مجله دانستنیها ش 2

‫دانــــــــــش‌و‌فــــــــــنــــــــــاوري‌بــــــــــراي‌هـمــــــــــه‬

‫به‌مـن‬ ‫‌بگـــو‌چرا؟‬

‫دوره‌جديد شماره‪ 2‬نيمه‌اول‌اسفند‌‪100 1388‬صفحه ‪900‬تومان‬

‫چرادكمه‌پيراهن‌زنانه‌برعكس‬ ‫مردانه‌است؟‬

‫به‌همراه‪ :‬اگرزمين‌ازچرخش‌بايستد‌‬ ‫چه‌مي‌شود؟‬ ‫چراوقتي‌بابچه‌ها‌حرف‌‬ ‫مي‌زنيم‌صدايمان‌را‬ ‫‌نازك‌مي‌كنيم؟‬

‫‪ALIVATOR 7‬‬

‫هلیکوپتر‌مدل‌با‌مانور‌واقعی‬

‫‪ISSN:145896354‬‬

‫بازگشت‌كامرون‌يازده‌سال‌پس‌از‌تايتانيك‌‬

‫انحناي‌شگفت‌انگيزپرده‌جادو‬

‫بازگشت‌تايتانيك‬

‫بزرگترين‌كشتي‌تفريحي‌جهان‬ ‫‪ 6000‬مسافر‬ ‫‌‪1/4‬ميليارددالرهزينه‌ساخت‬ ‫‪72‬متر‌ارتفاع‌از‌سطح‌دريا‬ ‫‪360‬مترطول‬ ‫‪130‬هزار‌اسب‌بخار‌قدرت‬

‫مگاپيكسل‬

‫‌گورستان‬ ‫‪ 5000‬هواپيما‬

‫يادگاري‌از‌دانستني‌هاي‌قديم‬

‫اختاپوس‌سلطان‌نرم‌تنان‌دريا‬

‫برترين محصوالت فناوري سال ‪2009‬‬

‫خودروي‌شهرهاي‌آينده‬

‫یکشنبه دو هفته پیش‪ ،‬حدود‬ ‫س��اعت ‪ 4‬صب��ح کار مجل��ه‬ ‫مصطفي اشعري‬ ‫تمام ش��د‪ .‬دوش��نبه تعطیل‬ ‫‪ [email protected]‬بود و سه‌ش��نبه صبح مجله به‬ ‫روزنامه‌فروش��ی‌ها رفت‪ .‬فکر‬ ‫می‌کنید اولین پی��ام از خوانن��دگان کی به ما رس��ید؟ س��اعت ‪ 7:45‬صبح روز‬ ‫سه‌شنبه!‬ ‫از آن روز تا حاال از خوانندگان ده‌ها ایمیل و تماس تلفنی دریافت کرده‌ایم‪« :‬شماره‬ ‫بعدی کی در می‌آید؟» «من آرشیو کامل مجله قبلی را دارم؛ به دردتان می‌خورد؟»‬ ‫«ممنون که از خانم بهزادی یاد کردید» «چرا کلمه‌های التین صفحه‌های راهنما‬ ‫برعکس خورده؟» «می‌شود عکس‌های دو صفحه‌ای را وسط مجله چاپ کنید؟» و‬ ‫ده‌ها تماس دیگر‪ .‬این‌ها حس تردید اولیه ما را درباره این‌که دانستنیها چه‌قدر در‬ ‫یادها مانده‪ ،‬به حس تعهد بدل کرد؛ تعهد به خوانندگانی که چشم‌های کنجکاوشان‬ ‫خیلی زودتر از آن‌چه تصور می‌کردیم دانستنیهای جدید را شکار کرد‪.‬‬ ‫این شماره دوم ماست‪ .‬يك پرونده مفصل از اين شماره به فيلم تحسين‌برانگيز آواتار‬ ‫پرداخته اس��ت‪ .‬پوريا ناظمي براي پرونده درد يك مصاحبه اختصاصي با دكتر آر‬ ‫داگالس فيلدز گرفته است؛ دانشمندي كه باالخره راه مؤثري براي درمان دردهاي‬ ‫مزمن يافته است‪ .‬مگاپروژه‌هاي اين شماره هم احتماال بسيار غيرمنتظره خواهند‬ ‫بود‪ .‬یک بخش تازه هم در این شماره می‌بینید‪ :‬اخبار فانتزی‪.‬‬ ‫به احترام همه خوانندگان دانستنیهای قدیم‪ ،‬در شماره بعدی‌مان که به مناسبت‬ ‫پایان سال منتشر خواهد شد‪ ،‬یک جشن‌نامه کوچک به یادبود دانستنیهای قدیم‬ ‫خواهیم داشت و مصاحبه‌ای اختصاصی با آفرینندگان آن‪.‬‬

‫گروه مجالت همشهري‬

‫راهنماي‬ ‫اين‌شماره‬

‫نيمه‌اول‌اسفند‌ماه‪1388‬‬

‫هفته‌نامه فرهنگي‪ ،‬اجتماعي‬ ‫كاري از گروه مجالت همشهري‬ ‫صاحب امتياز‪ :‬موسسه همشهري‬ ‫نيمه اول اسفند ‪1388‬‬ ‫گروه مجالت همشهری‪ ،‬ناشر مجالت‪:‬‬

‫جوان‪ ،‬خانواده‪ ،‬دیپلماتیک‪ ،‬ماه‪ ،‬سرنخ‪ ،‬خردنامه‬ ‫دانستنيها‪ ،‬کتاب داستان همشهری و ویژه‌نامه‌هاي‬ ‫تو‌چهار‬ ‫سرزمین من‪ ،‬پايداري‪ ،‬تماشاگر‪ ،‬آيه و بيس ‌‬

‫مدير عامل‪:‬‬ ‫سيدمجيد حسيني‬ ‫قائم‌مقام اجرايي‪:‬‬ ‫سيداحسان‌جاهد‬ ‫معاون توليد‪:‬‬ ‫فريد مرتضوي‬ ‫بازرگاني وتوسعه بازار‪ :‬مسعود شاهمرادي‬ ‫مشاور مديرعامل‪ :‬محمدرضا رجبي‌شكيب‬

‫سردبير‪:‬‬ ‫مصطفي اشعري‬

‫فني وهنري‬ ‫مديرهنري‪ :‬سيد عليرضا ميرزا مصطفي‬ ‫مدير فني‪ :‬عليرضا دژدار‬ ‫مديران‌اجرايي‪:‬‬ ‫علي محافظت‌كار ابدي‪ ،‬مازيار شريف‌كيان‬ ‫طراح صفحات ويژه‪ :‬عليرضا لطيفيان‬ ‫صفحه‌‌آرايي‪ :‬محسن منوچهري‬ ‫ويراستاري‪ :‬فرهادغالمرضايي‬ ‫هادي اينانلو‪ ،‬مينا نوع‌پرست‬

‫مدير داخلي‪:‬‬ ‫محبوبه سربي‬ ‫تحريريه‬ ‫ذوالفقار دانشي‪ ،‬پوريا ناظمي‬ ‫محمدرضا نوروزي‬

‫دبير سرويس عكس‪ :‬محمدرضا شاهرخي‌نژاد‬ ‫ويرايش عكس‪ :‬حامد عسگرپور‪ ،‬شبنم رضواني‬ ‫نشاني‪ :‬تهران ‪ ،‬خیابان‌كريمخان‪ ،‬شماره ‪/101‬كدپستي‪15856 :‬‬ ‫تلفن‌‪ ،84321730 :‬پيامك‪300099901 :‬‬ ‫سايت‪www.hamshahrimags.com :‬‬ ‫ايميل‪[email protected] :‬‬ ‫روابط عمومي‪84321831 :‬‬ ‫آگهي‌‪ ،84321812 :‬اشتراك‪84321843 :‬‬ ‫توزيع‪ :‬موسسه را ‌ه زندگي‪ ،‬چاپ‪ :‬رواق‬

‫روي جلد‬

‫شهري‌روي‌آب‬

‫‪28‬‬

‫بزرگترين‌كشتي‌تفريحي‌جهان‬ ‫باظرفيت ‪6000‬مسافر‬

‫خودروي‬ ‫شهرهاي‌آينده‬

‫اختاپوس‌سلطان‌نرم‌تنان‌دريا‬

‫‪87‬‬

‫يادگاري‌از‌دانستني‌هاي‌قديم‬

‫خودروي‌شهرهاي‌آينده‬

‫‪14‬‬

‫برترين محصوالت فناوري سال ‪2009‬‬

‫هلیکوپتر‌مدل‌با‌مانور‌واقعی‬

‫‪14‬‬

‫‪80‬‬

‫‪ALIVATOR 7‬‬

‫انحناي‌شگفت‌انگيزپرده‌جادو‬

‫‪ |28‬تايتانيك× ‪ 2‬‬

‫‪32‬‬

‫بازگشت‌كامرون‌يازده‌سال‌پس‌از‌تايتانيك‌‬

‫مگاپيكسل‬

‫‪11‬‬

‫اگر دوس�ت داری�د به یک س�فر تفریحی‬ ‫دریای�ی بروی�د و در عی�ن ح�ال آن قدر‬ ‫امكان�ات تفریحی گران‌قیمت و محیط‌های‬ ‫ش�گفت‌انگیز اطراف شما باشد كه در تمام‬ ‫مدت�ی كه روی آب هس�تید‪‌،‬حتی فرصت‬ ‫نگاه كردن به دریا را هم نداشته باشید‪.‬‬

‫گورستان هواپيما‬ ‫خورشيد × ‪3‬‬ ‫انگلستان سفيد‬

‫‪ |32‬انحناي‌شگفت‌انگيزپرده‌جادو‬

‫‪28‬‬

‫در س�ال ‪ ،1977‬جوان ‪ 22‬س�اله‌اي به نام جيمز‬ ‫كام�رون كه رانن�ده تريلر بود به هم�راه يكي از‬ ‫دوس�تانش در كنار هزاران نف�ر ديگر از مردم به‬ ‫ديدن فيلمي رفت كه آن سال‌ها عرصه سينما را‬ ‫تسخير كرده بود‪ .‬آنها به ديدن نخستين قسمت‬ ‫حماسه جنگ ستارگان‪...‬‬

‫‪44‬‬

‫تازه‌ها‬

‫‪ |40‬او‌زودتر‌از‌صدای‌سقوطش‬ ‫ به‌زمین‌می‌رسد‬

‫اخبار فناوري‬

‫‪11‬‬

‫اخبار دانش‬

‫‪18‬‬

‫باد‪‌،‬بادبان‪ ،‬پرواز‬

‫‪ |44‬همه‌چيز‌در‌حركت‬

‫محمدرض�ا نوروزي| س�ياره زهره پوس�ته‌اي‬ ‫تقريبا يك‌دس�ت و ب�دون شكس�تگي دارد‪.‬‬ ‫پوس�ته س�ياره زهره تقريبا مثل پوسته يك‬ ‫تخم مرغ است‪ .‬يك‌تكه و يك‌پارچه‪ .‬اما زمين‬ ‫چنين نيست‪ .‬پوسته سياره زمين تكه‌هايي از‬ ‫سنگ هستند كه در كنار هم قرار گرفته‌اند‪.‬‬

‫راهـــنما‬

‫دوست‌داشتني‌ها‬ ‫وب‬ ‫كارگاه‬

‫‪ |48‬درمان درد بي‌درمان‬

‫درد آش�نای دیرینه انس�ان‌ها است‪ .‬کدام‬ ‫انس�انی اس�ت ک�ه در زندگ�ی خ�ود درد‬ ‫نکش�یده و از احس�اس دردی جان�کاه به‬ ‫فریاد نیامده باش�د؟ مهم نیست منشا آن‬ ‫چه بوده اس�ت؛ گاهی پوس�یدگی دندان‪،‬‬ ‫زخم ناشی از بریدن دست‪...‬‬

‫‪54‬‬

‫ويژه‌ها‬

‫به من بگو چرا؟‬

‫شگفتي‌ها و پرسش‌هاي عامه درباره علم‬

‫‌عناوين‌ثابت‬

‫داستان‬ ‫نوستالژي‬

‫‪59‬‬

‫‪77‬‬ ‫‪81‬‬ ‫‪82‬‬

‫‪84‬‬ ‫‪87‬‬

‫‪ |54‬رشته‌هايي‌كه‌پنبه‌شدند‬

‫روزگاري در جاي�ي مي�ان مرزه�اي امروزين‬ ‫كشورهاي ازبكس�تان و قزاقستان‪ ،‬چهارمين‬ ‫درياچ�ه بزرگ آب ش�ور جهان قرار داش�ت‪.‬‬ ‫خيل�ي جنوب‌تر از اي�ن درياچ�ه‪ ،‬در مناطق‬ ‫مركزي ايران هم تاالب زيبايي وجود داش�ت‬ ‫كه درست در ميان دشت‌هاي شور‪...‬‬

‫‪77‬‬

‫د باالخره‌بيدار‌شد‬ ‫‪... |66‬و‌خورشي ‌‬

‫آياتلويزيون‌هاي‬ ‫جديدال‌سي‌دي‬ ‫تابش‌هايمضردارند؟‬

‫‪6‬‬

‫ش�ايد ‪ 29‬دي‌م�اه ‪ 19 /1388‬ژانويه ‪2010‬‬ ‫براي بس�ياري از م�ردم زمين ب�ا روزهاي‬ ‫ديگ�ر فرقي نداش�ت‪ ،‬اما براي خورش�يد‪،‬‬ ‫مهم‌ترين روز در س�ال‌هاي اخير بود‪ .‬تنها‬ ‫س�تاره منظومه شمس�ي كه چند سالي در‬ ‫آرام‌ترين حالت در يك قرن گذشته‪...‬‬

‫‪ |72‬پايان سال ستارگان‬

‫هوا سرد است و سنگفرش پياده‌روهاي شلوغ‬ ‫ش�هر از باران ش�ديدي كه مي‌ب�ارد خيس و‬ ‫لغزن�ده ش�ده‌اند‪ .‬با پ�رس و جو ب�ه مقصدم‬ ‫مي‌رس�م؛ س�اختماني س�نگي و قديم�ي ب�ا‬ ‫س�تون‌ها و درهاي ب�زرگ و پنجره‌هاي بلند‪،‬‬ ‫در مركز شهر؛‬

‫‪ |96‬گوجه با آبشش نفس مي‌كشد‬

‫واقع�ا نمي‌داني�م چه دردي اس�ت كه اين‬ ‫بش�ر دوپا مدام دل�ش مي‌خواه�د در كار‬ ‫خداوند عالمي�ان دخالت كند و دل و روده‬ ‫آفريده‌هاي�ش را مث�ل اس�باب ب�ازي هي‬ ‫بي�رون بري�زد‪ .‬عم�ل دماغ س�رباال و ليپو‬ ‫ساكشن و كشيدگي پوست‪...‬‬

‫‪32‬‬

‫‪11‬‬

‫‪72‬‬

‫‪61‬‬

‫راهنما ‬

‫هواپیم�ای جنگن�ده ارتفاع�ش را پایی�ن‬ ‫م�ی‌آورد‪ .‬همان‌ط�ور که به زمی�ن نزدیک‬ ‫می‌شود‪ ،‬ابرهای سفیدی در اطرافش ظاهر‬ ‫می‌شوند که چند لحظه‌ای دوام می‌آورند و‬ ‫سریع ناپدید می‌شوند؛‬

‫‪06‬‬ ‫‪08‬‬ ‫‪10‬‬

‫مگاپيكسل‬

‫گورستان‌هواپيما‬

‫در نزدیکی شهر توس�ان (امریکا) گورستان‬ ‫هوایی بزرگی قرار گرفته اس�ت ک�ه بیش از‬ ‫‪‌5‬هزار هواپیمای فرسوده و از کار افتاده در آن‬ ‫نگه داری می شوند‪ .‬هواپیماهایی که روزگاری‬ ‫بهترین نمون�ه های فن�اوری جدی�د بودند‪،‬‬ ‫اکنون سال هاست که برای مرگ تدریجی به‬ ‫صف شده اند‪ .‬در میان آن ها نام های مشهور‬ ‫فراوان است‪ B52 ، C130 ، F14 ، F16 :‬و حتی‬ ‫تع�دادی هواپیماهای ‪ F4‬مورد اس�تفاده در‬ ‫جنگ ویتنام‪.‬‬

‫مگاپيكسل‬

‫خورشيد × ‪3‬‬

‫در اث�ر پدی�ده خورش�ید کاذب ک�ه ی�ک‬ ‫رویدادجوی حساب می‌شود‪ ،‬چند نقطه نورانی‬ ‫خورش�ید مانند در آس�مان هم زم�ان دیده‬ ‫می‌شوند‪ .‬معموال این نقاط نورانی در دو طرف‬ ‫یک هاله گرد حول خورشید تشکیل می‌شوند‪.‬‬ ‫تشکیل این پدیده با حضور ابرهای سیروس‬ ‫در آسمان هم زمان اس�ت‪ .‬کریستال‌های یخ‬ ‫شش ضلعی این ابرها را عامل این پدیده باید‬ ‫دانست‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫مگاپيكسل‬

‫انگلستان‌سفيد‬

‫زمستان امسال در اروپا با بارش‌های فراوان همراه‬

‫بود‪ .‬این عکس را زمستان امسال‪ ،‬دوربین ‪MODIS‬‬

‫متعلق به ناس�ا ضبط کرده اس�ت‪ .‬تصویر جزیره‬ ‫انگلستان را سراسر پوشیده از برف نشان می‌دهد؛‬ ‫اتفاقی که بسیار نادر است و در پی سرمای شدید‬ ‫زمستان امسال روی داد‪.‬‬

‫موتور سيكلت جديد هندا‬

‫خودروي‌شهر‌هاي‌آينده‬

‫ردپ��اي پيش��رفته‌ترين فناوري‌ه��اي جه��ان در‬ ‫سي‌وسومين مسابقات جام قايقراني اياالت متحده‬ ‫نيز پيدا ش��د‪ .‬قاي��ق بادبان��ي ‪ 17‬ـ‌ ‪ USA‬متعلق‬ ‫به الرنس ج��ي‪ .‬اليس��ون‪ ،‬مدير ش��ركت اواركل و‬ ‫‪ ،Alinghi 5‬قهرمان س��ال گذش��ته كه از پشتوانه‬ ‫مالي ارنس��تو برتارللي‪ ،‬غول بيوتكنولوژي سوئيس‬ ‫بهره مي‌برند‌‪ ،‬گرچه تنها براي مس��ابقات قايقراني‬ ‫طراحي ش��ده‌اند‪ ،‬ام��ا از فناوري س��اخت بال‌هاي‬ ‫بويينگ تا حسگرهاي فشار و ضربه را در آنها مي‌توان‬ ‫جستجو كرد‪.‬‬ ‫پيش��رفت‌ها در ‪ 17‬ـ‌ ‪ USA‬محس��وس‌تر اس��ت‪.‬‬ ‫سرتاسر بدنه سه‌تكه اين قايق از فيبر‌كربن فشرده‬ ‫ساخته شده است‪ .‬اين قايق از نزديك به بال عظيم‬ ‫هواپيمايي مي‌ماند كه پيچيده شده‪ ،‬رو به باال قرار‬ ‫گرفته و در بخش مياني به دكل بسيار بلندي متصل‬ ‫شده است‪ .‬بادبان ثابت با دكل انعطاف‌پذير و ‪ 9‬باله‬ ‫قابل كنترل در اين ساختار به شكلي تعبيه شده كه‬ ‫به نيروي انس��اني ماهر اجازه مي‌دهد بدون نگراني‬ ‫از خطر واژگون‌ش��دن قايق و تنها با تغيير‌ش��كل و‬ ‫زاويه بادبان به همراه افزايش يا كاهش زاويه باله‌ها‪،‬‬ ‫از جريان باد موافق حداكثر اس��تفاده را ببرد‪ .‬اينجا‬ ‫هم همان قوانين آيرودينامي��ك صنعت هوا‌فضا به‬ ‫كار گرفته شده‪ ،‬با اين تفاوت كه در طراحي قايق‌ها‬ ‫نيروي باالب��ر افقي ح��رف اول را مي‌زند‪ .‬همه چيز‬ ‫دست به دست هم داده تا اين قايق بتواند به سرعت‬ ‫چشم‌گير ‪ 55‬كيلومتر بر ساعت دست پيدا كند‪.‬‬ ‫در س��اختار د و‌تك��ه ‪ Alinghi 5‬هرچن��د‬ ‫بادبان‌هاي س��اده‌تري ب��ه‌كار رفته‪ ،‬ام��ا دكل اين‬ ‫قايق ه��م انعطاف‌پذير اس��ت و ب��ا ارتفاعي حدود‬ ‫‪ 61‬مت��ر‪ ،‬يك��ي از بلندترين دكل‌ه��اي امروزي به‬ ‫ش��مار مي‌رود‪ .‬بدنه قاي��ق مانند اغل��ب قايق‌هاي‬ ‫مسابقه از جنس صفحات فش��رده پلي‌استر است‪.‬‬ ‫بخش‌هاي گوناگوني از آن كه از حساسيت بيشتري‬ ‫برخوردار اس��ت‪ ،‬به حس��گرهاي لحظه‌اي فشار و‬ ‫تنش مجهز شده كه در صورت بروز هر گونه مشكل‬ ‫در بخش‌ه��ا‪ ،‬اعالم خط��ر مي‌كند و ع�لاوه بر آن‪،‬‬ ‫امكان ارس��ال همزمان اطالعات را به كابين ناخدا‬ ‫و مهندسان هدايت س��احلي قايق دارد‪ .‬اين قايق از‬ ‫‪ 17‬ـ‌ ‪ USA‬به مراتب سبك‌تر است و در آن فضاي‬ ‫كمتري به ملوان��ان اختصاص يافته اس��ت‪ .‬جالب‬ ‫است بدانيد نيروي باالبر افقي در هر دو قايق آن‌قدر‬ ‫‌قدرتمند اس��ت كه براي كاهش آن در‪ 17‬ـ‌ ‪USA‬‬ ‫از وزن بخش‌هاي مياني عرش��ه و در ‪5 Alinghi‬از‬ ‫تركيبي از دكل‌ها و كابل‌ها استفاده‌شده است‪.‬‬

‫‪12‬‬

‫رايج‌ترين رمزهاي اينترنتي‬

‫بي‌خيال امنيت!‬

‫‪20‬‬

‫فرعون تحت آنخ‌آمون را ماالريا از پا درآورد‬

‫رازمرگ پادشاه جوان‬

‫باد‪‌،‬بادبان‪،‬پرواز‬

‫نيمه‌اول‌اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪13‬‬

‫فناوري‬ ‫دانش‬ ‫ايران‬

‫‌تازه‌ها‬

‫فناوري‬

‫فناوري اطالعات‪ ،‬سالمت‬ ‫اتحادیه بین‌المللی شیمی‪ ،‬آیوپاک‪ ،‬نام سنگین‌ترین عنصر جهان را به پیشنهاد گروه کاشف این عنصر‪،‬‬ ‫کوپرنیکیوم انتخاب و به ثبت رساند‪ .‬این اتم با عدد اتمی ‪ ،112‬دارای هسته‌ای متشکل از ‪ 112‬پروتون و ‪115‬‬ ‫نوترون است‪ .‬هسته این اتم ‪ 227‬بار از هسته هیدروژن سنگین‌تر است اتحادیه بین‌المللی شیمی موافقت‬ ‫خود را با این نام در روز ‪ 19‬فوریه ‪ 30 / 2010‬بهمن هم‌زمان با روز تولد کوپرنیک اعالم کرد‪ .‬در جدول تناوبی‬ ‫عناصر‪ ،‬کوپرنیکیوم با نشانه«‪ »Cn‬مشخص خواهد شد‪.‬‬

‫‪yg‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪ty‬‬ ‫‪rl‬‬ ‫‪er‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪qw‬‬ ‫‪o‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪k‬‬ ‫‪ey‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪jess‬‬ ‫‪654‬‬ ‫‪ica‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪lovely michael ashle‬‬

‫‪b‬‬ ‫‪ba‬‬

‫‪ilo‬‬ ‫‪ve‬‬ ‫‪u‬‬

‫بي‌خيالامنيت‬

‫‪ro‬‬ ‫‪cky‬‬ ‫‪ou‬‬

‫‪ine‬‬ ‫‪sh‬‬ ‫‪sun‬‬

‫‪rd1‬‬ ‫‪1111‬‬ ‫‪11 0 tigger passwo‬‬

‫‪le‬‬ ‫‪123‬‬ ‫‪4567‬‬ ‫‪nico‬‬ ‫‪12345678 abc123‬‬

‫‪ich‬‬ ‫‪elle‬‬

‫‪m‬‬

‫‪l‬‬ ‫‪nie‬‬ ‫‪da‬‬

‫ظاهرا هشدارهاي كارشناسان امنيت شبكه‌هاي رايانه‌اي در مورد انتخاب رمز عبور‬ ‫مناسببي‌فايدهبودهاست‪.‬حتيباوجودحمالتگستردهبهشبكه‌هاياينترنتيوغيراينترنتي‪،‬‬ ‫باز اغلب كاربران اينترنتي به سادگي از كنار مسائل امنيتي مي‌گذرند و فكر مي‌كنند چنين بالهايي‬ ‫به سراغشان نمي‌آيد‪ .‬تازه‌ترين بررسي‌ها مشخص كرده اس��ت كه از هر پنج كاربر اينترنت‪ ،‬يك نفر فكر‬ ‫مي‌كند بهترين‌جا براي پنهان كردن كليد زير فرش اس��ت! اين طور افراد از رمزهاي عبور ساده‌اي استفاده‬ ‫مي‌كنند كه به راحتي مي‌شود آنها را حدس زد؛ مثال «‪« ،»abc123‬دوس��تت دارم» (‪ )IloveYOU‬يا حتي‬ ‫«رمزعبور» (‪ !)Password‬نتايج فوق بر اساس تحليل فهرستي از‪ 32‬ميليون رمز عبوري بدست آمده كه يك هكر‬ ‫در دي‌ماه گذشته از شركت‪( RockYou‬توليدكننده نرم‌افزار براي كاربران شبكه‌هاي اجتماعي) به سرقت برده بود‪.‬‬ ‫كارشناسان امنيتي به ندرت مي‌توانند به چنين گنجينه‌اي دست پيدا كنند‪ ،‬چراكه تنها سازمان‌هاي امنيتي دولتي به‬ ‫چنين منبع عظيمي از رمزهاي عبور دسترسي دارند؛ به همين دليل‪ ،‬آنها فرصت را غنيمت شمرده و با تحليل اين گنج‬ ‫بادآورده‪ ،‬عادت‌هاي انتخاب رمز كاربران را آشكار كردند‪ .‬حدود يك درصد از ‪ 32‬ميليون كاربر از عدد «‪ »123456‬به‬ ‫عنوان رمز عبور خود استفاده مي‌كنند و دومين رمز پرطرفدار هم «‪ »12345‬است‪ .‬خنده‌دار اينجاست كه ‪ 10‬سال‬ ‫پيش‪ ،‬در اواسط دهه ‪ 1990‬م‪ ،.‬تحقيق مشابهي انجام شد كه بر اساس آن‪ ،‬رمزهاي «‪ »abc123« ،»12345‬و‬ ‫«‪ »password‬جزو پركاربردترين رمزهاي كاربران دنياي اينترنت بود‪ .‬كارشناسان امنيتي پيش‌از اين تصور‬ ‫مي‌كردند حدس رمزها كار وقت‌گيري است و خيلي طول مي‌كشد تا براي هر حساب‪ ،‬تركيب درست‬ ‫حروف و اعداد را حدس زد‪ .‬اما واقعيت اين است كه كاربران‪ ،‬كار را براي هكرها راحت كرده‌اند؛ چراكه‬ ‫كافياستتنهاباامتحانرايج‌ترينرمزهابهحساب‌هايزياديدستپيداكنند‪.‬اماچراباوجود‬ ‫هشدارهايبسياردرموردخطرهايموجود‪،‬اغلبكاربرانهمچنانرمزهاييراانتخاب‬ ‫‪co‬‬ ‫‪in‬‬ ‫مي‌كنند كه به سادگي مي‌توان آنها را حدس زد؟ شايد به اين دليل كه حفظ ‪lat‬‬ ‫‪pr‬‬ ‫‪e‬‬ ‫است‪.‬‬ ‫سختي‬ ‫بسيار‬ ‫كار‬ ‫عبور‪،‬‬ ‫رمزهاي‬ ‫از‬ ‫انبوهي‬ ‫كردن‬ ‫‪u‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ce‬‬ ‫‪ss‬‬

‫‪o‬‬ ‫‪ch‬‬

‫‪o‬‬ ‫‪ey‬‬ ‫‪ilov‬‬

‫‪123‬‬ ‫‪ORD‬‬ ‫‪45 1‬‬ ‫‪23456789 PASSW‬‬

‫‪23‬‬ ‫‪456‬‬

‫بهترتيبشهرت‬

‫كاغذ كوچكي‬ ‫كه پزشك شماست‬

‫اگر بيمار ش��ويد چه مي‌كنيد؟ احتم��اال چند روزي‬ ‫صبر مي‌كنيد تا فرصت كافي براي مراجعه به پزشك‬ ‫فراهم شود و چند هزار تومان ناقابل براي اين مراجعه‬ ‫مي‌پردازيد‪ .‬حاال يكي از پژوهشگران دانشگاه هاروارد‪،‬‬ ‫ايده ارزان‌تري براي تش��خيص پزش��كي عرضه كرده‬ ‫است؛ يك كاغذ كوچك و ارزان كه يك قطره از خون‬ ‫را روي آن مي‌ريزي��د و تغيير رنگ اش��كال روي آن‪،‬‬ ‫ابتالي ش��ما به بيماري‌هايي مانند ايدز ي��ا ماالريا را‬ ‫معلوم مي‌كند‪.‬‬ ‫البته كاغذهايي از اين نوع پيش از اين هم به بازار عرضه‬ ‫ش��ده بود؛ اما مزيت اين نوع جديد كه دس��تاورد يك‬ ‫شيميدان دانشگاه هاروارد (آمريكا) است‪ ،‬در اين است‬ ‫كه نسبت به نمونه‌هاي قبلي ارزان‌تر و البته رنگارنگ‌تر‬ ‫اس��ت‪ .‬ش��اخه‌هاي رنگي روي كاغذ قطره خون را به‬ ‫سمت خود مي‌كشند و تغيير رنگ آن‌ها مي‌تواند نوع و‬ ‫شايد حتي شدت ابتال به بيماري را نشان دهد‪.‬‬ ‫بنابراين حتي كس��اني كه به پزشك دسترسي ندارند‬ ‫الزم نيست نگران باش��ند؛ كافي است با گوشي همراه‬ ‫از نتيجه كار عكس بگيرند و ب��راي بانك داده‌اي روي‬ ‫وب ارسال كنند تا به آن‌ها بگويد چه بيماري‌اي دارند‪.‬‬ ‫چنين امكاني براي بس��ياري از مردم س��رزمين‌هاي‬ ‫آسيايي و آفريقايي خوشحال‌كننده خواهد بود‪.‬‬ ‫‪14‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه‌اول اسفند‪88‬‬

‫فکر می‌کنید روزی برسد که بتوانیم خیلی راحت و‬ ‫با پوشیدن مثال یک دستکش و یا پاکردن یک کفش‬ ‫مخصوص‪ ،‬به راحتی روی دیوار یا سقف راه برویم؟‬ ‫پاس��خ محققان دانش��گاه کورنل مثبت است‪ .‬آنها‬ ‫توانسته‌اند دستگاهی اولیه برای آینده‌ای این‌چنینی‬ ‫اختراع کنند‪ ،‬ابزاری درحد کف دست که می‌تواند‬ ‫انجام حركت‌هاي شبیه حرکت‌های مرد عنکبوتی‬ ‫را ممکن سازد‪.‬‬ ‫پژوهشگران پیش از این با بررسی نوعی مارمولک‬ ‫که می‌تواند برخالف گرانش حرکت کند‪ ،‬به راه‌حلی‬ ‫آزمایشگاهی دست پیدا کرده بودند‪ .‬اساس عملکرد‬ ‫پاهای مارمولک بر اساس چسبندگی خشک است‪،‬‬ ‫یعنی نیروی چسبندگی از طریق نانو فیبرهای تابع‬ ‫قانون واندروالس ایجاد می‌شود‪ .‬اما تحقیقات جدید‬ ‫روی نوعی سوس��ک بومی فلوریدا انجام ش��ده که‬ ‫می‌تواند با نیرویی در ح��د ‪ 100‬برابر وزن خودش‪،‬‬ ‫از طریق یک چسبندگی مرطوب به سطح برگ‌ها‬ ‫بچس��بد و راه برود‪ .‬این سوس��ک با اعمال کشش‬ ‫سطحی از طریق ایجاد قطراتی در ابعاد میکرون (هر‬ ‫هزار میکرون معادل یک میلی‌متر است) می‌تواند به‬ ‫سطح برگ‌ها بچسبد و روی آنها حرکت کند‪.‬‬ ‫برای اينكه بهتر متوجه شوید دستگاه مذکور چگونه‬ ‫کار می‌کند‪ ،‬بهتر است به این فکر کنید که چگونه ‪2‬‬ ‫شیشه مرطوب به همدیگر می‌چسبند‪ .‬این دستگاه‬ ‫يك صفحه فلزی صاف و دارای حفره‌هایی در اندازه‬ ‫میکرون دارد ک��ه روی صفحه‌ای دیگ��ر که دارای‬ ‫یک مخزن مایع اس��ت‪ ،‬قرار گرفته است‪ .‬بین این‬ ‫دو صفحه نیز الیه متخلخل دیگری وجود دارد که‬ ‫با استفاده از یک باتری ‪ 9‬ولتی‪ ،‬قطرات ریز آب را به‬ ‫الیه باالیی پمپاژ می‌کند و باعث ایجاد یک کشش‬ ‫سطحی و در نتیجه‪ ،‬محکم چس��بیدن دستگاه به‬ ‫سطح دیگر می شود‪.‬‬ ‫اکنون توانس��ته‌اید به دیوار بچس��بید‪ ،‬اما برای راه‬ ‫رفتن باید بتوانید خودتان را ب��رای لحظه‌ای کوتاه‬ ‫از شر این کشش سطحی قوی خالص کنید‪ .‬برای‬ ‫این کار شما باید نقاط اتصالتان را با دیوار‪ ،‬خاموش‬ ‫و روشن کنید‪.‬‬ ‫در حالت فعلی‪ ،‬سوراخ‌های این دستگاه دارای قطری‬ ‫معادل با ‪ 150‬میکرومتر است که می‌تواند وزنی برابر‬ ‫با ‪ 10‬گرم در هر سانتی‌متر مربع را تحمل کند‪ .‬با کم‬ ‫کردن اندازه این سوراخ‌ها به ‪ 0/1‬میکرون‪ ،‬می‌توان‬ ‫تا ‪ 13‬کیلوگرم وزن را صرفا با استفاده از سطحی به‬ ‫اندازه سانتی‌متر مربع تحمل کرد‪.‬‬

‫‌سوسک‌درختی‬ ‫یو‌چسب‌جادویی‬ ‫مردعنکبوت ‌‬

‫چاپگر بدون كاغذ‬ ‫جوهر‪ ،‬تونر و كارتريج!‬ ‫يك شركت ژاپني براي رهايي از مشكالت چاپگرهاي‬ ‫فعلي‪ ،‬دستگاهي ساخته كه بدون نياز به جوهر‪ ،‬تونر‪،‬‬ ‫كارتريج و حتي كاغذ‪ ،‬مطالب مورد نظر ش��ما را چاپ‬ ‫مي‌كند‪ .‬اين دستگاه كه پري‌پيت‪ 3100‬نام گرفته‪ ،‬از‬ ‫نوعي برگه پالستيكي با نام پي‪ .‬اي‪ .‬تي (‪ )PET‬استفاده‬ ‫مي‌كند كه تا هزار بار مي‌توان روي آن مطلبي را چاپ‬ ‫كرد‪ .‬اين چاپگر به يك هد حرارتي مخصوص چاپ روي‬ ‫برگه‌هاي پي‪ .‬اي‪ .‬تي مجهز است كه در هر بار مصرف‪،‬‬ ‫نوشته قبلي را به سرعت پاك مي‌كند‪.‬‬ ‫كافي است برگه كپي را كه قبال چاپ كرده‌ايد‪ ،‬داخل‬ ‫چاپگر قرار داده و با فشار كليد روي دستگاه يا از طريق‬ ‫رايانه‪ ،‬آن‌را پاك ك��رده و مطالب جديد را چاپ كنيد‪.‬‬ ‫از آن‌جايي‌ك��ه مي‌توانيد ت��ا هزار ب��ار روي اين برگه‬ ‫پالستيكي دستور پرينت دهيد‪ ،‬هزينه گزاف پرينت‬ ‫روي كاغذ رايج كپي در كار نخواهد بود‪.‬‬ ‫ب��ا اي��ن كار از انتش��ار ماهان��ه ‪ 5/7‬كيلوگ��رم گاز‬ ‫دي‌اكسيدكربن در محيط‌زيست جلوگيري مي‌كنيد‪.‬‬ ‫البته اين چاپگر‪ ،‬سياه و سفيد است و به ازاي هر برگ‬ ‫كاغذ مخصوص آن بايد حدود ‪ 3400‬تومان پرداخت‪.‬‬

‫نيمه‌اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪15‬‬

‫‌تازه‌ها‬

‫فناوري‬

‫وسايل نقليه‪ ،‬گجت‬

‫ترجمه آنالين گوگل‬ ‫روي تلفن همراه‬

‫پيشازاين‪،‬گوگلنرم‌افزاري ساختهبودكهازكارتويزيت‬ ‫عكس مي‌گرفت و اطالعات آن را مس��تقيما به دفترچه‬ ‫ديجيتال تلفن شما وارد مي‌كرد‪ .‬اما انگار پردازش آنالين‬ ‫تصوير همچنان مورد عالقه گوگل هست‪ .‬در كنفرانس‬ ‫جهاني موبايل در اس��پانيا يك جلوه از اين عالقه‌مندي‬ ‫گوگل رونمايي شد؛ نرم‌افزار ترجمه آنالين‪ .‬اين بار يكي از‬ ‫پژوهشگران گوگل عكسي از يك منوي رستوران به زبان‬ ‫آلمانيگرفت‪،‬بانرم‌افزارجديدتشخيصكاراكترگوگلآن‬ ‫رابهمتنتبديلكردوسپسبهكمكمترجمآنالينگوگل‬ ‫آنرابهانگليسيبرگرداند‪.‬قراراستغيرازآلماني‪،‬زبان‌هاي‬ ‫ديگري هم به اين نرم‌افزار افزوده شوند‪ .‬چنين نرم‌افزاري‬ ‫البته به مشتري انگليسي زبان آن كمك خواهد كرد كه‬ ‫منوي رستوران چيني‪ ،‬تركي و آلماني را بي‌دردسر بخواند‪.‬‬ ‫اما تصوركنيدبرايكسانيمثل ما كه مدامبايدهمهچيزرا‬ ‫از انگليسي ترجمه كنند چه قدر مفيد خواهد بود‪.‬‬

‫فتح اورست در آپارتمان‬

‫از وسايلي كه اخيرا به خانه‌هاي ما ايراني‌ها راه باز كرده‪،‬‬ ‫يكي هم ترندميل (‪ )trendmill‬اس��ت كه البته ما نام‬ ‫آن را تردمي��ل تلف��ظ مي‌كنيم‪ .‬ش��ركت نورديك يك‬ ‫نوآوري جديد و بامزه در توليد ترندميل رو كرده اس��ت؛‬ ‫شبيه‌سازي كوهپيمايي‪.‬‬ ‫به س��ايت اينترنتي اين محصول مي‌رويد و يك نقش��ه‬ ‫واقعي مس��ير كوهنوردي انتخاب مي‌كنيد‪ .‬اين نقش��ه‬ ‫مي‌تواند به جايي در هر جاي زمين يا حتي در سطح كره‬ ‫ماه مربوط باشد!‬ ‫نقشه را به ترندميل مي‌دهيد و سپس دستگاه همان مسير‬ ‫را براي شما شبيه‌سازي مي‌كند؛ به اندازه شيب مسير در‬ ‫هر نقطه شيب مي‌گيرد و در مانيتور خود تصوير جايي كه‬ ‫از آن به طور مجازي مي‌گذريد را نشان مي‌دهد‪ .‬ترندميل‬ ‫‪ NordicTrack X7i‬مي‌تواند تا ‪ 40‬درجه س��رباال و ‪6‬‬ ‫درجه سرپايين ش��يب بگيرد و مانيتور آن هم مي‌تواند‬ ‫حواس‌تان را از درد پا پرت كند‪.‬‬

‫‪16‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه‌اول اسفند‪88‬‬

‫خودروي شهرهاي آينده‬

‫مدل ‪ C‬ـ‌ ‪ 3R‬شركت خودروسازي هوندا به تصورات ما از‬ ‫آينده بيشتر شبيه است تا به يك خودروي امروزي‪ .‬اين‬ ‫خودروي تك نفره كوچك احتماال براي آن‌هايي مناسب‬ ‫است كه در طي روز مدام در رفت و آمد هستند‪ .‬زيرا جاي‬ ‫كمي مي‌گيرد و هيچ نوع آاليندگي هم ندارد‪ ،‬چون موتور‬ ‫آن برقي است‪ ،‬موتوري كه زير بدنه قرار مي‌گيرد‪ .‬هوندا‬ ‫براي بار همراه راننده نيز فكري كرده است‪ .‬يك صندوق‬ ‫درست جلوي راننده هست كه مي‌تواند وسايل خود را در‬ ‫آن بگذارد‪ .‬تنها ويژگي نه چندان دلچسب آن اين است كه‬ ‫روكش شيشه‌اي كابين خودرو را بايد در هنگام سوار شدن‬ ‫بازنگه داشت‪ ،‬يعني اين شيشه زيبا در هنگام استفاده از‬ ‫خودرو چيزي بيش از شيشه بادگير يك موتور سيكلت‬ ‫معمولي نيست‪ .‬وقتي خودرو را پارك مي‌كنيد‪ ،‬صندلي‬ ‫راننده را اندكي پايين مي‌بريد و شيشه بادگير را روي‬ ‫صندلي مي‌بنديد‪ .‬ممكن است اين خودروها امروز‬ ‫به توليد انبوه نرسند‪ ،‬اما در شهرهاي شلوغ آينده‬ ‫به عنوان وس��يله پايدارت��ر از يك دوچرخه‬ ‫يا موتورس��يكلت اما با جث��ه كوچكتر از‬ ‫ماشين‌هاي معمولي‪ ،‬شانس زيادي‬ ‫خواهند داشت‪.‬‬

‫خودروييكهنصفمي‌شود‬

‫يك فن��اوري تحس��ين برانگيز و غيرمنتظره از س��وي‬ ‫ش��ركتي گمنام و بي سر و صدا؛ ش��ركت خودروسازي‬ ‫مجارس��تاني آنترو (‪ )Antro‬خودروي ش��ش نفره‌اي‬ ‫طراحي كرده است كه هر وقت بخواهيد مي‌توانيد تنها از‬ ‫نصف آن استفاده كنيد؛ چون مي‌تواند به دو خودروي سه‬ ‫نفره تقسيم شود! البته آنترو هنوز دقيقا نشان نداده كه‬ ‫اين دو نصفه خودرو به چه شكل به هم متصل و از هم جدا‬ ‫مي‌ش��وند‪ .‬آنترو يك ايده جالب ديگر هم به اين خودرو‬ ‫اضافه كرده است؛ سقف خودرو يك باتري خورشيدي‬ ‫اس��ت كه با ش��ارژ كامل مي‌تواند نصفه خودرو را تا ‪20‬‬ ‫كيلومتر پيش ببرد‪ .‬س��اخت نمونه‌هاي آزمايش��ي اين‬ ‫خودرو حدود ‪‌2‬ميليارد تومان براي آنترو تمام شده است‪.‬‬ ‫هزينه‌اي كه احتماال با ورود خودرو ب��ه بازار به راحتي‬ ‫تأمين مي‌شود‪ ،‬چون به دعواي صبحگاهي «ماشين رو‬ ‫من ببرم يا تو» براي هميشه پايان خواهد داد!‬

‫مايكروسافت‌ويندوز‌موبايل‌جديد‬ ‫خواهد ساخت‬

‫باز هم يك ويندوز ديگر‪ .‬مايكروسافت اين روزها حسابي سرگرم كار است‬ ‫و بعد از ويندوز‪ 7‬و پروژه بازي ويدئويي ناتال و كارهاي ريز و درشت ديگر‪،‬‬ ‫هوس كرده است يك محصول متفاوت به بازار موبايل بفرستد‪ ،‬محصولي‬ ‫كه از قضا نام تكراري يافته است؛ ويندوز موبايل‪ .7‬اما ويندوز موبايل‪ 7‬تا‬ ‫جايي كه فعال مايكروسافت نش��ان داده‪ ،‬ربطي به ويندوز‪ 7‬رايانه يا حتي‬ ‫اصوال به هر نوع ويندوز قديمي‌تر ندارد‪ .‬مهم‌ترين نش��انه‌اش هم اين كه‬ ‫براي اولين بار با ويندوزي سر و كار داريم كه از دسكتاپ و آن دكمه ‪Start‬‬ ‫مش��هور روي آن خبري نيس��ت‪ .‬گرافيك ويندوز‪ 7‬موبايل كامال ساده و‬ ‫آوانگارد اس��ت و تلفيق خوبي از معروف‌تري��ن و محبوب‌ترين امكانات‬ ‫نرم‌افزاري در صفحات آن ديده مي‌ش��ود‪ :‬از ايمي��ل آوت لوك گرفته تا‬ ‫نرم‌افزار بازي آنالين ‪ Xbox‬و امكانات پخش موسيقي ‪ .Zune‬همه اينها‬ ‫ترديدي باقي نمي‌گذارد كه ويندوز موبايل‪ 7‬به دنبال هدف ديگري است‪.‬‬ ‫مايكروسافت تصميم گرفته است مرزهاي بازار تلفن همراه را به نفع خود‬ ‫و به ضرر رقباي كوچك‌تر اما پيشتاز (گوگل و اپل) جا به جا كند‪ .‬آيا موفق‬ ‫خواهد شد؟ براي دانستن اين موضوع چند ماه ديگر بايد صبر كرد‪.‬‬

‫بدرقه‌گرم‬ ‫‌شاتل‌هاي فضايي‬

‫روز ‪ 6‬اس�فند زبانه بلند آتش براي آخرين‬ ‫ب�ار در آزمايش موت�ور يك ش�اتل هوايي‬ ‫بيرون زد‪ .‬ش�اتل‌ها طبق برنامه از امس�ال‬ ‫(‪ )2010‬با فضا خداحافظي مي‌كنند و به كلي‬ ‫از صنعت فضايي بازنشسته خواهند شد‪ .‬اين‬ ‫آزمايش قرار بود اطمينان دهد كه موتورهاي‬ ‫سوخت جامدي كه بايد چهار مأموريت باقي‬ ‫مانده شاتل‌ها را انجام دهند‪ ،‬سالم هستند‪.‬‬ ‫موتوري كه در اين تصوير آزموده مي‌شود از‬ ‫نوع ‪ ATK‬است‪ .‬اين نوع موتورها تاكنون ‪129‬‬ ‫بار ش�اتل‌ها را به طور موفقيت‌آميز به فضا‬ ‫برده‌اند؛ هرچند شكست مأموريت مشهور‬ ‫چلنجر را هم بايد به پاي آنها گذاشت‪.‬‬

‫دغدغه‌هاي بي‌مزه از ما بهتران!‬ ‫بياييددربارهيكدنيايكامالخياليباهمصحبتكنيم‪.‬فرضكنيددركشوريزندگيمي‌كنيم‬ ‫كهخودروهايبرقيدرآنرواجداردوضمنااستفادهازمنابعتجديدپذيرانرژيمثلبادوخورشيد‬ ‫مورد توجه است‪ .‬خودروي شما برقي است و مي‌تواند به يك شبكه ذخيره و مبادله انرژي وصل‬ ‫شود‪ ،‬از آن انرژي بگيرد و وقت‌هايي كه به آن نياز ندارد ـ مثل ساعت‌هايي كه در يك پاركينگ‬ ‫توقف كرده‪ ،‬انرژي اضافه خود را به شبكه بازگرداند و پول آن را به جيب شما‪ .‬البته وصل شدن به‬ ‫اين شبكه كامال بي‌ضرر نيست و ممكن است پر و خالي شدن باتري خودرو آن را فرسوده كند‪ .‬با‬ ‫در نظر گرفتن همه اينها‪ ،‬آيا مايليد خودروي شما به شبكه تبادل انرژي بپيوندد؟ اگر شهروندان‬ ‫كشورآمريكابهاينسوالجوابمثبتبدهند‪،‬جفاستينمهندسمكانيكدانشگاهميشيگان‬ ‫كه طراح اين ايده است اندكي مشهورتر خواهد شد‪ .‬نمي‌دانم چرا به جاي اين كه به اين سوال‬ ‫باحوصله جواب بدهيد‪ ،‬هنوز درباره سهميه‌بندي بنزين سوال مي‌كنيد‪ .‬واقعا نمي‌دانم‪.‬‬ ‫نيمه‌اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪17‬‬

‫‌تازه‌ها‬

‫فناوري‬

‫ديجيتال‬

‫زمانی که سنگ‌ریزه‌ای را به داخل آب می‌اندازید‪ ،‬حفره‌ای از هوا داخل آب تولید می‌شود که وقتی به حالت گلویی‬ ‫می‌رسد؛ چنان فشاری به بخش باالیی اعمال می‌کند که هوا را به سرعت‌های مافوق صوت‪ ،‬یعنی بیشتر از ‪ 340‬متر‬ ‫بر ثانیه برساند‪ .‬پژوهشگران دانشگاه توونت در هلند‪ ،‬سنگی را به سرعت ‪ 1‬متر بر ثانیه به سطح آب کوبیدند و با‬ ‫دوربین پرسرعتی که در هر ثانیه ‪15‬هزار تصویر ثبت می‌کرد‪ ،‬حرکت هوا را بررسی کردند؛ اما سرعت خروج هوا‬ ‫این‌قدر زیاد بود که حتی با این دوربین پیشرفته هم نتوانستند سرعت را به‌دقت اندازه‌گیری کنند‪.‬‬

‫متر بر ثانیه‬

‫نسخهشفابخش‬ ‫براي سر و صداي محيط‬

‫كمتر چيزي هس��ت كه به اندازه س��ر و صداي ناخواسته‬ ‫و دائمي آزاردهنده باشد‪ .‬كس��اني كه در شهرهاي بزرگ‬ ‫زندگي مي‌كنند از اين نوع صداها زياد تجربه مي‌كنند؛ آژير‬ ‫دزدگير خودرو‪ ،‬رفت و آمد موتورسيكلت‌هاي ارزان‌قيمت‬ ‫يا خودروهاي س��نگين‪ ،‬چكش برقي كارگ��ران مأمور به‬ ‫حفاري خيابان و گاهي پخش موسيقي‌هايي كه ديوارها را‬ ‫هم مي‌لرزانند‪ .‬دانشمنداني از كشور هنگ‌كنگ توانسته‌اند‬ ‫يك راه موثر براي حذف اين صداها پيدا كنند‪ .‬آنها روي يك‬ ‫تورينازكسهميليمتريازپالستيكراباروكشالستيكي‬ ‫پوشاندند و در حفره‌هاي توري پالس��تيكي هم دانه‌هاي‬ ‫پالستيكي كوچك قرار دادند‪ .‬اين ديواره نازك كه از فوم‌هاي‬ ‫مورداستفادهبهعنوانعايقصوتيچندينبرابرنازك‌تراست‬ ‫مي‌تواندصداهايناخواسته‌ايراكهدريكمحدودهفركانس‬ ‫مشخص قرار دارند‪ ،‬به خوبي جذب كند‪ .‬براي افزايش دامنه‬ ‫فركانس‪ ،‬پنج اليه از اين ماده را روي هم قرار مي‌دهند و عايق‬ ‫صوتي موثري به دست مي‌آورند كه مي‌تواند فركانس‌هاي‬ ‫‪ 70‬تا ‪ 550‬هرتز را ـ كه بخش مهمي از صداهاي ناخواسته‬ ‫را شامل مي‌شود ـ كامال حذف كند‪ .‬هنوز معلوم نيست اين‬ ‫فناوري چه هزينه‌اي خواهد داش��ت‪ ،‬اما اگر به اندازه كافي‬ ‫ارزان باشد‪ ،‬مطمئنا مشتريان زيادي خواهد يافت‪.‬‬

‫روبات‌ها‬ ‫به كالس درس مي‌آيند‬

‫كره‌جنوبي با مشكل كمبود معلمان درس انگليسي رو‌به‬ ‫روس��ت‪ ،‬درس��ي كه دانش‌آموزان كره‌اي به يادگيري آن‬ ‫اش��تياق فراواني دارند تا بتوانند در دانشگاه‌هاي خوب ـ از‬ ‫جمله دانشگاه‌هاي آمريكا ـ درس بخوانند‪ .‬دولت براي حل‬ ‫اينمشكلدستدرجيبكردهوباهزينه‪ 45‬ميلياردتوماني‪،‬‬ ‫روبات‌هايي ساخته است كه به جاي معلمان انگليسي درس‬ ‫بدهند‪ .‬تا سال ‪ 2011‬ميالدي ‪ 500‬و تا سال ‪2012‬‬ ‫هشت هزار پيش‌دبس��تاني و مهدكودك از‬ ‫اين روبات‌هاي معلم خواهند داش��ت‪.‬‬ ‫س��ازندگان اي��ن روبات‌ه��ا البته‬ ‫پيش‌بيني‌هايبلندپروازانه‌تري‬ ‫دارن��د؛ اين ك��ه بتوانند به‬ ‫جاي همه ‪30‬هزار معلم‬ ‫انگليس��ي‌زبان ك��ه از‬ ‫كش��ورهايي مانن��د‬ ‫آمري��كا‪ ،‬كان��ادا‪،‬‬ ‫انگلس��تان ي��ا‬ ‫استراليا آمده‌اند‪،‬‬ ‫روبات بسازند‪.‬‬

‫‪18‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه‌اول اسفند‪88‬‬

‫دیگر چیزی‬ ‫پنهان نمی‌ماند‬ ‫انقالب‌حسگرها‌‪:‬‬

‫غبار‌هوشمند‬

‫شركت اچ‌‪ .‬پي‪ ،‬پروژه‌اي ده ساله را با نام سيستم‬ ‫مركزي عصبي زمين آغاز كرده و قصد دارد هزار‬ ‫ميليارد حسگر در ابعاد سوزن را در سراسر كره‬ ‫زمين كار بگذارد‪.‬‬ ‫به گفت�ه مس�ووالن اچ‪ .‬پي‪ ،‬رايانه‌ه�اي امروزي‬ ‫مش�ابه مغزي اس�ت كه نس�بت به اطراف خود‬ ‫نابيناست‪ .‬هدف از برنامه سيستم مركزي عصبي‬ ‫زمين و توسعه حسگرهاي كم‌هزينه‪ ،‬اين است كه‬ ‫اين شكاف پر شود و زمينه محاسبات و پردازش‬ ‫مبتني بر حسگرها هموار شود‪.‬‬ ‫اين پروژه يادآور مفهوم «غبار هوشمند» است‪،‬‬ ‫حسگرهاي بسيار ريزي كه در تمام دنيا پراكنده‬ ‫ش�ده و تمام اطالع�ات و ارتباطات را به‌وس�يله‬ ‫شبكه‌هاي قدرتمند رايانه‌اي گردآوري و انتقال‬ ‫مي‌دهند تا با پيوند دنياي فيزيكي به دنياي رايانه‬

‫به شيوه‌اي خارق‌العاده؛ مش�اهده‪ ،‬اندازه‌گيري‬ ‫و درك دني�اي فيزيك�ي را از مس�يري جدي�د‬ ‫امكان‌پذير كنند‪.‬‬ ‫اين حس�گرها مجهز ب�ه ريزتراش�ه‌اند و نه تنها‬ ‫ب�راي مش�اهده و اندازه‌گيري حرك�ت طراحي‬ ‫مي‌ش�وند‪ ،‬بلكه دم�ا‪ ،‬آالينده‌هاي ش�يميايي يا‬ ‫تغييرات زيس�تي را نيز كنترل مي‌كنند‪ .‬اما اين‬ ‫حسگرها براي فعاليت خود نيازمند باتري هستند‬ ‫و نصب باتري باعث افزايش حجم حسگر مي‌شود‪.‬‬ ‫خوشبختانه‪ ،‬روند تحقيقات در زمينه تراشه‌هاي‬ ‫حس�گري و افزايش نرخ داده‌هاي پردازش شده‬ ‫به‌ازاي هر واحد انرژي بس�يار سريع است‪ .‬يعني‬ ‫حجم داده‌هايي كه يك حس�گر مي‌تواند بدون‬ ‫بات�ري پ�ردازش كند و ب�رد ارس�ال اطالعاتش‬ ‫روزبه‌روز بيشتر مي‌شود‪.‬‬

‫يكي از بهترين گزينه‌هاي پيش‌رو‪ ،‬حس�گرهايي اس�ت كه در فناوري‬ ‫‪ ( RFID‬شناسايي توس�ط امواج راديويي) به كار مي‌رود‪ .‬پژوهشگران‬ ‫اينتل توانسته‌اند يك شتاب‌سنج و يك تراشه برنامه‌پذير را در بسته‌اي‬ ‫ميلي‌متري به اين حسگر بيفزايند‪ .‬انرژي اين وسيله نيز مي‌تواند از طريق‬ ‫ارسال امواج الكترومغناطيسي پربسامد يا انرژي راديويي فرستنده‌هاي‬ ‫تلويزيون‪ ،‬موج اف‪ .‬ام يا شبكه‌هاي بي‌سيم تامين شود‪.‬‬ ‫اما گروهي ديگر از دانشمندان درنظر دارند از گوشي‌هاي همراه به‌عنوان‬ ‫ش�بكه اطالعاتي جهاني اس�تفاده كنند‪ .‬هم‌اكنون ‪ 4/5‬ميليارد كاربر‬ ‫گوش�ي همراه در سراس�ر جهان وجود دارد كه با اس�تفاده از دوربين‪،‬‬ ‫جي‪ .‬پي‪ .‬اس‪ ،‬شتاب‌س�نج و قابليت اتصال به اينترن�ت كه همه آنها در‬ ‫يك گوشي همراه جمع ش�ده‪ ،‬مي‌توانند اطالعات فراواني را گردآوري‬ ‫و ارسال كنند‪.‬‬ ‫به‌نظر مي‌رسد بشر در آغاز عصري جديد‪ ،‬شبيه آغاز دنياي اينترنت قرار‬ ‫گرفته است‪ :‬هيچ‌كس نمي‌تواند پيش‌بيني كند كه عصر رايانه‌هاي مبتني‬ ‫بر حسگرها چه خواهد بود‪.‬‬

‫یکی از دیرینه‌ترین آرزوهای انسان که شاید بهتر باشد‬ ‫هرگز برآورده نشود‪ ،‬دیدن اجسام از پشت موانع است‪ .‬البته‬ ‫با استفاده از پرتوهای ایکس می‌توان برخی اجسام سخت‬ ‫را آش��کار کرد‪ ،‬اما دانشمندان در جستجوی روش‌هایی‬ ‫هستند که تصویر اجسام را در نور مرئی مشاهده کنند‪.‬‬ ‫هر جسم در برابر نور سه حالت دارد‪ :‬یا شفاف است که نور‬ ‫را تمام و کمال عبور می‌دهد‪ ،‬یا کدر که نمی‌توان از پشت‬ ‫آن چیزی دید و یا مات که می‌تواند بخشی از نور را از خود‬ ‫ینوربه‌هنگامعبورازشبکهاتم‌هایمواد‬ ‫عبوردهد‪.‬پرتوها ‌‬ ‫کدر پراکنده می‌شود و شاید‪ ،‬راز مشاهده اجسام از پشت‬ ‫اجسام کدر در همین پرتوهای پراکنده نهفته باشد‪ .‬این‪،‬‬ ‫همان فکری بود که به ذهن سیلوین گیگان و همکارانش‬ ‫در موسسه فیزیک ‪ -‬شیمی صنعتی پاریس رسید‪ .‬آنها با‬ ‫بررسی پرتوهای پراکنده‌شده و معکوس کردن آن فرآيند‌‪،‬‬ ‫توانستند تصویر جسمی را که پشت الیه‌های رنگی و کدر‬ ‫قرار گرفته بود‪ ،‬بازسازی کنند‪ .‬البته فرآيند پراکندگی نور‬ ‫ل موج مشخص نور همیشه‬ ‫پیچیده است‪‌،‬اما برای هر طو ‌‬ ‫کسان است و بنابراین‪ ،‬می‌توان آن‌را پیش‌بینی کرد‪ .‬هر‬ ‫ماده‪،‬نوررابهشیوه‌ایخاصپراکندهمی‌کندکهباماتریس‬ ‫انتقال آن جسم توصیف می‌شود‪ .‬با تاباندن تصویری ساده‬ ‫به شیشه رنگی‪ ،‬یک فرد عادی می‌تواند تنها درخششی را‬ ‫در آن حس کند؛ اما با دانستن ماتریس انتقال‪ ،‬می‌توان‬ ‫رد‌های کم‌نور و نامشخص دریافتی را شناسایی و براساس‬ ‫آنها‪ ،‬تصویر اولیه را بازس��ازی کرد‪ .‬پژوهش��گران موفق‬ ‫ش��ده‌اند با این روش‪ ،‬تصاویری به کیفیت ‪ 256‬پیکسل‬ ‫را به درستی از پش��ت شیشه تشخیص دهند‪ .‬شاید این‬ ‫کیفیت‪ ،‬بسیار پایین به‌نظر برسد؛ اما گروه‌های دیگر در‬ ‫سراسر جهان می‌توانند با الهام از این کار تصاویر بزرگ‌تر و‬ ‫پیچیده‌تری را از اجسام کدر عبور دهند‪.‬‬ ‫نيمه‌اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪19‬‬

‫‌تازه‌ها‬

‫دانش‬

‫پزشكي‪ ،‬زيست‬

‫عمر قدیمی‌ترین عنکبوتی است که فسیل آن کشف شده است‪ .‬این فسیل کامل که در چین کشف‬ ‫شده‪ Eoplectreurys gertsch،‬نام دارد و مربوط به دوره میانی ژوراسیک و اوج اقتدار دایناسورهاست‪ .‬از‬ ‫آنجا که این عنکبوت در خاکسترهای آتشفشانی به دام افتاده‪ ،‬ساختار بدنش با کیفیتی بی‌نظیر باقی مانده‬ ‫است‪ .‬نوادگان این عنکبوت امروز در آمریکای مرکزی پیدا می‌شوند و کشف جد بزرگ آنها در چین‪ ،‬نشان‬ ‫می‌دهد محدوده سکونت این عنکبوت در گذشته دور بسیار وسیع‌تر از امروز بوده است‪.‬‬

‫میلیون سال‬

‫كشفعاملجذبپشه‌ها‬

‫دلفین‪،‬دومينجاندار‌هوشمند‬ ‫پس از انسان‬ ‫‌پابرهنه بدوید‬ ‫بهتراست‬

‫آتشفشـان سبــز‬ ‫نيروگاهي با سوخت زيستي كه جاذبه گردشگري هم دارد‬

‫نزدیک به ‪ 10‬س��ال اس��ت که آگاهی عمومی درباره‬ ‫گرمایش جهانی و تغییرات آب‌وهوایی زمین افزایش‬ ‫یافته اس��ت‪ .‬دانش��مندان در حال ترویج استفاده از‬ ‫انرژی‌های تجدیدپذیر به‌جای سوخت‌های فسیلی و‬ ‫کاهش تولید گاز گلخانه‌ای دی‌اکسیدکربن هستند‪.‬‬ ‫سوخت پس��ماند زیس��تی یا ‪ biomass‬نیز یکی از‬ ‫این سوخت‌های تجدیدپذیر اس��ت؛ منتها نیروگاهی‬ ‫که پسماند زیستی بس��وزاند سروصداي زیاد و بوهای‬ ‫نامطبوع تولید می‌کند و از این‌رو‪ ،‬معموال در خارج از‬ ‫شهر ساخته می‌شود‪.‬‬ ‫اما مدیران شهر استاکتونتیز در شمال شرقی انگلستان‪،‬‬ ‫قصد دارند نیروگاهی با س��وخت بيومس در این شهر‬ ‫بسازند که نه‌تنها مشکالت زیست‌محیطی را کاهش‬ ‫دهد که بر جاذبه‌های گردشگري این شهر نیز بيفزايد‪.‬‬ ‫این نیروگاه‪ ،‬به شکل یک آتشفش��ان‪ ،‬البته به ارتفاع‬ ‫تنها ‪ 85‬متر است و طوری طراحی شده تا با علفزارهای‬ ‫اطراف درآمیزد و چشم‌انداز بدیعی ايجاد کند‪.‬‬ ‫س��وخت مورد نیاز این نیروگاه از پسماندهای روغن‬ ‫‪20‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه‌اول اسفند‪88‬‬

‫پژوهشگران دانشگاه‬ ‫‌هاروارد با بررسی‬ ‫مسابقات دوی استقامت‬ ‫و شیوه دویدن دوندگان‬ ‫حرفه‌ای کفش‌پوش‬ ‫و دوندگان پابرهنه‪،‬‬ ‫متوجه شدند‬ ‫شیوه فرود پا در دویدن‬ ‫با کفش‪ ،‬فشاری‬ ‫معادل ‪ 3‬برابر وزن‬ ‫بدن را به پاشنه پا وارد‬ ‫می‌کند که منجر به‬ ‫آسیب‌دیدگی‌هایی‬ ‫یو‬ ‫مانند شکستگ ‌‬ ‫ترک برداشتن کف پا‬ ‫می‌شود؛ درحالی‌که‬ ‫در دویدن با پای‬ ‫برهنه‪ ،‬تاندون‌ها و‬ ‫ماهیچه‌های پا به‌عنوان‬ ‫ضربه‌گیر عمل کرده‪،‬‬ ‫نیروی وارده را به ‪60‬‬ ‫درصد وزن کل بدن‬ ‫کاهش می‌دهند‪.‬‬

‫نخل در کشتزارهای مالزی تامین می‌شود؛ بدین‌ترتیب‬ ‫کاربری هیچ‌یک از زمین‌های کشاورزی تغییر نخواهد‬ ‫کرد و از بالیی که بر سر بسیاری از زمین‌های کشاورزی‬ ‫در مجاورت نیروگاه‌های پسماند زیستی می‌آید‪ ،‬خبری‬ ‫نخواهد بود‪ .‬این نیروگاه‌هم‌چنین در کنار دریا ساخته‬ ‫شده تا سوخت با کشتی منتقل شود و حجم ترافیک‬ ‫جاده‌ای در اثر این حمل و نقل کاهش یابد‪.‬‬ ‫این نیروگاه در مقایس��ه ب��ا نیروگاه‌های زغال‌س��وز‬ ‫هم‌توان خود‪80 ،‬درصد كمتر دی‌اکسیدکربن تولید‬ ‫می‌کند‪ ،‬ضمن آنك��ه برخالف نیروگاه‌های فس��یلی‪،‬‬ ‫از کربن موجود در چرخه محیطی اس��تفاده می‌کند‪.‬‬ ‫نیروگاه فوق‌العاده بی‌صدا است و دود یا ابر سیاهی نیز‬ ‫از آن خارج نمی‌شود‪.‬‬ ‫این نیروگاه می‌تواند برق مصرف��ی یکصدهزار خانوار‬ ‫س��اکن در این ش��هر را تامین کند‪ ،‬اما از آن مهم‌تر‪،‬‬ ‫گرمای تولیدش��ده در کوره اس��ت که می‌توان از آن‬ ‫برای گرمایش مرکزی خانه‌های اطراف استفاده کرد‬ ‫و مصرف انرژی را بیشتر کاهش داد‪.‬‬ ‫نيمه‌اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪21‬‬

‫نقشخارپوستاندرمعادالتگرمايشجهاني‬

‫تحقيق جديدی در مركز ملي اقيانوس شناسي آمريكا نشان مي‌دهد كه نقش بقاياي‬ ‫خارپوستان در گرمايش جهاني ناديده گرفته شده است‪ .‬اين نوع از سخت‌پوستان در‬ ‫بخشي از كربن سطح درياها را به خود جذب مي‌كنند‪ .‬باتوجه به سطح گسترده‌اي از‬ ‫بستر درياها كه تحت سيطره اين سخت‌پوستان است به نظر مي‌رسد‌‪ ،‬در شبيه‌سازي‬ ‫حجم ميزان دي اكسيد كربن جو بايد نقش اين سخت‌پوست‌ها را نيز در نظر گرفت‪.‬‬

