Τα προγράμματα της Μέσης Εκπαίδευσης (1833-1929), τ. Α

ΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ (1833 - 1929)

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ ΣΠΎΡΟς I. Α ς Δ Ρ Α Χ Α ς ,

Γ Ι A Ν Ν Η ς ΓΙΑΝΝΟΥΛΟΠΟΥΛΟς,

ΦIΛΙΠΠΟς ΗΛΙΟΥ, ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟς Ε . ΣΚΛΑΒΕΝ IΤΗς

© ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΝΕΑΣ ΓΕΝΙΑΣ Aχαρνών 417, τηλ. 25 30 872 και 25 30 873

ΔΑΥΙΔ ΑΝΤΩΝΙΟΥ

ΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ (1833 -1929) ΤΟΜΟΣ ΠΡΩΤΟΣ

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΝΕΑΣ ΓΕΝΙΑΣ 17

ΑΘΗΝΑ 1987

Στα παιδιά μου, Γιάννη και Δημήτρη

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Αρχαίων Ελληνικών στη Μέση Εκπαίδευση, συγκεντρώθηκε το υλικό που αναφέρεται στα προγράμματα των σχολείων αυτής της βαθμίδας. Το υλικό αυτό παρουσιάζουμε σ' αυτήν εδώ την έκδοση, πιστεύοντας ότι έτσι καλύπτουμε ένα κενό αλλά και ότι ικανοποιούμε μιαν ανάγκη της ερευνάς γύρω από εκπαιδευτικά θέματα. ιδρυτικούς νόμους των διαφόρων τύπων σχολείων, δημόσιων η αναγνωρισμένων, του εκάστοτε ελεύθερου ελλαδικού χώρου (χωρίς τις κατά καιρούς τροποποιήσεις τους, εκτός από ορισμένες αναγκαίες εξαιρέσεις), από τα προγράμματα διδασκαλίας που ίσχυσαν σε όλη αυτήν την περίοδο και από εγκυκλίους που έχουν σχέση με τη διδασκαλία μαθημάτων. Το υλικό αυτό αναδημοσιεύεται από τις πηγές (Αρχεία, Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, Κανονισμούς κτλ.)· ειδικά οι εγκύκλιοι αναδημοσιεύονται —οι περισσότερες— από τις υπάρχουσες συλλογές (Κλάδου, Παρίση, Δημητριάδη), ενώ για τη μετά το 1900 περίοδο υπήρξε αντικειμενική δυσκολία εντοπισμού ανάλογων εγκυκλίων, επειδή το Αρχείο του Υπουργείου Παιδείας βρίσκεται ατακτοποίητο στα Γενικά Αρχεία του Κράτους. Η όλη εργασία διαρθρώνεται ως εξής: Προηγείται μία εισαγωγή που αναφέρεται στην οργάνωση και δομή της Μέσης Εκπαίδευσης, έτσι που ο μελετητής να έχει μια συνολική εικόνα των διαφόρων τύπων σχολείων που λειτούργησαν κατά την περίοδο 1833-1929. το κύριο σώμα της εργασίας διαιρείται σε δύο μέρη: Στο πρώτο —που επιγράφεται Τα Κείμενα— παρατίθεται αριθμημένο το υλικό κατά κεφάλαια, ανάλογα με τον τύπο του σχολείου και σε χρονολογική σειρά· το δεύτερο —με τίτλο Η Ανάγνωση", χωρισμένο στα ίδια, όπως το πρώτο, κεφάλαια— περιλαμβάνει αναλυτικούς και συγκριτικούς πίνακες των ωρολογίων προγραμμάτων και μια σύντομη Επισκόπηση των Κειμένων και των Πινάκων. Τέλος, παρατίθεται απόλυτος χρονολογικός πίνακας όλων των Κειμένων, ώστε να υπάρχει η δυνατότητα να παρακολουθείται συστηματικά η διαμόρφωση και εξέλιξη των σχολείων της Μέσης Εκπαίδευσης.

Θέλωναευχαριστήσω για το ενδιαφέρον και τη συμπαράσταση τους δ?.ους εκείνους που με βοήθησαν στα διάφορα στάδια αυτής της εργασίας. Α ς με συγχωρήσουν που δεν τους αναφέρω ονομαστικά, αλλά είναι τόσοι πολλοί, που υπάρχει κίνδυνος και κάποιον να παραλείψω και κάποιου τη συμβολή να υποβαθμίσω. Ιούνιος 1987

Δ.

Α.

Γ ε ν ι κ ή ο δ η γ ί α : Οι ενδείξεις Α (Β, Γ, ...) 1 (2, 3...) δηλώνουν το κεφάλαιο και τον αριθμό του κειμένου, όπως αυτά έχουν ταξινομηθεί στο Πρώτο Μέρος (1ος και 2ος τόμος)' οι ενδείξεις Πίνακας Α (Β, Γ, ...) 1 (2, 3...) παραπέμπουν στο κεφάλαιο και τον αριθμό του πίνακα, όπως αυτοί έχουν καταχωριστεί στο Δεύτερο Μέρος (3ος τόμος).

παράλληλη μελέτη των Πινάκων και της Επισκόπησης που περιλαμβάνονται στον τρίτο τόμο.

Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΟΜΗ ΤΗΣ

ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Π ρ ο σ η μ ε ί ω σ η : Η Εισαγωγή που ακολουθεί δεν αποτελεί ιστορία της Μέσης Εκπαίδευσης για την περίοδο 1833-1929' απλώς και μόνο περιγράφει τον τρόπο

με εντάσσονται όλες οι νομοθετικές ρυθμίσεις που έχουν σχέση με τα προγράμματα διδασκαλίας αυτής της περιόδου.

Α'

Ελληνικά σχολεία - Γυμνάσια

1. Αμέσως μετά την άφιξη του Όθωνα (αρχές του 1833), η Αντιβασιλεία πήρε τα πρώτα μέτρα για την οργάνωση της Εκπαίδευσης. 1 Ειδικότερα, με διάταγμα της 22 Μαρτίου 1833 2 διορίστηκε μια επιτροπή από λόγιους και εκπαιδευτικούς, μεσκοπό να περιγράψει «την αληθή στάσιν της δημοσίου εκπαιδεύσεως» και να υποβάλει «προτάσ:ις περί των καταληλοτέρων μέσων προς

1. Λεπτομέρειες για τα εκπαιδευτικά πράγματα πριν από την άφιξη του Όθωνα, και ιδιαίτερα για την Καποδιστριακή περίοδο, βλ. στις διάφορες Ιστορίες της Εκπαίδευσης (στη βιβλιογραφία) και προπάντων στα εργα: Ε. Μπελιά, Η εκπαίδευσις εις την Λακωνίαν και την Μεσσηνίαν κατά την Καποδιστριακήν περίοδον (1828-1832), Αθήνα 1970' Ε. Κούκκου, ο Καποδίστριας και η Παιδεία 1827-1832. Β' Τα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Αιγίνης, Αθήνα 1972" Αλέξης Δημαράς, «Τα θέματα της εκπαίδευσης στα χρόνια του Καποδίστρια: Λαϊκές προσδοκίες και κυβερνητικές προθέσεις», Δελτίο της Εταιρείας Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, τχ. 9, Αθήνα 1986, σ. 122-120. 2. «Περί συστάσεως επιτροπής προς διοργανισμόν των σχολείο«», ΕτΚ, αρ. 11/31 Μαρτίου 1833.

με

ου

βελτίωσιν αυτής, και ονομαστί προς σχηματισμόν σχολείων του λαού, Ελληνικών σχολείων, Γυμνασίων και ενός Πανεπιστημίου». 3 Επειδή όμως η επιτροπή δεν κατέληξε σε θετικό αποτέλεσμα ή, όπως γράφει ο Γκ. Λ. Μάουρερ, μέλος της Αντιβασιλείας και υπεύθυνος για τα θέματα παιδείας, «το πόρισμά της ήταν ελάχιστα εφαρμόσιμο», 4 η Αντιβασιλεία άρχισε να υλοποιεί τις προθέσεις της. Έτσι, με διάταγμα της 21 Νοέμβριου (3 Δεκεμβρίου) 1833 5 ιδρύει σχολεία μέσης στάθμης (Ελληνικό σχολείο και Γυμνάσιο) στο Ναύπλιο" υπογράφει το διάταγμα που οργανώνει τη δημοτική εκπαίδευση (6/18 Φεβρουαρίου 1834)· υπογράφει μια σειρά διατάγματα με τα οποία ιδρύονται Ελληνικά σχολεία και Γυμνάσια σε διάφορες πόλεις:μεδιάταγμα της 25 Μαρτίου 1835 ιδρύονται δέκα Ελληνικά σχολεία—εκτός από εκείναπουλειτουργούσαν κιόλας στην Αθήνα, 6 το Ναύπλιο και τη Σύρο—στις πόλεις Τρίπολη, Σπάρτη, Καλαμάτα, Πάτρα, Μεσολόγγι, Άμφισσα, Λαμία, Χαλκίδα, Ύδρα και Τήνο, ενώ με το ίδιο διάταγμα εξομοιώνεται με το Γυμνάσιο Ναυπλίου και εκείνο που λειτουργούσε ήδη από το 1833 στη Σύρο' 7 με διάταγμα της 13 Αυγούστου 1835 ιδρύεται από μια τάξη Ελληνικού σχολείου στις πόλεις Άνδρο, Νάξο, Θήρα, Σκύρο, Υπάτη, Πραστό και Πύργο" με διάταγμα της 19 Αυγούστου 1835 συστήνεται Γυμνάσιο στο Μεσολόγγι (το οποίο όμως δε λειτούργησε)" με διάταγμα της 1 Σεπτεμβρίου 1835 ιδρύεται Ελληνικό σχολείο στη Δημητσάνα κτλ. Παράλληλα, συνεχίζονται οι προσπάθειες, με επιτροπέςκαιδιάφορα σχέδια, 8 να συγκροτηθεί ένα πλαίσιο οργάνωσης της Εκπαίδευσηςκαιειδικότερα της Μέσης και Ανώτατης. Φυσικά, όταν μιλούμε για σχολεία μέσης στάθμης, εννοούμε σχολεία για

3. Ό.π. [υποσημ. 2]. 4. Γκ. Λ. Μάουρερ, Ο Ελληνικός Λαός (μετάφραση Όλγας Ρομπάκη), Αθήνα 1976, σ. 525. 5. Βλ. Α1. Για το Γυμνάσιο Ναυπλίου βλ. Ιωάννης Γ. Δεμοίρος, Ιστορία του Γυμνασίου Ναυπλίου, Αθήνα 1939. 6. Στην οποία είχε μεταφερθεί το «Κεντρικόν Σχολείον» που είχε ιδρύσει ο Καποδίστριας στην Αίγινα και λειτουργούσε ως Γυμνάσιο με γυμνασιάρχη τον Γεώργιο Γεννάδιο. 7. Για το Γυμνάσιο Σύρου βλ. πρόχειρα: α') Χρονικά του Γυμνασίου αρρένων Σύρου (εκδίδοται μερίμνη του γυμνασιάρχου αρρένων Μάρκου Πελοποννησίου, επιμελεία του καθηγητού I. Θωμοπούλου), Σύρος 1962 (όπου και η μελέτη του I. Θωμοπούλου, Η Ιστορική πορεία του Γυμνασίου Σύρου, σ. 151-209, η οποία κυκλοφόρησε και σε ανάτυπο με τον ίδιο τίτλο) και β') Στυλ. Γ. Κορρές, «Τα κατά την ίδρυσιν του Γυμνασίου Σύρου», Επετηρίς Εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών, Β' (1962), σ. 7-35. Σημειώνεται, εξάλλου, ότι το κράτος Δηλοποίηση της επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Γραμματείας της 28 Αυγούστου 1835 (βλ. ΕτΚ, αρ. 6/18 Σεπτεμβρίου 1835), ανέλαβε τα εξοδα Γυμνασίου και του Ελληνικού σχολείου και διόρισε το προσωπικό τους. 8. Όλα αυτά αποτελούν αντικείμενο μιας άλλης μελέτης μας.

αγόρια, γιατί η μέριμνα για ανάλογα σχολεία κοριτσιών έχει αφεθεί α Κράτος στη δημοτική και ιδιωτική —ελληνική και ξένη— πρωτοβουλία. 9

2. Η ΜΕ οργανώθηκε με το διάταγμα της 31 Δεκεμβρίου 1836/12 Ιανουαρίου 1837 «περί του κανονισμού των ελληνικών σχολείων και γυμνασίων». 1 0 Τα 125 άρθρα του διατάγματος αυτού ρυθμίζουν τα είδη των σχολείων, τους σκοπούς τους, το ωρολόγιο εβδομαδιαίο πρόγραμμα μαθημάτων, τη διδακτέα ύλη, τις εγγραφές, εξετάσεις, προαγωγές, τα σχετικά με το διδακτικό προσωπικό και άλλες λειτουργικές λεπτομέρειες. Οι διατάξεις αυτές συμπληρώθηκαν αργότερα —το 1857— με τον «Εσωτερικόν κανονισμόν των Γυμνασίων και Ελληνικών Σχολείων», 11 καθώς και με ορισμένες άλλες ρυθμίσεις, που αφορούσαν κυρίως θέματα λειτουργικά, και έτσι συμπληρωμένες ίσχυσαν στα κύρια σημεία τους ως το 1929. Σύμφωνα, λοιπόν, με το παραπάνω διάταγμα, η ΜΕ περιελάμβανε δ ύ ο κύκλους, το τριτάξιο « Ε λ λ η ν ι κ ό ν Σχολείον», και το τετρατάξιο « Γ υ μ ν ά σ ι ο ν » (στο οποίο υπαγόταν το πρώτο οπού τα δύο συνυπήρχαν). Οι σκοποί των δύο αυτών σχολείων περιγράφονται ως εξής: «Άρθρ. 2. Πρώτιστος σκοπός των ελληνικών σχολείων είναι να προετοιμάζουν διά τα γυμνάσια, και κατ' αυτόν συμμορφούταιτοαντικείμενον,ηέκτασις,καιοτρόπος της διδασκαλίας" αλλά συγχρόνως η εν αυτοίς εκπαίδευσις πρέπει να αποτελή και αυθυπαρκτόν τι όλον, ως πρώτην μεν θεωρούμενον βαθμίδα της επιστημονικής μορφώσεως της νεολαίας, αλλά και διά τους παίδας κατάλληλον, όσοι δεν θέλουν μεταβή εις τα γυμνάσια, αλλ' από των ελληνικών σχολείων αμέσως εις τον κοινωνικόν βίον, η εις θέσιν, μη απαιτούσαν εκπαίδευσιν γυμνασίου και πανεπιστημίου. Άρθρ. 64. Σκοπός του γυμνασίου είναι η περαιτέρω ανάπτυξις της εις τα ελληνικά σχολεία προκαταρκτικής εκπαιδεύσεως καθ' όλους τους κλάδου κυρίως η προπαρασκευή των μαθητών, όσοι μέλλουν να σπουδάσωσιν ανωτέρας επιστήμας εις το πανεπιστήμιον.» και εντάσσονται στο γενικό σκοπό της εκπαίδευσης που ορίζεται με το άρθρο 1 : «Διά την ανωτέραν επιστημονικήν και διά την εις το πανεπιστήμιον μετάβασιν απαιτουμένην, προσέτι δε και διά τον κοινωνικόν βίον αναγκαιοτάτην εκπαίδευσιν, θέλουν υφίστασθαι τα ελληνικά σχολεία, και υπεράνω αυτών γυμνάσια.»

9. Για τη Μέση Εκπαίδευση των κοριτσιών βλ. την εξαντλητική μελέτη της Σιδηρούλας Ζιώγου-Καραστεργίου, Η Μέση Εκπαίδευση των κοριτσιών στην Ελλάδα (18301893), Αθήνα 1986. 10. Βλ. A4· πβ. και A3. 11. Βλ. Α15" πβ. και Α16 και Α81.

Στο Ελληνικό σχολείο εγγράφονταν μαθητές του δημοτικού σχολείου που είχαν τελειώσει την δ' τάξη (στην αρχή χωρίς αλλά αργότερα με εξετάσεις) και στο Γυμνάσιο εισάγονταν με εξετάσεις οι απόφοιτοι του Ελληνικού σχολείου. Η διάρθρωση αυτής της ΜΕ —οπού και αυτές ακόμα οι ονομασίες των δυο σχολείων ήταν απλές μεταφράσεις η προσαρμογές γερμανικών όρων («Ελληνικόν σχολείον» /Lateinische Schule, «Γυμvάσιov»/Gymnasmm)— δεν ήταν παρά αντιγραφή της αντίστοιχης βαυαρικής, 12 όπως άλλωστε και η όλη διάρθρωση του εκπαιδευτικού συστήματος. 13 και, όπως σημειώνει ο Α. Δημαράς, «με έμμεσες ή άμεσες έντονες γερμανικές επιδράσεις και μιμήσεις, χωρίς καν συνεκτίμηση της ελληνικής πραγματικότητας η των σχετικών τάσεων που είχαν διαγραφεί κατά τον Αγώνα, νομοθετήθηκε το εκπαιδευτικό σύστημα του νέου κράτους», 14 όπου «όλα—παρά τις κάποιες πρωτοβουλίες και τις μερικές ευθύνεςπουαφήνονταιστις τοπικές αρχές— καθορίζονταικαιεπιτηρούνταιαπό την κεντρική κυβέρνηση. Αυτή η αυστηρά συγκεντρωτική οργάνωση θα παραμείνη μόνιμο χαρακτηριστικό της νεοελληνικής εκπαίδευσης, όπως θα την συντροφεύη πάντα και ο θεωρητικός, κλασικιστικός χαρακτήρας των σπουδών τις οποίες παρέχει, μεταφυτευμένος από τη Βαυαρία και ευνοημένος από το εντό πιο κλίμα». 15 3. Η διάρθρωση αυτή της ΜΕ επεκτάθηκε και στις περιοχές εκείνεςπου προσαρτούνταν εκάστοτε στο ελληνικό κράτος. Έ τ σ ι : α') Με το νόμο Ρ Η' της 20 Δεκεμβρίου 1865 1 6 καταργήθηκε το μέχρι τότε ισχύον εκπαιδευτικό σύστη-

12. Λεπτομερή σύγκριση του βαυαρικού νόμου για τη ΜΕ και του αντίστοιχου ελληνικού διατάγματος κάνει ο Σ. Λεωνίδας στη διατριβή του Der Bayerische Einfluss auf das Griechishe Schulwesen in 19. Jahrhundert. Ein Beitrag zur Schulgeschicht Griechenlands, Βιένη 1976, σ. 64-83. Χαρακτηριστική, εξάλλου, είναι η μαρτυρία του Αλεξάνδρου Ρίζου Ραγκαβή, που υπηρετούσε τότε σε ανώτερη θέση του Υπουργείου Παιδείας, για τα νομοθετήματα τα σχετικά με τη ΜΕ: «ταχέως ανεγνώρισα αυτούς [τους οργανισμούς] ως απλήν και κατεσπευσμένην αντιγραφήν των βαυαρικών κανονισμών, μετ' ελαχίστων μεταρρύθμισε«·«, ίνα φανώσιν ως νέον νομοθέτημα δήθεν» (Α. Ρ. Ραγκαβής, Απομνημονεύματα, τ. Β', Αθήνα 1895, σ. 32 πβ. και εφ. Αιών, έτος 1', αρ. 854, 10 Μαρτίου 1848, σ. 3). 13. Βλ. Αλέξης Δημαράς, «Ξένες επιδράσεις στη διαμόρφωση του εκπαιδευτικού συστήματος», Δελτίο της Εταιρείας Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, τχ. 2, Αθήνα 1978, σ. 60-63. Για την ίδρυση του Πανεπιστημίου βλ. το πρόσφατο έργοτουΚ. Θ. Δημαρά, α Εν Αθήναις τη 3 Μαΐου 1837». Μελέτη Ιστορική και φιλολογική (Σειρά Ιστορίας του Πανεπιστημίου: 1 ) (Αθήνα) 1987, όπου και βιβλιογραφία. 14. Λ. Δημαράς, «Εκπαίδευση», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΓ', Αθήνα 1977, σ. 485. 15. Α. Δημαράς (επιμ.), Η μεταρρύθμιση που δεν έγινε (Τεκμήρια Ιστορίας), τ. Α', Αθήνα 1973, σ. λ'. 16. Βλ. Α19.

μα στα Επτάνησα 1 7 και εφαρμόστηκε εκείνο που ίσχυε στην υπόλοιπη Ελλάδα. Μάλιστα σε δύο έγγραφα του Υπουργείου Παιδείας 18 είναι εμφανής «η προσήλωση στις αρχές που αποτελούν πια τα μόνιμα χαρακτηριστικά του συστήματος: Επιμονή στην ομοιομορφία" υποτίμηση της "τεχνικής η επιστημονικής" καιτηςεμπορικήςεκπαίδευσης"αδιαφορίαγιατιςξένες γλώσσες" προσήλωση στις κλασικές σπουδές». 19 β') Με διάταγμα της 31 Αυγούστου 1881 2 0 η όλη διάρθρωση της Εκπαίδευσης επεκτάθηκε και στις προσαρτηθείσες περιοχές της Θεσσαλίας και Άρτας, γ') Με διάταγμα της 19 Αυγούστου 1914καιτους νόμους 402/1914 και 1067/1917 21 τα σχολεία των Νέων Χωρών του κράτους διατήρησαν τη μορφή που είχαν ως τότε: Στην Ήπειρο και Σάμο τα σχολεία ήταν όπως στην παλαιά Ελλάδα, στη Μακεδονία, Κρήτη, Μυτιλήνη υπήρχαν εξατάξια Γυμνάσια (στα οποία εγγράφονταν μαθητές απόφοιτοι εξατάξιου δημοτικού σχολείου), στη Χίο πεντατάξια Γυμνάσια (όπου εγγράφονταν κάτοχοι απολυτηρίου εξατάξιου δημοτικού σχολείου)" παράλληλα υπήρχαν και τα Ημιγυμνάσια, που αποτελούνταν συνήθως από 3 η και περισσότερες τάξεις εξατάξιουηπεντατάξιου Γυμνασίου, και τα όμοιά τους γυμνασιακά η ανώτερα παρθεναγωγεία, στα οποία φοιτούσαν κορίτσια και των όποιων το πρόγραμμα περιείχε και μερικά πρακτικά μαθήματα (κυρίως περιελάμβαναν τις 3 πρώτες τάξεις εξατάξιου Γυμνασίου), δ') Με διάταγμα της 28 Μαΐου 1916 2 2 επεκτάθηκαν οι ως τότε Ισχύουσες διατάξεις και στη Βόρεια "Ηπειρο. 4. Αυτή, βέβαια, η δημιουργία του μοναδικού δικτύου της γενικής εκπαίδευσης δεν ικανοποιούσε τις κοινωνικές απαιτήσειςκαιδενανταποκρινόταν προς τις διαγραφόμενες οικονομικές συνθήκες του νεοελληνικού κράτους. Έ τ σ ι έγιναν κατά καιρούς ορισμένες ρυθμίσεις που προσπάθησαν—μέσα στα επικρατούντα τότε πλαίσια—να δημιουργήσουν μιαν άλλη διέξοδο στη μονολιθικότητα

17. Σύμφωνα με το νόμο του 1857 η διάρθρωση της Εκπαίδευσης στα Επτάνησα ήταν ηακόλουθη: Προκαταρκτικό ( = δημοτικό) σχολείο, Λύκειο (ένα σε κάθε νησί), Γυμ (ένα στην Κέρκυρα), Ακαδημία, επίσης Ιεροσπουδαστήριο. Περισσότερες λεπτομέρειες βλ. στο κείμενο του νόμου που είναι δημοσιευμένος στην Εφημερίδα των Φιλομαθών, έ αρ. 533, 1 Αυγούστου 1864, σ. 441-445. 18. Βλ. Α20-21. 19. Α. Δημαράς, ό.π. [υποσημ. 15], σ. λη'. 20. Βλ. Α41. 21. Βλ. Α98 και 110. ΙΙβ. και Β. διάταγμα της 17 Φεβρουαρίου 1915 «περί κωδικοποιήσεως εις εν ενιαίον κείμενον νόμου των διατάξεων του νόμου 402 και του διά τούτου κυρωθέντος Β. Δ. της 19 Αυγούστου 1914» (ΕτΚ, αρ. 79, τχ. Α'/23 Φεβρουαρίου) και το νόμο 1067 της 18 Νοεμβρίου 1917 «περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως του νόμου 402 "περί του προσωπικού των σχολείων της δημοτικής και μέσης εκπαιδεύσεως των νέ (ΕτΚ, αρ. 268, τχ. Α'/21 Νοεμβρίου 1917). 22. Βλ. Α104.

του εκπαιδευτικού συστήματος, τις οποίες θα περιγράψουμε παρακάτω. Πριν όμως από αυτό, θεωρούμε σκόπιμο να παραθέσουμε ορισμένες «επίσημες» σκέψεις, ενδεικτικές του προβληματισμού γύρω από το μεγάλο θέμα της Εκπαίδευσης: 23 α') Σε έκθεσή του προς τον Βασιλέα το 1856 ο υπουργός Παιδείας Χαρ. Χριστόπουλος σημειώνει: «Ο δε μάλλον επί του νυν επέσπασε την προσοχήν μου, άτε καταφανέστερον ενδεικνυομένης της ανάγκης, εστίν η έλλειψις ειδικών διδακτηρίων επί το τελειότερον συντεταγμένων εις παρασκευήν νέων προτιθεμένων να τραπώσι εις τέσσερα σπουδαία επαγγέλματα, εφ' ων πρέπει να βαίνη κατά μέγα μέρος η ευημερία της πατρίδος, εννοώ την Γεωργίαν, το Εμπόριον, την Ναυτιλίαν και τας Τέχνας». 2 4 β') Ο ίδιος υπουργός σε παρόμοια έκθεσή του προς τον Όθωνα κατά το επόμενο έτος (1 Φεβρουαρίου 1857), γίνεται περισσότερο σαφής στις διαπιστώσεις και στις προτάσεις: «Τα Ελληνικά Σχολεία και τα Γυμνάσια, όπως εισίν ωργανισμένα παρ' ημίν,αποβλέπουσικυρίως εις την γραμματολογίαν, ήτοι την σπουδήν των αρχαίων γλωσσών. Και όμως αι κλασικαί λεγόμεναι γνώσεις, εις ων την πρόσκτησιν απαιτείται και χρόνος μακρός και δαπάνη ου σμικρά, ουδόλως εισίν αναγκαίαι εις τον μη προτιθέμενον να γίνη διδάσκαλος, νομικός, ιατρός, αλλά προτιμώντα, ένεκα πολλών λόγων, να ωφελήση επίσης την κοινωνίαν γινόμενος γεωργός, βιομήχανος, τεχνίτης, ναύτης, έμπορος κτλ. Διά τον τοιούτον παίδα προς τί φερ' ειπείν η διά πολλού χρόνου και μόχθου εκμάθησις της Λατινίδος φωνής η των αρχαίων της Ελληνικής διαλέκτων; δεν είναι αρά γε μυριάκις προτιμότερον να γνωρίζη ούτος την στοιχειώδη χημείαν, εφηρμοσμένην εις τας καθημερινάς του βίου ανάγκας, ή την ενεστώσαν παραγωγόν κατάστασιν ομόρου τινός χώρας, η την κατασκευήν ωφελίμου τινός μηχανής ; Κατά τον υφιστάμενον της μέσης παιδείας οργανισμόν, οι εκ των δημοτικών σχολείων εξερχόμενοι ή πρέπει να περιορισθώσιν εις τα εν αυτοίς διδαχθέντα, η ανάγκη πάσα ν' αρχίσωσι γραμματολογικάς σπουδάς. Οι πλείστοι, υπότηςπρος την παιδείαν εφέσεως παρασυρόμενοι, χωρίς να καταμετρήσ τας διανοητικάς αυτών δυνάμεις, η τους χρηματικούς αυτών πόρους, εισέ ται εν τοις πολυαρίθμοις της μέσης εκπαιδεύσεως καθιδρύμασι. Δυστυχώς όμως

23. Πολλές τέτοιες σκέψεις διατυπώθηκαν στις κατά καιρούς προσπάθειεςαλλαγής ή βελτίωσης του εκπαιδευτικού συστήματος από υπουργούς και βουλευτές με τα νομοσχέδια που εισηγήθηκαν η απλώς κατέθεσαν, χωρίς ποτέ να υλοποιηθούν. Για όλα αυτά βλ. τη μνημονευόμενη παραπάνω [υποσημ. 8] εργασία μας. 24. Χαράλαμπος Χριστόπουλος, Περιληπτική έκθεσις της εν Ελλάδι Μέσης Εκπαιδεύσεως από του 1829 μέχρι τέλους του 1855, μετά στατιστικών σημειώσεων, προς την Α. Μεγαλειότητα, ΕτΚ, αρ. 16/8 Μαΐου 1856, σ. 121 (και αυτοτελές τεύχος, σ. 18-19).

εντωμέσω του μαθητικού αυτών σταδίου, απαυδώντες η μη δυνάμενοιναε παρκέσωσι χρηματικώς, χαίρειν λέγουσι και μαθήμασι και διδασκάλοις, και πόρον ζωής επιδιώκουσιν όλως απροπαρασκεύαστοι προς οιονδήποτε βιωφελές επάγγελμα. Μαρτυρεί δε μου τον λόγον η μεγίστη μεν πληθύς των μαθητευόντων εν ταις κατωτέραις τάξεσιν, η επαισθητή δε και δυσανάλογος ελάττωσις αυτών κατά τας ανωτέρας. Υπάρχει λοιπόν παρ' ημίν έλλειψις σχολείων, εν οις οι μη αρκούμενοι εις τατωνδημοτικών σχολείων μαθήματα, μη θέλοντες δε η μη δυνάμενοι να δ νύσωσι τον εκτεταμένον κύκλον των κλασικών μαθημάτων, να ευρίσκωσι διδασκαλίαν, δυναμένην εν βραχεί χρόνω να καταστήση αυτούςαξίουςειςτηνεπιτυχή εξάσκησιν βιοποριστικών έργων, η να προετοιμάση αυτούς αρκούντως προς την περαιτέρω εν τοις ειδικοίς των τεχνών η του εμπορίου εκπαιδευτηρίοις σπουδήν. Τοιαύτα σχολεία προ χρόνων ευδοκιμούσιν εν Γερμανίαυπότο όνομα Real Schülen, παρασκευάζοντα κατ' έτος πλήθος ωφελιμωτάτων γεωργών, βιομηχάνων, τεχνιτών, εμπόρων κλπ. Συνεστάθησαν δε τοιαύτακαιεν Γαλλία από του έτους 1835. Ε κ του προσδιορισμού μαθημάτων τινών εν τοις Ελληνικοίς σχολείοις εξάγεται,Μεγαλειότατε, ότι ο περί Σχολείων και Γυμνασίων νόμος του 1836 σκοπόν είχε να δώση πρακτικήν τινα τάσιν εις την εν τοις διδακτηρίοις τούτοις διδασκαλίαν αλλ' η εν τοις αυτοίς καθιδρύμασιν ενωσις δύο διαφόρων σκοπών, ηνεπόμενονναεπενέγκητηντουετέρουυπερτέρησιν,ώστε, παραγνωρισθέντος του πνεύματος της νομοθεσίας, κατεστάθησαν κατά μικρόν άπαντα τα Ε λ ληνικά σχολεία κατώτεραι μόνον των Γυμνασίων τάξεις. Όθεν ανάγκη να δοθή εξ υπαρχής νέα πρακτική τάσις εις τινα των Ελληνικών σχολείων ή, κάλλιον ειπείν, να μετασχηματισθώσί τινα εξ αυτών εις προτεχνολογικά, όπως δύναται τις ίσως ν' αποκαλέση τα περί ων ο λόγος ελλείποντα παρ' ημίν σχολεία" επειδήδετούτο ακατόρθωτον επί του παρόντος τυγχάνει, ένεκα πολλών αιτιών και προ πάντων της ελλείψεως διδασκάλων καταλλήλων προς την προτειν νην διδασκαλίαν, φαίνεται εύλογον να συσταθή κατά πρώτον Εν Αθήναις τοιούτου είδους πρότυπον σχολείον, όπως χρησιμεύση εις την κατά μικρόνενταις επαρχίαις προς τον ειρημένον σκοπόν μεταβολήν μέρους των υπαρχόντων ατελών Ελληνικών σχολείων. Επιζητών δε την σύστασιν προτεχνολογικών σχολείων, δεν εννοώ να ελαττώσω το παράπαν την αξίαν των γυμνασιακών σπουδών" απ' εναντίας μάλιστα νομίζω, ότι εκ της διαιρέσεως των κλάδων της παιδείας και εκ του χωρισμού των ικανοτήτων, δύναται να προκύψη σημαντική πρόοδος και εις την εν τοις Ελληνικοίς Σχολείοις και Γυμνασίοις διδασκαλίαν. Προτιμώ δε βεβαίως αντί πολλών Γυμνασίων και πολλών Ελληνικών σχολείων ολιγώτεραμεν,πληρέστερα δε και μάλλον προς τον σκοπόν αυτών τείνοντα. Διά της συστάσεως προτεχνολογικών σχολείων, άτινα θέλουσι συντελέσει εις την ανάπτυξιν και τον πολλαπλασιασμόν των ειδικών της γεωργίας, των

τεχνών και του εμπορίου εκπαιδευτηρίων, συμπληρούται επιτυχέστατα ολόκληρον ημών το εκπαιδευτικόν σύστημα. Ούτω πρώτον η δημοτική εκπαίδευσις, η απαραίτητος αύτη διανοητική τροφή του ανθρώπου, εις άπαντας υποχρεωτική, χορηγείται ανεξαιρέτως εις άπαντα τα τέκνα των Ελλήνωνεντοις δημοτικοίς σχολείοις. Εκ τούτων εξέρχονται οι παίδες μόνον το αναγινώσκειν, το γράφειν και το αριθμείν καλώς επιστάμενοι' και εάν μεν έχωσιν άμεσον χρείαν του εκ των χειρών αυτών πορισμού των προς το ζην, τρέπονται εξ ανάγκης ωςέχουσιν εις διάφορα έργα" εάν δεν δύνωνται να ενασχοληθώσιν επί τινα έτη εις την εαυτών εκπαίδευσιν, εισέρχονται εν τοις προτεχνολογικοίς σχολείοις,

αφ' ων πάλιν η τον πρακτικόν αμέσως βίον, βέλτιον παρεσκευασμένοι, ασπάζονται, η προς πλείονα τελειοποίησιν εις τα ειδικά των τεχνών και του εμπορίου εκπαιδευτήρια μεταβαίνουσιν. Οι δε επιστημονικού επαγγέλματος εφιέμε καιταπρος τούτο εφόδια κεκτημένοι, μεταβαίνουσιν, άμα τη εκ των δημοτικών προπαιδευτηρίων εξόδω, εις τα Ελληνικά σχολεία, από τούτων δε εις τα Γυμνάσια και εξ αυτών εις το ανώτατον του Κράτους Παιδευτήριον. Τοιούτο, Μεγαλειότατε, το μόνον πλήρες και αρμόζον σήμερον εν Ελλάδι εκπαιδευτικόν σύστημα, δι' ου την μόρφωσιν και ανάπτυξιν αι επερχόμε γενεαί θέλουσιν ευλογεί ως ευεργέτην της πατρίδος τον πρώτον της αναγεννηθείσης Ελλάδος Βασιλέα». 25 γ') Σε εκθεσή του προς τη Β' Εθνοσυνέλευση τον Ιανουάριο του 1863 ο υπουργός Επ. Δεληγεώργης διαπιστώνει: «Τα περί των Ελληνικών σχολείων εκτεθέντα εφαρμόζονται αναλόγως καιεπίτωνΓυμνασίων, άτινα ως γενικά σχολεία, σκοπούντα μόνον και μόνον εις την καθόλου διανοητικήν ανάπτυξιν, καθιστώσι λίανεπαισθητήνεντη κοινωνία ημών την έλλειψιν ειδικών γυμνασίων προς τινα σκοπόν πρακτικόν η δ' έλλειψις αύτη είναι έτι πλέον επαισθητή, διότι τινά των μάλλον αναγκαίων μαθημάτων της γυμνασιακής σπουδής παρημελήθησαν, οίον η χημεία, η φυσική και η ρητορική. [ . . . ] Πρέπει να εισαχθώσιν εις τα γυμνάσια, όσα μέχρι τούδε παρά τα νενομισμένα ημελήθησαν μαθήματα, τινά δε των εκπαιδευτηρίων τούτων και προ πάντων το γυμνάσιον του Πειραιώς πρέπει να λάβωσιν ειδικόν προορισμόν. Τοιαύτας ειδικότητας αναγκαίας νομίζω, την προστοιχείωσιν εμπόρων παντός κλάδου, την διδασκαλίαν των γλωσσών, των φυσικομαθηματικών γνώσεων κτλ.». 2 6

25. Χαράλαμπος Χριστόπουλος, Γενική Έκθεσις προς την Α. Μ. τον Βασιλέα περί της καταστάσεως της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως κατά το λήξαν σχολικόν έτος1855-1856, ΕτΚ, αρ. 8/3 Απριλίου 1857, σ. 56-57 (και αυτοτελές τεύχος, σ. 28-30). 26. «Έκθεσις του Υπουργού της Δημ. Εκπαιδεύσεως προς την Εθνοσυνέλευσιν», στο Παράρτημα της Επισήμου Εφημερίδος της Συνελεύσεως του αριθμού 39 τόμου Α', Αθήνα 1863, σ. 24-25.

δ') Το Δεκέμβριο του ίδιου έτους ο υπουργός Α θ . Πετσάλης σε εκθεσή του προς τον Βασιλέα γράφει: «Ιδίως όμως η μέση εκπαίδευσις, περί ης νυν πρόκειται, ευρίσκεται ομολογουμένως εν χειρίστη καταστάσει και συντελεί προφανώς αντί ωφελείας εις βλάβην του κράτους και απάσης της Ελληνικής φυλής, κατήντ τοσαύτην παραλυσίαν, ώστε ουδείς υπουργός εις το αληθές της πατρίδος συμφέρον αποβλέπων δύναται και επί βραχύν έτι χρόνον ναολιγωρήσηηκαινααναβάλη. Η μέση εκπαίδευσις, Μεγαλειότατε, έχει διπλούν σκοπόν, το μεν να προπαρασκευάζη τους μέλλοντας να σπουδάσωσιν επιστήμην τινά εν τω πανεπιστημίω, το δε να μορφόνη τους μέλλοντας να τραπώσιν εις τον πρακτικόν βίον, εις έργον τι βιοποριστικόν, η και να υπηρετήσωσι το κράτος ως υπάλληλοι. Δήλον λοιπόν εντεύθεν όση και ηλίκη βλάβη προσγίνεται ου μόνον εις άτομά τινα ιδία, αλλ' εις σύμπασαν την κοινωνίαν εκ της μέσης εκπαιδεύσεως, όταν αύτη δεν γίνηται καλώς - τολμώ μάλιστα να είπω ότι εκ της μέσης εκπαιδεύσεως εξήρτηται κατά μέγιστον μέρος η ευδαιμονία η η ηθική παραλυσία των εθνών. Και όμως φρίττει τις αναλογιζόμενος πόσον ωλιγωρήθη μέχρι τούδε ο σπουδαιότατος ούτος κλάδος της υπηρεσίας; πόσα σφάλματα εν αυτώ εγένοντο καθ' όλον τε και εν τοις καθ' έκαστα, και πόσον ολίγη επιμέλεια κατεβλήθη μέχρι τούδε προς μόρφωσιν των μελλόντων να διδάξωσιν εν αυτώ ! [. . ,]». 2 7 ε') Το Δεκέμβριο του 1868 ο υπουργός Α. Μαυρομιχάλης σε εκθεσή του επίσηςπροςτονΒασιλέα γίνεται περισσότερο σαφής, επανερχόμενος στην άποψη του Χαρ. Χριστόπουλου (παραπάνω, β'): « Ο σκοπός των παρ' ημίν ελληνικών Σχολείων και Γυμνασίων φαίνεται διπλούς, τουτέστιν η αναγκαία προστοιχείωσις των μελλόντων να επιδοθώσιν εις εκμάθησιν επιστήμης, και η κατάρτισις των σκοπούντων να μετέλθωσι του πρακτικού βίου τοιαύτα επαγγέλματα, οίαδεναπαιτούσινεπιστημονικήνεκπαίδευσιν.Καιομενπρώτον σκοπός εκπληρούται οπωσούν τέλειος, ο δεύτερος όμως πολύ ενδεώς, διότι κύριος σκοπός του την μέσην διοργανώσαντος εκπαίδευσιν ήτο να χρησιμεύσωσι τα ελληνικά Σχολεία και τα Γυμνάσια ως παρασκευαστικά μαθητών εις ακρόασιν των εν τω Πανεπιστημίω διδασκομένων επιστημών, διά τούτο και ετέθη εν τω οργανιστικώ αυτών Διατάγματι ότι "ο σκοπός του Γυμνασίου είναι η περαιτέρω ανάπτυξις της εις τα ελληνικά Σχολεία προκαταρκτικής εκπαιδεύσεως καθ' όλους τους κλάδους και κυρίως η προπαρασκευή των μαθητών όσοι μέλλουν να σπουδάσωσιν ανωτέρας επιστήμας εις το Πανεπιστήμιον".

27. «Έκθεσις του επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως υπουργού προς την Α. Μ. τον Βασιλέα περί της μέσης εκπαιδεύσεως», Εφημερίς των Φιλομαθών, έτ. IB', αρ. 512, 1 Ιανουαρίου 1864, σ. 273-275' το παράθεμα στη σ. 274.

Ό π ω ς και άλλοτε υπεδηλώθη, ο περιορισμός των Γυμνασίων εις προακαδημαϊκήν παίδευσιν, και η σύστασις άλλου είδους διδακτηρίων εις διδασκαλίαν πρακτικών γνώσεων, ων η περιουσία ήθελεν είναι πολύτιμον εφόδιον εις τον μέλλοντα να επιδοθή εις βιομηχανικόν τι επάγγελμα, ήθελε τα μέγιστα ωφελήσει την κοινωνίαν ημών, ήτις από πολλού ήδη αισθάνεται την παρά της Κυβερνήσεως σπουδαίαν ταύτην συνδρομήν. Της ανάγκης ταύτης το κατεπείγον διαβλέπων, θέλω επιμεληθή να υποβάλω εις την νομοθετικήν ψήφον σχέδιον περί προσαρτήσεως" εν τοις υπάρχουσι Γυμνασίοις τμημάτων, εν οις, αντί των κλασικών και εις σπουδήν επιστήμης καθαρώς προπαρασκευαστικών γνώσεων, να διδάσκωνται οι προτιθέμενοι να επιδοθώσιν εις τον πρακτικόν βίονταςειςτα διάφορα των επαγγελμάτων αναγκαίας γενικάς γνώσεις και αρχάς, και τούτο μεν προσωρινώς, κατόπιν δε, όταν το τοιούτον κατασκεύασμα λάβη ανάγκην πλείονος εκτάσεως και αναπτύξεως, όπως ευλόγως ελπίζεται, τότε θα υπηρετηθή αυτό διά συστάσεως τοιούτων πρακτικών σχολείων, ολίγων κατ' αρχάς, ως προτύπων, δυναμένων τω χρόνω να πολλαπλασιασθώσιν αναλόγως των παρουσιασθησομένων αναγκών. Η σύστασις τοιούτων θα καταστήση βεβαίως πολλά των υφισταμένων ελληνικών Σχολείων, ίσως και τινα των Γυμνασίων, υπεράριθμα, εκ της μεταποιήσεως δε τούτων εις πρακτικά Σχολεία δεν θ' αυξήσωσιν αι δαπάναι του δημοσίου, εν ω μεγίστη θα ήναι η από τούτων ωφέλεια. Εις ολίγον χρόνον θα επιφαίνηται και εις τα κοινότερα των επαγγελμάτων ηεκτηςεφαρμογήςτωνδιεπόντων τας τέχνας κανόνων τελείωσις.προςτον ειρημένον σκοπόν είναι ανάγκη να καταρτισθώσι και ειδικοί διδάσκαλοι, κ τούτο δύναται να ευοδωθή, αν ορισθή εις των υποτρόφων τινάς η ειδική σπουδή τωνειςτοιαύτα σχολεία διδακτέων μαθημάτων. δεν είναι δε αμφιβολία ότι και αυθόρμητοι πολλοί θέλουσιν επιδοθή εις την σπουδήν αυτών, αφ' ου ίδωσιν ότι και πορισμόν εκ τούτου θα έχωσι και εις χρήσιν φερομένην την εαυτών υπέρ του κοινού καλού προαίρεσιν». 28

Φυσικά, δεν είναι μόνο οι «επίσημες» σκέψεις που εκφράζουν τον εντονο προβληματισμό για την κατάσταση της ΜΕ - υπάρχουν και «φωνές», μεμονωμένες η ομαδικές, που επισημαίνουν το πρόβλημα και προτείνουν μέτρα για την αντιμετώπιση του, αλλά για το θέμα αυτό περιοριζόμαστε σ αυτή την απλή μόνο νύξη, γιατί περαιτέρω ανάλυσή του θα μας οδηγούσε έξω από τα όρια αυτής εδώ της εισαγωγής. Έτσι, στη συνέχεια, θα περιγράψουμε εκείνες τις ρυθμίσεις που προσπά-

28. Α. Μαυρομιχάλης, Έκθεσις προς την Α. Μ. Τον βασιλέα περί της καταστάσεως τηςΕκκλησίας τηςΕλλάδος και της Δημοσίας Παιδεύσεως από του 1866 αχρι τέλους Δεκεμβρίου 1868, Αθήνα 1869, σ. 14-15" βλ. και Εφημερίς των Φιλομαθών, έτ. ΙΖ', αρ. 690-691, 15 Ιανουαρίου 1869.

προσπάθησανναδώσουν κάποια άλλη διέξοδο στη μοναδική κλίμακα που είχε δημιουρ γηθεί. 2 9 Β'

Βαρβάκειο Λύκειο - Πρακτικά

Λύκεια

1. το 1843, με τα χρήματα του κληροδοτήματος του Ιωάννη Βαρβάκη πουταείχε αφήσει, σύμφωνα με τη διαθήκη του, «εις καθίδρυσιν εν Ελλάδι, όπου κριθή κατάλληλον, μετά της αδείας της εκεί κυβερνήσεως, Λυκείου, προς διηνεκή εκπαίδευσιν της νεολαίας», ιδρύεται (χωρίς να λειτουργήσει) το Βαρβάκειο Λύκειο, «του οποίου ο οργανισμός θέλει είσθαι όμοιος με τον των εντελών [ = πλήρων] Γυμνασίων του Βασιλείου, περιλαμβάνον και τας τάξεις του Ελληνικού λεγομένου σχολείου» 30 . Όπως παρατηρεί ο Α. Δημαράς, «το νέο σχολείο μόνο κατά το όνομα διαφέρει από τα κοινά σχολεία της μέσης εκπαίδευσης, ενώ (κατά την επικρατέστερη ερμηνεία) επιθυμία του διαθέτη ήταν να έχη το Λύκειο πρακτικότερο προσανατολισμό» 31 . Εξάλλου, κάποιες χαρακτηριστικές νύξεις του υπουργού Χαρ. Χριστόπουλου στις Εκθέσεις του 1856 και 1857 («Ως προς την ναυτιλίαν υπάρχει πάσα ελπίς ότι, χρησιμοποιούσα η Κυβέρνησις το μέγα του αοιδίμου Βαρβάκη κληροδότημα, θέλει συστήσει ίδιον εκπαιδευτήριον, εις ο να διδάσκονται ειδικώς και οι προτιθέμενοι να επιδοθ σιν εις ταύτην» 32 και « [ . . . ] δεν θέλει βραδύνει και η σύστασις του Βαρβακείου Λυκείου, ου μέρος θέλει αποτελεί και η ναυτική διδασκαλία» 33 ) παρέμειναν απλώς επιθυμίες, αφού, από το 1860 που άρχισε η λειτουργία του, το Βαρβάκειο Λύκειο ακολούθησε το πρόγραμμα των άλλων σχολείων της ΜΕ. 2. Ρύθμιση συμφωνότερη προς τις διαθέσεις του Ιωάννη Βαρβάκη εγινε το 1886 με τη δημοσίευση Β. διατάγματος, σύμφωνα με το οποίο ιδρύθηκε επτατάξιο Λύκειο «ου σκοπός εστιν η ανάπτυξις και η μόρφωσις της διανοίας των

29. Στην περιγραφή αυτή ακολουθούμε τη σειρά με την οποία παρατίθενται στο κύριο μέρος της εργασίας αυτής τα διάφορα κείμενα και πίνακες" τη χρονολογική σειρά μπορεί κανείς να παρακολουθήσει στο χρονολογικό πίνακα των κειμένων που υπάρχει στο τέλος. 30. Άρθρο 1 του διατάγματος της 26 Φεβρουαρίου /10 Μαρτίου 1843, βλ. Β1. 31. Α. Δημαράς, ό.π. [υποσημ. 15], σ. λα'. Όλα τα σχετικά με το Βαρβάκειο Λύκειο βλ. Γ. Μπρής (επιμ.), Επετηρίς Βαρβακείου ιδρύματος, Αθήνα 1961, 8που ιδιαίτερα Αλέξανδρος Γ. Σαρής, «Σύντομος ιστορία του Βαρβακείου (Πρακτικού) Λυκείου... 18861960», σ. 65-119. 32. Χ. Χριστόπουλος, ό.π. [υποσημ. 24], σ. 122. 33. Χ. Χριστόπουλος, ό.π. [υποσημ. 25], σ. 54.

αυτάρκη σπουδήν των θετικών επιστημών» 3 4 . Στην πραγματικότητα το Βαρβάκειο ήταν ένα προπαρασκευαστικό σχολείο για το Πολυτεχνείο και τις Στρατιωτικές Σχολές, όπως άλλωστε ζητούσε ο διευθυντής του Πολυτεχνείου Αναστάσιος Θεοφιλάς. 35 Θα πρέπει όμως να τονιστεί ότι οι απόφοιτοι του «πρακτικού» αυτού Λυκείου 3 6 για να πάρουν απολυτήριο Γυμνασίου και για να εγγραφούν στο Πανεπιστήμιο έπρεπε να εξεταστούν στα Ελληνικά και τα Λατινικά (άρθρο 11 του διατάγματος), πράγμα που «συμφωνεί με το πνεύμα του υποβιβασμού κάθε γνώσης που δεν είναι φιλολογική». 37 3. Έ ν α χρόνο αργότερα —το 1887— «προς εμπέδωσιν των γνώσεων των εκτωνΓυμνασίων και του Λυκείου απολυομένων μαθητών και ιδίως προς τελειοτέραν κατάρτισιν των βουλομένων να υποστώσιν εισιτήριον εξέτασιν εν τη Στρατιωτική Σχολή των Ευελπίδων και εν τη Σχολή των Βιομηχάνων τεχνών» ιδρύθηκεκαιλειτούργησε μία ακόμη τάξη —«τάξις επαναλήψεως»—, όπου διδάσκονταν σε επαναληπτική μορφή κυρίως φυσικομαθηματικά και σχέδιο. 38

4. Το 1920 με το νόμο 2244 3 9 το Βαρβάκειο Λύκειο μεταρρυθμίστηκε σε τετρατάξιο πρότυπο Λύκειο και προσαρτήθηκε στο ιδρυμένο από το 1910 Διδασκαλείο Μέσης Εκπαιδεύσεως, στο οποίο μετεκπαιδεύονταν οι καθηγητές της ΜΕ. Στην Α' τάξη του προτύπου αυτού Λυκείου εγγράφονταν, υστέρα από 34. Άρθρο 1 του διατάγματος της 6 Οκτωβρίου 1886" βλ. Β1. 35. Βλ. σχετικά Κώστας Η. Μπίρης, Ιστορία του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου μέχρι της ιδρύσεως των Ανωτάτων Σχολών, Αθήνα 1956, σ. 296 κ.ε. 36. Για τα προγράμματα του Βαρβακείου Λυκείου βλ. Το κεφ. Β' του Δεύτερου Μέρους αυτής της εργασίας. 37. Α. Δημαράς, ό.π. [υποσημ. 15], σ. μδ'. 38. Βλ. Β3. Παρά την ύπαρξη αυτής της τάξεως, «διά λόγους εσωτερικής ανάγκης του Πολυτεχνείου, διά την επάρκειαν του χρόνου προς διεκπεραίωσιν των ανωτέρων σπουδών, ο Σύλλογος των Καθηγητών του Σχολείου των Βιομηχάνων Τεχνών είχεν αποφασίσει το 1891 την σύστασιν μιας προπαρασκευαστικής τάξεως εις αυτό και είχε προτείνει την λύσιν ταύτην, η οποία εν τη πραγματικότητι εσήμαινε την μετατροπήν της φοιτήσεως εις πενταετή. Η γνώμη των όμως δεν ευρε σύμφωνον το υπουργείον και τον Σεπτέμβριον του επομένου έτους ο Σύλλογος των καθηγητών επανέρχεται επί του θέματος και επαναλαμβάνειτηνπροτασίν του» (Κ. Μπίρης, ό.π. [υποσημ. 35], σ. 325). Το υπουργείο αποδέχεται την πρόταση και ιδρύει την προπαρασκευαστική τάξη, προσαρτημένη όμως όχι στο Πολυτεχνείο αλλά στο Βαρβάκειο Λύκειο ως Η' τάξη του, δηλ. Η «τάξις επαναλήψεως» γίνεται Η' τάξη του Λυκείου (Κ. Παπαπάνος, Χρονικό - Ιστορία της Ανωτάτης μας Εκπαιδεύσεως, Αθήνα 1970, σ. 145). Η τάξη αυτή καταργήθηκε το 1914, όταν με το νόμο 388 της 17 Νοεμβρίου 1914 το Πολυτεχνείο γίνεται Ανώτατο εκπαιδευτικό Ίδρυμα. . Β λ . 9.

εισιτήριες εξετάσεις, απόφοιτοι Ελληνικού σχολείου η κάτοχοι ενδεικτικού προαγωγής από αντίστοιχη τάξη άλλου σχολείου ΜΕ. Σκοπός του Λυκείου αυτού είναι «η ανωτέρα γενική μόρφωσις των τροφίμων αυτού και η αυτάρκης προπαιδεία τούτων προς σπουδήν των θετικών επιστημών» (§ 2 του άρθρου 1 του νόμου), ενώ το απολυτήριό του δίνει στους κατόχους του το δικαίωμα εγγραφής στο Πανεπιστήμιο, το Πολυτεχνείο, τη Σχολή Ευελπίδων και κάθε άλλη ανώτερη τεχνική η επαγγελματική σχολή. περιοχές της χώρας. Γ'

Διδασκαλεία α. Διδασκαλεία αρρένων

1. Ανάμεσα στα εκπαιδευτικά ιδρύματα που είχαν επαγγελματικό χαρακτήρα ήταν και το πρώτο Διδασκαλείο της περιόδου που εξετάζουμε, το οποίο ιδρύθηκετο1834 καταρχήν στο Ναύπλιο (και αργότερα μεταφέρθηκε στην Αθήνα) με το νόμο περί δημοτικών σχολείων. 40 Σύμφωνα με το άρθρο 66 του νόμου αυτού, σκοπός του Διδασκαλείου είναι: «1) να σχηματίζη ικανούς διδασκάλους και διδασκαλίσσας» και «2) να εξετάζη τους υποψηφίους διδασκάλους και διδασκαλίσσας» που είχαν διδαχτεί κατ' ιδίαν και επιθυμούσαν να πάρουν πτυχίο δημοδιδασκάλου. Η φοίτηση σ' αυτό ήταν διετής και γίνονταν δεκτοί, ύστερα από εισιτήριες εξετάσεις, κάτοχοι ενδεικτικού προαγωγής από τη β' τάξη του Ελληνικού σχολείου. Η χορήγηση διπλώματος γινόταν ύστερα από απολυτήριες εξετάσεις, και ανάλογα μετααποτελέσματααυτών των εξετάσεων ο κάθε επιτυχών κατατασσόταν σεεναναπότρεις βαθμούς 1ο, 2ο, 3ο (με ανώτερο τον 1 ο ) 4 1 . Η λειτουργία του Διδασκαλείου —το οποίο περιορίστηκεστηνεκπαίδευση μόνο των δασκάλων 42 — δεν υπήρξε ομαλή και τα αποτελέσματά του κρίθηκαν αρνητικά, ακόμα και από επίσημα χείλη: Ο υπουργός Παιδείας Επ. 40. Βλ. Γ1. 41. Λεπτομέρειες για το Διδασκαλείο βλ. Γεώργιος Πυργιωτάκης, Προβλήματα στην Ιστορία της εκπαιδεύσεως των δασκάλων στα πρώτα πενήντα χρόνια μετά την απελευθέρωση (1828-1878), Αθήνα 1981" Αποστόλης Ανδρέου, Η μόρφωση και η επιμόρφωση των Δασκάλων (Υλικό εργασίας), Τεύχος α', Θεσσαλονίκη 1987, σ. 42-48. 42. τους λόγους για τους οποίους δεν φοιτούσαν κορίτσια στο Διδασκαλείο βλ. στη μελέτη της Σιδηρούλας Ζιώγου-Καραστεργίου, Η Μέση Εκπαίδευση των κοριτσιών στην Ελλάδα (1830-1893), ό.π. [υποσημ. 9], σ. 66.

Δεληγεώργης, σε έκθεσή του προς τη Β' Εθνοσυνέλευση τον Ιανουάριο του 1863, διαπιστώνει τη δυσάρεστη κατάσταση και τονίζει την ανάγκη για ριζικές λύσεις: «Ενώ δ' εν αρχή της βασιλείας το Διδασκαλείον παρήγαγε δημοδιδασκάλους ικανώς κατηρτισμένους τα προσόντα, τα δε δημοτικά σχολεία διά την φιλομάθειαν των κατοίκων ταχέως επολλαπλασιάσθησαν, η δ' αλληλοδιδακτική μέθοδος, η πολλαχού των πεφωτισμένωνεθνώναπαντήσασααντιστάσειςεκ προλήψεων, και παρ' ημίν από του 1821 εισηγμένη, ικανώς ευδοκίμει, μετ' ου πολύν χρόνον και το Διδασκαλείον και τα δημοτικά σχολεία παρήκμασαν και παρελύθησαν.

άθλον εφημέρου ευνοίας λαμβανόντων, η των την στρατολογίαν φευγόντων" οι δε βαθμοί, από ασθενών εγγυήσεων φυλαττόμενοι, απέβησαν ολέθριον ευνοίας αντάλλαγμα" νέαι δε μέθοδοι ουδόλως εισήχθησαν, η δε υπάρχουσα ούτετηνεν τη Εσπερία Ευρώπη πρόοδον ηκολούθησεν, ούτε ακριβώς εφηρμόσθη" δι' έλλειψιν δεπροτύπου η πρακτική διδασκαλία ολοτελώς ημελήθη" δι' έλλειψιν δ επιμελείας του ήθους των διδασκάλων, οι πλείστοι αυτών ουδόλως διακρίνονται επίτηικανότητιτουδιαπλάττειν τα ήθη των τέκνων του λαού, ενώ εκ της κατωτέρας τάξεως το πλείστον λαμβανόμενοι, ευπλαστοι μεν είναι, προ πάντων όμως χρήζουσιν αγωγής. Όθεν οι πλείστοι των μετά την πρώτην δεκαετίαν εξελθόντων του διδασκαλείου είναι πολλώ υποδεέστεροι των δημοδιδασκάλων της δεκαετίας εκείνης την τε θεωρίαν και την πράξιν της οργανώσεως και συντηρήσεως σχολείου" διά τον αυτόν δε λόγον ου μόνον ομοιόμορφος, αλλ' ουδεμία μεθοδος εις τα πλείστα των σχολείων υπάρχει. Και αυτή δε η πεσούσα εξουσία, την παραλυσίαν ταύτην βλέπουσα του διδασκαλείου, και την θεραπείαν των κακώς κειμένων εκ συστήματος αποφεύγουσα, εσκέφθη μάλλον να διαλύση καιαδεξίωςποτ' επεχείρησε την διάλυσιν του εθνωφελούς τούτου φυτωρίου της του λαού εκπαιδεύσεως. [ . . . ] το Διδασκαλείον είναι κατάστημα όλως περιττονκαιλίαν επιβλαβές, αν μη ανοργανισθή, διότι πρώτον μεν εις ουδέν άλλο συντελεί ειμή να παράγη θέσεων απαιτητάς λίαν ενοχλητικους, ενώ αι θέσεις πάσαι εισι πλήρεις, δεύτερον δε διαιωνίζει τον μαρασμόν και την παραλυσίαν τηςτουλαού πρώτης εκπαιδεύσεως, δι' ας προεξέθεσα αιτίας. Ιδίως δε πρέπει να χωρισθή η διεύθυνσις αυτού από της εξελεγχούσης αυτήν αρχής του υπουρ γείου, να μεταβληθή δε το εκπαιδευτήριον τούτο εις τέλειον οικοτροφείον, διότι, ωςέχει, ανεξέλεγκτοι μένουσι και αυτοκυβέρνητοι, ούτως ειπείν,οιεναυτώ τρόφιμοι" να επεκταθή δε η σειρά της διδασκαλίας και ασκησις να γίνεται περί την χρήσιν της γλώσσης επίμονος, έτι δε εις την απόκτησιν ηθικών και φυσικών γνώσεων μεγάλη να καταβληθή φροντίς" προς δε τούτοις να καταρτισθώσι φυσικαί και βιβλικαί συλλογαί εις χρήσιν των μαθητών, η ωδική και γυμναστική να γίνωσι γενικώτεραι και τοις μαθηταίς οικειότεραι, να προστεθώσι δε αγρο

αγρονομικαί τινες εργασίαι και προσκτηθή επί τούτω τεμάχιον αγρού. Αι υποτρ φίαι να χορηγώνται διά διαγωνισμού. Προ παντός δε να καταρτισθή πρότυπον, όπως οι παρασκευαζόμενοι διδάσκαλοι διδάσκωνται ου μόνον θεωρητικώς αλλά και πρακτικώς, συγχρόνως δε και να διδάσκωσιν αυτοί οι ίδιοι υπό την επίβλεψιν των καθηγητών» 43 . Έ τ σ ι η Εθνοσυνέλευση το Μάρτιο του 1864 εκλεισε το Διδασκαλείο όχι με ειδικό νόμο αλλά με απάλειψη του σχετικού κονδυλίου από τον κρατικό προϋ πολογισμό, διατυπώνοντας ταυτόχρονα και τη σύσταση προς την Κυβέρνηση «να καταρτίση, όσον είναι τάχιον και εντελέστερον, το εκπαιδευτήριον τούτο, δυνάμενον να γίνη μεγάλης ωφελείας πρόξενον τη πατρίδι» 4 4 .

2. Το Διδασκαλείο όμως δεν αναδιοργανώθηκε, και έτσι κατά το διάστημα 1864-1878 δάσκαλοι γίνονταν όσοι πετύχαιναν σεεξετάσειςπουέδινανσε ειδικές επιτροπές. Για τα αποτελέσματα αυτής της ρύθμισης είναι χαρακτηριστικά όσα γράφει ο παιδαγωγός Φίλιππος Γεωργαντάς: «Έκτοτε από του 1864-1878 προς πλήρωσιν των χηρευουσών θέσεων, αίτινες πάμπολλαι ήσαν, συνιστώντο επιτροπείαι υπό την προεδρίαν των γενικών επιθεωρητών των δημοτικών σχολείων, αιοποίαιεξήταζονΕνΑθήναις η κατά τας ανάγκας και αλλαχού μεταβαίνουσαι κατά τύπους τους βουλομένου να γείνωσι διδάσκαλοι και παρείχον διδασκαλικά πτυχία αφειδώς εις ανθρώπου τέλεον απαιδαγωγήτους και αγραμμάτους πολλάκις και αναξίους του υψηλού αξιώματοςτηςδιαπαιδαγωγήσεως της νεότητος. Ταποτελέσματα της χρίσεως διδασκάλων δι' επιτροπών, πολλάκις μη εχουσών καν συνείδησιν του μεγάλου κακού, όπερ εις το εθνος προυξένουν, άνευ τηςελαχίστης παιδαγωγικής και διδακτικής μορφώσεως, εν η εποχή, πανταχού του πεπολιτισμένου κόσμου πυρετωδώς ειργάζοντοπροςαναδιοργάνωσιντων Διδασκαλείων, προς ίδρυσιν νέων τοιούτων, και ελάμβανον παν μέτρον συντείνον εις την εξύψωσιν του δημοτικού σχολείου εις την πρέπουσαν περιωπήν, επελθόνταήρχισαν να κατανοώνται παρ' ημίν. Φιλολογικοί σύλλογοι, λόγιοι, τύπος,ερρηξανκραυγήν άλγους και αγανακτήσεως επί τη ανοσιουργουμένη δι' αμαθών και ανικάνων διδασκάλων αποτυφλώσει του λαού. Αι διαμαρτυρίαι αύται συνετέλεσαν μεν πως εις επίσχεσιν του ολέθριου τούτου συστήματος δι' ιδρύσεως μονίμου Εν Αθήναις εξεταστικής επιτροπείας κατά το Β. Διάταγμα της 12 Σεπτεμβρίου 1872, αλλ' ουχί και εις την τελείαν άρσιν αυτού, ην επεδίωξαν τέλος διά της ιδρύσεως Διδασκαλείων.» 45 43. Ό.π. [υποσημ. 26], σ. 23-25. 44. Βλ. Επίσημος Εφημερίς της Συνελεύσεως, Δ', Αθήνα 1863, σ. 908-909' το παράθεμα στη σ. 909. 45. Φίλιππος Δ. Γεωργαντάς, «Τα Διδασκαλεία αλλαχού και παρ' ημίν», περ. Εθνική Αγωγή, τ. Α', 1898, σ. 82.

Αλλά και επίσημες απόψεις διατυπώνονταν κατά καιρούς για την κατάσταση των δασκάλων και κατά συνέπεια της δημοτικής εκπαίδευσης, ιδίως μάλιστα κατά τις συζητήσεις στη Βουλή του εκάστοτε κρατικού προϋπολογισμού. Έτσι, λόγου χάρη, κατά τη συζήτηση του προϋπολογισμού του έτους 1877 ο τότε υπουργός Παιδείας Γ. Μίλησης, στη συνεδρίαση της 18 Ιανουαρίου 1877, δήλωσε: «Τα δημοτικά σχολεία, κύριοι, έχουν ανάγκην ταχείας μερίμνης [ . . . ] · δενέχομεν, κύριοι, δημοδιδασκάλους, το σφάλμα δε είναι η κατάργησις του διδασκαλείου" όσα χρήματα θέλετε διαθέσετε, άμα δεν έχετε δημοδιδασκάλους δεν κάμετε τίποτε" [ . . . ] » . 4 6

3. Το 1878 με το νόμο ΧΘ' της 11 Ιανουαρίου 47 ιδρύθηκε Διδασκαλείο στην Αθήνα. Σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμου, το Διδασκαλείο αποτελούνταν από τρεις τάξεις, και στην Α' τάξη του γίνονταν δεκτοί κάτοχοι ενδεικτικού προαγωγής από την Α' τάξη τετραταξίου Γυμνασίου, ηλικίας 16-25 ετών και με σώμα αρτιμελές. Επίσης στη Β' τάξη του Διδασκαλείου γίνονταν δεκτοί μαθητές με ενδεικτικό προαγωγής από τη Β' τάξη του Γυμνασίου. καταφανής η υπεροχή του διδασκαλείου τούτου εν συγκρίσει προς το πρώτον. Ενώαφ'ενός ηύξησε κατά εν έτος η διάρκεια της φοιτήσεως, αφ' ετέρου η γενική μόρφωσις των εισαγομένων εις το νέον διδασκαλείον ήτο κατά πολύ ανωτέρατηςμορφώσεως των μαθητών του παλαιού, οίτινες εγίνοντο δεκτοί με ενδεικτικόν της β' τάξεως του Έλλην. σχολείου, ενώ τώρα απητείτο ενδεικτικόν α' τάξεως γυμνασίου, κατά δύο δηλ. έτη περισσοτέρα εκπαίδευσις. Μειονέκτημα παρουσίαζε το νέον διδασκαλείον κατά τούτο, ότι επετρέπετο να γίνωνται δεκτοί μαθηταί και εις την β' τάξιν αυτού, αν είχον ενδεικτικόν της β' τάξεως του γυμνασίου.» 48 Λίγο αργότερα ιδρύθηκαν και άλλα 3 όμοια Διδασκαλεία: με το νόμο ΩNΘ' /1880 ιδρύθηκαν δύο Διδασκαλεία στην Πελοπόννησο (Τρίπολη) και τα Ε π τ ά νησα (Κέρκυρα) και με το νόμο ΑΙΒ'/1882 άλλο ένα στη Θεσσαλία (Λάρισα). 49 4. το κράτος «από της συστάσεώς του μέχρι του 1892 ήτο υποχρεωμένον, παρά τους υπό των επιτροπών ανεγνωρισμένους και κατόπιν τους εκ των Διδα-

46. Βλ. Εφημερίς των Συζητήσεων της Βουλής: Περίοδος Ζ' — Σύνοδος Β' (21 Σεπτεμβρίου 1876 - 4 Φεβρουαρίου 1877), τ. Α', Αθήνα 1 877, σ. 555. 47. Βλ. Γ11 και 13. 48. Χρ. Λέφας, Ιστορία της [Δημοτικής] Εκπαιδεύσεως, Αθήνα 1942, σ. 219' στις σ. 220-224 λεπτομέρειες για τη λειτουργία του Διδασκαλείου. 49. Βλ. Γ16 και 18.

Διδασκαλείων προερχομένους δημοδιδασκάλους, οίτινες υπηρέτουν συνήθως εις ενταιςέδραιςτωνδήμων λειτουργούντα πληρέστερα δημοτικά σχολεία, να ανέχεται την υπηρεσίαν και διδασκάλων άνευ προσόντων, των καλουμένων γ ρ α μ μ α τ ο δ ι δ α σ κ ά λ ω ν , οι οποίοι ειργάζοντο εις τα κατώτερα σχολεία, τα γραμματοσχολεία, τα λειτουργούντα εις τας κώμας, τας απομεμακρυσμένας απότηςέδραςτουδήμου». 50

Πριν όμως από το 1892, και συγκεκριμένα το 1884, με το νόμο ΑΡΙΙΕ' «περί υποδιδασκάλων» 51 το κράτος, προσπαθώντας να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της μόρφωσης των γραμματοδιδασκάλων, επέτρεπε σε όποιον ήθελε και είχε απολυτήριο πρότυπου δημοτικού σχολείου η απολυτήριο Ελληνικού σχολείου η Ιερατικής σχολής και συμπληρωμένο το 15ο έτος της ηλικίας του, ύστερα από τρίμηνη φοίτηση σε ένα από τα κρατικά Διδασκαλεία, να διοριστεί υποδι δάσκαλος. Ο νόμος όμως αυτός δεν εφαρμόστηκε. Με το νόμο / ΒΟΘ'/1892 5 2 ιδρύθηκαν τα λεγόμενα Υποδιδασκαλεία, στα όποια μπορούσαν να φοιτήσουν για ένα χρόνο απόφοιτοι Ελληνικού σχολείου και ηλικίας 16-30 χρόνων. Οι απόφοιτοι αυτών των Υποδιδασκαλείων διορίζονταν σε κατώτερα δημοτικά σχολεία ως «γραμματισταί», αντικαθιστώντας

50. Δημ. I. Λάμψας, «Η μόρφωσις των δημοδιδασκάλων και τα Διδασκαλεία της Δημ. Εκπαιδεύσεως»στο:Ν. Σμυρνής, Ή λ . Βλάχος, Β. Παπαγεωργίου (επιμ.), Επετηρίς Δημοτικής Εκπαιδεύσεως, έτ. Α' [και μόνο], Αθήνα 1932, σ. 50. 51. Βλ. Γ24. 52. Βλ. Γ33. Σημειώνεται ότι η «Αιτιολογική Έκθεση» του σχετικού νομοσχεδίου καταλήγει με τα εξής: «Διά της ιδρύσεως υποδιδασκαλείων παρέχονται εις την πολιτείαν τα μέσα, δι' ων θα κατορθωθή και το πολύ πλήθος των κατά τας κώμας ελληνοπαίδων να παιδευθή ποιάν τινα, σύμφωνον τη αξία του ανθρώπου και τω προορισμοί του πολίτου, παίδευσιν, διότι αυτά θα κατορθώσωσι να παρασκευάσωσιν εντός ουχί πολύ μακρού χρόνου τους δισχιλίους και πεντακοσίους γραμματιστάς, ων έχομεν επί του παρόντος ανάγκην διά να εφοδιάσωμεν διά διδασκάλων τας πολυάριθμους κώμας τας εχούσας από 600-150 κατοίκους.

πρέπει τέλεον να παύση. Προτιμότερον να αναστρέφωνται εν τη φύσει και να διατελώσιν υπό τηνάμεσονεπίδρασιναυτής οι ελληνόπαιδες παρά να συναγελάζωνται εις τας ρυπαράς κακόσμους και παγεράς τρώγλας, τας καλουμένας γραμματοδιδασκαλεία, και να διατελώσιν υπότηνπνιγηράν επίδρασιν ανθρώπων τοιούτων, οίοι καθόλου ειπείν είνε οι γραμματο σκαλοι" διότι κατά μεν την πρώτην περίπτωσιν οι παίδες τρέφονται φυσικώς, διατηρούσι την φυσικήν αυτών υγείαν και απλοϊκότητα και διατρίβουσι περί τας εργασίας των γονέων αυτών,ενώκατά την δευτέραν στερούνται μεν πάντων τούτων, αποκτώσι δε ως εκ του παραδειγματισμού τας κακίστας έξεις της φυγοπονίας και της ασεβείας προς παν ό,τι είνε σεβασμού άξιον. Διά των υποδιδασκαλείων και το Κράτος απαλλάσσεται των επιβλαβών τούτων παιδευτών και η παίδευσις του πολλού πλήθους των ελληνοπαίδων κατά το δυνατόν συντελείται ως οίον τε ορθότερον και προς τον τελικόν σκοπόν της στοιχειώδους εκπαιδεύσεως α κώτερον». Βλ. σχετικά στο Παράρτημα της Εφημερίδος της Βουλής της Α' Συνόδου της ΙΓ' Βουλευτικής Περιόδου, Αθήνα 1892, σ. 221.

τας έτσι τους γραμματοδιδασκάλους. Τα Υποδιδασκαλεία λειτούργησαν περίπου 20 χρόνια, «παρ' όλην δε την ατέλειάν των συνετέλεσαν κάπως εις την βελτίωσιν του προσωπικού των δημοτικών σχολείων, διά της εν τινι μέτρω ελαττώσεως της πληθώρας των τελείως αγραμμάτων γραμματοδιδασκάλων». 53

5. το 1905 για λόγους καθαρώς οικονομικούς καταργήθηκαν τα τρία Διδασκαλεία (Πελοποννήσου, Επτανήσων και Θεσσαλίας) και διατηρήθηκε μόνο τηςΑθήνας,τοοποίομετονόμο ,ΓΧςΒ'/1910 5 4 , μεταρρυθμίστηκε σε τετρατάξιο. Στο «Μαράσλειον» —όπως επονομάστηκε από το όνομα του ευεργέτη Γ. Μαρασλή, ο οποίος του δώρισε «καλλιμάρμαρο» διδακτήριο— γίνονταν δεκτοί με εξετάσεις κάτοχοι ενδεικτικού προαγωγής από τη Β' τάξη του Γυμνασίου. Στο Διδασκαλείο ήταν προσαρτημένα ως πρότυπαέναεξατάξιοκαιένα μονοτάξιο δημοτικό σχολείο για την άσκηση των υποψήφιων δασκάλων. Ό π ω ς σημειώνει ο Χρ. Λέφας, «Διευθυντής του Μαρασλείου διδασκαλείου υπήρξε καθ' όλον σχεδόν το από του 1910 μέχρι του 1914 χρονικόν διάστημα ο Δ. Λάμψας, ήδη πρόεδρος του Γνωμοδοτικού Εκπαιδ. Συμβουλίου, όστις εισήγαγε νέας κατευθύνσεις εις την μόρφωσιν του διδακτικού προσωπικού των δημοτικών σχολείων, στηριζομένας επί των νεωτέρων παιδαγωγικών αρχών. Επλούτισεν αυτό με εργαστήρια φυσικής, χημείας, φυσικής ιστορίας, γεωπονίας και χειροτεχνίας, κατήρτισε σχολικόν κήπον και πλήρεις συλλογάς εποπτικών ειδών και εν γένει κατέβαλε πάσαν προσπάθειαν, ίνα ανταποκριθή τούτο ειςτονπροορισμόν του. Α π ό της εποχής δε ταύτης το Μαράσλειον διδασκαλείον εδημιουργησε την μέχρι τούδε υφισταμένην παράδοσιν ως προτύπου». 55 6. Το 1913 ιδρύθηκαν 3 μονοτάξια Διδασκαλεία, στην Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Ιωάννινα. Τους λόγους ίδρυσης τέτοιων Διδασκαλείων εξηγεί ο παιδαγωγός Ιωάννης Σκουτερόπουλος: «Μετά τους ευτυχείς πολέμους του 1912 και 1913 πλείσται όσαι θέσεις δημοδιδασκάλων ηυρέθησαν διά ποικίλους λόγους κεναί" η συμπλήρωσίς των, μάλιστα εν ταις νέαις χώραις, ήτο ανάγκη να γίνη τάχιστα και διά καλών δημοδιδασκάλων.Εξετέρουόχι ολίγοιεκτωνενταις νέαις χώραις υπαρχόντων δημοδιδασκάλων, τελειόφοιτοι γυμνασίων, υστέρουν επαγγελματικώς, διότι δεν είχον σπουδάσει εν διδασκαλείοις" η βελτίωσίς των απότηςαπόψεωςταύτης ήτο ανάγκη να επιτευχθή όσον οίον τε ταχίστη. Ούτως η ίδρυσις των μονοταξίων διδασκαλείων εφάνη επιβεβλημένη εκ των πραγμάτων». 5 6 53. Χρ. Λέφας, ό.π. [υποσημ. 48], σ. 256-257. 54. Βλ. Γ51. 55. Χρ. Λέφας, ό.π. [υποσημ. 48], σ. 234. 56. Ιωάννης Ν. Σκουτερόπουλος, Η αξία τωνμονοταξίων Διδασκαλείων και το μονοτάξιον Διδασκαλείον Αθηνών κατά το σχολικόν έτος 1924-1925, Αθήνα 1925, σ. 7-8.

Σύμφωνα, λοιπόν, με το ιδρυτικό διάταγμα της 17 Αυγούστου 1913καιτον κυρωτικό του νόμο 169/1914, 5 7 στα μονοτάξια αυτά Διδασκαλεία γίνονταν δεκτοί απόφοιτοι Γυμνασίου η της Ιερατικής Σχολής Τριπόλεως, ηλικίας μέχρι 25 ετών με σωματική αρτιμέλεια και άμεμπτη διαγωγή, όπου διδάσκονταν κυρίως Φιλοσοφικά, Παιδαγωγικά και Πρακτικά μαθήματα. Τα Διδασκαλεία αυτά λειτούργησαν κατά το σχολικό έτος 1913-1914.

7. Με το Νομοθετικό διάταγμα της 26 Αυγούστου 1914 5 8 —το οποίο κυρώθηκε με το νόμο 381/1914 5 9 και τροποποιήθηκε με τους νόμους 794 και 873 του 1917— θεσπιζόταν η λειτουργία 7 το πολύ Διδασκαλείων αρρένων και 7 θηλέων, δημοσίων η αναγνωρισμένων. Τα Διδασκαλεία αυτά ορίζονταν όλα τριτάξια και δέχονταν στην Α' τάξη τους με εισιτήριες εξετάσεις κατόχους ενδεικτικού προαγωγής από τη Β' τάξη τετρατάξιου Γυμνασίου η από την Γ' τάξη εξατάξιου Γυμνασίου η κατόχους απολυτηρίου αστικού σχολείου θηλέων. Έ τ σ απότοσχολικό έτος 1914-1915 λειτούργησαν τα εξής Διδασκαλεία: Μαράσλειο (που μετασχηματίστηκε και αυτό σε τριτάξιο), Θεσσαλονίκης, Τριπόλεως, Ιωαννίνων, Λαμίας, Κοζάνης, Σερρών (όλα αρρένων), και Αθηνών, Πατρών, Κερκύρας, Λαρίσης, Πειραιώς, Θεσσαλονίκης, Ηρακλείου (θηλέων). 60 Σύμφωνα με την άποψη του Χρ. Λέφα, «Τα διδασκαλεία ταύτα, καίτοι παρουσίαζον αισθητάς ελλείψεις, κυρίως όσον αφορά το διδακτικόν προσωπικόν, τοοποίονδενεξελέγετοπάντοτε μεταξύ των καλυτέρων, εν τούτοις είχον αποτελέσματα πολύ καλύτερα των προηγουμένων. Οι απόφοιτοι αυτώνωςεπίτο πλείστον ευδοκίμως ειργάσθησαν εις α σχολεία ετοποθετήθησαν». 61

8. Με το ίδιο διάταγμα (άρθρο 8) στα Διδασκαλεία ήταν δυνατόν να λειτουργεί και μία προσαρτημένη τάξη, ένα μονοτάξιο δηλ. Διδασκαλείο, στο οποίο διδάσκονταν Φιλοσοφικά, Παιδαγωγικά και Πρακτικά μαθήματα διάρ κειας ενός έτους. Στην τάξη αυτή γίνονταν δεκτοί, υστέρα από εξετάσεις, δημοδιδάσκαλοι με απολυτήριο Γυμνασίου αλλά και μη δημοδιδάσκαλοι με απολυτήριο επίσης Γυμνασίου ή ισόβαθμης Ιερατικής Σχολής. Οι απόφοιτοι αυτής της τάξης έπαιρναν πτυχίο δημοδιδασκάλου.

Για τα μονοτάξια Διδασκαλεία βλ. Τα σχετικά άρθρα του Γληνού στον τόμο: Δημήτρης Γληνός: Άπαντα, τ. Β' (1910-1914), Εκδοτική φροντίδα, εισαγωγή, σημειώσεις Φίλιππος Ηλιού, Αθήνα 1983, σ. 165-182 και 540-544 (σημειώσεις). 57. Βλ. Γ55 και 57. 58. Βλ. Γ58. 59. Βλ. Γ64. 60. Βλ. σχετικά το Β. διάταγμα της 17 Σεπτεμβρίου 1914, Γ59. 61. Χρ. Λέφας, ό.π. [υποσημ. 48], σ. 237.

Τέτοιες τάξεις —που σύμφωνα με το διάταγμα της 6 Οκτωβρίου 1914 6 2 μπορούσαν να προσαρτηθούν σε όλα τα Διδασκαλεία αρρένων— λειτούργησαν στο Διδασκαλείο αρρένων Αθηνών από το 1914 μέχρι το 1923, καθώς και σεάλλαΔιδασκαλεία κατά διαστήματα. 63 Συνεπώς ελέγχεται ως λανθασμένη η πληροφορία του Λέφα ότι «εις ουδέν όμως των διδασκαλείων ελειτούργησε τοιαύτη τάξις». 6 4 9. το 1919 με το νόμο 1627 προβλέφθηκε η ίδρυση τριτάξιων Υποδιδασκαλείων για τη μόρφωση διδακτικού προσωπικού των μουσουλμανικών σχολείων, ρύθμιση που επαναλήφθηκε και το 1924 με το νόμο 3179. Τέτοια όμως Υποδιδασκαλεία δεν λειτούργησαν. 65 10. το 1920 νομοθετήθηκε η ίδρυση τετρατάξιου Διδασκαλείου γιατη μόρφωση καθηγητών της γαλλικής γλώσσας (νόμος 2246) και πεντατάξιων

62. Βλ. Γ61. 63. Βλ. σχετικές πληροφορίες στα Ιωάννης Ν. Σκουτερόπουλος, ό.π. [υποσημ. 56], σ. 8 - Κων. I. Κίτσος - Χαρ. Δ. Μαρινόπουλος, Ιστορία του Διδασκαλείου Πελοποννήσου και της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Τριπόλεως (1880-1970), Αθήνα 1970, σ. 83' Αρχείο Μαρασλείου Διδασκαλείου (Βιβλίο Πράξεων, Γενικός Έλεγχος κτλ.). 64. Χρ. Λέφας, ό.π. [υποσημ. 48], σ. 238. 65. Βλ. Γ75. Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στην «Αιτιολογική Έκθεση» του σχετικού νομοσχεδίου του 1919, «Είνε πρόδηλον το καθήκον της πολιτείας όπως μεριμνήση περί της εξυψώσεως του πνευματικού επιπέδου πασών των τάξεων του λαού άνευ διακρίσεως φυλής και θρησκεύματος. Αλλ' η ίδρυσις δημοσίων σχολείων εν Μουσουλμανικαίς κοινότησι και συνοικισμοίς επί τη βάσει των κειμένων νόμων και ο διορισμός εν αυτοίς των μόνων εχόντων τα προσόντα κατά τας κειμένας διατάξεις Ελλήνων διδασκάλων, δεν θα ήτο εξυπηρετικός του σκοπού τούτου, διότι ενώ ο Έλλην διδάσκαλος θα ήτο όλως ακατάλληλος διά την διδασκαλίαν της ιδίας θρησκείας και γλώσσης εις μουσουλμανόπαιδας, απαραιτήτων στοιχείων της μορφώσεως αυτών προς τη επισήμω γλώσση του Κράτους και τη άλλη γενική μορφώσει, θα προυκάλει εξ ετέρου αμέσως την δυσπιστίαν της μουσουλμανικής κοινωνίας προς το τοιούτον δημόσιον σχολείον και προς αυτόν και δεν θα επετύγχανεν ούτω την μεταξύ των μαθητών και αυτού ψυχικήν επαφήν, ήτις αποτελεί την ουσιωδεστάτηνπροϋπόθεσινπρος επιτυχίαντηςμορφωτικής αυτού αποστολής. Επιβάλλεται επομένως να μορφωθώσι και ειδικοί διδάσκαλοι διά τα μουσουλμανικά σχολεία εξ αυτών των Μουσουλμάνων, απηλλαγμένοι των μειονεκτημάτων τούτων. Διά την μόρφωσιν και παρασκευήν του τοιούτου διδακτικού προσωπικού εκ Μουσουλμάνων, συμφέρον έχει, φρονούμεν, η πολιτεία να μεριμνήση αυτή δι' ιδίων μέσων, διότι, ενώ εξ ενός θα εξασφαλίση την εμπιστοσύνην της μουσουλμανικής εθνότητος προς το δημόσιον σχολείον, ου θα προΐσταται Μουσουλμάνος διδάσκαλος, εξ ετέρου θα επιτύχη να προσαρμόση τον Μουσουλμανον διδάσκαλον ψυχικώς προς το Ελληνικόν περιβάλλον, εντός του όποιου ζή και να τον καταστήση ούτω κατάλληλον όργανον, αν μη προς διάπλασιν καθαρώς Ελληνικού εθνικού χαρακτήρος των Μουσουλμανοπαίδων, όμως ασφαλώς ικανόν να προσδώση εις αυτούς την συνείδησιν του καθήκοντός των ως Ελλήνων πολιτών». Βλ. «Αιτιολογική

αγροτικών Διδασκαλείων (νόμος 2249). Οι νόμοι όμως αυτοί δεν εφαρμόστηκαν. 6 6 11. Για την αντιμετώπιση των εκπαιδευτικών αναγκών που δημιούργησε η εγκατάσταση στην Ελλάδα των προσφύγων, με το νομοθετικό διάταγμα της 27 Ιουλίου 1923 6 7 καταργήθηκαν οι διατάξεις για τη λειτουργία προσαρτημένων τάξεων και ιδρύθηκαν 7 μονοτάξια Διδασκαλεία. Σ' αυτά εγγράφονταν ως υπότροφοι του κράτους, ύστερα από εισιτήριες εξετάσεις, απόφοιτοι Γυμνασίου η Πρακτικού Λυκείου, ηλικίας μέχρι 25 ετών, και διδάσκοντανγιαένα χρόνο Φιλοσοφικά, Παιδαγωγικά, Τεχνικά και Πρακτικά μαθήματα. Τα μονοτάξια Διδασκαλεία λειτούργησαν ως το 1929, οπότε καταργήθηκαν με το νόμο 4368. 12. Α π ό το σχολικό έτος 1923-1924, με το νομοθετικό διάταγμα της 11 Οκτωβρίου, 68 το Μαράσλειο Διδασκαλείο μετατράπηκε πάλι σε τετρατάξιο και προσαρτήθηκε στην Παιδαγωγική Ακαδημία ως πρότυπο της με διευθυντή του τον Αλέξανδρο Δελμούζο. Η μετατροπή αυτή δεν πρόφτασε να ολοκληρωθεί, γιατί στο μεταξύ δημοσιεύτηκε ο νόμος 3182/1924, 6 9 σύμφωνα με τον οποίο —και παράλληλα προς τα λειτουργούντα τριτάξια και μονοτάξια— ιδρύονται πολυτάξια (πεντατάξια - εξατάξια) Διδασκαλεία. Στα πεντατάξια —που λειτουργούσαν σε περιφέρειες που υπήρχαν Ελληνικά σχολεία— γίνονταν δεκτοί, ύστερα από εισιτήριες εξετάσεις, κάτοχοι απολυτηρίου Ελληνικού σχολείου, ενώσταεξατάξια

Έκθεσις εις το σχέδιον νόμου "περί ιδρύσεως υποδιδασκαλείου προς μόρφωσιν διδασκάλων διά τα στοιχειώδη Μουσουλμανικά σχολεία", στο ανέκδοτο Αρχείο της Βουλής τουέτους 1918 (όπου υπάρχουν σε ανεξάρτητα φύλλα τα διάφορα νομοσχέδια). 66. Βλ. Γ79-80. Για το Διδασκαλείο για τη μόρφωση των καθηγητών της γαλλικής γλώσσας βλ. Την «Αιτιολογική Έκθεση» του νομοσχεδίου στο ανέκδοτο Αρχείο της Βουλής του έτους 1919 (σ. 1-3 του φυλλαδίου), καθώς και το άρθρο του Π. Καλονάρου «Οι καθηγηταί της γαλλικής», Δελτίον Ομοσπονδίας Λειτουργών Μέσης Εκπαιδεύσεως, έτ. Θ', Περίοδος Δ', Ιανουάριος 1934, αρ. φύλλου 87, σ. 261-267. 67. Βλ. Γ88. Για το έργο των μονοτάξιων Διδασκαλείων βλ. Τις εργασίες: Ιωάννης Ν. Σκουτερόπουλος, ό.π. [υποσημ. 56]" Ν. Καραχρίστος, Η κοινωνία μας και οι διδάσκαλοι της. Επετηρίς του Μονοταξίου Διδασκαλείου Σερρών, Θεσσαλονίκη 1924" Μιχαήλ Παν. Μιχαλοπούλου, Το Μονοτάξιον Διδασκαλείον Σπάρτης και η δημοδιδασκαλική μόρφωσις, Αθήνα [1927], 68. Βλ. Γ89. Για τον τρόπο που λειτούργησε κατά την περίοδο αυτή το Μαράσλειο Διδασκαλείο βλ. Α.ΙΙ. Δελμούζος, Οι πρώτες προσπάθειες στο Μαράσλειο 1923-1926, Αθήνα 1929. Βέβαια, η περίοδος αυτή είναι γνωστή και ως «Μαρασλειακά», τα όποια όμως ειναι έξω από το αντικείμενο αυτής της εργασίας. 69. Βλ. Γ91.

ξια —που λειτουργούσαν σε περιφέρειες που ίσχυε το καθεστώς εξατάξιο Δημοτικό και εξατάξιο Γυμνάσιο (δηλ. στη Μακεδονία, Κρήτη και νησιά Αιγαίου) — γίνονταν δεκτοί, ύστερα από εισιτήριες εξετάσεις, κάτοχοι απολυτηρίου πλήρους (εξαταξίου) Δημοτικού σχολείου. Κατά την «Εισηγητική Έκθεση» του σχετικού νομοσχεδίου: «Η βάσις του νομοσχεδίου τούτου είναι διπλή" αφ' ενός εισάγονταιειςτα πολυτάξια Διδασκαλεία τελειόφοιτοι του πλήρους δημοτικού σχολείου ητου Ελληνικού σχολείου και ορίζεται η φοίτησις εις εξαετή και πενταετή. Α φ ' ετέρου ιδρύεται δι' εκαστον Διδασκαλείον Οικοτροφείον δι' όλους τους μαθητάς και εφ' όσον τούτο προσκόπτει εις ανυπερβλήτους δυσκολίας γίνονται όλοι οι μαθηταί υπότροφοι του κράτους. επομένους λόγους: Πρώτον. Εφόσον οι μέλλοντες να εισέλθουν εις τα Διδασκαλεία θα άγουν το 13 η 14 έτος της ηλικίας των, είναι πολύ ευκολώτερον, επειδή παραλαμβάνονται εις τόσον τρυφεράν ηλικίαν, να διαπλασθούν καταλλήλως ζώντες επί σειράν ετών μέσα εις την κατάλληλον σχολικήν ατμόσφαιραν και να αγαπήσουν το μέλλον επάγγελμά των. Δεύτερον: Είναι εκτός πάσης αμφιβολίας ότι με την εξαετή φοίτησιν θα κατορθωθή ώστε οι τρόφιμοι των Διδασκαλείων όχι μόνον να καταρτισθούν ειδικώς εις τα παιδαγωγικά αλλά και να λάβουν και την κατάλληλον γενικήν ανθρωπιστικήν μόρφωσιν άνευ της οποίας δεν είναι δυνατόν να ανταποκριθούν εις το βαρύ έργον της διαπαιδαγωγήσεως και μορφώσεως του Ελληνικού Λαού. Την τοιαύτην δε γενικήν μόρφωσιν θα λάβουν πολύ καλλίτερον εις τα Διδασκαλεία, παρά —όπως γίνεται σήμερον— εις τα Γυμνάσια, τα οποία είναι σχολεία άλλου τύπου και έχουν πολύ διαφορετικόν σκοπόν. Τρίτον: Τέλος με την πολυετή φοίτησιν θα θεραπευθή ακόμη και μία επίσης σπουδαία ανάγκη - η ανάγκη της πρακτικής μορφώσεως των μελλόντων διδασκάλων, διότι υπάρχει το ανάλογον χρονικόν διάστημα, κατά το οποίον είναι δυνατόν όχι μόνον να διδαχθούν οι τρόφιμοι των Διδασκαλείων θεωρητικώς διάφορα πρακτικά και χειροτεχνικά μαθήματα, αλλά και να ασκηθούν επαρκώς εις ταύτα, ώστε εξερχόμενοι από τα Διδασκαλεία να είναι εις θέσιν και την προσοχήν του Ελληνικού Λαού να κατευθύνουν προς τους πλουτοπαραγωγικούς κλάδους και τα απαραίτητα στοιχεία να του μεταδώσουν. Σκοπός δε της ιδρύσεως οικοτροφείων και της παροχής υποτροφιών είναι η προσέλευσις επαρκούς αριθμού καλών μαθητών διά τα Διδασκαλεία. Παρατηρείται κατά τα τελευταία έτη ότι οι προσερχόμενοι εις τα σήμερον λειτουργούντα τριτάξια Διδασκαλεία όχι μόνον είναι ελάχιστοι, αλλά και ποιοτικώς καθυστερημένοι και ήτο τούτο άλλως τε φυσικόν εφόσον ζώμενειςεποχήν

χήν κατά την οποίαν ο μεν βίος έχει γίνει πολυδάπανος,επιδιώκεται δεαπό όλους το ευκολον κέρδος». 69α Έ τ σ ι από το 1924 λειτουργούσαν τέσσερις τύποι Διδασκαλείων, 70 μονοτάξια, τριτάξια, πεντατάξια, εξατάξια. Ως το τέλος της περιόδου που μας απασχολεί λειτούργησαν 25 Διδασκαλεία Δημοτικής Εκπαιδεύσεως: 7 μονοτάξια (μικτά), 8 τριτάξια (3 δημόσια μικτά και 5 θηλέων αναγνωρισμένα — 4 της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας και 1 του Δήμου Πειραιώς), 3 πεντατάξια (μικτά) και 7 εξατάξια (5 μικτά και 2 θηλέων).

13. Τέλος, με το νόμο 4368/1929 τα μονοτάξια Διδασκαλεία καταργήθηκαν και όλα τα πολυτάξια μεταρρυθμίστηκαν σε πεντατάξια και λειτούργησαν ωςτο1933, οπότε με το νόμο 5802 καταργήθηκαν και αντί γι' αυτά ιδρύθη ο! Παιδαγωγικές Ακαδημίες. β'. Διδασκαλεία θηλέων

14. Η εκπαίδευση της δασκάλας τα πρώτα χρόνια της περιόδουπουμας απασχολεί είναι συνδεδεμένη άμεσα με την όλη «μέση» εκπαίδευση των κοριτσιών. 7 1 Πάντως ως την εποχή που άρχισε να λειτουργεί το σχολείο της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, διάφορα ιδιωτικά εκπαιδευτήρια (όπως το «Φιλελληνικόν Παιδαγωγείον» του Hildner στη Σύρο, το Παρθεναγωγείο Hill στην Αθήνα,τοαντίστοιχο τηςVolmerange στο Ναύπλιο, το Ελληνικό σχολείο θηλέων του δήμου Ερμουπόλεως στη Σύρο) προετοίμαζαν μαθήτριες για δασκάλες· μάλιστα σε ορισμένα από αυτά (Hill, Volmerange) η Κυβέρνηση έστελνε υπότροφες μαθήτριες με σκοπό να ετοιμαστούν για το έργο της δασκάλας. Οπωσδήποτε όμως η εκπαίδευση της δασκάλας τα πρώτα χρόνια ήταν εντελώς στοιχειώδης. «Οι ενδιαφερόμενες έδιναν εξετάσεις σε ειδική επιτροπή στο δημόσιο Διδασκαλείο απ' όπου έπαιρναν πτυχίο δασκάλας Α', Β' κ βαθμού. Επειδή όμως την εποχή αυτή δεν υπήρχαν πολλές μορφωμένες κοπέλες, συχνά έπαιρναν πτυχίο δασκάλας μικρά κορίτσια, που δεν είχαν ξεπεράσει την παιδική ηλικία. Το γεγονός αυτό ανάγκασε το Υπουργείο να καθορί το διάταγμα της 10/22 1835 ότι αποφασίστηκε "να διορισθή ο ελάχιστο τηςαπαιτουμένηςηλικίας διά το επάγγελμα των διδασκαλισσών εις 15 έ τ η " »

69α. «Εισηγητική έκθεσις επί του σχεδίου νόμου "περί ιδρύσεως και λειτουργίας πολυταξίων Διδασκαλείων", Αρχείο της Βουλής, του έτους 1924. Πβ. Και I. Σ. Λιμπερόπουλος, Η εκπαιδευτική πολιτική της πρώτης δημοκρατικής Κυβερνήσεως, Αθήνα 1925, σ. 14-18. 70. Υπήρχαν επιπλέον τα Ιεροδιδασκαλεία, για τα οποία βλ. παρακάτω: Δ3,6. 71. Για το θέμα αυτό βλ. λεπτομέρειες στη μελέτη της Σ. Ζιώγου, ό.π. [υποσημ. 9], 72. Σ. Ζιώγου, ό.π. [υποσημ. 9], σ. 68. 3

15. Α π ό το 1837, που άρχισε να λειτουργεί το Διδασκαλείο της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας —το οποίο στη συνέχεια και για πολλά χρόνια μονοπώλησε την εκπαίδευση των γυναικών δασκάλων— αρχίζει και η προσπάθεια να αντιμετωπιστούν οι ανάγκες της χώρας σε διδακτικό προσωπικό. Η διάρκεια των σπουδών στο «ανώτερον σχολείον» —όπως λεγόταν τα πρώτα χρόνια—ήταν 2 χρόνια (1837-1839), το 1840 εγιναν 3 και με τον πρώτο επίσημο κανονισμό του «Εν Αθήναις Διδασκαλείου της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρίας» του 1842 η φοίτηση διαρκεί 4 χρόνια. Με τον επόμενο κανονισμό του 1851 η διάρκεια της φοίτησης αυξάνεται από 4 σε 5 χρόνια, καιαυτήη διάρκεια των σπουδών παραμένει η ίδια ως το 1882.

γείο της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας αναγνωρίζεται επίσημα ως Διδασκαλείο θηλέων. Για την απόκτηση διπλώματος δασκάλας γίνοντανεξετάσειςαπό επιτροπήπουαποτελούνταναπότουςκαθηγητές της τελευταίας τάξης του σχολείου της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας με πρόεδρο τον Διευθυντή του Διδασκαλείου αρρένων. Η κατάργηση όμως του Διδασκαλείου αρρένων το 1864 είχε ως συνέπεια, κατά την άποψη του τότε υπουργού Παιδείας Κ. Λομβάρδου, και την κατάργηση του αντίστοιχου των θηλέων, και έτσι επαναφέρθηκε το προηγούμενο σύστημα της εξέτασης από ειδική επιτροπή. Αλλά με το διάταγμα της 11 Μαΐου 1867 7 4 το Παρθεναγωγείο της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας αναγνωρίστηκεκαιπάλι ως «Διδασκαλείον διδασκαλισσών». Λίγο αργότερα, μευπουργικήαπόφασητης3 Ιουλίου 1879 αναγνωρίζεται «το εν Κωνσταντινουπόλει Ζάππειον Παρθεναγωγείον ως ισοβάθμιον τω Εν Αθήναις Αρσακείω Διδασκαλείω». 75

16. Επειδή όμως η εκπαίδευση της δασκάλας ήτανυποβαθμισμένη,το Υπουργείο Παιδείας με το διάταγμα της 24 Απριλίου 1881 7 6επεμβαίνειστη λειτουργία του σχολείου της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας: Καθορίζει το σκοπό του Διδασκαλείου και τα παιδαγωγικά μαθήματα που πρέπει να διδάσκονται οι υποψήφιες δασκάλες, παράλληλα αναγνωρίζει ως Διδασκαλεία του Κράτους

73. Βλ. Γ6. 74. Βλ. Γ7. 75. Βλ. Γ14. Σύμφωνα με τον Κανονισμό του 1879, το Ζάππειο Παρθεναγωγείο περιλάμβανε Νηπιαγωγείο, Σχολείο με τέσσερις τάξεις και Γυμνάσιο με πέντε τάξεις, στο όποιο διδάσκονταν και τα ειδικά μαθήματα του Διδασκαλείου. Με τη νέα διάρθρωση του 1885, το τμήμα της κατώτερης εκπαίδευσης περιλάμβανε Νηπιαγωγείο, Σχολείο με πέντε τάξεις και ιδιαίτερο «επαγγελματικό τμήμα» με μία τάξη" το τμήμα της Μέσης Εκπαίδευση λάμβανε Γυμνάσιο με τέσσερις τάξεις και το τμήμα για την εκπαίδευση «διδασκαλισσών» Διδασκαλείο με δύο τάξεις. Βλ. Και Σ. Ζιώγου, ό.π. [υποσημ. 9], σ. 256-257. 6.Βλ. 17.

(το οποίο λειτουργούσε από το 1866 ως Ελληνικό σχολείο), ενώ υποχρεώνει τις μαθήτριες που ήθελαν να πάρουν μέρος στις εξετάσεις για το δίπλωμα της δασκάλας, να φοιτήσουν στις δύο τελευταίες τάξεις. Η ρύθμιση αυτή ανεστάλη γιατο1882 με το διάταγμα της 17 Σεπτεμβρίου 1882, 7 7 αλλά στη συνέχεια εφαρμόστηκε με υποχρεωτική φοίτηση στην Δ' και τελευταία τάξη του Διδασκαλείου, 78 ενώ οι μαθήτριες που δεν ενδιαφέρονταν για το δίπλωμα της δασκάλας έπαιρναν απολυτήριο από την Γ' τάξη.

με υπουργική απόφαση της 26 Ιουλίου 1885 7 9 αναγνωρίστηκε ως ισο μετοΔιδασκαλείο της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας και το Ομήρειο Παρθ γωγείο της Σμύρνης, ενώ με το διάταγμα της 11 Ιανουαρίου 1888 παρέχεται το δικαίωμα να προσέρχονται στις εξετάσεις για το δίπλωμα της δασκάλα σε μαθήτριες από άλλα ιδιωτικά Παρθεναγωγεία που εφάρμοζαν το ίδιομ Διδασκαλείου της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας πρόγραμμα, ρύθμιση που κατοχυρώθηκε με το διάταγμα της 27 Οκτωβρίου 1892, σύμφωνα με το οποίο παραχωρήθηκε και στα ιδιωτικά Παρθεναγωγεία να εκπαιδεύσουν δασκάλες. 80

17. Με το διάταγμα της 20 Αυγούστου 1893 8 1 το κράτος κατάρτισε ενιαίο πρόγραμμα για τα πλήρη Παρθεναγωγεία (που αποτελούνταν από 9 τάξεις) και για τα Διδασκαλεία των θηλέων, τα οποία αποτελούνταν από 2 τάξεις. Η ρύθμιση αυτή διήρκεσε μέχρι το 1897, οπότε με διατάγματα της 11 Νοεμβρίου 1897 8 2 τα πλήρη Παρθεναγωγεία αποτελούνται από δύο τμήματα, το πρώτο με 8 τάξεις και το δεύτερο με 2 (σύνολο 10)· οι κάτοχες απολυτηρίου τουοκτατάξιουτμήματος μπορούν να συμμετάσχουν στις εισιτήριες εξετ σεις για το Διδασκαλείο θηλέων, το οποίο αποτελείται από 3 τάξεις. Στο μεταξύ, λίγο νωρίτερα, με το διάταγμα της 18 Ιουνίου 1896 αναγνωρίζονται οριστικά ως Διδασκαλεία θηλέων τα σχολεία της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας στην Αθήνα, Πάτρα και Κέρκυρα. 83 18. Τα τριτάξια αυτά Διδασκαλεία των θηλέων λειτούργησαν με τη μορφή

77. Βλ. Γ20. 78. Συνέπεια του διατάγματος της 24 Απριλίου 1881 ήταν το σχολικό έτος 1882-1883 το Διδασκαλείο της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας να έχει 6 τάξεις, το 1883 5 και από το 1884 4 τάξεις (πάντα σε σύνολο 10 του όλου Παρθεναγωγείου). 79. Βλ. Γ27. 80. Βλ. Γ34. 81. Βλ. Γ37. 82. Βλ. Γ40. . Βλ. 39.

ιδρύσειτοίδιο και Διδασκαλεία θηλέων, σύμφωνα με το νομοθετικό διάταγμα της 26 Αυγούστου 1914. Έκτοτε και ως το τέλος της περιόδου που μας σχολεί τα Διδασκαλεία θηλέων ακολουθούν αντίστοιχη πορεία με εκείνη των Διδασκαλείων αρρένων. 8 4

γ'. Διδασκαλεία νηπιαγωγών

19. Πριν από την ίδρυση του Διδασκαλείου Νηπιαγωγών (1897), εγιναν διάφορες προσπάθειες για τη μόρφωση νηπιαγωγών, αφού νηπιαγωγεία άρχισαν να λειτουργούν από πολύ νωρίς. Έτσι: α') Η πρώτη που προσπάθησε να εκπαιδεύσει νηπιαγωγούς ήταν η Fr. Hill, η όποια ξεκίνησε αυτή την προσπάθεια από το 1853 που άρχισε να επαναλειτουργεί το σχολείο της. β') Α π ό το 1864 και η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία έθεσε ως στόχο της τηνεκπαίδευσηνηπιαγωγών" μάλιστα από το 1870 αρχισε να χορηγεί και ειδικό δίπλωμα νηπιαγωγού. γ') Πιο συστηματικά ασχολήθηκε με την εκπαίδευση νηπιαγωγών η Αικατερίνη Λασκαρίδου, η όποια, ύστερα από σπουδές της στη Γερμανία,απότο 1880 μέχρι το 1885 εκπαίδευε νηπιαγωγούς στο «Ελληνικόν Παρθεναγωγείον» και χορηγούσε μάλιστα και σχετικά πτυχία. Α π ό το 1885 μέχρι το 1887 η ίδια εκπαίδευε τις μαθήτριες της τελευταίας τάξης του «Αμαλιείου Ορφανοτροφείου» για να γίνουν «φροβελιανές παιδονόμοι». 85 20. Το 1897 ιδρύθηκε από το Εκπαιδευτικό Τμήμα της «Ενώσεως των Ελληνίδων» (του οποίου πρόεδρος ήταν η Αικατερίνη Λασκαρίδου) το Διδασκαλείο των Νηπιαγωγών. 8 6 το Διδασκαλείο αυτό, που κατά τα τρία πρώτα σχολικά έτη αποτελούνταν από μία τάξη, εκπαίδευε νηπιαγωγούς, στις οποίες όμως χορηγούνταν κρατικό δίπλωμα ύστερα από επιτυχείς εξετάσεις μόνο εφόσον ήταν πτυχιούχες δασκάλες, σύμφωνα με το διάταγμα της 11 Ιουνίου 1898" στις υπόλοιπες χορηγούσε σχετικό πτυχίο η «Ένωσις των Ελληνίδων». 84. Βλ. Γ58 και εδώ παραπάνω, § 7, 11-13. 85. Σχετικά με αυτές τις πρώτες προσπάθειες εκπαίδευσης νηπιαγωγών βλ. Σ. Ζιώγου, ό.π. [υποσημ. 9], σ. 175-178" Βασ. Ορφανός, «Στοιχεία για τη διάδοση του συστήματος Proebel στα ελληνικά νηπιαγωγεία κατά το 19ο αιώνα», π. Συνάντηση, τ. 6 (1985), σ. 68-78. Και στις δύο αυτές εργασίες υπάρχει και σχετική βιβλιογραφία. 86. Βλ. σχετικά στα ακόλουθα έργα: Καλλιρόη Παρρέν, Λογοδοσία τηςΕνώσεως των Ελληνίδων κατά το Α ' έτος αυτής, Αθήνα 1898" Ένωσις των Ελληνίδων, Λογοδοσία του Εκπαιδευτικού τμήματος (1901 και 1902), Αθήνα 1903" Εσωτερικός κανονισμός του Εκπαιδευτικού τμήματος της Ενώσεως των Ελληνίδων..., Αθήνα 1909" II. ΚυριαζοπούλουΒαληνάκη, Νηπιαγωγική, τ. 1, Αθήνα 1977, σ. 232 κ.ε.

Α π ό το 1900 το Διδασκαλείο έγινε διτάξιο και ως τέτοιο αναγνωρίστηκε απότοκράτος με το διάταγμα της 2 Ιουνίου 1904, το οποίο όριζε ότι στην Α' τάξη κατατάσσονται κάτοχες απολυτηρίου Η' τάξεως ανώτερου Παρθεναγωγείου, ενώ στη Β' πτυχιούχες δασκάλες" παράλληλα όριζε τα διδασκόμενα μαθήματα και ρύθμιζε τα θέματα των προαγωγικών και απολυτηρίων εξετάσεων. τάξη, προπαρασκευαστική, και έτσι το Διδασκαλείο των Νηπιαγωγών λειτούργησε έκτοτε ως τριτάξιο. 87 21. Το 1914 εκδηλώνεται κρατικόενδιαφέρονγιατηνεκπαίδευσητων νηπιαγωγών: Με το διάταγμα της 26 Αυγούστου 1914 ιδρύονται διτάξια Διδασκαλεία νηπιαγωγών, στα οποία γίνονται δεκτές, ύστερα από εξετάσεις, απόφοιτεςαστικώνσχολείων θηλέων και για τα πρώτα δύο έτη απόφοιτες ανώτερων Παρθεναγωγείων οκτώ τουλάχιστον τάξεων η κάτοχοι ενδεικτικού Α' τάξεως τετρατάξιου Γυμνασίου η Β' τάξεως εξατάξιου Γυμνασίου (άρθρο 9) και αναγνωρίζεται ως Ισότιμο προς τα κρατικά Διδασκαλεία το Διδασκαλείο νηπιαγωγών της «Ενώσεως των Ελληνίδων», στο οποίο μάλιστα μπορεί να λειτουργήσει και ανώτερο διτάξιο τμήμα για πτυχιούχες νηπιαγωγούς (άρθρο 10), πράγμα που έγινε το 1919 με το νόμο 1612. 8 8 Διδασκαλεία νηπιαγωγών: στην Αθήνα (Καλλιθέα), τη Θεσσαλονίκηκαιτα Ιωάννινα.

22. «Επειδή όμως παρέστη ανάγκη τούτο μεν τα Διδασκαλεία να αυξηθώσι, τούτο δε να λαμβάνωνται μαθήτριαι και εκ των μερών, εις τα οποία ήτο ανάγκηναιδρυθώσινηπιαγωγεία, υπήρχε δε εξ άλλου έλλειψις μαθητριών, διότι ο μεν μισθός της νηπιαγωγού ήτο κατώτερος του της διδασκαλίσσης, η δε εις το Διδασκαλείον φοίτησις μόνον κατά εν έτος μικροτέρα, διά ταύτα κατά το 1920 διά του νόμου 2249 καθωρίσθη όπως αι μεν μαθήτριαι των Διδασκαλείων λαμβάνονται εκ των κεκτημένων απολυτήριον της έκτης τάξεως του δημοτικού σχολείου, η δε εν τοις Διδασκαλείοις φοίτησις αυξηθή εις τριετή». 8 9

87. Για τα αναφερόμενα εδώ διατάγματα βλ. Γ43, 47. 88. Βλ. Γ58, 60 και 74. Πβ. Και Γ77. 89. Κ. Γόντικας (υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων), «Εισηγητική Έκθεσις επίτουσχεδίου νόμου "περί Διδασκαλείων των Νηπιαγωγών", στο: Αρχείον της Βουλής της Α' Συνόδου της Β' Βουλευτικής Περιόδου: από 17 Οκτωβρίου 1928, Τόμος Δεύτερος, Εν Αθήναις (Εκ του Εθνικού Τυπογραφείου) 1930, σ. 1198. Βλ. Επίσης το κείμενο του νόμου 2249, εδώ Γ80.

περιόδου που μας απασχολεί 7 Διδασκαλεία νηπιαγωγών στις πόλεις: Αθήνα (Καλλιθέα — που με το νομοθετικό διάταγμα της 31 Δεκεμβρίου 1922 [ΕτΚ, αρ. 3, τχ. Α'/3 Ιανουαρίου 1923] εγινε δημόσιο), Κοζάνη, Καστοριά, Φλώρινα Έδεσσα, Σέρρες, Φιλιάτες. δ'. Διδασκαλείο Τεχνικής Εκπαιδεύσεως

23. Για τη μόρφωση του διδακτικού προσωπικού των τεχνικών μαθημάτων με το νόμο 572/1914 (που τροποποιήθηκε και συμπληρώθηκε με το νόμο 940/1917) 9 0 ιδρύθηκε στην Αθήνα Διδασκαλείο της Τεχνικής Εκπαιδεύσεως. Στο Διδασκαλείο αυτό, που αποτελούνταν από 3 ενιαύσιες τάξεις, εγγράφονταν ύστερα από εξετάσεις κάτοχοι απολυτηρίου Γυμνασίου η πτυχίου Διδασκαλείου δημοτικής εκπαίδευσης, ηλικίας 16-30 ετών, ενώ οι πτυχιούχοι του αποκτούσαν το δικαίωμα να διορίζονται ως διδάσκαλοι των τεχνικών μαθημάτων στα σχολεία της ΜΕ και στα Διδασκαλεία της δημοτικής εκπαίδευσης. Παράλληλα, μπορούσε να λειτουργήσει και Ιδιαίτερη τάξη προσαρτημένη, στηνοποίαθαδιδάσκονταν επί ένα έτος τεχνικά μαθήματα οι ήδη υπηρετούντες διδάσκαλοι των τεχνικών μαθημάτων. λειτουργίας του, με αποτέλεσμα κατά το σχολικό έτος 1918-1919 στην Α' τάξη του να μη φοιτήσει κανείς, ενώ στη Β' γράφτηκαν μόνο 2 μαθητές. Κατά την «Αιτιολογική Έκθεση» του νομοσχεδίου που το μεταρρύθμιζε σε τετρατάξιο (βλ. αμέσως παρακάτω, 24), της κατάστασης αυτής «η κυριωτέρα αιτία οφείλεται εις την απροθυμίαν των αποφοίτων των γυμνασίων [...], όπως μαθητεύσουν επί τριετίαν εις το περί ου ο λόγος διδασκαλείον και είτα να διορισθώσι διδάσκαλοι των τεχνικών μαθημάτων επί γλισχροτάτη διά τους σημερινούς όρους της ζωής αντιμισθία, εν ω δύνανται διά βραχυτέρας ειδικής εκπαιδεύσεως να καταλάβωσιν αλλας θέσεις υπισχνουμένας εις αυτούς και απολαυάς μεγαλυτέρας και μέλλον ευρύτερον».90" 24. το 1920 με το νόμο 2242 το Διδασκαλείο της Τεχνικής Εκπαιδεύσεως μετασχηματίστηκε σε τετρατάξιο, και το 1923 με το νομοθετικό διάταγμα της 2 Ιουνίου 1923 σε εξατάξιο «Τεχνικόν Διδασκαλείον», στο οποίο εγγράφονταν κάτοχοι απολυτηρίου εξαετούς δημοτικού σχολείου η β' τάξεως Ελληνικού σχολείου. Παράλληλα προβλεπόταν και η λειτουργία δύο ιδιαίτερων 90. Βλ. Γ65 και 77. 90α. «Αιτιολογική έκθεσις του σχεδίου νόμου "περί μεταρρυθμίσεωςτουοργανισμού του διά του νόμου 572 ιδρυθέντος Διδασκαλείου της Τεχνικής Εκπαιδεύσεως", Αρχείο της Βουλής (ανέκδοτο του έτους 1919).

ενιαύσιων τμημάτων για τη μετεκπαίδευση των δασκάλων των τεχνικών μαθημάτων και τη συμπλήρωση της τεχνικής μόρφωσης των πτυχιούχων δασκάλων. 9 1

δαγωγός Δημήτριος Μωραΐτης, «Δυστυχώς το μεν τριτάξιον διδασκαλείον διέκοψε το 1921 την λειτουργίαν, η δε προσηρτημένη τάξις των μετεκπαιδευμένων εξηκολούθει λειτουργούσα με ικανοποιητικά αποτελέσματα. Αλλά τω 1926 η κυβέρνησις Παγκάλου διά λόγους οικονομικούς κατήργησε το διδασκαλείο της τεχνικής εκπαιδεύσεως και ούτω εσταμάτησε πάσα η κίνησις προς μόρφω σιν διδασκάλων τεχνικών μαθημάτων εις εποχήν, κατά την οποίαν τοσαύτην υπόληψιναπέκτησανεις τα σχολεία των πεπολιτισμένα>ν λαών τα χειροτεχνικά μαθήματα, ώστε να Ονομάζουν το νέον σχολείον, "σχολείον εργασίας"». 9 2 ε'. Διδασκαλεία Γυμναστικής

25. Το πρόβλημα της μόρφωσης διδακτικού προσωπικού για το μάθημα της Γυμναστικής προέκυψε από το 1880 περίπου, από τότε δηλ. που η Γυμναστική καθιερώθηκε στα Γυμνάσια, και συνδέεται άμεσα με το όνομα του Ιωάννη Φωκιανού. 93

σχολές που «παρήγαγαν» δασκάλους της Γυμναστικής: α') το 1882 λειτούργησε ανεπίσημα προσωρινή τεσσαρακονθήμερη σχολή γυμναστών, στην οποία φοίτησαν πτυχιούχοι του Διδασκαλείου που καταρτίστηκαν σε γυμναστές από τον οπλοδιδάσκαλο Γ. Πύργο υπό την εποπτεία του Φωκιανού. β') το καλοκαίρι του 1884 λειτούργησε επίσημα όμοια τεσσαρακονθήμερη σχολή γυμναστών, στην οποία δίδαξε ο Ιωάννης Φωκιανός. Σύμφωνα με το διάταγμα της 9 Ιουνίου 1884, 9 4 στη σχολή αυτή μπορούσαν να φοιτήσου πτυχιούχοι των Διδασκαλείων, κάτοχοι απολυτηρίου Γυμνασίου στο όποιο διδασκόταν η Γυμναστική από διετίας, καθώς και κάτοχοι τουλάχιστον απο-

91. Βλ. Γ78, 83 και 87. 92. Δημήτριος Γ. Μωραΐτης, Ιστορία της Παιδαγωγικής, Αθήνα 1953, σ. 307. 93. Βλ. σχετικές λεπτομέρειες στο κείμενο Α86, καθώς και στις εργασίες: α') Φίλ. Καρβελας, «Σύντομος ιστορική επισκόπησις του Διδασκαλείου της Γυμναστικής και η λειτουργία αυτού κατά το σχολικόν έτος 1929-1930», στον τόμο: Διδασκαλείον Γυμναστικής. Επετηρίς 1929-30, Αθήνα (1930), σ. 7-21' β') Ευάγγελος Παυλίνης, Ιστορία της Γυμναστικής, Αθήνα 1958, σ. 393-407' γ') Κ. Χειμάρρας, «Διδασκαλείον Γυμναστικής», Μεγάλη Παιδαγωγική Εγκυκλοπαίδεια, τ. Β", Αθήνα 1967, σ. 169-170. Για τον Φωκιανό βλ. Ένωσις Γυμναστών, Ιωάννης Φωκιανός 1845-1896. Αναμνηστική έκδοσις επί τη συμπληρώσει τριακονταετίας από του θανάτου του, Αθήνα 1926. .Βλ. 25.

