳﻚ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﻳﻚ دﺳﺘﻪ ﻛﺎرت را ﺑﺎ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻳﻜﺴـﺎن در ﺗﻜﺮارﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﻜﻞ ﻣﺮﺗﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑـﺮ ﺣﺴـﺐ ﻣﻮﺿـﻮع‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ‪ ،‬درﺟﺎت ﻃﻴﻒ و ﺗﻌﺪاد ﻛﺎرتﻫﺎ ﻣﻲﺗـﻮان اﻧﺘﻈـﺎر داﺷـﺖ ﻛـﻪ ﺗﻜـﺮار‬ ‫ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﺎﻣﻼً ﻳﻜﺴﺎن ﻧﺸﻮد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬دﻧﻴﺲ )‪ (1988‬ﺑـﺮ‬ ‫ﭘﺎﻳﺎﻳﻲ ﺑﺎﻻي دادهﻫـﺎي ﻛﻴـﻮ ﺗﺎﻛﻴـﺪ دارد و ﺑـﺮاون )‪ (1980‬ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳـﺖ ﺗﻜـﺮار‬ ‫ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﺗﺎ ‪ 85‬درﺻﺪ ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﻗﺒﻠﻲ ﺳﺎزﮔﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫روشﻫﺎي راﻳﺞ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﺎﻳﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آزﻣﻮنـآزﻣـﻮن ﻣﺠـﺪد ‪ ،‬ﺑـﺮاي‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﭘﺎﻳﺎﻳﻲ ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﻛﻴﻮ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮاﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ اﮔـﺮ ﺑﺘـﻮان‬ ‫ﻋﺒﺎرات را ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪ ،‬روش دو ﻧﻴﻤﻪ ﻛـﺮدن ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﺎﻳﺎﻳﻲ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻴﻮه دﻳﮕـﺮ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻛـﺎرﮔﻴﺮي ﻳـﻚ دﺳـﺘﻪ‬ ‫ﻛﺎرت ﺑﺮاي دو ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻓﺮاد ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي دو دﺳﺘﻪ ﻛﺎرت ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑـﺮاي‬ ‫ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻓﺮاد اﺳﺖ ]اَﻣﻴﻦ‪.[2000 ،‬‬ ‫‪6‬ـ ﻧﻜﺎﺗﻲ درﺑﺎره اﺟﺮاي آزﻣﺎﻳﺸﻲ )ﭘﺎﻳﻠﻮت( ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ‬ ‫ﭘﺲ از ﺗﻬﻴﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴـﻮ‪ ،‬ﻛـﺎرتﻫـﺎي ﻛﻴـﻮ‪ ،‬ﺷـﻴﻮه ﺗﻮزﻳـﻊ و دﺳـﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ‬ ‫ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﺗﻌﺪادي از اﻓﺮاد ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﻮﺿـﻮع ﺗﺤـﺖ‬ ‫ﺑﺮرﺳــﻲ ﻛــﻪ ﺑــﻪ ﻣﺸــﺎرﻛﺖﻛﻨﻨــﺪﮔﺎن واﻗﻌــﻲ ﻧﻴــﺰ ﻧﺰدﻳــﻚ ﻫﺴــﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺨﻮاﻫــﺪ‬ ‫ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي را ﺑﻪ ﻃﻮر آزﻣﺎﻳﺸﻲ اﺟﺮا ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬او ﺑﺎﻳﺪ در اﻳﻦ اﺟﺮاي آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻮارد زﻳﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫‪1. reliability‬‬ ‫‪2. test-retest‬‬

‫‪ / 58‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫‪ ‬زﻣﺎن ﺻﺮفﺷﺪه از ﺳﻮي ﻫﺮ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮاي ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي‪،‬‬ ‫‪ ‬ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺣﻴﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺷﻴﻮه ﻛﺎر ﺑﺮاي ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻳـﺎ در‬ ‫ﺣﻴﻦ ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬ ‫‪ ‬ﺣﺎﻟﺖ آﻧﺎن ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺘﻔﺎده از دﺳـﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻳـﺎ ﻛـﺎرﻛﺮدن ﺑـﺎ ﻛـﺎرتﻫـﺎ و‬ ‫ﻧﻤﻮدار ﻛﻴﻮ‪.‬‬ ‫واﺗﺲ و اﺳﺘﻴﻨﺮ‪ (2005) 1‬ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ در ﭘـﺎﻳﻠﻮت ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ ﺟـﺎي ﺗﻤﺮﻛـﺰ ﺑـﺮ‬ ‫اﺟﺮاي آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي از ﺳﻮي اﻓﺮاد‪ ،‬از آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷـﻮد ﻋﺒـﺎرات را‬ ‫از اﺑﻌﺎد زﻳﺮ ﺑﺮرﺳﻲ و دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﺧﻮد را اراﺋﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ ‬ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﺑﺎ ﻣﺤﺘﻮاي ﻳﻜﺴﺎن و ﺗﻜﺮاري وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﻧﮕﺎرش ﻋﺒﺎرات ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻲ ﮔﻮﻳﺎ و ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن واﻗﻌـﻲ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﻫﺮ ﻋﺒﺎرت ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ دوﭘﻬﻠﻮ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪي ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﺑﻴﻦ ﻋﺒﺎرات ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﻲ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﺤﺘﻮاﻳﻲ‪ ،‬ﺗﻌﺎدل وﺟﻮد داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﮔﺮ در ﭘﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ درﺑﺎره وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻤـﻞ و ﻧﻘـﻞ ﻋﻤـﻮﻣﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﻛﻪ در ﺗﺄﻳﻴﺪ و ﺳﻮدﻣﻨﺪي آﻧﻬﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﺑـﺮ ﺑـﺎ‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﺑﻲﻓﺎﻳﺪﮔﻲ و ﻋﻠﻴﻪ آن ﺑﻴﺎن ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻴﺰان ﭘﻮﺷﺶ ﻋﺒﺎرات ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﺖ ﺑﺮرﺳﻲ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛـﻪ‬ ‫ﺗﻤﺎم اﺑﻌﺎد و ﻧﻈﺮﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ را ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ﻣﺠﻤﻮع‪ ،‬ﺗﻠﻔﻴﻘﻲ از ﻫﺮ دو ﺗﻮﺻـﻴﻪ‪ ،‬ﻣﻔﻴـﺪ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ اﺟـﺮاي‬ ‫آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي از ﺳﻮي ﺗﻌﺪادي از اﻓﺮاد و درﻳﺎﻓﺖ دﻳـﺪﮔﺎهﻫـﺎي آﻧـﺎن‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﻢ‪ ‬و ﻛﻴﻒ ﻋﺒﺎرات‪.‬‬

‫‪1. Watts and Stenner‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري دادهﻫﺎ‬

‫در ﻓﺼﻞ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﮔﺮدآوري دادهﻫﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷـﺪ‪.‬‬ ‫اﻛﻨﻮن ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري دادهﻫﺎ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛـﻪ ﭘﺮﺳـﺶﻫـﺎي زﻳـﺮ را ﻣـﻮرد‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪:‬‬ ‫‪ ‬ﺑﻪ ﻛﺪام ﻋﺒﺎرات‪ ،‬ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ ﻳﻜﺴﺎن اﻣﺘﻴﺎز دادهاﻧﺪ؟‬ ‫‪ ‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻛﺪام ﻋﺒﺎرات ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠـﺎد ﺗﻤـﺎﻳﺰ در ﺑـﻴﻦ ﻣﺸـﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ؟‬ ‫‪ ‬ﭼﻪ ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ را ﻣﻲﺗﻮان در ﺑﻴﻦ ﻣﺸـﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ‬ ‫ﻛﺮد؟‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري دادهﻫﺎ در ﺳﻪ ﺑﺨـﺶ ﮔﻨﺠﺎﻧـﺪه ﺷـﺪهاﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ اﺻﻠﻲﺗﺮﻳﻦ روش آﻣﺎري‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﻋـﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴـﻮ‬ ‫اﺧﺘﺼﺎص دارد‪ .‬ﺑﺨﺶ دوم ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺳـﻨﺘﻲ و ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﻋـﺎﻣﻠﻲ‬

‫‪ / 60‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﻛﻴﻮ ﻣﻲﭘﺮدازد و در ﺑﺨﺶ آﺧﺮ‪ ،‬راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﺨﺘﺼﺮي ﺑﺮاي ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي ﻧﺮماﻓﺰار‬ ‫‪ SPSS‬در اﺟﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪1‬ـ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري دادهﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزيﻫﺎ از روش ﺗﺤﻠﻴﻞ‬ ‫ﻋﺎﻣﻠﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻳﻚ روش ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻐﻴﺮه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺨـﺶ‪ ،‬ﭘـﻴﺶ‬ ‫از ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ روش‪ ،‬ﺑﻪ ﺷـﺮح ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ دادهﻫـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋـﺎﻣﻠﻲ ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻣـﻲﭘـﺮدازﻳﻢ‪ .‬ﭘـﺲ از آن ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪاي اﺟﻤﺎﻟﻲ ﺑﺮ ﻣﻨﻄﻖ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ ﻣﻌﺮﻓﻲ و ﻣﺮاﺣـﻞ‬ ‫آن ﺷﺮح داده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬درﺑﺎره ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﺎﻣـﻞﻫـﺎ ﻛـﻪ در واﻗـﻊ ﻫﻤـﺎن‬ ‫ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺤﺚ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1‬ـ‪1‬ـ اﻳﺠﺎد ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎ‬ ‫ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي و ﭘﻴﺶ از ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري ﺑﺎﻳﺪ دادهﻫﺎ وارد راﻳﺎﻧـﻪ‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهاي ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري ﺗﻮﺳﻂ راﻳﺎﻧﻪ اﻳﺠﺎد ﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﺮاي‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻴﺰ ﺿﺮوري اﺳﺖ اﺑﺘﺪا ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﻫﺮ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﺛﺒﺖ ﺷـﻮد‪،‬‬ ‫زﻳﺮا ﺣﺮﻛﺖ ﻧﻤﻮدار ﻛﻴﻮ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرتﻫﺎ ﺑﺮ روي آن ﻗﺮار دارﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻋـﺚ‬ ‫ﺑﻪﻫﻢرﻳﺨﺘﮕﻲ آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮان از ﻧﻤﻮدار ﺷﻜﻞ ﻳﻚ ﺑﻪ ﺗﻌـﺪاد‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮ روي ﺑﺮﮔﻪﻫـﺎي ﻛـﻮﭼﻜﻲ ﺗﻜﺜﻴـﺮ ﻛـﺮد ﺗـﺎ ﭘـﺲ از آﻧﻜـﻪ‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﻞ اﺟﺮا را ﺗﺮك ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﻫﺮ ﻳﻚ را ﺟﺪاﮔﺎﻧـﻪ‬ ‫ﺑﺮ روي ﻳﻚ ﺑﺮﮔﻪ )ﻧﻤﻮدار( ﺛﺒﺖ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري دادهﻫﺎ ‪61 /‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :1‬ﻧﻤﻮدار ﺗﻜﻤﻴﻞﺷﺪه ﻳﻚ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﺎت‪:‬‬ ‫ﺗﺤﺼﻴﻼت‪................. :‬‬ ‫ﺳﻦ‪ ............... :‬ﺳﺎل‬ ‫ﺟﻨﺲ‪ :‬ﻣﺮد □ زن □‬ ‫ﺷﻤﺎره ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه‪....................... :‬‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﮔﺮاﻣﻲ‪ ،‬ﻟﻄﻔﺎً ﻛﺎرتﻫﺎ را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد و اﺣﺴﺎس ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺧﻮد ﻣﺮﺗﺐ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻮاﻓﻖ‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪+4‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪1‬‬ ‫ﻛﺎرت‬

‫‪2‬‬ ‫ﻛﺎرت‬

‫‪‬‬

‫‪+2‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪+1‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪12‬‬

‫‪3‬‬ ‫ﻛﺎرت‬

‫‪4‬‬ ‫ﻛﺎرت‬

‫‪0‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫ﻛﺎرت‬

‫‪-1‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪10‬‬

‫‪-2‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪16‬‬

‫‪4‬‬ ‫ﻛﺎرت‬

‫‪3‬‬ ‫ﻛﺎرت‬

‫ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺨﺎﻟﻒ‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪2‬‬ ‫ﻛﺎرت‬

‫‪1‬‬ ‫ﻛﺎرت‬

‫ﻧﻤﻮدار ﻓﻮق ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣـﺜﻼً اﻳـﻦ ﻣﺸـﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪه ﻛـﺎرت ‪ 8‬را در‬ ‫درﺟﻪ ‪ -4‬ﻃﻴﻒ ﻳﺎ ﻛﺎرتﻫﺎي ‪ 1‬و ‪ 7‬را در درﺟﻪ ‪ +3‬ﻗﺮار داده اﺳـﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨـﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭼﻨﺪ ﻛﺎرت ﺑﺮ روي درﺟﻪ ﻳﻜﺴﺎن در اﻣﺘﻴﺎز آﻧﻬﺎ ﻫﻴﭻ‬ ‫اﺛﺮي ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺳﻪ ﻛـﺎرت ‪ 13 ،16‬و ‪ 20‬ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﺑﺮاﺑـﺮ‬ ‫اﻣﺘﻴﺎز ‪ -2‬داده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ اﺑﺘـﺪا ‪ 20‬و ﺳـﭙﺲ ‪ 13‬و ﺑﻌـﺪ از آن ‪ 16‬ﻗـﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺑﺨــﺶ ﻣﺸﺨﺼــﺎت ﻣﺸــﺎرﻛﺖﻛﻨﻨــﺪه‪ ،‬اﻃﻼﻋــﺎﺗﻲ ﺛﺒــﺖ ﻣــﻲﺷــﻮد ﻛــﻪ‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ در ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎي او ﻣﻔﻴﺪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد؛ ﻧﻈﻴـﺮ ﺟـﻨﺲ‪،‬‬ ‫ﺳﻦ ﻳﺎ ﺗﺤﺼﻴﻼت ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه‪ .‬در آن دﺳﺘﻪ از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﻴﻮ ﻛﻪ ذﻫﻨﻴﺖ ﻓﺮد‬

‫‪ / 62‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﻳﺎ اﻓﺮاد ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد داراي اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت اﻳﻦ ﺑﺨﺶ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻫﺮ ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﻫـﺮ ﺣـﺎل‪،‬‬ ‫ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺷﻤﺎره ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮدي ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﺑـﺪ و در‬ ‫ﺑﺨﺶ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه درج ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺛﺒﺖ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﻫﺮ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪه‬ ‫در ﻳﻚ ﺑﺮﮔﻪ )ﻧﻤﻮدار(‪ ،‬ﻣﺮﺗﺐ ﺳﺎزي ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ را در ﻳﻚ ﺟﺪول ﺑﻪ ﺷﻜﻞ زﻳـﺮ‬ ‫ﺛﺒﺖ ﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺷﻜﻞ ‪ :2‬ﺟﺪول ﺛﺒﺖ ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﺷﻤﺎره ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه‬ ‫ﺷﻤﺎره‬ ‫ﻛﺎرت‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫‪2‬‬

‫‪3‬‬

‫‪-4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-3‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪...‬‬

‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮ ﺳﻄﺮ از اﻳﻦ ﺟﺪول ﺑﻪ ﻳﻚ ﻛـﺎرت و ﻫـﺮ‬ ‫ﺳــﺘﻮن از آن ﺑــﻪ ﻳــﻚ ﻣﺸــﺎرﻛﺖﻛﻨﻨــﺪه اﺧﺘﺼــﺎص دارد‪ .‬ﺑﻨــﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣــﺜﻼً‪،‬‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﺷﻤﺎره ‪ 3‬ﻛﺎرت ﺷﻤﺎره ‪ 1‬را در درﺟﻪ ‪ 4‬ﻃﻴﻒ ﻗﺮار داده اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻨﺪ ﺳﻄﺮ اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﻳﺎ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ اﻳﻦ ﺟﺪول را ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﺧﺘﺼﺎص دﻫﺪ ﺗﺎ ﺗﻤﺎم اﻃﻼﻋﺎت را ﻳـﻚ ﺟـﺎ‬ ‫در ﺟﺪول ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري دادهﻫﺎ ‪63 /‬‬

‫ﺷﻴﻮه ﺳﻮم ﺑﺮاي ﺛﺒـﺖ ﻣﺮﺗـﺐﺳـﺎزي ﻣﺸـﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺛﺒـﺖ آن ﺑـﺮ روي‬ ‫ﻛﺎرتﻫﺎﺳﺖ؛ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺮﺗﺐﺳـﺎزي و ﺗـﺮك ﻣﺤـﻞ اﺟـﺮا‪،‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻣﺘﻴﺎز ﻫﺮ ﻛﺎرت را ﺑﺮ رو ﻳﺎ ﭘﺸﺖ آن ﻛﺎرت ﺛﺒﺖ و ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ‬ ‫ﻛﺎرتﻫﺎي ﻫﺮ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه را ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اﻟﺼﺎق ﻛﻨﺪ ﺗﺎ در ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﺑﻌـﺪ‪ ،‬دادهﻫـﺎ‬ ‫وارد راﻳﺎﻧﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه و ﺷﻴﻮه ﻧﺨﺴﺖ از ﺳﻮي ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻲﺗﻮان از او ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺮﺗـﺐﺳـﺎزي‪،‬‬ ‫ﺧﻮد‪ ،‬اﻣﺘﻴﺎز ﻫﺮ ﻛﺎرت را در ﺑﺮﮔﻪ )ﻧﻤﻮدار( ﻳﺎ در ﻫﻤﺎن ﻛﺎرت ﺛﺒﺖ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫اﻛﻨﻮن ﻣﻲﺗﻮان دادهﻫﺎ را وارد راﻳﺎﻧﻪ ﻛﺮد ﺗﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ﻛﻴﻮ ﻳﺎ ﻫﻤﺎن‬ ‫ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ دادهﻫﺎي ﻛﻴﻮ‪ 2‬ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري اﻳﺠﺎد ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ﻛﻴﻮ‪،‬‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺪوﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ ‪ 2‬ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﺷﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺮ ﺳﻄﺮ آن ﺑﻪ ﻳـﻚ‬ ‫ﻛﺎرت )ﻋﺒﺎرت( و ﻫﺮ ﺳﺘﻮن آن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻳـﻚ ﻣﺸـﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪه اﺧﺘﺼـﺎص دارد‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ﻛﻴﻮ‪ ،‬ﻋﻜﺲ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ﻣـﺜﻼً ﻳـﻚ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬ ‫ﭘﻴﻤﺎﻳﺸﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪2‬ـ‪1‬ـ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ دادهﻫﺎي ﻛﻴﻮ‬ ‫روش ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ*‪ ،‬اﺻـﻠﻲﺗـﺮﻳﻦ روش آﻣـﺎري ﺑـﺮاي ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﻣـﺎﺗﺮﻳﺲ‬ ‫دادهﻫﺎي ﻛﻴﻮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺒﻨﺎي اﻳﻦ روش ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﻦ »اﻓﺮاد« اﺳـﺖ‪ .‬از اﻳـﻦ‬ ‫رو‪ ،‬از ﻋﺒﺎرت »ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ‪ «3‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺷـﻮد در ﻓﺮاﻳﻨـﺪ‬

‫‪1. Q-data Set‬‬ ‫‪2. Q-data Matrix‬‬

‫* ﺑﺮاي آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﭘﻞ ﻛﻼﻳﻦ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »راﻫﻨﻤﺎي آﺳﺎن ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋـﺎﻣﻠﻲ« ﻣﺮاﺟﻌـﻪ‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ آﻗﺎﻳﺎن ﺻﺪراﻟﺴﺎدات و ﻣﻴﻨﺎﻳﻲ از ﺳﻮي اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﻤﺖ ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪3. Q-factor Analysis‬‬

‫‪ / 64‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ‪ ،‬اﻓﺮاد ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑـﺎ وﺟـﻮد اﻳـﻦ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻟﺤﺎظ آﻣﺎري ﻫﻴﭻ اﺧﺘﻼﻓﻲ ﺑﻴﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋـﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴـﻮ و ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﻋـﺎﻣﻠﻲ ﻋـﺎدي‬ ‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ را ﺑـﻪ ﭼﻨـﺪ دﺳـﺘﻪ‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ از آن ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ اﺑﻌﺎد ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﺳـﺎس‬ ‫اﻳﻦ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻓﻨﻲ اﺳﺘﺨﺮاج ﻋﻮاﻣﻞ‪ ،1‬ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﻦ اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي روﺷﻦ ﺷﺪن ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ‪ 9‬در ‪ 9‬ﺟـﺪول‬ ‫‪ ،1‬ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ دو ﺑﻪ دوي ‪ 9‬ﻣﺘﻐﻴﺮ را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﺪول ‪ :1‬ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ‪9×9‬‬ ‫ﺷﻤﺎره‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮ‬ ‫‪1‬‬

‫‪9‬‬

‫‪8‬‬

‫‪7‬‬

‫‪6‬‬

‫‪5‬‬

‫‪4‬‬

‫‪3‬‬

‫‪2‬‬

‫‪1‬‬

‫‪0/18‬‬

‫‪0/2‬‬

‫‪0/75‬‬

‫‪0/08‬‬

‫‪0/12‬‬

‫‪0/05‬‬

‫‪0 /8‬‬

‫‪0/1‬‬

‫‪1‬‬

‫‪0/73‬‬

‫‪0/03‬‬

‫‪0/11‬‬

‫‪0/9‬‬

‫‪0 /1‬‬

‫‪0/6‬‬

‫‪0/03‬‬

‫‪1‬‬

‫‪0 /1‬‬

‫‪2‬‬

‫‪0/04‬‬

‫‪0/01‬‬

‫‪0/63‬‬

‫‪0/14‬‬

‫‪0/09‬‬

‫‪0/07‬‬

‫‪1‬‬

‫‪0/03‬‬

‫‪0 /8‬‬

‫‪3‬‬

‫‪0/8‬‬

‫‪0/08‬‬

‫‪0/15‬‬

‫‪0/69‬‬

‫‪0/02‬‬

‫‪1‬‬

‫‪0/07‬‬

‫‪0/6‬‬

‫‪0/05‬‬

‫‪4‬‬

‫‪0/09‬‬

‫‪0/83‬‬

‫‪0/14‬‬

‫‪0/05‬‬

‫‪1‬‬

‫‪0/02‬‬

‫‪0/09‬‬

‫‪0/1‬‬

‫‪0/12‬‬

‫‪5‬‬

‫‪0/91‬‬

‫‪0/03‬‬

‫‪0/17‬‬

‫‪1‬‬

‫‪0/05‬‬

‫‪0/69‬‬

‫‪0/14‬‬

‫‪0/9‬‬

‫‪0/08‬‬

‫‪6‬‬

‫‪0/09‬‬ ‫‪0/01‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪0/07‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/01‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪0/07‬‬ ‫‪0/09‬‬

‫‪0/17‬‬ ‫‪0/03‬‬ ‫‪0/91‬‬

‫‪0/14‬‬ ‫‪0/83‬‬ ‫‪0/09‬‬

‫‪0/15‬‬ ‫‪0/08‬‬ ‫‪0/8‬‬

‫‪0/63‬‬ ‫‪0/01‬‬ ‫‪0/04‬‬

‫‪0/11‬‬ ‫‪0/03‬‬ ‫‪0/73‬‬

‫‪0/75‬‬ ‫‪0 /2‬‬ ‫‪0/18‬‬

‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬

‫‪1. Factor Extraction‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري دادهﻫﺎ ‪65 /‬‬

‫ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﺪار ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮان درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﻘـﺪار ﻫﻤﺒﺴـﺘﮕﻲ ﺑـﻴﻦ‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ‪ 6 ،4 ،2‬و ‪ 9‬ﻗﻮي اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ اﻳﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ﺑﺎ ﭘﻨﺞ‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮ دﻳﮕﺮ ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ‪ .‬وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ‪ 3 ،1‬و ‪ 7‬و ﺑﻴﻦ‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ‪ 5‬و ‪ 8‬وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮان اﻳـﻦ ‪ 9‬ﻣﺘﻐﻴـﺮ را در ﺳـﻪ دﺳـﺘﻪ‬ ‫ﺟﺎي داد‪ (7 ،1،3) ،(9 ،6 ،4 ،2) :‬و )‪.(8 ،5‬‬ ‫اﻳﻦ دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﺑﻪ آن ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺜﻼً ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ‪ 6 ،4 ،2‬و ‪ 9‬ﺑﺮﺧﻼف‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻣﻔﻬﻮم )ﻋﺎﻣﻞ( ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻋـﺚ‬ ‫ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻗﻮي ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ دو دﺳﺘﻪ دﻳﮕـﺮ ﻧﻴـﺰ ﻫـﺮ‬ ‫ﻳﻚ ﺑﺮ وﺟﻮد ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ در واﻗﻊ‪ 9 ،‬ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ‪3‬‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ ﭘﻨﻬﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاي ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﻦ اﻓﺮاد ﻃـﺮح ﻛـﺮد‪ .‬ﺑـﺮاي‬ ‫روﺷﻦ ﺷﺪن ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﺳﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﭼﻬـﺎرده ﻋﺒـﺎرت ﻣﺜـﺎل‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ )زﻳﺮﺑﺨﺶ ‪1‬ــ‪ 2‬از ﻓﺼـﻞ ﻗﺒـﻞ( را ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﻜﻞ ﺟﺪول ‪ 2‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻮزﻳﻊ اﺟﺒﺎري زﻳﺮ ﻣﺮﺗﺐ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪:‬‬ ‫)‪-3 (1) -2 (2) -1 (2) 0 (4) +1 (2) +2 (2) +3 (1‬‬ ‫ﺿﺮﻳﺐ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﭘﻴﺮﺳﻮن* ﺑﻴﻦ ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزيﻫﺎي اﻳﻦ ﺳﻪ ﻓﺮد ﺑﻪ ﻗﺮار زﻳـﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪:‬‬