‫معجونيبرايطولعمر‬

‫آيا تركيبي از همه مواد غذايي مفيد وجود دارد كه بتواند نقش قرص افزايش عمر را ايفا‬ ‫كند ‌؟ محققان دانشگاه مك مستر در هميلتون ادعا مي‌كنند چنين مخلوطي را روي‬ ‫موش‌هاآزمايشكرده‌اند‪.‬اينمخلوطشاملويتامين‌هاي‪ C‬و‪‌،D‬اسيداستيلساليليك‌‪،‬‬ ‫بتاكاروتين‪‌،‬اسيدفوليك‪‌،‬ريشه سير و زنجبيل‌‪ ،‬انجير معابد‌‪ ،‬جنسان‌‪ ،‬عصاره چاي سبز‪،‬‬ ‫‌منیزيم‪‌،‬مالتونين‪‌،‬پتاسيم‌‪ ،‬روغن ماهي‌‪ ،‬روغن تخم كتان و چند ماده ديگر بوده است‪.‬‬ ‫خبرهاي خوب‬ ‫خبرهــــاي بد‬

‫موادنسوز‪،‬نابارورمي‌كنند‬

‫پی‪.‬بی‪.‬دی‪.‬ای یا پلی‌برمینات دی‌فنیل اتر به مواد شیمیایی ضداشتعال و کندکننده‬ ‫شعله‌های آتش گفته می‌شود که برای کاهش خطر اشتعال و سرعت سوختن‪ ،‬در‬ ‫فرش‪ ،‬مالفه تخت‌خواب‪ ،‬لوازم الکترونیکی و پالستیک اس��تفاده می‌شود‪ .‬پس از‬ ‫‪ 30‬سال استفاده گسترده از این مواد‪ ،‬مشخص شده که آنها بر باروري زنان اثر منفی‬ ‫دارند؛ به ازای ‪ 10‬برابر افزایش غلظت پی‪.‬بی‪.‬دی‪.‬ای در خون‪ ،‬احتمال باروری در هر‬ ‫ماه‪30‬درصد کاهش می‌یابد‪.‬‬

‫سوال از سازمان بهداشت جهاني‪ :‬اپيدمي‌دروغين ‌؟‬

‫آيا آنفلوآنزاي خوكي به همان اندازه كه ادعا شد خطرناك بوده است؟‌در پي ادعاهايي‬ ‫درباره نادرستي تهديدات اين بيماري مس��ؤوالن اتحاديه اروپا از سازمان بهداشت‬ ‫جهاني درباره درستي اطالعاتي كه در اين‌باره منتشر شده بود سوال كرده‌اند‪ .‬منتقدان‬ ‫مي‌گويند خطر آنفلوآنزاي خوكي به دليل نفوذ صاحبان صنايع داروسازي در سازمان‬ ‫بهداشت جهاني‌‪ ،‬با بزرگنمايي اعالم شده است‪ .‬اين ادعا را سازمان بهداشت جهاني رد‬ ‫كرده و مديريت خوب كشورها را مانعي براي همه گيري آنفلوآنزاي خوكي مي‌داند‪.‬‬

‫مرگ گوسفند نام‌دار ايراني‬

‫رويانااولينموجودشبیه‌سازیشدهايرانيدرسال‪ 1385‬درمركزتحقيقاتكلونينگ‬ ‫پژوهشكده رويان متولد شد‪ .‬اين گوسفند نامدار پس از سه سال در روز‪ 2‬اسفند‪1388‬‬ ‫ازبين رفت‪.‬پزشك معالج او علت مرگش را سوء تغذيه وناراحتيكبد اعالمكرد وگفت‬ ‫که مرگ رويانا ارتباطي با كلون بودن او نداشته است‪.‬‬

‫خبرهاي خوب و بد‬

‫دلفین‌ها از دوست داشتنی ترین جانوران هستند‪.‬‬ ‫اگر در دریای جنوب سوار کشتی شده باشید شاید‬ ‫این موجودات زیبا را که در اطراف کشتی شما شنا‬ ‫می‌کنند دیده و داس�تان‌هایی از ملوانان با تجربه‬ ‫درباره رفتارهای هوش�مندانه آنها شنیده باشید‪.‬‬ ‫اینک دانش�مندان دریافته اند که این پستاندارن‬ ‫دریایی رفتارهایی ممتاز دارند ک�ه می تواند آنها‬ ‫را در رده دومین موجودات باه�وش جهان پس از‬ ‫انسان قرار دهد‪.‬‬ ‫مطالعه رفتاری دلفین‌ها نشان داده است که نه تنها‬ ‫آنها دارای بزرگ‌ترین نسبت مغز به جثه در مقایسه‬ ‫با حتی نزدیک‌ترین خویش�اوندان انس�ان یعنی‬ ‫ش�امپانزه‌ها هس�تند‪ ،‬که رفتارهای پیچیده آنها‬ ‫نشان از هوشی پیچیده در آنها دارد به طوریکه باید‬ ‫آنها را موجوداتی دارای شخصیت به شمار آورد‪.‬‬ ‫مطالعه جدیدی که در این زمینه صورت گرفته است‬ ‫تأييد می‌کند که این موجودات دارای ش�خصیت‬ ‫مستقل و خودآگاهی هس�تند و می‌توانند درباره‬ ‫آینده فک�ر کنند‪ .‬همچنین این موج�ودات دارای‬ ‫ارتباطات و س�ازمان دهی جمعی بوده و برای حل‬ ‫مس�ائل دش�واری که در مقابل آنها قرار می‌گیرد‬ ‫و مس�ائل نظیر تهی�ه غذا ب�ا یکدیگ�ر همکاری‬ ‫می‌کنند‪.‬‬ ‫نکته مهم دیگری که این آزمایش آن را آشکار کرده‬ ‫این واقعیت مهم اس�ت که دلفین‌ها توانایی انتقال‬ ‫تجربه‌های خود به دیگ�ران را دارن�د و می‌توانند‬ ‫مسائلي را که خود حل کرده اند و راه حل‌ها خود را‬ ‫به دیگر دلفین‌ها منتقل نمایند‪.‬‬ ‫بر اساس این تحقیق که نتایج آن بهمن‌ماه امسال‬ ‫منتش�ر ش�د‪ ،‬بخش نئوکورتکس و غشای مغزی‬ ‫دلفین‌ه�ا در مقایس�ه با جث�ه آنها ب�زرگ بوده و‬ ‫کورتکس آنها دارای س�اختارهای در هم تنیده‌اي‬ ‫مانند مغز انسان است که معموال به نشانه‌اي از هوش‬ ‫تعبیر می‌شود‪ .‬این پیچ خوردگی‌ها باعث افزایش‬ ‫حجم کورتکس و ظرفیت آن برای ارتباطات داخلی‬ ‫مغزی می شود و بدین ترتیب می‌توان این موجودات‬ ‫را دارای هوشی فراتر از آنچه پیشتر تصور می‌شد‬ ‫دانس�ت‪ .‬به گفته محققان این یافته نه تنها باعث‬ ‫خواهد ش�د تا درک جدیدی از این پستانداران در‬ ‫اختیار جانورشناس�ان قرار گیرد که در عین حال‬ ‫باعث می‌ش�ود درباره ن�وع درمان‌هاي�ي که باید‬ ‫برروی این موجودات صورت پذی�رد نیز بازنگری‬ ‫انجام شود و مطابق با درک آنها از محیط و احساسی‬ ‫که از درد و رنج دارند با آنها برخورد کرد‪.‬‬

‫چرا برخي از افراد براي پشه‌ها طعمه مطبوع‌تري به حساب مي‌آيند؟ پژوهشگران‬ ‫دانش��گاه كاليفرنيا ماده‌اي به نام نونانال(‪ )nonanal‬را شناس��ايي كرده‌اند كه در‬ ‫ي موثر براي پشه‌ها‬ ‫گياهان و انسان‌ها وجود دارد و همراه با دي اكسيد كربن هوا پيام ‌‬ ‫مي‌فرستد‪ .‬اين دستاورد شايد منشا توليد موادي باشد كه شب‌هاي راحتي را براي‬ ‫قربانيان پشه‌ها فراهم آورد‪.‬‬

‫‌تازه‌ها‬

‫دانش‬

‫پزشكي‪ ،‬زيست‬

‫درجه سانتی‌گراد‬

‫آزمایش دی‪.‬ان‪.‬ای راز مرگ‬ ‫فرعون توت آنخ آمون را آشکار کرد‬

‫راز‌مرگ‌‌پادشاه‌جوان‬

‫كشف منشاء‬ ‫گياهان حاره‌اي‬

‫تاكنون تقريبا همه معتق��د بودند كه موج��ودات زنده به‬ ‫يو‬ ‫خصوص مه��ره‌داران در مس��ير تكاملي خود ب��ه آرام ‌‬ ‫پيوستگيبهسويموجوداتيپيشرفت ‌هاندكهمغزبزرگ‌تري‬ ‫به‌دستآورده‌اند‪.‬امابررسي‌هاييكههفتهقبلنتايجآناعالم‬ ‫شد نشان مي‌دهد كه اين نظر چندان هم جدي نيست‪.‬‬ ‫گروهي از دانشمندان «كمبريج» و دانشگاه «دورهام» در‬ ‫پژوهشي مشترك نتايج جالبي در‌باره تكامل مغز و انتخاب‬ ‫طبيعي به دست آوردند‪ .‬آنها با بررسي تاريخ تكامل طبيعي‬ ‫دريافتند تقريبا همزمان با آدم‌ها يعني در ‪ 13000‬س��ال‬ ‫پيش‪ ،‬هابيت‌هاي كوتوله‌اي كه فقط ح��دود يك متر قد‬ ‫ن هابيت‌هاي كوچولو‬ ‫داشتند روي زمين گسترده بودند‪ .‬اي ‌‬ ‫نه تنها قد كوچكي داشتند بلكه مغز كوچكي هم داشتند اما‬ ‫به هر حال تكامل يافته بودند‪.‬‬ ‫ن باستانشناس��ي نشان مي‌دهد‬ ‫نتايج بررس��ي‌هاي انسا ‌‬ ‫كه همزمان با بزرگ‌تر ش��دن موجودات و مغزش��ان(بين‬ ‫نخستيان)‪ ،‬تكامل در جهتي كامال معكوس هم فعال بوده‬ ‫اس��ت‪ .‬يعني در عين حال از پيش��رفت حيات موجودات‬ ‫كوچكتروبهخصوصموجوداتتكامليافتهبامغزكوچكتر‬ ‫نيز حمايت مي‌كرده است‪.‬‬ ‫از سوي ديگر با بررسي‌هاي جديد نشان داده شده كه افزايش‬ ‫وزن و جثه بدن اصال با افزايش مغز اين نخستي‌ها همسان‬ ‫نبوده اس��ت‪ .‬براي مثال گوريل‌ها مغز بزرگي دارند ولي با‬ ‫‪22‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه‌اول اسفند‪88‬‬

‫تكامل يافتن آنها سرعت بزرگ شدن جثه‌شان از سرعت‬ ‫بزرگ شدن مغزشان پيشي گرفت‪ .‬در عين حال نمونه‌هايي‬ ‫چون گيبون‌ها را داريم كه با بزرگ‌تر شدن مغزشان‪ ،‬از اندازه‬ ‫جثه‌شانكاستهشدهاست‪«.‬بررسي‌هايجديديكهاكنون‬ ‫در دست داريم نش��ان از آن دارد كه تكامل الزاما در جهت‬ ‫حذف موجوداتي با مغز كوچكتر گام بر نداشته و هر دو سوي‬ ‫مسير تكاملي در طبيعت وجود داشته است»‪.‬‬ ‫دكترديكمانديسرپرستتيمپژوهشيكمبريجدرتوجيه‬ ‫اين نوع مسير تكاملي مي‌گويد‪« :‬آن دسته از نخستياني كه‬ ‫اندازهمغزشاندرمسيرتكامليكوچك‌ترشدهاست‪،‬نياز‌هاي‬ ‫يازطبيعتدرخواستكرده‌اند‪،‬بنابراينطبيعتهماين‬ ‫كم ‌‬ ‫گونه موجودات كم توقع را به بسياري از گونه‌هاي پرتوقع با‬ ‫مغز بزرگ ترجيح داده است‪ .‬به اين ترتيب ميمون پوزه‌دار‬ ‫ماداگاسكار(ميمون لمور خاكستري) با مغزي كه فقط‪1/8‬‬ ‫گرم وزن دارد يك موجود تكامل‌يافته اس��ت كه از انتخاب‬ ‫طبيعي سربلند بيرون آمده اس��ت‪ .‬در همان حال انسان با‬ ‫مغزي به وزن ‪ 1330‬گرم نيز در سوي ديگر مسير تكاملي‬ ‫ايستاده و هر دو در مسير تكامل زندگي خود را طي كرده‌اند‪.‬‬ ‫به نظر مي‌آيد به جز نخستي‌ها‪ ،‬در مهره‌داران ديگري نظير‬ ‫پرندگان‪ ،‬خفاش‌هاوفيل‌هامسيرتكامليمغزكوچك‌برنده‬ ‫بوده و طبيعت عالقه بيش��تري به مغز‌هاي كوچك‌تر و به‬ ‫موجودات كم‌توقع‌تر روي خوش نشان داده است‪.‬‬

‫باز و بسته شدن تنگه برينگ بر اقليم اطراف آن اثر مي‌گذارد‬

‫دكمه تغيير وضع آب و هوا‬

‫يك بررسي بين‌المللي به سرپرستي دانشمندان مركز ملي‬ ‫تحقيقات جوي (‪ )NCAR‬نش��ان مي‌دهد كه باز و بسته‬ ‫شدن تنگه برينگ باعث ايجاد تغييرات اقليمي‌نسبتا بلند‬ ‫مدت و پايدار در امريكاي شمالي و گرينلند مي‌شود‪ .‬باز و‬ ‫بستهشدناينتنگهبهداليلمتنوعازجملهتغييراتسطح‬ ‫آب در دو سوي تنگه رخ مي‌دهد و اين خود عاملي مي‌شود‬ ‫براي كم و زياد شدن ميزان نمك و نيز جريان‌هاي دمايي‬ ‫در آب‌هاي اقيانوس اطلس و آرام‪ .‬با كم و زياد شدن اين دو‬ ‫فاكتور ضخامت و وسعت صفحات يخي آمريكاي شمالي و‬ ‫گرينلند نيز تغيير مي‌كند و در نهايت اقليم پهنه وسيعي از‬ ‫اين مناطق در كره زمين دستخوش تغيير مي‌شود‪ .‬در مقاله‬ ‫مفصلي كه در اوايل بهمن‌ماه در ژورنال علوم زمين منتشر‬ ‫شد با اش��اره به نتايج اين بررسي خاطر‌نش��ان شد كه اين‬ ‫بررسينشانازآنداردكهتغييراتاقليمي‌تاچهحدپيچيده‬ ‫و وابسته به فاكتور‌هاي زياد است‪ .‬از ديگرسو پروفسور «هو»‬ ‫و همكارانش در دانشگاه ويسكانسين با استفاده از نتايج اين‬ ‫پژوهش تالش در پاسخگويي به يكي از مهم‌ترين معماهاي‬ ‫زمين اقليم شناسي سال‌هاي اخير را دارند‪ .‬هو مي‌گويد به‬ ‫احتمال زياد با نتايج اين پژوهش مي‌توان فهميد كه چرا در‬

‫آخرين عصر يخبندان كه در ‪ 116‬هزار س��ال قبل رخ داده‬ ‫است بارها و بارها صفحات يخي كوچك شده و دوباره وسعت‬ ‫يافته اند و اين فرآيند به دفعات به مدت نسبتا بلند ‪ 70‬هزار‬ ‫سال ادامه پيدا كرده است‪.‬‬ ‫ب��راي پاس��خ دادن به اين پرس��ش يك تي��م متخصص‬ ‫برنامه‌نويس تالش كردند تا اين پديده را بازس��ازي كنند‬ ‫و با مدل‌س��ازي آن الگوهاي امروزي مناس��بي را به دست‬ ‫آورند‪ .‬اين كار انجام شد و نتيجه بسيار جالب توجه بود‪ .‬بر‬ ‫اساس مدل سازي انجام شده نشان داده شد كه اين الگو تا‬ ‫مدت بسيار طوالني (حدود‪ 70‬هزار سال) ادامه پيدا كرد اما‬ ‫اين سيكل ناگهان قطع شد و ديگر تكرار نشد و اين به دليل‬ ‫موقعيت قرارگيري زمين در بيشترين فاصله‌اش از خورشيد‬ ‫تا كنون بوده است كه نتيجه آن كم شدن دما بيش از تمام‬ ‫اعصار قبل بود‪ .‬اين رويداد ظاهرا در ‪ 34‬هزار سال قبل رخ‬ ‫داده و ادامه پي��دا كرده تا ‪ 10‬هزار س��ال قبل كه زمين در‬ ‫كمترين فاصله‌اش تا خورشيد قرار گرفته و دما به حالتي‬ ‫پايدارتر از گذشته در آمد و عصر يخبندان آخر به اتمام رسيد‪.‬‬ ‫نتايج و بررسي‌هاي اين پژوهش همچنان ادامه دارد و انتظار‬ ‫مي‌رود الگوهاي قابل تعميم زيادتري از آن به‌دست آيد‪.‬‬

‫نيمه‌اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪23‬‬

‫طي هزاران س��ال تاريخ بشر ‪ ،‬فقط يك‬ ‫زمين با موجودات زنده در جهان وجود‬ ‫داشته است؛ اما شايد به زودي يكي ديگر‬ ‫هم پيدا شود‪ ،‬و يكي ديگر و يكي ديگر‪...‬‬

‫در رابط��ه گرين بنك يا هم��ان معادله‬ ‫دريك‪ ،‬شانس يافتن حيات فرازميني در جايي‬ ‫از كهكشان راه شيري تعيين مي‌شود‪ .‬يكي از‬ ‫فاكتورهاي اين رابطه تعداد سياره‌هاي همسان‬ ‫زمينيامنظومه‌هايهمسانبامنظومهشمسي‬ ‫است‪.‬تاكنونتصورمي‌شدكهازميانميلياردها‬ ‫ستاره‌اي كه در راه شيري قرار دارد نمونه‌هاي‬ ‫همسان خورشيد ما و درنتيجه منظومه‌هاي‬ ‫شبيهمنظومهشمسينبايدخيليكمباشد‪.‬اما‬ ‫بررسي‌هاي تازه نشان مي‌دهد كه ظاهرا فقط‬ ‫‪ 15‬درصد از منظومه‌هاي سياره‌اي به منظومه‬ ‫شمسيماشبيههستند‪.‬‬ ‫آب‪ ،‬نش��ان‌دهنده دما‪ ،‬فش��ار‪ ،‬جاذبه و‬ ‫خالصه ش��رايط مناس��ب براي حيات است‪.‬‬ ‫چگونگي تش��خيص وج��ود يا ع��دم وجود‬ ‫آب‪ ،‬روي ي��ك س��ياره‪ ،‬موضوعي اس��ت كه‬ ‫مدته��ا ذه��ن دانش��مندان س��ياره‌اي را به‬ ‫خود مش��غول ك��رده ب��ود‪ .‬اخي��را ماموريت‬ ‫‪ Deep impact‬اين مش��كل را حل كرده‬ ‫است‪ .‬در اين ماموريت تصاوير و فيلم‌هايي كه از‬ ‫زمين گرفته شده برق زدن نور خورشيد بازتاب‬ ‫شده از سطح اقيانوس‌هاي زمين را ثبت كرده‬ ‫است‪ .‬شايد روش بدي نباشد كه پس از كشف‬ ‫يكسيارهفراخورشيديجديدبهدنبالچنين‬ ‫برق‌زدن‌هايي باشيم‪.‬‬ ‫بس��ياري از كتاب‌هاي سياره‌شناس��ي‬ ‫در مبحث حيات از نقش انكارناش��دني وجود‬ ‫سيارات غول‌پيكري همچون مشتري و زحل را‬ ‫در فضا‌هاي بيروني منظومه شمسي از الزامات‬ ‫شكل‌گيري حيات در سياره‌اي همچون زمين‬ ‫يدانند‪.‬اخيرارصدگرانآريزوناوشيلي نتيجه‬ ‫م‌‬ ‫نااميدكننده‌اي گرفتند‪ :‬سيارات بزرگ خارجي‬ ‫در منظومه‌هاي سياره‌اي موضوع نادري است‬ ‫و نبايد چندان اميدوار بود كه چنين سياراتي را‬ ‫كشفكرد‪.‬ايننتيجهنااميدكنندهبابررسي‪54‬‬ ‫منظومهسياره‌ايدرپيرامونستاره‌هايجوانو‬ ‫نزديك به خورشيد حاصل شده است‪.‬‬ ‫يك بررس��ي كه تابستان س��ال ‪2009‬‬ ‫ميالدي منتشر شد‪ ،‬مي‌گويد وجود سيارات‬ ‫ي براي‬ ‫غول‌پيكر خارجي چندان هم چيز مهم ‌‬ ‫شكل‌گيري حيات در منظومه شمسي نبوده‬ ‫و بنابراين الزم نيست كه در ديگر منظومه‌ها‬ ‫هم كارآمد باش��د‪ .‬مهم‌تري��ن ويژگي حضور‬ ‫سياراتغول‌پيكردرفضايبيرونيمنظومه‌هاي‬ ‫سياره‌اي اين اس��ت كه مسير س��يارك‌ها را‬ ‫چنان كج مي‌كند كه خطر برخورد با سيارات‬ ‫داخلي حيات‌دار به حداقل برسد‪ .‬دكتر هورنر از‬ ‫دانشگاهاپنانگلستانبامدل‌سازيمسيربيش‬ ‫از ‪ 100/000‬سيارك نشان داد كه اصال چنين‬ ‫برخوردهايي آنچنان نادر است كه بود و نبود‬ ‫سيارات بزرگ خارجي چندان ارزشي ندارد‪.‬‬

‫ازغم‌تنهايي‬

‫مغز تكامل يافته هميشه بزرگتر نيست‬

‫امروزه بيش از ‪20‬‬ ‫درصد ريه‌هاي سبز‬ ‫زمين را درختان و ديگر‬ ‫گياهان مناطق حاره‌اي‬ ‫تشكيل داده است‪ .‬براي‬ ‫بسياري از دانشمندان‬ ‫اين سوال وجود دارد‬ ‫كه اين مقدار گياه‪ ،‬چرا‬ ‫در اين ناحيه از زمين‬ ‫جا خوش كرده‌اند‪.‬‬ ‫در مقاله مفصلي كه‬ ‫‪ 10‬روز پيش در مجله‬ ‫معتبر ‪ cell‬منتشر شد‬ ‫اعالم شده كه باران‌هاي‬ ‫سيل آساي مناطق‬ ‫حاره عامل اصلي رشد و‬ ‫تكامل گياهان پر تراكم‬ ‫و غول آساي استوايي‬ ‫بوده است نه دماي باال‪.‬‬ ‫با بررسي ژني گيا‌هان‬ ‫اين منطقه معلوم‬ ‫شده است كه بيشتر‬ ‫گياهان استوايي از نوع‬ ‫گياهان ‪ C4‬هستند‬ ‫در حالي كه گياهان‬ ‫مناطق شمالي‌تر كه‬ ‫مي‌توانند در دماي‬ ‫سردتري زندگي كنند‬ ‫از گونه گياهان هستند‬ ‫در حالي كه گياهان‬ ‫مناطق شمالي‌تر كه‬ ‫مي‌توانند در دماي‬ ‫سردتري زندگي كنند‬ ‫از گونه گياهان ‪C3‬‬ ‫محسوب مي‌شوند‪.‬‬ ‫مهم‌ترين تفاوت اين‬ ‫دو گونه گياه در روند‬ ‫فوتوسنتز آنها است‪.‬‬ ‫مجموعه ژني گياهان‬ ‫‪ C4‬در حضور باران‌هاي‬ ‫شديد استوايي فعال‬ ‫مي‌شوند‪.‬‬

‫چهره فرعون جوانمرگ ش��ده و افس��انه‌ای مصر باستان‪،‬‬ ‫پادشاه توت یکی از بارزترین یادگارهای مصر باستان است‪.‬‬ ‫ماسک طالیی او یادآور چهره‌اي است که انتظار داریم یک‬ ‫فرعون مقتدر از آن برخوردار باشد اما تحقیقات جدید نشان‬ ‫می دهد این فرعون در دوران زندگیش حداقل از سالمت‬ ‫کامل بی‌بهره بوده است‪ .‬یک آزمایش دی‌ان‌اي از این فرعون‬ ‫باستانی نشان داده است که پادشاه توت‪ ،‬ضعیف البنیه و به‬ ‫ناراحتی استخوانی و ماالریا مبتال بوده است‪ .‬این نخستین‬ ‫باری اس��ت که برروی مومیایی یکی از پادشاهان باستانی‬ ‫مصر آزمایش دی ان‌اي انجام می شود‪ .‬آزمایشی که برخی‬ ‫از اس��رار تولد‪ ،‬زندگی و مرگ این پادشاه کهن را حل کرده‬ ‫است‪ .‬به گفته کارس��ن پوش ـ متخصص ژنتیک دانشگاه‬ ‫توبینگن ‪« -‬توت آنخ آمون را نباید فرعونی مقتدر به حساب‬ ‫آورد‪ .‬او حتی توانایی راندن ارابه خود را نیز نداش��ته است‪.‬‬ ‫توت را باید پسری ضعیف به شمار آورد که به دلیل انحنای‬ ‫استخوان‌هاي پاهایش مجبور بود با کمک عصا قدم بر دارد»‪.‬‬ ‫به گفته این متخصص ژنتیک علت این ضعف بنیه ازدواج‬ ‫فامیلی والدین فرعون توت بوده است‪ .‬این آزمایش مشخص‬ ‫کرده که پدر و مادر او بنابر سنت رایج مصر باستان خواهر و‬ ‫برادر بوده اند و در اثر این ازدواج سیستم دفاعی بدن فرزند‬ ‫آنها دچار ضعف شدید و ناهنجاری شده بود‪ .‬در این آزمایش‬ ‫مشخصشدکهوجودبافت‌هایمردهدربافت‌هایاستخوانی‬ ‫بدن فرعون توت عاملی برای آسیب پا و مشکالت استخوانی‬ ‫او شده بود که او را وادار می‌کرد در تمام عمر با عصا راه برود‪.‬‬ ‫عصاهایی که گونه‌های زیادی از آن در آرامگاه او پیدا شده‌اند‪.‬‬ ‫اما از آن مهم‌تر‪ ،‬این محققان توانستند دی ان‌اي ماالریا را‬ ‫در بدن فرعون جوان پیدا کنند‪ .‬بررسی‌ها نشان داده است‬ ‫که او نه يک‌بار که چندین بار تحت عفونت ناشی از بیماری‬ ‫ماالریا قرار گرفته است‪ .‬بدین ترتیب به نظر می رسد ضعف‬ ‫سیستم دفاعی‪ ،‬ابتال به ماالریا و مشکل سالمت پا آنچنان‬ ‫وی را ضعیف کرده بود که اج��ازه ادامه حیات را از او گرفته‬ ‫و در نهایت منجر به مرگ او شده است‪ .‬این تحقیق نه تنها‬ ‫جایگزینمناسبیبراینظریاتمرتبطباتوطئهقتلفرعون‬ ‫ارائه می دهد که نور تازه‌اي بر تحقیقات باستان شناسی با‬ ‫استفاده از آزمایش‌های ژنتیکی تابانده است‪ .‬پادشاه توت‬ ‫آنخ آمون در حدود ‪ 3300‬سال پیش وقتی تنها ‪ 9‬ساله بود‬ ‫به قدرت رسید اما تنها توانست‪ 10‬سال حکومت کند و پس‬ ‫از آن به دلیل بیماری در گذشت‪.‬‬

‫فیزیک‌دانان آزمایشگاه ملی بروکهاون با رساندن سرعت اتم‌های طال به‪ %99.995‬سرعت نور‪ ،‬آنها را به هم کوباندند و با ذوب‬ ‫کردن پروتون‌ها و نوترون‌های آنها‪ ،‬سوپی از بنیادی‌ترین ذرات عالم یعنی کوارک‌ها و گلوئون‌ها را به‌وجود آوردند‪ .‬در نتیجه‬ ‫این برخورد‪ ،‬دما به چهارهزار میلیارد درجه سانتی گراد رسید‪ ،‬یعنی‪250‬هزار بار داغ‌تر از هسته خورشید و شرایط عالم را‬ ‫وقتیتنهایک‌میلیونیمثانیهازانفجاربزرگمی‌گذشت‪،‬شبیه‌سازیکرد‪.‬تمامایناتفاق‌هادرحباب‌هاییکوچک‌ترازیک‬ ‫هستهاتمودرزمانیمعادلیکمیلیاردمیلیاردمیلیاردیمثانیه(‪ 10-27‬ثانیه)اتفاقافتاد!‬

‫محمدرضا نوروزی‬ ‫‪[email protected]‬‬

‫‌تازه‌ها‬

‫همايش‪TED‬‬ ‫سال‪ 2010‬برگزار شد‬

‫دانش‬

‫سالمت‪ ،‬زيست‬

‫کریسآندرسون‪،‬مسؤولبرگزاریتد‬

‫می‌خواهم‬ ‫دنی ‌ارا‌تغییر‌دهم‬

‫تد‪ ،‬بنیادی غیرانتفاعی در ایاالت‬ ‫متحده است که س�االنه‪ ،‬برترین‬ ‫ایده‌ه�ای فن�اوری‪ ،‬س�رگرمی و‬ ‫طراحی را انتخاب و از آنها تقدیر‬ ‫می‌کند‪ .‬اما آن‌چه تد را به شهرت‬ ‫جهانی رس�انده‪ ،‬کنفرانس‌هایی‬ ‫اس�ت که عده‌ای از افراد مشهور‬ ‫و نابغه در زمین�ه علوم‪ ،‬فناوری و‬ ‫طراحی در آن به طرح ایده‌های ناب‬ ‫برای تغییر دنیا می‌پردازند‪ .‬از سال‬ ‫‪ 1381 / 2002‬به بعد‪ ،‬مسؤولیت این‬ ‫کنفران�س به کریس آندرس�ون‪،‬‬ ‫روزنامه‌نگار مش�هور واگذار شد‪.‬‬ ‫در آخرین هفته بهمن‌ماه گذشته‪،‬‬ ‫کنفران�س ت�د ‪ 2010‬در النگ‌بیچ‬ ‫کالیفرنیا برگزار شد که به جرات‬ ‫می‌توان آن‌را نی�روگاه فکر خالق‬ ‫لقب داد‪ .‬س�خنان ای�ن فکرهای‬ ‫خالق ش�اید الهام‌بخش باش�د و‬ ‫ش�ما را در آین�ده‌ای نزدیک‪ ،‬به‬ ‫تریبون س�خنرانی کنفرانس تد‬ ‫هدایت کند!‬

‫دیویدراکول‪،‬طراحکداکتیاتر‬ ‫وقتی تنها ‪ 3‬س��اله بودم‪ ،‬پدرم در یک‬ ‫سانحه هوایی کشته شد و مادرم به دنبال‬ ‫زندگی خودش رفت‪ .‬حاال من یک پدر‬ ‫هستم و دوس��ت دارم حس استواری و‬ ‫پایداری را که خود در کودکی از چشیدن‬ ‫آن محروم بودم‪ ،‬ب��رای کودکانم فراهم‬ ‫آورم‪.‬‬ ‫این که کودکان ما بتوانند ریس��ک‌های‬ ‫خالقانه داش��ته باش��ند و بازی‌هایشان‬ ‫را خودشان مدیریت کنند‪ ،‬خیلی مهم‬ ‫است؛ بنابراین به فکر بزرگ‌ترین پروژه‬ ‫زندگیم یعن��ی «طراحی زمی��ن بازی‬ ‫خالق» افتادم که در آن از صدها قطعه‬ ‫فوم در اش��کال و ابعاد مختلف استفاده‬ ‫ش��ده تا کودکان با س��رهم کردن آنها‬ ‫بتوانند دنیای رویایی خود را با دس��تان‬ ‫کوچکشان بسازند‪.‬‬

‫‪24‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه‌اول اسفند‪88‬‬

‫دنیا محتاج ش��روعی دوباره اس��ت‪ .‬اگر‬ ‫بدانید ک��ه دنیا چنین نی��ازی دارد‪ ،‬چه‬ ‫خواهید کرد؟ درست اس��ت‪ ،‬عده‌ای از‬ ‫باهوش‌ترین افرادی را که می‌شناس��ید‪،‬‬ ‫گرد هم جمع می‌کنید‪ .‬شاید شما همان‬ ‫کسی باشید که بتواند این شروع دوباره‬ ‫را کلید بزند‪.‬‬

‫بیلگیتس‪،‬رییسمایکروسافت‬ ‫ب��رای اينك��ه بتوانی��م از فاجع��ه‌ای در‬ ‫س��یاره‌مان جلوگیری کنی��م‪ ،‬نیازمند‬ ‫یک «معجزه»ایم‪ .‬ه��دف نهایی ما باید‬ ‫این باش��د که تا س��ال ‪،1430 / 2050‬‬ ‫تولید کربن را به صفر برس��انیم‪ .‬ش��اید‬ ‫مهم‌تر از ساخت واکسن ماالریا‪ ،‬ساخت‬ ‫فناوری‌های جدیدی مثل انرژی هسته‌ای‬ ‫و یا نسل جدید باتری‌ها باشد‪ .‬من برای‬ ‫این کار به ش��ما «تراپاور» را پیش��نهاد‬ ‫می‌کنم‪ .‬در این صورت به‌جای استفاده‬ ‫از اورانیوم غنی‌ش��ده کمی��اب می‌توان‬ ‫از اورانیوم‌های قدیم��ی و نیز اورانیومی‬ ‫استفاده کرد که امروزه به چشم زائدات‬ ‫به آن نگاه می‌شود‪.‬‬

‫جیمیآلیور‪،‬سرآشپزوبرندهتد‬

‫دانیلکانمان‪،‬برندهجایزهنوبلاقتصاد‬

‫واژه «شادی» بسیار مبهم و سربسته است‪.‬‬ ‫خیلی‌ها نمی‌توانند بین شاد بودن در زندگی‬ ‫و شاد بودن از زندگی تفاوت قائل شوند‪ .‬خود‬ ‫تجربه‌گر‪ ،‬یعنی شمایی که در لحظه زندگی‬ ‫می‌کنید‪ ،‬تفاوت بس��یاری با خود به‌یاد‌آور‬ ‫دارد‪ ،‬یعنی داستان‌گویی که زندگی می‌کند‬ ‫تا خاطره‌ها را بسازد‪.‬‬

‫دنیسداتون‪،‬فیلسوفبرجسته‬

‫دافنیسینگو‪،‬فیزیکدانهسته‌ای‬

‫قوی‌ترین نظریه‌ای ک��ه راجع به «زیبایی»‬ ‫وجود دارد‪ ،‬از یک متخصص تولیدمثل کرم و‬ ‫کبوتروصدفیعنیچارلزداروینمنشاگرفته‬ ‫است‪ .‬برای درک زيبايي‌هاي جهان باید ذائقه‬ ‫هنری امروز خود را مهندسی معکوس كنيم‬ ‫و توضیح دهیم که ای��ن ذائقه‌ها چگونه در‬ ‫ذهنمان حک شده‌اند‪.‬‬

‫به عنوان زنی از یک شهر کوچک آفریقایی‪،‬‬ ‫هرگز تصور نمی‌کردم شغلی در زمینه فیزیک‬ ‫داش��ته باش��م؛ اما مادرم به من می‌گفت که‬ ‫آموزش‪ ،‬شوهری است که هیچ‌گاه تو را ترک‬ ‫نخواهد کرد‪ .‬درحال حاضر جوانان آفریقایی‬ ‫بسیاریهستندکهشدیداعالقمندبهيادگیری‬ ‫علوم و کمک به ارتقای آفریقا هستند‪.‬‬

‫کامرون‪،‬رهبرحزبمحافظه‌کاربریتانیا‬

‫ما در حال ورود به دوره جدیدی هس��تیم‬ ‫که در آن‪ ،‬دولت‌ها از قدرت و پول کمتری‬ ‫برخوردارن��د و در عوض‪ ،‬م��ردم صاحب‬ ‫قدرتند‪ .‬این اتفاق تنها ب��ه دلیل فناوری‬ ‫افتاده است‪ .‬انقالب فناوری اطالعات همان‬ ‫چیزی است که منجر به شفافیت دولت‌ها و‬ ‫جوابگو بودن هرچه بیشتر آنها خواهد شد‪.‬‬

‫امروز‪ ،‬بسیاری از مردم از عادت‌های غذایی‬ ‫ناس��الم رنج می‌برن��د و به چاق��ی مفرط‬ ‫دچارند‪ .‬ب��رای مقابله با این مش��کل‪ ،‬باید‬ ‫تغییراتی واقعی در شیوه غذاخوردن ایجاد‬ ‫کرد‪ .‬مشکل اول در خانه‌هاست‪ ،‬جایی که‬ ‫فرهنگ غذایی شکل می‌گیرد و از بزرگ‌ترها‬ ‫به کوچک‌ترها منتقل می‌ش��ود‪ .‬مش��کل‬ ‫دوم نیز به س��وپرمارکت‌ها برمی‌گردد که‬ ‫برچسب‌های مواد غذایی آن مناسب نیست‪.‬‬ ‫اما مهم‌ترين مشکل به مدرسه‌ها برمی‌گردد‪.‬‬ ‫باید طوری‌رفتار کرد ک��ه هر کودکی که از‬ ‫مدرسه فارغ‌التحصیل می‌شود‪ ،‬بتواند ‪10‬‬ ‫دستورالعمل غذایی س��الم که زندگیش را‬ ‫نجات می‌دهد‪ ،‬بلد باشد‪ .‬جیمی آلیور‪ ،‬جایزه‬ ‫صدهزار دالری تد‪ 2010‬را از آن خود کرد‬ ‫و عالوه بر آن‪ ،‬این شانس را بدست آورد که‬ ‫از آرزو برای تغییر دادن جهان سخن بگويد‬ ‫و به برآورده‌شدنش امیدوار باشد‪ :‬تاسیس‬ ‫جنبشی قوی و پایدار با هدف آموزش غذا به‬ ‫کودکان و الهام‌بخشی به خانواده‌ها راجع به‬ ‫پخت‌وپز سالم و مبارزه با چاقی مفرط‪.‬‬

‫ویلیاملی‪،‬رییسبنیادرگزایی‬

‫ريشه همه بيماري‌‌ها رگزایی است‪ .‬در بدن‬ ‫همه‪ ،‬سرطان‌هايي میکروسکوپی وجود دارد‬ ‫که تا وقتی منبع خونی مخصوص به خود را‬ ‫نسازند‪ ،‬بی‌ضررند‪ .‬براي جلوگيري از سرطان‬ ‫بايد بتوان جلوی تولی��د این منبع خونی را‬ ‫گرفت‪ .‬انگور قرمز‪ ،‬سویا‪ ،‬کدو‪ ،‬کلم پیچ‪ ،‬زغال‬ ‫اخته و سیر از رگزایی جلوگیری مي‌کنند‪.‬‬

‫حشراتبهكمكچشمراه‬ ‫مي‌روند‪ ،‬نه شاخك‬ ‫برای نخستین بار معلوم شد كه برخی حشرات برای اينكه‬ ‫جای قدم‌هایش��ان را تعیین كنند از چشمانش��ان كمك‬ ‫می‌گیرند‪ .‬تا كنون تصور می‌شد فقط پستانداران این كار را‬ ‫می‌كنند و حشرات از شاخك‌هایشان برای این كار استفاده‬ ‫می‌كنند‪.‬اینكشفجالبراتصویربردارانیكهبراییكفیلم‬ ‫مستند در بی‌بی‌سی كار می‌كردند ثبت كردند‪ .‬آنها برای این‬ ‫كار از دوربین‌هایی با سرعت بسیار باال استفاده می‌كردند‪.‬‬ ‫دكتر جرمی نیون از دانشگاه كمبریج می‌گوید این یكی از‬ ‫مهم‌ترين شواهدی است كه نشان می‌دهد حشرات هم در‬ ‫بسیاری موارد همچون پستانداران بزرگ رفتار می‌كنند‪.‬‬ ‫وقتی از مسؤول تیم تحقیقاتی كمبریج می‌پرسند كه چرا‬ ‫تاكنون چنین موضوع به ظاهر س��اده‌اي شناسایی نشده‬ ‫بود‪ ،‬دكتر نیون می‌گوید ‪ :‬از آنجا كه حشراتی چون زنبورها‬ ‫و مگس‌ها بخش زیادی از زمان روزانه خود را در حال پرواز‬ ‫به س��ر می‌برند بنابراین دانشمندان به كیفیت و چگونگی‬ ‫دید حش��رات در حال پرواز می‌پرداختند‪ ،‬از س��وی دیگر‬ ‫حشراتیكهكمپروازمی‌كنند‪،‬ازشاخك‌هایبلندشانبرای‬ ‫لمس محیط و شناخت جایی كه باید قدم بگذارند استفاده‬ ‫می‌كنند‪ .‬حال ملخ‌های شاخ كوتاه را داریم كه هم پرنده‌های‬ ‫خوبی هستند و هم زیاد راه می‌روند‪ .‬دكتر نیون و همكارانش‬ ‫نردبان كوچكی در اندازه‌های یك ملخ ساختند و ملخ را وادار‬ ‫كردند تا از روی پله‌های آن باال رود و همزمان از حركات آن‬ ‫فيلمبرداری كردند‪ .‬با بررسی تعداد دفعاتی كه ملخ پایش را‬ ‫اشتباه روی پله‌ها گذاشته و مقایسه آن با دفعاتی كه ملخ‬ ‫پایش را نمی‌دید تا آن را در جای مناس��ب قرار دهد به این‬ ‫نتیجه رسیدند كه اینگونه ملخ برای راه رفتن بیشتر از آنكه‬ ‫كه به حس المسه متكی باشد به حس بینایی خود اعتماد‬ ‫می‌كند‪ .‬این تحقیق ارزش زیادی برای عصب شناسان و نیز‬ ‫متخصصان طراحی و كنترل روبوت‌ها دارد‪ .‬شاید به زودی از‬ ‫روی رفتار همین ملخ روبوتی كامال متعادل ساخته شود‪.‬‬

‫چرا عصباني‬ ‫مي‌شويم‬ ‫علت رفتارهاي‬ ‫پرخاشگرانه چيست؟‬ ‫تا همين يكي دو هفته‬ ‫پيش به جز مجموعه اي‬ ‫از فرضيات چيزي از اين‬ ‫رفتار‌ها نمي‌دانستيم‪.‬‬ ‫اما اكنون به لطف‬ ‫رفتار شناسي يكي از‬ ‫معروف‌ترين گونه‌هاي‬ ‫حشرات‪،‬يعني مگس‬ ‫سركه نشانه‌هاي خوبي به‬ ‫دست آورده‌ايم‪ .‬محققان‬ ‫موسسه «كلتك» نوعي‬ ‫فرومون يافته‌اند كه‬ ‫چنين رفتارهايي را باعث‬ ‫مي‌شوند‪ .‬فرومون‌ها‬ ‫مولكول‌هاي پيچيده اي‬ ‫هستند كه در بسياري‬ ‫از گونه‌ها براي برقراري‬ ‫ارتباط غير كالمي‌به كار‬ ‫مي‌روند‪ .‬مثال بسياري از‬ ‫گونه‌ها در جفت يابي از‬ ‫فرومون‌ها براي كشف‬ ‫جفت خود استفاده‬ ‫مي‌كنند‪ .‬اما آيا در انسان‌ها‬ ‫هم‪ ،‬فرومون‌ها كارآمد‬ ‫هستند؟ ديويد يانگ نشان‬ ‫داده كه فرومون خاصي‬ ‫به نام سيس‌واكسيني‬ ‫لتيت(‪ )cva‬همان‬ ‫فروموني است كه‬ ‫رفتار‌هاي پرخاشگرانه‬ ‫را در انسان‌ها باعث‬ ‫مي‌شود‪ .‬شايد كشف اين‬ ‫ماده شيميايي بتواند اين‬ ‫رفتارها را كنترل كند‪.‬‬

‫مهاجرتآرامگياهانبهنقاطخوش‌آبوهوا‬

‫تحقيقاتي كه اخيرا در ارتفاعات كاليفرنياي جنوبي‬ ‫انجام شده نشان مي‌دهد كه ‪ 9‬گونه گياهي به دليل‬ ‫نوس��انات و تغييرات دماي اقليمي‌ترجي��ح داده اند‬ ‫محل زيست مرس��وم خود را تغيير داده و به مناطق‬ ‫ديگر مهاجرت كنند‪.‬‬ ‫در اين بررسي ‪ 30‬ساله نش��ان داده شده كه ‪ 9‬گونه‬ ‫گياهي از جمله ‪ 3‬گونه كاج ترجيح داده‌اند كه محل‬ ‫زندگي خود را حدود ‪ 60‬متر تغيير داده و در مناطقي‬ ‫مرتفع‌تر زندگي را تجربه كنند‪.‬نتايج اين پژوهش نشان‬ ‫مي‌دهد كه افزايش دما (چه در اثر فعاليت‌هاي انساني‬ ‫باش��د چه تغييرات طبيع��ي و دوره‌اي در طبيعت)‬ ‫باعث مي‌ش��ود كه گياهان در فرآيندي بسيار آرام به‬ ‫مهاجرت مي‌پردازند‪.‬بررسي‌هاي قبلي نشان مي‌داد‬ ‫كه سرعت تغيير محل گياهان بس��يار آرام است اما‬ ‫بررسي جديد ‪ 30‬ساله نشان داده كه در حال حاضر‬ ‫نرخ سرعت مهاجرت گياهان بسيار بيشتر از آني است‬ ‫كه انتظارش را داشتيم‪ .‬اين بررسي با نمونه گيري از‬

‫‪ 10‬گونه گياه در ارتفاعات شرق لس‌آنجلس از سطح‬ ‫دريا تا ارتف��اع ‪ 2400‬متري انجام ش��د و بعد نمونه‬ ‫ارتفاع‌ها را نتايج يك بررسي مشابه كه در سال ‪1977‬‬ ‫ميالدي انجام شده بود تطبيق دادند‪ .‬نتيجه حيرت‬ ‫آور بود‪ 9 .‬گونه از ‪ 10‬گونه مورد مطالعه ارتفاع محل‬ ‫زيس��ت خود را به وضوح تغييرداده بودند‪ .‬در همين‬ ‫مدت مورد بررسي‪ ،‬دماي منطقه مورد مطالعه به طور‬ ‫ميانگين ‪ 2‬درجه سانتي‌گراد تغيير پيدا كرده بود‪.‬جان‬ ‫كيلي‪ ،‬پژوهشگر انستيتو اقليم شناسي اياالت متحده‬ ‫اما معتقد اس��ت عاملي كه اثرش از اث��ر دما موثر‌تر و‬ ‫مهم‌تر است‪ ،‬خشكسالي است‪ .‬او معتقد است تغيير‬ ‫در ميزان بارندگي و نيز خشكس��الي‌هاي بلند مدت‬ ‫در منطقه باعث تغيير مكان اين درختان شده است‪.‬‬ ‫اكنون بررسي‌هاي بيشتر بايس��تي پاسخگوي علت‬ ‫اصلي اين مهاجرت آرام و بي‌صدا باشند اما آنچه مهم‬ ‫است اينكه درختان در حال تغيير مكان زندگي خود‬ ‫هستند‪.‬‬ ‫نيمه‌اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪25‬‬

‫‌تازه‌ها‬

‫گزارش ايران‬

‫فناوري‬

‫نيوساينتيست امسال را‬ ‫سال علم در ايران مي‌داند‬

‫ناوشکن‌ایرانی‬ ‫در‌آب‌های‌خلیج‌فارس‬

‫‪26‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه‌اول اسفند‪88‬‬

‫امسال ممکن است از بابت این که سال‬ ‫ببر است‪ ،‬سال چینی ها باشد‪ ،‬اما از نظر‬ ‫علمی به نظر مي‌آید ‪ 2010‬س��ال ایران‬ ‫خواهد ب��ود‪ .‬تولید علم��ی در ایران ‪11‬‬ ‫برابر متوسط جهانی رشد داشته و به این‬ ‫ترتیب ایران از هر کش��ور دیگری رشد‬ ‫علمی سریع‌تری داش��ته است‪ .‬بررسی‬ ‫تعداد مقاله‌هاي منتشر شده که پایگاه‬ ‫داده ‪ Web of Science‬فهرس��ت‬ ‫کرده نش��ان مي‌دهد که رشد علمی در‬ ‫خاورمیان��ه ـ به طور عم��ده در ترکیه و‬ ‫ایران ـ حدود ‪ 4‬برابر سریع تر از متوسط‬ ‫جهانی آن است‪.‬‬ ‫س��اینس ماتکری��س که یک ش��رکت‬ ‫داده کاوی در مونترآل کانادا اس��ت نیز‬ ‫گزارشی تفصیلی با عنوان «جابه جایی‬ ‫ژئوپلیتیک��ی در تولید دانش» منتش��ر‬ ‫کرده اس��ت‪ .‬اریک آرکامبالت نویسنده‬ ‫این گزارش مي‌گوید «از س��ال ‪1980‬‬ ‫آس��یا حتی بیش از آن چه پیش از این‬ ‫تصور مي‌شد رو به رشد بوده و اروپا بهتر‬ ‫از آن چه غالبا تصور مي‌شد موقعیت خود‬ ‫را تثبیت کرده‪ .‬اما خاورمیانه جایی است‬ ‫که چشم ها به آن دوخته شده اند»‪ .‬تولید‬ ‫ساالنه دانش جهانی از ‪ 1980‬تاکنون به‬ ‫طور پیوس��ته تغییر کرده و از ‪450‬هزار‬ ‫به يك ميليون و ‪500‬هزار مقاله رسیده‬ ‫است‪ ،‬در حالی که آسیا سال گذشته در‬ ‫تولید علم آمریکای شمالی را پشت سر‬ ‫گذاشت‪ .‬آرکامبالت یادآوری کرده است‬ ‫که مقاله‌هاي ایرانی بیشتر بر این زمینه‬ ‫ها تکیه کرده اند‪ :‬شیمی و فیزیک هسته‬ ‫ای‪ ،‬فیزیک ذرات و مهندس��ی هس��ته‬ ‫ای‪ .‬تعداد مقاله ها در زمینه مهندس��ی‬ ‫هس��ته ای ‪ 250‬برابر متوسط جهان در‬ ‫ایران رشد داشته است اگرچه پژوهش‬ ‫در زمینه پزش��کی و کشاورزی نیز رشد‬ ‫کرده است‪.‬‬

‫ ناو شکن جماران‬

‫ناو ش��کن جماران که نخس��تین ناوش��کن ایرانی به‬ ‫شمار می‌آید اول اسفند ‪ 88‬رس��ما به ناوگان دریایی‬ ‫ایران ملحق ش��د‪ .‬بر‌اس��اس اطالعات منتش��ر شده‪،‬‬ ‫این ناوش��کن ‪ 94‬مترطول‪ 1۴۲۰ ،‬تُن ظرفیت و ‪۵۶‬‬ ‫کیلومتر بر ساعت سرعت دارد و می‌تواند ‪ 140‬ملوان‬ ‫را جابه‌جا کند‪ .‬جماران همچنین به سکوهای پرتاب‬ ‫موش��ک میانی و انتهایی ناو و توپ‌های ‪ 40 ،76‬و ‪20‬‬ ‫میلی‌متری مجهز است‪ .‬به گفته سرتیپ پاسدار احمد‬ ‫وحیدی ـ وزیر دفاع و پش��تیبانی نیروهای مس��لح ـ‬ ‫این ناوشکن محصول مشترک نیروی دریایی ارتش‪،‬‬ ‫وزارت دفاع و متخصصان کش��ور در بخش خصوصی‬ ‫است و ساخت آن در سال ‪ 1376‬به دستور مستقیم‬ ‫فرمانده کل قوا آغاز شده است‪ .‬یکی دیگر از مسؤوالن‬ ‫نیروی دریایی که در س��اخت این ناوش��کن دخالت‬ ‫داشته است‪ ،‬درباره جماران می‌گوید «ایران با ساخت‬ ‫این ناوشکن به چهاردهمین کشور جهان که توانایی‬ ‫ساخت ناوش��کن دارد تبدیل شده اس��ت»‪ .‬او درباره‬ ‫مش��خصات نظامی این ناوش��کن چنین گفته است‬ ‫«‌این ناوشکن در جلو یک توپ و دو تیربار‪ ،‬در بخش‬ ‫میانی چهار موش��ک‌انداز و در بخ��ش انتهایی نیز ‪4‬‬ ‫موشک‌انداز دارد و می‌تواند در ش��عاع ‪ 3000‬مایلی‬ ‫عملیات کند»‪ .‬وی با اش��اره با آغاز طراحی و ساخت‬ ‫این ناوش��کن در ‪ 12‬س��ال پیش گفت «بخش اصلی‬ ‫ساخت این ناوشکن در مدت ‪ 4‬سال به پایان رسید‪ .‬به‬ ‫دلیل عدم تحویل سیستم رانش از سوی آلمان‪ ،‬یک‬ ‫شرکت فرانسوی تامین این بخش را بر عهده گرفت و‬ ‫پس از ‪ 3‬سال تنها موتورهای اصلی را به ایران تحویل‬ ‫داد‪ .‬به گفته وی با توجه به اینکه طراحی ناو شکن بر‬ ‫مبنای موتورها و سیستم رانش آلمانی طراحی شده‬ ‫بود بخش‌های مربوط به رانش ناوش��کن دچار تغییر‬ ‫ش��د‪ .‬ضمن اینکه نیروهای داخلی ناچ��ار به طراحی‬ ‫بخش‌هایی چون گیبرکس ناوشکن شدند‪.‬‬ ‫ناو شکن جماران پس از وارد شدن به ناوگان دریایی‬ ‫ایران طی مان��وری ق��درت توپخانه و آت��ش خود را‬ ‫آزمایش کرد و آم��اده آغاز ماموریت خ��ود در آبهای‬ ‫آزاد شد‪.‬‬

‫ترجمه از سايت نيوساينتيست‬

‫نقل قول‌ها از پایگاه اینترنتی دفتر حفظ و نشر آثار‬ ‫آیت اهلل خامنه‌ای‪-‬رهبر معظم انقالب‪ -‬آمده است‪.‬‬

‫نيمه‌اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪27‬‬

‫ازغم‌تنهايي‬

‫پوریا ناظمی| دریا یک��ی از قدیمی‌ترین عرصه‌های‬ ‫نبرد به ش��مار می‌رود و توانمندی نظامی کش��ورها‬ ‫همیشه به توانایی آنها در دریا وابسته بوده است‪ .‬شاید‬ ‫به همین دلیل‪ ،‬هنوز هم وقتی از نبردهای باس��تانی‬ ‫یاد می‌ش��ود‪ ،‬به نی��روی دریایی ش��گفت‌انگیز ایران‬ ‫باستان اش��اره می‌کنند‪ .‬گفته می‌شود ایران در دوره‬ ‫هخامنش��یان ایران یکی از توانمندتری��ن نیروهای‬ ‫دریایی را در اختیار داشته است؛ نیرویی که در زمان‬ ‫خشایارشا ‪ 1200‬کشتی جنگی داشته است‪.‬‬ ‫در نبرده��ای دریای��ی ام��روز نی��ز ش��ناورها نقش‬ ‫تعیین‌کنن��ده‌ای دارن��د‪ .‬یک��ی از مهم‌تری��ن انواع‬ ‫کش��تی‌های جنگی ناوش��کن‌ها (‪‌Destroyer‬ها)‬ ‫هستند‪ .‬بنابر تعریف واژگان نیروهای دریایی‪ ،‬ناوشکن‬ ‫به کشتی جنگی‌ای گفته می‌شود که عالوه بر سرعت‬ ‫و توانایی حضور طوالنی در دریاها‪ ،‬دارای قدرت مانور‬ ‫بسیار باالیی نس��بت به کش��تی‌های بزرگتر ـ مانند‬ ‫ناو‌های بزرگ ـ باش��د‪ .‬ناوش��کن‌ها معموال به عنوان‬ ‫نیروی همراه یا نیروی رزم مستقیم و به شکل گروهی‬ ‫در نبرد‌ها شرکت می‌کنند‪.‬‬ ‫جنگ جهانی دوم و نبردهای دریایی آن که در نقاط‬ ‫مختلف جهان بین نیروهای متفقین و متحدین روی‬ ‫داد مبنایی برای آغاز تحول ناوش��کن‌ها و کاربرد آنها‬ ‫به حس��اب می‌آید‪ .‬تا پیش از این جنگ‪ ،‬ناوشکن‌ها‬ ‫معموال قدرت عمل مستقل نداشتند و در کنار ناو‌های‬ ‫بزرگتر در نبردها مشارکت می‌کردند‪ ،‬اما پس از جنگ‬ ‫جهانی دوم به سرعت توسعه یافتند‪ ،‬طوری که اکنون‬ ‫آن ها را سنگین‌ترین ابزار جنگی سطحی دریایی به‬ ‫ش��مار می‌آورند که به تنهایی می‌توانن��د با نیروهای‬ ‫متخاصم درگیر ش��وند‪ .‬نکته مهم در ناو شکن‌ها که‬ ‫بسیار مهم‌تر از قدرت آتش آنهاست‪ ،‬سرعت و قدرت‬ ‫مانور آنها اس��ت‪ .‬ای��ن قابلیت باعث می‌ش��ود تا این‬ ‫ماشین‌های جنگی در هنگام نبرد بتوانند ابتکار عمل‬ ‫را بر عهده بگیرند‪.‬‬ ‫معموال ابزارهای جنگی ناوشکن‌ها را توپهای سنگین‪،‬‬ ‫موش��ک‌اندازهای س��طح‌به‌هوا و سطح‌به‌س��طح و‬ ‫همچنین اژدرافکن‌ها تشکیل می‌دهند و در مواردی‬ ‫قابلی��ت فرود هلی‌کوپت��ر را نیز دارن��د‪ .‬بخش عمده‬ ‫ابزار عملیاتی یک ناوش��کن جنگی ابزار الکترونیکی‬ ‫و راداری آن است‪.‬‬

‫يكگزارشغيرمنتظره‬

‫تازه‌ها‬

‫بابک امین تفرشی‬ ‫‪[email protected]‬‬

‫دانش‬

‫آسمان سرپناه‬

‫آسمان شب مانند سقفي يك‌رنگ باالي همه انسان‌هاست‬ ‫زير آن ما يك خانواده‌ايم و زمين نه مجموعه‌اي از كشورها‬ ‫كه سياره‌اي بي‌مرز است‪.‬‬

‫بازگشت‌شفق‌های‌قطبی‬ ‫درعرضجغرافیاییهفتاددرجهشمالی‪،‬چندصد‬ ‫کیلومتر داخل مدار قطبی و قلمرو شمالگان‪ ،‬در‬ ‫جاده‌‌ای پرپیچ و خم در کرانه یک آب‌دره عظیم‬ ‫می‌راندیم‪ .‬نفوذ آب دری�ا در کوه‌های صخره‌ای‬ ‫س�بب پیدایش فی‌یورد یا آب‌دره می‌ش�ود که‬ ‫شمال نروژ را به یکی از زیباترین چشم‌اندازهای‬ ‫طبیعیدنیاتبدیلکردهاست‪.‬صخره‌هایباشکوه‬ ‫با قله‌های�ی س�فیدپوش از دل آب‌های ش�مال‬ ‫اقیانوس اطلس بیرون زده‌ان�د‪ .‬جریان آب‌های‬ ‫گرم اقیانوسی موس�وم به گلف اس�تریم سبب‬ ‫معتدل ش�دن دمای این منطقه به نسبت عرض‬ ‫جغرافیایی قطبی آن ش�ده اس�ت‪ .‬در آن ش�ب‬ ‫پاییزی دما حدود صفر درجه بود در حالی که در‬ ‫همینعرضجغرافیاییدرسیبریاحتماالبرودت‬ ‫هوا به ‪ 30-‬درجه می‌رسید‪.‬‬ ‫در یکی از پیچ‌های ج�اده که افق ش�مال باالی‬ ‫آب‌دره‌ای پهن�اور کامال باز ش�د ناگهان متوجه‬ ‫تکه ابرهای کوچکی ش�دم که شکل‌شان خیلی‬ ‫سریع در حال تغییر بود و پرده‌هایی از نور اطراف‬ ‫آنها ظاهر می‌ش�د‪ .‬این همان چیزی ب�ود که ما‬ ‫را به عرض‌های قطبی کش�انده ب�ود‪ .‬اتومبیل را‬ ‫نگه داشتیم و دوربین‌ها را آماده کردیم‪ .‬نمایش‬ ‫شگفت‌انگیز شفق قطبی آغاز ش�ده بود‪ .‬رنگ‬ ‫س�بز و کمی قرمز در رقص ش�فق‌های قطبی با‬ ‫چشمدیدهمی‌شدودردوربینرنگ‌هایبیشتری‬ ‫ثبت می‌ش�د‪ .‬بازتاب سبز نور ش�فق بر آب‌های‬ ‫اقیان�وس افتاده بود و از س�وی دیگر ن�ور ماه بر‬ ‫منظره می‌تابی�د؛ منظره‌ای ک�ه مدت‌ها آرزوی‬ ‫دیدن آن را داشتم‪.‬‬ ‫آخری�ن باری که ش�فق قطبی را دی�ده بودم در‬ ‫س�فر به جنوبگان در س�ال ‪ 1382‬ب�ود که یک‬ ‫خورش�یدگرفتگی من را به س�وی قطب جنوب‬ ‫کشاند‪ .‬اشعه‌های نور ش�فق گاهی فقط در یکی‬ ‫دوثانیه تا باالی آسمان می‌آمد و فروکش می‌کرد‪.‬‬ ‫با وجود این فعالیت آن شب شفق‌ها آن قدر قوی‬ ‫نشد که از منطقه شمال آسمان خارج شود و کل‬ ‫آس�مان را فرابگیرد‪ .‬برای همس�فر من شاهین‬ ‫جعفرزاده دیدن این منظره احساس عمیق‌تری‬ ‫داش�ت‪ .‬او دانش�جوی دکتری اخترشناسی در‬ ‫گرای�ش فیزیک خورش�ید و پ�ردازش تصاویر‬ ‫تلسکوپ‌های بزرگ خورشیدی است که آن زمان‬ ‫در موسسه اخترفیزیک نروژ دوره تحقیقاتی را‬ ‫می‌گذراند‪.‬‬ ‫ش�فق‌های قطب�ی نش�ان ب�ارز فعالیت‌ه�ای‬ ‫خورش�یدند‪ .‬آغاز دوب�اره نمایش‌های ش�بانه‬ ‫ش�فق‌های قطبی در ماه‌های اخیر نشان‌دهنده‬

‫‪28‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه‌اول اسفند‪88‬‬

‫پایان کمین�ه فعالیت‌های خورش�ید در چرخه‬ ‫یازده س�ال ‌ه فعالیت مغناطیسی خورشید است‪.‬‬ ‫این چرخه ک�ه از قرن هفدهم میلادی و پس از‬ ‫آغاز عصر تلس�کوپ ش�ناخته ش�د از اتفاقات‬ ‫درونی خورشید منشا می‌گیرد و در دوران کمینه‬ ‫آن چندین س�ال تع�داد لکه‌های خورش�یدی‬ ‫و همین ط�ور انفجاره�ای عظی�م و فوران‌های‬ ‫گاز در الیه‌های س�طحی این س�تاره بسیار کم‬ ‫می‌شود و در نتیجه ش�دت ذرات باردار پرانرژی‬ ‫و پرس�رعت ‪ -‬باد خورش�یدی‪ -‬که در سراس�ر‬ ‫منظومه شمس�ی پخش می‌ش�وند کم می‌شود‪.‬‬ ‫برعکس در دوران اوج فعالیت‌ها تعداد لکه‌ها در‬ ‫حداکثر است و باد خورش�ید بسیار فعال و هر از‬ ‫گاهی به طوفان‌های خورشیدی تبدیل می‌شود‪.‬‬ ‫این ذرات باردار وقتی به قلمرو زمین می‌رس�ند‬ ‫در میدان مغناطیسی سیاره ما گرفتار می‌شوند‬ ‫و در امتداد خطوط میدان مغناطیس�ی به سوی‬ ‫قطب‌های زمین س�رازیر می‌ش�وند و با ورود به‬ ‫نخستین الیه‌های رقیق جوی در ارتفاع چندصد‬ ‫تا حدود ‪ 90‬کیلومتری ملکول‌های موجود در جو‬ ‫را برانگیخته و تابان می‌کند‪ .‬رنگ‌ها نشان‌دهنده‬ ‫ارتفاع الی�ه تابان و نوع مولکول‌هایی اس�ت که‬ ‫برانگیخته شده‌اند‪ .‬مثال رنگ سبز از اکسیژن و‬ ‫زرد از سدیم حاصل می‌شود‪.‬‬ ‫اخترشناسان خورشید را ستاره‌ای ثابت و پایدار‬ ‫می‌دانند ام�ا حتی چنین س�تاره‌هایی نیز دچار‬ ‫تغییرات و فوران‌های دائمی می‌شوند‪ .‬شناخت‬ ‫و پیش‌بینی فعالیت‌های خورشیدی برای انسان‬ ‫امروز موضوع�ی حیات�ی اس�ت‪ .‬کوچک‌ترین‬ ‫تغییرات در ش�دت تابش خورشید می‌تواند آب‬ ‫و هوای زمین را زیر و رو کند و ما هنوز نمی‌دانیم‬ ‫که آی�ا خورش�ید در دوران چند میلیارد س�ال ‌ه‬ ‫ثبات خود دس�تخوش چنین اف�ت و خیزهایی‬ ‫نیز می‌شود‪ .‬تعداد لکه‌های خورشیدی و شدت‬ ‫بادخورش�یدی ب�ر جو زمی�ن اث�ر می‌گذراند و‬ ‫طوفان‌هایی خورش�یدی در کار ماهواره‌ها و در‬ ‫م�واردی در نیروگاه‌ه�ای برق و خط�وط انتقال‬ ‫نیرو اختالل ایجاد می‌کنند‪ .‬حتی تحقیقاتی در‬ ‫حال انجام است که این طوفان‌ها و افزایش ذرات‬ ‫پرانرژی فضایی که ممکن است از جو بگذرند و به‬ ‫سطح برسند چطور بر گونه‌های حیات روی زمین‬ ‫اثر می‌گذارد‪.‬‬ ‫ماه گذشته (بهمن) پس از ‪ 3‬سال تنها ماهی بود‬ ‫که قرص خورش�ید حتی یک روز ع�اری از لکه‬ ‫خورشیدی نبود‪ .‬این یعنی آغاز دوران اوج فالیت‬ ‫خورشید پس از کمینه‌ای چند س�اله که به طور‬

‫غیر عادی‌ای طوالنی و عمیق بود‪ ،‬اوج فعالیت‌ها‬ ‫در این چرخه س�ال ‪ 1392‬پیش‌بینی می‌شود‪ .‬با‬ ‫افزایش شدت باد خورش�یدی شفق‌های قطبی‬ ‫باش�کوه‌تر می‌ش�وند و حتی در عرض‌های غیر‬ ‫قطبی نیز دید ‌ه می‌شوند‪ .‬اما متاسفانه در آسمان‬ ‫ایران احتمال مشاهده آنها بس�یار کم است در‬ ‫حالی که در نیمکره غربی در همین عرض (مانند‬ ‫جنوب ایاالت متحده) در اوج خورشیدی شفق‌ها‬ ‫ممکن اس�ت یکی دوبار در آسمان تاریک ظهور‬ ‫کنند‪ .‬اختالف مح�ل قطب‌های مغناطیس�ی از‬ ‫قطب‌ه�ای جغرافیایی زمین عل�ت این موضوع‬ ‫است‪ .‬قطب شمال مغناطیس�ی در این دوران در‬ ‫شمال کانادا و نزدیک‌تر به نیمکره غربی است‪ .‬اما‬ ‫فعالیت‌هایهستهزمینپیوستهسببجا‌به‌جایی‬ ‫تدریجی قطب‌های مغناطیسی می‌شود‪ .‬اکنون‬ ‫قطب شمال با سرعت حدود ‪ 60‬میلومتر در سال‬ ‫از کانادا دور و به ش�مال روسیه و نیمکره شرقی‬ ‫نزدیک می‌شود و اگر همین روند ادامه یابد در قرن‬ ‫آینده در شمال ایران نیز ممکن است شفق قطبی‬ ‫در اوج فعالیت خورشیدی دیده شود‪ .‬شواهدی‬ ‫پراکنده در متن‌های اس�طوره‌ای ای�ران گواهی‬ ‫می‌دهد ک�ه احتماال چنین نورهایی در آس�مان‬ ‫ایران باستان دیده شده‌اند و ش�اید در آینده نه‬ ‫چندان دور نیز به آسمان ایران بازگردند‪.‬‬