απολυτηρίου Γυμνασίου που είχαν αρχές γυμναστικής η είχαν υπηρετήσει στο στρατό. γ') το 1893 δημοσιεύτηκε διάταγμα με το οποίο—σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμου ΛΧΗ'/1887 «περί του κεντρικού γυμναστηρίου»— προβλεπόταν η ίδρυση ειδικής γυμναστικής σχολής, διάρκειας ενός και μισού σχολικού έτους, η σχολή όμως αυτή δε λειτούργησε. 95 δ') το 1897 λειτούργησε η ιδρυμένη από το 1893 ειδική γυμναστική σχολή, με νέο όμως κανονισμό. στη σχολή αυτή γίνονταν δεκτοί απόφοιτοι Γυμνασίου και πτυχιούχοι δάσκαλοι, όπως επίσης και μαθητές της Γ' τάξεως του Διδασκαλείου και δάσκαλοι της καλλιγραφίας και ιχνογραφίας, 96 και διδασκόταν το Ισχύον τότε γαλλογερμανικό γυμναστικό σύστημα. ε') το 1899 με το νόμο ,ΒΧΚΑ' ιδρύθηκε η Σχολή Γυμναστών,πουαποτελέστηκε από δύο ενιαύσιες τάξεις. Κατά τα 2 πρώτα έτη έγιναν δεκτοί στη Σχολή μόνο απόφοιτοι Πανεπιστημίου η φοιτητές με συμπληρωμένη διετή φοίτηση στο Πανεπιστήμιο, και αργότερα κάτοχοι απολυτηρίου Γυμνασίου η ισότιμου σχολείου και ηλικίας μικρότερης από τα 25 χρόνια. Α π ό το 1902 άρχισε ναδιδάσκεται το σουηδικό γυμναστικό σύστημα, το οποίο εφαρμόστηκε υποχρεωτικά σε όλα τα σχολεία από το 1909 με το νόμο , Γ Υ Λ Η ' . 9 7 Η Σχολή Γυμναστών λειτούργησε συνεχώς μέχρι το σχολικό έτος 19161917 και «παρήγαγε» συνολικά 209 γυμναστές. στ') Την εκπαίδευση γυμναστριών είχε αναλάβει το Εκπαιδευτικό Τμήμα της «Ενώσεως Ελληνίδων» που από το 1897 είχε σχηματίσει μία τάξη — στα πλαίσια της «Γυμναστικής Σχολής» που συντηρούσε— όπου οι υποψήφιες γυμνάστριες διδάσκονταν θεωρητικά και πρακτικά μαθήματα. Στην τάξη αυτή προσέρχονταν κυρίως πτυχιούχες δασκάλες η μαθήτριες διδασκαλείου θηλέων (και από το 1905 απόφοιτες πλήρους Παρθεναγωγείου του υπόδουλου ελληνισμού), οι όποιες σύμφωνα με το διάταγμα της 30 Μαΐου 1898 εδιναν εξετάσεις ενώπιον κρατικής επιτροπής για να αποκτήσουν δίπλωμα γυμνάστριας. Α π ό το 1908 τα μαθήματα των υποψήφιων γυμναστριών διαρκούσαν δύο χρόνια. 970 Η σχολή αυτή των γυμναστριών λειτούργησε ως το 1918, οπότε και καταργήθηκε με το νόμο 1406/1918 «περί διδασκαλείου της γυμναστικής».

95. Βλ. Γ30 και 38. 96. Βλ. Γ41, 42. 97. Βλ. Γ45, 45α, 50, 52. 97α. Βλ. Γ42, καθώς και τα αναφερόμενα στην υποσημ. 86 έργα. Είναιέξωαπότο αντικείμενο αυτής της εργασίας η Σχολή Γυμναστριών που ίδρυσε το 1891 ο Πανελλήνιος Γυμναστικός Σύλλογος, για την οποία βλ. Επετηρίς Πανελληνίου Γυμναστικού Συλλόγου 1902-1903, Αθήνα 1903, σ. 5 και Μανιτάκης Π., 100 χρόνια νεοελληνικού αθλητισμού, Αθήνα 1962, σ. 28.

26. Με το νόμο 1406/1918 η Σχολή Γυμναστών μετασχηματίστηκε σε Διδασκαλείο της Γυμναστικής που περιλάμβανε δύο τμήματα: ένα αρρένων από 3 ενιαύσιες τάξεις και ένα θηλέων από 2 ενιαύσιες τάξεις. Στο Διδασκαλείο της Γυμναστικής γίνονταν δεκτοί κάτοχοι απολυτηρίου Γυμνασίου η Εμπορικής Σχολής η Διδασκαλείου δημοτικής Εκπαιδεύσεως η Διδασκαλείου νηπιαγωγών η άλλου Ισότιμου προς αυτά σχολείου, και οι απόφοιτοι του διορίζονταν διδάσκαλοι της Γυμναστικής σε σχολεία ΜΕ. Σύμφωνα με την «Αιτιολογική Έκθεση» του σχετικού νομοσχεδίου της 28 Μαρτίου 1918, «εθνική σωματική αγωγή τελείως συγκεκροτημένη και επιστημονική δεν είναι δυνατόν να νοηθή άνευ πλήρους και τελείας μορφώσεως των ειδικών διδασκάλων εις ους αύτη ανατίθεται. Εις των διδασκάλων τούτων την μόρφωσιν απέβλεψαν πρωτίστως μέχρι τούδε πάντα τα γυμναστικώς προηγμένα Έθνη, δικαίως και ορθώς από τούτων πάσαν εις το μέλλον πρόοδον της σωματικής αγωγής απεκδεχόμενα, ταύτην δ' επεδίωξεν και η ημετέρα γυμναστική οργάνωσις διά της ήδη υφισταμένης σχολής γυμναστών. Η σχολή όμως αύτη, ως ήδη έχει, πόρρω απέχει από της εκπληρώσεως του σκοπού αυτής. Έχουσα μόνον τμήμα αρρένων γυμναστών, ορίζουσα φοίτησιν μόνον διετή, ήτοι ανεπαρκή και δι' αυτήν την σωματικήν των εις αυτήν φοιτώντων εξάσκησιν, περιλαμβάνουσα επίσης περιωρισμένον κύκλον μαθημάτων, πρακτικών και θεωρητικών και διαθέτουσα ανεπαρκές και γλισχρότατα μισθοδοτούμενον διδακτικόν προσωπικόν, δεν δύναται να παράσχη ούτε την επιθυμητήν θεωρητικήν και πρακτικήν καθ' άπαντας τους κλάδους της παιδαγωγικής γυμναστικής και της θεραπευτικής της αγωνιστικής και της στρατιωτικής προπαιδεύσεως εξάσκησιν και τελειοποίησιν, ουδ' αυτήν την πλήρη σωματικήν συγκρότησιν αυτών των μελλόντων γυμναστών, ίνα ούτω έστω και δι' απλής εποπτικής διδασκαλίας γυμνάζωσι τους μαθητάς αυτών. Ηατελήςδε αύτη μόρφωσις του διδακτικού προσωπικού υπήρξεν η κυρία αιτία της μέχρι του νυν εντελώς ασημάντου διαδόσεως της γυμναστικής και παρ' ημίν. Διά του υπό την κρίσιν υμών υποβαλλομένου σχεδίου νόμου, κύριοι βουλευταί, η σχολή αύτη αναδιοργανούται εις άρτιον και σύμφωνον προς τας σημερινάς ανάγκας διδασκαλείον της γυμναστικής, κατά το πρότυπον του μοναδικού καθ' άπαντα τον κόσμον κεντρικού γυμναστικού Ινστιτούτου της Στοκχόλμης, ώστε οι εν αυτώ μορφούμενοι, από απόψεως μεν επιστημονικής να αποβώσι σχεδόν ισάξιοι προς τους διδάκτορας του Πανεπιστημίου, από απόψεω δε σωματικής τελειοποιήσεως, τέλεια πρότυπα προς μίμησιν της νεολαίας, η την σωματικήν αγωγήν θα εμπιστευθή εις αυτούς η Πολιτεία' δι' αυτού η φοίτησις από διετούς επεκτείνεται εις τριετή, ο κύκλος των μαθημάτων συμπληρούται, εισαγομένων πραγματικώς και καθ' όλην αυτών την έκτασιν της αγωνιστικής, της οπλομαχίας, της στρατιωτικής προπαιδεύσεως και του προσκοπισμού καθώς και της μηχανικής και φυσιολογίας των κινήσεων, της ορθοπεδικής

και θεραπευτικής γυμναστικής, ήτοι πασών των επιστημονικών γνώσεων και των σωματικών δεξιοτήτων αι οποίαι είναι κυριολεκτικώς απαραίτητοι εις πάντα ειδικόν διδάσκαλον της σωματικής αγωγής, προς τούτοις η ημερησία εργασία αυξάνεται από διώρου εις εξάωρον, εναλλασσομένων συμμέτρως των θεωρητικών προς τα πρακτικά μαθήματα, δημιουργείται δε και ίδιον τμήμα γυμναστριών εις τας οποίας θα παρέχεται εξ ίσου πλήρης η επιστημονική ειδική μόρφωσις, καταργουμένων εις το εξής των ιδιωτικών γυμναστικών σχολών, ενταιςοποίαιςνεανίδες εστερημέναι επαρκούς εγκυκλίου παιδεύσεως όλως προχείρως και ανεπαρκώς καταρτιζόμεναι, πολλαί δε και άνευ φοιτήσεως, χάρις εις τας μέχρι τούδε κρατούσας διατάξεις, παρουσιαζόμεναι προς εξέτασιν,

εχρίοντο, ούτως ειπείν, εις διδασκαλίσσας της γυμναστικής. Η εκ της αυξήσεως του προσωπικού, αληθώς υπερδιπλασιαζομένου και της υλικής βελτιώσεως της θέσεως αυτού δημιουργουμένη δαπάνη μη υπερβαίνουσα τας 16 χιλιάδας δραχμών ετησίως, μέλλει να καλυφθή κατά το πλείστον εκτωντελών εγγραφής, εξισουμένων προς τα λοιπά τέλη των σχολείων της μέσης εκπαιδεύσεως, καθώς και εκ του ετησίου παραβόλου των ιδιωτών θαμώνων του γυμναστηρίου του διδασκαλείου, όπερ ούτω θ' αποτελέση το πρώτον πρότυπον δημόσιον γυμναστήριον. Η εκγύμνασις δε καθ' εκάστην πλήθους ανθρώπων πάσης ηλικίας θα δώση ύλην και αφορμήν προς μελέτην συστηματικήν και επιστημονικήν της επιδράσεως και των αποτελεσμάτων της σωματικής ασκήσεως, μετά των σχετικών σωματομετρικών και βιολογικών καθ' όλου παρατηρήσεων επί του ζώντος ανθρωπίνου οργανισμού, αίτινες υπό την διηνεκή επίβλεψιντωνδύο ειδικών ιατρών καθηγητών του διδασκαλείου θ' αναδείξωσι τάχιστα τούτο εις αληθές βιολογικόν εργαστήριον, οπόθεν και το ημέτερον φυσιολογείον πλείστας όσας σπουδαίας επιστημονικάς παρατηρήσεις θα είναι δυνατόν να αρυσθή. Ούτω δε, εν τω ανωτέρω τούτω ιδρύματι θα λάβη όντως η γυμναστική την προσήκουσαν σπουδαιότητα, προαγομένη αναλόγως των επι στημονικών ενδείξεων και των εθνικών παραδόσεων και καθισταμένη εν των κυρίων μέσων σωματικής και ψυχικής τελειοποιήσεως του Έθνους ολοκλήρου καιτηςφυλής, ενώ συγχρόνως θα εξυπηρετήση τελεσφορώτερον τα εθνικά ιδανικά διά της εγκαίρου προσηλώσεως της νεολαίας εις την ωραίαν εκείνην ημέραν, καθ' ην αύτη θα κληθή φρουρός και συντελεσιουργός της δόξης και του μεγαλείου της Πατρίδος».

και μετασχηματίστηκε σε διτάξιο, παραμένοντας έτσι ως το τέλος της περιόδου που μας απασχολεί. 98

98. Βλ. Γ72, 77, 84. Βλ. Επίσης Αρχείο της Βουλής του έτους 1918.

στ'. Ειδικά Διδασκαλεία

27. Εκτός από όλους τους προηγούμενους τύπους Διδασκαλείων που λειτούργησαν κατά την περίοδο 1833-1929, υπήρξαν και ορισμένες νομοθετικές ρυθμίσεις για διάφορα άλλα «ειδικά» Διδασκαλεία, ο! οποίες όμως για διάφορους λόγους δεν υλοποιήθηκαν. Τέτοιες ρυθμίσεις ήταν: α') Οι νόμοι 1627/1919 και 3179/1924 που προέβλεπαν την ίδρυση τριτάξιων Υποδιδασκαλείων για τη μόρφωση υποδιδασκάλων των μουσουλμανικών σχολείων. β') Ο νόμος 2246/1920 που προέβλεπε την ίδρυση τετρατάξιου Διδασκαλείου για τη μόρφωση καθηγητών της Γαλλικής γλώσσας. γ') το άρθρο 3 του νόμου 2249/1920 που προέβλεπε την ίδρυση πεντατάξιων Αγροτικών Διδασκαλείων." Δ'

Ριζάρειος Εκκλησιαστική Σχολή - Ιερατικά σχολεία

(σχολές)

1. Στα σχολεία της ΜΕ με επαγγελματικό χαρακτήρα υπάγεταικαιη Ριζάρειος Εκκλησιαστική Σχολή. 1 0 0 Η Σχολή ιδρύθηκε το 1843 στην Αθήνα από τους αδελφούς Μάνθο και Γεώργιο Ριζάρη και άρχισε να λειτουργεί στις 15 Μαΐου 1844, Σύμφωνα με τον οργανισμό του 1 8 4 3 , 1 0 1 η Ριζάρειος Εκκλησιαστική Σχολή είχε σκοπό «την προσήκουσαν εκπαίδευσιν και την ηθικήν μόρφωσιν των μελλόντων να ιερατεύσωσιν» (άρθρο 1). στη Σχολή, που είχε 5 τάξεις, γίνονταν δεκτοί ως υπότροφοι αλλά και ιδιοσυντήρητοι κάτοχοι απολυτηρίου Ελληνικού σχολείου, ηλικίας από 15 μέχρι 18 ετών. Οι απόφοιτοι της Δ' τάξεως μπορούσαν να γραφτούν στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου, ενώ στην Ε' τάξη διδάσκονταν κυρίως θεολογικά μαθήματα και την παρακολουθούσαν όσοι δεν εγγράφονταν στο Πανεπιστήμιο.

99. Βλ. σχετικά Γ75, 79, 80, και στην Εισαγωγή, εδώ 9, 10. 100. Από την πλούσια βιβλιογραφία που αναφέρεται στη Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή σημειώνουμε μόνο εκείνα τα έργα που συμβουλευτήκαμε: α') Νικόλαος Ράδος (επιμ.), Τα κατά την Ριζάρειον Εκκλησιαστικήν Σχολήν, Αθήνα 2 1903" β') Χρυσόστομος Α. Παπαδόπουλος, Ιστορία της Ριζαρείου Εκκλησιαστικής Σχολής επί τη εβδομηκονταπενταετηρίδι αυτής, Αθήνα 1919" γ') Γεράσ. Κονιδάρης, Ιστορία της Ριζαρείου Εκκλησιαστικής Σχολής, Αθήνα 1969" δ') Ριζάρειος Εκκλησιαστική Παιδεία, τ. Α' - Γ', Αθήνα 19781984" ε') Σοφοκλής Δ. Λώλης, Η Ριζάρειος Εκκλησιαστική Σχολή ως εκπαιδευτικόν ίδρυμα, Αθήνα 1982. 101. Βλ. Δ1.

Η ρύθμιση αυτή μεταβλήθηκε με το νέο οργανισμό του 1867, ο οποίος καθόριζε τις ομοιότητες και διαφορές που είχε η Σχολή από το Γυμνάσιο, αλλά καιμετονέο κανονισμό του ίδιου έτους, σύμφωνα με τον οποίο «πάντα πασών των τάξεων τα μαθήματα εισίν υποχρεωτικά δι' όλους τους μαθητάς» (άρθρο 102 6). 2. Α π ό τα παραπάνω είναι σαφές ότι η Ριζάρειος Εκκλησιαστική Σχολή λειτουργούσε ως Γυμνάσιο με την προσθήκη θεολογικών μαθημάτων,πουτης προσέδιδαν το χαρακτήρα ιερατικής σχολής. Με αυτά τα χαρακτηριστικά η Ριζάρειος λειτούργησε ως το 1918, αλλά κατά καιρούς έγιναν ορισμένες προσπάθειες να της δοθεί και κάποιος άλλος χαρακτήρας. Έ τ σ ι : α') Με τον οργανισμό του Οκτωβρίου 1893 η Ριζάρειος προσελάμβανε επιστημονικό χαρακτήρα ως ανωτέρα Θεολογική Σχολή, της όποιας η Α' τάξη αντιστοιχούσε προςτηνΓ' τάξη του Γυμνασίου. Ο οργανισμός όμως αυτός δεν εφαρμόστηκε' αντίθετα, ο νέος που δημοσιεύτηκε το Δεκέμβριο του 1893 προέβλεπε ότι η Α' τάξη της Σχολής άρχιζε πάλι από την Α' τάξη του γυμνασίου. 1 0 3 β') το 1897 ο υπουργός Α θ . Ευταξίας παρουσίασε νέο οργανισμό της Ριζαρείου Σχολής, που ήταν βέβαια στηριγμένοςστονμηεφαρμοσθέντατου 1893 (ήταν υπουργός ο ίδιος), αλλά είχε πολλές βελτιώσεις. Με τον οργανισμό αυτό η Α' τάξη της Σχολής ήταν αντίστοιχη προς την Γ' τάξη του Γυμνασίου, ενώτοπρόγραμμα έδινε στη Σχολή το χαρακτήρα ανώτερης Θεολογικής Σχολής. Επιπλέον, με το διδασκόμενο μάθημα της Παιδαγωγικής και τη δίμηνη φοίτηση στο Διδασκαλείο των Αθηνών και στο πρότυπο Δημοτικό σχολείο οι μαθητές της Σχολής, επειδή δεν μπορούσαν να γίνουν ιερείς πριν από το τριακοστό έτος της ηλικίας τους, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν μέχρι τη συμπλήρωση του ως δάσκαλοι των ιερών μαθημάτων και κήρυκες του θείου λόγ ο υ . 1 0 4 Με το νέο όμως οργανισμό του 1900 η Σχολή επανήλθε στο προ του 1893 καθεστώς. γ') Με το διάταγμα της 17 Σεπτεμβρίου 1914 (ΕτΚ, αρ. 269, τχ. Α' / 23 Σεπτεμβρίου 1914) προστέθηκε έδρα των Παιδαγωγικών στη Σχολή, ενώ το μάθημα των Παιδαγωγικών διδασκόταν νωρίτερα, χωρίς όμωςναέχουν αναγνωριστεί με νόμο τα προσόντα των σπουδαστών της Σχολής ως δημοδιδασκάλων.

102. Βλ. Δ7-8. 103. Βλ. Δ11-12. 104. Βλ. Δ16, όπου και η εισηγητική έκθεση του διατάγματος, στην οποία αιτιολογούνται όλες οι τροποποιήσεις και μεταβολές που εισάγονται στη Σχολή, και Δ18 (οργανισμός 1900).

3. Το 1918 με το νόμο 1432 και το νέο της οργανισμό μετατρέπεται σε πεντατάξιο ιεροδιδασκαλείο. 105 Σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμουκαιτου οργανισμού,ηΕ' τάξη της Σχολής χωριζόταν σε 2 τμήματα: το παιδαγωγικό, στοοποίοοισπουδαστές παρακολουθούσαν θεολογικά αλλά και παιδαγωγικά μαθήματα, ώστε να μπορούν οι απόφοιτοι του να διορίζονται δάσκαλοι,καιτο Προπαρασκευαστικό (=θεολογικό), στο οποίο παρακολουθούσαν κυρίως θεολογικά μαθήματα όσοι επιθυμούσαν να συνεχίσουν τις σπουδές τους στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου.

4. Εκτός από τη Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή ιδρύθηκαν και λειτούργησαν κατά καιρούς και κατώτερα ιερατικά σχολεία που εκπαίδευαν όσους επρόκειτοναγίνουν ιερείς. Τα πρώτα ιερατικά σχολεία της περιόδου που εξετάζουμε ιδρύθηκαν με το νόμο ,ΤΞΖ' της 27 Σεπτεμβρίου 1 8 5 6 . 1 0 6 Στα Ιερατικά αυτά σχολεία γίνονταν δεκτοί κάτοχοι απολυτηρίου δημοτικού σχολείου (η τουλάχιστον γνώστες γραφής και αναγνώσεως) ηλικίας 15 μέχρι 18 ετών (που αργότερα έγινε 14-21 ετών) και φοιτούσαν επί 4 χρόνια. Τέτοια ιερατικά σχολεία ιδρύθηκαν στη Χακίδα (1856), Σύρο και Τρίπολη (1857), και η λειτουργία τους καθορίστηκε με το διάταγμα της 27 Οκτωβρίου 1856 «περί του κανονισμού των Ιερατικών Σχολείων». Σ' αυτά προστέθηκε το 1875 το ιερατικό σχολείο της Κέρκυρας και αργότερα (1903) της Άρτας, τοοποίοόμως ήταν διτάξιο και δεχόταν σπουδαστές ηλικίας από 28-35 ετών και κατόχους τίτλων σπουδών από απολυτήριο δημοτικού σχολείου μέχρι ενδε κτικό Β' τάξεως Γυμνασίου, αναλόγως του τόπου για τον οποίο θα γίνονταν Ιερεις. 1 0 7 ταργήθηκαν, εκτός εκείνων της Άρτας και της Τριπόλεως.

5. Με το διάταγμα της 21 Νοεμβρίου 1919 οι ιερατικές Σχολές Τριπόλεως και Άρτας μετασχηματίστηκαν και διαιρέθηκαν σε 2 τμήματα: ένα διετές, στο οποίο γίνονταν δεκτοί απόφοιτοι Ελληνικού σχολείου, ηλικίας 22-23 ετών, και ένα τετραετές, στο οποίο γίνονταν δεκτοί κάτοχοι ενδεικτικού προαγωγής από την Α' Γυμνασίου η τουλάχιστον απόφοιτοι Ελληνικού σχολείου, ηλικίας 15-20 ετών. Ύστερα από δύο χρόνια όμως, με το διάταγμα της 23 Σεπτεμβρίου 1921, καταργήθηκε το διετές τμήμα και τέθηκεσεεφαρμογήη λειτουργία του τετραετούς τμήματος. 1 0 8

105. 106. 107. 108.

Βλ. Βλ. Βλ. Βλ.

Δ25-26. Δ4 και Δ5 (κανονισμός). Δ19. Δ28 και 30.

6. Μέχρι το 1924 λειτουργούσαν οι Ιερατικές Σχολές Τριπόλεως και Ά ρ τας. Στη συνέχεια όχι μόνο αυτές μετατράπηκαν σε πεντατάξια ιεροδιδασκαλεία του τύπου της Ριζαρείου Σχολής (βλ. παραπάνω, § 3), αλλά ιδρύθηκαν και άλλες του ίδιου τύπου, ώστε έφτασαν —μαζί με τη Ριζάρειο— τις δεκατρείς. «Οι απόφοιτοι των Σχολών τούτων, ανερχόμενοι ετησίως κατά μέσον όρον εις 200, πλην του δικαιώματος να καταλαμβάνωσι θέσεις εφημερίων εις μεγαλείτερα κέντρα, δύνανται να διορίζωνται ως δημοδιδάσκαλοι. Επειδήδε,άμα ως ήθελον αποφοιτήσει, δεν δύνανται λόγω ηλικίας να ιερωθώσι, καταφεύγουσι κατά κανόνα εις κενάς θέσεις εν τη δημοτική εκπαιδεύσει. Ό τ ι ο αριθμός αυτών απέβη δυσανάλογος προς τας ανάγκας της Εκκλησίας και φορτικός διάτηνεν γένει δημοτ. Εκπαίδευσιν, ης τα στελέχη ηύξανον δυσαναλόγως προς τα κατ' έτος δημιουργούμενα κενά, κατενοήθη ήδη από του 1926, ότε επεχειρήθη ο περιορισμός αυτών εις το ημισυ διά του Ν.Δ. "περί καταργήσεως εξ Ιερατ. Σχολών", του οποίου όμως αι διατάξεις ητόνησαν μη εφαρμοσθείσαι». 109 Ύστερααπόαυτά, με το διάταγμα της 11 Νοεμβρίου 1 9 2 7 1 1 0 δημοσιεύτηκε οργανισμός των Ιερατικών Σχολών, ο οποίος ρύθμιζε τις λεπτομέρειες λειτουργίας τους. Α π ό τις προβλεπόμενες ρυθμίσεις επισημαίνουμε εκείνη, σύμφωνα με την οποία τα δύο υφιστάμενα τμήματα (παιδαγωγικό - προπαρασκευαστικό) της Ε' τάξεως συγχωνεύονται σε ένα, ενώ το πτυχίο των Ιερατικών Σχολών παρείχε το δικαίωμα διορισμού σε θέση δημοδιδασκάλου και εγγραφής στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου. Ο οργανισμός αυτός, φυσικά, δεν ίσχυε για τη Ριζάρειο Σχολή, η οποία λειτουργούσε με δικό της. 7. Τέλος, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι κατά καιρούς ιδρύθηκαν και λειτούργησαν και διάφορες προπαρασκευαστικές σχολές, που προετοίμαζαν για μικρό χρονικό διάστημα που δεν ξεπερνούσε τον ένα χρόνο ιερείς για μικρά χωριά, τις οποίες όμως δεν συμπεριλαμβάνουμε στην εργασία αυτή.

Ε'

Εμπορικές Σχολές 1. Στα σχολεία της ΜΕ που έχουν επαγγελματικό χαρακτήρα υπάγονται και οι Εμπορικές Σχολές. 109. Κ. Γόντικας, «Εισηγητική έκθεσις επί του σχεδίου νόμου "περί διαρρυθμίσεως των Δημοσίων Ιερατικών Σχολών"» στο: Κωνσταντίνος Σιφναίος, Πανδέκται νέων νόμων και διαταγμάτων..., τόμος Δ' (1929), σ. 1785. Πβ. Και υποσημ. 168 (σ. 88). 1 . Βλ. 32.

δευση άρχισε να εκδηλώνεται το 1856, αλλά η υλοποίησή της δεν ευοδώθηκε' πιο συστηματικάηεμπορικήεκπαίδευσηαντιμετωπίζεταιαπότιςαρχές του 20ού αιώνα. Η ιδιωτική όμως πρωτοβουλία άρχισε, από τις πρώτες κιόλας ημέρες τουελεύθερουελληνικού κράτους, να ενδιαφέρεται για την εμπορική εκπαίδευση και να ιδρύει ανάλογα εκπαιδευτήρια, αναπληρώνοντας έτσι την έλλειψη ή ελλιπή λειτουργία αντίστοιχων κρατικών.

2. Μια πρώτη έμμεση κρατική ενέργεια προς την κατεύθυνση της εμπορικής εκπαίδευσης είναι ο διορισμός—το 1835—του «καθηγητού των περί το εμπόριον επιστημών» Κωνσταντίνου Παππά στο Γυμνάσιο Σύρου, 1 1 1 «επί πολλά έτη διατελέσαντος τοιούτου». 112 Φαίνεται ότι η διδασκαλία εμπορικών μαθημάτων στο Γυμνάσιο Σύρου ήταν αποτέλεσμα κοινωνικής απαίτησης,η οποία «επέβαλε» και τον επίσημο διορισμό καθηγητή παρά το ότι η διδασκαλ τέτοιων μαθημάτων καθορίστηκε ύστερα από μια εικοσαετία.

3. Εμπορικά μαθήματα διδάσκονταν επίσης και στο Γυμνάσιο Ναυπλίου απότηνεποχή τουγυμνασιάρχη. Γ. Χρυσοβέργη (Οκτώβριος 1843). Διδασκόταν προαιρετικώς επί 2 ώρες την εβδομάδα στην Α' τάξη η ΚαταστιχογραφίαΔιπλογραφία (=λογιστικά) από τον καθηγητή των μαθηματικών Γ. Κόνδη, που είχε γράψει και σχετικό βιβλίο. Αξίζει να αναφερθεί ότι το μάθημα άρχισε να αναγράφεται και στα προγράμματα του Γυμνασίου από το σχολικό έτος 1846-1847 κ.ε. με διάφορες ονομασίες («Διπλογραφία κατά τε θεωρίαν και πράξιν, Διπλογραφία: το θεωρητικόν και πρακτικόν εις τα τρία κύρια βιβλία, καταστιχογραφίας συμπλήρωσις κατά τε το θεωρητικόν και το πρακτικόν, Διπλογραφίας (κατά το κείμενον Γ. Κόνδη) συνέχεια και τέλος του θεωρητικού, και πρακτικά γυμνάσματα» κ τ λ . ) . 1 1 3 Το ενδιαφέρον είναι ότι το 1845 ο τότε γυμνασιάρχης Χ.Παμπούκηςμε αναφορά του προς το Υπουργείο Παιδείας ζήτησε να αναγνωριστεί το μάθημα

111. Βλ. σχετικές πληροφορίες στην υποσημ. 7. 112. Βλ. Ιωάννης Βλαχογιάννης (επιμ.), Χιακόν Αρχείον, τ. Ε", Αθήνα 1910, σ. 553. 113. Σχετικά με τα προγράμματα του Γυμνασίου Ναυπλίου βλ. Τριαντάφυλλος Σκλαβενίτης, Η Βιβλιοθήκη του Γυμνασίου Ναυπλίου, περ. Τετράδια Εργασίας, αρ. 9, Αθήνα 1987, τον όποιο και ευχαριστώ θερμά που έθεσε στη διάθεσή μου τα σχετικά κείμενα. προς το βιβλίο του Γ. Κόνδη, ο πλήρης τίτλος του είναι: Εγ Γαλλικού κειμένου καθ' απλογραφίαν και διπλογραφίαν, προς χρήσιν της εις τα Ελληνικά σχολεία φοιτώσης νεότητος. υπό Γ. Κόνδη, καθηγητού εν τω Β. Γυμνάσιω Ναυπλίας, Εν Αθήναις, τύποις Χ. Νικολαΐδου Φιλαδελφέως, 1846 (Βλ. Γκίνης - Μέξας, Ελληνική Βιβλιο γραφία, τ. 2, αρ. 4313).

ως υποχρεωτικό, και να επεκταθεί μάλιστα και στο Ελληνικό σχολείο. Το Υ πουργείο δεν αποδέχτηκε την πρόταση του Παμπούκη, αλλά επέτρεψε να διδάσκεται αυτό ως υποχρεωτικό μάθημα, ενώ από το σχολικό έτος 1855-1856 απαγόρεψε τελείως τη διδασκαλία τ ο υ . 1 1 4 4. Λίγο πριν αρχίσει να εκδηλώνεται έμπρακτα η κρατική φροντίδα για την εμπορική εκπαίδευση, έχουμε την πρώτη επίσημη επισήμανση του προβλήματος και δήλωση για μελλοντική λύση: Σε έκθεσή του της 29 Φεβρουαρίου 1856 προς τον Βασιλέα ο υπουργός Παιδείας Χα ρ. Χριστόπουλος γράφει: «Εκπαίδευσις εμπορική. Σπουδαία και λίαν καταφανής έλλειψις, ήτις χρεία πάσα ν' αναπληρωθή, εστίν η των Εμπορικών Εκπαιδευτηρίων. Το εμπόριον Μεγαλειότατε, εστίν εκ των ουσιωδεστάτων στοιχείων, εξ ου πηγάζει μέγα μέρος του πλούτου της Ελληνικής κοινωνίας. Τούτο κατενόησεν έκπαλαι η ευφυΐα του Έλληνος και ανέκαθεν μέγα των Ελλήνων μέρος επεδόθη εις αυτό. Η ευφυΐα, η τιμιότης, το μεγαλεπήβολον των συμπολιτών ημών κατέστησαν αυτούς πανταχού της γης περισπουδάστους και σεβαστούς. Εις πάσας της οικουμένης τας μεγαλοπόλεις υπάρχουσι καταστήματα εμπορικά Ελλήνων πολλής σημασίας. Εκ της τάξεως ταύτης του γένους ημών πλείστη όση κοινή ωφέλεια προέκυψεν εις την Ελλάδα. Εκ των συνδρομών αυτών ιδρύονται όσημέραι ναοί των Μουσών και εκπαιδεύονται έντε τη Ελλάδι και τη σοφή Ευρώπη πλείστοι όσοι Ελληνοπαίδες. Διά των αγωνοθετημάτων αυτών δίδεται αφορμή εις ανάπτυξιν των ελευθέρων τεχνών, και καθόλου ειπείν, ουδέν καθίδρυμα μένει άμοιρον της γενναίας αυτών συνδρομής. Πάν επάγγελμα, Μεγαλειότατε, προβαίνει επιτυχέστερον προς τον σκοπόν αυτού, όταν ποδηγετήται ο διέπων αυτό ου μόνον υπό της απλής πείρας, αλλά και υπό της θεωρίας. Αύτη διαφωτίζει την οδόν του ανθρώπου εις παν ο μετέρχεται έργον, δι' αυτής κανονίζει τας επιχειρήσεις αυτού και ούτως η πείρα επιλαμβανομένη διεξάγει αυτάς. Υπό τοιούτων σκέψεων και αρχών ορμώμενος, επέστησατηνπροσοχήν μου προς την σπουδαίαν ταύτην υπόθεσιν. Η κυβέρνησις οφείλει να φροντίση και λόγω γενικής ωφελείας, και τάξεως έτι πολιτών καθ' έκαστα, ίνα οι προτιθέμενοι να διανύωσι το στάδιον του εμπόρου, προπαρασκευάζονται θεωρητικώς εις τούτο, κτώμενοι τας προς το όλον και τα καθ' έκαστααυτούσχέσιν εχούσας γνώσεις. Παρεκτός δε της περί τούτου προνοίας ην οφείλει να λάβη η Κυβέρνησις, υπαγορεύει αυτό και ανάγκη υπό της πείρας βεβαιουμένη. Την ανάγκην ταύτην συναισθανθέντες ιδιώται συνέστησαν διδα-

114. Λεπτομέρειες βλ. Ιωάννης Γ. Δεμοίρος, ό.π. [υποσημ. 5], σ. 68 κ.ε., όπου και το κείμενο της αναφοράς του Παμπούκη.

διδακτήριαπροςεκπαίδευσιντωνεις εμπόριον ωρισμένων νέων, και τα διδακτήρια ταύτα, ευχαρίστως βλέπω, ότι συντηρούνται και ακμάζουσιν. Αλλ' εις ταύτα οι διδασκόμενοι καταβάλλουσιν αδρά δίδακτρα' όθεν φοιτώσιν εις αυτάοιτων ευπόρων παίδες, ου μόνον των εντός της Ελλάδος οικούντων, αλλά και πλείστοι τωνειςδιάφορα της Ασίας και της Ευρώπης μέρη επί εμπορία εγκαθεσταμένων. Τα ιδιωτικά ταύτα διδακτήρια διά τον αυτόν λόγον δεν δύναται είναι προσιτά τοις απορούσι και πενεστέροις" όσοι δ' εκ τούτων τρέπονται εις εμπορίαν δενέχουσι πολλάς των χρησίμων εις το επάγγελμα τούτο γνώσεων, ούτε θεωρίαν τινά των κατ' αυτό" αναγκάζονται δε ούτως έχοντες ν' αναπληρώσι διά της πείρας τας ελλείψεις ταύτας, αλλ' η πείρα κτάται διά χρόνου μακρού, και ενίοτε δεν είναι αύτη οδηγός ασφαλής όταν δεν διαφωτίζηται εκ της θεωρίας.

λών ένεκα λόγων, την τελειότητα εκείνην, ην η Κυβέρνησις δύναται και οφείλει να δίδη τοιαύτα συσταίνουσα. Τούτων ένεκα, Μεγαλειότατε, θέλω παρασκευάσει τα δέοντα ίνα εγκαίρως υποβάλω εις την Υμετέραν έγκρισιν όσα δυνατόν να κατορθωθώσιν εις αναπλήρωσιν της σπουδαίας ταύτης παρ' ημίν ελλείψεως. Μεχρισού δε δυνηθώμεν να συστήσωμεν και διοργανώσωμεν δύω τουλάχιστον εμπορικά Εκπαιδευτήρια κατά το Κράτος, ενόμισα καλόν να επιστήσω την προσοχήν μου εις τα Γυμνάσια των δύο εμπορικωτέρων πόλεων της Ελλάδος, Σύρου και Πατρών, όπως διά προσθήκης μαθημάτων τινών εις αυτά, άνευαλλοιώσεως τωνκεκανονισμένων, δυνηθώσι να εκπληρώσιν εν μέρει και την περί ης ο λόγος έλλειψιν, χωρίς να εκκλίνωσι το παράπαν του αρχικού αυτών σκοπού». 1 1 5 5. Λίγους μήνες αργότερα ο ίδιος υπουργός υλοποιεί τις προθέσεις του: Μετοδιάταγμα της 18 Ιουνίου 1856 προσθέτει στο Γυμνάσιο Σύρου εμπορικά μαθήματα, για τη διδασκαλία των οποίων δίνει λεπτομέρειες με υπουργική απόφασητης10 Ιουλίου 1 8 5 6 . 1 1 6 Πάντως,εκείνοπουεπιβεβαιώνειτηνεπίσημη αντίληψη για το μοναδικό δίκτυο που οδηγεί στο Πανεπιστήμιο, είναι η ρύθμιση ότι οι κάτοχοι του «Εμπορικού πτυχίου» το οποίο χορηγείται στους απόφοιτουςτουεμπορικούτμήματος δεν έχουν το δικαίωμαναεγγραφούνστο Πανεπιστήμιο παρά μόνο όταν θα έχουν διδαχτεί και τα Λατινικά. Η ίδια αυτή ρύθμιση ίσχυσε και για το γυμνάσιο Πατρών,στοοποίοτα εμπορικά μαθήματα εισήχθησαν το 1 8 5 7 . 1 1 7 6. Ειδικά για το Γυμνάσιο Σύρου ακολούθησαν νέες ρυθμίσεις για τα εμπορικά μαθήματα: 115. Χ. Χριστόπουλος, ό.π. [υποσημ. 24], σ. 122 (και αυτοτελές τεύχος, σ. 20-22). 116. Βλ. Ε1-2. 117. Βλ. Ε3-4. 4

α') Με υπουργική απόφαση της 9 Οκτωβρίου 1859 ορίστηκαν επιπλέον 2 ώρες την εβδομάδα στην Α' Γυμνασίου, όπου θα διδάσκονταν «αι προκαταρκτικαί αρχαί περί εμπορίου και εμπορευμάτων». β') Με υπουργική απόφαση της 10 Σεπτεμβρίου 1864, που στηριζόταν σε γνωμοδότηση «του συλλόγου των εν Σύρω καθηγητών περί διαχωρισμού τωνεμπορικώνμαθημάτων από των γυμνασιακών» μεταβλήθηκε ο κανονισμός περί εμπορικών μαθημάτων του 1856 και ορίστηκε ότι τα εμπορικά μαθήματα θα διδάσκονται επί ένα μόνο σχολικό έτος σε ιδιαίτερη τάξη, στην οποία θα μπορούν να φοιτούν τόσο μαθητές των Β', Γ' και Δ' τάξεων του Γυμνασίου όσο καιακροατές«άδεια του γυμνασιάρχου η του αρμοδίου καθηγητού». 118

έκθεσητουΓ.Γ. Παππαδοπούλου προς το Υπουργείο Παιδείας με ημερομηνία 26 Δεκεμβρίου 1863 δίνει την ακόλουθη εικόνα: «2. Περί του εμπορικού τμήματος. Τούτου οι καρποί, κατά την ομολογίαν αυτών των εν αυτώ διδασκόντων, είναι λίαν ευτελείς, είναι δε λυπηρά η αποτυχία αύτη εν εμπορικωτάτη πόλει. Ωςδεέχει σήμερον το τμήμα παρέχει προς τούτοις και προφάσεις αμελείας εις τους μαθητευομένους" είναι λοιπόν ανάγκη μεταβολών, αίτινες εκ κοινής συσκέψεως προτείνονται ενταύθα. Ευκταίον είναι να καταρτισθή ίδιον εκπαιδευτήριον, εν ω ήθελον διδάσκεσθαι ιδίως τα εμπορικά, και όλα δε τα άλλα μαθήματα προς εμπορικόν σκοπόν. Αλλ' αν τούτο είναι ανέφικτον, κρίνεται καλόν α') των εμπορικών μαθημάτων το πρόγραμμα να συνταχθή μάλλον αυτοτελές, πλήρες και ενιαίον, β') ο διχασμός (bifurcation) των εμπορικών σπουδών από των φιλολογικών ν' άρχηται εκτηςΒ', η Γ', του γυμνασίου, γ') οι μαθηταί του εμπορικού τμήματοςνααπαλλαχθώσι και άλλων τινών του ετέρου μαθημάτων, περιοριζόμενοι, πλην των εμπορικών εις μόνα τα ελληνικά και μαθηματικά" δ') ταύτα δε αμφότερα, αν ήναι δυνατόν, να διδάσκωνται κατ' ιδίας ώρας και προς εμπορικόν μάλλον σκοπόν. Τέλος παρετηρήθη έλλειψις συλλογής τίνος εμπορικών υλών, βιβλίων κλπ. Διά την έλλειψιν βιβλίων, τα μαθήματα διδάσκονται ως επί το πλείστον χειρόγραφα, άπερ ενίοτε εκ του προχείρου γράφουσι μεταφράζοντές τίνες των διδασκόντων, ουχί ικανώς παρεσκευασμένοι ως προς την γλώσσαν τουλάχιστον" ως παράδειγμα δε του λόγου επισυνάπτω υπό στοιχ. Ζ', τετράδιον τινός των δοκιμωτάτων μαθητών. Ετέρα τις γνώμη του εμπορικού τμήματος εξηνέχθη, ην κρίνω εύλογον να εκθέσω διά βραχέων. Επειδή η κυβέρνησις δεν δύναται κατά τον παρ σκεφθή περί συστάσεως ιδίου εμπορικού εκπαιδευτηρίου, ηδύνατο, παρέχουσα

118. Βλ. αντίστοιχα Ε5 και 6.

τους τέσσαρας καθηγητάς του εν Σύρα εμπορικού τμήματος,ήτοαντίτιμοντ μισθοδοσίας αυτών, εις τι των εν Σύρα ήδη υφισταμένων ιδιωτικών εκπαιδευτηρίων, να υποχρεώση τούτο να οργανισθή ακριβώς εις εμπορικόν, όπερ ασμένως τούτο ήθελε δεχθή, και το έργον ηδύνατο να τελεσφορήση ευκολώτερον». 119 7. Εμπορικά, επίσης, μαθήματα διδάσκονταν σε βάση προαιρετική στο Γυμνάσιο Κερκύρας, 120 αλλά τόσο σ' αυτό όσο και στα άλλα Γυμνάσια καταργήθηκαν για λόγους που εξηγεί σε έκθεσή του της 25 Νεοεμβρίου 1866 προς τον βασιλέα ο τότε υπουργός Παιδείας Δ. Δρόσος: «Αλλ' επειδή και ανωμαλίαν επέφερον εις τα γυμνάσια, εν οις εδιδάσκοντο ταεμπορικάμαθήματα, και ωφέλειαν ουχί ανάλογον προς την προσδοκίαν Υπουργείου, και τας καταβαλλομένας εις μίσθωσιν των εμποροδιδασκάλων δαπανας, κατηργήθησαν βαθμηδόν, και ολοκλήρως κατά το παρελθόνέτος,αι εν τοις ειρημένοις γυμνασίοις εμπορικαί έδραι, και συν αυταίς έπαυσεν η θούσα ένεκεν αυτών δυσκρασία εις τα ειρημένα γυμνάσια, και ουσιώδης συγχρόνως οικονομία εις το δημόσιον έγεινε, τουτέστιν εκ Δρ. 32,160». 1 2 1

8. Έκτοτε και για αρκετά χρόνια δεν υπήρξε καμιά ουσιαστική κρατική προσπάθεια για την εμπορική εκπαίδευση, στην οποία όμως έστρεψαν, από πολύ νωρίς μάλιστα, την προσοχή και το ενδιαφέρον τους ιδιώτες και σύλλογοι, που ίδρυσαν εμπορικά εκπαιδευτήρια (π.χ. Το «Εμπορικόν Εκπαιδευτήριον» Π. Αντωνιάδου από το 1855 στη Σύρο και από το 1864 στην Αθήνα, την Πετρίτσειο Σχολή στο Ληξούρι της Κεφαλληνίας, τη Βιομηχανική και Εμπορική Ακαδημία Ρουσσοπούλου το 1894, την Αθηναϊκή Σχολή Εμπορική και Β μηχανική το 1900 κ.ά.).

Πειραιώς με το νόμο τ\ΙΔ' της 16 Ιουνίου και με το εκτελεστικό του διάταγμα της 18 Ιανουαρίου 1883, αλλά δεν καρποφόρησε, και έτσι με το νόμο ΑΣ 1885 καταργήθηκε ο προηγούμενος του 1882. Αξίζει όμως να τονιστεί ότι και μετονόμο του 1882 επαναλαμβάνεται, παρά την παρέλευση 26 ετών, η ίδια σημη αντίληψη του 1856 ότι «το απολυτήριον του εμπορικού τμήματος δεν χορηγεί δικαίωμα εγγραφής εις τινας των σχολών του Πανεπιστημίου». 122

119. Γ. Ρ. Παππαδόπουλος, «Περί των εν Σύρα σχολείων», Πανδώρα, τ. ΙΣΤ' (18651866), σ. 232. 120. Βλ. ΑΙ9-20, Ε7α-7β και Μέρος Δεύτερο, Κεφάλαιο Ε', § 1 της εργασίας αυτής. 121. Δ. Δρόσος, «Τη Αυτού Μεγαλειότητι τω Βασιλεί Έκθεσις περί της καταστάσεως τηςΕκκλησίας τηςΕλλάδος και της δημοσίας εκπαιδεύσεως από του 1863 μέχρι τούδε», ΕφημερίςτωνΦιλομαθών, έτ. ΙΔ', αρ. 614-615, 6 Δεκεμβρίου 1866, σ. 1097. 122. Βλ. Τα σχετικά κείμενα Ε8, 9, 11.

Πάντως, το πρόβλημα της ίδρυσης εμπορικής σχολής στον Πειραιά εξακολούθησε να απασχολεί τόσο το κράτος όσο και το δήμο Πειραιώς, ο οποίος επιβαρυνόταν με τα έξοδα συντήρησης του Γυμνασίου. Έ τ σ ι : α') Κατά τη συζήτηση του προϋπολογισμού του δήμου, στη συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου στις 26 Ιανουαρίου 1889, τίθεται επιτακτικά το ζήτημα, όπως φαίνεται από το παρακάτω απόσπασμα των Πρακτικών του δημοτικού συμβουλίου: «επί του κεφ. Δ' Εκπαίδευσις και επί του άρθρ. 1 Γυμνάσιον ο Σύμβουλος κ. Κολοσούκας λέγει: [...] Η πόλις του Πειραιώς αποτελείται εκ βιομηχάνων και εμπορων, επομένως και η μέση εκπαίδευσις πρέπει να κανονισθή ουτως ώστε να προετοιμάζη νέους καταλλήλους διά την βιομηχνίαν και το εμπόριον, διά τους δύο τούτους κλάδους, εφ' ων ερείδεται η οικονομική ευρωστίακαι το μέλλον του Πειραιώς. Διά του υφισταμένου γυμνασίουδενεκπληρούταιο επιδιωκόμενος σκοπός, ούτε ανταποκρίνεται εις τας θυσίας ας υφίσταται ο δήμος καταβάλλων ετησίως 28 χ. δρ. προς συντήρησιν αυτού" ανάγκη λοιπόν παρίσταται ώστε να μεταβληθή το γυμνάσιον εις εμπορικήν σχολήν ήτις συν τω χρόνω να δυνηθή να καταρτίση νέους ικανούς διά την βιομηχανίαν και το εμπόριον, τα τραπεζικά γραφεία, τους σιδηροδρόμους και τα λογιστικά γραφεία του κράτους. [...] Διά του Γυμνασίου, κύριοι, προετοιμάζομεν νέους οίτινες δεν δύνανται να επιδοθώσιν εις βιοποριστικά επαγγέλματα, παράγοντα τον αληθή πλούτον του Έθνους, εν ω οι τελειόφοιτοι της Εμπορικής Σχολής δύνανται να εύρωσινεργασίανενοιωδήποτε εμπορικώ βιομηχανικώ και τραπεζιτικώ καταστήματι. Έ χ ω δε την ακράδαντον πεποίθησιν, κύριοι, ότι η πληθώρα των Γυμνασίων εν Ελλάδι έσεται εν των κυριωτέρων αίτιων άτινα θα φέρωσι την οικονομικήν δυσπραγίαν του τόπου. Επομένως υποστηρίζω ίνα το ποσόν των 28 χ. δραχ. διατεθή αποκλειστικώς προς ίδρυσιν Εμπορικής Σχολής εν τη ημετέρα πόλει" ο δε βουλόμενος να επιδοθή εις την σπουδήν της ιατρικής Νομικής και Φιλολογίας, δύναται να φοιτήση εις τα Εν Αθήναις Γυμνάσια εγκαταλείπων ελεύθερον το στάδιον εις τον επιθυμούντα να σπουδάση παν ό,τι χρησιμεύει διά τοΕμπόριονκαιτηνβιομηχανίαν εν τη ενταύθα ιδρυθησομένη εμπορική σχολή". Διά την πρότασιν ταύτην του κ. Κολοσούκα το Συμβούλιον θέλει σκεφθή καιαποφασίσηεις άλλην συνεδρίασιν [...]». 1 2 3 μωςναληφθεί απόφαση από το δημοτικό συμβούλιο. β') Ύστερα από 3 χρόνια, στη συνεδρίαση της 15 Μαΐου 1892, το δημοτικό συμβούλιο Πειραιώς με εισήγηση του δημάρχου αποφασίζει να ζητήσει απότηντότε κυβέρνηση να αναλάβει αυτή τα έξοδα του Γυμνασίου και ο δήμος 123. Βλ. Ιστορικόν Αρχείον Δήμου Πειραιώς: Πρακτικά Δημοτικού Πειραιώς, τ. 13ος (1883-1889), Συνεδρίασις 26 Ιανουαρίου 1889.

Συμβουλίου

της Εμπορικής Σχολής που θα ιδρυόταν, όπως φαίνεται από το απόσπασμα των πρακτικών που παραθέτουμε: « Ο κ. Δήμαρχος εξέθεσεν ότι προ πολλού συνεζητήθη εν τω Συμβουλίω το ζήτημα της συστάσεως Εμπορικής Σχολής ενταύθα και ενέργειαι εγένοντο παρά τη Σ. Κυβερνήσει όπως το Δημόσιον αναλάβη την δαπάνην της συντηρήσεως του γυμνασίου, καθόσον ο Δήμος δεν έχει πόρους επαρκείς προς συντήρησιν αμφοτέρων των Σχολών, αφ' ου διά την ανωτάτην και κατωτάτην εκπαίδευσιν επιβαρύνεται διά δαπάνης υπερβαινούσης τας 170 χιλ. δρ. Αλλά πάσαι αιενέργειαιαύται δεν ήχθησαν εις το προσδοκώμενον αποτέλεσμα και το ζήτημα τούτο μένει έτι εκκρεμές. Ήδη η σύστασις Εμπορικής Σχολής κατάτοεν Ευρώπη ισχύον σύστημα και αυτό έτι το εν Χάλκη καθίσταται απαραίτητος, διότι εν Πειραιεί, το εμπορικόν και βιομηχανικόν τούτο κέντρον της Ελλάδος, ειναι ανάγκη να καταρτίζωνται καλοί και χρήσιμοι έμποροι τε και εμποροϋπάλληλοι διά το εμπόριον και την λογιστικήν υπηρεσίαν, εν ω η εν τω Γυμνασίω εκπαίδευσιςτωννέων δεν δύναται ν' ανταποκριθή εις την ανάγκην ταύτην. Ε ά ν δε τοιούτον ιδρυθή, θα εξυπηρετηθώσι τα συμφέροντα όχι μόνον των εκ Πειραιώς καταγομένων νέων, αλλά και των εκ του Εσωτερικού και Εξωτερικού Ε λ ληνοπαίδων, οίτινες αναγκάζονται ήδη να προσφεύγουν εις τοιούτου είδους συστημένα εκπαιδευτήρια εν τε τη Ευρώπη και τη Χάλκη, υφιστάμενοι ουκ ολίγας δαπάνας. Επομένως επρότεινα να παρακληθή η Κυβέρνησιςνααναλάβητην συντήρησιν του Γυμνασίου δημοσία δαπάνη χάριν της συστάσεως Εμπορικής Σχολής δαπάνη του Δήμου, [...]», τέλος το Συμβούλιον παμψηφείεξέδωκετο εξής ψήφισμα: αριθ. ψηφ. 105. Υποβάλλει προς την Σ. Κυβέρνησιν την παράκλησιν, όπως ευαρεστηθή καιαναλάβητηνσυντήρησιν του ενταύθα Δημοτ. Γυμνασίου δημοσία δαπάνη χάριν της συστάσεως Εμπορικής Σχολής δαπάνη του Δήμου Πειραιώς, καθόσον ο Δήμος μη έχων επαρκούντας πόρους δι' αμφοτέρας τας σχολάς αδυνατεί να παράσχη και την δαπάνην της συντηρήσεως του Γυμνασίου από της 1ης τουέτους1893». 1 2 4 Αποτέλεσματωνπαραπάνω ήταν η Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη να καταθέσει τον Ιούλιο του 1892 σχέδιο νόμου με το οποίο συστηνόταν τετρατάξια Εμπορική σχολή στον Πειραιά και καταργούνταν το Γυμνάσιο. 125 Μάλιστα τη κατάθεση του σχεδίου νόμου στη Βουλή έκανε ο ίδιος ο πρωθυπουργός Χ. Τρικούπης με τα παρακάτω λόγια: «εν Πειραιεί υφίσταται Γυμνάσιον υπό του δήμου συντηρούμενον- η γνώμη όμως του Πειραιώς είναι,αντίτουκλασικού

124. Ό.π. (υποσημ. 123], τ. 15ος (1892-1895), Συνεδρίασις 15 Μαΐου 1892. 125. Βλ. E11α.

Γυμνασίου, όπερ συντηρή, να συστηση Γυμνάσιον εμπορικόν. προς τούτο υπάρχει ανάγκη νόμου, και παρουσιάζω νομοσχέδιον, επιτρέπον ν' αντικατασταθή το κλασικόν Γυμνάσιον Πειραιώς, δαπάνη πάντοτε του δήμου, δι' Εμπορικής Σχολής». 1 2 6 χρόνια ώσπου να ιδρυθεί Εμπορική Σχολή στον Πειραιά (1919).

9. Παρόλ' αυτά, δεν παύουν να ακούγονται φωνές για την αναγκαιότητα τηςεμπορικήςεκπαίδευσης.Έτσι,λ.χ., κατά τη συζήτηση στη Βουλή νομοσχεδίου για τη μεταβολή διατάξεων του κανονισμού των Ελληνικών Σχολείων και Γυμνασίου της 12 Ιανουαρίου 1893 ο βουλευτής Κυθήρων και μετέπειτα υπουργός Παιδείας Σ. Στάης —που το όνομά του θα συνδεθεί με τη δημιουργία των πρώτων Εμπορικών Σχολών— υποστήριξε ανάμεσα σε άλλα: «Το επ' εμοί, θα ηυχόμην την κατάργησιν των δύο τρίτων των εν ενεργεία τριακοσίων κλασικών σχολείων, και την ίδρυσιν ισαρίθμων πρακτικών και εμπορικών σχολών. Ενήργησα δε περί τούτου παρά τοις αρμοδίοις, αλλ' η εμή γνώμη δεν εγένετο αποδεκτή. Θεωρούσιν ανέφικτον την υπαρξιν και μιας έστω εμπορικής σχολής, ενώ εγώ τουναντίον δοξάζω, ότι πλήθος μαθητών ήθελε σπεύσει εις τα νέα σχολεία, και μάλιστα εάν η Κυβέρνησις παρεχώρει προνόμιά τινα ειςτουςεξαυτών αποφοιτώντας, ως γίνεται εν τη λοιπή Ευρώπη· [...] Μόνον διά της εμπορικής επιστήμης θα δυνηθώμενναυποβοηθήσωμεντο εμπορικόν και επιχειρηματικόν ημών πνεύμα, ίνα αντεπεξέλθη κατά των ξένων εκείνων εμπόρων, των κεκοσμημένων υπό της απαραιτήτου τανύν εμπορικής μαθήσεως. Το εμπόριον είναι επιστήμη, και ως τοιαύτη, ίνα διδαχθή, ανάγκη σχολείων, εμπορικών αρτίων. Ε ά ν δε τοιαύτα κατηρτίζοντο και παρ'ημίν,ου μόνον εκ της ελευθέρας Ελλάδος πλείστοι όσοι θα εφοίτων εν αυτοίς,αλλάκαι εξαυτής της δούλης, και θα μετεβάλλετο η πρωτεύουσα του Βασιλείου ημών εις επιστημονικόν εμπορικόν κέντρον, θ' ανεχαιτίζετο δε και το ολέθριον ρεύμα προςτηνκλασικήν εκπαίδευσιν». 127 10. Με την αυγή του 20ού αιώνα αρχίζει μια νέα φάση της Εμπορικής Εκπαίδευσης: Με το διάταγμα της 21 Σεπτεμβρίου 1 9 0 0 1 2 8 το Πετρίτσειο Γυμνάσιο Ληξουρίου —που συντηρούνταν από το κληροδότημα του Σ. Πε-

126. Εφημερίς των Συζητήσεων της Βουλής: Περίοδος ΙΓ'—Σύνοδος Α', Αθήνα 1893, σ. 527. 127. Εφημερίς των Συζητήσεων της Βουλής: Περίοδος ΙΓ' — Σύνοδος Β', Αθήνα 1903, σ. 494-495. 1 2 . Βλ. Ε12.

Πετρίτση— μετατρέπεται σε τριτάξια Εμπορική Σχολή, στην οποία εισάγονται υστέρα από εξετάσεις κάτοχοι απολυτηρίου Ελληνικού σχολείου. Έ ν α χρόνο αργότερα, το 1901, με διατάγματα ιδρύονται δύο τριτάξιες Εμπορικές Σχολές στην Αθήνα και την Πάτρα που δέχονται ως μαθητές κατόχους απολυτηρίου Ελληνικού σχολείου. 129

11. Αλλά, όπως χαρακτηριστικά έγραψε ο κατά το 1922 Διευθυντής της Στατιστικής Ι ω . Γ. Μιχαλόπουλος, «Ως πρώτον βήμα προς οριστικόν διακανονισμόν της επαγγελματικής εκπαιδεύσεως εν Ελλάδι, ήτις μέχρι της ιδρύσεως του Υπουργείου της Εθνικής Οικονομίας υπήγετο εις την αρμοδιότητα του Υπουργείου των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, δύναται να θεωρηθή η κατατεθείσα εις την Βουλήν την 5ην Μαρτίου 1903 πρότασις νόμου περί εμπορικών σχολών. Η πρότασις αύτη, ψηφισθείσα, απετέλεσεν τον νόμον , Β ^ Α ' (υπ' αριθ. 2991) του 1903 "περί συστάσεως εμπορικών σχολών", δι' ου ορίζεται, ότι συνιστώνται δαπαναις του Κράτους εμπορικαί σχολαί, ανήκουσαι εις την τάξιν των εκπαιδευτηρίων της Μέσης Εκπαιδεύσεως και σκοπούσαι την διά καταλλήλου θεωρητικής και πρακτικής διδασκαλίας προπαρασκευήν των σπουδαστών εις το εμπορικόν στάδιον. Αι κυριώτεραι των διατάξεων του νόμου τούτου καθορίζουσιν, ότι αι εμπορικαί σχολαί αποτελούνταιεκ τεσσάρων τάξεων, εν εκάστη των οποίων η διδασκαλία είναι μονοετής και, ότι εντηπρώτη τάξει κατατάσσονται μετά δοκιμασίαν μαθηταί φέροντες απολυτήριον ελληνικού σχολείου η ενδεικτικόν της τρίτης τάξεως του Βαρβακείου Λυκείου, προς δε, ότι οι μαθηταί άλλο^ν ιδιωτικών εμπορικών σχολών δύνανται ναεγγραφώσινεις ισόβαθμον τάξιν δημοσίας εμπορικής σχολής αν κριθώσιν άξιοι μετ' εξέτασιν. Επίσης εν τω νόμω τούτω ωρίζοντο τα υποχρεωτικά και προαιρετικά μαθήματα και τα περί του διδακτικού προσωπικού». 130 Έτσι με βάση το νόμο του 1903 δημοσιεύτηκαν κατά καιρούς διάφορα εκτελεστικά διατάγματα, ιδρύθηκαν Εμπορικές Σχολές—δημόσιες και ιδιωτικές— σε διάφορες πόλεις" και αναγνωρίστηκαν άλλες ως ισότιμες ή ομοταγείς προς τις δημόσιες. 131 12. Το 1920 δημοσιεύτηκε ο νόμος 2261, ο οποίος καθόρισε θέματα του διδακτικού προσωπικού των Εμπορικών Σχολών, συγγραφής βιβλίων, σχολικών

129. Βλ. Ε13-14. 130. Ιω. Γ. Μιχαλόπουλος, «Εισαγωγή», στον τόμο: Υπουργείον Εθνικής Οικονομίας Διεύθυνσις Στατιστικής: Στατιστικοί της Δημοσίας Εμπορικής Εκπαιδεύσεως εν Ελλάδι κατά τα σχολικά έτη 1910/11 - 1920/21, Αθήνα 1922, σ. στ'. 1 . Βλ. Τα σχετικά κείμενα Ε 3 4 .

κού ταμείου κτλ., και ακολούθησαν διάφορα διατάγματα που ρύθμιζαν λειτουργικά θέματα των σχολών, και το σπουδαιότερο, επέτρεπαν την ίδρυση και Εμπορικών Σχολών θηλέων. 1 3 2 Φυσικά, κορίτσια φοιτούσαν στις δημόσιες Εμπορικές Σχολές από το σχολικό έτος 1911-1912 και μετά, και μάλιστα με ρυθμό συνεχώς αυξανόμενο. Την τάση αυτή της φοίτησης κοριτσιών στις Εμπορικές Σχολές ερμηνεύει ο Ιω. Γ. Μιχαλόπουλος με τα ακόλουθα: « Ε κ των υποβληθεισών ημίν εκθέσεων υπό των σχολών συνάγεται ότι η τάσιςπροςεμπορικήνεκπαίδευσιντωνθηλέων, άτινα ως επί το πλείστον ανήκουσιν εις την μέσην και κατωτέραν κοινωνικήν τάξιν, δεν προέρχεται εξ ιδιαιτέρας κλίσεως αυτών προς τοεμπόριον,αλλάεξάλλωνλόγων και δή : α) εκ της επιθυμίας των γονέων, όπως αι θυγατέρες των αποκτήσωσι πτυχίον, διά του οποίου θα κατορθώσωσινακερδίσωσι τα προς το ζην ευκολώτερον ή διά του πτυχίου της διδασκαλίσσης, οπότε θα είναι πολλάκις υποχρεωμέναι ν' απομακρύνωνται της οικογενείας τ ω ν β) εκτηςεπιθυμίας,όπωςεφοδιάσωσιταςθυγατέρας των δι' ενός πτυχίου ουχί προςάμεσονβιοπορισμόν, αλλ' ως όπλον προς αντιμετώπισιν των τυχόν εμφανισθησομένων εν τω μέλλοντι δυσχερειών της ζωής και γ) εκ του λόγου,όπωςεν συνδυασμώ προς τανωτέρω, σπουδάσωσι τα τέκνα των ξένας γλώσσας, αίτινες και εις αριθμόν και εις ώρας περισσότερον διδάσκονται εις τας εμπορικάς σχολάς».133 13. Αλλά το 1920 σημειώνεται και μία άλλη εξέλιξη που αφορά τους μαθητές των Εμπορικών Σχολών: Με την ίδρυση της Ανωτέρας Γεωπονικής Σχολής (νόμος 1844/1920-ΕτΚ, αρ. 17, τχ. Α' / 22 Ιανουαρίου 1920) και τηςΑνωτάτηςΣχολής Εμπορικών Σπουδών (Νόμος 2191/1920—ΕτΚ, αρ. 133, τχ. Α'/18 Ιουνίου 1920) οι απόφοιτοι των Εμπορικών Σχολών συνδέονται με την Ανώτατη Εκπαίδευση, αφού μπορούν και αυτοί να εισαχθούν σε αυτές η να συμμετάσχουν σε εισιτήριες εξετάσεις. 14. Το 1927 δημιουργείται ένας νέος τύπος Εμπορικών Σχολών: οι τριτάξιες πρακτικές Εμπορικές Σχολές, στις οποίες εισάγονται μαθητές κάτοχοι απολυτηρίου εξατάξιου δημοτικού σχολείου η ενδεικτικού προαγωγής β' τάξεως Ελληνικού σχολείου. Οι σχολές αυτές «σκοπούσι την παροχήν στοιχειωδών Εμπορικών γνώσεων εις νέους προοριζομένους διά κατωτέρας λειτουργίας του Εμπορίου και διά τοπικάς περιφερείας εχούσας, λόγω του ασκουμένου εν αυταίς εμπορίου, μικράς εκπαιδευτικάς α ν ά γ κ α ς » . 1 3 4 132. Βλ. Τα σχετικά κείμενα Ε35-41. 133. Ιω. Γ. Μιχαλόπουλος, ό.π. [υποσημ. 130], σ. Ιγ'-ιδ', όπου και σχετικοί πίνακες. 134. Άρθρο 2 § 2 του Ν.Δ. Της 12 Νοεμβρίου 1927' βλ. Ε43.

15. Τελευταία νομοθετική ρύθμιση της περιόδου που εξετάζουμε είναι εκείνητου1927/1928, 1 3 5 σύμφωνα με την οποία οι τετρατάξιες Εμπορικές Σχολές των Νέων χωρών, καθώς και η Β' Αρρένων Αθηνών μετατρέπονται σε πεντατάξιες, ενώ όλες οι υπόλοιπες παραμένουν τετρατάξιες. 16. Τέλος, ως προς τους σκοπούς, τη λειτουργία,τααποτελέσματακαι τα προβλήματα της Εμπορικής Εκπαίδευσης πολύ διαφωτιστική είναι η συζήτηση που έγινε στο Ανώτατο Εκπαιδευτικό ΣυμβούλιοτονΟκτώβριοτου 1931, όπου καταγράφεται η πορεία των Εμπορικών Σχολών ως το τέλος της περιόδου που μας απασχολεί. 1 3 6 ΣΤ'

Ειδικά σχολεία επαγγελματικής

εκπαίδευσης

137

α'. Ναυτικά σχολεία 138

1. Η ανάγκη της θεωρητικής διδασκαλίας της ναυτικής τέχνης, που θεωρούνταν απαραίτητη για την απόκτηση διπλώματος πλοιάρχου εμπορικούπλοίου

135. Βλ. Ε42, 44. 136. Την όλη συζήτηση βλ. στον τόμο: Ανώτατον Εκπαιδευτικόν Συμβούλιον, Πρακτικά Συνεδριάσεων 5-24 Οκτωβρίου 1931, Αθήνα [1931], σ. 236-278. 137. Στο τμήμα αυτό της Εισαγωγής αναφερόμαστε σε ορισμένα τεχνικά και επαγγελματικά σχολεία που συνδέονται —ενμέρει ή ενόλω— είτε με άλλα σχολεία της ΜΕ, είτε μετηνανώτατηγενική εκπαίδευση. δεν αναφερόμαστε καθόλου στις πρώτες μορφές του σημερινού Πολυτεχνείου, θεωρώντας ότι αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της ιστορίας του, καιέτσιπαραπέμπουμε για όλα τα σχετικά στο βιβλίο του Κώστα Η. Μπίρη, Ιστορία τον Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου (μέχρι της ιδρύσεως των Ανωτάτων Σχολών), Αθήνα 1956. Εξάλλου, ως προς την έννοια και το περιεχόμενο των όρων «Μέση Εκπαίδευση», «Τεχνική και Επαγγελματική Εκπαίδευση» βλ. Ν. Δενδρινού - Αντωνακάκη, Ιστορική εξέλιξις της Επαγγελματικής Εκπαιδεύσεως, Αθήνα 1971" Θ. Ανθογαλίδου - Βασιλακάκη, Η οργάνωση της Γενικής και Επαγγελματικής Εκπαίδευσης στην Ελλάδα πριν και μετά τη μεταρρύθμιση του 1976, Ιωάννινα 1980" Ε. Ζάχαρης, Ιστορία, οργάνωση και Διοίκηση Τεχνικής και Επαγγελματικής Εκπαιδεύσεως, ΟΕΔΒ, Αθήνα 1982. Βλ. επίσης και Δημ. Π. Χιουρέας - Κων. Γ. Αφένδρας, Η τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευσις εις την Ελλάδα, Αθήνα 1962. 138. Για τη ναυτική γενικώς εκπαίδευση βλ. Ξενοφών Αντωνιάδης, «Η ναυτική Εκπαίδευσις», περ. Ναυτικά Χρονικά, τ. ΚΗ' (περίοδος Β'), αρ. 590/349,1 Ιανουαρίου 1960, σ. 37-52" (και ανάτυπο)" Ιωάννης Σ. Κυριαζικίδης, Η ναυτική παιδεία παρ' ημίν και αι εις ανώτερον δυναμικόν ανάγκαι της ελληνικής ναυτιλίας, Εν Αθήναις 1968 (όπου και βιβλιο γραφία)" Ξενοφών Αντωνιάδης, «Η ναυτική μας παιδεία: Ιστορία και προβλήματα», Ναυτικά Χρονικά, έτ. NT' (περίοδος Β'), αρ. 1164/922, 1 Δεκεμβρίου 1983, σ. 15-18.

ου—όπως όριζε το διάταγμα «περί αστυνομίας της εμπορικής ναυτιλίας» του 1836 139 —οδήγησε την Κυβέρνηση στην απόφαση να διορίσει διδασκάλους της ναυτικής στα Ελληνικά σχολεία Σύρου και Ναυπλίου το 1837. Σύμφωνα με το διάταγμα, 1 4 0 τα θεωρητικά ναυτικά μαθήματα διδάσκονταν κα τάξεις του Ελληνικού σχολείου, και οι μαθητές που τα παρακολουθούσαν απαλλάσσονταν από την υποχρέωση να παρακολουθούν Μαθηματικά, Λατινικά και Γερμανικά. Φαίνεται όμως ότι υπήρξε απροθυμία για την παρακολούθηση των ναυτικών μαθημάτων, πράγμα που ανάγκασε την κυβέρνηση να υπενθυμίσει—μεεπίσημη «ειδοποίηση» 141 —τις συνέπειες για τους μέλλοντες εμποροπλοιάρχους. Εξάλλου,μετοδιάταγμα της 14(26) Δεκεμβρίου 1838 το ναυτικό σχολείο του Ναυπλίου καταργήθηκε και ιδρύθηκε όμοιο στην Ύ δ ρ α . 1 4 2 Πάντως, το κράτος, στην προσπάθειά του να εξασφαλίσει περισσότερες εγγυήσεις για την ικανότητα των εμποροπλοιάρχων, με δύο διατάγματα του 1850 και 1852 καθόρισε, με πολλές λεπτομέρειες, τις απαιτούμενες ναυτικές γνώσεις 1 4 3 ενώ σε επίσημες εκθέσεις του υπουργού Χαρ. Χριστόπουλου διαγράφεται η κρατική σκέψη για συστηματικότερη οργάνωση της ναυτικής εκπαίδευσης: Στην έκθεση του 1856 αναφέρονται τα ακόλουθα για τη ναυτική διδασκαλία: «Ως προς την ναυτιλίαν υπάρχει πάσα ελπίς ότι, χρησιμοποιούσα η Κυβέρνησις το μέγα του αοιδίμου Βαρβάκη κληροδότημα, θέλει συστήσει ίδιον εκπαιδευτήριον,ειςοναδιδάσκωνται ειδικώς και οι προτιθέμενοι να επιδοθώσιν εις ταύτην. Μέχρι δε της ιδρύσεως τούτου δυνατόν να προστεθώσιν ειδικά τινα μαθήματα εις τινα των εις παραλίους πόλεις υπαρχόντων διδακτηρίων, εις μικράν αναπλήρωσιν της μεγάλης ταύτης και σπουδαίας ελλείψεως», 144 που επαναλαμβάνονται και στην επόμενη έκθεση του 1857: « Α φ ' ου η Υ.Μ. ενέκρινε το σχέδιον του Βαρβακείου Λυκείου, την θέσιν

139. Βλ. ΣΤ1. 140. Βλ. ΣΤ2. 141. Βλ. ΣΤ3. 142. Βλ. ΣΤ4. 143. Βλ. ΣΤ5-6. Σημειώνεται εξάλλου ότι κατά καιρούς δημοσιεύτηκαν διάφορα διατάγματα σχετικά με αυτό το θέμα (διατάγματα: 3 Ιανουαρίου 1865, 16 Δεκεμβρίου 1867, 9 Ιανουαρίου 1870, 9 Απριλίου 1871, 2 και 28 Μαΐου 1880, 23 Μαρτίου 1882, 29 Μαΐου 1894, 6 Ιουλίου 1897), χωρίς όμως να μεταβάλουν ουσιαστικώς τα σχετικά με τις θεωρητικές γνώσεις' μόνο το διάταγμα της 17 Οκτωβρίου 1908 καθόρισε λεπτομερώς και συμφώνως προς τη σημειωθείσα στο μεταξύ ανάπτυξη της εμπορικής ναυτιλίας τις απαιτούμενες γνώσεις των εμποροπλοιάρχων, κι αυτό το διάταγμα αναδημοσιεύεται εδώ, προσαρτημένο στο κείμενο ΣΤ6. 144. Χ. Χριστόπουλος, ό.π. [υποσημ. 24], σ. 122.

εφ' ης θέλει οικοδομή, και το αναγκαίον οικόπεδον παρεχωρήθη υπό του δημοσίου, ουδεμία πλέον αμφιβολία, ότι οσονούπω τίθεται ο θεμέλιος αυτού λίθος. Ούτως εξομαλυνομένης, Μεγαλειότατε, της αφορώσης το Βαρβάκειον κληροδότημα υποθέσεως, δεν θέλει βραδύνει και η σύστασις του Βαρβακείου Λυκείου, ου μέρος θέλει αποτελεί και η ναυτική διδασκαλία, ήτις και εις άλλα διδακτήρια θέλει εισαχθή επί το πρακτικώτερον διδασκομένη, και τοιουτοτρόπως θέλει αναπληρωθή σπουδαία έλλειψις, βλάπτουσα την πολυάριθμον τάξιν των ημετέρων ναυτών». 1 4 5 Βέβαια, τα σχέδια αυτά για το Βαρβάκειο Λύκειο δεν πραγματοποιήθηκαν, αφού, όπως έχει αναφερθεί προηγουμένως, 146 όταν άρχισε να λειτουργεί από το 1860 ακολούθησε το κοινό πρόγραμμα των Ελληνικών σχολείων και Γυμνασίων. 2. Το 1867 μεταβάλλεται ο θεσμός των ναυτικών σχολείων: Με διατάγματα της 8 και 11 Απριλίου 1 4 7 επανιδρύονται στις ίδιες πόλεις ναυτικά σχολεία, αλλά τροποποιούνται οι όροι λειτουργίας τους: Δεκτός γίνεται «ο γινώσκων τουλάχιστον το αναγινώσκειν, το γράφειν, το αριθμείν», ενώ τα μαθήματα διαρκούν 6 μήνες και γίνονται σε δύο τάξεις «η ετέρα της ετέρας προτρέχουσα όλην τριμηνίαν».

γματος της 8 Απριλίου 1867, εκτός από το πρόγραμμα των μαθημάτων, εξηγούνται και οι λόγοι που ανάγκασαν το κράτος να ιδρύσει τα ναυτικά σχολεία. Μάλιστα ενάμιση χρόνο αργότερα, σε έκθεση του υπουργού Παιδείας Α. Μαυρομιχάλη σημειώνονται τα ακόλουθα για τα ναυτικά σχολεία: «Ανέκαθεν σπουδαία κατέστη τη Ελλάδι η ναυτιλία και οι των νήσων και παραλίων πόλεων αυτής κάτοικοι διά της πείρας κατέστησανεπιτήδειοιειςτο έργον, εις ο εκάλει αυτούς η όμορος ταις κατοικίας των θάλασσα, ήτις πλήτ σα τας ακτάς αυτών οίον εκάλει αυτούς εις την εκμετάλλευσιν των εκ της ναυτιλίας αγαθών. Επειδή δε πάσα ανάγκη είναι και η δημιουργός εξ αντικειμένου της εαυτής θεραπείας, και επειδή εις τους μακροτέρους πλόας, τους μη εις απλάς ακτοπλοΐας περιοριζομένους, ίνα ασφαλέστεροι γίγνωνται, απητείτο συν τη πείρα και η αναγκαία στοιχειώδης διδασκαλία, συνεστάθησαν εν ταις κυριωτέραις των ναυτικών νήσων και πόλεων ιδιωτικά σχολεία της ναυτικής, εις α εδιδάσκοντο επί διδάκτροις στοιχειωδώς ταύτην οι αποβλέποντες κυρίως εις την κυβέρνησιν εμπορικών πλοίων. Επειδή δε η τίσις διδάκτρων απεκώλυε της τοι145. 146. 147. 1 .

Χ. Χριστόπουλος, ό.π. [υποσημ. 25], σ. 54. Βλ. Εισαγωγή, Β1. Βλ. ΣΤ7, 9. Βλ. Τ8.

α

τοιαύτης σπουδής τους απόρους και διετέλει ούσα αύτη οίον προνόμιον της ευπορίας, η Κυβέρνησις συνέστησε κατά το 1867 πέντε δημόσια ναυτικά Σχολεία, ανάενειςεκάστηντωνκυριωτέρων ναυτικών πόλεων, οίον εις Σύρον, Ύδρα Σπέτσας, Γαλαξείδιον και Κεφαλληνίαν, έκτον δε συσταίνεται κατ' αυτάς εν Κύμη. Εις έκαστον τούτων, δύο περιλαμβάνον τάξεις, είναι εις διδάσκαλος υπό του δημοσίου πληρωνόμενος. Ούτω η σπουδή της στοιχειώδους ναυτική πάσι τοις βουλομένοις εφικτή κατέστη, και κατά κοινόν πρόγραμμα ομοιοτύπως διδάσκεται, ουχί δ' όπως πρότερον, καθ' ην δηλονότι είχεν ιδίαν γνώμην έκαστος των ναυτοδιδασκάλων. Η προκειμένη διδασκαλία αποπερατούται εις εξ μήνας, οι δε απολυόμενοι υφίστανται εξετάσεις ενώπιον επιτροπής, και ευδοκιμούντες τυγχάνουσι διπλώματος εμποροπλοιάρχου, κατά το από 15 Δεκεμβρίου 1836 Β. Διάταγμα». 1 4 9

3. Τα ναυτικά αυτά σχολεία δεν είχαν την προσδοκώμενη επιτυχία. Αυτό φαίνεται από τον αριθμό των μαθητών που είχαν κατά τα σχολικά έτη 18791880 και 1880-1881, όπως καταγράφεται στον «Πίνακα των δαπάναις της Κυβερνήσεως διατηρουμένων εκπαιδευτηρίων». 150 Σύμφωνα μ' αυτόν, στο ναυτικό σχολείο του Γαλαξειδίου φοιτούσαν το σχολικό έτος 1879-1880 14 μαθητές και το 1880-1881 2, στο σχολείο της Ύδρας 17 και 8, Σπετσών 6 και 3, Αργοστολίου 16 και 11 και Σύρου 5 και 11 αντίστοιχα. Έ τ σ ι με το νόμο ΑΛΘ' του 1882 γίνεται μια νέα προσπάθεια για την καλύτερη οργάνωση, των ναυτικών σχολείων. Σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμου, ιδρύονται δύο ειδών ναυτικές σχολές: α') ναυτικές σχολές α' βαθμού, σε ναυτικές πόλεις όπου υπάρχουν Γυμνάσια, αλλά και σε ναυτικές πόλεις όπου υπάρχει πλήρες Ελληνικό σχολείο (=σχολαρχείο)' σ' αυτές τις σχολές φοιτούν επί 2 χρόνια μαθητές κάτοχοι ενδεικτικού προαγωγής στη Β' τάξη του Γυμνασίου η απολυτηρίου Ελληνικού σχολείου (όταν δεν υπάρχουν Γυμνάσια αλλά η φοίτη ση τότε διαρκεί 3 χρόνια), και β') ναυτικές σχολές β' βαθμού σε πόλεις όπου

149. Α. Μαυρομιχάλης, ό,π. [υποσημ. 28], σ. 29-30. Σημειώνεται, εξάλλου, 8τι μαθήματα ναυτικής διδάσκονταν και στο Γυμνάσιο Κερκύρας, όπως φαίνεται από την παρακάτω πληροφορία του βουλευτή Γ. Ζωχιού, στην 67η συνεδρίαση της Βουλής της 19 Δεκεμβρίου 1875 κατά τη συζήτηση του προϋπολογισμού του έτους 1876: «Θα παρακαλέσω τον κ. υπουργόν της Εκπαιδεύσεως το εξής' εις το γυμνάσιον της Κερκύρας διδάσκονται μαθήματα ναυτικής και δημιουργείται εν ναυτικόν άμορφον και ακατασκεύαστον" τον παρακαλώ προσθέση εν επιμίσθιον, ίνα διδάσκωνται τα πρώτα μαθήματα της ναυτικής». Βλ. Εφημερίς τωνΣυζητήσεων της Βουλής: Περίοδος Ζ'- Σύνοδος Α' (17-23 Δεκεμβρίου 1875), τ. Γ', Αθήνα 1876, σ. 48. 150. Παράρτημα της Εφημερίδος των Συζητήσεων της Βουλής, Περίοδος II', Σύνοδος Α', σ. Τξε', και Σύνοδος Β', σ. Τιδ'. Βλ. Και Εφημερίς των Φιλομαθών, έτ. ΚΗ' (Περίοδος Β'), 1880-1881, αρ. 1, 1 Απριλίου 1880, σ. 16.

υπάρχουν πλήρη Ελληνικά σχολεία, στις οποίες φοιτούν επί 18 μήνες μαθητές κάτοχοι απολυτηρίου Ελληνικού σχολείου. Ακόμα, ο νόμος καθόριζεκαιτον τρόπο απόκτησης του διπλώματος εμποροπλοιάρχου. Έτσι, μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα εκδόθηκαν μια σειρά διατάγματα που καθόριζαν: τη σύσταση οκτώ (και αργότερα άλλων δύο) εμπορικών ναυτι κών σχολών σε διάφορες πόλεις, την εξέταση και το διορισμό των καθηγητών των ναυτικών μαθημάτων, τα καθήκοντα των διευθυντών αυτών των σχολών όπως επίσης και απόφαση που ενέκρινε το αναλυτικό πρόγραμμα των διδασκομένων μαθημάτων, και λίγο αργότερα ένα διάταγμα του 1886 «περί ναυτοδιδασκάλων», με το οποίο επιτρεπόταν ο διορισμός ναυτοδιδασκάλων στα 5 ναυτικά (δηλ. Ελληνικά με προσθήκη ενός ναυτοδιδασκάλου) σχολεία Ερμουπόλεως, Ύδρας, Σπετσών, Γαλαξειδίου και Αργοστολίου που θα δίδασκαν «την ναυτιλίαν και την κυβερνητικήν ή ό,τι άλλο ναυτικόν μάθημα ήθελενανατεθήαυτοίς προσθέτως δι' Υπουργικής διαταγής» (άρθρο 2 του διατάγματος). 1 5 1 Βέβαια, οι σχολές αυτές δεν λειτούργησαν, όπως ομολογείται το 1908 από τον τότε υπουργό των Ναυτικών Ε. Εμπειρίκο στην «Αιτιολογική έκθεση»του νομοσχεδίου «περί Σχολής Εμποροπλοιάρχων» που έγινε αργότερα νόμος, χωρίς όμως και αυτός να εφαρμοστεί (βλ. αμέσως παρακάτω, § 5): « Ο νόμος ούτος είνε το πρώτον μέτρον, όπερ επεχείρησε να λάβη το Κράτος έξω της οδού, ην το εμπορικόν ναυτικόν από της συμπήξεώς του είχε δι' εαυτό χαράξει, και την οποίαν μετά τόσης περισκέψεως άχρι τούδεηκολούθησενεις τας διαφόρους νομοθετικάς αυτού περί πλοιάρχων διατάξεις. ενώ δήλον ότι μέ χρι τούδε οι πλοίαρχοι προήρχοντο εκ της τάξεως των ναυτών, καθ' όσον υπεχρεούντο να έχωσι τετραετή ναυτικήν υπηρεσίαν ίνα γίνωσι δεκτοί εις τας εξετάσεις προς απόκτησιν διπλώματος, εις τας διά του νόμου ΑΛΘ' ιδρυομένας ναυτικάς σχολάς έδει να εισέρχωνται προς εκπαίδευσιν απόφοιτοι των Ελληνικών σχολείων η της δευτέρας τάξεως των γυμνασίων των παραλίων πόλεων, ειςταςοποίαςθαιδρύοντοαικατά τον νόμον τούτον σχολαί, ούτοι δε άμοιροι πάσης πρακτικής, εν αγνοία παντελεί του επαγγέλματος εις το οποίον επρόκειτο να επιδοθώσι, και διά το οποίον πολλάκις δεν είνε κατάλληλοι πάντες, έδει να φοιτήσωσιν επί όλην διετίαν ή τριετίαν και μετά ευδόκιμον απόλυσιν να ναυτολογηθώσιν επί πλοίων και να αποκτήσωσιν εντός αυτών τας πρακτικάς του επαγγέλματος γνώσεις. Η μεγίστη απόστασις της τοιαύτης των ναυτικών σχολών του νόμου ΑΛΘ' οργανώσεως από την καθιερωμένην υπό μακροτάτης σειράς ετών συνήθειαν, δι' ης το εμπορικόν ημών ναυτικόν απέκτησε τους πλοιάρχους του, οίτινες το προήγαγον εις την γνωστήν προ του έτους 1870ακμήνκαι

151. Βλ. ΣΤ10 (ο νόμος ΑΛΘ'), ΣΤ11 (τα εκτελεστικά διατάγματα και το πρόγραμμα) και ΣΤ11α (το διάταγμα διορισμού ναυτοδιδασκάλων).

η

ια

επίτωνόποιων εστηρίχθη η πεποίθησις των εφοπλιστών ημών, οίτινες από των ναυαγημάτων ούτως ειπείν του Ιστιοφόρου ναυτικού εδημιούργησαν το κατά τοενεστώςατμήρες,συνιστά και μόνη αυτήν την μεγαλειτέραν αιτίαν της ολοσχερούς αποτυχίας του νόμου ΑΛΘ'. Ανεξαρτήτως όμως προς την ουσιώδη ταύτην αιτίαν και η πολυτέλεια των σπουδών εν ταις σχολαίς του νόμου ΑΛΘ' και το πολυάριθμον αυτών, καθ' όσον συνεστήθησαν διά του Β. Διατάγματος της 19 Αυγούστου 1882 Οκτώ τοιαΰται, ου μικρόν εις την αποτυχίαν του νομοθετήματος συνετέλεσαν. Όντως από του 1851 μέχρι σήμερον τα εκδοθέντα εν συνόλω πλοιαρχικά διπλώματα ανέρχονται εις 5749, αναλογούντα κατ' έτος και κατά μέσον όρον εις 99 διπλώματα. Δι' εκατόν επομένως πλοιάρχους, ων η εμπορική ημών ναυτιλία έχει ανάγκην ετησίως προς ανανέωσιν του προσωπικού αυτής, ιδρύοντο οκτώ σχολαί διά του νόμου ΑΛΘ', ενώ μία μόνη, καλώς οργανουμένη, θα ήτο επαρκεστάτη διά τας ανάγκαςτηςναυτιλίας ημών. Τέλος το μακροχρόνιον των σπουδών εν ταις σχολαίς ταύταις, συνδυαζόμενον προς τα απαιτούμενα σχολικά προσόντα προς εισαγωγήν εν αυταίς, απεμάκρυνε των σχολών τούτων πάντα μαθητήν, όστις δεν ήθελεν αποτραπή της εις αυτάς φοιτήσεως υπό άλλων λόγων σοβαρωτέρων και σχετιζομένων με την εξ ολοκλήρου άγνοιαν του τραχέος όντως επαγγέλματος, τοοποίονήτο πιθανόν να μη δύναται καν και ν' ακολουθήση, έστω και μετά λίαν ευδοκίμους σπουδάς. Η τύχη των σχολών του νόμου ΑΛΘ' είνε γνωστή και δεν εκτείνομαι πλειότερον εις την ανάλυσιν του όλου νομοθετήματος. Αι σχολαί αύταιδενελειτούργησαν και ο νόμος απέμεινε νεκρόν γράμμα, του εμπορικού ημών ναυτικού εξακολουθούντος μέχρι σήμερον να λαμβάνη τους πλοιάρχους αυτού εκ των ιδίων ούτως ειπείν σπλάγχνων, εκ των ναυτών του». 1 5 2 4. Το 1901, στην ήδη λειτουργούσα Εμπορική Σχολή Ληξουρίου 153 συστήθηκε ιδιαίτερο Ναυτικό τμήμα «σκοπόν έχον την θεωρητικήν και ποακτικήν μόρφωσιν νέων προωρισμένων διά τας θέσεις αξιωματικών και πλοιάρχων του

152. Βλ. Παράρτημα τη Εφημερίδος της Βουλής της Γ' Συνόδου της ΙΙΓ Βουλευτικής Περιόδου, Αθήνα 1908, σ. 89. Βλ. επίσης, Εφημερίς των Συζητήσεων της Βουλής, Περίοδος Θ', Σύνοδος Β', Αθήνα 1883, σ. 642-643, όπου το θέμα των ναυτικών σχολών απασχόλησε Βουλή στη 43η συνεδρίαση της 24 Ιανουαρίου 1883 ύστερα από σχετική επερώτηση του Θ. Δηλιγιάννη. Ακόμη βλ. Παράρτημα της Εφημερίδος της Βουλής της Α' Συνόδου της [Ε' Βουλευτικής Περιόδου, Αθήνα 1899, σ. 562-570, οπού υπάρχουν πολλές λεπτομέρειες το θέμα στην «Αιτιολογική έκθεση» της εισαχθείσης στην 43η συνεδρίαση της 4 Ιουνίου 1899 προτάσεις νόμου «περί εκπαιδεύσεως και προσόντων των βαθμοφόρων του Εμπορικού Ναυτικού» του βουλευτή Α. Τυπάλδου Μπασιά. 1.Βλ. ι α , 9.

Εμπορικού Ναυτικού».' 54 Στο σχετικό διάταγμα δημοσιεύεται το ωρολόγιο καιαναλυτικόπρόγραμμα με αρκετές λεπτομέρειες.

5. το 1910 ψηφίζεται ο νόμος ,ΓΨΚΒ' (υπ' αριθ. 3722) «περί Σχολής εμποροπλοιάρχων», με τον οποίο αποφασίζεται να συσταθεί στον Πειραιά σχολή «σκοπούσα την εκπαίδευσιν ναυτικών, προωρισμένων όπως πλοιαρχώσι των εμπορικών πλοίων». 1 5 5 Η διάρκεια φοίτησης στη Σχολή, στην οποία εγγράφονταν μαθητές κάτοχοι απολυτηρίου Ελληνικού σχολείου η εξατάξιου δημοτικού σχολείου, ηλικίας 16-30 ετών, διαρκούσε ένα έτος για όσουςεπιθυμούσαννα αποκτήσουν δίπλωμα πλοιάρχου δευτέρας τάξεως, και δύο έτη για όσους επιθυ μούσαν να αποκτήσουν δίπλωμα πρώτης τάξεως. Η Σχολή όμως αυτή δεν λειτούργησε, καθώς τα εκτελεστικά διατάγματα του νόμου δεν εκδόθηκαν.

6. Ως το τέλος της περιόδου που μας απασχολεί έγινε μία ακόμη προσπάθεια νομοθετικής ρύθμισης του θέματος της ναυτικής εκπαίδευσης: Με Ν. διάταγμα της 14 Σεπτεμβρίου 1925 (που κυρώθηκε από το Π. διάταγμα της 11 Ιουνίου 1927), 1 5 6 ιδρύεται στον Πειραιά δημόσια Ναυτική Σχολή γιατην εκπαίδευση πλοιάρχων και μηχανικών του Εμπορικού ναυτικού. Η Σχολή τήδενλειτούργησε, και έτσι η ναυτική γενικώς εκπαίδευση «πέρασε» στην ιδιωτική πρωτοβουλία. β'. Αστικά σχολεία θηλέων

1. Στα σχολεία της ΜΕ με επαγγελματικό γενικά χαρακτήρα υπάγονται καιταΑστικάΣχολεία θηλέων, που ιδρύθηκαν με το Β. διάταγμα της 8 Σεπτεμβρίου 1 9 1 4 . 1 5 7 Τα σχολεία αυτά, που ιδρύθηκαν κυρίως από τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία και από δήμους και κοινότητες, αποτελούνταν από τρεις τάξεις και είχαν σκοπό την παροχή συμπληρωματικής μόρφωσης στα κορίτσια που αποφοιτούσαν από πλήρη (=εξατάξια) δημοτικά σχολεία. Στην Α' τάξη εγγράφονταν μαθήτριες με απολυτήριο της στ' τάξεως πλήρους δημοτικού λείου θηλέων η με ενδεικτικό προαγωγής από τη β' τάξη των ελληνικών σχολείων (που ήταν αντίστοιχο με απολυτήριο της στ' τάξεως πλήρους δημοτικού σχολείου), ενώ στις άλλες δύο επιτρεπόταν η κατάταξη μαθητριώναναλόγωςτου τίτλου σπουδών τους. Ο επαγγελματικός γενικά χαρακτήρας των Αστικών σχολείων φαίνεται τόσο από τα μαθήματα, που στρέφονται γύρω από πρακτικές γνώσεις, όσο 154. 155. 156. 1 .

Άρθρο 1 του διατάγματος, βλ. ΣΤ12. Βλ. ΣΤ13. Βλ. ΣΤ25. Βλ. Τ14.

καιαπότηδυνατότητα των αποφοίτων τους να καταταγούν ύστερα από εξετάσεις στην Α' τάξη Διδασκαλείων ή άλλης επαγγελματικής σχολής. 2. Με το Β. διάταγμα της 24 Αυγούστου 1919 τα δημόσια γυμνασιακά ηανώτεραΠαρθεναγωγεία μετατράπηκαν σε Αστικά σχολεία. 1 5 8 γ'. Γεωργικά σχολεία 159

1. Τα Γεωργικά σχολεία μας ενδιαφέρουν κυρίως από τότε που συνδέονται με την Ανώτατη Εκπαίδευση, από το 1920 δηλ. που ιδρύθηκε η Ανωτέρα Γεωπονική Σχολή (νόμος 1844/1920—ΕτΚ, αρ. 17, τχ. Α'/22 Ιανουαρίου 1920), η οποία δεχόταν ως φοιτητές, ύστερα από διαγωνισμό, και κατόχους απολυτηρίου μέσης δημόσιας γεωργικής σχολής η των τέως πρακτικών γεωργικών σχολών Λάρισας και Κασσαβετείας αλλά και κατόχους ενδεικτικού τουλάχιστον Β' τάξεως Γυμνασίου (άρθρο 18 του νόμου)" θεωρούμε όμως σκόπιμο να κάνουμε προηγουμένως μια σύντομη επισκόπηση της γεωργικής γενικότερα εκπαίδευσης. 2. Το πρώτο γεωργικό σχολείο ιδρύθηκε από τον Καποδίστρια στην Τίρυνθα (1829). Σ' αυτό μαθητές του Ορφανοτροφείου της Αίγινας παρακολουθούσαν μαθήματα πρακτικής γεωπονικής. Το σχολείο αυτό καταργήθηκε το 1838, ανασυστάθηκε το 1846 με το νόμο ΛΖ', αλλά εξαιτίας της πλημελούς λειτουργίας του καταργήθηκε για δεύτερη φορά το 1879. Εσωτερικών, με το νόμο ΑΦΜΒ' ιδρύθηκαν τρία τριτάξια γεωργικά σχολεία (στο Βοτανικό κήπο Αθηνών, στην Τίρυνθα και στο Αϊδίνιο Λάρισας σε κτήμα που δωρήθηκε από τον Κασσαβέτη), στα οποία φοιτούσαν μαθητές με απολυτήριο Ελληνικού σχολείου, διδασκόμενοι θεωρητικά και κυρίως πρακτικά τη γεωργία. κός σταθμός με τρία τμήματα: γεωργικό, δασοκομικό και λεπτοξυλουργικό, όπου γίνεται σχετική πρακτική διδασκαλία. Μετονόμο ,ΒΥΞΕ' του 1897 και τα εκτελεστικά του διατάγματα της 28

158. Βλ. ΣΤ20. 159. Για τη γεωργική εκπαίδευση βλ. Θεοδόσιος Β. Μελάς, Η Γεωργική Εκπαίδευσις εν Ελλάδι καθ' όλα αυτής τα στάδια Υπουργείον Γεωργίας), Αθήνα 1932" Δημ. Ζωγράφος, Η ιστορία της παρ' ημίν Γεωργικής Εκπαιδεύσεως, τ. Α', Αθήνα 1936, τ. Β', Αθήνα 1938" Σ.Χ. Σελιανίτης, «Γεωργική Εκπαίδευσις», Μεγάλη Παιδαγωγική Εγκυκλοπαίδεια, τ. Α', Αθήνα 1967, σ. 735-739. Για τη μέχρι το 1917 νομοθεσία βλ. Κ.Χ. Λευκιάδης, Η Γεωργική νομοθεσία, Αθήνα 1917.

και 31 Αυγούστου 1897: α') Τα δύο από τα παραπάνω γεωργικά σχολεία ( νών και Τίρυνθας) μετατράπηκαν σε γεωργικούς σταθμούς, των οποίων σκοπός ήταν —σύμφωνα με το άρθρο 2 του νόμου— « Η διά του παραδείγματος διδασκαλία και η διάδοσις των τελειοτέρων μεθόδων της γεωργίας, της κτηνοτροφίας και των γεωργικών βιομηχανιών" η μελέτη των γεωργικών Ιδιοτήτων του τόπο καταλλήλων πειραμάτων και παρατηρήσεων" η μετάδοσις εις τους αγρότας χρησίμων γνώσεων διά δημοσίων διαλέξεων και πληροφοριών και η άνευ κέρδους προμήθεια γεωργικών εργαλείων, σπόρων και άλλων γεωργικών υλικώνειςτους γεωργούς», β') το τρίτο στο Αϊδίνιο της Λάρισας μετασχηματίστηκε σε τριτάξια πρακτική γεωργική σχολή υπό το όνομα «Κασσαβέτειος και Τριανταφυλλίδειος Πρακτική Γεωργική Σχολή», στην οποία εισάγονταν μαθητές κάτοχοι απολυτηρίου Ελληνικού σχολείου και διδάσκονταν θεωρητικώς και πρακτικώς τα σχετικά με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.

Σεπτεμβρίου 1903 ιδρύθηκε η τριτάξια «Αβερώφειος Γεωργική Σχολή Λαρίσης», στην οποία εισάγονταν μαθητές, ύστερα από εξετάσεις, με ενδεικτικό Β' Γυμνασίου η «των αντιστοιχουσών τάξεων των βιομηχανικών, εμπορικώνκαι εν γένει παντός πρακτικού εκπαιδευτηρίου της ημεδαπής ή των ανεγνωρισ υπότηςΕλληνικής Κυβερνήσεως εν τη αλλοδαπή» (άρθρο 12 του διατάγ τος). Εξάλλου, σύμφωνα με το άρθρο 2 του διατάγματος, «Σκοπός της Αβερωφείου Γεωργικής Σχολής Λαρίσης είναι η μόρφωσις γεωργών δυναμένων λελογισμένως και επικερδώς να καλλιεργώσιν, είτε δι' ίδιον λογαριασμόν, είτε διά λογαριασμόν τρίτων την γην, εξασκούντες τους διαφόρους κλάδους της γεωργικής βιομηχανίας (κυρίως γεωργία, κτηνοτροφία, δενδροκομία, αμπελουργία, γεωργικαί βιοτεχνίαι, κλπ.). Προς επίτευξιν του σκοπού τούτου η διδασκαλία διαιρείται αφ' ενός μεν ειςτηναπότηςέδραςσυστηματικήν διδασκαλίαν των διαφόρων κλάδων της Γε ωργικής βιομηχανίας και αφ' ετέρου εις την έμπρακτον εν τοις αγροίς, τοις σταύλοις, τοις εργαστηρίοις και γραφείω εξάσκησιν των μαθητών εις όλους τους κλάδους της γεωργίας».

τοοποίοτο1911 μετονομάστηκε σε Υπουργείο Εθνικής Οικονομίαςκαιανέ λαβε τη σύσταση γεωργικών σταθμών, γεωργικών επιμελητηρίων και τη γεωργική εκπαίδευση. Έτσι, το 1911 με το νόμο , Γ ^ Α ' (υπ' αριθ. 3901) ιδρύθηκε στη Λάρισα η «Αβερώφειος Πρακτική Γεωργική Σχολή» που αποτελούνταν από δύο τμήματα, τριετούς διάρκειας: α') το Κατώτερο, στο οποίο γίνονταν δεκτοί απόφοιτοι τουλάχιστον δημοτικού σχολείου, και β) το Ανώτερο, στο οποίο γίνονταν δεκτοί απόφοιτοι τουλάχιστον Ελληνικού σχολείου. Σύμφωνα με το άρθρο 5 του νόμου, «Σκοπός του κατωτέρου τμήματος της Σχολής είνε η πρακτική μόρ5

μόρφωσις νέων προερχομένων κυρίως εκ γεωργικών οικογενειών, προς εκμάθησιν των στοιχειωδών γνώσεων της γεωργίας και κτηνοτροφίας, των απαιτουμένων, όπως καθίστανται ούτοι ικανοί να επιδίδωνται μετά προοδευτικού πνεύματος και τεχνικής εμπειρίας εις την ιδιόχειρον καλλιέργειαν μικρών κτημάτων. Σκοπός του ανωτέρου τμήματος είνε η πρακτική και θεωρητική μόρφωσις νέων ικανών ν' ασκώσι λελογισμένως το γεωργικόν επάγγελμα, να διεξάγωσιν εν γένει γεωργικάς και κτηνοτροφικάς επιχειρήσεις, είτε δι' ίδιον λ/σμόν, είτε διά λ/σμόν άλλου ως επιστάται κτημάτων και γεωργικών βιομηχανιών, ήνα χρησιμοποιώνται εις ειδικάς εν αυταίς υπηρεσίαις ως τεχνίται, αρχιεργάται ή εργοδηγοί»,

«Του κατωτέρου τμήματος οι μαθηταί διδάσκονται εν τη Σχολή το τεχνικόν μέρος της γεωργίας, της κτηνοτροφίας και των σχετικών κλάδων προς τούτο δε αφ' ενός μεν ασκούνται εις την Ιδιόχειρον εκτέλεσιν καθ' εκάστην όλων των κατά τας διαφόρους εποχάς γινομένων εργασιών εν τοις κήποις, αγροίς, δενδροκομείοις, βοσκαίς, στάβλοις, αποθήκαις, σιδηρουργείω, βιομηχανικοίς εργαστηρίοις, ως και εις τον χειρισμόν διαφόρων εργαλείων και μηχανημάτων, αφ'ετέρου δε ακροώνται επί δύο το πολύ ώρας καθ' εκάστην της αναπτύξεως στοιχειωδών τίνων γνώσεων των απολύτως αναγκαίων διά την κατανόησιν και την μετά λόγου εκτέλεσιν των διαφόρων γεωργικών και κτηνοτροφικών έργων και διδάσκονται γραφήν, ανάγνωσιν, τα καθήκοντα του Έλληνος πολίτου και απλήν τινα μέθοδον κρατήσεως λ/σμών, προσαρμοζομένην προς τας ανάγκας μικρού γεωργού η κτηνοτρόφου. Του ανωτέρου τμήματος οι μαθηταί διδάσκονται θεωρητικώς και εξασκούνται πρακτικώς εις την εφαρμογήν των γεωπονικών εν γένει γνώσεων. λίδειος Πρακτική Γεωργική Σχολή» και θεσπίστηκε η ίδρυση ενός Πρακτικού Γεωργικού Σχολείου σε κάθε νομό, όπου θα φοιτούσαν επί 2 χρόνια απόφοιτοι δημοτικού σχολείου. Σύμφωνα με το άρθρο 3 του νόμου, «Σκοπός των Σχολείων τούτων είναι η πρακτική επαγγελματική μόρφωσις τέκνων γονέων απασχολουμένων αποκλειστικώς η εν μέρει με την γεωργίαν η κλάδον τινα αυτής, ουτως ώστε να καθίστανται ικανά ίνα γείνωσι καλοί γεωργικοί τεχνίται, ναεκμεταλλεύωνται καλώς τα ίδιά των κτήματα, να διεξάγωσι μικράς γεωργικάς επιχειρήσεις, ή να αναλαμβάνωσιν επιστασίαν η υπηρεσίαν αρχιεργάτου εις οιανδήποτε γεωργικήν επιχείρησιν». γεωργικού σχολείου τυροκομίας στα Ιωάννινα (1916), και δενδροκομίας, κηπουρικής και παραγωγής λαχανικών στην Αθήνα, Πάτρα και Τίρυνθα (1917) και οινοποιίας και αμπελουργίας στην Τρίπολη (1918).

3. Το 1918 με το νόμο 1278 η Αβερώφειος Γεωργική Σχολή μετατρέπεται σε τριτάξια Μέση, που σκοπό έχει «την πρακτικήν διά το γεωργικόν επάγγελμα και την συναποτελουμένην δι' αυτήν θεωρητικήν μόρφωσιν». 1 6 0 Συμφωνά με το εκτελεστικά διάταγμα της 23 Αυγούστου 1918, στη σχολή εισάγονται απόφοιτοι Ελληνικού σχολείου, ηλικίας 14-18 ετών. ηοποίαμετοΝ. διάταγμα της 31 Ιουλίου 1919 μετατράπηκε σε Μέση. 1 6 1 4. Στο μεταξύ με το Ν. διάταγμα της 14 Ιουνίου 1917 (που κυρώθηκε μετονόμο 853/1917 και συμπληρώθηκε από τους νόμους 1808/1919 και 2180/ 1920) ιδρύθηκε το Υπουργείο Γεωργίας και Δημοσίων Κτημάτων, στο οποίο περιήλθαν οι αρμοδιότητες και της γεωργικής εκπαίδευσης. πόνων η μελέτη της κατάστασης στο χώρο της γεωργικής εκπαίδευσης και εισήγηση μέτρων για την καλύτερη οργάνωση της. Οι ομάδες μελέτησαν τα παρακάτω θέματα και πρότειναν τις ενδεικνυόμενες λύσεις: α') σχολική και μετασχολική γεωργική εκπαίδευση: η σχολική εκπαίδευση να στηριχτεί στη γεωπονική μόρφωση των δασκάλων, οι οποίοι θα αναλάβουν και τη μετασχολική διδασκαλία γεωπονικών γνώσεων στους απόφοιτους των δημοτικών σχολείων" β') κατώτερη και μέση γεωργική εκπαίδευση: να ιδρυθούν μέσα και κατώτερα γεωργικά σχολεία" γ') ανώτερη γεωργική εκπαίδευση: να ιδρυθεί Ανώτερη γεωπονική Σχολή, και δ') λαϊκή γεωργική διδασκαλία: να ανατεθεί η λαϊκή γεωργική επιμόρφωση στους νομογεωπόνους και καθηγητές των γεωργικών σχολείων.

5. Με βάση τις προτάσεις για τη μέση γεωργική εκπαίδευση, εκδόθηκε ο νόμος 1956/1920 «περί μέσων γεωργικών σχολών...», με τον οποίο θεωρούνται ως Μέσες Γεωργικές Σχολές εκείνες της Λάρισας και της Θεσσαλονίκης, σκοπός των όποιων είναι «η θεωρητική και πρακτική μόρφωσις νέων, προωρισμένων ν' αναλάβωσι δι' ίδιον η διά λογαριασμόν άλλων επιχειρήσεις γεωργικάς, η συναφείς προς ταύτας, μέσης κυρίως εκτάσεως η να χρησιμοποιηθώσιν ως όργανα των γεωργικών υπηρεσιών του κράτους». 1 6 2 Στις σχολές αυτές, που είχαν τριετή διάρκεια σπουδών, γίνονταν δεκτοί κάτοχοι τουλάχιστον απολυτηρίου Ελληνικού σχολείου, ηλικίας 14-18 ετών. Εξάλλου, με το διάταγμα της 31 Αυγούστου 1921 ιδρύθηκε στην Πάτρα η Μέση Δενδροκομική και Αμπελουργική Σχολή, σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμου 1956/1920. 1 6 3 160. 161. 162. 1.Β

Άρθρο 1 του νόμου 1278" βλ. ΣΤ16-17. Βλ. ΣΤ18. Άρθρο 2 του νόμου 1956/1920" βλ. ΣΤ21. λ. Τ23.

6. Το 1925, με το Ν. διάταγμα της 9 Ιουλίου, μεταβάλλονται οι προϋποθέσεις εγγραφής στις Μέσες Γεωργικές Σχολές: ορίζεται ενδεικτικό τουλάχιστον Β' τάξεως Γυμνασίου η άλλου ισότιμου δημόσιου εκπαιδευτικού ιδρύματος και ηλικία 16-19 ε τ ώ ν . 1 6 4 Η ρύθμιση αυτή ίσχυσε ως το τέλος της περιόδου που μας απασχολεί.

7. Τέλος, με το Ν. διάταγμα της 7 Οκτωβρίου 1927 (που κυρώθηκεμετο νόμο 3790/1929) δόθηκε η δυνατότητα κλασικά ημιγυμνάσια η πλήρη τετρατάξια, πεντατάξια και εξατάξια Γυμνάσια που λειτουργούσαν σε αγροτικές περιφέρειες να μετατραπούν σε Γεωργικά Γυμνάσια, στα οποία οι μαθητές θα διδάσκονταν, θεωρητικώς και πρακτικώς, και γεωργικά μαθήματα" οι απόφοιτοι αυτών των Γυμνασίων θα είχαν τα ίδια προσόντα με τους κατόχους απολυτηρίου Γυμνασίου, αλλά δεν θα μπορούσαν να φοιτήσουν στη Φιλοσοφική Σχολή αν δεν έδιναν εξετάσεις στα Λατινικά. Σύμφωνα με την «Αιτιολογική έκθεση» του νομοσχεδίου της 30 Ο κ τ ω βρίου 1928 για την κύρωση του Ν. Δ. Της 7 Οκτωβρίου 1927: «Αιτία της τοιαύτης μεταρρυθμίσεως είναι το γεγονός ότι η πληθώρα των κλασικών Γυμνασίων έχει χαράξη επιζημίαν κατεύθυνσιν εις την οργάνωσιν της εγκυκλοπαιδικής μορφώσεως όχι μόνον διά του πολλαπλασιασμού εκ οιοποίοιωθούνται εις Πανεπιστημιακάς σπουδάς αλλά και διά της κλασι εκπαιδεύσεως χιλιάδων μαθητών, οι οποίοι, μολονότι κατάγονται από αγρο κάς περιφερείας και δεν ακολουθούν πανεπιστημιακάς σπουδάς, αφοσιούμενοι εις πρακτικά επαγγέλματα εις τας περιφερείας από τας οποίας κατάγοντ τούτοις λαμβάνουν και ούτοι κλασικήν εκπαίδευσιν η οποία ουδόλως τους βοηθεί εις την άσκησιν του επαγγέλματός των. Η μετατροπή κλασικών Γυμνασίων λειτουργούντων εις αγροτικάς περιφερείας εις γεωργικά τοιαύτα, ενώ αφ' ενός δεν θα εμποδίση να ακολουθήσουν πανεπιστημιακάς σπουδάς εκείνους, οι οποίοι θέλουν και είναι ικανοί, αφ' ετέρου θα προίκιση με τελειοτέραν μόρφωσιν τους άλλους, οι οποίοι θ' αφοσιωθούν εις πρακτικόν επάγγελμα, διότι είτε εις την εμπορίαν επιδοθούν, ε πεζιτικάς εργασίας, είτε ζητήσουν να εισέλθουν εις την δημοσίαν υπηρεσίαν, είτε ενδιαφερθούν διά την καλλιέργειαν των κτημάτων των, κατά μείζονα λόγον, η γεωργική μόρφωσις, ην απέκτησαν εις τα Γυμνάσια, θα ήναι πολύ περισσότερον προτιμοτέρα παρά η άχρι τούδε επίδοσις εις κλασικά μαθήματα και ιδίως εις Λατινικά. Εκτός τούτου η διδασκαλία γεωργικών μαθημάτων,

164. Βλ. ΣΤ24. Για την κατώτερη γεωργική εκπαίδευση—που δεν μας απασχολεί εδώ— μπορεί κανείς να συμβουλευτεί τα ακόλουθα νομοθετικά κείμενα: νόμος 2155/1920 καιτοεκτελεστικό του διάταγμα της 18 Ιουνίου 1925, νόμος 2203/1920 και το του διάταγμα της 28 Αυγούστου 1920, Ν. διάταγμα της 7 Οκτωβρίου 1927 κ.iL

εις τινα Γυμνάσια, θα αυξήση το ενδιαφέρον διά τα γεωργικά πράγματα των ιθυνουσών τάξεων και την ικανότητα να κρίνουν επ' αυτών, και τούτο ευεργετικήν επίδρασιν θα ασκήση τόσον εις την οργάνωσιν της κοινωνικής μας οικονομίας όσον και εις την γεωργικήν πολιτικήν του Κράτους, ης η σημασία θα η ναι μεγίστη, αφού ο γεωργικός πληθυσμός, η γεωργική γωγή έχουν εις τον τόπον μας την υπεροχήν». 165 Τέτοια όμως Γυμνάσια δεν λειτούργησαν, «διότι δεν εξυπηρετήθη η διά του σχετικού Νομοθετικού διατάγματος τεθείσα προϋπόθεσις της σεως υπό της κοινότητος η της τοπικής συνεταιριστικής οργανώσεως εκτάσεως εις 50 στρεμμάτων». 1 6 6 Ζ'

Σύνοψη Κατά το σχολικό έτος 1928-1929, τελευταίο της περιόδου που μας απασχολεί, λειτουργούσαν σε όλη τη χώρα τα ακόλουθα δημόσια και αναγνωρισμένα σχολεία Μ Ε : 1 6 7 Ελληνικά σχολεία Ημιγυμνάσια Γυμνάσια (4/τάξια, 5/τάξια, 6/τάξια) Πρακτικά Λύκεια Διδασκαλεία δημοτικής εκπαίδευσης (μονοτάξια, 3/τάξια, 5/τάξια, 6/τάξια)

430 58 147 13 25

165. Βλ. ΣΤ 27, και Αρχείον της Βουλής της Α' Συνόδου της Θ' Βουλευτικής Περιόδου (από 17 Οκτωβρίου 1928), τ. Γ', Αθήνα 1930, σ. 2381-2382. 166. Σ.Χ. Σελιανίτης, ό.π. [υποσημ. 159], σ. 737. Για τα γεωργικά γυμνάσιαβλ.και Γεώργιος Ν. Παλαιολόγος, προς καλυτέραν Μέσην εκπαίδευσιν: Τα προβλήματα της Μέσης Εκπαιδεύσεως — Η ενδεικνυομένη μεταρρύθμισις αυτής, Αθήνα 1929, σ. 116-119' βλ. επίσης—γιατηγεωργική εκπαίδευση— Ανώτατον Εκπαιδευτικόν Συμβούλιον,ό.π.[υποσημ.136], σ. 86-180. 167. Σύμφωνα με τη διασταύρωση των στοιχείων που παρατίθενται στα έργα: Υπουργείον Εθνικής Οικονομίας: Γενική Στατιστική Υπηρεσία, Στατιστική της Εκπαιδεύσεως κατά το σχολικόν έτος 1928-1929, Αθήνα 1933, σ. ε'-η'· Γεώργιος Ν. Παλαιολόγος, ό.π. [υποσημ. 166], σ. 59 κ.ε. Σημειώνεται εξάλλου ότι με το διάταγμα της 14 Μαΐου 1927 (έδώ Α111) καθορίστηκε η αντιστοιχία των τάξεων διαφόρων τύπων σχολείων. Σχετικό διάγραμμα αυτής της αντιστοιχίας υπάρχει στη μελέτη του Α. Δημαρά. «Προθέσεις των πρώτων κυβερνήσεων Βενιζέλου (1910-1913) στα Εκπαιδευτικά: Ενδείξεις από νομοθετικά κείμενα», η οποία περιέχεται στο συλλογικό τόμο Μελετήματα γύρω Από τον Βενιζέλο και την εποχή του, Αθήνα 1980, σ. 21-46 (το διάγραμμα στη σ. 40).

Διδασκαλεία Νηπιαγωγών Διδασκαλείο Γυμναστικής Ιεροδιδασκαλεία Εμπορικές σχολές Αστικά σχολεία Γεωργικές σχολές

7 1 13 25 22 2

Κλείνοντας την εισαγωγή αυτή, παραθέτουμε ορισμένα αποσπάσματα από τη «Γενική Εισηγητική Έκθεση επί των εκπαιδευτικών νομοσχεδίων» του υπουργού Παιδείας Κ. Γόντικα, 1 6 8 τα οποία δίνουν μια εικόνα, μέσα από επίσημο πρίσμα, του εκπαιδευτικού συστήματος που ίσχυσε ως τη μεταρρύθμιση του 1929: «εν άλλοις λόγοις το παρόν εκπαιδευτικόν σύστημα: 1. αφήνει μέγα μέρος του λαού εντελώς αγράμματον. 2. εις το υπόλοιπον μέρος του πληθυσμού παρέχει μόνον ψυχία τινά γενικής μορφώσεως ουδεμίαν δε επαγγελματικήν. 3. Ως εκ της ελλείψεως κατωτέρων επαγγελματικών σχολείων παρασύρει πολλούς εις την Μέσην Εκπαίδευσιν και τους αποδίδει εις την κοινωνίαν ανικάνους προς δημιουργικήν εργασίαν. Διότιοιμεναποφοιτώντεςεκτωνελληνικών σχολείων ούδεμίαν έχουν προπαρασκευήν διάτοεπάγγελμαειςοεπιδίδονται. Απεναντίας μάλιστα ως εκ του περιεχομένου και του πνεύματος της μορφώσεώς των φέρουν εν εαυτοίς τα σπέρματα ποιας τινος περιφρονήσεως της παραγωγικής εργασίας. Εκ δε των αποφοιτώντων εκ των γυμνασίων οι πλείστοι αποδίδωνται εις την κοινωνίαν όχι μόνον απροετοίμαστοι δι' εν οιονδήποτε επάγγελμα αλλά και μένουν παραστρατισμένοι διαρκώς αποτελούντες την μεγάλην τάξιν των θεσιθηρών. Τοιουτοτρόπως η Ελληνική Παιδεία διά της μονομερεστάτης αυτής οργανώσεως όχι μόνον δεν ανταποκρίνεται εις την σύνθεσιν της κοινωνίας μας, όχι μόνον δεν συντελεί εις την βελτίωσιν των όρων της υλικής ημών ζωήςαλλάκαι φέρει θετικήν ζημίαν απομακρύνουσα πολλούς νέους από την παραγωγικήν εργασίαν την βάσιν της αυθυπαρξίας και προκοπής μιας χώρας. Προηγουμένως εσημειώσαμεν δι' αδρών γραμμών τα κυριώτερα ψυχικά χαρακτηριστικά του Ελληνικού λαού αποτελούντα την ψυχολογικήν τρόπον

168. Υπουργείον Παιδείας και Θρησκευμάτων, Γενική Εισηγητική Έκθεσις και Εκπαιδευτικά Νομοσχέδια κατατεθέντα εις την Βουλήν κατά την συνεδρίαν της 2ας Απριλίου 1929 υπό του Υπουργού της Παιδείας Κωνστ. Β. Γόντικα, ΕνΑθήναις(ΕκτουΕθνικού Τυπογραφείου), 1929, σ. 15-18. Για την περίοδο που εξετάζουμε βλ. επίσης και τη μελέτη: Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, Εξάρτηση και Αναπαραγωγή : Ο κοινωνικός ρόλος των εκπαιδευτικών μηχανισμών στην Ελλάδα (1830-1922), Αθήνα 1977.

τινά πραγματικότητα προς ην δέον να είναι εναρμονισμένον το εκπαιδευτικόν μας σύστημα. Ας ίδωμεν ήδη κατά ποίον τρόποναντικρύζειηοργάνωσιςτης Παιδείας μας την πραγματικότητα ταύτην.