‫* در واﻗﻊ‪ ،‬ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزيﻫﺎ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳـﺖ از ﺿـﺮﻳﺐ ﻫﻤﺒﺴـﺘﮕﻲ‬ ‫اﺳﭙﻴﺮﻣﻦ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ دوﺑﻪدو ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﺎ وﺟـﻮد اﻳـﻦ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت‬ ‫ﺷﺒﻴﻪﺳﺎزي ﺑﺮاون )‪ (1980‬ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﺿﺮﻳﺐ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﭘﻴﺮﺳﻮن ﺑﺮ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬ ‫اﺳﺘﺨﺮاج ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬اﺛﺮ ﺟﺪي ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ / 66‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬ ‫‪RAB =0/715, RAC = -0/051, RBC =0/184‬‬

‫ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ دو ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ‪ A‬و ‪ B‬ﻛﺎرتﻫﺎ را ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﺮﺗـﺐ‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ از ذﻫﻨﻴﺖ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ وﺳـﺎﻳﻞ ﺣﻤـﻞ و ﻧﻘـﻞ‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ و ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ‪ C‬داراي ذﻫﻨﻴﺖ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔـﺎوﺗﻲ ﻧﺴـﺒﺖ‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ دو اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﺪول ‪ :2‬ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﻓﺮﺿﻲ ﺳﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرات ﻣﺜﺎل وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه‬ ‫ﺷﻤﺎره ﻋﺒﺎرت‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪14‬‬

‫‪A‬‬

‫‪B‬‬

‫‪C‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪-3‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪-3‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪-2‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري دادهﻫﺎ ‪67 /‬‬

‫در دو ﻣﺜﺎﻟﻲ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺎﺗﺮﻳﺲﻫﺎي ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ‪ 9×9‬و‬ ‫‪ 3×3‬ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ داراي اﺑﻌﺎد ﻛﻮﭼﻜﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ رو دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﺑـﻪ ﺳـﺎدﮔﻲ‬ ‫ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲﻫﺎ اﺟﺮا ﺷﺪ وﻟﻲ در ﻋﻤﻞ‪ ،‬اﺑﻌﺎد ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﻳﻚ روش آﻣﺎري ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺳـﭙﺮده ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬دﻟﻴـﻞ ﻣﻬـﻢﺗـﺮ ﺑـﺮاي‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪت ارﺗﺒﺎط ﻫﺮ ﻓﺮد ﺑﺎ ﻋﺎﻣﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ آن‬ ‫ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻓﺮد ﺗﺤﺖ ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ‬ ‫ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﮕﻲ داراي ﻳﻚ ذﻫﻨﻴﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺷﺪت ﺗﻌﻠﻖ آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫آن ذﻫﻨﻴﺖ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻳـﻦ اﻣـﺮ در ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﻋـﺎﻣﻠﻲ ﺑـﺎ ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ‬ ‫ﺑﺎرﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ‪ 1‬ﻛﻪ ﻣﻴﺰان ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻫﺮ ﻓﺮد را ﺑﺎ ﻫﺮ ﻋﺎﻣـﻞ ﻧﺸـﺎن ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪،‬‬ ‫اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي روﺷﻦ ﺷﺪن ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﻣﺜـﺎل ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﺟـﺪول ‪ 3‬را ﺑـﻪ ﻳـﺎد‬ ‫ﺑﻴﺎورﻳﺪ‪ .‬ﺑﺨﺶ اول اﻳﻦ ﺟﺪول ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﺎن ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲﻫـﺎي ﭘﻴﺮﺳـﻮن اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﭘﻴﺸﺘﺮ اراﺋﻪ ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ در ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﺑﺎرﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دو ﻋﺎﻣﻞ )دو دﺳﺘﻪ(‬ ‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﻪ ﻧﻴﺰ اراﺋﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤـﺎن ﻃـﻮر ﻛـﻪ دﻳـﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد ﺑﺎرﻫـﺎي ﻋـﺎﻣﻠﻲ دو‬ ‫ﻣﺸــﺎرﻛﺖﻛﻨﻨــﺪه ‪ A‬و ‪ B‬روي ﻧﺨﺴــﺘﻴﻦ ﻋﺎﻣــﻞ ﺑﺴــﻴﺎر ﺑﺰرﮔﺘــﺮ از ﺑــﺎر ﻋــﺎﻣﻠﻲ‬ ‫ﻣﺸــﺎرﻛﺖﻛﻨﻨــﺪه ‪ C‬روي ﻫﻤ ـﺎن ﻋﺎﻣــﻞ اﺳــﺖ )‪ 0/933‬و ‪ 0/917‬در ﻣﻘﺎﻳﺴــﻪ ﺑــﺎ‬ ‫‪ .(0/032‬ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﺑﺎر ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ‪ C‬ﺑﺮ روي ﻋﺎﻣﻞ دوم ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرﮔﺘـﺮ‬ ‫از ﺑﺎرﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ دو ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ‪ A‬و ‪ B‬ﺑﺮ روي اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ اﺳـﺖ )‪ 0/994‬در‬ ‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ‪ -0/118‬و ‪ .(0/194‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬ ‫‪ A‬و ‪ B‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻋﺎﻣﻞ اول و ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ‪ C‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻋﺎﻣﻞ دوم اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1. Factor Loading‬‬

‫‪ / 68‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﺟﺪول ‪ :3‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ ﺑﺮ روي دادهﻫﺎي ﻓﺮﺿﻲ ﺟﺪول ‪2‬‬ ‫ﺑﺎرﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ‬

‫وزنﻫﺎ‬ ‫‪W2‬‬

‫‪W1‬‬

‫‪-0/12‬‬

‫‪7/20‬‬

‫‪-0/051 0/933 -0/118‬‬

‫‪0/20‬‬

‫‪5/76‬‬

‫‪0/194‬‬

‫‪0/917‬‬

‫‪0/184‬‬

‫‪0/994‬‬

‫‪0/032‬‬

‫‪1‬‬

‫‪83/08‬‬

‫‪F2‬‬

‫‪F1‬‬

‫ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﭘﻴﺮﺳﻮن‬ ‫‪C‬‬

‫‪B‬‬

‫‪A‬‬

‫‪0/715‬‬

‫‪1‬‬

‫‪1‬‬

‫*‬

‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬

‫‪3‬ـ‪1‬ـ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ‬ ‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋـﺎﻣﻠﻲ اﻛﺘﺸـﺎﻓﻲ ﺷـﺎﻣﻞ دو ﻣﺮﺣﻠـﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ :‬اﺳﺘﺨﺮاج )ﻳﺎﻓﺘﻦ( ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ و ﺳـﭙﺲ ﭼـﺮﺧﺶ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨـﻲ اﺳـﺖ ﻣﺮﺣﻠـﻪ دوم در ﺻـﻮرﺗﻲ‬ ‫ﺿﺮورت ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﺑﻪراﺣﺘﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻔﺴﻴﺮ‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﺘﻮان آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎي ﻣﺸﺨﺼﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛـﺮد‪ .‬روش‬ ‫ﻣﻮﻟﻔﻪﻫﺎي اﺻﻠﻲ‪ 1‬از راﻳﺞﺗﺮﻳﻦ ﺷﻴﻮهﻫﺎي اﺳﺘﺨﺮاج ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم اوﻟـﻴﻦ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻴﻮه وارﻳﻤﺎﻛﺲ‪ 2‬ﻧﻴـﺰ از ﺷـﻴﻮهﻫـﺎي ﻣﻌﻤـﻮل‬ ‫ﭼﺮﺧﺶ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪.‬‬

‫* اﻳﻦ ﺑﺎرﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺳﺘﺨﺮاج ﺑﺎ روش ﻣﻮﻟﻔﻪﻫﺎي اﺻﻠﻲ و ﭼﺮﺧﺶ ﺑﺎ روش وارﻳﻤﺎﻛﺲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪1. Principal Components‬‬ ‫‪2. Varimax‬‬

‫‪ ‬ﺷﻴﻮهﻫﺎي آﻣﺎري ﭼﺮﺧﺶ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ در ادﺑﻴﺎت روشﺷﻨﺎﺳـﻲ ﻛﻴـﻮ‪ ،‬ﺷـﻴﻮهﻫـﺎي ﻋﻴﻨـﻲ )‪(objective‬‬ ‫ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﺒﺘﻨـﻲ ﺑـﺮ ﺳـﺎﺧﺘﺎر ﺣـﺎﻛﻢ ﺑـﺮ دادهﻫـﺎ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑـﻞ آﻧﻬـﺎ‪ ،‬ﺷـﻴﻮه ﻧﻈـﺮي‬ ‫)‪ (theoretical‬ﻛﻪ ﻗﻀﺎوﺗﻲ )‪ (judgmental‬ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳـﺎس ﻣﻼﺣﻈـﺎت‬ ‫ﻧﻈﺮي ﻳﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﻗﺒﻠﻲ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﻨﺒﻊ اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ آن ﭼﻴﺰﻫـﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‬ ‫ﻛﻪ در ﻃﻮل اﺟﺮاي ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري دادهﻫﺎ ‪69 /‬‬

‫ﭘــﺲ از ﺗﻌﻴــﻴﻦ ﻋﺎﻣــﻞﻫــﺎ و ﺑﺎرﻫــﺎي ﻋــﺎﻣﻠﻲ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸــﮕﺮ ﺑــﺎ دو ﭘﺮﺳــﺶ‬ ‫روﺑﻪروﺳﺖ‪ :‬ﻛﺪامﻳﻚ از »ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ« و ﻛﺪامﻳﻚ از »ﺑﺎرﻫـﺎي ﻋـﺎﻣﻠﻲ« ﻣﻌﻨـﻲدار‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ ﭘﺮﺳﺶ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻋﺎﻣﻞﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻫـﺮ‬ ‫ﻳﻚ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ذﻫﻨﻴﺖ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬از ﺑﻌﺪ ﻧﻈﺮي ﻣﻲﺗـﻮان ﺑـﻪ ﺗﻌـﺪاد‬ ‫اﻓﺮاد‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ اﺳﺘﺨﺮاج ﻛﺮد وﻟﻲ در ﻋﻤﻞ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد ذﻫﻨﻴﺖﻫـﺎي ﻣﺸـﺎﺑﻪ در‬ ‫ﺑﻴﻦ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻋﺎﻣﻞ ﺧﻴﻠﻲ ﻛﻤﺘﺮي ﺧﻮاﻫﻴﻢ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻣﻌﻴﺎرﻫـﺎي‬ ‫زﻳﺮ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎي ﻣﻬﻢ راﻫﮕﺸﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ*‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫اﺳﺎﺳﻲﺗﺮﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎر ﺑﺮاي ﻣﻬﻢ ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮدن ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ »ﺗﻔﺴﻴﺮﭘﺬﻳﺮ ﺑﻮدن« آن‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ ﻳـﻚ ﻋﺎﻣـﻞ‪ ،‬ﻧﺸـﺎندﻫﻨـﺪه ﻳـﻚ ذﻫﻨﻴـﺖ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻗﺎدر ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي‬ ‫آن ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻌﻨﺎ و ﺗﻔﺴﻴﺮي ﭘﻴﺪا و آن ذﻫﻨﻴﺖ را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﺪف ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و آن ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻢ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ ‬ﻣﻌﻴــﺎري دﻳﮕــﺮ‪ ،‬ﻋــﺎﻣﻠﻲ را ﻣﻬــﻢ ﺗﻠﻘــﻲ ﻣــﻲﻛﻨــﺪ ﻛــﻪ ﺗﻌــﺪاد ﺑﻴﺸــﺘﺮي‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ ‪ 5‬ﻓﺮد‪ ،‬روي آن داراي ﺑﺎر ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬ ‫زﻳــﺮا ﻧﺘﻴﺠــﻪ ﻣــﻲﮔﻴــﺮد ﻛــﻪ آن ﻋﺎﻣــﻞ‪ ،‬ذﻫﻨﻴــﺖ ﺗﻌــﺪاد ﻗﺎﺑــﻞ ﺗــﻮﺟﻬﻲ از‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻓﺮد در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ در ﻣﻬـﻢ ﺗﻠﻘـﻲ ﺷـﺪن ﻳـﻚ ﻋﺎﻣـﻞ‪،‬‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي روﺷﻦﺷﺪن اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎر‪ ،‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴـﺪ ﻳـﻚ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬ ‫ﻛﻴﻮ در ﭘﻲ ﺑﺮرﺳـﻲ ﻣﻌﻴﺎرﻫـﺎي ارﺗﻘـﺎي اﻋﻀـﺎي ﻫﻴـﺎت ﻋﻠﻤـﻲ در ﻳـﻚ‬ ‫داﻧﺸﮕﺎه اﺳﺖ و ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن آن‪ ،‬اﻋﻀﺎي ﻫﻴﺎت ﻋﻠﻤـﻲ آن داﻧﺸـﮕﺎه‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ رﺋﻴﺲ ﻛﻤﻴﺘﻪ ارﺗﻘﺎﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ دﻟﻴﻞ‬

‫* ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ‪ 7‬ﻳﺎ ‪ 8‬ذﻫﻨﻴﺖ در ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﺧﺎص ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﺨﺮاج اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ / 70‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﻧﻘﺸﻲ ﻛﻪ دارد‪ ،‬در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﮔـﺮ در ﺗﺤﻠﻴـﻞ‬ ‫ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ‪ ،‬ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻣﻨﻌﻜﺲﻛﻨﻨﺪة ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ارﺗﻘﺎ از دﻳـﺪﮔﺎه‬ ‫اﻳﻦ ﻓﺮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻢ ﺗﻠﻘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨـﺪ ﺗﻨﻬـﺎ اﻳـﻦ ﻓـﺮد‬ ‫روي اﻳـــﻦ ﻋﺎﻣـــﻞ داراي ﺑﺎرﻫـــﺎي ﻋـــﺎﻣﻠﻲ ﺑﺰرﮔـــﻲ ﺑﺎﺷـــﺪ و ﺳـــﺎﻳﺮ‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن داراي ﺑﺎرﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻮﭼﻜﻲ روي آن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﻳﻜﻲ از ﻣﺘﺪاول ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎرﻫـﺎي ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻋﻮاﻣـﻞ ﻣﻬـﻢ در ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﻋـﺎﻣﻠﻲ‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﻋﻮاﻣﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ درﺻﺪ ﺑﺰرﮔﻲ از وارﻳﺎﻧﺲ ﻛﻞ را ﺗﺒﻴﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر درﺻﺪ ﺗﺒﻴﻴﻦ وارﻳـﺎﻧﺲ ﻳﻌﻨـﻲ ﻧﺴـﺒﺖ وارﻳـﺎﻧﺲ‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻪ وارﻳﺎﻧﺲ ﻛﻞ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﺳﭙﺲ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ ﺑـﺮ ﺣﺴـﺐ اﻳـﻦ ﻛﻤﻴـﺖ‬ ‫ﻣﺮﺗﺐ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ درﺻﺪ ﺗﺮاﻛﻤﻲ ﻳﺎ ﺗﺮﺳﻴﻢ‬ ‫ﻧﻤﻮدار ﺳﻨﮓرﻳﺰه‪ ،1‬آن ﺗﻌﺪاد از ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ ﻛﻪ درﺻﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒـﻮﻟﻲ‬ ‫از وارﻳﺎﻧﺲ ﻛﻞ را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﻣﻌﻴﺎر دﻳﮕﺮي ﻛﻪ آن ﻧﻴﺰ از ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋـﺎﻣﻠﻲ ﻣﻌﻤـﻮﻟﻲ ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﻣـﻲآﻳـﺪ‪،‬‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﻋﺎﻣﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎرﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﺰرﮔﻲ )ﺑﻴﺶ از ‪ (0/7‬ﺑﻪ آن ﺗﻌﻠﻖ‬ ‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺗﻌﺪاد اﻓﺮاد ﺗﺤﺖ آن اﻧﺪك ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺮاي‬ ‫ﻣﺜﺎل ﺗﻨﻬﺎ ‪ 2‬ﻧﻔﺮ ﺗﺤﺖ ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ وﻟـﻲ داراي ﺑﺎرﻫـﺎي ﻋـﺎﻣﻠﻲ‬ ‫‪ 0/8‬و ‪ 0/9‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آن ﻋﺎﻣﻞ ﻧﻴﺰ ﻣﻬﻢ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺿﺮوري اﺳﺖ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻋﺎﻣﻞﻫـﺎي ﻣﻬـﻢ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻧﻜﺘـﻪ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي آﻣـﺎري ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺑـﻪ ﺗﻨﻬـﺎﻳﻲ ﺗﻌﻴـﻴﻦﻛﻨﻨـﺪه ﺗﻌـﺪاد‬ ‫ﻋﺎﻣﻞﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﮔﺮ ﻋﺎﻣﻠﻲ داراي ﻣﻘﺪار وﻳﮋه ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻳـﻚ‬

‫‪1. Scree Plot‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري دادهﻫﺎ ‪71 /‬‬

‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺳﻬﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ از وارﻳﺎﻧﺲ را ﻧﻴﺰ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ وﻟﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮﭘﺬﻳﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﻣﻌﻴﺎرﻫـﺎي آﻣـﺎري‬ ‫ﻫﻴﭽﮕﺎه ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻤﻲ آﺷﻜﺎر ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي آﻣـﺎري ﻣـﺜﻼً دو ﻋﺎﻣـﻞ را‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺳﻮم ﻣﻬﻤﻲ ﻧﻴـﺰ وﺟـﻮد دارد ﻛـﻪ در ﺷـﺮاﻳﻂ‬ ‫ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي آﻣﺎري ﺻﺪق ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺎ آزﻣﺎﻳﺶ‬ ‫و ﺧﻄﺎ و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎر ﺑﻪ اﺳﺘﺨﺮاج ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ دوم‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺑﺎرﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﻌﻨﻲدار ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻣﻄﺮح ﻣـﻲﺷـﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه روي ﭼﻨـﺪ ﻋﺎﻣـﻞ داراي ﺑـﺎر ﻋـﺎﻣﻠﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ از ﺧﻮد ﻣﻲﭘﺮﺳﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ اﻳﻦ ﻓـﺮد ﻛـﻢ و ﺑـﻴﺶ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪه ﺗﻤـﺎم اﻳـﻦ‬ ‫ﻋﺎﻣﻞﻫﺎﺳﺖ؟ او ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﺶ از ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ از دو ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻃﻤﻴﻨـﺎن ﺣﺎﺻـﻞ ﻛﻨـﺪ‪:‬‬ ‫ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻮدن ﺗﻌﺪاد ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ و ﻣﻌﻨﻲداري ﺑﺎرﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﻪ اول ﺑﺎ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي‬ ‫ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﻣﺴﺌﻠﻪ دوم ﻳﻚ راه ﺣﻞ آﻣﺎري وﺟـﻮد دارد‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻗﺪر ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺎر ﻋﺎﻣﻠﻲ از‬

‫‪1.96‬‬ ‫‪n‬‬

‫ﻳـﺎ‬

‫‪2.58‬‬ ‫‪n‬‬

‫ﺑﺰرﮔﺘـﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬آن ﮔـﺎه آن ﺑـﺎر‬

‫ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ‪ 95‬و ‪ 99‬درﺻـﺪ ﻣﻌﻨـﻲدار اﺳـﺖ؛ ﮔﻔﺘﻨـﻲ اﺳـﺖ‬ ‫ﻣﻘﺪار ‪ n‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد ﻛﺎرتﻫﺎي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺜﺎل‪ :‬دو ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻪ از ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ در ﺟﺪول ‪ 3‬ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪﻧـﺪ ﺑـﺮ‬ ‫اﺳﺎس ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﭘﻴﺶﮔﻔﺘﻪ ﻣﻬﻢ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬اوﻻً‪ ،‬ﻣـﻲﺗـﻮان ﺑـﺮ اﺳـﺎس‬ ‫ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن ‪ A‬و ‪ B‬ﻛـﻪ روي ﻋﺎﻣـﻞ ﻧﺨﺴـﺖ ﻗـﺮار دارﻧـﺪ‬ ‫درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ذﻫﻨﻴﺖ ﺷﺨﺼﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘـﻞ‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﻲ را از ﺑﻌﺪ ﻓﺮدي ﻣﻔﻴﺪ و ﻣﻮﺛﺮ ﻣﻲداﻧـﺪ و ﺑـﻪ ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﻋﻤـﻮﻣﻲ آن ﻛﻤﺘـﺮ‬ ‫اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ دوم )ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﻓﺮد ‪ C‬ﺗﻮﺟـﻪ ﻛﻨﻴـﺪ(‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ذﻫﻨﻴﺖ ﺷﺨﺼﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑـﺮاي‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻣﻲداﻧﺪ و ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ﻓﺮدي آن ﻛﻤﺘﺮ اﻫﻤﻴﺖ ﻣـﻲدﻫـﺪ‪ .‬ﺛﺎﻧﻴـﺎً‪ ،‬ﺑـﺮ‬

‫‪ / 72‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫اﺳﺎس وارﻳﺎﻧﺲ ﺗﺒﻴﻴﻦﺷﺪه ﻧﻴﺰ اﻳﻦ دو ﻋﺎﻣﻞ در ﻣﺠﻤﻮع ‪ 92‬درﺻﺪ از وارﻳﺎﻧﺲ‬ ‫ﻛﻞ را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﺪد‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﻣﺠﻤﻮع ﻣﺮﺑﻌﺎت ﺑﺎرﻫـﺎي‬ ‫ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻫﺮ ﻋﺎﻣﻞ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد ﻣﺸـﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﻣـﻲﻛﻨـﻴﻢ؛‬ ‫ﻛﻤﻴﺖ ﺣﺎﺻﻞ را ﻣﻘﺪار وﻳﮋه‪ 1‬آن ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار وﻳـﮋه ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﻫـﺮ‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ‪ ،‬وارﻳﺎﻧﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ آن ﻋﺎﻣﻞ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺑﺮاي ﻋﺎﻣﻞ اول‬ ‫دارﻳﻢ‪:‬‬ ‫‪[(0/933)2+(0/917)2+(0/033)2] ÷ 3=1/71‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﺑـﺮاي ﻋﺎﻣـﻞ دوم ﺑـﻪ ﻣﻘـﺪار ‪ 1/04‬ﻣـﻲرﺳـﻴﻢ*‪ .‬اﮔـﺮ در‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻓﻮق ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﺠﻤﻮع ﻣﺮﺑﻌﺎت ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد ﻣﺸـﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن‪،‬‬ ‫آن را ﺑﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﺗﻌﺪاد ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻳﻌﻨﻲ ‪ 9‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻬﻢ ﻫﺮ ﻋﺎﻣـﻞ‬ ‫در ﺗﺒﻴﻴﻦ وارﻳﺎﻧﺲ دﺳﺖ ﭘﻴﺪا ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺮاي ﻋﺎﻣـﻞﻫـﺎي اول و‬ ‫دوم ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 57/1‬و ‪ 34/6‬درﺻﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺮاﺑـﺮ ﺑـﺎ ‪92‬‬ ‫درﺻﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻌﻴﺎر ﻣﻌﻨﻲداري ﺑﺎرﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ وﺟـﻮد ‪14‬‬ ‫ﻛﺎرت‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑـﺮاي اﻃﻤﻴﻨـﺎن ‪ 95‬و ‪ 99‬درﺻـﺪ ﺑﺮاﺑـﺮ ﺑـﺎ ‪ 0/524‬و ‪0/676‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ‪ A‬و ‪ B‬روي ﻋﺎﻣﻞ ﻧﺨﺴﺖ داراي ﺑﺎر ﻋـﺎﻣﻠﻲ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲدار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺎر ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ‪ C‬روي اﻳـﻦ ﻋﺎﻣـﻞ ﻣﻌﻨـﻲدار‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎر ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻫﺮ ﺳﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮ روي ﻋﺎﻣﻞ دوم ﻣﻌﻨﻲدار‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1. eigenvalue‬‬

‫* ﭼﻨﻴﻦ راﻳﺞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﺎ ﻣﻘﺪار وﻳﮋه ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻳﻚ ﻣﻬﻢ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري دادهﻫﺎ ‪73 /‬‬

‫‪4‬ـ‪1‬ـ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ‬ ‫ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﺳﺘﺨﺮاج و ﭼﺮﺧﺶ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ و ﺑﻪ دﺳﺖ‬ ‫آﻣﺪن ﺑﺎرﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﻌﻨﻲدار و ﻋﺎﻣـﻞﻫـﺎي ﻣﻬـﻢ‪ ،‬ﻧﻮﺑـﺖ ﺑـﻪ ﺗﻔﺴـﻴﺮ »دﻗﻴـﻖ«‬ ‫ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻌﻨﻲ و ﺗﻌﺮﻳﻒ آﻧﻬﺎ ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﭘﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ روﺷﻲ ﺑـﺮاي اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر اﺷﺎره ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﺤﻮه ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﻛﺎرتﻫﺎي اﻓﺮاد ﺗﺤﺖ ﻳـﻚ‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣـﺜﻼً‪،‬‬ ‫ﺳﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪهاي ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧـﺪ ﺑـﻪ ﻛـﺪام ﻛـﺎرتﻫـﺎ‬ ‫اﻣﺘﻴﺎز ﺑﺎﻻ و ﺑﻪ ﻛﺪامﻳﻚ از آﻧﻬﺎ اﻣﺘﻴﺎز ﭘﺎﻳﻴﻦ دادهاﻧﺪ و ﺑﺮ اﺳـﺎس ﻣﺤﺘـﻮاي اﻳـﻦ‬ ‫ﻋﺒﺎرات‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ و ﺗﻔﺴﻴﺮ آن ﻋﺎﻣﻞ ﭘـﻲﻣـﻲﺑـﺮد‪ .‬در اﻳـﻦ زﻳـﺮﺑﺨﺶ ﺷـﻴﻮهاي‬ ‫ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪﺗﺮ ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ اﻳﺪه ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﻣﺘﻴﺎزﻫـﺎي ﻋـﺎﻣﻠﻲ‬

‫‪1‬‬

‫ﻛﺎرتﻫﺎ )ﻋﺒﺎرات ﻛﻴﻮ( ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ ﻣﻲﭘﺮدازد‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻼف ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮ ﻣﺴـﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑـﺎ ﻣﺮاﺟﻌـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺑﺎرﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬در ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﻋـﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴـﻮ‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از ﺑﺎرﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪف دﺳﺖ ﻳﺎﻓـﺖ‪ .‬زﻳـﺮا ﺑﺎرﻫـﺎي‬ ‫ﻋﺎﻣﻠﻲ راﺑﻄﻪ »ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن« را ﺑﺎ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﺘﻮاي ﻋﺒﺎرتﻫﺎ واﺑﺴﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬اﻣﺘﻴـﺎز ﻋـﺎﻣﻠﻲ ﻋﺒـﺎرتﻫـﺎ‬ ‫)ﻛﺎرتﻫﺎ( ﭘﻴﻮﻧﺪي را ﺑﻴﻦ ﻣﺤﺘﻮاي ﻋﺒﺎرات و ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻣﻜﺎن ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪1‬ـ‪4‬ـ‪1‬ـ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ و آراﻳﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ‬