‫نيمه‌اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪29‬‬

‫‌مگاپروژه‬

‫دريانوردي‬ ‫واحه درياها‬

‫مشخصـات‌كشتـي‬ ‫واحهدریاها‬

‫بزرگترين كشتي تفريحي جهان كار خود را آغاز كرد‬

‫تايتانيك×‪ 2‬‬

‫تاریخ‬ ‫سفارش‬

‫هزینه‌ساخت‬ ‫(ميليارددالر)‬

‫طــول‬

‫ارتـفاع‬ ‫باالی‌سطح‌آب‬

‫پوريا ناظمي| اگر دوست دارید به یک سفر تفریحی‬ ‫دریایی بروی�د و در عین ح�ال آن ق�در امكانات‬ ‫تفریح�ی گران‌قیمت و محیط‌های ش�گفت‌انگیز‬ ‫اطراف ش�ما باش�د كه در تمام مدتی كه روی آب‬ ‫هس�تید‪‌،‬حتی فرصت ن�گاه كردن به دری�ا را هم‬ ‫نداش�ته باش�ید‪ .‬می‌توانید در یكی از ‪‌16‬عرش�ه‬ ‫مسافربری كشتی «واحه دریاها» یک کابین رزرو‬ ‫كنید؛ بزرگترین كشتی مسافربری جهان كه برای‬ ‫ساخت آن بیش از ‪ 1/4‬میلیارد دالر ـ معادل ساخت‬ ‫ورزشگاه ویمبلی لندن ـ هزینه شده است‪.‬‬ ‫‪30‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه‌اول‌اسفند‪88‬‬

‫ساخت كش��تی با نام اولیه جنسیس (آفرینش) در سال‬ ‫‪ 2007‬در فنالند آغاز شد و ‪ 3200‬كارگر و متخصص در‬ ‫مدت ‪ 2‬سال ساخت آن را به پایان رساندند‪ .‬در این مدت‬ ‫نام جدید این كشتی در یك مسابقه عمومی انتخاب شد‬ ‫و این غول عظیم‪ ،‬نام «واحه دریاها» را بر پیش��انی خود‬ ‫ثبت كرد‪ .‬اولین سفر این كشتی از فنالند به سوی ایاالت‬ ‫متحده بود كه راهبری آن را دو ناخدای نروژی بر عهده‬ ‫داشتند‪.‬‬ ‫وزن این كشتی غول‌پیكر در حدود ‪ 100‬هزار تن‪ ،‬یعنی‬ ‫دو برابر وزن كش��تی تایتانیك است‪ .‬نیروی محرک این‬ ‫كشتی غول پیكر را شش موتور دیزل تولید می‌كنند‪ .‬سه‬ ‫موتور آن از نوع ‪ 16‬سیلندر ‪ Wartsila‬هر یک ‪ 25‬هزار‬ ‫و ‪ 290‬اسب بخار و سه موتور دیگر آن از نوع ‪ 12‬سیلندر‬ ‫هرکدام ‪ 13860‬اسب بخار توان تولید می‌كنند‪ .‬به این‬ ‫ترتیب‪ ،‬شش موتور در مجموع ‪ 130110‬اسب بخار توان‬ ‫برای این كشتی تولید می‌كنند‪ .‬همه خروجی این موتورها‬ ‫به انرژی الکتریکی تبدیل می‌شود كه در خود كشتی و‬ ‫همچنین سیستم پیشران آن مصرف می‌شود‪ .‬برخالف‬ ‫كشتی‌های معمول‪ ،‬پیشرانش این كشتی را یك پروانه‬

‫بزرگ در انتهای كشتی تولید نمی‌كند؛ بلكه سه پیشران‬ ‫‪ 20‬هزار كیلوواتی این وظیفه را بر عهده دارند‪.‬‬ ‫واحه دریاها به طور منحصربه‌ف��ردی از امكانات لوكس‬ ‫رفاهی پر است‪ .‬سوئیت‌های اقامتی مسافران در طبقات‬ ‫عرشه‪ ،‬همه بالكنی رو به باغی مصنوعی دارند که در میانه‬ ‫كشتی ساخته شده است‪ .‬در پرورش این باغ كه نخستین‬ ‫مجموعه از گیاهان زنده روی دریاست بیش از ‪ 12‬هزار‬ ‫گیاه و درخت مختلف از جمله نخ��ل و بامبو زنده به كار‬ ‫گرفته شده‌اند‪.‬‬ ‫س��الن‌های رفاهی‪‌،‬رس��توران‌های متعدد‪ ،‬بازار خرید‪،‬‬ ‫باغ نگهداری كودكان‪‌،‬یك زمی��ن مینی گلف‪‌،‬چندین‬ ‫سالن اجتماعات‪ ‌،‬زمین‌های والیبال و بسكتبال در كنار‬ ‫س��الن‌های ورزش بخش��ی از امكانات این غول دریایی‬ ‫هستند‪ .‬روی این كشتی ‪ 21‬استخر شنا و جكوزی تعبیه‬ ‫ش��ده كه در كل برای پر كردن آنها ‪ 2300‬تن آب الزم‬ ‫است‪ .‬یكی از این استخرها استخر آبهای خروشان است‬ ‫و بزرگترین استخر این مجموعه كه‪ 5/4‬متر عمق دارد‪،‬‬ ‫می‌تواند به یک سالن آمفی تئاتر با ظرفیت‪ 600‬صندلی‬ ‫تبدیل شود‪ .‬ده‌ها فروش��گاه و‌كافی‌ش��اپ‌هایی كه در‬ ‫محوطه باغ مصنوعی قرار گرفته است‪ ،‬فواره‌های رقصان‬ ‫و یك ش��هر بازی كوچك بخش‌های دیگری هستند كه‬ ‫می‌توانند شما را سر گرم سازند‪.‬‬ ‫برای اینكه این غول عظیم را رنگ كنند بیش از ‪ 600‬هزار‬ ‫لیتر رنگ مصرف کرده‌اند و برای انتقال الكتریس��يته به‬ ‫سالن‌ها‌‪ ،‬آسانسورها‌‪ ،‬امكانات رفاهی و ناوبری تعبیه شده‬ ‫در این كش��تی‪ ،‬در كل ‪ 5310‬كیلومتر سیم‌كشی شده‬

‫است‪ .‬اگر این سیم‌ها را پشت س��ر هم ردیف می‌كردند‬ ‫می‌توانست فاصله تبریز تا بندرعباس را دو بار طی کند‪.‬‬ ‫برای تأمین آب ش��رب و یخ مورد نیاز ‪ 6296‬مس��افر و‬ ‫‪ 2165‬خدمه این كشتی‪ ،‬روزانه ‪ 23500‬تن آب شیرین‬ ‫در این كشتی مورد استفاده قرار می‌گیرد‪.‬‬ ‫از سوی دیگر برای آنكه حوادث تلخی مانند آنچه برای‬ ‫تایتانیك رخ داد برای این جزیره متح��رك در دریا رخ‬ ‫ندهد كش��تی به آخرین فناوری‌های ناوب��ری دریایی و‬ ‫ارتباطات ماهواره‌ای مجهز است‪.‬‬ ‫یك��ی از مش��كالتی ك��ه ممك��ن اس��ت ب��رای چنین‬ ‫س��ازه عظیمی رخ دهد گم ش��دن اف��راد در پیچ و خم‬ ‫س��اختمان‌های عظیم آن اس��ت‪ .‬این اتف��اق در هنگام‬ ‫س��اخت رخ داد و چند نفر از كارگران س��ازنده كشتی‬ ‫مدتی در پیچ و خم‌های آن گم شدند‪ .‬به همین دلیل كل‬ ‫كشتی زیر پوشش دوربین‌های مدار بسته و سیستم‌های‬ ‫ردیابی قرار دارد‪.‬‬ ‫البته ب��رای اینكه از این هم��ه امكانات اس��تفاده كنید‬ ‫باید هزینه باالی��ی نیز بپردازید‪ .‬این كش��تی كه اكنون‬ ‫در س��واحل فلوریدا (آمریکا) پهلو گرفته اس��ت در ماه‬ ‫دسامبر ‪ 2010‬س��فرهای خود را آغاز خواهد كرد‪ .‬برای‬ ‫این سفر‌ها اقامت در اتاق‌های داخلی برای هر نفر ‪729‬‬ ‫دالر‌‪ ،‬اتاق‌های رو به بیرون ‪ 879‬دالر‪ ،‬اتاق‌های بالكن‌دار‬ ‫‪ 979‬دالر و اقامت در سوئیت‌های ویژه ‪ 1799‬دالر هزینه‬ ‫خواهد برد‪.‬‬ ‫اگرچه امكانات این كش��تی ممكن اس��ت بسیاری را به‬ ‫هوس برای انجام چنین س��فری بیندازد اما یك مشكل‬ ‫بزرگ سفر با این جزیره متحرك را تهدید می‌كند و آن‬ ‫هم این اس��ت كه در طول س��فر به دلیل وجود امكانات‬ ‫مختلف این شهر مینیاتوری هرگز فرصت نكنید به سمت‬ ‫دریا نگاهی بیندازی��د و از لحظه‌ای که گام در كش��تی‬ ‫می‌گذارید تا هنگام پیاده شدن چشمتان به آبهای آبی‬ ‫اقیانوسی كه از میان آن می‌گذرید نیفتد‪.‬‬

‫تعدادعرشه‌هاي‬ ‫مسافری‬

‫تعداد‬ ‫استخر‌ها‬

‫سرعت‬

‫(كیلومتربرساعت)‬

‫ظرفـیـت‬ ‫مسافر‬

‫تعداد‬ ‫خدمــه‬

‫ظرفيت‬ ‫كل‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪31‬‬

‫‌مگاپروژه‬

‫هوانوردي‬ ‫هتل بالون‬

‫هتل‌پرستاره‬ ‫بر‌فراز‌شهر‬ ‫تعطيالتخود رادرميان‌ابرها سپري كنيد‬

‫ذوالفقار دانشي| شركت سيمورپاول‪ ،‬يكي از بزرگ‌ترين‬ ‫شركت‌هاي طراحي خالق در جهان‪ ،‬ايده‌اي رويايي براي‬ ‫مسافرت‌هاي هوايي خلق كرده است؛ يك كشتي هوايي عمودي‬ ‫عظيم با طراحي مجلل و زيبا كه براي تامين انرژي خود از منابع‬ ‫طبيعي تجديدپذير استفاده مي‌كند‪.‬‬

‫موضوع اي��ن طرح كه ايرك��روز ناميده ش��ده‪ ،‬هتلي در‬ ‫آسمان است‪ .‬طراحي اوليه شامل كافي‌شاپ‪ 4 ،‬دستگاه‬ ‫آپارتمان دوبلكس‪ ،‬يك دستگاه پنت‌هاوس و ‪ 5‬دستگاه‬ ‫آپارتمان كوچك‌تر است‪.‬‬ ‫فرار از دغدغه سرعت‬

‫نيك تالبوت‪ ،‬مدير طراحي شركت سيمورپاول مي‌گويد‪:‬‬ ‫«ايركروز مفهومي جايگزين براي آينده است‪ .‬آيا آينده‬ ‫مسافرت‌هاي راحت بايد برپايه پروازهاي هوايي پرتنش‪،‬‬ ‫به شدت پرمصرف و تحت محدوديت فضايي فراوان باشد؟‬ ‫ما فكر مي‌كنيم براي بسياري از مردم‪ ،‬تجربه سفر مهم‌تر‬ ‫از انتقال سريع از جايي به جاي ديگر باشد و ما براي آنها‪،‬‬ ‫تجربه سفري آرام و لذت‌بخش را فراهم خواهيم كرد‪».‬‬ ‫با اس��تفاده از ايركروز مي‌توان در هر منطقه‌اي از زمين‬ ‫پرواز كرد‪ .‬مس��افران مي‌توانند براي صرف غذاي خود‪،‬‬ ‫ارتفاع چندهزار پايي باالي يك ش��هر را انتخاب كنند؛‬ ‫يا وقتي در حال عبور از جنگل‌هاي انبوه‪ ،‬كوهس��تان يا‬ ‫حتي اقيانوس هس��تند‪ ،‬به عرش��ه بروند و دنيا را از ديد‬ ‫پرندگان تماش��ا كنند و حتي از خلب��ان بخواهند براي‬ ‫تماش��اي منظره‌هاي ديدني‪ ،‬تا ارتف��اع چند ‪ 10‬متري‬ ‫زمين پايين بيايد‪.‬‬ ‫دوستدار محيط‌زيست‬

‫ش��يوه حركت اين هتل همان ش��يوه‌اي اس��ت كه در‬ ‫قرن هجدهم براي پرواز ابداع ش��د‪ :‬اس��تفاده از نيروي‬ ‫ش��ناوري‪ .‬مخزن بزرگي در باالي ايركروز واقع شده كه‬ ‫از گاز هيدروژن پر مي‌شود‪ .‬هيدروژن‪ ،‬سبك‌ترين ماده‬ ‫موجود در عالم است و مقدار نسبتا كمي از آن‪ ،‬مي‌تواند‬ ‫حجم زيادي را اش��غال كند‪ .‬طبق قانون ش��ناوري‪ ،‬هوا‬ ‫نيرويي معادل وزن هواي هم‌حجم هيدروژن به آن اعمال‬ ‫مي‌كند؛ اما از آنجاكه هوا به مراتب سنگين‌تر از هيدروژن‬ ‫اس��ت‪ ،‬نيروي عظيمي به بالن وارد مي‌شود كه مي‌تواند‬ ‫نيروي وزن سازه‪ ،‬تجهيزات و مس��افران را خنثي كند و‬ ‫آن‌را باال ببرد‪.‬‬ ‫اين ايده توجه سامسونگ‪ ،‬غول صنعتي كره‌جنوبي را به‬ ‫خود جلب كرده است؛ مديران سامسونگ از سيمورپاول‬ ‫خواستند طرحي دقيق‌تر از اين هتل هوايي را به‌صورت‬ ‫انيميشن آماده كند‪ .‬س��ئونگ مين كيم‪ ،‬مدير طراحي‬ ‫شركت سامس��ونگ مي‌گويد‪« :‬ايركروز طرحي رويايي‬

‫براي ماست‪ ،‬چراكه آينده س��اختمان‌هاي پايدار را در تركيب با خالقيت و شيوه‬ ‫زندگي آينده ب��ه نمايش مي‌گ��ذارد‪ .‬در دنياي امروز‪ ،‬تاثيرات زيس��ت‌محيطي‬ ‫به نكته‌اي كليدي در طراحي تبديل ش��ده و ما درتالش��يم اين چش��م‌انداز را با‬ ‫جس��تجوي راه‌حل‌هاي مناسب تا س��ال ‪ 2015‬به نتيجه برس��انيم‪ .‬بسياري از‬ ‫آينده‌نگرها‪ 2015 ،‬را نقطه عطف مسير بشر به سوي آينده مي‌دانند‪».‬‬

‫تهتــل‬ ‫مشخصـا ‌‬ ‫ايركــروز‬ ‫ارتفــاع‬

‫حجم‬ ‫خارجــي‬

‫ويژگي‌هاي فني‬

‫ارتفاع ايركروز ‪ 265‬متر است و با استفاده از گاز هيدروژن‪ ،‬به ازاي هر متر مكعب از‬ ‫حجم اين بالن‪ ،‬مي‌توان حداكثر ‪ 1/2‬كيلوگرم بار حمل كرد‪ .‬حجم خارجي ايركروز‬ ‫‪330‬هزار مترمكعب اندازه‌گيري شده و بنابراين‪ ،‬مي‌تواند تا ‪ 396‬تن را باال ببرد‪.‬‬ ‫وزن س��ازه اصلي‪ ،‬سيس��تم‌ها و پوش��ش خارجي ايركروز ‪ 270‬تن تخمين زده‬ ‫مي‌شود كه معادل وزن خالي يك‌فروند هواپيماي غول‌پيكر ايرباس ‪ A380‬است؛‬ ‫اما برخالف ايرباس كه انرژي خود را از س��وزاندن بنزين جت به‌دس��ت مي‌آورد؛‬ ‫ايركروز به پيل‌هاي سوختي ‪ PEM‬مجهز است كه با تركيب هيدروژن ذخيره‌شده‬ ‫و اكس��يژن موجود در هواي اطراف در مجاورت پالتين‪ ،‬آب آش��اميدني و انرژي‬ ‫الكتريكي مورد نياز را تامين كند‪ .‬البته بر بخش باالي سطح بالن‌ها نيز سلول‌هاي‬ ‫خورشيدي انعطاف‌پذيري نصب مي‌ش��ود تا مصرف هيدروژن براي توليد انرژي‬ ‫به حداقل برسد‪.‬‬ ‫شايد تعجب كنيد كه ايركروز با اين ابعاد وسيع‪ ،‬چطور اين‌قدر سبك است‪ .‬اما با‬ ‫استفاد از مواد مركب (كامپوزيت) مي‌توان سازه‌هاي سبك نيمه‌انعطاف‌پذير را در‬ ‫ابعادي بزرگ ساخت‪ .‬سازه اصلي ايركروز از ‪ 8‬شبكه عمودي كامپوزيتي تشكيل‬ ‫شده كه بالن‌هاي اصلي را نگه مي‌دارند‪ .‬عرشه‌هاي پاييني همگي از اين سازه اصلي‬ ‫آويزانند‪ .‬هر يك از اين ‪ 4‬بالن خارجي داراي كيسه‌هاي خود نشت‌گيري است كه‬ ‫احتمال وقوع پارگي يا سوراخ‌شدن را به‌شدت كاهش مي‌دهند‪.‬‬ ‫سيستم خودكار تنظيم تعادل از يك سامانه كنترل ارتفاع بهره مي‌برد كه پروازي‬ ‫ماليم‌تر را در مقايسه با كشتي‌هاي هوايي پيشين فراهم مي‌كند‪ .‬البته كشتي‌هاي‬ ‫هوايي كماكان در برابر طوفان‌ها‪ ،‬بادهاي تند و شرايط جوي نامساعد بي‌دفاعند‪،‬‬ ‫اما استفاده از رادارهاي هواشناسي پيشرفته و سيستم‌هاي جهاني پيش‌بيني وضع‬ ‫هوا‪ ،‬مي‌توان مسير كشتي را تغيير داد يا براي مقابله با آنها آماده بود‪.‬‬ ‫سقف پرواز ايركروز ‪12‬هزار پا (ارتفاع ‪ 3600‬متري از سطح دريا) است كه فشار هوا‬ ‫در آن مناسب است و به همين دليل‪ ،‬ايركروز نيازي به استفاده از تجهيزات پرفشار‬ ‫(مانند هواپيما) ندارد‪ .‬اما در ارتفاع‌هاي باال‪ ،‬بخار آب هوا كاهش مي‌يابد و تجهيزات‬ ‫مطبوع‌كننده هوا بايد بخار آب مصنوعي را به هواي داخل هتل تزريق كنند‪ .‬اين‬ ‫بخار از آب توليدشده در پيل‌هاي سوختي تامين مي‌شود‪ .‬سرعت حركت آن در‬ ‫هواي آرام و بدون باد موافق يا مخالف‪ 100 ،‬تا ‪ 150‬كيلومتر بر ساعت است‪ .‬با اين‬ ‫سرعت‪ ،‬ايركروز مي‌تواند عرض اقيانوس اطلس را در ‪ 37‬ساعت (يك روز و نيم) و‬ ‫عرض اقيانوس آرام را در ‪ 90‬ساعت (‪ 3‬روز و نيم) طي كند‪.‬‬ ‫ايركروز مي‌تواند حداكثر ‪ 100‬نفر را با خود حمل كند كه ‪ 6‬نفر خدمه پرواز‪‌‌14 ،‬نفر‬ ‫خدمه هتل و بقيه مسافر خواهند بود‪.‬‬

‫توان‬ ‫باالبري‬

‫وزن‬ ‫سازه اصلي‬ ‫سـقـف‬ ‫پرواز‬

‫سرعت حركت‬ ‫در هواي آرام‬ ‫و بدون باد‬

‫تعداد‬ ‫خدمــه‬ ‫ظرفيت‬ ‫مسافر‬

‫‪32‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه‌اول‌اسفند‪88‬‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪33‬‬

‫‌پرونـده‬

‫موجودات فضايي‬ ‫آواتار‬

‫يازده سال‌پس‌از‌تايتانيك‌كامرون‬ ‫بايكسهبعديواقعيبهسينمابازگشت‬

‫انحناي‌شگفت‌انگيزپرده‌جادو‬ ‫پوريا ناظمي| در سال ‪ ،1977‬جوان ‪ 22‬ساله‌اي به نام جيمز كامرون كه راننده تريلر بود به همراه يكي از‬ ‫دوستانش در كنار هزاران نفر ديگر از مردم به ديدن فيلمي رفت كه آن سال‌ها عرصه سينما را تسخير‬ ‫كرده بود‪ .‬آنها به ديدن نخستين قسمت حماسه جنگ ستارگان اثر جورج لوكاس رفتند و وقتي فيلم‬ ‫تمام شد به نظر مي‌رسيد جيمز كامرون دنبال چيزي مي‌گردد تا به آن مشت بكوبد‪ .‬آن روزها او يك‬ ‫دانشجوي اخراجي كالج بود كه روزها براي گذران زندگي به حمل و نقل غذاي مدارس در منطقه اورنج‬ ‫كانتي (ايالت كاليفرنيا‪ ،‬آمريكا) مي‌پرداخت و در اوقات فراغت خود مدل‌هاي كوچك نقاشي مي‌كرد‬ ‫و داستان‌هاي علمي تخيلي كوتاه مي‌نوشت؛ داس�تان‌هايي كه در كهكشاني بسيار دوردست اتفاق‬ ‫مي‌افتاد‪ .‬اما اكنون مي‌ديد كه لوكاس به روياهايش جامه واقعيت پوشانده است‪.‬‬ ‫جيمز كامرون روزها درباره دنيايي مشابه آنچه لوكاس آن را‬ ‫روي پرده‌هاي سينما به نمايش گذاشت‪ ،‬روياپردازي كرده‬ ‫بود‪ .‬به نظر مي‌رسيد جنگ ستارگان فيلمي بود كه كامرون‬ ‫خود را مستحق ساختنش مي‌دانست‪ .‬اين موضوع به شدت‬ ‫او را عصباني كرد‪ .‬تعدادي ابزار ارزان قيمت فيلمس��ازي را‬ ‫تهيه كرد و سعي كرد با تجربه‌هاي كوچك بفهمد چگونه‬ ‫لوكاس توانسته چنين دنيايي را خلق كند‪ .‬نورپردازي‌هاي‬ ‫كوركننده‌اي كه در منزلش انج��ام داد تا به تصويربرداري‬ ‫از مدل‌هاي عروسكيش بپردازد‪ ،‬باعث‌شد خانه آنها كمتر‬ ‫شبيه جايي براي زندگي باش��د‪ .‬او روزهاي طوالني از وقت‬ ‫خود را در كتابخانه ‪ USC‬مي‌گذراند و تقريبا هرچيزي كه‬ ‫درباره جلوه‌هاي ويژه در آنجا وجود داشت را زير و رو مي‌كرد‬ ‫و مي‌خواند‪ .‬خودش معتقد است اين كارها باعث شده بود آن‬ ‫روزها به موجودي كامال رواني تبديل شود‪.‬‬ ‫كامرون به سرعت متوجه شد براي ادامه راهش نيازمند پول‬ ‫خواهد بود به همين دليل يك گروه از دندان‌پزش��ك‌هاي‬ ‫محلي را واداش��ت ‪ 20‬هزار دالر به او بدهند تا نسخه خود‬ ‫از جنگ ستارگان را بس��ازد‪ .‬او و دوستش متني را با عنوان‬ ‫زنوجنسيس (‪ )Xenogenesis‬نوشتند و اين پول را براي‬ ‫تصويربرداري و س��اخت نمايي ‪ 12‬دقيق��ه‌اي از آن صرف‬ ‫كردند‪ .‬اين ‪ 12‬دقيقه صحنه‌اي از نب��رد ميان يك روبات‬ ‫فضايي و زني را به تصوير مي‌كشيد كه لباس محافظ آهني‬ ‫بسيار بزرگي را به تن كرده اس��ت‪ .‬مبارزان در اين صحنه‬ ‫مدل‌هايي بودند كه كامرون با صرف وقت و دقت باال سرهم‬ ‫كرده بود‪.‬‬ ‫برنامه آنها اين بود كه اين كليپ را به استوديوهاي فيلمسازي‬ ‫نشان دهند و حمايت آنها را براي ساخت نسخه كامل فيلم‬ ‫به دس��ت آورند اما بعد از آن‌كه كامرون چند ماه را به چانه‬ ‫زدن با صاحبان اس��توديو‌ها گذراند‪ ،‬معلوم شد اين نقشه‬ ‫موفق نبوده اس��ت‪ .‬كامرون دست خالي به خانه برگشت و‬ ‫مجبور شد مدتي روياي خود براي پيشي گرفتن از لوكاس‬ ‫را به فراموشي بسپارد‪ .‬اگرچه تالش‌هاي او كامال بي نتيجه‬ ‫نماند و او توانست فرصتي براي كار كردن در يك فيلم درجه‬ ‫‪ 2‬به نام «نبرد در فراسوي ستاره‌ها» به دست آورد كه قرار‬ ‫بود رابرت كورمن آن را بسازد‪.‬‬ ‫‪34‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه‌اول اسفند‪88‬‬

‫كامرون بايد در اين فيلم نمونه‌هاي مينياتوري از سفينه‌هاي‬ ‫فضايي را مي‌ساخت كه قرار بود در اين فيلم نقش بازي كنند‪.‬‬ ‫او به سرعت در اين راه پيشرفت كرد و به زودي تبديل به يكي‬ ‫از متخصصان جلوه‌هاي ويژه كورمن شد و اين او را به سرعت‬ ‫به سوي صندلي كارگرداني هدايت كرد‪ .‬كامرون سرانجام‬ ‫در سال ‪ 1981‬توانست مديريت ساخت و كارگرداني فيلم‬ ‫ترسناك پيرانها (‪ )Piranha II: The Spawning‬را به‬ ‫دست آورد‪.‬‬ ‫يك شب بعد از پايان تدوين پيرانها‪ ،‬كامرون خسته از كار و در‬ ‫حالي كه از شدت تب عرق كرده بود به بستر رفت و در خواب‪،‬‬ ‫روباتي را ديد كه به سمت زني كه از ترس دوال شده‪ ،‬چنگ‬ ‫مي‌اندازد‪ .‬اين رويا جرقه‌اي بود براي ايده بعدي كامرون‪ .‬طي‬ ‫يك سال كامرون با استفاده از ايده اوليه همين رويا متني‬ ‫درباره يك ترور روباتيك نوشت؛ يك روبات تروريست كه‬ ‫از آينده به زمان حال فرستاده مي‌شود تا مادر رهبر آينده‬ ‫نيروي مقاومت را ترور كند‪.‬‬ ‫او اين بار براي تامين بودجه‌اش به دندان پزشك‌ها نيازي‬ ‫نداشت‪ .‬داستان به اندازه كافي اغواكننده بود كه بتواند بر سر‬ ‫آن با كمپاني‌هاي سرمايه‌گذار فيلم چانه بزند‪ .‬سرانجام در‬ ‫سال‪ ،1984‬اين فيلم با نام «نابودگر» (ترميناتور) اكران شد؛‬ ‫بازيگر آن (آرنولد شوارتزنگر) را به يك ستاره بازيگري بدل‬ ‫كرد و جيمز كامرون را كه زماني بايد غذاي مدارس را جابه‌جا‬ ‫مي‌كرد‪ ،‬به يك كارگردان درجه اول‪.‬‬ ‫طي ‪ 10‬سال پس از آن كامرون تعدادي فيلم‌هاي جسورانه‬ ‫روانه پرده سينما كرد‪ .‬بيگانه‌ها (‪ ،)Aliens‬مغاك (‪،)Abyss‬‬ ‫نابودگر‪ :2‬روز داوري و دروغ‌هاي واقعي‪ .‬اين فيلم‌ها در كل‬ ‫در تمام جهان چيزي حدود ‪ 1/1‬ميليارد دالر فروش رفت‪.‬‬ ‫حاال كامرون اعتبار و توانايي الزم را براي بازگشتن به روياي‬ ‫قديمي خود و ساخت حماسه فضايي‌اش در اختيار داشت‪.‬‬ ‫به همين دليل در سال ‪ 1995‬متني ‪ 82‬صفحه‌اي درباره‬ ‫سربازي فلج نوشت كه به شكلي مجازي به ماجراجويي در‬ ‫سياره‌اي دوردست اقدام مي‌كند‪ .‬دنيايي بيگانه كه پاندورا‬ ‫ناميده مي‌شود و مردمي به نام ناوي ‪ Navi‬با قامت ‪ 3‬متري‬ ‫و پوست آبي رنگ‪ ،‬دم بلند و چهره‌اي شبيه به انسان‌ها در‬ ‫آن زندگي مي‌كنند‪.‬‬ ‫نيمه‌اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪35‬‬

‫‌پرونده‬

‫موجودات فضايي‬

‫آواتار‬

‫دوربينجادوييآواتار‬

‫ لحظه تولد قهرمان ‬ ‫اين موجود شبيه‌سازي‬ ‫شده را مغز يك زميني‬ ‫معلول كنترل مي‌كند‪ .‬او‬ ‫منجي پاندورا خواهد بود‬

‫‪36‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه‌اول اسفند‪88‬‬

‫كامرون از پروژه‌اي‬ ‫مرموز حرف مي‌زد‬ ‫كه تماشاگران را به‬ ‫سياره‌اي بيگانه ببرد‪.‬‬ ‫حاضر نبود فيلمي‬ ‫بسازد كه طي تماشاي‬ ‫آن بينندگان نتوانند‬ ‫جزييات درون اين‬ ‫دنياي جديد را به طور‬ ‫سه‌بعدي احساس‬ ‫كنند‪.‬‬

‫پردازنده دوربين‌هاي رايج‪ HD‬سوني جدا كند‪ .‬اگر اين اتفاق‬ ‫مي‌افتاد اين امكان فراهم مي‌آمد كه يك پردازنده پرقدرت‬ ‫كه به وسيله يك كابل به دوربين وصل شده است كار پردازش‬ ‫تصوير را بر عهده بگيرد و بدين ترتيب قدرت پردازش تصاوير‬ ‫به طور چشمگيري افزايش پيدا مي‌كرد‪ .‬در همان حال وزن‬ ‫‪ 200‬كيلوگرمي اين سيس��تم فيلمبرداري به حدود ‪22‬‬ ‫كيلوگرم كاهش پيدا مي‌كرد و فيلمبردار مي‌توانست اين‬ ‫دوربين دو لنزه را روي دست بگيرد‪ .‬سوني سرانجام موافقت‬ ‫خود را با ساخت چنين دوربيني اعالم كرد‪.‬‬ ‫مشكل بزرگ ديگر پيش روي كامرون اين بود كه سينما‌ها‬ ‫آمادگي نمايش فيلمي با اين فناوري را نداشتند‪ .‬مجهز شدن‬ ‫به فناوري نمايش چنين فيلم‌هايي براي هر سالن سينما به‬ ‫طور متوسط حدود ‪ 100‬هزار دالر آب مي‌خورد و كامرون‬ ‫بايد آنها را راضي مي‌كرد كه اين كار در نهايت سودآور است‪.‬‬ ‫آنها براي اين‌كه اين فضا را به وجود آورند‪ ،‬نيازمند چندين‬ ‫فيلم سه‌بعدي بودند كه زمينه مذاكرات را فراهم آورد‪.‬‬ ‫به همين دليل كامرون تصميم گرفت تا به بقيه كارگردان‌ها‬ ‫اجازه دهد تا از سيستم ابداعي او استفاده كنند‪ .‬نخستين‬

‫كسي كه اين كار را كرد‪ ،‬روبرت رودريگز بود كه «بچه‌هاي‬ ‫جاس��وس» س�� ‌هب ُعدي را با اين فناوري فيلمبرداري كرد‪.‬‬ ‫اگرچه هن��ور الزم بود اي��ن فيلم را با كم��ك عينك‌هاي‬ ‫قديمي سه‌بعدي تماشا كنند‪ ،‬كامرون اميدوار بود اين كار‬ ‫تقاضاي موجود در بازار براي تماشاي فيلم‌هاي سه‌بعدي‬ ‫را اثبات كرده و صاحبان س��ينما را به فكر تجهيز سالن‌ها‬ ‫به فناوري نسل آينده نمايش فيلم‌هاي سه‌بعدي بيندازد‪.‬‬ ‫فيلم «بچه‌هاي جاسوس» س��ه‌بعدي در تابستان ‪2003‬‬ ‫اكران شد و در كل جهان حدود ‪ 200‬ميليون دالر فروخت‪.‬‬ ‫اما نتوانست عالقه صاحبان سينما را به سرمايه‌گذاري در‬ ‫تجهيز سالن‌ها برانگيزد‪.‬‬ ‫بدين ترتيب بود كه كامرون گام بعدي را برداشت و تصميم‬ ‫گرفت مستقيما با صاحبان سينماها س��خن بگويد‪ .‬او در‬ ‫مارس ‪ 2005‬به اجالس ساالنه صاحبان سينما كه در هتل‬ ‫پاريس شهر الس‌وگاس برگزار مي‌شد رفت و به صاحبان‬ ‫تماشاخانه‌هاگفت«جهاندرحالورودبهعصرجديدسينما‬ ‫است» و از آن‌جا كه فكر مي‌كرد اين جمله به‌تنهايي كافي‬ ‫نيست‪ ،‬سخن خود را با تهديد ادامه داد و گفت آنهايي كه‬

‫حاضربهورودبهعصرجديدسينمانشوندبه‌سختيپشيمان‬ ‫خواهند شد‪ .‬در فاصله سال‌هاي ‪ 2005‬تا ‪ ،2009‬بيش از ‪3‬‬ ‫هزار سالن خود را به اين فناوري مجهز كردند‪.‬‬ ‫حاال مس��ئله س��الن‌هاي نمايش حل ش��ده بود؛ اما هنوز‬ ‫براي ساخت آواتار مش��كالت ديگري پيش روي كامرون‬ ‫وجود داش��ت‪ .‬كمپاني‌ه��اي جلوه‌هاي ويژه هن��وز اصرار‬ ‫مي‌كردند كه توانايي الزم را براي س��اخت شخصيت‌هاي‬ ‫كامال واقعي ديجيتال ندارند‪ .‬اما اين وضعيت از سال ‪2002‬‬ ‫شروع به تغيير كرد‪ .‬در آن سال شركت «وتا ديجيتال» در‬ ‫نيوزلند براي نخس��تين بار چنين شخصيتي را خلق كرد‪.‬‬ ‫كاراكتر «گالوم» در ارباب حلقه‌ها كه در اين داستان نقش‬ ‫مهمي داشت‪ ،‬به صورت رايانه‌اي باز توليد شد و شخصيت‬ ‫قابل‌قبولي از آب درآمد‪ .‬به اين ترتيب همه قطعات پازل پس‬ ‫از سال‌ها در كنار هم قرار گرفت و كامرون احساس كرد ديگر‬ ‫زمان آن فرارس��يده تا دنيايي كامپيوتري بسازد كه جهان‬ ‫واقعي تفاوتي نداشته باشد‪.‬‬ ‫كامرون در بهار س��ال ‪ 2005‬با مديران شركت «فاكس»‬ ‫مالقات كرد و از آنها خواس��ت براي آزمودن امكان ساخت‬

‫تهيه‌كنندگان آواتار از‬ ‫كامرون پرسيدند «آيا‬ ‫واقعا الزم است كه‬ ‫اين موجودات فضايي‬ ‫دم داشته باشند؟»‬ ‫پاسخ كامرون كوتاه‬ ‫بود «بله‪ ،‬آنها بايد دم‬ ‫داشته باشند» او هيچ‬ ‫چيز ديگري نگفت‬ ‫و تهيه‌كنندگان هم‬ ‫ديگر سوالي نپرسيدند‬

‫پروژه تايتانيك‬ ‫جيمز كام��رون حت��ي پيش از س��اخت‬ ‫تايتانيك به داستان آواتار فكر كرده بود و‬ ‫پس از آن نيز چندين سال مشغول فراهم‬ ‫كردن مقدمات آواتار ب��ود‪ .‬چرا مردي كه‬ ‫يكي از قدرتمندترين م��ردان هاليوود به‬ ‫شمار مي‌رود اين همه زمان را براي ساخت‬ ‫تنها يك فيلم صرف كرد؟ ش��ايد پاسخش‬ ‫اين باشد كه پيشي گرفتن از جورج لوكاس‬ ‫كار آس��اني نيس��ت‪ .‬كامرون مي‌بايس��ت‬

‫فناوري‌هاي جديدي براي ساخت فيلمش‬ ‫ابداع مي‌كرد‪ ،‬س��ينماها را وادار مي‌كرد تا‬ ‫خود را به فناوري‌هاي جديد نمايش مجهز‬ ‫كنند و تمام جزييات دنياي��ي بيگانه را به‬ ‫تصوير مي‌كشيد‪ .‬اما اين همه كارهايي نبود‬ ‫كه كامرون براي س��اخت آواتار انجام داد‪.‬‬ ‫براي اين‌كه ببينيم چرا س��اخت آواتار اين‬ ‫همه زمان برد بايد از قبل و از زماني شروع‬ ‫كنيم كه كامرون تايتانيك را مي‌ساخت‪.‬‬

‫كامرون در ب��اره آن دوره مي‌گويد «مردم‬ ‫ش��ايد به خاطر نياورند اما دوران س��خت‬ ‫و دش��واري ب��ود‪ ،‬زمان��ي كه ما مش��غول‬ ‫فيلمبرداري تايتانيك بوديم تنها فكرمان‬ ‫اين بود كه چق��در ضرر مي‌كني��م‪ .‬بعد از‬ ‫فروش افسانه‌اي فيلم تقريبا فراموش شد‬ ‫كه همه انتظار داش��تند تايتانيك به يك‬ ‫فاجعه اقتصادي تبديل شود‪ .‬بودجه اوليه‬ ‫تايتانيك ‪ 100‬ميليون دالر بود و ما با اضافه‬

‫بودجه‌اي معادل ‪ 100‬ميليون دالر ديگر هم‬ ‫روبه‌رو بوديم و فيلم تبديل به پرخرج‌ترين‬ ‫فيلم تاريخ سينما شده بود و همين باعث‬ ‫مي‌شد كمپاني فاكس قرن بيستم دائما به‬ ‫ما فشار بياورد»‪.‬‬ ‫براي راضي كردن شركت‪ ،‬كامرون توافق‬ ‫نامه‌اي را امض��ا كرد كه مطاب��ق آن همه‬ ‫حقوق كارگرداني و منافع احتمالي بعدي‬ ‫تايتاني��ك را واگذار مي‌ك��رد و وقتي فيلم‬

‫موعد اكران از پيش تعيين شده‌اش در تاريخ‬ ‫‪ 4‬جوالي را از دست داد همه متوجه شدند‬ ‫كه فيلم با مشكلي اساس��ي روبه‌رو است‪.‬‬ ‫كامرون همان زمان به يكي از دوس��تانش‬ ‫گفته بود كه بايد آينده شغلي‌اش را دوباره‬ ‫از هيچ بنا كند‪ .‬ري سانچيني ـ مدير سابق‬ ‫ش��ركت توليدات كامرون ـ گفته است آن‬ ‫روزها همه توافق داش��تند كه يك فاجعه‬ ‫عظيم در انتظار تايتانيك است‪.‬‬

‫نيمه‌اول اسفند‪88‬‬

‫اما ناگهان معجزه رخ داد‪ .‬اين بار تايتانيك از‬ ‫كوه يخي كه انتظارش را مي‌كشيد جاخالي‬ ‫داد و وارد كت��اب ركوردهاي تاريخ ش��د و‬ ‫توانست ‪ 1/8‬ميليارد دالر در سراسر جهان‬ ‫بفروشد‪ .‬س��انچيني مي‌گويد «اگرچه اين‬ ‫تجربه‌اي اس��تثنايي براي همه م��ا بود اما‬ ‫بيش از هم��ه براي جيم��ز تجربه‌اي مهم‬ ‫به شمار مي‌رفت چرا كه او از نظر روحي و‬ ‫جسمي به سختي آسيب ديده بود»‪.‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪37‬‬

‫ پيوست ‬

‫گازهاي موجود در جو پاندورا براي انس��ان بس��يار سمي‬ ‫است و به همين دليل دانش��مندان با استفاده از مهندسي‬ ‫ژنتيك‪ ،‬نس��خه‌اي كپي ش��ده از ناوي‌ها را مي‌سازند‪ .‬اين‬ ‫نسخه‌هاي بازسازي ش��ده كه آواتار نام دارند‪ ،‬مي‌توانند با‬ ‫ذهن انسان‌هايي كه در سفينه حضور دارند در ارتباط باشند‪.‬‬ ‫به عبارت ديگر اين آواتارها با ظاهري شبيه به ناوي‌ها به طور‬ ‫كامل در اختيار مغز انسان‌ها هستند و نوعي ماشين زنده‬ ‫كنترل از راه دور به حساب مي‌آيند‪ .‬كامرون معتقد بود كه‬ ‫اين پروژه كه آن را آواتار مي‌ناميد احتماال دومين پروژه عظيم‬ ‫وي باشد‪ .‬يعني برنامه‌اي كه بايد پس از ساخت داستاني نيمه‬ ‫مهيج و نيمه عاشقانه درباره كشتي كه با يك كوه يخ برخورد‬ ‫مي‌كند به سراغش برود‪ .‬اين داستان عاشقانه دستمايه فيلم‬ ‫تايتانيكشدكهبهلقبپرفروش‌ترينفيلمتمامتاريخدست‬ ‫يافت و ‪ 11‬اسكار از جمله اسكار بهترين فيلم سال و بهترين‬ ‫كارگ��ردان را از آن كامرون كرد‪ .‬او اكنون مي‌توانس��ت هر‬ ‫فيلمي را كه مي‌خواست بسازد‪ .‬اما قدم بعدي كامرون پس‬ ‫از تايتانيك شوكه كننده بود‪ .‬او ناپديد شد! جيمز كامرون‬ ‫در ‪ 12‬سال بعد هيچ فيلم هاليوودي را نساخت‪ .‬چند فيلم‬ ‫مستند زير آب ساخت و تهيه كنندگي چند فيلم را بر عهده‬ ‫گرفت اما غالبا از جلوي چشم‌ها دور بود‪.‬‬ ‫دوستان كامرون پس از اين موفقيت انتظار داشتند كامرون‬ ‫به سرعت دست به كار شود به ويژه آن‌كه پيش از تايتانيك با‬ ‫شور و هيجان از آواتار صحبت مي‌كرد‪ .‬ساخت يك حماسه‬ ‫فضايي آرزويي بود كه از س��ال ‪ 1977‬وي را رها نكرده بود‬ ‫اما بعد از تايتانيك كامرون كمتر به اين پروژه عالقه نشان‬ ‫مي‌داد‪.‬‬ ‫كامرون به طور كامل تغيي��ر رويه داده ب��ود و نياز به يك‬ ‫استراحت براي كار بزرگش داشت‪ .‬اما خوشبختانه بادهاي‬ ‫موافقي براي او وزيدن گرفته بود‪ .‬مديران ش��ركت فاكس‬ ‫مي‌دانستند به نفعش��ان است كه اين س��لطان سينما را‬ ‫راضي نگاه دارند‪ .‬آنها توافق كام��رون در باره واگذار كردن‬ ‫دستمزدش در تايتانيك را ناديده گرفتند و يك چك چند‬ ‫ميليون دالري براي او صادر كردند‪ .‬گزارش‌ها مي‌گويند او از‬ ‫بابت فيلم تايتانيك حدود ‪ 75‬ميليون دالر درآمد به دست‬ ‫آورد كه مي‌توانس��ت او را از كار كردن ب��راي بقيه عمرش‬ ‫بي‌نياز كند‪.‬‬ ‫بخشي ازدلس��ردي يك‌باره او به نشس��تي مربوط مي‌شد‬ ‫كه در ش��ركت ديجيتال دومي��ن (‪)Digital Domain‬‬ ‫برگزار شد‪ .‬اين ش��ركت طراح جلوه‌هاي ويژه با مشاركت‬ ‫كامرون در س��ال ‪ 1993‬تاسيس ش��ده بود‪ .‬او ايده اصلي‬ ‫خود درباره آواتار و شخصيت‌هاي اصلي‌اش كه موجوداتي‬ ‫‪ 3‬متري و آبي رنگ‪ ،‬كمر باري��ك و داراي پاها و باالتنه‌اي‬ ‫قوي بودند را به متخصصان اين ش��ركت معرف��ي كرد‪ .‬او‬ ‫مي‌خواست اين ش��خصيت‌ها كامال واقعي به نظر برسند‬ ‫و هيچ يك از بخش‌هاي جلوه‌ه��اي ويژه مصنوعي به نظر‬ ‫نياي��د‪ .‬او مي‌خواس��ت آدم فضايي‌هايش به ط��ور كامل‬ ‫توليدات كامپيوتري ولي واقعي باشند‪ .‬اما وقتي توضيحات‬ ‫ي به او گفتند انجام چنين‬ ‫و انتظاراتش را بيان كرد تيم فن ‌‬ ‫كاري غيرممكن اس��ت‪ .‬اين كار زمان و پول بسيار زياد و از‬ ‫همه مهم‌تر كامپيوترهاي قدرتمندي را طلب مي‌كرد كه‬ ‫هنوز وجود نداشت‪ .‬يكي از كارشناسانش به او گفت اگر اين‬ ‫كار را آغاز كنيم نابود خواهيم شد‪.‬‬

‫اما سرانجام او بازگشت‪ .‬روز ‪ 18‬دسامبر ‪ 2009‬پخش آواتار‬ ‫در سينماهاي جهان آغاز شد‪.‬‬ ‫آغاز ب��ازي با غواص��ي در آب‌ه��اي كاوش نش��ده يكي از‬ ‫صحنه‌هاي نبرد در جن��گ جهاني دوم بود‪ .‬در تابس��تان‬ ‫‪ 2000‬او يك قايق بزرگ كرايه و گروهي را دعوت كرد تا در‬ ‫تصويربرداري از يك قايق نظامي ژاپني او را همراهي كنند‪.‬‬ ‫او وينسن پيس‪ ،‬متخصص فيلمبرداري زير آب را هم كه در‬ ‫تايتانيك و غوطه با او كار كرده بود دعوت كرد‪ .‬پيس ابتدا‬ ‫فكر مي‌كرد قرار اس��ت تنها با كمك دوربين پيشرفته‌اش‬ ‫فيلمبرداري كند اما كم‌كم متوجه شد چيز ديگري در ذهن‬ ‫كامرون مي‌گذرد‪.‬‬ ‫در همان روزي كه آنه��ا در حال تصويربرداري نماهاي زير‬ ‫آب بودند كامرون از پيس پرسيد فكر مي‌كني چقدر طول‬ ‫مي‌كشد تا دوربيني بس��ازيم كه بتواند با كيفيت بسياري‬ ‫بااليي در حالت‌هاي دو و سه‌بعدي فيلمبرداري كند؟ پيس از‬ ‫پاسخ مطمئن نبود‪ .‬او از سيستم عينك‌هاي قرمز و آبي ارزان‬ ‫قيمتي كه براي سه‌بعدي‌سازي استفاده مي‌شد خبر داشت‪.‬‬ ‫اما اين عينك‌ها اصال راحت نبودند و عالوه بر اين‌كه تصويرها‬ ‫چندان كيفيت نداشتند‪ ،‬باعث مي‌شد كه در طول تماشاي‬ ‫فيلم آدم دچار سردرد و سرگيجه شود‪ .‬كامرون معتقد بود‬ ‫بايد راهي وجود داشته باشد كه بتوان اين تصاوير را با كيفيتي‬ ‫بهتر ارائه كرد‪ .‬چيزي كه او از آن صحبت مي‌كرد نسل آينده‬ ‫دوربين‌هاي تصويربرداري ب��ود‪ .‬دوربين‌هايي ديجيتال با‬ ‫قابليت مانور و تصوير بسيار واضح و سه بعدي‪.‬‬ ‫اختراع چنين دوربيني كار آساني نبود اما كامرون آماده بود تا‬ ‫عرص ‌ه جديدي را به وجود آورد‪ .‬او از پروژه‌اي طوالني و مرموز‬ ‫حرف مي‌زد كه قادر باشد تماشاگران را به سياره‌اي بيگانه‬ ‫ببرد‪ .‬حاضر نبود فيلمي بسازد كه طي تماشاي آن بينندگان‬ ‫نتوانند جزييات درون اين دنياي جديد را به طور سه‌بعدي‬ ‫احساس كنند‪ .‬از آنجايي كه دوربين‌هاي سه‌بعدي موجود‬ ‫راضي كننده نبود او چاره‌اي نداشت مگر اين‌كه دوربين را‬ ‫خودش بسازد‪ .‬به همين دليل‪ ،‬پيس را به سفري در اقيانوس‬ ‫آرام برد تا از فيلمبردار زير دريايي خود كمك بخواهد‪ .‬اگرچه‬ ‫آنچه كه كامرون مي‌خواست به نظر تندروانه مي‌آمد اما پيس‬ ‫از ايده او خوشش آمد و وارد كار شد‪.‬‬ ‫‪ 2‬ماه بعد كامرون و پيس در توكيو به مالقات مهندس��ان‬ ‫بخش دوربين‌هاي كيفيت باالي سوني رفتند‪ .‬پيس آنجا‬ ‫بود تا مهندسان را قانع كند كه لنز و حسگرهاي دوربين را از‬

‫شركت سوني براي ساخت آواتار يك دوربين‬ ‫كامال منحصر‌به‌فرد ساخت‪ .‬قرار شد پيس ‪-‬‬ ‫متخصصفيلمبرداريزيرآبكهدرتايتانيك‬ ‫همراه كامرون بود‪ -‬كار تجربي با نمونه اوليه‬ ‫اين دوربين را بر عهده بگي��رد‪ .‬پس از ‪ 3‬ماه‬ ‫او توانس��ت لنزهاي الزم را ب��ه اين دوربين‬ ‫وصل كند و سيس��تمي در اختيار داش��ته‬ ‫باشد كه امكان كنترل بسيار دقيق و ظريف‬ ‫دوربين در حين تصويربرداري س��ه‌بعدي‬ ‫را فراهم مي‌كرد‪ .‬پيس پيشنهاد انجام يك‬ ‫تست ساده براي فيلمبرداري با اين دوربين‬ ‫با حضور يك يا دو بازيگ��ر را مطرح كرد اما‬ ‫كامرون ايده ديگري در ذهن داش��ت‪ .‬او از‬ ‫پيس خواست تا اين سيستم جديد خود را‬ ‫برروي يك هواپيم��اي ‪ P‌51‬باقي مانده از‬ ‫جنگ جهاني دوم كه كامرون اجاره كرده بود‬ ‫نصب كند و سپس خود او را در يك هواپيما‬ ‫جنگنده نظامي آمريكايي ‪ B‌17‬سوار كرد و‬ ‫خود كامرون بر صندلي پشتي خلبان ‪P‌51‬‬ ‫سوار شد و فيلمبرداري هوايي در شرايطي‬ ‫آغاز ش��د كه خلبان ‪ P‌51‬به سوي ‪B‌17‬‬ ‫كه پيس بر آن س��وار بود گلوله‌هاي مشقي‬ ‫كاليبر ‪ 50‬ش��ليك مي‌ك��رد‪ .‬بدين ترتيب‬ ‫پيس طعم چيزي كه جيمز آن را آزمايش‬ ‫مي‌ناميدچشيد‪.‬‬ ‫در اين آزمون عجي��ب و غريب اين دوربين‬ ‫نمايش دلپذيري از خود به جاي گذاشت و‬ ‫نشان داد كه مي‌توان تصاوير دقيق سه‌بعدي‬ ‫توليد كرد كه هنگام نماي��ش آنها در مدت‬ ‫طوالني انسان دچار سردرد نش��ود‪ .‬در آن‬ ‫هنگام پيس گمان مي‌كرد ك��ه پس از اين‬ ‫موفقيت كامرون يك راس��ت سراغ ساخت‬ ‫آواتار مي‌رود اما به جاي آن كامرون دوربين‬ ‫جديد خود را برداشت و تقريبا ‪ 3/5‬كيلومتر‬ ‫به زير آب رفت تا از بقاياي تايتانيك به طور‬ ‫سه‌بعدي تصويربرداري كند‪.‬‬ ‫همراه او در اين ماجراجوي��ي زير آبي يكي‬ ‫از كاشفان آب‌هاي عميق به نام اندرو ويت‬ ‫بود‪ .‬يك اس��تراليايي بي باك كه كاوش در‬ ‫غارهاي فروريخت��ه در اعماق آبها‪ ،‬ش��نا با‬ ‫كوس��ه‌هاي س��فيد و خي��ره ش��دن در‬ ‫چش��مان كروكوديل‌هاي آب‌هاي شور از‬ ‫عالقه‌مندي‌هاي اوس��ت‪ .‬اما حتي چنين‬ ‫تجربه‌اي در مواجهه با خطرات هم نتوانسته‬ ‫بود او را در برابر ايده‌هاي بلندپروازانه كامرون‬ ‫ايمن كند‪ .‬در هنگام فيلمب��رداري زير آبي‬ ‫از تايتانيك‪ ،‬به كش��تي اطالع داده شد كه‬ ‫هاريكن عظيمي در حال نزديك ش��دن به‬ ‫موقعيت آنهاست‪ .‬ويت ش��ك نداشت كه‬ ‫كامرون كار را رها خواه��د كرد؛ اما كامرون‬ ‫گفت«اينفرصتياستثنايياست‪.‬مي‌توانيم‬ ‫تصاويري كم‌نظير از تعقي��ب و گريز با يك‬ ‫هاريكن در ميانه اقيانوس بگيريم»‪ .‬كاپيتان‬ ‫روسي كشتي بر سر كامرون فرياد كشيد و‬ ‫كشتي را از مهلكه نجات داد‪ .‬ويت به شوخي‬ ‫مي‌گويد «كامرون مي‌تواند به آدمي پست و‬ ‫غيرقابلتحملتبديلشود‪،‬البتهنهتاآنحد‬ ‫كه آدم آرزوي مرگش را بكند»‪.‬‬

‫‌پرونده‬

‫موجودات فضايي‬

‫آواتار‬

‫جعبه جادوي جيمز كامرون ‬ ‫انسان‌هاي زميني در اين‬ ‫جعبه‌هاي تابوت شكل مي‌خوابند‬ ‫تا آواتار‌ها را از راه دور كنترل‬ ‫كنند‬

‫يك راهنماي ‪350‬‬ ‫صفحه‌اي به نام‬ ‫«پاندروپديا» آماده‬ ‫شده است‪ .‬در اين‬ ‫كتاب علوم و فرهنگ‬ ‫پاندورا است تشريح‬ ‫شده است‪ .‬بخشي از‬ ‫اين پروژه زمستان‬ ‫امسال به صورت‬ ‫آنالين عرضه شد و‬ ‫نسخه كامل آن بعدا‬ ‫منتشر مي‌شود‬

‫چنين جهان��ي چند ميلي��ون دالر پ��ول فراه��م كنند‪.‬‬ ‫تهيه‌كنندگان در ابتدا مالحظاتي در نظر داش��تند‪ .‬براي‬ ‫مثال آنها از كامرون پرس��يدند «آيا واقعا الزم است كه اين‬ ‫موجودات فضايي دم داشته باشند؟»‪ .‬پاسخ كامرون كوتاه بود‬ ‫«بله‪ ،‬آنها بايد دم داشته باشند» او هيچ چيز ديگري نگفت و‬ ‫تهيه‌كنندگان هم ديگر سوالي نپرسيدند و موافقت خود را با‬ ‫پرداخت مبلغ مورد نظر اعالم كردند‪.‬‬ ‫كامرون پنج هفته وقت صرف كرد تا يك صحنه سي‌ثانيه‌اي‬ ‫از فيلم را تهيه كند؛ صحنه‌اي كه در آن يك بيگانه فضايي و‬ ‫يك آواتار در ميان جنگل مي‌دوند و با هم صحبت مي‌كنند‪.‬‬ ‫كار جلوه‌هاي تصويري را شركت «نورو جاود» انجام داد و‬ ‫نتيجه به‌قدري خوب بود كه مقامات فاكس را به اين نتيجه‬ ‫رساند كه انجام اين پروژه ممكن است‪ .‬سرانجام استوديو با‬ ‫بودجه ‪ 195‬ميليون دالر موافقت كرد و كامرون بار ديگر به‬ ‫طور رسمي بر صندلي كارگردان نشست‪.‬‬ ‫اولين بار كه كامرون خواسته بود با ايده‌هاي لوكاس رقابت‬ ‫كند‪ ،‬با صرف‪ 20‬هزار دالر‪ ،‬استوديوي كوچكي براي ساخت‬ ‫جلوه‌هاي ويژه در حياط‌‌خلوت خانه‌اش س��اخت‪ .‬اين بار‬ ‫مشكل پول نداشت و صحنه‌هاي جلوه‌هاي ويژه او توسط‬ ‫صدها متخصص طراحي مي‌شدند‪ ،‬اما براي رقابت با «جنگ‬ ‫‪38‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه‌اول اسفند‪88‬‬

‫ستارگان» لوكاس مشكل ديگري داشت‪ .‬لوكاس ‪ 30‬سال‬ ‫زمان صرف كرده بود تا جهان جنگ ستارگان خود را توسعه‬ ‫دهد‪ .‬او توانس��ته بود سيستم‌هاي س��تاره‌اي چشمگيري‬ ‫را طراحي كند‪ ،‬تك‌تك شخصيت‌ها‪ ،‬س��يارات‪ ،‬جوامع و‬ ‫درگيري‌هاي آنها را در يك بستر بزرگ مورد بررسي و تحليل‬ ‫قرار دهد و تصويري جامع و باورپذير ارائه كند‪ .‬كامرون براي‬ ‫آن‌كه بتواند در اين بخش نيز با لوكاس رقابت كند به سراغ‬ ‫كارشناسان ديگري رفت‪ .‬او يكي از متخصصان زبان‌شناسي‬ ‫دانش��گاه ‪ USC‬به نام پاول فرومر را استخدام كرد تا زباني‬ ‫كامال تازه براي ناوي‌ها يا همان ساكنان آبي رنگ قمر پاندورا‬ ‫بسازد‪ .‬فرومر در سال ‪ 2005‬ايده‌هاي كامرون را ضبط و كار‬ ‫خود را ش��روع كرد‪ .‬كامرون صامت‌هاي تند‪ ،‬بيان سريع و‬ ‫ضربتي را مي‌پسنديد‪ .‬فرومر هم با در نظر گرفتن اين موارد‬ ‫طراحي اصول ساختار گرامري زبان را شروع كرد‪ .‬كامرون‬ ‫در باره برخي از جزييات اين زبان مانند ترتيب قرار گرفتن‬ ‫كلماتتركيبيوياقواعدنامگذاري‌هامتناسبباطبيعتاين‬ ‫سياره فرض ايده‌هايي داشت‪ .‬با سختگيري‌ها و اشتياقي كه‬ ‫كامرون نشان مي‌داد چند ماه زمان تنها صرف ساخت قواعد‬ ‫دستور زبان ناوي‌ها شد‪.‬‬ ‫‪ 13‬ماه پس از آن‌كه كار آواتار شروع شده بود‪ ،‬فرومر جزوه‌اي‬

‫را آماده كرد و به بازيگراني كه قرار بود نقش ناوي‌ها را بازي‬ ‫كنند نحوه تلفظ واژه‌ها را ياد داد‪ .‬فرومر گفته است كامرون‬ ‫از بازيگرانش مي‌خواست احساس��ات كاملي در بازي خود‬ ‫نشان دهند و در عين حال بايد اين احساسات را در حيني‬ ‫ادا مي‌كردند كه مشغول حرف زدن به زباني بودند كه تا آن‬ ‫لحظه وجود خارجي نداشت‪ .‬زماني كه بازيگران كلمه‌اي‬ ‫را اشتباه تلفظ مي‌كردند فرومر صحبت‌هاي آنها را اصالح‬ ‫مي‌كرد‪ .‬بارها بازيگ��ران به فرومر اعت��راض مي‌كردند كه‬ ‫چه‌طور ممكن است آنها كلمه‌اي را كه تا آن روز هيچ‌كس در‬ ‫جهان تلفظ نكرده‪ ،‬اشتباه تلفظ كرده باشند؟‬ ‫پس از اين‌كه اين زبان ساخته ش��د كامرون كار نام‌گذاري‬ ‫دنياي جديدش را به زبان پاندورايي آغاز كرد‪ .‬همه حيوانات‬ ‫و گياهان نام‌هاي ناويايي خود را گرفتند و معادل التين و نام‬ ‫عمومي آنها نيز انتخاب شد‪ .‬اما هنوز اين كارها براي كامرون‬ ‫كافي نبود‪ ،‬به همين دليل ج��ودي هالت ـ مدير دپارتمان‬ ‫گياهان يو سي ريورسايد ـ را استخدام كرد تا جزئيات علمي‬ ‫گياهاني كه كامرون اختراع كرده بود را براي او شرح دهد‪.‬‬ ‫او پنج هفته وقت صرف كرد تا بفهمد گياهان پاندورا چگونه‬ ‫مي‌توانند در ساختاري منطقي و علمي داراي درخششي‬ ‫زيستي (‪ )Bioluminescence‬باش��ند و در عين حال‬ ‫خواص مغناطيسي از خود بروز دهند‪ .‬پس از اين كار بود كه‬ ‫كامرون كار طبقه‌بندي رسمي گياهان اين دنيا را آغاز كرد‪.‬‬ ‫اينها كارهايي بودند كه هيچ‌گاه بر پرده ديده نمي‌ش��وند‬ ‫اما كامرون عاشق انجام دادنش��ان بود‪ .‬او افراد بيشتري را‬ ‫به پروژه‌اش وارد كرد‪ :‬يك متخصص علوم سياره‌اي و اختر‬ ‫فيزيك‪،‬يكاستادموسيقيويكباستان‌شناس‪.‬آنهاچگالي‬ ‫جو پاندورا را محاس��به كرده و مقياس��ي سه بخشي براي‬ ‫موسيقي مردمان پاندورا طراحي كردند‪ .‬زماني كه يكي از اين‬ ‫كارشناسان دايره‌المعارف جنگ ستارگان را با خود به مالقات‬ ‫آورد‪ ،‬كامرون گفت «ما بهترش را مي‌سازيم»‪.‬‬ ‫سرانجام گروهي از نويسندگان و ويراستاران يك راهنماي‬ ‫‪ 350‬صفحه‌اي به نام «پاندروپديا» را كامل كردند‪ .‬در اين‬ ‫كتابعلوموفرهنگاينسيارهتخيليوهرچيزيكهمربوط‬ ‫به پاندورا است ترسيم و تشريح شده است‪ .‬اين راهنما دنيايي‬ ‫را كه كامرون خالق آن است تفسير مي‌كند‪ .‬بخشي از اين‬ ‫پروژه زمستان امسال به صورت آنالين عرضه شد و نسخه‬ ‫كامل آن بعدا منتشر مي‌شود‪.‬‬ ‫بدين ترتيب آواتار با محتوايي غني س��اخته ش��د تا تاريخ‬ ‫جديدي در سينما را آغاز كند‪ .‬در س��ال ‪ 1997‬زماني كه‬ ‫كامرون فيلم تايتانيك را به پايان مي‌برد و به نظر مي‌رسيد‬ ‫به يك فاجعه اقتصادي تبديل خواهد شد‪ ،‬خودش و همه‬ ‫كارشناس��ان معتقد بودند نام آنها به عن��وان احمق‌ترين‬ ‫فيلمسازهاي تاريخ ثبت خواهد ش��د‪ .‬اما امسال همه چيز‬ ‫برعكس است‪ .‬توقعات از آواتار هيچ‌گاه نمي‌توانست از اين‬ ‫كه هست بيشتر باش��د و همين باعث شد تا كامرون بيش‬ ‫از هر پروژه‌اي ب��راي اين كار انرژي بگ��ذارد‪ .‬اين بار به نظر‬ ‫مي‌رس��د كامرون از كارش لذت مي‌برد‪ 22 .‬س��ال پس از‬ ‫آن‌كه او دريافت مي‌خواهد حماسه‌اي فضايي بسازد كه به‬ ‫رقابت با جنگ ستارگان برخيزد‪ ،‬اينك نام خود را بر پايان‬ ‫اين حماسه نهاده است‪ .‬دنيايي جديد خلق شده و مردم با‬ ‫مردمانش ارتباط برقرار كرده‌اند‪ .‬ناوي‌ها راه جديدي را پيش‬ ‫روي استادان عالم خيال باز كرده‌اند‪.‬‬

‫آواتار‪ ،‬يك روايت ديگر از‬ ‫مواجهه با هوش فرا زميني‬

‫چه‌كسي‬ ‫خطرناك‌تراست‬

‫آواتار ي�ا آوات�ارا در زبان سنس�كريت ب�ه معني‬ ‫«هبوط‌كرده» است و در فرهنگ هندو به خداياني‬ ‫گفته مي‌ش�ود ك�ه از روي آگاهي ب�ه زمين هبوط‬ ‫مي‌كنند و در قالب زمين�ي به ميان مردم مي‌آيند‪.‬‬ ‫كامرون ايده خود در فيلم آواتار را از همين مفهوم‬ ‫گرفته اس�ت و ش�ايد به همين دليل هم هست كه‬ ‫رنگ پوست س�رزمين ناوي‌ها آبي است؛ رنگي كه‬ ‫اكثر خدايان هندو را با آن تصوير مي‌كنند‪.‬‬

‫داس��تان آواتار از جايي شروع مي‌ش��ود كه يك گروه‬ ‫پيش��گام زميني كه در حقيقت يكي از ش��ركت‌هاي‬ ‫اياالت متحده را نمايندگي مي‌كنند در س��ال ‪2154‬‬ ‫به سياره‌‌هاي منظومه آلفا قنطورس سفر مي‌كنند‪ .‬آلفا‬ ‫قنطورس نزديك‌ترين ستاره همسايه به خورشيد است‬ ‫و در فاصله حدود ‪ 4‬سال نوري از ما قرار دارد‪ .‬در دنيايي‬ ‫كه كامرون خلق كرده‪ ،‬سياره‌اي گازي و مشتري‌مانند‬ ‫به نام «پلي‌فموس» در حال چرخش به دور اين ستاره‬ ‫است و اين سياره قمري به نام «پاندورا» دارد‪.‬‬ ‫پاندورا محيطي زمين‌مانند با جنگل‌هاي انبوه و جوي‬ ‫غليظ اس��ت كه ماده معدني ارزشمندي در آن وجود‬ ‫دارد‪ .‬اين گروه زميني قصد استخراج اين ماده را دارد‪،‬‬ ‫اما ساكنان بومي پاندورا كه «ناوي» ناميده مي‌شوند‬ ‫و با رنگ پوس��ت آبي و قامت سه متري و دم بلند قابل‬ ‫شناسايي هستند‪ ،‬مردمي مبارزند كه حاضر نيستند‬ ‫س��رزمين خود را تس��ليم كنند‪ .‬فرمانده��ان زميني‬ ‫بهترين كار را نف��وذ درون اين جامعه مي‌دانند و چون‬ ‫اتمسفر پاندورا سمي است و س��اكنانش به زميني‌ها‬ ‫بدبين هستند‪ ،‬با كمك مهندسي ژنتيك نمونه‌هايي از‬ ‫ناوي‌ها مي‌سازند كه كنترل آنها توسط مغز زميني‌هاي‬ ‫درون فضاپيما امكان‌پذير است‪.‬‬ ‫اين‌ه��ا «آواتار»ها هس��تند؛ نس��خه‌اي از آدميان كه‬ ‫قرار اس��ت بر پاندورا نزول كرده و در ش��كلي مش��ابه‬ ‫پاندورايي‌ها در ميان آنها نفوذ كنن��د‪ .‬اما يكي از اين‬ ‫آواتارها كه توسط سربازي فلج كنترل مي‌شود‪ ،‬عاشق‬ ‫يكي از ناوي‌ها ش��ده و عمال به متحد آنها در مبارزه با‬ ‫زميني‌ها بدل مي‌شود‪.‬‬ ‫اين فيلم نه تنها در خلق جلوه‌هاي بصري كه در ارائه‬ ‫داس��تاني چنداليه و تاويل‌پذير هم موف��ق بود‪ .‬آواتار‬ ‫را بس��ياري به غم‌نامه‌اي عليه استعمار تعبير كرده‌اند‬ ‫و گروهي ديگر آن را بيانيه‌اي رس��ا در دفاع از محيط‬ ‫زيست و فرياد عليه فناوري‌هاي لجام گسيخته ديده‌اند‬ ‫ـ و طعنه‌آميز اين‌كه كامرون براي فرياد كشيدن بر سر‬