αναφέρομενάλλαμενείναι πρόσκομμα εις την ηθικήν συμβίωσιν των ατόμων και την ανύψωσιν της κοινωνίας άλλα δε τουναντίον συντελεστικά ταύτης. Χρέος λοιπόν της παιδείας είναι διά συνεχούς και μεθοδικής προσπαθείας τα μεν πρώτα να καταστήση ατροφικά ή να δώση εις τινα εξ αυτών ευεργετικήν κατεύθυνσιν τα δε δεύτερα, να καλλιεργήση και αναπτύξη. Δυστυχώς όμως το Εκπαιδευτικόν μας σύστημα —αν εξαιρέσωμεν την παρ' αυτού συστηματ καλλιέργειαν του Εθνικού ιδανικού— ως προς τα λοιπά όχι μόνον δεν καταπολεμεί τα ελαττώματα, αλλ' επιτείνει αυτά είτε δημιουργεί νέα, τας δε καλάς ιδιότητας αφίνει όλως ανεκμεταλλεύτους η εκτρέπει ενίοτε της ορθής οδού. Έχομεν ήδη ότι εν εκ των χαρακτηριστικών ελαττωμάτων είναι και η έλλειψις αγάπης προς την εργασίαν και η περιφρόνησις προς την πρακτικήν, παραγωγικήν τοιαύτην. Η παιδεία μας διά της μονομερούς της οργανώσεως υπέθαλψε και υποθάλπει το ελάττωμα τούτο μη παρέχουσα επαγγελματικήν μόρφωσιν, η οποία θα καθίστα το επάγγελμα του τροφίμου γονιμώτερονκαιεπομένωςκαι πλέον ευάρεστον. Ήδη έρχεται και συμπληρώνει τα κακά της εξωτερικής ας την είπωμεν οργανώσεως της παιδείας, η εσωτερική οργάνωσις των σχολείων μας. Προγράμματα και μέθοδοι διδασκαλίας έχουν ρυθμισθή κατά τρόπον δημιουργούντα την τάσιν του μαθητού προς τους λόγους και όχι τα έργα. Το πρόγραμμα του δημοτικού σχολείου είναι μόνον θεωρητικόν η τουλάχιστον καταντα θεωρητικόν ως εκ της ελλείψεως μικρών εργαστηρίων και οργάνων διδασκαλίας. επί μακρόν δε ήτο υποδουλωμένον εις το ελληνικόν σχολείον και γυμνάσιον και δεν ειργάζετο παρά διά την ελαχίστην μόνον μειονότητα των μαθητών ήτις έμελλε να εγγραφή εις τα σχολεία ταύτα. Και όμως εις τους μαθητάς της ηλικίας αυτής του δημοτικού σχολείου κυριαρχούν τα πρακτικά ιδία ενδιαφέροντα. Το πρόγραμμα των Ελληνικών σχολείων και Γυμνασίωνωςεκτης κλασσικής φύσεως των σχολείων είναι κατά το πλείστον θεωρητικόν, η δε απασχόλησις των μαθητών με τας κλασσικάς γλώσσας προς ας κατά την μικράν ιδίως ηλικίαν, των κατωτέρων τάξεων ουδεμίαν κλίσιν αισθάνονται γεννά αυτούς την τάσιν προς αποφυγήν της εργασίας. Ε ά ν δε λάβωμεν υπ' όψει ότι τα κλασσικά αυτά σχολεία εκυριάρχησαν και κυριαρχούν επί του εκπαιδευτικού μας συστήματος ευκόλως δυνάμεθα να φαντασθώμεν οποίαν τεραστίαν επίδρασιν ήσκησαν επί του λαού διά της μορφώσεως της ηγέτιδος τάξεως ην υπό καθαρώς θεωρητικόν πνεύμα απειργάσαντο. Αλλ' εκτός του μονομερούς και ακάμπτου προγράμματος των κλασσικών σχολείων και η μέθοδος της διδασκαλίας δεν είναι η πρέπουσα. Αύτη, όπου υπάρχει ήδη διότι επί μακρόν έλειπε παντελώς, κινεί εις ενέργειαν μόνον τον

διδάσκοντα, αφίνει δε τον μαθητήν εις την παθητικήν στάσιντουακροατούή του μονολογούντος το απομνημονευθέν μάθημα ακόμη και αν τούτοανήκειεις τον κύκλον των φυσιογνωστικών. Αλλά τα σχολεία μας έμενον επί μακρόν άνευ τεχνικής εκπαιδεύσεωςκαι άνευεργαστηρίων.Φυσική δε συνέπεια τούτου υπήρξεν ακόμη και εις τα σχολεία της επαγγελματικής μορφώσεως η μέθοδος της διδασκαλίας να είναι τοιαύτη ώστε ο μαθητής να εργάζηται διά λόγων. Με τοιούτον όμως τρόπον εργασίας όχι μόνον ορθήν πνευματικήν καλλιέργειαν δεν είναι δυνατόν να επιτύχωμεν, αλλ' απομακρύνομεν τον μαθητήν από τα πράγματα, δηλαδή από το πνεύμα του θετικισμού. Και δεν θα απορήσωμεν βέβαια διατί επί τοσούτον εκαλλιεργήθη παρ' ημίν η σοφιστεία και η κενολόγος δημοκοπία, ουδέν θα εκπλαγώμεν διά το πνεύμα του σχολαστικισμού το οποίον επί μακρόν εβάρυνε τα σχολεία μας και το οποίον δεν απεσείσθη εισέτι παρ' όλον τον σφοδρόν άνεμον όστις εσχάτως έπνευσεν εις τους λιμνάζοντας εγκεφάλους διδασκόντων και διδασκομένων. Εκτός όμως τούτων επί έτη μακρά ουδεμία εγένετο προσπάθεια παρ' ημίν όπως οργανωθή σχολική ζωή εν τοις σχολείοις μας. Τα σχολεία μας περιέχουν κατά κανόνα τυχαίον άθροισμα ατόμων άνευ κοινού σκοπού και ιδανικού. Έ κ α στος μαθητής ζη και εργάζεται δι' εαυτόν πάσα δε συνεργασία μετά των συμμαθητών η αλληλοβοήθεια απαγορεύεται αυστηρώς. Η διδακτική εργασίααναφέρεται κατ' αρχήν εις το μεμονωμένον άτομον, εξάπτει το φιλότιμόν του, καλλιεργεί δηλαδή τοιουτοτρόπως την φιλοπρωτίαν και τον εγωϊσμόν ενώ αφ' ετέρου δημιουργεί εις τινας είτε φύσει ανικάνους, είτε νωθρούς την τάσιν προς τηναπάτηνκαιτοψεύδος. Είναι εξ άλλου αληθές ότι κατά κόρον γίνεται διδασκαλία περί σεβασμού τωνηθικώναξιών.Αλλ'ηδιδασκαλία αύτη γίνεται δογματικώς και διά λόγων, ουδεμίαδεφροντίς και ουδέν μέτρον λαμβάνεται διά να ζήσουν οι μαθηταί τας αξίας αυτάς, ουδεμία παρέχεται ευκαιρία διά να ασκήσουν αυτάς δρώντες, ούτως ώστε αύται να εμπεδωθούν εις αυτούς γενόμεναι έξεις ηθικαί. Ωργανωμένη σχολική ζωή, όπου θα ηδύνατο να αναπτυχθή η κοινωνική αρετή, να κεντρισθή η πρωτοβουλία και αυτενέργεια των μαθητών, να αναπτυχθή το αίσθημα τηςευθύνηςκαιαλληλεγγύης αυτών, να καλλιεργηθή το αίσθημα της αυταπαρνήσεως και αυτοθυσίας, ουδεμία υπάρχει. Τουναντίον μάλιστα διάτουαπολυταρχισμού και δογματισμού υποβοηθείται ο ραγιαδισμός και τα συναφή προς αυτόν ελαττώματα. Είπομεν ανωτέρω ότι εκ των κυριωτέρων ελλείψεων του παρ' ημίν εκπαιδευτικού συστήματος είναι η κυριαρχία της διά λόγων διδασκαλίας καιηανάπτυξις του πνεύματος του σχολαστικισμού όπερ δεν απεσείσθη τελείωςεκτων σχολείων μας. εν των σπουδαιοτέρων αιτίων τοιαύτης καταστάσεως είναι και αιεπίμακρόν κρατήσασαι αντιλήψεις περί της γλώσσης της διδασκαλίας εν τοις σχολείοις. Αν εκρατήσαμεν το ζήτημα τούτο τελευταίον, δεν το εκάμαμεν

διά να αναπτύξωμεν το κατ' αυτό λεπτομερέστερον και ευρύτερον. Τουναντίον το παρερχόμεθα, διότι θεωρούμεν την σημασίαν και την σπουδαιότητά του ως αναγνωρισθείσανταδεολέθρια αποτελέσματά του, ως εις πάντας πλέον συνειδητά. Αλλά το εκάμαμεν, αφ' ενός μεν διότι η δημοτική γλώσσα έγινεν πλέον σύμβολον εκπολιτιστικού ρεύματος, γονίμου και ζωντανού υψούντος και προάγοντας τον πολιτισμόν της φυλής μας και αφ' ετέρου διότι επιθυμούμεν να τονίσωμεν ότι ως εκ των αντιδράσεων προσώπων και καταστάσεων ατελής εισέτι παραμένει η επίδρασίς της. Εκτός των ψυχικών γνωρισμάτων του λαού μας ανεφέραμεν και έξεις τινάς κακάς, ως αι αντιλήψεις αυτού περί υγιεινής, καθαριότητος κλπ. αίτινες προελθούσαι εκ της ιστορικής αυτού εξελίξεως και των οικονομικών συνθηκών της ζωής του, ως μελανά στίγματα χαρακτηρίζουν την εικόνα του πολιτισμού τουλαούμας. Τι έκαμε το σχολείον προς καταπολέμησιν των έξεων τούτων ; καιεδώειργάσθη υπερανθρώπως να τας καταπολεμήση διά των λόγων, ενώ τα πράγματα και τα έργα ωθούν εις το αντίθετον. Εν εκ των μέσων άτινα τελεσφόρως θα ηδύνατο να διαθέση το εκπαιδευτικόν μας σύστημα ήτοηεπίτη βάσει ωργανωμένου συστήματος βαθμιαία ανέγερσις υγιεινών, καθαρών και κατά τους κανόνας της παιδαγωγικής ιδρυμένων διδακτηρίων. Μετάεκατονταετήελεύθερον βίον εξακολουθούν τα παιδιά να συσσωρεύωνται εις ιδιωτικά οικήματα επί μισθώσει ανθυγιεινά και ακατάλληλα προς βλάβην και της υγείας των και της ψυχής των. Η κατάστασις αύτη δεν πρέπει να εξακολουθήση. Ε ά ν δε κατορθωθή η απόκτησις τοιούτων διδακτηρίων, θα λυθή συγχρόνως και το ζήτημα των γυμναστηρίων και της δι' αυτών αναπτύξεως του πνεύματος του αθλητισμού και της αγάπης προς την γυμναστικήν, πράγμα όπερ δεν κατώρθωσε συν τοις άλλοις να καλλιεργήση το εκπαιδευτικόν μας σύστημα Εξεθέσαμεν μέχρι τούδε τας γενικάς αρχάς εφ' ων δέον να στηριχθή η Ε λ ληνική παιδεία, ανελύσαμεν την ελληνικήν κοινωνίαν ως αύτη παρουσιάζεται σήμερον τόσον από επαγγελματικής συνθέσεως όσον και από ψυχολογικών τάσεων και κλίσεων και εξητήσαμεν το εκπαιδευτικόν μας σύστημα κατά πόσον ανταποκρίνεται προς τας ανάγκας της κοινωνίας μας ας και αποσκοπεί να θεραπεύση. Και όσον αφορά μεν την εσωτερικήν λειτουργίαν εκάστου σχολείου θα ομιλήσωμεν λεπτομερέστερον εις τας κατά κεφάλαιον προς βελτίωσιν προτάσεις ημών. Συγκεφαλαιώνοντες ήδη τας παρατηρήσεις ημών έχομεν να σημειώσωμεν τα εξής: 1ον. Ότι το εκπαιδευτικόν μας σύστημαδενανταποκρίνεταιπροςτας ανάγκαςτηςκοινωνίας μας διότι έλειψεν η ενιαία μελέτη των αναγκών της και ενιαία διοίκησις και κατεύθυνσις της παιδείας.

2ον. Ότι το εκπαιδευτικόν μας σύστημα παρημέλησε την εκπαίδευσιν των μεγάλων λαϊκών μαζών, καταστήσαν την παιδείαν ημών ολιγαρχικήν. 3ον. Ότι έδωσε μονομερή κατεύθυνσιν εις την παιδείαν, καθαρώς θεωρητικήν, παραμελήσαν την πρακτικήν μόρφωσιν προς βλάβην των πλουτοπαραγωγικών κλάδων. 4ον. Ότι παρημπόδισε την επίγνωσιν των στοιχείων του νεοελληνικού πολιτισμού προς βλάβην και της πνευματικής και της υλικής του λαού ανυψώσεως. 5ον. Ότι παρά τας προόδους αίτινες εσημειώθησαν εις τον καταρτισμόν του διδακτικού προσωπικού, πολλά εισέτι υπολείπονται να γίνωσι διά την απόκτησιν αρτίων διδασκάλων ως και διά την βελτίωσιν του υπάρχοντος προσωπικού, όπερ κρατείται αποκεκλεισμένον εν τη μορφώσει, ην έλαβεν εκ των πηγών της προελεύσεώς του. 6ον. Ότι δεν μας έδωσε μέχρι τούδε υγιεινά και κατά τους κανόνας της Παιδαγωγικήςιδρυμέναδιδακτήρια, και 7ον. Ελάχιστα προήγαγε την φυσικήν αγωγήν των Ελληνοπαίδων».

ΜΕΡΟΣ

Τ Α

ΠΡΩΤΟ

Κ Ε Ι Μ Ε Ν Α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

A'

Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Α Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Ω Ν ΣΧΟΛΕΙΩΝ - ΓΥΜΝΑΣΙΩΝ

1

ΣΥΣΤΑΣΗ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΣΤΟ ΝΑΥΠΛΙΟ (Β. Διάταγμα: Ναύπλιο 21 Νοεμβρίου/3 Δεκεμβρίου 1833) Αντιβασιλεία

ΔΙΑΤΑΓΜΑ

Περί συστάσεως Γυμνασίου εις Ναύπλιον. ΟΘΩΝ ΕΛΕΩ ΘΕΟΊ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Ακούσαντες την γνώμην της επί των Εκκλησιαστικών κ.τ.λ. Γραμματείας της Επικρατείας, απεφασίσαμεν και διατάσσομεν τα εξής. 1.

Εις Ναύπλιον θέλει ανεγερθή εν Ελληνικόν Σχολείον και εν Γυμνάσιον.

ή τέσσαρας κλάσεις" το δε Γυμνάσιον θέλει έχει προς το παρόν τουλάχιστον δύο τάξεις" εις εκάστην δε τάξιν θέλουν είναι αφιερωμέναι καθ' εβδομάδα 24 2.

Εις το Ελληνικόν σχολείον θέλει διδάσκεσθαι κατ' εξοχήν η νέα και παλαιά Ελληνική, εις δε τας δύο τελευταίας τάξεις και η Λατινική, προσέτι δε και Κατήχησις, Αριθμητική, Γεωγραφία και Καλλιγραφία. 3.

Εις το Γυμνάσιον θέλει διδάσκεσθαι, εκτός της νέας και παλαιάς Ε λ ληνικής, η Λατινική, η Γαλλική και η Γερμανική, προσέτι Κατήχησις, Ιστορία μετά Γεωγραφίας, Μαθηματική, αρχαί Φυσικής, Χημίας και φυσικής Ιστορίας. 4.

Διευθυντήν αμφοτέρων των σχολείων, διδάσκαλον της Ιστορίας, της Ε λ ληνικής και Λατινικής Φιλολογίας, διορίζομεν τον Κ. Κ. Ασσώπιον. Άναδημοσιεύεται από την ΕτΚ, αρ. 41/16 Δεκεμβρίου 1833.

Διδασκάλους δε και των δύο σχολείων: 1. Τον Κύριον I. Βενθύλον κυρίως διά την Ελληνικήν και Γαλλικήν γλώσσαν και φιλολογίαν, 2. Τον Κ. Λεόντιον Αναστασιάδην κυρίως διά την Ελλην. 3. Τον Κ. I. Π. Γκινάκαν διά την παλαιάν και νέαν Ελλην. 4. Τον Λοχαγόν Κ. Δ. Σταυρίδην, διδάσκαλον της ενταύθα πολεμικής σχολής, διά τα Μαθηματικά, 5. Τον Κ. Δ. I. Νικολαΐδην Λεβαδιέα διά τας φυσικάς επιστήμας, 6. Τους δύο γραμ. Του γραφείου των διερμηνέων Κ. Ερόλδον και Κ. Εϋμάνον, διά την Γερμαν. Και Λατινικήν γλώσσαν. Μέχρι της ελεύσεως του Κ. Ασσωπίου, επιφορτίζεται την διεύθυνσιν της σχολής ο Κ. Βενθύλος. 5.

λει δε πληρόνεσθαι τακτικώς εις το τέλος εκάστου μηνός από το συστηθησόμενον Εκκλησιαστικόν ταμείον" μέχρι δε της συστάσεως αυτού θέλει προκαταβληθή από το Ταμείον της Επικρατείας. 6.

Εις την επί των Εκκλησιαστικών κ.τ.λ. Γραμματείαν ανατίθεται η εκτέλεσις του παρόντος Διατάγματος. Ναύπλιον,

ο ο

επί

των

21 Νοεμ. (3 Δεκεμβρ.) 1833.

ΕΝ ΟΝΟΜΑΤΙ ΤΟ Γ ΒΑΣΙΛΕΩΣ Η ΑΝΤΙΒΑΣΙΛΕΙΑ κόμης Α Ρ Μ Α Ν Σ Π Ε Ρ Γ Πρόεδρος, ΜΑΟΥΡΕΡ, Ε Ϊ Δ Ε Κ Εκκλησιαστικών κ.τ.λ. Γραμ. Της Επιτρ. Κ. Δ. ΣΧΙΝΑΣ.

2

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΗΧΗΣΕΩΣ ΕΙΣ ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ (Β. Διάταγμα: Ναύπλιο 5/17 Ιουλίου 1834) Αντιβασιλεία

ΔΙΑΤΑΓΜΑ

Περί διδασκαλίας της κατηχήσεως εις τα σχολεία. ΟΘΩΝ κτλ.

Ακούσαντες την γνώμην της επί των Έκκλ. Κλπ. Γραμματείας της Επικρατείας απεφασίσαμεν και διατάττομεν. λεία, Λύκεια και Γυμνάσια, ει δυνατόν, υφ' ενός Ιερέως του αυτού δόγματος ως οι διδασκόμενοι. Μένουν δε εις πλήρη ενέργειαν τα εις τους περί διδασκαλίας νόμους ορισθέντα, και ιδίως εις το αρθρ. 3 του περί δημοδιδασκαλίας νόμου θεται εις την Ημετέραν επί των Εκκλ. Κλπ. Γραμματείαν της Επικρατείας. ΕνΝαυπλίωτην5/17 Ιουλίου 1834. εν Η ο

ονόματι

του

Βασιλέως Αντιβασιλεία

Κόμης ΑΡΜΑΝΣΠΕΡΓ, ΜΑΟΥΕΡ,

ΕΪΔΕΚ.

Αναδημοσιεύεταιαπότο:Βενθύλος, τ. Α', σ. 55· βλ. και Κλάδος, τ. Α', σ. 546-547. 6

3 ΔΙΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΑΞΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΚΑΙ ΓΥΜΝΑΣΙΩΝ (Β. Διάταγμα: Αθήνα 31 Δεκεμβρίου 1836/12 Ιανουαρίου 1837) Αντιβασιλεία

ΔΙΑΤΑΓΜΑ

Περί τον διοργανισμού και της τάξεως των μαθημάτων των ελληνικών σχολείων και γυμνασίων. ΟΘΩΝ ΕΛΕΩ ΘΕΟΥ ΒΑΣΙΛΕΥΣ Τ Η Σ ΕΛΛΑΔΟΣ

Ακούσαντες την γνώμην της συστηθείσης επιτροπής διά να συντάξη τον διοργανισμόν της υψηλοτέρας εκπαιδεύσεως, και επί τη προτάσει της Ημετέρας επί των Εκκλησιαστικών και της Εκπαιδεύσεως Γραμματείας, προσδιορίζομεν τον διοργανισμόν και την τάξιν των μαθημάτων των ελληνικών σχολείων και γυμνασίων τοιουτοτρόπως, καθώς εξάγεται εκ του επισυναπτομένου εγγράφου,τοοποίονθέλει δημοσιευθή όσον τάχος διά της εφημερίδος της κυβερνήσεως, διαθέτομεν συγχρόνως ως εφεξής. μηνίας εσυστήσαμεν και το πανεπιστήμιον και διά τούτου ηυξήσαμεν σημαντικώς τα της εκπαιδεύσεως έξοδα, διά τούτο κατά το παρόν και μέχρι δευτέρας διαταγής θέλουν μείνει τα νυν υπάρχοντα πέντε γυμνάσια και 24 ελληνικά σχολεία, τα οποία ομού με τα λοιπά διδακτικά καταστήματα εξαρκούν εντελώς διά τον ενεστώτα πληθυσμόν της Ελλάδος και το προσωπικόν των διδασκάλων. ηθώσιν αρκούντως, όπου απαιτείται, αναλόγως με την τάξιν της διδασκαλίας. Άρθρ. 2. Ακολούθως δε, όταν δηλ. αι δυνάμεις του τε εκκλησιαστικού καιτουδημοσίου ταμείου το συγχωρώσι, και η αληθής ανάγκη το απαιτή, δύνανται και πρέπει να αυξηθώσι καταλλήλως τα εις το αρθρ. 1 σημειωθέντα δι-

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ,

αρ.

/ 1 Δεκεμβρίου 1 8 3 .

διδακτικά καταστήματα περαιτέρω και μάλιστα προ πάντων τότε τα ελληνικά σχολεία. διδακτικών καταστημάτων εγκρίνεται μ' όλα ταύτα και παντού, όπου η δήμος τις μόνος του, ή και πολλοί ομού αναδέχωνται και προμηθεύωσιν όλα τα περί αυτού έξοδα, προϋποτιθεμένου, ότι εν τοιούτον διδακτικόν κατάστημα, δύναται αληθώς να συστηθή με προορώμενον καλόν αποτέλεσμα. Άρθρ. 4. Κατά ταύτην την ευκαιρίαν εκφράζομεν και την βάσιν, ότι παρά το πανεπιστήμιον εις όλην την περιοχήν του Βασιλείου δεν θέλουν συστηθή λύκεια—σχολεία μεταξύ των γυμνασίων και του πανεπιστημίου—καθότι το πανεπιστήμιον παρέχει διά την υψηλήν δημόσιονεκπαίδευσινικανήνκαιεκτεταμένην ευκαιρίαν, το δε κράτος, διά την παντελή έλλειψιν περιουσίας δημοσίων εκπαιδευτικών καταστημάτων, δεν δύναταικαιάλλωςνααναδεχθή τα εις τα τοιαύτα απαιτούμενα έξοδα. Άρθρ. 5. Η Ημετέρα επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Ε κ παιδεύσεως Γραμ. παραγγέλλεται να εκτελέση το παρόν διάταγμα. Εν Αθήναις, την 31 Δεκεμ. 1836 (12 Ιαν. 1837) Εν ονόματι και κατ' ιδιαιτέραν διαταγήντηςΑυτού Μεγαλειότητος του Βασιλέως, το

Υπουργικόν

Συμβούλιον

ΑΡΜΑΝΣΠΕΡΓ, I. ΡΙΖΟΣ, ΣΜΑΑΤΣ, ΔΡ. ΜΑΝΣΟΛΑΣ, Α. Γ. ΚΡΙΕΖΗΣ, Λ Α Σ Σ Α Ν Η Σ .

4 ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΚΑΙ ΓΥΜΝΑΣΙΩΝ (Β. Διάταγμα: 31 Δεκεμβρίου 1836/12 Ιανουαρίου 1837) Αντιβασιλεία

ΔΙΑΤΑΓΜΑ

Περί του κανονισμού των Ελληνικών σχολείων και γυμνασίων. ΟΘΩΝ ΕΛΕΩ ΘΕΟΥ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Γινώσκοντες πόσον είναι επάναγκες να εισαχθή η ανήκουσα τάξις εις τα ελληνικά σχολεία και τα γυμνάσια. Λαβόντες υπ' όψιν τας προτάσεις της διά την τακτοποίησιντηςανωτέρας εκπαιδεύσεως συστηθείσης επιτροπής. Κατά τας προτάσεις δε της επί των Εκκλησιαστικών κτλ. Γραμματείας της Επικρατείας, απεφασίσαμεν να εκδώσωμεν τους ακολούθους κανονισμούς, διατάττοντες να τεθώσιν εις ενέργειαν εις τα Ελληνικά σχολεία και τα γυμνάσια του κράτους από της αρχής της θερινής εξαμηνίας του 1837. ΤΜΗΜΑ

I.

Είδη των διδακτικών καταστημάτων. Ά ρ θ ρ . 1. Διά την ανωτέραν επιστημονικήν, και διά την εις το πανεπιστήμιον μετάβασιν απαιτουμένην, προσέτι δε και διά τον κοινωνικόν βίον αναγκαιοτάτηνεκπαίδευσιν,θέλουν υφίστασθαι τα ελληνικά σχολεία, και υπεράνω αυτών τα γυμνάσια. Α.

Περί των ελληνικών σχολείων ΤΜΗΜΑ Γενικοί

II.

αριθμοί.

Ά ρ θ ρ . 2. Πρώτιστος σκοπός των ελληνικών σχολείων είναι να προΑναδημοσιεύεται από την ΕτΚ,

αρ.

/ 1 Δεκεμβρίου 1 8 3 .

προετοιμάζουν διά τα γυμνάσια, και κατ' αυτόν συμμορφούται το αντικείμενον, ηέκτασις,καιοτρόπος της διδασκαλίας αλλά συγχρόνως η εν αυτοίς εκ παίδευσις πρέπει να αποτελή και αυθυπαρκτόν τι όλον, ως πρώτην μεν θεωρούμενον βαθμίδα της επιστημονικής μορφώσεως της νεολαίας,αλλάκαι διά τους παίδας κατάλληλον, όσοι δεν θέλουν μεταβή εις τα γυμνάσια, αλλ' απότωνελληνικών σχολείων αμέσως εις τον κοινωνικόν βίον, ή εις θέσιν, απαιτούσανεκπαίδευσινγυμνασίου και πανεπιστημίου. Άρθρ. 3. Έκαστον ελληνικόν σχολείον σύγκειται από τρεις τάξεις, λά δυνάμεναι κατά τας περιστάσεις να περιορισθώσι και εις δύο μόνας. υφίστανται γυμνάσια, τα ελληνικά σχολεία θέλουν πάντοτε είσθαι μετ' αυτών συνενωμένα. Άρθρ. 4. Σχολεία, εις τα οποία προσωρινώς υφίσταται εις μόνος δάσκαλος σχηματίζουν μίαν μόνον τάξιν, και εις αυτήν παραδίδονταιταειςτον §. 8 οριζόμενα μαθήματα της κατωτάτης τάξεως των ελληνικών σχολείων. Άρθρ. 5. Εκάστη τάξις έχει τον ίδιο αυτής διδάσκαλον αλλ' οσά αριθμός των μαθητών απαιτή τούτο, δύναται μία τάξις να διαιρήται εις δύο, η περισσότερα τμήματα, ων έκαστον να έχη ανά ένα διδάσκαλον. Άρθρ. 6. Ο διδάσκαλος της ανωτάτης τάξεως προΐσταται συγχρό τουελληνικού σχολείου, έχων τον τίτλον σχολάρχου' ως τοιούτος λαμβά διαταγάς αμέσως από την επί των Εκκλησιαστικών κ.τ.λ.. Γραμματείαν, και αναφέρεται προς αυτήν εις όσα δεν αφορώσι την εφορείαν. Εις πόλεις, όπου υφίστανται γυμνάσια, τα ελληνικά σχολεία διευθύνονται από τους γυμνασιάρχας, έχοντας δηλαδή του διδασκάλου της ανωτέρας τάξεως τον τίτλονκαιτα καθήκοντα του σχολάρχου, αλλά επιτηρούντος πάντοτε του γυμνασιάρχου. ΤΜΗΜΑ

III.

Περί διδασκαλίας εις τα ελληνικά σχολεία. Άρθρ. 7. Εις τα ελληνικά σχολεία θέλουν εν γένει διδάσκεσθαι εγκ κλοπαιδικώς τα ακόλουθα αντικείμενα" Η ελληνική μετά παραλληλισμού της παλαιάς προς την νέαν Κατήχησις και Ιερά Ιστορία. Γεωγραφία και γενική Ιστορία" Καλλιγραφία" Αριθμητική" Αρχή της φυσικής, και φυσικής Ιστορίας, μουσική και ζωγραφική" Γαλλική, και αρχαί της λατινικής δι' όσους θέλουν μεταβή εις γυμνάσια. Άρθρ. 8. Εις τα έχοντα τρεις τάξεις ελληνικά σχολεία θέλει διαιρείσ η διδασκαλία, ως ακολούθως. 1) το ετυμολογικόν της ελληνικής κατά την παραδεχθησομένην γραμ-

γραμματικήν,ωςδεκείμενον θέλει χρησιμεύει ο πρώτος τόμος της εισαχθησομένης εγκυκλοπαιδείας· 2) Ιερά Ιστορία της παλαιάς και νέας γραφής 3) Σύντομος γεωγραφία της Ελλάδος κατά το παραδεχθησόμενον βιβλίον. 4) Αριθμητική, τα τέσσαρα πάθη, τα κλάσματα, και τα δεκαδικά μέχρι των μεθόδων, και ιδίως η πρακτική και εκ μνήμης αριθμητική. 5) Καλλιγραφία κατά πρωτότυπα" 6) Αρχαί της Γαλλικής" θέλουν γίνεσθαι και ασκήσεις αναγνώσεως και απαγγελίας" Εις την δευτέραν τάξιν" 1) Ελληνική, τεχνολογία, σύνταξις, διάλεκτοι" ως κείμενον ο δεύτερος τόμος της εγκυκλοπαιδείας" 2) Κατήχησις" 3) Παλαιά Ιστορία, και η της Ελλάδος" 4) Γεωγραφία της Ευρώπης' 5) Αριθμητική από τας μεθόδους μέχρι της Αλγέβρας. 6) Καλλιγραφία" 7) Γαλλικά" 8) Φυσική Ιστορία εξακολούθησις μέχρι τέλους' Εις την τρίτην και ανωτάτην τάξιν 1) Ελληνική, σύνταξις, και ρίζαι, και κείμενον το τρίτον μέροςτηςεγκυκλοπαιδεία 2) Σύνταξις και συνθέσεις εις την νέαν Ελληνικήν 3) Αρχαί ανθρωπολογίας και ηθικής" 4) Ιστορία της Ρώμης, και τα πρώτιστα της μεσαίας και νεωτέρας ιστορίας' 5) Γεωγραφία (τα λοιπά μέρη του κόσμου)" 6) Αρχαί της αλγέβρας και γεωμετρίας" 7) Αρχαί της λατινικής διά τους μεταβησομένους εις γυμνάσια 8) Γαλλικά· 9) Αρχαί πειραματικής φυσικής. Ά ρ θ ρ . 9. Εις τα δύο τάξεις έχοντα Ελληνικά σχολεία θέλει γίνεσθαι η διδασκαλία κατά την ακόλουθον τάξιν. Εις την α' τάξιν θέλει διδάσκεσθαι. 1) Η Ελληνική, ετυμολογία, σύνθεσις, και διάλεκτοι κατά τα δύο πρώτα μέρη της εγκυκλοπαιδείας" 2) Ιερά Ιστορία, και μετ' αυτήν κατήχησις" 3) Σύντομος γεωγραφία, και ιδίως η της Ελλάδος -

4) Αριθμητική, τα τέσσαρα πάθη, κλάσματα, και δεκαδικά μέχρι των μεθόδων 5) Καλλιγραφία.

1) Η Ελληνική, διάλεκτοι, σύνταξις και ρίζαι κατά το τρίτον και τέταρτον μέρος της εγκυκλοπαιδείας. 2) Σύνταξις, και σύνθεσις εις την νέαν Ελληνικήν 3) Αρχαί ανθρωπολογίας και ηθικής. 4) Παλαιά Ιστορία Ελλάδος και Ρώμης και τα γενικώτεραεκτωντης μεσαίας και νέας Ιστορίας μέχρι τέλους. 5) Γεωγραφία Ευρώπης και των λοιπών του κόσμου μερών μέχρι τέλους" 6) Αριθμητική από των μεθόδων μέχρι της αλγέβρης και αρχαί αυτής καιτηςγεωμετρίας" 7) Καλλιγραφία. Θέλουν, εκτός τούτου, διδάσκεσθαι εις τας δυο ταύτας τάξεις,ωςειςτα ελληνικά σχολεία, τα τρεις έχοντα τάξεις, η γαλλική, αι αρχαί της φυ Ιστορίας, και της πειραματικής φυσικής, και της λατινικής γλώσσης. Άρθρ. 10. Με την θεωρητικήν διδασκαλίαν της ελληνικής θέλει σ δέεσθαι και πρακτική τις, βοήθεια βιβλίου ελληνικού, προς ανάγνωσιν βαθμηδόν προοδεύοντος, ώστε δι' αυτής να αποκτώσιν οι μαθηταίορθήνέκφρασινεις τηνανάγνωσιν,τηνεπιδεξιότητατουδιηγείσθαι, όσα ήκουσαν, του χαριέντως προφέρειν τεμάχια εκστηθιζόμενα, και του συνθέτειν κατ' αρχάς απλάς, μετά ταύτα πολυσυνθέτους, και τέλος συνεχείς προτάσεις. Άρθρ. 11. Η διδασκαλία της Ιστορίας θέλει έχει πρώτιστον σκοπόν εντυπώνηεις την μνήμην των μαθητών τα κυριώτερα συμβάντα,ονόματακαι χρονολογίας, περιοριζομένης της διηγήσεως εις τα αναπόφευκτα και τα τερπνότερα, και αποβλεπούσης πάντοτε εις το να μορφόνη την εις ελευθέραν έκθεσιν των ιδεών των έξιν των μαθητών" χρεωστούν δε οι διδάσκαλοι να δεικνύουν πάντοτε επί γεωγραφικών χαρτών τους τόπους, περί ων διηγούνται, να συνδέωσι δε και το μάθημα της γεωγραφίας μετ' άλλων παντοδαπών ειδήσεων, καιιδίωςεκτηςφυσικής Ιστορίας. Άρθρ. 12. Εις το μάθημα της καλλιγραφίας θέλει προ πάντων παρ τηρείσθαι η καθαρά, ακριβής και ελευθέρα καθ' υπαγόρευσιν γραφή. Άρθρ. 13. Εις την παράδοσιν των άνω απαριθμηθέντων αντικειμέ προσδιορίζονται, διά μεν τα έχοντα τρεις τάξεις ελληνικά σχολεία 29 ώραι διδασκαλίας καθ' εβδομάδα, εις την α', τάξιν, 31 ώραι εις την β', και 32 εις την γ'., διά δε τα έχοντα δύο μόνον τάξεις, 30 εις την α', και 32 εις την β'. Ά ρ θ ρ . 14. Καθ' εκάστην καθημερινήν προηγείται της διδασκαλίας προσευχή, συνισταμένη εις ύμνον, ψαλλόμενον, είτε υφ' όλων ομού των μαθητών

σαν της παραδόσεως. Τας δε κυριακάς και εορτάς χρεωστούν οι μαθηταί να παρευρίσκωνται εις την θείαν λειτουργίαν εις προοδιωρισμένην τινά εκκλησίαν. Αι παραδόσεις άρχονται το μεν θέρος από 7 προ μεσημβρίας, και 3 μετά μεσημβρίαν, τον δε χειμώνα από 8 προ μεσημβρίας, και 2 μετά μεσημβρίαν" τετράδην και σάββατον δεν υπάρχουν μαθήματα μετά μεσημβρίαν. Εις το διάστημα των ωρών της αναπαύσεως και των ημερών της διακοπής, οι μαθηταί δίδονται υπό την επίβλεψιν των διδασκάλων εις γυμναστικάς και άλλας ασκήσεις. Επί τούτω θέλει παρασκευάζεσθαι ανηκόντως εντός του καταστήματος του σχολείου, ή και αλλαχού, τόπος τις. Μόνον το μάθημα της ελληνικής δύναται να διαρκή 2 ώρας κατά συνέχειαν, τα δε άλλα μίαν και μόνην. Το μάθημα της Λατινικής θέλει γίνεσθαι πάντοτε προ μεσημβρίας κατά την τελευταίαν ώραν, διά να δύνανται οι μη ακροώμενοι αυτού να αναχωρώσιν οίκαδε. Άρθρ. 15. Αι εβδομαδιαίαι ώραι θέλουν διαιρείσθαι εις τας διαφόρ τάξεις κατά τον ακόλουθον τρόπον" α'.) Εις τα ελληνικά τρεις τάξεις έχοντα σχολεία. Εις την πρώτην τάξιν" Διά την ελληνικήν Διά την Ιεράν Ιστορίαν Γεωγραφίαν Αριθμητικήν Καλλιγραφίαν Φυσικήν Ιστορίαν Γαλλικά

12 ώραι 2 3 3 2 3 4 29 ώραι

Διά » » » » » » »

την Κατήχησιν Ιστορίαν Γεωγραφίαν Αριθμητικήν Καλλιγραφίαν Φυσικήν Γαλλικά

ελληνικήν

Ιστορίαν

12 ώραι 2 3 2 3 2 3 4 31 ώραι

Εις την τρίτην τάξιν Διά » » » » »» » »

την Σύνθεσιν Αρχαί

ελληνικήν

12 3 της ανθρωπολογίας η ηθικής 2 Ιστορίαν 3 Γεωγραφίαν 2 Γεωμετρίαν και φυσικήν 3 Γαλλικά 4 Λατινικά 3 32 ώραι

β'.) Δι' ελληνικά δύο τάξεις έχοντα σχολεία. Εις την πρώτην τάξιν Διά » » » » » »

την ελληνικήν Ιεράν Ιστορίαν και κατήχησιν Γεωγραφίαν Αριθμητικήν Καλλιγραφίαν Φυσικήν Ιστορίαν Γαλλικά

12 ώραι 4 3 3 2 2 4 30 ώραι

Εις την δευτέραν τάξιν Διά » » » » » » » » »

την ελληνικήν Σύνθεσιν Ανθρωπολογίαν η ηθικήν Ιστορίαν Γεωγραφίαν Αριθμητικήν άλγεβραν Γεωμετρίαν και φυσικήν Καλλιγραφίαν Γαλλικά Λατινικά

12 ώραι 3 1 3 2 » 4 4 4 2 32 ώραι

Άρθρ. 16. Η διάρκεια των μαθημάτων εις τα ελληνικά σχολεία ε τριετής. Η εις μεν τα σχολεία, τα έχοντα τρεις τάξεις, μονετής εις εκάστην τάξιν. Εις δε τα έχοντα δύο, ενός και ημίσεως έτους εις εκάστην. ΤΜΗΜΑ

IV.

Περίτηςδιαιρέσεως τον σχολικού έτους, παραδοχής, προβιβασμού, ελέγχου τηςπροόδου και των εξετάσεων των μαθητών. Άρθρ. 17. Το σχολιακόν έτος διά τα ελληνικά σχολεία άρχεται την (15) Σεπτεμβρίου, λήγει δε η πρώτη αυτού εξαμηνία την 15 (27) Φεβρουαρίου" η δευτέρα εξαμηνία άρχεται την 1 (13) Μαρτίου, και λήγει την 3 (15) Ιουλίου. Άρθρ. 18. Εκτός των άλλων σημειουμένων διακοπών, θέλουν διακ πτεσθαι τα μαθήματα μόνας τας κυριακάς, και τας διά διατάγματος ωρισμένας εορτάς. Άρθρ. 19. Εις τα ελληνικά σχολεία μόνον τοιούτοι παίδες γίνονται κτοί, όσοι κατά τακτικάς αποδείξεις των σχολείων, εις τα οποία εφοίτων, έχουν τας αναγκαίας προκαταρκτικάς γνώσεις των όσα διδάσκονται εις τα δημοτικά σχολεία, και διαγωγήν αμεμπτον. Άρθρ. 20. Παραδοχή μαθητού εις ανωτέραν παρά την πρώτην τά επιτρέπεται τότε μόνον, όταν ούτος γνωρίζη ακριβώς τα εις τας κατωτέρας τάξεις του ελληνικού σχολείου διδασκόμενα. Άρθρ. 21. Διά τούτο προηγείται της εγγραφής εξέτασις του μαθη ενώπιον όλων των διδασκάλων του σχολείου και κατά το αποτέλεσμα ταύτης κατατάττεται ο μαθητής εις την ανήκουσαν τάξιν. Ά ρ θ ρ . 22. Ο σχολάρχης εγγράφει τον μαθητήν, αφού ούτος καταθέση της εγγραφής το δικαίωμα και λαμβάνει παρ' αυτού την επίσημον υπόσχεσιν, ότι θέλει έχει καλήν διαγωγήν, θέλει υπακούει εις τους ανωτέρους του και σπουδάζει μετ' επιμελείας. Άρθρ. 23. Διά τον προσδιορισμόν της σειράς καθ' ην οι μαθηταί λουν κατατάττεσθαι ως προς την πρόοδον αυτών εις έκαστον των μαθημάτων, θέλουν χρησιμεύει προ πάντων τα έγγραφα αυτών γυμνάσματα, αλλά συγχρόνως η αι προφορικαί των λύσεις των προτεινομένων προβλημάτων ή η ηθική των διαγωγή εις το διάστημα της εξαμηνίας. Προς τούτο έκαστος διδάσκαλος θέλει εγγράφει ιδιοχείρως και ευσυνειδότως εις βιβλίον αριθμημένον ή μονογραμμένον υπό του σχολάρχου, την πρόοδον, επιμέλειαν και διαγωγήν του μαθητού, σημειών αυτά ταύτα και εις τα έγγραφα γυμνάσματα των μαθητών επιστρεφόμενα εις αυτούς, αφού εξετασθώσιν από τον διδάσκαλον και χρησιμεύσωσιν ιδίως εις την εξέτασιν την διαγραφομένην εις το άρθρον. Διά τον σκοπόν τούτον θέλει γίνεσθαι εκάστην έκτην εβδομάδα ανά εν έγγραφον γύμνασμα.

Άρθρ. 24. Την τελευταίαν εβδομάδα εκάστης εξαμηνίας θέλουν γ σθαι δημόσιοι εξετάσεις, προς δε των εξετάσεων θέλουν επαναλαμβάνεσθαι όσον το δυνατόν συντόμως τα εις το διάστημα της εξαμηνίας διδαχθέντα. Η μετά την δευτέραν εξαμηνίαν εξέτασις είναι συγχρόνως γενική εξέτασις δι' όλον το έτος. Αι εξετάσεις γίνονται ενώπιον του σχολάρχου του ανήκοντος διδασκάλου καιτωνεπίτούτο προσκεκλημένων μελών της εφορείας.

δημοσίων δηλοποιήσεων. Επιτρέπεται δε και εις έκαστον, η εις τας εξετάσεις είσοδος. Άρθρ. 25. Έκαστος μαθητής χρεωστεί να εμφανίζεται εις τας εξ σεις και μόνον δι' ασθένειαν ή άλλην κατεπείγουσαν αιτίαν δύναται να λείψη από αυτάς. Οι άνευ ανάγκης απόντες προσκαλούνται από τον υπηρέτην του σχολείου, και μη εμφανισθέντες αποβάλλονται. Άρθρ. 2 6. προς αποφυγήν πάσης μεροληψίας προσδιορίζουν τα μ τηςεφορείαςαπόταειςτοδιάστημα του έτους παραδοθέντα μαθήματα, το μέρος ή το τεμάχιον επί του οποίου θέλει γίνει η εξέτασις. βάλη και όλα τα εις το διάστημα του έτους υπ' αυτού γραφέντα γυμνάσματα. Ά ρ θ ρ . 27. Ο προβιβασμός εις ανωτέρας τάξεις προσδιορίζεται κατά τοαποτέλεσματωνεξετάσεωναπαγορεύεταιμετά πάσης αυστηρότητος ο προβιβασμός των μη εχόντων την ανήκουσαν ικανότητα μαθητών, οίτινες χρεωστούν να ακούσουν εκ νέου τα μαθήματα της αυτής τάξεως εις ην ευρίσκοντο το προλαβόν έτος. Ο δις μίαν τάξιν επαναλαβών, χωρίς να κατασταθή προβιβασμού άξιος, αποπέμπεται του σχολείου. Ά ρ θ ρ . 28. Εις το τέλος εκάστου έτους θέλει τυπόνεσθαι και δημοσιεύεσθαι αλφαβητικός των μαθητών κατάλογος, περιέχων, καιτηνηλικίαν καιτην πόλιν της γεννήσεως αυτών και το επιτήδευμα των γονέων εν γένει,ηήειςένα έκαστον κλάδον. Ά ρ θ ρ ο ν 29. Μετά τας εξετάσεις της β', εξαμηνίας θέλει διανέμεσθαι εις τους αριστεύσαντας εκάστης τάξεως βραβεία διά μεν την γενικήν πρόοδον 2 έως 4 κατά την πληθύν των μαθητών, διά δε την πρόοδον εις ένα έκαστον κλάδον ανά εν. μένα, και είτε την ανωτέραν εκπαίδευσιν, είτε την μέλλουσαν κλίσιν του μαθητου αφορώντα, αγοραζόμενα δε από τα έξοδα του σχολείου. Ά ρ θ ρ ο ν 30. Εις έκαστον μαθητήν θέλουν δίδεσθαι αποδεικτικά περί προόδου και διαγωγής εις το διάστημα του έτους, έγγραφος δε επίπληξις τότε μόνον, όταν η διαγωγή και η επιμέλεια αυτών ήτον επιλήψιμος και οι γονείς

ροφορίας. Ο σχολάρχης φροντίζει περί της συντάξεως των τοιούτων εγγράφων κατάτασημειωθέντα παρά των διδασκάλων εις το διάστημα του έτους εις τα επί τούτο κατά το άρθρον 23 ωρισμένα βιβλία, και κατά το αποτέλεσμα της δημοσίου εξετάσεως.

θμούμενον μεν και μονογραφούμενον υπό του διοικητού, μένον δε εις το κατάστημα του σχολείου" θέλουν περιέρχεσθαι ιδιαιτέρωςεκτόςτουονόματοςτου τόπου της γεννήσεως των μαθητών, του επιτηδεύματος των γονέων,ακόμηκαι σημείωσιν της προόδου, της επιμελείας και της διαγωγής των νέων. Τα αποδεικτικά ταύτα φέρουν την υπογραφήν του σχολάρχου και την σφραγίδα του σχολείου. Θέλουν δε τυπωθή η λιθογραφηθή ομοιομόρφως. Άρθρον 31. Αι περί επιμελείας και προόδου σημειώσεις διαιρούν εις εξ τάξεις. Κάλλιστα, καλώς, σχεδόν καλώς, μετρίως, μετριω τ α τ ω ς και κ α κ ώ ς . Αι περί επιμελείας και προόδου σημειώσεις γίνονται δι' έκαστον μαθητήν ιδιαιτέρως, αι δε περί αγωγής γενικώς. Άρθρ. 32. Κατά το τέλος εκάστου έτους έκαστος σχολάρχης χρεωσ να καθυποβάλη διά του διοικητού εις την επί των Εκκλησιαστικών Γραμματείαν, περιεκτικήν εκθεσιν περί του αποτελέσματος των εξετάσεων της καταστάσεως του σχολείου και περί εκάστου αντικειμένου, το οποίον θεωρεί άξιον αναφοράς. Συγχρόνους συνεννοούμενοι ο σχολάρχης μετά των διδασκάλων του συντάττει το πρόγραμμα της επομένης εξαμηνίας, το κοινοποιεί εις τους μαθητάς συγχρόνως με την κοινοποίησιν του προβιβασμού των, το στέλλει εις την Γραμματείαν των Εκκλησιαστικών μετά του καταλόγου του σχολείου του διά το παρελθόν έτος, και το απαρτίζει εις την μαύρην σανίδα του σχολείου. ΤΜΗΜΑ

V.

Περί των διδασκάλων των ελληνικών σχολείων. Άρθρ. 33. Οι διδάσκαλοι των ελληνικών σχολείων χρεωστούν εις το εξής να έχωσι τελειωμένα τα μαθήματα του γυμνασίου και να ήναι γυμνασμένοι πρακτικώς εις την διδασκαλίαν είτε εις ελληνικόν τι σχολείον ήειςάλλο ιδιωτικόν όπου διδάσκονται τα αυτά μαθήματα. Άρθρ. 34. Οι υποψήφιοι διδάσκαλοι δύνανται να αποδείξουν, ότι έχ ταςαπαιτουμέναςγνώσεις και δι' εξετάσεως γινομένης προφορικώςκαιεγγράφωςενώπιονενόςγυμνασιάρχου και όλων των καθηγητών του γυμνασίου. Άρθρ. 35. Τα κυρίως εις τοιαύτας εξετάσεις από αυτούς απαιτούμ είναι τα ακόλουθα.

α) Να ομιλώσι και να γράφωσι καθαρώς και ακριβώς την νέαν ελληνικήν, να γνωρίζωσι κατά βάθος την γραμματικήν αυτής, να γνωρίζωσι την αρχαίαν ελληνικήν ωςδιδάσκεται εις τα γυμνάσια. β) Να έχωσι γνώσιν της λατινικής γραμματικής εν γένεικαιιδίωςτου ετυμολογικού αυτής μέρους, να μεταφράζωσιν ορθώς εις το λατινικόν ελληνικόν τι τεμάχιον οποία τα προβαλλόμενα εις τους μαθητάς της ανωτέρας τάξεως του γυμνασίου τους εις το πανεπιστήμιον μεταβαίνοντας, να γνωρίζωσι την μετρικήν, να εξηγώσιν ευκόλως μέρος του Καίσαρος, του Κορνηλίου Νέπωτοςήτων μεταμορφώσεων του Οβιδίου. γ) Να γνωρίζωσιν εντελώς την αριθμητικήν και γεωμετρίαν, καθόσον διδάσκεται εις τα γυμνάσια, την γεωγραφίαν και ιδίως την της Ελλάδος και Ευρώπης, την ιεράν ιστορίαν, ή την κατήχησιν, την παλαιάν και νέαν ιστορίαν, καιιδίωςτηντηςΕλλάδος, της Ρώμης και την ευρωπαϊκήν, τα γενικώτερα και σπουδαιότερα της φυσικής ιστορίας, της φυσικής,τηςανθρωπολογίαςκαι ηθικής, την γαλλικήν, προσέτι δε την μουσικήν και ζωγραφικήν. Άρθρ. 36. Περί των εξετάσεων τούτων θέλει συντάττεσθαι πρωτόκ λον, περιέχον το αποτέλεσμα αυτών και όσον το δυνατόνεντελήέκθεσιντηςικανότητος του εξετασθέντος και υπογραφόμενον υφ' όλων των μελώντηςεπιτροπής. Το πρωτόκολλον τούτο θέλει καθυποβάλλεσθαι μετά ταύτα εις την επί τωνΕκκλησ. Γραμ. ήτις καθ' αυτό θέλει επιτρέπει εις τον υποψήφιον ν' ασκήται, ή μη εις το διδασκαλικόν επάγγελμα. Άρθρ. 37. Τον μεταξύ της εξετάσεως ταύτης, και του διορισμού καιρόν θέλει δαπανά επίσης ο υποψήφιος εις διδασκαλικήν άσκησιν, είτε ως βοηθός εις ελληνικόν τι σχολείον, η ως ιδιωτικός διδάσκαλος. Εις το διάστημα τούτο μέχρι του διορισμού του χρεωστεί να εμφανίζη κατ' έτος εις την επί τωνΕκκλησιαστικών κτλ. Γραμματείαν τακτικόν αποδεικτικόν της ενασχολήσεώς του. Άρθρ. 38. Μετά το τέλος του καιρού της πρακτικής εις το διδασκ κόν επάγγελμα ασκήσεως θέλουν γίνεσθαι υπό των αυτώνεξεταστικώνεπιτροπών πρακτικαί εξετάσεις, εις τας οποίας ιδίως θέλουν προτίθεσθαι και λύεσθαι εγγράφως προτάσεις περί μεθόδων γενικώς, και ιδιαιτέρως περί αντικειμένων τινών της διδασκαλίας, προσέτι θέλει δίδει ο υποψήφιος δείγματα της ικανότητος του, διευθύνων αυτός την σχολήν, και διορθόνων γυμνάσματα τω μαθητών. τόκολλον, και πέμπεσθαι εις την Γραμματείαν των Εκκλησιαστικών. Άρθρ.39.Οδιορισμός των διδασκάλων εις τα ελληνικά σχολεία γίνεται από την Γραμματείαν των Εκκλησιαστικών, αφού λάβη την Ημετέραν έγκρισιν, αλλ' ουδείς υποψήφιος προτείνεται, όταν υπάρχουν αμφιβολίαι περί τωνηθώνκαιτηςθρησκευτικότητος αυτού.

Ά ρ θ ρ ο ν 40. Οι έχοντες την ανήκουσαν ως καθηγηταί γυμνασίου ικανότητα δύνανται οσάκις ζητήσωσι, να λάβουν θέσιν διδασκάλου ελληνικού σχολείου. Ά ρ θ ρ ο ν 41. Ο μισθός των διδασκάλων των ελληνικών σχολείων είναι Διά την α', τάξιν 120 δραχμάς κατά μήναΔιά την β', τάξιν 150 δραχμάς κατά μήνα" Διά την γ', τάξιν 180 δραχμάς κατά μήνα. Αλλά από πενταετίαν εις πενταετίαν αυξάνει κατά το πέμπτον χωρίς να υπερβήτας250 δραχμάς. μειώτους. ΤΜΗΜΑ

VI.

Περί εφορειών και τοπικής πειθαρχίας των ελληνικών σχολείων

Άρθρ. 42. Εις έκαστον μέρος, όπου υπάρχει ελληνικόν σχολείον θ συστηθή εφορεία, υποκειμένη αμέσως εις την επί των Εκκλησιαστικών κτλ. Γραμματείαν. Άρθρ. 43. Η εφορεία θέλει συνίστασθαι από τον διοικητήν ως π εδρον, ένα πεπαιδευμένον κληρικόν, ή ένα υπάλληλον του τόπου εκείνου, τον δήμαρχον, και δύο από το δημοτικόν συμβούλιον διοριστέους δημότας. μαρχον.

Άρθρ. 44. Οι εν ενεργεία διδάσκαλοι του ελληνικού σχολείου δεν νανται να ήναι και μέλη της εφορείας. Άρθρ. 45. Τα μέλη της εφορείας θέλουν παρευρίσκεσθαι εις τας γε μένας επισκέψεις των σχολείων και εις τας εξετάσεις κατά το τέλοςτουέτους καθ' όλην αυτών την διάρκειαν. Άρθρ. 46. Η εφορεία συνέρχεται κατά τριμηνίαν κατά πρόσκλ του προέδρου της εις τακτικάς συνεδριάσεις, και συσκέπτεται περί συντηρήσεως και βελτιώσεως του υπ' αυτής ευρισκομένου σχολείου. Άρθρ. 47. Εις εκάστην συνεδρίασιν πρέπει να παρευρίσκωνται τουλά στον τα δύο τρίτα των μελών ελλείψει του προέδρου, προεδρεύει ο κατά την σειράν πλησιέστερος μετ' αυτόν. Εκτός των τακτικών συνεδριάσεων, θέλει συνέρχεσθαι η εφορεία, οσάκις αντικείμενον, αφορών το σχολείον, απαιτή ταχείαν απόφασιν. Τοιαύτην συνεδρίασιν δύναται να συγκαλέση έκαστον μέλος, αλλ'οπρόεδρος την προσδιορίζει. Άρθρ. 48. Οσάκις ο σχολάρχης εις δυσχερείς περιπτώσεις πειθ χίας διστάζει να ενεργήση μόνος του, η εφορεία υποχρεούται επίσης να συνέρχεται κατά πρόσκλησιν αυτού, και ν' αποφασίζη περί της υποθέσεως κοινώς μεθ' όλων των διδασκάλων ομοίως και εις τας περιστάσεις, καθ' ας δεν δύ-

δύναται διά της ιδίας αυτού βαρύτητος να διατηρήση την τάξιν εις το σχολείον, θέλει αποτείνεσθαι αμέσως προς την εφορείαν, ήτις χρεωστεί να λαμβάνη τα ανήκοντα μέτρα προς αποκατάστασιν της ησυχίας και της υποταγής από μέρους των μαθητών. Άρθρ. 49. Μετά το τέλος των εξετάσεων του σχολείου, χρεωστε εφορείαναδιευθύνη αναφοράν προς την επί των Εκκλησιαστικών Γραμματείαν, πεμπομένην μεν παρά του διοικητού μετ' εκείνης του σχολάρχου (άρθρ. 32). Πραγματευομένην δε, α) Περί της καταστάσεως του σχολείου, της προοδεύσεως, η των ελλείψεων αυτού, ως και περί των περιστάσεων, όσαι είναι άξιαι της παρατηρήσεως της κυβερνήσεως· β) Περί πτωχών και επιμελών μαθητών, τους οποίους νομίζει η εφορεία αξίουςναλαμβάνωσιν ή υποτροφίας μισθόν, ή διδακτικά βιβλία ανεξόδως παρά της Κυβερνήσεως. Ά ρ θ ρ . 50. Καθήκον της εφορείας είναι να επαγρυπνή ώστε οι διδάσκαλοι να εκτελούν τα χρέη των η τας διαταγάς της Κυβερνήσεως, ιδίως καθόσον αφορώσι την τάξιν των αντικειμένων της διδασκαλίας, τα περί διακοπών ηεορτώνκαιταπερί των εισαχθέντων διδακτικών βιβλίων, προσέτι δε να υποστηρίζη και την από μέρους των πολιτών προς τους διδασκάλους χρεωστουμένην υπόληψιν. Άρθρ. 51. Η εφορεία εξετάζει και αποφασίζει περί των διενέξ μεταξύ του σχολάρχου, η των διδασκάλων, καθόσον αύται αφορώσι του σχολείου την μέθοδον, την τάξιν, τα αντικείμενα της διδασκαλίας κτλ. Ομοίως δε, καιταπαράπονα των γονέων, η των επιτρόπων κατά των διδασκάλων και τ' ανάπαλιν, καθ' όσον αυτά αφορώσι τους μαθητάς και τα αντικείμενα του σχολείου· συμβουλεύει τους γονείς η επιτρόπους, όσοι παραμελούν την εκπαίδευσιν, και λοιπήν προμήθειαν των εις τα ελληνικά σχολεία φοιτώντων παίδων, και ε π ι τ ρ ο π ε υ ο μ έ ν ω ν των.

Ά ρ θ ρ . 52. Οσάκις πρόκειται περί διορισμού διδασκάλου, αποσκευής, οικοδομήματος, αγοράς βιβλίων η άλλων αντικειμένων, η εφορεία διευθύνει, όπου ανήκει την περί τούτου πρότασιν, θεωρεί δε και μετά του σχολάρχου τα αποδεικτικά τωνπληρωμών κατά τον ανήκοντα τρόπον περί της εξοφλήσεώς των. Άρθρ. 53. Έκαστος διδάσκαλος είναι υπεύθυνος διά την πειθαρχ ήευταξίαντηςτάξεώς του, και χρεωστεί να επαγρυπνή ειςτηνεπιμέλειανκαι διαγωγήν των μαθητών έχει επομένως το δικαίωμα να διανέμη καταλλήλους αμοιβάς,ναδίδη πατρικάς συμβουλάς, και να επιβάλλη ποινάς διά κρατήσεως εντός του σχολείου εις ωρισμένον τινά καιρόν, ή και ολοκλήρους ημέρας, να δίδη είδησιν εις τους γονείς η επιτρόπους περί των πταισμάτων των μαθητών καιναζητή από αυτούς πληροφορίας περί της διαγωγής των.

Άρθρ. 54. Έκαστος διδάσκαλος χρεωστεί να κρατήτοειςτοάρθρον 23 ρηθέν βιβλίον. Άρθρ. 55. Αποβολή από Ελληνικόν σχολείον δι'επανειλημμέναςαπο δείξεις παρακοής, κακής διαγωγής και αμελείας, δύναται να γίνη με μόνην την συγκατάθεσιν του σχολάρχου. Διά της αποβολής ταύτης απομακρύνεται ο μαθητής του διδακτικού καταστήματος, χωρίς να απολαύση το δικαίωμα του να γίνη δεκτός εις έτερον προς δοκιμασίαν, επιβλεπόμενος αυστηρώς τουλάχιστον εις διάστημα μιας εξαμηνίας. Αποκλεισμός απ'όλα τα Ελληνικά σχολεία δύναται να επιβληθή διά βαρύτερα εγκλήματα - και εις αποβολήν από Βασιλ. Σχολείον κατ' απόφασιν όλων των διδασκάλων και της εφορείας όμού. Άρθρ. 56. Εις περίπτωσιν αποβολής οι γονείς ή επίτροποι έχουν δικαίωμα ν' αποτείνωνται εις την εφορείαν ζητούντες εξέτασιν της υποθέσεως, οσάκις νομίζουν ότι έγινεν αδικία εις τον αποβληθέντα. Κατά της αποφάσεως του αποκλεισμού επιτρέπεται έκκλησις εις την Γραμματείαν των Εκκλησιαστικών εκείθεν δε ουδεμία. Άρθρ.57.Οσχολάρχης ως έχων την γενικήν επιτήρησιν επί του Καταστήματος θέλει επιβλέπει ώστε η διδασκαλία και η εσωτερική τάξις να ενεργώνται καταλλήλως, ή ομοιομόρφως, διά τούτο προ πάντων θέλει φροντίζει ώστε εκάστη ώρα να αφιερώνεται εντελώς εις τον σκοπόν δι' ον είναι προσδιωρισμένη η παράδοσις εκάστου μαθήματος, να διαρκή όσον είναι διατεταγμένον, εντός του σχολείου και διατηρήται η ησυχία, κανείς διδάσκαλος να μη λείπη των χρεών του άνευ κατεπειγούσης ανάγκης, καμμία διακοπή των μαθημάτων να μην γίνεται, εκτός των διατεταγμένων εορτών η διακοπών, αι από το σχολείον ελλείψεις να ήναι σπάνιαι, τα έγγραφα γυμνάσματα να διορθόνωνται ακριβώς, η αι σημειώσεις να γίνωνται ευσυνειδήτως. Άρθρ. 58. Ομοίως ανήκει εις τον σχολάρχην η ανωτάτη επιτήρη επί της διαγωγής των μαθητών. Εντός ή εκτός του σχολείου. Ο αυτός χρεωστεί να επαγρυπνή αμέσως μετ' αυστηρότητος επί των μη εντοπίων μαθητών οσάκιςοιγονείς η οι επίτροποι δεν έλαβον ιδιαιτέραν περί αυτών φροντίδα. Ά ρ θ ρ . 59.

Άπαξ

του

μηνός σ υ γ κ α λ ε ί ο σ χ ο λ ά ρ χ η ς τους συνδιδασκά-

λους του εις σύσκεψιν περί της συντηρήσεως, η βελτιώσεως του σχολείου, το περί αυτής πρωτόκολλον υπογράφεται από όλους τους παρόντας διδασκάλους η προτίθεται εις τα έγγραφα του σχολείου. ΤΜΗΜΑ

VII.

Περί των επιβλέψεων του σχολείον. Άρθρ. 6 0 . Διά να πληροφορήται η Κυβέρνησις περί της ακριβούς ρήσεως του διδακτικού σχεδίου της διδασκαλίας και της πειθαρχίας εις τα ελ-

ελληνικά σχολεία, θέλουν γίνεσθαι κατ' έτος επισκέψεις αυτών καθ' όλους τους Νομούς, συμπιπτούσας καθ' όσον το δυνατόν με τας εξετάσεις εις το τέλος του έτους.

ρων εις τα ελληνικά σχολεία κειμένων γυμνασίων, λαμβάνοντας περιοδείας αποζημίωσιν. Αλλ' αν το ελλ. σχολείον είναι συνδεδεμένον με γυμνάσιον ο στελλόμενος διά να επισκεφθή τούτο, επισκέπτεται και εκείνο συγχρόνως. Άρθρ. 61. Ά μ α φθάση εις τον τόπον του ελληνικού σχολείου οεπ σκεπτόμενος χρεωστεί να συνεννοήται αμέσως μετά του σχολάρχου ή της εφορείας, και να ερωτά αυτούς, περί της προόδου και των αναγκών του σχολείου. Μετά ταύτα θέλει επισκέπτεσθαι εκάστην τάξιν του ελληνικού σχολείου, συνοδευόμενος από τον σχολάρχην και τα μέλη της εφορείας, θέλει πληροφορείσθαι ακριβώς, περί των μεθόδων της παραδόσεως, θέλει δίδει εις τους μαθητάς αυτούςέγγραφαπροβλήματα, θέλει θεωρεί τας επ' αυτών εργασίας των και νέμει κατά το δοκούν έπαινον ή ψόγον εις έκαστον. Ά ρ θ ρ ο ν 62. εν τέλει θέλει συνδιαλέγεσθαι μεθ' όλων των διδασκάλων καιτηςεφορείας,περί των γενομένων παρ' αυτού παρατηρήσεων, τας οπο δι' αναφοράς θέλει καθυποβάλλει εις την επί των Εκκλησιαστικών Γραμματείαν. Ά ρ θ ρ ο ν 63. Η διοίκησις θέλει επίσης ασκεί την νομίμως εις αυτήν ανήκουσαν ανωτάτην επιτήρησιν επί των ελλ. σχολείων. Β.

Περί των γυμνασίων. ΤΜΗΜΑ

VIII.

Γενικοί ορισμοί. Ά ρ θ ρ ο ν 64. Σκοπός του γυμνασίου είναι η περαιτέρωανάπτυξις,της εις τα ελληνικά σχολεία προκαταρκτικής εκπαιδεύσεως καθ' όλους τους κλάδους, και κυρίως η προπαρασκευή των μαθητών όσοι μέλλουν να σπουδάσωσιν ανωτέραςεπιστήμαςεις το πανεπιστήμιον. Ά ρ θ ρ ο ν 65. Το γυμνάσιον πλήρες ον σύγκειται από 4 τάξεις, ώστε η εις το πανεπιστήμιον μετάβασις από την τετάρτην μόνον τάξιν δύναται να γίνη. Ά ρ θ ρ ο ν 66. Ό σ α ι πόλεις έχουσιν πλήρες ελληνικόν σχολείον δεν δύνανται δε εξ ιδίων να συστήσωσιν και πλήρες γυμνάσιον, δύνανται να συστήσωσιν μίαν ή και 3 γυμνασίου τάξεις, αλλ' οι μαθηταί χρεωστούν τότε να διατρέξωσιν την ανωτάτην ή τετάρτην τάξιν εις πλήρες τι γυμνάσιον διά να μεταβώσιν εις το πανεπιστήμιον. Εις έκαστον γυμνάσιον θέλουν διορίζεσθαι πέντε 7

καθηγηταί, δηλ. εις διά την μαθηματικήν εις όλας τας τάξεις, και τέσσαρες διά τα λοιπά μαθήματα ούτως, ώστε εις δύο να ήναι ανατεθειμένη η διδασκαλ κλασικών γλωσσών και της φιλολογίας αυτών, εις ένα η γαλλική, η Ιστορία και γεωγραφία, και εις τον έτερον η της φυσικής Ιστορίας, φυσικής χημείας, ανθρωπολογίας και φιλοσοφίας" προσδιοριζόντων όμως πάντοτε ακριβέστερον τα περί της τοιαύτης διαιρέσεως των εγκρίσει της Γραμμ. Των Εκκλησ. εκάστο δοτέων προγραμμάτων των μαθημάτων. Ά ρ θ ρ ο ν 67. Ο καθηγητής της ανωτέρας τάξεως είναι συγχρόνως και διευθυντής του γυμνασίου είτε είναι, είτε δεν είναι πλήρες το γυμνάσιον. Ο διευθυντής του γυμνασίου φέρει τον τίτλον γυμνασιάρχης και ως τοιούτος υπόκειται εις την επί των Εκκλησιαστικών Γραμματείαν εις όσα δεν υπάγονται εις τα καθήκοντα της εφορείας. θέλουν σχηματίζεσθαι τμήματα εντός μιας και της αυτής τάξεως και ανατίθενται εις διαφόρους διδασκάλους. Ό π ο υ δε η πληθύς αύτη των μαθητών είναι η αυτή εις όλας τας τάξεις εκεί θέλουν σχηματίζεσθαι 2 απ' αλλήλων ανεξάρτητα γυμνάσια. ΤΜΗΜΑ

IX.

Περί της διδασκαλίας εις τα Γυμνάσια.

Ά ρ θ ρ ο ν 69. Η εν τοις γυμνασίοις διδασκαλία πρέπει προπάντων να αφορά εις το να αναπτύση ανηκόντως τας εις το ελληνικόν σχολείον προκτηθείσας γνώσεις και εις το να τελειοποιή τας απαιτουμένας προπαρασκευαστικάς μεταξύ των οποίων, ως μία των πρωτίστων πρέπει να θεωρείται η της αρχαίας, κλασικής φιλολογίας. Ά ρ θ ρ ο ν 70. Ως προς τας αρχαίας κλασικάς γλώσσας θέλουν επαναλαμβάνεσθαι συντόμως τα εις το Ελληνικόν σχολείον διδαχθέντα και θέλει εξακολουθείσθαι η εκμάθησις αυτών εντελώς κατά Γραμματικήν και σύνταξιν, θέλουν αναγινώσκεσθαι Συγγραφείς και Ποιηταί και θέλουν συντάττεσθαι γραπτά γυμνάσματα, ιδίως δε η Ελληνική θέλει παραδίδεσθαι κατά τους κανόνας της κριτικής και κατ' αντιπαράθεσιν της παλαιάς προς την νέαν και Ελλήνων γραφέων προς Ρωμαίους, γραφομένων και γυμνασμάτωνειςτηναρχαίαν Ελληνικήν καιΛατινικήν" ιδιαιτέρα φροντίς θέλει καταβάλλεσθαι περί της μορφώσεως του γραφικού ύφους, το οποίον ανάγκη πάσα να τελειοποιηθή μέχρι τινός εις τα διάφορα είδη του λόγου. προς τούτο ο'ι μαθηταί της α', τάξεως του Γυμνασίου θέλουν λαμβάνει εισα γωγήν εις το γράφειν σύντομα πεζά γυμνάσματα, εις δε την β', τάξιν θέλουν αρχίζει θεωρίαν των περί του λόγου τεχνών, στηριζομένων εις δείγματα αρχαί Συγγραφέων εξ αυτών κυρίως εξηγμένην και περιοριζομένην διά την τάξιν ταύτην μέχρι της Ποιητικής, εξαιρέσει της γραμματουργίας. Η τελευταία αύτη

θέλει διδάσκεσθαι εις γ', τάξιν μεθ' ην θέλει άρχεσθαι η Ρητορική" αύτη δε θέλει αποπερατούσθαι εις την δ', και ανωτάτην τάξιν, συνδεομένην και με προφορικάς ασκήσεις δι' ας προσδιορίζονται 2 ώραι καθ' εβδομάδα. Εκτός των αρχαίων κλασικών πρωτοτυπων θέλει λαμβάνεσθαι υπ' όψιν η νέα Ευρωπαϊκή Φιλολογία, προοδευούσης όμως πάντοτε της θεωρητικής διδασκαλίας εκ παραλλήλου με την πρακτικήν. Ά ρ θ ρ ο ν 71. Εις την εκλογήν των αρχαίων κλασικών θέλει λαμβάνεσθαι υπ' όψιν η νεανική των μαθητών ηλικία, και θέλουν εξηγείσθαι ούτοι κατά φυσικήν τάξιν αλληλοδιαδόχως" εν γένει θέλουν παραδίδεσθαι πρώτον οι ιστορικοί, μετ' αυτούς οι ρήτορες και φιλόσοφοι, και εις τους ποιητάς πρώτον οι Επικοίκαιμετ' αυτούς οι Λυρικοί, και Δραματικοί.

εκάστου τεμαχίου τοσούτον μόνον καθ' όσον η λύσις των δυσκολιών απαιτεί τούτο, διότι ο κυριώτερος σκοπός της διδασκαλίας εις τα γυμνάσια είναι να δώση εις τους μαθητάς ακριβή γνώσιν των κλασικών συγγραφέων και να μορφώση και ενισχύση την περί του αληθούς, του αγαθού και του καλού αίσθησιν αυτών. Μεγίστη προσοχή θέλει γίνεσθαι επομένως εις την σειράν και τον σύνδεσμον των ιδεών, εις την εκλογήν και την θέσιν των λέξεων και θέλουν ασκείσθαι οι μαθηταί ιδίως υποχρεούμενοι να μεταχειρίζωνται εις τας μεταφράσεις σιν καθαρώς Ελληνικήν. Ά ρ θ ρ ο ν 73. Εγκυκλοπαίδεια και Ανθολογίαι δεν θέλουν είναι εν χρήσει εις τα γυμνάσια, και θέλουν παραδίδεσθαι εις αυτά ολόκληρα συγγράμματα παραλειπομένων όμως των μερών όσα δεν είναι αρμόδια διάτηνηλικίαν των μαθητών" δεν επιτρέπεται δε να παραδίδωνται εις την αυτήν τάξιν συγχρόνως πλειότεροι 2 Ελλήνων η 2 Ρωμαίων συγγραφέων, ή να αλλάζωνται οι συγγραφείς εις το διάστημα της εξαμηνίας" Κατά τας βάσεις ταύτας προσδιορίζονται οι ανατιθέμενοι εις την εκλογήν των διδασκάλων εξής συγγραφείς" α'.) Εις την πρώτην τάξιν 1. διά την Ελληνικήν Ξενοφώντος Κύρου ανάβασις, και Ελληνικά" Πλουτάρχου παράλληλοι, Αιλιανός, Ομήρου Οδύσσεια. 2. διά την Λατινικήν Ιούλιος Καίσαρ, Ιουστίνος, εκλογή ευλήπτων Κικερωνιακών επιστολών. Οβιδίου και εκλογαί εκ της Αινειάδος του Βιργιλίου. β) Εις την β', τάξιν. 1) Διά την ελληνικήν Ομήρου Ιλιάς και Οδύσσεια, Ηρόδοτος, Ξενοφώντος Κύρου παιδεία, Ισοκράτης και Γνωμικοί ποιηταί" 2) Διά την Λατινικήν,

Λίβιος, Σαλλούστιος, Κικέρωνος επιστολαί, Οβίδιος, Αινειάς και Βουκολικά του Βιργιλίου, και ευληπτοι ωδαί του Ορατίου. Εις την γ', τάξιν, 1) Διά την ελληνικήν Οι Ολυνθιακοί και Φιλιππικοί του Δημοσθένους, φιλοσοφικοί λόγοι του Ξενοφώντος, Ησίοδος, Ομηρικοί ύμνοι και τα ευληπτότερα του Ευριπίδου. Διά την λατινικήν, Οι βραχύτεροι λόγοι του Κικέρωνος, τα βιβλία αυτού de oratore και de Claris oratoribus, το 10 βιβλίον του Κυϊντιλιανού, του Τακίτου Agricola και Germania, του Ορατίου ωδαί και η προς Πίσωνα επιστολή και Βιργιλίου τα Γεωργικά. Εις την δ', τάξιν, Διά την ελληνικήν: Πλάτωνος απολογία, Κρίτων, Μενέξενος, Λάχης, Χαρείδης, Φαίδων και Γοργίας, Ευριπίδης, Σοφοκλής, Αισχύλος και Πίνδαρος. Διά την λατινικήν: βιβλία de finibus bonorum και de officiis, του Τακίτου ιστορίαι, Plautus aulularia και Captiui εκλεγμένα τεμάχια του Λουκρετίου, Κατούλλου καιτων ελεγιακών ποιητών και του Ορατίου επιστολαί. Ά ρ θ ρ ο ν 74. Προς μόρφωσιν του ύφους εις το ελληνικόν εκτός της μεγίστης προσοχής εις τας προφορικάς μεταφράσεις εκ των καλητέρων τεμαχίων τωναρχαίων, αποσπάσματαεξαυτών, αναλυτικαί περί αυτών εκθέσεις η περιλήψεις των εμπεριεχομένων αυτών, συνθέσεις περί αντικειμένων αφορώντων ταεντω γυμνασίω διδασκόμενα, πολλάκις και μερικαί μεταφράσεις ή μιμήσεις αρχαίων κλασικών πρωτοτύπων ή κατά τας περιστάσεις και ποιητικαί ή ρητορικαί συνθέσεις. Ά ρ θ ρ ο ν 75. Ως προς τας εις το προλαβόν άρθρον ρηθείσας εργασίας, παραλείπεται η διάταξις εις τον διδάσκαλον, όστις όμως έχει χρέος να επιδιορθώνη τα γυμνάσματα ταύτα του σχολείου, καθώςκαιναεπιθεωρήεπιμελώςτα κατ' οίκον ε τ ο ι μ α ζ ό μ ε ν α .

Ά ρ θ ρ ο ν 76. Η εις τους μαθητάς του γυμνασίου ανήκουσα ανωτέρα θρησκευτική διδασκαλία χορηγείται εις αυτούς υφ' ενός των καθηγητών, αν υπάρχη τοιούτος έχων τας ανηκούσας γνώσεις· ειδέ μη από ένα εις την πόλιν του γυμνασίου κατοικούντα πεπαιδευμένον ιερέα λαμβάνοντα 20 έως 30 δραχμάς προς αντιμισθίαν κατά μήνα. Εκάστην ημέρα άρχεται με την αυτήν προσευχήν ως και εις τα ελληνικά σχολεία, και έκαστος μαθητής υποχρεούται να φοιτά τας κυριακάς και εορτάς ειςωρισμένηντινά εκκλησίαν. Ά ρ θ ρ ο ν 77. Το μάθημα της ιστορίας είναι το αυτό ως και ειςταελληνικά

νικά σχολεία, αλλά παραδίδεται με περισσοτέραν έκτασιν, αναφέρονται αι πηγαί και διαιρείται ούτως, ώστε εις μεν την α', τάξιν παραδίδεται η γενική Ιστορία απ' αρχής των Ιστορικών χρόνων μέχρι του 5. αιώνος μετά Χριστόν, εις την β' απ' αρχής του 6. μέχρι αρχής του 16 και εις την γ' απ' αρχής του 16 μέχρις ημών.Ειςδετηντετάρτην η ελληνική ιστορία, καθ' όλην αυτής την έκτασιν. Με την διδασκαλίαν ταύτην θέλουν συνδέεσθαι τα πρώτιστα της πολιτικής γεωγραφίας εκάστης εποχής. Ά ρ θ ρ ο ν 78. Η διδασκαλία της μαθηματικής θέλει θεωρείσθαι ως απλούν μέσον ασκήσεως διά τους μαθητάς και ως προπαρασκευή διά την περαιτέρω σπουδήν της επιστήμης ταύτης, και διά των επιστημών, όσαιεπ'αυτής στηρίζονται η έχουν σχέσιν μετ' αυτής - διά τούτο θέλει επαναλαμβάνεσθαι εις την α', τάξιν του γυμνασίου το μάθημα της αριθμητικής καταλλήλως, και εκείθεν θέλουν μεταβαίνει οι μαθηταί εις την άλγεβραν μέχρι της εξισώσεως του πρώτου βαθμού. Εις την β', τάξιν θέλουν διδάσκεσθαι αι ρίζαι και δυνάμεις μετά των δευτεροβαθμίων εξισώσεων εις την γ', τάξιν η θεωρία των αναλογιών, λογαρίθμων και σειρών μετά των αρχών της μηκομετρίας" εις την δ', αι αρχαί της επιπεδομετρίας και στερεομετρίας, και εις τους έξοχον ικανότητα έχοντας μαθητάς αι της επιπέδου τριγωνομετρίας, εις τας δύο ανωτέρας τάξεις θέλει παραδίδεσθαι και η μαθηματικοφυσική γεωγραφία. Ά ρ θ ρ ο ν 79. Η σπουδή των αρχών της φυσικής, της χημείας, καιτης φυσικής ιστορίας, ως και η της γαλλικής γλώσσης, θέλει επίσης μεθοδικώς εξακολουθείσθαι δι' όλων των τάξεων καταλλήλως αναπτυχθείσα" επίσης θέλει σπουδάζεσθαι εις τας ανηκούσας ώρας και η εβραϊκή από τους όσους σκοπόν έχουσι να σπουδάσωσι την θεολογίαν. Ά ρ θ ρ ο ν 80. Τα μαθήματα θέλουν παραδίδεσθαι 24 ώρας καθ' εβδομάδα, και διαιρείσθαι ούτω πως, ώστε μίαν μεν ημέραν να διαρκώσι τρεις ώρας προ μεσημβρίας, δύο δε ημέρας ανά δύο ώρας προ μεσημβρίας, προσέτι μίαν ημέραν δύο ώρας μετά μεσημβρίαν. μώνα περί την ογδόην ώραν προ μεσημβρίας. Μετά δε την μεσημβρίαντομεν θέρος περί την τρίτην, τον δε χειμώνα περί την δευτέραν. Ά ρ θ ρ ο ν 81. Η διαίρεσις των ωρών τούτων θέλει γίνει κατάτονακόλουθον τρόπον.

8 ώρας διά την ελληνικήν 4 διά την λατινικήν 2 διά γύμνασιν εις το γράφειν ελληνιστί' 2 διά την κατήχησιν 2 διά την ιστορίαν και γεωγραφίαν'

2 2 2

διά την μαθηματικήν διά την φυσικήν και φυσικήν ιστορίαν διά την γαλλικήν"

Ειςτηνδευτ 6 ώρας διά την ελληνικήν 6 διά την λατινικήν 2 διά την θεωρίαν των περί τον λόγον επιστημών 2 διά την κατήχησιν 2 διά την ιστορίαν και γεωγραφίαν 2 διά την μαθηματικήν 2 διά την φυσικήν και φυσικήν ιστορίαν2 διά την γαλλικήν.

Ειςτηντρίτ -

5 ώρας διά την ελληνικήν 5 διά την λατινικήν 2 διά την θεωρίαν των περί τον λόγον επιστημών 2 διά την κατήχησιν 2 διά την ιστορίαν και γεωγραφίαν 4 διά την μαθηματικήν και μαθηματικοφυσικήν γεωγραφίαν 2 διά την φυσικήν και φυσικήν ιστορίαν' 2 διά την γαλλικήν.

Ειςδετηντε -

4 ώρας διά την ελληνικήν 4 διά την λατινικήν 2 διά την θεωρίαν των περί τον λόγον επιστημών 2 διά την ιστορίαν και γεωγραφίαν 1 διά την κατήχησιν 4 διά την μαθηματικήν και μαθηματικοφυσικήν γεωγραφίαν 3 διά την φυσικήν, φυσικήν ιστορίαν και αρχάς της χημείας 2 διά την λογικήν και σύντομον γενικήν εισαγωγήν εις την φιλοσοφίαν2 διά την γαλλικήν 2 εκ των προσδιωρισμένων διά την ελλ. θέλουν δαπανάσθαι εις την εβραϊκήν γραμματικήν διά τους μέλλοντας θεολόγους, όπου μέσα προς παράδοσιν αυτής υπάρχουν. Εμπεριέχονται εις τας ώρας του ελληνικού και Λατινικού μαθήματος και γραπτών γυμνασμάτων.

Ά ρ θ ρ ο ν 82. Επιτρέπεται εις τους καθηγητάς των γυμνασίων να παραλαμβάνουν και ανά ένα βοηθόν εκ των θεωρητικώς εξετασθέντων υποψηφίων διδασκάλων, ούτος συναινέσει του γυμνασιάρχου και της των γονέων θέλει χρησιμεύσει εις το να επαναλαμβάνη τα μαθήματα εις τους μαθητάς. Αλλά θέλουν προτρέπεσθαι και εις εκάστην τάξιν οι μάλλον επιδίδοντες μαθηταί να πράττωσιν αυτό τούτο αμισθί εις τους πτωχούς των συμμαθητών των.

η ζωγραφία, βαφή και μουσική θέλουν διδάσκεσθαι εις τους επιθυμούντας τούτο από ιδιαιτέρους διδασκάλους, αλλά με τρόπον, ώστε να μη παρεμποδίζωνται δι' αυτό τα λοιπά ως άφευκτα θεωρούμενα μαθήματα, γυμναστικαί ασκήσεις θέλουν γίνεσθαι το θέρος κατά τας τελευταίας ώρας μετά την μεσημβρίαν, όταν υπάρχουν διακοπαί μαθημάτων, θέλει δε παρατηρείσθαικαιενταύθατοειςτο άρθρον 14 περί ελληνικών σχολείων ορισθέν. Καθήκον του γυμνασιάρχου είναι, ώστε οι σπουδάζοντες τα ιδιαίτερα ταύτα μαθήματα να φοιτώσιν εις αυτά τακτικώς, ως και εις τα λοιπά, και να προλαμβάνεται και τιμωρήται, και εις αυτά πάσα αταξία και εκούσιος έλλειψις. Παραίτησις απ' αυτών εις το διάστημα της εξαμηνίας δεν επιτρέπεται επ' ουδενί λόγω. ΤΜΗΜΑ Χ της

Περί διαιρέσεως του σχολικού έτους, παραδοχής εξετάσεων ελέγχου προόδου, και βραβείων.

Ά ρ θ ρ ο ν 84. Το σχολειακόν έτος διαιρείται εις τα γυμνάσια, ως και εις τα ελληνικά σχολεία. Ά ρ θ ρ ο ν 85. Η παραδοχή εις τα γυμνάσια εξαρτάται από εξέτασιν γεν ο μένη ν πριν της αρχής του σχολιακού έτους. Εις έκαστον γυμνάσιον διά τους απαιτούνταςναεισέλθωσιν εις αυτό και είτε εξ ελληνικών είτε εξ ιδιωτικών σχολείων εξερχομένους. Ά ρ θ ρ ο ν 86. Έκαστος ζητών να γίνη δεκτός εις το γυμνάσιον, θέλει εμφανίζεσθαιεις τον γυμνασιάρχην, πριν της αρχής του σχολιακού έτους, δηλών την ηλικίαν του, και τον τόπον και τον τρόπον των προτέρων σπουδών του. Άρθρον 87. Η εξέτασις γίνεται προφορικώς και εγγράφως, εμπερι λαμβάνει όλα τα εις τα ελληνικά σχολεία διδασκόμενα, και εκτελείται ενώπιον όλων των καθηγητών του γυμνασίου. Ά ρ θ ρ ο ν 88. Ο μη φανείς ως κατέχων τας απαιτουμένας γνώσεις των ειςταελληνικά σχολεία διδασκομένων μαθημάτων, δεν γίνεται δεκτόςειςτο γυμνάσιον. Άπαντα τα μέλη της εξεταστικής επιτροπής είναι υπόλογα διάτηναυστηράν και αμερόληπτον εκτέλεσιν των ορισμών τούτων. Περί της εξετάσεως

θέλει συντάττεσθαι πρωτόκολλον, και στέλλεσθαι εις την Γραμματείαν των εκκλησιαστικών. Ά ρ θ ρ ο ν 89. Ως προς τον προβιβασμόν των μαθητών εις ανωτέρας τάξεις εφαρμόζονται και ενταύθα τα εις τον αριθ. 27 περί ελληνικών σχολείων ορισθέντα. Ά ρ θ ρ ο ν 90. Οι επιθυμούντες να λάβωσιν αποδεικτικόν περί της αποπερατώσεως των εν τω Γυμνασίω μαθημάτων των θέλουν καθυποβάλλεσθαι εις γενικήν εξέτασιν, γινομένην ενώπιον επιτροπής, συγκειμένης υφ' όλων των καθηγητών του γυμνασίου, προεδρεύοντος του Γυμνασιάρχου και παρευρισκομένης της Εφορίας. Η επιτροπή αύτη αποφασίζει ανεκκλήτως αν πρέπη να δοθή ή όχι το περί αποπερατώσεωςτωνμαθημάτων του γυμνασίου αποδεικτικόν.

επιθυμών να λάβη το άνω ρηθέν αποδεικτικόν χρεωστεί να μεταφράση εγγράφως τεμάχιον εκ της αρχαίας ελληνικής εις την νεωτέραν και έτερον ορθώς, κατά της γραμματικής τους κανόνας, τεμάχιόν τι σύντομον εκ του ελληνικού ειςτολατινικόν, να γράψη εις τον ελληνικόν με κομψήν φράσιν και με καθαράν ορθογραφίανέκθεσίντινα και να λύση εγγράφως προβλήματά τινα της μαθηματικής εκ των μερών αυτής, όσα διδάσκονται εις το γυμνάσιον. Εις την προφορικήν εξέτασιν χρεωστεί να μεταφράση και εξηγήση ορθώς τι κεφάλαιον εκ των λατίνων κλασικών, των παραδοθέντων εις τας ανωτέρας τάξεις, και ν' αποδείξη, ότι έχει γνώσεις όλων των μαθημάτων, όσα είναι προσδιωρισμένα διά τα γυμνάσια. Α π ό το αποτέλεσμα της εξετάσεως ταύτης εξαρτάται η χορηγία, η μη, του περί αποπερατώσεως των μαθημάτων του γυμνασίου αποδεικτικού. Οι μη λαβόντες το αποδεικτικόν τούτο λαμβάνουν μόνον αποδεικτικόν της ειςηνανήκουντάξεως, και χρεωστούν να επαναλάβουν αυτήν, το δε περί της εξετάσεως ταύτης συνταττόμενον πρωτόκολλον πέμπεται επίσης εις την επί τωνεκκλησιαστικών Γραμματείαν. Ά ρ θ ρ ο ν 92. Οι βουλόμενοι ν' αποκτήσωσι δι' ιδιαιτέρας σπουδής γνώσιν των μαθημάτων, όσα διδάσκονται εις το γυμνάσιον, χρεωστούν, πριν εισαχθώσιν ειςτηνγενικήν εξέτασιν να φοιτήσωσιν εις την τετάρτην τάξιν του γυμνασίου. Οι τοιούτοι, πριν γίνωσι δεκτοί, χρεωστούν να εμφανίζωνται πριν της αρχής του σχολιακού έτους εις τον γυμνασιάρχην, δηλούντες την ηλικίαν και τας προτέρας ιδιωτικάς σπουδάς των, και να καθυποβάλλωνται εις προφορικήν και έγγραφον εξέτασιν ενώπιον του γυμνασιάρχου και όλων των καθηγητών του γυμνασίου, διά να αποδείξωσιν, ότι έχουν την αναγκαίαν ικανότητα, διά να καταταχθούν εις ην ζητούσιν τάξιν. Ά ρ θ ρ ο ν 93. Η εντός του γυμνασίου πρόοδος ελέγχεται κυρίως διά

τωνεγγράφωνγυμνασμάτων, τα οποία οι μαθηταί συνθέτουσι. Διά τούτο θέλει γίνεσθαι καθ' εβδομάδα έγγραφος τις μετάφρασις εφ' εκάστου των μαθητών τουελληνικού εις το λατινικόν, και εκ του λατινικού εις το ελληνικόν, η από καιρού εις καιρόν σύνθεσίς τις εις το ελληνικόν, καθέκαστον μήνα θέλει δίδεσθαι ειςτουςμαθητάς ανά μία έγγραφος πρότασις εκ της μαθηματικής και της γαλλικής, καθεκάστην δε εξαμηνίαν εκ της ιστορίας, και εις τας ανωτέρας τάξεις εκτηςλογικής και της φιλοσοφίας. Περί κατηχήσεως, φυσικής, χημείας και φυσικής Ιστορίας, δεν θέλουν γίνεσθαι έγγραφα γυμνάσματα, αλλ' η περίοδος θέλει προσδιορίζεσθαι κατά τας προφορικάς εξετάσεις" το αυτό ισχύει και περί της εβραϊκής.

τηναξίαντωνγυμνασμάτων τούτων" παραβάλλων τα σφάλματα η τα προτερήματα αυτών, και κατ' αυτά να προσδιορίζη την τάξιν των μαθητών μεταξύ των, ως προς την ετησίαν αυτών πρόοδον τόσον γενικώς όσον και ειδικώς δι' έκαστον μάθημα ισχύουν οι όροι του άρθρ. 23 περί ελληνικών σχολείων.

τα ελληνικά σχολεία, θέλουν γίνεσθαι εξετάσεις, εις το τέλος εκάστης εξαμη νίας και εκάστου έτους.

τα γυμνάσια ό,τι διετάχθη ως προς τα ελληνικά σχολεία εις το άρθρον 28, ομοίω καιηδιανομή των βραβείων εις τους αριστεύσαντας, θέλει ενεργείσθαι κατά τους όρους του άρθρου 29. εις το 30 άρθρον περί ελληνικών σχολείων ορισθέντα. ΤΜΗΜΑ

XI

Περί των καθηγητών. χρεωστούν του λοιπού ν' αποδεικνύουν ότι εσπούδασαν εις το πανεπιστήμιον, εις την σχολήν των γενικών επιστημών, και να καθυποβάλλωνται εις θεωρητικήν και πρακτικήν εξέτασιν.

κράτους, ως καθέδραν του πανεπιστημίου, ενώπιον της επιτροπής επί τούτου διοριζομένης παρά της Γραμ. Των Εκκλησιαστικών. Αύτη επεκτείνεται κατά μέρος μεν προφορικώς, κατά μέρος δε εγγράφως. Εις όλα τα εις την σχολήν των γενικών επιστημών διδασκόμενα αντικείμενα, όσων η γνώσις απαιτείται από καθηγητήν γυμνασίου. Ά ρ θ ρ ο ν 100. Κατά το αποτέλεσμα της εξετάσεως ταύτης δίδεται η απόδειξις ε ξ ό χ ω ν , α ρ ί σ τ ω ν ή κ α λ ώ ν γνώσεων διά θέσιν καθηγητού του γυμνασίου εις έκαστον υποψήφιον.

Η απόδειξις αύτη προσδιορίζεται κυρίως κατά την γνώσιν και ικανότητα του υποψηφίου εις τας αρχαίας γλώσσας η ιδίως εις την μητρικήν αυτού.

ωςμηανηκόντωςπροπαρασκευασμένος, διά να λάβη διδακτικήν θέσιν εις γυμνάσιον. Ά ρ θ ρ ο ν 101. Περί της εξετάσεως και των αποτελεσμάτων αυτής συντάττεται εμπεριστατωμένως πρωτόκολλον, υπογράφεται υφ' όλων των μελών τηςεπιτροπήςήκαθυποβάλλεται εις την Γραμματείαν των Εκκλησιαστικών^ ήτις κατ' αυτό εκδίδει τας περί ικανότητος αποδείξεις. Ά ρ θ ρ ο ν 102. Μετά την θεωρητικήν εξέτασιν θέλει προετοιμάζεσθαι ο υποψήφιος διά διετούς πράξεως εις το διδασκαλικόν επάγγελμα εις άλλην εξέ τασιν πρακτικήν.

γυμνασίοις παραδιδόμενα, είτε ως βοηθού εις γυμνάσιον, είτε ως διδασκάλου εις ιδιωτικόν εκπαιδευτικόν κατάστημα, είτε και μόνον ως ιδιωτικού διδασκάλου. Ά ρ θ ρ ο ν 103. Η πρακτική εξέτασις θέλει γίνεσθαι ετησίως εις την πρωτεύουσαν του Κράτους προφορικώς η εγγράφως, ενώπιον επιτροπής διορισμένης από την Γραμματείαν των εκκλησιαστικών. Άρθρ. 104. Εις την πρακτικήν εξέτασιν απαιτείται προ πάντων, ώσ ο υποψήφιος να παραδίδη τους κλασικούς συγγραφείς η το μαθηματικόν μάθη μα ακριβώς και καταλλήλως, και να δύναται να αναπτύσση και να εκθέτη τας ιδέας του με σειράν και σαφήνειαν, να απαγγέλλη και να προσφέρεται μετ' εμβριθείας και ζωηρότητος, και να έχη φράσιν καθαράν, ακριβή και εύκολον και καλήν προφοράν εις την μητρικήν του γλώσσαν. των θεωρητικών εξετάσεων, περί ων πραγματεύεται το άρθρ. 31. Ά ρ θ ρ ο ν 106. ο διορισμός όλων των καθηγητών του γυμνασίου γίνεται διά Βασ. αποφάσεως, ουδείς δε προτείνεται, αν υπάρχουν περί της ηθικότητος ή θρησκευτικότητος αυτού αμφιβολίαι. Ά ρ θ ρ ο ν 107. Οι μισθοί των καθηγητών είναι 200 δραχμ. Κατά μήνα. Εφαρμόζονται δε και ενταύθα οι αυτοί εις το άρθρ. 41 περιεχόμενοι ορισμοί περί των διδασκάλων των ελλην. σχολείων, με την διαφοράν ότι ο μισθός ενός καθηγητού γυμνασίου δεν δύναται να υπερβή τας 300 δραχμάς. ο γυμνασιάρχης λαμβάνει και επιμίσθιον 50 δραχμών αυξανόμενον επίσης κατά εν δέκατον χωρίς όμως να υπερβή τας 100 δραχμάς. ΤΜΗΜΑ

XII

Περί ευταξίας ή πειθαρχίας. Άρθρον

108. Περί εφορειών και της πειθαρχίας εις τα γυμνάσια

ισχύουν τα περί ελληνικών σχολείων ρηθέντα, ή επομένως εφαρμόζονται και ενταύθα πληρέστατα τα άρθρα 42 μέχρι 49. Ά ρ θ ρ ο ν 109. ο γυμνασιάρχης συνεννοούμενος μετά των λοιπών καθηγητών θέλει συντάττει κανονισμούς αναλόγως με τας ανάγκας των μαθητών, καιταςσχέσεις του τόπου η του καταστήματος υποχρεούσας δε τους μαθητάς εις τήρησιν τακτικού τρόπου ζωής, και θέλει τους εφαρμόζει λαβών την έγκρισιν της επί των Εκκλησιαστικών Γραμματείας. Χ. διατάξεις περί κανονισμού διδακτικών μεθόδων, θέλουν καθυποβάλλεσθαι εις το συνέδριον των καθηγητών, τους οποίους έχει το δικαίωμα να συγκαλή προ τούτο ο γυμνασιάρχης· οσάκις το κρίνει αναγκαίον δύναται ο αυτός να προσκαλή εις τας συνελεύσεις ταύτας και την εφορείαν. ΤΜΗΜΑ

XIII

Περί επισκέψεων. Ά ρ θ ρ ο ν 111. Και τα γυμνάσια θέλουν επισκέπτεσθαι κατ' έτος επιτροπαί εκλεγόμεναι από την Γραμματείαν των Εκκλησιαστικών μεταξύ των καθηγητών της σχολής των γενικών επιστημών. Περί αυτών ισχύουν οι ορισμοί τωνάρθρ.60, 61 και 62 ως προς τα ελληνικά σχολεία. Ά ρ θ ρ ο ν 112. Χρέος του ανήκοντος διοικητού είναι να επαγρυπνή επί του γυμνασίου κατά τα υπάρχοντα διατάγματα. Ά ρ θ ρ ο ν 113. ο αυτός χρεωστεί μετά το τέλοςεκάστουσχολιακού έτουςναδέχεται τας αναφοράς του γυμνασιάρχου και της εφορείας περί της καταστάσεως και των αναγκών του καταστήματος κατά το άρθρ. 32 και 35 καιναπέμπη αυτάς συνωδευμένας με εκθεσιν και προτάσεις από μέρος του προς τηνεπίτωνΕκκλησιαστικών Γραμματείαν. Τ Μ Η Μ Α XIV.

Περί των ιδιωτικών διδακτικών καταστημάτων ση την δημοσίαν των Ελληνικών σχολείων, και των γυμνασίων και όχι απλώς να βοηθή τα δημόσια ταύτα καταστήματα δεν δύναταινααναλάβηουδείςάνευ αδείας της επί των Εκκλησιαστικών Γραμματείας εκτός των δημοσίων διδασκάλων εις τα άνω ρηθέντα καταστήματα των βοηθών αυτών και των υποψηφίων, όσοι έχουν την αδειαν ν' ασκώνται πρακτικώς. δύνανται δήμοι ή ιδιώται να συστήσωσι τοιούτον, ή και τάξεις τινάς γυμνασίου εξ ιδίων αναλωμάτων. Αλλ' ο οργανισμός αυτών χρεωστεί, να ήναι κατά πάντα ομοιόμορφος με τον των Ελληνικών σχολείων του Κράτους και τον των αντιστοιχουσών τάξεων

τόνιδιότηταςκαιπρος την διάταξιν των μαθημάτων και των διδακτικών βιβλίων. Ά ρ θ ρ ο ν 116. Διά σύστασιν ιδιωτικού διδακτικού καταστήματος προσδιωρισμένου ν' αντικαταστήση Ελληνικόν σχολείον η γυμνάσιοναπαιτείταιη έγκρισις της επί των Εκκλησιαστικών Γραμματείας, διδομένη αφού ερωτηθή ηαστυνομικήαρχή καιακουσθήηγνώμη του ανήκοντος γυμνασιάρχου εις τον οποίον θέλει ανατίθεται η άμεσος αυτού επιτήρησις. ΤΜΗΜΑ

XV.

Γενικοί ακροτελεύτιοι ορισμοί.

έχουν τον αριθμόν των τάξεων πλήρη θέλουν διατηρείσθαι από ένα η περισσο τέρους δήμους. Αλλά μεχρισότου αυτοί ν' αποκτήσωσι τ' αναγκαία μέσα θέλουν γίνεσθαι ταέξοδααυτών από το εκκλησιαστικόν ταμείον κατά τας υφισταμένας λογιστικάς διατάξεις, τα πλήρη γυμνάσια ως γενικά εκπαιδευτικά καταστήματα θέλουν είσθαι εις βάρος του εκκλησιαστικού ταμείου. Ά ρ θ ρ ο ν 118. Οι διδάσκαλοι των Ελληνικών σχολείων, ή καθηγηταί των γυμνασίων, όσοι μετά δεκαετή άμεμπτον και λυσιτελή υπηρεσίαν κατέστησαν ακουσίως ανίκανοι εις το να υπηρετήσωσι θέλουν λαμβάνει σύνταξιν, την δε δευτέραν δεκαετίαν το ήμισυ, την τρίτην δεκαετίαν τα 2/3, την τετάρτην τα 4/5 και την πέμπτην ολόκληρον τον μισθόν των ως σύνταξιν μεχρισότου τεθώσι και αύθις εις ενέργειαν ή αν τούτο δεν συμβή πλέον, διά βίου. Ά ρ θ ρ ο ν 119. Διά τας χήρας, ή ορφανά των αποθανόντων διδασκάλων και καθηγητών θέλει συστηθή ιδιαίτερον ταμείον συντάξεων. Εις το ταμείον τούτο δίδονται ως προικοδότησις. α') Το δικαίωμα της εγγραφής των μαθητών συνιστάμενον διά μεν το Ελληνικόν σχολείον εις 3, διά δε το γυμνάσιον εις 5 δραχ. δι' έκαστον. β') το δικαίωμα του αποδεικτικού της αποπερατώσεως των μαθημάτων συνιστάμενον διά μεν τα Έλλην. σχολεία εκτός του χαρτοσήμου εις 1, διά δε τα γυμνάσια εις 3 δρ. γ') 2 % συνεισφορά από τον τακτικόν μισθόν των διδασκάλων και καθηγητών. δ') Αγαθοεργαί συνεισφοραί. ε') Τα πειθαρχικά πρόστιμα τα εισπραττόμενα από τους διδασκάλους. ζ') Αι συνεισφοραί της Κυβερνήσεως. Άρθρον 120. Η σφραγίς των Έλλην. σχολείων και των γυμνασίων φέρει τα Ημέτερα παράσημα ως επί των αργυρών νομισμάτων με την περιγραφήν πέριξ διά μεν τα πρώτα «Βασιλικόν Ελληνικόν Σχολείον» το μέρος

όπου ευρίσκεται, διά δε τα δεύτερα «Βασιλικόν Γυμνάσιον» το μέρος όπου ευρίσκεται. Ά ρ θ ρ ο ν 121. ΟΙ διδάσκαλοι του Ελληνικού σχολείου έχουν βαθμόν γραμματέως διοικητού, ο σχολάρχης υπουργ. γραμματέως β', τάξεως, οι καθηγηταί γυμνασίων υπουργ. γραμματέως α', τάξεως και ο γυμνασιάρχης υπουργ. παρέδρου, αλλά προηγούνται αυτών ο γραμματεύς του διοικητού και το προσωπικόν των γραμματειών. Περί στολής αυτών θέλει εκδοθή ιδιαίτερον διάταγμα. Ά ρ θ ρ ο ν 122. Οι διδάσκαλοι των Έλλην. σχολείων και οι καθηγηταί των γυμνασίων ορκίζονται ενώπιον του ανήκοντος διοικητού.

κών βιβλίων διατάττεται, ώστε τα προς διδασκαλίαν και ανάγνωσιν βιβλία εις ταΕλλ.σχολεία και γυμνάσια, να ήναι εντελώς ομοιόμορφα. Διά τούτο τα προς διδασκαλίαν και ανάγνωσιν εις τα Ελλ. σχολεία και γυμνάσια εισαχθησόμενα βιβλία, συμφώνως με το παρόν σχέδιον, θέλουν προσδιορισθή αμέσως διά της προς εισαγωγήν συστηθείσης επιτροπής και μετά προηγηθείσαν έγκρισιν θέλουν δημοσιευθή διά της εφημ. της Κυβερνήσεως. Ά ρ θ ρ ο ν 124. Ως προς τας συντάξεις των όσων σκοπόν έχουν να δοθώσιν εις το διδασκαλικόν επάγγελμα εις τα ελλην. σχολεία και τα γυμνάσια ελάβομεν ήδη την ανήκουσαν φροντίδα διά του υπό σημερινήν ημερομηνίαν Ημετέρου διατάγματος και περί συντάξεων χορηγητέων ακόμηαναλόγωςτων δυνάμεων του εκκλησ. Και γεν. ταμείου και εις άλλους διακρινομένους και πτωχούς μαθητάς γυμνασίων θέλουν επίσης ληφθή εκ καιρώ τ' ανήκοντα μέτρα. Ά ρ θ ρ ο ν 125. Ο παρών κανονισμός θέλει εκτελεσθή εν καιρώ λαμβανομένων ανηκόντως υπ' όψιν των ιδιαιτέρων περιστάσεων εκάστου των διδασκάλων και ιδίως ως προς τας γνώσεις αυτού κτλ. Άρθρ. 126. Εις την Ημετέραν επί των Εκκλησιαστικ. Κτλ. Γραμμ τείαν της Επικρατείας ανατίθεται η δημοσίευσις και εκτέλεσις του παρόντος διατάγματος. Εν Αθήναις, την 31 Δεκεμβρ. 1836 (12 Ιαν.) 1837. εν το

ονόματι και κατ' ιδιαιτέραν διαταγήν της Αυτού Μεγαλειότητος του Βασιλέως, Υπουργικόν

Συμβούλιον,

Α Ρ Μ Α Ν Σ Π Ε Ρ Γ , I. ΡΙΖΟΣ, ΣΜΑΑΤΣ, ΔΡ. ΜΑΝΣΟΛΑΣ, Α. Γ. ΚΡΙΕΖΗΣ, Γ. Λ Α Σ Σ Α Ν Η Σ .

5

ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ (Εγκύκλιος 11352/13 Αυγούστου 1848) Κυβέρνηση Γ. Κουντουριώτη Υπουργός Α. Μαυρομιχάλης Αριθ. Πρωτ. 11352

Περί τακτικής παραδόσεως των Ιερών γραμμάτων. ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

Προς τους νομάρχας του Βασιλείου.

μάρχα, τον διπλούν σκοπόν, εις τον οποίον τείνει το υπουργείον ου τίνος προιστάμεθα, της διανοητικής, λέγομεν, και ηθικής αναπτύξεως της ελληνικής νεολαίας, σκοπόν διαγραφέντα υπ' αυτού του νόμου, ώστε πάσα παρέγκλισις φέρει εις την ολισθηράν οδόν της ψευδούς σοφίας. Όθεν επειδή αρχή της αληθούς σοφίας είναι ο φόβος του Κυρίου, τον οποίον γεννά και υποτρέφει εις τας έτι απαλάς των μαθητών καρδίας κυρίως η παράδοσις και μελέτη των ιερών αρχών της θεοδιδάκτου χριστιανικής πίστεως, διά τούτο το μάθημα, το άλλως λεγόμενον των ι ε ρ ώ ν γ ρ α μ μ ά τ ω ν , πρέπει ανενδοιάστως να ήναι εκ των κυριωτέρων και ουσιωδεστέρων μαθημάτο^ν εκάστης σχολής και αυτών των γυμνασίων, όπως ο νόμος σοφώς διακελεύεται.

εις τινα σχολεία του κράτους το ουσιώδες τούτο μάθημα δεν παρεδόθη διόλου, η ότι παρεδόθη ατελώς. Ένεκα τούτων σας παραγγέλλομεν, κύριε νομάρχα, όπως, άμα λάβητε την παρούσαν μας, σπεύσητε αμελητί να συνεννοηθήτε μετά των αρμοδίων εφοριών και διδασκάλων, ώστε, ου μόνον να καταχωρισθή το περί ου ο λόγος μάθημα ειςταπρογράμματα του νέου σχολειακού έτους, αλλά και να παραδοθή τακτικώ

Αναδημοσιεύεταιαπότο: Κλάδος, τ. Α', σ. 352-353" βλ. και Δηλιγιάννης-Ζηνόπουλος, τ. Ζ', σ. 87-88.

κώς και μεθ' όσης οίον τε πλείστης ακριβείας· υμείς δε και οι υπό την δίκαιο δοσίαν υμών έπαρχοι θέλετε επιτηρεί επιμελώς εις την εκτέλεσιν της παρούσης εντολής, της οποίας το αποτέλεσμα ανατιθέμεθα εις τον ευσεβή και χριστιανικόν υμών ζήλον. Ο Α.

Υπουργός

ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗΣ

6

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΣΤΑ ΓΥΜΝΑΣΙΑ (Έγγραφο 10975/24 Μαρτίου 1851) Κυβέρνηση Α. Κριεζή Υπουργός Α. Πάικος Αριθ.

Πρωτ. 10975.

Περί της περιόδου των μαθημάτων εν τοις Γυμνασίοις. ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ.

Προς τους Γυμνασιάρχας. Ελάβομεναφορμήνναπαρατηρήσωμεν, Κύριοι Γυμνασιάρχαι, ότι η περίοδος των Γυμνασιακών μαθημάτων περιωρίσθη εις μόνην τριετίαν από τετραετίας, ως ο κανονισμός εν άρθρω 65 ορίζει. Τούτο ουχί μόνον ως αντιβαίνον εις ρητήν του κανονισμού διάταξιν δέν δυνάμεθα να συγχωρήσωμεν να εξακολουθήση εις το εξής, αλλά και ως πάνυ επιβλαβές εις τους μαθητάς, οίτινες εισερχόμενοι από των Γυμνασίων εις το Πανεπιστήμιον μη κατηρτισμένοι, διά το σύντομον της περιόδου, με την ανήκουσαν εγκύκλιον προπαιδείαν, θέλουσιν ομολογουμένως προσκόπτειειςτην επί τα πρόσω πορείαν αυτών όθεν απαιτούμεν αμέσως από του επομένου σχολαστικού έτους να τεθώσιν εις πλήρη ενέργειαν τα εν τω κανονισμοί περί της Γυμνασιακής περιόδου, καθώς εις τα περί της του Ελληνικού σχολείου, εάν καιειςαυτόπαραλλαγή τις κατά τούτο έγεινεν. Ίσως προς αναπλήρωσα της τοιαύτης ελλείψεως παρετάθη παρά τινι Γυμνασίω η σχολική περίοδος των μαθημάτων αλλά θεωρούντες ωφελιμωτέραν ειςτουςμαθητάς την γυμνασιακήν διδασκαλίαν, ως υπό ικανωτέρων ανδρών γινομένην, προτιμώμεν ταύτης την εις τετραετίαν παράτασιν, σύμφωνον ούσαν καιμετατεταγμένα. Εάνδεαπεφύγομενναεπιμείνωμενώστε από τούδε να εφαρμοσθή ο κανονισμός εκινήθημεν εις τούτο εκ του ότι ηθέλομεν ούτω διεγείρει παράπονα,

Αναδημοσιεύεται από το: Κλάδος, τ. Α', σ. 363-364.

τα οποία κατά τινα λόγον δυνατόν να θεωρηθώσι και δίκαια, εκ μέρους των μαθητών, όσοι διατελούντες ήδη εις την ανωτέραν του Γυμνασίου τάξιν προετοιμάζονται εις απολυτηρίους εξετάσεις. Εν

Αθήναις

τη 24 Μαρτίου 1851

ο

Υπουργός Α.

8

ΠΑΪΚΟΣ

7 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΚΑΙ ΓΥΜΝΑΣΙΩΝ 1855 (Εγκύκλιος 4168/31 Αυγούστου 1855) Κυβέρνηση Α. Μαυροκορδάτου Υπουργός Π. Αργυρόπουλος Αριθ.

και και

Πρωτ. 4168.

Περί αποστολής Προγραμμάτων Γυμνασίων Ελληνικών σχολείων, εν γένει περί της εσωτερικής τακτοποιήσεως των παιδευτηρίων, ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ.

Προς τους Κ. Σχολάρχας και Διευθυντάς των Ελληνικών Σχολείων Διδασκάλους.

γείον, να εξετάσω οποία τις είναι των ελληνικών σχολείων η κατάστασις. Τα παιδευτήρια ταύτα εθεώρησα τοσούτω μάλλον προσοχής και τελειοποιήσεως άξια, όσω εν αυτοίς δεν προπαιδεύονται μόνον οι σκοπούντες να ανέλθωσιν εις Γυμνάσια, αλλά και ετέρα παίδων τάξις, έτι πολυαριθμοτέρα, από σχολείων αμέσως εις επιτηδεύματα τρεπομένη οφείλει ν' αποκτά αυτόθι στοιχειωδώς, όλον τι σύστημα γνώσεων επαρκές εις τας καθημερινάς αυτής βιωτικάς σχέσεις. Διεξελθών δε προς τον σκοπόν τούτον, τινών ετών τα σχολικά προγράμματα, είδον ότι εν πολλοίς των σχολείων ουδόλως υπ' όψιν λαμβάνονται του κανονισμού αι διατάξεις, ούτε κατά τον αριθμόν των τάξεων, ούτε κατά το είδος των μαθημάτων, ούτε κατά τας ώρας της καθ' εβδομάδα διδασκαλίας αυτών" αλλάταπερί τούτων κανονίζονται κατά το δοκούν τοις διδασκάλοις εκάστου σχολείου ως επί το πλείστον, ώστε μένει απραγματοποίητος ή περί ομοειδούς εν αυτοίς διδασκαλίας αρίστη του νομοθέτου θέλησις. Εξ άλλων δε εγγράφων εν τοις αρχείοις του Υπουργείου κειμένων, υποβληθέντων δε των μεν υφ' υμών τωνδευπό των εφόρων των σχολείων και των διοικητικών Αρχών, έλαβον γνώσιν και άλλων έτι υπαρχουσών εν τοις σχολείοις ελλείψεων. Τα μεν αυτών Αναδημοσιεύεταιαπότο:Κλάδος, τ. Β', σ. 283-289.

στερούνται βιβλιοθήκης, τα δε πινάκων γεωγραφικών και σφαιρών,έτεραέχουσι χρείαν προσθήκης δικασκάλων, και εν άλλοις άλλας ανάγκας παρετήρησα Αναντιρρήτως οφείλω να σπεύσω εις την εκ των ενόντων θεραπείαν και τούτων των ελλείψεων αλλά την ρύθμισιν της διδασκαλίας εν πάσι τοις σχολείοις ομοειδώς, ευμεθόδως και συμφώνως προς την έννοιαν του κανονισμού, έκρινα υπόθεσιν προτακτέαν και μη δεκτικήν αναβολής, ως τα μάλιστα επενεργούσαν ειςτωνδιδασκομένων την πρόοδον. Όθεν, ακούσας περί τούτου την γνώμην επιτροπής, συγκαλεσθείσης κατά τας διακοπάς των μαθημάτων ενταύθα, ίνα συζητήση και γνωμοδοτήση περί βελτιώσεως της μεσαίας παιδείας, παρήγγειλα την σύνταξιν του εν τέλει της παρούσης εκτιθεμένου προγράμματος, εις υποχρεωτικήν χρήσιν πάντων εν γένει των ελληνικών του Κράτους σχολείων. Ανακοινούμεν υμίν ήδη τούτο, όπως αμέσως κατ' αυτό διατυπώσητε άπαντες τα προγράμματα του εγγίζοντος σχολαστικού έτους, συνταχθέντα δε καθυποβάλετε αυτά, κατά τα ειθισμένα, εις την έγκρισιν του υπουργείου, χωρίς εκτης εκπληρώσεως της αναγκαίας ταύτης διατυπώσεως να προκύψη βραδύτης τις ειςτωνμαθημάτων την έναρξιν. Το διάγραμμα τούτο μετ' ακριβείας ακολουθούντες εις την σύνταξιν των προγραμμάτων και την ρύθμισιν της διδασκαλίας, θέλετε συντελέσει εις των ελληνικών μαθήσεων την πρόοδονκαιτην κατά μικρόν εισαγωγήν του ομοιομόρφου εν τη διδασκαλία, συμβάλλοντος τα μέγιστα εις την νοητικήν του έθνους ανάπτυξιν και εις την προς κοινόν σκοπόν τάσιν της παιδεύσεως.

ρον τάξιν την ύλην διαλαμβάνοντα, ή όπως αύτη εξετέθη εν τω προγράμματι, δεν είναι χρήσιμα εις την ακριβή αυτού εφαρμογήν, αλλά τον δυνατόν συμβιβασμόν της δυσχερείας ταύτης εις την κρίσιν των διδασκόντων επί του παρόντος αφίνων, θέλω φροντίσει να συνταχθώσιν όσον ταχύτερον έτερα διδακτικά βιβλία, συμφωνούντα εντελώς προς το πρόγραμμα, και τοιαύτην έχοντα εκτασιν, ώστε να καθίσταται δυνατή ολοκλήρων αυτών η παράδοσις καθ' εκάστην περίοδον. Φανερόν δε είναι ότι το πρόγραμμα τούτο θέλειεφαρμόζεσθαιειςταατελή σχολεία, εφ' όσον αντιστοιχεί εις τας κλάσεις, τας οποίας έκαστον αυτών έχει' ολόκληρον όμως εις τα πλήρη σχολεία, ήτοι τα έχοντα τρεις διδασκάλους και τρεις επομένως τάξεις, κατά το 5 άρθρον του κανονισμού. Επαινούμενμεντον ευγενή ζήλον διδασκάλων τινών, οίτινες, καίτοι μόνοι όντες, φιλοτιμούνται να προάξωσι μαθητάς μέχρι της ανωτέρας τάξεως και να δώσωσιν αυτοίς εισιτήριον εις γυμνάσιον- αλλ' η του αυτού διδασκάλου εις τρεις τάξεις ενασχόλησις ουχί μόνον υπερβαίνει τας δυνάμεις και του επιμελεστάτου αυτών, αλλά και αντίκειται εις τον κανονισμόν, απαιτούντα εν γένει εκάστη τάξει να αντιστοιχή εις διδάσκαλος. Κυρίως ένθα εις μόνος διδάσκαλος υπάρχει πρέπει να σχηματίζηται μία μόνη τάξις, η κατωτέρα - εάν δ' έχη ούτος

ολίγους μαθητάς, και εκ τούτου ευκαιρίαν, δύναται να αναλαμβάνη και δευτέρας τάξεως μαθήματα, ουδέποτε όμως πρέπει να προχωρή εις τα της τρίτης, ούτε να εκδίδη αναρμοδίως απολυτήρια. Οι μαθηταί θέλοντες να τελειοποιήσωσι τας σχολειακάς αυτών σπουδάς οφείλωσι να μεταβαίνωσιν εις τέλεια σχολεία. Ειςδετασχολεία, τα δύο έχοντα διδασκάλους, επιθυμητόν είναι αι πόλεις, εν αις ταύτα εισίν εγκατεστημένα, να προσλαμβάνωσι διά δημοτικών η επαρχιακών πόρων προπαιδευτήν, δυνάμενον να ενδιατρίψη εις την διδασκαλίαν της μικροτέρας τάξεως, ώστε παρέχοντα ούτως αυτά ακέραιον το όλον των σχολειακών γνώσεων τοις φοιτώσι να γίνεται εφικτή και ωφέλιμος η των απολυτηρίων χορήγησις.

νων ωρών εις την σπουδήν της ελληνικής γλώσσης, ήτις είναι θεμέλιον πάσης εκπαιδεύσεως,ιδίωςδετωνπαίδων των ελλήνων και ότι η σπουδή της γραμματικής διαιρεθείσα εις τρία μέρη ευμεθόδως και προοδευτικώς, διενεμήθη εις ταςτρειςσχολικάς τάξεις. Την διανομήν ταύτην θερμώς συνιστώμεν εις τους διευθύνοντας τα σχολεία, διότι η διδασκαλία αύτη μάλιστα πρέπει να αρχηται εκ παραδειγμάτων και τύπων, και εξ αυτών διά γενικεύσεως να προβαίνη εις τους κανόνας. Μέχρις ότου συνταχθή κατ' αυτήν την μέθοδον γραμματική, η επιδεξειότης των διδασκάλων θέλει αναπληρώνει την έλλειψιν ταύτην. Η Λατινική γλώσσα εν πολλοίς σχολείοις δεν παραδίδεται. Επάναγκες είναι να επανέλθωμεν αυστηρώς εις την του κανονισμού διάταξιν και να διδάσκεται πανταχού εις τους φοιτήσοντας εις τα Γυμνάσια η Λατινική, τουλάχιστον κατά την δευτέραν εξαμηνίαν της τρίτης τάξεως, ώστε οι παίδες να έρχωνται εις τα ανώτερα παιδευτήρια παρασκευασμένοι οπωσούν και γνωρίζοντες τουλάχιστον τους τύπους και ευκρινώς αναγινώσκοντες. Προσπαθήσατε να δώσητε εις την σπουδήν της αριθμητικής πρακτικήν τάσιν ιδίως κατά την πρώτην και δευτέραν τάξιν και κατορθώσετε να συνδέηηται ο έγγραφος λογισμός μετά του από μνήμης η κατά νουν λογισμού, όπερ είναι επιτήδειον μέσον, ίνα εγείρη την περιέργειαν των παίδων, ευθύς εξ αρχής εννοούντων διά τούτου, ότι ο έγγραφος λογισμός δεν είναι απλώς μηχανική εργασία. Εσημειώθη δε ως παραδοτέον μάθημα εν τοις ελληνικοίς σχολείοις και η φυσική ιστορία, ήτις καίτοι κατατασσομένη μεταξύ σχολεικών μαθημάτων εν τω κανονισμώ, ουδέποτε άχρι σήμερονεδιδάχθη. ομολογουμένωςημηύπαρξις μικρών φυσιογραφικών ταμείων παρά τοις παιδευτηρίοις, και η παντελής εξ ετέρου έλλειψις καταλλήλου εις τον σκοπόν βιβλιαρίου ήσαν οι λόγοι, δι' ους αυτής η διδασκαλία ανεβάλετο. Ελπίζω ταχέως να πραγματοποιηθή τοιούτου βιβλίου η έκδοσις, ώστε να γίνη έναρξις μαθήματος, συνοικειούντος τους παίδας με την φύσιν, έχοντος δε και το ιδιάζον να εξυψόνη τον νουν από της κτίσεως εις τον πάνσοφον αυτής δημιουργόν.