‫ﺑﺮاي روﺷﻦ ﺷﺪن ﺷﻴﻮه ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ و ﻣﻨﻄﻖ آن از اﻃﻼﻋﺎت‬ ‫ﺟﺪاول ‪ 2‬و ‪ 3‬ﻛﻤﻚ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎرﻫﺎي ﻋـﺎﻣﻠﻲ‬ ‫‪1. Factor Scores‬‬

‫‪ / 74‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫دو ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ‪ A‬و ‪ B‬روي ﻋﺎﻣﻞ اول ﻣﻌﻨﻲدار ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺎر‬ ‫ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ‪ C‬روي اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻌﻨﻲدار ﻧﺒـﻮد‪ .‬ﻣـﻲﺗـﻮان ﺑـﺮ اﺳـﺎس‬ ‫ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزيﻫﺎي اﻳﻦ دو ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه از ﺟﺪول ‪ ،2‬ﺑﺮاي ﺗـﻚﺗـﻚ ﭼﻬـﺎرده‬ ‫ﻋﺒﺎرت اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻓﺮﺿﻲ‪ ،‬اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ را ﺑﺮاي »ﻋﺎﻣﻞ اول« ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮد‬ ‫)ﭼﻮن ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺗﺤﺖ ﻋﺎﻣﻞ اول در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﺪهاﻧـﺪ از اﻳـﻦ رو‬ ‫اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﺷﺪه ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ(‪ .‬ﺳﺎدهﺗﺮﻳﻦ ﺷﻴﻮه آن اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ اﻣﺘﻴﺎز ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻫـﺮ ﻋﺒـﺎرت از »ﻣﻴـﺎﻧﮕﻴﻦ« اﻣﺘﻴﺎزﻫـﺎي آن ﻋﺒـﺎرت روي اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﺸــﺎرﻛﺖﻛﻨﻨــﺪﮔﺎن ﻣﺤﺎﺳــﺒﻪ ﺷــﻮد‪ .‬ﺑــﺮاي ﻣﺜــﺎل‪ ،‬ﺑــﺮ اﺳــﺎس ﺟــﺪول ‪،2‬‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ‪ A‬و ‪ B‬ﺑـﻪ ﺗﺮﺗﻴـﺐ اﻣﺘﻴﺎزﻫـﺎي ‪ 3‬و ‪ 2‬را ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت ﭘـﻨﺠﻢ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ دادهاﻧﺪ ﭘﺲ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﻳﻌﻨﻲ ‪ ،2/5‬اﻣﺘﻴﺎز ﻋﺎﻣﻠﻲ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﺑﺮ اﺳـﺎس‬ ‫ﻋﺎﻣــﻞ اول ﺧﻮاﻫــﺪ ﺑــﻮد‪ .‬ﺗﻮﺟــﻪ ﻛﻨﻴــﺪ ﻛــﻪ در اﻳﻨﺠــﺎ ﺗﻨﻬــﺎ از اﻣﺘﻴﺎزﻫــﺎي‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ‪ A‬و ‪ B‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ‪C‬‬

‫روي ﻋﺎﻣﻞ اول داراي ﺑﺎر ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﻌﻨﻲدار ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﻋﺎﻣـﻞ ارﺗﺒـﺎﻃﻲ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺿــﻌﻒ اﻳــﻦ ﺷــﻴﻮه ﻣﺤﺎﺳــﺒﻪ اﻣﺘﻴــﺎز ﻋــﺎﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻳﻜﺴــﺎن ﮔــﺮﻓﺘﻦ ﺗﻤــﺎم‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺗﺤـﺖ ﻳـﻚ ﻋﺎﻣـﻞ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ دادن ﺳـﻬﻢ ﻳﻜﺴـﺎن ﺑـﻪ ﻫـﺮ دو‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ‪ A‬و ‪ B‬اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟـﺪول ‪ ،3‬ﺑـﺎر ﻋـﺎﻣﻠﻲ‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ‪ A‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ‪ B‬اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ‪ A‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ‪ B‬ارﺗﺒﺎط ﻗـﻮيﺗـﺮي ﺑـﺎ ﻋﺎﻣـﻞ اول‬ ‫دارد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﻣﺘﻴﺎز ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻫﺮ ﻋﺒﺎرت‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪه‬ ‫وزن )ﺳﻬﻢ( ﺑﻴﺸﺘﺮي داده ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﻴﺰان ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻫﺮ ﻋﺎﻣﻞ در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﻣﺘﻴﺎز ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬ ‫ﺑــﻪ ﺟــﺎي ﻣﻴــﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳــﺎده از »ﻣﻴــﺎﻧﮕﻴﻦ وزﻧــﻲ« اﻣﺘﻴﺎزﻫــﺎي ﻫــﺮ ﻋﺒــﺎرت روي‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري دادهﻫﺎ ‪75 /‬‬

‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬وزن ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ ﻫـﺮ ﺑـﺎر ﻋـﺎﻣﻠﻲ از راﺑﻄـﻪ‬ ‫وزندﻫﻲ اﺳﭙﻴﺮﻣﻦ‪ 1‬ﺑﻪ ﺷﻜﻞ زﻳﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪:‬‬ ‫‪f‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪1 f‬‬

‫‪w‬‬

‫ﻛﻪ در آن ‪ f‬و ‪ w‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﺑﺎر ﻋﺎﻣﻠﻲ و وزن ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑـﺎ آن اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫دو ﺳﺘﻮن ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺟﺪول ‪ 3‬ﺷـﺎﻣﻞ وزنﻫـﺎي ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ ﺷـﺪه ﺑـﺮاي ﺳـﻪ‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬وزن ‪ 7/20‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﺮاي ﺑﺎر ﻋـﺎﻣﻠﻲ‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ‪ A‬روي ﻋﺎﻣﻞ اول ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫)‪7/20=0/933÷(1-0/9332‬‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ در ﺳﺘﻮن ‪ W1‬اﻳﻦ ﺟﺪول دﻳﺪه ﻣﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﺧﺎﻧـﻪ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ‪ C‬ﺧﺎﻟﻲ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺑﺎر ﻋﺎﻣﻠﻲ اﻳﻦ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮ روي ﻋﺎﻣﻞ‬ ‫اول ﻣﻌﻨﻲدار ﻧﺒﻮد؛ ﭘﺲ در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻋـﺎﻣﻠﻲ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻋﺎﻣـﻞ‬ ‫دﺧﺎﻟﺖ داده ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎرﻫﺎي ﻋـﺎﻣﻠﻲ ﻫـﺮ ﺳـﻪ‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه روي ﻋﺎﻣﻞ دوم ﻣﻌﻨﻲدار ﺑﻮدﻧﺪ از اﻳﻦ رو ﺑﺮاي ﻫـﺮ ﺳـﻪ آﻧﻬـﺎ‪،‬‬ ‫وزن ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻛﻨﻮن ﻛﻪ وزنﻫﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻋﺒﺎرت‪ ،‬اﻣﺘﻴـﺎز ﻋـﺎﻣﻠﻲ‬ ‫را ﺑﻪ ﺷﻜﻞ دﻗﻴـﻖﺗـﺮي از ﻃﺮﻳـﻖ ﻣﻴـﺎﻧﮕﻴﻦ وزﻧـﻲ ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ ﻛـﺮد‪ .‬ﻧﺘـﺎﻳﺞ اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت در ﺟﺪول ‪ 4‬اراﺋﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬در اﻳﻦ ﺟﺪول‪ ،‬ﻣﻘﺪار ‪33/12‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﺘﻴﺎز ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻋﺒﺎرت ﭘﻨﺠﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ اول ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ؛‬ ‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﻳﻦ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳـﺮ اﺳـﺖ‪ .‬ﺗﻮﺟـﻪ ﻛﻨﻴـﺪ ﻛـﻪ اﻣﺘﻴـﺎز ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬ ‫‪1. Spearman’s weighting formula‬‬

‫‪ / 76‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ‪ ،A‬وزن ﺑﻴﺸـﺘﺮي را در ﻣﻘﺎﻳﺴـﻪ ﺑـﺎ اﻣﺘﻴـﺎز ﻣﺸـﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪه ‪B‬‬

‫درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫)‪33/12=7/20×(3)+5/76×(2‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ‪ -83/04‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﺘﻴﺎز ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﺒـﺎرت ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ دوم ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫)‪-83/04= -0/12×(3)+0/20×(2)+83/08×(-1‬‬ ‫در ﮔﺎم ﺑﻌﺪ و ﺑﺮاي ﺳﺎدﮔﻲ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻣﺘﻴﺎزﻫـﺎي ﻋـﺎﻣﻠﻲ ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ ﺷـﺪه‪،‬‬ ‫ﻋﺒﺎرات را ﻣﻄﺎﺑﻖ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺮﺗﺐ ﺳﺎزي‪ ،‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻋﺎﻣـﻞ ﻣﺮﺗـﺐ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ‪ ،‬آراﻳﻪﻫﺎي ﻋـﺎﻣﻠﻲ‪ 1‬ﮔﻔﺘـﻪ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫ﭼﻬﺎرده ﻋﺒﺎرت ﺑﺎ ﺗﻮزﻳﻊ زﻳﺮ ﻣﺠﺪداً ﻣﺮﺗﺐ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬ ‫)‪-3 (1) -2 (2) -1 (2) 0 (4) +1 (2) +2 (2) +3 (1‬‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﻋﺒﺎرات ﺑﺮ اﺳﺎس اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ از ﺑﻴﺸـﺘﺮﻳﻦ ﺑـﻪ‬ ‫ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮﺗﺐ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ اﻣﺘﻴـﺎز را داراﺳـﺖ‪ ،‬در‬ ‫درﺟﻪ ‪ ،+3‬دو ﻋﺒﺎرت ﺑﻌﺪ از آن در درﺟﻪ ‪ +2‬و ﻏﻴﺮه ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬آراﻳﻪﻫﺎي‬ ‫ﻋﺎﻣﻠﻲ )ﺑﺎزﺳﺎزي ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي( در دو ﺳﺘﻮن ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺟﺪول ‪ 4‬اراﺋـﻪ ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬آراﻳﻪ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻋﺒﺎرت در‬ ‫ﭼﻪ درﺟﻪاي از ﻃﻴﻒ ﻗﺮار دارد؛ ﭘﺲ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻫـﺮ ﻋﺒـﺎرت‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ دﻗﻴﻖﺗﺮي از ﻫﺮ ﻋﺎﻣﻞ )ذﻫﻨﻴﺖ( دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪1. Factor Arrays‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري دادهﻫﺎ ‪77 /‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :4‬اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎ و آراﻳﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺣﺎﺻﻞ از ﺟﺪاول ‪ 2‬و ‪3‬‬ ‫ﻋﺒﺎرت‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪14‬‬

‫اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪F1‬‬

‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪F2‬‬

‫‪5/76‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪20/16‬‬ ‫‪33/12‬‬ ‫‪-25/92‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪31/68‬‬ ‫‪18/72‬‬ ‫‪-14/40‬‬ ‫‪-18/72‬‬ ‫‪1/44‬‬ ‫‪8/64‬‬ ‫‪-38/88‬‬

‫‪249/44‬‬ ‫‪166/16‬‬ ‫‪166/16‬‬ ‫‪-83/12‬‬ ‫‪-83/04‬‬ ‫‪-0/16‬‬ ‫‪83/08‬‬ ‫‪0/36‬‬ ‫‪0/28‬‬ ‫‪-165/92‬‬ ‫‪82/80‬‬ ‫‪-0/32‬‬ ‫‪-249/68‬‬ ‫‪-166/40‬‬

‫آراﻳﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ )ﺑﺎزﺳﺎزي‬ ‫ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي(‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪F2‬‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪F1‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪+2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪+2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪+2‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪+1‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪+2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪+1‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪+1‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪+1‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-3‬‬

‫اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎدهﺗﺮ از ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺮﺗـﺐﺳـﺎزيﻫـﺎي ﻣﺸـﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪﮔﺎنِ‬ ‫ﺗﺤﺖ ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ را ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲﺳﺎزد زﻳﺮا ﺣﺘﻲ ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزيﻫﺎي‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺗﺤﺖ ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزيﻫﺎ درﺑﺎره ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺟﻤﻊﺑﻨـﺪي رﺳـﻴﺪ‪،‬‬ ‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ روش ﻓﻮق ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻨﻬﺎ ﻳـﻚ ﻣﺮﺗـﺐﺳـﺎزي ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬ ‫ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ از ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزيﻫﺎي ﺗﻤﺎم ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺗﺤﺖ آن ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻪ دﺳﺖ‬

‫‪ / 78‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫آﻣﺪه اﺳﺖ )ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ‪ 3‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ(‪.‬‬ ‫ﺷﻜﻞ ‪ :3‬ﻧﻤﺎﻳﺶ آراﻳﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺟﺪول ‪ 4‬در ﻗﺎﻟﺐ ﻧﻤﻮدار ﻛﻴﻮ‬ ‫آراﻳﻪ ﻋﺎﻣﻠﻲ اول‬ ‫‪+2 +3‬‬

‫‪5‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬

‫‪+1‬‬

‫‪0‬‬

‫‪1 9‬‬ ‫‪2 13‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪12‬‬

‫‪-1‬‬

‫آراﻳﻪ ﻋﺎﻣﻠﻲ دوم‬ ‫‪-2‬‬

‫‪-3‬‬

‫‪6 10‬‬ ‫‪11 7‬‬

‫‪14‬‬

‫‪0 +1 +2 +3‬‬ ‫‪6 7 2 1‬‬ ‫‪8 11 3‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪12‬‬

‫‪-3 -2 -1‬‬ ‫‪13 10 4‬‬ ‫‪14 5‬‬

‫‪2‬ـ‪4‬ـ‪1‬ـ ﻋﺒﺎرات ﻣﺘﻤﺎﻳﺰﻛﻨﻨﺪه‬

‫ﻣﻮﺿﻮع دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮ‬ ‫ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻋﺒﺎرات ﻣﺘﻤﺎﻳﺰﻛﻨﻨﺪه‪ 1‬اﺳـﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ ﻋﺒـﺎراﺗﻲ ﻛـﻪ ﺑﺎﻋـﺚ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ دو ﻋﺎﻣﻞ از ﻫﻢ ﺟﺪا و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »دو« ﻋﺎﻣـﻞ در ﻧﻈـﺮ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫درواﻗﻊ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻋﺎﻣـﻞ ﻫﻮﻳـﺖ ﻣـﻲﺑﺨﺸـﻨﺪ و ﻣﻌﻨـﺎ و‬ ‫ﻣﻔﻬﻮم آن را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﻧﺘﻈـﺎر داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻴﻢ ﻳـﻚ‬ ‫ﻋﺒﺎرت ﻣﺘﻤﺎﻳﺰﻛﻨﻨﺪه از ﺳﻮي ﻋﺎﻣﻞﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ را درﻳﺎﻓﺖ‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﺒﺎرﺗﻲ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت ﺗـﻮاﻓﻘﻲ‪ 2‬ﻗـﺮار دارد ﻛـﻪ ﻫـﻴﭻ اﺧـﺘﻼف‬ ‫ﻣﻌﻨﻲداري ﺑﻴﻦ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي آن در ﺑﻴﻦ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ‬ ‫‪1. Discriminating or Distinguishing Statements‬‬ ‫‪2. Consensus Statement‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري دادهﻫﺎ ‪79 /‬‬

‫ﺗﻤﺎم ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ آن ﺗﻮاﻓﻖ دارﻧﺪ و ﺑﻪ آن اﻣﺘﻴﺎز ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي روﺷﻦ ﺷﺪن اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﺳﻪ ﻋﺎﻣـﻞ ‪ F2 ،F1‬و ‪ F3‬از ﺗﺤﻠﻴـﻞ‬ ‫ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪهاﻧﺪ و ﻋﺒـﺎرﺗﻲ ﺗﺤـﺖ ﻋﺎﻣـﻞ اول داراي اﻣﺘﻴـﺎز ‪ +2‬و‬ ‫ﺗﺤﺖ دو ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮ داراي اﻣﺘﻴﺎز ﻳﻜﺴﺎن ‪ +4‬اﺳﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻄـﺮح‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ آﻳﺎ اﺧﺘﻼف اﻳﻦ دو اﻣﺘﻴﺎز ﺗﺎ آن اﻧﺪازه ﺑﺰرگ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﺒـﺎرت‬ ‫ﻧﻘﺸﻲ در ﺗﻤﺎﻳﺰ ﺑﻴﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﻧﺨﺴﺖ و دو ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮ اﻳﺠـﺎد ﻛﻨـﺪ؟ ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت‬ ‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬آﻳﺎ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺒﺎراﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﺑﻴﻦ ﻋﺎﻣـﻞ اول‬ ‫و دو ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ؟‬ ‫ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ‪ ،‬ﻓـﺮض ﻛﻨﻴـﺪ دو ﻋﺎﻣـﻞ‪ ،‬اﻣﺘﻴﺎزﻫـﺎي ‪X 1‬‬

‫و ‪ X 2‬را ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ‪ X‬دادهاﻧﺪ‪ .‬ﺗﺤﺖ اﺳﺘﻘﻼل ﻋﻮاﻣﻞ‪ ،‬ﺧﻄﺎي ﻣﻌﻴـﺎر اﺧـﺘﻼف‬ ‫اﻳﻦ دو اﻣﺘﻴﺎز ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬ ‫‪SE ( X 1  X 2)  SE X2 1  SE X2 2‬‬ ‫ﺣـــﺎل اﮔـــﺮ ﻗـــﺪر ﻣﻄﻠـــﻖ ﺗﻔﺎﺿـــﻞ ‪ X 1‬و ‪ X 2‬ﻳﻌﻨـــﻲ ‪X 1  X 2‬‬

‫از ) ‪ z SE ( X 1  X 2‬ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻋﺒـﺎرت‬ ‫‪ X‬ﻳﻚ ﻋﺒﺎرت ﻣﺘﻤﺎﻳﺰﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮاي اﻳﻦ دو ﻋﺎﻣﻞ اﺳﺖ؛ ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ‪ ، z‬ﺻﺪك‬ ‫‪ ‬ام از ﺟﺪول ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﺮﻣﺎل اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي ‪ 99‬و ‪ 95‬درﺻـﺪ اﻃﻤﻴﻨـﺎن ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 2/53‬و ‪ 1/96‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪X1‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪X2‬‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺧﻄﺎي ﻣﻌﻴﺎر ﻓﻮق ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ SE‬و ‪ SE‬ﻧﻴﺎز اﺳﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻴﺰ از راﺑﻄﻪ ) ‪ SE X2  S F2 (1  rFF‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد؛ در اﻳﻦ‬ ‫‪F‬‬

‫راﺑﻄــﻪ‪ S F2 ،‬ﺑﺮاﺑــﺮ ﺑــﺎ وارﻳــﺎﻧﺲ اﻣﺘﻴﺎزﻫــﺎي ﻋﺒــﺎرت ﻣــﻮرد ﻧﻈــﺮ ﺑــﺮاي ﺗﻤــﺎم‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ روي ﻋﺎﻣﻞ ‪ F‬داراي ﺑﺎر ﻋـﺎﻣﻠﻲ ﻣﻌﻨـﻲدار ﻫﺴـﺘﻨﺪ‬

‫‪rk‬‬ ‫و ‪ rFF‬ﺿﺮﻳﺐ ﭘﺎﻳﺎﻳﻲ ﻋﺎﻣـﻞ ‪ F‬اﺳـﺖ ﻛـﻪ از راﺑﻄـﻪ‬ ‫‪1  (k  1)r‬‬

‫‪ rFF ‬ﺑـﻪ‬

‫‪ / 80‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ در آن ‪ r‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺿﺮﻳﺐ ﭘﺎﻳﺎﻳﻲ ﺑﺎزآزﻣﺎﻳﻲ و ‪ k‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑـﺎ ﺗﻌـﺪاد‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ روي ﻋﺎﻣﻞ ‪ F‬داراي ﺑﺎر ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﻌﻨﻲدار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻋﺒﺎرت ‪ 13‬را از ﺟﺪول ‪ 2‬در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳـﺪ‪ .‬ﻣﺸـﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن‬ ‫‪ B ،A‬و ‪ C‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ‪ -1 ،+2‬و ‪ -3‬را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﻧﺴﺒﺖ دادهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ آﻳﺎ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﻧﻘﺸﻲ در ﺗﻤﺎﻳﺰ دو ﻋﺎﻣﻞ ﺟﺪول ‪3‬‬ ‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر اﺑﺘﺪا ﻣﻘﺪار ‪ S F2‬و ‪ S F2‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬روي‬ ‫‪1‬‬

‫‪2‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪F1‬‬

‫ﻋﺎﻣﻞ اول ﺗﻨﻬﺎ دو ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ‪ A‬و ‪ B‬داراي ﺑﺎر ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ‪ S‬ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﺑﺮ اﺳﺎس اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي اﻳﻦ دو ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣـﻲآﻳـﺪ‪ .‬ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ اﻳﻨﻜـﻪ ﻣﻴـﺎﻧﮕﻴﻦ‬ ‫اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي اﻳﻦ دو ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 0/5‬اﺳﺖ‪ ،‬دارﻳﻢ‪:‬‬ ‫)‪S F21 =[(-1-0/5) +(2-0/5) ] ÷(2-1‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪2‬‬

‫و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺳﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮ روي ﻋﺎﻣـﻞ دوم داراي ﺑـﺎر ﻋـﺎﻣﻠﻲ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲداري ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﺲ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻫﺮ ﺳﻪ آﻧﻬﺎ در ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ ‪ S F2‬ﺑـﻪ ﻛـﺎر‬ ‫‪2‬‬

‫ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ اﻳﻦ ﺳﻪ اﻣﺘﻴﺎز ﺑﺮاﺑﺮ ﺑـﺎ ‪ -0/67‬اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫دارﻳﻢ‪:‬‬ ‫)‪S F22 =[(-3-(-0/67)) +(-1-(-0/67)) +(2-(-0/67)) ] ÷(3-1‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪2‬‬

‫‪2‬‬

‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ 4/5‬و ‪ 6/3‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑـﺮاي ‪ S F2‬و ‪ S F2‬ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬ ‫‪1‬‬

‫‪2‬‬

‫ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﭘﺎﻳﺎﻳﻲ ﺑﺎزآزﻣﺎﻳﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 0/8‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ‪ rFF‬ﺑـﺮاي ﻫـﺮ‬ ‫ﻳﻚ از ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬ ‫]‪ rF2 F2 =0/8×3÷[1+(3-1)×0/8‬و ]‪rF1F1 =0/8×2÷[1+(2-1)×0/8‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري دادهﻫﺎ ‪81 /‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ rF F ،‬و ‪ rF F‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 0/89‬و ‪ 0/92‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪1 1‬‬

‫‪2 2‬‬

‫اﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﭘﺎﻳﺎﻳﻲ و وارﻳﺎﻧﺲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان وارﻳﺎﻧﺲ اﻣﺘﻴـﺎز‬ ‫ﻋﺒﺎرت ‪ 13‬را ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮد‪:‬‬ ‫)‪ SE132 F2 =6/3×(1-0/92‬و )‪SE132 F1 =4/5×(1-0/89‬‬

‫ﻛـــﻪ ﺑـــﻪ ﺗﺮﺗﻴـــﺐ ﺑﺮاﺑـــﺮ ﺑـــﺎ ‪ 0/495‬و ‪ 0/504‬ﻣـــﻲﺷـــﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨـــﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫ﻣﻘﺪار ) ‪ z SE ( X 1  X 2‬ﺑﺮاي اﻃﻤﻴﻨﺎن ‪ 95‬درﺻﺪ ﺑﺮاﺑـﺮ ﺑـﺎ ‪ 1/959‬ﺧﻮاﻫـﺪ‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﺳﺮاغ آراﻳﻪﻫـﺎي ﻋـﺎﻣﻠﻲ در ﺟـﺪول ‪ 4‬ﻣـﻲروﻳـﻢ‪ .‬اﻣﺘﻴـﺎز ﻋـﺎﻣﻠﻲ‬ ‫ﻋﺒﺎرت ‪ 13‬ﺑﺮاي دو ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ +1‬و ‪ -3‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻗـﺪر ﻣﻄﻠـﻖ ﺗﻔﺎﺿـﻞ‬ ‫آﻧﻬﺎ ‪ 4‬اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻋﺪد ‪ 1/959‬ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ اﻳـﻦ دو‬ ‫اﻣﺘﻴﺎز داراي اﺧﺘﻼف ﻣﻌﻨﻲداري ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺒﺎرت ﺳﻴﺰدﻫﻢ در ﺗﻤـﺎﻳﺰ اﻳـﻦ‬ ‫دو ﻋﺎﻣﻞ ﻧﻘﺶ دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻳﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﻋﺒـﺎرت در‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﻓﺮد ﺗﺤﺖ ﻋﺎﻣﻞ اول ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﻳﺎ ﻋﺎﻣﻞ دوم‪ ،‬ﻧﻘﺶ دارد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ‪4‬ـ‪1‬ـ ﻧﻜﺎﺗﻲ در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ‬