‫نبرد نهايي‬ ‫تسليحات زميني در‬ ‫برابر پرندگان عجيب‬ ‫پاندورايي‪ .‬كدام پيروز‬ ‫خواهند بود؟‬

‫فناوري‌هاي جديد‪ ،‬خود به خلق بسياري از آنها دست‬ ‫زده است‪ .‬گروهي ديگر آن را نمايش تمام‌نمايي از گم‬ ‫شدن اخالق در جامعه امروز معني كرده‌اند و ديگران‬ ‫قدرت زاينده عشق در جهاني مادي را در آن برجسته‬ ‫ديده‌اند‪ ،‬حتي اگر عشقي ناممكن همانند افسانه‌هاي‬ ‫قديمي باشد‪ .‬اما فراسوي اين تعبيرات فلسفي‪ ،‬آواتار‬ ‫از نظر فضاپ��ردازي علمي نيز گامي به‌جلو به ش��مار‬ ‫مي‌رود‪ .‬اين بار داس��تان در قمري از يكي از س��يارات‬ ‫فراخورشيدي مش��تري‌مانند مي‌گذرد؛ سياره‌هايي‬ ‫كه مي‌دانيم در اطراف ما به وفور وجود دارند‪ .‬ما هنوز‬ ‫سيارات فراخورشيدي زمين‌مانند پيدا نكرده‌ايم‪ ،‬اما‬ ‫صدها سياره مش��تري‌مانند يافته‌ايم كه ممكن است‬ ‫اقماري زمين‌مانند داشته باشند‪.‬‬ ‫جو اين سياره و ساختار گياهان و جانوران آن با كمك‬ ‫دانشمندان و محققان گياه‌شناس و سياره‌شناس تا حد‬

‫ممكن مبتني بر واقعيات علمي ساخته شده است‪ .‬حتي‬ ‫درباره چگونگي شب‌تاب بودن يا خاصيت مغناطيسي‬ ‫داشتن گياهان هم مفصال بررسي شده است‪.‬‬ ‫اما نكته مه��م ديگري ك��ه در اين فيلم وج��ود دارد‪،‬‬ ‫نحوه برخورد ميان دو تمدن و دو گونه مختلف است‪.‬‬ ‫داستان برخورد با موجودات فضايي هميشه در بطن‬ ‫داس��تان‌هاي علمي‪ -‬تخيلي وجود داشته و انبوهي از‬ ‫داستان‌ها در اين‌باره نوشته شده اس��ت‪ .‬در اكثر اين‬ ‫برخوردها‪ ،‬اين م��ا بوديم كه نقش تم��دن ضعيف‌تر‬ ‫را بازي مي‌كرديم و تمدن پيش��رفته‌تري م��ا را پيدا‬ ‫مي‌كرده‌است‪ .‬حاصل اين برخورد احتمالي غالبا در دو‬ ‫سناريو مطرح مي‌شد؛ گروهي معتقد بودند چون اين‬ ‫موجودات از ما باهوش‌تر هستند حتما از نظر فرهنگي‬ ‫هم پيشرفته‌ترند و با ما با مهرباني برخورد خواهند كرد‬ ‫و گروه ديگر از باال رفتن روحيه استعماري آنها صحبت‬ ‫مي‌كنند و حاصل برخورد را براي ما فاجعه‌بار مي‌دانند‪.‬‬ ‫نمونه‌هاي زيادي از داس��تان‌هاي مع��روف در هر دو‬ ‫مورد وجود دارد؛ در رده اول مي‌توان به داستان‌هايي‬ ‫مانند «برخورد نزديك از نوع سوم» و «اي تي‪ ،‬موجود‬ ‫فرازميني» ياد كرد و در رده دوم داس��تان‌هايي چون‬ ‫«جنگ دنيا‌ها» قرار مي‌گيرند‪.‬‬ ‫كامرون اين بار ديدگاه خود را به ش��كل غيرمستقيم‬ ‫بيان كرده است‪ .‬او اين بار ما انسان‌ها را موجود برتر قرار‬ ‫داده كه به مالقات فضايي‌ها مي‌رويم‪ .‬اين بار كارهايي‬ ‫كه مي‌كنيم ب��راي خودمان قابل‌درك‌تر اس��ت‪ .‬ما با‬ ‫همه امكانات مي‌خواهيم از نويافته‌ها به نفع خودمان‬ ‫استفاده كنيم و دغدغه‌اي براي رشد آنها نداريم‪ .‬به اين‬ ‫ترتيب‪ ،‬آواتار زمينه‌هاي جديدي ب��راي فكر كردن و‬ ‫داليل متفاوتي براي ديدن به همراه دارد‪.‬‬ ‫نيمه‌اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪39‬‬

‫‌پرونده‬

‫موجودات فضايي‬

‫آواتار‬

‫عكسسه‌بعديبسازيد‬

‫ـار‬ ‫ت‬ ‫ا‬ ‫آو ‌هشد‬ ‫اخت‬

‫ن ‌هس‬ ‫گو‬

‫‌چ‬

‫�ت‬ ‫س‬ ‫ه‌اي ا ين‬ ‫جمل از ا‬ ‫اين ي�ش فته‬ ‫د‪.‬‬ ‫‪.‬پ‬ ‫گ‬ ‫ع ك�ر �نويم ي» نيز ي»‬ ‫ر ‌ها‬ ‫را‬ ‫ش‬ ‫ه‌ا‬ ‫ره اخت ي مي‌ س�تار س�تا راي‬ ‫ي دب‬ ‫دوب�ا ر زمان اي‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫گها ر ش� د را‬ ‫آواتارش از ه� جنگ‌ «جن جبو خو‬ ‫ره « ختن و م مان لي‬ ‫ا را ي‬ ‫د ‪ .‬ا ي ز اص‬ ‫�ينم وزها ب درب�ا س�ا‬ ‫ر‬ ‫ه‬ ‫ن‬ ‫د‬ ‫�‬ ‫س‬ ‫ف‬ ‫ر‬ ‫نك ش ه اي �ت‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫ه اي�ن ه‌اي ر كاس ب �ق دان ار ك داش‬ ‫ك جمل ل�و ي خل هاي آوات صد يدا‬ ‫رز‬ ‫م‬ ‫ق تپ‬ ‫ن رج اي‬ ‫چني د‪ .‬جو ي فض وانه م ت فيل نوعي دس رد‪.‬‬ ‫يك‬ ‫دن� س�ه‌ا ش�ر س�اخ ود به رگان م ‌‬ ‫و‬ ‫ه پي با ده ب ستا هم‬ ‫فرا‬ ‫ن‬ ‫ب حما د‬ ‫تنها ين اي امرو ش آم جنگ دي‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫ك‬ ‫زيا‬ ‫ساخت دهد‪ .‬به ذه ابت با ات‬ ‫ش ‪ 199‬ر رق دم‬ ‫‪ 5‬ش د د مق‬ ‫ستر ل‬ ‫اي�‬ ‫گ ز س�ا رينه‌ا او ب‬ ‫ن ا دي كار‬ ‫آ وي ين‬ ‫آرز ي ا‬ ‫برا‬ ‫به اما‬ ‫ند‪،‬‬ ‫ك‬

‫كامرون روند اين كار را تغيير داد؛ به اين ترتيب‬ ‫كه ابتدا محيط و صحنه نهايي فيلم را به ش�كل‬ ‫يك فضاي س� ‌هبعدي كامل طراح�ي كرد ـ اين‬ ‫نماها متصل به پردازنده رايانه‌اي بود كه در محل‬ ‫فيلمبرداري قرار داشت‪ .‬زماني كه بازيگران در‬ ‫اتاقك خالي با لباس‌هاي عجيب خود باال و پايين‬ ‫مي‌پريدند‪ ،‬كامرون و خود بازيگران مي‌توانستند‬ ‫تصوير نهايي را نيز همزمان ببينند؛ يعني داده‌ها‬ ‫به طور مستقيم به پردازش�گر منتقل و نتيجه‬ ‫ابتدايي كار روي فضاي پيش توليد شده مونتاژ‬ ‫مي‌شد‪ .‬بدين ترتيب‪ ،‬در حالي كه فضاي بازيگران‬ ‫اتاقكي خالي بود‪ ،‬تصويري كه كامرون در مونيتور‬ ‫خود مي‌ديد شامل همه اجزاي صحنه بود‪.‬‬ ‫يكي از مهم‌ترين مش�كالتي كه اين سيس�تم‬ ‫در تجربه‌هاي قبلي داش�ت‪ ،‬به ثبت احساسات‬ ‫و چهره‌ه�ا برمي‌گش�ت‪ .‬كام�رون معتق�د بود‬ ‫احساسات بازيگران بايد در چهره‌هاي موجودات‬ ‫فضايي هويدا باشد‪ .‬به همين دليل يك دوربين‬ ‫ديجيت�ال كوچ�ك در مقابل چه�ره هريك از‬ ‫بازيگران قرار داد‪ .‬اين دوربين بر مبناي نقاطي‬ ‫كه روي صورت مشخص شده بود كوچك‌ترين‬ ‫تغيير در حاالت چهره‪ ،‬چش�م‪ ،‬ابرو‪ ،‬لب و حتي‬ ‫انقباض‌هاي عضالت زيرپوس�تي را ثبت و آنها‬ ‫را به مدل چه�ره بازيگر منتق�ل مي‌كرد‪ .‬بدين‬ ‫ترتيب‪ ،‬حركات صورت ناوي‌ها همان احساساتي‬ ‫را نشان م ‌‬ ‫يدهند كه يك انسان واقعي در چهره‬ ‫خود ظاهر مي‌كند‪.‬‬ ‫ويژگي مهمي كه اين سيس�تم براي كامرون به‬ ‫ارمغان آورد‪ ،‬باز بودن دست او در تصويربرداري‬

‫زماني كه بازيگران‬ ‫در اتاقك خالي با‬ ‫لباس‌هاي عجيب خود‬ ‫باال و پايين مي‌پريدند‪،‬‬ ‫كامرون و خود‬ ‫بازيگران مي‌توانستند‬ ‫تصوير نهايي را نيز‬ ‫همزمان ببينند؛ يعني‬ ‫داده‌ها به طور مستقيم‬ ‫به پردازشگر منتقل و‬ ‫نتيجه ابتدايي كار روي‬ ‫فضاي پيش توليد شده‬ ‫مونتاژ مي‌شد‬

‫از نماه�اي حركت�ي دوربين بود‪ .‬پ�س از آن‌كه‬ ‫بازيگران بازي خود را به پايان مي‌رساندند‪ ،‬نوبت‬ ‫كامرون بود تا به اتاق خالي بازگ�ردد و دوربين‬ ‫س� ‌هبعدي خود را ك�ه سنس�ورهاي حركتي بر‬ ‫روي آن نيز نصب بود را روشن كرده و شروع به‬ ‫فيلمبرداري زواياي فيلم كند‪.‬‬ ‫با توجه به اين‌كه در هن�گام‬ ‫بازي‪،‬‬ ‫رايانه‌ها تمام‬ ‫حركات بازيگران را در‬ ‫هم�ه‬ ‫زوايا‬ ‫ف‬ ‫يلمبر‬ ‫داري‬ ‫كرده بودند‪ ،‬اينك كامرون مي‌توانس�ت آنها را‬ ‫در هر زاويه‌اي كه بخواه�د در قا ‌‬ ‫ببندي نهايي‬ ‫فيل�م وارد كند‪ .‬مثلا در صحنه‌اي ك�ه ناوي‌ها‬ ‫شروع به پرواز بر پشت اژدهاهاي خود م ‌‬ ‫يكنند‪،‬‬ ‫پس از ايفاي نقش توس�ط بازيگ�ران‪ ،‬كامرون‬ ‫دوربين به دست در اتاق خالي چرخ مي‌زد‪ .‬او با‬ ‫توجه به نمايش كاملي كه در مونيتور مقابلش به‬ ‫صورت زنده و براساس موقعيت دوربين مي‌ديد‪،‬‬ ‫مي‌توانس�ت تنها ب�ا حرك�ت دادن دوربين در‬ ‫فضاهاي خالي‪ ،‬نماهايي مانند تصاويري بگيرد‬ ‫كه گويي سوار بر هل ‌‬ ‫يكوپتر ثبت شده يا كرين‌ها‬ ‫و پن‌هاي استثنايي را ثبت كند‪.‬‬ ‫آواتار ش�ايد نام�ي كنايه‌آميز ب�راي اين فيلم‬ ‫باشد‪ ،‬اگرچه آواتارها موضوع اصلي اين داستان‬ ‫هستند‪ ،‬اما نوع ديگري از آواتار‌ها نيز در پشت‬ ‫پرده اين فيلم وجود داشتند‪ .‬اگر آواتارهاي فيلم‬ ‫با كم�ك روش‌هاي ژنتيكي و عص ‌‬ ‫بش�ناختي‪،‬‬ ‫نمونه‌اي هبوط‌كرده از مغزه�اي كنترلگر خود‬ ‫هس�تند‪ ،‬در پش�ت پرده نيز كاراكتره�ا آواتار‬ ‫بازيگراني هس�تند كه يونيفورم پوش‪ ،‬مشغول‬ ‫ايفاي نقش آنها بودند‪ .‬هرچه كه هس�ت‪ ،‬آواتار‬ ‫را بايد آغاز عصر جديد س�ينما دانست‪ .‬جالب‬ ‫آن‌كه دو فيلمي كه چنين عصر جديدي را آغاز‬ ‫كرده‌اند‪ ،‬ه�ر دو مربوط به افس�انه‌هاي فضايي‬ ‫هس�تند‪ .‬اينك نام كامرون در كنار لوكاس قرار‬ ‫گرفته است‪.‬‬

‫‪http://marsrovers.jpl.nasa.gov/gallery/all‬‬

‫‪40‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه‌اول اسفند‪88‬‬

‫نيمه‌اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪41‬‬

‫مراجعه كرده و با انتخاب مريخ‌نورد و روز مورد نظر‪،‬‬ ‫تصاوير را انتخاب كنيد‪.‬‬

‫ پيوست ‬

‫ايي‬ ‫‌يه‬ ‫ر فناور ورد‬ ‫ي ب نما آ‬ ‫مرور ت سي‬ ‫صنع‬ ‫ر به‬ ‫واتا‬ ‫كه آ‬

‫جيم�ز كامرون نس�ل جدي�دي از دوربين‌هاي‬ ‫تصويربرداري س�ه‌بعدي را س�اخت‪ ،‬سينماها‬ ‫را راضي كرد تا تجهيزات خ�ود را به‌روز كنند و‬ ‫در عين‌حال براي ش�خصيت‌هاي داستا ن خود‬ ‫فرهنگ و فلسفه جديدي بنا كرد‪ ،‬زبان جديدي‬ ‫ساخت و موسيقي و اسطوره‌هاي مختص به آنها‬ ‫را بنا نهاد‪.‬‬ ‫ام�ا در ز‬ ‫مين�ه‬ ‫تصويرب�رداري اين‌ب�ار كامرون‬ ‫روشي ب‬ ‫سيار‬ ‫بديع‬ ‫را‬ ‫به‬ ‫كار گرفت‪ .‬او مي‌دانست‬ ‫نمي‬ ‫‌تواند‬ ‫ناو‬ ‫ي‬ ‫‌هاي‬ ‫‪3‬‬ ‫متري‬ ‫د‬ ‫م‌دار و آبي‌رنگش‬ ‫را با‬ ‫كمك‬ ‫بازي‬ ‫گران‬ ‫و‬ ‫گريم‬ ‫بر‬ ‫پرده‬ ‫سينما تصوير‬ ‫كند‬ ‫و‬ ‫ب�ه‬ ‫همين‬ ‫دليل‬ ‫س‬ ‫�راغ‬ ‫ثب�ت‬ ‫ديج‬ ‫يتالي‬ ‫حركات رف�ت‪ .‬كامرون مي‌گوي�د‪« :‬نكته‌اي كه‬ ‫در اين فيلم باي�د مورد توجه ق�رار بگيرد‪ ،‬اين‬ ‫اس�ت كه به هيچ وجه شما شاهد يك انيميشن‬ ‫نيس�تيد‪ .‬اين فيلم اين‌گونه س�اخته نشده كه‬ ‫عده‌اي بازيگر جل�وي ميكروفن صحبت كنند‬ ‫و بعد كارشناسان دو سال روي پروژه كار كنند‬ ‫و همه‌چيز را به ش�كل انيميشن بس�ازند‪ .‬تمام‬ ‫جزئيات رفتار ش�خصيت‌ها در اين فيلم توسط‬ ‫بازيگران بازي شده است»‪.‬‬ ‫كام�رون ب�راي اين‌كه بتوان�د چني�ن كاري را‬ ‫انجام دهد‪ ،‬از ش�يوه‌هاي جديد تصويربرداري‬ ‫و تصويرپ�ردازي ديجيتال اس�تفاده كرد‪ .‬ابتدا‬ ‫هريك از بازيگران اصلي فيلم را در كره‌اي نشاند‬ ‫كه در اطراف آن تعداد انبوهي دوربين و حسگر‬ ‫چيده شده بود‪ .‬اين دوربين‌ها نقاط اصلي حركتي‬ ‫بدن هريك از بازيگران را تشخيص مي‌داد و ثبت‬ ‫مي‌كرد؛ نوعي اسكن سه بعدي افراد كه بر اساس‬ ‫مشخصات فيزيك آنها‪ ،‬چهره و اندام موجودات‬ ‫فضايي طراحي مي‌شد‪ .‬در همين حال نقاط اصلي‬ ‫حركت‌هاي عضالني و اسكلت افراد (از جمله‪ ،‬دم‬

‫آنها) هم مشخص مي‌شد‪.‬‬ ‫گام بعدي اين بود كه‬ ‫بازيگ‬ ‫�ران نقش‌هاي خود‬ ‫را بازي كنند‪ .‬لباس‬ ‫‌هاي‬ ‫ويژ‬ ‫ه‬ ‫‌اي‬ ‫براي‬ ‫هريك از‬ ‫بازيگران طراحي‬ ‫شد‬ ‫كه‬ ‫روي‬ ‫آنها‬ ‫در‬ ‫نقاط‬ ‫اصلي‬ ‫بدن و گوش‌ها و دم (كه به لباس اضافه شده بود)‬ ‫ديودهاي نوراني كوچكي نصب ش�ده بود و نور‬ ‫نزديك به فروس�رخ تابش مي‌ك�رد‪ .‬بازيگران‬ ‫اين بار برخالف ش�يوه رايج بازي در مقابل پرده‬ ‫س�بز يا آبي‪ ،‬در اتاقي خالي بازي خ�ود را آغاز‬ ‫مي‌كردند‪ .‬در تمام اطراف اين اتاق و در سقف و‬ ‫كناره‌ها دوربي ‌‬ ‫نهايي نصب شده بود كه با كمك‬ ‫حسگرهاي خود حركت دكمه‌هاي نشانگر بدن‬ ‫را رديابي و ضب�ط مي‌كردن�د و گاه در يك نما‪،‬‬ ‫بيش از ‪ 100‬دوربين يك حركت را ثبت مي‌كرد‪.‬‬ ‫اين ويژگي كمك بسيار بزرگي براي كامرون بود‪،‬‬ ‫چون همزمان در همه جهات‪ ،‬حركات بازيگران‬ ‫خود را در اختيار داشت‪.‬‬ ‫او اي�ن كار را ب�راي بقيه اجزاي صحن�ه‌اش نيز‬ ‫اعمال مي‌كرد؛ مثال موجوداتي شبيه به اسب در‬ ‫فيلم وجود دارند كه كامرون براي ثبت آنها چند‬ ‫راس اسب را به اس�توديو آورد‪ .‬همچنين براي‬ ‫پرواز با موجودات بال‌داري ك�ه در قمر پاندورا‬ ‫وجود دارند‪ ،‬از يك مدل سيمي كوچك استفاده‬ ‫كرد‪ .‬او همان سنسورهاي اصلي را روي اين مدل‬ ‫كوچك گذاش�ت و س�پس مانند كودكي كه با‬ ‫يك هواپيماي مدل بازي مي‌كند‪ ،‬مدل س�يمي‬ ‫را آن طور كه در نظر داش�ت در محي�ط اتاق به‬ ‫پرواز درآورد‪ .‬پس از ثبت مسير حركت‌هاي او‪،‬‬ ‫رايانه بدن اژدها‌هاي پرنده را روي نقاط اسكلت‬ ‫اصلي نشاند‪.‬‬ ‫يكي ديگر از‬ ‫تفاو‬ ‫ت‬ ‫‌هاي‬ ‫اصلي‬ ‫فيلمب‬ ‫رداري‬ ‫آواتار‬ ‫با ديگر فيلم‌هاي مشابه در تقدم و تاخر مراحل‬ ‫زمينه‌س�ازي بود‪ .‬معموال در چني�ن فيل ‌‬ ‫مهايي‬ ‫بازيگران بازي خود را به طور انتزاعي يا در نهايت‬ ‫با درك نقاط كل�ي صحنه انج�ام مي‌دهند و نه‬ ‫كارگردان و نه بازيگران هيچ‌يك در هنگام بازي‬ ‫نم ‌‬ ‫يدانند تصوير نهايي به چه شكل خواهد بود‪.‬‬

‫اين روزه��ا بازار فيلم‌ه��اي س��ه‌بعدي‪ ،‬تلويزيون‬ ‫سه‌بعدي و تجربه مجازي دنيايي سه‌بعدي خيلي‬ ‫داغاست‪.‬هزينهتهيهدوربين‌هايعكاسيسه‌بعدي‬ ‫براي مصرف ش��خصي هنوز بس��يار باال است‪ .‬اما‬ ‫مي‌توان با كمك فناوري‌هاي موجود هم عكس‌هاي‬ ‫خانوادگي س��ه‌بعدي تهيه كرد‪ .‬اصول كار در اين‬ ‫روش بسيار ساده است‪ .‬مغز ما دو تصوير دريافتي از‬ ‫دوچشمراپردازشكردهوبرمبناياختالفمنظري‬ ‫كه به دليل اختالف فاصله چشم‌ها به وجود مي‌آيد‪،‬‬ ‫عمق چشم‌انداز را تشخيص مي‌دهد‪ .‬ما با تركيب دو‬ ‫تصوير دوبعدي يك درك سه‌بعدي از منظره مقابل‬ ‫خود به دست مي‌آوريم‪ .‬اگر بخواهيم يك تصوير دو‬ ‫بعدي نيز همين كار را انجام دهد‪ ،‬بايد مغز را فريب‬ ‫دهيم‪ .‬براي اين كار‪ ،‬بايد هر دو تصويري كه چشمان‬ ‫چپ و راست به طور عادي مي‌بينند را ذخيره كرده‬ ‫و كاري كنيم كه هر يك از چشمان ما يكي از تصاوير‬ ‫ضبط شده در عكس را ببيند تا مغز شروع به ساختن‬ ‫تصوير س��ه‌بعدي كند‪ .‬با يك دوربين ديجيتال از‬ ‫منظره‌ايكهمي‌خواهيدآنراسه‌بعديكنيدعكس‬ ‫بگيريد (سوژه شما بايد در ميانه كادر باشد و در عين‬ ‫حال از منظره پش��ت س��ر آن فاصله كافي داشته‬ ‫باشد)‪ .‬بعد از گرفتن اولين عكس‪ ،‬سه‌پايه و دوربين‬ ‫خود را بدون تغيير زاويه ديد به اندازه فاصله دو چشم‬ ‫(حدود‪ 10‬سانتي‌متر) به سمت چپ حركت دهيد‬ ‫و بدون اصالح كادر‪ ،‬دوباره عكس بگيريد‪ .‬تصوير اول‬ ‫مربوط به چشم راست و دومي مربوط به چشم چپ‬ ‫خواهد بود‪ .‬حاال براي سه‌بعدي كردن به يك نرم‌افزار‬ ‫ويرايش تصوير مانند فوتوشاپ نياز داريد‪:‬‬ ‫‪ .1‬تصاوير راست و چپ را در فوتوشاپ باز كنيد؛‬ ‫‪ .2‬تصوير نماي س��مت چپ را با استفاده از منوي‬ ‫‪ Image > Mode > Grayscale‬به حالت سياه‬ ‫و سفيد در مي‌آوريم؛‬ ‫‪.3‬درهمينمنوباانتخاب‪،RGB color‬تصويرسياه‬ ‫و سفيد شده را به فرمت‪ RGB‬در مي‌آوريم؛‬ ‫‪.4‬بافعالكردنپنجرهكانال‌هاازمنوي‪،windows‬‬ ‫براي تصوير سمت چپ كانال‌هاي سبز و آبي را فعال‬ ‫مي‌كنيم؛‬ ‫‪ .5‬كل تصوير سمت راست را انتخاب و روي تصوير‬ ‫سمتچپكپيمي‌كنيم؛‬ ‫‪ .6‬در اليه تصوير كپي ش��ده‪ ،‬ه��ر ‪ 4‬كانال رنگي را‬ ‫فعالمي‌كنيم؛‬ ‫‪ .7‬با كمك ابزارهاي حركتي تصوير كپي ش��ده را‬ ‫دوران مي‌دهيم تا بر تصوير پاييني منطبق شود؛‬ ‫‪.8‬برايتطابقبيشتربزرگ‌نماييتصويررازيادكرده‬ ‫و بخش‌هاي مركزي را منطبق مي‌كنيم؛‬ ‫‪ .9‬ناحيه مركزي را انتخاب‪ ،‬جدا و ذخيره مي‌كنيم؛‬ ‫‪.10‬تصويرنهاييآمادهاست‪.‬مي‌توانيدباعينك‌هاي‬ ‫آبي ـ قرمز آن را تماشا كنيد‪ .‬براي ساخت اين عينك‬ ‫كافي اس��ت يك قاب مقوايي عينك بسازيد و در‬ ‫جاي شيشه سمت راست يك فيلتر آبي رنگ و در‬ ‫مقابل چشم چپ فيلتري قرمز رنگ بگذاريد‪ .‬اين‬ ‫روش همان روشي اس��ت كه دوربين‌هاي استريو‬ ‫مريخ‌نوردهاي روح و فرصت از آن استفاده كردند‪.‬‬ ‫خوشبختانه آرشيو كاملي از تصاوير راست و چپ‬ ‫يكمنظراينمريخ‌نوردهامنتشرشدهاستكهشما‬ ‫مي‌توانيد با آنها تمرين كنيد‪ .‬كافي است به نشاني‬

‫‌پرونده‬

‫ماجراجويي‬

‫ركورد پرش از ارتفاع‬

‫‌رکورد‌‪‌50‬ساله‌سقوط‌آزاد‌باالخره‌شکسته‌می‌شود؟‬

‫او‌زودتر‌از‌صدای‌سقوطش‬ ‫به‌زمین‌می‌رسد‬

‫ذوالفقار دانشي| هواپیمای جنگنده ارتفاعش را پایین می‌آورد‪ .‬همان‌طور که به زمین نزدیک می‌شود‪،‬‬ ‫ابرهای سفیدی در اطرافش ظاهر می‌شوند که چند لحظه‌ای دوام می‌آورند و سریع ناپدید می‌شوند؛ اما‬ ‫عجیب است که صدای هواپیما به گوش نمی‌رسد‪ .‬هواپیما عبور می‌کند و ناگاه‪ ،‬صدایی مهیب در اطراف‬ ‫می‌پیچد؛ شیشه‌های پنجره‌ها خرد می‌شوند و به اطراف می‌پاشند‪ ،‬مردم فریادکشان و هراسان به اطراف‬ ‫فرارمی‌کنند‪...‬‬ ‫آنهاکهدورانجنگتحمیلیرابهیادمی‌آورند‪،‬قطعاباچنینمنظره‌هاییآشناهستندوخوبمی‌دانندکه‬ ‫شکسته‌شدندیوارصوتیبهچهمعنیاست‪.‬اصطالحشکسته‌شدندیوارصوتیوقتیاستفادهمی‌شودکه‬ ‫سرعتجسمیمتحرکدرهواآن‌قدرافزایشیابدکهازسرعتصوتدرآنمحیطبیشترشود‪.‬شلیکگلوله‬ ‫ازلولهتفنگومانورهواپیماهایجنگندهنمونه‌هاییازاینپدیدهبهشمارمی‌روند‪،‬امااینباریکانسانقصد‬ ‫داردبهطبیعی‌ترینشکلممکن‪،‬دیوارصوتیرابشکند‪:‬سقوطآزادازارتفاع‪ 37‬کیلومتری!‬

‫‌پرونده‬

‫ماجراجويي‬

‫ركورد پرش از ارتفاع‬ ‫اگر قهرمان اتریشی بتواند‬ ‫جان سالم به در ببرد‪ ،‬راه‬ ‫را برای مانورهای بازگشت‬ ‫اضطراری فضانوردان از مدار‬ ‫زمین هموار می‌کند‬

‫يك‌نفر مي‌خواهد ركورد ‪ 50‬ساله پرش از ارتفاع را جابه‌جا‬

‫نجاتبالباسفضایینسلجدید‬ ‫باومگارتنر برای محافظت از خود باید لباسی انعطاف‌پذیرتر از‬ ‫لباس‌هایفشردهوضدهوایمورداستفادهدرسفینه‌هایفضایی‬ ‫را به تن کند‪ .‬لباس‌های فضایی فعلی با الیاف‌های چندالیه عایق‬ ‫حرارتی می‌توانند با فراهم آوردن دما و فش��ار مناسب‪ ،‬شرایط‬ ‫حیاتی فعالیت فضان��ورد را برقرار کنند؛ اما حج��م و وزن این‬ ‫لباس‌ها بسیار زیاد است؛ به‌طوری‌که یک لباس معمولی ‪140‬‬ ‫کیلوگرم وزن دارد و نزدیک به‪ 80‬درصد انرژی فضانورد‪ ،‬فقط به‬ ‫خم کردن لباس هدر می‌رود‪ .‬باومگارتنر برای این کار از لباس‬ ‫طراحی‌شده توسط دانشمندان ام‪.‬ای‪.‬تی استفاده خواهد کرد‪.‬‬ ‫این لباس که پروژه س��اخت آن ‪ 10‬سالی است آغاز شده‪ ،‬بدن‬ ‫فضانورد را با چند الیه فشرده از اسپندکس و نایلون‪ ،‬می‌پوشاند‬

‫لباس باومگارتنر به‬ ‫حسگرهایی مجهز‬ ‫است که شتاب‪،‬‬ ‫چرخش و دوران در‬ ‫فضا‪ ،‬ضربان قلب و‬ ‫موقعیت فضایی وی را‬ ‫اندازه‌گیری می‌کند‬

‫يونسفر‬

‫‪44‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫دوران غیرقابل کنترل‬ ‫نگرانیدیگرکهالبتهدرتمامپرش‌هایارتفاعوجوددارد‪،‬چرخش‬ ‫غیرقابل کنترل اس��ت که می‌تواند منجر به بیهوشی وی و در‬ ‫نهایت‪ ،‬عدم توانایی در فرود مطمئن و حتی مرگ او منجر شود‪.‬‬ ‫اینمسایل‪،‬مهم‌ترینخطرهایپیش‌رویفلیکسباومگارتنردر‬ ‫فرود تاریخی او به شمار می‌رود‪ .‬برای مقابله با این خطرات‪ ،‬او به‬ ‫سراغ جان کیتینگر رفته تا از تجربیات و کمک‌هایش بهره‌مند‬ ‫شود‪ .‬شرکت تولید نوشیدنی ردبول (‪ )Red-bull‬نیز از این‬ ‫پروژه پشتیبانی می‌کند‪ .‬آنها به همراه گروهی خبره از پزشکان و‬ ‫کارشناسان پرش آزاد‪ ،‬در حال آماده‌سازی این پرش هستند‪.‬‬

‫سرآغازی بر یک ورزش مفرح‬ ‫زمان قطعی این پرواز هنوز مشخص نشده و شرکت ردبول هم‬ ‫اطالعات خاصی منتشر نکرده است‪ ،‬جز آن‌که این پرواز در سال‬ ‫‪ 2010‬در آمریکای شمالی انجام خواهد شد‪ .‬اگر باومگارتنر بتواند‬ ‫اینپرشراباموفقیتبهانجامبرساند‪ 4،‬رکوردجهانیارتفاعپرواز‬ ‫ندار‪،‬بیشترینارتفاعسقوطآزاد‪،‬بیشترینسرعت‬ ‫بابالنسرنشی ‌‬ ‫سقوط آزاد و طوالنی‌ترین س��قوط آزاد را به نام خود ثبت کند‪.‬‬ ‫اما ارزش این پرش به مراتب بیشتر از شکستن رکورد ‪ ‌50‬ساله‬ ‫سقوط آزاد است‪ .‬مهندسان پروازهای فضایی امیدوارند موفقیت‬ ‫این پرش بتواند راه را برای مانور نجات اضطراری فضانوردان در‬ ‫فضاپیما هموار کند‪ .‬یکی از این فضاپیماها‪ ،‬اوریون‪ ،‬نسل بعدی‬ ‫فضاپیماهای سرنشین‌دار ناسا اس��ت که مهندسان امیدوارند‬ ‫با اطمینان از موفقیت نجات به شیوه سقوط آزاد‪ ،‬از فضای این‬ ‫کپسول فضایی به ش��کل بهتری اس��تفاده کنند‪ .‬پروژه دیگر‪،‬‬ ‫قایق‌های نجات فضایی است که از شیوه‌ای مشابه برای نجات‬ ‫فضانوردان حاضر در مدار زمین استفاده می‌کند‪ .‬این روش که‬ ‫نالمللیمطرحشده‪،‬پیشنهاد‬ ‫فعالبرایساکنانایستگاهفضاییبی ‌‬ ‫می‌کند فضانوردان سوار بر محفظه‌ای ایمن و سبک شوند و به‬ ‫جای پرواز گالیدری‪ ،‬سقوطی آزاد را درون جو زمین تجربه کنند‪.‬‬ ‫برخی مهندسان سابق ناسا نیز قصد دارند با الهام از این پرش‪،‬‬ ‫تفریح جدیدی را پایه‌گذاری کنند‪ .‬این تفریح چیزی نیست جز‬ ‫سقوط آزاد از مرزهای فضا‪ .‬در این سرگرمی گران‌قیمت‪ ،‬داوطلب‪،‬‬ ‫سوار بر یک راکت به ارتفاع حدود ‪ 100‬کیلومتری زمین پرتاب‬ ‫می‌شود و پس از رس��یدن به ارتفاع اوج‪ ،‬سقوط آزاد خود را آغاز‬ ‫می‌کند‪ .‬با این اوصاف‪ ،‬شاید کمتر از ‪ 10‬سال دیگر‪ ،‬کمتر کسی‬ ‫اسمفلیکسباومگارتنریاجانکیتینگرخط‌شکنرابهیادنیاورد!‬ ‫شماچهفکرمی‌کنید؟‬

‫پوشش بيروني پرتابگر مي‌سوزد‪ 85/‬كيلومتر‬ ‫براي تغيير جهت مناسب ممكن است از پره يا موتور جت استفاده شود‬

‫‪ 80‬كيلومتر‬

‫در آغاز سقوط ممكن است از چتر كمكي استفاده شود‬

‫‪ 60‬كيلومتر‬

‫سيستم خنك كننده جلوي داغ شدن را مي‌گيرد‬

‫پرش كننده به سرعت حداكثري‪ 4000‬كيلومتر بر ساعت مي‌رسد‪.‬‬

‫‪ 40‬كيلومتر‬

‫پرش‌كننده يكباره شتاب خود را از دست مي‌دهد‬

‫ارتفاع بالون هواشناسي‪ 50 /‬كيلومتر‬

‫ركورد پيشين پرش ارتفاع‪ 31 /‬كيلومتر‬

‫‪ 20‬كيلومتر‬

‫صفر‬

‫تروپوسفر‬ ‫(دما‪ 17:‬تا‪ -50‬درجه سانتي‌گراد)‬

‫ثانیه‪ :35‬عبور از دیوار صوتی‬ ‫طبقشبیه‌سازی‌ها‪،‬وی‪ 35‬ثانیهپسازرهاییازاتاقکبهسرعت‬ ‫صوت می‌رسد و از آن عبور می‌کند‪ .‬البته سرعت صوت در این‬ ‫ارتفاعکمتراز‪ 340‬متربرثانیه‌ایاستکهمعموالدرسطحزمین‬ ‫اندازه‌گیریمی‌شود‪،‬زیراسرعتصوتبادمایهوارابطهمستقیم‬ ‫دارد و در آن ارتفاع که دمای هوا حدود ‪ 20‬درجه سانتی‌گراد زیر‬ ‫صفر است‪ ،‬سرعت صوت نزدیک به‪ 320‬متر بر ثانیه خواهد بود‪.‬‬ ‫این لحظه‪ ،‬مهم‌ترین نگرانی تمام این سقوط است‪ .‬وقتی فلیکس‬ ‫آرام‌آرام به سرعت صوت نزدیک می‌شود‪ ،‬امواج هوا را در مقابل‬ ‫خود فشرده می‌کند و برای دستیابی به سرعت‌های مافوق صوت‬ ‫بایدایندیوارپرانرژیرابشکند‪.‬هواپیماهاباتکیهبراسکلتوبدنه‬ ‫فلزیمقاومخودمی‌تواننداینضربهراتحملکنند‪،‬اماآیااسکلت‬ ‫انسانی که با گوشت و خون پوشیده شده‪ ،‬می‌تواند در برابر این‬ ‫نیروهای شدید دوام بیاورد؟‬ ‫خط آرمسترانگ‬

‫سرمای شدید‬ ‫درطولاینپرواز‪،‬فلیکسبایدسرمایبسیارزیادیراتحملکند‪.‬‬ ‫دما تا حداکثر منفی‪ 95‬درجه سانتی‌گراد سرد می‌شود و بدیهی‬ ‫است که او باید از کفش‌ها و دستکش‌های ویژه‌ای استفاده کند‬ ‫که نه تنها او را گرم نگه دارند‪ ،‬که گرما نیز تولید کنند‪ .‬همچنین‬ ‫حفاظ صورت او نیز باید گرم بماند تا بخار نگیرد و دید فلیکس‬ ‫باومگارتنر را کور نکند‪ .‬اما گرم نگاه‌داشتن او به این سادگی‌ها هم‬ ‫نیست‪ .‬فلیکس نباید به هیچ‌وجه عرق کند! اندکی خطا سبب‬ ‫می‌شود این بخار در سرمای محیط فورا یخ بزند و وجود یخ در‬ ‫لباس پرفشار‪ ،‬دردسرساز است‪.‬‬

‫يكي از ايده‌هاي پيش�نهادي عجيب براي پرش از ارتفاع اين اس�ت كه‬ ‫پرش‌كننده با يك موش�ك به باال پرتاب شود و س�پس به پايين سقوط‬ ‫كند‪ .‬اين كاري بس�يار س�خت‌تر از ركورد مد نظر فيليك�س باومگارتنر‬ ‫خواهد بود‪.‬‬ ‫مرز فضا‬

‫استراتوسفر (دما‪ -3:‬تا‪ -50‬درجه سانتي‌گراد)‬

‫لحظهصفر‬ ‫ش��اید باورتان نش��ود‪ ،‬اما اولین خطر در همان لحظه باز شدن‬ ‫درب اتاقک روی می‌دهد‪ .‬اگر فلیکس دچار مشکلی شود‪ ،‬مثال‬ ‫نقصی برای تجهیزات یا لباسش پیش بیاید‪ ،‬هیچ امکانی برای‬ ‫امدادرسانی وجود نخواهد داشت‪ .‬ارتفاع ‪ 37‬کیلومتری بسیار‬ ‫باالتر از برد هواپیماها یا هلیکوپترهای امروزی اس��ت و غیر از‬ ‫بالن‌های هلیومی و البته فضاپیماها‪ ،‬هیچ اب��زار دیگری به این‬ ‫ارتفاع دسترسی نخواهد داشت‪ .‬فکر می‌کنید اگر مشکلی برای‬ ‫چتر نجات او پیش بیاید‪ ،‬چه می‌شود؟‬

‫بیماری ناهم‌فشردگی (‪)decompression‬‬ ‫فش��ار فوق‌العاده پایین هوا هم می‌تواند فلیک��س را به بیماری‬ ‫ناهم‌فشردگی که معموال غواص‌ها به هنگام صعود به سطح آب‬ ‫دچار آن می‌شوند‪ ،‬گرفتار کند‪ .‬در اثر این افت فشار‪ ،‬حباب‌های‬ ‫نیتروژن درون خون پدیدار می‌ش��ود و می‌تواند به بیهوشی او‬ ‫منجرشود‪.‬‬

‫اگر فلیکس در لحظه‬ ‫آغاز دچار مشکلی‬ ‫شود‪ ،‬هیچ امکانی برای‬ ‫امدادرسانی وجود‬ ‫نخواهد داشت‪ .‬ارتفاع‬ ‫‪ 37‬کیلومتری بسیار‬ ‫باالتر از برد هواپیماها‬ ‫یا هلیکوپترهای‬ ‫امروزی است‬

‫‪ 100‬كيلومتر‬

‫مزوسفر (دما‪ -3:‬تا‪ -90‬درجه سانتي‌گراد)‬

‫كند‪ .‬این مرد دس��ت از جان شسته‪ ،‬کسی نیست جز فلیکس‬ ‫باومگارتنر‪ ،‬چترباز اتریشی که در سال ‪ 1382‬موفق شد عرض‬ ‫کانال انگلیس (مانش) را طی سقوط آزاد (بخوانید پرواز گالیدری‬ ‫انس��ان) طی کند و نام خود را در فهرست اولین‌ها جای‌دهد‪ .‬او‬ ‫می‌خواهد با این کار‪ ،‬کتاب رکوردهای سقوط آزاد را كه‪ 50‬سالی‬ ‫اس��ت خاک خورده‪ ،‬باز کند و نام خود را باالتر از جان کیتینگر‬ ‫آمریکایی جاي دهد که در مرداد‪ 1339‬با پریدن از بالن در ارتفاع‬ ‫‪ 31333‬متری‪ ،‬نترس‌ترین مرد جهان لقب گرفت‪.‬‬ ‫برنامه اصلی باومگارتنر برای این رکوردش��کنی به ‪ 7‬دقیقه هم‬ ‫نمی‌رسد‪ .‬او درون اتاقک فشرده یک‌تنی متصل به بالنی از هلیوم‬ ‫قرار می‌گیرد و پس از ‪ 3‬س��اعت پرواز‪ ،‬به ارتفاع ‪ 36575‬متری‬ ‫می‌رسد‪ .‬در این ارتفاع‪ ،‬در اتاقک را باز می‌کند و با سوار شدن بر‬ ‫جاذبه زمین‪ ،‬سقوط آزاد را آغاز می‌کند‪ 6.‬دقیقه بعد‪ ،‬او با سرعت‬ ‫‪ 193‬کیلومتر بر س��اعت به ارتفاع ‪ 1520‬متری می‌رسد و با باز‬ ‫کردن چتر‪ ،‬به س�لامت روی زمین فرود می‌آید‪ .‬البته احتمال‬ ‫زیادی وجود دارد که او تا‪ 300‬کیلومتر دورتر از نقطه تعیین‌شده‬ ‫فرود بیاید که این موض��وع‪ ،‬جز ‌و کم‌اهمیت‌ترین مش��کالت‬ ‫پیش‌روی او به شمار می‌رود‪ .‬انجام همین برنامه‪ 7‬دقیقه‌ای‪ ،‬یکی‬ ‫از دشوارترین پروژه‌هایی است که تاکنون در هوانوردی مطرح‬ ‫شدهاست‪.‬خطرهایبسیارزیادیباومگارتنرراتهدیدمی‌کندکه‬ ‫هریک از آنها برای متالشی‌کردن بدنش کافی است! اما اگر این‬ ‫قهرمان اتریشی بتواند از این سقوط جان سالم به در ببرد‪ ،‬نه تنها‬ ‫به رکوردی جاودانه دست خواهد یافت‪ ،‬که راه را برای مانورهای‬ ‫بازگشتاضطراریفضانوردانازمدارزمینهموارمی‌کند‪.‬مایلید‬ ‫با بخشی از خطرهای پیش روی فلیکس آشنا شوید؟‬

‫تقریبا نیمی از این سقوط باالتر از ارتفاع ‪ 19‬کیلومتری سطح‬ ‫زمین انجام می‌شود‪ ،‬جایی که خط آرمسترانگ نام دارد و فشار‬ ‫هوا به‌قدری ناچیز است که مایعات با وجود دمای بسیار پایین‬ ‫اطراف‪ ،‬به جوش می‌آیند و تبخیر می‌شوند‪ .‬در ارتفاع‌های بسیار‬ ‫باال‪ ،‬خون حتی درون رگ‌های بدن به جوش می‌آید‪ .‬اگر بنا به هر‬ ‫دلیلی ماسک یا بخشی از لباس باومگارتنر باز شود‪ ،‬مایعات بدن‬ ‫به جوش می‌آیند و از بدنش بیرون می‌پرند‪ .‬انسانی را تصور کنید‬ ‫که مایعات بدنش حتی در زیر پوست به جوش می‌آیند و از نقاط‬ ‫مختلفبدنشبهبیرونفورانمی‌کنند‪.‬قطعاچنینصحنه‌ایبه‬ ‫ذهن زبردست‌ترین فیلم‌نامه‌نویسان هالیوود هم نرسیده بود‪.‬‬

‫و ازتوانایی این مواد ارتجاعی برای مقابله با اختالف فشار بدن و‬ ‫محیط بیرون استفاده می‌کند‪ .‬بدین‌ترتیب‪ ،‬حجم و وزن اندک‬ ‫لباس به او اجازه خواهد داد به موقعیت استانداردی برای شیرجه‬ ‫وکاهشسرعتبرسد‪.‬اینلباسهمچنینبهحسگرهاییمجهز‬ ‫است که شتاب‪ ،‬چرخش و دوران در فضا‪ ،‬ضربان قلب و موقعیت‬ ‫فضایی وی را اندازه‌گیری می‌کند‪ .‬یک فرستنده و گیرنده‪ ،‬ضمن‬ ‫ارسال این اطالعات به گروه پشتیبانی مستقر در زمین‪ ،‬امکان‬ ‫ارتباط صوتی بین باومگارتنر و گروه پشتیبانی را فراهم می‌آورد و‬ ‫یک چتر مهار برای پایدار کردن وضعیت سقوط در حالت دوران‬ ‫غیرقابل کنترل‪ ،‬پیش‌بینی شده است‪ .‬برای جلوگیری از بروز‬ ‫بیماری ناهم‌فشردگی‪ ،‬باومگارتنر ‪2‬ساعت پیش از آغاز پرواز تا‬ ‫لحظه رهایی‪ ،‬اکسیژن خالص تنفس خواهد کرد‪ .‬این کار سبب‬ ‫می‌شود نیتروژن از بدن او خارج ش��ود اما این کار هم عاری از‬ ‫خطر نیست‪ ،‬چراکه اکسیژن‪ ،‬اشتعال‌پذیری بسیار باالیی دارد‬ ‫و طراحان مدارهای الکترونیکی لباس‪ ،‬باید با هر خطر احتمالی‬ ‫منجر به تولید جرقه مقابله کنند‪ .‬فلیکس برای مقابله با شرایط‬ ‫فشار و دمای سخت‪ ،‬تمرین‌ها و آزمایش‌های فراوانی را پشت‬ ‫سر خواهد گذاش��ت‪ .‬درحال حاضر‪ ،‬او تمرین سقوط آزاد را در‬ ‫تونل‌های باد عمودی و تمرین مقاومت در برابر س��رما را درون‬ ‫محفظه‌های خالء پشت س��ر می‌گذارد‪ .‬همچنین قرار است‬ ‫‪ 2‬پرواز تمرینی برای پ��رش از ارتفاع‌های ‪ 20‬و ‪ 27‬کیلومتری‬ ‫(‪65‬هزار و ‪90‬هزار پایی) نیز انجام شود‪ 2 .‬یا ‪ 3‬روز قبل از پرواز‬ ‫نیز او رژیم غذایی کم‌حجم ویژه‌ای را آغاز می‌کند تا هیچ مشکل‬ ‫جسمی در خالل پرواز و سقوط برایش پیش نیاید‪.‬‬

‫بلندترينپرشممكنانسان‬

‫سرعت به‪ 190‬كيلومتر در ساعت كاهش پيدا مي‌كند‬ ‫سقف پرواز بوئينگ ‪ 11 /747‬كيلومتر‬ ‫قله اورست‪ 8848 /‬متر‬ ‫چتر فرود باز مي‌شود‬ ‫(در ارتفاع يك تا‪ 2‬كيلومتري)‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪45‬‬

‫آيا زلزله هائيتي را مي‌شد پيش‌بيني كرد‬

‫همه‌چيز‌در‌حركت‬ ‫محمدرضا نوروزي| سياره زهره پوسته‌اي تقريبا يك‌دست و بدون شكستگي دارد‪ .‬پوسته سياره زهره تقريبا مثل پوسته يك تخم مرغ است‪ .‬يك‌تكه و يك‌پارچه‪.‬‬ ‫امازمينچنيننيست‪.‬پوستهسيارهزمينتكه‌هاييازسنگهستندكهدركنارهمقرارگرفته‌اند‪.‬اينتكه‌هايبزرگسنگيگاهيدندهبهدندهمي‌شوندوآن‌وقتما‬ ‫زمينيانباهراسزيادواژهناگواريراتجربهمي‌كنيم‪:‬زمينلرزه‪،‬زلزله‪.‬رويداديكهطي‪ 2‬ماهگذشتهدونمونهشديدآنراتجربهكرده‌ايم‪:‬زلزهدي‌ماهدرهائيتي(‪7‬ريشتر)‬ ‫وچندروزپيشدرشيلي(‪ 8/8‬ريشتر)‪.‬شايددوستمي‌داشتيدرويزهرهزندگيمي‌كرديد‪.‬باپوسته‌اييكتكهوبدونهيچلرزه‌اي‪.‬هرچندآنجاهممشكالتديگري‬ ‫رابايدتحملمي‌كرديد‪.‬مسالهايناست‪:‬زهرهيازمين؟ومافعالرويزمينهستيم‪.‬پسبازلزلهبايدكنارآمد‪.‬براياينكاربايستيآنرابشناسيم‪.‬‬

‫‌پرونده‬

‫هايتي‬

‫؟؟‬

‫اقليــم‬

‫سطح ‪3‬‬

‫آتشفشان‬

‫برش اقيانوس‬ ‫(لبه همگرا)‬

‫سطح ‪2‬‬

‫گسل‬ ‫تغيير شكل‬

‫آتشفشان‬ ‫مرز اقيانوس شكاف‌دهنده‬ ‫(لبه واگرا)‬ ‫سطح يك‬

‫اقيانوس‬

‫آتشفشان‬ ‫آتشفشان‌هاي نقطه داغ‬ ‫خاموش‬

‫سطح‬

‫خمير‬ ‫باالرونده‬

‫‪ 70‬كيلومتر‬

‫‪ 2800‬كيلومتر‬

‫هسته مذاب‬

‫پوس��ته خارجي زمين كه ما زندگي‌م��ان را روي آن‬ ‫بنا كرده‌ايم چندان هم س��اكن نيس��ت و خيلي آرام‬ ‫و قرار ندارد‪ .‬بر اس��اس تئ��وري تكتونيك صفحه‌اي‬ ‫سنگ كره(ليتوس��فر يا همان پوس��ته جامد زمين)‬ ‫ش��امل صفحات متعددي اس��ت كه در كنار هم قرار‬ ‫دارند‪ .‬مرز اين صفح��ات بزرگ با آنچه ك��ه به عنوان‬ ‫مرز قاره‌ها مي‌شناس��يم الزاما براب��ري نمي‌كند و گاه‬ ‫يك صفحه مي‌تواند دو قاره را همزم��ان در بر بگيرد‪.‬‬ ‫(شكل) اصلي‌ترين صفحاتي كه پوسته زمين را شكل‬ ‫داده‌اند براي ما نام‌هاي آشنايي دارند‪ :‬آمريكاي شمالي‪،‬‬ ‫آمريكاي جنوبي‪ ،‬اقيانوسيه‪ ،‬آفريقا‪ ،‬اورآسيا‪ ،‬استراليا و‬ ‫قطبجنوب‪.‬اينصفحاتبزرگ‌ترينصفحاتليتوسفر‬ ‫زمين هستند اما صفحه‌هاي متعدد كوچكتري هم اين‬ ‫ساختار را تكميل مي‌كنند مثل صفحه كارائيب‪ ،‬نازكا‪،‬‬ ‫فيليپين‪ ،‬عربي‪ ،‬كوكوس و‪....‬‬ ‫اي��ن صفح��ات روي س��طح ن��ا آرام گوش��ته زمين‬ ‫(‪ )mantle‬قرار گرفته‌اند‪ .‬ساختار گوشته بر خالف‬ ‫پوسته جامد نيست بنابراين مي‌تواند به دليل توزيع‬ ‫نابرابر انرژي حركت كند‪ .‬مثال يكي از رايج‌ترين حركات‬ ‫مواد گوش��ته حركت متاثر از پديده همرفت است‪ .‬به‬ ‫عبارتي مواد زيرين كه داغتر هستند رو به باال حركت‬ ‫مي‌كنند و موادي كه در باال دست گوشته هستند با از‬ ‫دست دادن انرژي‌شان حركت رو به پاييني را تجربه‬ ‫مي‌كنند به اين ترتيب قطعات پوسته جامد زمين نيز‬ ‫از اين حركت تبعيت كرده و مختصر حركاتي را از خود‬ ‫نشان مي‌دهد‪ .‬اين حركت در مقياس‌هاي ما زمينيان‬ ‫چندان زياد نيست‪ .‬بيشترين مقدار حركت صفحات‬ ‫پوسته زمين ‪ 20‬س��انتي‌متر در سال است(در بخش‬ ‫شرقي اقيانوس آرام) اين سرعت تقريبا با سرعت رشد‬ ‫ناخن‌هاي دستتان برابري مي‌كند‪ .‬اما اين حركت از‬ ‫ابتداي شكل گيري زمين در حال اجرا است بنابراين‪،‬‬ ‫مدت زمان زياد‪ ،‬جبران سرعت كم را كرده است و باعث‬ ‫ش��ده كه طي ميليون‌ها س��ال چهره زمين تغييرات‬ ‫‪48‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه‌اول اسفند‪88‬‬

‫اساسي را داشته باشد‪.‬‬ ‫بگو كجايي تا بگويم چه حركتي داري‬

‫بر اساس نوع قرارگيري مرزهاي اين صفحات نسبت به‬ ‫هم سه نوع حركت(رفتار) متقابل را مي‌توان از صفحات‬ ‫انتظار داشت‪.‬‬ ‫مرزهايي كه در بستر اقيانوس‌ها قرار دارند بيشترشان‬ ‫رفتار مشابهي نسبت به هم دارند‪ .‬آنها به طور پيوسته‬ ‫از هم دور مي‌شوند و شكاف بينشان را مواد نرم و داغي‬ ‫كه از اليه‌هاي زيرين زمين به باال حركت كرده است پر‬ ‫مي‌كند‪ .‬اين مواد با رسيدن به آب‌هاي اقيانوسي سرد‬ ‫شده و در نتيجه پوسته جديدي براي اقيانوس توليد‬ ‫مي‌كنند‪ .‬به اين ترتيب سياره زمين در اين مناطق به‬ ‫طور دايم در حال پوست اندازي است‪ .‬به‌گونه‌اي كه با‬ ‫توجه به عمر ‪4/5‬ميليارد ساله زمين عمر اين مناطق‬ ‫در بستر اقيانوس‌ها هيچگاه بيش��تر از ‪ 180‬ميليون‬ ‫سال نيست‪.‬‬ ‫اگر اين پديده به شكل يكنواخت در حال اجراست پس‬ ‫تا كنون بايد زمين پوسته‌اي به مراتب وسيع‌تر از اينها‬

‫در پديده هم رفت مواد‬ ‫زيرين كه داغتر هستند‬ ‫رو به باال حركت‬ ‫مي‌كنند و موادي كه‬ ‫در باال دست گوشته‬ ‫هستند با از دست دادن‬ ‫انرژي‌شان حركت‬ ‫رو به پاييني را تجربه‬ ‫مي‌كنند به اين ترتيب‬ ‫قطعات پوسته جامد‬ ‫زمين نيز از اين حركت‬ ‫تبعيت كرده و مختصر‬ ‫حركاتي را از خود‬ ‫نشان مي‌دهد‬

‫مي‌داشت‪ .‬به عبارتي تاكنون زمين بايد حسابي رشد‬ ‫كرده و بزرگ مي‌ش��د‪ .‬اما مي‌دانيم كه زمين اينگونه‬ ‫نيست و تقريبا مساحتش همواره ثابت بوده است‪ .‬پس‬ ‫قضيه چيست؟ پوسته‌هاي قديمي كه از هم دور شده‌اند‬ ‫كجا رفته‌اند؟‬ ‫رفتار دوم صفحات تكتونيك��ي در مواجهه با هم ديگر‬ ‫پاسخي اس��ت بر پرس��ش فوق‪ .‬مرزهاي همگراي دو‬ ‫صفحه تكتونيكي كنار همديگر مش��تاقانه به س��وي‬ ‫همديگ��ر مي‌روند‪ .‬اي��ن صفحات وقتي ب��ه همديگر‬ ‫مي‌رس��ند‪ ،‬يكي به زير ديگري م��ي‌رود و آنجا پنهان‬ ‫مي‌شود‪ .‬البته با فرورفتن در عمق زمين‪ ،‬گرما و فشار‬ ‫هم زياد مي‌شود در نتيجه پوسته‌اي كه قبال روي زمين‬ ‫بوده‪ ،‬به آرامي ذوب مي‌شود و مواد مذاب تازه توليد شده‬ ‫كمي باالتر آمده در همان اليه‌هاي پاييني به آرامي سرد‬ ‫مي‌شوند‪ .‬آنها تقريبا هيچگاه به سطح زمين نمي‌رسند‬ ‫كه بخواهند آتشفشاني را شكل دهند‪ .‬آنها با سرد شدن‬ ‫فقط به ضخامت پوسته زمين مي‌افزايند‪.‬‬ ‫صفحات تكتونيكي زمين رفتار ديگري را هم نسبت‬ ‫به هم بروز مي‌دهند و آن هم اين اس��ت كه آنها نه به‬

‫همديگر نزديك ش��وند و نه از هم دور شوند‪ ،‬بلكه در‬ ‫كنار هم حركت كنند‪ .‬اين نوع حركت معموال نه پوسته‬ ‫جديدي توليد مي‌كنند و نه به ضخامت پوسته زمين‬ ‫مي‌افزايند اما گاهي باعث آزاد ش��دن انبوهي از انرژي‬ ‫مي‌شوند كه نتيجه آن توليد زلزله‌هاي بزرگ است‪ .‬مثل‬ ‫زلزله‌ايكهدرسالشهرسانفرانسيسكوراباتخريب‌هاي‬ ‫جدي و بزرگي رو برو كرد‪ .‬پس يكي از زلزله‌خيز‌ترين‬ ‫مناطق زمين همين مناطق هس��تند و به اين ترتيب‬ ‫به نظر مي‌آيد آنهايي كه خيلي دورتر از حاش��يه‌هاي‬ ‫صفحات تكتونيكي زمين زندگي مي‌كنند نبايد نگران‬ ‫باش��ند‪ .‬آنها نبايد زلزله‌اي را تجربه كنند‪ .‬كافي است‬ ‫نقشه‌هاي تكتونيكي زمين را به دقت نگاه كنيد و شهر‬ ‫محل اقامتتان را انتخاب كنيد‪.‬‬ ‫اماموضوعبههمينراحتينيستوزلزلهدستازسرتان‬ ‫بر نخواهد داشت‪ .‬حتي در مناطقي كه خيلي دورتر از‬ ‫لبه‌هاي صفحات تكتونيكي ق��رار دارد هم امكان رخ‬ ‫دادن زلزله هست‪ .‬در ميان صفحات زلزله مكان‌هايي كه‬ ‫در اليه‌هاي زيرين سطح زمين شكستگي‌هايي دارند‪،‬‬ ‫كانديداي خوبي براي رخ دادن زلزله محسوب مي‌شوند‪.‬‬

‫خمير‬ ‫باالرونده‬

‫در روش افزايش فشار‬ ‫كه يك تيم پژوهشگر‬ ‫آمريكايي آن را‬ ‫ابداع كرده است يك‬ ‫سنسور پيزوالكتريك‬ ‫را به داخل حفره‌اي با‬ ‫عمق كم در پيرامون‬ ‫كانون‌هاي زلزله خيز‬ ‫مي‌فرستند‪ .‬اين حسگر‬ ‫قادر است امواج‬ ‫ضعيف زلزله مانند را‬ ‫توليد كند‬

‫جريان‌هاي انتقال حرارت‬

‫اين شكستگي‌ها همان گسل‌هاي معروفي هستند كه‬ ‫گاهوبيگاهدرباره‌شانمي‌شنويم‪.‬شكستگي(گسل)‌هاي‬ ‫معمولي‪ ،‬معكوس و اساليدي مهم‌ترين و مرسوم‌ترين‬ ‫گسل‌هايي هستند كه در اليه‌هاي زيرين سطح زمين‬ ‫وجود دارد‪ .‬به طور معمول اين گس��ل‌ها براي كس��ي‬ ‫مشكالتي ايجاد نمي‌كند اما كافي است بنا به هر دليلي‬ ‫اين گسل‌ها تكان بخورند و انرژي خود را تخليه كنند‪.‬‬ ‫در اين حال اس��ت كه يك زلزله واقعي رخ خواهد داد‪.‬‬ ‫جايي كه شكستگي و تكان خوردن در زير زمين آغاز‬ ‫مي‌ش��ود را كانون زلزله مي‌گويند‪ .‬اين كانون زلزله با‬ ‫ايجاد يك موج بسيار قوي (در مقايسه با انرژي‌هايي كه‬ ‫ما روي زمين از آنها استفاده مي‌كنيم) انرژي آزاد شده را‬ ‫با سرعت بسيار زياد در سراسر كره زمين پخش مي‌كند‪.‬‬ ‫امواج عرضي و طولي با سرعت سرسام‌آوري تمام كره‬ ‫زمين را مي‌پيمايند و خرابي‌هايي را در نقاط باالي سر‬ ‫كانون(بيشترين خسارت) و ديگر مناطق نزديك به آن‬ ‫ايجاد مي‌كنند‪.‬‬ ‫البته گاهي هم در اثر مواردي ديگر(به جز تكان خوردن‬ ‫گسل‌هاياحركتدرلبه‌هايصفحاتتكتونيكي)زمين‬ ‫لرزه رخ مي‌دهد كه واقعا از ديدگاه شدت و دفعات رخ‬ ‫دادن قابل مقايسه با زلزله‌هاي معمول نيست‪ .‬اين داليل‬ ‫بسيار متنوع هستند برخي از آنها عبارتند از فروريختن‬ ‫غارهازيرزمين‪،‬انفجار‌هايآتشفشاني‪،‬تغييراتناگهاني‬ ‫در آب‌هاي زيرزميني و‪....‬‬ ‫چه خبر از حادثه؟‬

‫در فارسي مثالي داريم به اين مضمون كه‪:‬حادثه خبر‬ ‫نمي‌كن��د‪ .‬اين مثال خوبي اس��ت‪ .‬حادث��ه واقعا خبر‬ ‫نمي‌كند چون اگر از قبل خبر مي‌كرد كه ديگر حادثه‬

‫مقياس ريشتر چه معنايي مي‌دهد؟‬ ‫مقياس ريشتر‬

‫توصيف‬

‫تركيب رخداد‬

‫بازه‌هاي زماني تكرار‬

‫توصيف تكان‬

‫مقياس ريشتر‬

‫توصيف‬

‫تركيب رخداد‬

‫بازه‌هاي زماني تكرار‬

‫توصيف تكان‬

‫‪1‬‬

‫كوچك‬

‫روزانه‬

‫هر دقيقه‬

‫اندك‬

‫‪6‬‬

‫متوسط‬

‫ماهانه‬

‫هر ‪ 30‬سال‬

‫تكان قوي‬

‫‪2‬‬

‫كوچك‬

‫روزانه‬

‫هر ساعت‬

‫اندك‬

‫‪7‬‬

‫بزرگ‬

‫ماهانه‬

‫هر ‪ 50‬سال‬

‫تكان شديد‬

‫‪3‬‬

‫كوچك‬

‫روزانه‬

‫هر روز‬

‫اندك‬

‫‪8‬‬

‫خيلي بزرگ‬

‫ساالنه‬

‫هر ‪ 100‬سال‬

‫تكان‌هاي قوي‬

‫‪4‬‬

‫كوچك‬

‫روزانه‬

‫هر هفته‬

‫تكان آرام‬

‫‪9‬‬

‫خيلي بزرگ‬

‫ساالنه‬

‫هر ‪ 300‬سال‬

‫تكان‌هاي قوي‬

‫‪5‬‬

‫متوسط‬

‫ماهانه‬

‫هر ‪ 10‬سال‬

‫تكان قوي‬

‫‪10‬‬

‫عظيم‬

‫به ندرت‬

‫هر ‪ 1000‬سال‬

‫تكان‌هاي بسيار قوي‬

‫نبود‪ .‬زلزله هم از اين قاعده مس��تثنا نيس��ت‪ .‬تاكنون‬ ‫بسياري از پژوهشگران واقعي و علمي تا آنهايي كه يك‬ ‫شبه علمي واقعي هستند روش‌هايي را براي پيش‌بيني‬ ‫زمين لرزه ارائه داده‌اند‪ .‬در تمام اين روش‌ها نكته مهم و‬ ‫تعيين‌كننده براي پيش‌بيني؛ استفاده از تغييرات رايج و‬ ‫يكسان در هنگام و قبل از زمين لرزه‌ها است‪ .‬برخي اين‬ ‫تغييرات را در پوسته زمين جست‌وجو مي‌كنند و برخي‬ ‫در وضعيت آب و هوا و برخي هم در رفتار جانوران‪ .‬به‬ ‫هر حال آنچه مهم است اين كه به نظر مي‌آيد الگوهاي‬ ‫شرايط جوي و زمين شناختي و حتي رفتار شناختي در‬ ‫زلزله‌هاي مختلف يكسان است‪ .‬از جمله تغييراتي كه‬ ‫تا كنون به آنها اشاره شده است تغييرات در ميزان گاز‬ ‫رادون در مناطقي است كه زلزله در آنها رخ داده است‪.‬‬ ‫در مورد لزله‌هاي كوبه ‪ 1995‬ـ‌ ژاپن و آكويال ‪– 2009‬‬ ‫ايتاليا افزايش ميزان گاز رادون تا حدود يك هفته پيش‬ ‫از رخ دادن زلزله گزارش شده بود‪.‬‬ ‫از ديگر پيش نشانگر‌هايي كه تاكنون به آنها اشاره شده‬ ‫است افزايش فشار(استرس)وارد بر سنگ‌هاي عمقي‬ ‫زمين در پيرامون محل گسل‌هاست‪ .‬در اين روش كه‬ ‫يك تيم پژوهشگر آمريكايي آن را ابداع كرده است يك‬ ‫سنس��ور پيزوالكتريك(موادي كه در اثر فشار پالس‬ ‫الكتروني مي‌فرس��تند) را به داخل حف��ره‌اي با عمق‬ ‫كم در پيرامون كانون‌هاي زلزله خيز مي‌فرستند‪ .‬اين‬ ‫حسگر قادر اس��ت امواج ضعيف زلزله مانند را توليد‬ ‫كند‪ .‬اين ام��واج از ميان تخته س��نگ‌ها عبور كرده و‬ ‫در نهايت به سنس��وري كه در حفره‌اي عميق‌تر قرار‬ ‫دارد مي‌رس��ند‪ .‬هرنوع تغيير در ميزان استرس تخته‬ ‫سنگ‌هاي مسير‪ ،‬س��بب تغيير س��رعت امواج فوق‬ ‫مي‌شوند‪ .‬بنابراين مي‌توان با اين روش تغييرات شديد‬ ‫استرس را اندازه‌گيري و تش��خيص داد‪ .‬با اين روش‬ ‫مي‌توان يك زمين‌لرزه را تا حدود ‪ 10‬ساعت پيش از‬ ‫رخ دادنش پيش‌بيني كرد‪ .‬البته اين ادعاي طراحان‬ ‫اين شيوه اس��ت و هنوز تا اثبات قطعي آن راه درازي‬ ‫باقي است‪.‬‬ ‫در روش‌هاي عجيب ديگري كه به خصوص چيني‌ها‬ ‫مبدع آنها هستند‪ ،‬ازشكل ابرها و حتي تغيير رفتار مارها‬ ‫در هنگام زلزله براي پيش‌بيني استفاده مي‌كنند‪.‬‬ ‫تغيير شكل سطح زمين‪ ،‬تغيير مقاومت الكتريكي در‬ ‫سطح زمين‪ ،‬تغيير سطح آب چاه‌ها‪ ،‬استفاده از تصاوير‬ ‫ماهواره‌اي براي اندازه‌گيري فاصله شكاف‌ها و گسل‌هاي‬ ‫زمين همه و همه از روش‌هايي هستند كه پژوهشگران‬ ‫براي پيش‌بيني زمين لرزه‌ها از آن استفاده كرده‌اند و يا‬ ‫بر روي آنها بررسي مي‌كنند‪.‬‬ ‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪49‬‬