Ωσαύτως εν τω προγράμματι θέλετε παρατηρήσει ότι των ιερών μαθημάτων η παράδοσις, περιοριζομένη υπό του κανονισμού εις τας δύο μικροτέρας τάξεις, εξετάθη μέχρι της τρίτης, ίνα συνεχίζηται η μελέτη των περί την ιεράν ημών πίστιν μέχρις αποφοιτήσεως. Τελευτών δε ουσιωδέστατον εθεώρησα να επιστήσω την προσοχήν υμών και εις τα εξής, ως απαραίτητα οντά εις τον αληθή της νεολαίας καταρτισμόν και εν γένει εις των σχολείων την πρόοδον. Ο κανονισμόςδενεπιτάττεινα υποβάλλωνται εις εξέτασιν οι προσερχόμενοι εκ των δημοτικών σχολείων εις τα ελληνικά παίδες, ως απαιτεί τούτο επί των εκ των ελληνικών εις τα Γυμνάσια μεταβαινόντων μαθητών αλλ' ουχ ήττον θέλετε στοιχειωδώς εξετάζει τους εκ των δημοτικών αποφοιτώντας, και καταγγέλλει πάραυτα εις το Υπουργείον τα δημοτικά εκείνα σχολεία, ων τους μαθητάς εύρετε όλως ανετοίμους εις ελληνικά μαθήματα και ασθενείς. Μεγίστη δε προσέτι αυστηρότης πρέπει να επικρατή επί των από τάξεως εις τάξιν προβιβασμών, οι οποίοι πάρωρα γινόμενοι τους μεν αξίους αποθαρρύνουσι, τους αναξίους καθιστώσι δυστυχείς, διότι απνευστί ούτοι διατρέχοντες τας τάξεις ουδεμίαν καρπούνται ωφέλειαν εκ της φοιτήσεως. Ωσαύτως οφείλετε να μη παραβλέπητε την διάταξιν του 27άρθρουτου κανονισμού, καθ' ην ο δις την αυτήν τάξιν επαναλαβών, χωρίς να κατασταθή προβιβασμού άξιος, αποπέμπεται του σχολείου. Η αυστηρότης αύτη, μη ούσα ματαία, δεν πρέπει προς το παρόν να πραΰνηται παρά οσάκις κωλύματα ασθενείας ή άλλα ανυπέρβλητα εμπόδισαν του μαθητού την πρόοδον. Πρέπει αναγκαίως ν' αποδοθή εις την οικογένειαν αυτού και να τραπή εις άλλο έργον ο δις την αυτήν τάξιν ακάρπως και ανωφελώς διατρέξας. μόνον την καλλιέργειαν του νοόςναεπιμελήσθε,αλλάκαιναεμπνέητεειςτας απαλάς των παίδων καρδίας την χρηστότητα και την ευσέβειαν διά παραινέσεων, διά του παραδείγματος της ιδίας χρηστής διαγωγής, διά της αναπτύξεως παντός καλού και πατριωτικού περιεχομένου εντός των παραδιδομένων βιβλίων, διά της αυστηράς επιβλέψεως της όλης διαγωγής των παίδων και διά συνεννοήσεως μετά των γονέων οίτινες ουδέποτε πρέπει ν' αμεριμνώσι περί της εκπληρώσεως του ιερού τούτου καθήκοντος. Η μετ' ου πολύ διαταχθησομένη επιθεώρησις των σχολείων θέλει πληροφορήσει το Υπουργείον κατά πόσον έκαστος υμών εφιλοτιμήθη προς εκτέλεσιν των διά της παρούσης εγκυκλίου παραγγελλομένων. Μη αμφιβάλλετε δε ποσώς ότι η Κυβέρνησις της A.M. γνωρίζουσα και τας δυσκολίας των διδασκάλων και το απροστάτευτον του γήρως των θέλει πάσαν σπουδήν καταβάλει διά να βελτιώση τας κατ' αυτούς και να προστατεύση διά νόμου τα δικαιώματα, τα οποία απέκτησαν και αυτοί αγωνιζόμενοι

υπέρτηςπαιδείας, και τα ορφανεύοντα τέκνα των, και ότι περί την απονομήν των αμοιβών αυστηράν θέλει διατηρήσει αμεροληψίαν και δικαιοσύνην. Εν Αθήναις, την 31 Αυγούστου 1855. ο

Υπουργός Π. ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Κανονίζον τα μαθήματα, τα οποία θέλουσι διδάσκεσθαιτουλοιπού εν τοις ελληνικοίς σχολείοις του Κράτους, και τας ώρας

Τάξις

Α', ή τ ο ι

κατωτέρα. Ώραι καθ' εβδομάδα

1. Ελληνικά (προς το παρόν εκ του Α', τόμου της Χρηστ. Ραγκαβή, 2. Γραμματικής το τυπικόν, μετά των απαραιτήτως αναγκαίων κανόνων και γραφικαί ασκήσεις εις αυτό 6 3. Αριθμητικής περίοδος Α', (κατά την του Γεράκη) 4 4. Ιστορία της παλαιάς Διαθήκης 3 5. Γεωγραφία της Ελλάδος (και της Τουρκίας) 3 6. Φυσική Ιστορία (μέχρις ότου γίνη έναρξις του μαθήματος τούτου, ώραι αύται δύνανται να διατεθώσι παρά των διδασκάλωνυπέράλλου τινός των κανονισμένων μαθημάτων) 2 7. Καλλιγραφία 2 29 Τ ά ξ ι ς Β'. Ώραι καθ' εβδομάδα

1. Ελληνικά εκ του αυτού τόμου. Ενύπνιον Λουκιανού, λόγοι εις Ευτρόπιον Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Ξενοφ. Κύρου παιδείας τα τέσσαρα πρώτα κεφάλαια, πλην του προοιμίου, και Κύρου Ανάβασις 2. Γραμματικής οι λοιποί κανόνες μετά των εξαιρέσεων και ανωμαλιών και το περί παραγωγής και γραφικαί ασκήσεις 3. Αριθμητικής περίοδος Β' 4. Φυσική ιστορία (ίδε την ανωτέρω σημείωσιν εν τη θέσει της φυσικής ιστορίας της κατωτέρας τάξεως)

9 6 4 2

5. Γεωγραφίας" Ευρώπη 6. Ιστορία αρχαία (τα μεν την Ελλάδα

αφορώντα

εκτενέστερον,

7. Αρχαί της Γαλλικής 8. Ιστορία της νέας Διαθήκης 9. Ιχνογραφία και καλλιγραφία

2 τα 2 2 2 32

Τάξις

Γ'. Ώραι καθ' εβδομάδα

1. Ελληνικά εκ του αυτού Α', τόμου, Λουκιανού περί διαβολής, Ξενοφ. Ελληνικά, και εκ του Β', τόμου, της αυτής χρηστομάθειας Ραγκαβή, Ισοκράτους προς Δημόνικον, Λυσίου Επιτάφιος και ο κατά Ερατοσθένους, Πλουτάρχου Κίμων 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Στοιχεία της συντάξεως μετά συντόμου θεματογραφίας Περί συνθέσεως λόγου Αρχαί της Γεωμετρίας μετ' εφαρμογής εις την αριθμητικήν . . . . Ιστορία μέση και νεωτέρα (τα αξιολογώτερα των γεγονότων εν συντομία) Γεωγραφία Ασία, Αφρική και Αμερική Γαλλικά Ιερά κατήχησις Λατινικά (ιδίως κατά την δευτέραν εξαμηνίαν)

ο

9 6 2 4 3 2 3 2 2 33

Υπουργός Π. ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ των και

εν τοις Γυμνασίοις του Κράτους παραδοτέων μαθημάτων των ωρών της καθ' εβδομάδα διδασκαλίας αυτών. Τάξις

Α', ή τ ο ι

κατωτέρα.

1. Ελληνικά (Ξενοφώντος ελληνικά, Απομνημονεύματα, Ισοκράτους λόγοι, Πλουτάρχου βίοι παράλληλοι, Ομήρου Οδύσσεια μετά βραχείας εισαγωγής περί της Ιωνικής διαλέκτου και του Ηρωϊκού μέτρου)· εκ του συντα-

συντακτικού,τοπερί της κυρίας συντάξεως μετά γυμνασμάτων προς εφαρμογήν αυτών γυμνάσματα γραπτά πρωτοβαθμίων εξισώσεων 3. Ιστορία αρχαία μέχρι του Ε', αιώνος μετά Χριστόν, μετά γεωγραφικής Εισαγωγής 4. Γαλλικά . · 5. Λατινικά (Γραμματικής το τεχνολογικόν, Κορνήλιος Νέπως, Ευτρόπιος, Ιουστίνος) 6. Κατήχησις Πλάτωνος Μητροπολίτου Μόσχας

12 5 3 4 4 2 30

Τ ά ξ ι ς Β'.

1. Ελληνικά (Δημοσθένους Ολυνθιακοί και Φιλιππικοί, Λυκούργου λόγος κατά Λεωκράτους, Πλουτάρχου Ηθικά, Βασιλείου του Μεγάλου παραίνεσις, Θουκυδίδου το Ιστορικόν, Ομήρου Ιλιάς). Εξακολούθησις και τέλος του συντακτικού μετά θεμάτων, γυμνάσματα γραπτά 2. Αλγέβρας από των πρωτοβαθμίων εξισώσεων μέχρι τέλους . . . 3. Ιστορία μέση από του Ε', αιώνος μέχρι του ΙΣΤ'. μετά γεωγραφικής εισαγωγής 4. Γαλλικά 5. Λατινικά (Ιούλιος Καίσαρ, Σαλούστιος, Κικέρωνος επιστολαί) τέλος του τεχνολογικού και αρχή του συντακτικού 6. Φυσική πειραματική 7. Κατήχησις Πλάτωνος

12 4 3 3 4 2 2 30

Τάξις

Γ.

1. Ελληνικά (Δημοσθένους περί Στεφάνου, Θουκυδίδου δημηγορίαι, Ησιόδου Έ ρ γ α και Ημέραι, Θεόκριτος, Βίων και Μόσχος μετά βραχείας εισαγωγής περί Δωρικής διαλέκτου) στοιχεία ποιητικής μετρικής συμβαδίζοντα μετά της εξηγήσεως των ποιητών γυμνάσματα γραπτά · 12 2. Επιπεδομετρία και εφαρμογή της Αλγέβρας εις αυτήν . . . . 3 3. Ιστορία νεωτέρα μετά γεωγραφικής εισαγωγής 3 4. Γαλλικά 3 5. Λατινικά (Κικέρωνος λόγοι de Oratore, de Claris oratoribous

Οβιδίου μεταμορφώσεις), εξακολούθησις και τέλος του συντακτικού, θέματα 6. Ψυχολογία εμπειρική 7. Φυσική πειραματική 8. Κατήχησις Πλάτωνος

4 2 2 1 30

Τ ά ξ ι ς Δ'. 1. Ελληνικά (Πλάτων και ποιηταί δραματικοί και λυρικοί) εξακολούθησις των στοιχείων της ποιητικής και μετρικής, στοιχεία ρητορικής μετ' εφαρμογής εις τους αρχαίους, ρήτορας, γυμνάσματα γραπτά 2. Στερεομετρία και επίπεδος τριγωνομετρία 3. Ιστορία της Ελλάδος 4. Γαλλικά 5. Λατινικά (Κικέρωνος Φιλοσοφικά, Τακίτου Ιστορικά, Βιργίλιος, Ορατίου ωδαί) μετάφρασις εκ του αρχαίου ελληνικού εις το Λατινικόν και τ' ανάπαλιν 6. Λογική 7. Γεωγραφία μαθηματική και φυσική 8. Κατήχησις

12 3 2 4

3 2 2 1 30

8

ΤΑΚΤΙΚΟΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ (Εγκύκλιος / 3 Μαρτίου 1856) Κυβέρνηση Α, Βούλγαρη Υπουργός Χ. Χριστόπουλος

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

Περί τακτικού εκκλησιασμού των μαθητών κατά τας Κυριακάς και εορτάς. ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ Τ Η Σ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛ. ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ.

Προς τους γυμνασιάρχας, σχολάρχας και διευθυντάς Ελλ. σχολείων νονισμός ορίζει περί των θρησκευτικών των μαθητών καθηκόντων. Και τοι δε την πεποίθησιν έχοντες, ότι τας ευσεβείς ταύτας διατάξεις ενεργείτε άπαντες μετά πάσης ευλαβείας, τον υψηλόν σκοπόν, εις ον αύται τείνουσι, κατά το δέον εκτιμώντες, ουδέν ήττον όμως εκρίναμεν, ότι ηθέλαμεν παραβή το ιερώτερον ημών καθήκον, μη υπομιμνήσκοντες προς υμάς, ότι οφείλετε αδιάλειπτον και άοκνον μέριμναν, ίνα εκπληρώσιν οι μαθηταί τακτικώς και μετ' αφοσιώσεως τα της λατρείας αυτών καθ' ότι κάλλιστα οίδατε, ότι διά συνεχούς κατά την νεαράν ηλικίαν εξυψώσεως του νου προς τον δημιουργόν εμπνέεται η ευσέβεια, η αδιάσειστος αύτη κρηπίς της ευδαιμονίας του ανθρώπου. Κατά τα ρηθέντα άρθρα οι μαθηταί θέλουσιν εκκλησιάζεσθαι εις εκκλησίαν προσδιωρισμένην αλλ' όπου καθίσταται απραγματοποίητον, είτε διά το στενόχωρον των εκκλησιών, είτε διά τας αποστάσεις των συνοικιών, να παρευρίσκονται άπαντες εις την αυτήν εκκλησίαν, θέλετε προσδιορίζει και δευτέραν και τρίτην, κατά την ανάγκην, επιβλέψεως επιγινομένης αν όντως συχνάζωσιν εις αυτάς. Η καθημερινή δε προσευχή εν τοις διδακτηρίοις, ο κανονισμός απαιτεί να ψάλλεται υπό όλων ομού των μαθητών, ως παρατηρείτε - αλλ' επειδή τούτο προϋποθέτει άσκησίν τινα εις την φωνητικήν μουσικήν, όπερ παρ' ημίν

Αναδημοσιεύεταιαπότο:Κλάδος, τ. Α', σ. 392-393' βλ. και Παρίσης, τ. Α', σ. 269-270.

εισέτι δεν υπάρχει, προς αποφυγήν χασμωδιών, απλώς ας λέγεται επί του παρόντος η προσευχή υπό ενός μόνου μαθητού, ακροωμένων των λοιπών. Ό τ ι δε το υμέτερον ευσεβές παράδειγμα είναι το παντός άλλου ισχυρότερον ενεργούν εις την θρησκευτικήν των μαθητών ανατροφήν, υμείς κάλλιστα αφ' εαυτών το γινώσκετε και επομένως πάς περί τούτου λόγος περιττός. Εν

Αθήναις

τη

3 Μαρτίου 1856 ο

Υπουργός

Χ. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

9

ΕΝΑΡΞΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ (Έγγραφο 1088 / 28 Φεβρουαρίου 1857) Κυβέρνηση Δ, Βούλγαρη Υπουργός Χ. Χριστόπουλος Αριθ. Πρωτ. 1088 / 28 Φεβρ. 1857

Προς τον Γυμνασιάρχην του Εν Αθήναις Α' Γυμνασίου Κατόπιν του υπό χθεσινήν ημερομηνίαν περί αποστολής των οργάνων της Πειραματικής Φυσικής ημετέρου εγγράφου σας προσκαλούμεν, κύριε Γυμνασιάρχα, να παραγγείλητε τω καθηγητή κυρίω Γεωργίω Παυλίδη, ίνα κάμη αμέσως έναρξιν του μαθήματος της Πειραματικής Φυσικής και παραδίδη τούτο δις της εβδομάδος εις την ανωτέραν του Γυμνασίου τάξιν. Ελπίζομεν, ότι ο ειρημένος καθηγητής είνε αρκούντως προπαρασκευασμένος ειδοποιηθείς περί της προσεχούς προμηθείας των αναγκαίων οργάνων διά του προς υμάς της 3 του παρελθόντος Σεπτεμβρίου εγγράφου του Υπουργείου. ο

Υπουργός Χ.

ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

Αναδημοσιεύεταιαπόμονόφυλλο που υπάρχει στο: Αρχείον Γυμνασιάρχου Παυλίδου: φ.Ι. Έγγραφα και αλληλογραφία, Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος: τμήμα χειρογράφων.

10 Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ (Εγκύλιος 3654 / 1 1 Ιουνίου 1857) Κυβέρνηση Δ. Βούλγαρη Υπουργός Χ. Χριστόπουλος Αριθ.

Πρωτ. 8654.

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

Περί της παραδοχής των μαθητών εν τ ε τοις Έλλην. σχολείοις και γυμνασίοις, και περί απολυτηρίων εξετάσεων. ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛ. ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

Προς τους γυμνασιάρχας, σχολάρχας και διευθυντάς Ελληνικών σχολείων.

[

]

Η εν τοις ελληνικοίς σχολείοις διδασκαλία αποτελεί βαθμόν τινα εκπαιδεύσεως, δυνάμενον μεν να συντελέση εις την κατάλληλον όλων των κλάσεων της κοινωνίας ανάπτυξιν, μη απαιτούντα δε πολλήν ικανότητα εκ μέρου μαθητού και πολλού χρόνου δαπάνην. Απεναντίας ο των γυμνασιακών σπουδών το στάδιον μέλλων να διανύση προώρισται να μεταβή εις το Πανεπιστήμιον και να εισέλθη εις την τάξιν των λογίωνκαιεπιστημόνωντουέθνους,και επομένως ουχί μόνον αρκούντως προπαρεσκευασμένος πρέπει να ήναι, αλλά καιναέχη ενεαυτώτηνπρος επίτευξιν του υψηλού τούτου σκοπού διανοητικήν επιδεξιότητα. Ο νομοθέτης ημών, περί πολλού ποιούμενος την ανθηράν των κλασικών σπουδών κατάστασιν, και προς τούτο μη θέλων, ίνα επί της κοινωνίας και των οικογενειών βλάβη ρίπτωνται ευκόλως και απερισκ επί των γυμνασιακών θρανίων παίδες, ολίγας ελπίδας επιτυχίας παρέχοντες, απήτησεν από των βουλομένων να εισέλθωσιν εν τοις γυμνασίοις αυστηράν δοκιμασίαν της περί τα κλασικά μαθήματα επιδεξιότητος αυτών ενώπιον παντων των καθηγητών του γυμνασίου. Τοιαύτην δ' έχουσιν ιδέαν και εν τη πεπολιτισμένη δυτική Ευρώπη, εν η, εν πολλαίς χώραις απαιτείται αυστηροτάτη Αναδημοσιεύεταιαπότο:Παρίσης, τ. Α', σ. 291-297' το απόσπασμα είναι από τις σ. 293-294· βλ. και Κλάδος, τ. Α', σ. 456-462.

εξέτασις των από των κατωτέρων εις τας ανωτέρας γυμνασιακάς τάξεις μεταβαινόντων μαθητών. Η δε ορθοτάτη αύτη του ημετέρου νομοθέτου διάταξις, ουδεμίαν περιέχουσα εξαίρεσιν, ισχύει και ως προς εκείνα ακόμη τα Ελλη νικά σχολεία, άτινα συνεχόμενα τω γυμνασίω διατελούσιν υπό την άμεσον διεύθυνσιν του γυμνασιάρχου. Η αυτή επιθυμία του νομοθέτου να καταστήση τους εν τοις γυμνασίοις διδασκομένους αξίους της υψηλής αυτών κλήσεως διέπει και τας περί απολυτηρίων εξετάσεων διατάξεις. Η πείρα απέδειξε παρά τε τοιςάλλοις έθνεσικαι παρ' ημίν, ότι εκ της αυστηρότητος της απολυτηρίου δοκιμασίας εξαρτάται κατά μέγα μέρος η πρόοδος των επιστημών και των γραμμάτων. Αι γυμνασιακαί γνώσεις είναι η βάσις εφ' ης δύναται τις ευχερώς και εδραίως να οικοδομήση την πανεπιστημιακήν παιδείαν, είναι η κλεις, ούτως ειπείν, όλων των επιστημών. Ο Έλλην νομοθέτης περιέβαλε την εξέτασιν ταύτην μεθ' όλων των αναγκαίωνασφαλιστικών διατυπώσεων, διέταξε γενικήν εξέτασιν έγγραφόν τε και προφορικήν των διδασκομένων εν τω γυμνασίω μαθημάτων, απήτησε την παρουσίαν όλων των καθηγητών του γυμνασίου, του γυμνασιάρχου καιαυτήςτηςεφορείας,διέγραψε τον τρόπον της εξετάσεως, ώρισε να συντάσσωνται και πέμπωνται προς το Υπουργείον πρωτόκολλα περί των γενομένων εξετάσεων και κατέστησε την απόφασιν της εξεταστικής επιτροπής ανέκκλητον. Αλλ' η πρόνοια αύτη του νόμου ματαία καθίσταταιάνευτηςαμεροληψίαςκαιτης δικαίας αυστηρότητος των εξεταστών. Εφ' ω ουδέποτε θέλομεν παύσει προσκαλούντες τους γυμνασιακούς συλλόγους, ίνα θεωρώσι το υπό του νόμου αυτοίς ανατεθειμένον των εξετάσεων έργον ουχί έλασσον κατά τε σπουδαιότητα και ωφέλειαν αυτής της διδασκαλίας, και επικαλούμενοι τον πατριωτισμόν και τον προς την βάσιμον παιδείαν ακραιφνή αυτών έρωτα υπέρ της ακριβούς και ευσυνειδήτου εκπληρώσεως του όντως ιερού τούτου προς την πολιτείαν καθήκοντος" διότι εν τη εξουσία των ειρημένων συλλόγων κείται να εμποδίσωσι την εις τας ανωτέρας κοινωνικάς βαθμίδας άνοδον των ημιμαθών.

[

] Αθήνησι 11 Ιουνίου 1857 ο

Υπουργός

Χ. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

11

ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ (Εγκύκλιος 4408/17 Ιουλίου 1857) Κυβέρνηση Δ. Βούλγαρη Υπουργός Χ. Χριστόπουλος Αριθ.

Πρωτ. 4408.

Περί μεθόδων διδασκαλίας ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ. ΤΟ ΕΠΙ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ.

Προς τους Γυμνασιάρχας, Σχολάρχας και Διευθυντάς των Ελληνικών Σχολείων Διδασκάλους. Αι κατά την διδασκαλίαν μέθοδοι, αναγκαίως διάφοροι κατά λόγον του είδους του μαθήματος και του βαθμού του διδακτηρίου, εισί βεβαίως το δυσχερέστερον αυτής μέρος και ακατάπαυστον επιδέχονται επί το τελειότερον βελτίωσιν, ην οσημέραι λαμβάνουσι και εν αυτή τη βαθυπαιδεύτω εσπερία Ευρώπη. Υπάρχουσιν όμως και περί μεθόδων αρχαί τινες επί της φύσεως αυτής του ανθρωπίνου νοός στηριζόμεναι και υπό της μακροχρονίου πείρας αναντίρρητοι αναδειχθείσαι, αςτινας οφείλομεν και ημείς ανεξαιρέτως και, απλώς ειπείν, ανεξετάστωςναπαραδεχθώμεν. Τοιαύτη αρχή είναι και η ανακηρύττουσα επιβλαβή εις την πρόοδον του μαθητού την μέθοδον της κατά λέξιν απομνημονεύσεως των μαθημάτων, καθ' ης πολλάκις εν πολλαίς αφορμαίςεκηρύχθη το υπουργείονκαιηντινα δυστυχώς εισέτι βλέπομεν εν ουκ ευαρίθμοις εκπαιδευτηρίοις ισχύουσαν και τιμωμένην. Τω όντι εν τη παιδική ηλικία ο εγκέφαλος, απαλός και ευμάλακτος, ων, ευκόλως δέχεται και ευχερώς αποδίδωσι τας εξωτερικάς εντυπώσεις, ώστε εν τη ηλικία ταύτη η μνήμη, ως γνωστόν, πάσης άλλης δυνάμεως εξέχει και κατισχύει. Τοιαύτης δε ούσης της υπεροχής του μνημονικού των παίδων, δύναται μεν και οφείλει ο διδάσκαλος να ωφελήται εξαυτού, ουχί όμως επί βλάβη των λοιπών της ψυχής ενεργειών καθότι, αφ' ενός μεν εκ μόνης της κατά το μάλλον η ήττον αρμονικής αναπτύξεως όλων των διανοητικών δυνάμεων του παιδός εξαρτάται η εις το μέλλον υγιής κατάστασις και επιδεξιότης του νοός αυτού, αφ' ετέρου δε φυσιολογικώς αποδεδειγμένον υπάρχει, ότι η υπέρ το μέτρον ανάπτυξις δυνάμεως τίνος φέρει κατ' Αναδημοσιεύεται από το: Κλάδος, τ. Α', σ. 462-464.

ανάγκην την εξασθένησιν η και την καταστροφήν των ετέρων. Πολλή τροφή η διαρκής εξάσκησις της φύσει ανεπτυγμένης παρά τοις παισί μνήμης θέλει υπερενισχύσει μεν την δύναμιν ταύτην, καταστρέψει δε συγχρόνως τας λοιπάς δυνάμεις και καταστήσει τον νουν του παιδός αληθή μηχανήν δεχομένην αυτομάτως και άνευ επιγνώσεως τα πάντα και κατά τον αυτόν τρόποναπορρίπτουσαναυτά. Εντεύθεν γίνεται δήλον, ότι η αποστήθισις των μαθημάτων, υπό μόνης της μνήμης βοηθουμένη και ταύτην μόνην αναπτύσσουσα, είναι όντως ολεθρία προς την εν τοις γράμμασι πρόοδον του παιδός και πρέπει να αποσκορακισθή εκ της διδασκαλίας εκείνων μάλιστα των μαθημάτων, άτινα, ως φέρ' ειπείν η ιστορία και η γεωγραφία, ανήκουσιν εις την κλάσιν των λεγομένων μ ν η μονικών επιστημών. Αλλ' αποδοκιμάζοντες διά τον ειρημένον λόγον, την κατά κόρονκαιακατάλληλον χρήσιν της αυτολεξεί απομνημονεύσεως των διδασκομένων μαθημάτων, δεν εννοούμεν ν' απορρίψωμεν ταύτην εντελώς. Ο διδάσκαλος, είπομεν, δύναται και οφείλει να βοηθήται εκ της μνήμης του παιδός και κατά συνέπειαν δεν πρέπει να την παραμελήση. Μετρία εξάσκησις της δυνάμεως ταύτης, διατηρεί αυτήν ζωηράν και συντελεί και εις την των λοιπών δυνάμεων ανάπτυξιν, απασών των ενεργειών της ανθρωπίνης φύσεως εν πλήρει ουσών συναφεία και ενότητι.Επομένως και η αποστήθησις, ευσκόπως μεταχειριζομένη, ου μόνον αβλαβής είναι αλλά και αναγκαία, μάλιστα όταν έρχηται μετά την κατάληξιν των διδαχθέντων. Ούτω, αντί της εκστηθίσεως του κειμένου των εγχειριδίων της κατηχήσεως, της ιστορίας, της γεωγραφίας η της αριθμητικής, ηθέλομεν ευχαριστηθή αν οι διδάσκαλοι υπεχρέουν τους μαθητάς αυτών ν' αποστηθίζωσιν αυτό το κείμενον του ήδη ερμηνευθέντος αρχαίου συγγραφέως ή και εκλογήν τινα τεμαχίων Ελλήνων ποιητών και πεζογράφων. Η από στήθους αύτη εκμάθησις των προγονικών αριστουργημάτων θέλει μορφώσει κατά μικρόν την ομιλουμένην και γραφομένην υπό του μαθητού γλώσσαν επί το καθαρώτερον και ελληνικώτερον και θέλει είσθαι, εν τη ανδρική αυτού ηλικία, ανεξάντλητος και πολύτιμος πηγή ωραίων φράσεων, σοφωτάτων σκέψεων και ηθικών αξιολόγων παραγγελμάτων. Πεπεισμένοι περί της ωφελείας, ήτις προκύψει εκ της τοιαύτης μόνον εκστηθίσεως, αξιούμεν παρ' υμών, Κύριοι, ίνα επιστήσητε την προσοχήν των υφ' υμάς καθηγητών και διδασκάλων και απαιτήσητε παρ' αυτών να συμμορφωθώσι προς την παρούσαν ημών εγκύκλιον από της ενάρξεως του προσεχούς σχολικού έτους, εν τω τέλει του οποίου απεκδεχόμεθα παρ' υμών ακριβή σημείωσιν του αποτελέσματος των επί τούτω προσπαθειών εκάστου των διδαξάντων. Εν ο

Αθήναις

την

17 Ιουλίου 1857 Υπουργός Χ. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ.

12

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ (Εγκύκλιος 4930/12 Αυγούστου 1857) Κυβέρνηση Δ. Βούλγαρη Υπουργός Χ. Χριστόπουλος Αριθ.

Πρωτ. 4930.

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

Περί ελληνικής

θεματογραφίας.

ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙ ON ΤΩΝ ΕΚΚΛ. ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

Προς τους γυμνασιάρχας

προς τελείαν εκμάθησιν γλώσσης τινός. Άνευ της γραφής τα πάντα αποβαίνουσιν έπεα πτερόεντα, θεωρίαι φρούδαι, άπρακτον και άψυχον έργον. Εάν δε ούτως έχη περί πάσης καθόλου γλώσσης, πολλω δη μάλλον προκειμένου περί της των προγόνων ημών, της πολυπλόκου τε πλουσιωτάτης και σοφωτάτης. Τούτο συνειδώς και ο ημέτερος νομοθέτης μεγίστην απέδωκε σημασίαν εις τας γραπτάς ασκήσεις, καθιερώσας προς ορισμόν του είδους και του τρόπου αυτών διάφορα άρθρα του από 31 Δεκεμβρίου 1836οργανικούτωνελληνικών σχολείων και γυμνασίων νόμου. Και πρώτον μεν τα άρθρα 74 και 75, Άρθρ. 74. «Προς μόρφωσιν του ύφους εις το ελληνικόν, εκτός της μεγίστης προσοχής εις τας προφορικάς μεταφράσεις, θέλουν γίνεσθαι αι γραπταί μεταφράσεις εκ των καταλληλοτέρων τεμαχίων των αρχαίων, αποσπάσματα εξαυτών, αναλυτικαί περί αυτών εκθέσεις η περιλήψεις των εμπεριεχομένων αυτών, συνθέσεις περί αντικειμένων αφορώντων τα εν τω γυμνασίω διδασκόμενα μαθήματα, ιδίως της Ιστορίας, πολλάκις και μετρικαί μεταφράσεις και μιμήσεις αρχαίων κλασικών πρωτοτυπων η κατά τας περιστάσεις και ποιητικαίήρητορικαίσυνθέσεις». Άρθρ. 75. «Ως προς τας εις το προλαβόν άρθρον ρηθείσας εργασίας παραλείπεται η διάταξις εις τον διδάσκοντα, όστις όμως έχει χρέος ναεπιδιορθόνη Αναδημοσιεύεται από το : Παρίσης, τ. Α', σ. 298-300' βλ. και Κλάδος, τ. Α', σ. 469-471. 9

νη τα γυμνάσματα ταύτα του σχολείου, καθώςκαιναεπιθεωρήεπιμελώςτα κατ' οίκον ετοιμαζόμενα.»

του γυμνασίου πρόοδος ελέγχεται κυρίως διά των εγγράφων γυμνασμάτων, ταοποίαοιμαθηταί συνθέτουσιν, ότι διά τούτο θέλει γίνεσθαι καθ' εβδομάδα έγγραφος τις μετάφρασις υφ' εκάστου των μαθητώνεκτουελληνικού ειςτο λατινικόν και εκ του λατινικού εις το ελληνικόν, καθώς και σύνθεσίς τιςειςτο ελληνικόν" ότι εις τον διδάσκαλον είναι ανατεθειμένον να προσδιορίζη την α των γυμνασμάτων τούτων, παραβάλλων τα σφάλματα η τα προτερήματα αυτών,καικατ' αυτά να ορίζη την μεταξύ των μαθητών τάξιν, και τέλος ότι ως προςτηνετησίαναυτών πρόοδον, τόσον γενικώς, όσον και ειδικώς δι' έκαστον μάθημα, Ισχύουν οι όροι του άρθρου 23 του αυτού νόμου, καθ' ο προς ορισμόν αυτής θέλουν χρησιμεύει προ πάντων τα έγγραφα γυμνάσματα των μαθητών». Η εκτέλεσις των διατάξεων τούτων δυστυχώς παρημελήθη ουσιωδώς" διότι γίνεται μεν θεματογραφία εν άπασι τοις ημετέροις γυμνασίοις, αλλ' έχομεν λόγους ίνα πιστεύσωμεν, ότι τινές των κ.κ. Καθηγητών ολίγην παρέχουσι προσοχήν κατά την διόρθωσιν των ελληνικών γραπτών γυμνασμάτων και ότι ιδίωςδενθεωρούσιν εαυτούς υποχρέους να λαμβάνωσιν εν τω οίκω αυτών και ναεπιδιορθόνωσινμετά πλείστης ακριβείας τα γινόμενα θέματα. Έχοντες καθήκον να επιμελώμεθα της ακριβούς εκτελέσεως των νόμων και πεπεισμένοι όντες περί της μεγίστης χρησιμότητος των τοιούτων γυμνασμάτων, επιθυμούμεν, κύριε γυμνασιάρχα, ν' αναμνήσητε τους εν τω γυμνασίω υμών καθηγητάς των ελληνικών γραμμάτων τας άνω εκτεθείσας διατάξεις και να επιβλέπητε, όπως ούτοι, συμμορφούμενοι κατά γράμμα προς ταύτας, διατάσσωσι τακτικώς άπαξ της εβδομάδος έγγραφον μετάφρασιν υφ' εκάστου των μαθητωναπότουλατινικού εις το ελληνικόν μετά συνθέσεώς τίνος εις το ελληνικόν, λαμβάνωσι τα γυμνάσματα ταύτα εν τω οίκω και κατά σχολήν' επιδιορθόνωσιν

άπανταήτουλάχιστον τα πλείστα αυτών εναλλάξ, εάν ο αριθμός των μαθητών ήναι υπερβολικός, και εν τη ώρα της παραδόσεωςεπιφέρωσινεφ'εκάστουτων διορθωθέντων γυμνασμάτων τας παρατηρήσεις αυτών, εφαρμόζοντες διά των ιδίων μαθητών τους γραμματικούς κανόνας και διδάσκοντες αυτοίςτηντης ελληνικής καλλιεπείας τέχνην. Προς βεβαίωσιν δε της ακριβούς εκτελέσεως τωνειρημένωνορισμώνκαιτηςδιά των γραφικών [=γραπτών] τούτων ασκήσεων βαθμηδόν γενομένης προόδου αξιούμεν να πέμπητε προς το υπουργείον ανά πάσαν έκτην εβδομάδα εξ εκάστης τάξεως τα παράτουκαθηγητούτους τρεις πρώτους βαθμούς λαβόντα ελληνικά γυμνάσματα. Παρ' ημίν η ελληνική δεν είναι μόνον η αρχαία εκείνη γλώσσα,ηνέκαστος πεπαιδευμένος οφείλει να γινώσκη" είναι η γλώσσα ημών αυτών, ης προ * «Κατά σχολήν»: στις ελεύθερες δηλ. ώρες.

πάντων πρέπει να ώμεν κάτοχοι" είναι ο θησαυρός ημών, το μέγα και ακαταμάχητον στοιχείον της εθνικότητός μας. Καθώς δε οι εκ γαλλικού τίνος η γερμανικού γυμνασίου εξερχόμενοι γράφουσι καθαρώς και χαριέντως την εαυτών γλώσσαν, χωρίς να έχωσι προς τούτο ανάγκην περαιτέρω εν τοις Πανεπιστημίοις σπουδής, ούτω και οι παίδες ημών, από των ημετέρων γυμνασίων απολυόμενοι, πρέπει να γράφωσιν ελευθέρως και κομψώς την Ελληνικήν, δι' ης και μόνης δύναται ν' αναπτυχθή και κανονισθή η της ομιλουμένης πορεία. Τούτου ένεκα καιτουνομοθέτου ημών η μέριμνα, και της Κυβερνήσεως αι προσπάθειαι και ο ζήλος των διδασκόντων, υπήρξαν αείποτε υπέρ της τελείας σπουδής της αρχαίας ελληνικής γλώσσης" διά τον αυτόν δε λόγον εδόθησαν πάντοτε τα πρωτεία ειςτηνδιδασκαλίαν των ελληνικών γραμμάτων εν τοις γυμνασίοις ημών. Αλλ' απέναντι της δυσχερείας, ην παρουσιάζει η κατά βάθος εκμάθησις της ελληνικής, και απέναντι της εκ τοιαύτης γνώσεως ακαταλογίστου δι' ημάς ωφελείας πάντες ακαταπαύστως οφείλομεν να πολλαπλασιάζω μεν τας ενεργείας ημών. Ιδίως όμως δύναται να συντελέσωσιν εις επίτευξιν του σκοπουμένουαυτοίοι κύριοι καθηγηταί των ελληνικών γραμμάτων, εάν, μιμούμενοι τους παλαιοτέρους του έθνους διδασκάλους, εξασκώσι συνεχώς τεάμακαιεπιμελώςτους εαυτών μαθητάς εις το ελληνιστί γράφειν. Εν

Αθήναις

την

12 Αυγούστου 1857 ο

Υπουργός

Χ. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ.

13 ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΚΑΙ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ (Εγκύκλιος 4987/14 Αυγούστου 1857) Κυβέρνηση Δ. Βούλγαρη Υπουργός Χ. Χριστόπουλος Αριθ.

Πρωτ. 4987.

«Περί της εν τοις Ελληνικοίς σχολείοις διδασκαλίας της τε αρχαίας και της νεωτέρας Ελληνικής γλώσσης». ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

Προς τους γυμνασιάρχας, σχολάρχας και διευθυντάς των Ελληνικών σχολείων διδασκάλους.

Κατά τον ισχύοντα οργανισμόν των ελληνικών σχολείων (όρα άρθρ. 1), ταεκπαιδευτήριαταύτα διπλούν έχουσι σκοπόν, ήγουν πρώτον να προετοιμάζωσι τους παίδας διά τα γυμνάσια, και δεύτερον να χορηγώσιν αυθύπαρκτόν τινα και κατάλληλον βαθμόν πρακτικής εκπαιδεύσεως τοις μη βουλομένοις ή μη δυναμένοις να διανύσωσι το μακρόν και πολύμοχθον στάδιον των κλασικών σπουδών, αλλ' εφιεμένοις να μεταβώσιν εις τον κοινωνικόν βίον οπωσούν επιστημονικώς προς τα βιωφελή έργα προκατηρτισμένοι. Τας δύο ταύτας διαφόρους τάσεις της εν τοις Ελληνικοίς σχολείοις διδασκαλίας οι ημέτεροι ελληνοδιδάσκαλοι οφείλουσι να έχωσι διηνεκώς προ οφθαλμών και ουδετέρας να ολιγωρώσιν. Οδηγός δε ασφαλής έσεται αυτοίς προς τούτο ο νόμος αυτός, όστις και κατά την εκλογήν των μαθημάτων και κατά την περιγραφήν αυτών λίαν συνεπής τω προτεθέντι σκοπώ τα πάντα διατίθησι. Κατά ταύτα, αφ' ενός μεν η αρχαία ελληνική, ως θεμέλιον πάσης παρ' ημίν παιδείας, πρέπει να διδάσκηται εν τοις Ελληνικοίς σχολείοις τακτικώς και μετά πολλής επιστασίας, όπως καταλλήλως προπαρασκευασθώσιν οι νέοι προς τελείαν αυτής εν τοις γυμνασίοις εκμάθησιν - αφ' ετέρουδεαπαιτούντεςδυνάμει Αναδημοσιεύεταιαπότο: Παρίσης, τ. Α', σ. 301-302" βλ. και Κλάδος, τ. Α' σ. 471-473.

μει του νόμου παραλληλισμόν της παλαιάς προς την νέαν Ελληνικήν, προφορικάς εκθέσεις και γραφικά [=γραπτά] γυμνάσματα εν τη τελευταία, είναι αναντίρρητον, ότι μεγίστην δέον να δίδητε προσοχήν εις την επί το πρακτικώτερον διδασκαλίαν της καθαρευούσης ξενισμών και εκλεκτής καθομιλουμένης. ότι οι πλείστοι μεν των ελληνοδιδασκάλων παραμελούσιν εντελώς την πρακτικήν της γλώσσης ημών διδασκαλίαν, πολλοί δε, λαμβάνοντες ίσως αφορμήν εκτουότι ο νόμος σημειοί την σύνταξιν μεταξύ των εν τοις ελληνικοίς σχολείοις μαθημάτων και υψηλών δήθεν γνώσεων επίδειξιν ποιούμενοι, εγκαταλείπουσι σχεδόν ολοσχερώς εν τη ανωτέρα των εν λόγω σχολείων τάξει το τεχνολογικόν και το ετυμολογικόν της αρχαίας ελληνικής μέρος, και τον πλείστον χρόνον κατατρίβουσιν εις όλως ανωφελείς περί συντάξεως θεωρίας. Εντεύθεν δε προέρχεται, ότι οι από των ελληνικών σχολείων απολυόμενοι, εάν μεν τραπώσιν αμέσως εις τα βιωτικά έργα, γνωρίζοντες τύπους και θεωρίας μόνον, εισί παντάπασιν ανίκανοι να εκφράσωσιν ή να εκθέσωσι διά της γραφής τας

απλουστέρας ιδέας εν τη ιδία αυτών γλώσση εάν δε εις τα γυμνάσια μεταβώσιν, ελλιπείς ευρίσκονται κατά τε το τεχνολογικόν και την ετυμολογίαν της αρχαίας ελληνικής, καίτοι διδαχθέντες το εν τοις γυμνασίοις διδαχθησομένον συντακτικόν, και ούτω επί σαθρών θεμελίων οικοδομούντες, αείποτε χωλαίνουσιν εις την γνώσιν της ελληνικής. Αμφότεραταουσιώδη ταύτα ατοπήματα θέλετε προσπαθήσει, κύριοι, να εκλείψωσιν από ρίζης κατά το προσεχές σχολικόν έτος. Άπαντες οι διδάσκαλοι των ελληνικών σχολείων οφείλουσι, καθ' όσον μεν αφορά την νέαν ελληνικήν, να εξασκώσιν επιμελώς τους εαυτών μαθητάς δι' αναγνώσεως καλώς γεγραμμένου βιβλίου, δι' εκθέσεως προφορικής ιδεών, διά γραφικών συνθέσεων και γυμνασμάτων και δι' ακαταπαύστου παραλληλισμού της αρχαίας προς την νέαν ελληνικήν εις την ελευθέραν χρήσιν της βαθμηδόν προοδευούσης των λογίων ημών γλώσσης" καθ' όσον δ' αφορά την αρχαίαν ελληνικήν, να έχωσι προ πάντων υπ' όψιν την εις τα γυμνάσια μετάβασιν των νέων,καιεπομένωςνα διδάσκωσιν αυτοίς εν πλάτει κυρίως το τεχνολογικόν και το ετυμολογικόν, άτινααποτελούσιταςβάσεις, ούτως ειπείν, πάσης γλώσσης, και άνευ της εντελούς των οποίων γνώσεως καθίσταται αδύνατος η περαιτέρω εν τοις γυμνασίοις εκμάθησις της ελληνικής, να περιορίζωνται δε, ως βεβαίωςεννοείκαιο νόμος, εις την κατά το τελευταίον μόνον εξάμηνον σύγχρονον διδασκαλίαν των στοιχειωδεστάτων της συντάξεως ειδήσεων. Εν ο

Αθήναις

τη

14 Αύγουστου 1857 Υπουργός Χ. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ.

14

ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ (Εγκύκλιος 5886/15 Σεπτεμβρίου 1857) Κυβέρνηση Δ. Βούλγαρη Υπουργός Χ. Χριστόπουλος Αριθ.

Πρωτ. 5886.

Περί αποστολής προγράμματος

μαθηματικών.

ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ Τ Η Σ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

προς

τους Γυμνασιάρχας, Σχολάρχας και Διευθυντάς Ελληνικών Σχολείων διδασκάλους.

Αποστέλλοντες υμίν έντυπον το πρόγραμμα των εν τοις Ελληνικοίς Σχολείοις και εν τοις Γυμνασίοις μαθηματικών, προσκαλούμεν υμάς, Κύριοι, να φροντίσητε, όπως οι εν τοις παρ' υμών διευθυνομένοις εκπαιδευτηρίοις διδάσκοντες τα μαθηματικά συμμορφωθώσιν αυτώ πληρέστατα και απαρεγκλίτως από του ήδη αρξαμένου σχολικού έτους. Αθήνησιτη15 Σεπτεμβρίου 1857 ο

Υπουργός Χ. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ

ΤΩΝ

ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ

ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

Θεωρούντες επάναγκες εις την πρόοδον της διδασκαλίας να ορισθώσιν ομοιομόρφωςεντε τοις Ελληνικοίς Σχολείοις και εν τοις Γυμνασίοις του Κράτους τα κεφάλαια των εν αυτοίς διδασκομένων μαθημάτων. Έχοντες υπ' όψιν τα άρθρα 7, 8, 15, 78 και 81 του από 31 Δεκεμβρίου 1836 οργανικού των Ελληνικών Σχολείων και Γυμνασίων Νόμου, καθ' όσον

Αναδημοσιεύεται από το: Κλάδος, τ. Α', σ. 477-484.

αφορά την εν τοις ειρημένοις εκπαιδευτηρίοις διδασκαλίαν των διαφόρων της μαθηματικής μερών. Μετά γνωμοδότησιν επί τούτω συσταθείσης ειδικής επιτροπής, Ορίζομεντοπρόγραμμα των από του ενεστώτος σχολικού έτους εν τοις Ελληνικοίς Σχολείοις και εν τοις Γυμνασίοις παραδοθησομένων μαθημα ως έπεται: ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Α'.

Αριθμητική

των

Ελληνικών

Σχολείων.

1. Περί αριθμήσεως. 2. 3. 4. 5. Περί των τεσσάρων πράξεων των ακεραίων αριθμών μετά των βασάνων αυτών. Περί διαιρετότητος.—Χαρακτήρες διαιρετότητος διά του 2, 5, 4 και 25, 8 και 125, 3 και 9. 6. 7. 8. 9. 10. 11. Περί κλασμάτων.—Ορισμός και γραφή των κοινών κλασμάτων.—Θεώρημα ότι η αξία κλάσματος δεν μεταβάλλεται πολλαπλασιαζομένων η διαιρουμένων αμφοτέρων των όρων αυτού διά του αυτού αριθμού. —Απλοποίησις των κλασμάτων.—Τροπή ακεραίου εις κλασματικόν και μικτού εις κλασματικόν.—Εξαγωγή του ακεραίου του περιεχομένου εν κλασματικό.—Αναγωγή των κλασμάτων εις τον αυτόν παρονομαστήν.—Αι τέσσαρες πράξεις των κλασματικών αριθμών. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. Περί συμμιγών αριθμών.—Ορισμός των συμμιγών.—Τροπή κλασματικών εις συμμιγείς και τανάπαλιν.—Πρόσθεσις και αφαίρεσις των συμμιγών.—Πολλαπλασιασμός συμμιγούς επί ακέραιον κατά την κοινήν μέθοδον και κατά την των υποπολλαπλασίων.—Διαίρεσις συμμιγούς δι' ακεραίου.—Πολλαπλασιασμός συμμιγούς επί κλασματικόν, ακεραίου επί συμμιγή, συμμιγούς επί συμμιγή (τρεπομένουτουπολλαπλασιαστού ήκαι αμφοτέρων των παραγόντων εις Ισοδυνάμους κλασματικούς).—Διαίρεσις των συμμιγών κατά τους αυτούς συνδυασμούς. 19. 20. 21. 22. Περί των δεκαδικών κλασμάτων.—Ορισμός και γραφή των δεκαδικών κλασμάτων.—Μεταβολή του δεκαδικού κλάσματος διά της μεταθέσεως προς τα δεξιά η τα αριστερά της υποδιαστολής.—Θεώρημα, ότι του δεκαδικού κλάσματος η αξία δεν μεταβάλλεται γραφομένων οσωνδήποτε μηδενικών προς τα δεξιά αυτού.—Τροπή κοινού κλάσματος εις δεκαδικόν και τανάπαλιν (όταν το δεκαδικόν έχη ωρισμένον αριθμόν ψηφίων).—Αι τέσσαρες πράξεις των δεκαδικών. Περί του δεκαδικού συστήματος των μέτρων και σταθμών.

23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. Περί αναλογιών.—Το γινόμενον των άκρων πάσης αναλογίας ισούται τω γινομένω των μέσων.—Αντιστρόφως, εάν το γινομενον δύο αριθμών ισούται τω γινομένω δύο άλλων, δυνάμεθα να συστήσωμεν αναλογίαν, εν η οι παράγοντες του ετέρου γινομένου είναιάκροι,οιδετου ετέρου μέσοι.—Τρόποι καθ' ους, μετατιθεμένων των όρωναναλογίας,προκύπτει πάλιν αναλογία.—Πολλαπλασιαζομένου η διαιρουμένουενόςάκρουκαι ενός μέσου της αναλογίας διά του αυτού αριθμού, προκύπτει πάλιν αναλογία.— τοάθροισμαηηδιαφορά των δύο πρώτων όρων είναι προς τον πρώτον η δεύτερον, ως το άθροισμα η η διαφορά των δύο τελευταίων προς τον τρίτον ή τέταρτον.—Το άθροισμα ή η διαφορά των ηγουμένων προς το άθροισμα ή την διαφοράν των επομένων ως εις ηγούμενος προς τον επόμενον αυτού.—Εν σειρά τινι πολλών ίσων λόγων το άθροισμα πάντωντωνηγουμένωνέχει προςτοάθροισμα πάντων των επομένων λόγον, ον ειςηγούμενοςπροςτονεπόμενοναυτού.—Τα γινόμενα των ομοταγών όρων πλειοτέρων αναλογιών συνιστώσιν ανα λογίαν. 31. 32. 33. 34. 35. 36. Εφαρμογή των αναλογιών εις την απλήν μέθοδον των τριών ορθήν τε και αντίστροφον.—Σύνθετος μέθοδος των τριών.— Προβλήματα του απλού τόκου.—Μέθοδος της υφαιρέσεως, εταιρείας και μίξεως. Εν τω τέλει εκάστου κεφαλαίου ο διδάσκαλος πρέπει να προτείνηειςτους μαθητάς ικανόν αριθμόν προβλημάτων, εξ εκείνων μάλιστα, ων η χρήσις είναι συχνή εις τον κοινωνικόν βίον. Τα κεφάλαια, ων κείται προτεταγμένος αστερίσκος, δύναται ο διδάσκαλος να παραλείπη εάν ο χρόνος δεν επιτρέπη την διδασκαλίαν αυτών. Β'. Γ ε ω μ ε τ ρ ί α

των

Ελληνικών

Σχολείων.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Ορισμοί.—Τα πρώτα περί γωνιών θεωρήματα.— Περί ισότητος τριγώνων.—Ιδιότητες των καθέτων και πλαγίων ευθειών.— Θεωρία των παραλλήλων στηριζομένη εις το αίτημα του Ευκλείδου,ήειςτο αίτημα ότι εκ δεδομένου σημείου μία μόνη παράλληλος δεδομένης ευθείας είναι δυνατόν να αχθή.—Θεώρημα περί του αθροίσματος των τριών γωνιών παντός τριγώνου.—Περί τετραπλεύρων.—Ιδιότητες των παραλληλογράμμων. 9. 10. 11. 12. 13. Περί κύκλου.—Ορισμοί.—Τα κυριώτερα και απλούστερα περί χορδών θεωρήματα.—Διά τριών σημείων μη απ' ευθείας κειμένων δύναται να διέλθη πάντοτε περιφέρεια κύκλου, και μία μόνη.—Μέτρησις των γωνιών διά κυκλικών τόξων.—Μέτρον των εγγεγραμμένων εν τω κύκλω γωνιών. 14. 15. 16. 17. 18. Περί ευθειών αναλόγων. Περί ομοιότητος των τριγώνων και πολυγώνων.—Τα απλούστερα θεωρήματα περί χορδών τεμνουσών και εφαπτομένων.

19. 20. 21. 22. 23. 24. Στοιχειώδη τινά προβλήματα, οίον διαίρεσις ευθείας εις μέρη ίσα η ανάλογα δεδομένων ευθειών.—Διαίρεσις τόξου και γωνία εις 2, 4, 8, κτλ. ίσα μέρη.—Να αχθή εφαπτομένη εκ σημείου κειμένουεπίτης περιφερείας ή εκτός αυτής.—Να ευρεθή τετάρτη η μέση ανάλογος.—Κατασκευή πολυγώνου ομοίου δεδομένω.—Αι απλούστεραι εφαρμογαί εις την καταμέτρησιν των μηκών και των αποστάσεων των απροσίτων αντικειμένων. 25. 26. 27. 28. 29. Περί μέτρου των επιφανειών, 1) του ορθογωνίου, 2) του παραλληλογράμμου, 3) του τριγώνου, 4) του τραπεζίου, 5) παντός πολυ γώνου (διά διαιρέσεως αυτού εις τρίγωνα). 30. Θεώρημα του Πυθαγόρου μετά των πορισμάτων αυτού. *Λόγος των εμβαδών των όμοιων τριγώνων και πολυγώνων. 31. 32. Περί κανονικών πολυγώνων.—*Έγγραφή και περιγραφή κύκλου εις αυτά. Εγγραφή εν τω κύκλω τετραγώνουκαιεξαγώνουκαιεκείνωντων πολυγώνων, ων η εγγραφή ανάγεται εις την εγγραφήν τούτων. 33. Απόδειξις ότι ο λόγος της περιφερείας προς την διάμετρον είναι σταθερός, και υπόδειξις του τρόπου, καθ' ον ούτος ορίζεται κατά προσέγγισιν (θεωρουμένου του κύκλου ως κανονικού πολυγώνου απειροπλεύρου). 34. Εμβαδόν του κύκλου (κατά την αυτήν υπόθεσιν). διαφόρων στερεών και η καταμέτρησις της επιφανείας και του όγκου αυτών άνευεπιστημονικήςδείξεως. Προσθετέον εις το τέλος προβλήματά τινα ωφέλιμα εις τον πρακτικόν βίον, τα οποία ευκαίρως θέλει προτείνει ο διδάσκαλος εις τους μαθητάς προς λύσιν. να παραλείπη, εάν ο καιρός δεν επιτρέπη την διδασκαλίαν αυτών. Γ'.

Αριθμητική

των

Γυμνασίων.

1. Προκαταρκτικαί έννοιαι, δηλονότι έννοιαι του ποσού, της μονάδος, τουαριθμούκτλ. 2. 3. Περί αριθμήσεως.—Δήλωσις ότι είναι δυνατά διάφορα συστήματα αριθμήσεως. 4. 5. 6. 7. 8. 9. ορισμός και έκθεσις των τεσσάρων πράξεων των ακεραίων αριθμών μετά των εις αυτάς αναγομένων θεωρημάτων. 10. 11. Περί διαιρετότητος.—Χαρακτήρες διαιρετότητος των αριθμών του 2, 5, 4, 8 και 125, 3 και 9, και 11. 12. 13. Περί του μεγίστου κοινού διαιρέτου δύο η και πλειοτέρων αριθμών. 14. 15. Περί του ελαχίστου κοινού πολλαπλασίου δύο ή πλειοτέρων αριθμών. 16. 17. 18. 19. 20. Περί πρώτωναριθμών.—Ανάλυσις τωναριθμώνεις

τους πρώτους παράγοντας.—Εύρεσις πάντων των διαιρετών δεδομένου αριθμού.—Εύρεσις του μεγίστου κοινού διαιρέτου και του ελαχίστου κοινού πολλαπλασίου δύο ή πλειοτέρων αριθμών διά της αναλύσεως αυτών εις πρώτους παράγοντας. 21. 22. 23. 24. Περί των κοινών κλασμάτων.—Αι τέσσαρες πράξεις αυτών. 25. 26. 27. Περί συμμιγών αριθμών.—Τροπή συμμιγούς εις κλασματικόν καιτανάπαλιν.—Αι τέσσαρες πράξεις αυτών. 28. 29. 30. 31. 32. 33. Περί δεκαδικών κλασμάτων.—Αι τέσσαρες πράξεις αυτών.—Πολλαπλασιασμός και διαίρεσις αυτών κατά προσέγγισιν.—Τροπή κοινού κλάσματος εις δεκαδικόν.—Περί περιοδικών δεκαδικών κλασμάτων. —Τροπή οιουδήποτε δεκαδικού κλάσματος εις κοινόν. 34. Περί του δεκαδικού συστήματος των μέτρων και σταθμών. 35. 36. 37. 38. Περί τετραγωνικής και κυβικής ρίζης των αριθμών. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. Περί αναλογιών και μεθόδων. Απλή και σύνθετος μέθοδος των τριών. — Μέθοδος του απλού τόκου, της υφαιρέσεως, τηςεταιρείας,τηςμίξεως και της αλύσεως. καθηγητής προτείνει εγκαίρως εις τους μαθητάς προς λύσιν. Δ'. Ά λ γ ε β ρ α

των

Γυμνασίων.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Προκαταρκτικαί εννοιαι.—Περί αλγεβρικών συμβόλων. — Περί των τεσσάρων πράξεων, δηλονότι προσθέσεως, αφαιρέσεως, πολλαπλασιασμού και διαιρέσεως των μονωνύμων, και πολυωνύμων, ακεραίων τε και κλασματικών, αλγεβρικών ποσών. 8. 9. 10. 11. 12. Περί εξισώσεως του πρώτου βαθμού μετά μιάς και πλειοτέρων αγνώστων. — Διασκόπησις των προβλημάτων του πρώτουβαθμούκαι ερμηνεία των αρνητικών ποσοτήτων. 13. 14. Περί εξισώσεων απροσδιορίστων του πρώτου βαθμού. 15. 16. 17. 18. Περί τετραγώνου και τετραγωνικής ρίζης, κύβου και κυβικής ρίζης των μονωνύμων και πολυωνύμων. 19. 20.21. 22. Περί εξισώσεων του δευτέρου βαθμού μετά μιας αγνώστου.—Διασκόπησις της εξισώσεως του δευτέρου βαθμού, εν η και περί φανταστικών ποσοτήτων. 23. Εξήγησις των αρνητικών και κλασματικών εκθετών. 24. 25. 26. Περί των κυριωτέρων ιδιοτήτων των συνεχών κλασμάτων. — Λύσις δι' αυτών της εκθετικής εξισώσεως α=β. 27. 28. 29. Περί των λογαρίθμων θεωρουμένων ως εκθετών.—Χρήσις των λογαριθμικών πινάκων. 30. 31. Περί προόδων κατά διαφοράν και κατά πηλίκον. 32. 33. Ζητήματα περί συνθέτου τόκου και χρεωλυσίας.

Ε ν τω προσήκοντι τόπω προσθετέον ικανόν αριθμόν προβλημάτων, άτινα ο καθηγητής προτείνει εγκαίρως εις τους μαθητάς προς λύσιν. Ε'. Γ ε ω μ ε τ ρ ί α

των

Γυμνασίων.

1. ορισμοί του σώματος, της επιφανείας, της γραμμής, του σημείου της γωνίας των επιπέδων σχημάτων. 2. 3. Τα περί προσκειμένων και κατά κορυφήν γωνιών θεωρήματα. 4. 5. 6. Περί ισότητος των τριγώνων. — ιδιότητες του Ισοσκελούς τριγώνου. 7. 8. Ιδιότητες της καθέτου και των πλαγίων των αγομένων από σημείου επί δεδομένης ευθείας. — Περίπτωσις ισότητος των ορθογωνίων τριγώνων. 9. 10.11.12. Θεωρία των παραλλήλων στηριζομένη επί του αιτήματος, ότιεκδεδομένου σημείου μία μόνη παράλληλος δεδομένης ευθείας δύναται να αχθή. — Άθροισμα των γωνιών τριγώνου και παντός πολυγώνου. — ιδιότητες των παραλληλογράμμων. 13. 14. 15. 16. 17. Περί κύκλου. — Σχέσεις των τόξων και των χορδών. — Διά τριών σημείων μη επ' ευθείας κειμένων δύναται πάντοτε να διέλθη περιφέρεια κύκλου και μία μόνη. — Επαφή κύκλου και ευθείας. — Επαφή και τομή δύο κύκλων. 18. 19. 20. Μέτρησις των γωνιών διά κυκλικών τόξων. — Μέτρον των γωνιών των σχηματιζομένων υπό χορδών τεμνουσών και εφαπτομένων. 21. 22. Χρήσις του κανόνος, του διαβήτου και του γνώμονος εις την λύσιν διαφόρων προβλημάτων αναφερομένων εις τας ευθείας, τας γωνίας,ταευθύγραμμα σχήματα και τον κύκλον. 23. 24. Μέτρησις των επιφανειών των ευθυγράμμων σχημάτων. 25. Θεώρημα του Πυθαγόρου μετά των πορισμάτων αυτού. 26. 27. 28. 29. 30. Περί ευθειών αναλόγων και περί ομοίων τριγώνων και πολυγώνων. — Λόγος των περιμέτρων και εμβαδών των όμοιων σχημάτων. — Λόγος των τμημάτων δύο χορδών τεμνομένων. 31. 32. 33. 34. 35. Προβλήματα. — Διαίρεσις ευθείας εις μέρη ίσαήανάλογα δεδομένων ευθειών. — Εύρεσις τετάρτης και μέσης αναλόγου. — Διαίρεσις ευθείας κατά μέσον και άκρον λόγον. — Κατασκευή επί δεδομένης ευθείας πολυγώνου όμοιου άλλω δεδομένω. — Τροπή πολυγώνου εις ισοδύναμον τρίγωνον. 36. 37. 38. 39. 40. 41. Περί κανονικών πολυγώνων. —Παν κανονικόν πολύγωνον δύναται να εγγραφή και να περιγραφή εις κύκλον. — Εγγραφή εν δεδομένω κύκλω τετραγώνου, εξαγώνου, δεκαγώνου και των εκ τούτων εξαρτωμένων. — Αι περίμετροι δύο κανονικών πολυγώνων του αυτού αριθμού πλευρών είναι ως αι ακτίνες των περιγεγραμμένων εις αυτά κύκλων, αι δ' επιφάνειαι ως τα τετράγωνα των ακτίνων. — Ο λόγος της περιφερείας προς την διά-

διάμετρον είναι αριθμός σταθερός. (Το μήκος της περιφερείας θέλει θεωρηθή άνευ αποδείξεως, ως το όριον εις ο τείνει η περίμετρος πολυγώνου εγγεγραμμένου εναυτήκαθόσον ο αριθμός των πλευρών αυτού αυξάνει επ' αόριστον). — Εύρεσις κατά προσέγγισιν του λόγου της περιφερείας προς την διάμετρον διά του υπολογισμού των περιμέτρων εγγεγραμμένων κανονικών πολυγώνων, 4, 8, 16, 32 κτλ. Πλευρών. — Εύρεσις της επιφανείας του κύκλου διάτηςτωνεν αυτώεγγεγραμμένωνκανονικών πολυγώνων. — Εμβαδόν του τομέωςκαιτου κυκλικού τμήματος. 42. 43. Περί ευθειών και επιπέδων κειμένων εν τω διαστήματι. — Δύο ευθείαι τεμνόμεναι ορίζουσι την θέσιν επιπέδου. — ιδιότητες της καθέτου και των πλαγίων των αγομένων από σημείου τινός επί δεδομένου επιπέδου. 44. Θεωρήματα των παραλλήλων επιπέδων. 45. Περί διέδρων γωνιών και του μέτρου αυτών. 46. Θεωρήματα των καθέτων επιπέδων. 47. Περί τριέδρων γωνιών. — Θεωρήματα των τριέδρων γωνιών. 48. 49. Περί πολυέδρων.— Παραλληλεπιπέδων.— Μέτροντουόγκουτου ορθογωνίου παραλληλεπιπέδου, οιουδήποτε παραλληλεπιπέδου, του τριγωνικού πρίσματος, οιουδήποτε πρίσματος. 50. 51. Περί πυραμίδος. — Μέτρον του όγκου της τριγωνικής πυραμίδος και οιασδήποτε πυραμίδος. — Όγκος της κολούρου πυραμίδος, παραλλήλους εχούσης τας βάσεις. 52. 53. Περί ομοίων πολυέδρων. —· Ε ά ν πυραμις τμηθή υπό επιπέδου παραλλήλου της βάσεως, η αποκοπτομένη πυραμίς είναι ομοία τη όλη.— Δύο τριγωνικαί πυραμίδες είναι όμοιαι όταν έχωσι μίαν δίεδρον γωνίαν ίσην, περιλαμβανομένην υπό εδρών ομοίων και ομοίως κειμένων. 54. Ανάλυσις των ομοίων πολυέδρων εις όμοιας τριγωνικάς πυραμίδας. — Λόγος του όγκου αυτών. 55. 56. Περί κώνου. — Μέτρον της επιφανείας και του όγκου αυτού. 57. Περί κυλίνδρου. — Μέτρον της επιφανείας και του όγκου αυτού. 58. 59. Περί σφαίρας. — Πάσα τομή της σφαίρας επίπεδος είναι κύκλος. —Μέγιστοι κύκλοι, μικροί κύκλοι, πόλοι αυτών, ορισμός του σφαιρικού τριγώνου, επίπεδον εφαπτόμενον της σφαίρας. 60. Μέτρον της επιφανείας, ήτις παράγεται υπό κανονικής τεθλασμένης γραμμής στρεφομένης περί άξονα κείμενον εν τω επιπέδω αυτής και διερχόμενον διά του κέντρου αυτής. — Επιφάνεια της σφαιρικής ζώνης και ολοκλήρου της σφαίρας. 61. 62. Μέτρον του όγκου του παραγομένου υπό τριγώνου στρεφομένου περί άξονα κείμενον εν τω επιπέδω αυτού και διερχόμενον διά τίνος των κορυφών αυτών. — Εφαρμογή του εξαγομένου τούτου εις κανονικόν πολυγωνικόν τομέα, στρεφόμενον περί άξονα κείμενον εν τω επιπέδω αυτού και διερχόμενον

νον διά του κέντρου. — Όγκος του σφαιρικού τομέως και της όλης σφαίρας.— Λόγος των επιφανειών και των όγκων κυλίνδρου και της εν αυτώ εγγεγραμμένης σφαίρας. σφαίρας, κυλίνδρου και κώνου, προτιμητέα είναι η μέθοδος των ορίων. φορά τινα προβλήματα, εις δε τα περί καταμετρήσεωςτωνεπιφανειώνκαι όγκων, αριθμητικά γυμνάσματα. ΣΤ'. Τ ρ ι γ ω ν ο μ ε τ ρ ί α

των

Γυμνασίων.

I. 2. 3. 4. Ορισμοί. — Περί των σχέσεων των τριγωνομετρικών γραμμών προς αλλήλας.—Τύποι παρέχοντες τας τριγωνομετρικάς γραμμάς του αθροίσματος και της διαφοράς δύο τόξων, επομένως και του διπλασίου και ημίσεος τόξου τινός. 5. Τριγωνομετρικοί πίνακες. 6. 7. 8. 9. 10. Λύσις των ευθυγράμμων τριγώνων. I I . 12. Εφαρμογή εις λύσιν προβλημάτων. ΔΙΑΙΡΕΣΙΣ ΚΑΤΑ ΤΑΞΕΙΣ.

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ.

Αριθμητική

Πρώτη τάξις. μέχρι του τέλους των συμμιγών αριθμών. Δευτέρα

τάξις.

Σύντομος επανάληψις των προδιδαχθέντων και εξακολούθησις της αριθμητικής από των δεκαδικών μέχρι τέλους. Τρίτη τάξις. Γεωμετρία, και άπαξ της εβδομάδος επανάληψις της αριθμητικής μετ' ασκήσεων. ΓΥΜΝΑΣΙΑ.

Αριθμητική

Πρώτη τάξις. μέχρι τέλους και εκ της γεωμετρίας η μηκομετρία.

Δευτέρα τάξις. Εξακολούθησις της γεωμετρίας μέχρι των κυρτών επιφανειών, και μετ' αυτήν άλγεβρα μέχρι τέλους των εξισώσεων του πρώτου βαθμού.

Τρίτη

τάξις.

Εξακολούθησις αλγέβρας μέχρι τέλους, και άπαξ της εβδομάδος επανάληψις της γεωμετρίας μετ' ασκήσεων. Τετάρτη

τάξις.

των διδαχθέντων, ο καθηγητής διά πέντε η εξ μαθημάτων ανακεφαλαιοί τα μεμαθημένα, διδάσκων ως προς ειδότας, εξετάζων υπό γενικωτέραν έποψιν τα πράγματα και καταδεικνύων την σχέσιν και αλληλουχίαν των διαφόρων της επιστήμης μερών και την πρακτικήν ταύτης ωφέλειαν. Εν

Αθήναις

την

6 Σεπτεμβρίου 1857 ο

Υπουργός

Χ. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ.

15

ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΓΥΜΝΑΣΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ (Απόφαση 6815/19 Οκτωβρίου 1857) Κυβέρνηση Δ. Βούλγαρη Υπουργός Χ. Χριστόπουλος Αριθ.

Πρωτ. 6815. ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΤΟ ΕΠΙ ΤΩΝ ΕΚΚΛ. ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ

Θεωρούντες, ότι μ' όλας τας κατά καιρόν προσπαθείας του καθ' ημάς υπουργείου δεν υπάρχουσιν εισέτι εν τοις πλείστοις των κατά το Κράτος γυμνασίων τε και ελληνικών σχολείων πλήρεις εσωτερικοί κανονισμοί, καθά απαιτεί τοάρθρον109 του οργανικού των ειρημένων εκπαιδευτηρίων νόμου, και επιθυμούντες, ίνα οι κανονισμοί ούτοι ου μόνον ώσι σύμφωνοι προς τας εν ίσχύϊ διατάξεις του μνημονευθέντος κειμένου, αλλά και στηρίζωνται επί των αυτών παιδαγωγικών αρχών, απεφασίσαμεν να συντάξωμεν τον ακόλουθον εσωτερικόν κανονισμόν, ούτινος διατάσσομεν την εν άπασι τοις τε γυμνασίοιςκαιτοις ελληνικοίς τουκράτους εφαρμογήν.

Εσωτερικός κανονισμός των Γυμνασίων και των Ελληνικών Σχολείων. Άρθρ. 1. Ο μαθητής διά της εν τινι γυμνασίω ή ελληνικώ σχολείω εγγραφής αυτού, γενομένης τη συγκαταθέσει του πατρός ή επιμελητού, υποβάλλεται εκουσίως εις απάσας τας εκ των σχολικών νόμων πηγαζούσας υποχρεώσεις. Άρθρ. 2. ο μαθητής οφείλει αγάπην, σέβας και υπακοήν προς τους διδασκάλους αυτού. Άρθρ. 3. Η προς αλλήλους των μαθητών συμπεριφορά έστω ευγενής καιαδελφική,ηδεδιαγωγή αυτών εντός και εκτός του εκπαιδευτηρίου χρηστήκαισεμνοπρεπής.

Αναδημοσιεύεταιαπότο:Παρίσης, τ. Α', σ. 304-307" βλ. και Κλάδος, τ. Α', σ. 499502.

Άρθρ. 4. Άπαντες οι μαθηταί εισιν ίσοι ενώπιον των νόμων της σχολής. Μόνη δε μεταξύ αυτών διάκρισις υπάρχει ο βαθμός της επιμελείας και χρηστότητος αυτών. Άρθρ. 5. Ο μαθητής οφείλει να φοιτά τακτικώςκαιανελλιπώς ειςτην σχολήν καθ' όλον το σχολικόν έτος και ν' ακολουθή άπαντα τα εις την τάξιν αυτού ωρισμένα μαθήματα. Άρθρ. 6. Ο ασθενών μαθητής οφείλει να ειδοποιήση περί της ασθενείας του τον προϊστάμενον της σχολής και τον διδάσκαλον της τάξεως του και, αν η χρεία το καλέση, να προσάξη, επανερχόμενος εις την σχολήν, απόδειξιντης κωλυσάσης αυτόν ασθενείας. Άρθρ. 7. Διά πάσαν απουσίαν, προερχομένην εξ αιτίαςάλληςήτηντης ασθενείας, απαιτείται άδεια του προϊσταμένου της σχολής. Άρθρ. 8. Εάν εν διαστήματι ενός μηνός απουσιάση ο μαθητής από τίνος μαθήματος πεντάκις, χωρίς να δικαιολογήση προσηκόντως την έλλειψιν ταύτην, ο διδάσκαλος αναφέρει περί τούτου προς τον προϊστάμενον της σχολής, όστις, ειδοποιών τους γονείς η κηδεμόνας, ζητεί παρ' αυτών τον λόγον των απουσιώνκαισυνεννοείται μετ' αυτών περί των μέσων, δι' ων δύναται να εμποδισθή η υποτροπή. Άρθρ. 9. Έκαστος μαθητής, προσερχόμενος εν τη σχολή, πρέπει να ήναι καθαρός το σώμα και κόσμιος την ενδυμασίαν, αποφεύγων πάντα περιττόν στολισμόν. Άρθρ. 10. Έκαστος των μαθητών οφείλει να ευρίσκηται εντός του δωματίου της τάξεως, εν η διατελεί καταγεγραμμένος, πέντε λεπτά της ώρας προ της ενάρξεως του μαθήματος. Αναγνωσθέντος δε του ονομαστικού καταλόγου, σημειούται η απουσία εκάστου και ουδείς δύναται να ζητήση την εξάλειψιν της σημειώσεως, ουδ' εάν ευθύς μετά την ανάγνωσιν του καταλόγου εισέλθη εν τη αιθούση της παραδόσεως, εκτός αν λόγοι ουσιώδεις πείσωσι τον καθηγητήν ή τον διδάσκαλον περί του συγγνωστού της βραδύτητος. Άρθρ. 11. Μετά την ανάγνωσιν του ονομαστικού καταλόγου κατά το πρώτον της ημέρας μάθημα οι παίδες της τάξεως ανίστανται μετά του διδασκάλου και μετ' ευλαβείας προσεύχονται, αναγινώσκοντος ενός εξ αυτών σύντομον και κατάλληλον ευχήν προς τον Θεόν. Άρθρ. 12. Διαρκούντος του μαθήματος, ουδείς εξέρχεται της παραδόσεως άνευ μεγίστης ανάγκης και αδείας του διδασκάλου, όστις όμως ουδέποτε επιτρέπει την έξοδον ταυτοχρόνως εις δύο μαθητάς. Ο δε εκ της αιθούσης αναχωρών οφείλει να επανέλθη όσον ενεστι ταχύτερον. Άρθρ. 13. Εις ουδένα των μαθητών επιτρέπεται να φέρη μεθ'εαυτούεν τη σχολή βιβλία ή άλλα πράγματα, εκτός των εις την παράδοσιν αναγκαίων. Άρθρ. 14. Κατά την διάρκειαν του μαθήματος και καθόλου κατάτηνεν τη σχολή διατριβήν οφείλει ο μαθητής να διάγηενάκραησυχία, ευταξίακαι

σιωπή. Μόνος ο εξεταζόμενος η ερωτώμενος υπό του διδασκάλουαπαντά,οι δε λοιποί προσέχουσι σιωπώντες. Άρθρ. 15. Αυστηρώς απαγορεύεται τοις μαθηταίς πάσα οιαδήποτε αποδοκιμασία η επιδοκιμασία των διδασκομένων. Άρθρ. 16. Εντός του δωματίου της παραδόσεως ο μαθητής μένει πάντοτε ασκεπής, εκτός αν, πάσχων, λάβη την άδειαν του διδασκάλου να φέρη επί της κεφαλής το κάλυμμα. Καθήμενος δ' επί των θρανίων, οφείλει να κρατή τας χείρας επί της άκρας των τραπεζών και να διατηρή ακαταπαύστως ευσχήμονα στάσιν. Άρθρ. 17. Έκαστος μαθητής οφείλει να προσέρχηται εις την σχολήν δεόντως προμεμελετημένος εν τοις της ημέρας μαθήμασι και να έχη εν τάξει και καθαριότητι τα έγγραφα αυτού γυμνάσματα. Άρθρ. 18. Εις μαθητήν τάξεώς τινος δεν είναι συγκεχωρημένον να εισέλθη άνευ αδείας του προϊσταμένου εις το δωμάτιον ετέρας τάξεως κατά την διάρκειαν των παραδόσεων. Άρθρ. 19. Απαγορεύεται εις πάντα μαθητήν το ίστασθαι εις την θύραν καιταπαράθυρα δωματίου κατά την εν αυτώ διάρκειαν των παραδόσεων. Άρθρ. 20. Ουδενί ξένω επιτρέπεται η εν τη σχολή είσοδος άνευ αδείας του προϊσταμένου αυτής. Άρθρ. 21. Εισερχομένου διδασκάλου ή ξένου τινός εν τω δωματίω της παραδόσεως, οι μαθηταί ανίστανται ησύχως, κλίνουσι προς τον εισερχόμενον ελαφρώς την κεφαλήν και πάλιν κάθηνται. Άρθρ. 22. Οι μαθηταί πρέπει να φιλοτιμώνται, ίνα διατηρήται η σχολή αυτών καθαρά και ευπρεπής. Πας δε βλάπτων οπωσδήποτε τους τοίχους, το έδαφος, τας διδασκαλικάς έδρας, τα θρανία και το λοιπόν υλικόν, το ανήκον ειςτηνσχολήν, ου μόνον τιμωρείται, αλλά και οφείλει να επανορθώση ιδία δαπάνη την γενομένην ζημίαν. Άρθρ. 23. Πάντες οι μαθηταί σχολής τινος αποτελούσι μικράν κοινωνίαν, ηςτηνφροντίδα επί παντί τόπω και χρόνω ο νόμος ανέθεσε τοις προϊσταμένοις καιτοιςδιδασκάλοις του εκπαιδευτηρίου. Εντεύθεν προκύπτει, ότι οι μαθηταί οφείλουσιναφέρωνται ευτάκτως και κοσμίως ου μόνον εντός της σχολής, αλλάκαιεκτόςαυτής, να προσφέρωσι το ανήκον σέβας καθ' οδόν ή εις τους δημοσίους περιπάτους τοις διδασκάλοις αυτών και ταις καθεστώσαις της πολιτείας αρχαίς, να μη φοιτώσιν εις καφφενεία ή άλλα τοιούτου είδους δημόσια μέρη, ων η είσοδος δεν επιτρέπεται τοις νέοις. Έκαστος δε των διδασκάλων, αναγνωρίσας τινά των μαθητών παραβαίνοντα εκτός της σχολής τα καθήκοντα ήκαιακούσαςπαρ' άλλων την παράβασιν ταύτην, αναφέρει περί πάντων τω προϊσταμένω της σχολής, όστις φροντίζει περί της εν καιρώ τιμωρίας του παραβάτου. 10

Άρθρ. 24. Καθ' εκάστην Κυριακήν ή άλλην εορτάσιμον ημέραν οι μαθηταί οφείλουσι να εκκλησιάζωνται εν τη ενορία αυτών. Εκπληρούσι δε τακτικώς και άπαντα τα λοιπά θρησκευτικά αυτών καθήκοντα. Η επιτήρησις ανήκει εις τε τους διδασκάλους και εις τους προϊσταμένους της σχολής. Άρθρ. 25. Τιμωρείται πάσα αικία, βία, ύβρις, ή λοιδορία, πας χλευασμός ή κακοήθης αστεϊσμός μαθητού προς μαθητήν. Άρθρ. 26. Το ψεύδος και η συκοφαντία αυστηρότατα τιμωρούνται. Άρθρ. 27. Και αυτός ο αικισθείς, υβρισθείς ή άλλως αδικηθείς μαθητής δεν πρέπει ν' ανθυβρίση ή άλλως πως να εκδικηθή τον αδικήσαντα, αλλ' οφεί λει να αναφέρη περί της κατ' αυτού αδικίας τω ιδίω διδασκάλω ή τω προϊσταμένω της σχολής, όπως επιβληθή τω αδικήσαντι υπό τούτου η ανήκουσα ποινή. Ο εκδικήσας μόνος γενομένην αδικίαν τιμωρείται ως χειροδίκης.

Άρθρ. 28. Απαγορεύεται η μεταξύ μαθητών συνεννόησις προς σχηματισμόν φατρίας εφ' οιωδήποτε σκοπώ. Άρθρ. 29. Πάσα παράβασις των ανωτέρω διαγραφομένων σχολικών καθηκόντων επάγεται κατά του παραβάτου τιμωρίαν τινά κατά τα εν τω περί ελληνικών σχολείων και γυμνασίων οργανικώ νόμω διατεταγμένα και κατά τη εξήςτάξιν 1) επίπληξιν ιδία υπό του διδασκάλου, 2)επίπληξινιδίαυπότου προϊσταμένου της σχολής, 3) επίπληξιν υπό του διδασκάλου ενώπιον της τάξεως, 4) επίπληξιν υπό του προϊσταμένου της σχολής ενώπιον της τάξεως, 5) κράτησιν εντός της σχολής μετά υποχρεώσεως εργασίας γραφικής από μιας μέχρι τριών ωρών μετά την κατάπαυσιν των παραδόσεων, 6) κοινοποίησιν της τιμωρίας εις άπαντας τους μαθητάς της σχολής διά της δημοσιεύσεως του ονόματος εις το επί τούτω ωρισμένον του εκπαιδευτηρίου μέρος, 7) κράτησιν επί μίαν η και πλειοτέρας ημέρας εντός της επί τούτω εν τη σχολή κατεσκευασμένης φυλακής μετ' εργασίας γραφικής, 8) αποβολήν προσωρινήν, 9) αποβολήν διά παντός από τίνος σχολής και 10) αποκλεισμόν αφ' όλων των σχολείων του Κράτους. Άρθρ. 30. Οι επί χρηστότητι, επιμελεία και προόδω διακρινόμενοι μαθηταί λαμβάνουσι τας εξής αμοιβάς 1) την καλήν σημείωσιν την διδομένην υφ' εκάστου των διδασκάλων επί των γενομένων εγγράφων γυμνασμάτων, 2) την ανακοίνωσιντουονόματοςαυτών εις την τάξιν, 3) την έκφρασιν της ευαρεσκείας του προϊσταμένου της σχολής, προφορικώς ή εγγράφως διδομένην, 4) την ανακοίνωσιντουονόματοςαυτών εις απάσας τας τάξεις διά της εγγραφής επί του πίνακος της τιμής, 5) τα κατ' έτος διδόμενα βραβεία. Άρθρ. 31. Οι υποπεσόντες εις εγκλήματα ή πταίσματα, τιμωρούμενα υπότουποινικού νόμου, καταμηνύονται υπό των προϊσταμένων της σχολής εις την αρμοδίαν αρχήν. Άρθρ. 32. Ο παρών εσωτερικός κανονισμός θέλει αναγινώσκεσθαι εις

επήκοον των μαθητών κατά την έναρξιν του σχολικού έτους εν εκάστη τάξει υπό του διδασκάλου αυτής· αντίγραφον δ' αυτού θέλει αναρτηθή εν καταφανεί τόπω εν τω προδόμω της σχολής προς γνώσιν και οδηγίαν των μαθητών. Άρθρ. 33. Η ακριβής τήρησις των εν τω παρόντι κανονισμώ ωρισμένων ανατίθεταιτοιςπροϊσταμένοις των γυμνασίων και ελληνικών σχολείων. Εν

Αθήναις

τη

19 Οκτωβρίου 1857 ο

Υπουργός

Χ. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ.

16

ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ (Εγκύκλιος 6815/19 Οκτωβρίου 1857) Κυβέρνηση Δ. Βούλγαρη Υπουργός Χ. Χριστόπουλος Αριθ.

Πρωτ. 6815.

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ Οδηγίαι προςεφαρμογήν

των

του

εσωτερικού

κανονισμού

ελληνικών σχολείων και γυμνασίων. ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ Τ Η Σ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛ. ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ.

Προςτους γυμνασίαρχας, σχολάρχας και διευθυντάς των ελληνικών σχολείων διδασκάλους. Αποστέλλοντες υμίν τον εσωτερικόν των γυμνασίων και ελληνικών σχολείων κανονισμόν, φρονούμεν αναγκαίον να συστήσωμεν εις την ιδιαιτέραν μελέτην υμών τε και των υφ' υμάς καθηγητών και διδασκάλων τας ακολούθους προς εφαρμογήν αυτού οδηγίας, στηριζομένας εις γνώμας ανδρών εγγεγηρακότων τη πράξει της παιδαγωγικής και περιεχούσας τας παρά του υπουργείου τούτου πρεσβευομένας αρχάς επί του σπουδαίου αντικειμένου της δημοσίας ανατροφής και της σχολικής τάξεως και πειθαρχίας. τους νέους τας εν αυτοίς διδασκομένας γνώσεις, αλλά συγχρόνως να μορφώνωσιν ηθικώς την καρδίαν των μαθητών. Η πολιτεία απαιτεί από των σχολείων την παρασκευήν ουχί απλώς γράμματα επισταμένων, αλλά προ πάντων πολιτών αγαθών και εναρέτων. Η εκπαίδευσις και η ανατροφή εν τοις σχολείοις συμβαδίζουσιν η πρέπει να συμβαδίζωσι. Τοιαύτη είναι η αμοιβαία των δύο τούτων ενέργεια, ώστε

Αναδημοσιεύεταιαπότο:Παρίσης, τ. Α', σ. 307-312' βλ. και Κλάδος, τ. Α', σ 493-498.

άριστον μεν κατά την πρόοδον των γραμμάτων υπήρξεν αείποτε το σχολείον, εν ω ελαμβάνετο πρόνοια υπέρ της των παίδων ανατροφής, συντελεστικώτατον δεπροςτηνδημοσίαν αγωγήν το κατά την διδασκαλίαν ακμάζον. Προς πραγματοποίησιν της διπλής ταύτης των σχολείων αποστολής απαιτείται προ πάντων να μορφωθή εν τω εκπαιδευτηρίω το αγαθόν της ευτα ξίας πνεύμα. Αλλ' ίνα τούτο γείνη, πλείστα πρέπει να συντρέξωσιν. Ο προϊστάμενος και άπαντες οι διδάσκαλοι οιουδήποτε εκπαιδευτικού καθιδρύματος πρέπει να εργάζωνται ανενδότως επί τω αυτώ σκοπώ, εν ομονοία προς αλλήλους, εν αγάπη των μαθητών, εν αφοσιώσει προς την εκπλήρωσιν του καθήκοντος. Η διδασκαλία πρέπει να ήναι όσον οίον τε ωφέλιμος, άμα δε και τερπνή. Ωςεπίτοπολύ η ακηδία γεννά τας εν τοις εκπαιδευτηρίοις ταραχάς. Άπαντες οι εν τω σχολείω πρέπει να εμπνέωνται υπό οικογενειακού πνεύματος. Το σχολείον έστω δυτέρα οικογένεια τοις εν αυτώ εισερχομένοις παισίν. Ο διδάσκαλος, αρυόμενος την επί των παίδων εξουσίαν από της των πατέρων ρητής η σιωπηράς εντολής, εκπροσωπεί τους γονείς διά πατρικής προς πάντας του μαθητάς στοργής" αλλ' η στοργή αυτού αποτείνεται ουχί προς άτομα, αλλά καθόλου προς την φοιτώσαν παρ' αυτώ νεολαίαν, μεθ' ης, καίτοι τωνατομικοτήτωναλλήλας διαδεχομένων, ευρίσκεται εις ακατάπαυστον συνάφειαν ούτως, ώστε δι' αυτόν οι πάλαι μαθηταί αντικαθίστανται υπό των νυν και ούτοι υπό των μελλόντων. Η υπέρ εκάστου των μαθητών φιλόστοργος μέριμνα του διδασκάλου, το αμερόληπτον και φιλοδίκαιον αυτού, η δέουσα ηπιότης και η εμφρων σοβαρότης αυτού και, συλλήβδην ειπείν, η αρετή αυτού, ουχί διά λόγων εκφραζομένη, αλλά δι' έργων αποδεικνυομένη, είναιαδύνατοννα μη προσελκύσωσι μετά της γενικής υπολήψεως την αγάπην και το σέβας των μαθητών.

Ο κατορθώσας ν' αποκτήση την αγάπην και το σέβας των μαθητών αυτού κατώρθωσε το παν υπέρ της σχολικής πειθαρχίας, διότι εκ των τεσσάρων μέσων, δι' ων οδηγούνται αι ανθρώπιναι πράξεις, ήτοι του συμφέροντος και του καθήκοντος, του φόβου και της αγάπης, μόνη η αγάπη έχει βεβαίαν και ακίνδυνον επί της παιδικής ηλικίας ενέργειαν. πωμένου, οι παίδες αυθόρμητοι υπακούουσιν" αι παρατηρήσεις αυτού, αι συμβουλαί και αι προτροπαί του αποτελεσματικώτεραί εισι των ισχυροτέρων πειθαρχικών τιμωριών, ο παρ' αυτού διδόμενος έπαινος η αρίστη των ανταμοιβών. Μεταξύ πολυαρίθμων παίδων υπάρχουσι βεβαίως και φύσεις δυσήνιοι, ίσως δε και πονηραί" αλλά και αύται, εν μέσω γενικής ευταξίας και ηθικότητος ζώσαι, κατά μικρόν μεταβάλλονται και υπό της ακαταμαχήτου ισχύος του παραδείγματος παρασύρονται. Διά τούτο παρετηρήθη πολλάκις, ότι μαθηταί ατακτούντεςεντινι τάξει, εν ετέρα κατά τον αυτόν χρόνον άμεμπτοι διάγουσιν.

ξιν, ησυχίαν, επιμέλειαν, καθαριότητα, αιδώ, καλήν συμπεριφοράν, προθυμίαν περί το υπηρετείν άλλους, ευπροσηγορίαν. Αυστηρώς δε οφείλει ν' απαγορεύη τοις μαθηταίς το ψεύδος, την αμοιβαίαν καταγγελίαν, το περιποιείσθαι εαυτοίς προνόμια, το εμπαίζειν ή περιφρονείν αλλήλους, τας άνευ ρητής αδείας μεταξύ αυτών ανταλλαγάς, αγοραπωλησίας και δωρεάς, το τρώγειν κατά την διάρκειαν των παραδόσεων, το εξέρχεσθαι συνεχώς από των τάξεων, το απρεπώς καθέζεσθαι και τας χείρας υποκρύπτειν και επί πάσι την πηγήν πάσης κακίας, τον εγωϊσμόν. Αι αμοιβαί, διεγείρουσαι την άμιλλαν των νέων, εισίνωφέλιμοιειςτην ηθικήνκαιδιανοητικήν πρόοδον αυτών αι δε ποιναί έστιν ότε καθίστανται αναγκαίαι. Αλλά και αι μεν και αι δε μόνον υπό τους ακολούθους όρους δύναν ται το ποθούμενον να φέρωσιν αποτέλεσμα. Πρώτον, μετρία έστω η χρήσις των αμοιβών, έτι δε μετριωτέραητων ποινών διότι αι συνεχώς και ασκόπως διδόμεναι αμοιβαί ελαττόνουσι την αξίαν αυτών, διά δε της επί του αυτού παιδός πολλάκις επαναλαμβανομένης τιμωρίας ο τιμωρούμενος απόλλυσι την αιδώ και μετ' αυτής πάσα ελπίς βελτιώσεως εξα φανίζεται. Κατά την διανομήν των αμοιβών πρέπει να λαμβάνωνται υπ' όψινκαινα ενισχύωνται μάλλον αι ατομικαί εκάστου μαθητού προσπάθειαι και η σχετική αυτού πρόοδος προς εαυτόν η η προς τους συμμαθητάς τυχαία αυτού υπεροχή. Λογιστέον δε εν τη τοιαύτη εκτιμήσει και αυτών των ήττονεπιμελώνκαιτων μάλλον απειθών παίδων τας προσπαθείας. Άνευ μεγίστης αμεροληψίας και αυστηροτάτης δικαιοσύνης αι αμοιβαί μάλλον βλάπτουσιν ή ωφελούσι. Τοιαύτη πρέπει να ήναι η διανομή των αμοιβών, ώστε έκαστος των μαθητών ν' αναγνωρίζη αναγκαίως, ότι κατ' αξίαν εξετιμήθη και ότι εις εαυτόν μόνον έχει ν' αποδώση την αποτυχίαν του. ρήται παρά των μαθητών η πρώτη και ισχυροτέρα τιμωρία. Είναι καλόνδενα σπουδάζη τον χαρακτήρα και τας κλίσεις εκάστου μαθητού, όπως δι' αναλόγου αμοιβήςδιεγείρη παρ' αυτώ το γενεσιουργόν αίσθημα της αμίλλης' αλλ' ας προσέχη μη κατασταθή το αίσθημα τούτο αίσθημα ζηλοτύπου και φθονεράς αντιζηλίας. Προτιμότερον είναι να προλαμβάνη τις τας παραβάσεις των σχολικών νόμων και τας παρεκτροπάς των νέων η να τιμωρή τους παραβάτας. Κατά την εφαρμογήν των ποινών πρέπει να διακρίνη τις μεταξύτωνεκ παιδικής απερισκεψίας και των εκ κακίας προερχομένων παραπτωμάτων μόνα τα τελευταία απαιτούσιν αυστηράν τιμωρίαν. Ωσαύτως διακριτέοντηνηλικίαν,τηνσωματικήν κατάστασιν, τον χαρακτήρα και την παρελθούσαν του παιδός διαγωγήν. Η υποτροπή επάγεται αείποτε ανωτέραν ποινήν. Ο μη φέρων

αγογγύστως την επιβληθείσαν αυτώ ποινήν πρέπει να τιμωρηθή αυστηρότερον ουδέποτε όμως η αυστηρότης να ήναι τοιαύτη, ώστε να φέρη εις νέαν απείθειαν. Καθόλου δε αι ποιναί ε'στωσαν ως οίον τε ανάλογοι τοις πλημμελήμασι. Καθώς το συνεχώς επιβάλλειν ποινάς αφ' ενός και του αυτού ατομου καθιστά τούτο αναίσθητον προς την τιμωρίαν, ούτω και το τιμωρείν πολλούς συγχρόνως εξασθενεί το αποτέλεσμα της ποινής, ευρισκόντων των τιμωρουμένων αμοιβαίαν παρηγορίαν και ενίσχυσιν εν τη όμοιοπαθεί αυτών θέσει. Ε ά ν παράβασίς τις εγένετο υπό πολλών μαθητώνηυφ'ολοκλήρου της τάξεως, τιμωρούνται οι πρωταίτιοι, μη ευρισκομένων δε των τοιούτων, οι συνήθως εν τη τάξει ατακτούντες. Το τελευταίον μέτρον θέλει φέρει άριστον αποτέλεσμα, διότι ου μόνον ολιγάριθμοι θέλουσιν είσθαι οι τιμωρούμενοι, αλλάκαιτουςμενεπιμελείςκαιχρηστοήθεις θέλει ενισχύσει εις την εξακολούθησιν της αυτής οδού, τους δε αμελείς και ατάκτους θέλει αναγκάσει ν' αναγνωρίσωσι την αξίαν της καλής διαγωγής. Πάσα οιαδήποτε σωματική ποινή αντίκειται προς τα ήθη της εποχής ημών, προς τον πολιτισμόν, προς την αξιοπρέπειαν του ανθρώπου προς τον σκοπόν της ανατροφής και κατά τον ημέτερον Πλούταρχον τοις δούλοις μάλλον ή τοις ελευθέροις αρμόζει. Ωσαύτως και διά τον αυτόν λόγον απαγορεύεται τω διδασκάλω παν είδος προπηλακισμού και ύβρεως κατά του μαθητού. Η εφαρμογή των ποινών δεν πρέπει να γίνηται υπό των διδασκάλων μετά πάθους η θυμού, αλλ' εν πλήρει αταραξία ψυχής. Έ σ τ ω εις την μνήμην πάντων το παράδειγμα του θείου Πλάτωνος, όστις, εν θυμώ ευρισκόμενος, δεν ηθέλησε να τιμωρήση ο ίδιος τον ατακτήσαντα δούλον, και προσεκάλεσε προς τούτο τον ανεψιόν αυτού. Ιδίως η αταραξία και η εκ ταύτης προκύπτουσα έμφρων μετριότης του διδασκάλου εισίν αναγκαίαι καθ' ην περίπτωσιν το τιμωρούμενον σφάλμα ανάγεται εις το πρόσωπον αυτού, ήτοι όταν πρόκηται να τιμωρηθή ο παις ένεκεν απειθείας ή άλλης κατά του διδασκάλου προσβολής. Αι ποιναί έστωσαν πάντοτε τοιαύται, ώστε δι' αυτών ουδέ πόρρωθεν, να βλάπτηται η υγίεια των παίδων. Τα δωμάτια, εντός των οποίων εκτελείτα ηεπιβαλλομένη κράτησις των παίδων, δεν πρέπει να ώσιν ουδέ κατ' ελάχιστον υγράήψυχρά. Εις τους υπό κράτησιν παίδας ανάγκη πάσα να επιβάλληται εργασία γραφική ανάλογος, προς τον χρόνον της κρατήσεως, όπως μη μένωσιν αργοί, αυστηρά δε και ακατάπαυστος να υπάρχη επ' αυτών επιτήρησις. Σπανιώτατα και μόνον εν μεγίστη ανάγκη χρηστέον τιμωρία, δι' ης στερείται ο τιμωρούμενος της των μαθημάτων ακροάσεως. Αμετάβλητος κανών έστω ουδέποτε να τιμωρή ο διδάσκαλος τον πλημμελήσαντα παίδα εν τη στιγμή, καθ' ην εξετέλεσε το πλημμέλημα" διότι πιθανόν να παροξύνη αυτόν και να τον ωθήση εις νέα σφάλματα. Α π ' εναντίας αφί-

αφίνων διαστημά τι χρονικόν μεταξύ της τιμωρητέας πράξεως και της καταψηφίσεως της ποινής, χορηγεί εις τον παίδα τον καιρόν να συνέλθη εις εαυτόν, ν' αναγνωρίσητοσφάλμα του, να εννοήση το δίκαιον και την ανάγκην της ποινής καιναωφεληθήεκτηςτιμωρίας.

φέρει να καταφεύγη ο διδάσκαλος συνεχώς εις την αυτοπρόσωπον απόφανσιν της ποινής και έτι ολιγώτερον να εξαντλή μόνος άπαντα τα μέσα της τιμωρήσεως. Η μεσολάβησις του προϊσταμένου της σχολής εν τισι περιστάσεσιν είναι ανυσιμωτάτη,ουχί μόνον διότι η κατά τάξιν ιεραρχικήν διανομή της εξουσίας καθίστησι ταύτην μάλλον σεβαστήν, αλλά και διότι ο προϊστάμενος της σχολής ως εκ της περιωπής, εις ην ευρίσκεται, είναι καταλληλότερος παντός άλλου να γινώσκη την γενικήν του εκπαιδευτηρίου κατάστασιν και ν' αποφαίνηται συμφωνότερον προς το γενικόν της σχολής συμφέρον. Εννοείται, ότι εν περιπτώσει τυχόν διαφωνίας μεταξύ του διδασκάλου και του προϊσταμένου αποφαίνεται η ολομέλεια των καθηγητών η διδασκάλων, εν ανάγκη δε κατά το άρθρον 51 και 110 του οργανικού των γυμνασίων και των ελληνικών σχολείων νόμου αυτή η εφορεία. Ουκ από σκοπού θεωρούμεν να παρατηρήσωμεν ενταύθα, ότι κατά τε το πνεύμα και κατά το γράμμα του άρθρου 55 του μνημονευθέντος νόμου η αποβολή από τίνος ελληνικού σχολείου η γυμνασίου μόνον δι' επανειλημμένας αποδείξεις παρακοής, κακής διαγωγής και αμελείας επιτρέπεται, και τούτο τη συγκαταθέσει του προϊσταμένου. Είναι δίκαιον τότε μόνον να καταφεύγη τις ειςτοσκληρόν τούτο μέτρον, όταν άπασαι αι προς διόρθωσιν του μαθητού πολλάκις επαναληφθείσαι προσπάθειαι των διδασκάλων απέβησαν μάταιαι και άπαντατατηςτιμωρίας μέσα πολλάκις εξηντλήθησαν. Καθ' όσον δ'αφοράτον αφ' όλων των γυμνασίων και ελληνικών σχολείων του Κράτους αποκλεισμόν, την μεγίστην και ακαταλόγιστον ταύτην τιμωρίαν, ο κείμενος νόμος (άρθρ. 55 εδ.2) δεν επιτρέπει την εφαρμογήν αυτού, ειμή επί βαρυτέροιςεγκλήμασικαι τούτο πάλιν μόνον μετά δευτέραν από τίνος σχολείου του Κράτους αποβολήν. πιθανόν να έχωσιν ανάγκην τροποποιήσεως ένεκα των τοπικών περιστάσεων, ας τινας ο νομοθέτης ημών διατάσσει να λαμβάνωνται υπ' όψιν (ίδε άρθρ. 109 τουοργανικούτωνγυμνασίων και ελληνικών σχολείων νόμου), αξιούμεν παρ' υμών, κύριοι, ν' αναφέρητε τακτικώς και λεπτομερώςπροςτουπουργείονεν τηετησίωςγινομένη εκθέσει υμών τα περί της εφαρμογής του κανονισμού, σημειούντες συγχρόνως και τας παρατηρήσεις υμών περί των τροποποιήσεων, αςηπείρα καταδείξει αναγκαίας ως εκ των τοπικών περιστάσεων. τέρων παιδαγωγών, ότι και οι σοφώτεροι κανονισμοί εις ουδέν χρησιμεύουσιν, άψυχόν εισι γράμμα, άνευ της έμφρονος συμπράξεως του προϊσταμένου της

σχολής και απάντων των διδασκάλων. Και τω όντι οι κανονισμοί εισιν εν τη παιδαγωγική ό,τι οι διαγραφόμενοι υπό των γραμματικών κανόνες εν τη φιλολογία. Όσον τα περί τέχνης του γράφειν αφορίσματα δύνανται να δημιουργήσωσι σύγγραμά τι, τοσούτον δύνανται και οι κανονισμοί μόνοι να δώσωσι ψυχήν και ηθικότητα εις τι σχολείον, και καθώς εν τη φιλολογία ουδέν αντικαθίστησι τον δαιμόνιον του συγγραφέως νουν, ούτω και εν τη δημοσία ανατροφή ουδέν αναπληροί την παρά τοις διδασκάλοις και τοις προϊσταμένοις των εκπαιδευτηρίων κατανόησιν και αγάπην του καθήκοντος. Εάν η αγάπη αύτη είναι μικρά, εάν η συναίσθησις δεν ήναι αρκούντως σαφής, ουδ' αυτή η αυστηράεφαρμογήτου αρίστου των κανονισμών θέλει φέρει αίσιον αποτέλεσμα. Εάν δ' απ' εναντίας η αγάπη του καθήκοντος ήναι διάπυρος και η συναίσθησις αυτού ζωηρά, ο κανονισμός εφαρμόζεται δεόντως, το της ευταξίας και πειθαρχίας πνεύμα κραταιούται και η σχολή, εκπληρούσα την διπλήν αυτής αποστολήν, εις μεγίστην φθάνει ευημερίαν και ακμήν. Εν ο

Αθήναις

τη 19 Οκτωβρίου 1857 Υπουργός Χ. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

17

ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ (Έγγραφο 3836/1 Ιουλίου 1862) Κυβέρνηση I. Κολοκοτρώνη Υπουργός Δ. Χατζίσκος

Αριθ.

Πρωτ. 3836. ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ.

Προς

τους

Κυρίους Γυμνασιάρχας και Σχολάρχας του Κράτους.

Γνόντες ίνα προβώμεν εις την προ πολλού ως αναγκαίαν υπό του Υπουργείου εξηγηθείσαν αναθεώρησιν του υφισταμένου περί Ελληνικών σχολείων και γυμνασίων κανονισμού της 31 Δεκεμβρίου 1836, φιλοτιμούμεθα να ζητήσωμεν διά της παρούσης την υμετέραν συνδρομήν, παρακαλούντες υμάς, όπως, εν είδει απαντήσεως εις τα επόμενα ζητήματα, ανακοινώσητε ημίν, ό,τι διηνεκής μέριμνα και πολυχρόνιοις πεφωτισμένη πείρα εδίδαξεν υμάς τεκαιτους υφ'υμάςΚυρίους καθηγητάς και ελληνοδιδασκάλους ως αναγκαίον ή απλώς συντελεστικόν προς την επί τα κρείττω μεταρρύθμισιν των της δημοσίας παιδεύσεως πραγμάτων. Σκοπούντες δε να συγκαλέσωμεν κατά τον ελευσόμενον μήνα επιτροπήν προςεξέλεγξιντωνπαρ' υμών προταθησομένων γνωμών, παρακαλούμεν υμάς, όπως τας ζητουμένας απαντήσεις, όσον οίον τε συντόμως διατετυπωμένας, αποστείλητε, ή, εν περιπτώσει μεταβάσεως υμών ενταύθα, κομίσητε οι ίδιοι ημίνανυπερθέτωςμέχρι τέλους αρξαμένου μηνός, καθόσον άλλως θέλομεν ευρεθή εις αμηχανίαν περί των ληπτέων μέτρων κατά του τυχόν καθυστερήσαντος. Εν Αθήναις την 1 Ιουλίου 1862 ο

Υπουργός Δ. ΧΑΤΖΙΣΚΟΣ. Μ. ΚΑΛΛΙΦΡΟΝΑΣ.

Αναδημοσιεύεται,απότηνΕφημερίδα των Φιλομαθών, έτ. Γ, αρ. 458, 14 Ιουλίου 1862, σ. 2063-2068.

1) Η εν τω άρθρω 6 του κανονισμού οριζομένη σχέσις του Σχολάρχου προσηρτημένου εις Γυμνάσιον Ελληνικού σχολείου προς το Γυμνασιάρχην έχει καλώς, ή πώς άλλως πρέπει να κανονισθή η σχέσις αύτη σκοπιμώτερον προςτοσυμφέρον της υπηρεσίας ; 2) Η διάταξις του άρθρου 4 καθ' ην σχολεία, εις τα οποία προσωρινώς υφίσταται εις μόνος διδάσκαλος σχηματίζουν μίαν μόνην τάξιν είναι διατηρητέα η πρέπει να επιτραπή εις τον αυτόν διδάσκαλον να έχη δύο τάξεις, συμφώνως προς την επικρατήσασαν και έτι και νυν υπό του υπουργείου τηρουμένην αρχήν; αν η αρχή αύτη εγκριθή, δεν φαίνεται προτιμότερονναεπιταθήενταυτώ μέχρις υποχρεώσεως του διδασκάλου να έχη τας περί ων ο λόγος δύο τάξεις 3) Κατά το άρθρον 5 του νόμου εκάστη τάξις έχει τον ίδιον αυτής διδάσκαλον" αλλά, κατά τα απ' αρχής και μέχρι τούδε τη εγκρίσει του υπουργείου γιγνόμενα, τα Ελληνικά σχολεία τα δύο διδασκάλους έχοντα περιέχουσι τρεις τάξεις" η κατ' έθος επικρατήσασα διάταξις αύτη δεν πρέπει ωσαύτως να διατηρηθή επιτεινομένη μάλιστα κατά τα ανωτέρω ; έχωσι τοκύρος των υπό των σχολαρχείων εκδιδομένων; 4) Το εις την υπ' αριθ. 4168 της 31 Αυγούστου 1855εγκύκλιον τουυπουργείου προσηρτημένον πρόγραμμα, το κανονίζον τα εις τα Ελληνικά σχολεία διδακτέα μαθήματα και τας ώρας της διδασκαλίας ενός εκάστου αυτών, όπερ επισυνάπτεται ώδε εν αντιγράφω, ως και το ιδιαίτερον πρόγραμμα των εντοιςΕλληνικοίς σχολείοις μαθηματικών της 6 Σεπτεμβρίου 1857 (δρα συλλογήν Κλάδου σελ. 477 επ.), έχει καλώς, ή τι είναι εν αυτώ το τροπολογίας δεόμενον ;

κανόνα οι των Ελληνικών σχολείων με πολλά συγχρόνως μαθήματα δεν φέρει βλάβην; Τούτου τεθέντος, τίνα ωρισμένα μαθήματα πρέπει να διατηρηθώσιν ειςεκάστην τάξιν ; Η διδασκαλία της Λατινικής προς τους μαθητάς της ανωτάτης τάξεως θεωρείται εν γένει αναγκαία; Τούτου τεθέντος δεν είναι προτιμότερον να άρχηται η διδασκαλία αυτής από της ενάρξεως του τελευταίου τούτουέτους,και προς μόνους τους μαθητάς εκείνους, οίτινες ερωτηθέντες ήθελον δηλώσει προθεσιν προς ανωτέραν εκπαίδευσιν ; μενον τεχνολογικόν και ετυμολογικόν μέρος περιέχουσα) διά την διδασκαλίαν τηςΕλληνικής γλώσσης εις τα Ελληνικά σχολεία του Κράτους,καιεπίταις παραδεχθησομέναις διά το ομοιόμορφον βάσεσι; Τούτ' αυτό δε δεν πρέπει να γείνη και διά τας αρχάς της συντάξεως τας κατά την θερινήν εξαμηνίαν του τελευταίου έτους διδασκομένας προς τους μαθητάς της τρίτης τάξεως; οποίαι δε πρέπει να ώσιν αι αρχαί αύται;

14 Αυγούστου 1857 εγκυκλίου του υπουργείου (όρα συλλογ. Κλάδου σελ. 471) διαταχθείσαι προφορικαί εκθέσεις και έγγραφοι ασκήσεις, περιστρεφόμεναι εις μικρά τινα διηγήματα, δεν θεωρούνται αναγκαίαι, μάλιστα δε αι τελευταίαι, προς τους μαθητάς της τρίτης τάξεως; Πώς πρέπει αι έγγραφοι αύται ασκήσεις να γίνωνται ; Η παράθεσις του αρχαίου τύπου της Ελληνικής γλώσσης προς τον νεώτερον, ή ωσαύτως διαταχθείσα, δεν είναι αναγκαία, και εις αυτήν δεν πρέπει ν' αφορά και περί αυτήν μάλλον να ενδιατρίβη ο διδάσκαλος κατά τας περί ων είρηται εγγράφους ασκήσεις; 5) Οι εκ δημοτικών σχολείων αποφοιτώντες μαθηταί πρέπει να γίνωνται δεκτοί εις τα Ελληνικά σχολεία επί τη βάσει του απολυτηρίου αυτών, καθ' α διατάσσει το άρθρον 10 του κανονισμού η μετά προηγουμένην νέαν εξέτασιν; Οποίαςατελείαςέχουσιν οιδι' απολυτηρίου εκ των δημοτικών σχολείων μεταβαίνοντες μαθηταί, και τι το πρακτέον όπως αι απολυτήριοι αύται εξετάσεις των δημοτικών σχολείων παρέχωνται μείζονά τινα εγγύησιν περίτηςικανότητος των απολυομένων ; 6) Αι ενιαύσιοι εξετάσεις ως και αι απολυτήριοι δεν είναι ωφελιμώτερον, τουλάχιστον προςοικονομίαν του επί ματαίω καταδαπανωμένου χρόνου, να γίνωνται το πλείστον εγγράφως και μόνον κατά μέρος προφορικώς; Πώς τότε πρέπει να ενεργώνται αύται καταλλήλως και επωφελώς; 7) Πρέπει να επιτρέπηται η επανάληψις των εξετάσεων μετά το πέρας των διακοπών των εις τινα μαθήματα αποτυγχανόντων μαθητών συμφώνως προς την υπ' αριθ. 4409 της 19 Ιουλίου 1856 εγκύκλιον; και εις εκείνα μόνα; Ο δις μίαν τάξιν επαναλαβών και κριθείς προβιβασμού ανάξιος, πρέπει να αποπέμπηται κατά την διάταξιν του άρθρ. 27 του κανονισμού, ή να μένη, εφ' όσον θέλη, εις το σχολείον, ως νυν γίνεται; 8) Η κατά το άρθρον 29 του κανονισμού διάταξις περί διανομής βραβείων εις τους αριστεύσαντας των μαθητών είναι διατηρητέα; 9) οποίος βαθμός δηλωτικός της σχετικής αξίας πρέπει ν'αποδοθήεις έκαστοντωνδιδασκομένων μαθημάτων, και πώς πρέπει να εξάγηται καταλλήλως και άνευ βλάβης του μαθητού εκ των κατά μέρος τούτων βαθμών, ο γενικός βαθμός εκάστου προς προσδιορισμόν της καθόλου αυτού προόδου ; 10) Αι κατά το άρθρον 31 του κανονισμού εξ τάξεις της των μαθητών βαθμολογίας αναλόγως της επιμελείας και της προόδου αυτών εισί διακριτέαι; ο προβιβασμός και η απονομή απολυτηρίου (όρα εγκύκλ. υπ' αριθ. 4992 της 27 Δεκεμβρίου 1855, Συλλ. Κλάδου σελ. 382) δεν πρέπει να περιορισθή άχρις εκείνων μόνον των μαθητών, οίτινες κατά τας εξετάσεις έτυχον τουλάχιστον του βαθμού σχεδόν καλώς ; 11) Τα υπό του Β. Διατάγματος της 18 Οκτωβρίου 1850 οριζόμενα προ-

προσόντατωνΕλληνοδιδασκάλων έχουσι καλώς η πρέπει να τροπολογηθώσι, λαμβανομένων υπ' όψιν και των διατάξεων των άρθρων 33-40 του κανονισμού; Εκτός του μάλλον τυπικού προσόντος της προσαγωγής πτυχίου κτλ. δεν προσαπαιτείται και προδοκιμασία τις περί το ευμεθόδως και καταλλήλως διδάσκειν, και οποία; και προσέτι διαβεβαίωσίς τις περί της πολιτείας του διδασκάλου κατά την, ως είρηται, περί το διδάσκειν προδοκιμασίαν ; 12) Οποίον μέτρον πρέπει να ληφθή ως προς τους υπάρχοντας ήδη παρ' Ελληνικοίς σχολείοις βοηθούς, ίνα αναγνωρισθώσιν ως Ελληνοδιδάσκα 13) Οποία μέτρα θεωρούνται σκόπιμα προς προσέλκυσιν των φοιτητών του Πανεπιστημίου εις την σπουδήν της φιλολογίας και των φυσικομαθηματικών επιστημών, και την εντεύθεν παρασκευήν αυτών εις το διδασκαλικόν επάγγελμα; μησιν και κατά το πλείστον μέρος αι υποτροφίαι εις τους φοιτητάς της Φιλοσοφικής (και της Θεολογικής) σχολής, υποχρεουμένους εν ταύτω δι' εγγυοδοσίας αποχρώσης να διδάσκωσι μετά την αποφοίτησιν επί τρία τουλάχιστον έτηεν τινι σχολείω η γυμνασίω ή και εν τινι εκτός του Κράτους παιδευτηρίω; 14) Τα εν τω κανονισμώ (άρθρον 42 επομ.) περί συγκροτήσεως και καθηκόντων της Εφορίας οριζόμενα έχουσι καλώς; Οποίαν προσφορωτέραν και αποτελεσματικωτέραν τροπολογίαν απέδε η πείρα ότι δύνανται να λάβωσιν αι εφορίαι αύται;

κεί μία και μόνη εφορία δι' όλα; αν όχι, πρέπει να διορίζηται μία πολυμελής Εφορία υποδιαιρουμένη εις Ισάριθμα των, ως είρηται, παιδευτηρίων τμήματα, ή πρέπει να διορίζωνται τόσαι εφορίαι όσα εισί παιδευτήρια; Εις την πρώτην περίπτωσιν τις ο προεδρεύων εκάστου τμήματος; 15) Αι υποχρεώσεις του διδασκάλου προς τους αυτού μαθητάς δεν περιορίζονται κατά τα άρθρα 53 και 58 του κανονισμού εις μόνην την προς αυτούς κατά τα διατεταγμένα διδασκαλίαν, ως παρά τοις πλείστοις, λήθην των κειμένων ποιουμένοις, ασυγγνώστως νομίζεται, αλλ' επεκτείνονται και εις όλην την άλλην πολιτείαν των μαθητών εντός τε και εκτός του σχολείου ; Πώς ακριβέστερον και πρακτικώτερον πρέπει να ορισθή η τελευταία αύτη υποχρέωσις τουδιδασκάλου η ως προς την καθόλου ηθικοποίησιν των μαθητών τείνουσα, και τι πρέπει να γείνη ίνα εκτελήται αύτη ασφαλώς και αποτελεσματικώς ; 16) Η εν τω άρθρω 60 του κανονισμού περί εποπτών διάταξις η ουδέποτε εκτελεσθείσαέχει καλώς η χρήζει τροπολογίας και οποίας ; Πώς πρέπει να κανονισθώσιν εν ακριβεία τα καθήκοντα και η εν γένει των εποπτών δικαιοδοσία; Είναι συμφορώτερον και αποτελεσματικώτερον να διορι-

διορισθώσιν ειδικοί επόπται ή να διατηρηθώσιν οι γυμνασιάρχαι ως τοιούτοι, έχον το δικαίωμα της διά των καθηγητών αντικαταστάσεως εν περιπτώσει κωλύματος αποχρώντως δεδικαιολογημένου ; 17) Αρκούσι προς διδασκαλίαν των εν τοις γυμνασίοις μαθημάτωνοιεν τω άρθρω 66 του κανονισμού προσδιοριζόμενοι πέντε καθηγηταί συμπεριλαμβανομένου και του Γυμνασιάρχου; Οι καθηγηταί της Γαλλικής πρέπει να περιορίζονται, ως παρά τα κεκανονισμένα παρ' ημίν είθισται, εις μόνην την διδασκαλίαν της Γαλλικής γλώσσης ; 18) Πόσον αριθμόν μαθητών πρέπει να περιέχη κατ' ανώτατον όρον εκάστη τάξις, και πότε επομένως πρέπει να γίνηται η κατά το άρθρ. 68 διατασσομένη εις τμήματα διαίρεσις ; Εις τίνα δε προς άλληλα σχέσιν πρέπει να διατελώσι τα εν τη αυτή πόλει συνυπάρχοντα δύο γυμνάσια ιδίως ως προς την από του ενός εις το έτερον μετάβασιν των μαθητών ; 19) Εν άρθρω 70 του κανονισμού διατάσσεται να προοδεύη πάντοτε η θεωρητική διδασκαλία εκ παραλλήλου με την πρακτικήν" λαμβανομένου δ' υπ' όψιν του σκοπού της εν τοις γυμνασίοις παιδεύσεως, όστις κείται εις την απόκτησιν θετικών γνώσεων ως βέβαιων και αναμφισβητήτο.>ν γεγονότων, γίνεται δήλον, ότι η υπό του νομοθέτου εις την θεωρητικήν διδασκαλίαν αποδιδομένη σημασία, όλως αλλοτρία υπάρχουσα της επιστημονικής εξ υποκειμένου ερεύνης συνίσταται εις την απλήν εξήγησιν των βεβαίων παραδόσεων και ιδίως των παραδεδεγμένων κανόνων προς αντίθεσιν της οικείας αυτών εφαρμογής διά της συντάξεως θεμάτων κτλ. Τούτου ούτως έχοντος είναι αναντίρρητον ότι η εν τοις γυμνασίοις διδασκαλία πρέπει να έχη, και κατά τον παρ' ημίν ισχύοντα κανονισμόν, κύριον έργον αυτής το θετικόν και πραγματικόν, άνευ της εντελούς εκμαθήσεως του οποίου πάσα θεωρία αποβαίνει ουχί μόνον άκαρπος, αλλά και επιβλαβής. Επειδή όμως παρετηρήθη ότι τινές των παρ' ημίν καθηγητών παραβλέποντες το πραγματικόν της ελληνικής μάλιστα γλώσσης ετράπησαν εις θεωρίας, κατά τα άρτι εξηγηθέντα, ανοικείους εις γυμνάσια, δεν φαίνεται αναγκαίον να κανονισθώσιν ακριβέστερονταπερί του συστήματος της διδασκαλίας εις τα περί ων πρόκειται παιδευτήρια καθ' εκάστην ιδιαιτέρως τάξιν, και μάλιστα ως προς την Ελληνικήν γλώσσαν, ίνα μη πολλάκις αύτη ατελώς και πρωθυστέρως βαίνη ; 20) Αι περί των εγγράφων γυμνασμάτων διατάξεις του κανονισμού (όρα άρθρ. 70, 74, 75, 93 και 94) καθ' εκάτερον των ιδιωμάτων της ελληνικής γλώσσης, το τε νεώτερον και αρχαίον, παρημελήθησαν δυστυχώς μέχρι τούδε επί ακαταλογίστω βλάβη της σπουδαζούσης νεότητος. Πώς δύνανται καταλλήλως ταέγγραφαταύτα γυμνάσματα να προσδιορισθώσι και κανονισθώσι, και δραστηρίως και επωφελώς να εκτελώνται; Τι περί των αυτών γυμνασμάτων πρέπει να γίνεταικαιειςταςάλλαςγλώσσας

σας τας εν τοις γυμνασίοις διδασκομένας; δεν πρέπει εν γένει να διδάσκωνται αύται εκ παραθέσεως προς τας αρχαίας ; ξιν του άρθρου 70 του κανονισμού, η μέχρι τούδε παραμεληθείσα, δεν θεωρείται αναγκαία;τιςδ' ο κύριος λόγος της, ως είρηται, παραμελήσεως; 21) Το εις την μνησθείσαν υπ' αριθ. 4168 της 31 Αυγούστου 1855 εγκύκλιον προσηρτημένον πρόγραμμα (το εν αντιγράφω ώδε επισυνημμένον) όπερ κανονίζει τα εις τα γυμνάσια διδακτέα μαθήματα και τας ώρας της διδασκαλίας εκάστου αυτών, ως και το ιδιαίτερον πρόγραμμα της διδασκαλίας των μαθηματικών από 6 Σεπτεμβρίου 1857 έχουσι καλώς; και τι το εν αυτοίς τροπολογίας δεόμενον ;

δύναται να θεωρηθή ως φέρουσα πρόσκομμα εις την περί την Αττικήν διάλεκτον πλήρη εξάσκησιν του μαθητού ή και εις την άλλην αυτού πρόοδον, μη όντος έτι προκατηρτισμένου, ή είναι διατηρητέα ως παρέχουσα άλλαςωφελείαςκαι οποίας; Τίνα τα από τίνος αποτελέσματα της ούτως εν τισι γυμνασίοις ενεργ μένης διδασκαλίας; Η χριστιανική διδασκαλία δεν είναι άφευκτος και εν τοις γυμνασίοις; τούτου τεθέντος, πώς δύναται αύτη καταλληλότερον να ενεργήται, και υπό τίνων ιδίως προσώπων, ώστε μορφούσα την καρδίαν κυρίως των μαθητών διά της αναπτύξεωςτωνευαγγελικώναληθειώνκαιχριστιανικών αρετών, να μη σκοτίζη τον νουν αυτών διά συζητήσεων δογματικών και ερμηνειών δυναμένων ν' αφήσωσινειςαυτούς δισταγμούς ολέθριους και έτι ολεθριωτέραν αδιαφορίαν; Η χημεία και ή φυσική ιστορία πρέπει να διδάσκωνται εν τοις γυμνασίοις, ή μόνον η φυσική, ως μέχρι τούδε, παραμεληθεισών των δύο πρώτων; τίνες οι λόγοι της παραμελήσεως ταύτης ; Η διδασκαλία της λογικής μετά εισαγωγής εις την φιλοσοφίανηυπότου άρθρου 81 διατασσομένη είναι διατηρητέα; Τούτου τεθέντος, μέχρι τίνος πρέπε αύτη να προάγηται; 22) Η εις τα γυμνάσια παραδοχή πρέπει να εξαρτάται, ως εν τω νυν (άρθρ. 85) από προεξέτασιν και διά τους έχοντας απολυτήριον ελληνικού σχολείου; 23) Η κατά το άρθρ. 91 του κανονισμού συντασσομένη υπό του απολυομένου μαθητού έκθεσις (θέσις) εις πότερον των δύο ελληνικών ιδιωμάτων πρέπει να συντάσσηται ; οποίαν εκτασιν πρέπει να έχη ; Άρα γε δεν είναι αναγκαίον να συνθέτη ο αυτός και τι ποιημάτιον π. χ. ηρωελεγείον κτλ. Εκ της εν τέλει του αυτού άρθρου του κανονισμού διατάξεως, εχούσης ώδε «χρεωστεί (ο μαθητής εν τη απολυτηρίω εξετάσει) να αποδείξη ότι έχει γνώσεις όλων των μαθημάτων, όσα είναι προσδιωρισμένα διά τα γυμνάσια» γίνεται δήλον, ότι ο μαθητής εξετάζεται όχι μόνον εις τα εν τω προγράμματι οριζόμενα ως μαθήματα της Δ', τάξεως του γυμνασίου,αλλάκαιειςταπροαποδειχθέντα

χθέντα κατά τα πρότερα έτη εν ταις κατωτέραις τάξεσιν. Η διάταξις αύτη δεν έχει καλώς ; τούτου δε τεθέντος, τα περί ων είρηται προδεδιδαγμένα μαθήματα πρέπει να θεωρηθώσιν ισότιμα προς τα ίδια της Δ', τάξεως η πρέπει να λαμβάνονται υπ' όψιν μόνον επιβοηθητικώς, να κρίνωσι δε περί της απολύσεωςημη των μαθητών μόνα τα ίδια της Δ', τάξεως; Πώς πρέπει να κανονισθώσιν ακριβώς και καταλλήλως τα περί τούτου ; 24) Η εν τω άρθρω 92 του κανονισμού διάταξις περί παραδοχής εις απολυτήριον εξέτασιν μόνων των επί εν έτος εις την τετάρτην τάξιν φοιτησάντων συμφέρει να καταργηθή, και να ήναι επιτετραμμένον, ως εν τω νυν δυνάμει του άρθρου 12 του προσωρινού περί πανεπιστημίου κανονισμού, η εις την περί ης ο λόγος εξέτασιν παραδοχή και των εν ιδιωτικοίς παιδευτηρίοις ή κατ' οίκον εκπαιδευθέντων ; Διά τους μαθητάς τούτους πρέπει να θεωρηθή αναγκαία η προσαγωγή αποδείξεων περί της εν τω οίκω η εν τω ιδιωτικώ σχολείω διεξελεύσεως όλης της σειράς των γυμνασιακών μαθημάτων; Αι δ' αποδείξεις αύται ίνα θεωρηθώσιν ισχυραί πρέπει να προέρχωνται από μόνους τους τα προσόντα των γυμνασιακών καθηγητών κεκτημένους; να ήναι επιτετραμμένον να προσέρχωνται εις ετερον ίνα υποστώσι την απολυτήριον εξέτασιν ; 25) Τα υπό του Β. Διατάγματος της 18 Οκτωβρίου 1850 οριζόμενα προσόντα των καθηγητών έχουσι καλώς: Δεν απαιτείται και ενταύθα προδοκιμασία των διορισθησομένων και οποία; Οποίον μέτρον πρέπει να ληφθή ως προς τους υπάρχοντας ήδη παρά μνασίοις αναπληρωτάς καθηγητών; 26) Ο υπάρχων εσωτερικός κανονισμός υπ' αριθ. 6815 της 19 Οκτωβρίου 1857 (όρα συλλογ. Κλάδου σελ. 499 επ.) πρέπει να διατηρηθή εν ισχύϊ δι' όλα τα γυμνάσια η απαιτείται ιδιαίτερος δι' έκαστον γυμνάσιον συμφώνως προς την διάταξιν του άρθρου 109 του κανονισμού; Τίνες οι λόγοι της μη εκπληρώσεως της τελευταίας ταύτης διατάξεως παρ' ουδενός των Κυρίων γυμνασιαρχών, ως εκ της οποίας περιήλθε το υπουργείον εις την ανάγκην να προβή εις την σύνταξιν του ανωτέρω μνησθέντος ; Οποίαιιδίωςπροσθήκαι πρέπει να γείνωσιν εις τον περί ου πρόκειται κανονισμόν, ίνα ενισχυθή το δικαίωμα του ελέγχου των διδασκάλων και καθηγητών και επί της εκτός του καταστήματος πολιτείας του μαθητού ; 27) Εις τίνας πρέπει να ανατεθή και πώς εν ακριβεία να κανονισθή η εποπτεία των γυμνασίων περί ης ποιείται λόγον και το άρθρον 111 του κανονισμού ; Πρέπει να ανατεθή και η υποχρέωσις αύτη των επισκέψεων εις το τυχόν διορισθησόμενον συμβούλιον του επί της Εκπαιδεύσεως υπουργείου ή εις ειδικούς επόπτας την εποπτείαν ταύτην κύριον έργον έχοντας;

28) Εις όσας των πόλεων υπάρχουσι πολλά ιδιωτικά παιδευτήρια,καιο γυμνασιάρχης δεν επαρκεί εις την κατά το δέον επιτήρησιν αυτών, δεν πρέπει να έχη τοδικαίωμα ν' αναθέση την εκτέλεσιν της υποχρεώσεως ταύτης εις ον αν εκάστοτε εγκρίνη εκ των υπ' αυτόν καθηγητών ; Αι περί ιδιωτικών παιδευτηρίων υπάρχουσαι διατάξεις θεωρούνται αρκούσαι ή προαπαιτούνται και άλλα μέτρα, καιοποία; 29) Αι διατάξεις του άρθρου 119 του κανονισμού περί της υπό των μαθητών πληρωμής δικαιωμάτων έχουσι καλώς; πρώτον εις δημόσιον ελληνικόν σχολείον η γυμνάσιον κατατασσομένωνήκαιυπότουεξετέρουτοιούτου καταστήματος προσερχομένου μαθητού;

παντός μαθητού εξετασθέντος ή μη και εκ νέου εγγραφομένου διά το επιόν έτος ; Πρέπει να υποβάλλωνται εις την καταβολήν των περί ων ο λόγος δικαιωμάτων και οι μαθηταί των δημοσυντηρητών ελληνικών σχολείων; 30) Κατά τίνας αρχάς πρέπει να επιτραπή η εν μέσω του έτους μετάβασις των μαθητών από σχολείου εις σχολείον και από γυμνασίου εις γυμνάσιον, και πώς πρέπει να γίνηται η κατάταξις αυτών, μετά προηγουμένην δηλονότι εξέτασιν η άνευ τοιαύτης επί τη βάσει του ενδεικτικού του μαθητού ως νυν γίνεται συμφώνως προς την υπ' αριθ. 3654 της 11 Ιουνίου 1837 (δρ. συλλογ. Κλάδου σελ. 456) εγκύκλιον ; Η εις το ζήτημα τούτο δοθησομένη λύσις είναιεφαρμοστέακαιωςπρος τους μαθητάς των ανεγνωρισμένων ιδιωτικών παιδευτηρίων; 31) Το εν γένει ομοιόμορφον της διδασκαλίας καθ' άπαντα τα ελληνικά σχολεία και γυμνάσια του Κράτους, ώστε ο από του ενός εις το έτερον μεταβαίνων μαθητής να ευρίσκη την συνέχειαν των διδασκομένων αυτώ μαθημάτων,ειςο μέχρι της εποχής της μεταβάσεως εφοίτα, θέλει επιτευχθή διάτηςπανταχού ακριβούς και απαρέγκλιτου τηρήσεως του συνταχθησομένου προγράμματος. Πλην τούτων όμως απαιτείται προς το περί ου πρόκειται ομοιόμορφον, κατά το άρθρον 123 του κανονισμού και η χρήσις των αυτών διδακτικών βιβλίων καθ' άπανταταελληνικά σχολεία και γυμνάσια. Οποία εκ των εγκεκριμένων ήδη παρά τοις ελληνικοίς σχολείοις και γυμνασίοις εισί τα μεθοδικώτερα και καταλληλότερα δι' έκαστον μάθημα; Η διά διαγωνισμού παραδοχή του δείνοςήδείνος βιβλίου δεν είναι η επωφελεστέρα; 32) Οι εις τα δημόσια παιδευτήρια διδάσκοντες ελληνοδιδάσκαλοι και καθηγηταί συμφέρει να διδάσκωσι και ιδιαιτέρως; εν περιπτώσει καταφατικής απαντήσεως, το από 18 Αυγούστου 1856 περί ιδιαιτέρας διδασκαλίας Β. Διάταγμα έχει καλώς καθ' όλα αυτού τα μέρη ; 33) Αι υποτροφίαι πώς πρέπει δικαίως και επωφελώς να επιχορηγώνται τοις μαθηταίς; Η διά διαγωνισμού επιχορήγησις αυτών τοις επιμελεστέροις,

11

χρηστοηθεστέροις και πενεστέροις των μαθητών δεν είναι η δικαιωτέρα και επωφελεστέρα; τις ο αρμοδιώτερος χρόνος προς τον διαγωνισμόν τούτον; Πώς πρέπει να κανονισθώσι ταύτα; 34) Ο προσδιορισμός των εορτασίμων ημερών εν τοις εκπαιδευτηρίοις κατάτοαπό26 Ιουλίου 1856 Β. Διάταγμα έχει καλώς; 35) Λυπηρά πείρα απέδειξεν ότι εις τινας των συλλόγων των ελληνοδιδασκάλων και καθηγητών δεν επικρατεί η προς εκπλήρωσιν του σπουδαίου και επιζήλου αυτών προορισμού αναπόδραστος αρμονία και σύμπνοια" τούτο δε ιδίως ωςεκτηςβαθμηδόν παρεισδυσάσης απειθαρχίας της προ πάντων παρά τοις διδασκάλοις ολεθριωτάτης, άτε τεταγμένοις υπό της κοινωνίας εις καθοδήγησιν της νεότητος και διά του ιδίου αυτών παραδείγματος προς πάσαν αρετήν. δευτηρίων καταστάσεως τι πρέπει να γείνη; οποίαν δικαιοδοσίαν πρέπειναέχωσιν οισχολάρχαι και γυμνασιάρχαι επί των υπ' αυτούς ελληνοδιδασκάλων και καθηγητών ; 36) Οποίας άλλας τροπολογίας ή προσθήκας εις τον υφιστάμενον εν γένει κανονισμόν απέδειξεν η πείρα αναγκαίας;

18

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗΣ ΣΤΑ ΚΑΤΩΤΕΡΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ (Ψήφισμα/8 Δεκεμβρίου 1862)

ΨΗΦΙΣΜΑ

Περί εισαγωγής εν μεν τω εθνικώ Πανεπιστήμιω της οπλασκίας, εν δε τοις κατωτέροις εκπαιδευτήριοις της γυμναστικής. II ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΙΣ

Θέλοντες να θεραπεύσωμεν την μεγίστην βλάβην της σπουδαζούσης νεολαίας, ην κατεδίκασε το παρελθόν να διάγη βίον αντίθετον προς τον προορισμόν τουελευθέρουπολίτου και επιβλαβή εις τας σπουδάς του μαθητού. Επί τη προτάσει του Υπουργού της δημοσίας Εκπαιδεύσεως, ακούσαντες και την γνώμην των Υπουργών της Επικρατείας Ψηφίζομεν Ά ρ θ ρ . 1. Προς άσκησιν των εν τοις δημοσίοις εκπαιδευτηρίοις φοιτώντων εισάγεται εις μεν το Εθνικόν Πανεπιστήμιον η οπλασκία, εις δε τα κατώτερα εκπαιδευτήρια η γυμναστική. Περί

της [Άρθρ.