‫ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﺎﻓﺘﻦ آراﻳﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻋﺒﺎرات ﻣﺘﻤﺎﻳﺰﻛﻨﻨـﺪه‬ ‫و ﻋﺒﺎرات ﺗﻮاﻓﻘﻲ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻳـﻦ اﻣﻜـﺎن ﻓـﺮاﻫﻢ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺗﻔﺴـﻴﺮي از‬ ‫ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎ )ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ( اراﺋﻪ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻜﺎت زﻳﺮ راﻫﮕﺸـﺎ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫‪ ‬در آراﻳﻪ ﻋﺎﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎراﺗﻲ در دو ﺳﻮي ﻃﻴﻒ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ اﻣﺘﻴﺎزﻫـﺎي ﺑﺴـﻴﺎر‬ ‫ﺑﺎﻻ ﻳﺎ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ زﻳﺮا ﻋﻘﺎﻳﺪي ﺑﺎ ﺷﺪت زﻳﺎد را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫ﻋﺒﺎرات ﻣﺘﻤﺎﻳﺰﻛﻨﻨﺪه را ﺑﻴﺎﺑﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺧﺎص ﻫﺮ ﻋﺎﻣﻞ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ / 82‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫‪ ‬از ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ روي درﺟﻪ ﺻﻔﺮ ﻃﻴﻒ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﻏﺎﻓـﻞ ﻧﺸـﻮﻳﺪ زﻳـﺮا‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﻛﻨﺎر ﺳﺎﻳﺮ ﻋﺒﺎرات‪ ،‬اﺑﻌﺎد ﺧﺎﺻﻲ از ذﻫﻨﻴﺖ را آﺷﻜﺎر ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬اﮔﺮ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮﺗﺐ ﺳﺎزي ﺑﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﻣﻜﺎن ﻧﻮﺷﺘﻦ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎﻳﺸﺎن‬ ‫داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﻣﻜﺘـﻮب آﻧـﺎن ﺑـﻪ درك دﻗﻴـﻖﺗـﺮ‬ ‫ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزيﻫﺎ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪ ‬ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﻦ آراﻳﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ از ﺗﻔﺴـﻴﺮ ﻳـﻚ ﻋﺎﻣـﻞ‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﻴﺪ ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﻬﺘﺮ ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮ ﻫﻤﺒﺴﺘﻪ ﺑﺎ آن دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ اﺧﺘﻼف ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ آر‪ ‬و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ‬ ‫ﺑﺨﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ از اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ دو ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ آر و ﻛﻴﻮ در ﺗﻔـﺎوت‬ ‫ﺑﺮداﺷﺖ ﺳﻴﺮل ﺑﺮت از ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ اﻓﺮاد و ﺑﺮداﺷـﺖ اﺳﺘﻴﻔﻨﺴـﻮن از آن اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮت ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻫﺮ دو ﻧﻮع ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ـ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋـﺎﻣﻠﻲ ﺑـﺮ روي اﻓـﺮاد ﻳـﺎ‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﺮ روي ﺻﻔﺎت ـ ﺑﺮ روي ﻳﻚ و ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻣـﺎﺗﺮﻳﺲ داده اﺟـﺮا‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از آزﻣﻮنﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲ‪ 1‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻮش‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪن ﻳﺎ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ رﻳﺎﺿﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ اﺳﺘﻴﻔﻨﺴﻮن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد دو ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ‬ ‫داده ﻣﺘﻔﺎوت در اﻳﻦ دو ﻧﻮع ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲروﻧـﺪ‪ .‬ﻣﺎﺗﺮﻳﺴـﻲ ﺷـﺎﻣﻞ‬ ‫اﻧﺪازهﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲ‪ 2‬ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ آر و ﻣﺎﺗﺮﻳﺴﻲ ﺷـﺎﻣﻞ دادهﻫـﺎﻳﻲ از ﻧـﻮع‬ ‫ذﻫﻨﻲ‪ 3‬ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ‪.‬‬ ‫‪ ‬اﻧﺘﺨﺎب ﻋﻨﻮان »ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ آر« )‪ (R Factor Analysis‬ﺑﺮاي ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ ﻛـﻪ در آن از‬ ‫ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﻦ ﺻﻔﺎت ﻳﺎ ﻫﻤﺎن ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد )ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ‪ 2‬از ﻓﺼﻞ اول ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ(‪.‬‬ ‫‪1. Objective Tests‬‬ ‫‪2. Objective Measures‬‬ ‫‪3. subjective‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري دادهﻫﺎ ‪83 /‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬از دﻳﺪﮔﺎه ﺑﺮت‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﺮ روي ﺻﻔﺎت ﺑـﺎ ﺗﺤﻠﻴـﻞ‬ ‫ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﺮ روي اﻓﺮاد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ در ﺷﻜﻞ ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﺑﻮد؛ در ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺻﻔﺎت ﻳﺎ‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺘﻮنﻫﺎي ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ داده را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣـﻲدادﻧـﺪ وﻟـﻲ در ﺣﺎﻟـﺖ‬ ‫دوم‪ ،‬اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪة ﺳﺘﻮنﻫﺎي اﻳﻦ ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ دو‬ ‫ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ داده ﺑﺎ ﻣﺎﻫﻴﺖ »ﻳﻜﺴﺎن« در اﻳﻦ دو ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣـﻲرﻓـﺖ ﻛـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ‬ ‫ﺗﺮاﻧﻬﺎده* ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬اﺳﺘﻴﻔﻨﺴﻮن اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺖ ﺷـﻴﻮه ﮔـﺮدآوري‬ ‫دادهﻫﺎي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ ذﻫﻨـﻲ و ﻣﺘﻔـﺎوت ﺑـﺎ دادهﻫـﺎي ﺗﺤﻠﻴـﻞ‬ ‫ﻋﺎﻣﻠﻲ آر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺻ‪‬ﺮف ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﻳﻲ ﺳﻄﺮ و ﺳﺘﻮن ﻣـﺎﺗﺮﻳﺲ دادهﻫـﺎﻳﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎ روش ﻋﻴﻨﻲ ﮔﺮدآوري ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﺗﺮﻳﺴـﻲ را ﺑـﺮاي اﺟـﺮاي‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ اﺧﺘﻼف ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ دادهﻫﺎ در ﻣﺎﻫﻴﺖ آﻧﻬﺎ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم داده ﻋﻴﻨﻲ و داده ذﻫﻨﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي روﺷـﻦ ﺷـﺪن ﺗﻔـﺎوت‬ ‫آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ اﺳﺘﻴﻔﻨﺴﻮن را از ﺑﺨﺶ دوم در ﻓﺼﻞ اول ﺑﻪ ﻳﺎد ﺑﻴﺎورﻳﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬ ‫اﻓﺮاد اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬دادهﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣـﻲآﻳﻨـﺪ و ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ‬ ‫اﻓﺮاد اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬دادهﻫﺎي ذﻫﻨﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺨﺴﺖ‪،‬‬ ‫دادهﻫﺎ ﻣﺤﺼﻮل ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي اﺑﺰار ﺳﻨﺠﺶ از ﺳﻮي ﻣﺸـﺎﻫﺪهﮔـﺮ ﻳـﺎ آزﻣﺎﻳﺸـﮕﺮ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ دادهﻫﺎي ذﻫﻨﻲ‪ ،‬از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮد اﻓﺮاد ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﻨـﺪ )ﺑـﻪ‬ ‫ﻳﺎد ﺑﻴﺎورﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﺮد در ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﻣﺠﺒﻮر اﺳﺖ ﻛﺎرتﻫﺎ را ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﺑﮕـﺬارد‪،‬‬ ‫ﻣﺤﺘﻮاي آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴـﺮد ﺑـﺎ ﻛـﺪام ﻳـﻚ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮاﻓﻖ و ﺑﺎ ﻛﺪام ﻳﻚ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ(‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻔـﺎوت دادهﻫـﺎي‬ ‫* ﺗﺮاﻧﻬﺎده ﻛﺮدن )‪ (transposing‬ﻳﻚ ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﻛﺮدن ﺳﻄﺮﻫﺎ و ﺳﺘﻮنﻫﺎي آن‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫ﺗﺮاﻧﻬﺎده ﻳﻚ ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ‪ 3×2‬ﻳﻚ ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ‪ 2×3‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻪ ﺳﻄﺮ ﻣـﺎﺗﺮﻳﺲ اول ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﺳـﻪ ﺳـﺘﻮن‬ ‫ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ دوم و دو ﺳﺘﻮن ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ اول ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دو ﺳﻄﺮ ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ دوم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ / 84‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﻋﻴﻨﻲ و ذﻫﻨﻲ ﺑﻪ اﺑﺰار ﺳـﻨﺠﺶ و ﻧﻘـﺶ اﻧﻔﻌـﺎﻟﻲ ﻳـﺎ ﻓﻌـﺎل اﻓـﺮاد در ﺳـﻨﺠﺶ‬ ‫ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي روﺷﻦ ﺷﺪن اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت از ﻳﻚ ﻣﺜﺎل ﻛﻤﻚ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ‪ .‬در ﻳﻚ ﺗﺤﻠﻴﻞ‬ ‫ﻋﺎﻣﻠﻲ آر ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺑﺮرﺳـﻲ اﻧـﺪام اﻧﺴـﺎن ﻣـﻲﭘـﺮدازد‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮ از ﻫـﺮ ﻓـﺮد‬ ‫اﻧﺪازهﻫﺎﻳﻲ را از ﻃﻮل دﺳﺖ‪ ،‬ﻃﻮل ﭘـﺎ‪ ،‬ﻋـﺮض ﺳـﻴﻨﻪ‪ ،‬ﻗﻄـﺮ ران‪ ،‬ﻃـﻮل ﻛـﻒ‬ ‫دﺳﺖ‪ ،‬دور ﻛﻤﺮ‪ ،‬ﻃﻮل ﻛﻒ ﭘﺎ‪ ،‬ﻗﻄﺮ ﺑﺎزو‪ ،‬ﻃـﻮل و ﻋـﺮض ﺳـﺮ و ﻏﻴـﺮه ﺛﺒـﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺎ اﺟﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ آر ﺑﺮ روي اﻳﻦ اﻧﺪازهﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺻﻔﺖ‪،‬‬ ‫ﺳﺘﻮنﻫﺎي ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ دادهﻫﺎ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻌﺪادي ﻋﺎﻣﻞ دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺣﺠﻢ ﺑﺪن‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﻛﺸﻴﺪﮔﻲ ﺑﺪن‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺎﻻ ﺗﻨﻪ‪ ،‬وﺿـﻌﻴﺖ ﭘـﺎﻳﻴﻦ ﺗﻨـﻪ و‬ ‫ﻏﻴﺮه را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮي ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿـﻮع را ﺑـﺮ اﺳـﺎس‬ ‫روﻳﻜﺮد ﻛﻴﻮ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬از ﺷﻴﻮه دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي ﮔﺮدآوري دادهﻫﺎﻳﺶ اﺳـﺘﻔﺎده‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﺪف او ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﻫﻨﻴﺖ اﻓﺮاد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺪاﻣﺸﺎن اﺳﺖ‪ ،‬از اﻳـﻦ رو‪،‬‬ ‫از آﻧﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ اﻫﻤﻴﺖ اﻧﺪازه ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑـﺪن ﺑﺮاﻳﺸـﺎن‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴـﻮ ﺑـﺎ اﻧﺘﺨـﺎب‬ ‫اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺘﻮنﻫﺎي ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ دادهﻫﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﻨﺪ ﺑﺎ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎي ﺗﺤﻠﻴﻞ‬ ‫ﻋﺎﻣﻠﻲ آر ﻣﺘﻔﺎوت ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ اول ﻣﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺷـﺎﻣﻞ اﻓـﺮادي‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ‪ ،‬دﻫﺎن و ﺳﺮ اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﻲدﻫﻨـﺪ در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﻋﺎﻣـﻞ‬ ‫دوم ﺷﺎﻣﻞ اﻓﺮادي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎزو‪ ،‬ﺳﻴﻨﻪ و ران ﻳﻌﻨـﻲ اﻧـﺪام ﻋﻀـﻼﻧﻲ ﺑﺮاﻳﺸـﺎن‬ ‫اﻫﻤﻴﺖ دارد‪.‬‬ ‫ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬اﮔﺮ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ آر ﺑـﻪ ﻳـﻚ ﺗﺼـﻮﻳﺮﮔﺮ داده ﺷـﻮد ﺗـﺎ‬ ‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ آن ﺑﺪﻧﻲ را ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ از ﺷـﻜﻞ ‪ 4‬ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬ ‫ﻣﻲآﻳﺪ وﻟﻲ اﮔﺮ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ ﺑﻪ اﻳـﻦ ﻓـﺮد داده ﺷـﻮد ﺗﺼـﻮﻳﺮ ﺳـﻤﺖ‬ ‫راﺳﺖ از ﺷﻜﻞ ‪ 4‬را رﺳﻢ ﺧﻮاﻫـﺪ ﻛـﺮد‪ ،‬زﻳـﺮا اﻣﺘﻴﺎزﻫـﺎي ﻋـﺎﻣﻠﻲ آر ﺣﺎﺻـﻞ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري دادهﻫﺎ ‪85 /‬‬

‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺻﻔﺎﺗﻲ ﻋﻴﻨﻲ از اﻓﺮاد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻋـﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴـﻮ‪،‬‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ دادهﻫـﺎﻳﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ از ذﻫﻨﻴـﺖ اﻓـﺮاد ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ اﻧـﺪام ﺳﺮﭼﺸـﻤﻪ‬ ‫ﻣــﻲﮔﻴﺮﻧــﺪ‪ .‬اﻳــﻦ ﻣﺜــﺎل ﺑــﻪ ﺧــﻮﺑﻲ ﺗﻔــﺎوت دو دﻳــﺪﮔﺎه ﻋﻴﻨــﻲ و ذﻫﻨــﻲ را در‬ ‫»ﮔﺮدآوري« دادهﻫﺎ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻜﻞ ‪ :4‬ﺗﺼﺎوﻳﺮ ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ آر و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺑﺮت ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد دادهﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﺒﻨﺎي ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﻦ ﺻﻔﺎت‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺎدرﻧﺪ ﻣﺒﻨﺎي ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﻦ اﻓﺮاد ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻧﻴﺎزي ﺑـﻪ ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﻣﻔـﺎﻫﻴﻢ‬ ‫ﺟﺪﻳﺪي ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ اﺳﺘﻴﻔﻨﺴﻮن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد اﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬ ‫ذﻫﻨﻴﺖ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﻦ اﻓﺮاد آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد و در ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ دادهﻫﺎ ﻧﻴﺰ اﻓﺮاد‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺘﻮن در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺒﻨﺎي ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﻦ اﻓﺮاد ﺑـﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬ ‫ذﻫﻨﻴﺖ ﭼﻴﺰي ﻏﻴﺮ از ﺗﺮاﻧﻬﺎدهﻛـﺮدن دادهﻫـﺎي ﻋﻴﻨـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت دﻳﮕـﺮ‪،‬‬ ‫اﺧﺘﻼف اﻳﻦ دو در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﺰار ﺗﺤﻠﻴﻞ دادهﻫﺎ ﻧﺒـﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ‬

‫‪ / 86‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫در آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﺪ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻧﻬﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻋﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ آر اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ درﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﺎدرﺳـﺖ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ درﺳﺘﻲ ﻳﺎ ﻧﺎدرﺳﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﺘﻐﻴﺮ ذﻫﻨـﻲ ﺑـﻲﻣﻌﻨﺎﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺮاي‬ ‫روﺷﻦﺷﺪن ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬از ﻣﺜﺎل دﻳﮕﺮي ﻛﻤﻚ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ‪ .‬در ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﻪ درآﻣﺪ‬ ‫و ﻣﻴﺰان ﺗﺤﺼﻴﻼت ﺑﺎ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺳـﻨﺠﻴﺪه‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ‪ :‬درآﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺛﺒﺖ درآﻣﺪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻫﺮ ﻓﺮد‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﺗﺤﺼﻴﻼت‪ ،‬ﺑـﺎ ﺛﺒـﺖ ﺗﻌـﺪاد‬ ‫ﺳﺎلﻫﺎي ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻫﺮ ﻓﺮد و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺶ درﺑﺎره اﻳﻨﻜﻪ‬ ‫آﻳﺎ ﻓﺮد در آﺧﺮﻳﻦ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ .‬ﻫـﺮ ﺳـﻪ ﻣﺘﻐﻴـﺮ ﻋﻴﻨـﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎ ﺗﺤﻘﻖﻧﻴﺎﻓﺘﻦ آﻧﻬﺎ را در دﻧﻴـﺎي واﻗﻌـﻲ ﺑﺮرﺳـﻲ‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬در ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮد ﻛـﻪ آﻳـﺎ درآﻣـﺪ و ﻣﻴـﺰان‬ ‫ﺗﺤﺼﻴﻼت‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ارﺗﺒﺎط دارﻧﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪.‬‬ ‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬روﻳﻜﺮد روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺳﻴﺎﺳـﻲ از زاوﻳـﻪ‬ ‫دﻳﮕﺮي ﻣﻲﻧﮕﺮد‪ :‬ﻣﺮدم ﭼﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺎ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﻣـﻲداﻧﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻓﺮدي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫‪ ‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﻮادهاي زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﮕﻴﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﻋﻀﻮ ﺣﺰب ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻮدن ﻋﺎﻣﻠﻲ در اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﺣﻀﻮر در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻣﺤﻠﻪ ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻮارد ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎي ﻓﺮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﻋﻮاﻣـﻞ اﻓـﺰاﻳﺶ ﻣﺸـﺎرﻛﺖ ﺳﻴﺎﺳـﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از اﻳﻨﻜﻪ در واﻗﻌﻴﺖ ﺗﺄﻳﻴﺪﺷﺪه ﻳﺎ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در واﻗـﻊ‪ ،‬ﺑـﺎ‬ ‫اﺟﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺳﻨﺦﺷﻨﺎﺳﻲ از ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎي اﻓﺮاد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري دادهﻫﺎ ‪87 /‬‬ ‫‪3‬ـ راﻫﻨﻤﺎي اﺟﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ ﺑﺎ ‪SPSS‬‬

‫اﻳﻦ راﻫﻨﻤﺎ ﺑﺮاي آن دﺳﺘﻪ از ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﻔﻴﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﻮد ﻛـﻪ از ﻣﻬـﺎرت‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺮماﻓﺰار ‪ SPSS‬ﺷﺎﻣﻞ ورود دادهﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺎرﻫﺎي وﻳﺮاﻳﺸـﻲ‪ ،‬اﺳـﺘﻔﺎده از‬ ‫ﻣﻨﻮﻫﺎ و ﻏﻴﺮه ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺷﺮح داده ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬راﻫﻨﻤـﺎي‬ ‫اﺟﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ اﺳﺖ زﻳﺮا در ‪ ،SPSS‬ﺑﺨﺶ ﺧﺎﺻـﻲ ﺑـﻪ ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﻋـﺎﻣﻠﻲ‬ ‫»ﻛﻴﻮ« اﺧﺘﺼﺎص ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ در ﻣﺎﻫﻴﺖ آﻣﺎري ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﻌﻤـﻮﻟﻲ اﺳـﺖ‬ ‫از اﻳﻦ رو از ﻧﺮماﻓﺰار ‪ SPSS‬ﺑﻪراﺣﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪.‬‬ ‫در ﺷﺮح ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﺎم ﻣﺮاﺣﻞ اﺟﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ‪ ،‬از اﺻﻄﻼﺣﺎت راﻳﺞ در‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻛﺎرت‪ ،‬ذﻫﻨﻴﺖ و ﻏﻴﺮه ﺑـﺮاي ﺷـﺮح ﻣﻄﺎﻟـﺐ‬ ‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪه در ﺣﺎل و ﻫﻮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋـﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴـﻮ‬ ‫ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﺗﺼﺎوﻳﺮ اراﺋﻪ ﺷﺪه از ﻣﻨﻮﻫﺎ و ﭘﻨﺠﺮهﻫﺎ ﺑـﻪ ﻧﺴـﺨﻪ‬ ‫‪ 11‬اﻳﻦ ﻧﺮماﻓﺰار ﺗﻌﻠﻖ دارﻧﺪ ﻫـﺮ ﭼﻨـﺪ ﺗﻔـﺎوت ﻋﻤـﺪهاي ﺑـﻴﻦ اﻳـﻦ ﻧﺴـﺨﻪ و‬ ‫ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﺑﺎﻻﺗﺮ وﺟﻮد ﻧﺪارد*‪.‬‬

‫‪1‬ـ‪3‬ـ ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺟﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ‬ ‫ﭘﻴﺶ از ﺑﺤﺚ درﺑﺎره ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﺟﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋـﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴـﻮ‪ ،‬ﺧـﺎﻃﺮ ﻧﺸـﺎن‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ از ﺟـﺪول ﭘﻨﺠـﺮه ‪ Data Editor‬ﺑـﺮاي ورود‬ ‫دادهﻫﺎﻳﺶ ﺑﻪ ﻧﺮماﻓﺰار ‪ SPSS‬اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﻫﺮ ﺳﺘﻮن از اﻳـﻦ‬

‫* ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻧﺮماﻓﺰاﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻧﻈﻴﺮ ‪ PQMethod‬ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص ﺑﺮاي اﺟـﺮاي‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻧﺮماﻓﺰار ‪ SPSS‬در اﻳﺮان رواج ﺑﻴﺸﺘﺮي دارد‪ ،‬ﺗـﺮﺟﻴﺢ‬ ‫داده ﺷﺪ در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﭘﺮدازش دادهﻫﺎ ﺑﺎ آن اراﺋﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ / 88‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﺟﺪول ﺑﻪ ﻳﻚ ﻓﺮد و ﻫﺮ ﺳﻄﺮ از آن ﺑﻪ ﻳﻚ ﻛﺎرت اﺧﺘﺼـﺎص ﻣـﻲﻳﺎﺑـﺪ‪ .‬ﺑﻬﺘـﺮ‬ ‫اﺳﺖ ﻧﺎم ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ‪ P003 ،P002 ،P001‬و ‪ ...‬اﻧﺘﺨـﺎب ﺷـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻃﻮري ﻛﻪ ﺷﻤﺎرهﻫﺎي ﺑﻌﺪ از ﺣﺮف ‪ ،P‬ﻫﻤﺎن ﺷـﻤﺎرهﻫـﺎي ﻣﺸـﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن‬ ‫ﺑﺎﺷــﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨــﻴﻦ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳــﺪ ﻫــﻴﭻ ﺳــﻄﺮي از اﻳــﻦ ﺟــﺪول‪ ،‬ﺑــﻪ ﻣﺸﺨﺼــﺎت‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﺑﺪ ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎم اﺟﺮاي ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﻋـﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴـﻮ دﭼـﺎر‬ ‫ﻣﺸﻜﻞ ﻧﺸﻮﻳﺪ‪.‬‬ ‫آﻏﺎز ﻛﺎر‬ ‫اﺟﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﻜﻞ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺰﻳﻨـﻪ ‪Data‬‬

‫‪ Reduction‬از ﻣﻨــﻮي ‪ Analyze‬و ﺳــﭙﺲ ﮔﺰﻳﻨــﻪ ‪ Factor‬از زﻳﺮﻣﻨــﻮي آن‬ ‫اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻛﻠﻴﻚ ﺑﺮ روي ﮔﺰﻳﻨﻪ ‪ ،Factor‬ﭘﻨﺠـﺮهاي ﺑـﻪ ﻧـﺎم ‪Factor‬‬

‫‪ Analysis‬ﺑﺎز ﻣﻲﺷﻮد )ﺷﻜﻞ دوم در ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻌـﺪ( ﻛـﻪ در ﺳـﻤﺖ ﭼـﭗ آن‪،‬‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺗﻤﺎم ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻋﺪدي ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻧﺎم ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ﻛﻴﻮ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ‬ ‫‪ P003 ،P002 ،P001‬و ﻏﻴﺮه‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺷﺮوع ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎم ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﻧﺘﺨﺎب و ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺑﺎ‬ ‫ﻋﻨﻮان ‪ Variables‬ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ‪ SPSS‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋـﺎﻣﻠﻲ ﺑـﺮ‬ ‫روي اﻳﻦ ﻓﻬﺮﺳﺖ از ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﺟﺮا ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮ‬ ‫ﻗﺎدر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ ﻣﺘﻌـﺪدي را ﺑـﺮ روي زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋـﻪاي از‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﻴﺰ اﺟﺮا ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري دادهﻫﺎ ‪89 /‬‬

‫‪ / 90‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫زﻳﺮ اﻳﻦ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ‪ ،‬ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ‪ Selection Variables‬وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻛﻤﻚ آن ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺘﻐﻴﺮي را ﺑﻪ ﻧﺮماﻓﺰار ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد ﺗﺎ ﻣﻼك اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺎرتﻫﺎ‬ ‫در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺪاري ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺮاي اﻳـﻦ ﻣﺘﻐﻴـﺮ‪،‬‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ اﻣﺘﻴﺎز ﻛﺎرتﻫﺎﻳﻲ در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻧﻬـﺎ‪ ،‬ﻣﻘـﺪار اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ﺗﻌﻴﻴﻦﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﺐﺳـﺎزي ﺑـﺎ‬ ‫دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﺳﻮي ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺗﻜﺮار ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺴـﻴﺎر‬ ‫ﻣﻔﻴﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب روش اﺳﺘﺨﺮاج ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ‬

‫در ﭘﺎﻳﻴﻦ ﭘﻨﺠﺮه ‪ ،Factor Analysis‬ﭘﻨﺞ ﺗﺐ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻫـﺮ ﻳـﻚ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫اﺟﺮاي دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎ و ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺧﺎﺻﻲ از ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋـﺎﻣﻠﻲ اﺧﺘﺼـﺎص دارﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﺎر را ﺑﺎ ﺗﺐ ‪ Extraction‬آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ را ﺑﺎ روش ﺧﻮاﺳـﺘﻪ ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻛﻠﻴﻚ ﺑﺮ روي اﻳﻦ ﺗﺐ‪ ،‬ﭘﻨﺠﺮه زﻳﺮ ﺑﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري دادهﻫﺎ ‪91 /‬‬

‫ﭘﻴﺶﻓﺮض ‪ SPSS‬ﺑﺮاي اﺳﺘﺨﺮاج ﻋﺎﻣﻞﻫـﺎ‪ ،‬اﺳـﺘﻔﺎده از روش ﻣﻮﻟﻔـﻪﻫـﺎي‬ ‫اﺻﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ‪ Method‬ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻗﺴﻤﺖ ‪Analyze‬‬

‫اﻳﻦ ﭘﻨﺠﺮه ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ از ﻧﺮماﻓـﺰار ﺑﺨﻮاﻫﻴـﺪ ﻛـﻪ ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﻋـﺎﻣﻠﻲ را ﺑـﺮ اﺳـﺎس‬ ‫ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻳﺎ ﻣـﺎﺗﺮﻳﺲ ﻛﻮوارﻳـﺎﻧﺲ اﺟـﺮا ﻛﻨـﺪ؛ ﭘـﻴﺶ ﻓـﺮض ‪SPSS‬‬

‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ اﺳﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ رو اﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻧﻈﺮي ﻣـﻲﺗـﻮان ﺑـﻪ ﺗﻌـﺪاد‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ اﺳـﺘﺨﺮاج ﻛـﺮد‪ .‬در ﻗﺴـﻤﺖ ‪ Extract‬ﻣـﻲﺗﻮاﻧﻴـﺪ ﺑـﺎ‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺰﻳﻨﻪ ‪ Number of factors‬و وارد ﻛﺮدن ﻋﺪد دﻟﺨﻮاه ﺧﻮد از ‪SPSS‬‬ ‫ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻪ آن ﺗﻌﺪاد ﻋﺎﻣﻞ اﺳﺘﺨﺮاج ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺰﻳﻨـﻪ ‪Eigenvalues‬‬

‫‪ over‬از ﻧﺮماﻓﺰار ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎﻳﻲ را در ﻧﻈـﺮ ﺑﮕﻴـﺮد ﻛـﻪ ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل‬ ‫داراي ﻣﻘﺪار وﻳـﮋهاي ﺑﺰرﮔﺘـﺮ از ‪ 1‬ﻫﺴـﺘﻨﺪ؛ اﻳـﻦ ﻳﻜـﻲ از ﻣﻌﻴﺎرﻫـﺎي آﻣـﺎري‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﻋﺎﻣﻞﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ اول ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﻗﺴﻤﺖ ‪ ،Display‬ﺑﺮاي ﻛـﺎرﺑﺮ‪ ،‬دو ﮔﺰﻳﻨـﻪ وﺟـﻮد دارد ﻛـﻪ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ‬ ‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻫﺮ دو را ﺑﺮﺧﻼف ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﻗﺒﻞ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب‬ ‫ﮔﺰﻳﻨــﻪ ‪ Unrotated factor solution‬ﻣــﻲﺗﻮاﻧﻴــﺪ ﺑﺎرﻫــﺎي ﻋــﺎﻣﻠﻲ را ﻗﺒــﻞ از‬ ‫ﭼﺮﺧﺶ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ در ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ .‬ﻳﺎدآوري ﻣﻲﺷﻮد از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺗﺤﻠﻴـﻞﻫـﺎي‬ ‫ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﺎﻣﻞﻫﺎي ﭼﺮﺧﺶﻳﺎﻓﺘﻪ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﻧﻴـﺎزي ﺑـﻪ اﻧﺘﺨـﺎب‬ ‫ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺰﻳﻨﻪ ‪ Scree plot‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻧﻤـﺎﻳﺶ‬ ‫ﻧﻤﻮدار ﺳﻨﮓرﻳﺰه در ﺧﺮوﺟﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ ﺑﺮ‬ ‫اﺳﺎس ﻣﻴﺰان وارﻳﺎﻧﺲ ﺗﺒﻴﻴﻦﺷﺪه ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﺗﻨﻈﻴﻤﺎت اﻳﻦ ﭘﻨﺠﺮه‪،‬‬ ‫ﺑـﺎ ﻛﻠﻴـﻚ ﺑـﺮ روي ‪ Continue‬ﺑـﺎر دﻳﮕـﺮ ﺑـﻪ ﭘﻨﺠـﺮه ‪ Factor Analysis‬ﺑـﺎز‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدﻳﻢ‪.‬‬

‫‪ / 92‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫اﻧﺘﺨﺎب روش ﭼﺮﺧﺶ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ‬

‫اﻛﻨﻮن ﺑﺎ ﻛﻠﻴﻚ روي ﺗﺐ ‪ ،Rotation‬ﭘﻨﺠﺮه ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭼﺮﺧﺶ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ ﺑﺎز‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﻴﺶﻓﺮض ‪ ،SPSS‬ﭼﺮﺧﺶﻧﺪاﺷﺘﻦ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب‬ ‫ﮔﺰﻳﻨﻪ ‪ Varimax‬ﻛﻪ ﻧﻮﻋﻲ روش ﭼﺮﺧﺶ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ اﺳﺖ از ‪ SPSS‬ﻣﻲﺧـﻮاﻫﻴﻢ‬ ‫ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞﻫـﺎ را ﺑـﺎ اﻳـﻦ روش‪ ،‬ﭼـﺮﺧﺶ دﻫـﺪ‪ .‬ﺑـﺎ اﻧﺘﺨـﺎب ﮔﺰﻳﻨـﻪ ‪Rotated‬‬

‫‪ solution‬در ﻗﺴﻤﺖ ‪ ،Display‬ﺑﺎرﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺣﺎﺻﻞ از ﭼﺮﺧﺶ در ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻤﺰﻣــﺎن ﻣــﻲﺗــﻮان ﮔﺰﻳﻨــﻪ )‪ Loading plot(s‬را ﻧﻴــﺰ اﻧﺘﺨــﺎب ﻛــﺮد ﺗــﺎ‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺑﺎرﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ در ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺨﺘﺼﺎت در ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آن ﺗﺼﻮﻳﺮي ﻫﻨﺪﺳﻲ از وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎ )ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ( ﺑﻪ دﺳﺖ آﻳﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ اﻳﻦ ﻧﻤﻮدار‪ ،‬ﺣـﺪاﻛﺜﺮ در‬ ‫ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺳﻪ ﺑﻌﺪي ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺑﻴﺶ از ﺳﻪ ﻋﺎﻣﻞ‬ ‫اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﺗﻨﻈﻴﻤﺎت اﻳـﻦ ﭘﻨﺠـﺮه ﺑـﺮ روي ‪Continue‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري دادهﻫﺎ ‪93 /‬‬

‫ﻛﻠﻴﻚ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﺑﻪ ﭘﻨﺠﺮه ‪ Factor Analysis‬ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدﻳﻢ‪.‬‬ ‫درﺧﻮاﺳﺖ ﭼﺎپ آﻣﺎرهﻫﺎي ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ‬

‫ﺑﺎ ﻛﻠﻴﻚ ﺑﺮ روي ﺗﺐ ‪ Descriptives‬اﻳﻦ اﻣﻜﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺷﻮد ﻛـﻪ ‪،SPSS‬‬ ‫آﻣﺎرهﻫﺎي ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺤﺎﺳـﺒﺎت ﺧـﺎص را‬ ‫در ﺧﺮوﺟﻲ ﻧﻤﺎﻳﺶ دﻫﺪ‪ .‬ﺳﻪ ﮔﺰﻳﻨﻪ از اﻳﻦ ﭘﻨﺠﺮه ﭘﺮﻛﺎرﺑﺮدﺗﺮ از ﺳﺎﻳﺮ ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎ‬ ‫ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﺰﻳﻨـﻪ ‪ Univariate descriptives‬از ﻗﺴـﻤﺖ ‪ Statistics‬ﻣﻴـﺎﻧﮕﻴﻦ و‬ ‫اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﻴﺎر اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻫﺮ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه را ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﻣﺮﺗـﺐﺳـﺎزي او‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد ﻛﺎرتﻫـﺎ اراﺋـﻪ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬اﻧﺘﺨـﺎب ﮔﺰﻳﻨـﻪﻫـﺎي ‪Correlations‬‬

‫و‪ Significance levels‬از ﻗﺴـــﻤﺖ ‪ Correlation matrix‬ﻧﻴـــﺰ ﻣـــﺎﺗﺮﻳﺲ‬ ‫ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﭘﻴﺮﺳﻮن دوﺑﻪدو ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را ﻫﻤﺮاه ﺑـﺎ آزﻣـﻮن ﻣﻌﻨـﻲداري‬ ‫اﻳﻦ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲﻫﺎ در ﺧﺮوﺟﻲ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ / 94‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﺗﻨﻈﻴﻤﺎت اﻳﻦ ﭘﻨﺠﺮه‪ ،‬ﺑﺮ روي ‪ Continue‬ﻛﻠﻴﻚ ﻣﻲﻛﻨـﻴﻢ‬ ‫ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘﻨﺠﺮه ‪ Factor Analysis‬ﺑﺎز ﮔﺮدﻳﻢ‪.‬‬ ‫اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ‬

‫ﻛﻠﻴﻚ ﺑﺮ روي ﺗﺐ ‪ Scores‬ﺑﻪ ﺑﺎز ﺷﺪن ﭘﻨﺠﺮهاي ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣـﻲﺗـﻮان‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ را ﺑﺮاي ﺗﻚﺗﻚ ﻛﺎرتﻫﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺶ‬ ‫ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت‪ SPSS ،‬ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻋﺎﻣﻞﻫﺎي اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه‪ ،‬ﺳﺘﻮنﻫﺎﻳﻲ را ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎ در ‪ Data Editor‬اﺿﺎﻓﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺣﺎوي اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻋـﺎﻣﻠﻲ‬ ‫ﻛﺎرتﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﭘﻴﺶﻓـﺮض ‪ ،SPSS‬اﺳـﺘﻔﺎده از روش رﮔﺮﺳـﻴﻮﻧﻲ‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺑﺎرﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ‬

‫ﺗﺐ ‪ Options‬آﺧﺮﻳﻦ ﺗﺐ در ﭘﻨﺠـﺮه ‪ Factor Analysis‬اﺳـﺖ و ﻳﻜـﻲ از‬ ‫ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﭘﺮﻛﺎرﺑﺮد آن‪ ،‬درﺧﻮاﺳﺖ اراﺋﻪ ﺑﺎرﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻧﺰوﻟﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺰﻳﻨﻪ ‪ Sorted by size‬از ﻗﺴـﻤﺖ ‪Coefficient Display Format‬‬

‫از ﻧﺮماﻓﺰار ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺎرﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ روي ﻫﺮ ﻋﺎﻣﻞ را از ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺑﻪ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ‬ ‫ﻧﻤــﺎﻳﺶ دﻫــﺪ‪ .‬اﻳــﻦ اﻣــﺮ‪ ،‬ﺗﺸــﺨﻴﺺ دﺳــﺘﻪﺑﻨــﺪي اﻳﺠــﺎد ﺷــﺪه در ﺑــﻴﻦ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري دادهﻫﺎ ‪95 /‬‬

‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ ﺳـﺎده ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت‬ ‫دﻳﮕــﺮ‪ ،‬ﻗــﺎدر ﺧﻮاﻫﻴــﺪ ﺑــﻮد ﺑــﻪراﺣﺘــﻲ ﺗﺸــﺨﻴﺺ دﻫﻴــﺪ ﻛــﻪ ﻛــﺪام ﻳــﻚ از‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن روي ﻛﺪام ﻋﺎﻣﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺰﻳﻨﻪ ‪ Suppress absolute values less than‬ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷـﻮد‬ ‫آن دﺳﺘﻪ از ﺑﺎرﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛـﻪ ﻛﻤﺘـﺮ از ﻣﻘـﺪار ﻣﻌﻴﻨـﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤـﺎﻳﺶ داده‬ ‫ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦ ﻣﻘﺪار را ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻣﻌﻴﺎر ﻣﻌﻨﻲداري ﺑﺎرﻫـﺎي ﻋـﺎﻣﻠﻲ ﺗﻌﻴـﻴﻦ‬ ‫ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻨﻬﺎ آن دﺳﺘﻪ از ﺑﺎرﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻟﺤﺎظ آﻣﺎري ﻣﻌﻨﻲدار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﺗﻨﻈﻴﻤﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﻨﺠﺮه ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺑﺎ ﻛﻠﻴﻚ ﺑﺮ روي ‪ Continue‬ﺑﻪ ﭘﻨﺠﺮه ‪ Factor Analysis‬ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدﻳﻢ‪.‬‬ ‫اﻛﻨﻮن ﺗﻨﻈﻴﻤﺎت ﻻزم ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫از اﻳﻦ رو ﺑﺎ ﻛﻠﻴﻚ ﺑﺮ روي ‪ OK‬در ﭘﻨﺠﺮه ‪ ،Factor Analysis‬ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﻋـﺎﻣﻠﻲ‬ ‫اﺟﺮا و ﻧﺘﺎﻳﺞ آن در ﺧﺮوﺟﻲ ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ / 96‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﺗﻌﺪاد ﺗﻜﺮارﻫﺎي اﻟﮕﻮرﻳﺘﻢ‬

‫در ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ زﻳﺮﺑﺨﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻜﺘﻪاي اﺷﺎره ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﺑﺮﺧﻲ از ﭘﻨﺠﺮهﻫـﺎ‬ ‫ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﻲ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋـﺎﻣﻠﻲ ﺑﺮﻣـﻲﮔـﺮدد‪ .‬اﺟـﺮاي‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﺮ روي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫـﺎ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻟﺤـﺎظ رﻳﺎﺿـﻲ و آﻣـﺎري ﺷـﺎﻣﻞ‬ ‫ﺑﺮازش ﻣﺪﻟﻲ آﻣﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣـﻞ ﻣﻌـﺎدﻻت ﻣﺘﻌـﺪد ﻧﻴـﺎز دارد‪ .‬ﺣـﻞ اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻌﺎدﻻت ﻧﻴﺰ ﺑﺎ روشﻫﺎي ﻋﺪدي‪ 1‬و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﻟﮕﻮرﻳﺘﻢﻫﺎﻳﻲ‪ 2‬ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‬ ‫ﻛﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪي را ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر ﺗﻜﺮار ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ دﻟﺨﻮاه دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨـﺪ و ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﺑﻪ روشﻫﺎي ﻣﻜﺮر‪ 3‬ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺳـﻮم ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧـﺮماﻓـﺰار ‪ SPSS‬اﻳـﻦ‬ ‫اﻣﻜﺎن را ﺑﻪ ﻛﺎرﺑﺮ ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﺗﻌﺪاد ﺗﻜﺮارﻫﺎ را ﺑـﺮاي رﺳـﻴﺪن ﺑـﻪ ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﻗﺎﺑـﻞ‬ ‫ﻗﺒﻮل ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﭘﺎﻳﻴﻦ ﭘﻨﺠﺮهﻫﺎي ‪ Extraction‬و ‪ Rotation‬ﺑﺨﺸﻲ وﺟـﻮد‬ ‫دارد ﻛﻪ ﻛـﺎرﺑﺮ ﺧـﻮد ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺣـﺪاﻛﺜﺮ ﺗﻌـﺪاد ﺗﻜـﺮار اﻳـﻦ اﻟﮕـﻮرﻳﺘﻢﻫـﺎ را‬ ‫)‪ (Maximum Iterations‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﺗﻌﺪادي ﻛﻤﺘﺮ از آﻧﭽﻪ ﻧﺮماﻓﺰار ﺑﻪ‬ ‫ﻃﻮر ﭘﻴﺶﻓﺮض در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻛﺎﻓﻲ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻛﺎرﺑﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺧﺮوﺟﻲ ‪ ،SPSS‬ﺗﻌﺪاد ﺗﻜﺮارﻫـﺎي اﺟـﺮا ﺷـﺪه را ﻣﺸـﺎﻫﺪه‬ ‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪2‬ـ‪3‬ـ ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﺮوﺟﻲ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ‬ ‫اﻛﻨﻮن ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﺮوﺟﻲ ﺣﺎﺻﻞ از اﺟﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﻲرﺳـﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﺐ اﻳﻦ زﻳﺮﺑﺨﺶ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺜﺎل وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻨﻈـﻴﻢ ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ دادهﻫﺎي آن در ﺟﺪول ‪ 2‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ و ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﻋـﺎﻣﻠﻲ‬ ‫‪1. Numerical Methods‬‬ ‫‪2. algorithm‬‬ ‫‪3. Iterative Methods‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري دادهﻫﺎ ‪97 /‬‬

‫ﻛﻴﻮ آن‪ ،‬در ﺟﺪول ‪ ،3‬اراﺋﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﻨـﺪه ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺎ وارد ﻛـﺮدن‬ ‫دادهﻫﺎي ﺟﺪول ‪ ،2‬ﻣﻄﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ را ﺗﻤﺮﻳﻦ و ﺑﺎ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻪ ﺳﺘﻮن ﻧﺨﺴﺖ ﺷﻜﻞ زﻳﺮ‪ ،‬ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﺳﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﻓﺮﺿﻲ ‪B ،A‬‬

‫و ‪ C‬را ﻧﺸﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ*‪ .‬ﺳـﺘﻮنﻫـﺎي ‪ fac1_1‬و ‪ fac2_1‬ﻫﻤـﺎن ﺳـﺘﻮنﻫـﺎي‬ ‫اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ »ﭘﺲ« از اﺟﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ و ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ ﻛﻠﻴـﻚ‬ ‫ﺑﺮ روي ﺗﺐ ‪ Scores‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ داده اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻴـﺎزي ﺑـﻪ‬ ‫وارد ﻛﺮدن اﻃﻼﻋﺎت اﻳﻦ دو ﺳﺘﻮن ﺑﻪ راﻳﺎﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫* در اﻳﻨﺠـﺎ از روش ﻧﺎﻣﮕـﺬاري ﻛـﻪ در زﻳـﺮﺑﺨﺶ ﻗﺒـﻞ ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد ﺷـﺪ‪ ،‬اﺳـﺘﻔﺎده ﻧﺸـﺪه اﺳـﺖ ﺗـﺎ ﻧــﺎم‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﭼﻴﺰي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ اول اراﺋﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ / 98‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﺣﺎﺻﻞ اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﺗـﺐ ‪ ،Descriptives‬دو ﺟـﺪول زﻳـﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺟﺪول ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ آﻣﺎرﻫﺎي ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﻫـﺮ‬ ‫ﻳﻚ از ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ 0/2143 ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ‪ 14‬اﻣﺘﻴـﺎزي‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ‪ A‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ )ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ‬ ‫ﺳﺘﻮن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه از ﺟﺪول ‪ 2‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ(‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﺪول‬ ‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ‪ 14‬ﻛﺎرت را ﻣﺮﺗﺐ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪Descriptive Statistics‬‬ ‫‪Std.‬‬ ‫‪Deviation‬‬ ‫‪1.76193‬‬ ‫‪1.70970‬‬ ‫‪1.70970‬‬

‫‪Analysis‬‬ ‫‪N‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪14‬‬

‫‪Mean‬‬ ‫‪.2143‬‬ ‫‪.0000‬‬ ‫‪.0000‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬

‫ﺟــــﺪول ‪ Correlation Matrix‬ﻫﻤﺒﺴــــﺘﮕﻲ ﭘﻴﺮﺳــــﻮن دوﺑــــﻪدوي‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﻄﺢ ﻣﻌﻨﻲداري آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜـﺎل‪،‬‬ ‫ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ‪ A‬ﺑﺎ ‪ B‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 0/715‬اﺳﺖ ﻛـﻪ در ﺳـﻄﺢ ‪ 0/5‬ﺑـﻪ‬ ‫دﻟﻴﻞ ‪ sig=0/002‬ﻣﻌﻨﻲدار اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪Correlation Matrix‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪-.051‬‬ ‫‪.184‬‬ ‫‪1.000‬‬ ‫‪.431‬‬ ‫‪.264‬‬

‫‪B‬‬ ‫‪.715‬‬ ‫‪1.000‬‬ ‫‪.184‬‬ ‫‪.002‬‬ ‫‪.264‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪1.000‬‬ ‫‪.715‬‬ ‫‪-.051‬‬ ‫‪.002‬‬ ‫‪.431‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬

‫‪Correlation‬‬

‫)‪Sig. (1-tailed‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري دادهﻫﺎ ‪99 /‬‬

‫ﺑﺎرﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه در ﺟﺪول زﻳﺮ ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ از روش ﻣﻮﻟﻔﻪﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﺑﺮاي اﺳـﺘﺨﺮاج ﻋﺎﻣـﻞﻫـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬از‬ ‫اﺻﻄﻼح ‪ component‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﻋﺎﻣﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬در اﺑﺘـﺪاي ﺧﺮوﺟـﻲ‪،‬‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﻋﺎﻣﻞﻫﺎي اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه ﮔﺰارش ﺷﺪه و ﺳﭙﺲ در ﺟﺪوﻟﻲ‪ ،‬ﺑﺎرﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ‬ ‫ﭘﺲ از ﭼﺮﺧﺶ اراﺋﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در زﻳﺮ اﻳﻦ ﺟﺪول ﻧﻴﺰ ﺑﻪ روش اﺳﺘﺨﺮاج ﻋﺎﻣﻞﻫـﺎ‪،‬‬ ‫روش ﭼﺮﺧﺶ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ و ﺗﻌﺪاد ﺗﻜﺮارﻫﺎي اﻟﮕﻮرﻳﺘﻢ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪Component Matrix a‬‬ ‫‪2 components extracted.‬‬

‫‪a‬‬

‫‪Rotated Component Matrix a‬‬

‫‪Component‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪.933‬‬ ‫‪-.118‬‬ ‫‪.917‬‬ ‫‪.194‬‬ ‫‪.032‬‬ ‫‪.994‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬

‫‪Extraction Method: Principal Component Analysis.‬‬ ‫‪Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization.‬‬ ‫‪Rotation converged in 3 iterations.‬‬

‫‪a‬‬

‫ﻣﻘﺪار وﻳﮋه ﻫﺮ ﻋﺎﻣﻞ )ﺳﺘﻮن ‪ (Total‬و ﺳﻬﻤﻲ از وارﻳﺎﻧﺲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳـﻂ ﻫـﺮ‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد )ﺳﺘﻮن ‪ (% of Variance‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺟﻤﻊ ﺗﺮاﻛﻤـﻲ آﻧﻬـﺎ‬ ‫)ﺳﺘﻮن ‪ (Cumulative %‬در ﺟﺪول ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻌﺪ ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ 1/71‬و ‪ 1/04‬ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ﻗﺒﻞ ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ ﺷـﺪ‪،‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺟﺪول ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ‪ .‬وارﻳﺎﻧﺲ ﻛﻞ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺗﻮﺳـﻂ دو ﻋﺎﻣـﻞ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 91/737‬درﺻﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ در زﻳﺮ اﻳﻦ ﺟـﺪول ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ روش‬ ‫اﺳﺘﺨﺮاج ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ / 100‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬ ‫‪Total Variance Explained‬‬ ‫‪Component‬‬

‫‪Rotation Sums of Squared Loadings‬‬ ‫‪Total‬‬ ‫‪% of Variance Cumulative %‬‬ ‫‪1.713‬‬ ‫‪57.108‬‬ ‫‪57.108‬‬ ‫‪1.039‬‬ ‫‪34.629‬‬ ‫‪91.737‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪Extraction Method: Principal Component Analysis‬‬

‫ﻧﻤﻮداري ﻫﻢ ﻛﻪ ﺳﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺑﺎرﻫـﺎي ﻋـﺎﻣﻠﻲ آﻧﻬـﺎ در ﻳـﻚ‬ ‫دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺨﺘﺼﺎت دو ﺑﻌﺪي ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻜﻞ زﻳﺮ اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﻤـﺎن ﮔﻮﻧـﻪ ﻛـﻪ‬ ‫دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻘﺎط ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ‪ A‬و ‪ B‬ﻧﺰدﻳﻚ ﺑـﻪ ﻣﺤـﻮر ﻣﺨﺘﺼـﺎت‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ اول )ﻣﺤﻮر اﻓﻘﻲ( و ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ ﻣﺸـﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪه ‪ C‬ﻧﺰدﻳـﻚ ﺑـﻪ ﻣﺤـﻮر‬ ‫ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻋﺎﻣﻞ دوم )ﻣﺤﻮر ﻋﻤﻮدي( ﻗﺮار دارد‪.‬‬ ‫‪Component Plot in Rotated Space‬‬ ‫‪1.0‬‬

‫‪.5‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪0.0‬‬

‫‪a‬‬

‫‪-1.0‬‬ ‫‪1.0‬‬

‫‪.5‬‬

‫‪0.0‬‬

‫‪-.5‬‬

‫‪Component 2‬‬

‫‪-.5‬‬

‫‪-1.0‬‬

‫‪Component 1‬‬

‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﺎﺷﺪ در ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴـﻮ ﺑـﺮ اﺳـﺎس‬ ‫اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ‪ ،‬آراﻳﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻲﺗﻮان‬ ‫ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺰﻳﻨﻪ ‪ Rank Cases‬از ﻣﻨـﻮي ‪ Transform‬ﻣﻄـﺎﺑﻖ ﺷـﻜﻞ زﻳـﺮ‪ ،‬از‬ ‫‪ SPSS‬ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ رﺗﺒﻪ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري دادهﻫﺎ ‪101 /‬‬

‫اﻧﺘﺨﺎب اﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺎز ﺷﺪن ﭘﻨﺠﺮه ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻌـﺪ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﺮاي‬ ‫ﺷﺮوع ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻜﻲ از ﺳﺘﻮنﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ را از ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺳﻤﺖ‬ ‫ﭼﭗ اﻧﺘﺨﺎب و ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ )‪ Variable(s‬ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛـﺮد‪ .‬در ﺷـﻜﻞ زﻳـﺮ‪ ،‬ﺳـﺘﻮن‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻋﺎﻣﻞ دوم )‪ (fac2_1‬اﻧﺘﺨﺎب ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ در ﻗﺴﻤﺖ ‪ ،Assign Rank 1 to‬ﮔﺰﻳﻨﻪ ‪ Smallest value‬اﻧﺘﺨـﺎب ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ رﺗﺒﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎز ﻋﺎﻣﻠﻲ داده ﻣﻲﺷﻮد؛ ﻳﻌﻨﻲ رﺗﺒـﻪدﻫـﻲ از‬ ‫ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎز ﺑﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎز ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫‪ / 102‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﺗﻨﻈﻴﻤﺎت ﺑﺎ ﻛﻠﻴﻚ ﺑﺮ روي ‪ OK‬ﺳﺘﻮﻧﻲ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷـﻜﻞ ﺻـﻔﺤﻪ‬ ‫ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم ‪ rfac2_1‬ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎ در ‪ Data Editor‬اﺿﺎﻓﻪ ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﺣﺎوي رﺗﺒﻪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻋﺎﻣﻞ دوم اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ در اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺜﺎل‪ 14 ،‬ﻋﺒﺎرت )ﻛﺎرت( وﺟﻮد دارد‪ ،‬رﺗﺒﻪﻫﺎ ﻧﻴﺰ از ‪ 1‬ﺗﺎ ‪ 14‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻜﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در اﻳﻦ رﺗﺒﻪﻫﺎ‪ ،‬وﺟﻮد ﻫﻤﺮﺗﺒﮕﻲ ﺑﺮاي ﻋﺒﺎرتﻫـﺎي ‪ 2‬و ‪3‬‬ ‫اﺳﺖ زﻳﺮا ﻫﺮ دو‪ ،‬رﺗﺒﻪ ‪ 12‬را درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻜﻲ رﺗﺒﻪ ‪12‬‬ ‫و دﻳﮕــﺮي رﺗﺒــﻪ ‪ 13‬را درﻳﺎﻓــﺖ ﻣــﻲﻛــﺮد‪ .‬اﻳــﻦ ﻫﻤﺮﺗﺒﮕــﻲ ﻧﺎﺷــﻲ از ﺑﺮاﺑــﺮي‬ ‫اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ اﻳﻦ دو ﻋﺒـﺎرت اﺳـﺖ )‪ .(1/44‬ﭼﻨـﻴﻦ ﺣـﺎﻟﺘﻲ ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ رخ‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻛﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﻛﻪ ﺗﻨﻬـﺎ داراي ‪3‬‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﻓﺮﺿﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ راﻫﻜﺎر ﺑﺮاي ﺣﻞ اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ‪ ،‬اﻧﺘﺴﺎب رﺗﺒـﻪ‪،‬‬ ‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﺒﺎرات ﻣﺠﺎور اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ از ﻣﻴﺎن ﻋﺒﺎرتﻫﺎي ‪ 2‬و ‪ ،3‬رﺗﺒـﻪ ‪ 12‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرﺗﻲ داده ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﺤﺘﻮاﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﺎ رﺗﺒﻪ ‪ 11‬ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ اﺳـﺖ‬ ‫)ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺒﺎرت ﻫﻔﺘﻢ( و رﺗﺒﻪ ‪ 13‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ داده ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﺤﺘﻮاﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري دادهﻫﺎ ‪103 /‬‬