‫‌پرونده‬

‫ذهن‪-‬مغز‬ ‫درد‬

‫دانشمندان براي رهايي از دردهاي بي پايان راهي يافته‌اند‬

‫درماندردبي‌درمان‬

‫پوریا ناظمی| درد آشنای دیرینه انسان‌ها است‪ .‬کدام انسانی است که در زندگی خود درد نکشیده و از احساس دردی‬ ‫جانکاه به فریاد نیامده باشد؟ مهم نیست منشا آن چه بوده است؛ گاهی پوسیدگی دندان‪ ،‬زخم ناشی از بریدن دست یا‬ ‫کوفتگی عضالت فریاد ما را بلند کرده است‪ ،‬و گاهی در اثر آسیب‌های شدیدتر درد انسان را به مرزهای از دست دادن‬ ‫هوشیاریرساندهاست‪.‬بدینترتیب‪،‬دردهمنشینیدیرینهوترسناکبرایانساناستکهدرعین‌حالدوست‌داشتنی‬ ‫اس�ت؛ چون بدون وجود آن‪ ،‬زنگ‌های خطر برای ما به ص�دا در نمی‌آمد و بدون آن‌که خود متوجه ش�ویم‪ ،‬راه را برای‬ ‫آسیب‌هایبیشتربازمی‌گذاشتیم‪.‬امابعضيدردهابدونآنكهنشانهبيماريخاصيباشندپابرجامي‌مانند‪.‬برايايننوع‬ ‫از درد كه به دردهاي مزمن مشهور است تا همين اواخر درمان مشخصي وجود نداشت اما توصيف جديدي از دردهاي‬ ‫مزمن ارائه شده كه راه را براي درمان آن باز مي‌كند‪ .‬براي درك جزئيات اين كشف جديد بايد ابتدا به سراغ چرخه درد‬ ‫برويم‪ ،‬مسيري كه از اندام‌هاي مختلف به نخاع و سرانجام به مغز مي‌رود‪.‬‬

‫‪50‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪51‬‬

‫‌پرونده‬

‫ذهن‪-‬مغز‬

‫درد‬ ‫‪ 10‬تا ‪ 20‬درصد مردم اروپا و آمریکا از دردهای مزمن رنج می‌برند‬ ‫‪ 59‬درصد مبتالیان به دردهای مزمن را زنان تشکیل می‌دهند‬ ‫‪ 18‬درصد مبتالیان به دردهای مزمن برای درمان خود به سراغ پزشکی‬ ‫جایگزین می‌روند‬ ‫تنها ‪ 15‬درصد پزشکان در مواجهه با بیماران مبتال به دردهای مزمن‬ ‫احساس ناراحتی نمی‌کنند‬

‫عفونی شدن ریشه یک دندان دردی سخت به همراه دارد‪ ،‬اما‬ ‫اگر همین درد نبود ممکن بود کار به جایی برسد که عفونت‬ ‫به خون انسان وارد شده و حتی باعث مرگ شود‪ .‬هر بار که‬ ‫دردیرادربدنخوداحساس می‌کنیم‪،‬درحقیقت محصول‬ ‫نهایی‌ای را می‌بینیم که در پش��ت آن چرخه اعجاب‌آوری‬ ‫جریان دارد‪ .‬در این نوشته ماجراهایی را می‌خوانید که در‬ ‫پس هر احساس درد در جریان است‪.‬‬ ‫دیرتان شده است و با عجله از پله‌های محل کارتان پایین‬ ‫می‌آیید‪ .‬آن قدر عجله دارید که متوجه نمی‌شوید دقایقی‬ ‫پیش پله‌ها را شس��ته‌اند و س��طح لیزی ایجاد شده است‪.‬‬ ‫گام بعدی را با عجله ب��ر می‌دارید و ناگهان متوجه موضوع‬ ‫می‌شوید‪ ،‬اما دیگر دیر شده است؛ تعادلتان از دست رفته و‬ ‫در حال سقوط هستید‪ .‬در یک چشم به هم زدن خود را در‬ ‫حالی در می‌یابید که سرنگون شده اید و دردی فلج کننده‬ ‫ساقپایشمارافراگرفتهاست‪.‬حتیالزمنیستبهپایخود‬ ‫نگاه کنید‪ .‬شدت درد به شما می‌گوید که در این حادثه پای‬ ‫شما دچار آسیبی جدی شده است‪.‬‬ ‫چنین سناریو‌هایی را هر روز به شکل‌های مختلف تجربه‬ ‫می‌کنیم و با این‌گونه دردها آشنا هستیم‪ .‬متخصصان این‬ ‫دردها را ح��اد (‪ )Acute Pain‬یا درده��ای فیزیولوژیک‬ ‫می‌نامند‪ .‬دردهایی که خبر از بروز حادثه و آس��یبی جدی‬ ‫در بدن دارند و در حقیقت زنگ خطر سیستم دفاعی بدن‬ ‫به شمار می‌روند تا جلوی آسیب‌های بعدی را بگیرد‪ .‬همین‬ ‫درد است که به شما اجازه نمی‌دهد پس از سقوط دوباره سرپا‬ ‫بایستید تا با ادامه فشار بر پای آسیب‌دیده‪ ،‬دامنه آسیب‌های‬ ‫آن را توس��عه دهید‪ .‬همه مردم می‌دانند که دردی که در‬ ‫چنین شرایطی احساس می‌کنند در حقیقت به‌واسطه مغز‬ ‫اعمال و کنترل می‌شود‪ .‬این مغز ما است که پیام‌هایی را از‬ ‫ناحیه آس��یب‌دیده دریافت و آن را به درد تفسیر می‌کند‪.‬‬ ‫طعنه‌آمیزاینجااستکهخودمغزسیستماحساسدردندارد‬ ‫و می‌توانیدعملجراحیراروی مغز فردیانجامدهید‪،‬بدون‬ ‫آن‌که آن شخص احساس درد کند‪.‬‬ ‫اما این تنها ظاهر ماجرا است و در پشت پرده داستان دیگری‬ ‫‪52‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫در جریان اس��ت‪ .‬اگرچه درک نهایی درد توسط مغز انجام‬ ‫می‌شود‪ ،‬اما سلول‌های عصبی که درد را تولید می‌کنند در‬ ‫مغز قرار ندارند بلکه در رشته عصبی نخاعی که درون ستون‬ ‫فقرات قرار گرفته است به صف شده اند و سیگنال‌های درد را‬ ‫از سراسر بدن دریافت می‌کنند‪.‬‬ ‫نورون‌های گره‌های تیره پشتی (‪‌DRG‬ها) اولین بخش از‬ ‫مدار ‪ 3‬گانه احساس درد را تش��کیل می‌دهند‪ .‬این بخش‬ ‫از سیس��تم عصبی ما با اعصاب پراکنده در بدن در ارتباط‬ ‫هستند‪.‬هرنورون‪ DRG‬رامی‌توانشبیهبهانسانیتصورکرد‬ ‫که دو بازوی خود را گشوده است‪ .‬یک بازو رشته بسیار ظریف‬ ‫و حساسی است که آکسون (رشته‌های عصبی) نام دارد و از‬ ‫این نورون‌ها خارج شده و تا دوردست‌ترین بخش‌های بدن‬ ‫ادامه پیدا می‌کند‪ .‬بازوی دیگر از نورون‪ DRG‬به درون نخاع‬ ‫ادامه پیدا می‌کند تا به نورون‌های حسگر درد بپیوندد‪.‬‬ ‫نورون‌های حس��گر درد درون ستون فقرات دومین بخش‬ ‫مدار درد را تشکیل می‌دهند‪ .‬آن‌ها پالس‌های درد را در طول‬ ‫ستونفقراتبهسمتمغزمنتقلمی‌کنند؛جاییکهآخرین‬ ‫مرحله در چرخه احساس درد است‪ .‬سیگنال‌های درد در‬ ‫نهایت در غشای مغزی آشکارسازی می‌شوند‪.‬‬ ‫پالس‌های دردی که از نیمه چپ بدن منشا می‌گیرند پس‬ ‫از ورود به ستون فقرات به نیمکره سمت راست مغز منتقل‬ ‫می‌شوند و به طور معکوس دردهای مربوط به نواحی راست‬ ‫بدن به نیمکره چپ منتقل می‌شوند‪ .‬بنابراین در حادثه‌ای‬ ‫که پای شما در آن آسیب دیده ابتدا سر رشته‌های اعصاب‬ ‫درد (آکس��ون‌ها) پیام‌های مربوط را دریافت کرده و آن‌ها‬ ‫را نورون‌های ‪ DRG‬منتقل می‌کنند‪ .‬ای��ن پالس از بازوی‬ ‫مقابل این نورون‌ها به انتقال‌دهنده‌های عصبی نخاع منتقل‬ ‫می‌ش��ود و با کمک آن‪ ،‬به مغز و در نهایت به غشای مغزی‬ ‫منتقلمی‌شود‪.‬‬ ‫با توجه به این ساختار است که می‌توان راه‌های مقابله با درد‬ ‫را پیشنهاد کرد‪ .‬در دردهای حاد‪ ،‬با از کار انداختن هرجای‬ ‫چرخه درد می‌توانیم باعث کاهش درد شویم‪ .‬مثال زمانی‬ ‫که به دندان‌پزشک مراجعه می‌کنید‪ ،‬پزشک نیاز دارد برای‬

‫این مغز است که‬ ‫پیام‌ها را از ناحیه‬ ‫آسیب‌دیده دریافت‬ ‫و آن را به درد تفسیر‬ ‫می‌کند‪ .‬جالب این‬ ‫است که خود مغز‬ ‫احساس درد ندارد و‬ ‫می‌توانید عمل جراحی‬ ‫را روی مغز فردی‬ ‫انجام دهید‪ ،‬بدون‬ ‫آن‌که احساس درد‬ ‫کند‬

‫معالجه بیماری شما دست به عملی تهاجمی (مانند سوراخ‬ ‫کردن دندان‪ ،‬باز کردن لثه یا امثال آن) دست بزند که این کار‬ ‫از سوی بدن‪ ،‬تهدید حساب می‌شود و سیستم درد را برای‬ ‫هشداردادنبهشمافعالمی‌کند‪.‬برایجلوگیریازاحساس‬ ‫درد‪ ،‬دندانپزشکان از بی‌حس��ی موضعی دندان‌ها استفاده‬ ‫می‌کنند‪ .‬داروی بی‌حس‌کننده آن‌ها حساسیت سلول‌ها را‬ ‫پایین می‌آورد تا در مقابل عمل تهاجمی پزشک‪ ،‬پالس‌های‬ ‫الکتریکی درد را تولید نکنند‪ .‬بدین ترتیب‪ ،‬چرخه احساس‬ ‫درد در اولین گام خود متوقف می‌شود‪.‬‬ ‫مثال دیگر روش��ی اس��ت ک��ه به عن��وان مان��ع نخاعی‬ ‫(‪ )Spinal‌Block‬شناخته می‌شود‪ .‬در این روش که عموما‬ ‫برای کاهش درد زایمان مادران اس��تفاده می‌شود‪ ،‬درد در‬ ‫حلقه دوم مهار می‌شود؛ پالس‌های درد به نورون‌های‪DRG‬‬ ‫می‌رسد‪ ،‬اما راه رسیدن آن به مغز سد می‌شود‪ .‬به این ترتیب‪،‬‬ ‫مادران می‌توانند در حالی که هوشیاری کامل خود را حفظ‬ ‫کردهاند‪،‬بدوناین‌کهدردیاحساسکنندشاهدتولدکودک‬ ‫خود باشند و به پزشکان کمک کنند‪ .‬زمانی که در مثال مورد‬ ‫نظر ما‪ ،‬برای کاهش درد پا به شما مورفین تزریق می‌شود‪،‬‬ ‫بازهم دومین حلقه مدار است که مورد هدف قرار می‌گیرد‪.‬‬ ‫مورفین باعث می‌شود تا روند انتقال سیگنال‌های درد در‬ ‫نخاع کاهش پیدا کند و بدین ترتیب بدون آن‌که هوشیاری‬ ‫شخص از بین برود درد کاهش پیدا می‌کند‪.‬‬ ‫البته گاهی الزم است که برای مقابله با درد‌های حاد آخرین‬ ‫حلقه این مدار از کار بیفتد‪ .‬این اتفاق هنگام انجام عمل‌های‬ ‫جراحی که نیاز به بی‌هوش��ی کامل دارن��د روی می‌دهد‪.‬‬ ‫بیهوشی کامل باعث می‌شود فرآیند پردازش درد در مغز‬ ‫متوقف شود‪ .‬بدین ترتیب‪ ،‬با وجود این‌که هم پالس‌های درد‬ ‫تولید می‌شود و هم این پالس‌ها به مغز منتقل می‌شوند‪ ،‬مغز‬ ‫نمی‌تواند این پالس‌ها را به درد تفسیر کند‪.‬‬ ‫این‌ها روش‌های بیرون��ی کاهش یا توق��ف دردهای حاد‬ ‫هستند‪ .‬اما ممکن است با تجربه‌هایی آشنا باشید که بدن در‬ ‫موقعیتی دردناک قرار می‌گیرد اما درد را احساس نمی‌کند‪.‬‬ ‫به عبارت دیگر اگرچه درد تولید می‌شود‪ ،‬خود بدن تصمیم‬ ‫به کاهش و توقف درد می‌گیرد‪ .‬در چنین شرایطی خود بدن‬ ‫هم چاره‌ای ندارد جز این‌که جریان درد را در یکی از‪ 3‬مرحله‬ ‫آن متوقف کند‪ .‬برای مثال سربازی را در نظر بگیرید که در‬ ‫یدارداماب ‌هواسطههیجانبسیار‬ ‫میانهنبردزخمیشدیدبرم ‌‬ ‫زیاد و ترشح باالی آدرنالین در خون دردی متناسب با آسیب‬ ‫احساسنمی‌کند‪.‬دراینشرایطپالس‌هایالکتریکیهشدار‬ ‫دهنده درد آزاد و به مغز منتقل می‌شوند اما مغز از پذیرش‬ ‫آنهابرایتحلیلخودداریمی‌کند‪.‬مثالدیگرزایمانطبیعی‬ ‫است‪ .‬در هنگام تولد کودک‪ ،‬بدن مادر پروتئین‌هایی را به نام‬ ‫اندورفین (‪ )endorphine‬در بدن آزاد می‌کند که تاثیر آن‬ ‫کاهش میزان انتقال سیگنال‌های درد در طول نخاع مادر به‬ ‫سمتمغزاست‪.‬‬ ‫بدین ترتیب در پشت پرده هر احساس ساده درد چرخه‌ای‬ ‫عصبی در کار است تا به ما اطالع دهد که بدن ما در خطر قرار‬ ‫گرفته است و باید از خود در برابر آن دفاع کنیم‪ .‬این چرخه‬ ‫پیچیده که روایت باال از آن بسیار ساده شده بود‪ ،‬اما تاریخ پر‬ ‫فراز و نشیبی داشته و در طول تاریخ برداشت‌های متفاوتی‬ ‫از آن می‌شده است‪ .‬درد همچنان یکی از اسرار پیش روی‬ ‫محققان و دانشمندان به شمار می‌رود‪.‬‬

‫دردهای‬ ‫بی‌بهـانه‬

‫دردهای حاد دردهایی شدید هستند و ممکن‬ ‫است طاقت ما را طاق کنند‪ ،‬اما حداقل این حسن‬ ‫را دارند که می‌دانیم علت بروز آن‌ها چیست‪ .‬اگر‬ ‫زمین بخوریم می‌دانیم چرا پایمان درد می‌کند؛‬ ‫چون زمین خورده‌ایم و پا آسیب دیده است‪ .‬اگر‬ ‫دندانمان درد بگیرد متوجه می‌شویم که علت‬ ‫این درد آسیبی اس�ت که به دندان‌های ما وارد‬ ‫شده اس�ت‪ .‬اما اگر مدت‌ها پس از آن‌که آسیب‬ ‫یا جراحتی که از سر گذرانده ایم بهبود پیدا کرد‪،‬‬ ‫احس�اس درد تمام نشد و حتی شدت بیشتری‬ ‫پیداکردچه؟آیابازهمخبریازآسیبیاحتمالی‬ ‫است؟ آیا ممکن است شخصی دچار دردی شود‬ ‫که منشا آن را نداند؟ متاس�فانه این عارضه‌ای‬ ‫بسیار رایج است که از آن به دردهای مزمن یاد‬ ‫می‌شود و این نوشته داس�تان این درد مرموز را‬ ‫روایت می‌کند‪.‬‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪53‬‬

‫‌پرونده‬

‫هلن یکی از افرادی اس��ت ک��ه از دردهای مزمن رنج‬ ‫می‌برد‪ .‬او داستان خود را روی یک وب سایت ارسال‬ ‫کرد و دکتر فیلدز در مقاله‌اش در مجله ساینتیفیک‬ ‫آمریکن داستان او را دوباره روایت می‌کند ـ در همین‬ ‫ش��ماره با دکتر فیلدز گفت‌وگو کرده‌ایم‪ .‬هلن مدتها‬ ‫پیش یک تصادف را پشت سر گذاشت‪ .‬پایش از روی‬ ‫پدال کالچ اتومبیل س��ر خورد و ق��وزک پایش دچار‬ ‫پیچ‌خوردگی شد‪ .‬اینک مدتها از آن رگ به رگ شدن‬ ‫ساده قوزک پای او می‌گذرد و خاطره آن تصادف شاید‬ ‫در ذهن هلن تیره و مبهم ش��ده باشد اما چیزی که از‬ ‫آن روز او را رها نکرده‪ ،‬دردی آزار دهنده است‪ .‬پای او‬ ‫چند هفته بعد کامال خوب شده بود و هیچ نشانه‌ای از‬ ‫آسیب نشان نمی‌داد اما در این مدت به جای آنکه هلن‬ ‫درد را فراموش کند‪ ،‬هر روز درد شدیدتری را تحمل‬ ‫می‌کند‪ .‬او می‌گوید حتی نوازش��ی ساده و یا تماس با‬ ‫الیاف کتان تشک خواب باعث می‌شود درد شدیدی‬ ‫همچون موجی از الکتریسیته در پایش احساس کند‬ ‫که فریادش را به آسمان می‌برد‪.‬‬ ‫دردی که هلن آن را تجربه می‌کند تجربه‌ای استثنایی‬ ‫نیس��ت‪ .‬خیلی‌ها در سراس��ر جهان با چنین دردی‬ ‫دس��ت و پنجه نرم می‌کنند دردی که اصطالحا آن‬ ‫را درد مزمن (‪ )Chronic Pain‬می‌نامند‪ .‬این درد با‬ ‫دردهای عادی (حاد) تفاوت ذاتی دارد‪ .‬درد‌های حاد‪،‬‬ ‫سیستم هشدار‌دهنده‌ای برای بدن به شمار می‌رود که‬ ‫به ما کمک می‌کند تا از بروز صدمات بیشتر جلوگیری‬ ‫کنیم‪ .‬در ای��ن نوع درد ی��ک روی��داد بیرونی باعث‬ ‫می‌شود تا پالسی الکتریکی از طریق سیستم پیچیده‬ ‫عصبی به مغز رسیده و در آنجا به درد تفسیر شود‪ .‬اما‬ ‫تصور کنید از درد به خود می‌پیچی��د و فریادتان به‬ ‫آسمان اس��ت در حالیکه مدتها است عارضه بیرونی‬ ‫به وجود آورنده درد از بین رفت��ه و آن عارضه کامال‬ ‫شفا یافته است‪.‬‬ ‫این همان رویدادی اس��ت که هلن و بس��یاری دیگر‬ ‫آن را تجربه می‌کنند‪ .‬او در این باره به خاطر می‌آورد‬ ‫که «نمی‌توانس��تم دوش بگیرم‪ .‬قطره های آب مثل‬ ‫خنجری بود که در تنم فرو می‌رود‪ .‬هر چیز کوچکی‬ ‫مثل لغزش‌های داخل خودرو‪ ،‬صدای راه رفتن افراد‬ ‫روی کف پوش‪ ،‬ص��دای همهمه م��ردم و هر صدای‬ ‫کوچکی باعث می‌ش��د تا دردی غیر قاب��ل کنترل را‬ ‫تجربه کن��م‪ ...‬حتی مصرف مورفین‌ه��ا هم فایده‌ای‬ ‫نداش��ت‪ ،‬مثل این ب��ود که مغزم ش��وخی‌اش گرفته‬ ‫بود»‪.‬‬ ‫متاسفانه در این باره حق با هلن است‪ .‬دردهای مزمن‬ ‫به دلیل اخت�لال در چرخه درد به وج��ود می‌آیند و‬ ‫باعث می‌شوند تا ماشه‌های فعال شدن این چرخه به‬ ‫طور مکرر آزاد شود‪ .‬این دردها حاصل رفتار نادرست‬ ‫خود سیستم عصبی اس��ت‪ .‬زمانی که هشدار و پالس‬ ‫اشتباهی به مغز می‌رسد اگرچه منشا واقعی برای آن‬ ‫وجود ندارد‪ ،‬مغز اثری معادل یک محرک واقعی برای‬ ‫آن تفس��یر می‌کند و دردی به همان ش��دت را ایجاد‬ ‫می‌کند‪.‬‬ ‫چنین دردهایی سال ها برای دانشمندان سوال‌برانگیز‬ ‫‪54‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫ذهن‪-‬مغز‬

‫درد‬

‫بود‪ .‬شگفتی آنها زمانی بیش��تر می‌شد که می‌دیدند‬ ‫درمان‌های رایج درد از جمله تزریق مسکن‌هایی مانند‬ ‫مورفین‌ها برای کاهش ای��ن دردها عمال کم اثر یا بی‬ ‫تاثیر است‪ .‬اما باالخره مطالعات جدید توانسته است‬ ‫توضیحات دقیق تری برای این رفتار سیستم عصبی‬ ‫بدن ارایه دهد‪ .‬توضیحاتی که نه تنها پیدایش دردها را‬ ‫تفسیر می‌کنند که ایده‌های جدیدی برای درمان این‬ ‫دردها نیز به وجود آورده اند‪.‬‬ ‫در چنی��ن دردهای��ی س��لول‌های ‪( DRG‬به مطلب‬ ‫صفحه پیش مراجعه کنید) در حالت فوق حساس قرار‬ ‫می‌گیرند و بدون آنکه پالس‌های درد دریافت کنند‪،‬‬ ‫چنین پالس‌هایی را تولید و به مغز ارس��ال می‌کنند‪.‬‬ ‫چنین حساسیت باالیی در این سلول‌ها می‌تواند عالوه‬ ‫بر دردهای ش��دید باعث به وجود آمدن سوزش‌های‬ ‫مزمن‪ ،‬خارش‪ ،‬بی حسی‌های مداوم یا شبیه موردی‬ ‫که برای هلن پیش آمده بود احساس فرو کردن خنجر‬ ‫در اثر قرار گرفتن زیر دوش آب بشود‪ .‬همچنین این‬ ‫رویداد باع��ث افزایش تاثیر نور یا ص��دا در ایجاد درد‬ ‫(‪ )Allodynia‬می‌شود‪.‬‬ ‫بیشتر مطالعات در این زمینه سعی می کردند مشخص‬ ‫کنند که در این موارد سیس��تم عصب��ی با چه نقصی‬ ‫مواجه می‌ش��ود؛ روش��ی که اگرچه منطق��ی به نظر‬ ‫می آمد‪ ،‬تنه��ا س��رنخ‌هایی از داس��تان را در اختیار‬ ‫دانش��مندان قرار می‌داد‪ ،‬نه تصویر کاملی از آنچه در‬ ‫حال روی دادن بود‪.‬‬ ‫اما تحقیق جدیدی که ممکن اس��ت به حل مس��أله‬ ‫دردهای مزمن منجر شود‪ ،‬به رفتار ژنتیک سلول‌های‬ ‫عصبی‌پرداخته اس��ت‪ .‬این تحقیق نشان می‌دهد هر‬ ‫محرکی که باعث فعال شدن چرخه درد می‌شود‪ ،‬در‬ ‫رفتار ژن‌هایی که در قلب نرون‌ه��ا وجود دارد تغییر‬ ‫ایجاد می‌کند‪ .‬در واقع برخ��ی از این ژن‌ها به گونه‌ای‬ ‫تنظیم ش��ده اند که در اثر فعال شدن ماشه‌هایی که‬ ‫مکانیس��م درد را فعال می‌کنند‪ ،‬تحریک‌های یونی‬ ‫و ش��یمیایی دیگری ایجاد کنند که در نهایت منجر‬ ‫به افزایش حساسیت نورون‌ها می‌شود‪ .‬بدین ترتیب‪،‬‬ ‫آغاز به کار سیس��تم درد در اثر یک پوسیدگی ساده‬ ‫دندان ممکن است به افزایش حساسیت بیش از اندازه‬ ‫س��لول‌ها منجر شود که خود منش��ا دردهای عصبی‬ ‫بعدی است‪.‬‬ ‫ای��ن تحقیقات نش��ان می‌ده��د ایج��اد درد تنها به‬ ‫سلول‌های عصبی وابسته نیست و باید عوامل دیگری‬ ‫را نیز در نظر گرفت‪ .‬گلیا (‪ )Glia‬ساختارهایی هستند‬ ‫که از نظر تعداد بسیار بیشتر از نورون‌های درون رشته‬ ‫نخاعی و مغز پراکنده شده‌اند‪ .‬گلیا برخالف نورون‌ها‬ ‫پالس‌های الکتریکی را ایجاد نمی‌کنند‪ ،‬اما می‌توانند‬ ‫تاثیری جالب و مهم در فعال ک��ردن این پالس‌ها در‬ ‫نورون‌ها داشته باشند و غیرمستقیم‪ ،‬در تولید حس‬ ‫درد مش��ارکت کنند‪ .‬گلیا بر محیط شیمیایی اطراف‬ ‫نورون‌ها اث��ر می‌گذارد و ب��ه این ترتی��ب‪ ،‬می‌تواند‬ ‫انتقال‌دهنده‌های عصبی را که قرار اس��ت پالس‌های‬ ‫درد را از یک نورون به نورون همس��ایه منتقل کنند‪،‬‬ ‫کنترل‌کند و در برخی موارد‪ ،‬پالس‌ها را تقویت کند‪.‬‬

‫ عواملی که احتمال‬ ‫بروز دردهای مزمن کمر و‬ ‫گردن را افزایش می‌دهد‬ ‫سال‌خوردگی‬ ‫نگرانی‬ ‫افسردگی‬ ‫بلند کردن بارهای سنگین‬ ‫زندگی تنها‬ ‫استفاده از نیکوتین‬ ‫عدم انجام تمرینات‬ ‫ورزشی‬ ‫چاقی‬ ‫کارهای تکراری‬ ‫عدم رضایت شغلی‬

‫زمانی که نورون آس��یب می‌بیند‪ ،‬گلی��ا با آزاد کردن‬ ‫موادی آن را بهبود می‌دهد و در عین‌حال با آزاد کردن‬ ‫این مواد به سیس��تم دفاعی بدن خب��ر می‌دهد تا در‬ ‫مقابل عفونت‌های احتمالی مقاومت کنند‪ .‬تحقیقات‬ ‫اخیر اما نش��ان می‌دهد این نقش کنترل‌کننده گلیا‬ ‫می‌تواند خود عاملی برای افزایش حساسیت سلولی و‬ ‫دردهای مزمن شود‪.‬‬ ‫بحث درباره نقش گلیا البته بحث تازه‌ای نیست‪ .‬بیش‬ ‫از یک قرن است که دانشمندان از ایفای نقش گلیا در‬ ‫آسیب‌ها مطلع هستند‪ .‬در سال ‪ ،1894‬فرانس نیسل‬ ‫(‪ )Franz Nissl‬دانست که رفتار سلول‌های گلیایی‬ ‫پس از آسیب دیدن اعصاب در محل اتصال رشته‌های‬ ‫عصبی تغییر می‌کند‪ .‬معموال همه این واکنش گلیا را‬ ‫به نقشی که برای ترمیم و درمان سلول‌های عصبی ایفا‬ ‫می‌کرد مربوط می‌دانستند‪ ،‬اما نحوه انجام این کار تا‬ ‫مدتها نامشخص باقی ماند‪ .‬در دو دهه گذشته مشخص‬ ‫ش��د که گلیا نقش مهمی در کنترل مکانیس��م‌های‬ ‫تشخیص الکتریکی در سلول عصبی ایفا می‌کند‪.‬‬ ‫در واقع‪ ،‬گلیا بس��یاری از موادی را که همراه با انتقال‬ ‫یک پالس الکتریکی از س��لول ترشح می‌شود (مانند‬ ‫‪ ATP‬و اکس��ید نیتروژن) را شناس��ایی می‌کند و در‬ ‫مقابل آن‌ها‪ ،‬م��واد دیگری آزاد می‌کند‪ .‬این ش��بکه‌‬ ‫داده‌های ش��یمیایی ب��ه گلیا اج��ازه می‌ده��د تا بر‬ ‫فعالیت‌های الکتریکی ش��بکه عصب��ی کامال نظارت‬ ‫کند‪ .‬اطالع از این موضوع سوال دیگری را مطرح کرد‪:‬‬ ‫اگر گلیا فرآیند انتقال درد را رصد می‌کند آیا می‌تواند‬ ‫در ایجاد آن نیز نقش ایفا کند؟‬ ‫پاس��خ مثب��ت ب��ود‪ .‬آزمایش‌ه��ای بع��دی نش��ان‬ ‫داد م��وادی ک��ه گلی��ا آزاد می‌کن��د ـ به‌وی��ژه‬ ‫سیتوکینس(‪ )Sytokines‬یا عامل تحرک سلولی ـ‬ ‫می‌توانند در این میان نقش ایفا کند‪ .‬در واقع گلیا پس‬ ‫از وقوع درد و در اثر واکنش‌های ش��یمیایی وضعیت‬ ‫سلول‌های عصبی را بررسی می‌کند و تالش می‌کند‬ ‫تا آس��یب‌های آنها را ترمیم کند‪ .‬اما اگر شدت عمل‬ ‫آنها یا مدت تک��رار این رفت��ار ترمیم‌کننده افزایش‬ ‫یابد‪ ،‬فرآیندی حاصل می‌ش��ود که نتیجه‌اش ارسال‬ ‫داده‌های اش��تباه به مغز و دردهای مزمن بی پایان‬ ‫خواهد بود‪.‬‬ ‫به این ترتیب راه حل ت��ازه‌ای برای دردهای مزمن به‬ ‫وجود می‌آید‪ .‬استفاده از مورفین‌ها در این باره چاره گر‬ ‫نیست چرا که عالوه بر اعتیاد آور بودنشان نمی‌توانند‬ ‫جلوی تولید و انتقال این پالس‌های اشتباه را بگیرند‪.‬‬ ‫اینک در رویکرد جدید‪ ،‬محققان به دنبال روش‌هایی‬ ‫هستند که منشا این دردها را از بین ببرند؛ روش‌ها و‬ ‫داروهایی که تالش می‌کنند تعادل را به رفتار گلیا باز‬ ‫گردانند تا از بروز درده��ای مزمن جلوگیری کنند‪ .‬با‬ ‫همه‌گیر ش��دن این روش‌های درمان‪ ،‬افرادی مانند‬ ‫هلن بار دیگر می‌توانند به زندگی عادی خود باز گردند‬ ‫و از کابوس دردهای بی دلیل خود خالصی یابند‪ .‬گلیا‬ ‫در حالی در نقش متهم اصل��ی دردهای مزمن ظاهر‬ ‫می‌شود که مطالعات برای شناخت بیشتر رازهای درد‬ ‫در آزمایشگاههای جهان ادامه دارد‪.‬‬

‫دکتر آر داگالس فیلدز (‪ )R Douglas Fields‬برای‬ ‫کسانیکهمباحثعصب‌شناسیوبه‌ویژهدردرادنبال‬ ‫می‌کنند نامی شناخته شده اس�ت‪ .‬او اکنون رئیس‬ ‫بخش توسعه سیستم‌های عصبی ‪ NIH‬است؛ یکی‬ ‫از بزرگ‌ترین مراکز مطالعات عصب‌شناسی جهان‬ ‫که بیش از ‪ 150‬آزمایش�گاه مختلف در ‪ 11‬موسس�ه‬ ‫زیرمجموعه آن فعالیت می‌کنند‪ .‬او همچنین یکی‬ ‫از دانشمندانی است که برای مخاطبان غیرمتخصص‬ ‫مطلبمی‌نویسد‪.‬تاکنونچندکتابازاومنتشرشده‬ ‫است و کتاب اخیرش به نام مغز دیگر (‪The Other‬‬ ‫‪)Mind‬بینشجدیدیدرشناخترفتارگلیارامطرح‬ ‫می‌کند‪.‬گفت‌وگویاختصاصیتحریریهدانستنیهارا‬ ‫با این دانشمند برجسته در زیر بخوانید‪.‬‬ ‫همه ما با مفهوم درد آشنا هستیم اما در طول تاریخ‬ ‫علم درک ما از درد تغییر کرده است‪ .‬واقعا درباره درد‬ ‫چه می‌دانیم؟‬

‫درد مزمن‪ ،‬همیشه برای انسان به عنوان یک راز مطرح‬ ‫بوده اس��ت‪ .‬االن می‌دانی��م که علت بروز ای��ن نوع درد‬ ‫مشکلی است که در نورون‌های ما ایجاد می‌شود و منشأ‬ ‫آن «گلیا» (‪ )Glia‬اس��ت‪ .‬دردهای مزم��ن وقتی بروز‬ ‫می‌کنند که آس��یب‌های جسمانی ش��فا پیدا کرده‌اند‪.‬‬ ‫گلیا در پاسخ به آسیب ابتدایی‪ ،‬ماده‌ای را آزاد می‌کند که‬ ‫حساسیت نورون‌ها نسبت به درد را می‌افزاید‪ .‬این مسأله‬ ‫در ابتدای فرآیند درمان اتفاق خوبی به ش��مار می‌رود‪،‬‬ ‫اما اگر گلیا ترش��ح این ماده را متوقف نکند نورون‌های‬ ‫رشته نخاعی و مغز کماکان تحریک شده و احساس درد‬ ‫شدیدی را حتی پس از بهبود آسیب تولید می‌کنند‪.‬‬ ‫پ�س در واق�ع در انتهای اولی�ن دهه ق�رن ‪ ،21‬ما‬ ‫سرانجام درد را عارضه‌ای جسمی یا مغزی می‌دانیم؟‬

‫در واقع درد پاسخ فیزیولوژیکی بدن به جراحات است‪.‬‬ ‫اما بدن مکانیسم‌های متعددی برای تنظیم و تولید درد‬ ‫دارد که همین امر باعث می‌ش��ود درد جنبه روانی پیدا‬ ‫کند‪ .‬برای مثال‪ ،‬بدن در برخی از ش��رایط خاص درد را‬ ‫نادیده می‌گیرد؛ یعنی مثال در هیجان‌ها یا آسیب‌های‬ ‫بسیار شدید‪ ،‬شروع به ترش��ح موادی می‌کند که مانند‬ ‫مورفین عمل کرده و راه رس��یدن سیگنال‌های درد به‬ ‫مغز را سد می‌کند‪.‬‬ ‫بنابراین در نهایت این مغز ما است که درد را درک‬ ‫می‌کند‪ .‬ما چه‌قدر از جزئیات این مکانیسم احساس‬ ‫درد توسط مغز اطالع داریم؟‬

‫بله‪ ،‬حسگر نهایی درد‪ ،‬مغز اس��ت‪ .‬اگر دقیق‌تر به مسأله‬ ‫نگاه کنیم‪ ،‬غشای احس��اس درد را در ما ایجاد می‌کند‪.‬‬ ‫اما جلوگیری از احساس درد در بخش‌های مختلف بدن‬ ‫می‌تواند اتفاق بیفتد‪ .‬گاهی برای مقابله با آن به سراغ منشا‬ ‫احساس درد می‌روند و آن را از منشا (انتهای رشته‌های‬ ‫عصبی) قطع می‌کنند؛ مانند زمانی که دندان‌پزشک شما‬ ‫با استفاده از ماده بی‌حسی موضعی دندان شما را می‌کشد‪.‬‬ ‫گاهی می‌توان در منطقه نخاع جلوي درد را گرفت؛ مانند‬ ‫زمانی که برای مادران ب��اردار منع‌کننده نخاعی تجویز‬ ‫می‌شود‪ .‬در نهایت‪ ،‬می‌توان با اعمال فشار بر غشای مغزی‬ ‫مانع احساس درد شد؛ مانند زمانی که با استفاده از داروهای‬

‫تو‌گو‌با‌دکترآر‌داگالس‌فیلدز‬ ‫گف ‌‬

‫رد‌پای‌گلیا‬ ‫بی‌هوشی‪ ،‬هشیاری بیمار به طور موقت متوقف می‌شود‪.‬‬

‫این‌ها روش‌هایی اس�ت که در آن‌ها برای متوقف‬ ‫کردن درد‪ ،‬عملی فیزیکی ص�ورت می‌گیرد؛ یعنی‬ ‫با کمک دارو یا روش‌های دیگر‪ ،‬بخش�ی از سیستم‬ ‫انتقال سیگنال‌های درد غیرفعال می‌شوند یا جلوي‬ ‫اینسیگنال‌هاگرفتهمی‌شود‪.‬اماگاهیمطالبیدرباره‬ ‫تاثیردارونما‌هامی‌خوانیمکهباکمکآن‌هاجلویدرد‬ ‫گرفتهشدهیاباکمکتمرکزفکریبخشیازاحساس‬ ‫درد کاهش پیدا کرده است‪ .‬آیا چنین گزارش‌هایی از‬ ‫نظر علمی مورد تایید است؟‬

‫بسیاری از مردم فکر می‌کنند که پدیده دارونما موضوعی‬ ‫غیرواقعی است‪ ،‬اما این‌طور نیس��ت‪ .‬دارونماها تاثیری‬ ‫واقعی در کاهش درد دارند‪ .‬آن‌ها سبب می‌شوند در بدن‬ ‫همان اثری ایجاد ش��ود که با خوردن دارو پدید می‌آید‪.‬‬ ‫اگر بیمار باور داش��ته باش��د دارویی که می‌خورد باعث‬ ‫کاهش درد او می‌شود‪ ،‬ماده‌ای مورفین‌مانند در بدنش‬ ‫آزاد می‌ش��ود که درد او را پایان می‌دهد‪ .‬در استفاده از‬ ‫دارونما‌ها‪ ،‬مهم اس��ت که فرد باور داش��ته باشد داروی‬ ‫واقعی مصرف می‌کند‪ .‬به طور کلی‪ ،‬نقش��ی که افراد در‬ ‫کاهش درد خود بازی می‌کنند بسیار پررنگ است‪ .‬حتی‬ ‫در مواردی‪ ،‬زنان برای تولد فرزندانشان نیازی به داروهای‬ ‫بی‌هوشی پیدا نمی‌کنند‪.‬‬ ‫گاهی کسانی را می‌بینیم که کنترل باالیی بر درد‬ ‫خود دارند؛ مانند صوفیان یا مرتاض‌ها‪ .‬آیا این هم به‬ ‫ترشح همین ماده در بدن باز می‌گردد؟‬

‫احتمال زیادی وجود دارد که این موضوع به گونه‌ای به‬ ‫دارونماها ربط داشته باش��د‪ .‬این افراد با انجام کارهایی‬ ‫باعث می‌شوند اثر دارونما فعال شده و ماده مورفین‌مانند‬ ‫کاهنده درد در بدنشان آزاد شود‪ .‬البته در این‌باره با گونه‬ ‫دیگری از افراد نیز مواجه می‌شویم؛ کسانی که چرخه درد‬ ‫در بدن آن‌ها بر اثر نوعی جهش ژنتیکی‪ ،‬با اختالل مواجه‬ ‫است‪ .‬آن‌ها به طور طبیعی توان احساس درد را ندارند‪.‬‬ ‫البته این موضوع را نباید مثبت دانست‪ .‬این نوعی اختالل‬ ‫بسیار جدی است‪ ،‬چون آن‌ها متوجه جراحت‌هایی که‬ ‫تصادفا به آن‌ها وارد می‌ش��ود و درد عامل تشخیص آن‬ ‫است نمی‌شوند‪ .‬تصور کنید که اگر کسی نتواند درد ناشی‬ ‫از پوسیدگی ریشه دندان یا عفونت گوش را حس کند‪،‬‬ ‫ممکن است چه عواقب وحشتناکی را تجربه کند‪.‬‬

‫شما عضو یکی از مهم‌ترین مراکز عصب‌شناسی در‬ ‫جهان هستید که درباره درد تحقیق می‌کند‪ .‬روش‬ ‫کار شما و همکارانتان در بررس�ی درد در این مرکز‬ ‫چگونه است؟‬

‫گروه ما در مطالعات خود با استفاده از شبیه‌سازی‌ها‪ ،‬به‬ ‫بررس��ی این نکته می‌پردازد که نورون‌ها چگون به درد‬ ‫واکنش نشان می‌دهند‪ .‬ما متوجه ش��ده‌ایم که پس از‬ ‫بروز جراحت‪ ،‬فعالیت باالی��ی در نورون‌های حامل درد‬ ‫روی می‌دهد که موجب تغییراتی در ساختار ژنتیکی این‬ ‫نورون‌ها می‌شود‪ .‬برخی از این ژن‌ها کانال‌هایی از ذرات‬ ‫باردار ایجاد می‌کنند و به‌کمک آن‌ها‪ ،‬در آکس��ون‌های‬ ‫عصبیخاصیتالکتریکیالقامی‌کنند‪.‬دردردهایمزمن‪،‬‬ ‫برخی از این کانال‌ها فعال‌تر می‌شوند و فعالیت نورون‌ها‬ ‫را افزایش می‌دهند‪ .‬اگر ش��ما ش��خص مبتال به چنین‬ ‫عارضه‌ای را به‌آرامی لمس کنید‪ ،‬او درد بسیار وحشتناکی‬ ‫را احساس خواهد کرد‪ .‬بخش دیگری از بررسی ما بر این‬ ‫موضوع متمرکز شده که بفهمیم س��لول‌های گلیایی‬ ‫چگونه فعالیت‌های الکتریکی در نورون‌های درد را حس‬ ‫می‌کنند و چگونه پس از آن‪ ،‬نس��بت به این فعالیت‌ها‬ ‫واکنش نشان می‌دهند‪.‬‬ ‫و در این تحقیقات فناوری‌های نوین تا چه حد به شما‬ ‫کمکمی‌کنند؟‬

‫ما به‌ط��ور گس��ترده‌ای از فناوری‌های جدید اس��تفاده‬ ‫می‌کنیم‪ .‬سیس��تم‌های تصویربرداری از مغز‪ ،‬آرایه‌های‬ ‫ژنی و روش‌های جدید تصویربرداری از جریان‌های یونی‬ ‫و فعالیت‌های الکتریکی در نورون‌های زنده و گلیا‪ ،‬نقشی‬ ‫بنیادی در ایجاد درک بهتر ما از مفهوم درد ایفا می‌کنند‪.‬‬

‫و به عنوان آخرین س�وال‪ ،‬گام‌های مهم بعدی که‬ ‫پیش روی دانشمندان فعال در حوزه درد قرار گرفته‬ ‫است کدام‌ها هستند؟‬

‫حاال که شروع به شناسایی نقش گلیا در درد کرده‌ایم‪،‬‬ ‫ی را آغاز کرده‌ایم که برای کاهش‬ ‫هم‌زمان تولید داروهای ‌‬ ‫درد مستقیما به س��راغ گلیا می‌روند‪ .‬این بینش باعث‬ ‫خواهد شد تا کم‌کم از مورفین‌ها برای کاهش درد دور‬ ‫شویم‪ .‬نسل جدید داروهای مقابله با درد که بر مبنای اثر‬ ‫بر گلیا طراحی می‌شوند‪ ،‬درمان‌های جدیدی را به وجود‬ ‫می‌آورند که در آن‌ها خطر وابستگی بعدی به داروهای‬ ‫مورفین‌مانند به‌طور جدی کاهش پیدا می‌کند‪.‬‬ ‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪55‬‬

‫‌پرونده‬

‫محيط زيست‬ ‫گاوخوني‬

‫آيا سرنوشت مرگبار آرال در انتظار باتالق گاوخوني است؟‬

‫رشته‌هايي‌كه‌پنبه‌شدند‬

‫محمدرضا نوروزي| روزگاري در جايي ميان مرزهاي امروزين كش�ورهاي ازبكستان و قزاقستان‪ ،‬چهارمين درياچه بزرگ آب‬ ‫شور جهان قرار داشت‪ .‬خيلي جنوب‌تر از اين درياچه‪ ،‬در مناطق مركزي ايران هم تاالب زيبايي وجود داشت كه درست در ميان‬ ‫دشت‌هاي شور و خشك مركزي ايران همچون نگيني درخشان جلوه‌گري مي‌كرد‪ .‬قصه اين دو آبگير (آرال و گاوخوني) خيلي‬ ‫شبيه هم است‪ .‬هر دو آن‌ها به دليل مشابه تقريبا نابود شده‌اند و همين باعث شده تا همه افعال به كار رفته براي توصيف اين دو‬ ‫آبگير‪ ،‬به شكل گذشته به كار رود‪ .‬گاوخوني را انتقال آب زاينده‌رود به شهرها و مراكز صنعتي و مسكوني از پا درآورده است‪.‬‬ ‫آرال را هم انتقال و تغيير مسير رشته رودهاي سيراب‌كننده‌اش به سوي مزارع بزرگ پنبه از پا درآورد‪ .‬اين رودها رشته‌هايي‬ ‫هستند كه پنبه مي‌شوند به جاي آنكه درياچه‌ها را سيراب كنند‪ .‬پرونده اين شماره‪ ،‬قصه دو آبگير است؛ دو آبگيري كه قبال‬ ‫وجود داشتند‪.‬‬

‫‪56‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه‌اول اسفند‪88‬‬

‫نيمه‌اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪57‬‬

‫‌پرونده‬

‫محيط زيست‬

‫گاوخوني‬

‫مرگ‬ ‫تدريجي‌آرال‬ ‫جزايري كه متحد مي‌شوند‬

‫و باالخره‪ ،‬فروپاشي آرال!‬

‫در سال ‪ 1987‬نخستين بحران رخ نش��ان داد‪ .‬در اين سال‬ ‫سطح آب درياچه آنچنان پايين رفت كه عمال آرال را به دو‬ ‫بخش تقسيم كرد‪ :‬آرال شمالي و آرال جنوبي‪ .‬بالفاصله بين‬ ‫اين دو بخش ‪،‬كانالي حفر شد تا شايد از بحران به وجود آمده‬ ‫جلوگيري شود‪ .‬اما در ‪ 1992‬اين كانال هم به كانالي خشك‬ ‫تبديل شد‪ ،‬چون تا آن سال سطح آب آنقدر پايين رفته بود‬ ‫كه حتي به كانال حفر شده هم نمي‌رسيد‪ .‬آب آرال جنوبي‬ ‫با سرعت بيشتري تبخير مي‌شد و اين درياچه واقعا در حال‬ ‫ناپديد شدن بود‪ .‬در اواخر سال‪ 2003‬بخش جنوبي به دو تكه‬ ‫‪58‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه‌اول اسفند‪88‬‬

‫ روز شمار‬

‫جيحون و س��يحون از كوه‌هاي دور دس��ت سرچش��مه‬ ‫مي‌گيرند‪ .‬آنها دشت‌ها و دره‌هاي زيادي را طي مي‌كنند‬ ‫تا باالخره به درياچ��ه آرال بريزند؛ درياچ��ه‌اي که زماني‬ ‫چهارمين درياچه بزرگ آب شور جهان محسوب مي‌شد‪.‬‬ ‫اين درياچه پهناور با مساحت‪ 68000‬كيلومتر مربع تعداد‬ ‫زيادي جزيره را در خود جاي داده و نامش را هم از همين‬ ‫حقيقت وام گرفته ب��ود (آرال‪ :‬درياچه پرجزيره)‪ .‬در اوايل‬ ‫دهه‪ 40‬ميالدي دولتمردان شوروي تصميم گرفتند كشت‬ ‫طاليسفيد(پنبه)وديگرمحصوالتكشاورزيرادرمنطقه‬ ‫رواج دهند و در جنگ سپيد برابر دنياي غرب پيروز شوند‪.‬‬ ‫دشت‌هاي همواري كه در شرق و جنوب درياچه آرال وجود‬ ‫داشت براي اين كار مساعد بود‪ ،‬اما نياز به آب مسأله مهمي‬ ‫بود كه بايد به گونه‌اي حل مي‌شد‪.‬‬ ‫آنها براي رس��يدن به ايده‌هاي بلندپروازانه خود هر كاري را‬ ‫مجازمي‌شمردند‪،‬هركاريرا‪،‬حتيبريدنحقابهدرياچهآرال‪.‬‬ ‫سياستمداران شوروي تصميم گرفتند تا با حفر كانال‌هاي‬ ‫بسيار بزرگ‪ ،‬آب را از سيحون و جيحون به سوي دشت‌هاي‬ ‫پنبهتازهتاسيسمنحرفكنندتامشكلبي‌آبيحلشود‪ .‬اين‬ ‫كار بالفاصله در سال‌هاي آغازين دهه‪ 40‬آغاز شد‪.‬‬ ‫تا س��ال ‪ 1961‬به نظر همه چيز به خوب��ي پيش مي‌رفت‪.‬‬ ‫درياچه س��رجايش بود و مزارع هم از طالي سفيد پر بودند‪.‬‬ ‫اما در سال ‪ 1962‬درياچه پس��رفت خود را آغاز كرد و از اين‬ ‫سال تا ابتداي سال ‪ 1970‬به طور متوسط هر سال عمق آب‬ ‫درياچه‪ 20‬سانتي‌متر كاهش يافت‪ .‬با حفر كانال‌هاي جديد‬ ‫براي انتقال بيشتر آب به مزارع پنبه‪ ،‬حقابه درياچه هم بيشتر‬ ‫كاهش مي‌يافت و اين روال آن‌قدر ادام��ه پيدا كرد كه طي‬ ‫دهه ‪ 1970‬ميالدي آب درياچه هر سال به طور ميانگين ‪50‬‬ ‫سانتي‌متر كاهش پيدا كرد و در دهه ‪ ،80‬به ميانگين ساالنه‬ ‫‪ 80‬سانتي‌متر رسيد‪ .‬در همان اوايل دهه‪ 60‬ميالدي كه حفر‬ ‫كانال‌ها تازه آغاز شده بود برخي از كارشناسان نگراني خود را‬ ‫از سرانجام اين پروژه‌ها اعالم كردند‪ .‬برخي از تخمين‌هايي‬ ‫كه در اين دوره زده مي‌شد مرگ درياچه را حداكثر تا ‪ 5‬سال‬ ‫آينده (يعني حداكثر تا اواخر ده��ه ‪ )60‬اعالم مي‌كردند؛ اما‬ ‫اين برآوردها و تحقيقات از جانب دولتمردان هيچگاه جدي‬ ‫گرفته نشد‪ .‬كانال‌هاي احداث ش��ده با توان زيادي آب را به‬ ‫اراضي كشت پنبه منتقل مي‌كردند و به همان نسبت سطح‬ ‫آب درياچه هم كاهش مي‌يافت‪ .‬با كاهش عمق و سطح آب‬ ‫درياچهجزايرمتعددآراليكيپسازديگريناپديدمي‌شدند‪.‬‬ ‫به عبارت درس��ت‌تر اين جزاير به همديگر مي‌پيوس��تند و‬ ‫خشكي‌هاي نسبتا بزرگي را در درياچه پديد مي‌آوردند‪.‬‬

‫تقسيم شد‪ :‬بخش كوچكتر در شرق و بخش بزرگتر در غرب‪.‬‬ ‫در سال ‪ 2004‬مساحت كل آرال به ‪ 17160‬كيلومتر مربع‬ ‫رسيد؛ يعني فقط يك چهارم مساحت اصلي آرال‪ .‬شوري آب‬ ‫آرال هم به ‪ 100‬گرم نمك در ليتر رسيد‪ ،‬يعني تقريبا‪ 3‬برابر‬ ‫نمك موجود در آب دريا‌هاي آزاد‪ .‬با اين ميزان نمك‪ ،‬ادامه‬ ‫حيات در درياچه تقريبا غير ممكن ش��د و حيات از درياچه‬ ‫رخت بست‪.‬‬ ‫از اواخر سال‪ 2003‬براي آرال شمالي كه هنوز آبي به تن خود‬ ‫مي‌ديد فكر‌هايي شد‪ .‬با احداث يك سد نسبتا بزرگ‪ ،‬كانال‬ ‫آب ميان دو بخش جنوبي ـ شمالي را كه در سال‪ 1987‬حفر‬ ‫شده بود‪ ،‬كور كردند تا آب در درياچه باقي بماند‪ .‬با اين كار‬ ‫درياچه آرال شمالي شروع به احياي خود كرد‪ .‬تنها دو سال‬ ‫پس از احداث اين سد‪ ،‬عمق آب درياچه آرال شمالي به‪ 38‬متر‬ ‫رسيد‪ .‬حيات جانوري و گياهي در درياچه دوباره شكل گرفت‬ ‫و جمعيت ماهي‌ها آن‌قدر در درياچه زياد شد كه صيد تجاري‬ ‫ماهي صرفه تجاري يافت و ماهيگيري ك��ه از فعاليت‌هاي‬ ‫مرسوم اين منطقه بود دوباره احيا ش��د‪ .‬بررسي‌هاي ريز ـ‬ ‫اقليم‌ش��ناختي (‪ )Microclimatologic‬نشان داد كه با‬ ‫احياي درياچه آرال شمالي‪ ،‬تغييرات آب و هوايي موثري در‬ ‫منطقه رخ داده است‪ ،‬ماندگاري ابرها در آسمان منطقه بيشتر‬ ‫شده و اميد به رشد فلور طبيعي (بافت گياهي) و كشت و كار‬ ‫باال رفته اس��ت‪ .‬اين يكي از معدود سدهايي است كه نقش‬ ‫مثبتي در رويداد‌هاي اقليم شناسي بازي كرده است‪.‬‬ ‫بخش شمالي احيا شده است‪ ،‬اما داستان بخش جنوبي چيز‬ ‫ديگري است؛ جايي كه پيش از اين درياچه آرال جنوبي در‬ ‫آن بود را امروزه مي‌توان ش��هر مردگان دانست‪ .‬تصاوير اين‬ ‫ناحيه از كره زمين به تابلوهايي سورئاليستي مي‌ماند‪ :‬كويري‬ ‫بي‌پايان با تپه‌هاي شن روان كه جاي جاي آن‪ ،‬كشتي‌هاي‬ ‫كوچك و بزرگ بر گل كه نه‪ ،‬بر خاك نشسته‌اند‪ .‬اين بخش‬ ‫از درياي آرال را به نظر بايد فراموش شده بپنداريم‪ .‬حداقل‬ ‫اكنون هيچ روزنه اميدي براي احياي آن وجود ندارد و بايد‬ ‫فقط در خاطرات خود از آن ياد كنيم‪ .‬بستر درياي (قديم) آرال‬ ‫را شن‌هاي ريزي پوشانده است‪ .‬با اندك نسيمي غبار نمكي و‬ ‫شور برخاسته از اين بستر‪ ،‬تمام شهر‌ها و روستاهاي پيرامون و‬ ‫از آن بدتر‪ ،‬بسياري از مزارع آرال كه به خاطر آنها خشك شده‬ ‫بود را فرا مي‌گيرد‪ .‬غباري كه راه نفس را بر مردمان آن مي‌بندد‬

‫و مزارع را از باروري و رويش خالي مي‌كند‪ .‬داستان آرال بسيار‬ ‫تكان‌دهندهاستوالبتهعبرت‌آموز؛چراكهنشانمي‌دهدعدم‬ ‫رعايت حقابه يك آبگير به چه نتايجي مي‌تواند منجر شود‪.‬‬ ‫جايي كه پيش از اين‬ ‫درياچه آرال جنوبي‬ ‫در آن بود را امروزه‬ ‫مي‌توان شهر مردگان‬ ‫دانست‪ .‬تصاوير اين‬ ‫ناحيه از كره زمين به‬ ‫تابلوهايي سورئاليستي‬ ‫مي‌ماند‪ :‬كويري‬ ‫بي‌پايان با تپه‌هاي شن‬ ‫روان كه جاي جاي آن‪،‬‬ ‫كشتي‌هاي كوچك و‬ ‫بزرگ بر گل كه نه‪ ،‬بر‬ ‫خاك نشسته‌اند‬

‫چاله‌اي بزرگ كه قبال پر از آب بود‬

‫چند هزار كيلومتر پايين‌تر از آرال‪ ،‬زاينده‌رود پرآب از كوه‌هاي‬ ‫بختياري سرچش��مه مي‌گيرد و پس از عبور از دش��ت‌ها و‬ ‫دره‌هاي زيباي زاگرس به اصفهان مي‌رسد؛ از اصفهان گذر‬ ‫مي‌کندتااينرودپرخروشوناآرامباالخرهدرپهنهدشتيگود‬ ‫آراممي‌گيرد‪« .‬دشتگود»ترجمانياستاز«گاوخوني»؛چرا‬ ‫كه مولف كتاب «االصفهان» مي‌نويسد «گاو در پارسي بزرگ‬ ‫است و خاني‪ ،‬چاه»‪ .‬پس گاوخاني به معني چاه بزرگ است‪.‬‬ ‫سطح و زيرخاك اين بخش از دشت كه به آن تاالب يا باتالق‬ ‫گاوخونيمي‌گوييمازآباشباعشدهودرنتيجهحجميازآب‬ ‫زاينده‌رود در اين بخش از زمين جمع شده و تاالب را شكل‬ ‫مي‌دهد‪ .‬مرزهاي قديمي تاالب گاوخوني نش��ان از آن دارد‬

‫كانال‌ها حقابه‌ها با دقت تعيين مي‌شد و اين حقابه‌ها به دقت‬ ‫موردمراقبتقرارمي‌گرفت‪ .‬يكيازمحكم‌ترينسندهاياين‬ ‫تقسيم‌بندي آب زاينده‌رود در اصفهان حدود‪ 400‬سال قبل‬ ‫توسط شيخ بهايي تنظيم شده بود‪ .‬در اين سند تقسيم آب‬ ‫از طريق مادي‌ها (كانال‌ها) چنان انجام شده بود كه تمام آب‬ ‫رودخانه تا پايين دست‌هاي رود به راستي و درستي تقسيم‬ ‫مي‌ش��د و حقابه طبيعت نيز رعايت مي‌شد‪ .‬البته قصد اين‬ ‫نيستكهبخواهمبگويمازهمينسند‪ 400‬سالهبرايتقسيم‬ ‫آب زاينده‌رود مي‌توان در اين زمان نيز استفاده كرد‪ .‬اما نكته‬ ‫اين است كه كليد خشك شدن يا نش��دن تاالب گاوخوني‬ ‫همين مادي‌ها يا كانال‌هاست‪ .‬اما در مادي‌هاي مدرن‪ ،‬يعني‬ ‫خطوطلوله‌ايانتقالآبياكانال‌هايروبازيكهآبزاينده‌رود‬ ‫رابهشهر‌هايدوريانزديكمي‌برند‪،‬بهحقوقطبيعتتوجهي‬ ‫نمي‌شود‪ .‬امروزه آب زاينده‌رود به شهر‌هايي چون كاشان‪ ،‬يزد‬ ‫و كرمان منتقل مي‌شود‪ .‬عالوه بر آن زير كشت بردن مناطقي‬ ‫از پيرامون زاينده‌رود (كه هيچگاه براي كشاورزي استفاده‬

‫كه مساحت بخش آبگيرش ‪ 47000‬هكتار بوده و پيرامون‬ ‫آن مناطق مرطوب (‪ )wetland‬به مساحت‪ 23000‬هكتار‬ ‫مربعقرارداشتهاست‪ .‬امااگرامروزهسريبهاينمنطقهبزنيدو‬ ‫ياباكمكتصاويرهواييياماهواره‌ايبهتاالبگاوخونينگاهي‬ ‫بيندازيدتقريباچيزيازاينتاالبيامناطقمرطوبپيراموني‬ ‫آن نمي‌بينيد‪ .‬ناپديد شدن تاالب گاوخوني داستاني دارد كه‬ ‫كامال مشابه با داستان ناپديد شدن درياچه آرال است‪.‬‬ ‫مادي‌هاي مدرن‪ ،‬زنده‌رود را مي‌كشند‬

‫رودخانه زاين��ده‌رود هنگامي كه كوه‌ه��اي زاگرس را ترك‬ ‫مي‌كند به سوي مناطق خشك و نيمه‌خشك مركزي ايران‬ ‫پيش مي‌رود‪ .‬اين مناطق هم��واره از كم‌آبي رنج مي‌برند و‬ ‫رودخانهزاينده‌رودبادبيآب‪ 41‬مترمكعبدرثانيه‌اشمنشاء‬ ‫خوبي براي آب‌رساني به اين مناطق محسوب مي‌شود‪.‬‬ ‫از گذشته‌هاي دور حفر كانال براي رس��اندن آب زاينده‌رود‬ ‫به مناطق كم‌آب‌تر در اصفهان رايج بوده اس��ت‪ ،‬اما در حفر‬

‫حال و روز برخي از مهمترين تاالب‌هاي ايران‬ ‫ايران ‪ 86‬تاالب دارد كه از اين تعداد ‪ 33‬تاالب‬ ‫در قالب ‪ 22‬س��ايت كنوانسيون رامسر ثبت‬ ‫بين‌المللي شده است‪ .‬بيشتر اين سايت‌ها و‬ ‫تاالب‌ها در حال و روز خوشي به سر نمي‌برند‪.‬‬ ‫اوضاع برخ��ي از مهمتري��ن نمونه‌هاي اين‬ ‫تاالب‌ها را با هم مرور مي‌كنيم‪:‬‬ ‫ت��االب ش��ادگان‪ -‬از تابس��تان ‪ ۷٩‬و پس از‬ ‫درگيرى در شهرستان آبادان و خرمشهر به‬ ‫دليلشورىآب‪،‬مسئوالنطرحتوسعهنيشكر‬ ‫پس��اب‌هاى صنعتى طرح را به سمت تاالب‬

‫شادگان هدايت كردند ‪ .‬امروزه اين تاالب يك‬ ‫منبع فاضالب بزرگ محسوب مي‌شود‪.‬‬ ‫تاالب اروميه(درياچه اروميه)‪-‬سير تحوالت‬ ‫اين تاالب بين‌المللي بسيار مهم كه از سوي‬ ‫يونس��كو ذخيره‌گاه اكوسيستم معرفي شد‬ ‫خيلي به درياچه آرال شبيه است‪ .‬اين درياچه‬ ‫با كاهش بي��ش از ‪ 5‬متري عم��ق آب و باال‬ ‫رفتن درجه ش��وري مواجه اس��ت‪ .‬عالوه بر‬ ‫آن بيش از ‪ 5‬ت��االب بين‌المللي ديگر هم در‬ ‫اطراف اين تاالب و وابسته به آن وجود دارد كه‬

‫سرنوشتشانبهتاالباروميهگرهخوردهاست‪.‬‬ ‫اين تاالب‌ها عبارتند از‪ :‬تاالب‌هاي شور گل‪،‬‬ ‫يادگارلو و درگه‌سنگي‪ ،‬گرده قيط و ميمند‪،‬‬ ‫قره قشالق‪ ،‬درياچه گپي و سد نوروزلو‬ ‫بند علي خ��ان در جن��وب ته��ران مملو از‬ ‫فاضالب‌هاي صنعتي كارخانه چرم‌س��ازي‬ ‫است‪ .‬هرچند كه با ساز و كار فوق طبيعي‌اش‬ ‫هنوز زنده است‪.‬‬ ‫تاالب بخت��گان يك��ي از ش��وربخت‌ترين‬ ‫تاالب‌هاي ايران كه به دليل برداشت بي‌رويه‬

‫آب از چاه‌هاي پيرامونش عمال خشك شد و‬ ‫امروزه تنها بستر آن در معرض ديد است و اين‬ ‫خودازمعضالتجديدوازتهديد‌هايساكنين‬ ‫مناطق پيراموني‌اش شده است‪.‬‬ ‫تاالب پريش��ان در يكي دوس��ال اخير مورد‬ ‫آس��يب‌هاي فراوان قرار گرفت ‪ .‬جاده سازي‬ ‫و آتش سوزي‌هاي سراسري نيزارهاي اطراف‬ ‫آن ‪،‬حال و روز اين تاالب منحصر به فرد را به‬ ‫شدت پريشان كرده است‪.‬‬ ‫تاالب‌هاي بين‌المللي انزلي‪ ،‬زاغمرز و ميانكاله‬

‫هم اوضاع نابساماني دارند‪ .‬بحث و جدل براي‬ ‫ساخت جاده ميانگذر انزلي‪ ،‬زاغمرز نخستين‬ ‫تاالب بين المللي ثبت شده در جهان است و‬ ‫هر سه تاالب در معرض تهديد آلودگي آب به‬ ‫واسطه كارخانجات و مخازن نفتي پيرامون‬ ‫هستند‪ .‬تاالب هامون يكي از معروفترين و‬ ‫مهمترين تاالب‌هاي ايران و جهان محسوب‬ ‫مي‌شد‪ .‬خشكسالي‪،‬سدسازيوعدممديريت‬ ‫باالدستي آب رودخانه هيرمند باعث خشك‬ ‫شدن كامل آن شد و تمام مشكالت درياچه‬

‫نيمه‌اول اسفند‪88‬‬

‫آرال بر سر اين تاالب و ساكنان پيرامون آن‬ ‫آمد‪ .‬البته چند سالي است كه كمي آب در اين‬ ‫تاالب وجود دارد‪.‬‬ ‫تاالب قوري گل در نزديكي تبريز ش��رايط‬ ‫زيستي نسبتا مناسبي را دارد‪.‬‬ ‫ت��االب گاوخوني تقريبا نابود ش��ده اس��ت‪.‬‬ ‫مهمترين دليل آن ع��دم رعايت حقابه اين‬ ‫تاالب است‪.‬‬ ‫ايران بيش از‪ 30‬تاالب دارد كه‪ 22‬تاي آنها در‬ ‫فهرست بين‌المللي رامسر قرار دارند‪.‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪59‬‬

‫‌پرونده‬

‫محيط زيست‬

‫ترجمه‪ :‬آيرين شيوايي‬

‫گاوخوني‬

‫ تعهدنامه‌اي براي حفاظت از تاالب‌ها‬ ‫كنوانسيون حفاظت از تاالب‌هاي جهان در بهمن ‪١٣٤٩‬به ميزباني دولت ايران و در شهر رامسر‬ ‫با هدف شناسايي و حراست و حمايت از تاالب‌ها به عنوان با ارزش‌ترين ذخيره‌گاه‌هاي زيستي‬ ‫جهان بين ‪ 18‬كشورمنعقد شد و تا كنون بيش از ‪ 130‬كش��ور به آن پيوسته‌اند‪ .‬اگر هر يك‬ ‫از تاالب‌هاي موجود در ليس��ت رامس��ر در خطر انقراض قرار گيرند به ليستي به نام مونترو‬ ‫منتقل مي‌شود‪ .‬متاسفانه در اين فهرست نام ‪ 7‬تاالب ايراني به چشم مي‌خورد و از اين لحاظ‬ ‫جزو كشورهاي رده اول هستيم‪.‬‬