φάλαγγος

του

Εθνικού

Πανεπιστήμιου.

2-6]. Περί γυμναστικής.

Ά ρ θ ρ . 7. Εις έκαστον των Γυμνασίων του Κράτους θέλει εισαχθή η γυμναστική ως μέσον ασκήσεως των μαθητών. Άρθρ.8.Προςτονσκοπόν τούτον και μέχρις ου εκπαιδευθώσι διδάσκαλοι της γυμναστικής θέλουσι διορισθή εις έκαστον των Γυμνασίων ανά εις υπαξιωματικός η στρατιώτης του σώματος των Πυροσβεστών, αφού προηγουμένως διδαχθή εν τω διδασκαλείω και την παιδαγωγικήν γυμναστικήν. Έκαστος των προγυμναστών θέλει λαμβάνει επιμίσθιον. Άρθρ. 9. Εις έκαστον γυμνάσιον θέλουν κατασκευασθή τα αναγκαία γαλεία της γυμναστικής, η δε δαπάνη θέλει είσθαι εις βάρος του δημοσίου. ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 19/18 Δεκεμβρίου 1862.

Άρθρ. 10. Αι ημέραι και αι ώραι της ασκήσεως θέλουσι προσδιορίζεσ εν τω προγράμματι των μαθημάτων. Η εν τω γυμναστηρίω τούτω άσκησ τρέπεται ου μόνον τοις μαθηταίς του γυμνασίου, αλλά και τοις μαθηταίς των Ελληνικών σχολείων καθ' ετέρας ημέρας και ώρας, μέχρις ου συστηθώ των σχολείων τούτων γυμναστήρια. Άρθρ. 11. Οι μαθηταί υπάγονται και ως προς την εν τω γυμναστη πειθαρχίαν εις την δικαιοδοσίαν των εκπαιδευτηρίων, εις α ανήκουσιν. Άρθρ. 12. Κατ' έτος θέλει γίνεται αγών της γυμναστικής και απονέμ ται τοις αριστεύσασιν έπαθλα κατά το εκδοθησόμενον περί τούτου θέσπισμα. Εν Αθήναις τη 8 Δεκεμβρίου 1862. Η

προσωρινή Κυβέρνησις. Δ. Γ. ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ Πρόεδρος. Κ. ΚΑΝΑΡΗΣ Μ. ΡΟΥΦΟΣ

Οι

υπουργοί της επικρατείας Ε. ΔΕΛΗΓΕΩΡΓΗΣ, Θ. Α. Ζ Α Ϊ Μ Η Σ , Τ. ΜΑΓΓΙΝΑΣ,

Α. ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΟΣ, Α. ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ, Δ. ΚΑΛΛΙΦΡΟΝΑΣ.

19

ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ (Νόμος ΡΗ'/20 Δεκεμβρίου 1865) Κυβέρνηση Μ. Ρούφου Υπουργός Κ. Δαρειώτης

ΝΟΜΟΣ ΡΗ'.

Περί διοργανώσεως της εκπαιδεύσεως κατά την Επτάνησον ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Α'. ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ.

Ψηφισάμενοι ομοφώνως μετά της Βουλής, απεφασίσαμεν και διατάσσομεν. Περί διοργανώσεως της εκπαιδεύσεως κατά την Επτάνησον. α'.) το Αρχοντείον της παιδείας εν Επτανήσω. β'.) Η Ιόνιος Ακαδημία. γ'.) το εν Κερκύρα Ιεροσπουδαστήριον. δ'.) το εν Κερκύρα Γυμνάσιον. ε'.) Τα Λύκεια Κερκύρας, Κεφαλληνίας, Ζακύνθου, Λευκάδος, Ιθάκης, ΠαξώνκαιΚυθήρων. Ά ρ θ ρ ο ν 2. Οι μαθηταί του Γυμνασίου Κερκύρας θέλουσι διατηρηθή εν αυτώ, τρεφόμενοι μεν, αλλ' ουχί και διδασκόμενοι μέχρι τέλους Δεκεμβρίου του παρόντος έτους, επιτηρούμενοι υπό αναγκαίου προσωπικού, όσον εκ του υπάρχοντος ήθελε νομίσει αναγκαίον να διατηρήση το Υπουργείον προς τούτο. Ά ρ θ ρ ο ν 3. Η Δημοσία Βιβλιοθήκη Κερκύρας διατηρείται, διευθυνομένη υπό ενός Εφόρου εχοντος ένα βοηθόν και ένα κλητήρα. Η Διοίκησις δε και η χρήσις αυτής θέλουσι κανονισθή δι' ιδίου Κανονισμού του Υπουργείου της παιδείας. τάγματος εν ταις Ιονίοις Νήσοις βαθμηδόν ή διά μιας τέσσερα Γυμνάσια και δώδεκα το πολύ Ελληνικά Σχολεία.

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ,

αρ. 1/29 Δεκεμβρίου 1865.

Εις το εν Κερκύρα Γυμνάσιον θέλουσι προς τοις άλλοις διδάσκεσθαι η Αγγλική και Ιταλική γλώσσα και το Εμπορικόν δίκαιον κατά τους περί τούτων οργανισμούς. Ά ρ θ ρ ο ν 5. Οι θέλοντες να καταταχθώσιν εν τοις συστηθησομένοις Ελληνικοίς Σχολείοις και Γυμνασίοις μαθηταί υποβάλλονται εις εξετάσεις κατ τα νενομισμένα περί των κατά πρώτον προσερχομένων εις τα Ελληνικά Σχολεία και Γυμνάσια. Ά ρ θ ρ ο ν 6. Συσταίνεται εν Κερκύρα Ιερατική Σχολή συμφώνως προς τους κειμένους νόμους.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ. Κ. ΔΑΡΕΙΩΤΗΣ.

20

ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ (Έγγραφο 935/3 Φεβρουαρίου 1866) Κυβέρνηση Μ. Ρούφου Υπουργός Μ. Ρούφος

Αριθ.Πρωτ.935.

Περί της εν Επτανήσω εκπαιδεύσεως οδηγίαι. ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ.

Προς ή

τους

κατά την Επτάνησον Γυμνασιάρχης, Σχολάρχας, Διευθυντάς Ελληνικών Σχολείων.

Καταργηθέντος ήδη διά του ΡΗ'. Νόμου του άχρι τούδε κρατούντος εν ΕπτανήσωΕκπαιδευτικού συστήματος και συστηθέντων διά του υπ' αριθ. 887 και από 3 αρξαμένου Βασιλικού Διατάγματος των προς το παρόν αναγκαίων εν Επτανήσω Γυμνασίων και Ελληνικών Σχολείων, αναγκαίον φρονούμεν να διαβιβάσωμεν υμίν συνημμένως μεν αντίτυπον του παραδεδεγμένου από πολλού επισήμου προγράμματος των εν τοις Γυμνασίοις και Ελληνικοίς σχολείοις του Βασιλείου παραδιδομένων μαθημάτων, υπό ταινίαν δε αντίτυπα των την δημοσίαν εκπαίδευσιν διεπόντων Νόμων, Βασιλικών Διαταγμάτων και εγκυκλίων, ίνα κατ' αμφότερα προβήτε εις τας περαιτέρωενεργείαςυμών,προςακριβήκαι άπταιστον εφαρμογήν του εισαγομένου νέου συστήματος.

δάς κατάρτησιν των μαθητών, εν αις επαισθητώς υστερούσιν ούτοι εν Επτανήσω - ως προς την των νεωτέρων γλωσσών σπουδήν, εκ τούτων μόνη η της Γαλλικής είνε υποχρεωτική διά τους μαθητάς, και αύτη πρέπει, ως και τα λοιπά εγκύκλια μαθήματα να παραδίδεται κατά τάξεις, όπου δε υπάρχουσι διδάσκαλοι και άλλων νεωτέρων γλωσσών, οίον της Αγγλικής και Ιταλικής, η σπουδή αυτών δεν θεωρείται παρά του υπουργείου ούτε είνε υποχρεωτική, διά ταύτα θέλουσι διδάσκεσθαι αύται μόνον εις εκείνους των μαθητών οίτινες επιθυμούσιν,

Αναδημοσιεύεται από το: Κλάδος, τ. Β', σ. 330" βλ. επίσης Παρίσης, τ. Α', σ. 331-332.

και κατά τάξεις ανεξαρτήτους της τακτικής του Γυμνασίου διαιρέσεως, εις ώρας δηλ. Καθ' ας να μη παραβλάπτηται η των υποχρεωτικών και εγκυκλίων μαθημάτων διδασκαλία. Το αυτό παρατηρούμεν και περί της διδασκαλίας των εμπορικών μαθημάτων. Εν Αθήναις τη 3 Φεβρουαρίου 1866.

Μ. ΡΟΥΦΟΣ.

21

ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ (Έγγραφο 936/3 Φεβρουαρίου 1866) Κυβέρνηση Μ. Ρούφου Υπουργό; Μ. Ρ ο ύ φ ο ς Αριθ.

Πρωτ. 936.

Περί της εν Επτανήσω εκπαιδεύσεως

οδηγίαι.

ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ.

Προς τους κατά την Επτάνησον Νομάρχας και Επάρχους.

ημερομηνίαν εγγράφου ημών συνεστήθησαν ήδη εν Επτανήσω τα υπό του ΡΗ'. Νόμου ορισθέντα Γυμνάσια και επτά Ελληνικά σχολεία επί του παρόντος, μέχρις ου, καθ' ας εζητήσαμεν ήδη και αναμένομεν πληροφορίας, συστηθώσι και άλλαέτιόπου ανάγκη παρίσταται. του νυν εις ουχί ευάρεστον κατάστασιν, καθότι και τα υπάρχοντα εκπαιδευτικά καταστήματα ολίγους είχον μαθητάς και οι εξ αυτών εξερχόμενοι μαθηταί ήκιστα ήσαν κατηρτισμένοι εις την εγκύκλιον παίδευσιν ως απήτει τουλάχιστον ο προορισμός των λυκείων" υπήρχον ίσως και άλλαι της αξιολυπήτου ταύτης καταστάσεως αφορμαί, αλλ' η κυριωτέρα αναντιρρήτως ήτον ο κακός οργανισμός της μέσης και ανωτέρας Εκπαιδεύσεως εν ταις Ιονίοις νήσοις, καθ' ον η λυκειακή μάθησις περιελάμβανεν ειδικούς τινας κλάδους τεχνικής ή επιστημονικής Εκπαιδεύσεως μάλλον, ή την αυτοτελή εγκύκλιον εκπαίδευσιν, την εις ανωτέρανεπιστημονικήντελειοποίησιν προπαρασκευάζουσαν. Ούτω δε εν τοις Ε πτανησιακοίς Λυκείοις, αφ' ενός μεν υπήρχεν υπερτροφία, αφ' ετέρου δε ατροφία, και το έκρυθμον τούτο της εν αυτοίς διδασκαλίας ούτε μαθητάς είλκυεν, ούτε τους προσερχομένους κατήρτιζε δεόντως εις τα εγκύκλια και ιδίως τα κλασικά μαθήματα. Την κατάστασιν ταύτην επέρχεται να βελτιώση νυν ο νέος Νόμος διά της

Αναδημοσιεύεται, από το: Κλάδος, τ. Η', σ. 330-332.

εξομοιώσεως της εν Επτανήσω δημοσίας εκπαιδεύσεως προς την του λοιπού βασιλείου, και πεποίθαμεν ότι, οίους καλούς καρπούς παρήγαγε μέχρι τούδεεν τω πρώην βασιλείω το παρ' ημίν κρατούν εκπαιδευτικόν σύστημα, τοιούτους θέλει παραγάγει και εν Επτανήσω, ακριβώς εφαρμοζόμενον υπό την άγρυπνον καιεπιμελήεποπτείαντωνδιοικητικών Αρχών, ας ο του 1837 περί Ελληνικών Σχολείων και Γυμνασίων Νόμος κατέστησε τα σπουδαιόταταελατήριατης κατά τόπους προκοπής της μέσης και ανωτέρας εκπαιδεύσεως. Αφιέμενοι εις την υμετέραν σύνεσιν και τον ζήλον υμών την καθόλου εκπλήρωσιν των διά του ειρημένου Νόμου επιβαλλομένων υμίν καθηκόντων, επί δύο ιδίως αντικειμένων εφιστώμεν επί του παρόντος την υμετέραν προσοχήν, καθό στενώτατα συνδεδεμένων μετά της ασφαλούς παγιώσεως του νέου συστήματος" τούτων το μεν πρώτον είνε η ακριβής εφαρμογή του συνημμένως αποστελλομένου υμίν προγράμματος, καθ' ο γίνεται και εν τοις δημοσίοιςκαιιδιωτικοίς διδακτηρίοις του λοιπού Βασιλείου η διδασκαλία" το δεύτερον δε η σύστασις εφορειών κατά τα εν τοις άρθρο ις 42-45 του περί Ελληνικών σχολείων και Γυμνασίων Νόμου διαγραφόμενα και τους λεπτομερεστέρους ορισμούς της υπ' αριθ. 7602 και από 20 Δεκεμβρίου 1856 εγκυκλίου του καθ' ημάς υπουργείου (εκδιδομένης εν τοις Εκκλησιαστικοίς και Εκπαιδευτικοίς του Κ. Π. Κλάδου σελ. 438). μέσου νομίσητε καταλλήλου, γνωστοποιήσητε τοις κατοίκοις της υφ' υμάς διοικητικής περιφερείας την εκ της επελθούσης αφομοιώσεως επί τα κρείττω διαφοράν της δημοσίας εκπαιδεύσεως, και τα προσδοκώμενα εκ του νέου συστήματος καλά διά την διανοητικήν μόρφωσιν της Ιονίου νεολαίας και συνάμα παροτρύνητε αυτούς να προθυμοποιηθώσιν εις εγγραφήν των υιών αυτών εν τοις νέοις Ελληνικοίς Σχολείοις και Γυμνασίοις, άτινα τοσούτονελειψάνδρουνως Λύκεια.

Μ. ΡΟΥΦΟΣ.

22

ΠΡΟΑΙΡΕΤΙΚΗ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ (Έγγραφο 4744/12 Ιουλίου 1866) Κυβέρνηση Δ. Βούλγαρη Υπουργός Δ. Δρόσος

Αριθ.Πρωτ.4744

Περί

του ότι μαθήματα

μη

ούτε εις το πρόγραμμα

οριζόμενα

υπό

καταχωριζόμενα

υποχρεωτικά

τοις

του

Νόμου,

δεν είναι

μαθηταίς.

ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ.

Προςς

τον Γυμνασιάρχην του εν Χαλκίδι Γυμνασίου.

Μαθήματα, ων η διδασκαλία δεν ορίζεται υπό του νόμου, ούτε εις το πρόγραμμα καταχωρίζονται, ούτε υποχρεωτικά τοις μαθηταίς είναι. Όθεν την θεωρητικήν μουσικήν δύνανται να διδάσκωνται κατά προαίρεσιν οι βουλόμενοι, εις ώραν μη συμπίπτουσαν ούτε με τας ώρας των τακτικών μαθημάτων, ούτε εν γένει, όταν άλλη οιαδήποτε τακτική παράδοσις γίνεται εν τω Γυμνασίω.

Λ. ΔΡΟΣΟΣ.

Α ν α δ η μ ο σ ι ε ύ ε τ α ι

από

το:

Κλάδος,

τ.

Β',

σ.

334.

23

ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟΤΕΛΕΣ (Έγγραφο 4800/23 Ιουνίου 1867) Κυβέρνηση Α. Κουμουνδούρου Υπουργός Χ. Χριστόπουλος Αριθ.Πρωτ.4800.

Περί

του

μαθήματος

της

ποιητικής.

ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛ. ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

Πρός τονγυμνασιάρχην Ζακύνθου. Απαντώντες εις την υπ' αριθ. 210 υμετέραν αναφοράν, παρατηρούμεν υμίν, ότι το μάθημα της ποιητικής δεν δύναται να θεωρηθή ως αυτοτελές ούτε διδάσκεται ως τοιούτον εις τα γυμνάσια του Κράτους, αλλ' αποτελεί αναγκαίαν εισαγωγήν εις την μελέτην και σπουδήν των Ελλήνων ποιητών και παραδίδεται εις τους μαθητάς προ της των ποιητών παραδόσεως. Διά τούτο δε ούτε ιδίαν βαθμολογίαν δύναται να αξιώση το μάθημα της ποιητικής, καθό αναγκαίον συμπλήρωμα της των Ελληνικών γραμμάτων διδασκαλίας.

Χ. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ.

Αναδημοσιεύεται από το: Παρίσης, τ. Α', σ. 338-339.

24

ΩΡΟΛΟΓΙΟ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 1867 (Απόφαση 7071/2 Σεπτεμβρίου 1867) Κυβέρνηση Α. Κουμουνδούρου Υπουργός Χ. Χριστόπουλος Αριθ.Πρωτ.7071.

Περί αποστολής προγραμμάτων των Γυμνασίων και Ελληνικών Σχολείων. ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ

Προς τους Γυμνασιάρχας, Σχολάρχας και διευθύνοντας Ελληνικά σχολεία και Ελληνοδιδασκάλους. Μακρά πείρα κατέδειξεν εις το υπουργείον, ότι μεταξύ των προσκομμάτων, άτινα σπουδαίος παρακωλύουσι την προσήκουσαν προκοπήνκαιανάπτυξιν της δημοσίας εκπαιδεύσεως, εν των σπουδαιοτάτων είναι και η περί την διδασκαλίαν ανωμαλία, καθ' ην το τε ποιόν και το ποσόν και η μέθοδος των διδασκομένων διαφέρουσιν εν εκάστω δημοσίω εκπαιδευτηρίω, κανονιζόμενα εν τε τω συνόλω και ταις λεπτομερείαις αυτών παρ' εκάστου των διδασκόντων, ουδέν σχεδόν κοινόν μέτρον ακολουθούντων και σπανίως που συμπιπτόντων ειςτοντρόπον της διδασκαλίας αυτών. Το τοιούτον, πλην των άλλων ουσιωδών πλημμελημάτων, περιέχει και τούτο ιδίως το άτοπον, ότι οι εκ των διαφόρων δημοσίων εκπαιδευτηρίων του Κράτους εξερχόμενοι μαθηταί ούτε όμοια εδιδάχθησαν, ούτε τας αυτάς προσεκτήσαντο πάντες γνώσεις, ούτε προς τον αυτόν πήχυν μετρούνται παρά των εξεταστών, και διά τούτο ούτεταενδεικτικά και απολυτήρια αυτών εισί πράγματι και αληθώς Ισοδύναμα προς άλληλα, μαρτυρούντα έκαστον, ότι ωρισμένον τι ποσόν γνώσεων κέκτηται ο φέρων αυτό. τούδε ισχύον, και ως κανών κατά την σύνταξιν των προγραμμάτωντωνΕλληνικών σχολείων και γυμνασίων χρησιμεύον επίσημον πρόγραμμα, συνταχθέν επί βάσεως ουχί ακριβώς διεγεγραμμένης, και προς τον σκοπόν του ν' αφήση ό,τι πλείονα ελευθερίαν τοις διδάσκουσιν, απεδείχθη τούναντίον ότι,ένεκατης μεγάλης αυτού αοριστίας και της παντελούς αυτού γενικότητος, αντί να περιΑναδημοσιεύεταιαπότο:Κλάδος, τ. Β', σ. 359-369. Βλ. επίσης και ΔηλιγιάννηςΖηνόπουλος, τ. Ζ', σ. 20-22 και 89-93.

κόψη μόνον τα δεσμά της διδασκαλίας, όσα στενόν και ακριβώς ωρισμένον πρόγραμμα ηδύνατο να τη επιβάλη, και να καταστήση αυτήν ανετωτέραν μόνον και ελευθερωτέραν, παρήγαγεν αυτήν τούναντίον εις ποικιλίαν πάντη ανώμαλον και αντιπαιδαγωγικήν, ης αμεσον και κατάδηλον αποτέλεσμα εκινδύνευε να επέλθη η παντελής περί την διδασκαλίαν αναρχία. νέων προγραμμάτων των εν τοις Ελληνικοίς σχολείοις και γυμνασίοις παραδοτέων μαθημάτων, ων αντίτυπον πέμπεται υμίν εκγλείστως. Τούτων το μεν υπό στοιχείον Α', διά τα ελληνικά σχολεία συνετάχθη στενότερον του ετέρου, και περιέχει τα καθ' άπαντα τα ελληνικά σχολεία του Κράτους επί διετή περίοδον, αρχομένην από της παρούσης χειμερινής εξαμηνίας, παραδοτέα μαθήματα, ακριβώς ωρισμένα κατά τε ποσόν και ποιόν. ελληνικοίς σχολείοις του Κράτους και επαναλαμβάνεται ακριβώς ανά πάσαν διετίαν, ως προς τα ελληνικά μαθήματα, άτινα, ως βλέπετε, ωρίσθησαν διάφορα δι' έκαστον των τεσσάρων εξαμήνων της διετούς ταύτης περιόδου. καθόσον ούτε δυνατόν ήτο να περιληφθή εν ωρισμένη χρονική περιόδω διδασκαλίας άπας ο περισωθείς ημίν πλούτος της Ελληνικής και Ρωμαϊκής φιλολογίας, ούτε εκρίθη πρέπον να περισφιγχθή εντός ωρισμένου και ανυπερβάτου κύκλου η τε ανεπτυγμένη διάνοια των μαθητών και η πεφωτισμένη φιλοπονία των καθηγητών. Διά τούτο ως προς τας γλώσσας μεν, ωρίσθησαν οι εν εκάστη τάξει παραδοτέοι συγγραφείς και τα προτιμητέα αυτών τεμάχια, αφεθείσης της μεταξύ τούτων εκλογής εις τους καθηγητάς, κατά δε τα λοιπά ωρίσθη απλώςτοεν εκάστη τάξει απαραβάτως παραδοτέον μέρος εκάστου μαθήματος. Αναγκαίον δε νομίζομεν νυν να συνοδεύσωμεν τα προγράμματα ταύτα διά τίνων παρατηρήσεων, αναγκαίων εις διασάφησιν και επεξήγησιν των μεταβολών, αίτινες εκρίθησαν αναγκαίαι εν τη μέχρι τούδε διδασκαλία.

μάτων ουδεμία σχεδόν, ως βλέπετε, επήχθη μεταβολή ουσιώδης" ιδίως ελήφθη πρόνοια να ενισχυθή η εν αυτοίς διδασκαλία της ελληνικής γλώσσης και γραμματικής, ίνα θεραπευθή όσον ενεστι συντονώτερον το εις πολλά ελληνικά σχολεία παριστάμενον λυπηρόν θέαμα μαθητών απολυομένων εξ αυτών χωρίς καν ακριβούς γνώσεως του τεχνολογικού' διά τούτο δε και ηυξήθη το ποσόν της διδασκαλίας της Ελληνικής γλώσσης αι ώραι αυτής. Εν παρόδω παρατηρούμεν, ότι το κατ' αρχάς μεν έγνω το υπουργείον νααφαιρέσηεκτουπρογράμματος των ελλ. σχολείων την διδασκαλίαν της γενικής ιστορίας, ίνα αποκουφίση πως ούτω τους μαθητάς' σκεφθέν όμως, ότι των σχολείων τούτων προορισμός δεν είνε μόνον να παρέχωσι την πρώτην κλα-

κλασικήν εκπαίδευσινεις τους παίδας και να παρασκευάζωσιν αυτούς εις την γυμνασιακήν παιδείαν, αλλά και να χορηγώσιν αυτοτελή τινα κύκλον γνώσεων εις τουςμηαξιούνταςπεραιτέρω επιστημονικήν μάθησιν, αφήκε την γενικήν ιστορίανεντω προγράμματι, καθό αναγκαιοτάτην εις τους μη δυναμένουςνατην σπουδάσωσιν εκτενέστερον εν τοις γυμνασίοις. συγγραφείς και ωρίσθησαν επίσης άλλοι εις πρόχειρον ανάγνωσιν των μαθητών. λοίς του Κράτους γυμνασίοις ούτως αυθαιρέτως κατενέμοντο πολλάκις οι έλληνες συγγραφείς, ώστε αλλαχού μεν εδιδάσκοντο εν ταις κατωτέραις τάξεσι ποιηταί και εν ταις ανωτέραις πεζογράφοι, αλλαχού δε ήρχιζεν η των δραμάτων διδασκαλία από της γ', τάξεως, και αλλαχού εφέροντο εν τω προγράμματι ως διδακτέα εν τη Α', τάξει δράματα του Αισχύλου και δη εξ αυτών π.χ. Ο Α γ α μέμνων, εν των δυσερμηνευτοτάτων λειψάνων της αρχαίας δραματικής τέχνης, μόλις κατάλληλον εις την από πανεπιστημιακής καθέδρας διδασκαλίαν. Τα άτοπα ταύτα εκσπά πρόρριζα το κοινοποιούμενον υμίν σήμερον πρόγραμμα. Ενταύθα παρατηρητέον, ότι εν τη Δ', τάξει εσημειώθησαν μεν εν τοις κατά την δευτέραν εξαμηνίαν παραδοτέοις συγγραφεύσιν εν η δύω δράματα του Σοφοκλέους ή Ευριπίδου και τα προσφορώτερα των ειδυλλίων του Θεοκρίτου, πρέπει όμως μεταξύ αυτών να γίνηται ούτως η εκλογή, ώστε μετά το τέλος του πρώτου δράματος, αν μεν περισσεύη καιρός ικανός εις παράδοσιν και δευτέρου, να προτιμάται τούτο, άλλως δε, αν ο υπολειπόμενος χρόνος δεν επαρκή, να διδάσκωνται τινα των του Θεοκρίτου ειδυλλίων.

πληντηςεπισταμένηςκαιλεπτομερούς συγγραφέως τινός γραμματικής και φιλολογικής ερμηνείας, ν' αρχίσωσιν ασκούμενοι οι μαθηταί εις την τροχάδην ανάγνωσιν ιστορικών τίνων ιδίως συγγραφέων, ίνα ούτωτομενεθίζωνταιεις την καθ' αυτό ανάγνωσιν των Ελλήνων συγγραφέων, το δε διατίθενται οικειότερον προς τα φιλολογικά της ελληνικής δόξης μνημεία, και χειραγωγώνται ειςτηνεξιδίαςπροαιρέσεως και μελέτης επίγνωσιν αυτών. Ενταύθαδενομίζομεν αναγκαίον να παρατηρήσωμενυμίνωςπροςτην του Ηροδότου ανάγνωσιν εν τη Γ', τάξει, ότι κατά τους πρώτους μήνας αναγ καίον είναι να γίνηται αύτη μετά πλείονος τινός επιστασίας, διατρίβοντος του καθηγητού λεπτομερέστερον εις τους ιδίους τύπους της Ιωνικής διαλέκτου και αναπτύσσοντος αυτούς εις τους μαθητάς ούτως, ώστε να παρίσταται αυτοίς κατάδηλος εν πάση λεπτομερεία η από της Αττικής γλώσσηςαπόκλισις της Ιωνικής. Επί τούτοις δε παρατηρούμεν εν γένει ως προς την διδασκαλίαν, ότι πρέπει του λοιπού να καταβληθή μείζων προσπάθεια εν τοις Γυμνασίοιςωςπρος τας θεματογραφικάς ασκήσεις των μαθητών, ιδίως εν ταις τρισί κατωτέραις

τάξεσιν, εν δε τη ανωτέρα ανάγκη να ασκώνται οι μαθηταί, πλην των θεμάτων, ειςεκτενεστέραςεκθέσειςιδεών,επίθέματος τίνος καταλλήλου διδομένου αυτοίς παρά του καθηγητού, και τούτο εν τη σημερινή καθαρευούση γλώσση, ίνα ούτω ασκηθώσιν οι μαθηταί εις το γράφειν την ιδίαν αυτών γλώσσαν, ην εξερχόμενοι των γυμνασίων θέλουσι μεταχειρισθή εις τον καθ' ημέραν βίον. διδόμενοι μαθηταί, όπως τα καλλίτερα και προσφορώτερα αυτών τεμάχια αποστηθίζωσι και απαγγέλλωσιν από της έδρας. Η τοιαύτη άσκησις μέγα και σπουδαίον έξει το αποτέλεσμα, το μεν εντυπούσα εις τας νεαράς των μαθητών ψυχάς ανεξιτηλοτέρους τους τύπους της ποιητικής καλλονής του αναγιγνωσκομένου συγγραφέως, το δε διδάσκουσα αυτούς την προσήκουσαν απαγγελίαν των Ελλήνων ποιητών. κοινοποιουμένου υμίν προγράμματος αρκούντως εξηγούνται υμίν οι κριθέντες αναγκαίοι νεωτερισμοί ως προς την κατανομήν των συγγραφέων εν ταις διαφόροις τάξεσι. σια διά της από 6 Σεπτεμβρίου 1857 διαταγής του υπουργείου, προσετέθη δε μόνον εν τη ανωτάτη τάξει η Μαθηματική Γεωγραφία, ην προσφόρως δύνανται να διδάσκωνται οι μαθηταί εν πάση συντομία μετά το πέρας των εγκυκλίων μαθηματικών των σπουδών. άπαξαρχή διδασκαλίας του αναγκαιοτάτου τούτου μαθήματος εν τοις Γυμνασίοις. Μέχρις ου όμως κατορθωθή να γραφή προς τούτο κατάλληλον εγχειρίδιον και να προμηθευθώσι πάντα τα Γυμνάσια του Κράτους επαρκούσας οποσούν συλλογάς αντικειμένων της Φυσικής Ιστορίας, δύνανται οι Καθηγηταί να περιορίζωνται εις την Ζωολογίαν ιδίως, εκτεινόμενοι προ πάντωνειςτην σωματολογίαν του ανθρώπου. τοιαύτα, οποία ήσαν εν τω παλαίω προγράμματι. Το αυτό ρητέον και περί των Γαλλικών.

ή είχον πρότερον, προστεθείσης εις τας ανωτέρας τάξεις της διδασκαλίας της Χριστιανικής Ηθικής, ήτις δύναται να παραδίδεται κατά το υπάρχον ήδη εκδεδομένον εγχειρίδιον προς χρήσιν των ιερατικών σχολείων. Μετά τας ανωτέρω εξηγήσεις αναγκαίον νομίζομεν να παρατηρήσωμεν υμίνεντέλει, ότι αξιούμεν να εφαρμοσθή το διαπεμπόμενον υμίν πρόγραμμα μετά πάσης ακριβείας και χωρίς της ελαχίστης παραλλαγής, και ότι θέλομεν τιμωρήσει αυστηρώς πάντα προϊστάμενον Ελληνικού σχολείου η Γυμνασίου,

όστις ήθελε μεταβάλει αυτό, είτε αποκόπτων τι των εν αυτώ περιλαμβανομένων μαθημάτων, είτε προσθέτων άλλο περιεχόμενον εν αυτώ. Θέλετε δε εν τέλει του αρχομένου σχολειακού έτους υποβάλει ημίν όσας τυχόν έχετε παρατηρήσεις περί του προγράμματος τούτου. Εν

Αθήναις

τη

2 Σεπτεμβρίου 1867

ο

Υπουργός Χ. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ.

Λ'. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ των

εν

τοις Ελληνικοίς Σχολείοις διδακτέων μαθημάτων.

(Επί διετή περίοδον, αρχομένην από της χειμερινής

εξαμηνίας

1867-1868).

Τ ά ξ ι ς Α', ήτοι κατωτέρα Την

Α', εξαμηνίαν του πρώτου έτους

Ώραι

καθ' εβδομάδα.

ΕΛΛΗΝΙΚΑ. Εκ της Χρηστομάθειας Ραγκαβή Τόμ. Α' Γνωμικά και σύντομοι φράσεις μέχρι των Αίσωπε ίων μύθων Σελ. (1-20) Την Β', εξαμηνίαν του αυτού έτους. Αιλιανού περί ζώων ιδιότητος. Νεκρικοί διάλογοι Λουκιανού ενύπνιον του αυτού (Σελ. 41—58) Την Λ', εξαμηνίαν του δευτέρου έτους. Αισώπειοι μύθοι Αποφθέγματα του Πλουτάρχου και Διογένους Λαέρτιου (Σελ. 21—40)

και

12

Χρυσοστόμου προς Ευτρόπιον Καθ' όλον το έτος Γραμματική Ελληνική από της αρχής μέχρι των εις μι ρημάτων, κυρίως δε το τυπικόν μετά των αναγκαιοτέρων κανόνων ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΗ. Α π ό της αρχής μέχρι των αναλογιών

4 4

ΙΕΡΑ ΙΣΤΟΡΙΑ. Παλαιά Διαθήκη

3

12

ΠΟΑ. ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ.

Ελλάς και Ευρωπαϊκή Τουρκία

2

ΚΑΛΛΙΓΡΑΦΙΑ ΑΝΑΓΝΩΣΙΣ.

2

Επί

αρχαίου

συγγραφέως μετά γραφικών

ασκήσεων

3 30

Τ ά ξ ι ς Β'. Την Α' εξαμηνίαν του πρώτου μου Χρηστομ. Ραγκαβή) Ιωάννου του κατά Θεόν Πολιτεύεσθαι (Σελ. 71—78), (Σελ. 88—100), και εκ των χαρακτήρων

ΕΛΛΗΝΙΚΑ.

έτους (εκ του Α' τόΧρυσοστόμου περί του Πίνακα του Κέβητος 12(a) του Θεοφράστου και

154-173)

79—87), το περί διαβολής του Λουκιανού (242—253) και το Δ' κεφάλαιον της Κύρου Παιδείας (Σελ. 124—131)

βλίου της Κύρου Παιδείας (Σελ. 132—139) και το Ζ' Κεφάλαιον

Καθ' όλον το έτος Γραμματική, από των εις μί μέχρι τέλους, προηγηθείσης επαναλήψεως των προδιδαχθέντων ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΗ. Α π ό των αναλογιών μέχρι τέλους, προηγηθείσης επαναλήψεως των προδιδαχθέντων

4

ΙΕΡΑ ΙΣΤΟΡΙΑ. Νέα Διαθήκη ΠΟΑ. ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ. Ευρώπη

2 2

Εν η εκτενέστερον η Ελληνική Ανάγνωσις μετ' επιμελείας και αρχαί γραμματικής μέχρι των ρημάτων

ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ.

3

3

ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΑΡΧΑΙ.

2

(α) Εκ των 12 ωρών των Ελληνικών τρεις θέλουσι χρησιμεύσει δι' ορθογραφικάς ασκήσεις.

ΚΑΛΛΙΓΡΑΦΙΑ

2

30 Τάξις

Γ'. Ώραι καθ' εβδομάδα.

ΕΛΛΗΝΙΚΑ. Την Α', εξαμηνίαν του πρώτου έτους (εκ του Β' τόμου Χρηστομ. Ραγκαβή) Παραίνεσις του Ισοκράτους προς Δημόνικον (Σελ. 99—-107) (Σελ. 1—26) Ο προς Φίλιππον του Ισοκράτους (Σελ. 108—134) και ο Επι- 12 τάφιος του Λυσίου (Σελ. 186—200)

τοσθένους του Λυσίου (Σελ. 204—219) Ο Πανηγυρικός του Ισοκράτους (Σελ. 135—172) Καθ' όλον το έτος Γραμματικής επανάληψις και κατόπιν τα κυριώτερα του Συντακτικού μετ' εφαρμογής επί του κειμένου . . . . ΙΣΤΟΡΙΑ. Μέση και νέα ΠΟΛ. ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ. Τα λοιπά μέρη Ασία, Αφρική, Αμερική και Ωκεανία

3 3 2

ΙΕΡΑ ΚΑΤΗΧΗΣΙΣ

2

ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΗ. Επανάληψις ΓΕΩΜΕΤΡΙΑ. Μέχρι των στερεών, ων μόνον οι ορισμοί να διδάσκωνται

2

ΛΑΤΙΝΙΚΑ ΓΑΛΛΙΚΑ. Τελεία ανάγνωσις, γραμματική μέχρι των ανωμάλων ρημάτων και αποστήθισις λέξεων αναγκαίων εις την ομιλίαν

2

2

3 31

Β'. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ των

εν

τοις Γυμνασίοις του Κράτους διδακτέων μαθημάτων. Α'. Τ ά ξ ι ς . Ώραι καθ' εβδομάδα.

ΕΛΛΗΝΙΚΑ. Συγγραφείς. Ξενοφών, Ισοκράτης, Λυσίας Ελληνικά

Σχολεία, εκ δε των λοιπών δύνανται να ερμηνεύωνται

Του Ισοκράτους, ο 2 προς Νικοκλέα, ο 3 Νικοκλής η Κύπριος, χικός, ο 9 Ευαγόρας, ο 14 Πλαταϊκός

νους χρημάτων, ο κατά Παγκλέωνος, ο υπέρ του αδυνάτου ανάγνωσιςεκτουΔιοδώρου κατ' εκλογήν Συντακτικόν Θέματα Ποσόν. Ουχί ολιγωτέρας των 80 σελίδων της εκδόσεως Teubner, μη συμπεριλαμβανομένης της αναγνώσεως ΛΑΤΙΝΙΚΑ. Κορνηλίου Νέπωτος. — Θεμιστοκλής, Αλκιβιάδης (πλην του τέλους του 2 Κεφ.), Δίων, Δατάμης, Επαμεινώνδας, Πελοπίδας, Αγησίλαος, Ευμένης, Αννίβας Αττικός Γραμματική μέχρι του ετυμολογικού Άσκησις εις φράσεις εκ των του κειμένου λέξεων Ποσόν. Σελίδες 30 της εκδόσεως Teubner 4 1/2 ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ. Κατά το πρόγραμμα του 1857 4 1/2 ΙΣΤΟΡΙΑ. Τα αρχαία (Ασιατικά) έθνη και η Ελληνική 3 ΓΑΛΛΙΚΑ. Ερμηνεία των απλουστέρων τεμαχίων της ανά χείρας χρηστομάθειας (30 τουλάχιστον σελίδες) Επανάληψις λεπτομερέστερα και συμπλήρωσις του τεχνολογιστηθίζωσιν οι μαθηταί και θα γράφωσιν επί πίνακος, απαγγελλομένου του Ελληνικού κειμένου υπό του Καθηγητού ΙΕΡΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Κατήχησις

3

2

Β'. Τ ά ξ ι ς Ώραι καθ' εβδομάδα.

ΕΛΛΗΝΙΚΑ. Συγγραφείς. Πλούταρχος, Δημοσθένης, Θουκυδίδης. λέων, Φιλοποίμην, Κάμιλλος, Αιμ. Παύλος, Άρατος, Νικίας, Δίων, Ά γ ι ς , Κλεομένης, οι Γράκχοι Λ', περί ειρήνης, κατά Φιλίππου Β', περί των εν Χερρονήσω, κατά Κόνωνος, προς Ευβουλίδην Θουκυδίδου, εκ του Α' βιβλίου τα Κερκυραϊκά (24—32), τα Ποτιδαιατικά (44—68), τα κατά Θεμιστοκλέα (88—98), τα περί 12 Παυσανίαν (130—139), εκ του Β', βιβλίου από του 31—35, τα , κατά Πλάταιαν (71—79) συμπληρούμενα εκ του Γ' (20—25), ανάγνωσιςεκτουΠολυβίου Θέματα Ποσόν: ουχί ολιγωτέρας των 100 σελίδων της εκδόσεως Teubner Καίσαρα, de bello Gallico Βιβλ. I (κεφ. 1—29 II, III, IV, (κεφ. 20—38), V (κεφ. 1—23), VI, (κεφ. 9—29), VII, (κεφ. 1 - 3 2 ) , de bello Civili Βιβλ. I, (κεφ. 1 - 2 9 ) , (37-87), II, III. (κεφ. 41—81, 82—100) Κικέρωνος, επιστολαί κατ' εκλογήν Ετυμολογικόν και Συντακτικόν, Φρασεολογία Ποσόν: σελίδες 40 της εκδόσεως Teubner ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ. Κατά το πρόγραμμα του 1857 ΙΣΤΟΡΙΑ. Η Ρωμαϊκή και τα κυριώτερα του μέσου αιώνος ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΑ. Φυσική ιστορία, ιδίως δε ζωολογία, εν η να λαμβάνεται κυριώτερον υπ' όψιν το ανθρώπινον σώμα ΓΑΛΛΙΚΑ. Ερμηνεία δυσκολωτέρων τεμαχίων της χρηστομάθειας (40—50 σελίδες).—Άσκήσεις επί της κλίσεως των ρημάτων.— ΛΑΤΙΝΙΚΑ.

ΙΕΡΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Κατήχησις

4 4 4 3 3

2

31 Γ'. Τ ά ξ ι ς . Ώραι καθ' εβδομάδα. ΕΛΛΗΝΙΚΑ. Συγγραφείς. Δημοσθένης, Αισχίνης, Θουκυδίδης, Πλάτων, Όμηρος

Λεπτίνην— ο κατά Μειδίου"— ο κατά Αριστοκράτους" Αισχίνου

Δ', τα περί Πύλον (1—17, 21—24, 26—42), εκ της ς', η αναγωγή του στόλου (25—33) η πρώτη κατά των Συρακουσών έφοδος (42—54 και 62—68) εκ της Ζ', η δευτέρα κατά των Συρακουσών έφοδος, τα κατά την έλευσιν του Δημοσθένους, (35— μέχρι τέλους), και δημηγορίαι πλην του επιταφίου και του διαλόγου Πλάτωνος. Απολογία" —Κρίτων —Αλκιβιάδης δεύτερος—Θεάγης" —Λάχης—Μένων—Ιππίας μείζων"—Ιππίας ελάττων—Ίων. . . Ομήρου. Οδύσσεια τρις της εβδομάδος κατά την Β', εξαμηνίαν ανάγνωσις. Ηρόδοτος κατ' εκλογήν εφ' όλοντοέτος Θέματα Ποσόν: ουχί ολιγωτέρας των 120 σελίδων της εκδόσεως Teubner, εκτός του Ομήρου και του Ηροδότου ΛΑΤΙΝΙΚΑ. Σαλλουστίου, bellum Catilinarium και bellum Jugurthinum (πλην των προοιμίων) Λιβίου Βιβλίον I, (κεφ. 3 4 - 6 0 ) II, (1-16) III, (26-51) IV, (1-16) V, (19-55) VI, (11-21) και 3 4 - 4 2 VII, (1-11) VIII, (29-40) IX, (1-16) Χ, (12-43) XXI, (1-15) XXVI, ( 1 - 1 6 ) XXXIV, (1—8) Κικέρωνος, οι λόγοι pro Archia poeta, pro Lege Manilia, in Catilinam (I. Και IV.) in Antonium (I, IX, XIV.) Οβιδίου- Μεταμορφώσεων Βιβλίον V, (στιχ. 1—438) (1—438) VII, (1-395), VIII, (613-728); XI, (στίχ. 410-795) XIII, (1-399-622) Ασκήσεις έγγραφοι. Ποσόν—Σελίδες 50 της εκδόσεως Teubner ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ. Κατά το πρόγραμμα του 1857 ΙΣΤΟΡΙΑ. Η νεωτέρα Ιστορία ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΑ. Φυσική (εν τη Α', εξαμηνία να τελειώνωσι τα περί Οπτικής και Ακουστικής), και Ψυχολογία ΓΑΛΛΙΚΑ. Ερμηνεία καταλλήλων τεμαχίων εκ της Χρηστομάθειας (60—80 σελίδες, ων το ήμισυ ποίησις).—Πρόχειρος ανάγνωσις κού μετά θεμάτων εκτενεστέρων και δυσκολωτέρων Χριστιανική ηθική

ΙΕΡΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ.

12

4 3 3 3

3 2

30

Δ'. Τ ά ξ ι ς . Ώραι καθ' εβδομάδα ΕΛΛΗΝΙΚΑ. Ομήρου

Ιλιάς τρις της εβδομάδος καθ' όλον το έτος. Κατά την α', εξαμηνίαν, δημηγορίαι Θουκυδίδου, αν δεν εδιδάχθησαν εν τη Τρίτη τάξει, η εις των μεγάλων διαλόγων του Πλάτωνος, οίον Γοργίας, Πρωταγόρας. Κατά δε την β', εξαμηνίαν Ευριπίδου, και αν επιτρέπη ο καιρός ολίγα των προσφορωτέρων ειδυλλίων του Θεοκρίτου Ανάγνωσις επί των εν τη δευτέρα τάξει σημειωθέντων παραλλήλων βίων του Πλουτάρχου, όσοι δεν εδιδάχθησαν κατά το έτος, ότε η νυν τετάρτη τάξις ήτο δευτέρα Θέματα εκτενέστερα και εκθέσεις ιδεών. Στιχοποιίας δοκίμια

12

ΛΑΤΙΝΙΚΑ. Βιργιλίου Αινειάδος Βιβλίον II, IV, (εκ του στιχ. 218)

VI, IX Ορατίου ωδαί (εκ των τεσσάρων βιβλίων κατ' εκλογήν) Βιβλίον I. ωδαί I, Π, III, Χ, XI, XV, XVI, XXII, XXXVII, Βιβλίον II, ωδαί II, VII, XIII, XV. Βιβλίον III, ωδαί I, II, III, VIII. Βιβλίον IV, ωδαί II, V, ΧΙΙ" προς ταις ωδαίς ταύταις και το Carmen Saeculare Τακίτου Vita Agricolae Κικέρωνος (μετ' επιστασίας ανάγνωσις εις τα) de oratore (Βιβλίον I.) Dispulationes Tusculanae (Βιβλίον V) Brutus Θεματογραφία. Ποσόν. Σελίδες 60, της εκδόσεως Teubner . . . 4 ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ. Κατά το πρόγραμμα του 1857, και περί το τέλος ΙΣΤΟΡΙΑ. Η Ελληνική Ιστορία κατ' έκτασιν μέχρι της ελεύσεως του Καποδιστρίου 3 ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΑ. Φυσικής τα λοιπά και Λογική 3 ΓΑΛΛΙΚΑ. Ερμηνεία εκ των Petit Calérne de Massillon, Oraisons funèbres de Bossuet, Tragédies de Corneille Tragédies de Racine.—Θέματα και ασκήσεις εις το γράφειν Γαλλιστί 3 Ι Ε Ρ Α Μ Α Θ Η Μ Α Τ Α . Χριστιανική ηθική 2 30

25

ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΟΡΘΩΣΗ «ΚΑΚΩΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ» ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ (Εγκύκλιος 7972/25 Σεπτεμβρίου 1868) Κυβέρνηση Δ. Βούλγαρη Υπουργός Α. Μαυρομιχάλης Αριθ.

Πρωτ. 7972.

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

Περί διορθώσεως των πλημμελώς εχόντων εν τοις γυμνασίοις και Ελλ. σχολείοις. ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛ. ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜ. ΕΚΙΙΑΙΔΕΤΣΕΩΣ Προς

τους

γυμνασιάρχας

του

Κράτους.

Ε κ της προς ημάς εκθέσεως της προς τα τέλη του άρτι λήξαντος σχολικού έτους επεσκεψαμένης καθ' ημετέραν εντολήν τα εν ταις επαρχίαις γυμνάσια επιτροπής καταμανθάνομεν μετά λύπης, ότι πολλαί ελλείψεις και ουχ ήττονες παρατυπίαι εν αυτοίς και την εύσκοπον αυτών προκοπήν παρακωλύουσι και το ομοιόμορφον της υπηρεσίας διαστρέφουσιν. Εννοούμεν δε, ότι ταύτα προέρχονται ουχί εκ προνενοημένης απειθείας εις τα κείμενα, αλλ' εκ πίστεως φιλαύτου, ότι αι κατά μέρος ιδέαι εκάστου ευθυβολώτεροι προς τον σκοπόν της διοικήσεως των διδακτηρίων και της προόδου των εις αυτά φοιτώντων φαίνονται η αι επικρατούσαι εν ταις γενικαίς και νομίμοις περί των δημοσίων εκπαιδευτηρίων διατάξεσιν. Εννοείται εκ τούτου, κ. γυμνασιάρχαι, ότι, αν πετρέπετο ίνα έκαστος διέπη την διαπιστευομένηναυτώυπηρεσίαν,έστωκαι εν μέρει, ουχί κατά τους νομίμους τύπους, αλλά κατά το δοκούν αυτώ, ήθελεν είναι η δημοσία υπηρεσία κυκεών αυτόχρημα, η πρόοδος προβληματικήκαιη της διοικήσεως εξέλεγξις ακατόρθωτος, όπως πάσα εξέλεγξις, όταν δεν υπάρχη κοινός τις κανών, προς ον να ανακρίνωνται αι δημόσιαι πράξεις. το σημείον αλλά, αν μη τεθή κολασμός τις εις την αναφαινομένην έκτυπον αυτογνωμοσύνην,δενείναι απίθανον να καταντήσωσί ποτε εις το σημείον αυτό Αναδημοσιεύεται από το: Παρίσης, τ. Α', σ. 347-351.

το,ειςοχωρούσιν ένεκα και άλλων λόγων και της παραμελήσεως του σωστικού θεσμού της των εκπαιδευτικών καταστημάτων εξελέγξεως υπό ιδίας επιτροπείας. Μετά τας είσαγωγικάς ταύτας παρατηρήσεις ανακοινούμεν υμίν ευσυνόπτους διατάξεις, σχετικάς προς τας της επιτροπείας παρατηρήσεις και γνωμοδοτήσεις, εξ ων καταφαίνονται εν συνόλω αι εκασταχού ανευρεθείσαι μερικαί ελλείψεις καιπαρατυπίαι, και αξιούμεν ίνα και η διοίκησις των υφ' υμάς καταστημάτων και η διδασκαλία ενεργήται απαρεγκλίτως, όπως οι οργανικοί νόμοι καιαικατά συνέπειαν τούτων εκδεδομέναι και αι παρά πόδας κείμεναι παραγγελία'. Και διατάξεις ορίζουσιν, ώστε, όταν γίνη εντός του αρξαμένου ήδη σχολειακού έτους η δευτέρα επιθεώρησις, να ευρεθώσι τα πάντα νόμιμα, τακτικά, εντελώς σύμφωνα κατά τε τύπον και ουσίαν προς τα κείμενα. 1) Τα γυμνασιακά και σχολικά βιβλία, οίον μαθητολόγιον κλπ. ων οι τύποι ωρίσθησαν υπό του υπουργείου κατά το 1853 και 1856, και κείνταιεντη Συλλογή του Κ.Π. Κλάδου, πρέπει να αφομοιωθώσι πανταχού προςτουςειρημένους τύπους και να υπάρχωσι πανταχού πάντα"ιδίωςδεαπαιτούμεννα υπάρχη βιβλίον ίδιον της εισπράξεως, διατετυπωμένον κατά το εν τοις εκπαιδευτικοίς του Κλάδου (σελ. 372) υπόδειγμα, και να μη αναμιγνύωνται αι εισπράξεις εις τ' αλλα βιβλία" οσάκις δε χαρίζεται το δικαίωμα πενίας ένεκα, ναυπογράφηταιοτουευεργετήματοςτούτου τυγχάνων μαθητής,καιεντη στήλη των παρατηρήσεων να υπάρχη η υπό της εγκυκλίου απαιτουμένη μαρτυρία, ανθ' ης εγένετο η χάρις. Ό τ α ν δε πέμπωνται εις το ταμείον των πολιτικών συντάξεων τα εισπραχθέντα χρήματα, να πέμπηται και εις το υπουργείον τούτο αντίγραφον του καταλόγου των εισπραχθέντων, φέρον αυτόγραφον την υπογραφήντωνκαθηγητών η διδασκάλων. 2) Ο ελεγχος του αποτελέσματος των γενικών εξετάσεων πρέπει να περιέχη ουμόνον τα ονόματα των εις τας εξετάσεις προσελθόντων μαθητών, αλλά πάντας τους εν τω Μαθητολογίω εγγεγραμμένους, μετά των αναγκαίων παρατηρήσεων περί της διαμονής εκάστου μέχρι τέλουςτουέτουςημη,καινα προστεθώσιν εν αυτώ στήλαι, εις ας να αναγράφωνται οι βαθμοίεκάστουτων μαθητών της τάξεως, εξ ων συνάγεται ο γενικός βαθμός της προόδου του μαθητού. 3) Οι μηνιαίοι έλεγχοι των μαθητών, εξ ων καταφαίνεται ου μόνον η πρόοδος και η φοίτησις και η διαγωγή εκάστου των μαθητών της τάξεως, αλλά καιτακατά μήνα και καθ' όλον το έτος παραδοθέντα εν τη τάξει μαθήματα, πρέπει να φυλάττωνται καθαρώς και ακριβώς, και εν τέλει του έτους να τίθενται εις τα αρχεία των γυμνασίων η των σχολείων. 4) Εις τα Ελληνικά σχολεία, τα ηνωμένα με γυμνάσια, οφείλουσιν οι γυμνασιάρχαι να προμηθεύωσι τα ειρημένα βιβλία εκ της διδομένης αυτοίς μηνιαίας επιχορηγίας. Διά τα λοιπά των σχολείου θέλομεν τάχιστα φροντίσει ημείς.

5) Οσάκις γυμνασιάρχης, η σχολάρχης, η προϊστάμενος Ελληνικού σχολείου διδάσκαλος μετατίθεται, πρέπει να συντάττηται πρακτικόνενώπιοντων καθηγητών η διδασκάλων, και όπου μόνον εις διδάσκαλος είναι,ενώπιοντης εφορείας, περί της παραδόσεως και παραλαβής του αρχείου, του υλικού, της βιβλιοθήκης και των λοιπών συλλογών, αν υπάρχωσι, και να πέμπηται αντίγραφον αυτού πάραυτα εις το υπουργείον μετά των αναγκαίων παρατηρήσεων περί της καταστάσεως η των ελλείψεων βιβλίων κλπ. 6) Τα προγράμματα των μαθημάτων να συντάττωνται ούτως, ώστε τα μαθήματα να κατανέμωνται αναλόγως π.μ. Και μ.μ, και να αφίνηται τουλάχιστον δίωρον διάλειμμα κατά μεσημβρίαν τούτο δε να γίνη αμέσως τώρα, όπου δεν υπάρχει. 7) Τα εν χρήσει εις την διδασκαλίαν βιβλία να σημειόνωνταιακριβώςκαι ονομαστίουμόνον εν τοις στελλομένοις εις το Υπουργείον προγράμμασιν, αλλάκαιεντοιςαναρτωμένοιςεντω παιδευτηρίω, και ουδεμία τούτων αλλαγή να γίνηται μετά την σύνταξιν του προγράμματος. 8) Εν τη συντάξει των γυμνασιακών προγραμμάτων πρέπει να καταβάλληται η δέουσα προσπάθεια, ίνα μηδείς των καθηγητών διδάσκη πλείω των δύω μαθητάτων εν τη αυτή τάξει και έχη ούτω την πλειονοψηφίανειςτηνεκτίμησιν της προόδου του μαθητού" προς τούτοις δε εκάστη τάξις να έχη καθηγητήν της ελληνικής ον αν ο σύλλογος των καθηγητών ήθελε θεωρήσει κατάλληλον, ομοίως δε να γίνηται και διά τα ιερά μαθήματα. 9) Οι παρά γυμνασίοις ιχνογράφοι οφείλουσι να διδάσκωσι και εν τοις προσηρτημένοις εις αυτά ελληνικοίς σχολείοις καλλιγραφίαν εν τη α' και β' τάξει. 10) Ουδείς παρά τους ωρισμένους δημοσίους καθηγητάς και διδασκάλους δύναται να διδάσκη οιονδήποτε μάθημα εν τοις γυμνασίοις ή τοις σχολείοις εν αγνοία και άνευ αδείας του υπουργείου. 11) Εις την διόρθωσιν των γραπτών γυμνασμάτων, τα οποία δεν πρέπει να λείπωσιν εν ουδεμιά τάξει μήτε των σχολείων μήτε των γυμνασίων, κατά το πρόγραμμα, πρέπει να καταβάλληται μείζων επιμέλεια, να ώσι δε ανάλογα προς τας εκάστοτε δυνάμεις των μαθητών. 12) Μείζων επιμέλεια προς τούτοις πρέπει να καταβάλληται υπό των καθηγητών και διδασκάλων, όπως και η ανάπτυξις της διδασκαλίας και η εξέτασις εις τα αρμόδια μαθήματα γίνηται ουχί εκ του βιβλίου, αλλ' από μνήμης. 13) Εις απάσας τας τάξεις ανεξαιρέτως και των γυμνασίων και των ελληνικών σχολείων αι παραδόσεις πρέπει να άρχωνται το βραδύτερον την 15 Σεπτεμβρίου, και να παύωσι μετά των επαναλήψεων μετά την 15 Ιουνίου" αιδεεξετάσειςν' άρχωνται ότε είναι διατεταγμένον ειδικώς. 14) Εορταί άλλαι παρά τας κανονισμένας δεν επιτρέπεται κατ' ουδένα λόγον να γίνωνται.

15) Εις τα περί παραδοχής μαθητών εις τα σχολεία και τα γυμνάσια και εις τον προβιβασμόν αυτών από τάξεως εις τάξιν, ή την απόλυσίν των, αξιούμεν να τηρήται μεγίστη αυστηρότης. 16) Οι εικοσάκις του έτους απουσιάσαντες μαθηταί, εάν οι γονείς ή κηδεμόνες αυτών δεν δικαιολογήσωσιν αποχρώντως τας απουσίας των, διαγράφονται του καταλόγου της τάξεως. Πας δε μαθητής οφείλει να φοιτά ενδελεχώς και ακούη πάντα τα μαθήματα της τάξεως, εις ην είναι καταγεγραμμένος. 17) Απαιτούμεν αυστηρώς την τήρησιν του περί ιδιωτικής διδασκαλίας διατάγματος, εκδεδομένου τη 18 Αυγούστου 1856 και ευρισκομένου εν σελ. 417 των εκπαιδευτικών του Κλάδου (όρα σελ. 285). 18) Και καθηγηταί και διδάσκαλοι οφείλουσι να γνωρίζωσι και να μελετώσι τας περί γυμνασίων και Ελλ. σχολείων εγκυκλίους του υπουργείου και τους νόμους και τα διατάγματα, εξ ων αύται πηγάζουσιν - εν περιπτώσει δε απορίας να ερωτώσι το Υπουργείον περί του πρακτέου" ιδίως δε οφείλουσι ναέχωσι προ οφθαλμών το πέρυσιν αποσταλέν τυπικόν πρόγραμμα παρά του Υπουργείου και εν τη διδασκαλία των μαθηματικών να τηρώσιν απαρεγκλίτως το κατά το 1857 εκδοθέν πρόγραμμα ειδικόν της διδασκαλίας των μαθηματικών. Τας παραγγελίας ταύτας απευθύνοντες προς υμάς, αξιούμεν ίνα εν πάση φιλοτιμία και επιγνώσει του καθήκοντος επιμεληθήτε να εκτελώνται ακριβώς, καινααρχίση ηεκτέλεσιςεκάστηςαυτών εγκαίρως, άνευ αναβολής, καθ' όσον δεναναφέρονταιειςμέλλοντα χρόνον, ώς π.χ. αι των εξετάσεων κτλ. Εν

Αθήναις

τη

25 Σεπτεμβρίου 1868. ο

Υπουργός

Α. ΜΑΥΡΟΜIΧΑΛΗΣ

26

ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΓΥΜΝΑΣΤΗΡΙΟΥ (Έγγραφο 8832/14 Οκτωβρίου 1868) Κυβέρνηση Δ. Βούλγαρη Υπουργός Λ. Μαυρομιχάλης Αριθ.Πρωτ.8832. ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛ. ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

ΚΑΝΟΝIΣΜΟΣ Του

Εν

Αθήναις

δημοσίου γυμναστηρίου

1ον. Του προς σωμασκίαν των μαθητών των Εν Αθήναις γυμνασίων και Ελληνικών σχολείων υφισταμένου δημοσίου γυμναστηρίου η ανωτάτη ε ρησις ανατίθεται τοις γυμνασιάρχαις των ειρημένων γυμνασίων. 2ον. Τας εν τω γυμναστηρίω ασκήσεις των μαθητών διευθύνει ο διδάσκαλος της γυμναστικής, όστις έχει και βοηθόν, χρησιμεύοντα και ειςευταξίανκαι φυλακήν του γυμναστηρίου. 3ον. Δύναται ο διδάσκαλος να μεταχειρίζηται και ως προγυμναστάς δύο ήτρειςεκτωνμάλλον εξησκημένων μαθητών εις τα γυμνάσια, εκόντων όμως δεχομένων την προγύμνασιν ταύτην. 4ον. Ο διδάσκαλος οφείλει να έχη βιβλίον, εις ο εγγράφει κατ' αύξοντα αριθμόν τους μαθητάς του γυμναστηρίου" εν τω αυτώ βιβλίωναυπάρχη και στήλη, εις ην να σημειόνηται ο προς εγγραφήν τίτλος του μαθητού, και άλλη, ειςηννασημειόνηται η διαγωγή αυτού κατά μήνα. δον. Είναι δεκτοί εις εγγραφήν μόνοι οι φέροντες αποδείξεις των γυμνασιαρχών, ότι εισί μαθηταί του γυμνασίου η του σχολείου. 6ον. Ο διδάσκαλος σημειοί εν ιδιαιτέρω βιβλίω τας απουσίας των μαθητών, ζητεί λόγον αυτών και ειδοποιεί περί αυτών τον οικείον γυμνασιάρχην. 7ον. Ο αυτός φροντίζει περί της καλής του γυμναστηρίου καταστάσεως, περί της ανακαινίσεως των φθειρομένων συσκευών, επιδιορθώσεως των βεβλαμμένων και εν γένει περί της καλής καταστάσεως αυτού. Εις πάσαν δε δαπάνην, απαιτούσανεπιδιόρθωσινήανακαίνισιν, ζητείται η του υπουργείου έγκρισις καιητουαρμοδίουμηχανικού γνώμη.

Αναδημοσιεύεταιαπότο:Παρίσης,τ. Α', σ. 301-352.

8ον. Η διαίρεσις των μαθητών εις τάξεις, κατάτοναριθμόνκαιτας ασκητικάς αυτών χρείας, γίνεται παρά του διδασκάλου. 9ον. Αι δι' αποδεικτικών εγγραφαί των μαθητών ανανεούνται κατά Σεπτέμβριον εκάστου έτους. 10ον. Δι' ιδιαιτέρου προγράμματος, υπό των γυμνασιαρχών και του διδασκάλου της γυμναστικής ετησίως κατά Σεπτέμβριον συντασσομένου και εις τηνέγκρισιντουυπουργείουυποβαλλομένου, ορίζονται αι χειμεριναί και θεριναί ώραι της προσελεύσεως των μαθητών εις το γυμναστήριον. Ορίζονται δε ούτως, ώστε εις άλλας ώρας να προσέρχωνται οι των γυμνασίων μαθηταί και εις άλλας οι των σχολείων. Εν τω αυτώ προγράμματι ορίζεται και η διάρκεια του χρόνου της ασκήσεως εκάστης τάξεως. 11ov. Πάσα βλάβη των συσκευών του γυμναστηρίου,επιφερομένηουχί εκτηςτακτικής ασκήσεως, αλλά διά καταχρήσεως, καταλογίζεται εις βάρος του φέροντος αυτήν. 12ον. Οι γυμνασιάρχαι αποστέλλουσιν εις επίσκεψιν του γυμναστηρίου άπαξ της εβδομάδος ένα των διδασκάλων των Ελληνικών σχολείων κατά την ώραν των ασκήσεων. 13ον. Το τεχνολογικόν ήτοι ασκητικόν μέρος του καταστήματος τούτου ορίζεται υπό του διδασκάλου, αποκλειομένων των λίαν αθλητικών και των βίαιων εν γένει και επικινδύνων ασκήσεων. 14ον. Αι ποιναί των ατάκτων επιβάλλονται και εκτελούνται κατά τας κειμένας περί μαθητών πειθαρχικάς διατάξεις. 15ον. Δύνανται και φοιτηταί του Εθνικού Πανεπιστημίου προς το παρόν προσερχόμενοι ν' ασκώνται εν τω γυμναστηρίω προ μεσημβρίας πάντοτε, καθ' ώρας μη ωρισμένας εις άσκησιν των μαθητών. Οι τοιούτοι δε γίνονται δεκτοί παρά του διδασκάλου της γυμναστικής δι' εισιτηρίων, χορηγουμένων παρά της Πρυτανείας. Εν Αθήναις τη 14 Ο κ τ ω β ρ ί ο υ

ο

Υπουργός Α. ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗΣ

1R6S

27

ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ (Εγκύκλιος 3664/18 Ιουνίου 1870) Κυβέρνηση Θ. Ζαΐμη Υπουργός Λ. Αυγερινός Αριθ.

Πρωτ. 3664.

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛ. ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

καλείσθε να προσθέσητε τα εξής μαθήματα, άτινα, οριζόμενα εν τω κανονισμώ των Ελληνικών σχολείων και γυμνασίων της 31 Δεκεμβρίου 1836, δεν συμπεριλήφθησαν εις αυτό. 1) Την πολιτικήν γεωγραφίαν, ήτις θέλει διδάσκεται σύμφωνα με τον ειρημένον κανονισμόν. 2) Την φυσικήν γεωγραφίαν και 3) Την στοιχειώδη χημείαν, ήτις θέλει διδάσκεται άπαξ της εβδομάδος ανά μίαν εκάστοτε ώραν υπό ειδικών διδασκάλων, όταν εν δέοντι προκαλέσωμεν τον διορισμόν τοιούτων. Εν Αθήναις τη 18 Ιουνίου 1870 Ο

Υπουργός Λ.Δ. ΑΥΓΕΡΙΝΟΣ

Αναδημοσιεύεται από το: Παρίσης, τ. Α', σ. 361.

28

ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΩΡΩΝ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΣΤΑ ΓΥΜΝΑΣΙΑ (Εγκύκλιος 6360/17 Σεπτεμβρίου 1870) Κυβέρνηση Ε. Δεληγιώργη Υπουργός Δ. Δρόσος

Αριθ.Πρωτ.6360.

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛ. ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

Προς τους γυμνασιάρχας.

Ορμώμενοι α') εξ αναφοράς του γυμνασιάρχου Κεφαλληνίας περίτηςεν τοις γυμνασίοις διδασκαλίας της γεωγραφίας, και β') εκ του ανομοιομόρφου των προγραμμάτων της χειμερινής ταύτης εξαμηνίας ως προς το προκείμενον μάθημα. Λαβόντες δε και υπ' όψιν την από 18 Ιουνίου ε.έ. Και υπό αριθ. 3664 εγκύκλιον του καθ' ημάς Υπουργείου περί συμπληρώσεως του εν ισχύϊ τυπικού προγράμματος, εγνωμεν ίνα επιστείλωμεν υμίν περί του προκειμένου τάδε.

τάξεις περί της διδασκαλίας της πολιτικής γεωγραφίας εν τοις γυμνασίοις εκπληρούνται, αν το μάθημα τούτο διδάσκηται δις της εβδομάδος ανά μίαν εκάστοτε ώραν εις την α' και β' τάξιν" όθεν ούτω θέλετε διατάξει τα κατ' αυτό εν τοις προγράμμασι, χωρίς όμως εκ τούτου να ελαττώσητε τας εις τα άλλα των μαθημάτων αφωρισμένας εν τω ισχύοντι τυπικώ προγράμματι ώρας. Εν Αθήναις τη 17 Σεπτεμβρίου 1870

Δ. ΔΡΟΣΟΣ

Αναδημοσιεύεται από το: Παρίσης, τ. Α', σ. 361-362.

29

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ (Β. Διάταγμα/18 Φεβρουαρίου 1871) Κυβέρνηση Λ. Κουμουνδούρου Υπουργός Λ. Πετμεζάς

ΔΙΑΤΑΓΜΑ

Περί στρατιωτικών ασκήσεων των μαθητών ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Α'. ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Επιθυμούντες να παράσχωμεν τη παιδευομένη νεότητι συν τη πνευματική αναπτύξει και την εις πολίτας ελευθέρους εμπρέπουσαν στρατιωτικήν άσκησιν και την εκ ταύτης σωματικήν ευεξίαν ίνα και ούτω χρήσιμοι τη πατρίδι γίγνωνται. Ε π ί τη προτάσει των Ημετέρων επί τε των Στρατιωτικώνκαιεπίτων Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργών, διατάττομεν τάδε.

κατά συνεννόησιν του Υπουργού της δημοσίας εκπαιδεύσεως μετά του επί των Στρατιωτικών, εις η πλείονες κατά την ανάγκην εκ των ανθυπασπιστών του Β. στρατού εις διδασκαλίαν των στρατιωτικών ασκήσεων. νότες μαθηταί, όπως και εις τα άλλα των μαθημάτων των, εξετάζονταιδεκαι εις ταύτην και βαθμολογούνται. Οι προϊστάμενοι του καταστήματος, ή των καθηγητών ή διδασκάλων τις αντ'αυτού,θέλει παρευρίσκεται εις την ειρημένην άσκησιν ως επιτηρητής. Αι ώραι της ασκήσεως, μη υπερβαίνουσαι τας 4 καθ' εβδομάδα, ορίζονται υπό του προϊσταμένου του καταστήματος, η του διευθύνοντος τας ασκήσεις στρατιωτικού εν αρχή εκάστης των σχολικών εξαμηνιών. Τα καθέκαστα των ειρημένων ασκήσεων και η κατ' ουλαμούς, λόχους και

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 1/17 Μαρτίου 1871.

τάγματα διαίρεσις των μαθητών, ως προς ταύτας θέλουσιν ορίζεσθαι διά διαταγής του επί των Στρατιωτικών Υπουργείου. νει τον μισθόν της ενεργείας, εκ του προϋπολογισμού του Υπουργείου της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως. και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργούς ανατίθεται η δημοσίευσις και εκτέλεσις του παρόντος Διατάγματος. Εν

Αθήναις

τη 18 Φεβρουαρίου 1871 ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Λ. ΣΜΟΛΕΝΣΚΗΣ. ΑΘΑΝ. Γ. ΠΕΤΜΕΖΑΣ.

30

ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ (Εγκύκλιος 1235,1784/25 Μαρτίου 1871) Κυβέρνηση Α. Κουμουνδούρου Υπουργός Α. Πετμεζάς Αριθ.Πρωτ.1235, 1784.

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

Περί στρατιωτικών ασκήσεων των μαθητών ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛ. ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

Προς

τους

γυμνασιάρχας

και σχολάρχας.

Γνωστοποιούμεν υμίν, ότι διά Β. διατάγματος, τη 18 Φεβρουαρίουε.έ.Εκδοθέντος, εισαγομένης εις τα δημόσια παιδευτήρια της στρατιωτικής παιδεύσεως, διορίζονται εις τινα αυτών προς το παρόν εις η και πλείονες κατά την ανάγκηνεκτωνανθυπασπιστώντουΒ. στρατού προς την προκειμένην διδασκαλίαν, εις ην υποχρεούνται πάντες οι υπέρ τα 14 έτη γεγονότες μαθηταί, όπως δε και εις τα άλλα των μαθημάτων, εξετάζονται και εις ταύτην και βαθμολογούνται. Ο προϊστάμενος του καταστήματος, ή των καθηγητών ή διδασκάλων τις αντ'αυτού,θέλει παρευρίσκεται εις τας ασκήσεις των μαθητών ως επιτηρητής. ορίζονται υπό του προϊσταμένου του καταστήματος, η του διευθύνοντος αυτήν στρατιωτικού, εν αρχή εκάστης των σχολικών εξαμηνιών. τα διαίρεσις των μαθητών ως προς ταύτας, θέλουσιν ορίζεσθαι διά διαταγής τουεπίτωνΣτρατιωτικών υπουργείου. Κοινοποιούμεν προσέτι υμίν, ότι οι ανθυπασπισταί ούτοιυπάγονταιεις ταςαμέσουςδιαταγάς ημών, εκτελούσι δε τας παραγγελίας και παν το αφορών τηνάσκησιντωνμαθητών, συνεννοούμενοι μετά των προϊσταμένων των καταστημάτων.

Αναδημοσιεύεται από το: Παρίσης, τ. Α', σ. 363-364.

Έ τ ι δε η μεν εκτέλεσις των διδομένων αυτοίς παραγγελιών, ή η παράλειψις της συνεννοήσεως μετά των διευθυντών των καταστημάτων, καταγγέλλεται υπό των διευθυντών εις τον επιτόπιον φρούραρχον, όστις καθοδηγεί αυτουςκαι,ανυπάρχη λόγος, τιμωρεί τον πταίσαντα. ται ν' αφαιρέση το καθήκον της προγυμνάσεως από ανθυπασπιστήν ή ανθυπασπιστάς τους εν τη δικαιοδοσία του, αλλ' οφείλει ν' αναφέρη αμέσως το τοιούτον εις το καθ' ημάς Υπουργείον διά τα περαιτέρω. στρατιωτικών αρχών κατά τους εν ισχύϊ εις τον στρατόν κανονισμούς και νόμους. Κατόπιν θα επιστείλωμεν και άλλας επί του προκειμένουοδηγίας,και ομοίωςδεθέλομεν γνωστοποιήσει υμίν τις ή τίνες των ανθυπασπιστών διωρίσθησαν εις το υφ' υμών διευθυνόμενον παιδευτήριον. Εφιστώμεντηνπροσοχήν υμών εις την αυστηράν επιτήρησιν εν ταις προκειμέναις ασκήσεσιν. Η καλή διαγωγή των μαθητών ενδιαφέρει τα μέγιστα την πολιτείαν αν δε ποτε ήθελε φανή παρεκτροπή τις, να λάβητεαμέσωςαυστηρά μέτρα, να ειδοποιήσητε δε συγχρόνως και ημάς διά τα περαιτέρω. Εν Αθήναις τη 25 Μαρτίου 1871

Α.Γ. ΠΕΤΜΕΖΑΣ

31

ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ (Εγκύκλιος 2147/8 Απριλίου 1871) Κυβέρνηση Α. Κουμουνδούρου Υπουργός Α. Πετμεζάς

ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛ. ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

Οδηγίαι περί των στρατιωτικών ασκήσεων των μαθητών

την βάσιν της εν γένει ασκήσεως των γυμνασίων αυτού, ο κανονισμός προέβλεψε να διδάσκωνται καθ' ένα ή το πολύ κατά τέσσαρας ανδρας" όθεν συμφώνως τω κανονισμώ και οι μαθηταί διαιρεθήσονται εις κλάσεις, ίνα τελειότερον και βασιμώτερον εξασκηθώσιν εις την στοιχειώδη ταύτην άσκησιν. θέλουσιν εξασκείσθαι υπό την διαίρεσιν ταύτην κατά σειράν μέχρι του κεφαλαίου τετάρτου του κανονισμού των ασκήσεων στρατιώτου" εκ τούτουδεκαι μέχρι του κεφαλαίου τελευταίου του αυτού κανονισμού αι κλάσεις δύνανται ν' αποτελώνται εκ δώδεκα το πολύ μαθητών. Επειδή όμως εις και μόνος προγυμναστής δεν επαρκεί εις την ταυτόχρονον άσκησιν πολλών μαθητών, διά τούτο οι ανθυπασπισταί προγυμνασταί θέλουσιν εκλέξει ανάλογον αριθμόν εκ των εχόντων μεγαλειτέραν ηλικίαν νοημονεστέρων μαθητών, και αφού προηγουμένως εκγυμνάσωσιν αυτούς καλώς εις ταςασκήσειςτουστρατιώτου, θέλουσιν ακολούθως αναθέσει αυτοίς,υπότην εποπτείαντων πάντοτε, την εκγύμνασιν των λοιπών μαθητών κατά την ανωτέρω ορισθείσαν διαίρεσιν. Οι ούτως εκλεχθέντες ως προγυμνασταί μαθηταί θέλουσι διδαχθή βαθμηδόν και εις τας ασκήσεις του ουλαμού, ιδίως δε εις τα καθήκοντα των υπό του κανονισμού των ασκήσεων τούτου οριζομένων βαθμολόγων, ίν' ακολούθως χρησιμεύσωσιν ως οδηγοί των εις ουλαμούς μετασχηματισθησομένων κλάσεων. Οι ανθυπασπισταί προγυμνασταί θέλουσιν επιστήσει την προσοχήν των,

Αναδημοσιεύεται από το: Παρίσης, τ. Α', σ. 364-366.

όπως οι ως προγυμνασταί ορισθέντες μαθηταί καλώς εξασκηθώσι να προσφωνώσι τα παραγγέλματα εντόνως και δι' εκτάσεως φωνής αναλόγου με τον αριθμόν των εξασκουμένων μαθητών. Ο εις ουλαμούς μετασχηματισμός των μαθητών συνεπάγει την ελάττωσιν των προγυμναστών, επομένως έκαστος ανθυπασπιστής δύναταιυπότην εποπτείαν του να εγκυμνάση πλείω ουλαμούς, αναθέτων εν τοιαύτη περιπτώσει την προγύμνασιν αυτών εις τους μάλλον διακριθέντας κατά τα γυμνάσια προγυμναστάς μαθητάς. Περί δε της περαιτέρω ασκήσεως των μαθητών εν καιρώ τω δέοντι θέλουσιν εκδοθή αι ανήκουσαι οδηγίαι. ρισθή η εκπαίδευσις των μαθητών εις τας ασκήσεις μόνου του σχολείου στρατιώτου" όθεν προς τον σκοπόν αυτόν εντελλόμεθα όπως οι ανθυπασπισταί προγυμνασταί διδάξωσι τοις μαθηταίς τα μαθήματα, άτινα διαλαμβάνει ο προσηρτημένος ώδε πίναξ οδηγιών κατά την εν αυτώ διαγραφομένην σειράν, απαγορεύοντες αυτοίς πάσαν παρέκβασιν των υπό του κανονισμού των ασκήσων οριζομένων. Εν

Αθήναις

τη

ο

8

Απριλίου

1871

Υπουργός Α. Γ. ΠΕΤΜΕΖΑΣ

ΠΙΝΑΞ Προσδιορίζων τας ασκήσεις εις ας οι μαθηταί εξασκηθήσονται. ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟΝ

Ασκήσεις συντείνουσαι προς ευστροφίαν του σώματος. τουαπότης8 Απριλίου του έτους 1860. Τμήμα Πρώτον Κινήσεις βραχιόνων Άρθρον 1. Κατακόρυφος και άνευ κάμψεως των βραχιόνων κίνησις. » 2. Κατακόρυφος και μετά κάμψεως κίνησις των βραχιόνων. » 3. Οριζόντιος κίνησις των πήχεων.

Τμήμα Δεύτερον Κινήσεις των κνημών Άρθρον 1. Κάμψις της κνήμης

ρυθμός του βραδέος βηματισμού » » βάδην » » » τροχάδην » Άρθρον 2. Κάμψις του μηρού και της κνήμης. » 3. Κάμψις των κάτω ακρων. » 4. Ελικοδρόμιον. Τμήμα Τρίτον Πυρρίχιος άσκησις ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΝ

Κεφάλαιον Α'. Μάθημα Α', Β', Γ', Δ' και Ε'. Κεφάλαιον Β'. Μάθημα Α', Β', Γ' και Δ'. Κεφάλαιον Δ'. Μάθημα Α', Β', Γ', Δ' και Ε'.

32

ΑΥΣΤΗΡΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΞΕΤΑΣΗ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΣΤΗ ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ (Εγκύκλιος 4114/31 Μαΐου 1871) Κυβέρνηση Α. Κουμουνδούρου Υπουργός Α. Πετμεζάς Αριθ.

Πρωτ. 4114.

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

Περί των ιερών μαθημάτων και της βαθμολογίας των μαθητών ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛ. ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

Προς

τους γυμνασιάρχας, σχολάρχας και διευθυντάς ελληνικών σχολείων

Εδόθησαν ημίν αφορμαί, α'.) Να γνωρίσωμεν μετά πολλής ημών θλίψεως, ότι οι πλείστοι των μαθητών η μάλλον ειπείν τα 19/20 αυτών, ουδεμίαν παρέχουσι προσοχήν εις την μελέτην και εκμάθησιν των ιερών μαθημάτων. Φαίνεται δε δυστυχώς, ότι η παραμέλησις αύτη του σπουδαιοτάτου τούτου κλάδου της διδασκαλίας ουδεμίαν εμποιεί αίσθησιν, καθ' εξιν ως φαίνεται, ουδ' εις αυτούς τους διδασκάλους και καθηγητάς. Όθεν θεωρούμεν σπουδαίον και αναπόφευκτον καθήκον ημών να επιστήσωμεν διά της εγκυκλίου ταύτης την προσοχήν υμών ήδη, ότε γίνονται αι γενικαί εξετάσεις, και να συστήσωμεν υμίν ως πρώτιστον των καθηκόντων υμών την αυστηράν εξέτασιν των ιερών μαθημάτων. Αν δε μαθητής μη τύχη τουλάχιστον του βαθμού σχεδόν καλώς εις τα ιερά, να μη προβιβάζηται και αν ήθελεν ευδοκιμήσει εις πάντα τα άλλα μαθήματα. Κατανοούντες βεβαίως την σπουδαιότητα του αντικειμένου, ειςοεφιστώμεν την υμετέραν προσοχήν, θέλετε εφαρμόσει αδυσωπήτως την ειρημένην παραγγελίαν μου. β'.) Να εικάσωμεν, ότι τινές των γονέων των μαθητών, κενήν επίδειξιν θηρεύοντες ή εις την προς τα εαυτών τέκνα αδυναμίαν υπείκοντες, μεταχειρίζονται ποικίλους τρόπους ίνα ταύτα προβιβάζωνται και όταν δεν είναι προβιβασμού άξια. Πιστεύομεν βέβαια, ότι δεν ευρίσκουσι παρ' υμίν πρόθυμον υπο-

Αναδημοσιεύεται από το: Παρίσης, τ. Α', σ. 366-367.

υποδοχήν αιτοιαύται των γονέων ενέργειαι και αξιώσεις, πλην αλλ' όμως θεωρούμεν ημέτερον καθήκον και να συστήσωμεν υμίν αδυσώπητον περί τους προβιβασμούς αυστηρότητα, διότι ούτω και η δημοσία παίδευσις δεν καπηλεύεται και οι μαθηταί δεν προσέρχονται εις ακρόασιν ανωτέρων μαθημάτων άνευ της δβούσης εις ταύτα προστοιχειώσεως. Οι γυμνασιάρχαι δε θέλετε κατά Σεπτέμβριον λήγοντα υποβάλει ημίν πίνακα ονομαστικόν των προς κατάταξιν εις τα γυμνάσια προσελθόντων κατ' αυτόν μαθητών μετά σημειώσεως, ποίοι τούτων εγένοντοδεκτοί και ποίοι ουχί, και τίνος Ελληνικού σχολείου έφερεν έκαστος αυτών απολυτήριον. Εν Αθήναις τη 31 Μαΐου 1871 ο

Υπουργός ΑΘ. Γ. ΠΕΤΜΕΖΑΣ

33

ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΓΡΑΠΤΑ ΓΥΜΝΑΣΜΑΤΑ (Εγκύκλιος 7079/17 Αύγουστου 1872) Κυβέρνηοη Ε. Δεληγιώργη Υπουργός Δ. Μαυροκορδάτος Αριθ.Πρωτ.7079.

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

και

Περί γραπτών γυμνασμάτων εν τοις γυμνασίοις εν τοις ελλ. σχολείοις ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛ. ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

Προς τους γυμνασιάρχας, σχολάρχας και διευθυντάς ελλ. σχολείων Ο των Ελληνικών σχολείων και γυμνασίων κανονισμός του 1836 ορίζει διά του 10 άρθρου, ίνα συνδέηται με την θεωρητικήν διδασκαλίαν της ελληνικής και πρακτική τις διδασκαλία, και εις ταύτην καταλέγει και την υπό των μαθητών των Ελληνικών σχολείων σύνθεσιν, κλ. δηλαδή την έγγραφον έκθεσιν ιδεών" διά δε του 23 άρθρου ορίζει, ίνα τα έγγραφα γυμνάσματα λαμβάνωνται υπ' όψιν εις την εκτίμησιν της προόδου των μαθητών και επομένως την ανάλογον κατάταξίν τ ω ν διά δε του 70 άρθρου ορίζει την υπό των μαθητών των γυμνασίων σύνταξιν γραπτών γυμνασμάτων εις μόρφωσιν δι' αυτών του γραφικού ύφους εις τα διάφορα ήδη του λόγου. Τούτο δε διασαφηνίζεται εκ των άρθρων 74 και 75 του αυτού κανονισμού" εκ δε των άρθρων 93 και 94 καταφαίνεται η σπουδαιότης, ήτις πάνυ ορθώς απεδόθη εις την προκειμένην άσκησιν. Περίτουσπουδαίου τούτου αντικειμένου εξεδόθη κατά το 1857 εκτενής εγκύκλιος, και εν τω εκδοθέντι παρά του Υπουργείου τυπικώ προγράμματι κατά το 1867 εσημειώθησαν εκ των 12 ωρισμένων καθ' εβδομάδα ωρών εις διδασκαλίαν των Ελληνικών τρεις ώραι εις γραφικάς ασκήσεις διά τα Ελληνικά σχολεία, ωρίσθη δε και εν τοις γυμνασίοις θεματογραφία, ώστε ανέκαθεν εθεωρήθη εκ τωνωνουκ άνευ εις την αληθή προκοπή ν των μαθητών η πρακτική αύτη εφαρμογή της διδασκαλίας. Και όμως απεναντίας και των διακελεύσεων του κανονισμού και της ρητής περί της εφαρμογής αυτών παραγγελίας του υπουργείου κατά το 1857, και της γενικώς κρατούσης αρχής, ότι άνευ εφαρμογής, άνευ αΑναδημοσιεύεταιαπότο:Παρίσης,τ. Α', σ. 373.

ασκήσεων, είναι ματαιοπονία άντικρυς πάσα θεωρητική διδασκαλία, φαίνεται ότι αι τοιαύται ασκήσεις παρημελήθησαν που μεν εν μέρει, που δε και καθ' ολοκληρίαν, ως εξάγεται εκ των υπό εξέτασιν και έλεγχον ενώπιον ημών υποβληθέντων ήδη προγραμμάτων των Ελληνικών σχολείων και γυμνασίων. Όθεν εθεωρήσαμεν ημέτερον σπουδαίον καθήκον, ίνα άνευ της ελαχίστης αναβολής προσκαλέσωμεν υμάς, όπως εκ των ωρισμένων 12 καθ' εβδομάδα ωρών εις διδασκαλίαν της ελληνικής αφορίσητε τας 4 εις τας προκειμένας ασκήσεις. Έκαστος δε μαθητής να υποχρεωθή να φυλάττη τα γραφικά του γυμνάσματα, ίνα εν καιρώ εξελέγξεως αποδειχθή και η εις ταύτα πρόοδος του, κατά τα εν τω μνημονευθέντι κανονισμώ οριζόμενα. Εν Αθήναις τη 17 Αύγουστου 1872 ο

Υπουργός

Δ.Σ. ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟΣ

34

ΑΝΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ (Εγκύκλιος 6820/3 Σεπτεμβρίου 1873) Κυβέρνηση Ε. Δεληγιώργη Υπουργός Δ. Ράλλης Αριθ.

Πρωτ. 6820.

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

Περί διδασκαλίας των ιερών μαθημάτων ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛ. ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ.

προς

τους γυμνασιάρχας.

Γνόντες να συμπληρώσωμεν την εν τοις γυμνασίοις διδασκαλίαν των ιερών μαθημάτων, ορίζομεν ως εξής. Εν τη Α', τάξει να διδάσκηται η Ιερά Ιστορία" εν τη Β', η Εκκλησιαστική Ιστορία κατ' επιτομήν εν τη Γ', η Ιερά Κατήχησις και εν τη Δ', η Ευαγγελική ή κατά Χριστόν Ηθική' όθεν προσκαλείσθε να ενεργήσητε ταύτα" να προσδιορίσητε δε δύο ώρας καθ' εβδομάδα εις εκάστην τάξιν διά την διδασκαλίαν των ειρημένων μαθημάτων.

ο

Υπουργός Δ.Γ.

Αναδημοσιεύεται από το: Παρίσης, τ. Α', σ. 378.

ΡΑΛΛΗΣ

35

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ (Εγκύκλιος 1659/30 Αύγουστου 1874) Κυβέρνηση Δ. Βούλγαρη Υπουργός 1. Βαλασόπουλος Αριθ. Πρωτ. 1659/30 Αυγούστου 1874

Περίληψις: Περί διδασκαλίας αρχών της φυσικής ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

προς

τους

Σχολάρχας.

1836 διδακτέοις μαθήμασι εν τη ανωτέρα των ελληνικών σχολείων τάξει καταλογίζονται και αι αρχαί της πειραματικής φυσικής.Δενενηργήθηάχρι τούδε θέντος δε ήδη τοιούτου, των μαθημάτων δηλονότι της πειραματικής φυσικής του κ. Α. Δαμασκηνού, άτινα διαρρήδην συσταίνονται υπό της κρινάσης αυτά εξεταστικής επιτροπής, ως καταλληλότατα προς χρήσιν ελληνικών σχολείων και παρθεναγωγείων, αίρεται το τέως κώλυμα προς διδασκαλίαν του προκειμένου μαθήματος. Εν ο

Αθήναις

την

30 Αυγούστου 1874 Υπουργός I. ΒΑΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ

Αναδημοσιεύεται από τα ΓΑΚ, Ιστορικά Αρχεία Γιάννη Βλαχογιάννη: Υπουργείον Εκκλησιαστικών καιτηςΔημοσίας Εκπαιδεύσεως, φ. 176, 1862-1878, αριθ. Εγγράφου 103.

36

ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ (Εγκύκλιος 3804/27 Μαΐου 1875) Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη Υπουργός Δ. Ράλλης Αριθ. Πρωτ. 3804.

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

Περί του μαθήματος της φυσικής ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛ. ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

Προς

τους σχολάρχας του Κράτους.

μάθημα των α ρ χ ώ ν της π ε ι ρ α μ α τ ι κ ή ς φ υ σ ι κ ή ς θέλετε διδάσκει εν τη Γ', του σχολείου τάξει και κατατάξει αυτό εν τω μετ' ολίγον συνταχθησομένω προγράμματι των μαθημάτων εις γνώσιν των μαθητών. Εν Αθήναις τη 27 Μαΐου 1875

Δ. Γ. Ρ Α Λ Λ Η Σ

Αναδημοσιεύεται από το: Παρίσης, τ. Α', σ. 388.

37

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΓΥΜΝΑΣΙΩΝ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ (5 Νοεμβρίου 1876) Κυβέρνηση Α. Κουμουνδούρου Υπουργός Γ. Μίλησης

ΤΟ ΕΠΙ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΩΝ ΓΥΜΝΑΣΙΩΝ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α'.

ΓΕΝΙ ΚΑΙ

ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ.

1. Συμφώνως προς το άρθρον 83 του κανονισμού των γυμνασίων και ελληνικών σχολείων, και το από 18 Φεβρουαρίου 1871 Β. Διάταγμα περί εισαγωγής της οπλασκίας εις τα γυμνάσια, οι μαθηταί απάντων των γυμνασίων του κράτους ασκούνται περί τα στρατιωτικά. 2. Πάν γυμνάσιον, ως και το Βαρβάκειον Λύκειον,αποτελεί,ωςπρος την στρατιωτικήν εκπαίδευσιν, σώμα αυτοτελές. 3. Των εν όπλοις ασκήσεων μετέχουσιν όσοι των μαθητών δύνανται να φέρωσιν όπλα, και έχουσι το 14ον έτος της ηλικίας αυτών συμπεπληρωμένον. 4. Την ικανότητα του φέρειν όπλα αποφασίζει στρατιωτικόν συμβούλιον, συγκροτούμενον υπό του γυμνασιάρχου ως προέδρου,τουπρογυμναστούκαι ενός στρατιωτικού ιατρού. 5. Τα όπλα και τας σκευάς χορηγεί το υπουργείον των στρατιωτικών, χρεούται δε διά το τίμημα αυτών το επί της δημοσίας εκπαιδεύσεως υπουργείον. 6. Η θεωρητική και πρακτική στρατιωτική εκπαίδευσις αποτελεί μάθημα υποχρεωτικόν, η δε εις ταύτην πρόοδος εκτιμάται κατά το βαθμολόγιον, ο συντάσσει κατά τας εξετάσεις ο στρατιωτικός προγυμναστής. Αναδημοσιεύεταιαπότοαυτοτελέςτεύχος:ΥπουργείοντωνΕκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, Στρατιωτικός Κανονισμός των μαθητών των Γυμνασίων του Κράτους, Αθήνα 1877, σ. 43.

7. Εις έκαστον γυμνάσιον διορίζεται στρατιωτικός προγυμναστής αξιωματικός (είτε εκ του τακτικού στρατού, είτεεκτωναποστράτων),υπότου υπουργού των στρατιωτικών, προκαλουμένου επί τούτω υπό του επί της δημοσίας εκπαιδεύσεως. Ο προγυμνατής είνε υπεύθυνος διά την εξάσκησιν και περί τα στρατιωτικά εν γένει μόρφωσιν των παρ' αυτού προγυμναζομένων, αμέσως μενπροςτονγυμνασιάρχην, εμμέσως δε προς τον υπουργόν της δημοσίας εκπαιδεύσεως, όστις προς εκτίμησιν της περί τα στρατιωτικά μορφώσεως των μαθητών, η πέμπει προς επιθεώρησιν τον επί των ασκήσεων εν τω οικείω υπουργείω τεταγμένον, ή προκαλεί επιθεωρήσεις διατασσομένας υπό του υπουργού των στρατιωτικών, και ενεργουμένας υπό των παρ' αυτού διορισθησομένων αξιωματικών του ενεργού στρατού. 8. Αι ημέραι και ώραι των θεωρητικών και πρακτικών ασκήσεων ορίζονται διά του προγράμματος των μαθημάτων εκάστου σχολικού έτους (εξαμηνίας). ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Β'.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΙΣ 9. Η στρατιωτική εκπαίδευσις περιλαμβάνει: α'.) Το σχολείον του στρατιώτου των εν ισχύϊ ασκήσεων του πεζικού, (τροποποιούμενον ως προς την χρήσιν του όπλου και τα γεμίσματα συμφώνως προςτονδοθησόμενον οπλισμόν). β'.) Σχολείον λόχου και τάγματος. γ'.) Θεωρητική και πρακτική διδασκαλία της ριπής, συμφώνωςπροςτον δοθησόμενον οπλισμόν. δ'.) Πρακτική διδασκαλία της εν εκστρατεία υπηρεσίας του πεζικού. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ'.

ΠΕΡΙ ΣΤΟΛΗΣ 10. Άπαντες οι μαθηταί, οι τε ικανοί φέρειν όπλα, οι τε μη, φέρουσι διαρκώς καθ' όλον το διάστημα της μαθητείας των την διά Β. Διατάγματος κανονιζομένην στολήν. 11. Οι αξιωματικοί καθηγηταί φέρουσι την κανονισμένην στολήν, μόνον κατά τας ώρας των ασκήσεων, και εν γένει καθ' όλας τας λοιπάς συναθροίσεις ταςαφορώσαςειςτηνστρατιωτικήν εκπαίδευσιν. 12. Δι' ειδικού Β. Διατάγματος κανονισθήσονται τα περί στολής των καθηγητών αξιωματικών, ως και τα διακριτικά σημεία του βαθμού των υπαξιωματικών μαθητών. 13. Απαγορεύεται αυστηρώς εις μαθητήν εκτός υπηρεσίας να φέρη οιονδήποτε μέρος της σκευής αυτού.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Δ'. ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ 14. Οι εν εκάστω γυμνασίω ικανοί να οπλοφορώσι μαθηταί οργανίζονται ως εξής: α'). Εις λόχον, αν ο αριθμός αυτών ήνε από πεντήκοντα μέχρις εκατόν πεντήκοντα. β'). Εις διλοχίαν, αν ο αριθμός αυτών ανέρχηται το πολύ μέχρι τριακοσίων. γ'). Εις τάγμα, αν ο αριθμός αυτών υπερβαίνη τους τριακοσίους. 15. Ο αριθμός των βαθμοφόρων κανονίζεται συμφώνως προς τον κανονισμόν των ασκήσεων του πεζικού. 16. Αν ο αριθμός των μαθητών των ικανών να οπλοφορώσιν αποτελή δύναμιν τάγματος, το τάγμα διαιρείται εις τέσσαρας λόχους. Βαθμοφόροι: Διοικητής του σώματος.

17. Ο γυμνασιάρχης και ο διευθυντής του Βαρβακείου Λυκείου είνε αυτοδικαίωςοδιοικητής του σώματος, αντιπροσωπευόμενος εις τας ενόπλους συναθροίσεις εν ανάγκη, υπό του στρατιωτικού προγυμναστού, όστις έχει πάντοτε την στρατιωτικήν δικαιοδοσίαν υποδιοικητού, οίος δήποτε και αν η βαθμός ον φέρει. Ο γυμνασιάρχης ως και ο διευθυντής του Βαρβακείου Λυκείου έχουσι τηνανωτέρανεποπτείανωςπροςτηνστρατιωτικήν μόρφωσιν των υπό την διεύθυνσίν των γυμνασίων, υπαγόμενοι και ως προς τούτο εις την υπερτάτην εποπτείαν του υπουργού της δημοσίας εκπαιδεύσεως, προς ον αναφέρονται διά παν το χρειώδες. 18. Οι κατά τον κανονισμόν των ασκήσεων του πεζικού αναγκαίοι βαθμοφόροι αξιωματικοί λαμβάνονται εκ των καθηγητών, υποχρεωτικώς μεν εκ τωνεχόντων ηλικίαν κατωτέραν των τεσσαράκοντα πέντε (45) ετών, προαιρετικώς δε και εκ των εχόντων ανωτέραν των τεσσαράκοντα πέντε και κατωτέραν των πεντήκοντα πέντε. Τούτο δε γίνεται κατά πρακτικόν συντασσόμενον επίτούτω, υπό του συλλόγου των καθηγητών (συμπεριλαμβανομένου και του στρατιωτικού προγυμναστού), και κυρούμενον υπό του υπουργού της δημοσίας εκπαιδεύσεως. Η των ομοιοβάθμων αξιωματικών αρχαιότης κανονίζεται τη προτεραιότητι του διορισμού ως καθηγητού. Μη συμπληρουμένου του απαιτουμένου αριθμού αξιωματικών, αναπληρούνται οι ελλείποντες, κατά μόνας τας ώρας των ασκήσεων, εκ των υπαξιωματικών μαθητών. 19. Οι υπαξιωματικοί διορίζονται εκ των μαθητών της ανωτέρας τάξεως, και τούτων μη επαρκούντων εκ μαθητών της αμέσως κατωτέρας. Η απονομή δε αυτών γίνεται μετά προηγουμένην προκαταρκτικήν εκπαίδευσινκαιεξέτασιν

σιν, διά πρακτικού του συλλόγου των καθηγητών μετά του στρατιωτικού προγυμναστού, συνερχομένων επί τούτω υπό την προεδρείαν του γυμνασιάρχου. Αριθμητική

δύναμις

βαθμοφόρων.

20. Καθ' ην περίπτωσιν το σύνολον των μαθητών των ικανών να φέρωσιν όπλα αποτελεί λόχον, ονομάζονται οι εξής βαθμοφόροι: α'.) Αξιωματικοί.

Δύο (2) ανθυπολοχαγοί. β'). Υπαξιωματικοί. Εις (1) επιλοχίας. Πέντε (5) λοχίαι, ων ο εις επί του οπλισμού. Οκτώ (8) δεκανείς. Καθ' ην περίπτωσιν μορφούται διλοχία, ο αριθμός των βαθμοφόρων αξιωματικών και υπαξιωματικών είνε διπλάσιος. Καθ' ην δε περίπτωσιν μορφούται τάγμα, τούτο αποτελεέται εκ τεσσάρων λόχων, έκαστος των οποίων έχει τους άνω μνημονευθέντας διά τον λόχον βαθμοφόρους, προστίθεται δε εις υπολοχαγός ως υπασπιστής του τάγματος, και εις ανθυπασπιστής, του τελευταίου λαμβανομένου εκ των μαθητών της ανωτέρας τάξεως. Σχετική

αρχαιότης

των

βαθμοφόρων,

21. ο αρχαιότερος των καθηγητών είνε και ο αρχαιότερος των λοχαγών, τοποθετείται δε εις τον πρώτον λόχον. Ο αμέσως μετ' αυτόν κατ' αρχαιότητα επόμενος καθηγητής είνε ο δεύτερος λοχαγός, τοποθετείται δε εις τον τρίτον λόχον. Ο κατόπιν τούτου ερχόμενος ως προς την αρχαιότητα καθηγητής είνε ο τρίτος λοχαγός, τοποθετείται δε εις τον δεύτερον λόχον. Ο δε μετά τούτον ερχόμενος κατά την αρχαιότητα καθηγητής είνε ο τέταρτος λοχαγός, τοποθετείται δε εις τον τέταρτον λόχον. Συμπληρωθέντος του αριθμού των λοχαγών, ο μετά τον τέταρτον αμέσως ερχόμενος κατ' αρχαιότητα καθηγητής είνε ο πρώτος υπολοχαγός του σώματος ωςκαιυπασπιστής αυτού. Ο επόμενος τούτω κατ' αρχαιότητα καθηγητής είνε ο δεύτερος υπολοχαγός, τοποθετείται δε εις τον πρώτον λόχον. Ο μετά τούτον αμέσως ερχόμενος κατά την αρχαιότητα καθηγητής είνε ο τρίτος υπολοχαγός, τοποθετείται δε εις τον τρίτον λόχον. Ο τούτω αμέσως επόμενος καθηγητής είνε ο τέταρτος υπολοχαγός, τοποθετείται δε εις τον δεύτερον λόχον. 14

ποθετείται δε εις τον τέταρτον λόχον. Ο αυτός κανών τηρείται διά την αρχαιότητα και τοποθέτησιν των ανθυπολοχαγών. Καθόσον δ' αποβλέπει εις την αρχαιότητα των υπαξιωματικών, αύτη κανονίζεται επί τη βάσει της μετ' εξέτασιν ικανότητος αυτών τοποθετούνται δε ως έπεται. Ο πρώτος ευδοκιμήσας είνε ο ανθυπασπιστής του σώματος. Επιλοχίαι. Ο δεύτερος είνε ο πρώτος επιλοχίας, τοποθετείται δε εις τον πρώτον λόχον·

Ο τρίτος είνε ο δεύτερος επιλοχίας, τοποθετείται δε εις τον δεύτερον λόχον. Ο τέταρτος είνε ο τρίτος επιλοχίας, τοποθετείται δε εις τον δεύτερον λόχον. λόχον. Λοχίαι.

Ο κατόπιν του τελευταίου επιλοχίου ερχόμενος ως προς τας εξετάσεις είνε ο πρώτος λοχίας, τοποθετείται δε εις τον πρώτον λόχον, ως διμοιρίτης της 1ης διμοιρίας του 1ου ουλαμού. Ο μετά τούτον είνε ο δεύτερος λοχίας, τοποθετείται δε εις την 1ην διμοιρίαν του 2ου ουλαμού του 1ου λόχου. Ο κατόπιν τούτου ερχόμενος τοποθετείται ως διμοιρίτης της 2ας διμοιρίας του 1ου ουλαμού του 1ου λόχου. Ο τούτω αμέσως επόμενος λοχίας τοποθετείται ως διμοιρίτης της 2ας διμοιρίας του 2ου ουλαμού, του 1ου λόχου. Ο αμέσως μετ' αυτόν ερχόμενος λοχίας είνε ο επί του οπλισμού του λόχου, όστις εν ταις ασκήσεσι κατέχει την διά τον σιτιστήν υπό του κανονισμού διαγραφομένην θέσιν. Ο αυτός κανών τηρείται διά την αρχαιότητα των λοιπών λοχιών και τοποθέτησιν αυτών εν τοις λοιποίς λόχοις. Συμπληρωθέντων των λοχιών ο αμέσως κατόπιν του τελευταίου ερχόμενος ως προς τας εξετάσεις, είνε ο 1ος κατά την αρχαιότητα δεκανεύς, τοποθετείται δε εις την 1ην ενωμοτίαν του 1ου λόχου. Ο 2ος δεκανεύς τοποθετείται εις την 2αν ενωμοτίαν του 1ου λόχου. Ο 3ος εις την 3ην, ο 4ος εις την 4ην, ο 5ος εις την 5ην, ο 6ος εις την 6ην, ο 7ος εις την 7ην και ο 8ος εις την 8ην. Ο αυτός κανών τηρείται διά την αρχαιότητα των λοιπών δεκανέων και τοποθέτησιν αυτών εν τοις λοιποίς λόχοις.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ε'.

ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΒΑΘΜΟΦΟΡΩΝ Π Ρ Ο Σ ΑΛΛΗΛΟΥΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΟΠΛΟΦΟΡΟΥΣ ΜΑΘΗΤΑΣ 22. Η υπεροχή αρχαιότητος μεταξύ ισοβάθμων ως και η του ανωτέρου προς υποδεέστερον, υπάρχει μόνον εις τας υπό τα όπλα συναθροίσεις του καταστήματος, ως και εις πάσαν αλλην συνάθροισιν σχέσιν έχουσαν προς τα στρατιωτικά μαθήματα, προς δε και εις παν έτερον συνδεόμενον προς τον παρόντα κανονισμόν. 23. Πας ανώτερος συναντώμενος υπό κατωτέρου δικαιούται στρατιωτικού χαιρετισμού, ως και πάντες οι καθηγηταί και ο στρατιωτικός προγυμναστής καίπερ μη φέροντες την στολήν.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΣΤ'.

ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΚΑΙ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ

24. Γυμνασιάχης. Ο γυμνασιάρχης έχει, ως είρηται, την άμεσον διοίκησιν και εποπτείαν του σώματος, καθόσον αφορά την εσωτερικήν πειθαρχίαν και τάξιν, ενεργεί δε τα πάντα διά του προγυμναστού οσάκις κρίνει το ναγκαίον. Κρατεί το γενικόν μητρώον των οπλοφόρων τε και μη μαθητών. Κατά πάσαν δε 1ην Δεκεμβρίου αποστέλλει κατάστασιν της δυνάμεωςτουσώματος προς τον υπουργόν της δημοσίας εκπαιδεύσεως. Κρατεί το φύλλον των ποινών των αξιωματικών. Επίσης ενεργεί και τα της αλληλογραφίας. 25. Προγυμναστής. Ο προγυμναστής ενεργεί εν γένει καθήκοντα διοικητου σώματος, εντολή του γυμνασιάρχου. Εις δε τας ενόπλους συναθροίσει το πρόσταγμα κωλυομένου του γυμνασιάρχου. Εις αυτόν είνεανατεθειμένηη περί τα στρατιωτικά θεωρητική και πρακτική εκπαίδευσις των μαθητών. Προς δεκαιπάντων των βαθμοφόρων του σώματος. 26. Υπασπιστής. Ο υπασπιστής διατελεί υπό τας αμέσους διαταγάς του γυμνασιάρχου η του εκπροσωπούντος αυτόν προγυμναστού εις παν ό,τι σχετίζεται προς τα του σώματος. Ο αυτός αναλαμβάνει την θεωρητικήν και πρακτικήν μόρφωσιν των υπαξιωματικών του σώματος. Εις τας ενόπλους συναθροίσεις εκτελεί τα καθήκοντα της θέσεώς του. 27. Το σήμα. Το κατά τας ασκήσεις σήμα φέρει εις των λοχιών του σώματος κατά διαδοχήν. 28. Ανθυπασπιστής. Ο ανθυπασπιστής διατελεί υπό τας αμέσους διαταγάς του υπασπιστού, αναπληροί δε αυτόν κωλυόμενον. Κατά τας ασκήσεις ή παρατάξεις, εκτελεί τα καθήκοντα ανθυπασπιστού τάγματος. 29. οπλοφύλαξ. Εις έκαστον των γυμνασίων διορίζεταιειςυπαξιωματικός

τικός του στρατού, επί του οπλισμού. Ούτος διατελεί υπό τας αμέσους διαταγάς του προγυμναστού" επιθεωρεί τα εις τα οπλοστάσια όπλα. Αναφέρει προς αυτόν τας τυχόν φθοράς αυτών, και διαταγή αυτού συντάσσει έκθεσιν επισκευης,υπογεγραμμένηνπαρ' αυτού και τεθεωρημένην παρά του προγυμναστού. Παρίσταται εις την υπό των μαθητών αναλαβήν και απόθεσιν των όπλων, λαμβάνει πάντα τα κατάλληλα μέτρα προς εξασφάλισιν των εν τω οπλοστασίω όπλων, ως και των τυχόν πλεοναζόντων. Παραδίδει την κλείδα του οπλοστασίου εις τον προγυμναστήν όστις δεν χορηγεί όπλα εις τους μαθητάς, ειμή τη εγγράφω διαταγή του γυμνασιάρχου. 30. οπλοδιορθωτής των τυχόν εχόντων ανάγκην επισκευής όπλων, διορίζεται ο της φρουράς" εν δε τη πρωτευούση, διά μεν το Βαρβάκειον Λύκειον και το α' γυμνάσιον ο του 9 τάγματος, διά δε το β' και γ' γυμνάσιονοοπλοδιορθωτής του 10 τάγματος. Το αντίτιμον των διαφόρων επισκευών είνετοαυτό ωςτοτωνδιαφόρων ταγμάτων. 31. Σαλπισταί. Φροντίδι του υπουργείου της δημοσίας εκπαιδεύσεως μορφούνται σαλπισταί ανά δύο δι' έκαστον λόχον, οίτινες διά την εκπαίδευσιν και μισθοτροφοδότησιν προσκολλώνται εις εν των σωμάτων της φρουράς. Πάντα ταύτα ως και ο Ιματισμός επιβαρύνουσι το υπουργείον της δημοσίας εκπαιδεύσεως. Λόχοι. Διοικηταί λόχων.

32. Ο λοχαγός κρατεί τα φύλλα ποινών των υπαξιωματικών και οπλοφόρων τε και μη μαθητών του λόχου του. Ο αυτός ευθύνεται διά την περί τα στρατιωτικά θεωρητικήν και πρακτικήν μόρφωσιν του λόχου του. Προς δε καταβάλλει πάσαν προσπάθειαν προς διατήρησιν του στρατιωτικού φρονήματος, της πειθαρχίας καλής συμπεριφοράς τωνυπ'αυτόν. Δέχεται και εκτελεί τας διαταγάς του γυμνασιάρχου ητουαναπληρωτού αυτού προγυμναστού. Εις δε τας ενόπλους συναθροίσειςεκτελείτα καθήκοντα του βαθμού του. Ο αυτός δι' ειδικής εγγράφου εκθέσεώς του προς τον προγυμναστήν βέβαιοι πάσαν τυχόν επελθούσαν φθοράν όπλου τινός,εκτων υπότωνοπλοφόρωνμαθητών του λόχου του διαχειριζομένων μετά σύντομον προφορικήν εξέτασιν περί της αιτίας και του τρόπου της φθοράς, ρητώς αποφαινόμενος, αν αι φθοραί επήλθον κατά την εκτέλεσιν υπηρεσίας η και τυχαίως, η αν επήλθον εκ κακής χρήσεως. Ενεργεί απ' ευθείας η διά των υπ' αυτόν αξιωματικών, επιθεωρήσεις του οπλισμού, ιματισμού και σκευήςτωνυπ'αυτούς οπλοφόρων μαθητών ανά πάσαν τουλάχιστον δεκαπενθημερίαν. Πάντοτε δεπροτηςενόπλουπαρατάξεως του σώματος.