‫ﻋﺒﺎرت ﺑﺎ رﺗﺒﻪ ‪ 14‬ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ اﺳﺖ )ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺒﺎرت اول(‪.‬‬

‫ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ روﺷﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ در اﻳﻨﺠـﺎ ﺑﻴـﺎن‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ‪ SPSS‬در اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺎرﺑﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ و اﻳـﻦ‬ ‫ﺑﺎ آﻧﭽﻪ در ﺑﺨﺶ اول ﺷﺮح داده ﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ وزﻧﻲ ﺑـﺎ روش وزندﻫـﻲ‬ ‫اﺳﭙﻴﺮﻣﻦ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت دارد‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛـﻪ ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮ ﻣﺎﻳـﻞ ﺑﺎﺷـﺪ از اﻳـﻦ روش‬ ‫وزندﻫﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت را ﺑﺎ ﻛﭙﻲ ﺑﺎرﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ‬ ‫از ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ داده ﺟﺪﻳﺪ و اﺟﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت از ﻃﺮﻳـﻖ ﮔﺰﻳﻨـﻪ‬ ‫‪ Compute‬در ﻣﻨﻮي ‪ Transform‬دﻧﺒﺎل ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟـﻮد اﻳـﻦ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﻧﺸـﺎن‬ ‫داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﺎﻓﺘﻦ آراﻳﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس روش رﮔﺮﺳﻴﻮﻧﻲ‪ ،‬اﻏﻠﺐ ﻣﺸﺎﺑﻪ‬ ‫آراﻳﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺣﺎﺻﻞ از روش وزندﻫﻲ اﺳﭙﻴﺮﻣﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ / 104‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﻣﺮوري ﺑﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ‬

‫ﻫﺪف از اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﻲ ﭼﻨـﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ روش ﻛﻴـﻮ اﺟـﺮا‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻲ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻃﺮاﺣﻲ و اﺟﺮا‬ ‫ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ آﺷـﻨﺎ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻨـﻲ‬ ‫اﺳﺖ اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﺎ ﻫﺪف آﮔﺎﻫﻲ از روﻧﺪ اﺟﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴـﻮ و ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ آن اراﺋﻪ ﺷﺪه و آﮔﺎﻫﻲ از ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺶ از اراﺋﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‪ ،‬ﻣﺮوري ﺑﺮ ﻧﻘﺎط ﻗﻮت و ﺿﻌﻒ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪1‬ـ ﻧﻘﺎط ﻗﻮت و ﺿﻌﻒ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬ ‫اﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﺑﺤﺚ از ﻣﻨﻄﻖ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‪ ،‬ﺷﻴﻮه اﺟﺮا و ﺗﺤﻠﻴـﻞ دادهﻫـﺎي‬ ‫آن ﭘﺎﻳﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﻜﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﻳـﻦ روش‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد و از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻠﻴﺖﻫﺎ و زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻛﺎرﺑﺮدي آن ﻧﻤﺎﻳﺎن‬ ‫ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ / 106‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ ﻧﺨﺴﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ ،‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴـﻮ ﺑـﺎ ﻫـﺪف‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ و ﻛﺸﻒ اﺣﺴﺎﺳﺎت‪ ،‬ﻋﻘﺎﻳﺪ و ﻧﮕﺮشﻫﺎي ﻳـﻚ ﻓـﺮد ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﻳـﻚ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع اﺑﺪاع ﺷﺪ ﻛﻪ از دو ﻧﻘﻄﻪ ﻗﻮت ﺳﻮد ﻣﻲﺑﺮد‪:‬‬ ‫‪ ‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ )ﻋﺒﺎرات( از ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ ﺑـﺮ‬ ‫اﺳـــﺎس اﺣﺴﺎﺳـــﺎت‪ ،‬ﻋﻘﺎﻳـــﺪ و ﻧﮕـــﺮشﻫـــﺎي »ﺟـــﺎري« در ﻣﻴـــﺎن‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﮔﺮدآوري ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻧﻪ ﺗﻨﻬـﺎ‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ ﺣﻘﺎﻳﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ادﺑﻴـﺎت ﻣﻮﺿـﻮع ﻣﻄـﺮح ﺑﺎﺷـﻨﺪ‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻠﻘﻲﻫﺎ و ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ اﻓﺮاد ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛـﻪ ﻛـﺎﻣﻼً‬ ‫ﺧﻮد ـ ﻣﺮﺟﻊ‪ 1‬ﺑﻮده و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﻴﭻ ﻣﻘﺒﻮﻟﻴﺖ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎ ﻓﺎرغ از ﭼﻬﺎرﭼﻮبﻫﺎي ﻧﻈـﺮي ﺻـﻮرت‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻣﻲﺗﻮان ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎﻳﻲ را ﻛﺸﻒ ﻛﺮد ﻛـﻪ ﺗـﺎﻛﻨﻮن آﺷـﻜﺎر ﻧﺸـﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ اﻗﺪام ﻣﻲﻛﻨـﺪ و‬ ‫ﻧﻘﺸــﻲ ﻓﻌــﺎل در ﺳــﻨﺠﺶ دارد‪ .‬ﺑــﻪ ﻋﺒــﺎرت دﻳﮕــﺮ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴــﺖ ﻣﻘﺎﻳﺴــﻪاي‬ ‫ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي و ﻓﺎرغ ﺑﻮدن از ﭼﻬـﺎرﭼﻮب ﻧﻈـﺮي ﻣﻮﺟـﺐ ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ اﺑﺰار ﺳﻨﺠﺶ درﮔﻴـﺮ ﺷـﻮﻧﺪ و ﺧـﻮد ذﻫﻨﻴـﺖ‬ ‫ﺧﻮد را اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻛﻨﻨﺪ ﻧﻪ اﺑﺰار ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲﺷﺪه ﺑﻪ دﺳﺖ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ‪.‬‬ ‫از اﻳﻦ رو‪ ،‬ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﺑﻪﻛـﺎرﮔﻴﺮي روش ﻛﻴـﻮ را ذﻫﻨﻴـﺖﻫـﺎي‬ ‫ﻓﻌﺎل ﻳﺎ ﻛﻨﺸـﮕﺮ‪ 2‬ﻣـﻲﻧﺎﻣﻨـﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا ﺑـﺎ ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﻋـﺎﻣﻠﻲ اﻛﺘﺸـﺎﻓﻲ و ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬

‫‪1. self-referent‬‬ ‫‪2. Operant Subjectivities‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻣﺮوري ﺑﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ‪107 /‬‬

‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻧﻜﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺎ روﻳﻜﺮد‬ ‫ﻣﻘﻴﺎسﺳﺎزي ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﻘﻴـﺎسﻫـﺎ‪،‬‬ ‫ﺿﺮوري اﺳﺖ ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎ از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ﻋﺒﺎراﺗﻲ را ﺑﺮاي ﻫﺮ‬ ‫ﻳﻚ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ و ﻣﻘﻴﺎس را ﺳﺎﺧﺖ؛ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در روش ﻛﻴﻮ‪ ،‬ﻫـﻴﭻ ذﻫﻨﻴﺘـﻲ از‬ ‫ﭘﻴﺶ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ و ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺲ از ﮔﺮدآوري دادهﻫﺎ و اﺟﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋـﺎﻣﻠﻲ‬ ‫ﻛﻴﻮ ﺑﻪ ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎ دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ‪.‬‬ ‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ زﻳﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي آن ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ ‬وﻗﺖﮔﻴﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛـﻪ ﺗﻌـﺪاد ﻛـﺎرتﻫـﺎ زﻳـﺎد ﺑﺎﺷـﺪ ﻳـﺎ از‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﻮد ﺗﺤﺖ ﭼﻨـﺪ دﺳـﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ‪ ،‬ﻣﺮﺗـﺐﺳـﺎزي را‬ ‫ﺗﻜﺮار ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ دﻗﻴﻖ دﺳـﺘﻮراﻟﻌﻤﻞِ ﻣﺮﺗـﺐﺳـﺎزي ﺑـﻪ‬ ‫آﻣﻮزش ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ رو ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺎﻳﺪ زﻣـﺎﻧﻲ را ﻧﻴـﺰ ﺻـﺮف اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻮرد ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرتﻫﺎي ﻛﻴﻮ ﺷﺎﻣﻞ ﻋﺒﺎرت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑـﻪ ﺧﻮاﻧـﺪن ﻧﻴـﺎز‬ ‫دارﻧﺪ‪ ،‬اﺟﺮاي ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي در ﺑﻴﻦ اﻓﺮاد ﻛﻢﺳﻮاد ﻳﺎ ﺑﻲﺳـﻮاد اﻣﻜـﺎنﭘـﺬﻳﺮ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ*‪.‬‬ ‫‪ ‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﻌﺪاد و ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻓﺮاد‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞﻫﺎي )ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎي( اﺳـﺘﺨﺮاج‬ ‫ﺷﺪه در ﻳﻚ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ﻟﺰوﻣﺎً ﺷﺎﻣﻞ »ﺗﻤﺎم« ﻋﺎﻣﻞﻫـﺎي ﻣﻮﺟـﻮد ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻌﺪاد ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﻮد‪.‬‬

‫* در ﭼﻨﻴﻦ وﺿﻌﻴﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً از ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ / 108‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫‪2‬ـ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﻴﻮ‬ ‫ﻫﺪف اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻋﻤﻞ‪ ،‬از‬ ‫روش ﻛﻴﻮ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺧﻮاﻧﻨـﺪه را از ﺗﻨـﻮع ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ آﮔﺎه ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜـﻪ اﻃﻼﻋـﺎﺗﻲ را درﺑـﺎره اﻧﻌﻄـﺎف روش ﻛﻴـﻮ‪،‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﺎﻣـﻞﻫـﺎ در اﺧﺘﻴـﺎر او ﻗـﺮار ﻣـﻲدﻫـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﻛﺎﻣﻠﻲ از اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از آﻧﻬﺎ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳـﻦ‬ ‫ﻫﺪف ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫اوﻟﻴﻦ زﻳﺮﺑﺨﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ دو ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬دو ﻧﻜﺘﻪ ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟـﻪ در‬ ‫اﻳﻦ دو ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎزﺳﺎزي ﻣﺮﺗـﺐﺳـﺎزي ﺗﻌـﺪادي از اﻓـﺮاد‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻋﻤﻞ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دوم ﺣﻀﻮر ﻧﺪارﻧﺪ و دوم‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﻴﻖ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ درﻳﻜﻲ‪ ،‬آﻳﻨﺪه روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ و در دﻳﮕـﺮي‪ ،‬ﺑﺮداﺷـﺖﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ از‬ ‫روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت دﻳﮕـﺮي از‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻮع ﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا در ﻋﻠﻮم اﻧﺴـﺎﻧﻲ ﺑﺴـﻴﺎر اﺗﻔـﺎق ﻣـﻲاﻓﺘـﺪ ﻛـﻪ از روش ﻳـﺎ‬ ‫ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي در ﺑﻴﻦ ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از اﻳـﻦ‬ ‫رو ﺑﺎ روش ﻛﻴﻮ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي از اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫زﻳﺮﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي ﻣﻲﭘﺮدازد ﻛﻪ در آن‪ ،‬از دو ﻧﻤﻮﻧـﻪ ﻛﻴـﻮ ﺑـﺮاي‬ ‫ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻓﺮاد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد و ﺳﭙﺲ ارﺗﺒـﺎط ﺑﺎرﻫـﺎي ﻋـﺎﻣﻠﻲ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﺎﻣﻞﻫﺎي اﺳﺘﺨﺮاجﺷﺪه از ﻫﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻫﻤﺒﺴـﺘﮕﻲ ﺑﺮرﺳـﻲ ﻣـﻲﮔـﺮدد‪.‬‬ ‫ﻧﻜﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ دﻳﮕﺮ در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ﺷﻴﻮه اراﺋﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﻪ اﻓﺮاد اﺳﺖ ﻛـﻪ‬ ‫اﺳﻼﻳﺪ‪ ،‬ﻓﻴﻠﻢ و ﻧﻮار ﺻـﻮﺗﻲ را ﺷـﺎﻣﻞ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﺳـﻮم‪ ،‬ﺑـﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘـﻲ‬ ‫ﭼﻨﺪﻣﻠﻴﺘﻲ اﺧﺘﺼﺎص دارد ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻓـﺮاد آن داراي ﺳـﺎﺧﺘﺎر ﻃـﺮح آزﻣﺎﻳﺸـﻲ‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻣﺮوري ﺑﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ‪109 /‬‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺛﺎﻧﻮﻳﻪاي‪ 1‬ﺑﺮ روي آراﻳﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺣﺎﺻﻞ در ﭘﺎﻳـﺎن‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﻖ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬از ﺑﻌﺪ ﺷﻴﻮه ﮔﺮدآوري ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤـﺎن و‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﮔﺮدآوري دادهﻫﺎ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آﺧﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﻔﺴـﻴﺮ ﻳـﻚ‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻲﭘﺮدازد و ﺑﺮ اﻫﻤﻴﺖ ﻋﺒﺎرات ﻣﺨﺘﻠﻒ در اراﺋﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮي ﺻﺤﻴﺢ از ﻳﻚ‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ ﺗﺄﻛﻴﺪ دارد‪.‬‬

‫‪1‬ـ‪2‬ـ آﻳﻨﺪه روش ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‪ /‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺑﺮداﺷﺖ ﻫـﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن از‬ ‫روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬ ‫ﻫ‪‬ﺮد و ﺑﺮاون )‪ (2004‬ﮔﺰارﺷﻲ را از ﻳﻚ ﺗﺤﻘﻴﻖ درﺑﺎره آﻳﻨﺪه روشﺷﻨﺎﺳﻲ‬ ‫ﻛﻴﻮ اراﺋﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﺮاﺧـﻮاﻧﻲ از اﻋﻀـﺎي‬ ‫ﻳﻚ ﮔﺮوه ﺑﺤﺚ‪ 2‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴـﻮ ﮔـﺮدآوري ﺷـﺪ‪ .‬اﻋﻀـﺎي اﻳـﻦ‬ ‫ﮔــﺮوه ﺷــﺎﻣﻞ ﻣﺘﺨﺼﺼــﺎن و ﺻــﺎﺣﺐﻧﻈــﺮان اﻳــﻦ روشﺷﻨﺎﺳــﻲ و ﻫﻤﭽﻨــﻴﻦ‬ ‫داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن و اﻓﺮادي ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ از اﻳﻦ روش در ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺧﻮد اﺳـﺘﻔﺎده‬ ‫ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 40‬ﻋﺒﺎرت ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧـﻪ ﻛﻴـﻮ اﻧﺘﺨـﺎب ﺷـﺪ ﺗـﺎ‬ ‫ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﺑﺮ روي آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻮزﻳﻊ اﺟﺒﺎري زﻳﺮ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪:‬‬ ‫)‪-4(3) -3(4) -2(5) -1(5) 0(6) +1(5) +2(5) +3(4) +4(3‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ و دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﺑﺮ روي ﺳﺎﻳﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه‬ ‫ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪان ﺑﺎ درﻳﺎﻓﺖ و ﭼﺎپ آن‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺐﺳـﺎزي‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺮﺗﺐﺳـﺎزي‪ ،‬اﻣﺘﻴﺎزﻫـﺎﻳﻲ را‬

‫‪1. Second-order Analysis‬‬ ‫‪2. Discussion Group‬‬

‫‪ / 110‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرات داده ﺑﻮدﻧﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﺴﺖ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ )ايﻣﻴﻞ(‪ ،‬ﻧﻤﺎﺑﺮ ﻳـﺎ ﭘﺴـﺖ‬ ‫ارﺳﺎل ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ 42 ،‬ﻧﻔﺮ ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﺧﻮد را ارﺳﺎل ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨـﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﺮاي درك دﻗﻴﻖ ﻧﮕﺮش ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬آﻧـﺎن ﻗـﺎدر ﺑﻮدﻧـﺪ ﻧﻜـﺎﺗﻲ را‬ ‫درﺑﺎره دﻻﻳﻞ ﻧﺤﻮه ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﺧﻮد ﺑﻨﻮﻳﺴﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞﮔﺮ ﺑـﺎ ﻛﻤﺘـﺮﻳﻦ اﺑﻬـﺎم‪،‬‬ ‫ذﻫﻨﻴﺖ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را درﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻌﺪاد‬ ‫ﺳﺎلﻫﺎي آﺷﻨﺎﻳﻲ و اﺳﺘﻔﺎده از روش ﻛﻴﻮ ﻧﻴﺰ از ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن درﻳﺎﻓﺖ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮ اﺳﺎس دادهﻫﺎي ﮔﺮدآوري ﺷﺪه‪ 4 ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻳﺪ*‪:‬‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ ‪ :A‬از ﺳﻮي ‪ 4‬ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪه اﻳﺠـﺎد ﺷـﺪ ﻛـﻪ ﻫﻤﮕـﻲ از ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ‬ ‫ﺷﺎﮔﺮدان اﺳﺘﻴﻮن ﺑﺮاون ﺑﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣـﻲرﻓﺘﻨـﺪ و ﻛـﺎﻣﻼً ﺑـﻪ روشﺷﻨﺎﺳـﻲ ﻛﻴـﻮ‬ ‫اراﺋﻪﺷﺪه از ﺳﻮي وﻳﻠﻴﺎم اﺳﺘﻴﻔﻨﺴﻮن ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺧﻮاﻫـﺎن ﺣﻔـﻆ و‬ ‫اﺳﺘﻤﺮار ﻫﻤﺎن ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﻨﺘﻲ ﻛﻴﻮ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﻤﺎﻳﻠﻲ ﺑﻪ ﺗﻠﻔﻴـﻖ آن ﺑـﺎ روﻳﻜﺮدﻫـﺎي‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ اﮔـﺮ اﺻـﺎﻟﺖ روشﺷﻨﺎﺳـﻲ ﻛﻴـﻮ‬ ‫ﺣﻔﻆ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻘﺎي آن در آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺰ ﺗﻀـﻤﻴﻦ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ‪ .‬ﻧﮕﺮاﻧـﻲ آﻧـﺎن از آن‬ ‫ﺟﻬﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﻧﺴﻞ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻨﺘﻲ ﻛﻴﻮ را در آﻳﻨـﺪه‬ ‫اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد‪.‬‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ ‪ :B‬ﺷﺎﻣﻞ ‪ 5‬ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﻗﺒﻞ‪ ،‬از ﺣﺎﻣﻴﺎن ﻧﻈﺮﻳﻪ‬ ‫ﺳﻨﺘﻲ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ اﺳﺘﻴﻔﻨﺴﻮن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﻗﺎﺑﻠﻴﺖﻫﺎي اﻳـﻦ روش ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ ﺣﻮزهﻫﺎ ﺗﻤﺎﻳﻞ داﺷﺘﻨﺪ و در واﻗﻊ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺑﻴﻦ ﻛﻴﻮ ﺳـﻨﺘﻲ و‬ ‫روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﺮ ﺿﺮورت اﺳـﺘﻔﺎده از روش ﻛﻴـﻮ در‬ ‫ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻤﻠﻲ ﻣﺘﻨﻮع ﺗﺎﻛﻴﺪ داﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ وﺳـﻴﻠﻪ ﺷـﻬﺮت آن در دﻧﻴـﺎي‬

‫* اﻳــﻦ ﻋﺎﻣــﻞﻫــﺎ ﺑــﻪ ﺗﺮﺗﻴــﺐ ‪،Orthodoxy Applied and Promoted ،Orthodoxy Upheld‬‬ ‫‪ Orthodoxy Reinforced‬و ‪ Beyond Orthodoxy‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻣﺮوري ﺑﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ‪111 /‬‬

‫داﻧﺶ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺟـﺬب ﻣﺤﻘﻘـﺎن ﺟﺪﻳـﺪ را ﺑـﺮاي ﺑـﻪﻛـﺎرﮔﻴﺮي‬ ‫ﺧﻼﻗﺎﻧﻪ اﻳﻦ روشﺷﻨﺎﺳﻲ در آﻳﻨﺪه ﺣﺘﻤﻲ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ ‪ :C‬داراي ‪ 3‬ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﻜﻲ ﺑﺎ ﺳﺎﺑﻘﻪ در ﻛﻴـﻮ و دو ﻧﻔـﺮ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻛﻢﺳﺎﺑﻘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ داراي ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ‪ 0/47‬ﺑﺎ ﻋﺎﻣﻞ ﻗﺒـﻞ ﺑـﻮد‪ ،‬از‬ ‫اﻳﻦ رو ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن آن ﻧﻴﺰ از ﺣﺎﻣﻴﺎن ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﻨﺘﻲ ﻛﻴﻮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﻬﻴﻪ‪ ،‬ﻏﻨﺎ ﺑﺨﺸﻴﺪن و اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده در ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‬ ‫ﺗﺎﻛﻴﺪ داﺷﺘﻨﺪ )ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻴﺮاث اﺳﺘﻴﻔﻨﺴﻮن را ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ(‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗـﺪوﻳﻦ‬ ‫ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺰاري ﻫﻤﺎﻳﺶﻫﺎي ﻋﻠﻤـﻲ و آﻣـﻮزش ﻧﺴـﻞ ﺟﺪﻳـﺪي از‬ ‫ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﻛﻴﻮ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ آﻧﺎن ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ ‪ :D‬ﺷﺎﻣﻞ ‪ 2‬ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎ ﺳﺎﺑﻘﻪ و ‪ 4‬ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪه ﻛـﻢﺳـﺎﺑﻘﻪ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬آﻧﺎن ﺑﺮ ارزش ﻋﻤﻠﻲ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ در ﺣـﻞ ﻣﺴـﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺗﺎﻛﻴـﺪ‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ و ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻮدﻧﺪ از ﻗﻠﻤﺮو روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻨﺘﻲ ﻛﻴﻮ ﻳﻌﻨﻲ ﺣﻮزهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از‬ ‫ﺳﻮي اﺳﺘﻴﻔﻨﺴﻮن و ﺷﺎﮔﺮدان ﻧﺨﺴﺖ او ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺮاﺗﺮ روﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﻖ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ از ﺳﻮي ﺑﺮاون )‪ (1993‬درﺑﺎره ﺑﺮداﺷـﺖﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ از‬ ‫روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ اﺟﺮا ﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﺎﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﺎ ‪ 20‬ﻋﺒﺎرت ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﻳﻚ ﻃﺮح آزﻣﺎﻳﺸﻲ ‪ 2×2‬ﺑﻪ ﺷﻜﻞ زﻳﺮ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﺮد‪:‬‬ ‫ﺟﺪول ‪ :1‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ درﺑﺎره ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ روش ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬ ‫اﺑﻌﺎد‬ ‫دﻳﺪﮔﺎه‬ ‫ﺑﺮت‬ ‫اﺳﺘﻴﻔﻨﺴﻮن‬