‫نمي‌شدند) و تامين آب كش��اورزي آنها از طريق زاينده‌رود‬ ‫(مستقيم يا با حفر چاه‌هاي عميق و نيمه عميق) نيز مقادير‬ ‫زيادي از آب زاينده‌رود را به خود اختصاص داده است‪ .‬نتيجه‬ ‫همه اين تقسيم آب به باالدست و فرو دست‌ها و ‪ ...‬چيزي جز‬ ‫نابودي و خاموشي تاالب گاوخوني نيست‪.‬‬ ‫امروزه از تاالب گاوخوني فقط اسمي باقي است و ماندابي كه‬ ‫عمق آن به حدود ‪ 10‬سانتي‌متر رسيده است‪ .‬در زمان‌هاي‬ ‫عادي عمق گاوخوني تا ‪ 120‬سانتي‌متر مي‌رسيد‪ .‬از سوي‬ ‫ديگر ورود فاضالب‌هاي خانگي و صنعتي به زاينده‌رود باعث‬ ‫ورود مقادير زيادي از آلودگي‌ها و ته‌نشين شدنشان در تاالب‬ ‫شده كه امروزه با خشك شدن تاالب دردسرساز شده‌اند‪.‬‬ ‫تاالب‌ها و آبگيرها‪ ،‬خادمان خانه‌زاد آدميان‬

‫داستان نابودي دو آبگير (يكي درياچه و ديگري تاالب) خيلي‬ ‫به همديگر ش��بيه اس��ت‪ .‬يكي به انتهاي داستان رسيده و‬ ‫ديگري تا انتهاي قصه‌اش راهي نمانده‪ .‬اگر يادداشت پايين‬ ‫صفحه پيش را ببينيد متوجه مي‌شويد كه همين االن كه اين‬ ‫نوشته را مي‌خوانيد داستان‌هاي مشابه ديگري هم در گوشه‬ ‫گوشه ايران در حال آغاز است‪ .‬اما پرسش اساسي اين است‬ ‫كه اصال چرا اين قصه‌ها بايد براي ما مهم باشد‪ .‬آيا اين آبگير‌ها‬ ‫چيزي بيش از زيبايي به ما هديه مي‌دهند؟ آيا اين‌كه زندگي‬ ‫حيات وحش (پرنده‌ها و گياهان و ‪ )...‬بايد مهم باشد فقط يك‬ ‫دغدغه زيست محيطي ساده است؟‬ ‫نكته مهم همينجاست‪ .‬تاالب‌ها و درياچه‌ها و كال آبگير‌هاي‬ ‫محلي سودمندي‌هاي زيادي براي زندگي ما آدم‌ها دارند كه‬ ‫به خصوص در مناطق خشك و كم آب اهميت بيشتري دارند‪.‬‬ ‫بياييد نمونه تاالب گاوخوني را بررس��ي كنيم تا ببينيم اين‬ ‫پديده طبيعيچگونهتمدنيرادركنارخودشتحملمي‌كند‬ ‫و از آن حمايت مي‌كند‪ .‬مي‌شماريم‪:‬‬ ‫‪ -1‬در منطقه گاوخوني‪ ،‬سطح تاالب پايين‌ترين سطح زمين‬ ‫محسوب مي‌شود بنابراين س��طح حركت بادها هم همين‬ ‫منطقه محسوب مي‌شود‪ .‬با اين حساب‪ ،‬بادهاي منطقه با‬ ‫رسيدن به باالي تاالب پرآب با كاهش سرعت مواجه شده و بار‬ ‫خود را (كه معموال ماسه‌ها و گرد و غبار‌هاي مناطق پيراموني‬ ‫است) در تاالب يا مناطق كناري رها مي‌كنند‪ .‬اين امر باعث‬ ‫مي‌ش��ود كه گرد و غبار‌هاي مناطق كويري كمتر به شرق‬ ‫اصفهان و شهرهايي چون ورزنه برسد‪.‬‬ ‫‪ -2‬درصد رطوبت مناطق پيرامون تاالب گاوخوني بس��يار‬ ‫زياد اس��ت‪ .‬به عبارت درست‌تر سطح سفره‌هاي زير زميني‬ ‫در پيرامون تاالب‌ها بس��يار باال‌تر از حد معمول است ‪ .‬اين‬ ‫مورد به عالوه خاصيت موئينگي خاك باعث مي‌ش��ود كه‬ ‫سطح خاك تا حد زيادي مرطوب باقي بماند‪ .‬اين پديده در‬ ‫منطقه‌اي همچون گاوخوني بسيار شديدتر رخ مي‌دهد ـ به‬ ‫علت خشكي زيادتر خاك ‪،‬سطح باالتر سفره زيرزميني و نيز‬ ‫جنس و دانه‌بندي خاك منطقه‪ .‬در نتيجه تل‌هاي ماسه‌اي‬ ‫كه مرطوب شده‌اند كمتر تحت تاثير باد‌هاي منطقه حركت‬ ‫مي‌كنند‪ .‬در س��اليان اخير كه آب تاالب كم شده (و تقريبا‬ ‫تاالبي در كار نيست) حركت شن‌هاي روان يكي از تهديد‌هاي‬ ‫جدي شهر‌ها و روستاهاي پيراموني‪ ،‬همچون قورتان و ورزنه‬ ‫شده است‪.‬‬ ‫‪-3‬بامرطوبشدنخاك‌هاوشن‌هاياطرافتاالبگاوخوني‪،‬‬ ‫گياهان شورپس��ندي همچون تاغ و گز و انواع گون فرصت‬ ‫‪60‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه‌اول اسفند‪88‬‬

‫زندگي در منطقه‌اي خشك پيدا مي‌كنند و ناگفته پيداست‬ ‫كه اين گياهان تا چه اندازه مي‌توانند به تثبيت شن‌هاي روان‬ ‫كمككنند‪.‬‬ ‫‪ -4‬در منطقه شوري چون كويرهاي مركزي ايران ‪ ،‬خاصيت‬ ‫موئينگي خاك باعث مي‌شود که آب تاالب به سطح حركت‬ ‫كند‪ .‬همراه آب مقدار زيادي نمك به سطح خاك مي‌رسد‪.‬‬ ‫با تابش مس��تقيم آفتاب‪ ،‬خاك تفتيده آب خود را ازدست‬ ‫مي‌دهد و بلورهاي نمك همچون س��اروج ذرات خاك را به‬ ‫هم مي‌چسباند و كاري را كه آدم‌ها با صرف هزينه‌هاي زياد‬ ‫در عمليات مالچ پاشي براي تثبيت شن‌ها انجام مي‌دهند را با‬ ‫كمترين هزينه انجام مي‌دهند‪ .‬از ديگر سو تثبيت شن‌هاي‬ ‫روان به اين شيوه كامال محيط زيستي است (بر خالف فرآيند‬ ‫مالچ پاشي)‬ ‫‪ -5‬تاالب‌ها (به خصوص آنهايي كه در مناطق خشك وجود‬ ‫دارند) يكي از ويژه‌ترين مناطق در حفظ تنوع زيستي است‪.‬‬ ‫تاالب‌ها بومسازگان‌هايي(اكوسيستم) هستند كه شرايطي‬ ‫بينابيني دارند‪ ،‬يعني چيزي مابين اكوسيستم‌هاي خشكي‬ ‫و آبي‪ .‬با توجه به همين وي‍ژگي تنوع زيس��تي در آنها بسيار‬ ‫زيادتر از بومسازگان‌هاي آبي يا خشكي‪ ،‬زادآوري زيستي را‬ ‫در خود جاي مي‌دهند‪ .‬گونه‌هاي بسيار متنوعي از گياهان‬ ‫و جانوران مهره‌دار يا بي‌مهره را به طور دائم يا فصلي در خود‬ ‫جايمي‌دهندوبهنوعيمي‌توانازتاالب‌هابهعنواننادر‌ترين‬ ‫ذخيره گاه‌هاي ژنتيكي يك سرزمين نام برد‪.‬‬ ‫‪-6‬افزايشظرفيتگرماييمحيط(درموردتاالب‌هايمناطق‬ ‫خشك‪،‬مثلگاوخوني)يكيازمهمترينكاركرد‌هايتاالب‌ها‬ ‫محسوب مي‌شوند‪ .‬آب انباشته شده در اين تاالب‌ها نسبت‬ ‫به محيط خشك اطراف خود ظرفيت گرمايي باالتري ايجاد‬ ‫مي‌كنندوباكمكهمينعاملبهبهبودشرايطهواييوتعادل‬ ‫دمايي منطقه مي‌پردازند‪.‬‬ ‫‪ 7‬و‪ 8‬و‪ 9‬و‪ ...‬اين فهرست را مي‌توان حاال حاال‌ها ادامه داد ‪ .‬البته‬ ‫شايد فكر كنيد در بيان كاركرد يك تاالب دارد اغراق مي‌شود‪.‬‬ ‫اما جالب اس��ت به داده‌هاي جهاني و بومشناختي تاالب‌ها‬ ‫نگاهي بيندازيم تا بدانيد كه تاالب‌ها واقعا سازه‌هاي طبيعي‬ ‫ارزشمندي هستند‪ .‬به راستي مي‌توان تاالب‌ها را گودال‌هايي‬ ‫دانست كه بيشتر از طال مي‌ارزند‪:‬‬ ‫تاالب‌ها چي��زي كمتر از ‪ 1/5‬درصد خش��كي‌هاي زمين را‬ ‫به خود اختصاص داده‌اند اما ارزش تولي��دي آنها در حدود‬ ‫‪ 14‬درصد مس��احت خشكي‌هاي زمين اس��ت‪ .‬تاالب‌ها با‬ ‫تمام توان به توليد محصوالت و انرژي مشغولند و بر خالف‬ ‫زمين‌هاي كشاورزي(يا حتي مراتع و جنگل‌ها) ستانده‌هاي‬ ‫چنداني نياز ندارند‪ .‬براي توليدات اين مناطق با ارزش به كود يا‬ ‫سموم شيميايي و طبيعي و آبياري و‪ ...‬نيازي نيست‪ .‬بر اساس‬ ‫داده‌هاي زيستي و ارزش افزوده‌هاي يك تاالب ‪ ،‬برآورد مالي‬ ‫عجيبي از ارزش تاالب به دس��ت مي‌آيد‪ .‬باورتان مي‌شود؟‬ ‫هر هكتار از تاالب‪ ،‬ارزش متوس��طي در حدود ‪ 22000‬دالر‬ ‫دارد و البته همانطور كه گفته شد تاالب‌هاي مناطق خشك‬ ‫ارزش‌هاي باالتري دارند‪ .‬به اي��ن ترتيب مثال ارزش عددي‬ ‫تاالب گاوخوني رقم��ي در ح��دود ‪ 1/000/000/000‬دالر‬ ‫برآورد مي‌شود‪ .‬تنها كمي تفكر الزم است تا بدانيم حضور يك‬ ‫تاالبتاچهاندازهازاهميتبرخورداراستواينكهآياانتقالآب‬ ‫رودخانه‌هايمتصلبهتاالب‌هاكهبهمرگتاالب‌هامي‌انجامد‬ ‫ارزشش را داشته است يا خير‪.‬‬

‫‪60‬‬

‫چرا دكمه‌هاي پيراهن زنانه‬ ‫برعكس مردانه است؟‬

‫‪61‬‬

‫‌اگرزمينازچرخشبايستد‬ ‫چهمي‌شود؟‬

‫‪62‬‬

‫آيا باكتري‌اي هست‬ ‫كه با چشم ديده شود؟‬

‫در طول عمر ما چند ميكروب روي بدنمان‬ ‫زندگي مي‌كند؟‬ ‫تعداد باكتري‌هاي روي پوست شما حدود ‪ 1500‬تا ‪ 100000‬در هر سانتي متر مربع‬ ‫است‪ .‬اين يعني حدود ‪ 50‬ميليون باكتري روي پوست كل بدن‪ .‬اين باكتري‌ها در‬ ‫ش�رايط معمولي هر ‪ 20‬دقيقه تقسيم مي‌شوند‪ ،‬بنابراين ش�ما در طول عمرتان‬ ‫ميزبان بيش از ‪ 100‬تريليون باكتري خواهيد بود‪ .‬اما بد نيست اين را هم بدانيد كه‬ ‫داخل بدن شما نسبت به روي پوستتان‪ 10 ،‬ميليون بار بيشتر باكتري دارد‪.‬‬

‫نيمه دوم بهمن‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪61‬‬

‫به‌من‌بگو‌چرا‬ ‫ثانیه‬

‫متر‬

‫عمیق‌ترین نقطه در آب‌های‬ ‫کره زمین (گودال ماریان در‬ ‫اقیانوس آرام)‬

‫بلندمدت ترین پروازی که‬ ‫یک جوجه تاکنون انجام داده‬ ‫است‪.‬‬

‫می‌دانستید؟‬

‫‌چرا دكمه‌هاي‬ ‫‌پيراهن‌هاي زنانه‬ ‫برعكس مردانه است؟‬

‫دكمه‌هاي پيراهن مردانه سمت راست دوخته‬ ‫مي‌شوند‪ ،‬زيرا بيشتر مردم راست‌دست هستند و‬ ‫بستن دكمه به اين صورت ساده‌تر است‪ .‬در‬ ‫مورد دكمه‌هاي زنانه نيز همين‌طور‬ ‫است؛ تا پيش از دهه ‪ 20‬در اروپا‬ ‫مرسوم بود كه دكمه‌هاي پيراهن‬ ‫بانوان را خدمتكاران ببندند‪.‬‬ ‫سمت چپ بودن دكمه‌ها بستن‬ ‫آنها را براي خدمتكاري كه‬ ‫روبه‌روي خانم مي‌ايستاد‬ ‫ساده‌تر مي‌كرد و همچنين‬ ‫نشان مي‌داد كه آن خانم‬ ‫توان مالي چنين تجملي‬ ‫را دارد‪.‬‬

‫درصد‬

‫جنگل‌هاي جهان‬ ‫در سيبري است‬

‫آيا همه مردم با نرخ ثابتي‬ ‫پلك مي‌زنند؟‬

‫خير‪ .‬افراد مس�ن هر دو تا ده ثانيه يك‌بار پلك مي‌زنند‪،‬‬ ‫اما كودكان فقط يك يا دو بار در دقيقه‪ .‬نرخ پلك زدن ما‬ ‫كه از مركز پلك زدن در مغز دستور مي‌گيرد تحت تاثير‬ ‫خس�تگي و بيماري قرار دارد‪ .‬مثال بيماري پاركينسون‬ ‫منجر به كمتر پلك زدن مي‌شود‪.‬‬

‫‪،Be-Robot‬‬ ‫کوچک‌ترین‬ ‫روبات انسان نما‬ ‫که تاکنون ساخته‬ ‫شده تنها حدود‬ ‫‪ 15‬سانتی‌متر‬ ‫ارتفاع دارد؛ اما با‬ ‫همین جثه کوچک‬ ‫می‌تواند به‌‌خوبی‬ ‫راه برود‪ ،‬چیزی را‬ ‫در دست بگیرد و با‬ ‫پا ضربه بزند‪.‬‬

‫‌اگر زمين از چرخش بايستد‬ ‫چه مي‌شود؟‬

‫اچ‌جي‌ولز در كتاب «مردي كه مي‌توانست‬ ‫معجزه كند» توصيفي از اين اتفاق ارائه مي‌‌دهد‪.‬‬ ‫اگر زمين ناگهان از چرخش بايستد هر جسمي‬ ‫روي سطح آن كه به جايي متصل نباشد با سرعت‬ ‫اوليه خود به حركت ادامه مي‌دهد؛ درست مانند‬ ‫زماني كه در ماشين ناگهان ترمز مي‌كنيد و‬ ‫اجسامي كه به جايي وصل نيستند به جلو پرت‬ ‫مي‌شوند‪ .‬ولز درباره احساس آن لحظه مي‌گويد‪:‬‬ ‫«بي‌آنكه بتواند جلوي خودش را بگيرد از ميان‬ ‫هوا‪ ،‬بر فراز تپه‌ها با سرعت چند ده متر در دقيقه‬ ‫پرواز مي‌كرد‪ ...‬لباس‌هايش به علت پرواز داغ‬ ‫شده بودند و بدنش را مي‌سوزاندند‪ ...‬گاوي پرتاب‬ ‫شده‪ ،‬با يك ساختمان برخورد كرد و مثل تخم‬ ‫مرغي شكست»‪ .‬ظاهرا بهتر است به اين اتفاق‬ ‫فكر نكنيم!‬

‫آيا تلويزيون‌هاي جديد ال‌سي‌دي‬ ‫تابش‌هاي مضر دارند؟‬ ‫خير‪ ،‬اما همتاهاي قديم��ي آنها يعني مانيتوره��اي المپي ميزان كمي‬ ‫اشعه منتشر مي‌كردند‪ .‬در واقع در تلويزيون‌هاي المپي‪ ،‬الكترون‌هايي‬ ‫كه با صفحه آغش��ته از فس��فر برخورد مي‌كرد پرتوه��اي ايكس توليد‬ ‫مي‌كرد‪ ،‬اما اين پرتوها بسيار‬ ‫ضعيف‌تر از آن بود كه خطري‬ ‫داش��ته باش��د‪ .‬عالوه بر اين‬ ‫س��يم‌پيچ‌هاي داخل اين نوع‬ ‫نمايشگرها مقدار كمي تابش‬ ‫الكترومغناطيسي داشت‪ ،‬اما‬ ‫آن تابش نيز شدتش بسيار كم‬ ‫بود و هيچ ض��رري براي هيچ‬ ‫چيز نداشت‪.‬‬

‫اگر سياره مشتري گازي‌شكل است‪ ،‬آيا مي‌توان‬ ‫فضاپيمايي را داخل آن فرستاد؟‬

‫معموال به مشتري «غول گازي» مي‌گويند كه نشان‌دهنده جرم عظيم‬ ‫متشكل از گاز هيدروژن‪ ،‬هليوم و مقداري گازهاي ديگر است‪.‬‬ ‫در واقع بر اثر نيروي بسيار زياد جاذبه مشتري‪ ،‬اين مواد‬ ‫حالتي جز گاز نمي‌توانند داشته باشند‪.‬‬ ‫شبيه‌سازي‌هاي آزمايشگاهي نشان داده است‬ ‫اين فشار آن‌قدر شديد است كه موجب به وجود‬ ‫آمدن ماده بسيار داغي به نام هيدروژن فلزي‬ ‫مي‌شود‪ .‬منجمان وجود اليه‌اي به ضخامت‬ ‫‪ 40‬هزار كيلومتر از اين ماده را با تحليل آنچه‬ ‫براي كاوشگرهايي كه به سمت مشتري‬ ‫فرستاده شده‌اند پيش آمده است‪ ،‬اثبات‬ ‫كرده‌اند‪ .‬يكي از اين فضاپيماها به نام گاليله‬ ‫كاوشگري را در سال ‪ 1995‬به داخل ابرهاي‬ ‫مشتري فرستاد‪ :‬اين كاوشگر تنها توانست‬ ‫تا پيش از متالشي شدن ‪ 150‬كيلومتر داخل‬ ‫مشتري فرو رود‪.‬‬

‫‪62‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫چرا يك فضانورد‬ ‫زماني كه به فضاپيما بسته نشده است‬ ‫در فضا حركت مي‌كند؟‬ ‫قانون اول نيوتن جواب اين پرسش را مي‌دهد‪ .‬بنابر اين‬ ‫قانون‪ ،‬هر جسمي به حركت با س�رعت ثابت خود ادامه‬ ‫مي‌دهد تا زماني ك�ه نيرويي از خارج به آن وارد ش�ود‪.‬‬ ‫بنابراين فضانوردي كه به فضاپيما وصل نشده است تا ابد‬ ‫به حركت خود ادامه خواهد داد مگ�ر آن‌كه نيرويي او را‬ ‫نگه دارد يا به سمت ديگري هل دهد‪.‬‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪63‬‬

‫به‌من‌بگو‌چرا‬

‫تعداد حروف الفبا‬ ‫در زبان مردم‬ ‫کشور هاوایی‬

‫تعداد حسگرهای مزه‬ ‫غذا که روی زبان یک‬ ‫نفر قرار دارد‬

‫‌چگونه مي‌توان فاصله‬ ‫زمين تا ماه را با دقت باال‬ ‫اندازه گرفت؟‬

‫گرچه فضاي زيادي از اتم‌ها خالي‬ ‫است‪ ،‬اين فضا از ميدان‌هاي‬ ‫الكترومغناطيسي حاصل از‬ ‫الكترون‌هاي اطراف هسته اتم‬ ‫پر‌شده است‪ .‬اين ميدان‌ها پرتوهاي‬ ‫نوري را كه از داخل آنها مي‌گذرند‬ ‫تحت تاثير قرار مي‌دهند و مانع از‬ ‫عبور نور بدون تغيير مي‌شوند‪ .‬اما‬ ‫اگر به ماده طول موج‌هاي كوتاه‌تر‬ ‫مانند ايكس يا گاما بتابانيم حتي‬ ‫مواد بسيار چگال هم شفاف ديده‬ ‫مي‌شوند‪.‬‬

‫آيا باكتري‌اي هست‬ ‫كه با چشم ديده شود؟‬

‫بله‪ .‬البته بيشتر باكتري‌ها بسيار كوچكتر از آنند كه‬ ‫بتوان بدون ميكروس�كوپ آنها را ديد‪ ،‬اما در س�ال‬ ‫‪ 1999‬دانشمنداني كه در ساحل ناميبيا كار مي‌كردند‬ ‫يكباكتريبهنامتيومارگاريتاناميبينسيس(مرواريد‬ ‫گوگرديناميبيا)كشفكردندكههرسلولشمي‌تواند‬ ‫تا ‪ 0/75‬ميليمتر پهنا داشته باشد‪ .‬اندازه بزرگ اين‬ ‫باكتري به علت اين است كه آنها مي‌توانند مثل يك‬ ‫بادكنك‪ ،‬از گاز سولفيد هيدروژن پر شوند‪.‬‬

‫‪64‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫آيا مي‌توانيد در فضا حباب صابون بسازيد؟‬

‫روي زمين وقتي داخل مخلوطي از كف صابون فوت مي‌كنيد از ورقه‌هاي نازك‬ ‫صابون حبابي تشكيل مي‌شود كه در هوا شناور اس�ت‪ .‬اما در فضا خال است و‬ ‫هوايي وجود ندارد كه بر ديواره بيروني حباب صابون فشار بياورد و حباب هم‬ ‫كه بسيار نازك و ظريف است به سرعت مي‌تركد‪ .‬اما داخل فضاپيما گرچه نيروي‬ ‫گرانش وجود ندارد مي‌توان حباب صابون س�اخت‪ .‬آنجا هم حباب‌ها به شكل‬ ‫كره‌هاي زيبايي ديده مي‌شوند و شناور هس�تند‪ .‬حباب‌ها چه در فضا و چه بر‬ ‫زمين‪ ،‬از هوايي كه اطراف آنها را دربر گرفته پر مي‌شوند‪ .‬بنابراين بدون توجه‬ ‫به اين‌كه گرانش وجود دارد يا نه شناور مي‌شوند‪ .‬حباب‌هاي فضايي ممكن است‬ ‫براي مدت كم طوالني‌تري باقي بمانند‪ ،‬زيرا در فضا پوسته نازكشان وزن خود‬ ‫را به سمت پايين حس نمي‌كند و همچنين از طرف جريان هواي گرم نيروي به‬ ‫سمت باال حس نمي‌كنند‪.‬‬

‫می‌دانستید؟‬

‫اگر بيشتر فضاي بين‬ ‫ذرات اتم‌ها خالي‬ ‫است‪ ،‬چرا مواد شفاف‬ ‫نيستند؟‬

‫در س��ال ‪ 1969‬فضانوردان آپولو ‪ 11‬اولين‬ ‫آينه از چهار آينه‌اي كه ق��رار بود پرتوهاي‬ ‫ليزر را از س��طح ماه بازتاب كنند‪ ،‬روي ماه‬ ‫نصب كردند‪ .‬پرتوها با س��رعت نور حركت‬ ‫مي‌كنند و زمان رفت و برگشتشان به ماه با‬ ‫دقت چند ميليون ميلنيوم ثانيه اندازه گرفته‬ ‫مي‌ش��ود‪ .‬بنابراين فاصله را مي‌توان با دقت‬ ‫چند ميلي‌متر حساب كرد‪.‬‬

‫بدبوترین مواد جهان اتیل‌مرکاپتان و بوتیل‌سلنو مرکاپتان هستند كه بوی آنها شبیه به مخلوطی از‬ ‫بوی نوعی کلم‪ ،‬سیر‪ ،‬پیاز‪ ،‬نان سوخته و بخار فاضالب است‪.‬‬

‫آيا مي‌توان جلوي انبساط يخ را گرفت؟‬

‫وقتي دماي آب به زير ‪ 4‬درجه سانتي‌گراد مي‌رسد و سپس شروع به يخ زدن مي‌كند‪ ،‬منبسط مي‌شود؛‬ ‫اين پديده علت تركيدن لوله‌هاي آب در سرماست‪ .‬پروفس�ور مارتين چپلين (دانشگاه ساوث‌بنك‪،‬‬ ‫انگلستان) هيچ ماده‌اي روي زمين وجود ندارد كه بتواند در مقابل اين فشار دوام بياورد‪ .‬يعني اگر ظرف‬ ‫دربسته‌اي از آب پر شود و آب در ظرف يخ بزند‪ ،‬جنس ظرف هرچه باشد‪ ،‬ديواره آن شكاف بر مي‌دارد‪.‬‬

‫‌زماني كه خون مي‌دهيم‬ ‫‌بدنمان چه مقدار‌كالري مصرف مي‌كند‬ ‫تا آن ميزان خون را بسازد؟‬ ‫بنابر اطالعات گرفته از س�ازمان جهاني صليب س�رخ‪ ،‬براي‬ ‫جب�ران ‪ 500‬ميلي ليت�ر از خون‪ ،‬بدن ش�ما بي�ن ‪ 600‬تا ‪650‬‬ ‫كيلوكالري انرژي مصرف مي‌كند‪ .‬اين عدد به نظر بسيار بزرگ‬ ‫مي‌رس�د اما واقعيت اين اس�ت كه همين عدد ب�زرگ برابر با‬ ‫مقدار انرژي موجود در ‪ 100‬گرم شكالت است‪ .‬به نظر مي‌رسد‬ ‫بيش�تر اين انرژي صرف توليد ‪ 2/5‬تريليون گلبول‌هاي قرمز‬ ‫جايگزين براي خون مي‌شود‪ .‬جايگزيني و توليد گلبول‌هاي‬ ‫قرمز در مغز اس�تخوان‌هاي بزرگ با نرخ ‪ 2‬ميليون گلبول در‬ ‫ثانيه انجام مي‌شود‪.‬‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪65‬‬

‫به‌من‌بگو‌چرا‬ ‫تومان‬

‫درصد‬

‫جرم منظومه شمسي در خورشيد است‬

‫آيا هنگامي كه به دنيا مي‌آييم مغز يا‬ ‫كره چشممان كامل است؟‬

‫نوزادان با تعداد بسيار بيش��تري رشته‌هاي عصبي نسبت به آنچه‬ ‫در مغز بزرگساالن اس��ت به دنيا مي‌آيند اما وزن مغز نوزاد تقريبا‬ ‫يك سوم بزرگسال است‪ .‬اين به نسبت اندازه كل بدن بسيار بزرگ‬ ‫است‪ .‬تا سن ‪ 18‬سالگي اندازه مغز با يافتن اتصاالت بيشتري بين‬ ‫رشته‌هاي عصبي بزرگ مي‌شود‪ .‬كره چشم نيز در هنگام تولد يك‬ ‫سوم اندازه آن را در بزرگسالي دارد‪ .‬اما چشم سريعتر ا ز مغز رشد‬ ‫مي‌كند و در طول ‪ 6‬ماه دو سوم اندازه نهايي خود مي‌شود‪.‬‬

‫‌چرا وقتي مي‌خواهيم با بچه‌ها صحبت كنيم‬ ‫صدايمان را نازك و زير مي‌كنيم؟‬

‫صحبت كودكانه تقريبا در همه فرهنگ‌هاي بشري وجود دارد و حتي در گونه‌اي از ميمون‌ها نيز ديده شده است‪ .‬اين نوع‬ ‫صحبت با زير كردن صدا‪ ،‬تغييرات بيشتر آهنگ صدا و صداي آهنگين‌تر همراه است‪ .‬پژوهش‌ها نشان داده است كه چنين‬ ‫لحن اغراق‌آميزي مي‌تواند در يادگيري ساختارهاي صوتي و بهتر صحبت كردن به نوزادان كمك كند و موجب شود زماني‬ ‫كه والدين اخطاري مي‌دهند توجهشان جلب شود‪.‬‬

‫قيمت ‪ 450‬گرم از گرانترين قهوه دنياست‬ ‫كه ساالنه كمتر از ‪ 250‬كيلوگرم از آن در‬ ‫اندونزي كشت مي‌شود‪.‬‬

‫چرا سرماخوردگي‬ ‫معموال از گلو شروع مي‌شود‬ ‫و بعد به بيني مي‌رسد؟‬

‫چون اين راه براي انتشار عفونت آسان‌تر است‪ .‬گلو‬ ‫منطقه وسيعي پوش��يده از اليه مخاطي دارد كه‬ ‫محلي براي رشد و تكثير ويروس‌هاست و بيني در‬ ‫مقابل تعداد كمي از ويروس‌ها مقاوم است‪ .‬زماني‬ ‫كه تعداد زيادي ويروس در گلو تكثير مي‌شود‪ ،‬راه‬ ‫خودش را به بيني باز مي‌كند و با تكثير بيش��تر بر‬ ‫دفاع بيني غلبه مي‌كند‪.‬‬

‫می‌دانستید؟‬ ‫هستهزمینکره‌ایاستبهقطر‪2442‬کیلومتر‪،‬‬ ‫کهتقریبابهطورکاملازجنسآهناستو‬ ‫حدود‪ 5‬تا‪6‬هزار درجه سانتی‌گراد دما دارد‪.‬‬ ‫فکرمی‌کنیدجرماینهستهآهنیچهقدر‬ ‫است؟حدود‪ 100‬میلیونمیلیونمیلیونتن!‬

‫دونوعکرم(انسیلوستوماونکاتورامریکانوس)‬ ‫مسئولمکیدنروزانه‪ 10‬میلیونلیترازخون‬ ‫انسان‌هاهستند‪.‬تخمایننوعکرم‌هادر‬ ‫مدفوع حدود‪ 1/3‬میلیارد نفر در سراسر جهان‬ ‫یافتمی‌شود‪.‬‬

‫چرا گاهي عنكبوت‌ها براي مدتي طوالني‬ ‫ساكن مي‌مانند؟‬

‫آيا عكاسي بدون فالش نيز به آثار هنري‬ ‫داخل يك نمايشگاه آسيب مي‌زند؟‬

‫بدون فالش شما هيچ آسيبي به آثار هنري نخواهيد زد مگر‬ ‫آنكه ناخواسته دوربينتان به گلدان گران‌قيمتي بخورد و آن‬ ‫را بيندازد! اما درباره عكاسي با فالش‪ ،‬برخي از نمايشگاه‌داران‬ ‫معتقدن��د نور متمرك��ز فالش موج��ب محو ش��دن مواد و‬ ‫پارچه‌هاي تاريخي مي‌شود‪ .‬در حالي كه نور مداوم خورشيد به‬ ‫مواد بسيار حساس نيز آسيب مي‌زند‪ ،‬براي من قبول كردن اين‌كه‬ ‫نور فالش دوربين نيز اثر مشابهي داشته باشد‪ ،‬دشوار است‪.‬‬ ‫‪66‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫عنكبوت‌هايي كه تار مي‌تنند در طول مدتي كه منتظر طعمه هستند‪ ،‬ساكن مي‌مانند‪.‬‬ ‫حركت كردن موجب اتالف انرژي و جلب توجه به سمت عنكبوت مي‌شود كه احتمال‬ ‫شكار عنكبوت توس��ط پرنده‌ها را زياد مي‌كند‪ .‬همچنين اگر عنكبوت حركت كند‪،‬‬ ‫حشره‌هاي كمتري به سمت تار مي‌آيند‪ .‬تنيدن تار فعاليت انرژي ب َري است و عنكبوت‬ ‫ممكن است روزها يا هفته‌ها منتظر بماند تا طعمه شكار كند‪ ،‬بنابراين بسيار مهم‬ ‫است كه انرژي خود را تا جاي ممكن نگه دارد‪.‬‬ ‫عنكبوت‌هاي شكاري فعال‌تر هستند‪ ،‬اما بسياري از آنها شب‌ها‬ ‫شكار مي‌كنند و روزشان را در النه يا زير سنگ مي‌گذرانند؛‬ ‫باز هم براي حفظ انرژي و جلوگيري از شكار شدن‪.‬‬ ‫عنكبوت‌هاي بزرگ خانگ��ي (كه معموال آنها را‬ ‫در حمام پيدا مي‌كنيد) بيش��تر اوقات داخل‬ ‫تار شلوغ و تونل مانندشان در گوشه ديوار‬ ‫يا پشت جعبه‌هاي داخل انباري مي‌مانند‪.‬‬ ‫آنها معموال عنكبوت نر هس��تند و در‬ ‫اواخر تابستان يا اوايل پاييز به دنبال‬ ‫جف��ت مي‌گردن��د‪ .‬عنكبوت‌هاي‬ ‫خانگي به سادگي مي‌ترسند و اگر‬ ‫ناگهان چراغ روشن شود‪ ،‬سريع‬ ‫از حركت مي‌ايس��تند‪ .‬اما در‬ ‫عين حال آنه��ا تندروترين‬ ‫عنكبوت‌ها هستند و زماني‬ ‫كه بخواهند مي‌توانند به‬ ‫س��رعت ‪0/53‬مت��ر بر‬ ‫ثانيه برسند‪.‬‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪67‬‬

‫پرونده‬

‫آسمان‬

‫خورشيد‬

‫ آخرين‬ ‫چرخه تغييرات‬ ‫خورشيد‬ ‫رفتار خورشيد در‬ ‫دوره‌هاي نزديك‬ ‫به ‪11‬ساله تكرار‬ ‫مي‌شود‬

‫ذوالفقار دانش�ي| ش�ايد ‪ 29‬دي‌م�اه ‪ 19 /1388‬ژانويه‬ ‫‪ 2010‬براي بسياري از مردم زمين با روزهاي ديگر فرقي‬ ‫نداشت‪ ،‬اما براي خورش�يد‪ ،‬مهم‌ترين روز در سال‌هاي‬ ‫اخير بود‪ .‬تنها ستاره منظومه شمسي كه چند سالي در‬ ‫آرام‌ترين حالت در يك قرن گذش�ته ظاهر ش�ده بود‪،‬‬ ‫فوران كرد و در بزرگ‌ترين انفجار ‪ 2‬س�ال اخير‪ ،‬مقادير‬ ‫عظيمي از نور و انرژي را در فض�ا آزاد كرد‪ .‬اين فوران به‬ ‫همراهچهارفورانديگركهطي‪ 24‬ساعتبعداتفاقافتاد‬ ‫و يكي قدرتمندتر از ديگري بود‪ ،‬حامل ش�ادترين خبر‬ ‫ممكنبرايدانشمندانزمينبود‪:‬چرخهجديدخورشيد‬ ‫آغاز شده است‪.‬‬ ‫چرخه خورش�يدي‪ ،‬فرآيندي اس�ت كه طي آن‪ ،‬تعداد‬ ‫لكه‌هاي روي خورشيد‪ ،‬ش�راره‌ها‪ ،‬زبانه‌ها و فوران‌هاي‬ ‫پالسمايي كه با نام فوران‌هاي تاج خورشيدي شناخته‬ ‫مي‌شوند‪،‬دردوره‌ايمنظموتقريبا‪ 11‬سالهتغييرمي‌كند‪.‬‬ ‫در اين مدت‪ ،‬فعاليت‌هاي ميدان مغناطيس�ي و بادهاي‬ ‫خورشيدي زياد و كم مي‌شود و اين تغييرات‪ ،‬به‌خصوص‬ ‫بر زمين و ساكنانش اثرات زيادي به‌همراه دارد‪.‬‬ ‫آغاز چرخه جديد خورشيد بي‌شك هيجان‌انگيزترين‬ ‫خبر براي خورشيدشناس�اني بود كه از آرام‌ترين دوره‬ ‫فعاليت‌هاي خورش�يدي در يك قرن گذشته غافلگير‬ ‫شده بودند؛ آخرين چرخه خورشيدي برخالف ‪ 11‬سال‬ ‫معمول‪ 12/5 ،‬س�ال طول كشيد و مش�كالت فراواني را‬ ‫برايزمينفراهمآوردكهصدالبتهبسياريازشمامتوجه‬ ‫آنها نشده‌ايد‪ .‬براي آن‌كه بهتر بتوانيد اهميت اين رويداد‬ ‫و تاثيرات خورشيد بر زمين را درك كنيد‪ ،‬بايد ساختار‬ ‫خورشيدوتاثيرآنرابرمحيطاطرافبهتربشناسيد‪.‬‬ ‫ساختار خورشيد‬ ‫خورشيد‪ ،‬س�تاره‌اي معمولي اس�ت كه انرژي خود را از‬ ‫هم‌جوشي هسته‌اي اتم‌هاي هيدروژن و تبديل آنها به‬ ‫هليوم تامين مي‌كند‪ .‬در هسته خورشيد‪ ،‬جايي كه دما‬ ‫بيش‌از‪ 15/5‬ميليوندرجه‌سانتي‌گراد؛فشار‪ 340‬ميليارد‬ ‫برابرفشارهوايزميندرسطحدرياوچگاليمواد‪ 14‬برابر‬ ‫چگالي سرب است؛ در هر لحظه بيش از شصت ميليارد‬ ‫كيلوگرم ماده به انرژي تبديل مي‌شود و كره‌اي مملو از‬ ‫هيدروژن و هليوم را كه ‪ 4/1‬ميليون كيلومتر قطر دارد‪،‬‬ ‫به شدت داغ مي‌كند‪.‬‬ ‫هرچه از هسته خورش�يد دور ش�ويم‪ ،‬دما كاهش پيدا‬ ‫مي‌كند‪ .‬در ابتدا پرتوهاي نور پرانرژي كه در هسته توليد‬ ‫شده‌اند‪ ،‬انرژي را تا ش�عاع ‪450‬هزار كيلومتري (تقريبا‬ ‫‪70‬درصد شعاع خورش�يد) منتقل مي‌كنند؛ پس‌از آن‪،‬‬ ‫انرژي به‌ش�كل همرفت ي�ا جابجايي منتقل مي‌ش�ود؛‬ ‫يعني درست به همان روشي كه رادياتور شوفاژ اتاق را‬ ‫گرم مي‌كند‪ .‬گازها به‌تدريج خنك مي‌شوند تا در سطح‬ ‫خورشيدبهدماي‪ 5800‬كلوينيا‪ 5500‬درجهسانتي‌گراد‬ ‫مي‌رسند‪.‬‬ ‫اين‌جا نورس�پهر اس�ت‪ ،‬همان جايي كه قرص ظاهري‬ ‫خورشيد مشكل از زمين ديده مي‌شود و نور خورشيد به‬ ‫بيرونمي‌تابد‪.‬نوريكهمامي‌بينيم‪،‬براثرداغ‌بودنسطح‬ ‫آن به بيرون تابيده مي‌شود؛ مثل يك تكه فلز بسيار داغ‬ ‫كه هرق�در داغ‌تر باش�د‪ ،‬نورش به س�فيدي مي‌گرايد‪.‬‬ ‫‪68‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫خيلي‌هاتصورمي‌كنندآن‌چهبهچشممامي‌رسد‪،‬همان‬ ‫انرژي آزاده شده درون هسته است‪ ،‬اما مسير خروج از‬ ‫هسته و رسيدن به سطح بسيار شلوغ است‪ ،‬به‌طوري‌كه‬ ‫نزديك به صد‌هزار سال طول مي‌كش�د تا پرتوهاي نور‬ ‫بتوانندازفضايبسيارشلوغدرونخورشيدعبوركنندو‬ ‫درفضامنتشرشوند‪.‬‬ ‫براي آن‌كه مسير حركت پرتوهاي نور را درون خورشيد‬ ‫بهتر تصور كنيد‪ ،‬مگسي را در يك اتاق بسيار شلوغ در‬ ‫نظر بگيريد كه مي‌خواهد از يك سو به سوي ديگر اتاق‬ ‫برود‪ .‬كوتاه‌ترين مسير يك خط صاف است‪ ،‬اما مگس در‬ ‫پرواز مدام به موانع اطراف برخورد مي‌كند و مجبور است‬ ‫مسير حركت را تغيير دهد‪ .‬اين فرآيند (شلوغي اتاق) را‬ ‫مي‌توان تا آن‌جا تشديد كرد كه مگس هرگز نتواند از اين‬ ‫اتاق خارج شود‪.‬‬ ‫پس از نورس�پهر‪ ،‬فام‌س�پهر قرار دارد‪ ،‬اليه‌اي بس�يار‬ ‫باريكبادمايده‌هزاردرجهسانتي‌گرادكههرچنددماي‬ ‫باالتري دارد‪ ،‬اما بسيار رقيق است و انرژي زيادي ندارد‪.‬‬ ‫باالتر از آن نيز تاج خورشيدي قرار گرفته‪ ،‬جايي كه دما‬ ‫تا‪ 2‬ميليون درجه سانتي‌گراد نيز باال مي‌رود‪ ،‬اما از آن‌جا‬ ‫كهچگاليبسياربسيارناچيزاست‪،‬تابشبسيارضعيفي‬ ‫منتشرمي‌شود‪.‬‬

‫د‬ ‫‪...‬و‌خورشي ‌‬ ‫باالخره‌بيدار‌شد‬

‫ميدانمغناطيسيخورشيد‬ ‫در دماهاي فوق‌العاده باال‪ ،‬گازهاي هيدروژن و هليوم به‬ ‫آنشكلمعمولي كه در زمينمي‌شناسيم‪،‬وجودندارند؛‬ ‫الكترون‌هاازهستهجدامي‌شوندوملغمه‌ايازهسته‌هاي‬ ‫هيدروژن و هليوم همراه با الكترون‌هاي آزاد تش�كيل‬ ‫مي‌شوند‪ .‬انرژي جنبشي اين ذرات بسيار زياد است‪ ،‬به‬ ‫همين دليل‪ ،‬شكل تازه‌اي از ماده را تشكيل مي‌دهند كه‬ ‫پالسما نام دارد و به‌دليل جريان‌هايي قوي از ذرات باردار‪،‬‬ ‫دارايميدان‌هايمغناطيسيقدرتمندياست‪.‬‬ ‫هرچند دليل ميدان مغناطيسي خورشيدي چيزي غير‬ ‫از گردش پالسماي درون آن نيست‪ ،‬اما مكانيسم دقيق‬ ‫توليد ميدان مغناطيسي خورش�يد پس از گذشت يك‬ ‫قرن از كشف آن‪ ،‬هنوز ناشناخته است‪ .‬دليلش هم ساده‬ ‫اس�ت‪ :‬امكان گردآوري اطالعات كافي مرتبط با ميدان‬ ‫مغناطيسي خورشيد تاكنون وجود نداش�ته است‪ .‬اما‬ ‫تازه‌ترينشواهدازاينحكايتداردكهميدانمغناطيسي‬ ‫خورش�يد در اليه‌اي نازك كه در مرز منطقه تابش�ي و‬ ‫همرفتي درون خورشيد قرار دارد‪ ،‬توليد مي‌شود‪.‬‬ ‫برخيپديده‌هايخورشيدراهميشهمي‌تواندرسطحآن‬ ‫ديد‪ ،‬مانند دانه‌ها‪ .‬ابردانه‌ها‪ ،‬زبانه‌ها و بادهاي خورشيدي‬ ‫كه هميش�ه در اطراف خورش�يد ديده مي‌ش�وند‪ .‬اين‬ ‫پديده‌ه�ا را ويژگي‌ه�اي خورش�يد آرام مي‌نامند‪ .‬اما‬ ‫ويژگي‌هاي چش�م‌گير ديگري مانند فوران‌هاي عظيم‬ ‫و نواحي داراي ميدان مغناطيس�ي فشرده در خورشيد‬ ‫ديدهمي‌شودكهبهتناوبظاهرمي‌شوند‪.‬هنگاميكهاين‬ ‫ويژگي‌ها ظاهر شوند‪ ،‬اخترشناسان مي‌گويند خورشيد‬ ‫فعال شده است‪.‬‬ ‫طي يكصد س�ال گذش�ته‪ ،‬بررس�ي‌هاي فراواني روي‬ ‫ويژگي‌هاي خورشيد فعال انجام شده و جالب اينجاست‬ ‫كه همه آنها به تغييرات ميدان مغناطيس�ي خورشيد‬ ‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪69‬‬

‫‌پرونده‬

‫مرتبط مي‌شود‪ .‬ساده‌ترين ويژگي خورشيد فعال كه با‬ ‫يكتلسكوپسادهوبعضيوقت‌هاباچشمغيرمسلح‪،‬و‬ ‫البتهبااستفادهازفيلترمناسبقابلمشاهدهاست‪،‬كلف‬ ‫يالكهخورشيدياست‪.‬‬ ‫لكه خورشيدي‬ ‫لكه خورشيدي به ناحيه‌اي نامنظم و تيره روي نورسپهر‬ ‫خورشيدگفتهمي‌شود‪.‬بعضيوقت‌هالكهخورشيديبه‬ ‫تنهايي ظاهر مي‌ش�ود و بعضي وقت‌ها گروهي‪ .‬در حال‬ ‫حاضر‪ ،‬چند لكه منفرد در سطح خورشيد ديده مي‌شود؛‬ ‫اماتا‪‌ 2‬ـ‪ 3‬سالديگرمي‌توانشاهدحضوربيشازيكصد‬ ‫لكهخورشيديبرسطحتنهاستارهمنظومهشمسيبود‪.‬‬ ‫ابعادمعموليكلكهخورشيديقابلمقايسهبازمينواز‬ ‫مرتبهده‌هزاركيلومتراستوازاين‌روتيرهديدهمي‌شود‬ ‫كه نسبت به نواحي اطراف سردتر است‪ .‬در نماي بزرگ‪،‬‬ ‫مي‌بينيدكهلكهخورشيديازدوناحيهمتفاوتتشكيل‬ ‫شدهاست؛ناحيهمركزيكهسايهناميدهمي‌شودواطراف‬ ‫آن كه نيم‌سايه خوانده مي‌شود‪ .‬دماي سايه‪ 4300‬كلوين‬ ‫(‪ 4000‬درجه سانتي‌گراد) است كه تقريبا ‪ 1500‬درجه از‬ ‫سطح خورشيد خنك‌تر است‪ ،‬ولي دماي نيم‌سايه باالتر‬ ‫و نزديك به‪ 5000‬كلوين است‪.‬‬

‫درستاستكهلكهخورشيديبهدليلدمايپايين‌ترنسبت‬ ‫به ديگر نواحي خورشيد تيره‌تر ديده مي‌شود‪ ،‬اما اگر مي‌شد‬ ‫يك لكه معمولي را از آن جدا كرد و به تنهايي به آن نگاه كرد‪،‬‬ ‫جس��مي به رنگ نارنجي ـ‌ قرمز مي‌ديديم كه روشنايي آن‬ ‫يكصد بار بيشتر از روشنايي ماه بدر بود‪.‬‬

‫از اواس�ط قرن هجدهم (دهه ‪ 1750‬ميلادي) تاكنون‪،‬‬ ‫اخترشناسانخورشيدرازيرنظرداشته‌اندوتوانسته‌اند‬ ‫آمار دقيق�ي را از تعداد و موقعيت اين لكه‌ها بر حس�ب‬ ‫زمان ثبت كنند‪ .‬اين نمودار كه به‌خاطر شكل آن‪ ،‬نمودار‬ ‫پروانه‌ايخواندهمي‌شود‪،‬بهوضوحنشانمي‌دهدهرچند‬ ‫تعداد اين لكه‌ها ثابت نيست‪ ،‬اما فعاليت آنها در دوره‌اي‬ ‫‪ 11‬ساله تكرار مي‌ش�ود‪ .‬لكه‌ها از عرض‌هاي جغرافيايي‬ ‫باال ظاهر مي‌ش�وند و با گذش�ت زمان‪ ،‬هم تعدادش�ان‬ ‫بيشتر مي‌شود و هم به سمت استواي خورشيد متمايل‬ ‫مي‌شوند‪.‬‬ ‫اندازه‌گيري ميدان مغناطيس�ي در س�طح خورش�يد‬ ‫مشخص كرده كه شدت ميدان مغناطيسي در لكه‌هاي‬ ‫خورشيدي بسيار بيشتر از ديگر نواحي سطح خورشيد‬ ‫است‪ .‬خورشيدشناسان معتقدند افزايش شدت ميدان‬ ‫مغناطيسي در نواحي لكه‌ها س�بب مي‌شود پالسماي‬ ‫داغي كه از ژرفاي خورشيد صعود مي‌كند‪ ،‬از درون لكه‬ ‫به اطراف منحرف شود و درنتيجه‪ ،‬اين منطقه خنك‌تر از‬ ‫ديگربخش‌هايخورشيدباقيبماند‪.‬‬ ‫لكه‌ها و تاثير آنها بر زمين‬ ‫درشرايطمعمولي‪،‬رفتارلكه‌هاينيم‌كرهشماليوجنوبي‬ ‫عكسيكديگراست؛امابعضيوقت‌هاهمهستكهرفتار‬ ‫آنها به‌ش�كل عجيبي تغيير مي‌كند‪ .‬محاسبات نشان‬ ‫مي‌دهند كه لكه‌هاي خورشيدي بايد به سرعت تشكيل‬ ‫وسپسمحوشوند؛درحالي‌كهلكه‌هامعموالتاچندهفته‬ ‫دوام مي‌آورند!‬ ‫‪70‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫آسمان‬

‫خورشيد‬

‫از آن جالب‌ت�ر‪ ،‬اين‌ك�ه در گزارش‌ه�اي تاريخي رصد‬ ‫خورش�يد‪ ،‬بازه‌هاي زماني طوالني مدتي پيدا مي‌شود‬ ‫كه در خورشيد نشاني از حتي يك لكه خورشيدي ديده‬ ‫نمي‌ش�ود و براي س�ال‌ها‪ ،‬حتي چرخه خورشيدي نيز‬ ‫اتفاق نمي‌افتد‪ .‬مثال در بازه زماني ‪ 1645‬تا ‪ 1715‬م‪ .‬هيچ‬ ‫لكه‌اي روي خورشيد ديده نش�د و اين بازه هفتاد ساله‪،‬‬ ‫منطبقبرهماندوره‌اياستكهركوردپايين‌تريندمادر‬ ‫اروپا شكسته شد‪ ،‬تا جايي‌كه اين دوره را عصر يخبندان‬ ‫كوچك ناميده‌ان�د‪ .‬در همين زمان‪ ،‬خشكس�الي‌هاي‬ ‫گسترده‌اي در اياالت متحده روي داد‪.‬‬ ‫وقتي تع�داد لكه‌هاي خورش�يدي خيلي زياد باش�د‪،‬‬ ‫حتي با چشم غيرمس�لح هم مي‌توان آنها را تشخيص‬ ‫داد؛ بخصوص اگر در زمان غروب به خورش�يد بنگريم‬ ‫يا خورشيد پشت ابر يا اليه‌هاي غبار قرار داشته باشد‪.‬‬ ‫دانشمندان قرن‌هاي يازدهم و دوازدهم ميالدي ‪ /‬پنجم‬ ‫و شش�م هجري از تعداد ف�راوان و بي‌س�ابقه لكه‌هاي‬ ‫خورش�يدي خبر داده‌اند و جالب اينجاس�ت كه در آن‬ ‫دوران‪ ،‬دماي زمين بيشتر از امروز بود‪.‬‬ ‫اما فقط تغييرات لكه‌هاي خورش�يدي نيست كه هر ‪11‬‬ ‫سال تكرار مي‌شود‪ .‬وجود سيخك‌ها و ديگر پديده‌هاي‬ ‫ش�گفت‌انگيز در فام‌س�پهر و ت�اج خورش�يد‪ ،‬معلول‬ ‫فعاليت‌هايميدانمغناطيسيخورشيداست‪.‬‬ ‫دريكمحيطپالسمايي‪،‬خطوطميدانمغناطيسيومواد‬ ‫پالسماهمراهبايكديگرحركتمي‌كنند‪.‬وقتياينمواددر‬ ‫اثر حركت همرفتي به باال صعود مي‌كنند‪ ،‬خطوط ميدان‬ ‫نيز به سمت باال منحرف مي‌شوند و درنتيجه‪ ،‬در اطراف‬ ‫ابردانه‌ها‪ ،‬ميدان مغناطيسي عمودي تشكيل مي‌شود‪.‬‬ ‫وجود اين ميدان‪ ،‬فواره‌هاي باريكي از گاز را به قطر‪ ۵۰۰‬تا‬ ‫‪ ۸۰۰‬كيلومتر ايجاد مي‌كند كه سيخك ناميده مي‌شوند‪.‬‬ ‫هر ‪ 5‬دقيقه يك‌بار‪ ،‬مواد پالس�مايي با س�رعت ‪81‬هزار‬ ‫كيلومتر بر ساعت (‪ 22/5‬كيلومتر بر ثانيه) به درون تاج‬ ‫خورشيدي فوران مي‌كنند و اين انفجارهاي پالسمايي را‬ ‫به‌وجودمي‌آورند‪.‬ارتفاعآنهامي‌تواندبه‪16‬هزاركيلومتر‬ ‫برسدوتاحداكثر‪ 15‬دقيقهنيز دوامبياورند‪.‬‬ ‫رصدهايماهواره‌اي‪،‬كمان‌هايميدانمغناطيسيحامل‬ ‫ذراتبارداريرابهتصويركشيده‌اندكهده‌هاهزاركيلومتر‬ ‫از س�طح خورش�يد فاصله گرفته و وارد تاج خورشيد‬ ‫شده‌اند‪.‬وقتيدوكمانمغناطيسيباقطبيدگيمخالفبه‬ ‫همنزديكشوند‪،‬فرآينديبهنامبازپيوستگيمغناطيسي‬ ‫روي مي‌دهد كه در نتيجه آن‪ ،‬ميدان مغناطيسي خنثي‬ ‫مي‌شود و مقادير غيرقابل‌تصوري از انرژي آزاد مي‌شود‪.‬‬ ‫انرژيموجوددرهريكازاينكمان‌هايمغناطيسيبرابر‬ ‫يكميليونسالانرژيتوليدييكنيروگاهبرق‌آبياست!‬ ‫بههميندليلاستكهتاجمي‌تواندعلي‌رغمفاصلهبسيار‬ ‫زياد از هسته داغ خورشيد‪ ،‬به دماي چند ميليون درجه‬ ‫سانتي‌گرادبرسد‪.‬‬ ‫درحضورگروه‌هايبزرگوپيچيدهلكه‌هايخورشيدي‪،‬‬ ‫اين فرآيند گرمايش مغناطيس�ي تش�ديد مي‌ش�ود و‬ ‫به فوران‌هاي عظيمي در خورش�يد منجر مي‌ش�ود كه‬ ‫ش�راره‌هاي خورش�يدي نام دارند‪ .‬در عرض تنها چند‬ ‫دقيقه‪ ،‬دما از ‪6‬هزار به ‪ 6‬ميليون درجه كلوين مي‌رسد و‬ ‫حجم گسترده‌اي از مواد و انرژي به فضا پرتاب مي‌شود‪.‬‬

‫سرمايهمنجرمي‌شود‪.‬‬

‫ماموريتي‬ ‫براي بررسي خورشيد‬

‫رصدخانه ديناميك خورشيدي‪ ،‬اس‪ .‬دي‪.‬‬ ‫او كه به‌تازگي به فضا پرتاب خواهدشد‪،‬‬ ‫اولين ماموريت از برنامه زندگي با ستارگان‬ ‫ناسا است‪ .‬اين فضاپيما با بررسي جزئيات‬ ‫خورشيد و اندازه‌گيري پرتوهاي فرابنفش‬ ‫آن‪ ،‬در جست‌وجوي پاسخ اين سوال‬ ‫برخواهد آمد كه ميدان مغناطيسي‬ ‫خورشيد چگونه توليد مي‌شود‪ .‬اين داده‌ها‬ ‫به دانشمندان كمك خواهد كرد تا با‬ ‫پيش‌بيني فعاليت‌هاي خورشيدي‪ ،‬از وقوع‬ ‫طوفان‌هاي تاثيرگذار بر آب‌وهواي زمين‪،‬‬ ‫نابودگر شبكه‌هاي برق و مختل‌كننده‬ ‫سيستم‌هاي مخابراتي خبر دهند‪.‬‬ ‫انرژي آزادش�ده در قدرتمندترين اين شراره‌ها معادل‬ ‫انفجار همزمان صده�زار ميليارد بمب هس�ته‌اي يك‬ ‫مگاتني اس�ت كه خود به‌تنهايي‪ ،‬چندي�ن برابر انفجار‬ ‫هسته‌اي هيروشيما اس�ت‪ .‬اما در مقايسه با فوران‌هاي‬ ‫تاج خورشيدي‪ ،‬اين شراره‌ها به شمعي در برابر خورشيد‬ ‫مي‌مانند‪ .‬در فوران‌هاي تاج خورش�يدي يا به اختصار‪،‬‬ ‫سي‪ .‬ام‪ .‬اي‪ ،‬ميلياردها تن از گازهاي فوق‌العاده داغ تاج‬ ‫خورشيد با سرعت صدهاكيلومتر بر ثانيه به فضا پرتاب‬ ‫مي‌شوندوتاچندساعتادامهپيدامي‌كنند‪.‬‬ ‫فوران‌هايتاجخورشيديمعموالدرجهت‌هايتصادفي‬ ‫اتفاق مي‌افتد؛ اما اگر يكي از آنها رو به زمين پرتاب شود‪،‬‬ ‫پس از ‪ 2‬تا ‪ 4‬روز به زمين مي‌رس�د و ش�رايط خطرناكي‬ ‫را براي زمي�ن پديد مي‌آورن�د‪ .‬ذرات ب�اردار و پرانرژي‬ ‫مي‌توانند ماهواره‌ها را از كار بيندازن�د و به فضانوردان‬ ‫حاضردرايستگاهفضاييآسيببرسانند‪.‬‬ ‫سپرطبيعيزمين‬ ‫اگر روي س�ياره‌اي خاكي غي�ر از زمين‪ ،‬مثلا ناهيد يا‬

‫مريخ زندگي مي‌كرديم‪ ،‬كافي بود مس�ير يك�ي از اين‬ ‫س�ي‪.‬ام‪.‬اي‌ها از نزديكي زمين بگذرد تا نشاني از حيات‬ ‫باقينماند‪.‬امازمين‪،‬دومينميدانمغناطيسيقدرتمندرا‬ ‫درميانسياراتمنظومهشمسيدراختيارداردوهمين‪،‬‬ ‫آن‌رادربرابرفوران‌هايخورشيدوديگرپرتوهايمرگ‌بار‬ ‫مانندپرتوهايكيهانيحفاظتمي‌كند‪.‬‬ ‫ميدان مغناطيس�ي زمين از هس�ته آهني ‌ـ نيكلي آن‬ ‫منشا مي‌گيرد‪ ،‬جايي كه فشار و دماي باال‪ ،‬سوپي داغ از‬ ‫يون‌هاي مثبت و منفي در ح�ال حركت ايجاد مي‌كند و‬ ‫اين‌ها به نوبه خود‪ ،‬ميدان مغناطيسي به‌وجود مي‌آورند‪.‬‬ ‫الگويآهنرباييزمينبسيارشبيهبهالگوييكآهنرباي‬ ‫ميله‌اي است؛ به ش�رطي كه زمين را تنها در عالم تصور‬ ‫كنيم‪.‬درمنظومهشمسي‪،‬برهم‌كنشاينميدانباميدان‬ ‫مغناطيسي خورش�يد و بخصوص بادهاي خورشيدي‪،‬‬ ‫سبب مي‌شود اين ميدان در سوي خورشيد فشرده‌تر و‬ ‫درسويمخالف‪ ،‬كشيده‌ترشود‪.‬‬ ‫وقتي خورشيد فوران كند‪ ،‬سيلي از ذرات باردار پرانرژي‬ ‫را روانه زمين مي‌كند؛ اما اين ذرات در برخورد با ميدان‬

‫مغناطيسي زمين منحرف مي‌شوند و به سوي قطب‌هاي‬ ‫مغناطيسي مخالف رانده مي‌شوند‪ .‬در نواحي استوايي‬ ‫و عرض‌هاي ميان�ي‪ ،‬اين ذرات در ارتفاع بس�يار بااليي‬ ‫نس�بت به س�طح زمين حركت مي‌كنند؛ ام�ا هرچه به‬ ‫سمت قطب‌هاي مغناطيسي زمين نزديك‌تر مي‌شوند‪،‬‬ ‫به ارتفاع پايين‌تري مي‌رسند؛ تا جايي‌كه در عرض‌هاي‬ ‫قطبي(باالتراز‪ 66/5‬درجه)‪،‬بهارتفاعچنددهكيلومتري‬ ‫مي‌رسند‪.‬دراينارتفاع‪،‬ذراتپرانرژيبهمولكول‌هايهوا‬ ‫برخوردوبهآنهاانرژيمي‌دهند‪.‬مولكول‌هايپرانرژيهوا‬ ‫نيز اين انرژي را با تاباندن نور‪ ،‬تخليه مي‌كنند و آسمان‬ ‫نوربارانمي‌شود‪ .‬اين پديده راشفققطبيمي‌نامند‪.‬‬ ‫اما شفق قطبي تنها روي زيباي ورود طوفان خورشيدي‬ ‫بهزميناست‪.‬ذراتباردارپرانرژيوپرسرعت‪،‬اختالالت‬ ‫الكترومغناطيسي شديدي ايجاد مي‌كنند كه مي‌تواند‬ ‫ش�بكه توزيع برق يا سيس�تم‌هاي مخابرات�ي را از كار‬ ‫بيندازد‪ .‬از آن بدتر‪ ،‬اختالل شديد در فعاليت ماهواره‌ها‬ ‫استكهاگربرايمقابلهباآناقداميانجامنگيرد‪،‬بهازكار‬ ‫افتادندائميمدارهايماهوارهوهدررفتنميليون‌هادالر‬

‫سپر دفاعي منظومه شمسي‬ ‫همان‌طور كه ميدان مغناطيسي زمين از س�اكنان آن حفاظت مي‌كند‪ ،‬ميدان‬ ‫مغناطيسي خورشيد نيز از منظومه شمس�ي حفاظت مي‌كند‪ .‬در فضاي ميان‬ ‫ستاره‌اي‪،‬ذراتباردارپرانرژي فراوانندوآسيب‌رسانيآنهاشديدترازطوفان‌هاي‬ ‫خورشيدياست‪.‬‬ ‫فضاي امن درون منظومه شمسي را خورشيدس�پهر مي‌نامند‪ ،‬كره‌اي به مركز‬ ‫خورشيد‪ .‬در مرز خورشيدس�پهر با ماده ميان‌س�تاره‌اي‪ ،‬بادهاي خورشيدي‬ ‫پرسرعت به ماده ميان‌ستاره‌اي برخورد مي‌كنند و در پي آن‪ ،‬چند منطقه پي در‬ ‫پيايجادمي‌شود‪.‬نخستينآنها‪،‬شوكپاياني(ترمينيشن‌شاك)است‪،‬موجيكه‬ ‫وقتيبادهايستاره‌ايسريع‌ترازصوتبهسرعت‌هايپايين‌ترازصوتمي‌رسند‪،‬‬

‫ايجادمي‌شود‪.‬اليهبعديهليوشيثاست‪،‬جايي‌كهدنباله‌ايپشت‬ ‫خورش�يد ايجاد مي‌كند‪ .‬در نهايت‪ ،‬منطقه هليوپاز قرار دارد‪ ،‬مرز‬ ‫خارجي خورش�يدكره كه باد خورش�يدي با ماده ميان‌س�تاره‌اي‬ ‫مالقاتمي‌كند‪.‬‬ ‫با پايان يافتن قلمرو خورش�يد‪ ،‬دنياي ميان‌س�تاره‌اي كهكشان‬ ‫راه‌شيري آغاز مي‌ش�ود‪ .‬فاصله اين منطقه با خورشيد نسبتا زياد‬ ‫اس�ت و بين ‪ 75‬تا ‪ 90‬براب�ر فاصله زمين از خورش�يد تخمين زده‬ ‫مي‌شود‪ .‬فضاپيماهاي ويجر‪ 1‬و‪ 2‬كه‪ 32‬سال پيش به‌منظور مالقات‬ ‫با سيارات مشتري‌مانند منظومه و فرار از منظومه شمسي پرتاب‬

‫شدند‪ ،‬هم‌اكنون در اين نواحي به‌سر مي‌برند‪.‬‬ ‫خوشبختانهفعاليت‌هايمغناطيسيخورشيد‪،‬مانعازورودبسياري‬ ‫از اين پرتوهاي كيهاني به فضاي دروني منظومه شمسي مي‌شود و‬ ‫مي‌توان با خيال راحت به زندگي روزمره ادامه داد؛ البته اگر فعاليت‬ ‫خورشيد معمولي باشد‪ .‬در سال ‪ ،2009‬شدت پرتوهاي كيهاني در‬ ‫مقايسه با ‪ 50‬سال گذش�ته‪ 19 ،‬درصد افزايش يافت‪ .‬متهم رديف‬ ‫اولهمچيزيجزميدانمغناطيسيخورشيدنيستكهدرحداقل‬ ‫فعاليتدوره‌هاي‪ 11‬سالهخودقرارداشت‪.‬چهرهخورشيدصافبودو‬ ‫نشاني از يك لكه خورشيدي كوچك هم روي آن ديده نمي‌شد‪.‬‬

‫خيره به خورشيد‬ ‫آسيب‌هاي ناشي از اين طوفان‌هاي خورشيدي به‌قدري‬ ‫جدي اس�ت كه دانش�مندان‪ ،‬ماهواره‌هاي�ي را به رصد‬ ‫مستقيم خورشيد مامور كرده‌اند‪ .‬معموال بين مشاهده‬ ‫يك فوران و رس�يدن آن به زمين (البته اگر در مس�ير‬ ‫زمين قرار بگيرد)‪ ،‬چند روز فاصله وج�ود دارد‪ .‬در اين‬ ‫مدت‪ ،‬مهندسان ماهواره‌هاي موجود در مدار زمين را در‬ ‫وضعيت ايمن مناسب قرار مي‌دهند و تمهيدات الزم را‬ ‫براي جلوگيري از اختالل در سيستم‌هاي برق و مخابرات‬ ‫زمينيانجاممي‌دهند‪.‬‬ ‫هم‌اكن�ون‪ ،‬فضاپيماه�اي مختلفي در حال مش�اهده‬ ‫خورشيد هس�تند‪ .‬قديمي‌ترين آنها‪ ،‬اوليس بود كه در‬ ‫مداريقطبيبهگردخورشيدمي‌چرخيدوبراينخستين‬ ‫بار‪ ،‬فعاليت‌هاي خورشيد را در مناطق قطبي آشكار كرد‪.‬‬ ‫ماموريتاوليسچندماهپيشبهپايانرسيد‪.‬‬ ‫پس از آن‪ ،‬سوهو را بايد نام برد كه در نقطه اول الگرانژي‬ ‫(نقطه‌ايدر‪ 5.1‬ميليون‌كيلومتريزمين‪،‬رويخطواصل‬ ‫زمين و خورش�يد) قرار گرفته و خورش�يد را پيوس�ته‬ ‫زيرنظر دارد‪.‬‬ ‫ماموريتژاپني‪ Hinode،RHESSI‬و‪،TRACE‬هريك‬ ‫بخشيازخورشيدرازيرنظردارندوسال‌هاستبهارسال‬ ‫اطالعاتارزشمندازخورشيدمشغولند‪.‬‬ ‫ام�ا دو ماموري�ت ‪ STEREO‬و ‪ ،SDO‬تازه‌تري�ن‬ ‫ماموريت‌هاي ناسا به‌مقصد خورشيد هستند‪ .‬ماموريت‬ ‫استريومتشكلاز‪ 2‬فضاپيمااستكهدرزاويه‌هايحدود‬ ‫‪ 120‬درجه نسبت به زمين قرار مي‌گيرند تا فعاليت‌هاي‬ ‫پشت خورشيد را نيز آش�كار كنند‪ .‬اين دو فضاپيما به‬ ‫همراهفضاپيماهاوتلسكوپ‌هاييكهرويخورشيدرازير‬ ‫نظر دارند‪ ،‬براي نخستين بار اين امكان را فراهم خواهند‬ ‫آورد ت�ا تمام فعاليت‌هاي خورش�يد را بت�وان همزمان‬ ‫مشاهده كرد و اطالعات كافي براي تدوين مدل ‪3‬بعدي‬ ‫اين ستاره گرد آورد‪.‬‬ ‫ام�ا اس‪ .‬دي‪ .‬او ي�ا رصدخان�ه ديناميك خورش�يدي‪،‬‬ ‫تازه‌ترين ماموريت به مقصد خورشيد است كه هدفش‬ ‫آش�كاركردن ماهيت ميدان مغناطيس�ي خورشيد و‬ ‫لرزه‌هاي مشاهده‌شده در آن است‪ .‬اما از همه جالب‌تر‪،‬‬ ‫دوربين نصب‌ش�ده در آن اس�ت كه هر ده ثانيه يك‌بار‪،‬‬ ‫با كيفيت اس�تاندارد ‪ Imax‬از سطح خورشيد عكس‬ ‫مي‌گيردواينحجمانبوهاطالعاتراكهكيفيتهرعكس‬ ‫‪ 4‬برابر كيفيت يك تلويزيون اچ‪ .‬دي است‪ ،‬با آهنگ‪130‬‬ ‫مگابيتبرثانيهبهزمينمخابرهمي‌كند‪.‬‬ ‫اين‪،‬نخستينباراستكهپژوهشگرانمي‌توانندازلحظه‬ ‫لحظهفعاليت‌هايخورشيدعكسبرداريكنندوبابررسي‬ ‫آنها‪،‬پديده‌هاييراكهتاكنونناشناختهماندهبود‪،‬كشف‬ ‫كنند‪ .‬بسياري از دانشمندان‪ ،‬اين قابليت اس‪ .‬دي‪ .‬او را‬ ‫كشفادواردموي‌بريج‪،‬عكاسقرن‪ 18‬مقايسهمي‌كنند؛‬ ‫وقتي او براي نخس�تين بار با دوربيني جديد و سريع از‬ ‫اسب‌ها عكسبرداري كرد و متوجه شد اسب‌هاي بسيار‬ ‫سريع‪،‬بخشيازمسابقه رادرحاليطيمي‌كنندكههر‪4‬‬ ‫دست و پايشان كامال در هوا است!‬ ‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪71‬‬