Αξιωματικοί λόχων.

33. Οι υπολοχαγοί και ανθυπολοχαγοί των λόχων είνε υπό τας αμέσους διαταγάς των οικείων λοχαγών των, συντρέχουσιν αυτούς ως προς την περί τα στρατιωτικά μόρφωσιν των οπλοφόρων μαθητών. Υπακούουσι και εκτελούσι τας διαταγάς των προϊσταμένων των. Προς δε καταβάλλουσι πάσαν προσπάθειαν διά την διατήρησιν της καθαριότητος των υπ' αυτών οπλοφόρων μαθητών, ενεργούντες τας υπό των οικείων λοχαγών ανατεθειμένας επιθεωρήσεις στολής, οπλισμού, και σκευής. Εις τας ενόπλους συναθροίσεις του σώματος ή του λόχου των εκτελούσι τα καθήκοντα του βαθμού των διαγραφόμενα εν τω κανονισμώ των ασκήσεων. Υπαξιωματικοί λόχων. 34. Ο επιλοχίας κρατεί τον ονομαστικόν κατάλογον της δυνάμεως του λόχου του, ενεργεί τα προσκλητήρια κατά τας ενόπλους ή και μη συναθροίσεις αυτού"αναγινώσκειταςδιαταγάς σχηματίζων τον λόχον εις κύκλον.

κανονισμού των ασκήσεων διαγραφόμενα καθήκοντα του βαθμού του. Ο επί του οπλισμού του λόχου λοχίας, ενεργείτηναλληλογραφίαν του λόχου υπό τον διοικητήν αυτού. Παραλαμβάνει και παρουσιάζει εις αυτόν τα τυχόν υποστάντα φθοράς όπλα άτινα παραδίδει εις τον οπλοφύλακα. Συντάττει τας προσηκούσας προς επιδιόρθωσιν εκθέσεις. Κρατεί κατάστασιντωνεις τον λόχον παραδεδομένων όπλων, εν η παρά το όνομα του κατέχοντος, σημειούται και ο αριθμός του μητρώου αυτού ως και ο αριθμός ον φέρει το όπλον καιηλόγχη. Επιστατεί εις την από του οπλοστασίου αναλαβήν των όπλων κατά τας ενόπλους συναθροίσεις, ως και εις την μετά ταύτα εν αυτώ απόθεσιν αυτών. Η υπηρεσία του επί του οπλισμού του λόχου λοχίου, ανταλλάσσεται κατά μήνα μεταξύ πάντων των λοχιών εκάστου λόχου. Εν δε ταίς ασκήσεσιν οειρημένοςλοχίας κατέχει την του λοχίου σιτιστού θέσιν. Λοχίαι

λόχων.

35. Οι λοχίαι των λόχων επιβλέπουσι τας υπ' αυτούς διμοιρίας ως προς την διατήρησιν της καθαριότητος στολής, οπλισμού και σκευής. Κατάταςενόπλουςηκαιμησυναθροίσεις του σώματος εκτελούσι τα καθήκοντατουβαθμού των. Δεκανείς. 36. Οι δεκανείς ενεργούσι τα του βαθμού των καθήκοντα εν ταις ασκήσεσιν, ως και εν πάση διαταχθείση υπηρεσία του σώματος. Κατάταςενόπλους καιμηπαρατάξεις του λόχου των τίθενται εν γραμμή, έκαστος επί κεφαλής της

οικείας αυτού ενωμοτίας. Προς δε επιβλέπουσι τους της οικείας των ενωμοτίας μαθητάς ως προς την καθαριότητα και λοιπά. Οπλοφόροι

μαθηταί.

37. Οι οπλοφόροι μαθηταί οφείλουσι κατά τας ενόπλους και μη συναθροίσεις ως και κατά τας θεωρητικάς διδασκαλίας των στρατιωτικών μαθημάτων απεριόριστον σεβασμόν και υπακοήν προς τους ανωτέρους αυτών, και αν φρονώσιν ότι αδικώνται, επιφυλαττομένου εις αυτούς του δικαιώματος του παραπόνου μετά την εκτέλεσιν της διαταγής. Εκτελούντες κατά τας συναθροίσεις καθήκοντα στρατιώτου, πρέπει να εννοώσιν ότι οφείλουσι να ώσι το παράδειγμα της πειθαρχίας και της τάξεως, άτινα θέλουσι προαγάγει αυτούς εν τη υπολήψει της κοινωνίας και καταστήσει ημέραν τινα αγαθούς πολίτας. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ζ'.

ΠΕΡΙ ΣΚΕΥΗ Σ ΚΑΙ ΟΠΛΩΝ

38. Οι υπαξιωματικοί και οπλοφόροι μαθηταί, διατηρούσιν την σκευήν αυτών εις τας οικίας των, υπόλογοι όντες απέναντι των αξιωματικών των λόχων των, διά την καλήν αυτών κατάστασιν και καθαριότητα, ως και διά τας φθοράς τας εκ κακής χρήσεως προερχομένας αίτινες τους επιβαρύνουσι χρηματικώς. Η επισκευή ενεργείται αμέσως εις βάρος του επενεγκότος την φθοράν εισπραττομένου του αντιτίμου παρά του γυμνασιάρχου. Τα όπλα μετά των λογχών των διατηρούνται εντός του γενικού οπλοστασίου του καταστήματος τοποθετούμενα κατά λόχους, ουλαμούς, διμοιρίας και ενωμοτίας. Επομένως προκειμένης ενόπλου παρατάξεως του σώματος, οι οπλοφόροι μαθηταί σχηματίζονται κατά λόχους έξωθεν του οπλοστασίου. Αρχής δε γενομένης από του 1ου λόχου (εάν αποτελώνται πλείονες του ενός), εκάστη ενωμοτίαδιαδοχικώς συνοδευομένη υπό του οικείου δεκανέως και του επί του οπλισμού λοχίου, εισέρχεται σιωπηλώς εντός του οπλοστασίου, παραλαμβάνει έκαστοςτοόπλον του, και τότε εξερχόμενη τοποθετείται εις την οικείαν αυτής τάξιν. Οπλισθέντος ούτω του 1ου λόχου, αποχωρεί ούτος" την θέσιν του καταλαμβάνει ο δεύτερος, και ούτω καθεξής μέχρις ου οπλισθώσιν άπαντες. Μετά το πέρας της ενόπλου συναθροίσεως, τα όπλα αποτίθενται εις το γενικόν οπλοστάσιον, διατηρουμένου του αυτού κανόνος, αρχής γενομένης από του λόχου του αριστερού. Μετά την παρ' εκάστου λόχου τοποθέτησιν των όπλων εν τω οπλοστασίω, ενεργείται η διάλυσις του λόχου. Φροντίδι του οικείου λοχαγού τοποθετούνται άνωθι της θέσεως εκάστου όπλου εν τω οπλοστασίω, γραμμάτια φέροντα το όνομα του μαθητού εις ον το όπλονανήκει,τον αριθμόν μητρώου αυτού, ως και τον αριθμόν του όπλου και της λόγχης αυτού.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Η'.

πεΡΙ ΑΝΑΦΟΡΩΝ. 39. Πάσα αναφορά ενεργείται γενικώς ως έπεται:

πάσαν αίτησίν του. Ο δεκανεύς εις τον λοχίαν της διμοιρίας του, ο λοχίας της διμοιρίας εις τον επιλοχίαν, ο επιλοχίας εις τον λοχαγόν του λόχου, ως και εις τους σχετικούς αξιωματικούς των διμοιριών των αναφερομένων οπλοφόρων μαθητών. Οι αξιωματικοί του λόχου εις τους οικείους λοχαγούς· οι δε λοχαγοί εις τον γυμνασιάρχην ή τον αναπληρωτήν αυτού στρατιωτικόν προγυμναστην. Οπλοφόρος μαθητής παραπονούμενος, τότε μόνον δύναται ν' αναφερθή κατ' ευθείαν εις τον διοικητήν του λόχου του ή τον γυμνασιάρχην ή τον αναπληρωτήν αυτού στρατιωτικόν προγυμναστήν, όταν η αίτησις του δεν ελήφθη υπ' όψιν παρά των ιεραρχικώς σχετικών ανωτέρων του. Μη μεταβιβάσας αίτησιν, ωςανωτέρωείρηται ιεραρχικώς, αλλά μεταβάς απ' ευθείας εις τον λοχαγόν του και τον γυμνασιάρχην ή τον αναπληρωτήν αυτού στρατιωτικόν προγυμναστην τιμωρείται. Η αναφορά των προσκλητηρίων ενεργείται συμφώνως προς τον κανονισμόν της εσωτερικής υπηρεσίας του πεζικού. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Θ'.

ΠΕΡΙ ΠΕΙΘΑΡΧιΑς. 40. Οι μαθηταί των γυμνασίων ως σώμα στρατιωτικώς συντεταγμένον, διατελούσιν υπό αυστηράν στρατιωτικήν πειθαρχίαν όταν συνέρχωνται, είτ' αόπλως είτ' ενόπλως, προς άσκησιν ή παράταξιν. Επομένως πάς κατώτερος οφείλειυπακοήνειςτονανώτερόντου, πάσα δε απείθεια τιμωρείται κατά τα κάτωθι διαγεγραμμένα. 41. Πειθαρχικαί παραβάσεις η παραλείψεις, εισίν: α'). Η επίθεσις κατ' ανωτέρου εν ώρα υπηρεσίας η και εκτός. β'.) Η ύβρις κατ' ανωτέρου, εν ώρα υπηρεσίας η και εκτός. γ'.) Η χλεύη ή η όπως δήποτε δειχθείσα περιφρόνησιςπροςανώτερονεν ώρα υπηρεσίας η και εκτός. δ'.) Η απείθεια εις τους κατά βαθμόν ανωτέρους του σώματος,ωςκαι ειςτονστρατιωτικόν προγυμναστήν. ε'.) Η εγκατάλειψις υπηρεσίας διατεταγμένης. ζ'.) Η άνευ δεδικαιολογημένης αιτίας απουσία κατάταςαόπλουςήενόπλους συναθροίσεις προς άσκησιν ή παράταξιν,ωςκαιπροςακρόασιντων θεωρητικών στρατιωτικών διδασκαλιών.

ζ'.) Αι κατά τας παραδόσεις των στρατιωτικών διδασκαλιών αταξίαικαι η προς τον στρατιωτικόν προγυμναστήν απείθειαι, ή εις τους παρ' αυτού επιφορτισμένους την θεωρητικήν διδασκαλίαν, εις το διάστημα των παραδόσεων, η'.) Η επίθεσις κατά κατωτέρου εν ώρα υπηρεσίας η και εκτός. θ'.) Η άδικος επιβολή πειθαρχικών ποινών προς κατωτέρους, ι'.) Η προς κατωτέρους καταθλιπτική διαγωγή. ια'.) Η περιφρόνησις, η χλεύη ή η εξύβρισις ανωτέρου προς κατώτερον. ιβ'.) Αι προς ισοβάθμους έριδες, ιγ'.) Η μέθη. ιδ'.) Η εις τα καφενεία φοίτησις (εκτός αν συνοδεύωνται υπό συγγενούς ή εν γένει προστάτου). ιε'.) Τα τυχηρά παιγνίδια. ις'.) Διαγωγή μη κοσμία ή άτακτος ή εις την αξιοπρέπειαν αντιβαίνουσαν, τόσον οπότε οι μαθηταί είνε συντεταγμένοι, όσον και κατά πάσαν άλλην στιγμήν της εν τη κοινωνία διαβιώσεως αυτών, οίτινες οφείλουσι να έχωσιν υπ' όψιν των ότι πανταχού και πάντοτε πρέπει να δεικνύωσι καλήναγωγήνκαι ευγενή συμπεριφοράν. 42. Η βαρύτης των παραβάσεων η παραλείψεων, των κατά το προηγούμενον άρθρον των αποτελουσών τας πειθαρχικάς περιπτώσεις, εκτιμάται κατά την γενομένην εν τω ανωτέρω άρθρω κατάταξιν αυτών, θεωρουμένωντωνμεν προηγουμένων βαρυτέρων, των δε επομένων ελαφροτέρων. Η μετά προηγουμένην πειθαρχικήν ποινήν υποτροπή επί την αυτήν παράβασιν ή παράλειψιν, καθιστά κατά ένα βαθμόν βαρυτέραν την πειθαρχικήν περίπτωσιν. 43. Κατά των εξοκειλλόντων εις τας ανωτέρω παραβάσεις και παραλείψεις καταγινώσκονται αι ακόλουθοι πειθαρχικαί ποιναί: α'.) Παρατήρησις. β'.) Επίπληξις προφορική. γ'.) Περιορισμός εν τινι δωματίω του γυμνασίου, δ'.) Κράτησις εν τινι δωματίω του γυμνασίου, ε'.) Επίπληξις δι' ημερησίας διαταγής ενώπιον του σώματος, ζ'.) Προσωρινή παύσις εκπληρώσεως καθηκόντων βαθμού. ζ'.) Στέρησις του βαθμού. η'.) Αποβολή από του γυμνασίου πρόσκαιρος η διαρκής, θ'.) Αποβολή αφ' απάντων των γυμνασίων του κράτους. 44. Η παρατήρησις αποτελεί νουθεσίαν, γίνεται δε υπό παντός κατά βαθμόν ανωτέρου προς κατώτερον, δι' απλήν παρεκτροπήν. 45. Η επίπληξις γίνεται υπό μόνων των σχετικώς κατά βαθμόν ανωτέρων, είνε δε τριπλή. α'.) Επίπληξις κατ' ιδίαν υπό του επιβαλόντος αυτήνπροςτοντιμωρούμενον

μενον, παριστανομένου μόνου ενός ισοβάθμου του τιμωρούντος, επί τούτω παρ' αυτού προσκαλουμένου. β'.) Επίπληξις ενώπιον συντεταγμένων, είτε αόπλως είτεενόπλως,των αποτελούντωνενωμοτίαν,διμοιρίαν, ουλαμόν, λόχον, εν οις ο τιμωρούμενος ανήκει. Η ποινή αύτη απαγγέλλεται κατά προηγουμένην έγκρισιν του διοικητού του οικείου λόχου του τιμωρουμένου, ορίζοντος το άοπλον ή ένοπλον του ήτωντμημάτων αυτού, υπό των αξιωματικών και υπαξιωματικών του λό του ως εξής: α'.) Ενώπιον συντεταγμένης ενωμοτίας, εις ην ανήκει ο τιμωρούμενος, υπότουοικείου δεκανέως, παρισταμένου του προκαλέσαντος την τιμωρίαν β'.) Ενώπιον συντεταγμένης διμοιρίας κατά προηγουμένηνέγκρισιντου οικείου διοικητού του λόχου, υπό του οικείου λοχίου ή επιλοχίου του λόχου, παρισταμένου του προκαλέσαντος την τιμωρίαν ταύτην. γ'.) Ενώπιον του οικείου ουλαμού υπό των οικείων αξιωματικών, εγκρίσει του οικείου λοχαγού. δ'.) Ενώπιον του λόχου παρά του οικείου λοχαγού. 46. Περιορισμός. Η ποινή αύτη επιβαλλομένη προς τους υπαξιωματικούς καιοπλοφόρουςμαθητάς εκτελείται εντός ωρισμένου θαλάμου του γυμνασ Ο περιωρισμένος λαμβάνει μέρος εις τας παραδόσεις και τας ασκήσεις η οιασδήποτε συναθροίσεις του σώματος των μαθητών. Ο επιστάτης του καταστήματος εκτελεί καθήκοντα δεσμοφύλακος. Ο περιορισμός διακόπτεταιαπότης 9ης εσπερινής ώρας μέχρι της 7ης πρωϊνής της επομένης ημέρας, και ούτω καθεξής. Ο περιορισμός των αξιωματικών εκτελείται κατ' οίκον. Η παράβασις των περί περιορισμού διατάξεων συνεπάγεται κράτησιν. 47. Κράτησις. Η εις τους υπαξιωματικούς και οπλοφόρους μαθητάς επιβαλλομένη κράτησις, εκτελείται εν ιδιαιτέρω δωματίω, διαρκεί δε άνευ διακοπής ημέραν τε και νύκτα. Ο κρατούμενος κατά το διάστημα της τιμωρίας του μένει κατάκλειστος, ανοιγομένης της θύρας δις της ημέρας προς αναψυχήν, και παραλαβήν της τροφής του, ην ιδίοις αναλώμασι προμηθεύεται.

πρωίας, και από της 5ης—6ης ώρας μ.μ. Επίσης καθ' εκάστην πρωΐαν, ώραν 6ην του εαρος και του θέρους, και 7ην του φθινοπώρου και χειμώνος, ανοίγεται η θύρα των κρατουμένων, όπως καθαρισθή ο θάλαμος υπό του επιτετραμ την καθαριότητα του καταστήματος. Η παράβασις των περί κρατήσεων διατάξεων συνεπάγεται την ενώπιον του συνόλου των μαθητών επίπληξιν. Η ποινή της κρατήσεως των αξιωματικών εκτελείται εις τας οικίας αυτών, διαρκεί δε ημέραν και νύκτα άνευ διακοπής. 48. Η επίπληξις ενώπιον όλου του σώματος, εν όπλοις συντεταγμένου,

επιβάλλεται υπό του γυμνασιάρχου και προγυμναστού, αναγινωσκομένης της περί ταύτης σχετικής ημερησίας διαταγής, εάν μεν αποτελήται τάγμα,υπότου ανθυπασπιστούτουτάγματος, αν δε αποτελήται διλοχία ή λόχος, υπό επιλοχίου. Άπασαι αι επιπλήξεις αι γενόμεναι ενώπιον συντεταγμένων τμημάτων ή και όλου του σώματος απαγγέλλονται, των ακροομένων αυτάς σχηματιζόντων κύκλον ή τετράγωνον, εντός του οποίου εξέρχεται ο τιμωρούμενος πάντοτε άοπλος. Η παράβασις των περί της ποινής ταύτης διατάξεων συνεπάγεται την από του γυμνασίου πρόσκαιρον αποβολήν, διά τους οπλοφόρους μαθητάς, διά δε τους υπαξιωματικούς την προσωρινήν παύσιν από της εκπληρώσεως καθηκόντων του βαθμού. 49. Προσωρινή παύσις εκπληρώσεως καθηκόντων βαθμού. Η ποινή αύτη επιβάλλεται υπό του γυμνασιάρχου κατόπιν γνωμοδοτήσεως του συλλόγου των καθηγητών συμπεριλαμβανομένου και του στρατιωτικού προγυμναστού. Η ποινή αύτη καθόσον αφορά τους υπαξιωματικούς είνε ανέκκλητος, καθόσον δ' αφορά τους αξιωματικούς χρήζει επικυρώσεως του επί της δημοσίας εκπαιδεύσεως υπουργού. Ο προσωρινώς παυόμενος της εκπληρώσεως καθηκόντων του βαθμού του αξιωματικός, απέχει πάσης συμμετοχής των ενόπλων τεκαιμη συναθροίσεων του σώματος, προσωρινώς αντικαθιστάμενος εντός του οικείου λόχου, υπό του σχετικώς κατά βαθμόν υποδεεστέρου. σώματος τίθεται εν γραμμή ως απλούς μαθητής, φέρων τα διακριτικά του βαθμού του, και αντικαθιστάμενος προσωρινώς υπό του σχετικώς κατά βαθμόν υποδεεστέρου. 50. Στέρησις του βαθμού. Η στέρησις του βαθμού του υπαξιωματικού επιβάλλεται υπό του συλλόγου των καθηγητών συμπεριλαμβανομένουκαιτου στρατιωτικού προγυμναστού, διά πρακτικού ανεκκλήτως. Η στέρησις βαθμού κατά παντός αξιωματικού καταγινώσκεται υπότου συλλόγου των καθηγητών, χρήζει δε επικυρώσεως του επί της δημοσίας εκπαιδεύσεως υπουργού. 51. Πρόσκαιρος αποβολή από του καταστήματος. Η ποινή αύτη καταγινώσκεται υπό του συλλόγου των καθηγητών συμπεριλαμβανομένουκαιτου στρατιωτικού προγυμναστού, κατά παντός μαθητού βαθμοφόρου τε και μη. Η οριστική δε αποβολή από του καταστήματος καταγινώσκεται κατά την ανωτέρω διάταξιν (παρούσης και της εφορείας, κατά τα διατεταγμένα εν τω οργανικώτωνγυμνασίων και ελληνικών σχολείων διατάγματι) περί προσκαίρου αποβολής, κατά παντός μαθητού βαθμοφόρου τε και μη, ειδοποιουμένου του επί της δημοσίας εκπαιδεύσεως υπουργείου. 52. Αποπομπή από όλων των γυμνασίων του κράτους. Η ποινή αύτη καταγινώσκεται, κατά την εν τω αμέσως προηγουμένω άρθρω διάταξιν περί ορι-

οριστικήςαποβολής,κατά παντός μαθητού, βαθμοφόρου τε και μη, ισχυουσών κατά τα λοιπά των διατάξεων του άρθρου 56 του περί κανονισμού των Ελληνικών σχολείων και Γυμνασίων διατάγματος της 31 Δβρίου 1836. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ

Ι'.

ΠΕΡΙ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑΣ ΤΟΥ ΕΠΙΒΑΛΛΕΙΝ ΤΑΣ ΠΕΙΘΑΡΧΙΚΑΣ ΠΟΙΝΑΣ 53. Η παρατήρησις επιβάλλεται υπό παντός ανωτέρου κατά βαθμόν. Η κατ' ιδίαν επίπληξις επιβάλλεται υπό παντός ανωτέρου εκτός του δεκανέως. Η ενώπιον τμήματος επίπληξις επιβάλλεται υπό πάντων των αξιωματικών του λόχου, εγκρίσει του οικείου λοχαγού. Υπό των λοχαγών εν γένει, υπό του προγυμναστού και του γυμνασιάρχου.

ρώσεως του γυμνασιάρχου. Ο περιορισμός επιβάλλεται υπό μόνων των αξιωματικών, κατά παντός υπαξιωματικούήοπλοφόρουτε και μη μαθητού. Η διάρκεια της ποινής του περιορισμού κατάτωνυπαξιωματικώνκαι οπλοφόρων τε και μη μαθητών, εξαρτάται από του επιβαλόντος αυτόν βαθμοφόρου, ήτοι: α'.) Οι ανθυπολοχαγοί και υπολοχαγοί δύνανται να επιβάλωσι περιορισμόν μέχρι δύο ημερών. β'.) Οι λοχαγοί μέχρι τεσσάρων ημερών. γ'.) Ο προγυμναστής μέχρις εξ ημερών. δ'.) Ο γυμνασιάρχης μέχρι δέκα ημερών. Ο ορισμός της διαρκείας της ποινής του περιορισμού επιτρέπεται εις τους λοχαγούς διά τους αξιωματικούς του οικείου λόχου. Εις δε τον γυμνασιάρχην καθ' όλων των αξιωματικών του σώματος. οι αξιωματικοί ετέρων λόχων, πέμπουσιν αξιωματικούς υποδεεστέρους εις περιορισμόν, αναφέρουσι δε τούτο παραχρήμα προς τον γυμνασιάρχην, όστις ορίζει την διάρκειαν αυτού. κείων λόχων, αναφέρουσι τούτο εις τον οικείον λοχαγόν παραχρήμα, όστις ορίζει την διάρκειαν αυτού και ειδοποιεί τον γυμνασιάρχην. Η κατά των αξιωματικών επιβαλλομένη ποινή περιορισμού έχει ούτως. Ο λοχαγός τιμωρεί τους υπ' αυτόν αξιωματικούς με περιορισμόν το πολύ δύο ημερών. Ο προγυμναστής έχων λόγους παραπόνων κατά των αξιωματικών εν γέ-

γένει, αναφέρεται προς τον γυμνασιάρχην όστις επιβάλλει τας προσηκούσας ποινάς. Ο γυμνασιάρχης ή ο διευθυντής του παιδευτηρίου, τιμωρείάπανταςτους αξιωματικούςμεπεριορισμόν μέχρις οκτώ ημερών. Η δικαιοδοσία του επιβάλλειν την κράτησιν κατάτωνυπαξιωματικώνκαι οπλοφόρων μαθητών του σώματος είνε η αυτή με την δικαιοδοσίαν του επιβάλλειν την ποινήν του περιορισμού. Η δε διάρκεια της κρατήσεως είνε ημίσεια κατά τον χρόνον, της του περιορισμού. Η κατά των αξιωματικών εν γένει επιβολή της ποινής της κρατήσεως ανήκει μόνον εις τον γυμνασιάρχην ή τον διευθυντήν, δύναται δε να επεκταθή μέχρι τεσσάρων ημερών. 54. Περί πάσης επιβαλλομένης ποινής υφ' οιουδήποτε, γίνεται έγγραφος αναφοράυπότουεπιβαλόντος,ήτις ιεραρχικώς μεταβιβάζεται εις τον γυμνασιάρχην έχοντα το δικαίωμα του μετριάζειν την ποινήν. Ο γυμνασιάρχης δύναται ν' απαλλάξη από ταύτης, κατόπιν γνωμοδοτήσεως του συλλόγου των καθηγητών συμπεριλαμβανομένου και του στρατιωτικού προγυμναστού. 55. Ο προγυμναστής οιονδήποτε και αν κατέχη εν τω στρατώ βαθμόν, θεωρείται κατά την εκτέλεσιν των καθηκόντων του ανώτερος πάντων των βαθμοφόρων, εξαιρέσει του γυμνασιάρχου εις ον και μόνον υπακούει. τος κανονισμού προβλεπομένας, έχει ψήφον καθηγητού, καθό τοιούτος θεωρούμενος διά του παρόντος κανονισμού διά τας θεωρητικάς και πρακτικάς στρατιωτικάς παραδόσεις. 56. Ο γυμνασιάρχης δικαιούται ν' αναφέρηται προς το επί της δημοσίας εκπαιδεύσεωςυπουργείονκατά του προγυμναστού διά τε την παραμέλησιν των καθηκόντων αυτού διά την πειθαρχικήν τιμωρίαν αυτού, ως και διά την αντικατάστασίν του. Εις τας περιστάσεις ταύτας το υπουργείον της δημοσίας εκπαιδεύσεως μεταβιβάζει προς το υπουργείον των στρατιωτικών τας αιτήσεις του γυμνασιάρχου, αν εύρη αυτάς βάσιμους, το δε επί των στρατιωτικών υπουργείον ενεργεί τα εικότα. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΑ'.

Ε Π Ι Τ Η Ρ Η Σ Ι Σ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΕΚΤΟΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΟΣ 57. Άπαντες οι καθηγηταί, και ως καθηγηταί και ως αξιωματικοί, καθήκον έχουσι του επιτηρείν τον τρόπον του φέρεσθαι των μαθητών εκτός του καταστήματος, ως και ο στρατιωτικός προγυμναστής. Προς δε πάντες οι υπαξιωματικοί καθήκον έχουσι, βλέποντες μαθητήν του σχετικού αυτών γυμνασίου, ή ετέρου, ατακτούντα ή μη φερόμενον κοσμίως, να

κάμνωσιν εις αυτόν την απαιτουμένην παρατήρησιν, αν δε δεν υπακούση, τότε την επιούσαν αναφέρονται κατ' αυτού εις τον σχετικόν λοχαγόν, όστις επιβάλλει την προσήκουσαν ποινήν, ειδοποιών περί τούτου τον γυμνασιάρχην. 58. Πας μαθητής συναντών καθ' οδόν αξιωματικόν και υπαξιωματικόν ετέρου γυμνασίου, οφείλει να χαιρετήση αυτόν στρατιωτικώς. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IB'.

πεΡΙ ΤΩΝ ΑΟΠΛΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ 59. Οι μαθηταί των γυμνασίων και του Βαρβακείου Λυκείου οι μη θεωρηθέντες ικανοί φέρειν όπλα, είτε ως άγοντες ηλικίαν κατωτέραν των 14 ετών, είτε δι' οιονδήποτε άλλον λόγον, διανέμονται εξ ίσου εις τους λόχους, υπόκεινται εις απάσας τας διατάξεις του παρόντος κανονισμού, λαμβάνουσι μέρος εις την θεωρητικήν διδασκαλίαν, κατά δε τας πρακτικάς ασκήσεις, ασκούνται κατά τμήματα ιδιαίτερα υπό των υπαξιωματικών, ους ήθελεν ορίζει ο στρατιωτικός προγυμναστής, μεταβαίνοντες εις το πεδίον των ασκήσεων εν γραμμήκαιεις το αριστερόν του συνόλου των οπλοφόρων μαθητών. Λαμβάνουσι μέρος εις πάσας τας εκδρομάς του σώματος, ως και τας παρατάξεις τας αφορώσας μόνην την στρατιωτικήν εκπαίδευσιν. Καθ' ην περίστασιν το ένοπλον σώμα λαμβάνει μέρος εις παρατάξεις άλλου είδους ούτοι δεν συγκαταλέγονται. Αθήνησι,τη5 Νοεμβρίου 1876. Ο επί των εκκλησιαστικών και της δημοσίας εκπαιδεύσεως Υπουργός Γ. ΜΙΛΗΣΗΣ.

38

ΔΙΑΚΟΠΗ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ (Εγκύκλιος 7865/25 Οκτωβρίου 1877) Κυβέρνηση Κ. Κανάρη Υπουργός Θ. Δηλιγιάννης

Αριθ.Πρωτ.7865.

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

Περί

διακοπής των στρατιωτικών ασκήσεων

ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛ. ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

Προς τους γυμνασιάρχας. Επειδήηκατάστασις, του στρατού ως νυν γε έχει, δεν επιτρέπει ν' αποσπασθώσιν εξ αυτού αξιωματικοί και υπαξιωματικοί διά τας στρατιωτικάς ασκήσεις των μαθητών των γυμνασίων, η Κυβέρνησις έκρινεν αναγκαίον να αναβληθή πάσα περί τούτου σκέψις εις το επιόν έτος" όσα δε όπλα χάριν των ειρημένων ασκήσεωνεχορηγήθησαν ειςτινα των γυμνασίων δέον να αποδοθώσιν εις ον τινα παραγγείλη το Υπουργείον των Στρατιωτικών, ίνα διατεθώσιν εις τας ανάγκας της στρατιωτικής υπηρεσίας· εν δέοντι δε θέλουσι χορηγηθή ταύτα ή άλλα όπλα προς άσκησιν των μαθητών υμών, αν ήθελεν εγκριθή το ειρημένον μέτρον.

Θ. Π. Δ Η Λ Ι Γ Ι Α Ν Ν Η Σ

Αναδημοσιεύεται από το: Παρίσης, τ. Α', σ. 403-404.

39

ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΤΑΞΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ (Εγκύκλιος 4339/28 Μαΐου 1880) Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη Υπουργός Ν. Μαυροκορδάτος

Αριθ.Πρωτ.4339.

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

Οδηγίαι περί των εξετάσεων. ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛ. ΚΑΙ ΤΗΣ

ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

Προς τους γυμνασιάρχας, σχολάρχας και ελλην. σχολεία διευθύνοντας ελληνοδιδάσκαλους. Επιστάντοςτουχρόνου των γενικών εξετάσεων, δέον εκρίναμεν να επιστείλωμεν υμίν τας εξής σχετικάς προς ταύτας οδηγίας.

[

]

12) Η σύνταξις του προγράμματος γίνεται κατά το τυπικόν πρόγραμμα καιταςδι' εγκυκλίου τροπολογίας των ιερών μαθημάτων, άνευ ουδέ της ελ χίστης αλλοιώσεως η μεταβολής χρόνου η μαθημάτων. [

1 Εν Αθήναις τη 28 Μαΐου 1880.

ο

Υπουργός Ν. ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟΣ

Αναδημοσιεύεται από το: Παρίσης, τ. Α', σ. 409-410.

40

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗΣ ΣΤΑ ΓΥΜΝΑΣΙΑ (Β. Διάταγμα: 22 Σεπτεμβρίου 1880) Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη Υπουργός Ν. Μαυροκορδάτος

ΔΙΑΤΑΓΜΑ

Περί

Γυμναστικής.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α'. ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Λαβόντες υπ' όψιν το περί εισαγωγής της γυμναστικής εις τα Γυμνάσια ψήφισμα της προσωρινής Κυβερνήσεως, τη 8 Δεκεμβρίου 1862 εκδοθέν. Προτάσει του Ημετέρου Υπουργού των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, διατάσσομεν τάδε. ταύθα γυμναστηρίω ή ετέρω δημοσίω τοιούτω θεωρητικώς και πρακτικώς εξησκημένων και απόδειξιν τούτου φερόντων. Μέχρις ου εκπαιδευθή ανάλογος αριθμός διδασκάλων της Γυμναστικής, δύνανται να διορισθώσιν υπαξιωματικοί η στρατιώται και ιδίως του σώματος των πυροσβεστών. Η των μαθητών άσκησις είναι υποχρεωτική. Δύνανται να εξαιρεθώσιν όσοι φέρουσι πιστοποιητικόν δύο ιατρών, βεβαιούν, ότι αι προκείμεναι ασκήσεις θέλουσιν αναντιρρήτως φέρει βλάβην εις την υγιείαντωνμαθητών, αλλ' εν τω τοιούτω πιστοποιητικώ πρέπει να σημειώνται ευκρινώς και ητιολογημένως οι αντιδεικνύντες την σωματικήν άσκησιν λόγοι. Καθ' έκαστον έτος μετά τας εξετάσεις των μαθημάτων θέλουν γίγνεσθαι και της γυμναστικής ενώπιον του αρμοδίου γυμνασιάρχου και των καθηγητών εκάστου γυμνασίου και εν τω ενδεικτικω ή απολυτηρίω τίθεσθαι ιδιαίτερος βαθμός της επιδόσεως του μαθητού εις την γυμναστικήν. Αι εκ του γυμναστηρίου απουσίαι θέλουσι λογίζεσθαι ειςτοναριθμόντων απουσιών εκ των άλλων μαθημάτων του Γυμνασίου και έχει τας διατεταγμένας συνεπείας" διά τούτο θέλει αναγινώσκεσθαι κατάλογος κατά την ώραντηςενάρξεως ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 101/3 Οκτωβρίου 1880.

ξεως της γυμναστικής των εκάστοτε προσερχομένων ωρισμένων μαθητών προς έλεγχον των απουσιών. Δι' υπουργικής διαταγής θέλουσιν ορισθή τα καθέκαστα των προσόντων των διοριζομένων διδασκάλων της γυμναστικής καθώς και τα περί εσωτερικού κανονισμού των γυμναστηρίων. τος. Εν Αθήναις, την 22 Σεπτεμβρίου 1880 Εν Το

ονόματι του βασιλέως Υπουργικόν

Συμβούλιον

ΧΑΡΙΛ. ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ, Σ. Κ Α Ρ Α Ϊ Σ Κ Α Κ Η Σ , Γ. Δ. ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ, Ο

επί

των

Κ. ΛΟΜΒΑΡΔΟΣ, Ν. ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟΣ, ΑΘ. Γ. ΠΕΤΜΕΖΑΣ

Εκκλησιαστικών κτλ. Υπουργός Ν. ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟΣ

41

ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ ΣΤΙΣ ΠΡΟΣΑΡΤΩΜΕΝΕΣ ΕΠΑΡΧΙΕΣ (Β. Διάταγμα / 31 Αυγούστου 1881) Κυβέρνηση Α. Κουμουνδούρου Υπουργός Α. Κουμουνδούρος

ΔΙΑΤΑΓΜΑ Περί εφαρμογής

των

διεπόντων

την

δημοσίαν εκπαίδευσιν

νόμων και κανονισμών εν ταις προσαρτηθείσαις και

προσαρτωμέναις

Επαρχίαις.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α' ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Προτάσει του Ημετέρου Υπουργικού Συμβουλίου,απεφασίσαμενκαι διατάσσομεν τάδε. Ά ρ θ ρ ο ν 1. Πάντες οι νόμοι, καθ' ους διέπονται τα Γυμνάσια, τα Διδασκαλεία και τα Ελληνικά και Δημοτικά σχολεία του Βασιλείου και τα προς εκτέλεσιν τούτων εκδοθέντα Β. Διατάγματα, ως και κανονισμοί, θέλουσι δημοσιευθή και εφαρμοσθή και εν ταις παραχωρηθείσαις και προσαρτωμέναις νυν Επαρχίαις. Ά ρ θ ρ ο ν 2. Δι' Ημετέρων Διαταγμάτων ειδικών, τη προτάσει του επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργού εκδιδομένων, θέλουσι συσταθή τα αναγκαία Γυμνάσια, Ελληνικά και Δημοτικά σχολεία εν ταις ειρημέναις Επαρχίαις. δεύσεως Υπουργόν ανατίθεμεν την δημοσίευσιν και εκτέλεσιν του Διατάγματος. Εν Αθήναις, την 31 Αυγούστου 1881 ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α. ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΟΣ, Ν. ΠΑΠΑΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΣ, ΕΛ. ΒΑΛΤΙΝΟΣ,

Α. ΡΙΚΑΚΗΣ, Α. ΑΘΑΝΑΔΙΑΣΗΣ, Γ. ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΗΣ

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 87/26 Σεπτεμβρίου 1881.

42

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ (Β. Διάταγμα /2 Σεπτεμβρίου 1882) Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη Υπουργός Κ. Λομβάρδος

ΔΙΑΤΑΓΜΑ

Περί διδασκαλίας των ιερών μαθημάτων εν τοις Ελληνικοίς Σχολείοις. ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α'. ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Προτάσει του Ημετέρου επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργού, διατάττομεν τάδε" διδάσκει ταύτα έκαστος και εις το προσηρτημένον εις το Γυμνάσιον, εν ω είναι διωρισμένος, Ελληνικόν Σχολείον. Ομοίως και οι του Βαρβακείου Λυκείου. Υπουργόν ανατίθεται η εκτέλεσις του παρόντος Διατάγματος. Εν Αθήναις τη 2 Σεπτεμβρίου 1882 Εν Το

ονόματι Υπουργικόν

του

Βασιλέως Συμβούλιον

Χ. ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ, Δ. Γ. ΡΑΛΛΗΣ, Κ. ΛΟΜΒΑΡΔΟΣ, Γ. ΡΟΥΦΟΣ, Π. ΚΑΛΛΙΓΑΣ. Κ. ΛΟΜΒΑΡΔΟΣ.

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 107/18 Σεπτεμβρίου 1882.

43

ΠΡΟΣΑΡΤΗΣΗ ΓΥΜΝΑΣΤΗΡΙΩΝ ΣΤΑ ΓΥΜΝΑΣΙΑ (Β. Διάταγμα /22 Νοεμβρίου 1882) Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη Υπουργός Κ. Λομβάρδος

ΔΙΑΤΑΓΜΑ Περί

γυμναστηρίων. ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α'

ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Λαβόντες υπ' όψιν το περί εισαγωγής της γυμναστικής εις τα γυμνάσια ψήφισμα της προσωρινής Κυβερνήσεως της 8ης Δεκεμβρίου 1862' Προτάσει του Ημετέρου επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργού, διατάσσομεν τάδε" Ά ρ θ ρ . 1. Εις έκαστον των γυμνασίων προσαρτάται ειδικόν γυμναστήριον προς σωματικήν άσκησιν των εν αυτώ μαθητευόντων, διορίζεται δ'ενεκάστω τούτων εις γυμναστής, επί μηνιαίω μισθώ δραχμών νέων 150,εάνδεο αριθμός των μαθητών του γυμνασίου υπερβαίνη τους 180, διορίζεται και εις βοηθός, επί μηνιαία) μισθώ δραχμών νέων 80. Ως γυμνασταί δε και βοηθοί διορίζονται οι έχοντες αποδείξεις ιδίων σπουδών της γυμναστικής εν ειδικαίς σχολαίς, της Εσπερίας, ή εκ των θεωρητικώς και πρακτικώς εν τωΕνΑθήναις κεντρικώ δημοσίω γυμναστηρίω ασκηθέντων και διδαχθέντων την μέθοδον του γυμνάζειν, φερόντων δε απόδειξιν της ειδικής αυτών ασκήσεως παρά του Διευθυντού του κεντρικού γυμναστηρίου. Άρθρ. 2. Η των μαθητών σωματική άσκησις, ούσα υποχρεωτική, γίνεται τρεις τουλάχιστον ώρας καθ' εβδομάδα δι' εκάστην τάξιν. Άρθρ. 3. Αι εκ του μαθήματος της γυμναστικής απουσίαι θεωρούνται ως και αι των λοιπών μαθημάτων και έχουσι τας διατεταγμένας συνεπείας. Κατά το τελευταίον δεκαήμερον του Μαΐου εκάστου έτους θέλουσι γίνεσθαι αι εξετάσεις της γυμναστικής ενώπιον του αρμοδίου γυμνασιάρχου και των καθηγητών.

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 175/24 Νοεμβρίου 1882.

Άρθρ. 4. Οι μαθηταί λαμβάνουσι βαθμόν έχοντα την αυτήναξίαν,ηνκαι οτωνδευτερευόντων καλουμένων μαθημάτων, ήτοι τον αριθμόν δύο, όστις και επιδρά επί των γενικών βαθμών της επιδόσεως του μαθητού, ως και οι των λοιπών μαθημάτων. Άρθρ. 5. Εξαιρούνται των σωματικών ασκήσεων όσοι των μαθητών προσαγάγωσι πιστοποιητικόν δύο ιατρών, ενόρκως ενώπιον του Ειρηνοδικείου βεβαιούντων, ότι ένεκα οργανικής παθήσεως αι ειρημέναι ασκήσεις θέλουσιν επιφέρει βλάβην εις την υγείαν αυτών. Εν δε τω τοιούτω πιστοποιητικώ ανάγκη να αναφέρηται ευκρινώς η πάθησις των οργάνων του εξαιρετέου μαθητού. Εν τω ενδεικτικώ η απολυτηρίω των διά τοιούτον λόγον μη ασκηθέντων θα αναφέρηται ρητώς η μη εγκύμνασις αυτών και ο λόγος αυτής. Άρθρ. 6. Τα ιδιοσυντήρητα γυμνάσια οφείλουσι να υπαχθώσιν εις τας αυτάς και τα δημόσια διατάξεις, οι δ' εν αυτοίς προσλαμβανόμενοι προς διδασκαλίαν της γυμναστικής οφείλουσι να έχωσι τα εν τω άρθρω 1ω του παρόντος διατάγματος αναγεγραμμένα προσόντα. Άρθρ. 7. Δι' υπουργικής διαταγής θέλουσιν ορισθή τα περί του εσωτερικού οργανισμού του τε κεντρικού Εν Αθήναις και των λοιπών δημοσίων γυμναστηρίων. λεσιν του παρόντος διατάγματος. Εν Αθήναις τη 22 Νοεμβρίου 1882 ΓΕΩΡΓΙΟΣ Δ. Εκπαιδεύσεως Υπουργός Κ.

ΛΟΜΒΑΡΔΟΣ.

44

ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΔΙΑΤΑΓΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΤΑ ΓΥΜΝΑΣΤΗΡΙΑ (Εγκύκλιος 717/18 Ιανουαρίου 1883) Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη Υπουργός Κ. Λομβάρδος Αριθ.

Πρωτ. 717.

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

Περί

γυμναστηρίων.

ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛ. ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

Προς

τους

γυμνασιάρχας του Κράτους.

Κοινοποιούντες υμίν κατωτέρω το από 22 Νοεμβρίου 1882 Β. Διάταγμα περί γυμναστηρίων, καταχωρισθέν εν τω υπ' αριθ. 175 φύλλω της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως της 24 του αυτού μηνός, παραγγέλλομεν υμίν να συμμορφωθήτε προς τας διατάξεις αυτού. Επειδήδεκατά νόμον έχετε την εποπτείαν των ίδιοσυντηρήτων γυμνασίων της περιφερείας σας και επειδή κατά τον νόμον η διοργάνωσις και η διδασκαλία εν αυτοίς δέον να ώσι κατά πάντα σύμφωνα προς τα των δημοσίων γυμνασίων, θέλετε επιζητήσει, ίνα κατά το άρθρον 6 του ανωτέρω Διατάγματος εφαρμοσθώσι και εν αυτοίς κατά γράμμα πανθ' όσα διατάσσονται περί γυμναστηρίων. Πάντα δε διευθυντήν ιδιοσυντηρήτου γυμνασίου μη συμμορφούμενον προς τας του Β. Διατάγματος διατάξεις θέλετε καταγγείλει ημίν διά τα περαιτέρω.

Κ. ΛΟΜΒΑΡΔΟΣ.

Αναδημοσιεύεται από το: Παρίσης, τ. Α', σ. 448.

45 Η ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ (Β. Διάταγμα /24 Ιανουαρίου 1883) Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη Υπουργός Κ. Λομβάρδος

ΔΙΑΤΑΓΜΑ

Περί γυμναστικής των μαθητών των ελλην. σχολείων. ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α'. ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ.

Έχοντες υπ' όψιν το β' εδάφιον του 14ου άρθρου του κανονισμού των ελληνικών σχολείων και γυμνασίων και το 10ον άρθρον του της 8 Δεκεμβρίου 1862 ψηφίσματος της προσωρινής Κυβερνήσεως περί εισαγωγής της γυμναστικής εν τοις εκπαιδευτηρίοις" Προτάσει του Ημετέρου επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργού, διατάσσομεν τάδε" λουσιν ασκείσθαι εν τοις των οικείων γυμνασίων γυμναστηρίοις, ουχί όμως συγχρόνως ότε και οι του γυμνασίου μαθηταί γυμνάζονται. δοθησομένου παρά του Υπουργείου των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως. γμένα ισχύουσι και εις τους μαθητάς των ειρημένων σχολείων. Εις τον αυτόν Ημέτερον Υπουργόν ανατίθεμεν την δημοσίευσιν και εκτέλεσιν του παρόντος διατάγματος. Εν

Αθήναις

τη 24 Ιανουαρίου 1883 ΓΕΩΡΓΙΟΣ.

Ο επί των Εκκλησιαστικών και της Δ. Εκπαιδεύσεως Υπουργός Κ. ΛΟΜΒΑΡΔΟΣ. ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ,

αρ. 31/27 Ιανουαρίου 1883.

46

ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΔΙΑΤΑΓΜΑΤΟΣ (Εγκύκλιος 1183/29 Ιανουαρίου 1883) Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη Υπουργός Κ. Λομβάρδος Αριθ. Πρωτ. 1183.

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

Περί γυμναστικής των μαθητών των παρά τοις γυμνασίοις Ελλ. σχολείων. ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛ. ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

Προς

τους γυμνασιάρχας.

Γνωστόν υμίν ποιούμεν, ότι διά Β. Διατάγματος, τη 24 του λήγοντος εκδοθέντος και τη 27 του αυτού εν τω υπ' αριθ. 31 φύλλω της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως καταχωρισθέντος, οι μαθηταί των εις γυμνάσια προσηρτημένων Ελλ. σχολείων θέλουσιν ασκείσθαι εν τοις των οικείων γυμνασίων γυμναστηρίοις, ουχί όμως συγχρόνως, ότε και οι του γυμνασίου μαθηταί γυμνάζονται. Εις τα της ασκήσεως των ειρημένων μαθητών των Ελλ. σχολείων εφαρμόζονται τα προς τούτο σχετικά άρθρα του περί γυμναστηρίων Β. Διατάγματος της 22 Νοεμβρίου 1882, όπερ ανεκοινώσαμεν υμίν διά της υπ' αριθ. 717 εγκυκλίου της 18 του λήγοντος, και ιδίως τα περί της υποχρεωτικής τούτων ασκήσεως και βαθμολογίας. Θέλομεν δε ίνα, καθ' ον χρόνον γυμνάζονται ούτοι, παρευρίσκηται εν τω γυμναστηρίω ο σχολάρχης η των διδασκάλων τις. Εν

Αθήναις,

τη

29 Ιανουαρίου 1883

ο

Υπουργός Κ. ΛΟΜΒΑΡΔΟΣ

Αναδημοσιεύεταιαπότο:Παρίσης,τ. Α', σ. 450.

47

ΕΠΑΝΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΣΤΑ ΓΥΜΝΑΣΙΑ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ (Νόμος ΑΡΙΘ'/31 Μαρτίου 1883) Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη Υπουργοί Κ. Λομβάρδος, Χ. Τρικούπης

ΝΟΜΟΣ ΑΡΙΘ'.

εις

Περί εισαγωγής των στρατιωτικών ασκήσεων τα γυμνάσια και Ελληνικά σχολεία. ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α'. ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Ψηφισάμενοι ομοφώνως μετά της Βουλής, έγνωμεν να διατάξωμεν και διατάσσομεν τάδε Άρθρον 1. Εις τα γυμνάσια του Κράτους τα τε δημόσια και τα ιδιοσυντήρητα εισάγονται ως τακτικόν υποχρεωτικόν μάθημα αι στρατιωτικαί ασκήσεις. Η Κυβέρνησις δύναται διά Β. διατάγματος να εισαγάγη το μάθημα τούτο, εφ' όσον είναι εφικτόν, και εις την τρίτην τάξιν των ελληνικών σχολείων. Άρθρον 2. Ο μερικός βαθμός του μαθήματος τούτου,αποτελούμενοςεκ του αθροίσματος δύο ειδικών αριθμών, ων ο μεν αναφέρεται εις την εν ταις στρατιωτικαίς ασκήσεσι δεξιότητα και επίδοσιν, ο δε εις την κατά τας ασκήσεις πειθαρχικήν διαγωγήν, προστίθεται εις το διαιρετέον άθροισμα των μερικών βαθμών εν άπασι τοις μαθήμασιν. Εις δε τους διαιρέτας προστίθεται ως διαιρέτης διά το μάθημα των στρατιωτικών ασκήσεων ο αριθμός δύο (2). Άρθρον 3. Απαλλάσσονται, τη αιτήσει των, της υποχρεώσεως του μετέχειν των στρατιωτικών ασκήσεων μόνον όσοι των μαθητών θεωρηθώσιν ανίκανοι δι' αποφάσεως συμβουλίου, συγκροτουμένου εξ ενός ανωτέρου αξιωματικού της φρουράς, ενός στρατιωτικού ιατρού και του αρμοδίου γυμνασιάρχου του δημοσίου γυμνασίου, η του εις ον υπάγεται το ιδιοσυντήρητον. Άρθρον 4. Αι ημέραι και ώραι των στρατιωτικώνασκήσεων,ωςκαιαι πλατείαι, εν αις θέλουσιν ασκείσθαι οι μαθηταί, κανονισθήσονται διά Β. διατάγματο

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 139/11

Απριλίου

1883.

γματος, επί τη προτάσει των Υπουργών της ΔημοσίαςΕκπαιδεύσεωςκαι των Στρατιωτικών. Άρθρον 5. Οι μαθηταί θέλουσι φέρει κατά τας ασκήσεις ομοιόμορφον χιτώνιον εκ λινού υφάσματος και πιλίσκον.

ρίας αυτών προσήκουσαν πιστοποίησιν του οικείου δημάρχου, θέλει χορηγείσθαι η κεκανονισμένη στολή ετοιμη δαπάναις του δημοσίου. Άρθρον 6. Αι απουσίαι των μαθητών κατά τας ασκήσεις σημειούνται υπότουπρογυμνάζοντος ανθυπασπιστού εν ιδίω καταλόγω προσκλήσεως, εις δετουςμηπροσερχομένους τακτικώς εις τας ασκήσεις μαθητάς, τους δεικνύοντας ασύγγνωστον περί αυτάς αδιαφορίαν και τους οπωσδήποτε περιπίπτοντας εις αντιπειθαρχικά παραπτώματα κατά την ώρα των ασκήσεων, επιβάλλονται αι κεκανονισμέναι γυμνασιακαί ποιναί υπό του γυμνασιάρχου επίτη προτάσει του προγυμνάζοντος ανθυπασπιστού. Άρθρον 7. Εις έκαστον γυμνάσιον, εφ' όσον δ' είναι εφικτόν, και εις έκαστονελληνικόν σχολείον, διορίζεται εις ανθυπασπιστής του πεζικού ως προγυμναστής, βοηθούμενος υπό υπαξιωματικών κατωτέρων,οριζομένωνυπό του Υπουργείου των Στρατιωτικών. Εις τους τελευταίους τούτους παρέχεται υπότουΥπουργείου των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως αμοιβή, οριζομένη καθ' έκαστον έτος εν τω προϋπολογισμώ. Άρθρον 8. Αι κατά τόπους ανώτεραι στρατιωτικαί αρχαί, οφείλουσινα επιβλέπωσι την κανονικήν πρόοδον των ασκήσεων. Άρθρον 9. Εις τους μαθητάς ουδείς απονέμεται διακριτικός βαθμός. Άρθρον 10. Διά Β. διατάγματος κανονισθήσονται τα περί των όπλων, ων γενήσεται χρήσις κατά τας ασκήσεις, και αι αναγκαίαι λεπτομέρειαι προς εκτέλεσιν του παρόντος νόμου. Άρθρον ακροτελεύτιον. Πάσα προγενεστέρα διάταξις περί στρατιωτικής εκπαιδεύσεως των μαθητώντωνγυμνασίων και ελληνικών σχολείων, καταργείται. ρωθείς, δημοσιευθήτω διά της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως και εκτελεσθήτω, ως νόμος του Κράτους. Εν Αθήναις τη 31 Μαρτίου 1883 ΓΕΩΡΓΙΟΣ

των της

Επί

Εκκλησιαστικών των Δημ. Εκπαιδεύσεως Κ. ΛΟΜΒΑΡΔΟΣ

Στρατιωτικών Χ. ΤΡΙΚΟΥΙΙΗΣ.

48

Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ ΠΡΟΑΙΡΕΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΔΙΔΑΣΚΟΜΕΝΟΥΣ ΑΛΛΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ (Εγκύκλιος 3893/12 Απριλίου 1883) Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη Υπουργός Κ. Λομβάρδος Αριθ.Πρωτ.3893.

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

Περί της διδασκαλίας των ξένων ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛ. ΚΑΙ Τ Η Σ ΔΗΜ.

Προς

τον

γλωσσών. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ.

διευθυντήν του Α', τμήματος του Βαρβακείου λυκείου.

Έχοντες υπ' όψει το περί της διδασκαλίας νέων γλωσσών και εμπορικών μαθημάτων εν τω Βαρβακείω Λυκείω έγγραφον υμών της 30 Μαρτίου ε.έ. υπ'αριθ.62, έγνωμεν να επιστείλωμεν υμίν εις απάντησιν τάδε, άπερ θέλετε κοινοποιήσει και τοις διδάσκουσι τα ειρημένα μαθήματα. Η διδασκαλία των γλωσσών Αγγλικής, ΓερμανικήςκαιΙταλικήςως καιητωνεμπορικώνμαθημάτων δεν είνε βέβαια υποχρεωτική εις τους μαθητάςκαιτούτο διαρρήδην ορίζεται διά του άρθρου 83 του κανονισμού των ελληνικών σχολείων και γυμνασίων. Είνε όμως υποχρεωτική ως προς τους διδάσκοντας. Ως δημόσιοι υπάλληλοι ούτοι οφείλουσι να διδάσκωσι τακτικώς και κατά τας ωρισμένας ώρας πάσας τας εργασίμους ημέρας τους κατά προαίρεσιν εν τοις ειδικοίς αυτών μαθητολογίοις εγγραφομένους μαθητάς και κατά τε τας χειμερινάς και θερινάς εξετάσεις να εξετάζωσιν αυτούς δημοσία και χορηγώσιν αυτοίς ειδικά ενδεικτικά του βαθμού της προόδου των εις τα ειρημένα μαθήματα. Μη συμμορφούμενοι δε προς ταύτα θεωρούνται ως αρνούμενοι την δημοσίαν των λειτουργίαν και υπόκεινται ούτως ου μόνον εις στέρησιν του μισθού των, αλλά και εις τας συνεπείας των καταλαμβανόντων αυτογνωμόνως τας θέσεις των υπαλλήλων. Όθεν ου μόνον δεν πρέπει να περιλαμβάνωνται εις

Αναδημοσιεύεται από το: Παρίσης, τ. Α', σ. 455-456.

τας μισθοδοτικάς καταστάσεις αι της αργίας ημέραι, αλλά δέον και εις ημάς να καταγγέλλωνται. Οι δε εγγραφόμενοι μαθηταί εις τα ειρημένα μαθήματα είνε υπόχρεοι ν' ακολουθώσι τακτικώς ταύτα και να υποβάλλωνται κατά τα ειρημέναειςέλεγχον τηςειςταύτα προόδου των. Ταύτα έχοντες υπ' όψει, θέλετε ενεργήσει υπό ιδίαν υμών ευθύνην τα περαιτέρω μετά πάσης ακριβείας και αυστηρότητος. Εν Αθήναις τη 12 Απριλίου 1883 Ο

Υπουργός

Κ. ΛΟΜΒΑΡΔΟΣ. Εκοινοποιήθη και προς τους λοιπούς γυμνασιάρχας των ενταύθα γυμνασίων.

49

ΕΛΕΓΧΟΣ ΑΠΟΥΣΙΩΝ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ (Εγκύκλιος 4967/21 Απριλίου 1884) Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη Υπουργός Δ. Βουλπιώτης

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

Περί απουσιών των μαθητών εκ των στρατιωτικών

ασκήσεων.

ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛ. ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ.

Προς τους γυμνασιάρχας των εν Αθήναις γυμνασίων και τους διευθυντάς του Βαρβακείου Λυκείου.

Εξ εκθέσεως του επιθεωρητού των στρατιωτικών ασκήσεων, υποβληθείσης ημίν, μανθάνομεν, ότι η φοίτησις των μαθητών εις ταύτας είναι ελλιπεστάτη, εν εξ ημέραις ασκήσεων σημειωθεισών 44 απουσιών επί 36 μαθητών του Δ', γυμνασίου, 67 επί 106 μαθητών του Β', γυμνασίου, εν επτά δ' ασκήσεσι σημειωθεισών επίσης 78 απουσιών επί 100 μαθητών του Α' τμήματος του Βαρβακείου Λυκείου και ολιγωτέρων σχετικώς εν ταις ασκήσεσι του Α', και του Γ', γυμνασίου. Η έλλειψις αύτη σπουδαιότατα παρεμβάλλει, ως εικός, κωλύματα εις την κανονικήν και απρόσκοπτον λειτουργίαν του περί στρατιωτικών ασκήσεων νόμου, των μεν συνεχώς απουσιαζόντων ατελεσφόρητον καθιστάσατηνάσκησιν, δυσχεραίνουσα δε και την πρόοδον των προθύμως και τακτικώς φοιτώντων μαθητών. Όθεν προσκαλούμεν υμάς να καταβάλλητε σύντονον μέριμναν προς θεραπείαν της τοιαύτης καταστάσεως.

ζοντος αξιωματικού και τη προτάσει αυτού, να επιβάλλητε τας κεκανονισμένας ποινάς εις εκείνους των μαθητών, ων αι απουσίαι δεν είναι αποχρώντως δεδικαιολογημέναι. Διότι δέον να κατανοήσωσιν οι μαθηταί, ότι ου μόνον αι εκτωνστρατιωτικών ασκήσεων απουσίαι λαμβάνονται υπ' όψιν προς αποκλεισ

Αναδημοσιεύεταιαπότο:Παρίσης,τ. Α', σ. 464-465.

σμόν από των εξετάσεων, αλλ' ότι και η προσήκουσα υπάρχει επίβλεψις, όπως μη εφ' οιαδήποτε προφάσει παραλείπωσι την εκτέλεσιν του εαυτών καθήκοντος. Απεκδεχόμεθα εκ του υμετέρου ζήλου και της υμετέρας προθύμου μερίμνης ταχείαν και δραστηρίαν ενέργειαν προς εκτέλεσιν των διατάξεων του νόμου. Εν Αθήναις τη 21 Απριλίου 1884 Ο

Υπουργός Δ. Σ. ΒΟΥΛΠΙΩΤΗΣ

50

ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ (Β, Διάταγμα/11 Μαΐου 1884) Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη Υπουργός Δ. Βουλπιώτης

ΔΙΑΤΑΓΜΑ

Περί εγγραφής και εξετάσεων μαθητών εν τοις εκπαιδευτηρίοις της μέσης εκπαιδεύσεως.

[ 1 Άρθρ. 4. Έναρξις της διδασκαλίας των μαθημάτων γίνεται ανυπερθέτως κατά τας αρχάς της τρίτης εβδομάδος του Σεπτεμβρίου το βραδύτατον. Έκαστος των καθηγητών οφείλει κατά την διάρκειαν της διδασκαλίας α') να εξετάζη έκαστον των μαθητών προφορικώς εν εκάστω μαθήματι εκ των τρις τουλάχιστον της εβδομάδος διδασκομένων άπαξ τουλάχιστον κατά δεκαπενθημερίαν εν τοις ολίγοις έχουσι μαθητάς γυμνασίοις, κατά μήναδεεν τοιςέχουσι πολλούς" β) να εκτελή τακτικώς και μετ' αυστηρότητος τα εν τοις άρθροις 74, 75 και 93 του προειρημένου κανονισμού διατασσόμενα έγγραφα γυμνάσματα και γ') να καταγράφη τον βαθμόν της προόδου και διαγωγής εκάστου μαθητού εν τοις καθημερινοίς ελέγχοις ευκρινώς διά των εν άρθρω 35 του παρόντος διατάγματος οριζομένων δηλωτικών των βαθμώναριθμών,ή ων, ουδέ διά κλασματικών υποδιαιρέσεων των αριθμών εκείνων. [ · · · .

Εν

Αθήναις

]

τη

11 Μαΐου 1884 ΓΕΩΡΓΙΟΣ Δ. Σ.

ΒΟΥΛΠΙΩΤΗΣ

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 199/17 Μαΐου 1884.

51

ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ (Εγκύκλιος 6356/22 Μαΐου 1884) Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη Υπουργός Δ. Βουλπιώτης Αριθ.Πρωτ.6356.

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

Περί εγγραφής και εξετάσεων μαθητών εν τοις εκπαιδευτηρίοις της μέσης εκπαιδεύσεως. ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛ. ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ.

Προς τους γυμνασιάρχας, σχολάρχας και διευθυντάς ελληνικών σχολείων.

[

]

Η πολιτεία, έχουσα την ανωτάτην της εκπαιδεύσεως διεύθυνσιν, αναγνωρίσασα δε νομοθετικώς και προσόντα τοις κεκτημένοις πιστοποιητικά σπουδών εν δημοσίοις εκπαιδευτηρίοις της μέσης εκπαιδεύσεως η απολυτήρια εξ αυτών, και την συντήρησιν των εκπαιδευτηρίων τούτωναναλαβούσα,αξιοίνα παρέχωνται αυτή αι δέουσαι εγγυήσεις, ότι πληρούσι ταύτα τον υψηλόν σκοπόν, ον διαρρήδην ώρισεν αυτοίς ο νομοθέτης. Ούτος δ' εστίν η αληθής μόρφωσις τωνειςτασχολεία φοιτώντων, και ουχί η απλή εκπλήρωσις τύπου, αναγκαίου μόνον εις διευκόλυνσιν της θέσεως αυτών εν τω πρακτικώ βίω, η εις παροχήν δικαιώματος προς φοίτησιν ειςανώτερονεκπαιδευτήριον.Προςεπίτευξιντου σκοπού τούτου καθήκον πάντες έχομεν, προς τη καταλλήλω, ευμεθόδω και καρποφορώ διδασκαλία και τη διά των νενομισμένων εφορειών και επισκέψεων εποπτεία ταύτης, να μεριμνήσωμεν και περί της τηρήσεως δικαίουκαιαυστηρού μέτρου εν τη προαγωγή των μαθητών από κατωτέρων ειςανώτεραεκπαιδευτήρια και περί της όσον ένεστι πλήρους καθάρσεως των ελληνικών σχολείων και των γυμνασίων από στοιχείων παρεισάκτων και επιβλαβών. Τοιαύτα δε στοιχεία παρεισάγονται εις τα δημόσια εκπαιδευτήρια, όταν εγγράφονται εν αυτοίς, έξωθεν προσερχόμενοι, μαθηταί μη παρέχοντες ασφαλείςπιστοποιήσ

Αναδημοσιεύεται από το: Παρίσης, τ. Α', σ. 480-487.

ήσεις περί επαρκούς προπαρασκευής αυτών, η προβιβάζονται από κατωτέρας ειςανωτέραντάξιν μαθηταί μήπω δεόντως κατηρτισμένοι και ανάξιοι πρ γωγής. Διότι εκτός των άλλων ατόπων, διά της εκ τούτου προκυπτούσης ανισότητος των δυνάμεων των μαθητών μιας και της αυτής τάξεως ταράσσεται μενηαρμονίατηςδιδασκαλίας, σπουδαία δε παρεμβάλλονται κωλύματα εις την πρόοδον και ευδοκίμησιν αυτής και εις την τελειοποίησιν των επιμ καιωριμωνμαθητών.

[

]

ρώς κατά τρόπον ως οίον τε προσφορώτατον, όπως εξελέγχηται η κατά το σχολικόν έτος πρόοδος των μαθητών και παρέχηται άμα δήλη εικών της τε μεθόδου της διδασκαλίας και της των διδασκόντων μερίμνης υπέρ των μαθητών. Επιζητούντες την ως ένεστιν ασφαλεστάτην κατάδειξιν της υπό των μαθητών διά της κανονικής παιδευτικής οδού κτηθείσης μορφώσεως, αυστηρώς απαγορεύομεν παν το οπωσδήποτε συντελούν εις το να καταστήσηταςεξετάσειςπρόφασιν κενής και ακάρπου επιδείξεως. Την άμιλλαν και τας προσπαθείας προς πομπώδη επιτυχίαν, σκοπούσαν μόνον να συναρπάση την πρόσκαιρον επιδοκιμασίαν των παρισταμένων κατά τας εξετάσεις ακροατών, διαθρύπτοντα μεν την κουφότητα και αλαζονικόν τι συναίσθημα γεννώντα, αλλότρια δε παν του σκοπού του σχολείου, θεωρούμεν επίμεμπτα, και αξιούμεν μετά προ ν' αποφεύγητε ταύτα. Διά τον λόγον δε τούτον εν δευτέρα μοίρα τιθέμεθα τας προφορικάς εξετάσεις, μάλλον ως συμπληρωτικήν και ουχί απαραίτητον βάσανον της προόδου των μαθητών. Κυριώτατον δε δοκιμαστήριον τρόπον ωρίσαμεν, επόμενοι τη ρητή διατάξει του νόμου,ταςεγγράφουςεξετάσεις,ωντα πορίσματα δέον οι εξετάζοντες να λαμβάνωσιν ως ασφαλεστάτην βάσινεντη βαθμολογία. Εν τη λύσει των γραπτών ζητημάτων ο μαθητής, μη ταρασσόμενος εκ των συγκινήσεων, ας διεγείρει ενίοτε εις την ψυχήν ο πανηγυρικός τρόπος των προφορικών εξετάσεων, έχων δε και την επιλογήν δύο εκ τριών ζητημάτων, δύναται ν' αποδείξη οποία είναι η αληθής και πραγματική επίδοσις

αυτούεντοις μαθήμασιν η επισύναψις προσέτι του σχεδίου της λύσεως, ο μαθητής γράφη ταύτην και εν σχεδίω, καθίστησι δυνατήν δι'επιμελούς βολής την εξέλιγξιν των κατά την αντιγραφήν παρεισφρησάντων σφαλμάτων καιτονμηυπολογισμόναυτών εν τη βαθμολογία. Αλλ' ο τρόπος ούτος τη δοκιμασίας ενέχει και μειονέκτημα σπουδαιον, μεγίστην δε προσοχήν ανάγκη να καταβάλλωσιν οι εξετασταί, όπως μη περιπέσωσι τυχόν εις πεπλανημένην εκτίμησιν των αποτελεσμάτων αυτού. Και οι άριστοι των μαθητών, θαμβούμενοι εκ της εκτάκτου σημασίας, της αποδιδομένης ταις γενικαίς εξετάσεσι, και καταλαμβανόμενοι υπό δυσπιστίας προς τας ιδίας δυνάμεις, μηχανώνται πολλάκις δόλους προς επίτευξιν βαθμού ανωτέρου εκείνου, ου εισιν άξιοι. 16

Ότεεξετάζωνκαθηγητής, οι συνεπιτηρηταί και ο γυμνασιάρχης, συνειδότες ηλίκην ηθικήν ευθύνην υπέχουσιν οι απρόσεκτοι εξετασταί, δέον δι' αγρύπντου επιτηρήσεως να προλαμβάνωσι πάσαν τοιαύτην καταδολίευσιν και τον σκοπόν τωνεξετάσεωνματαιούσαν και ολεθρίως στρεβλούσαν τον χαρακτήρα του μαθητού. Αλλ' εκτός της αυστηράς επαγρυπνήσεως κατά την ώραν των εγγράφων εξετάσεων, πολλώ συντελεστικώτερον προς πρόληψιν των τοιούτων θα ήτο, αν η εν τω σχολείω διδασκαλία εγίνετο καταλλήλως, όπως εμπνέη μεν πεποίθησιν τοις μαθηταίς εις την ιδίαν εργασίαν, αυτάρκεις αυτούς αναδεικνύσα, ηρέμα δε παρασκευάζη και εξοικειοί προς την δοκιμασίαν των εξετάσεων καιτονχαρακτήρα αυτών διαπλάση ειλικρινή και ευσυνείδητον εν ταις σχέσεσι μάλιστα προς τους διδάσκοντας. Μείζονας εγγυήσεις απητήσαμεν κατά την διεξαγωγήντωναπολυτηρίων εξετάσεων, αίτινες, επισφράγισις ούσαι του όλου σχολικού βίου, παρέχουσι το τεκμήριον, ότι οι ευδοκιμήσαντες κατ' αυτάς κέκτηνται επαρκή μόρφωσιν αποδεικνύσαν αυτούς ωρίμους εις επιστημονικήν τελειοποίησιν εν τω πανεπιστημίω και ασφαλίζουσαν αυτοίς προσόντα εν τε τω δημοσίω και τω ιδιωτικω βίω. Όθεν εκρίναμεν αναγκαίον ίνα οι υφιστάμενοι απολυτήριον εξέτασιν αποδεικνύωσιν, ότι την μεν ελληνικήν επίστανται προσηκόντως, ευμοιρούσι δε καιτωναπαραιτήτωνγνώσεων της λατινικής και της γαλλικής γλώσσης, ικανοί όντες να κατανοώσι τεμάχια αδιδάκτων συγγραφέων και διατηρώσιν ακμαίαν την μνήμην των διδαχθέντων εν πάσαις ταις τάξεσι του γυμνασίου μαθημάτων, άπερ ενιαίον όλον αποτελούσιν, οία τα μαθηματικά και η ιστορία. Εν

Αθήναις

τη

22 Μαΐου 1884 Ο

Υπουργός

Δ. Σ. ΒΟΥΛΠΙΩΤΗΣ.

52

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 1884 (Β. Διάταγμα/23 Ιουνίου 1884) Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη Υπουργός Δ. Βουλπιώτης

ΔΙΑΤΑΓΜΑ

Πρόγραμμα των εν τοις ελληνικοίς σχολείοις τοις γυμνασίοις διδακτέων μαθημάτων

και

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Α'.

ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Έχοντες υπ' όψιν τα άρθρα 1.2—7—16, 64.69—81. Και 83τουΒ.Δ.Της 31 Δεκεμβρίου 1836, τα άρθρα 7—12 του ψηφίσματος της προσωρινής κυβερνήσεως της 8 Δεκεμβρίου 1862, και τον ΑΡΙΘ' του 1883 νόμον, προτάσει του ημετέρου υπουργού των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, έγνωμεν να διατάξωμεν και διατάσσομεν τάδε: δακτέων μαθημάτων κανονίζεται από της χειμερινής εξαμηνίας του επιόντος σχολικού έτους 1884-1885, ως επεται·

Πρόγραμμα των εν τοις ελληνικοίς σχολείοις διδακτέων μαθημάτων. εν

τη

Α'.

Τάξει.

ΕΛΛΗΝΙΚΑ. Ερμηνεία εκλεκτών τεμαχίων α') Εκ των Αισωπείων μύθων (άνευ των επιμυθίων)· β') Εκ των Ιεροκλέους και Φιλαγρίου αστείων γ') Εκ των Πλουτάρχου αποφθεγμάτων δ') Εκ των Διογένους του Λαέρτιου βίων ε') Εκ των Πολυαίνου στρατηγημάτων στ') Εκ της Αιλιανού ποικίλης ιστορίας· ζ') Εκ των Αθήναιου Δειπνοσοφιστών η') Εκ του Στοβαίου Ανθολογίου και θ') Εκ των Θεοφράστου Χαρακτήρων. (Ποσόν σ. 30)—Γραμματικής

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 267/27 Ιουνίου 1884. Βλ. Και Παρίσης, τ. Α', σ. 495-507.

τικής το τυπικόν μετ' ολιγίστων γενικών κανόνων.—Εξήγησις ακριβής της σημασίας εκάστης λέξεως και της εννοίας εκάστης φράσεως και εκάστης παραγράφου.—Ασκήσεις ορθογραφικαί και εφαρμογή των δεδιδαγμένων κανόνων και τύπων της γραμματικής. Καθ' εβδομάδα ώραι 8. Ανάγνωσις των επομένων τεμαχίων συγγραμμάτων νεωτέρων Ελλήνων λογογράφων και ποιητών: 1) Φ ρ. Σ κ ο ύ φ ο υ , εκ της ρητορικής (σ. 371-375. Δέησις εις τον Χριστόν υπέρ απελευθερώσεως της Ελλάδος, σ. 53-60. Ε λ λάδος και Ελλήνων έπαινος. σ. 40-11. στίχ. 11. σ. 45-48. Ο Άγιος Νικόλαος. σ. 34-38. Χώρα από τους εχθρούς καταχαλασμένη. σ. 168-169. Εικών του Ζεύξιδος.) 2) Ν ι κ η φ ό ρ ο υ Θ ε ο τ ό κ η , Εκ των λόγων εις την αγίαν τεσσαρακοστήν. (Προοίμιον επιταφίου εις τον πρωτοπαπάν Κερκύρας Σπ. Βούλγαριν.) Εκ των Κυριακοδρομίων. (Έργα της ψυχής. Εκ της ερμηνείας εις το κατά Μάρκον Ευαγγέλιον της Γ' Κυριακής των νηστειών.) 3) Ε υ γ ε ν ί ο υ του Β ο υ λ γ ά ρ ε ω ς , Δύναμις και χάρις της μουσικής. 4) Αδ. Κ ο ρ α ή , Αυτοβιογραφία.— Εκ των προλεγομένων εις Ονήσανδρον. (Τυρταίος)—Εκ των επιστολών προς τον εν Σμύρνη πρωτοψάλτην. (Το ενύπνιον τουΚοραή.)—Εκ τωνπρολεγομένων εις Ομήρου Ιλιάδα. ( Ο Παπατρέχας, κατ' εκλογήν.)—5) Σ π . Τ ρ ι κ ο ύ π η , Εκ της Ιστορίας της Ελληνικής επαναστάσεως. (Εκ του Θ' κεφαλαίου, τ. Α', σ. 123-125 β' εκδ. Η εν Δραγατσανίω μάχη.—Εκ του ΙΓ' κεφ. Τ. Α', σ. 219-222. Η εν Βαλτετσίω μάχη. —Εκ του ΚΗ' κεφ. Τ. Β', σ. 164-166. Μάχη παρά τας Πάτρας.—Εκ του Λ' κεφ. Τ. Β', σ. 200-204. Πυρπόλησις της τουρκικής ναυαρχίδος ενΧίω.—Εκ του ΛΕ' κεφ. Τ. Β', σ. 277-283. Η καταστροφή του Δράμαλη.—Εκ του ΛΗ κεφ. σ. 322-325. Άλωσις του Παλαμηδίου και παράδοσις του Ναυπλίου.— ΕκτουΜ' κεφ. σ. 339-344. Περιγραφή του Μεσολογγίου, σ. 351-356. Λύσις της πολιορκίας του Μεσολογγίου.—Εκ του ΝΓ' κεφ. Ο Άρης εν Πύλω.— ΕκτουΝΠ' Απόκρουσις της εφόδου κατά του Μεσολογγίου της 16 Φεβρουαρίου. Μάχη της Κλείσοβας. Τα κατά την εξοδον.— Εκ του ΠΒ' κεφ. Χαρακτηρισμός του Δ. Υψηλάντου.) 6) Δ. A ι ν ι ά ν ο ς . Η Αράχοβα. 7) Σκ. Δ. Β υ ζ α ν τ ί ο υ , Αξιωματικός των Ανθέων. (Εκ της Κωνσταντινουπόλεως τ. Γ'.) 8) Χ. Π ε ρ ρ α ι β ο ύ , Εκ των πολεμικών απομνημονευμάτων (κεφ. Δ', τ. Α', σ. 24-29. Μάχη της Μπογόριτζας.)—9) Α ρ ι σ τ . Β α λ α ω ρ ί τ ο υ , Δημώδης περί Βαλμά θρύλος.—10) Α. Ρ. Ρ α γ κ α β ή , το Ερεχθείον.—Εκ του λόγου εις το μνημόσυνον Γ. Γενναδίου (Συλλογή εράνων.) 11) Κ. Π α π α ρ ρ η γ ο π ο ύ λ ο υ . Εκ του Γεωργίου Καραϊσκάκη. (Συνέντευξις Καραϊσκάκη και Κιουταχή.)—Εκ της Ιστορίας του ελληνικού έθνους (τ. Α', σ. 422—425. Πώς είχον αι Θερμοπύλαι το πάλαι.—σ. 725-730. Οι τριάκοντα τύραννοι και κατάλυσις αυτών.—τ. Β', σ. 460-462. Ευρυκλής ο ηγεμών των Λακεδαιμονίων.—Β', σ. 487-490 Ηρώδης ο Αττικός.—τ. Δ' σ. 565-567 Χαρακτήρ Μανουήλ του Κομνηνού.-—τ. Ε' σ. 734-752.ΑρματωλοίκαιΚλέφται

φται Δημώδης ηρωϊκή ποίησις.—σ. 836-844. Η επί την Πελοπόννησον στρατεία του Δράμαλη. Υψηλάντης. Κολοκοτρώνης. Νικήτας Ο Τουρκοφάγος. Άμυνα του Μεσολογγίου.) 12) Δ. Π α π α ρ ρ η γ ο π ο ύ λ ο υ , Διογένης ο κυνικός.—13) Δ. Β ι κ έ λ α , εκ του Λουκή Λάρα. (Τα παθήματα των Χίων.)— Ποιητών: 1) Α λ. Σ ο ύ τ σ ο υ , Εκ του Πανοράματος. (Οι ποιηταίκαιοι διδάσκαλοι της νέας Ελλάδος.)—2) Π. Σ ο ύ τ σ ο υ , Ο αποχαιρετισμός μας ειςτονΜιαούλη αποθανόντα.—Τα ερείπια της αρχαίας Σπάρτης.)—3) Γ. Ζ α λ ο κ ώ σ τ α , το Χάνι της Γραβιάς.—4) I. Κ α ρ α σ ο ύ τ σ α , Ο Θεός καιοΘάνατος.—5) Σ. Ν. Β α σ ι λ ε ι ά δ η , το σχολείον του χωρίου.—6) Α . Ρ . Ρ α γ κ α β ή , Άνθος Μαΐου. (Άπαντα τ. Α' σ. 152-153).—Περιστερά. (αυτ. σ. 156-157). Η άρκτος (αυτ. σ. 262-265.)—7) Θ. Ο ρ φ α ν ί δ ο υ , Εκ του Τίρι Λίρι (στ. 1285—1332). Το λάλημα του κούκου.)—8) Δ. Β ε ρ ν α ρ δ ά κ η , Εκ της Ευφροσύνης. ( Η καταστροφή του Χορμόβου.)— 9) Α χ . Π α ρ ά σ χ ο υ , Εις δρομίσκον των Αθηνών. (Ποσόν ουχί ολιγώτεραι των 100 σελίδων.)

Ανάπτυξιςτωνδιδασκομένων.—Συμπλήρωσις και σύνθεσις φράσεων της γραφομένης γλώσσης από στόματος και επί του πίνακος.—Απαγγελία και αποστήθισιςποιημάτων. Ώραι 6. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ. Ιερά ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης. Ώραι 2. ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ. Πρακτική και από μνήμης αριθμητική εξ αρχής μέχρι των δεκαδικών συμπεριλαμβανομένων. Ώραι 4. ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ. Γεωγραφία της Ελλάδος. Ώραι 2. ΚΑΛΛΙΓΡΑΦΙΑ

ΚΑΙ

ΙΧΝΟΓΡΑΦΙΑ.

ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗ. Ώραι

Ώραι 3. 3.

Ε ν τη Β'. Τάξει. ΕΛΛΗΝΙΚΑ. Ερμηνεία Ξενοφώντος Κύρου αναβάσεως μέρη κατ' εκλογήν. (Ποσόν 40 σελίδες.) Εξήγησις ακριβής της σημασίας εκάστης λέξεως καιτηςεννοίαςεκάστηςφράσεως. Γραμματική:Επανάληψιςτουτυπικούκαι μετά ταύτα το τεχνολογικόν και το ετυμολογικόν.—Ασκήσεις ορθογραφικαί Ώραι 9. Ανάγνωσις των επομένων τεμαχίων συγγραμμάτων νεωτέρων ελλήνων λογογράφων και ποιητών: 1) Ε υ γ ε ν ί ο υ του Β ο υ λ γ ά ρ ε ω ς , Η νυξ τουαγίουΒαρθολομαίου. (Εκ του περί διχονοιών τωνενταιςΕκκλησίαις της Πολωνίας σημ. 120). 2) Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο υ Ο ι κ ο ν ό μ ο υ , εκ των Ε κ κλησιαστικών λόγων σ. 221 κ.ε. (Εκ του προτρεπτικού σ. 71. Περί πατρίδος.—σελ. 133-136. Κατά ξηράν και κατά θάλασσαν αγώνες.) 3) Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ Σ ο ύ τ σ ο υ , Αθανάσιος Διάκος (εκ της Τουρκομάχου Ελλάδος σημ. 9 του Α' άσματος). Η μάχη της Γραβιάς, (αύτ. σημ. 15)—4) Π ε ρ . Αργυ-

Α ρ γ υ ρ ο π ο ύ λ ο υ ,Εκτουλόγου εις την επέτειον εορτήν του Πανεπιστημίου τω 1850. (ο Κοραής εν τω σπουδαστήριο) του).—5 Φ ι λ . Ι ω ά ν ν ο υ , Εκ τουεπιταφίουλόγου εις Κωσταντάν. 6) Α. Μ ο υ σ τ ο ξ ύ δ ο υ , Σόρβολος ο Κρης. 7) Σ κ. Δ. Β υ ζ α ν τ ί ο υ , Εκ της Κωνσταντινουπόλεως (Πυρκαϊαί εν Κωνσταντινουπόλει.)—8) Α ρ . Β α λ α ω ρ ί τ ο υ , Αλής Τεπελενλής. (Εκ της Εστίας, στ', σελ. 435-437.) 9) Σ π . Ζ α μ π ε λ ί ο υ , εκ των προλεγομένων εις τα δημοτικά άσματα" (σελ. 484-488. Ανάκτησις της Κωνσταντινουπόλεως υπό Μιχαήλ του Παλαιολόγου.—σελ. 563-565. Τελευταίαεντη αγία Σοφία τελετή.)—10) Δ. Π α π α ρ ρ η γ ο π ο ύ λ ο υ , Ρωμαϊκόν δείπνον.—Εκ του Κλεάνθους του Στωϊκού.—11) Ν. Δ ρ α γ ο ύ μ η ,Εκτων ιστορικών αναμνήσεων.—(σ. 24-29. Η εν Τροιζήνι συνέλευσις.—σελ. 74—· 76. Ναύπλιον.—Η χολέρα Εν Αθήναις.)—12) Α . Ρ . Ρ α γ κ α β ή ,εκτου Αυθέντου του Μωρέως. (Κεφ. Δ' Ιπποτικός αγών.) Εκ των Επιστολών εκ Βερολίνου (εκ της Εστίας τ. Η', σελ. 449-451. 465-467. 513-515.)—. 13) Κ. Π α π α ρ ρ η γ ο π ο ύ λ ο υ , εκ της Ιστορίας του Ελληνικού έθνους (Α' σ. 175-181. Ολυμπιακοί αγώνες. σ. 320-326. Ηθική ενότης του ελληνισμού και αντίθεσις του ασιανού και ελληνικού κόσμου. Σελ. 459-467. Η εν Σαλαμίνι ναυμαχία, σ. 583-587. Επανάστασις της Σάμου και ο πρώτος επιτάφιος λόγος του Περικλέους.—σ. 633-636. Ο λοιμός.—τ. Β' σ. 104 —108. Μεγαλοφυία Αλεξάνδρου.—σ. 656-662. Βασίλειος ο μέγας. —τ. Γ' σ. 179-189. Η αγία Σοφία.—τ. Δ' σ. 123-129. Ανάκτησις της Κρήτης υπό Νικηφόρου του Φωκά.—σελ. 574-583. Επιδρομή των Νορμανδώνειςτην Ελλάδα.—σελ. 723-736 εκ των περί αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως υπότωνΦράγκων.—τ. Ε' σελ. 782-789. Έναρξιςτηςεπαναστάσεωςτου 1821. Επιτηδειόταται προς τούτο περιστάσεις. Αμοιβαίαι δυνάμεις Ελλήνων και Τούρκων.—σ. 811-816. Θεόδ. Κολοκοτρώνης και η εν Βαλτετσίω νίκ η . ) — Π ο ι η τ ώ ν 1) Α λ ε ξ . Σ ο ύ τ σ ο υ , Εκ των ποιητικών απομνημονευμάτων. (σελ. 38-42. Η αγία Σοφία.) Εκ του Περιπλανωμένου (Α' στροφ. 1-3. Η Ελλάς. στρ. 14-16. Θάλασσα.)—Εκ της Πλάστιγγος. (Εις τον Βύρωνα.)—Εκ της Τουρκομάχου Ελλάδος. (Ασμ. Β' στροφ. 21-75. 79-81. Η καταστροφή της Χίου και η πυρπόλησις της Ναυαρχίδος. Άσμ. Γ' στρ. 56-92· Δ' στρ. 1-7. 9-25.-30-46. Η εκστρατεία και η καταστροφή του Δράμαλη). 2)1. Κ α ρ α σ ο ύ τ σ α , Η παντεχνία του ανθρώπου.—Η Ιωνία. —Εις εν αστρον.—Όλυμπος.—Εκ της Αποκρίσεως εις τον ποιητήν Λαμαρτίνον. ( Ο Μωάμεθ.)—3) Γ. Ζ α λ ο κ ώ σ τ α , Εκ του Βότσαρη, (Ασμ. Α' Γ' Δ'.) 4) Δ. Π α π α ρ ρ η γ ο π ο ύ λ ο υ , Το άγαλμα της Παρθένου.—Ο Αίνος.—5) Σ. Β α σ ι λ ε ι ά δ η , το δάκρυ του Ξέρξου.—Εκ του Παρθενώνος (Αττικών νυκτών τ. Β' σελ. 225-230. Ακρόπολις.)—6) Α. Ρ. Ρ α γ κ α β ή . ΕκτηςΠαραμονής. (Μέρ. Β' στ. 41-74. Κωνσταντινούπολις. Μάϊος). ( Ά παντα τ. Α. σ. 121 στροφ. 1-5).— Το ρόδον. (αυτ. σ. 171). — 7) Θ. Ορφανίδου

ν ί δ ο υ , Εκ του Πύργου της Πέτρας (στ. 1-30 ο πύργος.)—8) Α χ . Π α ρ ά σ χ ο υ , Εκ του λειψάνου του Πατριάρχου. (Β' Γ' και Ε'.)—9) Α λ ε ξ . Β υ ζ α ν τ ί ο υ , Σωκράτης και Άριστοφάνης.—10) Α γ γ . Β λ ά χ ο υ , Εκ του Φειδίου και Περικλέους. (Ασμ. Β'.) (Ποσόν, ουχί ολιγώτεραι των 80 σελίδων.) Ανάπτυξις των αναγινωσκομένων.—Εφαρμογή γραμματικών κανόνων προς κατάδειξιν των διαφορών εν τω τυπικω της αρχαίας και της νυν γραφομένης γλώσσης. Απλαί εκθέσεις ιδεών, θέμα έχουσαι την επιτομήν δεδιδαγμένου τεμαχίου νεωτέρου έλληνος συγγραφέως, οριζομένου υπό του διδασκάλου, γραφόμεναι δε κατ' οίκον υπό των μαθητών.—Απαγγελία και αποστήθισις ποιημάτων. Ώραι 4. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ. Ιερά ιστορία της Καινής Διαθήκης. Ώραι 2. ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ. Επανάληψις και συνέχεια της αριθμητικής μέχρι τέλους. Ώραι 3. ΦΥΣΙΟΓΝΩΣΙΑ. Στοιχειώδης γνώσις της Φυσικής Ιστορίας. Ώραι 2. ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ. Γεωγραφία της Ευρώπης, προτασσομένης της Ελληνικής χερσονήσου, πλην του βασιλείου της Ελλάδος. Ώραι 2. ΙΣΤΟΡΙΑ. Ιστορία του ελληνικού έθνους μέχρι της κτίσεως της Κωνσταντινουπόλεως. Ώραι 2 ΓΑΛΛΙΚΑ. Ασκήσεις αναγνώσεως και γραφής.—Ερμηνεία απλών φράσεων και διηγηματίων, γραφή του κειμένου κατ' οίκον.—Εκ της γραμματικής οι τύποι των άρθρων, τ' αριθμητικά και αι αντωνυμίαι.—Απλούσταται φράσεις διά ζώσης υπό του διδασκάλου διδασκόμεναι. Απομνημόνευσις λέξεων. Ώραι 3. ΙΧΝΟΓΡΑΦΙΑ Ώ ρ α 1. ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗ. Ώραι 3. Ε ν τη Γ'. Τάξει. ΕΛΛΗΝΙΚΑ. Ερμηνεία μερών κατ' εκλογήν των Ελληνικών και της Κύρου Παιδείας του Ξενοφώντος, και εκ των Παραλλήλων βίων του Πλουτάρχου, του Θεμιστοκλέους ή του Αριστείδου. (Ποσόν σελ. 40 της στερεοτύπου εκδόσεως Teubner).—Γραμματικής επανάληψις των δεδιδαγμένων' το ετυμολογικόν κατ' έκτασιν. Στοιχειώδεις κανόνες του Συντακτικού. Ασκήσεις ορθογραφικαί και θέματα απλά. Ώραι 9. Ανάγνωσις των επομένων τεμαχίων νεωτέρων Ελλήνων λογογράφων και ποιητών 1) Σ π . Ζ α μ π ε λ ί ο υ , εκ των Ιστορικών Σκηνογραφημάτων. (Λέων Καλλέργης). Εκ των Βυζαντινών Μελετών, (σελ. 183-189. Πολιορκία της Κωνσταντινουπόλεως υπό των Αράβων). Εκ του πόθεν η κοινή λέξις τραγουδώ. (Νεκρώσιμος ακολουθία). Εκ των Κρητικών Γάμων (εκ του α' κεφ. Τού α' μέρους. Περιγραφή του μεγάρου του αντιβασιλέως και των Πη-

Πηδίων.—Εκ τουγ' κεφ. Ο βασκανιστής.—Εκ των κεφ. β' και γ' του β' μέρους. Γαμήλια έθιμα των Κρητών. Εκ του γ' κεφ. Επιβουλή των Ενετών.) 2) Κ. Α σ ω π ί ο υ , εκ της Ιστορίας των Ελλήνων ποιητών και συγγραφέων (σελ. ρλστ.-ρμα'. Σύγκρισις του ανατολικού και του δυτικού ρωμαϊκού κράτους)—Εκ του λόγου περί του Μεγάλου Αλεξάνδρου (σελ. 20-24. Ο πολιτισμός της Ελλάδος). 3) Σ. Ν. Β α σ ι λ ε ι ά δ η , Αλέξανδρος Υψηλάντης.— ΕκτηςΓαλατείας (Οι Αργοναύται). 4) Κ. Π α π α ρ ρ η γ ο π ο ύ λ ο υ , εκ του Γεωργίου Καραϊσκάκη, (σελ. 137-144. Χαρακτηρισμός του Καραϊσκάκη).—Εκ της Ιστορίας του Ελληνικού έθνους, (τ. Α' σελ. 245—248. Θεωρία και πράξις παρ' αρχαίοις και νεωτέροις.—σελ. 564-568. Πολιτική, κοινωνική και ηθική κατάστασις των Αθηνών επί Περικλέους. — τ. Δ' σελ. 681-696. Οι Χωνιάται και ο Ευστάθιος). 5) Μ. Ρ ε ν ι έ ρ η . Εκ του Βλοσσίου και Διοφάνους. (κεφ. ΙΓ' σελ. 130-134. Κύρωσις του περί της χώρας νόμου.—κεφ. III' σελ. 177-181. Θάνατος του Τιβερίου Γράκχου). 6) Π. Κ α λ λ ι γ ά , Η εν Ναυαρίνω ναυμαχία (Πανδώρ. Τ. Δ' σ. 469 κ.ε.) Εκ του Θάνου Βλέκα (εκ τηςΠανδώρ.Τ.στ', σελ. 395. Η τρικυμία σελ. 412—413.0 Τάσος διωκόμενος) —Ποιητών 1) Ι ω . Ζ α μ π ε λ ί ο υ , Εκ του Τιμολέοντος. (Πράξις Α' σκ. Δ') Εκ του Κωνσταντίνου του Παλαιολόγου (Πράξις Β'.) 2) Α λ. Σ ο ύ τ σ ο υ , ΕκτουΠεριπλανωμένου. (Ασμ. Γ' στρ. 12-17 Αίγυπτος) 3) Η λ . Τ α ν τ α λ ί δ ο υ , Ύμνος τελευταίος εις τον Μάϊον. 4) Δ. Π α π α ρ ρ η γ ο π ο ύ λ ο υ , Εκ του Ορφέως (Ασμ. Δ' Ε' Σ' και Η')—Οι ποιηταί. 5) Α. Ρ. Ραγκ α β ή , εκ της Παραμονής (Μέρ. Δ' στ. 251—278. Χορός νέων πολεμιστών) ΕκτωνΑπάντων τ. Γ' (στίχ. 785—821, 830—861, 871—906 Ρωσσία, Α γ γλία και Γαλλία. — στίχ. 1913-1939. Αμουσία. Εκ του Λαοπλάνου. (Ασμ. Ε' σελ. 1—65, Αικατερίνη η Β'.) Διονύσου πλους (στρ. 1—21, 29—38, 42—84). ΕκτωνΤριάκοντα (Μέρ. Ε' στίχ. 1—182). Εκ του Δούκα (Μέρ. Α' στίχ. 481—560, 582—756) 6) Δ. Β ε ρ ν α ρ δ ά κ η , εκ των Κυψελίδων (Πράξ. Α' σελ. 25—27. Η σωτηρία του Αρίονος.— Πράξ. Δ' σελ. 125—127. Ο διθύραμβος) Εκ της Μερόπης (Πράξ. Ε') (Ποσόν ουχί ολιγώτεραι των 80 σελίδων). Ανάπτυξις των αναγινωσκομένων. Εφαρμογή γραμματικών κανόνων, καιεκθέσειςιδεών ως εν τη Β' τάξει. Εφαρμογή δεδιδαγμένων κανόνων του συντακτικού. Απαγγελία και αποστήθισις ποιημάτων. Ώραι 4. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ. Κατήχησις Ώραι 2. ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ. Αριθμητικής επανάληψις και μετ' αυτήν γεωμετρίαν. Ώραι 3. ΦΥΣΙΟΓΝΩΣΙΑ. Στοιχειώδεις γνώσεις της φυσικής, της χημείας καιτης κοσμογραφίας. Ώραι 2. ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ. Γεωγραφία της Ασίας, Αφρικής, Αμερικής και Ωκεανίας. Ώρα 1. ΙΣΤΟΡΙΑ. Ιστορία του Ελληνικού έθνους από της κτίσεως της Κων-

Κωνσταντινουπόλεως μέχρι της ιδρύσεως του βασιλείου της Ελλάδος, και τα κυ ριώτατα γεγονότα της παγκοσμίου Ιστορίας. Ώραι 2. ΛΑΤΙΝΙΚΑ. Ανάγνωσις, γραφή, ερμηνεία φράσεων εξ αναγνωσματαρίου.—Γραμματικής το τυπικόν μέχρι των ρημάτων. Ώραι 2. ΓΑΛΛΙΚΑ. Ανάγνωσις και γραφή. Γραμματικής το τυπικόν μετά των στοιχειωδεστάτων κανόνων, μέχρι των ανωμάλων ρημάτων.—Ερμηνεία διηγηματίων απλών, γραφή του κειμένου κατ' οίκον. Απαγγελία και απομνημόνευσις απλουστάτων ποιηματίων και απλών φράσεων διά ζώσης υπό του διδασκάλου διδασκομένων. Ώραι 3. ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗ. Ώραι 3. ΙΧΝΟΓΡΑΦΙΑ

Πρόγραμμα

των

Ώρα

εν τοις Γυμνασίοις

διδακτέων

1.

μαθημάτων.

ΕΛΛΗΝΙΚΑ. Σ υ γ γ ρ α φ ε ί ς : Ξενοφών, Ισοκράτης, Λυσίας, Λουκιανός. Ξ ε ν ο φ ώ ν τ ο ς , απομνημονεύματα. Κατά το β' εξάμηνον. I σ οκ ρ ά τ ο υ ς , ο προς Νικοκλέα, ο Νικοκλής, ο Αρχίδαμος, ο περί Ειρήνης ή συμμαχικός, ο Ευαγόρας, ο Πλαταϊκός. Λ υ σ ί ο υ κατά Ερατοσθένους, Δήμου καταλύσεως απολογία, ο υπέρ Μαντιθέου, ο κατά Νικομάχου, ο υπέρ τωνΑριστοφάνουςχρημάτων, ο κατά Αγοράτου, ο υπέρ του αδυνάτου. (Π σόν ουχί ολιγώτεραι των 80 σελίδων της στερεοτύπου εκδόσεως Teubner)— ανάγνωσιςεκτηςΚύρου αναβάσεως του Ξενοφώντος και Λουκιανού Νεκρικών διαλόγων, Ενυπνίου, Χάρωνος ή επισκοπούντων.—Εφαρμογή της γραμματικής. Συντακτικόν μετ' εφαρμογής Ώραι 10 Θέματα και εκθέσεις ιδεών Ώραι 2 ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ. Ερμηνεία της Καινής Διαθήκης : Ερμηνεία των περικοπών του Ευαγγελίου, των περιεχουσών την διδασκαλίαν τουΙησούΧριστού

Λειτουργική

Ώρα 1 Κ ο ρ ν η λ ί ο υ Ν έ π ω τ ο ς , Μιλτιάδης, Θεμιστοκλής, Κίμων, Επαμεινώνδας, Πελοπίδας, Δατάμης, Ευμένης. (Ποσόν ουχί ολιγώτεραι των 20 σελίδων της εκδόσεως Teubner). — Γραμματική μέχρι του ετυμολογικού. Θεματογραφικαί ασκήσεις επί των διδαχθέντων. Απομνημόνευσις λέξεων και φράσεων Ώραι 3. ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ. Θεωρητική αριθμητική, πλην των περί της τετραγωνικής και της κυβικής ρίζης. (το κεφάλαιον περί των πρώτωναριθμώνκαιη θεωρία των περιοδικών δεκαδικών κλασμάτων, δύνανται να διδάσκωνται μετά το πέρας της διδασκαλίας της λοιπής αριθμητικής) Ώ ΦΥΣΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Η ζωολογία Ώραι 2 ΛΑΤΙΝΙΚΑ.

Γεωγραφία της Ευρώπης Ώραι 2. Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδος μέχρις Αλεξάνδρου μετ' εισαγωγής περί των ανατολ. Εθνών Ώραι 3. ΓΑΛΛΙΚΑ. Ερμηνεία των επομένων τεμαχίων γάλλων λογογράφων και ποιητών Α'. 1) P e r r a u l t , εκ των Contes des fées (α'. Le Petit Chaperon rouge" β' Le petit Pucet εκτός του εν τέλει χωρίου" une infinité de dames μέχρι de ce côté—la)— 2 Fénélon εκ των Aventures de Télémaque (a', aux Champs Elysées. ß' La ville de T y r ) — Ε κ των Dialogues des morts. (Xerxès et Léonidas)—3) D i d e r o t , Montesquieu et Chesterfield. —4) V ο l t a i r e , εκ του Zadig (Le corridor de la tentation). —Εκ του Siècle de Louis XIV. (Politesse et moeurs).—Εκ της Histoire de Charles XII. (Prise de Charles XII).—5) L a m e n n a i s , εκ των Paroles d'un croyant, (a', les deux voisins β', le jeune soldat).—6) X a v i e r d e M a i s t r e , εκ της Jeune Sibérienne. (Prascovic chez la princesse T...et chez 1' impératrice de Russie)—Β'. 1) L a F o n t a i n e ,εκτων Fables - (α', la cigale et la fourmi" β' le loup et 1' agneau" γ', le lion et le moucheron" S', le lion devenu vieux" ε', le coche et la mouche" στ', la laitière et le pot au lait,).—2) F l o r i a n , εκ των Fables" (α', la carpe et les carpillons - β'. Le grillon, γ', l'enfant et le miroir, δ', les deux voyageurs" ε', le chateau de cartes).—3) A n d r i e u x , le meunier sans soucis. — 4) A l . D u m a s , fils, 1' oiseau prisonnier.—5) L o u i s R a t i s b o n n e , εκ της Comédie enfantine - (a'. Comment on joue avec les fleurs - β', le sycophante - γ'. Un mensonge charmant, δ'. 1' ourse - ε', les deux chevaux et le chien) (Ποσόν ουχί ολιγώτεραι των 25 σελίδων). ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ.

ΙΣΤΟΡΙΑ.

Επανάληψις λεπτομερεστέρα και συμπλήρωσις του τεχνολογικού εφαρμογής δι' απλουστάτων γραπτών γυμνασμάτων, άτινα θαπαγγέλλωσιν οι μαθηταί και θα γράφωσιν επί του πίνακος γαλλιστί, υπαγορευομένουτου ελληνικού κειμένου υπό του καθηγητού Ώραι 3 ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗ Ώραι 3 Εν τη Β'. Τάξει. ΕΛΛΗΝΙΚΑ. Συγγραφείς : Θουκυδίδης, Λυκούργος, Ισοκράτης, Ό μ η ρος, Λουκιανός, Αρριανός. Θ ο υ κ υ δ ί δ ο υ καθαρώς Ιστορικά μέρη, πλην του προοιμίου.—Iσοκ ρ ά τ ο υ ς , ο Πανηγυρικός, ο Α ε ρ ο π α γ ι τ ι κ ό ς . — Ο μ ή ρ ο υ Οδύσσεια τρις της εβδομάδος, κατά το β' εξάμηνον. (Ποσόν ουχί ολιγώτεραι των 90 σελίδων της εκδόσεως Teubner). ΑνάγνωσιςεκτηςΑ ρ ρ ι α ν ο ύ Αναβάσεως Αλεξάνδρουκαιεκτου Λ ο υ κ ι α ν ο ύ (ανάχαρσις, Τίμων, βίος Δημώνακτος, Νιγρίνος).

Συντακτικού συνέχεια και τέλος μετ' επανάληψιν του εν τη Α' τάξει διδαχθέντος μέρους Ώραι 10 Θέματα και εκθέσεις ιδεών Ώραι 2 ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ. Ερμηνεία της Καινής Διαθήκης : Ερμηνείατηςπρος Κορινθίους και της προς Ρωμαίους επιστολής Παύλου Ώρα 1 Χριστιανική ηθική Ώρα 1 ΛΑΤΙΝΙΚΑ. Καίσαρος de bello gallico. Εν τω β'. Εξαμήνω και Φαϊδρος. (Ποσόν ουχί ολιγώτεραι των 25 σελίδων της εκδόσεως Teubner.) Γραμματικής μετ' επανάληψιν του τεχνολογικού το ετυμολογικόν, το περί προσωδίας καιεκτουσυντακτικού το περί πτώσεων. Θεματογραφικαί ασκήσεις. Ώραι 3. ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ. Επανάληψις σύντομος των κυριωτέρων μερών της θεωρητικής αριθμητικής, ιδία δε των θεωρημάτων του πολλαπλασιασμού καιτης διαιρέσεως, των περί μεγίστου κοινού διαιρέτου και του ελαχίστου κοινού πολλαπλασίου και των περί αναλόγων ποσών και των μεθόδων. Γεωμετρίας τα δύο πρώτα βιβλία. Αλγέβραςηεισαγωγή, αι αλγεβρικαί πράξεις και αι πρωτοβάθμιοι εξισώσεις (ήτοι το Α' και το Β' βιβλίον.) Μετά δε ταύτα θεωρία της τετραγωνικής ρίζης. Ώραι 3. ΦΥΣΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Βοτανική, γεωλογία και στοιχεία ορυκτολογίας. Ώραι 2. ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ. Σύντομος επανάληψις της γεωγραφίας της Ευρώπης. Γεωγραφία των λοιπών Ηπείρων. Ώραι 2. ΙΣΤΟΡΙΑ. Ιστορία των Ρωμαίων. Ιστορία του Βυζαντιακού κράτους μέχρι της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως υπό των Φράγκων. Ώραι 3. ΓΑΛΛΙΚΑ. Ερμηνεία των επομένων τεμαχίων Γάλλων λογογράφων και ποιητών. Α'. 1) Mme d e S é v i g n é , εκ των Lettres. (Mort, de Turenne.)—2) B e r n a r d i n d e St. P i e r r e , εκ του Paul et Virginie. (Les enfants égarés dans la forêt.) —3) B a r t h é l e m y , εκ του Voyage du jeune Anacharsis. (a'. Periclés, ß'. Hippocrate. γ'. La maison de Xenophon à Scyllonte.)—4) B u f f o n , εκ της Histoire naturelle, (α'. L' homme. β'. Le chien, γ'. Le cheval, δ'. Le cygne ε'. Le paon. στ'. Les enstors. ζ'. Le lion et le tigre.)—5) L a Β r u y è r e , εκ των Caractères, (α'. Le bavard, β'. Le fleuriste, γ'. L' érudit. δ'. L'impértinent. Ε'. Menippe ou les plumes du paon.)—6) C h a t a u b r i a n d , εκ του Itinéraire de Paris à Jérusalem, (a'. Les ruines de Sparte, β'. Athènes, γ'. Le Parthénon.)— ΕκτωνMartyrs. (Εκ του α', βιβλίου: Description de la Messénie.)—7) Mme de S t a ë l εκ της Corinne. (Rome.)—8) L a m a r t i n e , εκ του Voyage à 1' Orient. (L' Acropole.) — 9) Al. Dumas, εκ των Mémoires d' un maître d'armes. (Entre vue du maître d'armes avec le grand duo Cou-

Constantin.)—β'. 1) L a F o n t a i n e , εκ των Fables, (α'. Le chêne et le roseau, β'. Les animaux malades de la peste, γ'. Les deux pigeons, πλην τίνων στίχων του επιλόγου.)—2) Millevoye, la chûte des feuilles. —Sophocle accusé par ses fils —3) B é r a n g , e r Le voyage imaginaire.—Psara.— La Sainte Alliance des peuples.—Les souvenirs du peuple.—4) N o d i e r , L e f o u d u P i r é e . 5 ) C h . L e b r u n , Le Vengeur. Le ciel d ' A t h è nes—6) F r . C o p p é e , Défilé. (Ποσόν ουχί ολιγώτεραι των 35 σελίδων). Ασκήσεις τεχνολογικαί - αρχαί του συντακτικού μετ' εφαρμογής γραπτών γυμνασμάτων, ως εν τη Α' τάξει. Απομνημόνευσις ασμάτων μέχρι διακοσίων το πολύ στίχων. Ώραι 3. Ώραι 3.

ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗ.

Ε ν τη Γ', τάξει. ΕΛΛΗΝΙΚΑ. Συγγραφείς: Θουκυδίδης, Δημοσθένης, Πλάτων, Όμηρος, Ηρόδοτος. Θ ο υ κ υ δ ί δ ο υ . Το προοίμιον και αι δημηγορίαι, πλην του Επιταφίου καιτουδιαλόγου των Μηλιών. Δ η μ ο σ θ έ ν ο υ ς οι Ολυνθιακοί, οι Φιλιππικοί, ο περί του Στεφάνου, ο περί των εν Χερρονήσω, ο περί ειρήνης, ο προς Λεπτίνην. Π λ ά τ ω ν ο ς Απολογία, Κρίτων, Λάχης, Χαρμίδης. Ο μ ή ρ ο υ . Ιλιάς δις της εβδομάδος καθ' όλον το έτος (Ποσόν ουχί ολιγώτεραιτων100 σελίδων της εκδόσεως Teubner.) Ανάγνωσις Ηροδότου κατ' εκλογήν. Στοιχεία ρητορικής μετ' εφαρμογής επί των διδασκομένων συγγραφέων. Ώραι 10. Θέματα και εκθέσεις ιδεών. Ώραι 2. Ιστορία της ελληνικής γραμματολογίας (ιστορία του έπους, του μέλους, της Ιστοριογραφίας μέχρι του Ξενοφώντος συμπεριλαμβανομένου,καιτων αττικών ρητόρων.). Ώραι 2. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ. Ερμηνεία της Καινής Διαθήκης. Ερμηνεία των πράξεων των Αποστόλων και μετ' αυτήν εκκλησιαστική ιστορία. Ώραι 2. ΛΑΤΙΝΙΚΑ. Συγγραφείς: Λίβιος, Κικέρων, Οβίδιος. Λ ι β ί ο υ. Βιβλ. (I-VI και XXI-XXVI). Κ ι κ έ ρ ω ν ο ς in Catilinam I και II, in Verrein IIII. s. de signis, pro Sulta. Ο β ι δ ί ο υ , Μεταμορφώσεις κατ' εκλογήν (τω β' εξαμήνω). (Ποσόν ουχί ολιγώτεραι των 50 σελίδων.) Συντακτικού συνέχεια και τέλος, μετ' επανάληψιν του εν τη Β' τάξει διδαχθέντος μέρους. Θεματογραφικαί ασκήσεις. Ώραι 3.

Γεωμετρία, συνέχεια μέχρι τέλους της επιπεδομετρίας. συνέχεια και τέλος. Ώραι 3 ΦΥΣΙΚΗ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ. Η των αβαρών σωμάτων. Ώραι 2. ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ. Εμπειρική ψυχολογία Ώρα 1. ΙΣΤΟΡΙΑ. Ιστορία των μέσων και των νέων χρόνων μέχρι της εν Βιέννη συνθήκης. Ώραι 3. ΓΑΛΛΙΚΑ. Ερμηνεία των επομένων τεμαχίων Γάλλων λογογράφων και ποιητών. Α'. 1) R ο l l i n , εκ της Histoire ancienne (εκ της του Αλεξάνδρου).— 2) M o n t e s q u i e u , εκ της Grandeur et décadence des Romains (κεφ. 9 Deux causes de la parte de Rome).—3) J.J. Rousseau, εκ της Nouvelle Heloïse (Lettre sur le suicide).—4) C h . Ν ο d i e r , Le Ben-Lomond en Suisse.— 5) V i l l e m a i n , εκ του Lascaris (Lascaris raconte la prise de Constantinople par les Turcs). Ε κ του Essai sur Γ état des Grecs. (La ville de Cydonies).—6) T h i e r s , εκ της Histoire de la Révolution française. (Portraits de Mirabeau, de Camille Desmoulins, Marat et Danton).—7) M é r i m é e , εκ της Colomba (κεφ. IH' μέχρι της παραγράφου: Colomba les bras croisés).—L'histoire grecque.—8) M a b 1 y , Les Grecs et les Romains.—9) E d g . Q u i n e t , εκ της Création (Les leçons de Centaure).—10) P a s c a l , εκτών Provinciales (επιστολή 11 μέχρι του χωρίου: Quoi, mes pères ! il vous sera permis etc).—11) A. D a u d e t , εκ των Contes du lundi (Le mauvais Zouave). ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ.

Αλγέβρας

Β'. 1) Β ο i l a u , εκ των Satires (η E'.)—Εκ του Lutrin (εκ του Ε' άσματος από του στίχου: Loin du bruit cependant μέχρι τέλους του άσματος). —2) Α. C h e n i e r , La jeune captive. La Tarentine.—3) R o u g e t de 1' Isle, La Marseillaise.— 4) C a s i m i r D e l a v i g n e , εκ των Messéniennes (a' Le jeune diacre ou la Grèce chrétienne — β' Trois jours de Christophe Colomb). — 5) Β a r b i e r , εκ των ïambes (L' idole). — 6) Aug i e r , εκ της Diane (Louis XIII et Richelieu). — 7) V i c t o r d e Lap r a d e , Aux volontaires hellènes qui sont allés se battre pour la France (50 τουλάχιστον σελίδες). πίνακος, ως εν τη α' και τη β' τάξει. Θέματα κατ' οίκον. Ασκήσεις εις το ομιλείν την γαλλικήν —Απομνημόνευσις ποιηματίων. Ώραι 3. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΑΙ ΑΣΚΗΣΕΙΣ. Ώραι 3.

ΕΛΛΗΝΙΚΑ. Συγγραφείς : Θουκυδίδης, Πλάτων, Σοφοκλής, Ευριπίδης, Θεόκριτος, Όμηρος, Πλούταρχος. Θ ο υ κ υ δ ί δ ο υ , Επιτάφιος, Διάλογος Μηλίων.

Π λ ά τ ω ν ο ς , Γοργίας, Πρωταγόρας. Καθ' όλον το έτος, δις της εβδομάδος δράμα" (δύο του Σοφοκλέους, η εν τούτου και εν του Ευριπίδου, ων το πρώτον μετ' επιστασίας). Ανάγνωσις αδιδάκτων ραψωδιών της Ιλιάδος και της Οδυσσείας. Ώραι 10. Θέματα και εκθέσεις ιδεών. Ώραι 2. Ιστορία της ελληνικής γραμματολογίας. (Ιστορία της δραματικής ποιήσεως" εκ της Ιστορίας της φιλοσοφίας τα περί Σωκράτους, Πλάτωνος και Αριστοτέλους" ιστορία της Ιστοριογραφίας από Ξενοφώντος και εφεξής" ιστορία ενεπιτομήτηςελληνικής γραμματολογίας εν τοις αλεξανδρινοίς και βυζαντινοίς χρόνοις). Ώραι 2. ΛΑΤΙΝΙΚΑ. Συγγραφείς: Κικέρων, Τάκιτος, Βεργίλιος, Οράτιος. Κικέρωνος pro Sestio, Philippicae I. II. pro Milone, pro Murena, pro Ligario. Βεργιλίου Αινειάδος Βιβλ. II. III. IV. VI. VIII και IX. ΟρατίουωδαίΒιβλ. Α' ωδαί 1. 2. 3. 10. 11. 15. 16. 22. 37. Βιβλ. Β' ωδαί 2. 7. 13. 15. Βιβλ. Γ' ωδαί 1. 2. 3. 8. Βιβλ. Δ' ωδαί 2. 5. 12 και το Carmen seculare. Τακίτου Vita Agricolae (Ποσόν ουχί ολιγώτεραι των 50 σελίδων της εκδόσεως Teubner). Ανάγνωσις μετ' επιστασίας των Κικέρωνος Disputat. Tusculan De oratore I, Orator, Brutus. Ώραι 3. ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ. Στερεομετρία ολόκληρος, πλην των παραρτημάτων.— Στοιχεία ευθυγράμμου τριγωνομετρίας, ιδίως δε εφαρμογαί αυτής. Ώραι 3. ΦΥΣΙΚΗΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗΣ Συνέχεια και τέλος. Ώραι 2. ΧΗΜΕΙΑ. ΚΟΣΜΟΓΡΑΦIΑ.

Ώρα

Ώ ρ α 1. 1.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ. Η λογική. Ώρα 1. ΙΣΤΟΡΙΑ. Ιστορία του Ελληνικού έθνους εξ αρχής μέχρι των καθ' ημάς χρόνων.

Ώ ρ α ι 3.

ΓΑΛΛΙΚΑ. Ερμηνεία των επομένων τεμαχίων Γάλλων λογογράφων και π ο ι η τ ώ ν . Α' 1) B o s s u e t , εκ του Discours sur l'histoire universelle. (Reflexions sur les Grecs. Sparte et Athènes). —Εκ της Oraison funèbre d'Henriette d'Angleterre (Péroraison). —2) N a p o l é o nΙ.Εκτων Proclamations (α' Proclamation à l'armée d ' I t a l i e à l'invasion du Piémont. β' Proclamation à l'armée d Egypte). — 3) B a l z a c , εκ της Peau du chagrin (La dette). —4) G. Sand, εκ της Lelia (ΚΘ' Dans le désert αι δύο τελευταίοι παράγραφοι) εκ του Leone Leoni (εκ του IB' κεφ. Le jeu). — 5) M i c h e l e t , εκ της Histoire de la révolution française (εκ της Introduction: Les libres penseurs). — 6) F l a u b e r t , εκ της Tentation de St. Antoine (εκ του Ε' κεφ. από του χωρίου: Les roches en face d'Antoine

μέχρι του θανάτου της Αθηνάς). — 7) V. Η u g ο , εκ των Misérables (II. β' 17 Waterloo) εκ της Notre Dame de Paris (Ceci tuera cela). — 8) V. C h e r b u l i e z , εκ του Un cheval de Phidias (εκ του Δ' κεφ. Les environs d'Athènes). —9) Th. G a u t i e r , εκ του Roman de la momie(εκτου Γ' κεφ. Entrée triomphale de Pharaon dans sa capitale). — 10) E. Ren a n , εκ των Souvenirs d'enfance (Prière sur 1' Acropole). — B' 1) Corneille,εκτουCid. (Σκηνή Α' της Ε' πράξεως) — Ε κ του Horace (Σκηνή Ε' της Δ' πράξεως). — Ε κ του Cinna (τελευταία σκηνή της Ε' πράξεως.) — 2) R a c i n e , εκ της Iphigénie α', εκ της δ' σκηνής της Δ' πράξεως. Iphigénie soumise aux ordres de son père et à la volonté des dieux. —β' εκ της τελευταίας σκηνής. Iphigénie sauvée.) — Εκ του Britannicusεκτης β' σκηνής της Α' πράξεως Agrippine reproche à Burrhus de tenir Néron sous sa dépendance. Réponse de Burrhus.) — Εκ της Andromaque(εκτης β' σκηνής της Α' πράξεως: Oreste au nom des Grecs demande à Pyrrhus de leur livrer le fils d'Hector.) — 3 M ο l i è r e , εκ των Femmes savantes (εκ της δ' σκηνής της γ' πράξεως: Tris, sotin et Vadius.) — Εκ του Misanthrope (σκηνή Α' της Ε' πράξεως) — 4) V ο l t a i r e , εκ της Merope (σκηνή β' της Α' πράξεως. —Σκηνή β' της Β' πράξεως. — Σκηνή ζ' και η' της Ε' πράξεως.) — 5) Ρ i c h a t , εκ του Léonidas (εκ της στ' σκηνής της γ' πράξεως Léonidas aux trois cent Spartiates.) — 6) V. H u g ο , εκ των Orientale (α' Canaris β' L'enfant.) — εκ των Ballades (la grand mère.— Εκ του Hernani (Monologue de Charles Quint sur le tombeau de Charlemagne). — 7 L a m a r t i n e , Homère. Εκ του Dernier chant de Child Harold (Invocation pour les Grecs.)— Εκ της Mort de Socrate. (Από του στίχου: Etait ce de la mort la pâle majesté μέχρι του στίχου: Le seul Dieu que j'adore et qui n'a point d'autel.) — 8) L e c ο n t e D e L i s i e, εκ των Poèmes antiques (α' Le réveil d'Hélios. — β' L'enfance d'Héraclés) — 9) Th. de B a n v i l l e εκ της Déidamia (σκ. A' της A' πράξεως.) (Ποσόνουχί ολιγώτεραι των 70 σελίδων). Θέματα. Ασκήσεις εις το ομιλείν την Γαλλικήν. — Ερμηνείαεκτου προχείρου του Voltaire, Histoire de Charles XII η Montesquieu, De la grandeur des Romains. Ώραι 3. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΑΙ ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Ώ ρ α ι 3.

Εις τον αυτόν Η μ έ τ ε ρ ο ν Υ π ο υ ρ γ ό ν ανατίθεμεν την δημοσίευσιν και εκτέλεσιν του παρόντος διατάγματος. Εν

Αθήναις

τη

23 Ιουνίου 1884.

Εν ονόματιτουΒασιλέως.ΤοΥπουργικόνΣυμβούλιον. Χ. ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ, Δ. Σ. ΒΟΥΛΠΙΩΤΗΣ, Κ. ΛΟΜΒΑΡΔΟΣ, Γ. ΤΟΜΠΑΖΗΣ, Α. Α. ΚONTΟΣΤΑΥΛΟΣ Ο

Υπουργός

των

Εκκλησιαστικών Δ. Σ. ΒΟΥΛΠΙΩΤΗΣ

κλπ.

53

ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΤΑΞΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ (Εγκύκλιος 8808/27 Ιουνίου 1884) Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη Υπουργός Δ. Βουλπιώτης Αριθ.Πρωτ.8808.

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

Περί συντάξεως του προγράμματος των διδακτέων μαθημάτων εν τοις εκπαιδευτηρίοις της μέσης εκπαιδεύσεως. ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛ. ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ.

Προς

τους γυμνασιάρχας, σχολάρχας και διευθυντάς ελληνικών σχολείων.

Πέμπομεν υμίν εγκλείστως αντίτυπον του υπ' αριθ. 267 φύλλου της Ε φ η μερίδος της Κυβερνήσεως, εν ω εδημοσιεύθη το Β. Διάταγμα της 23 λήγοντος, δι' ου κανονίζεται το πρόγραμμα των διδακτέων μαθημάτων εν τοις εκπαιδευτηρίοις της μέσης εκπαιδεύσεως.