‫ﻓﻨﻲ‬

‫ﻓﻠﺴﻔﻲ‬

‫‪ 5‬ﻋﺒﺎرت‬ ‫‪ 5‬ﻋﺒﺎرت‬

‫‪ 5‬ﻋﺒﺎرت‬ ‫‪ 5‬ﻋﺒﺎرت‬

‫‪ / 112‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ 5 ،‬ﻋﺒﺎرت در اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑـﺎ ﻣﺴـﺎﺋﻞ ﻓﻨـﻲ از دﻳـﺪﮔﺎه‬ ‫ﺑﺮت )روش ﺗﺤﻠﻴـﻞ‪ ،‬ﺷـﻴﻮه ﮔـﺮدآوري دادهﻫـﺎ و ﻏﻴـﺮه( ارﺗﺒـﺎط داﺷـﺖ و ‪5‬‬ ‫ﻋﺒﺎرت ﺑﺎ اﺑﻌﺎد ﻓﻠﺴﻔﻲ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﺘﻴﻔﻨﺴﻮن ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﻜﺘﻪ ﺟﺎﻟﺐ در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬ﺷﺒﻴﻪﺳﺎزي ﻣﺮﺗـﺐﺳـﺎزيﻫـﺎي ﻋﺒـﺎرات ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﺑﺮت‪ ،‬اﺳﺘﻴﻔﻨﺴﻮن و ﻛﺮﻟﻴﻨﺠﺮ* ﻛﻪ در زﻣﺎن اﺟـﺮاي ﺗﺤﻘﻴـﻖ ﻓـﻮت‬ ‫ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ از آﻧﺎن ﺑﺮ اﺳـﺎس آﺛﺎرﺷـﺎن‬ ‫در دﺳﺘﺮس ﺑﻮد‪ .‬دو ﻣﺮﺗﺐ ﺳﺎزي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد داﺷﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ ﻧﮕـﺎه ﻣﺘـﻮن‬ ‫آﻣﺎري و دﻳﮕﺮي ﻧﮕﺎه ﻛﻮاﻧﺘﻮﻣﻲ را ﺑﻪ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪،‬‬ ‫ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﮔﺮدآوري ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻳـﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬ ‫ﻫﻤﻜﺎري داﺷﺘﻨﺪ ـ ﻓﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻣﺮﺗﻚ‪ ،‬ﻫـﺎﻓﻤﻦ و ﻛﻨـﺪال‪ 1‬ـ ﻧﻴـﺰ ﺷـﺒﻴﻪﺳـﺎزي ﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﺑﺮاون ﻛﻪ ﻣﺠﺮي اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑـﻮد ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﺗﻨﻬـﺎ‬ ‫ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي واﻗﻌﻲ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﮕـﺎه او ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺸـﺎﻫﺪهﮔـﺮ در ﻣﻴـﺎن‬ ‫ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺻﺮﻳﺢ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد‪ .‬در ﻧﻬﺎﻳـﺖ‪ ،‬اﻳـﻦ ده ﻣﺮﺗـﺐﺳـﺎزي ﺑـﻪ‬ ‫اﺳﺘﺨﺮاج ‪ 2‬ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪ ﻛﻪ در ﺟﺪول ‪ 2‬اراﺋﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ؛ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﺎﻟﻲ اﻳﻦ‬ ‫ﺟﺪول ﺑﺮ ﻣﻌﻨﻲدار ﻧﺒﻮدن ﺑﺎر ﻋﺎﻣﻠﻲ دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫* ﻛﺮﻟﻴﻨﺠﺮ از آن ﻧﻈﺮ اﻫﻤﻴﺖ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺧﺘﺼﺎص ﻓﺼﻠﻲ از ﻛﺘﺎب ﺧﻮد‪ ،‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴـﻮ را ﺑـﺮاي‬ ‫اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر وارد ﺣﻮزه ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪1. Foley, Mrtek, Hofman & Kendall‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻣﺮوري ﺑﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ‪113 /‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :2‬ﺑﺎرﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﮕﺮشﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫از روش ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬ ‫ﻓﻮﻟﻲ‬

‫ﻣﺮﺗﻚ‬

‫ﻛﻨﺪال‬

‫ﻫﺎﻓﻤﻦ‬

‫اﺳﺘﻴﻔﻨﺴﻮن‬

‫ﺑﺮت‬

‫ﻛﺮﻟﻴﻨﺠﺮ‬

‫‪0/82‬‬ ‫‪0/86‬‬

‫ﻣﺘﻮن آﻣﺎري‬

‫‪0/83 -0/9 0/93 0/72‬‬

‫ﺑﺮاون‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ ‪1‬‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ ‪2‬‬

‫ﻛﻮاﻧﺘﻮﻣﻲ‬

‫اﻓﺮاد‬

‫‪-0/87 -0/83 0/84‬‬ ‫‪0/89‬‬

‫ﻋﺎﻣﻞ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ دو ﻗﻄﺒﻲ‪ 1‬اﺳﺖ ﻛـﻪ در ﻳـﻚ ﺳـﻮي آن‪ ،‬دﻳـﺪﮔﺎه‬ ‫ﺑﺮت ﺑﺎ ﺑﺎرﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﺜﺒـﺖ و در ﺳـﻮي دﻳﮕـﺮ آن‪ ،‬دﻳـﺪﮔﺎه اﺳﺘﻴﻔﻨﺴـﻮن ﺑـﺎ‬ ‫ﺑﺎرﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﻨﻔﻲ ﺟﺎي دارد‪ .‬ﻋﺎﻣﻞ دوم ﻛﻪ در واﻗﻊ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از دﻳﺪﮔﺎه ﺑﺮت‬ ‫و اﺳﺘﻴﻔﻨﺴﻮن اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮﻟﻴﻨﺠـﺮ )و ﻣﺮﺗـﻚ ﻛـﻪ ﺑـﻪ او ﮔـﺮاﻳﺶ دارد( را از‬ ‫روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺮ ﻋﺎﻣﻞ اول ﻋﻤﻮد‬

‫‪2‬‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از اﻓﺮاد ﺗﺤﺖ ﻋﺎﻣﻞ اول‪ ،‬داراي ﺑﺎر ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﻌﻨﻲدار ﺑـﺮ‬ ‫روي ﻋﺎﻣﻞ دوم ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮ ﻋﻜﺲ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﺎﻣـﻞ دوم‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ روي ﻋﺎﻣﻞ اول ﺑﺎر ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﻌﻨﻲدار ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪2‬ـ‪2‬ـ ﺑﺮرﺳﻲ ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي رﺳﺎﻧﻪاي و ﺟﻬﺖﮔﻴﺮيﻫﺎي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‬ ‫ﮔﺮاسوﻳﻠﺮ‪ (1997) 3‬ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ را اﺟـﺮا ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ در آن‪ ،‬ﮔـﺮاﻳﺶﻫـﺎي‬ ‫رﺳﺎﻧﻪاي و ﺟﻬﺖﮔﻴﺮيﻫﺎي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ اﻓﺮاد ﺑﺎ روش ﻛﻴﻮ ﺳﻨﺠﻴﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد‬ ‫ﺗﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﺳﻨﺠﺶ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط اﻳﻦ دو ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ‪ 68‬داﻧﺸﺠﻮي ﻣﻘﻄﻊ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪1. bipolar‬‬ ‫‪2. orthogonal‬‬ ‫‪3. Grosswiler‬‬

‫‪ / 114‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﺒﺮي ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ ‪ 32‬ﺧﺒﺮ از ‪ 32‬ﻣﻨﺒﻊ ﺧﺒﺮي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭼﻬﺎر دﺳﺘﻪ ـ روزﻧﺎﻣـﻪ‪،‬‬ ‫ﻣﺠﻠﻪ‪ ،‬رادﻳﻮ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ـ ﺟﺎي ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ )از ﻫﺮ دﺳﺘﻪ‪ 8 ،‬ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺘﺨﺎب ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ(‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﺷﻜﻞ و ﻣﺤﺘﻮا‪ 1‬ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﭼﺎﭘﻲ‪ 2‬و اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺟﺪول ‪ 3‬اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺟﺪول ‪ :3‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺒﻊ ﺧﺒﺮ و ﺷﻜﻞ و ﻣﺤﺘﻮاي آن‬ ‫ﻧﻮع ﻣﻨﺒﻊ‬ ‫ﺷﻜﻞ و ﻣﺤﺘﻮا‬ ‫ﭼﺎﭘﻲ‬ ‫اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ‬

‫روزﻧﺎﻣﻪ‬

‫ﻣﺠﻠﻪ‬

‫رادﻳﻮ‬

‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‬

‫‪ 4‬ﺧﺒﺮ‬ ‫‪ 4‬ﺧﺒﺮ‬

‫‪ 4‬ﺧﺒﺮ‬ ‫‪ 4‬ﺧﺒﺮ‬

‫‪ 4‬ﺧﺒﺮ‬ ‫‪ 4‬ﺧﺒﺮ‬

‫‪ 4‬ﺧﺒﺮ‬ ‫‪ 4‬ﺧﺒﺮ‬

‫ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ در ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺧﺒﺮي‪ ،‬ﻧﺎم وال اﺳﺘﺮﻳﺖ ژورﻧﺎل‪ ،‬ﻧﻴﻮﻳـﻮرﻛﺮ‪،‬‬ ‫اﺧﺒﺎر رادﻳﻮ ﺑﻲﺑﻲﺳـﻲ و اﺧﺒـﺎر ﻋﺼـﺮﮔﺎﻫﻲ ﺳـﻲانان ﺑـﻪ ﭼﺸـﻢ ﻣـﻲﺧـﻮرد‪.‬‬ ‫ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﺑﺮ روي ﻳﻚ ﻃﻴﻒ ‪ 11‬درﺟﻪاي ﺑﺎ ﺗﻮزﻳﻊ اﺟﺒﺎري ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎي اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﺎرت‪ ،‬ﺻﻔﺤﺎت ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺠﻼت ﻳﺎ روزﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎ در‬ ‫ﻗﺎﻟﺐ اﺳﻼﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﺧﺒﺮﻫﺎي رادﻳـﻮﻳﻲ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻧﻮار ﺿﺒﻂﺷﺪهاي از ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رادﻳﻮﻳﻲ و ﺑﺮاي ﺧﺒﺮﻫﺎي ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻧـﻮار‬ ‫ﺿﺒﻂﺷﺪه وﻳﺪﺋﻮﻳﻲ ﺑﺮاي ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﭘﺨﺶ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺟﻬﺖﮔﻴﺮيﻫﺎي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‪ ،‬از ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴـﻮ ﺑﺎﺳـﺎﺧﺘﺎر ﺷـﺎﻣﻞ ‪48‬‬ ‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛـﻪ در ﭼﻬـﺎر ﮔـﺮوه ﺟـﺎي ﻣـﻲﮔﻴﺮﻧـﺪ‪ :‬ﺳﻴﺎﺳـﻲ و‬

‫‪1. Form & Content‬‬ ‫‪2. typographic‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻣﺮوري ﺑﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ‪115 /‬‬

‫اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬دﻳﻨﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻢ و ﻓﻨﺎوري و ﺳﺮاﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﻪ و ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻋﺎﻣـﻪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎر دﻳﮕﺮ از ﻳﻚ ﻃﻴﻒ ‪ 11‬درﺟﻪاي و ﺗﻮزﻳﻊ اﺟﺒﺎري ﺑﺮاي ﻣﺮﺗـﺐﺳـﺎزي اﻳـﻦ‬ ‫ﻋﺒﺎرات اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻴﺎن ﻋﺒﺎرات اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺎراﺗﻲ از ﻗﺒﻴـﻞ »ﻫـﺮ‬ ‫ﻋﻤﻠﻲ ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻠﻲ ﻣﻌﻜﻮس و ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺧﻮد دارد«‪» ،‬دورﺑﻴﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧـﺪ دروغ‬ ‫ﺑﮕﻮﻳﺪ«‪» ،‬اﻣﺮوزه‪ ،‬ﺑﭽﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺰرگ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ«‪» ،‬ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﻛﻬﻨـﻪﺗـﺮ از‬ ‫اﺧﺒﺎر دﻳﺮوز ﻧﻴﺴﺖ«‪» ،‬ﻳﻚ ﻛﺘﺎب ﺑﻬﺘﺮ از ﻧﺴﺨﻪ ﺳﻴﻨﻤﺎﻳﻲ آن اﺳﺖ« ﺑـﻪ ﭼﺸـﻢ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮرد‪.‬‬ ‫ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزيﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﺒﺮي‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﺳـﺘﺨﺮاج ‪ 5‬ﻋﺎﻣـﻞ‬ ‫ﺷﺪ* ﻛﻪ در ﻣﺠﻤﻮع‪ 58/9 ،‬درﺻﺪ از وارﻳﺎﻧﺲ ﻛﻞ را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨـﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﺗﻌﺪاد ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻋﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ‪ 14 ،8 ،18 ،7‬و‬ ‫‪ 10‬ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬دو ﻋﺎﻣﻞ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬از ﻣﻴﺎن ﭘﻨﺞ ﻋﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻞﻫﺎي ﻛـﺎﻣﻼً‬ ‫اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا آراﻳﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎن ﻣـﻲداد‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ رﺗﺒﻪﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﻻ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص دادهاﻧﺪ و ﭘﺲ از‬ ‫آن ﻣﺠﻠﻪﻫﺎ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺧﺒﺮي رادﻳﻮﻳﻲ و روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﻧﻴﺰ رﺗﺒﻪﻫﺎي ﻣﻨﻔﻲ را‬ ‫درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻋﺎﻣﻞ ﺳﻮم‪ ،‬ﺗﺎﺣﺪي ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭼﺎﭘﻲ را ﻧﺸـﺎن ﻣـﻲداد‪،‬‬ ‫ﺣﺎل آﻧﻜﻪ دو ﻋﺎﻣﻞ آﺧﺮ‪ ،‬ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪة ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﻫﺮ دو ﻧﻮع ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﭼﻬﺎر ﻋﺎﻣﻞ ﻧﻴﺰ از ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﻛﺎرتﻫﺎي ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﺟﻬـﺖﮔﻴـﺮيﻫـﺎي‬ ‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪ ﻛﻪ در ﻣﺠﻤﻮع ‪ 45/5‬درﺻﺪ از وارﻳﺎﻧﺲ ﻛﻞ را ﺗﺒﻴﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻜﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟـﻪ آن ﺑـﻮد ﻛـﻪ ‪ 28‬ﻋﺒـﺎرت از ﻋﺒـﺎرات اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژي‪،‬‬ ‫ﻋﺒﺎرت ﺗﻮاﻓﻘﻲ ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫* ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪،Watchful Reader ،Easy New Watcher ،Television Colorist‬‬ ‫‪ Feature Seeker‬و ‪ Entertainee‬ﻧﺎمﮔﺬاري ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ / 116‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﭘﺲ از ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ‪ 5‬ﻋﺎﻣﻞ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﺒﺮي و ‪ 4‬ﻋﺎﻣـﻞ اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژي‪،‬‬ ‫ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ارﺗﺒﺎط اﻳﻦ دو رﺳﻴﺪ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﻦ ﺑﺎرﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ اﻳـﻦ‬ ‫دو ﮔﺮوه ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ‪ 5×4‬ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑـﻴﻦ ﻋﺎﻣـﻞﻫـﺎي دو ﮔـﺮوه ﻗﺎﺑـﻞ‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻣﻴﺎن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ‪ 5‬ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺟﺪول ‪ 4‬ﻣﻌﻨﻲدار ﺷﺪ‪:‬‬ ‫ﺟﺪول ‪ :4‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﻦ ﭘﻨﺞ ﻋﺎﻣﻞ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﺒﺮي و ﭼﻬﺎر ﻋﺎﻣﻞ‬ ‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‬ ‫رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﺒﺮي‬

‫‪1‬‬

‫‪2‬‬

‫‪3‬‬

‫‪4‬‬

‫‪5‬‬

‫واﻗﻌﻴﺖﮔﺮا‬

‫‪0/244‬‬

‫‪0/159‬‬

‫‪0/201‬‬

‫‪0/038‬‬

‫‪0/012‬‬

‫دوﮔﺎﻧﻪﮔﺮا‬

‫‪0/191‬‬

‫‪0/214‬‬

‫‪0/071‬‬

‫‪0/167‬‬

‫‪0/052‬‬

‫ﻓﺮدﮔﺮا‬

‫‪0/251‬‬

‫‪0/425‬‬

‫‪0/227‬‬

‫‪0/240‬‬

‫‪0/471‬‬

‫ﻣﺘﻔﺎوت‬

‫‪0/066‬‬

‫‪0/005‬‬

‫‪0/044‬‬

‫‪0/001‬‬

‫‪0/067‬‬

‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‬

‫‪3‬ـ‪2‬ـ ﺷﻜﻞﻫﺎي واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ اﺗﺤﺎد اروﭘﺎ‬ ‫راﺑﻴﻦ‪ (2005) 1‬ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﭼﻨﺪ ﻣﻠﻴﺘﻲ را ﮔﺰارش ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑﺮداﺷـﺖﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺮدم ﻫﻔﺖ ﻛﺸﻮر اروﭘﺎﻳﻲ را از ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ در ﻗﺎﻟﺐ اروﭘﺎي در ﺣﺎل‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ .‬ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻳـﻦ ﺗﺤﻘﻴـﻖ از ﻛﺘـﺎبﻫـﺎ‪ ،‬ﻣﺠـﻼت‪،‬‬ ‫روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎ ﮔﺮدآوري ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺗﻌﺪادي از ﻋﺒـﺎرات‬ ‫از ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻣﺎرﮔﺎرت ﺗﺎﭼﺮ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ ﺳﺎﺑﻖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺷﻌﺎرﻫﺎي ﻳﻚ ﮔﺮوه‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ادﺑﻴﺎت ﻧﻈﺮي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﻠﻲﮔﺮاﻳﻲ ﻳﺎ ﺣﺘﻲ اﻋﻼﻣﻴﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻧﺘﺨﺎب‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪1. Robyn‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻣﺮوري ﺑﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ‪117 /‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺷﺎﻣﻞ ‪ 36‬ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺳﻪ ﮔـﺮوه دوازدهﺗـﺎﻳﻲ‬ ‫ﺟﺎي ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﻠﻲﮔﺮا‪ ،‬ﻛﺜﺮتﮔﺮا و ﻓﺮاﻣﻠﻲﮔﺮا‪ .‬در ﻣﻴﺎن ﻋﺒﺎرات اﻳـﻦ ﻧﻤﻮﻧـﻪ‬ ‫ﻛﻴﻮ‪ ،‬ﻋﺒﺎرات زﻳﺮ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪1‬ـ ﻣﻦ ﺧﻮدم را در وﻫﻠﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﻳﻚ اروﭘﺎﻳﻲ ﻣـﻲداﻧـﻢ و ﭘـﺲ از آن ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻠﻴﺘﻢ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﭘﻨﻴﺮ و ﻋﻄﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻮي‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦﻫﺎ در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﺑﺎ رﺷﺪ ﻧﺴﻞ ﺟﺪﻳﺪ اروﭘﺎﻳﻲﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﻣﻠﻲ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪4‬ـ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻪ ﻣﻠﺖﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﻨﺶﻫﺎي ﺧﺎص ﺧـﻮد ﺗﻘﺴـﻴﻢ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪5‬ـ ﻣﻦ از ﺧﺎرﺟﻴﺎن ﻣﻘﻴﻢ ﻛﺸﻮرم ﻣﺘﻨﻔﺮ ﻧﻴﺴﺘﻢ وﻟﻲ اﺣﺴﺎس ﻣـﻲﻛـﻨﻢ آﻧـﺎن‬ ‫ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ ﻣﺎ را آﻟﻮده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪﻣﻠﻴﺘﻲ ﺑﻮدن اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬ﻋﺒﺎرات ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪﻧﺪ ﺗـﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬ ‫ﻛﻴﻮ در ﻫﻔﺖ ﻛﺸﻮر ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﺑﺮﺧـﻲ از ﻋﺒـﺎرات‪،‬‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺒﺎرت دوم‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﻧﻴﺎز داﺷﺖ* ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺷﺮاﻳﻂ ﻫﺮ‬ ‫ﻛﺸﻮر‪ ،‬دﻗﻴﻘﺎً ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ را ﺑﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﻨﺘﻘـﻞ ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﺷـﺎﻳﺎن ذﻛـﺮ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي اﻳﻦ ﻋﺒﺎرات‪ ،‬از ﻧـﻮﻋﻲ ﺗﻮزﻳـﻊ اﺟﺒـﺎري ﺑـﻪ ﺷـﻜﻞ زﻳـﺮ‬ ‫ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﺮد‪:‬‬ ‫)‪-4(3) -3(3) -2(4) -1(5) 0(6) +1(5) +2(4) +3(3) +4(3‬‬

‫* ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻻزم ﺑﻮد ﭘﻨﻴﺮ و ﻋﻄﺮ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻓﺮاﻧﺴﻪ اﻫﻤﻴﺖ دارﻧﺪ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﺑﺎ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ داراي ﻫﻤﻴﻦ اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺮاي ﻣﺮدم آن ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ / 118‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي از ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻋﻤﻴﻖ‪ 1‬ﻧﻴـﺰ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ ﺗﺎ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ دﻗﻴﻖﺗﺮ ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮد‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻓﺮاد اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ 300 ،‬ﻣﺸـﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪه را از ﻫﻔـﺖ ﻛﺸـﻮر ﺷـﺎﻣﻞ‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن ﻓﺮاﻧﺴـﻮي آن ‪ 37‬ﻧﻔـﺮ ﺑـﻮد‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ داراي ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻃﺮح آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺮﻛﻴـﺐ ﺳـﻄﻮح‬ ‫آن ﺑﻪ ‪ 16‬ﺳـﻄﺢ ﻣـﻲرﺳـﻴﺪ‪ .‬ﻣﻘـﺮر ﺷـﺪه ﺑـﻮد ﺑـﺮاي ﻫـﺮ ﺳـﻄﺢ‪ ،‬ﺣـﺪاﻗﻞ دو‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳـﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧـﻪ اﻓـﺮاد در ﻫـﺮ ﻛﺸـﻮر‬ ‫ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﻪ ‪ 32‬ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎﻟﻎ ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻓﺮاد‬ ‫ﺟﻨﺲ‬

‫ﻣﺮد‪/‬زن‬

‫ﺳﻦ‬

‫ﺟﻮان‪/‬ﭘﻴﺮ‬

‫ﻃﺒﻘﻪ‬

‫ﻛﺎرﮔﺮ‪/‬ﻣﺘﻮﺳﻂ‬

‫ﻣﺤﻴﻂ‬

‫روﺳﺘﺎ‪/‬ﺷﻬﺮ‬

‫در ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزيﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن ﻫـﺮ ﻛﺸـﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧـﻪ‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪ و آراﻳﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ دﺳـﺖ آﻣـﺪ‪ .‬در ﮔـﺎم ﺑﻌـﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ دﻳﮕﺮي ﺑﺮ روي آراﻳﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺗﻤـﺎم ﻛﺸـﻮرﻫﺎ در ﻗﺎﻟـﺐ‬ ‫ﻳﻚ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻳﺎد ﺑﻴﺎورﻳﺪ ﻛـﻪ ﻫـﺮ آراﻳـﻪ ﻋـﺎﻣﻠﻲ ﻳـﻚ‬ ‫ﻣﺮﺗــﺐﺳــﺎزي ﻗﻠﻤــﺪاد ﻣــﻲﺷــﻮد ﻛــﻪ ﺑــﺮ اﺳــﺎس ﻣﺮﺗــﺐﺳــﺎزيﻫــﺎي ﺗﻤــﺎم‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﻳﺠﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ را ﺑـﺎر‬ ‫دﻳﮕﺮ روي آراﻳﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ اﺟﺮا ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪1. In-depth Interview‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻣﺮوري ﺑﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ‪119 /‬‬

‫در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬اﺟﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ ﺑﺮ آراﻳﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺗﻤﺎم ﻛﺸﻮرﻫﺎ‬ ‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻳﻚ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي از اﻳﻦ آراﻳﻪﻫﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ وﺟﻮه اﺷﺘﺮاك و اﻓﺘﺮاق‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪4‬ـ‪2‬ـ رﺿﺎﻳﺖ ﺷﻐﻠﻲ‬ ‫ﭼﻨﻴﺲ‪ 1‬و ﻫﻤﻜﺎران )‪ (2001‬ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ را درﺑﺎره ارزﻳﺎﺑﻲ رﺿﺎﻳﺖ ﺷـﻐﻠﻲ در‬ ‫ﺑﻴﻦ ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﻳﻚ ﻣﺮﻛﺰ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ و درﻣـﺎﻧﻲ اراﺋـﻪ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮان‪ ،‬در‬ ‫ﻗﺎﻟﺐ ﻧﺎﻣﻪاي ﻛﻪ اﻫﺪاف ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﻓﺮاﻳﻨـﺪ اﺟـﺮاي آن را ﺷـﺮح ﻣـﻲداد‪ ،‬از ‪48‬‬ ‫ﻛﺎرﻣﻨﺪ ﻏﻴﺮﭘﺰﺷﻚ اﻳﻦ ﻣﺮﻛﺰ ﺑﺮاي ﻣﺸﺎرﻛﺖ دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳـﺖ ‪41‬‬ ‫ﻧﻔﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ )‪ 24‬ﭘﺮﺳﺘﺎر‪ 9 ،‬دﺳـﺘﻴﺎر و ‪ 5‬ﻣﺘﺼـﺪي‬ ‫اﻣﻮر اداري(‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺷـﺎﻣﻞ ‪ 69‬ﻋﺒـﺎرت اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺷـﻜﻞ‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬از ﮔﺰارشﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﮔﺮدآوري ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﺗﻌﺪاد ‪ 5‬ﺗﺎ ‪ 10‬ﻧﻔﺮ در ﻫﺮ ﺟﻠﺴﻪ ﺣﻀﻮر ﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ درﺑﺎره ﻣﺸـﻜﻼت و‬ ‫ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﺧﻮد ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اداره اﻳﻦ ﺟﻠﺴﺎت ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻓﺮدي ﺑـﻮد ﻛـﻪ در‬ ‫آﻣﻮزش و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺗﺨﺼﺺ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي‪ ،‬در ﻗﺎﻟﺐ ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻮزﻳﻊ اﺟﺒﺎري‪ ،‬ﺑﺎ ﻃﻴﻔﻲ از ‪ +5‬ﺗـﺎ ‪ -5‬ﻣﻄـﺎﺑﻖ‬ ‫ﺷﻜﻞ ﻳﻚ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ دﻳﺪه ﻣﻲﺷـﻮد‪ ،‬در ﭘـﺎﻳﻴﻦ آن‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﻳﺎدآوري ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ »ﻋﺒﺎرات را ﺑـﺮ اﺳـﺎس اﺣﺴـﺎس ﻛﻨـﻮﻧﻲ‬ ‫ﺧﻮد ﻣﺮﺗﺐ ﻛﻨﺪ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬در ﺑﺎﻻي ﺷﻜﻞ ﻧﻴﺰ دو ﺳﻮي ﻃﻴﻒ و ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻴـﺎﻧﻲ‬ ‫آن ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻋـﻼوه‪ ،‬ﺑـﺎ ﺳـﻴﺎه ﻛـﺮدن ﺗﻌـﺪادي از ﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎ‪ ،‬ﺗﻌـﺪاد‬ ‫ﻛﺎرتﻫﺎي ﻣﺠﺎز ﺑﺮاي ﻫﺮ درﺟﻪ از ﻃﻴـﻒ ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨـﻲ اﺳـﺖ‬

‫‪1. Chennis‬‬

‫‪ / 120‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﺑﺮ روي ﻧﻤﻮدار ﻛﻴﻮ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﺮﻓـﺖ و ﭘـﺲ از ﭘﺎﻳـﺎن آن‪ ،‬ﻫـﺮ‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﺧﻮد را ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﻤﺎره ﻋﺒﺎرات ﺑﺮ روي ﺑﺮﮔـﻪاي‬ ‫)ﺷﻜﻞ ‪ (1‬ﺛﺒـﺖ ﻣـﻲﻛـﺮد‪ .‬ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮان از روي اﻃﻼﻋـﺎت‬ ‫ﺛﺒﺖﺷﺪه ﺑﺮ روي اﻳﻦ ﺑﺮﮔﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ دادهﻫﺎ را وارد راﻳﺎﻧﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‬ ‫و ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﺿﺎﻓﻪاي ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻜﻞ ‪ :1‬ﺑﺮﮔﻪ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮاي ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي‬