‫‌پرونده‬

‫آسمان‬

‫خورشيد‬

‫يك قلب داغ!‬

‫سطح و جو خورشيد‬

‫بخش قابل رويت خورشيد‪ ،‬كره‌اي از نور به نام فوتوسفر يا نورسپهر است و از گازهاي يونزه بسيار داغي تشكيل‬ ‫شده كه از اعماق خورشيد خارج مي‌شوند‪ .‬زبانه‌هاي گاز‪ ،‬پالسما را تشكيل مي‌دهند و سپس‪ ،‬وارد اليه‌اي پهناور‬ ‫ازگازمي‌شوندكهاتمسفرخورشيدنامدارد‪.‬چگاليايناليههرچهبهبخشبيرونيآننزديك‌ترمي‌شود‪،‬كاهش‬ ‫مي‌يابد‪ .‬بر فراز اليه نورسپهر‪ ،‬جو خورشيد قرار دارد كه شامل فام‌سپهر و تاج خورشيدي است‪ .‬انرژي توليد‌شده‬ ‫در هسته‪ ،‬هزاران سال درون نورسپهر و جو خورشيد در راه است تا راهي به جهان خارج بيابد‪.‬‬

‫خورشيد در مركز منظومه شمس�ي‪ ،‬تنها منبع نور و گرما اس�ت‪ .‬اين انرژي از همجوشي اتمي هسته‬ ‫هيدروژن ناشي مي‌شود كه در اثر آن‪ ،‬هسته هليوم توليد مي‌شود‪ .‬انرژي خورشيد فضا را مي‌پيمايد و با‬ ‫اجسام منظومه شمسي مواجه مي‌شود‪ .‬درخشش خورشيد در اثر انرژي آزادشده از گداخت هسته‌اي‬ ‫اتم است و اين درخشش تا زماني كه منابع هيدروژن در خورشيد تمام نشوند‪ ،‬ادامه خواهد داشت‪ .‬خبر‬ ‫بد براي ساكنان منظومه شمسي اين است كه باالخره يك روز اين ذخاير تمام مي‌شوند؛ اما خبر خوب‬ ‫اين‌كه هنوز‪ 6‬تا‪ 7‬ميليارد سال ديگر تا آن زمان وقت باقي است‪.‬‬

‫لكه‌هاي خورشيدي‬

‫نورسپهر‬

‫پر از گاز‬

‫خورشيد‪ ،‬يك توپ بسيار بزرگ از گاز با چگالي و دماي خيلي زياد است‪ .‬عناصر اصلي آن هيدروژن‬ ‫و هليوم هستند كه اولي ‪ 90‬درصد و دومي ‪ 9‬درصد سنگيني خورشيد را تشكيل مي‌دهند‪ .‬بقيه آن‬ ‫را نيز عناصر كم‌مقداري مانند كربن‪ ،‬نيتروژن و اكسيژن تشكيل مي‌دهند‪ .‬به دليل شرايط خاص‬ ‫دما و فشار بسيار زياد روي سطح خورشيد‪ ،‬اين عناصر در حالت پالسما وجود دارند‪.‬‬

‫ويژگي‌هاي خورشيد‬ ‫فاصله متوسط از زمين ‪:‬‬ ‫قطر استوايي‪ :‬‬

‫ناحيه همرفتي‬ ‫‪ 150‬ميليون كيلومتر‬

‫يك ميليون و ‪ 391‬هزار كيلومتر‬ ‫‪ 12‬هزار كيلومتر بر ساعت‬

‫سرعت مداري ‪:‬‬

‫‪ 332،900‬برابر زمين‬

‫سنگيني ‪:‬‬

‫‪ 28‬برابر زمين‬

‫شدت گرانش در استوا ‪:‬‬ ‫چگالي متوسط ‪:‬‬

‫‪ 5500‬در جه سانتي‌گراد‬ ‫متراكم‬

‫اتمسفر ‪:‬‬

‫ندارد‬

‫قمر‪ :‬‬

‫(البته ب�ه جز زمين و هفت س�ياره ديگر (بدون احتس�اب‬ ‫پلوتو) و هزاران سيارك در منظومه شمسي!)‬

‫همجوشي هسته‌اي هيدروژن‬

‫دما و فشار بسيار باالي هس�ته خورشيد كمك مي‌كند كه‬ ‫هسته‌هاي هيدروژن با هم تركيب شوند‪ .‬در شرايط انرژي‬ ‫كمتر‪ ،‬آنها همديگر را دفع مي‌كنند‪ ،‬ولي ش�رايط در مركز‬ ‫خورشيد مي‌تواند بر نيروهاي دفعي غلبه كند و اينجا است‬ ‫كه همجوشي هسته‌اي رخ مي‌دهد‪ .‬به ازاي هر چهار هسته‬ ‫هيدروژن‪ ،‬يكسري واكنش‌هاي هسته‌اي منجر به تشكيل‬ ‫يك هسته هليوم و آزاد شدن مقادير زياد انرژي مي‌شوند‪.‬‬

‫هسته هليوم‬

‫گروهي متش�كل از دو پروتون و يك نوترون با‬ ‫يك گروه مش�ابه ديگر برخ�ورد مي‌كنند‪ .‬يك‬ ‫هس�ته هليوم به اين ترتيب ش�كل مي‌گي�رد و يك جفت‬ ‫پروتون در اثر آن آزاد مي‌شود‪.‬‬

‫فام‌سپهر‬

‫بر فراز نورس�پهر و ب�ا چگالي كمت�ر از آن‪ ،‬يك الي�ه ‪ 5‬هزار‬ ‫كيلومتري به نام فام‌سپهر قرار دارد‪ .‬دماي آن با تغيير ارتفاع‬ ‫بي�ن ‪ 4500‬درجه ت�ا ‪ 500‬هزار درجه سلس�يوس در نوس�ان‬ ‫اس�ت و دماي تاج آن مي‌تواند به نزديكي يك ميليون درجه‬ ‫سانتي‌گراد برسد‪.‬‬

‫شاخك‬

‫فواره‌هاي گازي كه از فام‌سپهر فوران مي‌كنند و معموال به ارتفاع‬ ‫‪ 10‬هزار كيلومتري مي‌رسند‪ .‬آنها از سلول‌هاي همرفتي نشأت‬ ‫مي‌گيرندومي‌توانندبهارتفاعيمعادلتاجبرسند‪.‬‬

‫هسته‬

‫‪ 4/1‬گرم بر سانتي‌متر مكعب‬

‫دماي متوسط در سطح ‪:‬‬

‫‪3‬‬

‫اين ناحيه از زير نورسپهر (پوسته‬ ‫سطحي خورشيد) شروع مي‌شود‬ ‫و تا عمقي به اندازه ‪ 15‬درصد شعاع‬ ‫خورشيد ادامه مي‌يابد‪ .‬اينجا انرژي‬ ‫از طريق جري�ان همرفت�ي گاز از‬ ‫مركز خورشيد به سطح آن منتقل‬ ‫مي‌شود؛ درست شبيه به گرم‌شدن‬ ‫فضاي اتاق توسط بخاري يا شوفاژ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫برخورد هسته‌اي‬

‫دو هس�ته هي�دروژن (دو‬ ‫پروتون) با هم برخورد مي‌كنند‬ ‫و متصل ب�ه هم باق�ي مي‌مانن�د‪ .‬يكي به‬ ‫نوترون تبديل مي‌ش�ود و ب�ه اين ترتيب‬ ‫دوتريوم تش�كيل مي‌ش�ود و در اثر اين‬ ‫فعل و انفعال يك نوترينو‪ ،‬يك پوزيترون و‬ ‫مقدار زيادي انرژي آزاد مي‌شود‪.‬‬

‫سطح قابل رويت خورشيد‪ ،‬دريايي‬ ‫جوشان از گازهاي پالسمايي است‪.‬‬ ‫در باالتري�ن الي�ه آن‪ ،‬ب�ا كاهش‬ ‫چگالي گاز‪ ،‬ش�فافيت آن بيش�تر‬ ‫مي‌ش�ود و تابش‌هاي خورشيدي‬ ‫از س�طح آن به صورت ن�ور خارج‬ ‫مي‌ش�وند‪ .‬تحقيقات طيف‌سنجي‬ ‫در اين الي�ه‪ ،‬دانش�مندان را قادر‬ ‫كرد تا ثابت كنند كه عناصر اصلي‬ ‫تشكيل‌دهنده خورشيد‪ ،‬هيدروژن‬ ‫و هليوم هستند‪.‬‬

‫مناطق�ي از گاز هس�تند كه به‬ ‫نسبت نورس�پهر س�ردترند و‬ ‫دمايش�ان تقريبا ‪ 4‬هزار درجه‬ ‫سلسيوس است‪ .‬از همين رو در‬ ‫مقايسه با نورسپهر‪ ،‬تيره به نظر‬ ‫مي‌رسند‪.‬‬

‫هسته خورشيد هرچند تنها‪ 2‬درصد‬ ‫از كل حجم آن را تش�كيل مي‌دهد‪،‬‬ ‫وليتقريبا‪ 50‬درصدازجرماينستاره‬ ‫در آن قرار دارد‪ .‬فشار و حرارت بسيار‬ ‫زياد هسته خورشيد‪ ،‬شرايط مناسب‬ ‫براي همجوشي هس�ته‌اي گرمايي را‬ ‫فراهم مي‌آورد‪.‬‬

‫ناحيه تابشي‬

‫اين بخش از خورشيد با ذراتي كه‬ ‫از هسته خارج مي‌شوند‪ ،‬پوشيده‬ ‫شده اس�ت‪ .‬براي يك پروتون كه‬ ‫از هس�ته خارج ش�ده و وارد اين‬ ‫منطقه شده‪ ،‬عبور از آن و رسيدن‬ ‫به س�طح خورش�يد‪ ،‬يك ميليون‬ ‫سال به طول خواهد انجاميد‪ .‬براي‬ ‫يك ذره فوتون‪ ،‬اين مقدار صدهزار‬ ‫سال طول مي‌كشد‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫فوتون‌ها‬

‫دوتروي�م حاص�ل از مرحله‬ ‫قبل با ي�ك پروتون برخورد‬ ‫مي‌كند‪ .‬اي�ن برخ�ورد ي�ك فوتون و‬ ‫پرتوهاي گاما را آزاد مي‌كند‪ .‬اين فوتون‬ ‫پرانرژي نياز به ‪‌30‬هزار سال زمان دارد‬ ‫تا به نورسپهر برسد‪.‬‬

‫بادهاي خورشيدي‬

‫از شارش يون‌هايي تشكيل مي‌شود كه از جو‬ ‫خورشيد ساطع مي‌ش�وند‪ .‬تركيب آن مشابه‬ ‫با تركيب تاج اس�ت‪ .‬خورش�يد در ه�ر ثانيه‬ ‫تقريبا ‪ 800‬كيلوگرم از ج�رم را در اثر بادهاي‬ ‫خورشيدي از دست مي‌دهد‪.‬‬

‫ابرشاخك‌ها‬

‫اين ن�وع از فوران‌ه�اي گاز مانند ش�اخك‌ها‬ ‫هس�تند‪ ،‬ولي مي‌توانند به ارتفاع بسيار باالتر‬ ‫‪ 40‬هزار كيلومتري برسند‪.‬‬

‫تاج‬

‫باالي الي�ه فام‌س�پهر ق�رار دارد و ميليون‌ها‬ ‫كيلومتر به داخل فضا ادامه مي‌يابد و مي‌تواند‬ ‫ب�ه دماهايي ت�ا ان�دازه ي�ك ميلي�ون درجه‬ ‫سانتي‌گراد هم برس�د‪ .‬اين اليه چند حفره‪ ،‬يا‬ ‫مناطق كم‌چگال دارد كه از طري�ق آنها گازها‬ ‫وارد بادهاي خورشيدي مي‌شوند‪.‬‬

‫زبانه‌هاي خورشيدي‬

‫بادها و اليه‌هاي گاز از اليه فام‌س�پهر‪ ،‬هزاران كيلومتر را طي مي‌كنند تا‬ ‫به تاج برسند‪ ،‬جايي كه تاثير ميدان‌هاي مغناطيسي آنها را وا مي‌دارد تا‬ ‫شكل يك موج يا كمان را به خود بگيرند‪.‬‬

‫شراره‌هاي خورشيدي‬

‫اين فوران‌ها از اتمسفر خورشيد خارج مي‌شوند و مي‌توانند بر ارتباطات‬ ‫راديويي بر روي زمين تاثير بگذارند‪.‬‬ ‫‪72‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪73‬‬

‫پرونده‬

‫سفرنامه‬

‫اختتاميه سال نجوم‬

‫گزارش‌تنهاميهمانايرانيازاختتاميهسالجهانينجوم‬

‫پايانسالستارگان‬

‫آيرين شيوايي| هوا سرد است و سنگفرش پياده‌روهاي شلوغ شهر از باران شديدي كه مي‌بارد خيس و لغزنده شده‌اند‪ .‬با پرس‬ ‫و جو به مقصدم مي‌رسم؛ ساختماني سنگي و قديمي با ستون‌ها و درهاي بزرگ و پنجره‌هاي بلند‪ ،‬در مركز شهر؛ اينجا دانشگاه‬ ‫تاريخي شهر پادوواي ايتالياست؛ جايي كه زماني گاليله كرسي استاديش را داش�ته است‪ .‬چهارصد سال پس از نخستين‬ ‫باري كه گاليله از پشت تلسكوپ كوچكش به دوردست‌هاي آسمان نگاه كرد‪ ،‬يونسكو و اتحاديه بين‌المللي نجوم سال ‪2009‬‬ ‫ميالدي را سال جهاني نجوم ناميدند تا عالوه بر بزرگداشت آن رصد تاريخي كه افق‌هاي جديدي را پيش روي نجوم رصدي‬ ‫و تجربي باز كرد‪ ،‬زماني را به ترويج و گسترش علم نجوم در سراسر دنيا اختصاص دهند‪ .‬بعد از يك سال كار و تالش منجمان‬ ‫آماتور و حرفه‌اي در سراسر دنيا‪ ،‬اتحاديه بين‌المللي نجوم و يونسكو در نهم و دهم ژانويه ‪ 2010‬مراسم اختتاميه سال جهاني‬ ‫نجوم را در شهر پادووا‪ -‬جايي كه گاليله سال‌ها در آن زندگي و پژوهش مي‌كرد‪ -‬برگزار كردند‪.‬‬

‫‪74‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪75‬‬

‫‌پرونده‬

‫سفرنامه‬

‫اختتاميه سال نجوم‬ ‫ اولين نگاه دقيق به فضا‬ ‫در محوطه بيروني سالن مركز فرهنگي هنري پادووا چند‬ ‫شيء نجومي به نمايش گذاشته شده بود‪ .‬در آن ميان ابزار‬ ‫كوچكي بيش از همه جلب توجه مي‌كرد‪ :‬تلسكوپ تاريخي‬ ‫گاليله؛ تلسكوپي با دهانه كوچك و ‪ 30‬برابر بزرگنمايي‪.‬‬ ‫گاليله براي نخستين بار با اين تلسكوپ ماه‪ ،‬اقمار مشتري و‬ ‫اهله زهره را رصد كرد‪.‬‬

‫شهر تاريخي پادووا‬

‫ماکت اتاق آناتومی دانشگاه تاریخی پادووا‪ .‬استاد و جسدی که‬ ‫کالبدشکافی می شده است در پایین اتاق قرار می گرفتند و‬ ‫دانشجویان در کنار نرده ها‪ ،‬در طبقات‪ ،‬به تماشا می ایستادند‬

‫كاترين سزارسكي‪ ،‬رئيس پيشين اتحاديه بين‌المللي نجوم‬ ‫پروژه صلح ستارگان را بسيار تاثيرگذار خواند؛ پروژه‌اي مربوط‬ ‫به سال جهاني نجوم كه نويسنده از سوي آن در مراسم شركت‬ ‫كرد‪ .‬اعضاي پروژه در نزديكي مرزهاي جغرافيايي زيبايي‌هاي‬ ‫آسمان را به مردم محلي نشان مي‌دهند‪ .‬مرز زميني و‬ ‫قراردادي كه مردم كشورهاي همسايه را از هم جدا كرده است‪،‬‬ ‫در آسمان وجود ندارد‪.‬‬

‫‪76‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫پادووا‪ ،‬شهري در شمال شرق ايتاليا و در ‪ 40‬كيلومتري‬ ‫ش��هر معروف و تاريخي ونيز است‪ .‬ويرژيل‪ ،‬شاعر يوناني‬ ‫در مجموعه ان ِئي��د‪ ،‬آنتِنور‪ ،‬قهرمان يونان��ي را بنيانگذار‬ ‫اس��طوره‌اي پادووا مي‌داند‪ .‬پادوواي تاريخي در حقيقت‬ ‫بيش از ‪ 3000‬سال پيش در جوار رود برنتا (‪ )Brenta‬به‬ ‫دست مردمان ِون ِتي كه به پرورش اسب شهرت داشتند‬ ‫بنا مي‌ش��ود و در س��ال ‪ 45‬پيش از ميالد به يكي از‬ ‫قدرتمندترين شهرهاي امپراطوري روم تبديل‬ ‫مي‌شود‪.‬‬ ‫ق��رن ‪ 13‬و ‪ 14‬مي�لادي دوران‬ ‫درخش��ش فرهنگ��ي و اقتصادي‬ ‫پادووا بود كه هن��وز هم آثار آن‬ ‫در گوش��ه و كنار شهر ديده‬ ‫مي‌ش��ود؛ ديواره��اي قرون‬ ‫وسطاييدراطرافشهر‪،‬دانشگاه‬ ‫تاريخي پادووا‪ ،‬كليس��اها و كاخ‌هايي كه نشانگر شكوه و‬ ‫عظمت اين شهر در آن دوران هستند‪.‬‬ ‫در سال‌هاي ‪ 1303‬تا ‪ 1305‬م‪ .‬جيوتو (‪ )Giotto‬نقاش‬ ‫معروف ش��اهكار خودش را در كليس��اي اس��كرووِيني‬ ‫(‪ )Scrovegni Chapel‬به جا مي‌گذارد‪ .‬س��قف بلند‬ ‫كليسا آسمان آبي پرستاره را نشان مي‌دهد؛ ديوارها زندگي‬ ‫مريم مقدس و عيسي مسيح (ع) را نشان مي‌دهند و بر روي‬ ‫ديوار پشتي كليسا تصويري از بهشت و جهنم است‪ .‬برخي‬ ‫اين مجموعه را بزرگ‌ترين شاهكار نقاشي قرن چهاردهم‬ ‫در ايتاليا و اروپا مي‌دانند‪ .‬چنين نقاشي‌هاي آبرنگ روي‬ ‫گچ در گوشه و كنار بناهاي تاريخي و مذهبي پادووا بسيار‬ ‫ديده مي‌شود‪.‬‬ ‫دوران حكومت فرانسه و اتريش و دو جنگ جهاني وقفه‬ ‫فرهنگي و اقتصادي طوالني براي شهر به دنبال مي‌آورد‪.‬‬ ‫امروزه پادووا يكي از مراكز اقتصادي ايتاليا و شهر رابط ميان‬ ‫ايتاليا و ساير كشورهاي اروپايي به شمار مي‌آيد‪.‬‬ ‫عالوه بر ش��اهكارهاي هن��ري پادووا كه نش��ان از غناي‬ ‫فرهنگي اين ش��هر دارد‪ ،‬پادووا را شهر علم نيز مي‌نامند‪.‬‬ ‫دانشگاه تاريخي پادووا‪ ،‬رصدخانه و باغ گياه‌شناسي از جمله‬ ‫بناهاي تاريخي ـ‌ علمي اين شهر هستند‪.‬‬ ‫دانشگاه پادووا‬

‫ظهر نهم ژانويه‪ ،‬زير باران شديد به دنبال دانشگاه پادووا‬ ‫مي‌گردم‪ .‬به ميدان بزرگي كه سرتاس��رش براي عابران‬ ‫پياده سنگفرش شده است رسيده‌ام؛ بنابر آدرسي كه دارم‬ ‫دانشگاه بايد همين‌جا باشد اما پيدايش نمي‌كنم‪ .‬از عابري‬ ‫مي‌پرسم و او ساختمان بزرگي را در آن طرف ميدان نشان‬ ‫مي‌دهد‪ .‬با تعجب نگاه مي‌كنم‪ ،‬ساختمان بيشتر شبيه به‬ ‫بناهاي تاريخي و موزه‌هاست تا يك دانشگاه‪ .‬از در بزرگي‬ ‫وارد مي‌شوم‪ .‬حياط بزرگي در وس��ط است كه دو طبقه‬ ‫ساختمان دور تا دور آن بنا شده است‪.‬‬ ‫دانشگاه پادووا در س��ال ‪ 1222‬ميالدي بنا شده است و‬ ‫يكي از قديمي‌ترين دانشگاه‌هاي دنيا و دومين دانشگاه‬ ‫قديمي ايتاليا به حساب مي‌آيد‪ .‬در آن زمان دانشجويان و‬ ‫اساتيد دانشگاه بولوينا كه به علت ناديده گرفتن حقوقشان‬ ‫در دانشگاه و نداشتن آزادي دانشگاهي از دانشگاه بولوينا‬

‫خارج شده بودند اين دانشگاه را تاس��يس كردند‪ .‬فقه و‬ ‫الهيات نخستين درس‌هايي بود كه در دانشگاه تدريس‬ ‫مي‌شد‪ .‬در سال ‪ 1399‬م‪ .‬درس‌ها به دو دانشكده تقسيم‬ ‫شدند‪ :‬دانش��كده حقوق كه در آن حقوق مدني‪ ،‬حقوق‬ ‫شرعي و الهيات تدريس مي‌شد و دانشكده هنر كه در آن‬ ‫ستاره‌شناسي‪ ،‬منطق‪ ،‬فلسفه‪ ،‬زبان‌شناسي‪ ،‬طب و علم‬ ‫معاني تدريس مي‌شد‪.‬‬ ‫دانشجويان از شهرها و كشورهاي گوناگون براي تحصيل‬ ‫به دانشگاه پادووا مي‌آمدند‪ .‬دانشجويان خود را به دو دسته‬ ‫ايتاليايي‌ها و آنهايي كه از آن سوي كوه‌هاي آلپ مي‌آيند‬ ‫تقسيم كرده بودند‪.‬‬ ‫در قرن‌هاي پانزده تا هجدهم ميالدي دانشگاه پادووا به‬ ‫علت پژوهش‌هايش در زمينه‌هاي طب‪ ،‬ستاره‌شناسي‪،‬‬ ‫فلسفه و حقوق آوازه زيادي پيدا كرده بود كه يكي از علل‬ ‫اصلي آن آزادي‌هايي بود كه جمهوري ونيز به آن مي‌داد و‬ ‫دانشگاه را مستقل از كليساي كاتوليك نگه مي‌داشت‪ .‬در‬ ‫همان زمان اين شعار براي دانشگاه انتخاب شد‪« :‬آزادي‬ ‫پادووا جهاني و براي همگان است»‪ .‬گاليله نيز در همين‬ ‫دوران در دانشگاه پادووا تدريس مي‌كرد‪.‬‬ ‫به دنبال تابلوها از پله‌هاي روباز به طبقه دوم مي‌روم‪ .‬ديوارها‬ ‫از نشان‌ها و مجسمه‌هاي سنگي پوشيده شده بودند‪ .‬وارد‬ ‫سرسرايي شدم كه به سالن سخنراني منتهي مي‌شد‪ .‬ميز‬ ‫پذيرش در انتهاي آنجا بود‪ .‬پس از دريافت كارت و بسته‬ ‫مربوط به همايش وارد سالن شدم‪ .‬اگر مطمئن نبودم سالن‬ ‫را درست آمده‌ام‪ ،‬بي‌شك فكر مي‌كردم مسير را اشتباه به‬ ‫موزه دانشگاه آمده‌ام!‬ ‫سالن بزرگي بود كه با چراغ‌هايي با نور زرد و ماليم روي‬ ‫ديوارهايش روشن شده بود‪ .‬چهار ديوار پوشيده از نشان‌ها‬ ‫و نماده��اي خانواده‌هايي بود كه زمان��ي اعضاي آنها در‬ ‫آنجا درس مي‌خواندند يا تدريس مي‌كردند‪ .‬نشان‌ها كه‬ ‫تمام ديوارها را پوش��انده بودند عظمت خاصي به سالن‬ ‫مي‌بخشيدند‪ .‬سقف سالن‪ ،‬درست مانند يك مكان مقدس‬ ‫نقاشي شده بود؛ نقشي از آسمان و اهالي آسماني آن‪ .‬در‬ ‫گوشه‌اي نيز تصويري از چهره گاليله نقاشي شده بود‪ .‬ميانه‬

‫س��الن و دو طرف آن نيمكت‌هاي چوبي قرار داشت و در‬ ‫مقابل‪ ،‬پرده نمايش و ميزي براي سخنرانان بود‪ .‬روي يكي‬ ‫از نيمكت‌ها نشستم و با حيرت به شكوه و زيبايي اطرافم‬ ‫خيره شدم‪ .‬اگر لحظه‌اي آدم‌هايي را كه در آنجا رفت و آمد‬ ‫داش��تند فراموش مي‌كردي خودت را در قرن شانزدهم‬ ‫ميالدي مي‌يافتي كه در آمفي‌تئاتر اصلي دانش��گاه‪ ،‬سر‬ ‫كالس استاد حقوق نشسته‌اي‪.‬‬ ‫اين سالن‪ ،‬سالن اصلي و بزرگ‌ترين سالن دانشگاه بوده‬ ‫است‪ .‬كالس‌هاي دانشكده حقوق كه مهم‌ترين دانشكده و‬ ‫مهم‌ترين درس در آن زمان به حساب مي‌آمده اينجا برگزار‬ ‫مي‌شده‌اند‪ .‬اما يك استثنا در اين ميان قرار داشته و آن هم‬ ‫كالس‌هاي درس گاليله بوده است‪.‬‬ ‫گاليلئو گاليله‪ 18 ،‬سال‪ ،‬از سال ‪ 1592‬تا ‪ 1610‬م‪ .‬كرسي‬ ‫استادي رياضيات را در دانشگاه پادووا داشت‪ .‬كالس‌هاي‬ ‫درس او آن‌قدر پرطرفدار و ش��لوغ بود كه برخالف رسم‬ ‫دانشگاه آنها نيز در سالن اصلي برگزار مي‌شدند‪.‬‬ ‫در سرسرا ميز چوبي بزرگي قرار داش��ت كه در گذشته‬ ‫داخل سالن بوده و اساتيد پشت آن مي‌ايستاده‌اند‪ .‬زماني‬

‫گاليله نيز پش��ت اين ميز براي دانش��جويانش صحبت‬ ‫مي‌كرده است‪.‬‬ ‫عالوه بر سالن اصلي دانشگاه از چند قسمت تاريخي ديگر‬ ‫دانشگاه نيز بازديد كرديم‪ .‬يكي از آنها كالس درس طب‬ ‫بود‪ .‬روي ديوارهاي كالس آناتومي بدن انسان و حيوانات‬ ‫نقاشي شده بود و تصاويري از اساتيد برجسته و نشان‌هاي‬ ‫خانوادگي هم ديده مي‌شد‪ .‬در گوشه‌اي تعدادي جمجمه‬ ‫در ويتريني شيشه‌اي قرار داش��ت كه بازمانده اجسادي‬ ‫بود كه در آن زمان براي كالبدش��كافي به دانشگاه آورده‬ ‫مي‌ش��دند‪ .‬يكي از مهم‌ترين و شاخص‌ترين بخش‌هاي‬ ‫دانش��گاه اتاق كالبدش��كافي بود‪ .‬اين قس��مت كه اتاق‬ ‫آناتومي (‪ )Anatomical Theatre‬نام دارد معماري‬ ‫خاصي دارد و قديمي‌ترين اتاق آناتومي دائمي باقيمانده‬ ‫در اروپا است كه در سال ‪ 5‬ـ‌ ‪ 1594‬م‪ .‬ساخته شده است‪.‬‬ ‫ارتفاع اين اتاق به اندازه دو طبقه س��اختمان است‪ .‬تصور‬ ‫كنيد حفره‌اي در طبقه اول قرار دارد كه در آنجا جسدي كه‬ ‫براي كالبدشكافي آورده مي‌شود و اساتيد قرار مي‌گيرند‪.‬‬ ‫دورتادور اين حفره‪ ،‬طبقه طبقه باال آمده است و دانشجويان‬

‫ ونيز‪ ،‬شهري روي آب‬ ‫پيش از رسيدن به پادووا‬ ‫و شركت در مراسم‬ ‫اختتاميه‪ ،‬دو روز هم در‬ ‫شهر زيباي ونيز بودم‪ .‬اين‬ ‫شهر به خانه‌هايي كه روي‬ ‫آب بنا شده‌اند و قايق‌هاي‬ ‫«گوندوال» كه نقش ماشين‬ ‫و موتور را براي عابران‬ ‫دارند‪ ،‬معروف است‪ .‬برخي‬ ‫هم ونيز را با ماسك‌هاي‬ ‫رنگارنگ و پردار آن‬ ‫مي‌شناسند‪.‬‬

‫در اين طبقات مي‌ايستادند و از باال نظاره‌گر كالبدشكافي‬ ‫بودند‪ .‬اين نوع معماري موجب مي‌ش��د كه تعداد زيادي‬ ‫دانشجو همزمان بتوانند با تس��لط مراحل كار را زير نظر‬ ‫داشته باشند‪.‬‬ ‫پيش از آن در س��ال ‪ 1545‬م‪ .‬دانشگاه‪ ،‬باغ گياه‌شناسي‬ ‫پادووا را تاس��يس مي‌كند كه دومين باغ در نوع خودش‬ ‫در جهان به حساب مي‌آيد و قديمي‌ترين باغ گياه‌شناسي‬ ‫اس��ت كه تاكنون باقي مانده اس��ت‪ .‬در اين باغ گياهان‬ ‫دارويي كه در دانشگاه مطالعه مي‌ش��دند‪ ،‬پرورش داده‬ ‫مي‌شده است‪.‬‬ ‫يكي ديگر از «ترين»هاي اين دانش��گاه‪ ،‬نخستين بانوي‬ ‫فارغ‌التحصيل از دانشگاه اس��ت‪ .‬در ‪ 25‬ژوئن ‪ 1678‬م‪،.‬‬ ‫النا پيس��كوپيا به عنوان نخس��تين بانوي دارنده مدرك‬ ‫دانشگاهي در جهان‪ ،‬در رشته فلس��فه از دانشگاه پادووا‬ ‫فارغ‌التحصيل شد‪.‬‬ ‫در اواخ��ر ق��رن نوزدهم و نيمه نخس��ت قرن بيس��تم‬ ‫دانشكده‌هاي بيشتري به دانشگاه اضافه مي‌شود و برخي‬ ‫از آنها در ساختمان‌هاي ديگري‪ ،‬در نقاط ديگر شهر‪ ،‬برپا‬ ‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪77‬‬

‫‌پرونده‬

‫سفرنامه‬

‫اختتاميه سال نجوم‬

‫‪80‬‬

‫‪ALIVATOR7‬‬

‫هليكوپتر‌مدل‌با‌مانورواقعي‬

‫‪79‬‬

‫‪83‬‬

‫‪NOKIA BH-905‬‬

‫هدفون بي‌سيم‬

‫اولين دوره آموزش فناوري فضايي در ايران‬

‫پیشگامان‌فضا‬

‫دوست‌داشتني‌ها‬ ‫وب‬ ‫كارگاه‬

‫مي‌شوند و همچنين بخش‌هاي قديمي دانشگاه بازسازي‬ ‫مي‌شوند‪ .‬اكنون دانشگاه پادووا‪ ،‬ساختمان‌هاي جديدي‬ ‫دارد كه هرساله پذيراي تعداد زيادي دانشجو از سراسر دنيا‬ ‫است و بخش‌هاي قديمي آن براي بازديد مورد استفاده قرار‬ ‫مي‌گيرند‪ .‬دانشگاه پادووا همانند دوران‌هاي درخشانش‬ ‫در تاريخ‪ ،‬اكنون نيز در مس��ير خود‪ ،‬بنابر گزارش برخي‬ ‫رده‌بندي‌هاي جهاني‪ ،‬از دانشگاه‌هاي پيشرو و تاثيرگذار‬ ‫در اروپا و جهان به حساب مي‌آيد‪.‬‬ ‫رصدخانه تاريخي پادووا‬

‫صب��ح روز نهم ژانويه‪ ،‬پي��ش از آغاز برنام��ه اختتاميه از‬ ‫رصدخانه قديمي پادووا بازديد كرديم‪ .‬بناي رصدخانه در‬ ‫محله قديمي و قرون وسطايي شهر قرار دارد‪ .‬در سال‌هاي‬ ‫‪ 1767‬تا ‪ 1777‬م‪ .‬رصدخانه در يكي از برج‌هاي قلعه‌اي‬ ‫قديمي بازمانده از قرن سيزدهم ساخته مي‌شود‪ .‬زماني‬ ‫اين قلعه براي زنداني كردن مجرمان استفاده مي‌شده و در‬ ‫طي قرون ‪ 19‬و ‪ 20‬نيز از بخش‌هاي ديگر قلعه به همين‬ ‫منظور استفاده مي‌كردند‪ .‬در آن زمان متهمان را از طبقات‬ ‫باال‪ ،‬از درون سوراخي كه در طبقات تعبيه شده بود به پايين‬ ‫مي‌انداختند و در قعر گودال رهايش مي‌كردند‪.‬‬ ‫دو رصدخانه يكي در برجي به ارتفاع ‪ 16‬متر و ديگري در‬ ‫برج ‪ 35‬متري ساخته مي‌شود‪ .‬رصدخانه ‪ 16‬متري بعدها‬ ‫اتاق نصف‌النهار (نيم روز) ناميده مي‌شود‪ .‬در اين اتاق زمان‬ ‫نيم‌روز از روي نور خورشيد كه بر خط نصف‌النهار بر كف‬ ‫اتاق مي‌افتاد‪ ،‬اندازه‌گيري مي‌شد‪ .‬اكنون در هر طبقه برج‬ ‫ابزارهاي ستاره‌شناسي باس��تاني‪ ،‬مانند كرات سماوي و‬ ‫ابزارهاي زاويه‌سنجي براي نمايش قرار داده‌اند‪.‬‬ ‫در باالي برج ‪ 35‬متري اتاقي هشت‌ضلعي با شش پنجره‬ ‫بزرگ به ارتفاع ‪ 6‬متر اس��ت‪ .‬در اينجا تلسكوپ‌ها را قرار‬ ‫‪78‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫مي‌دادند‪ .‬براي رصد آسمان تلسكوپ را به سمت پنجره‌ها‬ ‫مي‌بردند و حتي مي‌توانستند آن را به بالكن برج برده و از‬ ‫آنجارصدكنند‪.‬دراينطبقهنقاشي‌هايزيباييازمنجمان‬ ‫و دانشمندان تاريخ مانند ارسطو‪ ،‬كوپرنيك‪ ،‬كپلر‪ ،‬گاليله‪،‬‬ ‫نيوتن و ديگران بر روي ديوارها كشيده شده بود‪.‬‬ ‫گاليله هي��چ‌گاه در اي��ن رصدخانه رصد نك��رده بود‪ ،‬اما‬ ‫افرادي مانند جيوواني سانتيني زماني در اين رصدخانه‬ ‫بوده‌اند‪ .‬اكنون نيز در اين رصدخانه پروژه‌هاي پژوهشي‬ ‫انجام مي‌شود‪.‬‬ ‫مراسم اختتاميه سال جهاني نجوم‬

‫مراس��م اختتاميه س��ال جهان نجوم «نجوم فراس��وي‬ ‫‪ »2009‬نام گرفته بود كه هم عنواني براي مراس��م بود و‬ ‫هم نشان‌دهنده هدف اين مراسم؛ مروري بر آنچه در سال‬ ‫‪ 2009‬م‪ .‬گذشت و گفت‌وگو درباره آينده ستاره‌شناسي‬ ‫در دهه پيش رو‪ .‬مراسم با خوش��امدگويي والتر الدرن از‬ ‫يونسكو‪ ،‬رابرت ويليامز‪ ،‬رئيس اتحاديه بين‌المللي نجوم و‬ ‫چند نفر از مقامات دانشگاه و شهر پادووا آغاز شد‪.‬‬ ‫در ادام��ه كاترين سزارس��كي‪ ،‬رئيس پيش��ين اتحاديه‬ ‫بين‌المللي نجوم و مجري س��ال جهاني نج��وم از طرف‬ ‫اتحاديه مروري بر پروژه‌هاي بنيادي و ويژه س��ال جهاني‬ ‫نجوم كرد‪ .‬در اين ميان دو پروژه كه از ايران برخاسته بودند‬ ‫به چشم مي‌خورد؛ پروژه جهان در شب (توآن) كه موسس‬ ‫آن بابك امين تفرشي‪ ،‬منجم آماتور خبره ايراني است‪ .‬هدف‬ ‫اين پروژه عكاسي اماكن و بناهاي تاريخي و مهم در سراسر‬ ‫جهان در شب و زير نور ماه و ستارگان است‪ .‬پروژه ديگر‪،‬‬ ‫پروژه صلح ستارگان اس��ت كه از ايران برخاست و اكنون‬ ‫بيش از ‪ 30‬كشور جهان عضو آن هستند‪ .‬روز اول همايش‬ ‫بيشتر به آنچه در سال ‪ 2009‬م‪ .‬گذشت اختصاص داشت‪.‬‬

‫ بزرگان پادووا‬ ‫ديوارهاي سالن سخنراني‬ ‫پوشيده از نشان‌هاي‬ ‫خانوادگي سال‌هاي دور‬ ‫دانشگاه است‪ .‬عكس‬ ‫گاليله در قاب اصلي قرار‬ ‫گرفته است‪.‬‬

‫يكي از برنامه‌ها سخنراني‌هاي‪ 15‬دقيقه‌اي مسووالن سال‬ ‫جهاني در كشورهاي گوناگون درباره رويدادهاي نجومي‬ ‫كشورشان در سال گذشته بود‪ .‬در اين برنامه كشورهاي‬ ‫موزامبيك‪ ،‬مصر‪ ،‬اوكراين‪ ،‬هند‪ ،‬ويتنام و هندوراس شركت‬ ‫داشتند و جاي ايران در آن ميان بسيار خالي بود‪ .‬متاسفانه از‬ ‫ايران و انجمن نجوم ايران كه برگزاركننده سال جهاني نجوم‬ ‫در ايران بود هيچ‌كس نه در مراسم افتتاحيه و نه در مراسم‬ ‫اختتاميه سال جهاني نجوم شركت نكرد و حضور ايران در‬ ‫برنامه‌هاي سال جهاني محدود به اعضاي دو پروژه جهاني‬ ‫بود كه از ايران برخاسته بودند و البته مستقل از انجمن نجوم‬ ‫ايران در برنامه حضور پيدا مي‌كردند‪.‬‬ ‫در روز دوم‪ ،‬سخنراني‌ها پيرامون ميراث گاليله‪ ،‬تاثير نجوم‬ ‫در جوامع و آينده نجوم و اخترفيزيك در دهه پيش رو بود‪.‬‬ ‫سخنراناناينبخشمنجمانحرفه‌ايوسرشناساتحاديه‬ ‫بين‌المللينجومبودندودرنهايتپايانسالجهانينجومبا‬ ‫سخنان كاترين سزارسكي و رابرت ويليامز اعالم شد‪.‬‬ ‫به گفته يكي از سخنرانان‪« ،‬س��ال جهاني نجوم به پايان‬ ‫رس��يده اس��ت اما ما دهه پيش رو را دهه جهاني نجوم‬ ‫مي‌ناميم و پس از آن بايد ياد بگيريم س��ده بعد را س��ده‬ ‫جهاني نجوم بناميم و از تالش در پيشبرد مرزهاي نجوم و‬ ‫ترويج اين علم در ميان مردم دست نكشيم»‪.‬‬ ‫امروز هم هوا باراني است؛ با خودم فكر مي‌كنم پله‌هايي كه‬ ‫اكنون بر آنها قدم مي‌گذارم زماني زير پاهاي افرادي مانند‬ ‫گاليله و نيكوالس كوپرنيك ستاره‌شناس‪ ،‬پائولو سارپي‬ ‫حقوقدان و تاريخدان و جروالمو كاردانو رياضيدان بوده‬ ‫است‪ .‬از در بزرگ خارج مي‌شوم؛ براي آخرين بار به دانشگاه‬ ‫پادووا نگاه مي‌كنم كه هنوز هم بعد از گذشت ‪ 788‬سال‬ ‫سرپاست و دانشجويان و دانشمنداني پرورش مي‌دهد كه‬ ‫آوازه جهاني دارند‪.‬‬

‫دوربين‌فيلم‌برداري‬ ‫درجيب‬

‫شركت توشيبا براي عالقمندان به ابزارهاي جمع‌وجور‬ ‫و پركيفيت‪ ،‬يك دوربين فيلم‌برداري غير منتظره عرضه‬ ‫كرده است‪.‬‬ ‫اين دوربين كوچك هم مي‌تواند تصاوير ويديويي را با‬ ‫كيفيت فول اچ‪.‬دي (‪ 1080‬در ‪ 1920‬پيكسل با سرعت‬ ‫‪ 30‬فريم در ثانيه) ثبت كند و هم مانند دوربين عكاسي‌‪،‬‬ ‫تصاويري با كيفيت ‪ 5‬مگاپيكسل بگيرد‪.‬‬ ‫نمايش��گر ال‪.‬س��ي‪.‬دي روي دوربين و پش��تيباني از‬ ‫كارت‌هاي حافظه فلش اس‪.‬دي و اس‪.‬دي‪.‬اچ‪.‬س��ي از‬ ‫ديگر قابليت‌هاي اين دوربين جيبي است‪.‬‬ ‫تنها ايراد آن ش��ايد اين اس��ت كه بزرگنمايي اپتيكال‬ ‫ندارد‪.‬‬

‫‌‪Toshiba Camelio S20‬‬

‫ابعاد‪17X106X59mm :‬‬

‫اندازه نمايشگر‪ 3 :‬اينچ‬ ‫رزولوشن عكاسي‪ 5 :‬مگاپيكسل‬ ‫بزرگنمايي‪ 4 :‬برابر‬ ‫قيمت‪ 200/000 :‬تومان‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪79‬‬

‫سیستم‌های‬ ‫تازه پخش خودرو‬

‫کنسرتبرای‪4‬نفر‬

‫‌راهنما‬

‫دوست‌داشتني‌ها‬

‫كمت�ر كس�ي را مي‌ت�وان پيدا ك�رد كه به سيس�تم‬ ‫پخش صداي خودرو اهميت ندهد‪ .‬امروز با گسترش‬ ‫ابزارهاي همراه پخش موسيقي مانند ام‌پي‌تري پلير‬ ‫و گوشي‌هاي همراه‪ ،‬سیس�تم‌های پخش خودرو هم‬ ‫مجبور ش�ده‌اند خود را با فناوري‌هاي جديد تطبيق‬ ‫دهند و از انواع مختلف استانداردهاي ارتباط بيسيم‬ ‫و فرمت‌هاي متنوع فايل‌هاي صوتي برآيند‪ .‬اگر زماني‬ ‫س�ازنده‌اي افتخار مي‌كرد كه ضبط مجهز به يو‪.‬اس‪.‬‬ ‫بي توليد كرده‪ ‌،‬امروز س�خن از اتصال به اينترنت از‬ ‫طريق گوش�ي همراه و پخش آنالين موسيقي است‪.‬‬ ‫از آن گذشته‪ ‌،‬دوره بلوتوث هم آرام آرام رو به پايان‬ ‫مي‌رود و با ورود استاندارد جديد ‪ A2DP‬براي انتقال‬ ‫صداي استريو‪ ،‬عصر جديدي از تجربه صدا در خودرو‬ ‫آغاز مي‌شود‪.‬‬

‫كلكسيون‌فرمت‌هاي‬ ‫تو‌تصوير‬ ‫صو ‌‬ ‫مهم‌ترين ويژگي جي‪.‬وي‪.‬س��ي‪ ،‬نمايش��گر لمس��ي زيبا و‬ ‫كاربردي آن است كه با اس��تفاده از آن‌‪ ،‬مي‌توانيد به سادگي‬ ‫در فايل‌ه��اي ذخيره ش��ده در ام‌پي‌تري پلير ي��ا يو‪.‬اس‪.‬بي‬ ‫خود جستجو كنيد‪ .‬سيستم پاس��خ‌گوي بلوتوث آن به شما‬ ‫كمك مي‌كند بي‌نياز به استفاده از هندزفري يا خود گوشي‪،‬‬ ‫مكالمات تلفني‌تان را انجام دهيد‪ .‬وجود ورودي‌هاي متنوع‬ ‫صوتي و بخصوص ورودي تصويري ‪ ،‌AV‬امكانات گسترده‌اي‬ ‫را براي استفاده شما فراهم كرده است‪ .‬اما صفحه نمايشگر آن‬ ‫براي نمايش كامل فيلم‌هاي دي‪.‬وي‪.‬دي بيش از حد كوچك‬ ‫است‪ ‌،‬حتي اگر از سيس��تم هوشمند تنظيم ابعاد تصوير هم‬ ‫استفاده كنيد‪‌،‬باز بخشي از تصوير را از دست خواهيد داد‪.‬‬

‫‪JVC EXAD KD-AVX77‬‬

‫ابعاد‪2x6.3x7.2inch :‬‬ ‫اتصال ‪USB :‬‬

‫فرمت‌هاي صوتي‪:‬‬

‫‪AAC,MP3, WAV, WMA‬‬

‫قيمت‪:‬‬ ‫حدود ‪550/000‬تومان‬

‫هدفون مورد عالقه خود را انتخاب كنيد‬

‫در آرامش شنيدن‬

‫‪AVIC-Z110BT‬‬

‫ابعاد‪7x6.5x3.9inch :‬‬ ‫قابليت اتصال‪ :‬بلوتوث‪USB،‬‬

‫اندازه نمايشگر‪ 7 :‬اينچ‬

‫پخش‌موسيقي‬ ‫با‌درخواست‌‌شفاهي‬ ‫كافي اس��ت بگوييد پايونير محصول تازه‌اي به بازار عرضه كرده‬ ‫تا همه گوش‌ها تيز ش��ود‪ .‬اويك‪-‬زد‪110‬بي‌تي يك��ي از بهترين‬ ‫دس��تگاه‌هاي پخش صوتي خ��ودرو در حال حاضر اس��ت‪ .‬اين‬ ‫دستگاه داراي سيس��تم اتصال خودكار به آي‌پاد‪ ‌،‬ارتباط بلوتوث‬ ‫و سيستم جي‪.‬پي‪.‬اس است‪ .‬نمايشگر ال‌سي‌دي با كيفيت ‪480‬‬ ‫در ‪800‬؛‌ ورودي دي‪.‬وي‪.‬دي‪‌،‬يو‪.‬اس‪.‬ب��ي و كارت حافظه اس‌دي‬ ‫از ديگر امكانات آن به شمار مي‌رود؛‌ ضمن آن‌كه سيستم اجراي‬ ‫فرمان‌هاي صوتي آن نيز بي‌نظير است و مي‌توانيد بدون اشاره به‬ ‫دكمه‌اي‪ ‌،‬به موسيقي دلخواه خود گوش فرا دهيد‪.‬‬

‫هدفون‌ها امروز بهبخشي از ابزارهاي روزمره تبديل شده‌اند‪.‬‬ ‫هر كسي در هر كاري‌‪ ،‬مي‌تواند يكي از آنها را در گوش داشته‬ ‫باشد و به صداي دلخواه خود گوش دهد‪ .‬با پيشرفت فناوري‌‪،‬‬ ‫افراد مي‌توانن�د هم از پخش ب�ا صداي مناس�ب بهره‌مند‬ ‫شوند و هم مطمئن باشند كه باتري دستگاه به اين زودي‌ها‬ ‫تمام نمي‌شود‪ .‬اما استفاده نامناسب از اين ابزار مي‌تواند به‬

‫صداي به‌صرفه‬

‫كيفيت صداي اين هدفون‌هاي توگوشي بسيار عالي است و البته به همان اندازه نيز بر قيمت‬ ‫آنها افزوده شده است‪ .‬اگر به دنبال هدفوني سبك‪ ،‬قابل حمل و قيمت پايين‌تر از صدهزار تومان‬ ‫هستيد‌‪ ،‬اين نمونه مي‌تواند گزينه خوبي باشد‪.‬‬

‫‪Klipsh Image S4‬‬

‫‪80‬‬

‫دانستنيها‬

‫زيبا و گران‬

‫اين گوشي زيبا و فوق‌العاده با كيفيت براي همه‌جا مناسب‬ ‫است‪‌،‬حتي مسافرت!‌ البته به‌شرطي كه پانصدهزار تومان‬ ‫ناقابل براي خريد آنها هزينه كنيد‪.‬‬

‫‪Shure SE300‬‬

‫‪iDA-X305‬‬

‫سازگار‌باآي‌فون‬ ‫ابعاد‪2x6.1x7inch :‬‬ ‫خروجي صدا‪ 4×50 :‬وات‬ ‫فرمت‌هايصوتي‪AAC,MP3,WMA:‬‬ ‫اتصال ‪USB :‬‬ ‫قيمت‪ :‬حدود ‪250/000‬تومان‬

‫طراحي زيباي آن در نگاه اول جلب توجه مي‌كند‪ .‬اين دس��تگاه‬ ‫وي‍ژه دارندگان آي‌پاد طراحي شده و به همين دليل‪ ‌،‬فاقد ورودي‬ ‫دي‪.‬وي‪.‬دي است‪.‬‬ ‫براي خيلي‌ها‪ ‌،‬همين نكته كافي اس��ت تا اين دستگاه را انتخاب‬ ‫نكنند؛‌اما وقتي به ديگر وي‍ژگي‌هاي آن مانند جستجوي فوق‌العاده‬ ‫سريع در فايل‌ها و آلبوم‪ ،‬كاربري ساده و از همه مهم‌تر‌‪ ،‬چشم‌انداز‬ ‫آن در خودرو توجه كنيد‪ ‌،‬نظرتان تغيير مي‌كند‪ .‬با پش��تيباني از‬ ‫يو‪.‬اس‪.‬بي و بلوتوث و اس��تفاده از نمايش��گر ‪ 2/2‬اينچي‪ ‌،‬آلپاين‬ ‫دستگاهي كامال ديجيتالي را روانه بازار كرده است‪.‬‬

‫وزن‪ 8/5 :‬گرم‬ ‫فركانس‪ 19000-10 :‬هرتز‬ ‫قيمت‪ 80/000 :‬تومان‬

‫وزن‪ 31 :‬گرم‬ ‫فركانس‪ 19000-18 :‬هرتز‬ ‫قيمت‪ 500/000 :‬تومان‬

‫موسيقي‌بدون‌مزاحم‬

‫هدفون‌بي‌سيم‬

‫شركت بوز (‪ )Bose‬با ارايه كوايت‌كامفرت‪ 3‬موفق شد هم شدت صداهاي مزاحم را به حداقل برساند‬ ‫و هم كيفيت پخش صدا را به حد عالي نزديك كند‪ .‬اما اين دستاورد مهندس��ي ارزان تمام نشد! اگر‬ ‫نمي‌خواهيد از هدفون‌هاي توگوشي استفاده كنيد و حاضريد براي استفاده از كيفيت صداي عالي هزينه‬ ‫كنيد‌‪ ،‬اين محصول انتخاب خوبي است‪.‬‬

‫خيلي‌ها هستند كه از يك هدفون خوب با جك استاندارد براي استفاده از ابزارهاي خود استفاده مي‌كنند؛‬ ‫اما اگر حوصله س��يم را نداريد و به دنبال هدفون بلوتوثي هس��تيد كه بتواند هم به گوشي همراه و هم به‬ ‫ام‌پي‌تري‌پلير شما متصل شود‪‌،‬بي‌اچ‪ 905‬نوكيا پيشنهاد مناسبي است‪ .‬با قيمت حدود‪300‬هزار تومان‌‪ ،‬اين‬ ‫هدفون بلوتوث به راحتي با گوشي‌هاي همراه يا دستگاه پخش موسيقي همراه شما ارتباط برقرار مي‌كند‪.‬‬

‫‪QuietComfort 3s‬‬

‫وزن‪ 158 :‬گرم‬ ‫خروجي صدا‪ :‬استريو‬ ‫قيمت‪ 350/000 :‬تومان‬ ‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫آسيب‌هايجديشنواييشمامنجرشود‪.‬نوجوانانوجوانان‬ ‫فراواني در سراسر جهان به ناش�نوايي و كم‌شنوايي‌هايي‬ ‫دچار شده‌اند كه معموال فقط در افراد سال‌خورده به چشم‬ ‫مي‌خورد‪.‬ايندرحالياستكهبارعايت‪ 5‬نكتهسادهمي‌توان‬ ‫از بروز اين مشكالت جلوگيري كرد‪:‬‬ ‫‪ .1‬صداي دستگاه را كم كنيد‬

‫‪.2‬گزينهمحدوديتصدارارويدستگاهتانفعالكنيد‬ ‫‪.3‬مرتببهگوشتاناستراحتبدهيد‬ ‫‪.4‬هرگزازهدفون‌هايخودبرايحذفصداهايزمينه‌‪،‬مانند‬ ‫متروياترافيكشهرياستفادهنكنيد‪.‬‬ ‫‪.5‬گوشي‌هاييراانتخابكنيدكهنويزكمتريايجادمي‌كنند‬ ‫ياعايقصداهستند‪.‬‬

‫‪NOKIA BH-905‬‬

‫وزن‪ 175 :‬گرم‬ ‫فركانس‪ 20000-15 :‬هرتز‬ ‫قيمت‪ 300/000 :‬تومان‬ ‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪81‬‬

‫‪ALIVATOR 7‬‬

‫وزن‪ 240 :‬گرم‬ ‫طول بدنه‪ 44 :‬سانتي‌متر‬ ‫طول پره‌ها‪ 30 :‬سانتي‌متر‬ ‫قيمت‪ 180/000 :‬تومان‬

‫‪ecosia.org‬‬

‫‌راهنما‬

‫دوست‌داشتني‌ها‬

‫اين هليكوپتر كنترلي سه كاناله دارد و باطري آن د ‌و آرميچر‬ ‫را مي‌چرخاند كه مي بايست وزن هليكوپتر را تحمل كنند؛‬ ‫‪ ALIVATOR 7‬علي رغم جثه كوچك از پرنده‌هاي مشابه‬ ‫گران‌تر است‪ ،‬كه به دليل توانايي‌هاي پروازي آن است‪ ،‬اين‬ ‫پرنده عالوه بر حركت هاي معمول‪ ،‬چرخش هاي بهتري به‬ ‫سمت راست و چپ دارد‪.‬‬

‫وقتي‌دل‪ ‌،‬اپل را‬ ‫شكست مي‌دهد‬ ‫در دنياي محصوالت رايانه‌اي‌‪ ،‬محصوالت دل را به طراحي‬ ‫ساده و در عين حال جان‌سخت بودن مي‌شناسند‪ .‬اما در‬ ‫تازه‌ترين محصول ارايه‌شده شركت دل‪ ،‬ماجرا فرق كرده‬ ‫و اين شركت براي نخستين بار‪‌،‬لپ‌تاپ‌هاي خوش‌قيافه‬ ‫را براي فروش عرضه كرده است‪.‬‬ ‫لپ‌تاپ اينسپايرون ‪ 15/6‬اينچي دل با كد فني ‪i1564-‬‬ ‫‪ ‌، 6980CRD‬لپ‌تاپ باريك و ارزاني است كه رو دست‬ ‫نوت‌بوك‌هاي زيباي اپل بلند شده است‪ .‬دل در ساخت‬ ‫اين لپ‌تاپ از پالستيك استفاده كرده و علي‌رغم نصب‬ ‫س��خت‌افزار پيش��رفته‪ ،‬آن را با قيمتي ارزان روانه بازار‬ ‫كرده است‪.‬‬

‫‪82‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫‪www.farya.com‬‬ ‫مجله اینترنتی فریا وب س��ایت مرتبی دارد و موضوعات متنوع‪ ،‬که در میان آن ها دو‬ ‫موضوع علم و فناوری و پزشکی و سالمت هم دیده می ش��وند‪ .‬نوشته های سایت در‬ ‫این دو رده موضوعی‪ ،‬بیشتر ـ یا شاید همه ـ ترجمه هستند‪ ،‬اما خوش بختانه به مرجع‬ ‫اصلی مطالب در پایان لینک داده می شود‪ .‬جالب این است که نویسندگان «فریا» جمله‬ ‫سفت و سختی هم درباره حقوق معنوی مطالب دارند که معلوم نیست با این حجم زیاد‬ ‫از ترجمه‪ ،‬چه معنای خاصی می تواند داشته باشد!‬ ‫خوبی دیگر فریا این اس��ت که طراحی ظاهری اش به اندازه کافی از نمونه های رایج ـ‬ ‫یعنی وبالگ هایی در زمینه اطالعات عمومی به زبان فارسی که گرافیک گل درشتی‬ ‫دارند ـ به اندازه کافی دور شده و باز مزیت دیگرش این است که تعداد نوشته های آن‬ ‫زیاد و نسبتا به روز است‪ .‬اما از این هم نباید گذشت که گاهی منابع ترجمه سایت جاهای‬ ‫عجیب و غریب و نامعتبری هستند‪.‬‬

‫‪Dell Inspiron i1564‬‬

‫وزن‪ 2/5 :‬كيلوگرم‬ ‫پردازنده‪ 2/3 :‬گيگاهرتز‬ ‫رم‪ 4 :‬گيگابايت‬ ‫هارد‪ 320 :‬گيگابايت‬ ‫قيمت‪ 700/000 :‬تومان‬

‫‪www.jazirehdanesh.com‬‬ ‫در نگاه اول‪ ،‬جزیرۀ دانش به سایت های اینترنتی فارسی شبیه است که منوهای متعدد اما خالی از‬ ‫محتوا دارند‪ .‬راستش را بخواهید منتظر بودم که با صفحه های خالی یا در دست ساخت (‪under‬‬ ‫‪ )construction‬رو به رو شوم‪ .‬اما ظاهرا این طور نیس��ت‪ .‬جزیرۀ دانش تولید محتوای علمی را‬ ‫جدی گرفته است‪ .‬تعداد مقاله های علمی این سایت اینترنتی فارسی نسبتا زیاد است‪ .‬مقاله ها بیشتر‬ ‫ترجمه شده اند و سطح علمی آن ها یکسان نیست‪ ،‬اما می ش��ود گفت حداکثر برای دانش‌آموزان‬ ‫دورۀ دبیرستان مناسب است‪.‬‬ ‫بعضی از نویس��نده های جزیرۀ دانش نام های آشنایی هستند‪ ،‬کس��انی مثل علی رؤوف و محمود‬ ‫حکیمی‪ ،‬نویسندگان کتاب های خواندنی علمی مصور دهۀ شصت که نوشته های شورانگیزی هم‬ ‫در معرفی بزرگان دانش ایران کهن می نوشتند‪ .‬این عالقۀ آن ها در جزیرۀ دانش هم دیده می شود‪،‬‬ ‫در مقاله هایی دربارۀ نقش ایرانیان در توسعۀ دانش و بزرگان دانشمند ایرانی‪.‬‬ ‫یک ویژگی ناخوش��ایند جزیرۀ دانش‪ ،‬تعداد آیتم های منو اصلی و منوهای فرعی است که بیش از‬ ‫حد پیچیده شده است‪ .‬البته ظاهرا در بخش دانشنامۀ سایت می توانید همۀ مقاله ها را یکجا ببینید‪.‬‬ ‫جزیرۀ دانش بخشی هم برای کودکان دارد‪ ،‬اما این بخش هم غیر از مقاله های کامال متنی چیزی‬ ‫ندارد و احتماال بیشتر برای والدین یا معلمان کودکان مناسب است‪.‬‬ ‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪83‬‬

‫‌راهنما‬

‫هلیکوپتر مدل‬ ‫با‌مانور واقعی‬

‫دوست‌داشتني‌ها‬

‫هر جست و جوی رایگان شما در وب ‪ 2/4‬یارد مربع جنگل را نجات می دهد؛ تا به حال ‪43‬میلیون‬ ‫یارد مربع را نجات داده ایم‪ .‬این جمله ای اس��ت که در صفحۀ اصلی اکوزیا می بینید‪ .‬پایگاهی که‬ ‫برای جست و جو در اینترنت ساخته شده اما س��ود حاصل از آگهی هایش را صرف کاشتن درخت‬ ‫می کند‪.‬‬

‫‌فشفشه‌هاي‌نوري‬ ‫بسازيم‬

‫اين مطلب دستور انجام يك تجرب ‌ه آزمايشگاهي‬ ‫است و هرگز نبايد بيرون از محيط كنترل شده‬ ‫آزمايشگاه امتحان شود‪ .‬مواد الزم را حتما از‬ ‫دستيار آزمايشگاه مدرسه يا دانشگاه بخواهيد و از‬ ‫خريد مواد پرهيز كنيد‪.‬‬

‫‌راهنما‬

‫كارگاه‬

‫مسیح یاراحمدی| در شیمی دبیرستان خوانديم كه هركدام از عناصر با دریافت انرژی‌‪ ،‬انرژی‌هایی در ترازهای‬ ‫مشخصیساطعمی‌كنند؛به‌همينخاطرنورمنتشرشدهازسوختنآنهامنحصربهفرداست‪.‬ازهمینخاصیتدر‬ ‫تولید مشعل و فالش استفاده می‌شود؛ مشعل و فالش هر دو از یك اصل پیروی می‌كنند‪ :‬حرارت دادن به یک عنصر‬ ‫بهنحویكهشعلهآنبهرنگاختصاصیآنعنصردرآید‪.‬درفالش‪،‬محصولبسیارسریع‪،‬درخشندهوباجرقه‌هایی‬ ‫كه به اطراف پرت می‌شوند‌‪ ،‬عمل می‌كند؛ در حالی كه در مشعل‌ها كم كردن سرعت اهمیت دارد‪.‬‬ ‫احتم�اال نمونه ابتدای�ی فالش‌هایی كه س�ریع‬ ‫می‌سوزند و جرقه می‌زنند را دیده‌اید‪ .‬در مقابل‪،‬‬ ‫وس�ایل آتش‌بازی ك�ه ذرات نوران�ی و رنگی در‬ ‫آسمان پخش می‌کنند یا دسته‌های آتش‌بازی كه‬ ‫از آن‌ها گلوله‌های آتشین رنگی پرتاب می‌شود‪،‬‬ ‫از مشعل‌ها استفاده مي‌كنند‪.‬‬ ‫ماده فالش‌ها تركیبی از یك اكسید‌كننده (ماده‌اي‬ ‫كه تركیب مولكولی آن تعداد بیشتری اكسیژن‬ ‫قاب�ل آزاد ش�دن دارد)‌‪ ،‬ماده س�وختنی و عامل‬ ‫رنگ شعله اس�ت‪ .‬اما مش�عل‌ها از تركیب‌هایی‬ ‫استفاده می‌كنند كه هم آهس�ته‌تر بسوزند هم‬ ‫ذرات محصول را به هم چس�بیده نگ�ه دارند؛ از‬ ‫همین رو از تركیب اكس�ید‌كننده‪ ،‬سوخت‪ ،‬ماده‬ ‫برای اثرات ویژه (جرقه و رنگ) و ماده چس�بنده‬ ‫استفاده می‌شود‪.‬‬ ‫عناصری كه از آن‌ها برای تغییر رنگ نور استفاده‬ ‫می‌ش�ود گاهی به طور ع�ادی پایدارن�د (مانند‬ ‫آلومینیوم که جرقه با رنگ س�فید می‌س�ازد) و‬ ‫گاهی مانند فلزهای س�تون اول ج�دول تناوبی‪،‬‬ ‫ناپایدارند و الزم است که از نمك‌های آنها استفاده‬ ‫ش�ود‪ .‬در اس�تخراج فرمول‌ها به ای�ن هم توجه‬ ‫می‌شود كه هر ماده خاص در چه دمایی اثر مطلوب‬ ‫خواهد داشت‪.‬‬ ‫فرمول‌ها و تركیب‌ها‬ ‫معموال برای اكس�ید‌كننده‪ ،‬از نمك‌های پتاسیم‬ ‫مانند نیترات پتاس�یم یا كلرات پتاسیم استفاده‬ ‫می‌شود و برای س�وخت نیز آلومینیوم‪ ،‬منیزیم‬ ‫یا تیتانی�وم را ب�ه‌کار می‌برن�د‪ .‬در مش�عل‌ها از‬ ‫چس�بنده‌هایی مانند دكس�ترین‪ ‌،‬صمغ قرمز و‬ ‫عربی و شلاك می‌توان به�ره برد‪ .‬گاه�ی برای‬ ‫اثرات ویژه نیز ماده‌ای به تركیب اضافه می‌كنند؛‬ ‫مثل بنزوات پتاس�یم با سالیسلات سدیم برای‬ ‫ایجاد صدای زوزه‪ ،‬آلومینیوم یا آلیاژ آلومینیوم و‬ ‫منیزیم برای جرقه‌های سفید و درخشنده و براده‬ ‫آهن و زغال برای ایجاد جرقه‌های طالیی‪.‬‬ ‫برای تغییر رنگ نیز از این مواد می‌توان استفاده‬ ‫نمود‪ :‬آرس�نیك (آبی)‪ ،‬كلس�یم (قرمز آجری)‪‌،‬‬ ‫س�زیم (بنف�ش ك�م رن�گ)‪ ،‬ایندی�وم (آب�ی)‪،‬‬ ‫لیتیم (قرمز الكی)‪ ،‬پتاس�یم (بنف�ش كم‌رنگ)‪‌،‬‬ ‫س�دیم (زرد پررنگ)‪ ،‬س�لنیم (آبی‌الجوردی)‪،‬‬ ‫استرنس�یم (قرمز س�یر)‪ ،‬گدازش آه�ن ‪ +‬آهن‬ ‫باكربن ‪ +‬زغالچوب (طالیی)‪ ،‬فلزات س�فید داغ‬ ‫‪84‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫مانند منیزیم‪ ،‬آلومینیوم و اكس�ید باریم (سفید‬ ‫الكتریك�ی)‪ ،‬استرانس�یم ‪ +‬م�س (ارغوان�ی) و‬ ‫آلومینیوم ‪ +‬تیتانیم ‪ +‬پودر منیزیم (نقره‌ای)‪.‬‬ ‫فرمول عملی و امن‬ ‫مشعل قرمز‪ :‬نیترات استرانسیم(‪ 50‬واحد)‪ ،‬کلرات‬ ‫پتاسیم (‪ 37‬واحد) و شالک(‪ 13‬واحد)‬ ‫چگونه بسازیم؟‬ ‫فكر ماجراجویی‌های عجیب را از س�رتان بیرون‬ ‫كنید و به‌شدت مراقب باشید و حتما این مواد را‬ ‫در آزمایشگاهی مجهز و نه در اتاق كارتان با كلی‬ ‫مواد س�وختنی انجام دهید‪ .‬تولید مخلوط‌ها کار‬ ‫سختی نیست‪ ،‬بیشتر متكی بر دانستن تركیب و‬ ‫نسبت وزنی مواد و در‌ آخر مخلوط‌كردن آنها در‬ ‫هاون چینی آزمایشگاه است‪.‬‬ ‫اما مراقب باشید‪ ،‬هیچ‌وقت روی مواد هاون نكوبید‪،‬‬ ‫برای پودر ك�ردن و تركیب ك�ردن م�واد آرام و با‬ ‫مالیمت مواد را در هاون نرم كرده و تركیب نمایید‪.‬‬ ‫هنگام كار عینك آزمایشگاه و دستكش را فراموش‬ ‫نکنید و مراقب داغ‌شدن ظرف نیز باشید و با حس‬ ‫كردن گرما سریع دست از كار بكشید‪ .‬خصوصا كه‬ ‫ممكن است هنگام عملكرد اشتباه با مواد كلرات‌دار‬ ‫با شعله‌وری شدید و سوختن صورتتان در صورت‬ ‫عدم استفاده از لوازم ایمنی مواجه شوید‪.‬‬ ‫محصوالتتان را در ظرف خش�ك و در بسته و در‬ ‫محلی خنك و ب�رای مدت محدود چندس�اعته‬ ‫نگه‌داری كنید‪ .‬می‌توانید محصول را در بسته‌ای‬ ‫خیلی كوچك و روی قاشقكی با دسته بسیار بلند‬ ‫كه از دور ماده در قاشقك را روی چراغ می‌گیرید‬ ‫امتحان كنید‪.‬‬ ‫چگونه آزمایش كنیم؟‬ ‫هرچند آزمایش هركدام از تركیب‌ها تجربه خاص‬ ‫خ�ود را می‌طلبد ول�ی از چند اصل ب�رای ایمنی‬ ‫نمی‌بایست غافل ش�وید؛ حتما از محموله اصلی‬ ‫كه می‌خواهید روشن كنید دور بایستید‪ ،‬و آن را‬ ‫با استفاده از فتیله استفاده كنید‪ .‬ایمن‌ترین راه‪،‬‬ ‫استفاده از چاشنی‌های الكتریكی است‪ .‬می‌توانید‬ ‫فالش‌هایتان را در یك لول�ه مقوایی در حالی كه‬ ‫درونش را گل پركرده‌اید و تنها استوانه‌ای كم‌قطر‬ ‫در آن خالی اس�ت آزمایش كنید‪ ،‬تجربه جالبی‬ ‫خواهد بود‪.‬‬