πού να συντάσσητε από κοινού μετά του συλλόγου των καθηγητών η διδασκάλων, συνωδά τη διατάξει του άρθρου 32 του Β. Διατάγματος της 31 Δεκεμβρίου 1836, τα προγράμματα της διδασκαλίας των μαθημάτων εν τοις υφ' υμών διευθυνομένοις γυμνασίοις ή ελληνικοίς σχολείοις, αρχόμενοι εκ του προγράμματος της χειμερινής εξαμηνίας του επιόντος σχολικού έτους 1884-1885. Κατά ταύτα και οι υποβαλόντες ημίν ήδη προγράμματα των διδακτέων μαθημάτων κατά την προσεχή χειμερινήν εξαμηνίαν δέον ν' αναθεωρήσητε ταύτα καιυποβάλητεαύθις ημίν αντίγραφον αυτών, συντεταγμένων κατά μενα εν τω συνημμένω Β. διατάγματι. Σκοπούντες να καθορίσωμεν εν καιρώ λεπτομερώς τα καθ'έκαστοντης εκτελέσεωςτουΒασιλικού τούτου διατάγματος, εφίσταμεν εν τούτοιςαπότούδε την υμετέραν προσοχήν επί την τάξιν των ωρών της διδασκαλίας εκάστου των μαθημάτων, επί την κατάλληλον της διδασκαλίας κατανομήνκ ορισμόν των διδακτικών βιβλίων. Αναδημοσιεύεταιαπότο:Παρίσης, τ. Α', σ. 507-509. 17

τα εν μεν ταις πρωϊναίς ώραις να διδάσκωνται τα ελληνικά, εν δε τη δείλη εναλλάξ τα λατινικά η τα μαθηματικά, επομένης τούτοις της διδασκαλίας των λοιπών μαθημάτων. Η δε κατανομή της διδασκαλίας των μη υπό καθηγητών ειδικών διδασκομένων μαθημάτων ορίζομεν να γίνηται εκάστοτε υπό του συλλόγου των καθηγητών, προτάσει του γυμνασιάρχου. Καταργούντες δε την υπ' αριθ. 6776 ημετέραν εγκύκλιον της 27 Αυγούστου 1867, συνιστώμεν όπως εν τη τοιαύτη κατανομή λαμβάνωνται υπ' όψιν και τα πλεονεκτήματα της ενότητος και του ομοιομόρφου της διδασκαλίας, άπερ επιτυγχάνονται διά της εν ανωτέρα τάξει συνεχίσεως της διδασκαλίας του εν τη αμέσως κατωτέρα διδάξαντος κατά το προηγούμενον έτος καθηγητού. Όθεν, προτάσει του γυμνασιάρχου, δύναται ο σύλλογος των καθηγητών ν' αναθέτη τοις εν τη αμέσως κατωτέρα τάξει διδάξασι τοαυτόμάθημα την διδασκαλίαν των μεν ελληνικών εν τη β' και τη γ' τάξει, των λατινικών και της ιστορίας εν τη β' τη γ' και τη δ' τάξει, της φυσικής ιστορίας εν τη β' και των φιλοσοφικών εν τη δ' τάξει, μου της 22 Ιουνίου 1882. Κατά τας διατάξεις του νόμου τούτου, εγκριθέντα μετά διαγωνισμόν, θα ώσιν εν χρήσει επί τετραετή περίοδον, αρχομένην από του επομένου σχολικού έτους, τα επόμενα βιβλία. 2) Α. Ναδίρη, αναγνωσματάριον Γαλλικόν. 3) Δ. Κυριακοπούλου, συντακτικόν επίτομον της Ελληνικής γλώσσης. 4) Δ. Σεμιτέλου, γραμματική της Λατινικής γλώσσης. 5) Α ν . Διομήδους Κυριακού χριστιανική κατήχησις.

ριακού, χριστιανική ηθική. 3) του αυτού, εκκλησιαστική ιστορία. 4) Χ. Σ. Καταβαίνη, συντακτικόν της Ελληνικής γλώσσης. 5) Δ. Σεμιτέλου, γραμματική της Λατινικής γλώσσης. 6) Σ. Σακελλαροπούλου, συντακτικόν της Λατινικής γλώσσης. 7) Β. Λάκωνος, θεωρητική αριθμητική. 8) I. Γ. Χατζιδάκη, αλγεβρα. 9) Τού αυτού γεωμετρία. 10) Ανδρέου Σπαθάρη, τριγωνομετρία. 11) Β. Λάκωνος, πειραματική φυσική. 12) Περ. Ψαρά, ζωολογία. 13) Αν. Κ. Χρηστομάνου, χημεία. 14) Δημ. Ολυμπίου, ψυχολογία. 15) Κ. Ζαχαριάδου, Ρωμαϊκή ιστορία. 16) Ιω. Καρασούτσα, γραμματική της Γαλλικής γλώσσης.

αρχή του επομένου σχολικού έτους, μετά την δημοσίευσιν της περί καταλλήλου εκτυπώσεως αυτών αποφάσεως ημών κατά το 18 άρθρον του περί διδακτικών βιβλίων Β. διατάγματος της 4 Σεπτεμβρίου 1882. Ρητώς δ' απαγορεύεται υπό του νόμου η εισαγωγή άλλων πλην των εγκεκριμένων βιβλίων προς διδασκαλίαν των εν τοις δημοσίοις και τοις ιδιωτικοίς εκπαιδευτηρίοις της μέσης εκπαιδεύσεως διδασκομένων μαθημάτων, δι' α υπάρχουσι βιβλία εγκεκριμένα

μένα εν τω διαγωνισμώ. Τοις διδασκάλοις τοις χρωμένοις εν τη διδασκαλία αυτών βιβλίω μη εγκεκριμένω επιβληθήσονται αυστηρώς αι υπό του νόμου οριζόμεναι ποιναί.

διαγωνισμώ, η διδασκαλία συνωδά τω άρθρω 7 του ΑΜΒ' νόμου, θα γίνηται εκ βιβλίων εγκεκριμένων κατά τας διατάξεις του ΣΜΘ' νόμου της 24 Νοεμβρίου 1867. Έκαστον των βιβλίων τούτων θα ορισθή υπό του διδάσκαντος το μάθημα, όστις ουδαμώς αμφιβάλλομεν ότι πάσαν θα καταβάλη προσοχήν όπως εκλέξη το άριστον, οδηγούμενος εις την εκλογήν αυτού υπό της εκ της διδασκαλίας πείρας και λαμβάνων υπ' όψιν τας περί των υποβληθέντων εκ τούτων εις τον διαγωνισμόν παρατηρήσεις των επιτροπών, τας δημοσιευομένας εν παραρτήματι της εφημερίδος της Κυβερνήσεως. ταιςτωνυπότηνεπιτήρησιναυτών τεταγμένων εκπαιδευτηρίων της μέσης εκπαιδεύσεως. Εν

Αθήναις

τη

Ο

27 Ιουνίου 1884. Υπουργός Δ.Σ. ΒΟΥΛΠΙΩΤΗΣ

[1] Νόμος ΑΜΒ'/22 Ιουνίου 1882:

«Άρθρον 7. Ά μ α τη διά του πρώτου διαγωνισμού εγκρίσει του βιβλίου εκάστου μαθήματος και τη διά του τύπου δημοσιεύσει αυτού, παύει η ως διδακτικών βιβλίων χρήσις των προ της δημοσιεύσεως του παρόντος νόμου εγκεκριμένων όμοιων». [2] Β. Διάταγμα της 4 Σεπτεμβρίου 1882:

«Άρθρ. 18. Όταν το βιβλίον εκτυπωθή και είνε έτοιμον προς δημοσίευσιν, υποβάλλονται εις το Υπουργείον τρία αυτού αντίτυπα. Τότε δε, συγκαλούμεναι αι επιτροπείαι, αποφαίνονται περί του αν τα βιβλία δύνανται να θεωρηθώσι καλώς και κατά νόμον εκτετυπωμένα, και αν όσα αυτών υπεβλήθησαν ως χειρόγραφα εξετυπώθησαν πιστώς, κατά το εν τω Υπουργείω κατατεθειμένον πρωτότυπον γνωματεύουσι δε και περί της δικαίας τιμής εκάστου κατά τοάρθρον6 ΑΜΒ' Νόμου" λαμβάνονται δ' υπ' όψιν αι δαπάναι της εκτυπώσεως, το ποιόν του χάρτου, ή συμφώνως προς το άρθρον 2 του παρόντος διατάγματος έκτασις κατά τυπογραφικά φύλλα, η ποιότης των πινάκων και εικόνων, η στάχωσις (δέσιμον) η μη κτλ. Περί τούτωνδευποβάλλεται υπότων επιτροπειών βραχεία έκθεσις εις το Υπουργείον, όπερ αποφαίνεται περί αυτήςκαιποιεί γνωστήν εις τον συγγραφέα εγκαίρως την απόφασιν αυτού, εκτυπουμένην εν τω εξωφύλλω του βιβλίου».

54

ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ (Εγκύκλιος 12804/27 Ιουνίου 1884) Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη Υπουργός Δ. Βουλπιώτης Αριθ.Πρωτ.12804.

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

Περί διορθώσεως προγραμμάτων ελληνικών

σχολείων.

ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛ. ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

Προς

τους γυμνασιάρχας, σχολάρχας και διευθυντάς ελληνικών σχολείων.

λείων υποβληθείσιν ημίν προγράμμασι των διδακτέων μαθημάτων κατά το χειμερινόν εξάμηνον του αρξαμένου σχολικού έτους παρετηρήσαμεν ελλείψεις καιαμαρτήματα,ωναναγκαίανκρίνομεν την ταχείαν και επιμελή διόρθωσιν. Τα κυριώτατα τούτων συνίστανται α') εις την παράλειψιν μαθημάτων οριζομένων εν τω Β. Διατάγματι της 27 Ιουνίου ε. Ε. η εις την προσθήκην άλλων, μηδόλως αναφερομένων εν αυτώ, β'.) εις αύξησιν ή ελάττωσιν των προς διδασκαλίαν μαθημάτων τινών διά του Β. Διατάγματος κεκανονισμένων ωρών, γ'.) εις την ακατάλληλον διανομήν των ωρών της διδασκαλίας και δ'.) εις την αναγραφήν βιβλίων ακαταλλήλων η μη εγκεκριμένων. παραλείπεται η αναγραφή της αναγνώσεως τεμαχίων νεωτέρων Ελλήνων λογογράφων και ποιητών, εν άλλοις δε η του μαθήματος της γυμναστικής" και ημεντουπρώτου μαθήματος παράλειψις προήλθεν ίσως εκ της δυσχερείας, ην διέβλεπον οι συντάξαντες τα προγράμματα εκείνα, προς προμήθειαν πάντων των βιβλίων εξ ων ελήφθησαν αι εν τω Β. Διατάγματι οριζόμεναι περικοπαί' αλλά τοιαύτη δυσχέρεια δεν υφίσταται, εκδοθεισών ιδίων συλλογών των περικοπών τούτων" η δε του μαθήματος της γυμναστικής παράλειψις είναι ευεξήγητος εν τοις σχολείοις εκείνοις, εις α δεν απεστάλησαν έτι υφ' ημών γυμνα-

Αναδημοσιεύεται από το: Παρίσης, τ. Α', σ. 512-514.

γυμναστικά όργανα, ή εν οις δεν υπηρετούσι διδάσκαλοι, καταλλήλως ασκηθ καιικανοίν' αναλάβωσι την διδασκαλίαν του μαθήματοςτούτου.Καιεντοις τοιούτοις σχολείοις όμως αντί ν' αφιερώνται αι προς γυμναστικήν ωρισμέναι ώραι εις την διδασκαλίαν άλλων μαθημάτων, δέον, μέχρις ότου διαταχθώσιν υφ'ημώντατηςκανονικής εις αυτά εισαγωγής της γυμναστικής, να χρησιμοποιούνται αι ώραι αύται προς ανόργανον γυμναστικήν και ασκητικά παίγνια, καταλλήλως υπό του διδασκάλου οριζόμενα και υπό την επιτήρησιν τούτου γινόμενα, η εις μαθηματικούς περιπάτους, καθ' ους μέγα δύνανται να καρπωθώσιν όφελος οι μαθηταί εκ της εποπτικής διδασκαλίας νοήμονος και φιλοπόνου διδασκάλου.

λέγχοντος μεν επιμέλειαν και προθυμίαν προς εκπλήρωσιν του καθήκοντος, αλλά πάντως ασκόπου και επιβλαβούς, ηυξήθησαν αι εν τω Β. Διατάγματι ωρισμέναι ώραι της διδασκαλίας. Η τοιαύτη επιβάρυνσις των μαθητών διά προσθέτων ωρών ακροάσεως μαθημάτων φέρει το εναντίον του σκοπουμένου αποτέλεσμα, χαλαρούσα την προσοχήν, καταπονούσα τον νούν αυτών.Όθεναξιούμεν να εμμένωσιν οι διδάσκαλοι εις την ακριβή τήρησιν των διά του Β. Διατάγματος της 27 Ιουνίου ε. Ε. διαγορευομένων, απαγορεύομεν δε οιανδήποτε απόπειραν προς συμπλήρωσιν η μεταβολήν αυτών και αυστηρώς καταδικάζομεν την προσθήκην μαθημάτων άλλων, πλην των υπό του αυτού Διατάγματος κεκανονισμένων.

Τρίτον και σπουδαιότατον αμάρτημα παρατηρούμεν εν πολλοίς των υποβληθέντων προγραμμάτων την των ωρών της διδασκαλίας ακατάλληλον διανομήν. Και τινα μεν ορίζουσιν υπέρ τας δύο συνεχείς καθ' εκάστην ώρας προς διδασκαλίαν ενός μαθήματος, ει και πασίδηλον οπόσον άκαρπος αποβαίνει τοιαύτη διδασκαλία" διότι δέον αι ώραι της διδασκαλίας εκάστου μαθήματος, εν τοις κατωτέροις μάλιστα σχολείοις, εν απολύτω μεν ανάγκη να ορίζωνται δύο καθ' εκάστην, επ' ουδενί δε λόγω πλείονες και ει δυνατόν πάντοτε ολιγώτεραι. Ενάλλοις δεπρογράμμασιν επισωρεύονται αι ώραι της διδασκαλίας πάσαι σχεδόν προ μεσημβρίας" και παρέχει μεν τούτο πολλήν άνεσιν τοις διδασκάλοις, απαλλασσομένοις ούτως, ως από βαρέος και οχληροτάτου φορτίου,απότης περί το εαυτών έργον ενασχολήσεως καθ' όλον τον μετά μεσημβρίαν χρόνον" αλλ' απαγορεύομεν αυστηρότατα την τοιαύτην των ωρών της διδασκαλίας κατανομήν, επιβλαβεστάτην ούσαν και αντικειμένην εις τους στοιχειωδεστάτους της παιδαγωγικής κανόνας. Επίσης επίμεμπτον θεωρούμεν τον ορισμόν ιδίων ωρώνπροςτηντηςγραμματικής διδασκαλίαν, ήτις είναιαναπόσπαστοςτης διδασκαλίας των ελληνικών, παραλλήλως βαίνουσα και επικουρούσα τη ερμηνεία τωναρχαίων συγγραφέων. Εκ παρανοήσεως δε του Β. Διατάγματος προήλθε καιησυγχώνευσις της διδασκαλίας της γραμματικής μετά της αναγνώσεως κειμένων νεωτέρων Ελλήνων λογογράφων και ποιητών, αν και ρητώς ορίζεται

ται ότι κατά ταύτην εφαρμογή γραμματικών κανόνων θα γίνηται μόνον όπου παρατηρούνται γραμματικαί διαφοραί της αρχαίας και της νυν γραφομένης γλώσσης. Περί δε της αναγραφής εν τοις προγράμμασι βιβλίωνακαταλλήλων ήμη εγκεκριμένων υπομιμνήσκομεν υμάς τα διά της υπ' αριθ. 8,808 ημετέρας εγκυκλίου της 27 Ιουνίου ε.έ. διαταχθέντα. Κατά ταύτα θα ζητήσωμεν υμάς ευθύνας κατά τας διατάξεις του ΣΜΘ' νόμου του 1867, αν αναγράψητε εν τοις προγράμμασι ή επιτρέψητε την χρήσιν υπό των μαθητών βιβλίων μη εγκεκριμένων κατά τον ΑMB' νόμον του 1882, ή, εν οις μαθήμασιν ουδέν ενεκρίθη βιβλίον κατά τον νόμον τούτον, βιβλίων μη εγκεκριμένων κατά τον ΣΜΘ' νόμον του 1867. Απόκειται δ' εις την κρίσιν υμών η εκλογή των βιβλίων μαθήματος, δι' ο κατ' ουδέτερον των νόμων τούτων υπάρχει εγκεκριμένον βιβλίον περιττόν δε κρίνομεν να συστήσωμεν την προσοχήν υμών εις την τοιαύτην εκλογήν, όπως μη επαναληφθή το εν τισι των προγραμμάτων παρατηρούμενον άτοπον της αναγραφής προς χρήσιν μαθητών ελληνικού σχολείου βιβλίων ακαταλλήλων, οποία είναι τα συντεταγμένα προς χρήσιν των μαθητών των ανωτέρων τάξεων του γυμνασίου, η των φοιτητών του Πανεπιστημίου. Των δε συλλογών αναγνωσμάτων νεωτέρων Ελλήνων λογογράφων η ποιητώνηεκλογή δέον ναφεθή ελευθέρα τοις μαθηταίς, μη αναγραφομένης εν τοις προγράμμασιν ωρισμένης εκδόσεως τούτων. Αλλ' οι διδάσκοντες οφείλουσι να επιστήσωσι την προσοχήν αυτών, όπως μη γίνηται χρήσις τοιούτων συλλογών, μη εγκεκριμένων υφ' ημών κατά το Β. Διάταγμα της 4Ιουλίουε.έ. Περί των προγραμμάτων, άτινα συνετάχθησαν προ του να περιέλθη εις γνώσιν των συνταξάντων το Β. Διάταγμα της 27 Ιουνίου ε.έ., ουδένα ποιούμεθα λόγον, αναμένοντες την υποβολήν ετέρων, διωρθωμένων κατά τας διατάξεις του διατάγματος τούτου. Οι κ.κ. γυμνασιάρχαι εντέλλονται ν' αποστείλωσιν αντίτυπα της παρούσης τοις σχολάρχαις των εις τα γυμνάσια προσηρτημένων ελληνικών σχολείων και τοις διευθυνταίς των υπό την επιτήρησιν αυτών τεταγμένων ιδιωτικών εκπαιδευτηρίων. Εν Αθήναις τη 7 Σεπτεμβρίου 1884 ο

Υπουργός Δ. Σ. ΒΟΥΛΠΙΩΤΗΣ.

55

ΠΟΤΕ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΤΑΙ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ (Έγγραφο 12693/27 Σεπτεμβρίου 1884) Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη Υπουργός Δ. Βουλπιώτης Αριθ. Πρωτ. 12693.

Περί της διδασκαλίας

των ελληνικών.

ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛ. ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ.

Τω σχολάρχη του εν Λεβαδεία ελλην. σχολείον. τος υποβληθεισών ημίν αποριών παρατηρούμεν υμίν: Ό τ ι η διδασκαλία των ελληνικών καλόν να γίνηται καθ' εκάστην, ουδεμία όμως παρίσταται ανάγκη να η εν τη Α', τάξει ίσος ο χρόνος της διδασκαλίας ταύτης εν πάσαις ταις ημέραις της εβδομάδος. Ούτω δύναται να ορισθή ανά μία και ημίσεια ώρα προς την διδασκαλίαν ταύτην κατά τας τέσσαρας ημέρας της εβδομάδος, ανά μία δε κατά τας επιλοίπους δύο. Εν δε τη Β', και Γ', τάξει δύναται επίσης να ορισθή ανά μία και ημίσεια ώρα καθ' εκάστην προς τον αυτόν σκοπόν. Η παρατήρησίς σας περί ανεπαρκείας του χρόνου είναι παντελώς αβάσιμος, αν η διδασκαλία η ευμέθοδος... Εν

Αθήναις

τη

27 Σεπτεμβρίου 1884

Ο

Υπουργός Δ. Σ. ΒΟΥΛΠΙΩΤΗΣ

Αναδημοσιεύεται από το: Παρίσης, τ. Α', σ. 519-520.

56

ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ (Εγκύκλιος 49615/1 Οκτωβρίου 1884) Υπουργός

Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη Στρατιωτικών Χ. Τρικούπης

Αριθ.Πρωτ.49615.

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

Περί διδασκαλίας των στρατιωτικών ασκήσεων των μαθητών. ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ

Προς

απάσας

τας

στρατιωτικάς αρχάς.

δεύσεως υπουργείου, περί εκτελέσεως του ΑΡΙΘ' Νόμου της 31 Μαρτίου 1883, περί εισαγωγής εις τα γυμνάσια του Κράτους τα τε δημόσια και τα ιδιοσυντήρητα ως τακτικού υποχρεωτικού μαθήματος των στρατιωτικών ασκήσεων, διατάσσομεν τάδε. Επειδή αι ανάγκαι της στρατιωτικής υπηρεσίας και ο ανεπαρκής αριθμός των υπαρχόντων ανθυπασπιστών του πεζικού δεν επιτρέπουσι τον διορισμόν ανθυπασπιστώνωςπρογυμναστών εις τα περί ων ο λόγος γυμνάσια, διά ταύτα αναθέτομεν την διδασκαλίαν των στρατιωτικών ασκήσεων εις ανθυπολοχαγούς ταγμάτων η λόχων πεζικού, εδρευόντων εν οις τα γυμνάσια τόποις, οίτινες θεωρηθήσονται ως επόπται, απαλλασσόμενοι της εν τοις οικείοις τάγμασιν ή λόχοις υπηρεσίας των, μόνον καθ' ας ημέρας θέλουσιν ασχολείσθαι εις την διδασκαλίαν των ασκήσεων προς τους μαθητάς των γυμνασίων, ήτοι εις υπηρεσίαν τουυπουργείουτηςΔημοσίας Εκπαιδεύσεως. Κατ' εξαίρεσιν δε, μόνον εις τα γυμνάσια εν Σύρω και εν Αιγίω αποσπώμεν ανά ένα ανθυπασπιστήν ως προγυμναστήν, διότι ουδ' εν Σύρω ουδ' εν Αιγίω εδρεύει τάγμα η λόχος, όπως ανατεθή εις ανθυπολοχαγούς αυτών η διδασκαλία των ασκήσεων. Επειδή ο νόμος δεν προενόησε περί αμοιβής των ανθυπολοχαγών εποπτών

Αναδημοσιεύεται από το: Παρίσης, τ. Α', σ. 522-524.

καιανθυπασπιστώνπρογυμναστών, θέλει ληφθή φροντίς περί νομοθετικού κανονισμού των κατ' αυτήν αφ' ης ημέρας άρξεται η διδασκαλία των ασκήσεων, εις βάρος του προϋπολογισμού του υπουργείου της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Διά Β. Διατάγματος κανονισθήσονται προσεχώς αι ημέραι και ώραι των στρατιωτικών ασκήσεων, αι πλατείαι εν αις θέλουσιν ασκείσθαι οι μαθηταί, το χιτώνιον και το πηλήκιον, άπερ θέλουσι φέρει κατά τας ασκήσεις και τα περ όπλων, ων γενήσεται χρήσις. Μέχρι τότε δε, ως εγνώρισεν ημίν το υπουργείον της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, θέλει επιστείλει περί τούτων τα δέοντα άπασι τοις γυμνασιάρχαις, οίτινες ανακοινώνουσι τας διαταγάςτουυπουργείουκαι προς τους ανθυπολοχαγούς επόπτας και ανθυπασπιστάς προγυμναστάς. Πάσα απουσία μαθητού κατά τας ασκήσεις θέλει σημειούσθαι υπό του οικείου ανθυπολοχαγού επόπτου ή ανθυπασπιστού προγυμναστού εν ιδίω καταλόγω προσκλήσεως. Εις δε τους μη προσερχομένους τακτικώς εις τας ασκήσεις μαθητάς, τους δεικνύοντας ασύγγνωστον περί αυτάς αδιαφορίαν, και τους οπωσδήποτε περιπίπτοντας εις αντιπειθαρχικά παραπτώματα κατά την ώραν των ασκήσεων, επιβάλλονται αι κεκανονισμέναι γυμνασιακαί ποιναί υπό του γυμνασιάρχου, επί τη προτάσει του επόπτου ή προγυμναστού.

την κανονικήν πρόοδον των ασκήσεων. Απαλλάσσονται κατά τον νόμον της υποχρεώσεως του μετέχειν των στρατιωτικών ασκήσεων, τη αιτήσει των, μόνον όσοι των μαθητών θεωρηθώσιν ανίκανοι δι' αποφάσεως συμβουλίου, συγκροτουμένου εξ ενός ανωτέρου αξιωματικού της φρουράς, ενός στρατιωτικού ιατρού και του αρμοδίου γυμνασιάρχου του δημοσίου γυμνασίου η του εις ον υπάγεται το ιδιοσυντήρητον. Μη υπάρχον τος ανωτέρου αξιωματικού εις την φρουράν, θέλει λαμβάνει μέρος εις το συμβούλιον ο κατά βαθμόν ανώτερος η αρχαιότερος των υπαρχόντων υποδεεστέρων, και ουδενός τοιούτου υπάρχοντος, ο ανθυπολοχαγός επόπτης η ο ανθυπασπιστής προγυμναστής. Ελλείψει δε στρατιωτικού ιατρού, λαμβάνει μέρος εις το συμβούλιον ιδιώτης Ιατρός. Κατ' ακολουθίαν ανατίθεμεν την διδασκαλίαν των στρατιωτικών ασκήσεων εν τοις δημοσίοις, δημοσυντηρήτοις και ιδιωτικοίς γυμνασίοις του Κράτους εις τους κάτωθι ανθυπολοχαγούς επόπτας και ανθυπασπιστάς προγυμναστάς γματα των ειρημένων ανθυπολοχαγών και ανθυπασπιστών, ίνα διατάξωσιν αυτουςωςτάχιστα να παρουσιασθώσιν έκαστος προς τον οικείον γυμνασιάρχην και λάβη απ' αυτόν τας διαταγάς του κυρίου επί των Εκκλησιαστικών καιτης Δημοσίας Εκπαιδεύσεως υπουργού. τατάξει τους μαθητάς εις κλάσεις αναλόγως της ηλικίας των, της γνώσεως των

ασκήσεων και της σωματικής αναπτύξεως αυτών, ήτις ήθελεν επιτρέπει και την ένοπλον άσκησιν. Η διδασκαλία των ασκήσεων άρξεται από του 2ου τμήματος του σχολείου των ασκήσεων στρατιώτου και του πρακτικού μέρους της βολής. Εκ του τμήματος τούτου παραλειφθήσονται μόνον αι ασκήσεις ευκαμψίας. Μετά ταύτα θέλουσι διδαχθή εις τους μαθητάς αι ασκήσεις διμοιρίας και είτα αι του λόχου. Εν Αθήναις τη 1 Οκτωβρίου 1884

Χ. ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

57

ΔΙΔΑΚΤΕΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ (Εγκύκλιος 18093/21 Νοεμβρίου 1884) Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη Υπουργός Δ. Βουλπιώτης Αριθ.Πρωτ.18093.

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

Περί των διδακτέων τεμαχίων νεωτέρων λογογράφων και ποιητών.

Ελλήνων

ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛ. ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

Προς τουςσχολάρχας και τους διευθυντάς ελλην. σχολείων.

διαφόρου υφ' εκάστου των διδασκόντων εκλογής των διά του Β. Διατάγματος της 23 Ιουνίου ε.έ. ωρισμένων προς ανάγνωσιν τεμαχίων νεωτέρων Ελλήνων λογογράφων και ποιητών, έγνωμεν να κανονίσωμεν την σειράν των διδακτέων επί τριετή περίοδον, αρχομένην από του ενεστώτος χειμερινού εξαμήνου.Εντελλόμεθα δ' υμίν, ίνα εν τω μαθήματι της αναγνώσεως τηρήτε μεν την αμέσως κατωτέρω οριζομένην τάξιν της κατ' έτος διδασκαλίας, ανελλιπώς δε διδάσκητε πάντα τα σημειούμενα. Κατ' εξαίρεσιν δε εν τω παρόντι σχολικώ έτει, οι μέχρι τούδε διδάξαντες και άλλα τεμάχια, πλην των ήδηοριζομένωνπρος διδασκαλίαν κατά το Α' έτος, δύνανται να παραλείπωσιν εκ των λοιπών όσα αν εγκρίνωσιν,ουχί όμως πλείονα κατά ποσόν σελίδων των υπ' αυτών μέχρι τούδε δεδιδαγμένων. Κατά ταύτα θα διδάσκωνται εν τη Γ', τάξει. Κατά το Α', έτος. 1) Κ. Παπαρρηγοπούλου, αι Αθήναι επί Περικλέους. 2) Δ. Παπαρρηγοπούλου, Ορφεύς. 3) Σ. Ζαμπελίου, Πολιορκία της Κωνσταντινουπόλεως. 4) Δ. Βερναρδάκη, η σωτηρία του Αρίονος. 5) Σ. Ζαμπελίου, Γαμήλια έθιμα. 6) Α. Ρ. Ραγκαβή, εκ των Τριάκοντα. 7) Σ.Ν. Βασιλειάδη, Αλέξανδρος Υψηλάντης. 8) Τανταλίδου, ύμνος εις τον Μάϊον. 9) Τ. Ζαμπελίου,

Αναδημοσιεύεται από το: Παρίσης, τ. Α', σ. 526-529.

Κωνσταντίνος ο Παλαιολόγος. 10) Π. Καλλιγά, Ναυμαχία του Ναυαρίνου. 11) Α.Ρ. Ραγκαβή, χορός νέων πολεμιστών. Κατά το Β', έτος. 1) Σ.Ν. Βασιλειάδη, οι Αργοναύται. 2) Δ.Ν. Βερναρδάκη, Διθύραμβος. 3) Κ. Παπαρρηγοπούλου, Θεωρία και πράξις παρ' αρχαίοις και νεωτέροις. Αι Αθήναι επί Περικλέους. 4) Μ. Ρενιέρη, Κύρωσις του περ της χώρας νόμου. Θάνατος Τιβερίου Γράκχου. 5) Α.Ρ. Ραγκαβή, Διονύσου πλούς. 7) Σ. Ζαμπελίου, πολιορκία της Κωνσταντινουπόλεως. Επιβουλή Ενετων.Οβασκανιστής. 8) Λ.Ρ. Ραγκαβή, Δούκας. 9) Π. Καλλιγά, ο Τάσος διωκώμενος. 10) Α.Ρ. Ραγκαβή, Ρωσσία, Αγγλία, Γαλλία. 11) Βασιλειάδη, Αλέξανδρος Υψηλάντης. 12) Α.Ρ. Ραγκαβή, χορός νέων πολεμιστών. Κατά το Γ', έτος. 1) Κ. Ασωπίου, ο πολιτισμός της Ελλάδος. 2) Δ.Ν. Βερναρδάκη, Διθύραμβος. 3) Κ. Παπαρρηγοπούλου, αι Αθήναι επί Περικλέους. 4) Α.Ρ. Ραγκαβή, Διονύσου πλους. 5) Σ. Ζαμπελίου, Νεκρώσιμοι ακολουθίαι. 6) Δ.Ν. Βερναρδάκη, Μερόπη. 7) Π. Καλλιγά, Τρικυμία. 8) I. Ζαμπελίου, Τιμολέων. 9) Σ. Ζαμπελίου, Λέων Καλλέργης. 10) Α λ . Σούτσου, Αίγυπτος. 11) Σ.Ν. Βασιλειάδη, Α λ . Υψηλάντης. 12) Α.Ρ. Ραγκαβή, Αικατερίνη η Β'. Αμουσία. 13) Κ. Παπαρρηγοπούλου, χαρακτηρισμός του Καραϊσκάκη. 14) Η λ . Τανταλίδου, ύμνος.

πούλου, Ηθική ενότης του Ελληνισμού. 2) I. Καρασούτσα, εις την Ιωνίαν. 3) Κ. Οικονόμου, η πατρίς. 4) Σ.Ν. Βασιλειάδη, η Ακρόπολις. 5) Κ. Παπαρρηγοπούλου, Ολυμπιακοί αγώνες. 6) Σ.Ν. Βασιλειάδη, το δάκρυ του Ξέρξου. 7) Κ. Παπαρρηγοπούλου, ο λοιμός των Αθηνών. 8) Α λ . Βυζαντίου, Σωκράτης και Αριστοφάνης. 9) Κ. Παπαρρηγοπούλου, Βασίλειος ο μέγας. 10) Α λ . Σούτσου, η Αγία Σοφία. 11) Κ. Παπαρρηγοπούλου, Ανάκτησις της Κρήτης υπό Φωκά. 12) Α. Ρ. Ραγκαβή, Ιπποτικός αγών. 13) Θ. Ορφανίδου, ο πύργο της Πέτρας. 14) Κ. Οικονόμου, Προτροπαί προς τους Έλληνας. 15) Α. Μουστοξύδου, Σόρβολος ο Κρης. 16) Π. Αργυροπούλου, ο Κοραής. 17) Α λ . Σούτσου, η καταστροφή της Χίου και η πυρπόλησις της ναυαρχίδος. 18) Κ. Οικονόμου, οι κατά ξηράν και κατά θάλασσαν αγώνες. 19) Κ. Παπαρρηγοπούλου, ο Κολοκοτρώνης. 20) Ν. Δραγούμη, η χολέρα Εν Αθήναις. 21) Α.Κ. Ραγκαβή το ρόδον. Κατά το Β', έτος. 1) Κ. Οικονόμου, η πατρίς. 2) Α. Σούτσου, Ελλάς. 3) Κ. Παπαρρηγοπούλου, Επανάστασις της Σάμου. Πρώτος επιτάφιος Περικλέους. 4) Δ. Παπαρρηγοπούλου, το αγαλμα της Παρθένου, Ρωμαϊκόν δείπνον. 5) I. Καρασούτσα, Μωάμεθ. 6) Κ. Παπαρρηγοπούλου, Επιδρομή των Νορμανδών κατά της Ελλάδος. 7) Σ. Ζαμπελίου, τελευταία εν τη Αγία Σοφία τελετή. 8) Α.Ρ. Ραγκαβή, Κωνσταντινούπολις. 9) Σ. Βυζαντίου, Αι πυρκαϊαί της Κωνσταντινουπόλεως. 10) Α. Βαλαωρίτου, Αλής Τεπελενλής. 11) Κ. Οικονόμου, Κατά ξηράν και κατά θάλασσαν αγώνες. 12) Α. Παράσχου, τολείψανον

νον του Πατριάρχου. 13) Κ. Παπαρρηγοπούλου, έναρξις της Ελληνικής Ε π α ναστάσεως. 14) Α. Σούτσου, εκστρατεία και καταστροφή του Δράμαλη. 15) Ν. Δραγούμη, το Ναύπλιον. 16) Α.Ρ. Ραγκαβή, επιστολαί εκ Βερολίνου. 17) I. Καρασούτσα, η παντεχνία του ανθρώπου. Κατά το Γ', έτος. 1) Κ. Οικονόμου, η πατρίς. 2) Δ. Παπαρρηγοπούλου, ο Αίνος. 3) Κ. Παπαρρηγοπούλου, Η εν Σαλαμίνι ναυμαχία. 4) Α. Βλάχου, Φειδίας και Περικλής. 5) Δ. Παπαρρηγοπούλου, Κλεάνθης ο Στωικός. 6) I. Καρασούτσα, εις εν άστρον. 7) Κ. Παπαρρηγοπούλου, Μεγαλοφυία Αλεξάνδρου, Η αγία Σοφία. 8) Α. Ρ. Ραγκαβή, Μάιος. 9) Κ. Παπαρρηγοπούλου, Άλωσις της Κωνσταντινουπόλεως υπό των Φράγκων. 10) Σ. Ζαμπελίου, ανάκτησιςτηςΚωνσταντινουπόλεως. 11) Α. Σούτσου, Ελλάς. 12) Κ. Οικονόμου, Προτροπαί προς τους Έλληνας. 13) Α. Σούτσου, Η θάλασσα. 14) Κ. Οικονόμου, Κατά ξηράν και κατά θάλασσαν αγώνες. 15) I. Καρασούτσα, Όλυμπος. 16) Α. Σούτσου, Αθαν. Διάκος, Οδυσσεύς Ανδρούτσος. 17) Γ. Ζαλοκώστα, ο Βότσαρης. 18) Ν. Δραγούμη, Η εν Τροιζήνι συνέλευσις. 19) Φ. Ιωάννου, Γρηγ. Κωνσταντάς. 20) Α. Σούτσου, εις τον Βύρωνα. Κοραή, Τυρταίος. 3) Π. Σούτσου, τα ερείπια της παλαιάς Σπάρτης. 4) Φ. Σκούφου, Α γ . Νικόλαος, 5) Κ. Παπαρρηγοπούλου, Μανουήλ Κομνηνός. 6) Σ.Ν. Βασιλειάδη, το σχολείον του χωρίου. 7) Κοραή, ο Παπατρέχας. 8) Κ. Παπαρρηγοπούλου, Αρματωλοί και κλέπται. 9) Α. Σούτσου, Ποιηταί και διδάσκαλοι της νέας Ελλάδος. 10) Σ. Τρικούπη, Μάχη του Δραγατσανίου. 11) Γ. Ζαλοκώστα, το Χάνι της Γραβιάς. 12) Δ. Βικέλα, Τα παθήματα των Χίων. 13) Σ. Τρικούπη, Περιγραφή του Μεσολογγίου. Λύσις της πολιορκίας του Μεσολογγίου, Απόκρουσις της εφόδου. Μάχη της Κλείσοβας. Τα κατά την εξοδον. 14) Αχ. Παράσχου, εις δρομίσκον των Αθηνών. 15) Κ. Παπαρρηγοπούλου, η επί την Πελοπόννησον στρατεία του Δράμαλη. 16) Σ. Τρικούπη, ο Άρης εν Πύλω. 17) Α.Ρ. Ραγκαβή, Άνθος Μαΐου. 18) Κ. Παπαρρηγοπούλου, Συνάντησις Καραϊσκάκη και Κιουταχή. 19) Π. Σούτσου, ο αποχαιρετισμός μας εις τον Μιαούλη ν. Κατά το Β' έτος. 1) Κ. Παπαρρηγοπούλου, οι τριάκοντα τύραννοι. 2) Π. Σούτσου, τα ερείπια της Σπάρτης. 3) Δ. Παπαρρηγοπούλου, Διογένης ο κυνικός. 4) Φ. Σκούφου, Εικών Ζεύξιδος. Ελλάδος και Ελλήνων έπαινος. Δέησις προς τον Χριστόν. 5) Θ. Ορφανίδου, το λάλημα του κούκου. 6) Κ. Παπαρρηγοπούλου, Ευρυκλής. Ηρώδης ο Αττικός. 7) Σ.Ν. Βασιλειάδη, το σχολείον του χωρίου. 8) Α. Κοραή, Αυτοβιογραφία. Ενύπνιον. Ο Παπατρέχας. 9) Κ. Παπαρρηγοπούλου, Αρματωλοί και κλέπται. 10) Θεοτόκη, Εγκώμιον Βούλγαρη. 11) Δ.Ν. Βερναρδάκη, η καταστροφή του Χορμόβου. 12) Περραιβού, Μάχη της Μπογορίτσας. 13) Α. Σούτσου, Ποιηταί και διδάσκαλοι της νέας Ελλάδος. 14) Γ. Ζαλοκώστα, το χάνι της Γραβιάς. 15) Σ. Τρικούπη, Μάχη του

Βαλτετσίου. 16) Α χ . Παράσχου, εις δρομίσκον των Αθηνών. 17) Σ. Τρικούπη, Η καταστροφή του Δράμαλη. Λύσις της πολιορκίας του Μεσολογγίου. Απόκρουσιςτηςεφόδου.Μάχη της Κλείσοβας. Τα κατά την έξοδον. 18) Π. Σούτσου, ο χαιρετισμός μας εις τον Μιαούλην. Κατά το Γ' έτος. 1) Κοραή, Τυρταίος. 2) Π. Σούτσου, τα ερείπια της παλαιάς Σπάρτης. 3) Βουλγάρεως, Δύναμις και χάρις της μουσικής. 4) I. Καρασούτσα, ο Θεός και ο θάνατος, 5) Βαλαωρίτου, ο Βαλμάς. 6) Ραγκαβή, Περιστερά. 7) Φ. Σκούφου, χώρα από τους εχθρούς καταχαλασθείσα. 8) Κοραή, Ενύπνιον. Παπατρέχας. 9) Δ.Ν. Βερναρδάκη, η καταστροφή του Χορμόβου. 10) Κ. Παπαρρηγοπούλου, Αρματωλοί και κλέπται. 11) Σ. Βυζαντίου, αξιωματικός των ανθέων. 12) Α. Σούτσου, Ποιηταί και διδάσκαλοι της νέας Ελλάδος. 13) Σ. Τρικούπη, Μάχη παρά τας Πάτρας. Πυρπόλησις της ναυαρχίδος. 14) Ζαλοκώστα, το χάνι της Γραβιάς. 15) Σ. Τρικούπη, η καταστροφή του Δράμαλη. Άλωσις του Παλαμηδίου. Υψηλάντης. 16) Π. Σούτσου, ο αποχαιρετισμός μας εις τον Μιαούλην. 17) Σ. Τρικούπη, Μάχη της Κλείσοβας. Τα κατά την έξοδον. 18) Α. Ρ. Ραγκαβή, Ο Γεννάδιος. 19) Δ. Αινιάνος, η Αράχωβα. 20) Ν. Θεοτόκη, έργα της ψυχής. 21) Α. Παράσχου, εις δρομίσκον των Αθηνών. Εν

Αθήναις

τη

21 Νοεμβρίου 1884 Ο Δ. Σ.

Υπουργός ΒΟΥΛΠΙΩΤΗΣ

58

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΩΝ ΓΥΜΝΑΣΙΩΝ (25 Νοεμβρίου 1884) Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη Υπουργοί Χ. Τρικούπης, Δ. Βουλπιώτης

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΩΝ ΓΥΜΝΑΣΙΩΝ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Εγκριθείς υπό του επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως και του επί των Στρατιωτικών Υπουργείου. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ

Γενικαί

Α'.

διατάξεις.

Συμφώνως τοις άρθροις 4, 5, και 10 του από 31 Μαρτίου 1883 ΑΡΙΘ' Νόμου, περί εισαγωγής των Στρατιωτικών ασκήσεων εις τα γυμνάσιακαιτα Ελληνικά σχολεία, κανονίζομεν τα εξής. Άρθρ. 1. Αι Στρατιωτικαί ασκήσεις άρχονται έκαστον σχολικόν έτος κατάταςαρχάς τηςτρίτης εβδομάδος του Σεπτεμβρίου το βραδύτερον, λήγουσι δετη31 Μαΐου. Άρθρ. 2. Υποχρεούνται να μετέχωσι των στρατιωτικών ασκήσεων πάντες οι μαθηταί της Γ' και της Δ' τάξεως του γυμνασίου, πλην των κατά το τεσσάρων ετών συμπεπληρωμένων εκ των μαθητών της Γ' και Δ' γυμνασιακής τάξεως δύνανται ν' απαλλαγώσι προσωρινώς της υποχρεώσεως του μετέχειν των στρατιωτικών ασκήσεων τη αποφάσει του γυμνασιάρχου η του διευθυντού του γυμνασίου, του επόπτου των στρατιωτικών ασκήσεων ή του ανθυπασπιστού προγυμναστού, και ενός ιατρού, στρατιωτικού ή ιδιώτου, καλουμένου υπό του γυμνασιάρχου. Οι ούτω προσωρινώς απαλλασσόμενοι μαθηταί υποχρεούνται να συνασκώνται εν τη γυμναστική μετά των μαθητών της Β' τάξεως

Αναδημοσιεύεται από το: Παρίσης, τ. Α', σ. 529-535.

ξεως, Οσάκις δεν συμπίπτωσιν αι ώραι άλλων μαθημάτων εν τη τάξει, ης τα μαθήματα διακούουσι, μετά των προς διδασκαλίαν της γυμναστικής ωρισμένων εν τη Β', τάξει. Άρθρ. 3. Οι εξ εκπαιδευτηρίων της αλλοδαπής προσερχόμενοι και εγγραφόμενοι εις την Δ' γυμνασιακήν τάξιν άνευ επαρκών γνώσεων της οπλασκίας συνασκούνται μετά των μαθητών της Γ' τάξεως. Άρθρ. 4. Πάσα απουσία μαθητού από των ασκήσεων σημειούται εν ιδίω ελέγχω υπό του οικείου ανθυπολοχαγού επόπτου ή ανθυπασπιστού προγυμναστού. Ο έλεγχος ούτος παραδίδοται εν αρχή εκάστου μηνός εις τον γυμνασιάρχην, όπως μετά του συλλόγου των καθηγητών εφαρμόση ούτος εν καιρώ τας διατάξεις των άρθρων 36 και 37 του Β. Διατάγματος της 11 Μαΐου ε.έ. περί εγγραφής και εξετάσεων μαθητών. Εν τω αυτώ ελέγχω σημειούται ο τε βαθμός της εν ταις ασκήσεσιν επιδόσεως εκάστου μαθητού και ο της πειθαρχικής διαγωγής αυτού. Ο δε γυμνασιάρχης, κατά τους μηνιαίους τούτους ελέγχους τουεπόπτουτωνστρατιωτικών ασκήσεων, υπολογίζων τον μέσον βαθμόν της προόδου εκάστου μαθητού, αναγράφει αυτόν εν τω βιβλίω του γενικού ελέγχου, συμφώνως ταις διατάξεσι των άρθρων 20, 27 και 33 του αυτού Διατάγματος. Άρθρ. 5. Ο αριθμός των ωρών των ασκήσεων εκάστης τάξεως ορίζεται διά του κανονίζοντος το πρόγραμμα των εν τοις γυμνασίοις διδακτέων μαθημάτων Β. Διατάγματος" αι δ' ημέραι και αι ώραι, καθ' ας θ' ασκώνται οι μαθηταί, αναγράφονται εν τω προγράμματι εκάστου γυμνασίου. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ

Στρατιωτική

Β'

εκπαίδευσις.

Άρθρ. 6. Η στρατιωτική εκπαίδευσις των μαθητών των γυμνασίων περιλαμβάνει.

ποιούμενον ως προς την χρήσιν του όπλου και τα γεμίσματα, συμφώνως προς τον δοθησόμενον οπλισμόν) και

Πλην τούτων οι μαθηταί των γυμνασίων διδάσκονται τα περί ονοματολογίας, λύσεως, αρμολογήσεως και συντηρήσεως του τυφεκίου, και τα κυριώτατα των περί βολής. Η θεωρητική διδασκαλία αύτη δύναται να γίνηται και εν τω διδακτηρίω του γυμνασίου κατά τας ημέρας, καθ' ας ο καιρός δεν επιτρέπει την υπαιθρον άσκησιν. Άρθρ. 7. Κατά τας ενόπλους ασκήσεις γίνεται χρήσις όπλων του πολέμου μετά της οικείας εξαρτήσεως. Παρέχονται δε ταύτα υπό του Υπουργείου των Στρατιωτικών και κατατίθενται εν αποθήκη υπό του Υπουργού των Στρατιωτικών οριζομένη.

σθώσι πλείους αποθήκαι όπλων. Άρθρ. 8. Καθ' όλην την διάρκειαν των ασκήσεων οφείλει να παρίσταται ο γυμνασιάρχης η ο τη εντολή αυτού αναπληρών αυτόν καθηγητής. Άρθρ. 9. Αι στρατιωτικαί ασκήσεις εν πόλεσιν εχούσαις πλείω του ενός γυμνάσια δύνανται να γίνωνται κοινή υπό των μαθητών πλειόνων γυμνασίων κατά τας αυτάς ημέρας και ώρας, εφ' όσον ο αριθμός των ασκουμένων επιτρέπει τούτο. Άρθρ. 10. Οι μαθηταί των ανωτέρων γυμνασιακών τάξεων ιδιωτικών εκπαιδευτηρίων συνασκούνται μετά των μαθητών του γυμνασίου,ειςουτον γυμνασιάρχην είναι ανατεθειμένη η άμεσος εποπτεία του ιδιωτικού. Άρθρ. 11. Η απαλλαγή των μαθητών εκ των στρατιωτικών ασκήσεων αποφασίζεται υπό του συμβουλίου του οριζομένου υπό του άρθρου 3 του νόμου ΑΡΙΘ'. Αντίγραφον της γνωμοδοτήσεως, κεκυρωμένον υπό του γυμνασιάρχου, υποβάλλεται παρά του ίδιου προς το επί της Δημοσίας εκπαιδεύσεως Υ πουργείον το δε πρωτότυπον φυλάσσεται εις τ' αρχεία του γυμνασίου. Άρθρ. 12. Το Υπουργείον των Στρατιωτικών ορίζει το αναγκαίον προσωπικόν υπαξιωματικών προγυμναστών και σαλπιγκτών διά την εκτέλεσιν των στρατιωτικών ασκήσεων. Εν ελλείψει δ' υπαξιωματικών και σαλπιγκτών τουενεργούστρατού, διορίζονται υπαξιωματικοί και σαλπιγκταί της εφεδρείας, εκτωνμετά το έτος 1880 αφυπηρετησάντων. Άρθρ. 13. Προ της λήξεως των ασκήσεων καθ' έκαστον έτος, άπαντες οι μαθηταί των γυμνασίων, οι περί τον χειρισμόν των όπλων, τα γεμίσματα κα την προπαρασκευαστικήν άσκησιν περί την βολήν εξασκηθέντες, εκτελούσιν ασκήσεις μετά πυρών και βολήν επί σκοπόν, κατά τα διά τους στρατιώτας του πεζικού κεκανονισμένα. Τα αναγκαία φυσίγκια χορηγεί το επί των Στρατιωτικών Υπουργείον. Άρθρ. 14. Ο καθαρισμός των όπλων εκτελείται τη επιμελεία του ανθυπολοχαγού επόπτου ή ανθυπασπιστού προγυμναστού, και κατά τας διαταγάς του Υπουργείου των Στρατιωτικών. Οι δε μαθηταί μόνον κατά την απόθεσιν αυτών εις τας αποθήκας οφείλουσι να φροντίζωσι περί προχείρου καθαρισμού του ιδίου έκαστος όπλου. Άρθρ. 15. Τη προτάσει των οικείων γυμνασιαρχών, συνεννοουμένων μετά των προγυμναστών, δύνανται να επιτραπώσιν υπό του επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργού στρατιωτικοί περίπατοι των μαθητών των μεθ' οπλών ασκουμένων, είτε κατά τας διάταςασκήσειςωρισμένας ημέρας είτε κατ' άλλας εορτασίμους.

1

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ

Γ'.

Οργανισμός.

Άρθρ. 16. Οι εν εκάστω γυμνασίω ικανοί να οπλοφορώσι μαθηταί οργανίζονται ούτω.

Άρθρ. 17. Προς εκπλήρωσιν καθηκόντων δεκανέων και λοχιών οδηγών κατά τας ασκήσεις και τας ενόπλους παρατάξεις,ορίζονταιοιαναγκαίοιυπό του οικείου γυμνασιάρχου, τη προτάσει του ανθυπολοχαγού επόπτου ή πασπιστού προγυμναστού, εκ των διακρινομένων κατά τε την θεωρητικήν και πρακτικήν στρατιωτικήν εκπαίδευσιν και επί εξαιρέτω διαγωγή μαθητών. Ούτοι, μη όντες βαθμοφόροι, δεν φέρουσι διακριτικά βαθμού.

Κατά τας ασκήσεις και ενόπλους παρατάξεις οι ανθυπολοχαγοί επόπται ήανθυπασπισταίπρογυμνασταί εισί διοικηταί των οργανικών τμημάτων έχουσι τοπρόσταγμα υπό την εποπτείαν του γυμνασιάρχου ή του αναπληρο τος τούτον. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ

Δ'.

Δικαιοδοσία.

Άρθρ. 18. Ο γυμνασιάρχης δικαιούται ν'αναφέρηταιπροςτοεπίτης Δημοσίας Εκπαιδεύσεως υπουργείον, Οσάκις ήθελεν αντιληφθή αμέλειαν περί τηνεκπλήρωσιντωνκαθηκόντωντουανθυπολοχαγού επόπτουήανθυπασπιστού ήυπαξιωματικούτινος προγυμναστού, και να αιτήται την πειθαρχικήν τιμω ή την αντικατάστασιν αυτού. προςτοεπίτωνΣτρατιωτικών διά την ενέργειαν των δεόντων. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Περί κανονισμού στολής

των

Ε'.

μαθητών

των

γυμνασίων.

Α'. Χιτών.

Ο χιτών κατασκευάζεται εξ ερέας μέλαινης, φέρων περιλαίμιον και παραρράματα εξ ερέας κυανού ζωηρού χρώματος (ουχί bleu foncé). Τα προστέρνια κομβούνται κατά το μέσον του στήθους, φέροντατομεν σειράν πέντε ημισφαιρικών ορειχάλκινων κομβίων διαμέτρου 18 υποχιλιομέτρω

τρων, το δε ισαρίθμους κομβιοδόχας, ων η ανατομή εστί περιερραμένηεκτης αυτής ερέας. προστερνίου, το δε άκρον των κομβιοδοχών απέχει 15υποχιλιόμετρα απότου ετέρου χείλους. Η ράχις σύγκειται εξ ενός τμήματος, μεταξύ δε αυτής και των προστερνίων προσαρμόζονται τα πλευρά διά ραφής κατερχομένης από της μασχάλης. τού,αλλ'επικάμπτεταιεπίτουχιτώνος έχον πλάτος εμπροσθεν 7 υφεκατομέτρων και περατούμενον κατ' ορθήν γωνίαν. νίων, των πλευρών της ράχεως, άνευ ραφής κατά την ζώνην (άνευ μέσης). επερειδομένου τοις ισχίοις. τηςενετής(κόπιτσας) του περιλαιμίου μέχρι του κατωτέρου κομβίου.) εννέα ίσα μέρη, προσράπτονται δε τα λοιπά 4 κομβία επί των διαιρέσεων 1, 3, 5 και 7. Τοιουτοτρόπως το πρώτον άνωθεν κομβίον απέχει της ενετής του περιλαιμίου κατά το ήμισυ της αποστάσεως των κομβίων απ' αλλήλων. τατωνπροστερνίων), εξ ων τα δύο άνωθεν εις το ύψος του κάτω χείλους του ζωστήρος, και εις απόστασιν μεταξύ των 14 υφεκατομέτρων, τα δε κάτωθεν επί των από των πρώτων κατερχομένων δύο χηλών και εις απόστασιν 3 υφεκατομέτρων από του χείλους των πτερύγων το μέγιστον πλάτος των χηλών είναι 4 υφεκατομέτρων. έχοντος τους βραχίονας οριζοντίως, το άκρον των χειρίδων ν'αφικνήταιειςτο χειρός και βραχίονος άρθρον, η δε πυγμή να δύνηται διελθείν διά του κατωτέρου ανοίγματος της χειρίδος. θεν εις γωνίαν αμβλείαν. νίαν 10. Τα ακροχειρίδια, ανοικτά κατά την προέκτασιν της ραφής των χειρίδων, κομβούνται εκάτερον δι' ενός μικρού ημισφαιρικού κομβίου 14 υποχιλιομέτρων διαμέτρου.

πτου κομβίου υπάρχουσι θυλάκια, έχοντα κάλυπτρα εξ ερέας σχήματος οίον εν τω διαγράμματι καταφαίνεται. Τα κάλυπτρα των επί τα στέρνα θυλακίων απέχουσι του κέντρου του κομ

κομβίου κατά 5 υφεκατόμετρα, τα δε προς την ζώνην κατά 10υφεκατόμετρα,εκτεινόμενα μέχρι της ραφής της κατερχομένης από την μασχάλην. κατομέτρων, διά δε τα προς την ζώνην 7 υφεκατομέτρων. Ο χιτών έχει παραρράματα κατά το φέρον τας κομβιοδόχας αριστερόν προστέρνιον και μέχρι του άκρου της αριστεράς πτέρυγος, προς δε κατά τα ακροχειρίδια, τας χηλάς των πτερύγων της ράχεως και τα κάλυπτρα των θυλακίων. τωνάκρωντουπεριλαιμίου τίθεται ο αριθμός του γυμνασίου εξ ορειχάλκου τύπου, ύψους 0,024 και πλάτους 0,018. Ο χιτών εν γένει κατασκευάζεται ευρύς και ανάλογος προς πάσαν ευκινησίαν, ακολουθεί το σχήμα του σώματος, χωρίς να προσαρμόζηται ακριβώς επ' αυτού. Β'. Περισκελίς.

Η περισκελίς, κοπής της συνήθους, κατασκευάζεται εκ της αυτής του χιτώνος ερέας, φέρουσα παρ' εκατέραν των έξωθεν ραφών παράρραμα όμοιον τωντουχιτώνος. Η περισκελίς κατασκευάζεται ευρεία, ανάλογος προς πάσαν ευκινησίαν κατά τας ασκήσεις, τον τροχάδην βηματισμόν και τον δρόμον. Γ'. Χλαίνα.

Η χλαίνα κατασκευάζεται ομοία των του πεζικού μέ τας εξής διαφοράς. Α. Το περιλαίμιον, τα ακροχειρίδια και τα παραρράματα εισί μέλανα, ταδεκομβία όμοια των του χιτώνος. Β. Τα επώμια παραλείπονται, επίσης και τα του περιλαιμίου κομβία. Γ. Εκατέρωθεν της χλαίνης υπάρχουσιν έξωθεν θυλάκια κεκαλυμμένα διά τμημάτων ερέας, ων το πλάτος εστίν 8 υφεκατομέτρων, το δε μήκος κάτωθεν μεν 18 υφεκατόμετρα, άνωθεν δε 17 μετά παραρραμάτων. Δ'. Τα ακροχειρίδια, συναπτόμενα μετά των χειρίδων, καταλήγουσιν εμπροσθεν εις γωνίαν αμβλείαν ως τα του χιτώνος· το πλάτος αυτών κατά είναι 9 υφεκατομέτρων, κατά δε την γωνίαν 12. Δ'. Κράνος.

εκτουπερικρανίου ΑΝΜΛΚΙΘΗ, του γείσσου ΑΒΔκ και του καταυχεν κΔΕΖΙΙ. χρώματος, ως της του περιλαιμίου του χιτώνος, και πλάτος 2 υφεκατομέτρων.

Το

τουαναδήματοςερέας,καιπλάτους φαινομένου 7 υποχιλιομέτρων. κράνος φέρει έμπροσθεν γλαύκα επί κλάδων δάφνης, ανάγλυφον εξ

ελάσματος ορειχαλκού εκτύπου, και ύψους 4 1/2υφεκατομέτρων.Επίτης κορυφής προστίθεται ορειχαλκή κυρτή διαπνοή 2 υφεκατομέτρων διαμέτρου και ύψους 5 υποχιλιομέτρων διάτρυτος αστεροειδώς δι' οπών 7. και μέλανος σκύτους, πλάτους 1 1/2 υφεκατομέτρου, διασταυρουμένων επ' αλλήλων διά δύο κινητών δεσμών εκ του αυτού σκύτους. Η παραγναθίς κομβούται εκατέρωθεν του κράνους διά δύο ορειχάλκινων κομβίων, ως τα των ακροχειρίδων του χιτώνος, καταπίπτει δε επί του μέσου του γείσσου χωρίς ν' αποκρύπτη το ανάδημα. γραφή (profil) ως και τη κατά κρόταφον κατατομή εξάγονται εκ των διαστάσεων της κεφαλής, ως εν τη γεωμετρική κατασκευή του σχήματος καταφαίνεται. Διαστάσεις του κράνους εξωτερικώς. Διά περίμετρον κεφαλής

μήκος AH.

πλάτος ET.

0,52μ 0,53 0,54 0,55 0,56

0,189μ 0,193 0,197 0,200 0,204

0,149 0,152 0,155 0,157 0,160

ύψος κΚ. 0,110 0,113 0,115 0,117 0,119

Άπασαι αι λοιπαί διαστάσεις εισί κοιναί και αμετάβλητοι δι' όλα τα μεγέθη. 115ο μοίρας από της βάσεως του περικρανίου. Του καταυχενίου η βάσις εστί παράλληλος της του αναδήματος και κατά 3 υφεκατόμετρα κάτωθεν αυτής. τος 1 1 / 2 υφεκατομέτρου. Το εν τοις πίναξι κράνος διεγράφη εις φυσικόν μέγεθος διά περίμετρον κεφαλής 54 υφεκατομέτρων.—το κράνος φέρεται κατά τον άξονα του σώματος, κλίνον μόνον προς τα όπισθεν ούτως, ώστε του γείσσου η μεν βάσις BN να η οριζόντιος η δε γραμμή AB να κλίνη κατά 45ο μοίρας από του οριζοντίου. Τελευταία

διάταξις

Εκτός των ασκήσεων και παρατάξεων απαγορεύεται τοις μαθηταίς η χρήσις εξαρτύσεως και το φέρειν την σπαθολόγχην ή ξιφολόγχην (αναλόγως του εν χρήσει αυτών οπλισμού). Επιτρέπεται τοις προγυμνασταίς, υπαξιωματικοίς της εφεδρείας

στρατού, ίνα μόνον κατά τας ώρας των ασκήσεων φέρωσι την στρατιωτικήν στολήν του βαθμού των κανονικώς. Η επί τούτω επίβλεψις ανετέθη εις τα κατά τόπους φρουραρχεία και την χωροφυλακήν.

Χ. ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Δ.Σ. ΒΟΥΛΠΙΩΤΗΣ

59

ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ TOY 1884 (= ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 1885) (Β. Διάταγμα/31 Αυγούστου 1885) Κυβέρνηση Υπουργός

Θ. Α.

Δηλιγιάννη Ζυγομαλάς

Περί τροποποιήσεως του από 23 Ιουνίου 1884 προγράμματος των μαθημάτων των Ελληνικών σχολείων και γυμνασίων. ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α'. ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Έχοντες υπ' όψιν τα άρθρα 1, 2, 7-16, 64, 69-81 του Β. διατάγματος της 31 Δεκεμβρίου 1836 περί κανονισμού των Ελληνικών σχολείων και γυμνασίων και την έκθεσιν της επί τούτω καταρτισθείσης υπό του επί των Εκκλησιαστικών Υπουργείου επιτροπείας εκ των γυμνασιαρχών τωνΑθηνώνκαι Προτάσει του Ημετέρου Υπουργού των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, διατάσσομεν τάδε" κοίς σχολείοις και τοις γυμνασίοις διδακτέων μαθημάτων υφίσταται τας ακολούθους τροποποιήσεις. Εν

τη

Α'.

τάξει

του

γυμνασίου

Ελληνικά. Μεταφέρονται εις το δεύτερον εξάμηνον τα απομνημονεύματα του Ξενοφώντος και εισάγονται αντί τούτων εις το πρώτον μέρη των Ελληνικών του αυτού συγγραφέως, μη διδασκόμενα εν τοις Ελληνικοίς σχολείοις. (Ποσόν ουχί ολιγώτερον των 60 σελίδων της εκδόσεως Teubner). Θρησκευτικά. Διδάσκεται η λειτουργική και το έκτον μέρος της χριστιανικής ηθικής (ώραι 2 καθ' εβδομάδα). Μαθηματικά. Προστίθενται ασκήσεις εις λύσιν αριθμητικών ζητημάτων. Λατινικά. Διδάσκονται Κορνηλίου Νέπωτος βίοι κατ'εκλογήν,ουχί δε ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 108/31 Αυγούστου 1885.

ωρισμένοι βίοι ως μέχρι τούδε κατά δε το β' εξάμηνον και μύθοι του Φαίδρου, αν εγκρίνη ο αρμόδιος καθηγητής. (Ποσόν ουχί ολιγώτερον των 18 σελίδων, ώραι δε καθ' εβδομάδα 4). Φυσική Ιστορία. Διδάσκεται εφεξής Ζωολογίας το γενικόν μέροςκαιεκ του ειδικού τα κυριώτερα. Ιστορία. Διδάσκεται μεν κατά το μέχρι τούδε πρόγραμμα, αλλ' επί δύο ώρας καθ' εβδομάδα. Γεωγραφία. Γεωγραφία των ιστορουμένων εν τη τάξει ταύτη εθνών επί μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. Ε ν τη Β', τάξει του γυμνασίου Ελληνικά. Εντός του Α' εξαμήνου διδάσκεται συντακτικού συνέχεια και τέλος μετ' επανάληψιν του εν τη Α' τάξει διδαχθέντος μέρους, μετάταύταδε Ελληνική γραμματολογία (Ιστορία της Ιστοριογραφίας εκτενέστερον μεν πως μέχρι και του Ξενοφώντος, επιτομώτερον δε τα μετά τούτον). Θρησκευτικά. Διδάσκεται ερμηνεία της καινής Διαθήκης και μετ' αυτήν τα κεφαλαιωδέστερα της Εκκλησιαστικής Ιστορίας (ώραι 2 καθ' εβδομάδα). Λατινικά. Διδάσκεται Καίσαρος be bello gallico η de bello civili και Κ. Κούρτιος κλπ. (Ποσόν ουχί ολιγώτερον των 20 σελίδων ώραι καθ' εβδομάδα 4). Ιστορία. Διδάσκεται μεν κατά το μέχρι τούδε πρόγραμμα" αλλά επί δύο ώρας καθ' εβδομάδα. Γεωγραφία. Γεωγραφία των ιστορουμένων εν τη τάξει ταύτη εθνών επί μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. Ε ν τη Γ', τάξει του γυμνασίου

Ελληνικά. Συνδιδάσκεται και η Ελληνική Γραμματολογία (Ιστο έπους, του μέλους και των Αττικών ρητόρων" ώρα μία καθ' εβδομάδα, λαμβανομένων εκ των προς ερμηνείαν συγγραφέων ωρισμένων). Θρησκευτικά. Ερμηνεία του Ευαγγελίου, ώρα μία καθ' εβδομάδα (τω Σαββάτω). Λατινικά. Διδάσκεται εφεξής πρώτον μεν Σαλλουστίου bellum Catilinarium και bellum Iugurthinum (πλην των προοιμίων), είτα δε και Κικέρωνος in Catilinam I, in Antonium II, in Verrem IIII s. de signis, pro Sentio, pro lege Manilia, pro Archia poeta, de senectute, de amicitia· Οβιδίου δε μεταμορφώσεις κατ' εκλογήν (τω β' εξαμήνω). Ποσόνουχί ολιγώτεροντων 30 σελίδων. Φυσική. Διδάσκονται τα πέντε πρώτα βιβλία του εγκεκριμένου εγχειριδίου. Ιστορία. Διδάσκεται μεν κατά το μέχρι τούδε πρόγραμμα, αλλά μετά γεωγραφικής εισαγωγής εις τας χώρας των ιστορουμένων εθνών.

Ε ν τη Δ', τάξει του Γυμνασίου Ελληνικά. Συνδιδάσκεται και Ελληνική γραμματολογία (Ιστορία της δραματικής ποιήσεως και εκ της Ιστορίας της φιλοσοφίας τα περί Σωκράτους, Πλάτωνος και Αριστοτέλους, μετά δε ταύταεπιτομώταταιστορίατηςΕλληνικής γραμματολογίας εν τοις Αλεξανδρινοίς και Βυζαντινοίς χρόνοις)" ώρα μία καθ' εβδομάδα, λαμβανομένη εκ των προς ερμηνείαν συγγραφέων ωρισμένων. Λατινικά. Διδάσκονται εφεξής' Κικέρωνος λόγοι προ Sulla, pro Ligario, pro Milone και το de Oratore. Λιβίου Βιβλ. I, II, XXI, XXII, Τακίτου Vita Agricolae, Βιργιλίου Αινειάδος Βιβλ. II, IV, VI και IX. Ορατίου ωδαί κατά τοενισχύϊ πρόγραμμα" (κατά το α' εξάμηνον εναλλάξ εις των πεζών και Βιργίλιος, κατά δε το δεύτερον εναλλάξ Οράτιος και ανάγνωσις εκ του Ιουστίνου καιεκτουde viris illusrtibus urbis Ronae Shomond. Ποσόν ουχί ολιγώτερον των 10 σελίδων πλην της αναγνώσεως. Ιστορία. Κατά το μέχρι τούδε πρόγραμμα, αλλά μετά γεωγραφικής εισαγωγής. Δεν διδάσκεται εφεξής το μάθημα της χημείας, αλλ'υποχρεούνται οι μαθηταί ν' ακούωσι τα της Γ' τάξεως ιερά κατά την αυτήν ώραν. Ε ν τη Α', τάξει του Ελλην. σχολείου

Ελληνικά. Εξαλείφονται τα αστεία του Ιεροκλέους και οι χαρα του Θεοφράστου, αντί δε τούτων εισάγονται μέρη πρόσφορα εκ της μυθολογίας του Απολλοδώρου κτλ. (Ποσόν ουχί ολιγώτερον των 20 σελίδων)· ορίζοντα δεπροςερμηνείανμενκτλ.Καθ'εβδομάδαώραι 9, προς ορθογραφικάς ασκήσεις ώραι 3 και προς ανάγνωσιν των οριζομένων εν τω προγράμματι τεμαχίων συγγραμμάτων νεωτέρο)ν Ελλήνων λογογράφων και ποιητών ώραι δύο.

Ελληνικά. Περιορίζεται το ποσόν των σελίδων εις 30 από 40" ορ δε δύο προσθέτως καθ' εβδομάδα ώραι εις ασκήσεις ορθογραφικάς, περιοριζομένων των διά την ανάγνωσιν τεμαχίων νεοελληνικών συγγραμμάτων εις δύο καθ' εβδομάδα ώρας. Μαθηματικά. Προστίθενται ασκήσεις εις λύσιν αριθμητικών προβλημάτων. Γαλλικά. Περιορίζονται αι καθ' εβδομάδα ώραι προς διδασκαλίαν των Γαλλικών εις δύο ώρας από τριών. Διδάσκεται δε εν τω μέλλοντι επί μίαν καθ' εβδομάδα ώραν και η καλλιγραφία. Ε ν τη Γ', τάξει του Ελληνικού σχολείον Ελληνικά.

ορίζονται

δύο προσθέτως ώραι καθ' εβδομάδα εις ασκήσεις

ορθογραφικάς, περιορίζονται δε αι διά την ανάγνωσιν νεοελληνικών συγγραμμάτων ώραι εις δύο από τεσσάρων. Μαθηματικά. Διδάσκεται επανάληψις της αριθμητικής μετ' εφαρμογής εις λύσιν συνθέτων προβλημάτων επί ώρας δύο καθ' εβδομάδα και γεωμετρία επίμίαν καθ' εβδομάδα ώραν. Γεωγραφία. Αι ώραι της καθ' εβδομάδα διδασκαλίας της γεωγραφίας ορίζονται εις δύο. Λατινικά. Διδάσκεται της Λατινικής Γραμματικής το τυπικόν ολόκληρον, πλην των ανωμάλων ονομάτων και ρημάτων. Κατά τα άλλα διατηρείται εν πλήρει ισχύϊ το διά του από 23 Ιουνίου 1884 Β. διατάγματος ορισθέν πρόγραμμα. λεσιν του παρόντος διατάγματος. Εν

Αθήναις

τη

Εν Το

31 Αυγούστου 1885 ονόματι του Βασιλέως

Υπουργικόν

Συμβούλιον

ΘΕΟΔΩΡΟΣ Π. Δ Η Λ Ι Γ Ι Α Ν Ν Η Σ , Σ. Κ. ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ Α. ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗΣ, Α. Α. ΖΥΓΟΜΑΛΑΣ Ο

Υπουργός

των

Εκκλησιαστικών κλπ. Λ. Α. ΖΥΓΟΜΑΛΑΣ

60

ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ (Εγκύκλιος 12650/28 Σεπτεμβρίου 1885) Κυβέρνηση Θ. Υπουργός Α.

Αριθ.

Δηλιγιάννη Ζυγομαλάς

Πρωτ. 12650

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

Περί στρατιωτικών ασκήσεων. ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

Προς τους κ. Κ. Γυμνασιάρχας του Κράτους Επειδή κατ' αυτάς πρόκειται να παρουσιασθή προς υμάς ο επιτετραμμένος τας στρατιωτικάς ασκήσεις εν τω υφ' υμάς Γυμνασίω αξιωματικός, προσκολληθείς διά τούτο εις την υπηρεσίαν του Υπουργείου της Εκπαιδεύσεως, σπεύδομεν να διαβιβάσωμεν υμίν τα εξής· Ε ά ν την μεν δ', τάξιν αποτελώσιν εξ ολοκλήρου ησκημένοι από του παρελθόντος έτους μαθηταί, την δε γ', ανάσκητοι, όπως όσω το δυνατόν, αποσπάσωμεν ολιγωτέρους υπαξιωματικούς προγυμναστάς από του στρατού, ει δυνατόν, κανονίσατε τας ώρας των μαθημάτων ούτως εν τω προγράμματι ώστε εις άλλας ημέρας ν' ασκώνται της γ', και εις άλλας της δ', τάξεως οι μαθηταί, έως ου προαχθέντες οι πρώτοι αποτελέσωσιν εν τμήμα μετά των δευτέρων. Ε ά ν όμως, είτε εις την δ', υπάρχωσιν ανάσκητοι, είτε εις την γ', ησκημένοι, τότε κανονίσατε δι' όλους τας αυτάς δις καθ' εβδομάδα ημέρας και ώρας, φροντίζοντες πάντοτε να διατίθηται εις εκάστην άσκησιν 1 1 / 2 τουλάχιστον ώρα, υπολογιζομένη από της στιγμής, καθ' ην τεθώσιν εις γραμμήν οι μαθηταί, μέχρι της στιγμής, καθ' ην διαλυθώσι. Διά δε τας ημέρας καθ' ας ο καιρός δεν επιτρέπει την εν υπαίθρω άσκησιν, ορίσατε μίαν των αιθουσών του Γυμνασίου προς θεωρητικήν ανάπτυξιν του μαθήματος τούτου υπό του αξιωματικού, κατά τας οδηγίας τας οποίας θα λάβη περί τούτου αυτός ακολούθως.

Αναδημοσιεύεται από το: Παρίσης, τ. Β', σ. 75-76.

τικόν εις τα Γυμνάσια του Κράτους. Έπεται άρα εκ τούτου ότι ο διδάξων αυτό αξιωματικός, ίνα καταστή δικαίως υπεύθυνος, πρέπει περί τετηνεπιβολήντων ποινών και την βαθμολογίαν να έχη όλα τα δικαιώματα,ταοποίαέχει καιέκαστοςτωνάλλωνΚαθηγητών εις το ίδιον μάθημα. Προλαμβάνομεν όμως να συστήσωμεν εις την προσοχήν υμών ότι, καίτοι φρονούμεν ότι ο αξιωματικός έχει τηνσυναίσθησιν του λεπτού και σπουδαίουέργουοαναλαμβάνειπροςτους μαθητάς, ως ειθισμένος όμως εις άλλου κύκλου την διάφορον κατάστασιν, ενδέχεται να τιμωρή κατά τρόπον βλάπτοντα της τιμωρίας τον παιδαγωγικόν σκοπόν, και διά τούτο, έως ου εξοικειωθή και γνωρίση τας διαθέσεις και τον χαρακτήρα των μαθητών, ασκείτε την δέουσαν επίβλεψιν. Ε ά ν κατά την κρίσιν υμών τιμωρή ανίσως και υπέρ το μέτρον, εάν προ των μαθητών δεν τηρή θέσ καιδενμεταχειρίζεται γλώσσαν ευπρεπή, εάν τέλος πάντων και κατά τας ασκήσεις και εκτός αυτών συμπεριφέρεται προς τους μαθητάς κατά τρόπον μη τηρούντα αμείωτον το γόητρον και την υπεροχήν του αξιώματός του, και μη παρέχοντα το παράδειγμα των εντυπώσεων, ας η πολιτεία διά του θεσμού τούτου προτίθεται να εμποιήση τοις μαθηταίς, επειδή κατά τον νόμον, ως διδάσκων μάθημα υποχρεωτικόν, ανήκει εις τον κύκλον των Καθηγητών, απευθύνετε κατ' ιδίαν τας δεούσας συμβουλάς και συστάσεις, ως εις πάντα Καθηγητήν. Εις περίπτωσιν δε καθ' ην δεν φαίνεται πρόθυμος να συμμορφωθή, ανακοινώσατε ημίν τούτο αμέσως διά τα περαιτέρω. Δέον όμως να έχητε υπ' όψιν πάντοτε ότι το στρατιωτικόν έργον, έχον ανάγκην πειθαρχίας και τάξεως εν μείζονι ή τα άλλα μαθήματα βαθμώ και προτιθέμενον τα παρ' εκάστω ερριζωμένα ιδιώματα να υποτάξη και αφομοιώση προς ένα κοινόν τύπον, το δυσκολώτατον τούτο έργον φέρει εις πέρας δι' ύφους, γλώσσης και μεθόδουεντόνουκαιαυστηράς. ταχθησόμενον παρά του επί των Στρατιωτικών Υπουργού να παράσχη υμίν τουςαπαιτουμένουςυπαξιωματικούςπρογυμναστάς, αποταθήτε περί τούτου εγκαίρως. Η αναλογία 10-15 μαθητών εις έκαστον προγυμναστήν θα οδηγήση υμάς να ζητήσητε όσων κυρίως έχετε ανάγκην. Ιδιαίτατα δε συνιστώμεν υμίν,καιοαξιωματικόςείναι εις θέσιν να σας φωτίση εις τούτο, όπως οι υπαξιωματικοί ούτοι προ παντός ήναι άνθρωποι ηθικοί. Συστήσατε δε εις τους μαθητάς προς μεν τους υπαξιωματικούς να φέρωνται κατά τας ασκήσεις μετά της απαιτουμένηςευπειθείας,προςδετοναξιωματικόνενπάση στιγμή ν' αποδίδωσι τον κεκανονισμένον στρατιωτικόν χαιρετισμόν.

A.A.

ΖΥΓΟΜΑΛΑΣ

61

ΑΝΑΒΟΛΗ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΣΤΑ ΕΚΤΟΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΣ ΓΥΜΝΑΣΙΑ (Εγκύκλιος 16517/20 Νοεμβρίου 1885) Κυβέρνηση Θ. Δηλιγιάννη Υπουργός Α. Κοντογούρης Αριθ.

Πρωτ. 16517.

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

Περί αναβολής των στρατιωτικών ασκήσεων. ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ Τ Η Σ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

Προς τους εκτός της πρωτευούσης

γυμνασιάρχας.

Αι σοβαραί περιστάσεις, υφ' ας σήμερον διατελεί το έθνος, μη επιτρέπουσαι τον διορισμόν αξιωματικών διά τας στρατιωτικάς ασκήσεις των μαθητώντωνεκτόςτηςπρωτευούσης Γυμνασίων του Κράτους, μας αναγκάζουσι νααναγγείλωμενυμίν,ωντίνες απηύθυναν τω Υπουργείω έγγραφα αφορώντα ακριβώς εις τας στρατιωτικάς ασκήσεις, ότι αύται αναβάλλονται μέχρις ου αρθώσιν οι μνημονευθέντες σοβαροί αντιπίπτοντες λόγοι. Είνε δε περιττόν να είπωμεν υμίν, ότι μετά την επίσημον ταύτην αναβολήν των στρατιωτικών ασκήσεων επάναγκες καθίσταται να μεταρρυθμισθή το ωρολόγιον της διδασκαλίας εν τοις καθ' υμάς γυμνασίοις επί το λυσιτελέστερον. Εν Αθήναις, τη 20 Νοεμβρίου 1885. Ο

Υπουργός Α.

Αναδημοσιεύεται από το: Παρίσης, τ. Β', σ. 80.

ΚΟΝΤΟΓΟΥΡΗΣ

62

ΓΕΝΙΚΟΣ ΕΠΟΠΤΗΣ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ (Β. Διάταγμα/12 Φεβρουαρίου 1886) Κυβέρνηση Θ. Δηλιγιάννη Υπουργός Α. Κοντογούρης

Περί γενικού επόπτου των στρατιωτικών ασκήσεων. ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α'. ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Έχοντες υπ'όψει το άρθρον 10 του ΑΡΙΘ' νόμου της 31 Μαρτίου 1883 περί στρατιωτικών ασκήσεων των μαθητών, διατάσσομεν τάδε" Άρθρον 1. Χάριν της απανταχού του Κράτους στρατιωτικής παιδεύσεως των μαθητών διορίζεται διαρκής γενικός επόπτης, κεκτημένος τας τε αναγκαίας στρατιωτικάς γνώσεις και την πρακτικήν ικανότητα εις διεύθυνσιν ασκουμένων εις τα όπλα μαθητών. χου προς το Υπουργείον της Εκπαιδεύσεως απευθυνομένην υπό των εν εκάστω γυμνασίω επιτετραμμένων αξιωματικών, ανθυπασπιστών η υπαξιωματικών αίτησιν η σκέψιν, σχέσιν έχουσαν προς το έργον των ασκήσεων, να κανονίζη την καθόλου και εν εκάστω γυμνασίω στρατιωτικήν εργασίαν και πρόοδον, να επισκέπτηται τη συναινέσει του Υπουργού της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως αυτοπροσώπως οιονδήποτε γυμνάσιον ήθελε κρίνει έχον ανάγκην της παρουσίας αυτού, υπέχων λόγον προς τον ΥπουργόντηςΕκπαιδεύσεως,προς ον τακτικώς υποβάλλει αναφοράν. Έργον αυτού προσέτι είναι να παρίσταται καιδρααυτοπροσώπωςεπίτηςπρακτικής και θεωρητικής στρατιωτικής παιδεύσεως των Εν Αθήναις γυμνασίων, συνυπογράφων μετά του συλλόγου των καθηγητών το επίσημον πρακτικόν, το κανονίζον τα επί απολύσει η προβιβασμώ γενικά αποτελέσματα. Ά ρ θ ρ ο ν 3. Προς τον επόπτην, αιτούντα, παραδίδεται υφ' οιασδήποτε άλλης αρχής ατακτήσας και συλληφθείς μαθητής, φέρων την στρατιωτικήν αυτούενδυμασίαν,οσάκιςηπράξις, δι' ην συνελήφθη, φέρουσα ελαφρόν χαρακτήρα τιμωρείται κατά τους ισχύοντας νόμους διά των σχολικών ποινών.

Αναδημοσιεύεται από την ΕτΚ, αρ. 44/17 Φεβρουαρίου 1886.

Ά ρ θ ρ ο ν 4. Ο γενικός επόπτης υποχρεούται να φέρη την κεκανονισμένην διά τους μαθητάς στρατιωτικήν ενδυμασίαν επί τη εξής διαφορά' α') εφ' εκάτερον άκρον του περιλαιμίου επί κυανής ερέας φέρει γλαύκα και επώμια εκ σειριτίων περιεστραμμένων, χρώματος μαύρου" β') η περισκελίς εφ' εκατέρα της ραφής φέρει εξ ερέας κυανής ταινίαν, πλάτους 2 εκατο στο μέτρων, και γ') ο πιλίσκος επί της πρώτης στεφάνης έχει ως διακριτικά παράσημα 4 ταινίας χρυσάς μικρών διαστάσεων. Επιτρέπεται δε αυτώ να φέρη κατά την εκτέλεσιντηςυπηρεσίας αυτού και ξίφος, ου το είδος ορισθήσεται δι' Υπουργικής διαταγής. θέλει λαμβάνει έως της εκδόσεως του προσήκοντος νόμου αμοιβήν διακοσίων δραχμών κατά μήνα εκ του εν τω προϋπολογισμώ του Υπουργείου της Ε κ παιδεύσεως κεφ. 3, άρθρ. 15, § θ'. λεσιν του παρόντος διατάγματος. Εν

Αθήναις

τη

12 Φεβρουαρίου

1886.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ο

Υπουργός

των

Εκκλησιαστικών Α. ΚΟΝΤΟΓΟΥΡΗΣ

63

ΡΥΘΜΙΣΗ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ (Εγκύκλιος 5091/30 Απριλίου 1886) Κυβέρνηση Δ. Βάλβη Υπουργός Μ. Βενιζέλος

Αριθ.

Πρωτ. 5091.

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

Οι να

μαθηταί της τετάρτης τάξεως Γυμνασίου δεν υποχρεούνται εξετασθώσιν εις τα ιερά. ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

Προς

τους

Γυμνασιάρχας

του

Κράτους.

Ο Γυμνασιάρχης του εν Πειραιεί Γυμνασίου απηύθυνεν ημίν το ερώτημα, ανοιμαθηταί της ανωτέρας τάξεως του Γυμνασίου υποχρεούμενοι κατά το από 31 Αυγούστου 1885 Βασιλικόν Διάταγμα να ακούωσι μόνον του μαθήματος των ιερών μετά των της τρίτης τάξεως μαθητών είναι ανάγκη να εξετασθώσιν επ' αυτού και να βαθμολογηθώσι κατά την απολυτήριον εξέτασιν. Αποκρινόμενοι λοιπόν εις το ερώτημα τούτο λέγομεν ότι και κατά το πνεύμα και κατά το γράμμα του μνημονευθέντος διατάγματος οι μαθηταί της τετάρτης τάξεως δέον να απαλλαγώσι της υποχρεώσεως ταύτης" διότι πλην του ότι εξετάσθησαν επί του μαθήματος αυτού κατά τας εξετάσεις, ας υπέστησαν εν τη τρίτη τάξει, είνε και λίαν ισχυρός ο λόγος, ότι, αφ' ου κατά τα καθημερινά μαθήματα ακούουσι μόνον, όπερ υποδηλοί ότι δεν εξετάζονται, έπεται κατά μείζονα λόγον ότι δενυποχρεούνται κατά τας γενικάς εξετάσεις εις τούτο.

ΕντολήτουΥπουργού Θ. ΦΛΟΓΑΪΤΗΣ

Αναδημοσιεύεται από το: Παρίσης, τ. Β', σ. 94-95.

64

ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΣΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ (Β. Διάταγμα /29 Σεπτεμβρίου 1886) Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη Υπουργός Π. Μανέτας

Περί μεταβολής εν τω Β. διατάγματι της 31 Αυγούστου περί του προγράμματος των εν τοις γυμνασίοις διδασκομένων μαθημάτων.

1885

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α'. ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Έχοντες υπ' όψιν το άρθρον 66 του περί κανονισμού των ελληνικών σχολείων και γυμνασίων νόμου της 31 Δεκεμβρίου 1836 και τα περί κανονισμού του προγράμματος των διδακτέων μαθημάτων Ημέτερα διατάγματα της 23 Ιουνίου 1884 και της 31 Αυγούστου 1885" Προτάσει του Ημετέρου Υπουργού των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, απεφασίσαμεν και διατάσσομεν" Οι μαθηταί της Δ' τάξεως του γυμνασίου διδάσκονται επί μίαν καθ' εβδομάδα ώραν το μάθημα της χημείας, απαλλασσόμενοι της υποχρεώσεως να συνδιδάσκωνται το μάθημα των θρησκευτικών μετά των μαθητών της Γ' τάξεως. λεσιν του παρόντος διατάγματος. Εν Εν το

Ο

Αθήναις

τη

29 Σεπτεμβρίου 1886.

ονόματι του Βασιλέως Υπουργικόν Συμβούλιον Χ. ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ, Γ. Ν. ΘΕΟΤΟΚΗΣ, Δ. Σ. ΒΟΥΛΠΙΩΤΗΣ, Σ. ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ, Π. ΜΑΝΕΤΑΣ επί των Εκκλησιαστικών κλπ. Υπουργός Π. ΜΑΝΕΤΑΣ

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 270/1 Οκτωβρίου 1886. 19

65

ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ (Εγκύκλιος 13621/3 Οκτωβρίου 1886) Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη Υπουργός Π. Μανέτας

Αριθ.

Πρωτ. 13621.

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

Περί κοινοποιήσεως τον ανωτέρω Διατάγματος. ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

Προς τους κ.κ. Γυμνασιάρχας. Γνωστόν ποιούμεν υμίν ότι διά Βασ. Διατάγματος τη 29 του Σεπτεμβρίου εκδοθέντος και τη α' του ήδη αρξαμένου καταχωρισθέντος εν τω υπ' αριθ. 270 φύλλω της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως, οι μαθηταί της Δ' τάξεως του Γυμνασίου διδάσκονται επί μίαν καθ' εβδομάδα ώραν το μάθημα της Χημείας απαλλασσόμενοι της υποχρεώσεως να συνδιδάσκωνται το μάθημα των θρησκευτικών μετά των μαθητών της Γ' τάξεως. Όθεν εντελλόμεθα Υμίν ίνα συμφώνως προς ταύτα και προς τα περί κανονισμού του προγράμματος των διδακτέων μαθημάτων εν τοις Ελληνικοίς Σχολείοις και Γυμνασίοις Βασ. Διατάγματα κανονίσητε τας ώρας της διδασκαλίας εν τω κατά το παρόν σχολικόν έτος συνταχθέντι προγράμματι. Εν Αθήναις, τη 3 Οκτωβρίου 1 886.

Π. ΜΑΝΕΤΑΣ.

Αναδημοσιεύεται από το: Παρίσης, τ. Β', σ. 104.

66 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 1886 (Απόφαση 16209/31 Οκτωβρίου 1886) Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη Υπουργός Π. Μανέτας

Αριθ.

Περί

16209

τον προγράμματος των εν τοις Ελληνικοίς σχολείοις και τοις γυμνασίοις διδακτέων μαθημάτων. ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΚΛΠ.

Έχοντες υπ'όψιν το άρθρον 66 του κανονισμού των Ελληνικών σχολείων και γυμνασίων της 31 Δεκεμβρίου 1836, τα άρθρα 7-12 του ψηφίσματος της Προσωρινής Κυβερνήσεως της 6 Δεκεμβρίου 1862 του ΑΡΙΘ' νόμου περί εισαγωγής των στρατιωτικών ασκήσεων της 31 Μαρτίου 1883καιτο Β. διατάγματος της 4 Σεπτεμβρίου 1882 αποφασίζομεν και διατάσσομεν" διδακτέων μαθημάτων κανονίζεται από της χειμερινής εξαμηνίας του σχολικού

Πρόγραμμα των εν τοις Ελληνικοίς σχολείοις διδακτέων μαθημάτων. Εν τη Α'

τάξει.

Ελληνική γλώσσα. Ερμηνεία εκλεκτών τεμαχίων α') εκ των Αισωπείων μύθων (άνευ των επιμυθίων) β') εκ της Απολλοδώρου βιβλιοθήκης γ') εκ των Πλουτάρχου αποφθεγμάτων δ') εκ των Διογένους του Λαέρτιου βίων ε') εκ της Αιλιανού ποικίλης ιστορίας ς') εκ των Αθηναίου Δειπνοσοφιστών και ζ') εκ του Ανθολογίου του Στοβαίου (ποσόν σ. 30). Γραμματικής το τυπικόν μετ' ολιγίστων γενικών κανόνων και συντακτικού τα στοιχειωδέστατα. Εξήγησιςακριβήςτηςσημασίας εκάστης λέξεως και της εννοιας εκάστης περιόδου και εκάστης παραγράφου. —Ασκήσειςορθογραφικαίκαιεφαρμογήτων

Αναδημοσιεύεται από την ΕτΚ, αρ. 302/4 Νοεμβρίου 1886.

δεδιδαγμένων κανόνων και τύπων της γραμματικής. Καθ' εβδομάδα ώραι 8. Ανάγνωσιςεκτωνδιά του περί προγράμματος Β. διατάγματος της 23 Ιουνίου 1884 ορισθέντων τεμαχίων συγγραμμάτων νεωτέρων Ελλήνων λογογράφων και ποιητών.— Ανάπτυξις των διδασκομένων. — Συμπλήρωσις και σύνθεσις φράσεων της γραφομένης γλώσσης από στόματος και επί του πίνακος. Απαγγελία και αποστήθισις ποιημάτων Ώραι 4. Θρησκευτικά. Ιερά Ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης Ώραι 2. Μαθηματικά. Πρακτική και από μνήμης αριθμητική μέχρι των κλασμάτων Ώραι 4. Γεωγραφία. Τα στοιχειωδέστατα της μαθηματικής και φυσικής γεωγραφίας, τα αναγκαιούντα προς κατανόησιν της γεωγραφίας της Ευρώπης. Γεωγραφία της Ευρώπης (ή της Ελλάδος κατ' εκτασιν). Οδηγίαι προς ανάγνωσιν και σχηματογραφίαν γεωγραφικών πινάκων. Ασκήσεις εις σχηματογραφίαν γεωγραφικών πινάκων από μνήμης Ώραι 2. Ιστορία. Βίοι επιφανών ανδρών της αρχαίας Ελλάδος Ώραι 2. Καλλιγραφία και Ιχνογραφία Ώραι 3. Γυμναστική Ώραι 3. Εν τη Β '

τάξει.

Ελληνική γλώσσα. Ερμηνεία Ξενοφώντος Κύρου αναβάσεως μερών κατ' εκλογήν (ποσόν 40 σελίδες). Εξήγησις ακριβής της σημασίας εκάστης λέξεως καιτηςεννοίαςεκάστηςπεριόδου και εκάστης παραγράφου. Γραμματική: Επανάληψιςτουτυπικούκαιμετά ταύτα το τεχνολογικόν και το ετυμολογικόν και συντακτικού στοιχειώδεις κανόνες. Ασκήσεις ορθογραφικαί . . Ώραι 9. Ανάγνωσιςεκτωνδιά του περί προγράμματος Β. διατάγματος της 23 Ιουνίου 1884, ορισθέντων τεμαχίων συγγραμμάτων νεωτέρων Ελλήνων λογογράφων και ποιητών. — Εφαρμογή γραμματικών κανόνων προς κατάδειξιν των διαφορών εν τω τυπικώ της αρχαίας και της νυν γραφομένης γλώσσης Απλαί εκθέσεις θέμα έχουσαι την επιτομήν δεδιδαγμένου τεμαχίου νεωτέρου Έλληνος συγγραφέως, οριζομένου υπό του διδασκάλου, γραφόμεναι δε κατ' οίκον υπό των μαθητών. — Απαγγελία και αποστήθισις ποιημάτων . . Ώραι 2. Θρησκευτικά. Ιερά Ιστορία της καινής διαθήκης Ώραι 2. Μαθηματικά. Πρακτική και από μνήμηςαριθμητική.Επανάληψιςτων δεδιδαγμένων. Περί συμμιγών αριθμών, περί δεκαδικών κλασμάτων, περί αναλογιών, περί του δεκαδικού συστήματος των μέτρων και σταθμών και περί των άλλωνεντω εμπορίω συνήθων συστημάτων Ώραι 3. Φυσιογνωσία. Στοιχειώδεις γνώσεις της φυσικής ιστορίας . . . . Ώραι 2. Γεωγραφία. Επανάληψις και ανάπτυξις των στοιχείων της γεωγραφίας καιτωνοδηγιώνπροςανάγνωσινκαισχηματογραφίαν γεωγραφικών πινάκων. Συνέχεια της γεωγραφίας της Ευρώπης (εκτενέστερον ή της Ελληνικής χερ-

χερσονήσου, πληντηςΕλλάδος). Σχηματογραφία πινάκων γεωγραφικών από μνήμης Ώραι 2. Ιστορία. Σκηνογραφίαι της αρχαίας και νέας Ελληνικής Ιστορίας. Βίοι επιφανών Ελλήνων επί της τουρκοκρατίας και της επαναστάσεως. ... Ώραι 2. Γαλλική γλώσσα. Ασκήσεις αναγνώσεως και γραφής. — Ερμηνεία απλών φράσεων και διηγηματίων. Γραφή του κειμένου κατ' οίκον.Εκτης γραμματικής οι κανόνες της προσφοράς, οι τύποι των άρθρων και τα αριθμητικά. — Απλούσταται φράσεις διά ζώσης υπό του διδασκάλου διδασκόμεναι. Απομνημόνευσις λέξεων Ώραι 3. Καλλιγραφία και Ιχνογραφία Ώραι 2. Γυμναστική Ώραι 3. Εν τη Γ'

τάξει.

Ελληνική γλώσσα. Ερμηνεία μερών κατ'εκλογήντωνΕλληνικών και της Κύρου παιδείας του Ξενοφώντος και εκ των παραλλήλων βίων του Πλουτάρχου, ο του Θεμιστοκλέους ή του Αριστείδου. (Ποσόν σελ. 40 της στερεοτύπου εκδόσεως Teubner). Γραμματικής επανάληψις των δεδιδαγμένων, το ετυμολογικόν κατ' έκτασιν. Στοιχεία συντάξεως.Ασκήσειςορθογραφικαίκαι θέματα απλά Ώραι 9. Ανάγνωσιςτωνδιά του Β. διατάγματος της 23 Ιουνίου 1884 ορισθέντων διά την γ' τάξιν τεμαχίων συγγραμμάτων νεωτέρων Ελλήνων λογογράφων και ποιητών. — Ανάπτυξις των αναγινωσκομένων, εφαρμογή γραμματικών κανόνων, ως εν τη Β' τάξει. Απαγγελία και αποστήθησις ποιημάτων. Ώραι 2. Θρησκευτικά. Κατήχησις Ώραι 2. Μαθηματικά. Επανάληψις των δεδιδαγμένωντηςαριθμητικήςκαιτα περί μεθόδων. Στοιχεία γεωμετρίας Ώραι 3. Φυσιογνωσία. Στοιχειώδεις γνώσεις της φυσικής, της χημείας καιτης κοσμογραφίας Ώραι 2. Γεωγραφία. Γεωγραφία της Ασίας, Αφρικής, Αμερικής και της Ωκεανίας, Σχηματογραφία γεωγραφικών πινάκων από μνήμης Ώραι 2. Ιστορία. Επίτομος ιστορία του Ελληνικού έθνους και τα σπουδαιότατα γεγονότα της παγκοσμίου ιστορίας Ώραι 3. Λατινική γλώσσα. ανάγνωσις, γραφή, ερμηνεία φράσεων εξ αναγνωσματαρίου. Γραμματικής το τυπικόν πλην των ανωμάλων ρημάτων . . Ώραι 3. Γαλλική γλώσσα. Ανάγνωσις και γραφή. Γραμματικής το τυπικόν μετά των στοιχειωδεστάτων κανόνων αι αντωνυμίαι και τα βοηθητικά ρήματα. Ερμηνεία διηγηματίων απλών, γραφή του κειμένου κατ' οίκον.Απαγγελίακαι απομνημόνευσις απλουστάτων ποιηματίων και απλών φράσεων διά ζώσης υπό του διδασκάλου διδασκομένων Ώραι 2. Καλλιγραφία Ώ ρ α 1.

7|

Ωραι 3.

Γυμναστική Πρόγραμμα των εν τοις γυμνασίοις διδασκομένων Eν

τη

Α'

μαθημάτων.

τάξει.

Ελληνική γλώσσα. Συγγραφείς: Ξενοφών, Ισοκράτης, Λυσίας, Λουκιανός.—Ξενοφώντος απομνημονεύματα.—Κατά το Β' εξάμηνον: Ισοκράτους προς Νικοκλέα, ο Νικοκλής, ο Αρχίδαμος, ο περί ειρήνης η συμμαχικός, ο Ευαγόρας, ο Πλαταϊκός. Λυσίου ο κατά Ερατοσθένους, Δήμου καταλύσεωςαπολογία,ο υπέρ Μαντιθέου, ο κατά Νικομάχου, ο υπέρ των Αριστοφάνους χρημάτων, ο κατά Αγοράτου, ο υπέρ του αδυνάτου. (Ποσόν ουχί ολιγώτερον των 80 σελίδων της στερεοτύπου εκδόσεως Teubner).—Ανάγνωσις εκ της Κύρου αναβάσεως του Ξενοφώντος, και των νεκρικών διαλόγων, ενυπνίου, Χάρωνος ή επισκοπούντων του Λουκιανού. — Εφαρμογή της γραμματικής" συντακτικόν μετ' εφαρμογής Ώραι 10. Θέματα και εκθέσεις Ώραι 2. Θρησκευτικά. Ερμηνεία των περικοπών του Ευαγγελίου των περιεχουσών την διδασκαλίαν του Ιησού Χριστού Ώραι 2. Μαθηματικά. Θεωρητική αριθμητική, πλην των περί τετραγωνικής και κυβικής ρίζης. (το κεφάλαιον περί των πρώτων αριθμών και η θεωρία των περιοδικών δεκαδικών κλασμάτων δύνανται να διδάσκωνται μετά το πέρας της διδασκαλίας της λοιπής αριθμητικής) Ώραι 3. Λατινική γλώσσα. Ερμηνεία εκ των βίων του Κορνηλίου Νέπωτος κατ' εκλογήν. (Ποσόν ουχί ολιγώτεραι των 20 σελίδων της εκδόσεως Teubner). Γραμματική μέχρι του ετυμολογικού. Θεματογραφικαί ασκήσεις. Απομνημόνευσις λέξεων και φράσεων Ώραι 3. Γαλλική γλώσσα. Ερμηνεία των διά του Β. διατάγματος της 23 Ιουνίου 1884 διά την Α' τάξιν του γυμνασίου ορισθέντων τεμαχίων Γάλλων λογογράφων και ποιητών.—Επανάληψις και συμπλήρωσις του τεχνολογικού μετ' εφαρμογής δι' απλουστάτων γραπτών γυμνασμάτων, άτινα θ' απαγγέλλωσιν οι μαθηταί και θα γράφωσιν επί του πίνακος γαλλιστί υπαγορευομένου του ελληνικού κειμένου υπό του καθηγητού Ώραι 3. Φυσική ιστορία. Η ζωολογία Ώραι 2. Γεωγραφία. Γεωγραφία της Ελλάδος και των Ελληνικών χωρών κατ' έκτασιν Ώραι 2. Ιστορία. Ιστορία των αρχαίων ανατολικών εθνών και του Ελληνικού έθνους μέχρι του θανάτου Αλεξάνδρου του μεγάλου Ώραι 3. Γυμναστική Ώραι 3.

Ελληνική γλώσσα. Συγγραφείς: Θουκυδίδης, Λυκούργος, Ισοκράτης, Όμηρος, Αρριανός, Λουκιανός.— Θουκυδίδου, τα καθαρώς Ιστορικά μέρη.— Ισοκράτους, ο Πανηγυρικός, ο Αρεοπαγιτικός.—Λυκούργου, ο κατά Λεωκράτους.—Ομήρου Οδύσσεια τρις της εβδομάδος κατά το β' εξάμηνον. (Ποσόν ουχί ολιγώτεραι των 90 σελίδων της στερεοτύπουεκδόσεως).Ανάγνωσιςεκ της Αρριανού Αναβάσεως Αλεξάνδρου και εκ των του Λουκιανού (βίου Δημώνακτος, Αναχάρσιδος, Τίμωνος, Νιγρίνου). Εφαρμογή της γραμματικής καιτουσυντακτικού. Συντακτικού συνέχεια και τέλος μετ'επανάληψιντουεν τη Α' τάξει διδαχθέντος μέρους. Στοιχεία της Ελληνικής γραμματολογίας Ώραι 10. Θέματα και εκθέσεις κατ' οίκον υπαγόρευσις υπό του διδάσκοντος φράσεων της ομιλουμένης και άμεσος μεταγραφή τούτων υπό των μαθητών εις την αρχαίαν Ώραι 2. Θρησκευτικά. Εκκλησιαστική ιστορία Ώραι 2. Μαθηματικά. Θεωρητικής αριθμητικής τα περί της τετραγωνικής και κυβικής ρίζης.—Γεωμετρίας επιπεδομετρία: τα δύο πρώτα βιβλία.—Αλγέβρας η εισαγωγή, αι αλγεβρικαί πράξεις και αι πρωτοβάθμιοι εξισώσεις ... Ώραι 4 Λατινική γλώσσα. Καίσαρος de bello Gallico και de bello civili· εν τω β' εξαμήνω και Φαίδρος. (Ποσόν ουχί ολιγώτεραι των 25 σελίδων της στερεοτύπου εκδόσεως Teubner). Γραμματικής μετ' επανάληψιν του τεχνολογικού τοετυμολογικόν,τοπερί προσωδίας και εκ του συντακτικού το περί πτώσεων. Θεματογραφικαί ασκήσεις Ώραι 4. Γαλλική γλώσσα. Κατά το περί προγράμματος Β. διάταγμα της 23 Ιουνίου 1884 Ώραι 3. Φυσική Ιστορία. Φυτολογία, στοιχεία γεωλογίας Ώραι 2. Ιστορία. Εξακολούθησις της Ιστορίας του Ελληνικού έθνους μέχρι της Ρωμαϊκής κατακτήσεως. Ιστορία των Ρωμαίων. Ιστορία του Βυζαντιακού Κράτους μέχρι του διχασμού του Ρωμαϊκού Κράτους Ώραι 3. Γυμναστική Ώραι 3.

Ελληνική γλώσσα. Συγγραφείς: Θουκυδίδης, Δημοσθένης, Πλάτων, Όμηρος, Ηρόδοτος.—Θουκυδίδου Δημηγορίαι—Δημοσθένους, οι Ολυνθιακοί, οι Φιλιππικοί, ο περί του Στεφάνου, ο περί των εν Χερρονήσω, ο περί ειρήνης, ο προς Λεπτίνην.—Πλάτωνος απολογία, Κρίτων, Λάχης, Χαρμίδης.—Ομήρου Ιλιάς (ποσόν ουχί ολιγώτεραι των 100 σελίδων της στερεοτύπου εκδόσεως). Ανάγνωσις Ηροδότου κατ' εκλογήν.—Στοιχεία ελληνικής γραμματολογίας Ώραι 10.

Θέματα και εκθέσεις κατ' οίκον. Υπαγόρευσις υπό του διδάσκοντος παραφράσεως απλού κειμένου Έλληνος συγγραφέως και άμεσος μεταγραφή ταύτης υπό των μαθητών εις την αρχαίαν Ώραι 2. Θρησκευτικά. Χριστιανική ηθική Ώρα 1. Μαθηματικά. Γεωμετρίας συνέχεια μέχρι τέλους της επιπεδομετρίας· Αλγέβρας, τα των δευτεροβαθμίων εξισώσεων, τα περί προόδων, λογαρίθμων, συνθέτων τόκων και χρεωλυσίων Ώραι 4. Φυσική πειραματική. Γενικαί ιδιότητες των σωμάτων. Περί δυνάμεων και κινήσεως. Περί βαρύτητος. Στατική των στερεών, υγρών και αερίων. Περ θερμότητος (εν οις και περί μετεωρολογίας) Ώραι 3. Λατινική γλώσσα. Συγγραφείς: Λίβιος, Σαλλούστιος, Κικέρων, Οβίδιος. Λιβίου, βιβλ. I-VI και XXI-XXVI. Σαλλουστίου, Bellum Gatilinarium.—Κικέρωνος in Gatilinam I και II, in Verrem IUI s. de signis, pro Sulla, de lege Manillas de imp. Gn. Pompeii, pro Archia poeta.—Οβιδίου μεταμορφώσεις κατ' εκλογήν, κατά το β' εξάμηνον. (Ποσόν ουχί ολιγώτεραι των 40 σελίδων της στερεοτύπου εκδόσεως). Συντακτικού συνέχεια και τέλος μετ' επανάληψιν του εν τη Β' τάξει διδαχθέντος μέρους. Θεματογραφικαι ασκήσεις Ώραι 4. Γαλλική γλώσσα. Κατά το Β. διάταγμα της 23 Ιουνίου 1884 ... Ώραι 3. Ιστορία. Ιστορία των μέσων και των νεωτέρων χρόνων μέχρι τέλους του τριακονταετούς πολέμου, διδασκομένης ευρύτερον της ιστορίας του Βυζαντιακού Κράτους μέχρι της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως Ώραι 3. Φιλοσοφία. Εμπειρική ψυχολογία Ώρα 1. Στρατιωτικοί ασκήσεις Ώραι 3. E ν τ η Δ'

τάξει.

Ελληνική γλώσσα. Συγγραφείς: Θουκυδίδης, Πλάτων, Σοφοκλής, Ευριπίδης, Θεόκριτος, Όμηρος, Πλούταρχος. Θουκυδίδου, Επιτάφιος.—Πλάτωνος, Γοργίας, Πρωταγόρας.—Καθ' όλον τοετοςδιςτηςεβδομάδοςδράμα" (δύο του Σοφοκλέους, η εν τούτουκαιεντου Ευριπίδου,ωντοπρώτον μετ' επιστασίας). Θεοκρίτου ειδύλλια κατ' εκλογήν.— Ανάγνωσις αδιδάκτων ραψωδιών της Ιλιάδος και της Οδυσσείας και των Παραλλήλων βίων του Πλουτάρχου. Στοιχεία ελληνικής γραμματολογίας. Ώραι 10. Θέματα και εκθέσεις κατ' οίκον. Υπαγόρευσις υπό του διδάσκοντος παραφράσεως κειμένου Έλληνος συγγραφέως και άμεσος μεταγραφή τούτων εις τηναρχαίαν υπότωνμαθητών Ώραι 2. Μαθηματικά. Στερεομετρία ολόκληρος πλην των εφαρμογών. Στοιχεία ευθυγράμμου τριγωνομετρίας Ώραι 3. Κοσμογραφία Ώραι 2.

Φυσική πειραματική. Περί μαγνητισμού" περί στατικού και δυναμικού ηλεκτρισμού" ακουστική και οπτική Ώραι 3. Λατινική γλώσσα. Συγγραφείς" Κικέρων, Τάκιτος, Βιργίλιος, Οράτιος.— Κικέρωνος, pro Sestio, Philippicae I. II. pro Milone, pro Murena, pro Ligario.—Τακίτου Vida Agricolae.—Βιργιλίου Αινειάς.—Ορατίου ωδαί κατ' εκλογήν (ποσόν ουχί ολιγώτεραι των 50 σελίδων της στερεοτύπου εκδόσεως). ανάγνωσις εις του Shomond de viris illustribus urbis Romae. Θέματα Ώραι 4. Γαλλική γλώσσα. Κατά το Β' διάταγμα της 23 Ιουνίου 1884 . . Ώραι 3. Φιλοσοφία. Λογική Ώ ρ α 1. Ιστορία. Ιστορία των νεωτέρων χρόνων, διδασκομένης κατ' έκτασιν της ιστορίας της Ελληνικής επαναστάσεως ( ;) Στρατιωτικαί ασκήσεις Ώραι 3.

Π.

ΜΑΝΕΤΑΣ

67

ΔΙΟΡΙΣΜΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ (Νόμος ΑXIA'/20 Δεκεμβρίου 1887) Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη Υπουργός Π. Μανέτας

Περί γυμναστών και βοηθών της γυμναστικής και διδασκάλων της καλλιγραφίας και ιχνογραφίας. Νόμος ΑΧΙΑ' ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Ψηφισάμενοι ομοφώνως μετά της Βουλής, απεφασίσαμεν και διατάσσομεν' νικώ σχολείω διορίζεται εις γυμναστής επί μηνιαίω μισθώ δραχμών εκατόν είκοσιν. Εν γυμνασίοις έχουσι τάξεις διηρημένας εις τμήματα, η εις α είναι προσηρτημένα πλείονα του ενός ελληνικά σχολεία, προστίθενται και εις η πλείονες βοηθοί των γυμναστικών ασκήσεων, επί μηνιαίω μισθώ δραχμών ογδοήκοντα, ανατιθεμένης εκάστω της διδασκαλίας των μαθητών τριών τάξεων ή τμημάτων τάξεως. Βοηθοί των γυμναστικών ασκήσεων δύνανται να διορισθώσι και εις απηρτημένα ελληνικά σχολεία, όταν ταύτα έχωσιν ίδιον γυμναστήριον. Ά ρ θ ρ ο ν 2. Διορίζεται διδάσκαλος της καλλιγραφίας και της Ιχνογραφίας εν ελληνικοίς σχολείοις, επί μηνιαίω μισθώ μέχρι δραχμών εκατόν κατά μήνα, ο ευδοκιμήσας εν εξετάσεσιν εις τα μαθήματα ταύτα, κανονισθησομέναις διά Βασιλικού διατάγματος. Οι διατελούντες η οι διατελέσαντες διδάσκαλοι της καλλιγραφίας δύνανται να διορισθώσιν εις την αυτήν θέσιν, εφ' ω και πρότερον είχον μισθώ. Ο παρών νόμος, ψηφισθείς παρά της Βουλής και παρ' Ήμών σήμερον

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 349/24 Δεκεμβρίου 1887.

κυρωθείς, δημοσιευθήτω διά της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως και εκτελεσθήτω ως νόμος του Κράτους. Εν Αθήναις τη 20 Δεκεμβρίου 1887. ΓΕΩΡΓΙΟΣ δημοσίας

Εκπαιδεύσεως II. ΜΑΝΕΤΑΣ

Υπουργός

68

ΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΓΕΝΙΚΟΥ ΕΠΟΠΤΗ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ (Νόμος ΑΨΚΓ'/22 Μαρτίου 1889) Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη Υπουργοί Χ. Τρικούπης, Γ. Θεοτόκης

Περί των στρατιωτικών ασκήσεων εν τοις γυμνασίοις. ΝΟΜΟΣ ΑΨΚΓ' ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α'. ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Ψηφισάμενοι ομοφώνως μετά της Βουλής, απεφασίσαμεν και διατάσσομεν'

κειμένων διατάξεων περί του μαθήματος των στρατιωτικών ασκήσεων διορίζεται γενικός επόπτης η εξ ανωτέρων αξιωματικών του στρατού ή εκ διδακτόρων του εθνικού Πανεπιστημίου, αποδεικνύντων των τελευταίων ότι κέκτηνται τηναπαιτουμένηνικανότηταδιά δοκιμασίας ενώπιον τριμελούς επιτροπής εξ ανωτέρων αξιωματικών, διοριζομένης υπό του επί των στρατιωτικών υπουργού. Ά ρ θ ρ ο ν 2. Έργον του επόπτου είνε α') να εξετάζη τα περί της στρατιωτικής εκπαιδεύσεως των μαθητών υποβαλλόμενα εις το υπουργείον της εκπαιδεύσεως, β') να κανονίζη την καθόλου και εν εκάστω γυμνασίω πρό του στρατιωτικού μαθήματος, γ') να επιθεωρή τη συναινέσει του επί της εκπαιδεύσεωςυπουργούταγυμνάσια των επαρχιών και δ') να παρίσταται και διευθύνη αυτοπροσώπως την στρατιωτικήν εκπαίδευσιν των Εν Αθήναις μαθητών. Ά ρ θ ρ ο ν 3. Ο γενικός επόπτης υπάγεται εις τας υπό του νόμου Α Ρ Ι Γ ' της 14 Μαΐου 1884 οριζομένας διατάξεις περί πειθαρχικών ποινών και παύσεως, αίτινες επιβάλλονται υπό του υπουργού της δημοσίας εκπαιδεύσεως, εις ουταςδιαταγάς υπάγεται ούτος.

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 79/27 Μαρτίου 1889.

διατάγματος οριζομένην στολήν. κατά μήνα, αύξανόμενος ανά πέντε έτη κατά 50 δραχμάς μέχρι της συμπληρώσεως των 400 δραχμών, αίτινες είνε ο ανώτατος όρος του μισθού αυτού. Η προγενεστέρα δημοσία υπηρεσία του γενικού επόπτου εν ομοιοβάθμω μεν θέσει λογίζεται διά την υπό του ανωτέρω εδαφίου οριζομένην αύξησιν του μισθού αυτού, εν θέσει δε κατωτέρα λογίζεται μόνονωςπροςτηναντιστοιχούσαν αύξησιν εις την πρώτην πενταετίαν, οσηδήποτε και αν ή η υπηρεσία αύτη. απολαμβάνει τας νενομισμένας αποδοχάς του βαθμού του. Εις τον γενικόν επόπτην προσεπιχορηγείται δι' έξοδα παραστάσεως και επιμίσθιον εκ δραχμών 50 κατά μήνα. σόντα, αλλά διατελέσας προ της ισχύος του παρόντος νόμου εις την θέσιν του γενικού επόπτου επί έτος τουλάχιστον, δύναται να διορισθή εις την διά του παρόντος νόμου οριζομένην θέσιν του γενικού επόπτου. Ά ρ θ ρ ο ν 7. Διά Βασιλικού διατάγματος ορισθήσονται τα προς εκτέλεσιν του παρόντος νόμου. Ο παρών νόμος, ψηφισθείς υπό της Βουλής και παρ' Η μ ώ ν σήμερον κυρωθείς, δημοσιευθήτω διά της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως και εκτελεσθήτω ως νόμος του Κράτους. Αθήναιτη22 Μαρτίου 1889. ΓΕΩΡΓΙΟΣ Χ. ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Ο

Υπουργός

των

Εκκλησιαστικών

Γ. Ν. ΘΕΟΤΟΚΗΣ

69

ΔΕΝ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ (Έγγραφο 3797/29 Μαρτίου 1889) Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη Υπουργός, Γ. Θεοτόκης Αριθ.

3797.

Περί των στρατιωτικών ασκήσεων. ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛ. ΚΑΤ ΤΗΣ ΔΙΙΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

Προς τον κ. γυμνασιάρχην του εν Σπάρτη γυμνασίου.

Αποκρινόμενοι εις την υπ' αριθ. 157 υμετέραν αναφοράν δηλούμεν υμίν ότι εκ των διατάξεων του άρθρου 2 του ΑΡΙΘ της 31 Μαρτίου 1883, περί εισαγωγής των στρατιωτικών ασκήσεων εις τα γυμνάσια κλπ. Νόμουκαιτων άρθρων 1 και 4 του Στρατιωτικού κανονισμού των μαθητών των Γυμνασίων του Κράτους εξάγεται, ότι εξετάσεις διά τας στρατιωτικάς ασκήσεις δεν γίνονται, αλλ' ο επόπτης αξιωματικός κρατεί έλεγχον, εν ω σημειούται πάσα απουσία μαθητού από των ασκήσεων, ο βαθμός της εν ταις ασκήσεσιν επιδόσεως εκάστου μαθητού και ο της πειθαρχίας και διαγωγής αυτού. Ο δε γυμνασιάρχης υπολογίζων κατά τους μηνιαίους τούτους ελέγχους τον μέσον βαθμόν της προόδου εκάστου μαθητού, αναγράφει αυτόν εν τω βιβλίω του γενικού ελέγχου συμφώνως ταις διατάξεσι των άρθρων 20, 27 και 33 του περί εγγραφής και εξετάσεων Β. Διατάγματος της 11 Μαΐου 1884. Όθεν κατά ταύτα δέον του λοιπού να συμμορφώσθε. Εν Αθήναις, τη 29 Μαρτίου 1889. Ο

Υπουργός Γ. Ν. ΘΕΟΤΟΚΗΣ Εκοινοποιήθη εγκυκλίως και προς τους λοιπούς γυμνασιάρχας.

Αναδημοσιεύεται από το: Παρίσης, τ. Γ', σ. 95.

70 ΧΡΟΝΟΣ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ (Β. Διάταγμα/30 Απριλίου 1889) Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη Υπουργός Γ. Θεοτόκης

ΔΙΑΤΑΓΜΑ

Περί τον χρόνου των στρατιωτικών ασκήσεων εν τοις γυμνασίοις. ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Α'

ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Έχοντες υπ' όψιν το άρθρον 4 του ΑPIΘ' της 31 Μαρτίου 1883 περί εισαγωγής των στρατιωτικών ασκήσεων εις τα γυμνάσια νόμου' Προτάσει των Ημετέρων Υπουργών, του τε επί των Εκκλησιαστικών καιτηςΔημοσίας Εκπαιδεύσεως και του επί των Στρατιωτικών, διατάσσομεν τάδε -

την τρίτην εβδομάδα του Σεπτεμβρίου και λήγουσι τη 30 Απριλίου εκάστου σχολικού ετους. Πάσα αντικειμένη διάταξις προγενεστέρα καταργείται. δεύσεως Υπουργόν ανατίθεμεν την δημοσίευσιν και εκτέλεσιν του παρόντος διατάγματος. Εν Αθήναις τη 30

Απριλίου

1889.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Χ. ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Γ. Ν. ΘΕΟΤΟΚΗΣ

Αναδημοσιεύεται από την ΕτΚ, αρ. 113/3 Μαΐου 1889.

71

ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΩΝ (Β. Διάταγμα/12 Απριλίου 1891) Κυβέρνηση Θ. Δηλιγιάννη Υπουργός Α. Γεροκωστόπουλος

Περί εγγραφής και εξετάσεως των μαθητών γυμνασίων και ελληνικών σχολείων. [

1

Άρθρον 43ον Έκαστος των διδασκόντων οφείλει πάντως α') να δοκιμάζηεντωμαθήματι καθ' έκαστον μήνα άπαντας τους μαθητάς, το δε ποσόν των δοκιμασιών κανονίζεται κατά τον αριθμόν των μαθητών και το ποσόν των ωρών της εβδομαδιαίας εκάστου μαθήματος διδασκαλίας, εν υπερβάλλοντι δε αριθμώ μαθητώνεπιτρέπεταικαιμόνη η έγγραφος δοκιμασία, β') να εκτελή τακτικώς και μετ' αυστηρότητος τας διά των άρθρων 74, 75 και 93 του οργανικού διατάγματος του 1836 διατασσομένας εγγράφους ασκήσεις, γ') να προκαλή κατά δίμηνον ή και κατά μήνα εν τοις ελληνικοίς, αν το ποσόν της διδαχθείσης ύλης απαρτίζη τι καθ' αυτό πλήρες, διαγωνισμόν, συνεννοούμενος περί τούτου πρότερον μετά του διευθύνοντος και προαναγγέλλων αυτό εις τους μαθητάς, δ') ν' αναγράφη εν τω μηνιαίω ελέγχω ευκρινώς τον βαθμόντηςεπιδόσεωςτων εκάστοτε δοκιμαζομένων προφορικώς και διαγωνιζομένων εγγράφως, την φοίτησιν αυτών και την διαγωγήν, ε') να ενεργή μεν προχείρως ό,τι νομίζει συντελεστικόν προς αναπλήρωσιν των τυχόν ελλείψεων των μαθητών, να ανακοινοί δε και εκτάκτως μεν, τακτικώς όμως κατά μήνα τα της ποιότητος καθ' όλου αυτών εις τον διευθυντήν, όστις προς όσους αν νομίση πρόσφορον εις πρόληψιν των τυχόν εκτροπών ανακοινοί και εγγράφως εις τους κηδεμόνας τας των επιτροπευομένων ελλείψεις.

[

]

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 129/9 Μαΐου 1891.

τέλεσιν του παρόντος διατάγματος. Εν Αθήναις τη 12η

Απριλίου

1891.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ο

επί

των

Εκκλησιαστικών ΑΧΙΛ.

20

κλπ.

Υπουργός

ΓΕΡΟΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

72

ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ (Εγκύκλιος 9515/6751/14 Απριλίου 1891) Κυβέρνηση Θ. Δηλιγιάννη Υπουργός Α. Γεροκωστόπουλος Αριθ. Διεκ. 6751.

Πρωτ. 9515.