‫‪5‬ـ‪2‬ـ ﻣﺠﺎزات ﺑﺰﻫﻜﺎران ﺟﻮان‬ ‫واﺗﺲ و اﺳﺘﻴﻨﺮ )‪ (2005‬ﺑﺮاي ﺷﺮح ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺨﺶﻫـﺎﻳﻲ‬ ‫از ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ را اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﻳﻚ داﻧﺸﺠﻮي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ در داﻧﺸـﮕﺎه‬ ‫ﻧﻮرثاَﻣﺘﻮن‪ 1‬درﺑﺎره ﺑﺰﻫﻜﺎران ﺟﻮان و ﻣﺠﺎزات آﻧـﺎن ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﺪول ‪ ،5‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ‪ 25‬ﻋﺒﺎرت ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ را ﻫﻤـﺮاه ﺑـﺎ آراﻳـﻪﻫـﺎي‬

‫‪1. University College Northampton‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻣﺮوري ﺑﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ‪121 /‬‬

‫ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪ 5‬ﻋﺎﻣﻞ اﺳﺘﺨﺮاجﺷﺪه ﻧﺸـﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨـﻲ اﺳـﺖ ﺑـﺮاي‬ ‫ﻣﺮﺗﺐ ﺳﺎزي اﻳﻦ ‪ 25‬ﻋﺒﺎرت از ﺗﻮزﻳﻊ اﺟﺒﺎري زﻳﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫)‪-4(2) -3(2) -2(3) -1(3) 0(5) +1(3) +2(3) +3(2) +4(2‬‬ ‫ﺑﺤﺚ را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آراﻳﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ اول‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ‬ ‫ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻋﺎﻣﻞ اول‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻋﻘﻴﺪهاي اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺮ ﻣﺠـﺎزات ﺑﺰﻫﻜـﺎران‬ ‫ﺟﻮان ﺗﺄﻛﻴﺪ دارد‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ‪ ،10‬ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎز ﻣﻤﻜﻦ ﻳﻌﻨﻲ ‪ +4‬و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت‬ ‫‪ 22‬ﻧﻴﺰ اﻣﺘﻴﺎز ‪ +3‬را ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﺑـﻴﻦ‬ ‫ﺑﻘﻴﻪ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ در دادن اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ اﻳﻦ دو ﻋﺒﺎرت وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫در ﺟﺴﺘﺠﻮي وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺗﻔﺴﻴﺮ آن ﺑﻮد‪ .‬اﻳـﻦ ﻋﺎﻣـﻞ ﺑـﺎ وﺟـﻮد‬ ‫ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﻣﺠﺎزات ﺑﺰﻫﻜﺎران ﺟﻮان‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دو ﻣﻮﻟﻔـﻪ ﺳـﻦ ﺑﺰﻫﻜـﺎر و وﺧﺎﻣـﺖ‬ ‫ﺟﺮم را ﻧﻴﺰ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺠﺎزات ﺿﺮوري ﻣﻲداﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻋﺒﺎرت ‪ 18‬ﻧﻴـﺰ داراي ﺑـﺎﻻﺗﺮﻳﻦ اﻣﺘﻴـﺎز ﻣﻤﻜـﻦ‪،‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ‪ +4‬اﺳﺖ ﻛﻪ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﺿﺮورت ﺗﻨﺎﺳﺐ وﺧﺎﻣﺖ ﺟﺮم ﺑـﺎ ﻣﺠـﺎزات دارد‪ .‬از‬ ‫ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﺗﺄﻳﻴﺪ اﻫﻤﻴﺖ ﺳﻦ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺠﺎزات ﻧﻴـﺰ اﻧﺘﺴـﺎب اﻣﺘﻴـﺎز ‪ +3‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرت ‪ 6‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻣﺘﻴﺎز اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت در ﻋﺎﻣـﻞﻫـﺎي دﻳﮕـﺮ‪ ،‬ﻛـﺎﻣﻼً‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﻋﺎﻣـﻞ اول اﺳـﺖ؛ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ ﺷـﺪﻳﺪ ﺑـﺎ ﻋﺒـﺎرات ‪ 17 ،12 ،4‬و ‪ 3‬ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺗﺄﻳﻴﺪﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﺑﺮ اﻫﻤﻴﺖ ﺳﻦ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در‬ ‫اﻳﻨﺠﺎ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﺎﻣﻞ اول را ﺑﺮ اﺳﺎس اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ* ﭘﺎﻳﺎنﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬وﻟـﻲ اﻳـﻦ‬ ‫ﺗﺼﻮر اﺷﺘﺒﺎه اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرات ﻧﻘﻄﻪ ﺻﻔﺮ ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫* ﻣﻨﻈﻮر از اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ‪ ،‬اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دو ﻗﻄﺐ ﻃﻴﻒ اﺳـﺖ؛ در اﻳـﻦ ﻣﺜـﺎل ‪ +4‬و ‪ +3‬در‬ ‫ﻗﻄﺐ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ و ‪ -4‬و ‪ -3‬در ﻗﻄﺐ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻃﻴﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ / 122‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﻋﺒﺎرت ‪ 7‬از ﻋﺎﻣﻞ اول اﻣﺘﻴﺎز ﺻﻔﺮ را درﻳﺎﻓﺖ ﻛـﺮده اﺳـﺖ‪ ،‬درﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻣﺘﻴﺎز ﺻـﻔﺮِ ﻋﺒـﺎرت ‪ 7‬را در‬ ‫ﻛﻨﺎر اﻣﺘﻴﺎز ‪ -2‬ﻋﺒﺎرت ‪ 24‬ﻗﺮار دﻫﻴﻢ ﺑـﻪ ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﺟـﺎﻟﺒﻲ ﺧـﻮاﻫﻴﻢ رﺳـﻴﺪ؛ اﻳـﻦ‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه )ﻋﺎﻣﻞ اول( ﻣﺠﺎزات واﻟﺪﻳﻦ را ﻛﺎﻣﻼً ﻧﺎدﻳﺪه ﻧﻤـﻲﮔﻴـﺮد ﺑﻠﻜـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ در‬ ‫ﺟﺮمﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﻃﺮﻓﺪار آن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻮﺿﻴﺤﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﻛﻨﺎر ﻫﺮ ﻋﺒﺎرت ﻳﺎ ﺑﻪﻃﻮرﻛﻠﻲ درج ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ درﺳﺖ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺗﺤﺖ ﻋﺎﻣﻞ اول ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑـﻮد »ﺑﺰﻫﻜـﺎران ﺟـﻮان ﺑـﺪون ﻣﺠـﺎزات‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ آﻣﻮﺧﺖ ﭼﻪ رﻓﺘﺎري ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و ﭼﻪ رﻓﺘﺎري ﻣﺮدود اﺳﺖ« ﻛﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ‬ ‫ﻣﺎ را از اﻣﺘﻴﺎز ‪ +3‬ﻋﺒﺎرت ‪ 22‬ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه دﻳﮕـﺮي ﻧﻮﺷـﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮد »واﻟﺪﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ را ﺑﺮاي اﺛﺮﮔـﺬاري ﺑـﺮ ﻓﺮزﻧﺪﺷـﺎن‬ ‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ« ﻛﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﺎ را از اﻣﺘﻴﺎز ﺻﻔﺮ ﻋﺒﺎرت ‪ 7‬ﻗﻮت ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﺪول ‪ :5‬آراﻳﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﻨﺞ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺜﺎل ﻣﺠﺎزات ﺑﺰﻫﻜﺎران ﺟﻮان‬ ‫ﺷﻤﺎره‬

‫ﻋﺒﺎرات‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﻣﺠﺎزاتﻫﺎي ﻓﻌﻠﻲ آن ﻗﺪر ﺷﺪﻳﺪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻮﻧﺪ‬ ‫ﺑﺰﻫﻜﺎران ﺟﻮان ﺑﺮاي ﺗﺸﻮﻳﻖ در ﻣﺸﺎوره ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻧﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﺎزﭘﺮوري‬ ‫ﻣﺠﺎزات ﻣﺮگ ﺑﺮاي ﺑﺰﻫﻜﺎر ﺟﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻗﺘﻞ ﺷﺪه‪،‬‬ ‫ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ اﺳﺖ‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن‪ ،‬ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ اﻓﺮاد زﻳﺮ ‪ 18‬ﺳﺎل ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺷﻮد‬ ‫ﺑﺰﻫﻜﺎران ﺟﻮان ﺑﺎﻳﺪ از راﻫﻲ ﻏﻴﺮ از زﻧﺪان ﻣﺠﺎزات ﺷﻮﻧﺪ‬ ‫ﺳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻤﻲ در اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻮع ﻣﺠﺎزات اﺳﺖ‬ ‫ﻣﺠﺎزات واﻟﺪﻳﻦ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺟﺮم ﺑﺰﻫﻜﺎران ﺟﻮاﻧﺸﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‬ ‫ﺷﻮد‬

‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪+2‬‬

‫آراﻳﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪-2 0 +3‬‬

‫‪5‬‬ ‫‪+2‬‬

‫‪-1‬‬

‫‪+1‬‬

‫‪-2‬‬

‫‪-1‬‬

‫‪-1‬‬

‫‪-4‬‬

‫‪0‬‬

‫‪-2‬‬

‫‪-4‬‬

‫‪-4‬‬

‫‪-3‬‬

‫‪-2‬‬

‫‪-2‬‬

‫‪0‬‬

‫‪0‬‬

‫‪+2‬‬ ‫‪+3‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪-1‬‬

‫‪+2‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪+2‬‬ ‫‪-1‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪0‬‬

‫‪-4‬‬

‫‪-4‬‬

‫‪-3‬‬

‫‪-3‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻣﺮوري ﺑﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ‪123 /‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪25‬‬

‫‪ 10‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺳﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي آﻏﺎز ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﭘﺬﻳﺮي در ﻗﺒﺎل‬ ‫ﺟﺮم اﺳﺖ‬ ‫ﺳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﭘﺬﻳﺮي در ﻗﺒﺎل ﺟﺮم ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 10‬ﺳﺎل ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﺑﺰﻫﻜﺎران ﺟﻮان ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺠﺎزات ﺷﻮﻧﺪ‬ ‫ﺑﺎ ﺑﺰﻫﻜﺎران ﺟﻮان ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻼﻳﻢﺗﺮ از ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن ﺑﺮﺧﻮرد ﺷﻮد‬ ‫ﺑﺰﻫﻜﺎران ﺟﻮان ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن زﻧﺪاﻧﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬ ‫ﺑﺰﻫﻜﺎران ﺟﻮان ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ و ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‬ ‫ﺧﺪﻣﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺠﺎزات ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮاي ﺑﺰﻫﻜﺎران ﺟﻮان اﺳﺖ‬ ‫ﺑﺰﻫﻜﺎران ﺟﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻗﺘﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ زﻧﺪان اﺑﺪ‬ ‫ﻣﺤﻜﻮم ﺷﻮﻧﺪ‬ ‫ﺑﺮﭼﺴﺐ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ﻣﺠﺎزات ﻣﻮﺛﺮي ﺑﺮاي ﺑﺰﻫﻜﺎران ﺟﻮان‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﺑﺰﻫﻜﺎران ﺟﻮان ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻄﺎي ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻛﺎر ﻳﺪي ﺟﺒﺮان ﻛﻨﻨﺪ‬ ‫ﻣﺠﺎزاتﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ وﺧﺎﻣﺖ ﺟﺮم را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻛﻨﻨﺪ‬ ‫ﺑﺰﻫﻜﺎران ﺟﻮان ﺑﺎﻳﺪ وادار ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﺟﺮﻳﻤﻪ ﺷﻮﻧﺪ‬ ‫ﺗﺬﻛﺮ ﻫﻴﭻ ﺗﺄﺛﻴﺮي ﺑﺮ رﻓﺘﺎر ﺑﺰﻫﻜﺎران ﺟﻮان ﻧﺪارد‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺑﺰﻫﻜﺎران ﺟﻮان ﺳﻤﺞ ﻛﺴﺐ و ﻛﺎري آﻣﻮزش داده ﺷﻮد‬ ‫اﮔﺮ ﺑﺰﻫﻜﺎران ﺟﻮان ﻣﺠﺎزات ﻧﺸﻮﻧﺪ ﻫﻴﭻ ﮔﺎه رﻓﺘﺎر درﺳﺖ را‬ ‫ﻧﻤﻲآﻣﻮزﻧﺪ‬ ‫ﻣﺠﺎزاتﻫﺎ آن ﻗﺪر ﺷﺪﻳﺪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎزدارﻧﺪه ﺑﺰﻫﻜﺎران ﺟﻮان‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‬ ‫واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﺟﺮمﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن ﻣﺠﺎزات ﺷﻮﻧﺪ‬ ‫ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻫﻮﻳﺖ ﺑﺰﻫﻜﺎران ﺟﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺟﺮم ﺟﺪي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺨﻔﻲ ﺷﻮد‬

‫‪0‬‬

‫‪-1‬‬

‫‪-1‬‬

‫‪+3‬‬

‫‪-2‬‬

‫‪-2‬‬ ‫‪+4‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪+2‬‬ ‫‪+1‬‬

‫‪-3‬‬ ‫‪+4‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪-3‬‬ ‫‪+2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪+1‬‬

‫‪-2‬‬ ‫‪+4‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-1‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪+4‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪+1‬‬

‫‪-1‬‬

‫‪+4‬‬

‫‪+4‬‬

‫‪+1‬‬

‫‪-2‬‬

‫‪+1‬‬

‫‪+3‬‬

‫‪+1‬‬

‫‪+1‬‬

‫‪+1‬‬

‫‪-3‬‬ ‫‪+4‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪+1‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪+1‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪+1‬‬ ‫‪-2‬‬

‫‪+1‬‬ ‫‪+2‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪+3‬‬

‫‪+1‬‬ ‫‪+4‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪+2‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪+2‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪+1‬‬

‫‪+3‬‬

‫‪+2‬‬

‫‪+4‬‬

‫‪+3‬‬

‫‪+3‬‬

‫‪0‬‬

‫‪+2‬‬

‫‪0‬‬

‫‪0‬‬

‫‪+4‬‬

‫‪-2‬‬

‫‪0‬‬

‫‪-3‬‬

‫‪-4‬‬

‫‪-1‬‬

‫‪-2‬‬

‫‪+2‬‬

‫‪-1‬‬

‫‪+2‬‬

‫‪+2‬‬

‫‪ / 124‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ 1. Amin, Z. (2000). “Q Methodology- A Journey into the Subjectivity of Human Mind”, Singapore Med, 41(8), pp. 410414. 2. Block, J. (1961). “The Q-Sort Method in Personality Assessment and Psychiatric Research”, Springfield, IL, Charles C Thomas. 3. Boros, S. (2006). “Q-methodology: Applications and Implications”, Invited lecture at the Research Colloquium of the Department of Organizational Studies, Tilburg University. 4. Brown, M. (2004). “Illuminating Pattern of Perception: an Overview of Q methodology”, Carnegie Mellon University. 5. Brown, S.R. (1997). The history and principles of Q methodology in psychology and the social sciences. Read at the British Psychological Society symposium on "A Quest for a Science of Subjectivity: The Lifework of William Stephenson," University of London. 6. Brown, S.R. (1996). “Q Methodology and Qualitative research”, Qualitative Health Research, 6(4), pp. 561-567. 7. Brown, S.R. (1995). “Slow Read of the Study of Behavior”, Available at http://www.qmethod.org/Tutorials/beginners.htm.

‫ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬/ 126 8. Brown, S.R. (1993). “A Primer in Q Methodology”, Operant Subjectivity, 16, pp. 91-138. 9. Brown, S.R. (1986). “Q Technique and Method: Principles and Procedures”, In W.T. Berry and M.S. Lewis-Beck (Eds.), New Tools for Social Scientists (pp. 57-76). Beverly Hills, CA: Sage. 10. Brown, S.R. (1980). “Political Subjectivity: Application of Q Methodology in Political Science”, New Haven: Yale University Press. 11. Chennis, A.S., Summers, D.E., Doer, C., Paulson, D.J. and Davis, S.M. (2001). “Q Methodology: A New Way of Assessing Employee Satisfaction”, Journal of Nursing Administration, Vol. 31, No. 5, pp. 252-259. 12. Corr, S. (2001). “An Introduction to Q Methodology, a Research Technique”, British Journal of Occupational Therapy, 64(6), pp. 293-297. 13. Cottle, C.E. and McKeown, B.F. (1981). “The Forced-Free Distinction in Q Technique: A Note on Unused Categories in the Q-sort Continuum”, Operant Subjectivity, 3, 58-63. 14. Cross, R.M. (2005). “Exploring Attitudes: the Case for Q Methodology”, Health Education Research, Vol. 20, No. 2. 15. Dennis, K. (1988). Q Methodology: New perspectives on estimating reliability and validity. InO.L. Strickland & C.F. Waltz (Eds.), Measurement of nursing outcomes. Vol.2. Measuringnursing performance: Practice, education, and research (pp. 409-419). New York: Springe. 16. Donner, J. (2001). “Using Q-sort in Participatory Processes: An Introduction to the Methodology”, Social Development Papers, June (36), pp. 24-49. 17. Du Plessis, T.C. (2005). “A Theoretical Framework of Corporate Online Communication: a Marketing Public

127 / ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ Relations (MPR) Perspective”, Unpublished PhD Dissertation. 18. Goldman, I. (1999). “Q Methodology as Process and Context in Interpretivism, Communication and Psychoanalytic Psychotherapy Research”, Psychological Record. 49, pp. 589604. 19. Grosswiler, P. (1997). “A Q Methodology Study of media and Ideology Orientations: Exploring Medium theory, Critical Theory and Cultural Studies”, Canadian Journal of Communication, Vol. 22, No. 2. 20. Hurd, R.C., Brown, S.R. (2004). “The Future of the Q Methodology Movement”, Operant Subjectivity, Vol24, No.1, pp 58-96. 21. Kitzinger, C. (1987). “The Social Construction of Lesbianism”, Sage, Bristol. 22. McKeown, B.F. and Thomas, D. (1988). “Q Methodology”, Sage Publication, Inc. 23. Steelman, T.A. and Maguire, L.A. (1991). “Understanding Participant Perspective: Q Methodology in National Forest Management”, Denvor: University of Colorado. 24. Robyn, R. (2005). “The Changing Face of European Identity: A Seven-Nation Study of (Supra) National Attachments”, London: Routledge. 25. Stricklin, M. and Almeida, R. (1999). “PCQSoftware Manula”, Available at www.pcqsoft.com. 26. Van Exel, J. and De Graaf, G. (2005). "Q Methodology: A Sneak Preview", Available at www.jobvanexel.nl. 27. Watts, S. and Stenner, P. (2005). “Doing Q Methodology: Theory, Method and Interpretation”, Qualitative Research in Psychology, 2, pp. 67-91.

‫‪ / 128‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﻣﺮوري ﺑﺮ ﺑﺮﺧﻲ اﺻﻄﻼﺣﺎت‬ ‫آراﻳﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ )‪(Factor Arrays‬‬

‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﻣﺮﺗﺐ ﺳﺎزي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﺮاي ﻫـﺮ ﻋﺎﻣـﻞ‪ ،‬ﺑـﺮ اﺳـﺎس اﻣﺘﻴﺎزﻫـﺎي‬ ‫ﻋﺎﻣﻠﻲ آن‪ .‬آراﻳﻪ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﺮ ﻋﺎﻣـﻞ‪ ،‬ﺗﻔﺴـﻴﺮ روﺷـﻨﻲ از آن ﻋﺎﻣـﻞ ﺑـﻪ‬ ‫دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺘﻴﺎز ﻋﺎﻣﻠﻲ )‪(Factor Scores‬‬

‫اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛـﻪ ﺟﺎﻳﮕـﺎه ﻫـﺮ ﻋﺒـﺎرت از ﻧﻤﻮﻧـﻪ ﻛﻴـﻮ‪،‬‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﺮ ﻋﺒـﺎرت ﭼـﻪ ﻧﻘﺸـﻲ در‬ ‫ﻫﺮ ﻳﻚ از ذﻫﻨﻴﺖﻫﺎي ﻛﺸﻒ ﺷﺪه اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻋـﺎﻣﻠﻲ در‬ ‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر راﻫﮕﺸﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ )‪(Q Factor Analysis‬‬

‫از ﺑﻌﺪ آﻣﺎري‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋـﺎﻣﻠﻲ اﺳـﺖ و ﺷـﺎﻣﻞ اﺳـﺘﺨﺮاج ﻋﺎﻣـﻞﻫـﺎ‪،‬‬ ‫ﭼﺮﺧﺶ آﻧﻬﺎ و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﻲﺷﻮد وﻟﻲ از دو ﻧﻈـﺮ‪ ،‬ﺑـﺎ ﺗﺤﻠﻴـﻞ‬ ‫ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻋﺎدي ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ آﻧﻜﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﺮ روي اﻓﺮاد ﺑﻪ ﺟﺎي‬

‫‪ / 130‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‬

‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد و دوم اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻴﻮه ﺳﻨﺠﺶ دادهﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻴﻮ‪ ،‬ذﻫﻨﻲ اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ‪ ،‬از روش ﻋﻴﻨـﻲ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي )‪(Q-sorting Instruction‬‬

‫دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺮﺗﺐ ﺳﺎزي ﺑﺮاي ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺷﺮح ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﻛﺎرتﻫﺎي ﻛﻴﻮ را ﺑﺮ روي ﻧﻤﻮدار ﻛﻴﻮ ﻣﺮﺗﺐ ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ دﺳـﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﺷـﺎﻣﻞ‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻃﻴﻒ و درﺟﻪﻫﺎي آن‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ اﺟﺒﺎري ﻳﺎ اﺧﺘﻴﺎري ﺑﻮدن ﺗﻮزﻳﻊ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺸﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺗﻮﺿﻴﺢ ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔـﺎم ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ‬ ‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﺎرتﻫﺎ و ﻣﺮﺗﺐ ﻛﺮدن آﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫دﺳﺘﻪ ﻛﻴﻮ )‪(Q-deck‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻋﺒﺎرات ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﺮ روي ﻳﻚ ﻛﺎرت ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺷـﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻳﻦ ﻛﺎرتﻫﺎ‪ ،‬دﺳﺘﻪ ﻛﻴﻮ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻳﻚ دﺳﺘﻪ ﻛﻴـﻮ‪،‬‬ ‫در اﺧﺘﻴﺎر ﻫﺮ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاﺳﺎس دﺳـﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﺑـﺮ‬ ‫روي ﻧﻤﻮدار ﻛﻴﻮ ﻣﺮﺗﺐ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ )‪(Factor‬‬

‫در روش ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻮ‪ ،‬ﻫﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﻧﻮﻋﻲ ذﻫﻨﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬در واﻗـﻊ‪،‬‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ‪ ،‬دﺳﺘﻪاي از اﻓﺮاد اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ آﻣﺎري داراي ﻣﺮﺗﺐﺳـﺎزي ﻣﺸـﺎﺑﻬﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن )‪(Concourse‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ ﺟﺎﻣﻊ از ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺘﺪاول درﺑﺎره ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﺖ ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳـﻦ‬

‫ﻣﺮوري ﺑﺮ ﺑﺮﺧﻲ اﺻﻄﻼﺣﺎت ‪131 /‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺷﺎﻣﻞ ﻛﻠﻤﺎت‪ ،‬ﺟﻤﻼت‪ ،‬ﺗﺼﺎوﻳﺮ‪ ،‬ﻓﻴﻠﻢﻫﺎ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎت ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻳﺎ‬ ‫ﻧﻘﺎﺷﻲ و ﻏﻴﺮه ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﮔﺮدآوري آﻧﻬﺎ از ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ‪ ،‬ﻛﺘﺎبﻫﺎ‪ ،‬روزﻧﺎﻣﻪﻫـﺎ‪،‬‬ ‫ﻣﺠﻼت و ﻏﻴﺮه اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺮﺗﺐﺳﺎزي )‪(Q-sorting/Q-sort‬‬

‫ﮔﺎه ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮاي ﻣﺮﺗﺐ ﻛﺮدن ﻛﺎرتﻫﺎي ﻛﻴﻮ ﺑﺮ روي‬ ‫ﻧﻤﻮدار ﻛﻴﻮ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﺤﺘﻮاي ﻛﺎرتﻫﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و اﻧﺘﺨﺎب‬ ‫درﺟﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ از ﻃﻴﻒ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻛﺎرت و ﻗﺮار دادن آن ﺑـﺮ روي ﻧﻤـﻮدار‪ .‬ﮔـﺎه‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪه ﻳﻌﻨـﻲ ﻳـﻚ ﻧﻤـﻮدار ﺗﻜﻤﻴـﻞ‬ ‫ﺷﺪه ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻋﺒﺎرات ‪ Q-sorting‬و ‪ Q-sort‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ دو اﻃﻼق‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‪ Q-sort ،‬وﺟﻮد دارد‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻲ‬ ‫ﻛﻪ ‪ Q-sorting‬ﺑﻪ ﻳﻚ ﻋﻤﻞ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻓﺮاد )‪ Person-sample‬ﻳﺎ ‪(P-set‬‬

‫اﻓﺮادي ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﻛﺎرتﻫﺎي ﻛﻴﻮ را ﻣﺮﺗـﺐ ﻛﻨﻨـﺪ و ﺑـﻪ آﻧـﺎن‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻮ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب اﻳـﻦ ﻧﻤﻮﻧـﻪ از‬ ‫اﻓﺮاد ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ )‪(Q-sample‬‬

‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪهاي از ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻛﻪ ﻣﻌﺮّف آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫـﺮ ﻋﻀـﻮ )ﻋﺒـﺎرت( از‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻴﻮ ﺑﺮ روي ﻳﻚ ﻛﺎرت ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻳـﻦ ﻛـﺎرتﻫـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫دﺳﺘﻪ ﻛﻴﻮ ﻣﻮﺳﻮم اﺳﺖ‪ .‬دﺳﺘﻪ ﻛﻴﻮ در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ﺗﺎ‬ ‫ﻣﻴﺰان ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻳﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻫﺮ ﻋﺒﺎرت آن ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