‫پیشگامان‌فضا‬

‫از زمستان امس�ال دوره آش�نایی با فناوری فضایی برای عالقه‌مندان به فضا و فضانوردی برگزار‬ ‫می‌شود‪ .‬بیش از پنجاه سال از گشوده شدن دروازه‌های فضا به روی ذهن کنجکاو بشر می‌گذرد‪.‬‬ ‫در این نیم‌قرن بشر با تمام نیروهای علمی و فنی خود مرزهای ناشناخته فراوانی را کاوش کرده و‬ ‫افق‌های جدید و هیجان‌انگیز بسیاری را پیش‌روی آیندگان باز کرده‌است‪ .‬فضا و اخترشناسی در‬ ‫ایران نیز عالقه‌مندان بسیاری دارد‪.‬‬ ‫حاال مؤسسه آسمان شب می‌خواهد برای نخس�تین‌بار در ایران‪ ،‬دوره‌های کوتاه و جامع آشنایی‬ ‫عمومی با فناوری فضایی را برگزار کند‪ .‬این دوره آموزش�ی کوتاه ش�روعی آس�ان و مقدمه‌ای بر‬ ‫فناوری فضایی است‪.‬‬ ‫تسیلکوفسکی‪ ،‬پدر عصر فضا‪ ،‬بیش از صد س�ال پیش گفته بود که «زمین گاهواره بشر است اما‬ ‫هیچ کودکی تا ابد در گه�واره خود باقی نخواهد ماند»‪ .‬آینده بش�ر در فضا اس�ت به همین دلیل‬ ‫اس�ت که آینده‌پژوهان معتقدند باید از همین امروز برای زندگی در فضا آماده شد‪ .‬امروزه دانش‬ ‫و فناوری فضایی علمی لوکس و دور از دس�ترس عامه مردم به نظر می‌رسد‪ ،‬اما دور نیست زمانی‬ ‫که عدم آگاهی از اصول اولیه حاکم بر فضا‪ ،‬کم‌س�وادی به حساب آید‪ .‬باید از امروز خود را تجهیز‬ ‫کنید‪ .‬در دوره فناوری فضایی به این موضوعات پرداخته می‌شود‪ :‬آشنایی با شرایط محیطی فضا‬ ‫و دشواری‌های زندگی در آن‪ ،‬مدارهای فضایی و قوانین حرکت بین سیارات‪ ،‬دانش تئوری و عملی‬ ‫درباره موش�ک‌های فضایی و س�اختمان و اصول طراحی آنها‪ ،‬آشنایی با کاوش�گرهای فضایی و‬ ‫ماهوا ‌ره‌ها و همکاری در یک پروژه هیجان‌انگیز طراحی ماهواره‪.‬‬

‫موسسه طبیعت آسمان شب‪www.telescope.ir :‬‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪85‬‬

‫داستان‬

‫هریسونبرگرون‬ ‫کورت ونه‌گات‬ ‫مترجم‪ :‬سمیه ذاکری نیا‬

‫نيمه‌اول اسفند‪88‬‬

‫پيوست‬

‫س��ال ‪ 2081‬باالخره همه آدم‌ها با هم برابر شده بودند‪ .‬نه‬ ‫فقط در برابرخدا و قانون‪ ،‬بلک��ه در هرچيزي كه فكرش را‬ ‫بكنيد‪ .‬نه كسي باهوش تر از آن يكي بود نه زيباتر‪ .‬نه قوي‬ ‫تر‪،‬و نه تيز‌تر‪ .‬اين برابري در نتیجه اضافه شدن سه ضمیمه‬ ‫‪ 212،213،211‬به قانون اساسي و البته تالش‌های بي وقفه‬ ‫رییس و ماموران واح ِد «معلول‌کننده» به دست آمده بود‪.‬‬ ‫با این حال یک چيزهایي در زندگي هنوز آنطور که باید سر‬ ‫جایش نبود‪ .‬مثال ماه آوريل هنوز مردم را عصباني مي كرد‬ ‫كه برخالف اس��م غلط اندازش چراهيچ نشانه اي از آمدن‬ ‫بهار ندارد‪ .‬توي همين ماه سرد و مرطوب بود كه ماموران‬ ‫«واحد معلول‌کننده» هريسن‪ ،‬پسر‪ 14‬ساله جورج و هیزل‬ ‫برگرون‪ ،‬را با خودشان بردند‪.‬‬ ‫با اینکه ماجرا برای پدر و مادر هریس��ن‪ ،‬غم انگیز بود ولی‬ ‫نتوانس��تند زیاد درب��اره‌اش فکر کنند‪ .‬هی��زل تکلیفش‬ ‫معلوم بود‪ .‬هوش كامال متوس��طي داشت و نمي توانست‬ ‫درباره هرچيزي بيش��تر از مدت كوتاهي فكر كند‪ .‬سطح‬ ‫هوش��ي جورج خیلی باالتر از نرمال بود اما ماموران واحد‬ ‫معلول‌کننده يك دستگاه «عقل ضايع كن» كوچك توي‬ ‫گوشش كار گذاش��ته بودند‪ .‬طبق قانون جورج هيچ وقت‬ ‫نبايد اين دس��تگاه را از خ��ودش جدا مي كرد‪ .‬دس��تگاه‪،‬‬ ‫گیرنده کوچکی بود که از راه دور با یک فرستنده راديويي‬ ‫تنظيم مي شد‪ .‬فرستنده تقریبا هر بيست ثانيه صداي تيز‬ ‫و گوشخراشي را به گیرنده‌ها مخابره مي‌كرد تا آدمهايي‬ ‫مثل ج��ورج نتوانند از توانايي ذهني باالي��ي كه ناعادالنه‬ ‫دراختيارشان قرارگرفته بود استفاده كنند‪.‬‬ ‫جورج و هیزل داشتند تلويزيون تماشا مي‌كردند‪ .‬گونه‌هاي‬ ‫هیزل از اش��ك خيس بود‪ ،‬اما خودش دليل��ش را به یاد‬ ‫نمی‌آورد‪ .‬روي صفحه تلويزيون بازيگرها در حال اجراي‬

‫حركات نمايشي بودند‪.‬‬ ‫دستگاه توي گوش جورج سوت کشید‪ .‬مثل دزدي كه با‬ ‫شنيدن صداي دزدگير در مي‌رود جورج هم افكارش را از‬ ‫ترس رها كرد‪.‬‬ ‫هیزل گفت‪« :‬اين اجراشون واقعا عالي بود‪ .‬هميني كه االن‬ ‫پخش شد رو مي‌گم‪».‬‬ ‫جورج گفت ‪«:‬هان!»‬ ‫هیزل دوباره گفت‪« :‬اون نمايش‪ ...‬واقعا اجراي خوبي بود‪».‬‬ ‫جورج گفت‪ :‬آره و س��عي كرد اف��كارش را روي بازیگرها و‬ ‫اجرایشان متمركز كند‪ .‬خيلي هم خوب نبودند‪ .‬در هر حال‬ ‫حتي اگر بازيگرهاي ديگري هم به جایش��ان می‌آوردند‪،‬‬ ‫«بهتر»ي وجود نداشت‪ .‬اصوال بهتر معني نمي داد‪ .‬به همه‬ ‫بازيگرها وزنه ها و كيس��ه هاي پراز گلوله هاي ساچمه‌اي‬ ‫آويزان بود‪ .‬صورتهايش��ان را هم با ماسك پوشانده بودند‬ ‫كه كسي با ديدن اندام خوش تركيب يا صورت زيبايشان‬ ‫احساس بيچارگي و زشت بودن نكند‪.‬‬ ‫جورج داش��ت فكر مي‌كرد كه ش��ايد دول��ت نبايد قانون‬ ‫معلولیت را درباره بازيگرها اعمال کند و آنها را به این روز در‬ ‫بیاورد‪ .‬توي همين فكر بود كه صداي گوش خراش ديگري‬ ‫رش��ته افكارش را پاره كرد‪ .‬قيافه اش در هم رفت‪ .‬دوتا از‬ ‫بازيگرهاي توي تلويزيون هم قیافه شان در هم رفت‪.‬‬ ‫هیزل که دس��تگاه عقل ضايع كن توي گوشش نداشت‪،‬‬ ‫مجبور شد از جورج بپرسد كه این بار چه صدایي قيافه جورج‬ ‫را اين طور توي هم کشیده است‪.‬‬ ‫جورج گفت‪« :‬صداش مث این بود که یکی يه شيشه شير رو‬ ‫با طرف تيز چكش خرد كنه»‪.‬‬ ‫هیزل كه كمي حسوديش شده بود گفت‪ « :‬به نظرم شنیدن‬ ‫اين همه صداي جورواجور بايد خيلي جالب باشه‪ .‬اين صداها‬ ‫رو از کجا می‌آرن؟ »‬ ‫جورج گفت‪ :‬اوهوم‪.‬‬ ‫هیزل دوباره گفت‪ « :‬اگه من ریی��س واحد معلول کننده‬ ‫بودم مي‌دوني چیكار مي‌كردم؟» واقعیت این بود که هیزل‬ ‫شباهت زيادي با ديانا موون گلمپرز ‪ ،‬رییس واحد معلول‬ ‫کننده داش��ت‪ « .‬اگه من ديانا موون گلمپرز بودم روزهاي‬ ‫يكشنبه با اون دس��تگاه عقل ضایع کن‪ ،‬توی گوشهاتون‬ ‫صداي ناقوس كليسا پخش مي‌كردم‪ .‬فقط صداي ناقوس‪.‬‬ ‫يه جورايي به احترام مذهب ‪».‬‬ ‫جورج گفت‪ « :‬اگه فقط صداي زنگ بیاد من مي‌تونم بازم‬ ‫فكر كنم‪».‬‬ ‫ـ خب ش��ايد باید صداش��و خيلي خيلي بلند كرد‪ .‬شرط‬ ‫مي‌بندم رییس خوبی واسه واحد معلول‌کننده مي شدم‪.‬‬ ‫جورج گفت‪ « :‬ب��ه خوبی هر ک��س دیگ��ه‌ای‪ .‬یه رییس‬ ‫نرمال‪».‬‬ ‫ـ كي بهتر از من مي فهمه نرمال يعني چي؟‬ ‫جورج به پسر غیرنرمالش هريسون فکر کرد كه اآلن توي‬ ‫زندان بود‪ ،‬اما صداي شليك همزمان‪ 21‬گلوله توپ افكارش‬ ‫را متوقف كرد‪.‬‬ ‫هیزل گفت‪ « :‬يكي از اون بدهاش بود‪ ،‬نه؟»‬ ‫صدا چنان مهيب و گوش‌خراش بود كه صورت جورج مثل‬ ‫گچ سفيد شد و بدنش به لرزه افتاد‪ .‬اشك توي چشمهایش‬ ‫حلقه زد‪ .‬در تلویزیون دو تا از بازيگرها افتاده بودند روي سن‬ ‫و شقيقه‌هاي‌شان را با کف دست گرفته بودند‪.‬‬ ‫هیزل گفت‪ « :‬یهو چقدر قیافه‌ات خسته شد‪ .‬بیا يه كم روي‬ ‫مبل دراز بكش ‪ .‬اين طوري سنگيني كيسه معلول‌کن كمتر‬ ‫اذيتت می‌کنه‪ ».‬منظورش همان كيس ِه كرباسیِ پر از ‪22‬‬ ‫کیلو ساچمه‌اي بود كه گردن جورج را احاطه می‪-‬کرد‪« .‬‬ ‫یا‪ .‬گردنتو بذار رو بالش‪ .‬برام مهم نيست که یه مدت با من‬ ‫برابر نباشي‪».‬‬ ‫جورج دستش را به طرف كيسه برد و آن را سبک سنگین‬

‫داستانهریسونبرگروناثرکورتونه‌گات‬ ‫تصویر بسیار ترس��ناک و ناامیدکننده‌ای‬ ‫از آینده بش��ر پیش‌رو ق��رار می‌دهد‪ .‬این‬ ‫داس��تان برای اولین بار در س��ال ‪1961‬‬ ‫میالدی در یک مجله منتشر شد و بعدها‬ ‫در سال ‪ 1968‬نویس��نده آن را در یکی از‬ ‫کتاب‌های خود به نام «به خانه میمون‌ها‬ ‫خوش آمدید» منتشر کرد‪.‬‬ ‫در آینده‌ای که این داستان نشان می‌دهد‪،‬‬ ‫برابری اجتماعی از راه ناتوان کردن کسانی‬ ‫که باهوش‌تر‪ ،‬نیرومندتر یا زیباتر هستند‬ ‫به دست می‌آید‪ .‬نیرومندها باید وزنه‌های‬ ‫سنگینی را همیش��ه با خود حمل کنند‪،‬‬ ‫زیبارویان باید نقاب زشتی به چهره بزنند‬ ‫و باهوش‌ترها که وضعش��ان از همه بدتر‬ ‫است‪ ،‬باید نویزهای مختل‌کننده مغزی را‬ ‫تحملکنند‪.‬‬ ‫قهرمان اصل��ی این داس��تان یعنی خود‬ ‫هریس��ون برگرون همه این ویژگی‌های‬ ‫استثنایی را یکجا دارد بنابراین در زندان با‬ ‫انبوهی از تدابیر محدودکننده روبه‌روست‪.‬‬ ‫اما با همه این‌ها‪ ،‬موفق می‌ش��ود از زندان‬ ‫بگریزد و حتی برای مدت محدودی شبکه‬ ‫تلویزیون شهر را به کنترل خود درآورد و‬ ‫نمایشی جلوی دوربین اجرا کند‪ .‬اما آزادی‬ ‫او چندان دوام نمی‌آورد‪.‬‬ ‫از این داستان تاکنون چند فیلم و سریال‬ ‫تلویزیونی ساخته شده است‪ .‬فيلمي است‬ ‫به نام‪ 2081‬كه چندلر توتل در سال‪2009‬‬ ‫ساخته‌است‪ .‬اين فيلم در جشنواره فيلم‬ ‫سياتل به عنوان فيلم برگزيده انتخاب شد‪.‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪87‬‬

‫ي‬ ‫الژ‬ ‫ست‬ ‫‌نو‬

‫کرد‪ «.‬طوری نيست‪ .‬حتي احساسش هم نمي‌كنم‪ .‬ديگه‬ ‫جزيي از وجودم شده‪».‬‬ ‫هیزل گفت‪« :‬چند وقته خيلي خس��ته به نظ��ر می‌آی‪.‬‬ ‫انگار رمقت كشيده ش��ده‪ .‬کاش یه راهي بود كه مي شد‬ ‫يه سوراخ كوچیك ته اين كيسه درست كنيم و چند تا از‬ ‫اين گلوله هاي سربي رو دربياريم‪ .‬فقط چند تاشو‪ .‬خیلی‬ ‫خوب می‌شد‪».‬‬ ‫ـ دو سال زندان و دو هزار دالر جريمه براي هر گلوله اي كه‬ ‫در بيارم‪ .‬فکر نکنم صرف کنه‪.‬‬ ‫هیزل گفت‪ «:‬خب فقط وقتي از سر كار مي‌آي خونه چند‬ ‫تاشو در بيار‪ .‬منظورم اينه كه توي خونه كه ديگه با کسی‬ ‫رقابت نمی‌کنی‪ .‬هان؟ خودتی و خودت‪».‬‬ ‫جورج گفت‪ «:‬اگه من اینجوری خودمو خالص کنم بقيه هم‬ ‫خودشونو خالص می‌كنن‪ .‬اینطوری به ماه نکشیده دوباره‬ ‫برمي گرديم به دوره جاهلیت‪ .‬به همون سالهاي سياهي كه‬ ‫آدمها همه‌ش در حال رقابت با همديگه بودن ‪.‬تو كه دلت‬ ‫نمي‌خواهد اینجوری بشه؟ مي‌خواهد؟»‬ ‫هیزل جواب داد‪ «:‬از اون روزها متنفرم ‪».‬‬ ‫جورج گفت‪« :‬همين��ه ديگه‪ .‬لحظه اي كه مردم ش��روع‬ ‫به قانون‌ش��كني كنن‪ ،‬فكر مي‌كني چه بالیی سر جامعه‬ ‫مي‌آد‪.‬؟»‬ ‫اگر هیزل نمي‌توانس��ت جوابي براي اين سوال پيدا كند‬ ‫جورج هم کاری از دستش ساخته نبود‪ .‬توي سرش صدای‬ ‫آژیر می‌آمد‪.‬‬ ‫هیزل گفت‪« :‬فكر كن چه جهنمي مي‌شد‪ .‬همه چی از هم‬ ‫می‌پاشید‪».‬‬ ‫جورج گفت‪« :‬چي جهنم مي‌شد ؟»‬ ‫هیزل با ترديد ج��واب داد‪« :‬جامعه‪ .‬مگه منظورت جامعه‬ ‫نبود؟»‬ ‫جورج گفت‪« :‬خدا می‌دونه‪».‬‬ ‫برنامه تلویزیون ناگهان براي پخش یک اطالعيه دچار وقفه‬ ‫شد‪.‬البته همان اول معلوم نبود که اطالعیه درباره چیست‬ ‫چون گوينده اش مثل همه گوينده‌هاي تلويزيون‪ ،‬لكنت‬ ‫زبان شديدي داشت‪ .‬نيم دقيقه طول كشيد تا با لحني كامال‬ ‫هيجان زده بگويد‪ :‬خانم ها و آقايان‪.‬‬ ‫باالخره كوتاه آمد و برگه خبرها را به يكي از بازيگرها داد‪.‬‬ ‫هیزل گفت‪ « :‬اشكالي نداره‪ .‬مهم اينه كه تالشش رو كرد‪.‬‬ ‫اين خودش خيليه‪ .‬طرف‪ ،‬همه سعیش رو کرد تا حداکثر‬ ‫استفاده رو از اون چیزی كه خدا بهش داده بکنه‪ .‬به نظرم‬ ‫بايد بهش ترفيع خوبي بدن‪».‬‬ ‫بازيگر از روي كاغذ خواند‪ :‬خانم ها و آقايان‬ ‫البد خیلی زيبا بود كه ماسكی به اين زشتي روي صورتش‬ ‫گذاشته بودند‪ .‬همینطور خيلي راحت مي شد فهميد كه‬ ‫خوش اندام ترينشان و مستعدترین بازیگر بوده است‪ .‬چون‬ ‫كيسه اي به بزرگي كيسه يك مرد صد كيلويي به گردنش‬ ‫آويزان كرده بودند‪.‬‬ ‫قبلازهرچيز مجبور شدبهخاطرصدايشعذرخواهيكند‪.‬‬ ‫صدايي که اصال در شأن یک شهروند عادی نبود ‪.‬صدایی‬ ‫بي‌اندازه گرم و واضح که آهنگ دلنشيني هم داشت‪ « :‬به‬ ‫خاطر صدا از شما پوزش مي طلبم» و ادامه داد‪ .‬اين بار اما‬ ‫هيچ نشاني از آن صدای گرم و واضح نبود‪.‬‬ ‫انگار كه پرنده جيغ جيغويي توي حلقومش گير كرده باشد‬ ‫گفت ‪ « :‬هريسون برگرونِ ‪ 14‬ساله ساعاتی پیش از زندان‬ ‫فرار کرده است‪ .‬او که به اتهام توطئه برای براندازي حكومت‬ ‫یب َرد از نظر ذهنی نابغه و از نظر جسمي به‬ ‫در زندان به سر م ‌‬ ‫ورزشكاران شبيه است ‪ .‬او مادونِ معلول است و فوق العاده‬ ‫خطرناك محسوب می‌شود‪».‬‬ ‫بعد عكس هريسون روي صفحه ظاهر شد‪ .‬اول به صورت‬ ‫وارونه ‪ ،‬بعد به صورت خوابيده و دوباره به ش��كل وارونه و‬ ‫‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫دست آخر به ش��كل درست ‪.‬عكس‪ ،‬هریس��ون را در برابر‬ ‫یک پس‌زمینه مدرج نش��ان می‌داد‪ .‬قدش دقيقا دو متر و‬ ‫سي سانت بود‪.‬‬ ‫بقيه ش��مایل هريس��ون زير دس��تگاه‌ها و سیستم‌های‬ ‫س��خت‌افزاری مختلف پنهان و نا مشخص بود‪ .‬هيچ كس‬ ‫تا به حال به اين همه دس��تگاه ناتوان‌كننده احتياج پيدا‬ ‫نكرده بود‪ .‬س��رعت رشد هریس��ون آن قدر سريع بود كه‬ ‫ماموران واحد معلول‌کننده فرصت نكرده بودند فكر درستي‬ ‫برايش بكنند‪.‬‬ ‫به جاي دستگاه گوش��ي مانندي كه بقيه داشتند او يك‬ ‫جفتهدفونخيليبزرگبهگوشداشتوشيشهعينكش‬ ‫موج‌دار و ضخيم بود‪ .‬عينك براي اين بود كه او را به حالت‬ ‫نيمه‌كور در بیاورد و دچار سردردهاي جانبي شديد بکند‪.‬‬ ‫براي جبران اندام تنومندش از همه جايش آهن‌هاي قراضه‬ ‫آويزان کرده بودند‪ .‬ماموران واحد معلول‌کننده در اجرای‬ ‫وظایفشان به طور معمول حداقلی از تناسب و تقارن براي‬ ‫فرد قائل مي شدند و کاری می‌کردند که افراد قوي هیکل‪،‬‬ ‫زیر این دستگاه‌ها يك جور آراستگي ارتشي پیدا کند‪ ،‬اما‬ ‫شمایل هريسون بيشتر به انبار ش��لخته‌اي از آهن قراضه‬ ‫شبيه بود‪ .‬هريسون مجبور بود در مسابقه زندگی با ‪150‬‬ ‫كيلو اضافه وزن شرکت کند‪.‬‬ ‫براي جبران ظاهر خوبش هم فكر ديگ��ري كرده بودند‪.‬‬ ‫هریسون مجبور بود در تمام مدت توپ پالستيكي قرمزي‬ ‫به دماغش بزن��د‪ .‬ابروهايش را از ته بتراش��د و دندان هاي‬ ‫سفيدش را يك در ميان با پالكهاي سياه بپوشاند‪.‬‬ ‫بازيگر داشت مي‌گفت‪ «:‬اگر اين پسر را ديديد به هيچ وجه‪،‬‬ ‫تكرار مي كنم به هيچ وجه ‪ ،‬س��عي نكنيد با او وارد بحث‬ ‫منطقی شوید‪».‬‬ ‫صداي در آم��دن دري از چارچوبش ناگهان بلند ش��د و‬ ‫بالفاصله صداي جيغ و فرياد استوديو را پر كرد‪.‬‬ ‫فريادها هر لحظه بلندتر مي شد و نشان از وحشت و حيرت‬ ‫حاضرين داشت‪ .‬عكس هريسون برگرون روي صفحه شروع‬ ‫به باال و پايين پريدن كرد‪ .‬انگار كه با ضرباهنگ يك زلزله‬ ‫درحال رقصيدن است‪.‬‬ ‫جورج برگرون منشا زمین‌لرزه را به درستی تشخیص داد و‬ ‫البته انتظار دیگری هم نمی‌رفت‪ .‬هر چه بود خانه خودش‬ ‫مدتها با همین ریتم خروشان باال و پایین می‌شد‪.‬‬ ‫ خداي من! هريسون ئه‪.‬‬‫اين بار صداي تصادف اتومبيلي رشته افكارش را پاره كرد‪.‬‬ ‫وقتي جورج دوباره توانست چشم‌هايش را باز كند عكس‬ ‫هريسون از صفحه محو شده بود وجا ي آن را يك هريسون‬ ‫زنده گرفته بود‪.‬‬ ‫هريسونمثليكتانكزرهپوشباهيكليتنومندوآندماغ‬ ‫دلقك وار وسط سن ايستاده بود‪ .‬دستگيره از جا درآمده در‬ ‫هنوز توی دستش بود‪ .‬بازيگرها ‪ ،‬تكنيسين ها‪ ،‬نوازنده ها و‬ ‫گوينده ها در حالي كه خودشان را جمع و جور كرده بودند‬ ‫دربرابرش زانو زده بودند و انتظار مرگ را مي‌كشيدند‪.‬‬ ‫هريسون فرياد كشيد‪ « :‬من امپراطورم‪ .‬مي شنوين؟ من‬ ‫امپراطورم‪ .‬همه بايد هر چی من مي‌گم فورا انجام بدن»‪.‬بعد‬ ‫پاهايش را محكم به زمين كوبيد‪ .‬استوديو به لرزش درآمد‪.‬‬ ‫پسر نعره زنان فرياد كشيد ‪ «:‬حتي همين حاال كه چالق و‬ ‫لنگ و مريضم بيشتر از هر آدم ديگه‌اي لياقت حكومت دارم‪.‬‬ ‫حاال خوب تماشا كنين ببينين چطور به اون چيزي كه واقعا‬ ‫بايد باشم تبديل مي‌شم‪».‬‬ ‫بعد بندهاي وسایل ناتوان‌كننده را انگار كه دستمال خيسي‬ ‫را پاره مي‌كند از تنش جدا كرد و نوارهايي كه تحمل‪ 2‬تن بار‬ ‫را داشتند مثل ریسمان نازکی از هم گسیخت ‪.‬‬ ‫آهن پاره ها با صدايي مهيب به زمين افتادند‪ .‬هریسون دو‬ ‫شصتش را زير قفل كيسه ها انداخت وآن را باز كرد‪.‬بعد نوبت‬

‫هدفون و عينكش بود‪ .‬درشان آورد و محكم به ديوار كوبيد‪.‬‬ ‫توپ قرمز روي دماغش را هم كند و دور انداخت‪.‬‬ ‫بعد در حالي كه به آدمها ي گلوله ش��ده روي زمين نگاه‬ ‫می‌کرد گفت‪« :‬حاال امپراطريس خودمو انتخاب مي‌كنم‪.‬‬ ‫اولين زني كه جرات بلند ش��دن روي پاهاشو داره لياقت‬ ‫همسري و تاج و تخت منو پيدا می‌كنه‪».‬‬ ‫بعد از چند لحظه بازيگري از جایش بلند شد و پيچ و تاب‬ ‫خوران به سمت هريسون قدم برداشت‪.‬‬ ‫هريسون «عقل‌ضايع‌كن» را از گوش بازیگر جدا كرد‪ .‬بعد‬ ‫ناتوان كننده فيزيكي اش را هم با ظرافت خارق العاده اي‬ ‫شكس��ت و دور انداخت‪ .‬آخر از همه ماسك را از صورتش‬ ‫برداشت‪ .‬دختر به طرز خيره كننده اي زيبا بود‪.‬‬ ‫هريسون دست دختر را گرفت و گفت‪ « :‬فكر كنم وقتش‬ ‫رسيده كلمه نمایش رو براي اين مردم معني كنيم» ‪ .‬بعد‬ ‫فرمان داد‪ « :‬موزيك!»‬ ‫نوازنده‌ها چهار دست و پا روي صندلي هایشان برگشتند‪.‬‬ ‫هريس��ون ناتوان‌کننده‌های آنها را هم برداش��ت و گفت‪:‬‬ ‫« بهترين كارِتون رو اجرا كنين تا شما رو به باالترين مقام‬ ‫هاي كشور منصوب كنم‪».‬‬ ‫موسيقي شروع ش��د‪ .‬به نظر «نرمال» مي رسيد‪ .‬چيپ‪،‬‬ ‫اشتباه و احمقانه ‪ .‬هريسون يقه دو تا از نوازنده‌ها را چسبيد و‬ ‫از صندلي بلندشان كرد‪ .‬مثل چوب دستي توي هوا تكانشان‬ ‫داد و آهنگي را كه دلش مي خواست بنوازند برايشان خواند‪.‬‬ ‫بعد آنها را محكم سر جايشان نشاند‪ .‬صداي موسيقي دوباره‬ ‫بلند شد و اينبار مشخصا بهتر از قبل بود‪.‬‬ ‫هريسون و بازیگر براي مدتي به آهنگ گوش دادند‪ .‬جوري‬ ‫که انگار دارند ضربان قلبشان را با آن هماهنگ می‌کنند‪.‬‬ ‫وزنشان را روي انگشتان پايشان انداختند و به یک جهش از‬ ‫زمینبلندشدند‪.‬نهتنهاقانون‌هايزمينيبلكهقوانینجاذبه‬ ‫و حركت هم شكسته شده بود‪.‬‬ ‫ش��ده بودند مثل دو تا آهو ك��ه روي كره م��اه مي‌جهند‪.‬‬ ‫حركاتشان آنقدر صمیمانه بود كه جاذبه زمين را هم خنثي‬ ‫می‌كرد‪ .‬باال رفتند و باال رفتند و چند اينچ مانده به سقف‬ ‫توي فضا معلق ماندند‪.‬‬ ‫همان موقع ب��ود كه ژن��رال ديانا موون گلمپر با دس��ته‬ ‫مامورانش وارد استوديو ش��دند‪ .‬ژنرال دوبار شليك كرد و‬ ‫امپراطور و امپراطريس مرده به زمين افتادند‪ .‬ژنرال دوباره‬ ‫ماشه را كشيد و اين بار در حالي كه نوازنده ها را نشانه گرفته‬ ‫بود گفت‪ « :‬فقط ده ثانيه فرصت دارين ناتوان‌كننده‌ها رو سر‬ ‫جاي اولشون برگردونين‪».‬‬ ‫همان موقع تلويزيون برگرون‌ها خاموش شد‪.‬‬ ‫هیزل برگشت تا نظرش را درباره خاموشي به جورج بگويد‬ ‫اما جورج براي آوردن نوشيدني به آشپزخانه رفته بود‪.‬‬ ‫جورج با یک لیوان برگشت‪ .‬براي لحظه اي میان اتاق مكث‬ ‫كرد و وقتی س��يگنال معلول‌كننده فروک��ش کرد دوباره‬ ‫سرجایش نشست‪.‬‬ ‫از هیزل پرسيد‪ « :‬گريه كردي؟»‬ ‫هیزل گفت‪« :‬آره»‬ ‫جورج پرسید‪« :‬واسه چی؟ »‬ ‫هیزلگفت‪ «:‬يادمنيست‪ .‬يهچيزخيليدردناكغمانگيزي‬ ‫توي تلويزيون بود‪» .‬‬ ‫جورج پرسید‪ «:‬چي بود؟»‬ ‫هیزل گفت‪ « :‬مث که همه چيزو قاطي كردم‪».‬‬ ‫جورج گفت‪ «:‬چيزاي غمگين رو فراموش كن‪».‬‬ ‫هیزل گفت‪« :‬هميشه همين كار رو مي‌كنم‪».‬‬ ‫جورج گفت‪ «:‬باریکال خانومم‪ ».‬و صورتش را در هم کشید‪.‬‬ ‫توی سرش دو تا فلز را به هم پرچ‌کردند‪.‬‬ ‫هیزل گفت‪ «:‬اووه‪ ،‬يكي از اون بدهاش بود‪ ،‬نه؟»‬ ‫جورج گفت‪ « :‬یکی از اون بدهاش بود‪».‬‬

‫يم ‪58‬‬ ‫قد ماه‬ ‫هاي اد‬ ‫ني رد‬ ‫ست ‪ /‬م‬ ‫دان ‪2‬‬ ‫ره‬ ‫شما‬

‫داستان‬

‫اخبارفانتزي‬

‫شهابسن‬

‫خداحافظي با خانم‌هاي الغر و قدبلند‬

‫حكمت‌متعاليه‌قديمي‌ها‬ ‫خدابيامرز پدر بزرگ ما هميش��ه معتقد بود قديمي‌ها هيچ‬ ‫حرفي را بي‌حكمت و علت نمي‌زنن��د لكن ما چون متعلق به‬ ‫نسل جديد بوديم‪ ،‬براي اين حرف‌ها تره هم خرد نمي‌كرديم‪.‬‬ ‫از جمله‌ اين حرف‌هاي باحكمت ‪ -‬كه متاس��فانه امروز بايد‬ ‫سراغش��ان را در كتاب‌ه��اي مردم‌شناس��ي‪ ،‬ذي��ل مدخل‬ ‫تحقيرآميز «باورهاي عامه» گرفت ‪ -‬يكي هم اين بود كه «آدم‬ ‫قدبلند عقلش ناقص اس��ت»‪ .‬ناقص‌العقلي هم كه مي‌دانيد‪،‬‬ ‫توانايي تطبيق انسان با محيط دور و برش را كاهش مي‌دهد و‬ ‫طبق تئوري‌هاي داروين‪‌،‬چنين فردي در طول زمان محكوم‬ ‫به فنا و انقراض نسل است‪.‬‬ ‫خ��ب‪ ،‬چنان ك��ه گفته ش��د‪ ،‬ما اين س��خنان را ب��ه چيزي‬ ‫نمي‌گرفتيم لكن يافته‌هاي جديد علمي جناب «اس��تيفن‬ ‫اس��تيرنز» نش��ان مي‌دهد كه در آينده‌اي نه‌چن��دان دور‪،‬‬ ‫زنان قدبلند و الغر به تاريخ خواهند پيوس��ت‪ .‬تحقيقات اين‬ ‫متخصص زيست‌شناسي تكاملي دانشگاه ييل (ظاهرا دانشگاه‬ ‫معروفي است)‪ ،‬نش��ان مي‌دهد خانم‌ها ضمن كوتاه‌تر شدن‬

‫‪96‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫خيليتابلوبود‬

‫گقالب‬ ‫يدرالتويا‬

‫در طول زمان‪ ،‬دوران بارداري بيش��تر و ش��اخص توده بدني‬ ‫(‪ )BMI‬باالتري خواهند داش��ت (اين ‪ BMI‬يحتمل به اين‬ ‫معناست كه چهارستون بدنشان «اسطقس»تر و به اصطالح‬ ‫«توپُر»تر است)‪.‬‬ ‫ماجرا از اين اينجا ش��روع شد كه آقاي اس��تيرنز يك روز از‬ ‫خودش پرس��يد‪« :‬آيا زناني ك��ه فرزندان بيش��تري به دنيا‬ ‫مي‌آورند‪ ،‬صفات ويژه‌اي دارند كه نس��ل به نسل به آيندگان‬ ‫منتقل خواهد شد؟» (علم هميشه با اين سؤال‌ها به پيشرفت‬ ‫خود ادامه داده اس��ت)‪ .‬بعد ب��ه همراه بر و ب��چ رفتند مركز‬ ‫مطالعات قلب فرامينگهام كه س��وابق پزش��كي ‪14‬هزار نفر‬ ‫از ساكنان شهر را از ‪ 60‬س��ال پيش تا به حال بايگاني كرده‬ ‫است (قابل توجه عالقه‌مندان مباحث ‪documentation‬‬ ‫در كشور)‪.‬‬ ‫آن وقت نشستند سوابق ‪ 2238‬خانم يائسه را كشيدند بيرون و‬ ‫هي باال و پايين كردند تا ديدند اِ‪ !...‬چه جالب! آنهايي كه چاق‌تر‬ ‫و كوتاه‌ترند‪ ،‬بيش��تر زاد و ولد كرده‌اند تا آنهايي كه بلندتر و‬

‫الغرترند‪ .‬بيش��تر كه دقت كردند‪ ،‬متوجه شدند مادراني كه‬ ‫اولين فرزندشان را زودتر به دنيا آورده‌اند‪ ،‬هم بيشتر زاييده‌اند‪،‬‬ ‫هم ديرتر يائسه شده‌اند‪ .‬از همه جالب‌تر اينكه دخترانشان هم‬ ‫بيشتر از هم‌سن و سال‌هاش��ان صاحب اوالد شده‌اند (باز هم‬ ‫مي‌بينم قديمي‌ها حق داش��تند بگويند «مادرو ببين‪ ،‬دختر‬ ‫رو بگير»)‪.‬‬ ‫در نهايت جناب اس��تيرنز به اين نتيجه رس��يده كه اگر روند‬ ‫فعلي تا ‪ 10‬نسل ادامه داشته باشد‪ ،‬در نهايت در سال ‪،2409‬‬ ‫متوسط قد خانم‌ها دو سانت كمتر و وزنشان يك كيلو بيشتر از‬ ‫مادرانشان خواهد بود؛ ضمنا اولين فرزندانشان را ‪ 5‬ماه زودتر‬ ‫حامله مي‌شوند و ‪ 10‬ماه ديرتر يائسگي را آغاز خواهند كرد‪.‬‬ ‫ما از اين داستان نتيجه مي‌گيريم كه اوال خانم‌ها نبايد بابت‬ ‫چاقي‌شان نگران باش��ند يا از قد بلندي به ديگران پز بدهند‪،‬‬ ‫ثانيا بايد قدر حكمت متعالي ‌ه قديمي‌ها را بدانيم كه چيزي را‬ ‫كه آقاي استيرنز و دوستان با اين همه «اما و اگر و آيا و مگر»‬ ‫به‌اش رسيده‌اند‪ ،‬از سال‌ها قبل مي‌دانستند‪.‬‬

‫فرق ما ب��ا خارجي‌ها در زمين��ه يافته‌هاي علم و‬ ‫فناوري اين است كه ما با نهايت تواضع و فروتني‬ ‫س��كوت مي‌كنيم و تنها اين يافته‌ها را در زندگي‬ ‫روزمره خود پياده مي‌سازيم لكن آنها با بوق و كرنا‬ ‫همه جا را پر مي‌كنند و چنان رفتار مي‌كنند كه تو‬ ‫گويي شاخ غول شكسته‌اند‪.‬‬ ‫به عنوان مثال‪ ،‬گرشنس��ون و پين��دا ‪ -‬محققان‬ ‫سيس��تم‌هاي پيچيده در دانش��گاه ملي كنترل‬ ‫خودكار مكزيك ‪( -‬نفسمان گرفت از اين عنوان‬ ‫پر طمطراق!) ب��ه تازگي مدل��ي رياضي طراحي‬ ‫كرده‌اند كه از مش��كل تجمع و تراكم مس��افران‬ ‫منتظر در ايستگاه‌هاي اتوبوس يا مترو جلوگيري‬ ‫مي‌كند‪ .‬آنها به اين نكت��ه دقت كرده‌اند كه وقتي‬ ‫يكي از قطارها در حركت تاخير كوتاهي داش��ته‬ ‫باشد‪ ،‬مسافران بيشتري در ايستگاه بعدي تجمع‬ ‫مي‌كنند كه بر كن��دي حركت قط��ار مي‌افزايد‬ ‫(خودتان قضاوت كنيد‪ ،‬اي��ن چيزهايي كه من و‬ ‫شما هر روز در مترو مي‌بينيم‪ ،‬نياز به مدل‌سازي‬ ‫رياضي و اين قبيل دستك و دمبك‌ها دارد؟!)‪.‬‬ ‫به اين ترتي��ب‪ ،‬فاصله قطار با قط��ار بعدي كمتر‬ ‫مي‌شود و براي قطار دوم مس��افر كمتري وجود‬ ‫خواهد داشت‪ .‬در نتيجه‪ ،‬قطار دومي پشت قطار‬ ‫اولي گير مي‌افتد‪ .‬تحقيقات اين دو عزيز نش��ان‬ ‫مي‌دهد چنين تاخيري مي‌توان��د تا ‪ 3‬برابر زمان‬ ‫سفر را افزايش دهد؛ مثل شما كه از طالقاني كه راه‬ ‫مي‌افتيد‪ ،‬بعد از يك ساعت و نيم هنوز به طرشت‬ ‫نرسيده‌ايد‪.‬‬ ‫حاال فكر مي‌كنيد حضرات براي اين مس��أله چه‬ ‫راه‌حلي ارائه داده‌اند؟ «بايد در ساعات شلوغ‪ ،‬تعداد‬ ‫قطارها را زياد كنيم يا اعالم كنيم كه فالن قطار‬ ‫در بعضي ايستگاه‌ها توقف نخواهد داشت‪ ».‬واقعا‬ ‫كه دمتان گرم‪ ،‬خسته نباشيد! فقط منتظر دستور‬ ‫ش��ما بوديم! اوال وقتي خيلي از قطارها به منظور‬ ‫تهيه قطعات يدكي از خط خارج شده و سرويسي‬ ‫به مسافران نمي‌دهند‪ ،‬قطار اضافه از كجا بياوريم؟‬ ‫در ثاني‪ ،‬اگر قطار در بعضي ايستگاه‌ها توقف نكند‬ ‫و ملت قات بزنند‪ ،‬طاقتش��ان طاق ش��ود و آمپر‬ ‫بچسبانند‪ ،‬چه كسي پاسخگوست؟‬ ‫خب‪ ،‬البته خوشبختانه گرشنسون عقلش به اين‬ ‫دومي رسيده و توضيح داده‪« :‬بله‪ ،‬در صورتي كه‬ ‫قطار مس��افر را جا بگذارد‪ ،‬آنها ناراحت مي‌شوند‪.‬‬ ‫بنابراين‪ ،‬رفتار مس��افران مهم‌تري��ن عامل حل‬ ‫مشكل تجمع قطارهاست»‪ .‬باز هم تاكيد مي‌كنيم‬ ‫كه دست مريزاد استاد كه چش��م ما را به حقايق‬ ‫تازه‌اي گشودي!‬ ‫در بخش ديگري از مدل‌س��ازي رياضي حضرات‬ ‫آمده كه بايد براي زمان توقف قطارها در ايستگاه‪،‬‬ ‫يك حداقل و يك حداكثر درنظر گرفت تا فاصله‬ ‫استاندارد بينشان به هم نخورد؛ به اين صورت كه‬ ‫قبل از به سر رسيدن اين زمان تكان نخورند و بعد‬ ‫از آن هم لحظه‌اي درنگ نكنند‪.‬‬ ‫خب‪ ،‬پدر بيامرز‪ ،‬اگر در اين حالت مسافري الي‬ ‫در بماند و دست و بالش زخم و زيل شود‪ ،‬جواب‬ ‫خان��واده‌اش را تو مي‌دهي؟ اصال ش��ما بابت اين‬ ‫تحقيق چقدر گرفته‌اي؟‬

‫متاس�فانه آث�ار مخ�رب و بدآموزي‌هاي س�ريال منحط‬ ‫«ش�ب‌هاي برره» هنوز هم ادامه دارد و حتي به آن س�وي‬ ‫مرزها هم كشيده شده است‪ .‬در آخرين اقدام‪ ،‬يك شركت‬ ‫سوئدياپراتورموبايلكهسعيداشتبهالگوبرداريازحفر ‌ه‬ ‫تاريخي «چال اسكندرون»‪ ،‬ملت التويا را سر كار بگذارد‪،‬‬ ‫رسواي خاص و عام شد‪.‬‬ ‫شروع ماجرا اين‌طور بود كه مقامات عمليات امدادي اعالم‬ ‫كردندشيئيعجيبدرمرزالتويابااستوني‪،‬حفره‌ايبزرگ‬ ‫در يك چمن‌زار به وجود آورده است‪ .‬خبر مثل برق و باد به‬ ‫‪ Top News‬تبديل شد‪ .‬ماشين‌هاي پليس و آتش‌نشاني‬ ‫آژير كشان رفتند س�مت محل حادثه كه يك وقت خداي‬ ‫نكرده‪ ،‬راديواكتيوي چيزي آن‌ورها نباشد‪ .‬دانشمندان هم‬ ‫كهديوانهچنينرخدادهاييهستند‪ِ ،‬هلِك ِهلِكرفتندكه‬ ‫ببينندچيزيكاسبمي‌شونديانه‪.‬‬ ‫ستاد حوادث غير‌مترقبه‪ ،‬وضعيت فوق‌العاده اعالم كرد و‬ ‫وزير كشور در پاسخ به خبرنگاران گفت‪« :‬من بدون حضور‬ ‫وكيلم حرفي نمي‌زنم»‪ .‬حتي اين احتم�ال وجود دارد كه‬ ‫عده‌اي براي برقراري ارتباط مشكوك با بشقاب پرنده‌ها يا‬ ‫موجودات فضايي عازم محل حادثه شده باشند يا اگر مبتال‬ ‫به مرض العالجي بوده‌اند‪ ،‬شال و كاله كرده باشند‪ ،‬شايد‬ ‫معجزه‪،‬دواييپيداشدوشفاگرفتند‪.‬‬ ‫ب�ه هرح�ال‪ ،‬آق�اي الودي�س ن�ول‬ ‫(زمين‌ش�ناس‬

‫تشريفدارند)درمورداينحفرهمي‌گويد‪«:‬نهمترقطروسه‬ ‫متر عمق داشت و به نظر مي‌رسيد از برخورد شهاب‌سنگ‬ ‫با زمين به وجود آمده باش�د‪ .‬لكن با بررس�ي‌هاي بيشتر‬ ‫فهميديم بيش از حد صاف و تميز اس�ت و قطعا به دس�ت‬ ‫انسان به وجوده آمده»‪ .‬با ادامه تحقيقات معلوم شد حفره‬ ‫قالبي است و شركت‪ TELE 2‬اعتراف كرد پشت اين قضيه‬ ‫قراردارد(البتهمعلومنيستتحقيقاتدرچهشرايطيانجام‬ ‫گرفتهكه‪ TELE2‬بهاينسرعتمقرآمدهاست)‪.‬سخنگوي‬ ‫شركتدرالتويادرتوضيحايناقداممذبوحانهگفت‪«:‬هدف‬ ‫ما منحرف كردن افكار عمومي از بحران اقتصادي التويا به‬ ‫سمت چيزي كه جذاب‌تر باشد بود»‪ .‬با اين حال‪ ،‬دولت گول‬ ‫اينخالي‌بندي‌هارانخوردووزيركشوروعدهدادهزينه‌هاي‬ ‫پليسونيرو‌هاينظاميوامدادراتاكوپكآخرازحلقوماين‬ ‫شركتبيرونمي‌كشيم‪.‬ويتاكيدكردكهكشورمتبوعش‬ ‫كال با اين تريپ ضايع بازي‌ها حال نمي‌كند و معامالتش با‬ ‫‪ TELE 2‬را به هم مي‌زند‪ .‬ويتا س�يريكا (همان سخنگوي‬ ‫كذا) گفته كه اين حفره را نه نفره كنده‌اند و مواد شيميايي‬ ‫ته‌اشسوزانده‌اندتاتصويريازبرخورديكشهاب‌سنگبه‬ ‫وجودبياورند‪.‬البتهبهتربودمقاديريپوستتخمهوآشغال‬ ‫پفك و قوطي ماءالشعير هم كفش مي‌انداختند يا با كفش‪،‬‬ ‫خاك‌ها را به هم مي‌زدند كه طبيعي‌تر به نظر برسد و خيلي‬ ‫تابلو نباشد‪ .‬سخنگوي دفتر مركزي شركت هم در توضيح‬ ‫اين اق�دام ايذايي گفت‪« :‬اين فقط بخش�ي از يك كمپين‬ ‫بازاريابي اس�ت» و توضيح ديگري نداد‪ .‬كال انسان‌ها‬ ‫وقتي ضايع مي‌شوند و مي‌خواهند بگويند از‬ ‫اول مي‌خواستيم همين‌جا بنشينيم‪،‬‬ ‫توضيحديگرينمي‌دهند‪.‬‬

‫راهحلمشكلت‬ ‫ج‬ ‫م‬ ‫ع‬ ‫م‬ ‫س‬ ‫اف‬ ‫را‬ ‫ن‬ ‫مترودرايستگاه‬

‫چقدربابتتحقيقگرفته‌اي؟‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪97‬‬

‫اخبارفانتزي‬

‫كمكپيسك‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫ب‬ ‫ه‬ ‫زي‬ ‫س‬ ‫‌‬ ‫ت‬ ‫ش‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫سان‬

‫ج‬ ‫هشژنتيكدرگ‬

‫گ‬ ‫و‬ ‫ج‬ ‫ه‬ ‫ب‬ ‫ا‬ ‫آ‬ ‫ب‬ ‫ش‬ ‫ش‬ ‫ن‬ ‫ف‬ ‫سم ‌‬ ‫يكشد‬ ‫ياهانب‬ ‫رايبهينهسازي‬

‫واقعا نمي‌دانيم چه دردي اس��ت كه اين بش��ر دوپا مدام دلش‬ ‫مي‌خواهد در كار خداون��د عالميان دخالت كن��د و دل و روده‬ ‫آفريده‌هايش را مثل اس��باب بازي هي بيرون بريزد‪ .‬عمل دماغ‬ ‫سرباال و ليپو ساكشن و كشيدگي پوست و جراحي فك كم بود‪،‬‬ ‫حاال ديگر نوبت به جمادات و نباتات و حيوانات رسيده‪ .‬به محض‬ ‫نمونه به اين چند مورد توجه بفرماييد‪:‬‬ ‫الف‪ .‬برداشته‌اند ژن ضد يخ‌زدگي ماهي فالندر را كه به او كمك‬ ‫مي‌كند در آب‌هاي زير صفر درجه دوام بياورد‪ ،‬به درون سلول‬ ‫گوجه فرنگي تزريق كرده‌اند تا مقاومتش را در برابر سرما افزايش‬ ‫دهد‪ .‬االن اگر گياه بيچاره س��فيل و س��رگردان شود كه بدون‬ ‫آبش��ش چطور از طريق منافذ روي برگ‌ها نفس بكش��د‪ ،‬هيچ‬ ‫جوابي برايش ندارند‪.‬‬ ‫ب‪ .‬ژن «باكتريوم باسيلوس توريژينسيس» را كه يحتمل متعلق‬ ‫به سلسلسه قيصرهاي روم باش��د‪ ،‬به يك گوجه بدبخت ديگر‬ ‫داده‌اند تا مقابل آفات مقاوم شود‪ .‬اين طوري گوجه سمي توليد‬ ‫مي‌كند كه حشرات را مي‌كشد اما براي انس��ان خطري ندارد‪.‬‬

‫خدا وكيلي خيلي زور دارد‪ .‬بيشتر از ‪ 400‬سال پيش طرف‬ ‫را فقط به خاطر اينكه گفته «احتمال دارد در سياره‌هاي‬ ‫ديگر‪ ،‬غير‌از زمين هم زندگي وجود داشته باشد» تكفير‬ ‫كردي و دادي به ج�رم ارتداد بس�وزانندش؛ حاال چپ‬ ‫و راس�ت براي «بررس�ي حيات فرا‌زميني» س�مينار و‬ ‫كنفرانس مي‌گذاري تا دست آخر‪ ،‬از جنازه هفتاد كفن‬ ‫پوسانده طرف عذر خواهي كني كه چه بشود؟‬ ‫باورش سخت است ولي كليس�اي كاتوليك اين كار را‬ ‫كرد؛ گاليله خودش كم بود‪ ،‬كه در قرن شانزدهم جناب‬ ‫جوردانو برونو ‪ -‬راهب و فيلسوف ايتاليايي ‪ -‬را فقط به‬ ‫جرم گفتن اين موضوع كه «احتمال س�كونت در خارج‬ ‫از زمين وجود دارد»‪ ،‬مخالف با مفاهيم انجيل ش�ناخت‬ ‫و حكم ارتدادش را ص�ادر ك�رد و او را در آتش جزغاله‬ ‫نمود‪.‬‬

‫‪98‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫سؤال اينجاست‪ :‬آيا ش��ما قبلش از گوجه‌ كذا پرسيده‌ايد كه با‬ ‫حش��ره‌اي ارتباط عاطفي دارد يا نه؟ اگر خداي ناكرده ايش��ان‬ ‫عاشق ش��ته‌اي‪ ،‬ساسي‪ ،‬شپش��ي چيزي ش��ده بود و معشوقه‌‬ ‫نگون‌بخت حي��ن دل دادن و قلوه گرفتن ج��ان به جان آفرين‬ ‫تس��ليم مي‌كرد‪ ،‬در برابر لطمه روحي وارد ش��ده به گوجه چه‬ ‫مي‌كرديد؟‬ ‫ج‪ .‬گوج��ه فرنگي مق��اوم در برابر نمك تولي��د كرده‌اند؛ يعني‬ ‫گياهي كه قادر است در زمين‌هايي كه ميزان نمكش ‪ 50‬برابر‬ ‫حالت عادي است‪ ،‬دوام بياورد‪ .‬در اثر اين جهش ژنتيكي‪ ،‬ايشان‬ ‫مي‌توانند با استخراج نمك از خاك و ذخيره‌سازي در برگ‌ها‪،‬‬ ‫هم زمين را از نمك تصفيه كنند‪ ،‬هم خودشان شور نشوند‪ .‬البد‬ ‫دل محققان خوش اس��ت كه پس فردا با اندكي تغيير ساختار‬ ‫خواهند توانس��ت كنار درياچه نمك خيارش��ور ه��م بكارند و‬ ‫به آرزوي ديرينه مردم كوير مركزي اي��ران پايان دهند! زهي‬ ‫خيال باطل!‬ ‫د‪ .‬انستيتو فدرال فناوري سوئيس از زور بيكاري‪ ،‬يك ژن از يك‬

‫اصوال اين مسأله قرن‌ها محل بحث و مجادله متخصصان‬ ‫علم الهي�ات بود ك�ه حي�ات در س�ياره‌هاي ديگر چه‬ ‫مفهومي براي كليس�ا خواهد داش�ت‪ .‬تا اينكه گاليله و‬ ‫كپرنيك يواش يواش كليسا را در مقابل اين ايده كه زمين‬ ‫مركز جهان نيس�ت نرم كردند و باالخره با كنار آمدن با‬ ‫تئوري تكامل داروين‪ ،‬رهبران كاتوليك از خر ش�يطان‬ ‫پياده شدند و اعالم فرموند اگر در جايي غير‌از كره زمين‬ ‫موجود زنده يافت شود‪ ،‬با انجيل در تضاد نيست‪ .‬معلوم‬ ‫نيس�ت اگر با انجيل در تضاد بود چه مي‌كردند؛ يحتمل‬ ‫با سوزاندن آنها مسأله حل مي‌ش�د‪ .‬پدر روحاني خوزه‬ ‫گابريل فونس كه خودش اخترش�ناس انجمن عيسي و‬ ‫مدير رصد خانه واتيكان است مي‌گويد‪« :‬با توجه به تنوع‬ ‫مخلوقات در زمين‪ ،‬احتمال وجود حيات‌هاي هوشمند‬ ‫ديگر كه مخلوق خداوند هستند بعيد نيست‪ .‬اين حقيقت‬

‫باكتري و دو ژن از نرگس زرد گرفته و چپانده داخل يك دانه برنج‬ ‫تا برنج حاوي «بتا كاروتن» توليد كند‪ .‬اس��مش را هم گذاشته‬ ‫برنج طاليي و به خيال خودش به كشورهاي جهان سومي كمك‬ ‫كرده تا از كمبود ويتامين ‪ A‬در رژيم غذايي‌شان رها شوند‪ .‬نه‪،‬‬ ‫آخر اين هم شد كار؟ اين شد تحقيق؟ اين شد پژوهش؟ اگر آن‬ ‫باكتري خودش مرض و ميكروب داشته باشد چي؟‬ ‫امروز بيشتر از ‪ 8‬ميليون كش��اورز در ‪ 80‬ميليون هكتار زمين‬ ‫(بله‪ ،‬اعداد را درشت خوانديد!) محصول دستكاري شده ژنتيك‬ ‫مي‌كارند‪ .‬بعدش اين محصوالت را بدون برچس��ب مخصوص‬ ‫«بهينه شده ژنتيك» در بازارخلي كشورها از جمله اياالت متحده‬ ‫مي‌فروشند‪ .‬آخر اين چه مرضي است؟ شايد يكي نخواهد گوجه‬ ‫ماهي‌اي كه با آبش��ش تنفس مي‌كند بخورد؛ يا دوست نداشته‬ ‫باشد ريخت نحس گوجه بي‌رحمي كه معش��وقه‌اش را كشته‬ ‫سر س��فره‌اش ببيند‪ .‬حاال اگر به بهانه پيش��رفت علم و فناوري‬ ‫از اين ژانگولرها در مي‌كنيد‪ ،‬بكنيد‪ ،‬ديگر چرا حق دانستن را از‬ ‫مصرف‌كننده مي‌گيريد؟‬

‫اسكارزيس ‌‬ ‫تشناسي‬

‫اگر شاهكار جديد شركت انيميشن‌سازي پيكسار‪،‬‬ ‫«‪ »Up‬را ديده باشيد‪ ،‬البد كلي درس زندگي ازش‬ ‫گرفته‌ايد؛ اينكه هيچ وقت براي ش�روع دير نيست‪،‬‬ ‫انس�ان نبايد آرزوهايش را فراموش كند و در مقابل‬ ‫سختي‌ها و مشكالت زندگي تسليم بشود و‪ . ...‬خب‪،‬‬ ‫وقتي شركتي به اين ظرافت و لطافت مي‌تواند به ما‬ ‫درس زندگي بدهد‪ ،‬چرا نتواند درس زيست‌شناسي‬ ‫بدهد؟‬ ‫بله‪ ،‬ماج�را از اين قرار اس�ت ك�ه بنا ش�ده با كمك‬ ‫نرم‌افزار شركت پيكسار‪ ،‬خود زيست شناسان بتوانند‬ ‫براي توضيح فرضيه‌ها يا انجام كشفيات جديدشان‬ ‫انيميش�ن توليد كنن�د؛ در واقع آنه�ا از برنامه‌هاي‬ ‫كامپيوتري‌اي كه در تهيه انيميشن‌هايي مثل شرك‬ ‫به كار رفته‪ ،‬اس�تفاده مي‌كنند تا از فرضيه‌هاش�ان‪،‬‬ ‫مدل‌هاي متحرك تصويري بس�ازند و آنه�ا را قابل‬ ‫فهم‌تر كنند‪.‬‬ ‫خانم جانت آسا از دانشكده پزشكي‌هاروارد در اين‬ ‫رابطه مي‌گويد‪« :‬انيميشن تا به حال فقط براي تفريح‬ ‫بوده اس�ت‪ .‬اين روند مي‌تواند تغيير كند»‪ .‬ايش�ان‬

‫خودش مدير بخش تجسم س�ه بعدي است و براي‬ ‫پژوهشگران انيميشن مي‌سازد‪ .‬البته وقتي مشتري‬ ‫بر ايشان جوشيدن گرفت كه يكي از انيميشن‌هايش‬ ‫كه تاثير پروتئين كالس�رين را بر جذب بيشتر مواد‬ ‫از غشاي سلولي نشان مي‌داد‪ ،‬جايزه رقص سلولي‬ ‫يا ‪ Cell Dance‬را برد (ما از اينج�ا به اهميت جوايز‬ ‫پي مي‌بريم)‪.‬‬ ‫جالب اينك�ه تجربه خانم آس�ا حاكي از اين اس�ت‬ ‫كه وقتي دانش�مندي مي‌بيند فرضي�ه رقيبش‬

‫به صورت انيميشن در جايي ارائه ش�ده است‪ ،‬به او‬ ‫سفارش كار مي‌دهد و مي‌خواهد تا براي فرضيه او هم‬ ‫انيميشني بس�ازد تا بتواند پز ديدگاه خود را جلوي‬ ‫بقيه بدهد و اين يعني چش�م و هم‌چشمي از سطح‬ ‫اقدس خانم و كبري خانم‪ ،‬به مراتب باالتر رفته و رنگ‬ ‫و بوي علمي هم به خود گرفته است‪.‬‬ ‫آقاي آلبرتز از دانشگاه واشنگتن هم ضمن حمايت از‬ ‫اين اقدام فرخنده مي‌گويد‪« :‬مغز ما به خوبي از عهده‬ ‫تعقيب برهمكنش‌هاي بي‌شمار س�لولي بر نمي‌آيد‬ ‫و به ابزاري براي كمك به فهم درست آن نياز داريم»‪.‬‬ ‫يك محقق ديگر ب�ه نام پاتريك هيولز از دانش�گاه‬ ‫اينديانا هم ضمن استقبال از استفاده گسترده از اين‬ ‫ابزار‪ ،‬فكر مي‌كند خود دانشمندان هم در حال وابسته‬ ‫شدن به اين انيميشن‌ها هستند‪ .‬او اين مسأله را شبيه‬ ‫يك كشف جديد مي‌داند تا يك نقطه پايان‪ .‬خدا را چه‬ ‫ديديد‪ ،‬شايد چند سال بعد در مراسم اسكار‪ ،‬سرفصل‬ ‫جديدي تحت عنوان ‪Best animation in Biology‬‬ ‫به فهرست جوايز اضافه شد و ملت براي برنده شدنش‬ ‫سر و دست شكستند!‬

‫با باورهاي ما تعارضي ندارد‪ .‬به‌هرحال ما نمي‌توانيم براي‬ ‫آفرينندگي خدا محدوديت قائل شويم»‪.‬‬ ‫البته اگر بدانيم فقط در ‪ 15‬سال اخير‪ ،‬دانشمندان ‪400‬‬ ‫س�ياره ديگر خارج از منظومه شمسي كشف كرده‌اند‪،‬‬ ‫مي‌فهميم كه جناب گابريل فونس خيلي هم بزرگواري‬ ‫نفرموده‌اند!‬ ‫در كنفران�س پن�ج روزه واتي�كان‪ 30 ،‬دانش�مند ك�ه‬ ‫بعضي‌هاش�ان هم غير‌كاتوليك بودند‪ ،‬حضور داشتند‬ ‫و درباره چگونگي تش�كيل حيات روي زمين و بررسي‬ ‫احتمال تفاوت ساختار بيولوژيك موجودات بيگانه گپ‬ ‫زدند‪ .‬اين وسط هيچ خوش انصافي پيدا نشد بپرسد بابا‬ ‫جان‪ ،‬به سر استخوان‌هاي كباب شده آن عزيز سفر كرده‬ ‫(جوردانو برونو) چه آمد؟‬

‫ا‬ ‫س‬ ‫ت‬ ‫خ‬ ‫وا‬ ‫‌‬ ‫ن‬ ‫ه‬ ‫اي‬ ‫ي‬ ‫ك‬ ‫ه‬ ‫ج‬ ‫زغالهشدند‬ ‫بررسيحيا‬ ‫ت‬ ‫ف‬ ‫ر‬ ‫‌‬ ‫ا‬ ‫زم‬ ‫ين‬ ‫ي‬ ‫د‬ ‫ر‬ ‫واتيكان‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬

‫دانستنيها‬

‫‪99‬‬

‫اخبارفانتزي‬ ‫نقل اس��ت كه از يك بازيگر تئاتر فرانس��ه پرسيدند «موقع‬ ‫غروب آفتاب چه حسي داري؟» و در پاسخ شنيدند كه «من‬ ‫سال‌هاست منظره زرد و سرخ غروب آفتاب را نديده‌ام چون‬ ‫هميشه در آن لحظه بايد سر صحنه حاضر باشم»‪ .‬خب‪ ،‬علم و‬ ‫تكنولوژي اين انسان‌هاي داراي روح لطيف را هيچ‌وقت از قلم‬ ‫نمي‌اندازد و هميشه دنبال راهكاري براي جامه عمل پوشاندن‬ ‫به خواسته‌هاي آنهاست‪.‬‬ ‫اگر «پرستيژ» كريس��توفر نوالن را ديده باش��يد‪ ،‬مي‌دانيد‬ ‫كه در ق��رون پيش��ين‪ ،‬ش��عبده‌بازها براي اس��م دركردن‬ ‫كل‌كل‌هاي غريبي با هم داشتند و در اين راه با فيزيك‌دان‌ها‬ ‫و شيمي‌دان‌ها و ساير دانش��مندان علوم طبيعي در ارتباط‬ ‫تنگاتنگ بودند‪ .‬در اثر همين ارتباط��ات‪ ،‬جناب هنري درز‬

‫و بعدش جان پپ��ر در قرن نوزدهم‪ ،‬موفق به اختراع ش��يوه‌‬ ‫توهم بصري ش��دند؛ به اين صورت كه روي يك جس��م در‬ ‫اتاقي مخفي ن��ور مي‌تاباندند كه بازتابش ب��ا زاويه‌اي خاص‬ ‫روي شيشه روي س��ن مي‌افتاد و ملت حاضر در سالن تصور‬ ‫مي‌كردند روح ديده‌اند‪ .‬حاال همين شبح پپر توسط شركت‬ ‫لندني ميوژن آپ‌گريد ش��ده و تصاوير سه بعدي براي تئاتر‬ ‫فراهم مي‌كند! البته تصوير اي��ن روش جديد كه به گرايش‬ ‫محوري معروف است‪ ،‬از بازيگر مخفي شده در اتاق بغل توليد‬ ‫نمي‌شود بلكه يك پردازنده ديجيتال نور را با زاويه ‪ 45‬درجه‬ ‫به ورقي پالسيتكي مي‌تاباند و چنان به نظر مي‌رسد كه بازيگر‬ ‫روي صحنه در حال ايفاي نقش است‪.‬‬ ‫آقاي بازيگر تئاتر فرانس��ه حاال براي تماشاي آفتاب غروب‪،‬‬

‫ويدئوكن‬ ‫فرانسسهبعدي‬

‫تنها يك مشكل س��ر راه دارد؛ هزينه كمي تا قسمتي گران‬ ‫گرايش‌مح��وري‪ 7500 :‬دالر براي دوربي��ن‪ 60 ،‬هزار دالر‬ ‫براي سخت‌افزاري كه داده‌ها را براي ارسال از طريق اينترنت‬ ‫فشرده كند و پروژكتورهايي به قيمت ‪ 65‬هزار دالر؛ سرجمع‬ ‫مي‌كند چيزي بيشتر از ‪ 130‬هزار دالر كه حاال چون شمايي‪،‬‬ ‫همان ‪ 130‬هزار تا را بده خيرش را ببيني!‬ ‫به‌هرحال اين روش صددرصد تضميني است؛ حتي سيسكو‬ ‫سيس��تمز به عنوان يكي از فعاالن بازار ويدئ��و كنفرانس‪ ،‬با‬ ‫اس��تفاده از آن كنفرانس��ي زنده بين بنگال هند و كاليفرنيا‬ ‫برگزار كرده و ظاهرا از سيستم ميوژن راضي بوده است‪.‬‬ ‫حاال ديگر خ��ود دانيد‪ ،‬يا اين‌قدر پول بس��لفيد ي��ا تا ابد در‬ ‫حسرت تماشاي آفتاب غروب بسوزيد و بسازيد‪.‬‬

‫ح‬ ‫ا‬ ‫ال‬ ‫چ‬ ‫و‬ ‫ن‬ ‫ش‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫ي‬ ‫ي‬ ‫‪0‬‬ ‫‪ 13‬هزارتا‬ ‫‪100‬‬

‫دانستنيها‬

‫نيمه اول اسفند‪88‬‬