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ

Τον περί εγγραφής και εξετάσεων των μαθητών Β. Διατάγματος της 12 Απριλίου 1891. ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛ. ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

Προς άπαντας τους λειτουργούς της μέσης εκπαιδεύσεως. [ ]

οποία κυρίως περί τα εξής δύο στρέφονται α') περί την ακριβή κατά χρόνον διδασκαλίαν και β') περί την αληθή κατά τε ποιόν και ποσόν. Το πρώτον επιτυγχάνεται εάν μη διά περικοπής εν αρχή και εν τέλει του μαθήματος ή δι' αργολογίας εν τω μέσω περιορίζηται ο καθωρισμένος προς διδασκαλίαν χρόνος,

διδασκόντων. Το δεύτερον κατορθούται 1) εάν η διδασκαλία περιορίζηται εντός τωνορίωντουμαθήματος εκάστης τάξεως και μόνον εντός τούτων άνευ εκτ σεως εις θέμα του υπέρ τας δυνάμεις των διδασκομένων χάριν επιδείξεως, 2) εάν ελλείπωσι τα μακρά καθ' υπαγόρευσιν γραπτά σημειώματα και αι λεπτολόγοι βιογραφίαι και άλλα άσχετα προς το μάθημα πολλάκις, 3) εάν τα γραπτά γυμνάσματα ου μόνον γίνωνται καθ' εβδομάδα αλλά και διορθώνται πάντα 4) εάν διά συνετής διδασκαλίας εξεγείρηται το πνεύμα των διδασκομένων προς αυτενέργειαν και μη απομαραίνηται και απομωραίνηται διά ξηρών και ανουσίων τύπων. Ο διδάσκαλος ο καλός έχων προ αυτού ζύμηνευμάλακτονδύναται Αναδημοσιεύεταιαπότο:Παρίσης, τ. Γ', σ. 140-162. Τα παραθέματα είναι από τις σ. 158-159 και 160-161.

ται να οφείλει να την διαπλάση και σχηματίση κατά τας ανάγκας και αξιώσεις της πολιτείας καθόλου και του ατόμου ιδία, άλλως αποξηραίνων ταύτην συντελεί εις τον καθολικόν όλεθρον. Υμείς λοιπόν οι διδάσκαλοι δύνασθε να διαπλάσητε και διαμορφώσητε τους νέους εμφυσώντες ταις τρυφεραίς καρδίαις τούτων παν αγαθόν, παν τέλειον. Διδάσκοντες τους μαθητάς την τήρησιν των επιβεβλημένων αυτοίς καθηκόντων επιτυγχάνετε τότε μόνον όταν υμείς διά των πράξεων τελήτε όσα διδάσκετε, άλλως όταν άλλα μεν διδάσκετεάλλαδε πράττετε, καθίστασθε ολέθριοι, διότι πάσα αρετή υμών μεταγγίζεται ανεπαισθήτως τοις παιδευομένοις και πάσα κακία ριζούται αναποσπάστως εν αυτοίς.

[

]

ται διόρθωσις των τυχόν ημαρτημένων. Ως προς την σύνταξιν των προγραμμάτων μέχρις ου συνταχθή ενιαίον τοιούτον και αναλυτικόν εν πάσι, παραγγέλλομεν υμίν τάδε α') τα μαθήματα τα κατανέμωνται κατ' αναλογίαν προς τας ημέραςτηςεβδομάδοςκαιπροςτοχρονικόν διάστημα προ μεσημβρίας και μετά μεσημβρίαν, ουδόλως επιτρεπομένης διδασκαλίας από της μεσημβρίας μέχρι της 2 μ.μ. β') τα ελληνικά τάσσονται πρώτα την πρωίαν, τα λατινικά δεκαι μαθηματικά μετά μεσημβρίαν, αλλ' ούτως ώστε να μη διδάσκωνται εν τη αύτη ημέρα εν τη αυτή τάξει λατινικά και μαθηματικά" επιτρέπεται μετάθεσις των μαθηματικών την πρωΐαν, όταν είνε τάξεις γυμνασιακαί διηρημέναι, γ') η διδασκαλία εν πάσαις ταις τάξεσι να άρχηται συγχρόνως, δ') ο διευθύνων γυμνάσιον να αναλαμβάνη την διδασκαλίαν των ελληνικών εν τη ανωτέρα τάξει και της ψυχολογίας και της λογικής εν τη τρίτη και τετάρτη, ο της γαλλικής προς τούτοις και την της Ιστορίας τουλάχιστον μιας τάξεως οι δε ελληνισταί διδάσκουσιν κατ' αναλογίαν τα ελληνικά, λατινικά, ιστορίαν, γεωγραφίαν και φυσικήν ιστορίαν εν πάσαις ταις τάξεσιν, εάν δεν υπάρχωσιν ένεκα των κειμένων διωρισμένοι ειδικοί καθηγηταί των τελευταίων τριών μαθημάτων. [

]

ΑΧΙΛ. ΓΕΡΟΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

73

ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ TOY 1886 (Απόφαση 14539/2 Αυγούστου 1894) Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη Υπουργός Δ. Καλλιφρονάς Αριθ.

14539.

Περί τροποποιήσεως του από 31 Οκτωβρίου 1886 προγράμματος εν τοις ελληνικοίς σχολείοις και γυμνασίοις διδακτέων μαθημάτων. ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΚΛΠ.

Έχοντες υπ'όψιν το άρθρον 66 του κανονισμού των ελληνικών σχολείων γυμνασίων της 31ης Δεκεμβρίου 1836, το άρθρον 1 του ,ΒΡΛ' νόμου της 14 Ιανουαρίου 1893 περί μεταβολής διατάξεών τίνων των νόμων περί διδακτικών βιβλίων της μέσης και της στοιχειώδους εκπαιδεύσεως και το άρθρον 1 του περί διδακτικών βιβλίων της μέσης και κατωτέρας εκπαιδεύσεως Β. διατάγματος της 4ης Σεπτεμβρίου 1882" Αποφασίζομεν λείοις και γυμνασίοις διδακτέων μαθημάτων θα ισχύη και διά την από της 3ης Σεπτεμβρίου 1894 αρχομένην τριετή σχολικήν περίοδον, πλην των εν τοις επομένοις μεταρρυθμιζομένων διατάξεων. Πρόγραμμα των εν τοις ελληνικοίς σχολείοις διδακτέων μαθημάτων.

Ελληνική γλώσσα.—Ερμηνεία τεμαχίων εκ της προς χρήσιν της τάξεως ταύτης ωρισμένης Χρηστομαθείας. Γραμματικής το τυπικόν μετ' ολιγίστων γενικών κανόνων και συντακτικού τα στοιχειωδέστατα. Εξήγησις ακριβής της σημασίας εκάστης λέξεως, και της εννοίας εκάστης περιόδου και εκάστης παραγράφου. Ασκήσεις ορθογραφικαί, εφαρμογή των δεδιδαγμένων κανόνων και ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 89, τχ. Β'/12 Αυγούστου 1894.

τύπων της γραμματικής. Καθ' εβδομάδα ώραι 8.—Ανάγνωσις εκ των διά του περί προγράμματος Β. διατάγματος της 23 Ιουνίου 1884 ορισθέντων τεμαχίων συγγραμμάτων νεωτέρων ελλήνων λογογράφων και ποιητών. Ανάπτυξις των διδασκομένων. Συμπλήρωσις και σύνθεσις φράσεων της γραφομένης γλώσσης από στόματος και επί του πίνακος. Απαγγελία και αποστήθησις ποιημάτων. Ώραι 4. Ιστορία. —Βίοι επιφανών ανδρών της αρχαίας και νεωτέρας Ελλάδος. Ώραι 2. E ν τη Β' τ ά ξ ε ι Ιστορία. — Βίοι επιφανών ανδρών της Ρώμης, του Βυζαντίουκαιτου δουλεύσαντος Έλλην. Έθνους. Ώραι 2. Εν τη Γ' τ ά ξ ε ι Ιστορία. — Επιτομή της Ιστορίας των Ελλήνων από της αρχής αυτών μέχρι των καθ' ημάς χρόνων. Ώραι 3. Πρόγραμμα των εν τοις γυμνασίοις διδακτέων

μαθημάτων.

Γεωγραφία.—Γεωγραφία της Ευρώπης, κατά πλάτος δε των Ελληνικών χωρών. Ώραι 2. Ιστορία.—Ιστορία των αρχαίων ανατολικών λαών και του Έλλην. Έθνους μέχρι της αλώσεως της Κορίνθου υπό των Ρωμαίων. Ώραι 3.

Γεωγραφία.— Γεωγραφία των άλλων Ηπείρων πλην της Ευρώπης. Ώραι 2. Ιστορία.—Ιστορία τωνΡωμαίων και του Βυζαντιακού κράτους μέχρι της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως υπό των Τούρκων. Ώραι 3.

Ιστορία.—Ιστορία του μέσου αιώνος, πλην της του Βυζαντιακού Κράτους, και των νεωτέρων χρόνων μέχρι της Γαλλικής επαναστάσεως. Ώραι 3.

E ν τ η Δ' τ ά ξ ε ι Ιστορία.—Ιστορία τουδεκάτου ενάτου αιώνος και εν πλάτει της Ελληνικής επαναστάσεως. Ώραι 3. Εν Αθήναις τη 2 Αυγούστου 1894. Ο

Υπουργός Δ. Μ. ΚΑΛΛΙΦΡΟΝΑΣ

74 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 1896 (Β. Διάταγμα/23 Αυγούστου 1896) Κυβέρνηση Θ. Δηλιγιάννη Υπουργός Δ. Πετρίδης

Περί προγράμματος των εν τοις ελληνικοίς σχολείοις και γυμνασίοις διδασκομένων μαθημάτων. ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α'. ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Έχοντες υπ' όψιν τα άρθρα 1, 2, 7-16, 64, 69-81 του Β. διατάγματος της 31 Δεκεμβρίου 1836 περί κανονισμού των Ελληνικών σχολείων και γυμνασίων διάταγμα περί του προγράμματος των εν αυτοίς διδακτέων μαθημάτων 23 Ιουνίου 1884 και το διάταγμα περί τροποποιήσεως του από 23 Ιουνίου 1884 προγράμματος των μαθημάτων των Ελληνικών σχολείων και γυμνασίων 11 Αυγούστου 1885 και το Β. διάταγμα περί μεταβολής εν τω Β. διατάγματι της 31 Αυγούστου 1885 περί του προγράμματος των εν τοις γυμνασίοις διδασκομένων μαθημάτων της 29 Σεπτεμβρίου 1886 και τα περί του προγράμματος των εν τοις Ελληνικοίς σχολείοις και γυμνασίοις διδακτέων μαθημάτων της 31 Οκτωβρίου 1886, προτάσει του Ημετέρου επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργού διατάσσομεν τάδε" πρόγραμμα των εν τοις Ελληνικοίς σχολείοις και τοις γυμνασίοις διδακτέων μαθημάτων κανονίζεται από της χειμερινής εξαμηνίας του σχολικού 1896-1897 ως εξής. Πρόγραμμα των εν τοις Ελληνικοίς σχολείοις διδακτέων Α'

μαθημάτων

τάξις

Ελληνικά. Ερμηνείαεκλεκτών τεμαχίων α') Εκ των Αισωπείων μύθων (άνευ των επιμυθίων), β') Εκ της Απολλοδώρου βιβλιοθήκης, γ') Εκ των Πλουτάρχου αποφθεγμάτων, δ') Εκ των Διογένους του Λαέρτιου βίων. Ε')

Αναδημοσιεύεται από την ΕτΚ, αρ. 97, τχ. Β'/29 Αυγούστου 1896.

Εκ της Αιλιανού ποικίλης Ιστορίας, ς') Εκ των Αθηναίου δειπνοσοφιστών. ζ') Εκ του ανθολογίου του Στοβαίου. Ακριβής εξήγησις της σημασίας εκάστης λέξεως και της εννοίας εκάστης φράσεως και παραγράφου και εφαρμογής της γραμματικής. Ποσόν σελ. 25-30. Ώραι καθ' εβδομάδα τέσσαρες (4). Γραμματική. Το τυπικόν μετ' ολίγων κανόνων και εφαρμογή αυτής επί προτάσεων εκλεγομένων προς εμπέδωσιν του δεδιδαγμένου μέρους αυτής. Ώραι 3. Συνθέσεις ιδεών. Μύθοι και διηγημάτια σύντομα και ηθικά, περιγραφή ζώων, φυτών και άλλων αντικειμένων ων το περιεχόμενον και η μορφή δίδοται υπό του διδασκάλου. Ώραι καθ' εβδομάδα 2. Ορθογραφικαί ασκήσεις. Ερμηνεία των γραφομένων προτάσεων, σκοπίμως εκλεγομένων προς εμπέδωσιν του δεδιδαγμένου μέρους της γραμματικής. Ώρα 1. Ποιήματα. Απαγγελία και αποστήθισις των εξής ποιημάτων μετ' εντελούς γνώσεως του περιεχομένου και παραβολής των εν αυτοίς λέξεων προς την αρχαίαν γλώσσαν· 1) Ο Θεός. Τις διδάσκει το πουλάκι. (Αλεξ. Κατακουζηνού). 2) Η πρωία. Ωραία ανατέλλει. (Αγγελ. Βλάχου). 3) Ο μόνος ποιητής. Ποίος κάμνει τα φυτά. (Αλεξ. Κατακουζηνού). 4) Το Τριαντάφυλλον. Τριαντάφυλλο κλειστό. (Αγγέλ. Βλάχου). 5) Το ρυάκι. Τρέχε φίλεργο ρυάκι. (Αλεξ. Κατακουζηνού). 6) Μη βασανίζετε τ' αβλαβή ζώα. (Αλεξ. Κατακουζηνού). 7) Τα διψασμένα άνθη. Τ' άνθη μου τ' αγαπημένα (Αλεξ. Κατακουζηνού). 8) Το χελιδόνι. Τι χαρά μου! τι χαρά! (Αλεξ. Κατακουζηνού). 9) Η μήτηρ μου. Συ μοι έδωκες φιλτάτη. (Αλεξ. Κατακουζηνού). 10) Ύμνος προς τον Θεόν. Τον πλάστην των όλων. (Αγγέλ. Βλάχου). 11) Οι οφθαλμοί του Θεού. Πόσα άστρα είνε. (Αλεξ. Κατακουζηνού). 12) Η Πέρδικα. (Γ. Ζαλοκώστα). 13) Ο Βοργιάς πού τ' αρνάκια παγόνει. (Γ. Ζαλοκώστα). 14) Η περιστερά. (Α. Ραγκαβή). 15) Τ' ορφανό. (Α. Παράσχου). 16) Το φεγγάρι. (Α. Βλάχου). 17) Ο επαίτης. (Ηλία Τανταλίδου). 18) Τ' ορφανό. Εις τον προθάλαμόν σας. (Αχιλ. Παράσχου). 19) Η εσπέρα. ( Α γ . Βλάχου). 20) Το πρωί. (Ηλία Τανταλίδου). 21) Εωθινή προσευχή. ( Α γ . Βλάχου). 22) Προ της Παναγίας. (Αχιλ. Παράσχου).

23) 24) 25) 26) 27) 28) 29) 30) 31) 32) 33) 34) 35)

Το ναυτόπουλο. (Ηλία Τανταλίδου). Παιδί μου: ώρα σου καλή. (Γ. Βιζυηνού). Το παιδί 'ς το ποτάμι. (Γ. Βιζυηνού). Το καλοκαίρι. (Γ. Βιζυηνού). Το φθινόπωρον. (Δ. Καρασούτσα). Ο χειμών. ( Α γ . Βλάχου). Η άνοιξις. ( Α γ . Βλάχου). Η θάλασσα και τα ποτάμια. (Γ. Δροσίνη). Η τυφλή ανθοπώλις. (Γ. Ζαλοκώστα). Ύμνος προς τον Θεόν. (Π. Σούτσου). Ευχαριστία. (Α. Ραγκαβή). Η κόρη του Ιωάννου Γαλάτη. (Α. Σούτσου). Εμβατήριον. (Αγ. Βλάχου.) Ώρα 1.

Νεοελληνικά. Ανάγνωσις εκ των διά του περί προγράμματος Β. διατάγματος της 23 Ιουνίου 1884 ορισθέντων τεμαχίων συγγραμμάτων νεωτέρων ελλήνων λογογράφων και ποιητών. ανάπτυξις των διδασκομένων και εφαρμογή γραμματικών κανόνων. Ώρα 1. θρησκευτικά. Ιερά Ιστορία της II. Διαθήκης. Ώραι 2. Μαθηματικά. Αριθμητική πρακτική εξ αρχής μέχρι των δεκαδικών συμπεριλαμβανομένων. Ώραι 2. Προβλήματα. Εκ των εγκεκριμένων συλλογών προβλήματα προς εμπέδωσιν του δεδιδαγμένου μέρους της αριθμητικής και ασκήσεις εις το από στόματος λογίζεσθαι. Ώρα 1. Γεωγραφία. Τα στοιχειωδέστατα της μαθηματικής και φυσικής γεωγραφίας, τα αναγκαιούντα προς κατανόησιν της γεωγραφίας της Ευρώπης. Γεωγραφία της Ελλάδος. Ανάγνωσις του γεωγραφικού χάρτου του δήμου και του νομού, εν ω οικεί ο διδασκόμενος. Χαρτογραφία συχνή ενός εκάστου δήμου, εκάστης επαρχίας, εκάστου νομού. Χαρτογραφία Πελοποννήσου, Στερεάς και ολοκλήρου της Ελλάδος. Νοερά ταξείδια ανά την Ελλάδα. Ώραι 2. Ιστορία. Βίοι επιφανών ανδρών της αρχαίας και νεωτέρας Ελλάδος. Ώραι 2. Καλλιγραφία και Ιχνογραφία. Ώραι 3. Γυμναστική. Ώραι 3. Β'

Τάξις.

Ελληνικά. Ερμηνεία Ξενοφώντος Κύρου αναβάσεως μερών κατ' εκλογήν. Ποσόν σελ. 35-40. Εξήγησις ακριβής της σημασίας εκάστης λέξεως και τηςεννοίαςεκάστηςπεριόδου και εκάστης παραγράφου. Εφαρμογή της γραμματικής και του συντακτικού. Ώραι 4.

Γραμματική. Το τεχνολογικόν και ετυμολογικόν μετ' ορθογραφικών ασκήσεων, σκοπίμως εκλεγομένων προς εμπέδωσιν του διδασκομένου μέρους της γραμματικής. Ώραι 2. Νεοελληνικά. Ανάγνωσις εκ των διά του περί προγράμματος Β. διατάγματος της 23 Ιουνίου 1884 ορισθέντων τεμαχίων συγγραμμάτων νεωτέρων Ελλήνων λογογράφων και ποιητών, εφαρμογή γραμματικών κανόνων προ κατάδειξιν των διαφορών εν τω τυπικώ της αρχαίας και της νυν γραφομένης γλώσσης. Ώρα 1. Συνθέσεις ιδεών. Περιγραφή τόπων, ορέων, ποταμών, πτηνών, δένδρων και άλλων αντικειμένων, μύθοι και διηγημάτια. Ώραι 2. Συντακτικόν. Εξ αρχής μέχρι του περί συνδέσεως των προτάσεων και εφαρμογή τούτου επί προτάσεων προς εμπέδωσιν του διδασκομένου μέρους του συντακτικού. Ώραι 2. Ποιήματα. Απαγγελία και αποστήθισις των εξής ποιημάτων μετ' εντελούς γνώσεως του περιεχομένου και παραβολής των εν αυτοίς λέξεων προς την αρχαίαν γλώσσαν 1) Η Δέσπω. 2) Η άλωσις της Κωνσταντινουπόλεως. Ωδήειςτον εν Κωνσταντινουπόλει ναόν της αγίας Σοφίας. 3) 4) Σαμουήλ. (Α. Βαλαωρίτης). 5) Νάνι - νάνι. (Α. Βαλαωρίτης). 6) Το νανάρισμα. (Α. Βαλαωρίτης). 7) Η γη της Ελλάδος. (Αγγ. Βλάχος). 8) Θεού παρουσία. (Α. Ραγκαβής). 9) Ο Θεός και ο θάνατος. (I. Καρασούτσας). Το Ρόδον. (Δ. Βικέλας). 10) 11) Η Κυριακή. ( Η λ . Τανταλίδης). 12) Πτηνόν να ήμουν. (Α. Κατακουζηνός). 13) Θερινή νυξ. (Αγγ. Βλάχος). Αποχαιρετισμός. ( Ι ω . Πολέμης). 14) 15) Ο μύλος (Α. Κατακουζηνός). 16) Το αρνάκι. 17) Το Εκκλησάκι. (Α. Βλάχος). 18) Ο Μάϊος. (Α. Βλάχος). 19) Το δάσος. ( Η λ . Τανταλίδης). 20) Εν τω γυμναστηρίω. 21) Διάλογος. ( Η λ . Τανταλίδης). 22) Ο Ήλιος. (Αγγ. Βλάχος). 23) Η φιλοστοργία. (Λ. Κατακουζηνός).

24) Τα πουλάκια. (Α. Κατακουζηνός). 25) Φοβείσθε τον θεόν. (Α. Κατακουζηνός). 26) Ο βίος. ( Α γ γ . Βλάχου). 27) Ανθύλλιον. 28) Το ύστατον χαίρε. (Αγγ. Βλάχος). 29) Α σ μ α γυμναστικής. (Α. Κατακουζηνός). 30) Εμβατήριον. (Α. Κατακουζηνός). 31) Α σ μ α νοσταλγούντος. (Α. Κατακουζηνός). 32) Ο Εθνικός Ύμνος. 33) Η Ελευθερία. (Αγγ. Βλάχος). 34) Παράφρασις του Η' ψαλμού. ( Η λ . Τανταλίδης). 35) Η αυτάρκεια. (Αγγ. Βλάχος). 36) Ο ναύτης εν τρικυμία.. (Αγγ. Βλάχος). 37) Οι αλιείς. 38) Ύμνος βασιλικός. (Α. Ραγκαβής). 39) Ο καλός στρατιώτης. 40) Δέησις προς τον Θεόν. (Α. Κατακουζηνός). 41) Ο νεαρός στρατιώτης. (Αγγ. Βλάχος). 42) Ολονυκτία της Κρήτης. 43) Πολεμιστήριον ασμα του Τυρταίου. (Σ. Τρικούπης). Ώρα 1.

Θρησκευτικά. Ιερά Ιστορία της Καινής Διαθήκης. Ώραι 2. Μαθηματικά. Επανάληψις και συνέχεια της αριθμητικής μέχρι τέλους. Ώραι 2. Αριθμητικά προβλήματα. Ε κ των εγκεκριμένων συλλογών, και ασκή σεις εις το από στόματος λογίζεσθαι. Ώ ρ α 1. Γεωγραφία. Επανάληψις των δεδιδαγμένων εν τη προηγουμένη τάξει. Γεωγραφία της Ελληνικής Χερσονήσου και της Ευρώπης. Χαρτογραφία των διδασκομένων μερών και νοερά ταξείδια. Ώραι 2. Ιστορία. Βίοι επιφανών ανδρών της Ρώμης, του Βυζαντίου και του δουλεύσαντος Ελληνικού Έθνους. Ώραι 2. Γαλλική γλώσσα. Ασκήσεις αναγνώσεως και γραφής, ερμηνεία απλών φράσεων και διηγημάτων και διηγηματίων, γραφή του κειμένου κατ' οίκον. Εκτηςγραμματικής οι κανόνες της προφοράς, οι τύποιτωνάρθρωνκαιτα αριθμητικά,απλούσταταιφράσεις διά ζώσης υπό του διδασκάλου διδασκόμεναι, απομνημόνευσις λέξεων. Ώραι 3. Φυσιογνωσία. Στοιχειώδεις γνώσεις της Φυσικής Ιστορίας. Ώραι 2. Καλλιγραφία και Ιχνογραφία. Ώ ρ α ι 2. Γυμναστική. Ώραι 3.

Γ.

Τάξις.

Ελληνικά. Ερμηνεία μερών κατ' εκλογήν των Ελληνικών και της Κύρου Παιδείας του Ξενοφώντος, ποσόν σελ. 40-45. Εφαρμογή της Γραμματικής και του Συντακτικού. Ώραι 5. Γραμματική. Επανάληψις των δυσκολωτέρων μερών της γραμματικής μετ' εφαρμογής επί προτάσεων επί τούτω εκλεγομένων. Ώ ρ α 1. Συντακτικόν επίτομον. Συνέχεια αυτού μέχρι τέλους μετ' εφαρμογής επί προτάσεων σκοπίμως εκλεγομένων προς εμπέδωσιν του διδασκομένου μέρους αυτού. Ώραι 2. Νεοελληνικά. Ανάγνωσις εκ των διά του περί προγράμματος Β. διατάγματος της 23 Ιουνίου 1884 ορισθέντων τεμαχίων συγγραμμάτων νεωτέρων Ελλήνων λογογράφων και ποιητών ως και εν ταις προηγουμέναις τάξεσιν. Ώρα 1. Συνθέσεις ιδεών. Περιγραφαί φυσικών όντων και φαινομένων και βιωτικών υποθέσεων, παντοία κοινωνικά έγγραφα, επιστολαί, μετατροπή των διδασκομένων ποιημάτων εις πεζόν λόγον. Ώραι 2. Ποιήματα. Απαγγελία και αποστήθησις των εξής ποιημάτων, ως και των εν ταις προηγουμέναις τάξεσιν. Ώρα 1. 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) 10) 11) 12) 13) 14) 15) 16) 17) 18) 19) 20) 21) 22)

Αι μυίαι και το μέλι (Π. Σούτσος). Χελιδόνισμα (Α. Χριστόπουλος). Όνος φέρων λεοντήν (Π. Σούτσος). Έλαφος και άμπελος (Π. Σούτσος). Ο βοσκός ο ψεύστης (Π. I. Φέρμπος). Το ναυτόπουλο (Ν. Δαμιανός). Ο αποχαιρετισμός του χειμώνος (I. Πολέμης). Ο Χριστός και το παιδάκι (Αχ. Παράσχος). Η άνοιξις (Ι. Βηλαράς). Άνοιξις (Α. Ραγκαβής). Οι δυο φτωχοί (Γ. Δροσίνης). Βάτραχος, Χελώνη και Ό φ ι ς (Δ. Καμπούρογλους). Τράγος και Αλώπηξ (Π. Σούτσος). Η αλεπού καλόγρηα (μύθος) (Γ. Δροσίνης). Κώνωψ και Βούβαλος (Π. Σούτσος). Όνος φέρων εικόνα (II. Σούτσος). Βάτραχος (Π. Σούτσος). Η καλή συναναστροφή (Δ. Σ. Βυζάντιος). Ο Τζίτζικας και το μυρμήγκι (Α. Ρ. Ραγκαβής). Ο κορυδαλός (Γ. Β. Βιζυηνός). Ο Πατήρ και οι παίδες (Π. Σούτσος). Ο Ήλιος και ο αέρας (Γ. Δροσίνης).

23) Το αηδόνι (Αγγ. Βλάχος). 24) Η ανάμνησις (Δ. Βικέλας). 25) Το σχολείον του χωρίου (Σ. Βασιλειάδης). 26) Το στερέωμα (I. Καρασούτσας). 27) Ο Δήμος και το καρυοφύλλι (Α. Βαλαωρίτης). 28) Η σκλάβα (Α. Βαλαωρίτης). 29) Ο Γλάρος (Ν. Δαμιανός). 30) Συμβουλαί (I. Βηλαράς). 31) Αδελφική αγάπη (Δημώδες κατά το αναγνωσματάριον Κουρτίδου). 32) Ο Μαυροδήμος (Δημώδες κατά το αναγνωσματάριον του Κουρτίδου). 33) Ελεημοσύνη (Αχ. Παράσχος) Κατά το αναγνωσματάριον Κουρτίδου. 34) Τα στάχυα (Μ.Α.). 35) Χελώνη και αετός (Π.Ι. Φέρμπος). 36) Τιμή, φωτιά και νερό (I. Βηλαράς). 37) Κόραξ και αλώπηξ (Α. Ρ. Ραγκαβής). 38) Τα δένδρα (Γ. Μ. Βιζυηνός). 39) Οι ψαράδες (Γ. Δροσίνης). 40) Γέρων και ο θάνατος (Π. I. Φέρμπος). 41) Η εληά (Κ. Παλαμάς). 42) Η νέα Ελλάς ( Α γ γ . Βλάχος). 43) Ο αποχαιρετισμός του κλέφτου (Δημώδες). 44) Ο πληγωμένος κλέφτης (Δημώδες). 45) Η διαθήκη του κλέφτου (Δημώδες).

Θρησκευτικά. Κατήχησις. Ώραι 2. Μαθηματικά. Επανάληψις των δυσκολωτέρων μερών της αριθμητικής. Ώρα 1. Αριθμητικά προβλήματα. Εκ των εγκεκριμένων συλλογών, και ασκήσ εις το από στόματος λύειν τοιαύτα και κατά το β' εξάμηνον. Γεωμετρία. Ώραι 2. Φυσιογνωσία. Στοιχειώδεις γνώσεις της φυσικής, της χημείας καιτης κοσμογραφίας. Ώραι 2. Γεωγραφία. Γεωγραφία της Ασίας, Αφρικής, Αμερικής και Ωκεανίας κατά τον εν ταις προηγουμέναις τάξεσι τρόπον. Ώραι 2. Ιστορία. Επιτομή της Ιστορίας των Ελλήνων από της αρχής αυτών μέχρι των καθ' ημάς χρόνων. Ώραι 2. Λατινικά. Ανάγνωσις, γραφή και ερμηνεία φράσεων εξ αναγνωσματαρίου. Ώραι 2. Λατ. Γραμματική. Το τυπικόν μόνον άνευ κανόνων, ασκήσεις γραπταί και προφορικαί προς εμπέδωσιν του διδασκομένου μέρους της γραμματικής. Ώρα 1.

Γαλλικά. Ανάγνωσις και γραφή, απομνημόνευσις λέξεων εκ του ερμηνευομένου μέρους και σχηματισμός φράσεων. Ώραι 2. Γαλ. Γραμματική. Το τυπικόν μέρος μετά γενικωτάτων κανόνωνκαιασκήσεις προφορικαί και γραπταί επί του πίνακος προς εμπέδωσιν του διδασκομένου μέρους της γραμματικής. Ώρα 1. Ιχνογραφία. Ώρα 1. Γυμναστική. Ώραι 3. Πρόγραμμα Γυμνασίου Τάξις

Α'

Ελληνικά. Ερμηνεία. Ισοκράτους ο Νικοκλής, Πλαταϊκός, Αρχίδαμος, περί ειρήνης, Ευαγόρας, ο προς Δημόνικον, Ξενοφώντος Ελληνικά και Απομνημονεύματα (ποσόν σελίδων στερεοτύπου εκδόσεως 75-80), αναγνωστικώς δεεκτηςΚύρου αναβάσεως του Ξενοφώντος, Λουκιανού ο Τεόξαρις, Ενύπνιον, Χάρων, νεκρικοί διάλογοι. Εφαρμογή γραμματικής και συντακτικού. Ώραι 4. Συντακτικόν. Εξ αρχής μέχρι τέλους και ασκήσεις συντακτικαί επί προτάσεων συμφώνως προς το διδασκόμενον μέρος. Ώραι 4. Εκθέσεις ιδεών. Πλατύτεραι των εν ταις τάξεσι του Ελληνικού σχολείου, ήτοι διηγήματα, περίγραφα! φυσικών όντων και φαινομένων, αρχαίων και νεωτέρων μνημείων, μετατροπή ποιημάτων εις τον πεζόν λόγον, επιστολαί ποικίλαι. Ώραι 2. Θεματογραφία. Εκ της απλής εις την αρχαίαν γλώσσαν και τανάπαλιν. Ώραι 2. Θρησκευτικά. Ερμηνεία των περικοπών του Ευαγγελίου των περιεχουσών την διδασκαλίαν του Ιησού Χριστού. Ώραι 2. Μαθηματικά. Θεωρητική αριθμητική πλην των περί τετραγωνικής και κυβικής ρίζης. (το κεφάλαιον περί των πρώτων αριθμών και η θεωρία των περιοδικών δεκαδικών κλασμάτων δύνανται να διδάσκωνται μετά το πέρας της διδασκαλίας της λ ο ι π ή ς αριθμητικής).

Ώραι

3.

Λατινικά. Ερμηνεία φράσεων ευλήπτων και σχετικών προς τα διδασκόμενα μέρη της γραμματικής, εκλεκτά τεμάχια και διηγημάτια εξ ευλήπτων συγγραφέων και κατ' εκλογήν εκ του De-viris illustribus του Shomond και εις βίος κατά το δεύτερον εξάμηνον εκ του Κορνηλίου Νέπωτος,εφαρμογήτης γραμματικής, απομνημόνευσις λέξεων του κειμένου μετά της σημασίας αυτών και σχηματισμός φράσεων εξ αυτών (ποσόν σελίδων στερεοτύπου εκδόσεως 20-25). Ώραι 2. Γραμματική μέχρι του ετυμολογικού μετ' ασκήσεων γραπτών και προφορικών επί του διδασκομένου μέρους αυτής. Ώραι 2.

Γαλλική γλώσσα. Ερμηνεία των διά του Β. διατάγματος της 23 Ιουνίου 1884 διά την Α' τάξιν του γυμνασίου ορισθέντων τεμαχίων γάλλων λογογράφων και ποιητών, απομνημόνευσις λέξεων, φράσεων και εκλεκτών μερών εκ του ερμηνευομένου τεμαχίου (ποσόν σελ. 25-30). Ώραι 2. Γραμματική. Το τυπικόν μέχρι των ομαλών ρημάτων συμπεριλαμβανομένων και θεματογραφικαί ασκήσεις γραπταί συμφώνως προς το διδασκόμενον μέρος της γραμματικής. Ώρα 1. Φυσική Ιστορία. Ζωολογία. Ώ ρ α ι 2. Γεωγραφία. Γεωγραφία της Ευρώπης και των Ελληνικών χωρών κατ' έκτασιν, κατά τον εν τοις Ελληνικοίς σχολείοις αναγραφόμενον τρόπον ραι 2. Ιστορία των αρχαίων ανατολικών εθνών και του Ελληνικού έθνους μέχρις της αλώσεως της Κορίνθου υπό των Ρωμαίων. Ώραι 3. Γυμναστική. Ώραι .3. Β'.

Τάξις

Ελληνικά. Ερμηνεία,Ξενοφώντος απομνημονεύματα κατ'εκλογήνεκ των μη διδαχθέντων εν τη Α' τάξει, οι τρεις Ολυνθιακοί του Δημοσθένους και ο κατά Κόνωνος. Λυκούργου ο κατά Λεωκράτους, εκ του Θουκυδίδου τα περί λοιμού, τα κατά Παυσανίαν και Θεμιστοκλέα, τα Πλαταϊκά, τα Σικελικά, αι αφορμαί του Πελοποννησιακού πολέμου. Ισοκράτους ο πανηγυρικός και αρεοπαγιτικός, και κατά το β' εξάμηνον Ομήρου Οδύσσεια μεθ' Ομηρικής γραμματικής. Εφαρμογή του συντακτικού (ποσόν σελίδων στερεοτ. εκδόσεως 9095). Ώραι 4. Ανάγνωσις ενός των παραλλήλων βίων του Πλουτάρχου και μετά τούτο εκ της Άρριανού αναβάσεως. Ώραι 2. Συντακτικόν. Τα δυσκολώτερα μέρη μετ' εφαρμογής, επί προτάσεων συμφώνως προς το διδασκόμενον μέρος. Ώραι 2. Συνθέσεις ιδεών, ων το περιεχόμενον δίδεται υπό του διδάσκοντος,τηνδε μορφήν δημιουργεί ο μαθητής, ήτοι ανάπτυξις παροιμιών, περίληψις δεδιδαγμένου μέρους συγγραφέως, περιγραφαί φυσικαί του κατ' ιδίαν βίου, ιστορικών γεγονότων και του βίου των μεγάλων ανδρών. Ώραι 2. Θεματογραφία εκ της απλής εις την αρχαίαν γλώσσαν και τανάπαλιν. Ώ ρ α 1. Γραμματολογία. Ιστοριογραφία. Ώρα 1. Θρησκευτικά. Εκκλησιαστική ιστορία. Ώραι 2. Μαθηματικά. Θεωρητικής αριθμητικής τα περί τετραγωνικής και κυβικής ρίζης. Γεωμετρίας επιπεδομετρία, τα δύο πρώτα βιβλία. Αλγέβρας η εισαγωγή, αι αλγεβρικαί πράξεις και πρωτοβάθμιοι εξισώσεις. Ώραι 4. Λατινική γλώσσα. Ερμηνεία Κορνηλίου Νέπωτος εκ του Καίσαρος de

bello gallico και de bello civili και κατά το β' εξάμηνον Φαίδρου μύθοι. Εφαρμογή της γραμματικής, απομνημόνευσις λέξεων του διδασκομένου μέρους μετά της σημασίας αυτών και σχηματισμός φράσεων και προτάσεων προφορικώς (ποσόν σελ. στερεοτ. εκδόσεως 25-30). Ώραι 2. Γραμματική. Επανάληψις των δυσκολωτέρων μερών εκ των δεδιδαγμένων εν τη Α' τάξει και συνέχεια μέχρι τέλους. Θεματογραφικαίασκήσειςπρος εμπέδωσιν του διδασκομένου μέρους της γραμματικής. Ώρα 1. Συντακτικόν. Το περί πτώσεων κεφάλαιον, θεματογραφικαί ασκήσεις εκ του ελληνικού εις το λατινικόν και τανάπαλιν, προς εμπέδωσιν του διδασκομένου μέρους του Συντακτικού. Ώρα 1. Γαλλική γλώσσα. Ερμηνεία κατά το περί προγράμματος Β. διάταγμα της 23 Ιουνίου 1884, κατά τον εν τη προηγουμένη τάξει τρόπον (ποσόν σελίδων στερεοτ. εκδόσ. 35-40). Ώραι 2. Γραμματική. Συνέχεια και τέλος κατά τον εν τη προηγουμένη τάξει τρόπον. Ώρα 1. Φυσική Ιστορία. Φυτολογία, στοιχεία γεωλογίας. Ώραι 2. Ιστορία των Ρωμαίων και του Βυζαντιακού Κράτους μέχρι της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως υπό των Τούρκων. Ώραι 3. Γεωγραφία. Φυσική και πολιτική των άλλων ηπείρων πλην της Ευρώπης. Ώραι 2. Γυμναστική. Ώραι 3. Γ.

Τάξις

Ελληνικά. Πλάτωνος Απολογία, Κρίτων, Λάχης, Ευθύφρων. Πλουτάρχου περί παίδων αγωγής, περί του ακούειν, περί του πώς αν τιςωφελοίτοαπ' εχθρών. Δημοσθένους οι Φιλιππικοί, ο περί του στεφάνου, ο προς Λεπτίνην. Θουκυδίδου δημηγορίαι. Ελεγειακοί ποιηταί (ποσόν σελ. μετά της Ομήρου Ιλιάδος 95-100). Ώραι 2. Ομήρου Ιλιάς μεθ' ομηρικής γραμματικής. Ώραι 2. Ανάγνωσιςενόςτωνπαραλλήλων βίων του Πλουτάρχου εκ των μη διδαχθέντων εν τη προηγουμένη τάξει και μετά τούτο ανάγνωσις Ηροδότου κατ' εκλογήν. Ώραι 2. Συνθέσεις ιδεών, ων το περιεχόμενον διά γενικών γραμμών δίδεται υπό του καθηγητού, η δε μορφή δημιουργείται υπό του μαθητού, ήτοι περιγραφαί φυσικών φαινομένων, ανάπτυξις μερών των διδασκομένων συγγραφέων, ανάπτυξις γνωμών, περιγραφαί μαχών, ηθών και εθίμων των αρχαίων Ελλήνων και νεωτέρων. Ώραι 2. Γραμματολογία. Επική ποίησις και Λυρική. Ρητορική. Ώραι 2. Θεματογραφία. Εκ της απλής εις την αρχαίαν γλώσσαν και τανάπαλιν. Ώραι 2.

Θρησκευτικά. Χριστιανική Ηθική. Ώρα 1. Μαθηματικά. Γεωμετρίας συνέχεια μέχρι τέλους της επιπεδομετρίας. Αλγέβραςτατωνδευτεροβαθμίων εξισώσεων, τα περί προόδων, λογαρίθμων, συνθέτων τόκων και χρεολυσίων. Ώραι 4. Φυσική πειραματική. Γενικαί ιδιότητες των σωμάτων. Περί δυνάμεων και κινήσεως. Περί βαρύτητος. Στατική των στερεών, υγρών και αερίων. Περί θερμότητος (εν οις και περί μετεωρολογίας). Ώραι 3. Λατινική γλωσσά. Ερμηνεία Κικέρωνος, in Catilinam I και II, de lege Manilia, de imperio Gn. Pompei, de amicitia, de Senectute, pro Archia poèta, εκ του Σαλλουστίου, bellum Catilinarium και bellum Jugurthinum, 'Oβιδίου μεταμορφώσεις κατ' εκλογήν κατά το β' εξάμηνον (ποσόν σελ. στερεοτύπου εκδόσεως 40-45). Ώραι 2. Συντακτικόν. Συνέχεια και τέλος κατά τον εν τη προηγουμένη τάξει τρόπον. Ώρα 1. Θεματογραφία εκ του ελληνικού εις το λατινικόν και τανάπαλιν. Ώ ρ α 1. Γαλλική γλώσσα. Ερμηνεία κατά το περί προγράμματος Β. διάταγμα της 23 Ιουνίου 1884, κατά τον εν ταις προηγουμέναις τάξεσι τρόπον (ποσόν σελίδων 50-55). Ώραι 2. Συντακτικόν. Εξ αρχής μέχρι τέλους και ασκήσεις γραπταί και προφορικαιπροςεμπέδωσιντουδιδασκομένου μέρους αυτού. Ώ ρ α 1. Ιστορία του μέσου αιώνος πλην της του Βυζαντιακού κράτουςκαιτων νεωτέρων χρόνων μέχρι της Γαλλικής επαναστάσεως. Ώραι 3. Φιλοσοφία. Εμπειρική ψυχολογία. Ώραι 2. Γυμναστική. Ώραι 3. Δ'.

Τάξις

Ελληνικά. Θουκυδίδου επιτάφιος και δημηγορίαι εκ των μη διδαχ εντηπροηγουμένη τάξει. Πλάτωνος Γοργίας. Πρωταγόρας. Σοφοκλής, Εύριπίδης. Ώραι 4. Παυσανίας και μετά τούτον Ομήρου Ιλιάς αναγνωστικώς. Ώραι 2. Συνθέσεις ιδεών, ων το περιεχόμενον και η μορφή δημιουργείταιυπότου μαθητού, ήτοι ανάπτυξις γνωμών, γενικών εννοιών, ανάλυσις μερών δεδιδαγμένων, περίληψις ραψωδιών Ομήρου, σύνθεσις ρητορικού λόγου. Ώραι 2. Θεματογραφία. Εκ της απλής εις την αρχαίαν γλώσσαν και τανάπαλιν. Ώραι 2. Γραμματολογία. Δράμα και φιλοσοφία. Ώραι 2. Μαθηματικά. Στερεομετρία ολόκληρος πλην των εφαρμογών. Στοιχεία ευθυγράμμου τριγωνομετρίας. Ώραι 3. Κοσμογραφία. Ώραι 2.

91

Φυσική πειραματική. Περί μαγνητισμού, περί στατικού και δυναμικού ηλεκτρισμού.ΑκουστικήκαιΟπτική.Ώραι 3. Λατινικά. Ερμηνεία εκ του pro Sestio του Κικέρωνος, Philippici I και II, pro Milone, pro Murena, pro Ligario, Βιργιλίου Αινειάς, II, IV, VI, IX. Taciti vita Agricolae. Ορατίου ωδαί κατ' εκλογήν (ποσόν σελίδων στερεοτ. εκδόσ. 50-55). Ώραι 2. Αναγνωστικώς. Εκ του de viris illustribus του Shomond. Ώρα 1. Θεματογραφία εκ του ελληνικού εις το λατινικόν και τανάπαλιν. Ώρα 1. Γαλλική γλώσσα. Ερμηνεία κατά το περί προγράμματος Β. διάταγμα της 23 Ιουνίου 1884 κατά τον εν ταις προηγουμέναις τάξεσι τρόπον (ποσόν σελίδων 70-75). Ώραι 2. Θεματογραφία εκ του γαλλικού εις το ελληνικόν και τανάπαλιν, και ασκήσεις προφορικαί εις το ομιλείν την γαλλικήν γλώσσαν. Ώρα 1. Φιλοσοφία. Λογική. Ώραι 2. Ιστορία του ΙΘ' αιώνος και εν πλάτει της Ελληνικής Επαναστάσεως. Ώραι 3. Γυμναστική. Ώραι 3. λεσις του διατάγματος τούτου. Εν Τατοΐω τη 23 Αυγούστου 189 6. ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ο

Υπουργός ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Γ.

ΠΕΤΡΙΔΗΣ.

75

ΓΡΑΠΤΑ ΓΥΜΝΑΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΩΝ ΓΥΜΝΑΣΙΩΝ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ (Β. Διάταγμα/23 Αυγούστου 1896) Κυβέρνηση Θ. Δηλιγιάννη Υπουργός Δ. Πετρίδης

Περί των γραπτών γυμνασμάτων των μαθητών των γυμνασίων και ελλην. σχολείων. ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α' ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Έχοντες υπ'όψιν τα άρθρα 10, 23, 70, 74, 75, 93 και 94τουκανονισμού τωνΕλληνικών σχολείων και γυμνασίων του 1836. Προτάσει του επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Ημετέρου Υπουργού, διατάσσομεν τάδε: Ά ρ θ ρ ο ν 1. Πας μαθητής του Ελληνικού σχολείου και Γυμνασίου οφείλειάματηενάρξειτωνμαθημάτων να παραδώση προς τον σχολάρχην ή γυμνασιάρχην τετράδια εκ 50 σελίδων ηριθμημένα καλώς, ερραμμένα και διά χάρτου δεδεμένα τόσα, όσα είνε τα εν τη τάξει αυτού διδασκόμενα μαθήματα. γνώστως το όνομα του μαθητού και το μάθημα, δι' δ είνε προωρισμένον έκαστον τετράδιον. Ά ρ θ ρ ο ν 2. Έκαστον φύλλον τετραδίου ο σχολάρχης ή ο γυμνασιάρχης σφραγίζει διά της σφραγίδος του σχολείου και μονογραφεί αυτός τε και ο αρμόδιος διδάσκαλος η καθηγητής. Τα τετράδια ταύτα εκάστης τάξεως φυλάσσονται εν τω αρχείω του σχολείου υπ' ευθύνην του προϊσταμένου. Ά ρ θ ρ ο ν 3. Οι διδάσκαλοι του ελληνικού σχολείου οφείλουσινεπίτου τετραδίου της απαγγελίας και αποστηθίσεως των ωρισμένων εν τω προγράμματι ποιημάτων άπαξ του μηνός, να ορίζωσι να γράφωσιν οι μαθηταί κατά την τεταγμένην εν τω σχολείω ώραν από μνήμης εν εκ των κατά τον μήνα διδαχθέντων ποιημάτων.

Αναδημοσιεύεται

από την ΕτΚ, αρ. 104, τχ. Α'/26 Αυγούστου 1896.

Ά ρ θ ρ ο ν4. Άπαξ της εβδομάδος κατά την εν τω προγράμματι αναγραφομένην ώραν οφείλουσιν οι διδάσκαλοι του ελληνικού σχολείου να υπαγορεύωσι προτάσεις, σκοπίμως εκλεγομένας προς εμπέδωσιν του δεδιδαγμένου μέρους της γραμματικής, επί του τετραδίουτωνορθογραφικώνασκήσεωντων προτάσεων τούτων ο διδάσκαλος διορθοί τα σφάλματα, εξηγεί την σημασίαν εκάστηςλέξεως, ή φράσεως, είτα δε αξιοί παρά των μαθητών να ερμηνεύσωσι ταύτας. Ά ρ θ ρ ο ν5. Ά π α ξ της εβδομάδος κατά την εν τω προγράμματι τεταγμένην ώραν και κατά τα εν τούτω κελευόμενα έκαστος των καθηγητών η διδασκάλων των διδασκόντων το μάθημα της εκθέσεως των ιδεών δίδει τοιαύτην, οιδεμαθηταί οφείλουσι να γράφωσιν εν τω σχολείω επί του τετραδίουτωνεκθέσεων ιδεών ταύτην καθαρώς και ευαναγνώστως και απηλλαγμένην σφαλμάτων γραμματικών και συντακτικών. Ά ρ θ ρ ο ν 6. Την τελευταίαν εβδομάδα εκάστης διμηνίας, επί του τετραδίου της ερμηνείας των ελληνικών, ο διδάσκων υπαγορεύει εκ της διδαχθείσης ύλης τεμάχιον, όπερ δέον οι μαθηταί να μεταφράσωσιν εις την καθ' ημάς γλώσσαν μετά τίνων σημειώσεων, γραμματικών, συντακτικών, και ερμηνευτικών, οριζομένων υπό του διδάσκοντος. σκόντων ορίζει εκ της διδαχθείσης ύλης των νεοελληνικών τεμάχιόν τι, ούτινος δέον οι μαθηταί να εκθέσωσι το περιεχόμενον. Ά ρ θ ρ ο ν 8. Έκαστος των διδασκόντων καθηγητών τα ελληνικά εν τω γυμνασίω κατά την εν τω προγράμματι τεταγμένην ημέραν και ώραν υπαγορεύει εναλλάξ θέμα εκ της απλής εις την αρχαίαν και τανάπαλιν, όπερ δέον οι μαθηταί να μεταφέρωσι το μεν της καθ' ημάς γλώσσης ειςτηναρχαίαν, τοδετης αρχαίας εις την καθ' ημάς. καιτωντεσσάρων τάξεων του γυμνασίου οφείλουσιν άπαξ του μηνός εκ της διδαχθείσης ύλης των γαλλικών και λατινικών μέρος τι να ερμηνεύσωσιν ωσαύτως δε του ελληνικού να μετατρέψωσιν εις το γαλλικόν φράσεις τινάς προσιτάς εις τας δυνάμεις αυτών το αυτό ποιητέον και επί των λατινικών των διδασκομένων εν τω γυμνασίω. τελευταίαν εβδομάδα εκάστης διμηνίας οφείλουσιν τριών διδομένων ζητημάτων εκτηςδιδαχθείσης κατά το δίμηνον διάστημα ιστορίας να λύσωσι τα δύο επί τουεπίτούτω τετραδίου. Το αυτό ποιητέον και επί της γεωγραφίας, φυσικής, ιστορίας, ψυχολογίας και λογικής. Άρθρον 11. Και εν τοις μαθηματικοίς οι διδάσκαλοι εν τω ελληνικώ σχολείω την τελευταίαν εβδομάδα εκάστης διμηνίας εκ των διδαχθέντων εγκεκριμένων προβλημάτων οφείλουσι να υπαγορεύωσι τρία προς λύσιν, άτινα υπο-

υποχρεούνται ναλύσωσιν οι μαθηταί. Εν δε τω γυμνασίω οι διδάσκοντες μαθηματικά την τελευταίαν εβδομάδα εκάστης διμηνίας εκ της διδαχθείσης ύλης υπαγορεύουσι προς λύσιν τρία ζητήματα, εξ ων υποχρεωτικώς λύουσιν οι μαθηταί ταδύο.Τοαυτόποιητέον και επί των διδασκομένων θρησκευτικών μαθημάτων εν τε τω ελληνικώ σχολείω και γυμνασίω. Ά ρ θ ρ ο ν 12. Τα γραπτά εν γένει γυμνάσματα ορίζονται υπό του αρμοδίου διδασκάλου η καθηγητού και του σχολάρχου ή γυμνασιάρχου. Ά ρ θ ρ ο ν 13. Οι διδάσκαλοι ή καθηγηταί οφείλουσι να παραλαμβάνωσι παρά του προϊσταμένου αυτών κατ' οίκον όσα εκ των τετραδίων δεν διώρθωσαν απότηςέδρας.Οφείλουσιδεναπαραδίδωσι ταύτα προς τον προϊστάμενον την προτεραίαν της διδασκαλίας του διδασκομένου μαθήματος διωρθωμένα και βαθμολογημένα δι' αριθμών και Ολογράφως. Ά ρ θ ρ ο ν 14. Αι διορθώσεις των σφαλμάτων γίνονται δι' ερυθράς μελάνης υπό του διδάσκοντος. Ά ρ θ ρ ο ν 15. Αι επαναλήψεις των μαθημάτων αι κατ' έθος γινόμεναι αρχομένου τουΜαΐου καταργούνται" ο δε διδάσκων οφείλει να επαναλάβη κατά την διδασκαλίαν εκείνο το μέρος του μαθήματος, ο επείσθη ότι επαρκώς δεν κατενόησαν οι μαθηταί. Ά ρ θ ρ ο ν16. Εξ εκάστου γραπτού γυμνάσματος διορθοί ο διδάσκων όσα είνε δυνατόν από της έδρας, τα δε λοιπά κατ' οίκον, καταδεικνύει δεειςτους μαθητάς τα κυριώτερα σφάλματα, εις α περιέπεσον. Ά ρ θ ρ ο ν 17. Τα γραπτά ταύτα γυμνάσματα δέον να εξελέγχη ο διορισθησόμενος επιθεωρητής, ίνα βεβαιωθή περί της ανελλιπούς διδασκαλίας και περί της ικανότητος των μαθητών. Δύναται όμως και το Υπουργείον να ζητή ταύτα προς έλεγχον, οσάκις κρίνη τούτο αναγκαίον. Ά ρ θ ρ ο ν 18. Οι βαθμοί οι αναγραφόμενοι εν τοις γραπτοίς τούτοις γυμνάσμασι θα υπολογίζονται εν τη γενική βαθμολογία κατά τα επί τούτω διακελευθησόμενα δι' ιδιαιτέρου διατάγματος περί του χρόνου και του τρόπου των γενικών εξετάσεων. Ά ρ θ ρ ο ν 19. Οι απουσιάζοντες κατά την ημέραν των γραπτών γυμνασμάτων, οφείλουσι την επιούσαν να δικαιολογήσωσιν αποχρώντως την απουσίαν αυτών, αλλως τιμωρούνται υπό του γυμνασιάρχου ή σχολάρχου. Ά ρ θ ρ ο ν 20. Κάτωθεν εκάστου γυμνάσματος υπογράφεται ο μαθητής, σημειών και την ημερομηνίαν. Ά ρ θ ρ ο ν 21. Εν τοις αποδεικτικοίς των μετεγγραφομένων εις άλλο ελληνικόν σχολείον ή γυμνάσιον σημειούται ολογράφως και αριθμητικώς ο βαθμός ο σημειούμενος εν τοις εγγράφοις γυμνάσμασι. λονται δι' εγγράφου προς τον προϊστάμενον του εκπαιδευτηρίου, εις ο ενεγράφη ο μαθητής.

Εις τον αυτόν Ημέτερον Υπουργόν ανατίθεται η δημοσίευσις και εκτέλεσις του διατάγματος τούτου. Εν Τατοΐω τη 23 Αυγούστου 1896 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ο

Υπουργός Δ Η Μ Η Τ Ρ Ι Ο Σ Γ. Π Ε Τ Ρ Ι Δ Η Σ

76

ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ (Εγκύκλιος 16780/7 Νοεμβρίου 1896) Κυβέρνηση Θ. Δηλιγιάννη Υπουργός Δ. Πετρίδης

Αριθ. Πρωτ. 16780. Διεκπ.

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

Οδηγίαι περί τρόπον διδασκαλίας των μαθημάτων ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

και

Προς τους κ.κ. Γυμνασιάρχης, Σχολάρχας διευθυντάς Ελληνικών σχολείων. ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Σκοπός της ερμηνείας είνε η κατανόησις του πνευματικού περιεχομένου καιτηςτεχνικής μορφής των συγγραμμάτων των συγγραφέων. Η εμβάθυνσις ειςτοπεριεχόμενον του κειμένου και η κατάκτησις αυτού εξαρτάται εκ της ορθής ερμηνείας, ήτις πρέπει να αποβλέπη κυρίως εις τα νοήματα, λέξειςδεκαι εκφράσεις δέον να εξηγώνται μόνον αι άγνωστοι και δύσκολοι και δη εκείναι, αφ' ων εξαρτάται κατά το πλείστον το νόημα. Η ερμηνεία απαιτεί εργασίαν, προπαρασκευήν, δύναμιν και έντασιν ουχί ησυχίαν και νωχέλειαν ασιατικήν. Πρέπει να προσπαθήσωμεν να εισέλθη ο μαθητής εις τα λεπτά και υψηλά διανοήματα του συγγραφέως και να υψωθή εις τον ιερόν εκείνου ενθουσιασμόν. Πρέπει ο μαθητής να κατανοήση του διδασκομένου λόγου την τεχνικήν κατασκευήν καιτοναρχαίον βίον ως οίον τε ακριβέστατα.

Αναδημοσιεύεται από το αυτοτελές τεύχος: Οδηγίαι περί τρόπου διδασκαλίας των μαθη-

μάτων (Αθήνα 1896).

Ίναόμως κατορθωθή τούτο, πρέπει το προς ερμηνείαν τεμάχιον να καθαρθή εκ των γλωσσικών δυσχερειών, να ερμηνευθώσι λέξεις δύσκολοι και άγνωστοι τόσον μόνον όσον αρκεί προς κατανόησιν του κειμένου. μέθοδον όλην και σύσσωμον και να κατατρίβωμεν τον χρόνον εις γραμματικάς λεπτολογίας, εις κριτικάς έριδας, εις αρχαιολογικάς και μυθολογικάς παρεκβάσεις ασκόπως και αμούσως. φαινόμενα και το έτυμον μετά πολλής φειδούς να εξετάζωνται και μόνον εξ αυτών να διδάσκωνται τα αναμφισβητήτως παραδεδεγμένα. Οι μαθηταί απολυόμενοι εκ των γυμνασίων δέονναμηαποκομίζωσινεκ της αφθόνου και πλουσιοπάροχου ελληνικής φιλολογίας τεμάχια μόνον και ψυχία, αλλ' εμβαπτιζόμενοι εις τον έλληνα λόγον να λαμβάνωσι θάρρος ώστε τον κατόπιν χρόνον να αναστρέφωνται μετά των συγγραφέων ως μετά γνωρίμων και οικείων. Εκλεκτά τεμάχια καλώς κατανοηθέντα περιέχοντα ηθικά διδάγματα, φράσεις αξιωματικάς, ρητά πολύτιμα, πρέπει να απομνημονεύωνται, διότι ούτω μένουσιν ανεξίτηλα εκ της μνήμης των μαθητών, ωφελούσι δε διττώς και ηθικώς και γλωσσικώς. Εισαγωγαί εις τους το πρώτον αναγιγνωσκομένους συγγραφείςκαιειδικώτερον εις τον αναγιγνωσκόμενον λόγον ή διάλογον ή δράμα είνε αναγκαιόταται, αλλά πρέπει να αποφεύγωμεν πάσαν πολυμαθείας επίδειξιν και τας περιττας και ανωφελείς λεπτομερείας. Ο καθηγητής πρέπει κατά την διδασκαλίαν των διαλόγων των δραμάτων να αναγιγνώσκη κατά τας παθητικάς ρήσεις και κατά τας απαγγελίας των ρητορικών λόγων ου μόνον μετά του απαιτουμένου λογικού τόνου, αλλά και μετά του χρωματισμού εκείνων, τους οποίους παρέχουσι πολλάκις οι χαρακτήρες των ομιλούντων, αι περιστάσεις εν αις ομιλούσι, τα πάθη υφ' ων κατέχονται, οι σκοποί ους επιδιώκουσιν ειρωνεία, θαυμασμός, έλεος, οργή, μίσος, αποστροφή, παράκλησις, ικεσία κτλ. δέον και διά της φωνής του αναγιγνώσκοντος να αποδίδωνται. Συνιστώμεν προς τους διδάσκοντας τα ελληνικά να παύσωσι την μηχανικήν εκείνην εξήγησιν, εξ ης οι μαθηταί ουδέν κερδίζουσιν, αλλά καταναλίσκουσι μάτην τον πολύτιμον χρόνον. Τις ανάγκη υπαγορεύει τας διπλάς και τριπλάςεκείναςατελευτήτουςεξηγήσειςτας καθ' υπαγόρευσιν μάλιστα γιγνομένας; Οφείλουσι του λοιπού οι διδάσκοντες να μη αναγκάζωσι τους μαθητάς να γράφωσιν εξήγησιν, αλλά αφού εξετάσωσι το προκείμενον τεμάχιον του συγγραφέως υπό την γραμματικήν και συντακτικήν έποψιν, αφού οδηγήσωσι τους μαθητάς να ερμηνεύσωσιν ακριβώς πάσας τας λέξεις του κειμένου και κατανοήσωσι τας αναγκαιοτάτας ιστορικάς ή μυθολογικάς ή αρχαιολογικάς παρατηρήσεις να αξιώσωσι παρά των μαθητών να εξηγήσωσιν αυτό επανειλημμένως, διότι ούτω μόνον δύναται να γίνη κτήμα του μαθητού το διδαχθέν.

ληνικού σχολείου οφείλει ο διδάσκων να ακολουθήση την διαγραφομένην μέθοδον εν τω προγράμματι της 23 Αυγούστου ε.έ.

φού οι μαθηταί εκμάθωσι κεφάλαιον τι του συντακτικού, ίνα βαθύτερον κατανοήσωσι τους κανόνας τούτου, οφείλει ο διδάσκων διά πολλών παραδειγμάτων ενιδιαιτέρωβιβλίω υπαρχόντων ή υπ' αυτού του διδάσκοντος επί του πίνακος αναγραφομένων να εξασκή τούτους ώστε να δύνανται επ' αυτών να εφαρμόζωσι πρακτικώς ό,τι κατ' εκείνας τας ημέρας έμαθον εκ της θεωρίας της εν τω συντακτικώ. Δύναται ο διδάσκων την γραμματικήν ή το συντακτικόνναοδηγή τους μαθητάς εκ των εις αυτούς προσαγομένων παραδειγμάτων να εξαγάγωσιν αυτοί ούτοι τους γραμματικούς ή συντακτικούς κανόνας. Δεν πρέπει δε να διδάσκωνται τα κεφάλαια του συντακτικού ή της γραμματικής κατ' αρχάς καθ' ην τάξιν εν τω βιβλίω κείνται, αλλά κατ' αρχάς εκ μεν της γραμματικής το τυπικόν μέρος, εκ δε του συντακτικού οι κυριώτατοι κανόνες, τα δε εκάστο τε παραλειπόμενα να διδάσκωνται κατά την επανάληψιν. Μόνον ούτως ο μαθητής εννοών την χρησιμότητα της διδασκαλίας του συντακτικού δύναται ευχαρίστως να επιδοθή εις την εκμάθησιν αυτού και μόνον διά των συντακτικών ασκήσεων δύναται κάλλιον πάσης απομνημονεύσεως και πάσης συντακτικής αναλύσεως να εκμάθη την ελληνικήν σύνταξιν. Οι διδάσκοντες εν τοις ελληνικοίς σχολείοις οφείλουσιν από της πρώτης τάξεως να διδάξωσιν άνευ βιβλίου τους μαθητάς συντακτικούς τινας κανόνας, εφαρμόζοντες τούτους επί της καθομιλουμένης γλώσσης' από της δευτέρας δε τάξεως δέον να αρχίζη ή διδασκαλία τουσυντακτικούαπόβιβλίου.Ενδετω γυμνασίω οι καθηγηταί δύνανται να μεταχειρίζωνται το συντακτικόν εκείνο, όπερ εδιδάχθη εν τοις ελληνικοίς σχολείοις, ίνα δοθή χρόνος αφθονώτερος εις ερμηνείαν και ουχί εις εκμάθησιν πολυσέλιδου συντακτικού καταναλίσκοντος χρόνον πολύτιμον. Η διδασκαλία τηςΓραμματικής

Δυστυχώς εν τοις ημετέροις σχολείοις ή γραμματική δεν εθεωρήθη μέσον προς διδασκαλίαν της γλώσσης αλλά σκοπός. Η αναλυτική και επιστημονικώς συστηματική διδασκαλία της γραμματικής δέον να αποσκορακισθή εκ των σχολείων, αρκεί προς κατανόησιν του κειμένου μετά τίνων γενικών κανόνων ή τελεία εκμάθησις του τυπικού μέρους της γραμματικής. Δεν πρέπει οι κανόνες να διδάσκωνται πρώτον και είτα να προσάγωνται τα παραδείγματα, αλλ' ο μα θητής πρέπει μόνος να κατασκευάζη την γραμματικήν της γλώσσης εξ αφθονων παραδειγμάτων επίτηδες συνειλεγμένων. Υψίστην σπουδαιότητα κέκτηται παρ' ημίν το ζήτημα της μεθοδικής διδασκαλίας της αρχαίας ελληνικής γλώσσης. Δεν πρέπει να διδάσκηται η γραμματική με όλας τας λεπτολογίας αυτής και τας πολλαπλάς ιδιοτροπίας των συγ-

συγγραφέων,ηρέμακαιβαθμηδόν πρέπει να γείνη η μετάβασις από της μητρικής εις την αρχαίαν διά της συγκρίσεως των δύο γλωσσών. Προς τούτο, κατάλληλα είνε τα θέματα εκ του νέου ιδιώματος προς το αρχαίον και τανάπαλινκαιηανάγνωσις των νεοελληνικών. Ουδέποτε ο διδάσκων πρέπει να εξηγή φαινόμενα γλωσσολογικά, ουδέ να αναζητή το έτυμον των άλλων λέξεων εν άλλαις γλώσσαις και δη εν τη Σανσκριτική. Διά να υπερνικηθώσιν αι δυσχέρειαι περί τηνορθογραφίανθαγείνη τούτο το μεν διά της ακριβούς γνώσεως των γραμματικών τύπων, το δε διά της ορθής εν τη μνήμηεντυπώσεωςτωνριζών.Προς τούτο δεν αρκεί να μάθη από στήθους ο μαθητής τους ποικίλους τύπους της γραμματικής ουδέ να γράφη μηχανικώς κατ' οίκον τόσα ρήματα, αλλ' οφείλει ο διδάσκαλος οσάκις ο μαθητής μανθάνη τύπον τινά γραμματικόν ή ονόματος ή ρήματος ή οσάκις κλίνη όνομά τι ή ρήμα κατά τους γνωστούς τύπουςναμη

ευχαριστηθή εις το ν' ακούη ορθώς απαγγελλόμενον τον σχηματισμόν, αλλά να ερωτά και την ορθογραφίαν αυτού ή να απαιτή την επί του πίνακος ορθήν αυτού γραφήν. Η ανάγνωσις και η διδασκαλία του δράματος πρέπει να γίνηται ούτως, ώστε να φαντάζωνται και οι διδάσκαλοι και οι μαθηταί τα δρώντα πρόσωπα επίτηςαρχαίας σκηνής και να παρακολουθώσι μετά προσοχής την επ' αυτής πορείαν του δράματος" δεν πρέπει να λησμονώμεν το κύριον έργον της ερμηνείας δηλ. Την κατάληψιν του ποιήματος ως δράματος από σκηνής διδασκομένου. Τούτο μόνον δύναται να κινήση του μαθητού την προσοχήν και την ηδονήν. Κατά την ερμηνείαν των δραμάτων πρέπει να επιστήσωμεν την προσοχήν εις τας ποιητικάς καλλονάς ου μόνον της εξωτερικής μορφής δηλ. Της ποιητικής γλώσσης αλλά μάλιστα της δραματικής τέχνης, εις τας δραματουργικάς καλλονάς, εις την διαγραφήν των χαρακτήρων, εις την οικονομίαν του μύθου, εις την τοιαύτην η τοιαύτην πλοκήν, δέσιν και λύσιν αυτού, εις την τοιαύτην η τοιαύτην συνάντησιν ή συνδρομήν των περιστάσεων, εξ ων δύναται να καταδειχθή ο χαρακτήρ των δρώντων προσώπων, έτι δε και εις τας θρησκευτικάς ή ηθικάς ή πολιτικάς αρχάς τας διεπούσας την δραματικήν πράξιν. Τοιαύται παρατηρήσεις αναπτύσσουσαι το υγιές αίσθημα του καλού είνε πολύ ωφελιμώτεραι παρά πάντα τον συρφετόν εκείνον των κριτικών και γλωσσικών και μυθολογικών καιαρχαιολογικών σημειώσεων των πέραν του απολύτως αναγκαίου εκτεινομένων. Μετά το τέλος της αναγνώσεως ενός τίνος δράματος οι μαθηταί οδηγούμενοι υπό του καθηγητού επαναλαμβάνουσι το δράμα, ίνα εν γένει λάβωσι καθολικήν τινα εντύπωσιν, ιδίως δε ίνα επιχειρήσωσι την τεχνικήν ανάλυσιν του δράματος. Η επιτροχάδην ανάγνωσις χωρίς να ενδιατρίψη εις τα καθ' έκαστον φροντίζει μόνον περί της εννοίας των αναγινωσκομένων και διέρχεται όσον το δυνατόν πλείστον κείμενον συγγραφέως, ίνα ούτως αποκτήσωσιν οι μαθηταί πλείονα πείραν του ελληνικού λόγου και οικειότητα προς τον αναγιγνωσκόμενον

συγγραφέα. Οφείλει ο διδάσκων κατά την επιτροχάδην ανάγνωσιν των συγγραφέων τόσον μόνον να ενδιατρίβη μέχρις ου εξηγήση τα εις τους μαθητάς άγνωστα και λύση τας ευρισκομένας δυσκολίας. Πέραν τούτου πάσα παρέκβασις είνε αξιοκατάκριτος και πάσα ενδιατριβή απώλεια χρόνου και απονέκρωσις της ζωηρότητος του πνεύματος των μαθητών. Συνθέσεις ιδεών

Στέμμα της γλωσσικής διδασκαλίας είνε αι συνθέσεις ιδεών, άνευ των οποίων η όλη εκείνη γραμματική και συντακτική μόρφωσιςουδόλωςωφελεί.Το περιεχόμενον τούτων έστω σύμφωνον προς τα υπό του προγράμματος τούτων 23 Αυγούστου ε.έ. διαγραφόμενα. Παρά των μαθητών των ελληνικών σχολείων δεν πρέπει να απαιτώμεν πολλά διά των εκθέσεων, διότι λείπουσιν εξ αυτών αι πολλαί αναγκαίαι γνώσεις, μάλλον πρέπει να προφυλάττωμεν αυτούς από σφάλματα γλωσσικά και συντακτικά και να διορθώνωμεν ταύτα γενόμενα. Ο τρόπος καθ' ον θα παρέχηται υπό του διδάσκοντος εις τους μαθητάς το περιεχόμενον των εκθέσεων υποδηλούται εν τω μνησθέντι προγράμματι. Άνευ ασκήσεων δεν δύνανται να διατηρηθώσιν αι εν τη διδασκαλία αποκτηθείσαι γραμματικαί και συντακτικαί γνώσεις. Αι συνθετικαί ασκήσεις εν τη ανωτέρα τάξει δύνανται να δίδωνται εκ του κύκλου των γνώσεων αυτών, οίον αναλύσεις λόγων ρητορικών των αρχαίων ρητόρων, δραμάτων αρχαίων η νεωτέρων, διατριβαί περί ιστορικού τίνος θέματος. ΙΣΤΟΡΙΑ

Ιστορία δε είνε η απλή και κατά τάξιν τινά απομνημόνευσις ξηρών πράξεων, ιστορικών γεγονότων και προσώπων, αλλά η έκθεσις της υπό πάσαν έποψιν πνευματικής και ηθικής αναπτύξεως έθνους τινός. Εκ της Ιστορίας μανθάνομεν τας μεγίστας ιδέας, πολιτικάς, θρησκευτικάς, κοινωνικάς. Η Ιστορία είνε ισχυρά δύναμις κινούσα ολοκλήρους πολιτείας και έθνη εις τα εμπρός. Σκοπός δε της ιστορίας είνε την μέχρι τούδε ιστορικήν ανάπτυξιν του ανθρωπίνου πνεύματος να εισαγάγωμεν εις την διάνοιαν του μαθητού και δι' αυτής να όδηγήσωμεν την συμφώνως προς τους ηθικούς νόμους δράσιν αυτού εν τω βίω τούτω, να εμπνεύσωμεν φρόνημα εθνικόν και φιλοτιμίαν. Εκ της επιγνώσεως του μεγαλείου και της δόξης των προγόνων γεννάται ο πόθος προς ζήλωσιν αυ τώνκαισυνέχισιν του ενδόξου εθνικού βίου. Η ιστορία είνε το κατ'εξοχήν ακροαματικόν μάθημα και απαιτεί καλλίστην διήγησιν. Προς τούτο είναι ανάγκη τα ιστορικά γεγονότα να διδάσκωνται μετά ζωηρότητος και εναργείας. Πρέπει να διηγήται ο διδάσκαλος καλώς, ελευθέρως, να είνε απλούς, απέριττος και διαυγής εν τη εκφράσει, θερμός και ζωηρός εν τη διηγήσει, ακριβής και φι λαλήθης εν τη παραστάσει και να αισθητοποιή και ζωογονή τα πάντα διά του λόγου του" δεν πρέπει να προσκόπτη εξ ελλείψεως επαρκούς μελέτης του πρά-

πράγματοςκαιδηκαλής προπαρασκευής. Ό τ α ν τούτο ελλίπη, παραπαίει η διήγησις ή υπερπληρούται με κενάς και περιττάς λέξεις και φράσεις. Η διήγησις έστω καθαρά και σαφής και να μη λέγωνται λέξεις κεναί και σκοτειναί και ακατανόητοι, δέον να υπάρχη θερμότης και ενθουσιασμός διά το πράγμα ή το πρόσωπον το ιστορούμενον, η καρδία του οφείλει να διακαίηται υπό ζήλουπροςτο καλόν της ανθρωπότητος, πρέπει να αφηγήται τα πράγματα πιστώς και αληθώς.Παρά τας μεγάλας ιδέας υπάρχουσι μυρίαι άλλαι ιδιωτικαί μεγάλαι ατομικότητες, τα ιδεώδη πρόσωπα. Τα ιδεώδη πρόσωπα σύρουσι με ακαταμάχητον δύναμιν την διάνοιαν και καρδίαν του μαθητού, διά τούτο η ιστορία πρέπει να διδάσκηται βιογραφικώς εις τους μικρούς παίδας" ο μαθητής συγκεντρώνει την προσοχήν του όλην εις εν πρόσωπον και περί εν κέντρον προσκολλάται μετά θαυμασμού και μιμείται αυτό. Οι μεγάλοι άνδρες σύρουσι τα πρόσωπακαιτας περιστάσεις περί εαυτούς και κινούσιν εκάστοτε τας ιδέας δημιουργούντες δι' αυτών νέαν εποχήν. Ταύτα κυρίως ελκύουσι την προσοχήν ημών και τον θαυμασμόν. Εις τους παίδας η ζωηρά διήγησις περί μεγάλων προσώπων και μεγάλων πράξεων κάμνει ισχυροτάτην εντύπωσιν, γοητεύει αυτά και ενθουσιάζει ή πραΰνει την καρδίαν αυτών. Κατά την βιογραφικήν ταύτην μέθοδον προσήκουσαν τω ελληνικώ σχολείω τα γεγονότα εποχής τινός συγκεντρούνται περί εντοεξοχώτερον πρόσωπον εν ω δε ο μαθητής φαίνεται, ότι ουδέν άλλο μανθάνει ή τας πράξεις ενός ανδρός, διδάσκεται την ιστορίαν μιας τινος εποχής. Η αρχαία ελληνική ιστορία συγκεντρούται περί τινα εξέχοντα πρόσωπα περί τον Λυκούργον η σπαρτιατική πολιτεία, περί τον Αριστόδημον οι μεσσηνιακοί πόλεμοι κτλ. Η μέθοδος αύτη, απαιτεί τεχνικόν διδάσκαλον και συγγραφέα ώστε τα ιστορικά γεγονότα να περιβάλλωσι τον βιογραφούμενον μέγανάνδρα,ωςαι σάρκες τον σκελετόν του ανθρώπου, ούτως ώστε να μη διαταραχθή η ιστορική ενότης. Κατά την διδασκαλίαν της ιστορίας δέον οι χαρακτήρες των δρώντων προσώπων να εξαίρωνται και τα μεγάλα έργα αυτών να εικονίζωνται διά ζωηρών χρωμάτων και να εξηγώνται οι μόχθοι και αι θυσίαι, ους υπέρ του κοινού αγαθού προθύμως ανέλαβον και αγογγύστως υπέστησαν. Εν πάσι δε τούτοις δέον να καταδεικνύηται, ότι βάσις των μεγάλων εθνικών έργων είνε η δραστηριότης και η καρτερία, η φιλοτιμία και φιλοπατρία των λαών. Εξ εναντίας δε λαοί φιλήδονοι και οκνηροί ή εγωϊσταί και απειθείς προς τους νόμους δουλούνται ταχέως. Το πόρισμα δε της όλης ταύτης διδασκαλίας έστω, ότι έκαστον άτομον οφείλει να συντελή εις την ευτυχίαν και δόξαν της πατρίδος. Δέονεκτης διδασκαλίας εκάστου ιστορικού γεγονότος να συνάγηται ως πόρισμα ηθικόν, ότι το μεγαλείον και η δόξα της πατρίδος εξαρτάται εκ της αρετής, της φιλονομίας και της καρτερίας πάντων των πολιτών πάσης τάξεως το καθ' εαυτούς επιτελούντων το προς αυτήν καθήκον και ότι εν τω μεγαλείω και τη ευτυχία της όλης πατρίδος έγκειται και η ευδαιμονία εκάστου πολίτου. Βάσις δε της

διδασκαλίας των ιστορικών γεγονότων έστω σύντομος γεωγραφική διδασκαλία του τόπου, εν ω το διδακτέον Ιστορικόν γεγονός εξετελέσθη. ΦΥΣΙΟΓΝΩΣΤΙΚΑ

λογία, Ορυκτολογία, Χημεία δεν πρέπει να θεωρώνται ως πάρεργα μαθήματα, αλλά ανάγκη να οικειωθώσιν οι μαθηταί προς τας γνώσεις ταύτας, αίτινες απανταχού εντω κόσμω εμφανίζονται' δεν επιτρέπεται εις λόγιον να έχη παντελή άγνοιαν των φυτών, των ζώων, των ορυκτών, των φυσικών και χημικών γνώσεων. Συνηθίζονται διά των μαθημάτων τούτων οι μαθηταί εις την ακρίβειαν, εις την εκ των απλών φαινομένων ανεύρεσιν των νόμων της φύσεως" όστις αγνοείτηνπερί εαυτόν φύσιν, ομοιάζει προς τυφλόν, όστις δεν είδε,δενεγνώρισε τον κόσμον τούτον. Αυτός έχει τας χειροτέρας δεισιδαιμονίας περί απλουστάτων πραγμάτων. Η γνώσις της φύσεως πορίζει τίμιον άρτον εις τον εργάτην, κέρδος εις τον επιχειρηματίαν και δόξαν άφθιτον εις τον ερευνητήν αυτής. Η μ ε ί ς περιβαλλόμεθα υπό των δυνάμεων και των προϊόντων της φύσεως, ουδεμία άλλη γνώσις εισδύει εις τα μύχια του κοινού βίου, ουδεμία πληροί τας ανάγκαςημώνόσοναιφυσικαί επιστήμαι. Τα φυσικά και χημικά φαινόμενα, τα φυσικοϊστορικά αντικείμενα και προϊόντα περικυκλούσιν ημάς εν τω οίκω εντηεξοχή εντηαγορά,εντητέχνη" τροφή, ενδυμασία, αήρ, ύδωρ, φως, ζώα, φυτά, ορυκτά, εργασία και πάντα τα αποτελούντα την βάσιντηςυπάρξεωςημών είνε αντικείμενα των φυσικών επιστημών. Και η επίγνωσις του Θεού προκύπτει εκ της σπουδής των φυσικών μαθημάτων διότι αύτη γεννάαγάπηνπρος αυτήν, ήτις κατά μικρόν αναβαίνει εις την επίγνωσιν και αγάπην του Θεού του δημιουργού της φύσεως.

νώ μεν το ενδιαφέρον των μαθητών προς τα μακράκαιάγνωστα,αλλάπρος τα ζώα, φυτά, ορυκτά της πατρίδος ημών τα λίαν γνωστά. Μετά την διδασκαλίαν ταύτην οφείλομεν και εκ των ξένων να διδάσκωμεν εκείνα, ων τα προϊόντα μεταχειριζόμεθα εν τω βίω, είτα δε τα μεγάλα και λίαν περίεργα ζώα, φυτά καιορυκτά.Εντηδιδασκαλία τούτων πρέπει να σχετίζωμεν ταύτακαιπρος τον πρακτικόν βίον υπό όλας τας επόψεις - τί χρησιμεύει έκαστον τούτων ει τας τέχνας, επιστήμας, βιομηχανίαν, γεωργίαν και εμπόριον. Προσθετέον ότ άπαξτουμηνός δέον να μη λείπωσιν οι κατάλληλοι περίπατοι, ίνα οι μαθηταί εξ ιδίας αντιλήψεως κατανοήσωσι τα διδασκόμενα. Δέον να συνηθίσωμεν τους μαθητάς εις την προσεκτικήν παρατήρησινκαιεξέτασιντωναντικειμένωντης φύσεως και την εμβριθή και βαθείαν σκέψιν επί της φύσεως. Η φύσις είνε το λαμπρότερον βιβλίον το διδάσκον τον μαθητήν περί αυτής. Εντηδιδασκαλία της φυσικής και χημείας ακολουθήσωμεν τον εποπτικόν και πειραματικόν τρόπον αυτά τα φαινόμενα δύνανται να είνε αφετηρία

της διδασκαλίας. Ο διδάσκων δύναται να δεικνύη τας εν χειμώνι υγραινο υάλους των παραθύρων και να διδάσκη την γένεσιν της δρόσου εν τη φύσει, εν τοις καλύμμασι των επί του πυρός αγγείων και αλλαχού' δύναται εκ της σεως σώματος επί του εδάφους να διδάξη την έλξιν της γης, τον νόμον της βαρύτητος και τους νόμους της πτώσεως των σωμάτων εκ της αστραπής δύναται να διδάξη περί ηλεκτρισμού, εκ της βροχής, χιόνος και του παγετού περί θερμότητος, περί ψύξεως, περί πήξεως των υγρών, περί διαστολής εν γένει, περί θερμομέτρου κτλ. Ταύτα λοιπόν τα συνηθέστερα φαινόμενα και τα απλούστερα εκ των συμβαινόντων εν τω βίω, εν τη τέχνη δύναται να λαμβάνηωςαφορμήν διδασκαλίας. Κατά την διδασκαλίαν των μαθημάτων τούτων εν τοις ελληνικοίς σχολείοις δεν είνε ανάγκη να δίδωνται πολλοί και επιστημονικοί λόγοι προς εξήγησιν των φυσικών φαινομένων. Εκ του πειράματος λοιπόν και των φαινομένων οδηγούμενος ο μαθητής υπό του διδασκάλου πρέπει να σ θίση να ευρίσκη μόνος πρώτον τους νόμους, καθ' ους ανελίσσεται το φαινόμενον, κατόπιν τας αρχικάς αιτίας των νόμων τούτων. .ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ

Η άνευ εξαιρέσεων ακρίβεια, η καταπληκτική ευκολία των συνδυασμών, αναλύσεων και προς αλλήλους σχέσεων των αριθμών, η δι' εννέα μόνον στοιχείων απέραντος αύτη γλώσσα των μαθηματικών, ταύτα αποδεικνύουσι το κράτος και το κύρος του μαθήματος τούτου και την μεγάλην αυτού μορφωτικήν δύναμιν. Η διά των αριθμών εργασία είνε καθαρά λογική εργασία.

δήν τούτων ασχολείται περί γνώσεις ασφαλεστάτας, περί ων ουδεμία εισχωρεί αμφιβολία, περί γνώσεις αληθεστάτας, εξ ων νέαι πάντοτε προκύπτουσιν αλήθειαι, ακολουθεί κανόνας άνευ τινός εξαιρέσεως" τα πάντα εν αυτή είνε βέβαια και σταθερά. Η κατ' αυτήν αδιάκοπος έρευνα και ανακάλυψις αναμφισβη αληθειών και η κατά μικρόν βαθμιαία και κανονική πρόοδος προς την αλήθειαν καιενάργειανπαρέχει εσωτερικήν τινα ηδονήν προς τας σπουδάς ταύτας. Ο νους ανελίσσων τας σχέσεις των αριθμών επί των πραγμάτων και εξάγων διά της αφαιρέσεως τας καθαρωτάτας γενικάς εννοίας, τας μαθηματικάς καιτουςμαθηματικούς νόμους οξύνεται λίαν η φαντασία άτακτος ούσα ακανόνιστος παρά τοις παισί περιμαζεύεται και προσηλούται εις εν αντικείμενον, αλλ' αναπτύσσεται συγχρόνως αύτη και διά της κατασκευής και διατάξεως πρωτοτύπων ζητημάτων και προβλημάτων. Το λαμπρότερον μέσον όπως τοευκόλωςσκορπιζόμενον πνεύμα των παίδων αφ' ενός μεν συναγάγη τις στρέψη επί συγκεκριμένων πραγμάτων, αφ' ετέρου δε πάλιν εκ τούτων συνηθίση αυτό εις την αφαίρεσιν, είνε τα μαθηματικά" αλλ' εν ω συνηθίζειτουςπαίδας εις την προσοχήν, συνηθίζει συγχρόνως αυτούς εις την εργασίαν, την ακρίβειαν, την τάξιν και το ωρισμένον εν τη γραπτή και προφορική εκφράσει.

αρχή ναχωρή τις από των απλουστέρων εις τα συνθετότερα, από των γνωστών εις τα άγνωστα, από των ευκολωτέρων εις τα δυσκολώτερα. Αλλά διά τί δεν προκόπτουσιν οι μαθηταί εις ταύτα; Η αιτία δεν έγκειται ούτε εις το μάθημα, ούτε εις τας κεφαλάς των μαθητών, αλλ' εις την διδασκαλίαν. Το πνεύμα δέχεται ευχαρίστως τα μαθηματικά και ο μάλλον αμόρφωτος άνθρωπος κάμνει πολλάκις ευφυεστάτους μαθηματικούς συνδυασμούς και υπολογισμούς και τα παιδία πολλάκις παίζοντα η σπουδάζοντα κατά μόνας. Η πείρα απέδειξεν, ότι όπου συνέπεσεν ο καθηγητής των μαθηματικών να είνε ανήρ παιδαγωγικός καιεπιμελής,κατέστησε το μάθημα εις τους πλείστους αγαπητόν και καρπούς

αρίστους παρήγαγεν ο καθηγητής των μαθηματικών, αν θέλη να καταστήση προσφιλή και καρποφόρον την εαυτού διδασκαλίαν, οφείλει διά παντός τρόπου ναυποβοηθήτουςμαθητάς μάλιστα κατά τα πρώτα αυτών βήματα εις την διανοητικήν των εργασίαν δι' ευληπτοτέρας διδασκαλίας, δι' επιμονής και διά συχνής επαναλήψεως, να μη σπεύδη δε εις την διδασκαλίαν, εάν δεν πεισθή, ότι οι μαθηταί κατενόησαν το διδαχθέν εάν κατά την εφαρμογήν αφηρημένων πρά ξεων και θεωρημάτων γινώσκη να εκλέγη προβλήματα κινούντα την προσοχήν καιτοδιάφορον των μαθητών, καθιστά το μάθημα τερπνόνκαιαναγκάζειτους μαθητάς να εργάζωνται εις καθαρώς διανοητικήν εργασίαν, εξ ης βλέπουσιν, ότι προκύπτει σκέψις και πρακτικόν όφελος. Αναγκαίον είνε να υπομνήσωμεν τους διδάσκοντας εν τω ελληνικώ σχολείω, ότι οφείλουσι να γυμνάζωσι τους μαθητάς εις την κατά νουν αριθμητικήν, δηλ. Εις πράξεις αριθμητικάς επί μικροτέρων βεβαίως αριθμών άνευ της βοηθείας της γραφής. Η κατά νουν λεγομένη αριθμητική συντελεί μεγάλως εις την αντίληψιν των σχέσεων των αριθμών, η δε γραπτή αριθμητική υποβοηθούσα την μνήμην εν τοις πολυπλοκωτέροις συνδυασμοίς των αριθμών είνε ευαπόκτ τος, όταν ασκηθή ο μαθητής επαρκώς εις το από μνήμης λογίζεσθαι. Δέον προς τούτοις να καταβληθή μεγίστη προσοχή ώστε να κατανοήσωσιν οι παίδες την έννοιαντουκλάσματος διά πολλών καταλλήλων εξ αισθητών αντικειμένων παραδειγμάτων. Προς τούτο λαμβάνει ο διδάσκων πράγματα διαιρετά γνωστά και δι' αυτών προσπαθεί να δώση σαφή και ακριβή την έννοιαν του κλάσματος Α φ ' ου κατανοήσωσιν ασφαλώς την έννοιαν του κλάσματος, την αξίαν αυτού, τηναναγωγήνειςτουςελαχίστους όρους, εισάγομεν τους μαθητάς εις τας τέσσαρας πράξεις των κλασματικών αριθμών διά παραδειγμάτων συγκεκριμένων καιεξασκούμεναυτούς εις την επίλυσιν προβλημάτων σχετικών προς τα διδαχθέντα. Τους συμμιγείς αριθμούς διδάσκομεν ομού μετά των συνηθεστέρων νομισμάτων, μέτρων και σταθμών είτα τα δεκαδικά, ων η κατανόησις καθίσταται εύκολος, όταν οι μαθηταί ασκηθώσιν ικανώς εις τα κοινά κλάσματα. Προς ταχυτέραν κατανόησιν των συμμιγών ασκούμεν αυτούς εν αρχή κατά διάνοιαν ειςανάλυσινκαιαναγωγήναυτών διά κοινών και απλών προβλημάτων. Μετά

τούτο διδάσκομεν αυτούς πρακτικώς τας τέσσαρας πράξεις των συμμιγών γραπτώς διά προβλημάτων εκ των εγκριθεισών συλλογών και ζητούμεν τον λόγον εκάστης πράξεως. Και τας μεθόδους δέον να διδάσκωμεν πρακτικώτατα εν αρχή δι' απλουστάτων παραδειγμάτων, έπειτα διά πολυπλοκωτέρων ασκούντες αυτούς διά πολλών προβλημάτων. ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ

Η Γεωγραφία διδάσκουσα ημάς την πατρίδα ημών και όλην εν γένει την γην, την επ' αυτής ποικιλίαν των φυτικών και ζωικών όντων, τον εν τοις σπλάγχνοις αυτής εγκεκλεισμένον πλούτον, τον βαθμόν του πολιτισμού εκάστης φυλής, τα ήθη και έθιμα και τον βίον εκάστου λαού, είνε αναγκαιότατον μάθημα εντοιςσημερινοίς μάλιστα χρόνοις της καταπληκτικής αναπτύξεως και επιμιξίας των λαών της γης.

Γεωγραφίας δέον να αρχηται από των αισθητώς αντιληπτών ήτοι από της Γεωγραφίας της χώρας, εν η οικούσιν οι μαθηταί. Ο διδάσκαλος εξερχόμενος μετά μαθητών εις περιπάτους διδάσκει αυτούς την θέσιν της πατρίδος προς τα τέσσερα σημεία του ορίζοντος, τας κυριωτέρας αυτής οδούς, τα διάφορα δημόσια οικοδομήματα, ναούς, μουσεία, φιλανθρωπικά καταστήματα, εκπαιδευτήρια, στρατώνας, μνημεία της αρχαιότητος, εξηγών την χρησιμότητα εκάστου αυτώνκαιειτι ιστορικόν συνδέεται προς αυτά, καταδεικνύων τον ρυθμόνκαιτο κάλλος, συνδέων την διδασκαλίαν ταύτην διά σχεδιαγραφήματος της πόλεως επίτουμαυροπίνακος. Έπειτα διδάσκει τα περί την πόλιν από γηλόφου τινός εκ περιωπής δεικνύων την πεδιάδα, τους λόγους, τα όρη, τους εκ των απ' αυτών ρεόντων υδάτων σχηματιζομένους ρύακας ή ποταμούς, τα δάση, τας φυτείας, τας γαίας, εξηγών αυτοίς την αρμονίαν και μεγαλοπρέπειαν των φυσικών όντων, εφελκύων το παρατηρητικόν επί του σχήματος και των γραμμών των ορέων. Άλλοτε οδηγεί αυτούς επί την ακτήν της θαλάσσης ή παρά την όχθην ποταμού ή λιμένος και διδάσκει αυτούς τα περί θαλασσών, ποταμών, λιμνών, τα περί ανέμων και ναυτιλίας και την επί της χώρας χρησιμότητα αυτών. Καταγράφει ταύτα εις χάρτην ευρύτερον, ώστε οι μαθηταί να έχωσι σαφή γνώσιν της πόλεως και των πέριξ αυτής. Ε κ των γεωγραφικών τούτων σχεδιαγραφημάτων των εικονιζόντων την γνωστήν αυτοίς χώραν εθιζόμενοι κατά μικρόν οι παίδες ευκόλως κατανοούσι πώς εν τω γεωγραφικώ πινάκι δύνανται να εικονισθώσιν αι ήπειροι, αι θάλασσαι, αι χώραι, τα όρη και πεδιάδες. Μετά την τοιαύτην περιγραφήν της ιδίας πατρίδος επεκτείνομεν την διδασκαλίαν εις τον δήμον, επαρχίαν, νομόν, πλησιεστέρους νομούς κατά τον αυτόν περίπου τρόπον εξετάζοντες τα κατ' αυτούς. Μετά το τέλος της Γεωγραφίας της όλης Ελλάδος δέον να διδάσκωνται οι γενικώτεροι χαρακτήρες του βίου τωνΕλλήνων,ηεπίδοσιςειςταςτέχνας και επιστήμας, το πολίτευμα, αι διά-

διάφοροιεξουσίαικαιταήθη και έθιμα. Κατά την διδασκαλίαν των υπό τον ζυγόν ελληνικών χωρών αφηγείται ο διδάσκαλος τα δεινοπαθήματα των δούλων αδελφών ημών, τας προς αυτούς υποχρεώσεις της ελευθέρας Ελλάδος, εξαίρει κατ' αντίθεσιν προς αυτά τα αγαθά της ελευθερίας, ης απολαύομεν ημείς ελευθερωθέντες διά των αγώνων των πατέρων ημών. Ούτωςεμπνέομεντηνπρος τηνελευθερίαναγάπηνκαικαταδεικνύομεν, ότι το εργον των πατέρων ημών έμεινεν ατελές. Κατά την διδασκαλίαν της Γεωγραφίας των ξένων χωρών δέον να εξαίρωνται αι πρόοδοι αυτών εις τον πολιτισμόν, εις την τάξιν, ευνομίαν, τας τέχνας, κλπ., ίνα ούτως υποκαύσωμεν τον ζήλον προς μίμησιν. Βοηθήματα δύναται να μεταχειρίζηται ο διδάσκαλος χάρτας γεωγραφικούς, έτι δε, αν έχη άλλας τινάς εικόνας παριστώσας τοποθεσίας, οικοδομάς, όπλα, ενδυμασίας, παρατάξεις μαχών κλπ. φίας συνιστώμεν και τας κατά φαντασίαν όδοιπορίας, διότι ούτως είνε δυνατόν καιταςαποστάσειςτωντόπων να καταμάθωμεν και την φαντασίαν των παίδων ναεξάρωμεν.Προςτούτοις δε συνιστώμεν και την χαρτογραφίαν των εκάστοτε διδασκομένων μερών της Γεωγραφίας. Αλλ' ουδέποτε πρέπει ο διδάσκων ναεπιβάληειςτονμαθητήν την κατ' οίκον κατασκευήν γεωγραφικών χαρτών, αλλ' αυτός να εκτελή τούτο επί του πίνακος, απαιτή δε να πράττη τούτοκαιο μαθητής κατά την επανάληψιν του μαθήματος. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ

ΜΑΘΗΜΑΤΑ

Ουδένα λανθάνει, ότι σπουδαιότατον ελατήριον προς ηθικήν μόρφωσιν είνεηθρησκεία, η Ιερά δε Ιστορία είνε το θεμέλιον της θρησκευτικής διδασκαλίας, η στερεά βάσις της όλης θρησκευτικής διδασκαλίας. Καθ' όλην την θρησκευτικήν διδασκαλίαν δέον ο διδάσκαλος να αποσκοπή προ πάντων εις την ηθικήν διάπλασιν του μαθητού εξάγων εξ αυτής ηθικά συμπεράσματα. Δεν θα ήτο άσκοπον, αν ο διδάσκαλος κατώρθου να παρενείρη εντηδιδασκαλία του και εκκλησιαστικά τινα άσματα ως επίκουρα και οικοδομητικά εκάστοτε αρμόδια προς τας ιστορίας τας ιεράς η προς τας εν αυτοίς περιεχομένας αληθείας. Δέον να στερεόνη εν τη καρδία αυτού τα ηθικά στοιχεία του περιεχομένου, να προτρέπη αυτούς προς το εν τω διηγήματι αναφερόμενον καλόν και να αποτρέπη από του κακού. Η διδασκαλία των θρησκευτικών μαθημάτων η περιοριζομένη μόνον εις την μετάδοσιν των γνώσεων των εκ της ιεράς ιστορίας η της εκκλησιαστικής ιστορίας η εις τον ψιττακισμόν των δογμάτων εκ της κατηχήσεως είνε νεκρά. Σκοπός της διδασκαλίας των ιερών μαθημάτων δεν είνε η μετάγγισις γνώσεων, αλλ'ηδιά των γνώσεων τούτων ενίσχυσις της πίστεως εις την θρησκείαν των

πατέρων και ο ενστερνισμός των σωτηριωδών δογμάτων του ευαγγελίου, η δι' αυτών χριστιανική διαρρύθμισις της θελήσεως και των πράξεων. Κατά την διδασκαλίαν των θρησκευτικών μαθημάτων προ πάντων ας επικρατή ιερά σεμνότης και ας κυριεύη ησυχία και προσοχή" η στάσις του διδασκάλου, η ομιλία αυτού, η εν τη αιθούση της παραδόσεως τάξις πρέπει να εμπνέωσι σέβας.

μετά ηρεμίας και βραδύτητος, αλλά μετά ζωηρότητος, μετά αγίου τινός ενθουσιασμού και τόσον εποπτευτικώς ώστε να δίδη ζωήν εις τα πρόσωπακαιεις τα πράγματα. Κατά την διδασκαλίαν της Ιεράς ιστορίας διδασκομένης εν τη Α', και Β', τάξει του ελληνικού σχολείου ο διδάσκαλος πρέπει να παραλείπηό,τιεκτης παλαιάς διαθήκης δεν είνε χρήσιμον εις διδασκαλίαν τινά ηθικήν ή εις απόδειξιν της σωτηριώδους και ευεργετικής ενεργείας του θεού" ίνα καταστήση δε ζωηροτέραν και ευληπτοτέραν την διδασκαλίαν οφείλει να μεταχειρίζηται και γεωγραφικόν πίνακα της ιεράς γης. Δέον οι μαθηταί να απομνημονεύωσι πιστώς τα ρητά της γραφής όσα απαιτούνται κατά την διήγησιν και είνε γενικής τίνος ηθικήςηθρησκευτικής σημασίας και να αντιγράφωσι ταύτα εν ιδίω τετραδίω. Τα ρητά ταύτα περιέχουσι αληθείας αιωνίους ή πρακτικούς τινας ηθικούς κανόνας, οίτινες πολλάκις εν στιγμαίς στενοχώριας ηθικής η αμφιβολίας είνε θαυμάσιος επίκουρος" εν τοις ρητοίς τούτοις περιέχεται μέγα μέρος της χριστιανικής πίστεως και ηθικής. Η εκκλησιαστική ιστορία πρέπει να συσχετίζηται μετά της πολιτικής ιστορίας του ημετέρου έθνους, ήτις είνε στενώτατα μετ' αυτής συνδεδεμένη" επί μακρά έτη το Ελληνικόν έθνος εταύτισε την τύχην αυτού μετά της εκκλησίας. Η εκκλησιαστική ιστορία παρέχει εξεχούσας εικόνας βίου εναρέτου, παραδείγματα μεγάλων θρησκευτικών αρετών. Κατά τας εποχάς δε και τας εορτάςτουέτουςδέον να εκλέγωνται ιδίως προς διδασκαλίαν οι άγιοι εκάστου τόπου, οι πολιούχοι, οι σχετιζόμενοι μετ' αυτού. Κατά το μάθημα της Κατηχήσεως δέον ο διδάσκαλος να προσφέρη εις τους μαθητάς και συστηματικάς ιδέας των δογμάτων και παραγγελμάτων.

ματα των άλλων λαών των ετεροδοξούντων, εν παρόδω δε ολίγα μόνον και μετά σεβασμού να αναφέρωνται. Εν τη διδασκαλία της Κατηχήσεως οφείλει ο διδάσκαλος να μένη πιστός εις τα δόγματα της ημετέρας εκκλησίας αποδεικνύων τούτων την ορθότητα. Ιδίως ανάγκη να γνωσθή η των τριών πρώτων αιώνων εκκλησία, πώς ανεπτύχθη υπό των Ελλήνων η χριστιανική διδασκαλία, αι αιρέσεις και η καταπολέμησις αυτών, οι κυριώτεροι πατέρεςτηςεκκλησίας και οι μεγάλοι συγγραφείς αυτής, ο θρίαμβος της εκκλησίας επί Κωνσταντίνου, η

διοίκησις της εκκλησίας-πατριάρχαι-μοναχοί, έπειτα το σχίσμα, οι πάπαι, η μεταρρύθμισις της δυτικής εκκλησίας διά του Λουθήρου, ταύτα πρέπειναεξετάζωνται ουχί όπως εν τη γενική ιστορία, αλλ' υπό θρησκευτικήνεποψιν.Οφείλειναδιδάσκη ταύτα ο διδάσκαλος μετ' ευσεβείας, αλλ' άνευ θρησκομανίας. Κατά την διδασκαλίαν της χριστιανικής ηθικής της Γ', τάξεως του Γυμνασίου, ας ζητή ο διδάσκαλος πολλά παραδείγματα και εκ της εκκλησιαστικής και αυτής της θύραθεν Ιστορίας. Ίνα το θρησκευτικόν συναίσθημα και ενδιαφέρον ανυψωθή και ενισχυθή, δέον να παρίσταται ο διδάσκαλος μετά των μαθητών εν τη εκκλησία και να κατορθή να ερμηνεύη το Ευαγγέλιον της Κυριακής προ τίνων ημερών εποικοδομών αυτούς εν τη αγάπη του Θεού. ΓΑΛΛΙΚΑ

Αναγκαιοτάτη θεωρείται και η εκμάθησις μιας νεωτέρας ξένης γλώσσης ειςτουςμέλλοντας επιστήμονας. Οι εν τω ελληνικώ σχολείω διδάσκοντες την γαλλικήν γλώσσαν πρέπει να ασκώσι τους μαθητάς εις την ορθήν προφοράν και γραφήν και εις την ακριβή ερμηνείαν εκάστης λέξεως και εις την απομνημόνευσιν λέξεων και φράσεων κατά τα διαγραφόμενα εν τω προγράμματι της 23 Αυγούστου 1896. Η δε γραμματική της γαλλικής γλώσσης δέον να διδάσκηται ωςητηςελληνικής γλώσσης εν τε τω ελληνικώ σχολείω και γυμνασίω. Οι δ' εν τω γυμνασίω διδάσκοντες δέον να μη παραμελώσι μεν τον τρόπον, καθ' ον διδάσκεται η γαλλική γλώσσα εν τω ελληνικώ σχολείω, μάλιστα όμως να ασκώσιν αυτούς εις το γαλλιστί διαλέγεσθαι. Τούτο δε κατορθούται και διά της ερμηνείας εκ της γαλλικής εις την ελληνικήν αλλά και της θεματογραφίαςεκτης γαλλικής εις την ελληνικήν και τανάπαλιν. Αι ερωτήσεις δε προς τους μαθητάς αςαπευθύνωνταιγαλλιστί και αι αποκρίσεις των μαθητών ας γίνωνται γαλλιστί, ίνα ούτως ασφαλέστερον επιτευχθή η εις το γαλλιστί διαλέγεσθαι ασκησις. ΛΑΤΙΝΙΚΑ

Η πρώτη φροντίς του διδασκάλου εν τη γ' τάξει του ελληνικού σχολείου κατά την διδασκαλίαν των λατινικών δέον να είνε η εις το αναγινώσκειν άσκησις και η εκμάθησις κανόνων τινών αναγνωστικών της πρώτης ανάγκης. Μετά τηνελευθέρανανάγνωσιν,καθ' ην ο διδάσκαλος δέον να είνε αυστηρός περί την ορθήν προ φοράν και τον ορθόν τονισμόν, ας μάθη τους μαθητάς εντός βραχέος χρόνου τας καταλήξεις των κλίσεων και τινα ονόματα και το ρήμα sum. Είνε περιττόν να ενδιατρίβη εις την εκμάθησιν λεπτομερειών της γλώσσης, οίον κανόνων περί γένους, εξαιρέσεων ως προς τον σχηματισμόν των διαφόρων πτώσεων και άλλων τοιούτων. Συγχρόνως μετά της εκμαθήσεως των τύπων της γραμματικής γίνονται γραπταί και προφορικαί ασκήσεις εκ του λατινικού εις τοελληνικόν καιεκτουελληνικού ειςτολατινικόν αναλόγωςτωναποκτηθεισών

σών εκ της γραμματικής γνώσεων κατά τα οριζόμενα εν τω προγράμματι της 23 Αυγούστου 1896. Κατά δε την ερμηνείαν των διά του προγράμματος οριζομένων μερών δέον να γίνηται επίμονος εκμάθησις πασών των εν τω κειμένω λέξεων και απομνημόνευσις. Εν τη διδασκαλία των Λατίνων συγγραφέων των διδασκομένων εν τοις γυμνασίοις η μέθοδος έστω η αυτή προς την των ελληνικών. Ο

Υπουργός

ΔΗΜ. ΠΕΤΡΙΔΗΣ

77 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 1897« (Β. Διάταγμα/11 Σεπτεμβρίου 1897) Κυβέρνηση Δ. Ράλλη Υπουργός Α. Ευταξίας

Μεγαλειότατε!

το πρώτον εκανονίσθησαν διά του Β. Διατάγματος της 31 Δεκεμβρίου 1836 δι' ου και άλλως η μέση ημών εκπαίδευσις διωργανώθη. Ενώ δε η τοιαύτη διοργάνωσις των ελληνικών σχολείων και γυμνασίων εξακολουθεί έτι και νυν στηριζομένη κατά το πλείστον επί του Διατάγματος εκείνου, τα μαθήματα αυτών πολλάκις διά νεωτέρων Διαταγμάτων εκανονίσθησαν άλλως ή ως το πρώτον διά του πρώτου εκείνου διατάγματος ωρίσθησαν. Εκ πάντων τούτων των νεωτέρων Διαταγμάτων πρόοδον ικανήν εμφαίνουσιν εν τη εκλογή και κατανομή της διδακτέας ύλης δύο μάλιστα, το της 2 Σεπτεμβρίου 1867 και το της 23 Ιουνίου 1884. Και επί των άλλων δε, πλην μόνου του νεωτάτου από 23 Αυγούστου 1896, δεν δύναται τις ν' αρνηθή ότι εισήγαγόν τινας καινοτομίας ει και αναμφιβόλως δεν ήσαν πάσαι αύται αγαθαί, και όσαι δ' ήσαν τοιαύται δεν εχώρουν ούτω βαθέως, ουδ' ήσαν ούτω σοβαραί, όσον αι διά των δύο εκείνων πρότερον μνημονευθέντων Διαταγμάτων επενεχθείσαι. Περί του νεωτάτου των προγραμμάτων, του από 23 Αυγούστου 1896, ουδ'ό,τιελέχθη περί των πλείστων προγραμμάτων δύναται τις δυστυχώς να είπη. Τούτο, εν οις εκαινοτόμησεν, εν πάσι σχεδόν ηστόχησεν όλως του διδακτικώς ορθού αλλά και ένθα αγαθήν τινα καινοτομίαν εισήγαγεν, η ταύτης εισαγωγή εγένετο εν πολλοίς κατά τρόπον τοιούτον, ώστε το εν αύτη αγαθόν όλως εμηδενίσθη, η μάλλον μετετράπη εις το αντίθετον. Εν τέλει δε το περί ου ο λόγος πρόγραμμα έμεινεν εν πολλοίς στάσιμον, συμπεριέλαβε δε και ουκ ολί γα πλημμελήματα των προγενεστέρων αυτού, άτινα πάλαι μεν ποτε ήσαν δεδικαιολογημένα διά την κατά τους χρόνους εκείνους κατάστασιν της διδακτικής,

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 130, τχ. Α'/12 Σεπτεμβρίου 1897.

νυν δ' ουδαμώς τυγχάνουσιν ανεκτά, καθόσον υστερούσι και αυτών των κοινοτάτων απαιτήσεων της νεωτέρας διδακτικής.

διδασκαλία της συντάξεως ξένων μάλιστα γλωσσών ν' άρχηται, όταν ασφαλώς και βεβαίως εντυπωθή εις τους μαθητάς το τυπικόν αυτών. Το πρόγραμμα του 1896 παρά την διδακτικήν ταύτην αρχήν ώρισεν, ίνα η συστηματική διδασκαλία της ελληνικής συντάξεως άρχηται εν τη β' του ελληνικού τάξει, δήλα δη εν η τάξει δεν είνε δυνατόν ουδ' η του ομαλού τυπικού ασφαλής και βεβαία υπό των μαθητών πρόσκτησις να έχη συντελεσθή, όταν μάλιστα ολίγαι ώραι διατίθενται υπέρ του τμήματος τούτου της γραμματικής, εν η τάξει γίνεται η διδασκαλία αυτού. Τούτο δε και γίνεται εν τω τελευταίω προγράμματι, καθ' ο τρεις μόνον ορίζονται ώραι εν τη α' του ελληνικού τάξει διά την διδασκαλίαν του ομαλού τυπικού.

Κατά την καινοτομίαν λοιπόν ταύτην του περί ου ο λόγος προγράμματος εξανάγκης,χωλαίνει η συστηματική του συντακτικού διδασκαλία, άτε στερουμένη της αναγκαίας βάσεως και προϋποθέσεως, της ασφαλούς και βεβαίας υπό των μαθητών γνώσεως του τυπικού. Και τούτου δε η ασφαλής γνώσις παρεμποδίζεται διά την διάταξιν του εν ισχύϊ προγράμματος περί ης νυν ο λόγος, καθόσον η των μαθητών διάνοια κατ' αυτό νυν μεν (δις της εβδομάδος) στρέφεται εις το τυπικόν της αττικής διαλέκτου, άλλοτε δε (ετέρας δύο της εβδομάδος ημέρας) από τούτου αποστρέφεται εις την σύνταξιν της αυτής διαλέκτου ούτω δε καιτηςσυντάξεως η ασφαλής γνώσις παρακωλύεται και διά τον λόγον τούτον, διά την παράλληλον δήλα δη διδασκαλίαν και του τυπικού. Ταυτά ρητέον και περί της λατινικής γραμματικής εν τη β' τάξει του γυμνασίου, εν η κατά το εν ισχύϊ πρόγραμμα παραλλήλως προς την διδασκαλίαν του λατινικού τυπικού βαίνει και η της λατινικής συντάξεως. Συστηματικώς λοιπόν εν τη γραμματική διδασκαλία των δύο κλασικών γλωσσών εισήχθη διά του προγράμματος του 1896 η διασπάθισις και αποκέντρωσις, και ταύτα καθ' ους χρόνους εν τε τη διδακτική θεωρία και πράξει το κύριον μεν ζήτημα είνε το της συγκεντρώσεως και συνδέσεως ου μόνον των διαφόρων κλάδων μαθήματος τίνος προς αλλήλους, αλλά και των διαφόρων μαθημάτων προς άλληλα, ζητείται δε, ίνα η σύγχρονος διδασκαλία πολλών περιορίζηται, όσον οίον τε, μετατρεπομένη εις διαδοχικήν των πολλών τούτων διδασκαλίαν.

ολίγοις αντιστρατεύεται το υπό έλεγχον πρόγραμμα. Ούτω προκειμένου περί της εις εκάστην τάξιν κατανομής των ερμηνευτέων ελλήνων και λατίνων συγγραφέων, παρατηρείται ότι εις πολλάς εξ αυτώνάνευανάγκηςαναγράφεταιη παράλληλος ερμηνεία τριών, τεσσάρων η και πέντε συγγραφέων π.χ. ήδη από

ουολόγος πρόγραμμα ν' ασχολώνται άμα περί τρεις συγγραφείς, δύο έλληνας καιεναλατίνον εν τη δευτέρα και τρίτη ούτοι ανέρχονται εις τέσσαρας,ενδε τη τετάρτη φθάνουσιν εις πέντε. Αλλά το κακόν δεν περιορίζεταιενταύθα,ανάγκηναπροστεθώσι και τα εν εκάστη τάξει ερμηνευόμενα γαλλικά κείμενα, ότε εν μεν τη α' τάξει οι μαθηταί ασχολούνται κατά το πρόγραμμα του 1896 περί τέσσαρας άμα συγγραφείς, εν δε τη β' και γ' περί πέντε και εν τη δ' περί εξ. Διά της τοιαύτης διατάξεως της ερμηνείας καθόλου δεν είνε δυνατόν η σύγχυσις πολλή και ταραχή να επέρχηται εις την διάνοιαν των μαθητών, καθόσον δεν επιτρέπεται εις αυτούς εφ' ικανόν χρόνον ν' ασχολώνται περί ελαχίστους συγγραφείς και να εξοικειώνται προς την γλώσσαν και το περιεχόμενον αυτών, αλλά τουναντίον επιβάλλεται εις αυτούς, άμα γευσάμενοι ελαχίστου τμήματος τούτου του συγγραφέως, να καταλίπωσιν μεν αυτόν, να στραφώσιν δε προςάλλον,ίνα μετά βραχείαν και τούτου απόγευσιν επανέλθωσιν εις εκείνον, βία ούτω μεταγόμενοι από μιάς εις άλλην διάφορον σφαίραν νοημάτων και κατ' ακολουθίαν συστηματικώς παιδαγωγούμενοι εις την επιπολαιότητα.

προγράμματα άλλης χώρας, εχούσης την σήμερον την ηγεσίαν εν τοις εκπαιδευτικοίς ζητήμασιν, ορίζουσιν, ίνα εν γένει αποφεύγηται η παράλληλος ερμηνεία λατίνου πεζού συγγραφέως και ποιητού,ωςουχί αξιοσύστατοςκαιάλλως και ίνα μη περί τούτον άμα και περί εκείνον διασπαθάται ο νους των μαθητών, αλλά συγκεντρώται νυν μεν περί τούτον, είτα δε περί εκείνον εφ' ικανόν χρόνον η προσοχή αυτών και η διάνοια. Ούτω πως μόνον οι συγγραφείς δύνανται να εμποιήσωσιβαθείαν αίσθησιν εις τους αναγινώσκοντας και να μορφώνωσι μεν διά του περιεχομένου αυτών, να προάγωσι δε την δεξιότητα των μαθητών περί την γλώσσαν, ης αυτοί γράφοντες εποιήσαντο χρήσιν. Άλλο σημείον, εν ω το εν ισχύϊ πρόγραμμα των ημετέρων γυμνασίων άντικρυς αντιφάσκει προς την ιδέαν της συγκεντρώσεως, είνε η πρώτη διδασκαλία των ξένων γλωσσών. Η ιδέα της συγκεντρώσεως απαιτεί, ίνα κατά την διδασκαλίαν των στοιχείων πάσης ξένης γλώσσης μη ορίζωνται ίδιαι ώραι γραμματικής και ίδιαι αναγνώσεως, αλλά πάσα εκείνη η διδασκαλία συγκεντρώται περί την ύλην της αναγνώσεως. Αλλ' εν τούτοις το εν ισχύϊ πρόγραμμα ορίζειεντηγ' τάξει του ελληνικού σχολείου και τη α' του γυμνασίου χωριστά μίαν ώραν διά την γραμματικήν της λατινικής και γαλλικής γλώσσηςκαιτην άσκησινειςταύτην, δύο δε ώρας διά την ανάγνωσιν. Η διάταξις αύτη καταφωρά τους συντάκτας του περί ου ο λόγος προγράμματος προς τοις άλλοις αγνοούντας τέλεον και τους διδακτικούς νόμους, οίτινες πρέπει να διέπωσι την προς τελείαν εντύπωσιν διδαχθέντος τμήματος οιουδήποτε μαθήματος επανάληψιν και την εις αυτό των μαθητών άσκησιν. Αμφό-

Αμφότερα πρέπει να γίνωνται ενωρίς λίαν, εφ' όσον δυνατόν οι καιροί μάλιστα ασκήσεως ου μενετοί. Και όμως κατά την μνημονευθείσαν διάταξιν του εν ισχύϊ προγράμματος, καθ' ην μία καθ' εβδομάδα ιδία ώρα ορίζεται διά την διδασκαλίαν της λατινικής και γαλλικής γραμματικής. Θα συμβαίνη οτέ μεν η επανάληψις προς την τελείαν εντύπωσιν διδαχθέντος τμήματος να έρχηται οκτώ όλας ημέρας μετά την διδασκαλίαν, οτέ δε η άσκησις ν' ακολουθή μετά τοσαύτας επίσηςημέραςτηντελείαν εντύπωσιν. Το αυτό συμβαίνει κατά το περί ου ο λόγος πρόγραμμα και εν τη διδασκαλία της αριθμητικής, καθόσον και εν ταύτη διατάττεται χωριστά μία ώρα προς λύσιν αριθμητικών προβλημάτων,ενώκαι εν τούτω τω μαθήματι η άσκησις πρέπει να ερχηται ευθύς μετά την διδασκαλί αν και εντύπωσιν και του ελαχίστου τμήματος αυτού. Αντιπαιδαγωγικά όλως και μέχρι του παραδόξου εξικνούμενα είνεκαιτα διαταττόμενα υπό του προγράμματος του 1896 περί της απομνημονεύσεως νεοελληνικών ποιημάτων. Κατά ταύτα οι μαθηταί εκάστης τάξεωςτουελληνικού σχολείου οφείλουσι να απομνημονεύωσι, μετά τελείαν αυτών βεβαίως κατανόησιν κατ' έτος 35-45 ποιήματα, και δη εν μιά μόνη καθ' εβδομάδα ώρα. Η διάταξις αύτη είνε πρώτον ανεφάρμοστος, διότι μία ώρα καθ' εβδομάδα σημαίνει 32 ώρας καθ' όλον το σχολικόν έτος, εν 32 δ' ώραις είνε τι αδύνατον να κατανοηθώσι και απομνημονευθώσι 35-45 ποιήματα, ίνα παραλείπωμεν την ανάγκην της επαναλήψεως των απομνημονευθέντων ποιημάτων, ήτις εργασία απαιτείκαιαυτήίδιον χρόνον. Αλλά και δυνατήανυποτεθήηεκτέλεσιςτης διατάξεως ταύτης, είνε αυτή και καθ' εαυτήν αντιπαιδαγωγική, καθ' όσον η

απομνημόνευσις τοσούτων ποιημάτων, χρόνον πολύν απαιτούσα, η θα αφαιρή τούτον από των άλλων μαθημάτων, η σφόδρα και καθ' υπερβολήν θα επιβαρύνη τους μαθητάς, εκάτερον δε τούτων διδακτικώς καιυγιεινώςατοπον.Καιη εκλογή δε των απομνημονευτέων ποιημάτων είνε ουχ ήττον παράδοξος. Τα πλείστα αυτών είνε όλως ανάρμοστα εις την ηλικίαν των μαθητών του ελληνικού σχολείου και πολύ κατώτερα της διανοητικής αυτών αναπτύξεως, προσήκοντα το πολύ μόνον εις μαθητάς των κατωτέρων τάξεων του δημοτικού σχολείου η και του νηπιαγωγείου" άλλα δ' ούτως ανάξιον λόγου έχουσι το περιεχόμενον ώστε δεν αξίζει ουδ' εν νηπιαγωγείω να δαπανάται χρόνος εις την απομνημόνευσιν αυτών. Έλλειψιν ου μόνον παιδαγωγικής μορφώσεως, αλλά και της ελαχίστης λογιστικής δεξιότητος των συντακτών του περί ου ο λόγος προγράμματος μηνύουσι τρανώς και τα διαταττόμενα περί των συνθέσεων και των κληθέντων γραπτών εν παντί μαθήματι γυμνασμάτων. Ούτως αθρόαι και ουδενί ξυν νω συνεφορήθησαν αι γραπταί των μαθητών εργασίαι, ώστε ούτε εις τους μαθητάς, και σφόδρα καταπονουμένους, επαρκεί ο χρόνος προς σύνταξιν και καταγραφήν τωνεργασιώνεκείνων,ούτε εις τους διδάσκοντας προς την ακριβή οίκοι διόρθωσιν των πλημμελημάτων και την ενώπιον της τάξεως επιμελή εξέλεγξιν αυ-

αυτών.Καιόμως άνευ των δύο τούτων πάσα γραπτή εργασία ου μόνον δεν ωφελε αλλά και μεγίστην ζημίαν προξενεί, άτε δίδουσα αφορμήν προς στερεάν εντύπωσιν εσφαλμένων. Ίνα συμπληρώσωμεν την εκ των γραπτών εργασιών, αλογίστως διαταττομένων προκύπτουσαν ζημίαν, ανάγκη να έχωμεν προ οφθαλμών και τον χρόνον, ον αύται αφαιρούσιν από της λοιπής διδασκαλίας και διά το καθ' υπερβολήν συχνόν αυτών και διά την ανάγκην επαναλήψεων, γιγνομένων προ τινων εξ αυτών, δηλαδή προ των γραπτών εν εκάστω μαθήματι γυμνασμάτων. Σημειωτέον δ' ότι αι ad hoc γινόμεναι δι' εξέτασιν επαναλήψεις πολλών άμα μερών μαθήματος τίνος ουδεμίαν σχεδόν έχουσι διδακτικήν σπουδαιότητα διότι κατά ταύτας οι μαθηταί επιτροχάδην και εξ επιβολής απομνημονεύουσι πληθύν τινα γνώσεων, αίτινες και απόλλυνται είτα συνήθως μετά το πέρας τηςεξετάσεωςμεθ' ης ταχύτητος απεμνημονεύθησαν, ή το πολύ αποτελούσι κεφάλαιον νεκρών γνώσεων.

Αλλ' ικανά περί των γραπτών εργασιών, εν αις μόνον τα χονδροειδή παιδαγωγικά πλημμελήματα επεχείρησα να ελέγξω, ίνα νυν μεταβώ εις άλλα πλημμελήματα του προγράμματος του 1896. Εν τω μαθήματι των αρχαίων ελληνικών εις στενόν κομιδή περιήγαγε τούτο τον κυριώτατον κλάδον της όλης διδασκαλίας των ελληνικών, την ερμηνείαν των συγγραφέων. Εκ των δώδεκα ωρών της όλης των ελληνικών διδασκαλίας εν τω γυμνασίω ορίζει το εν ισχύϊ πρόγραμ μα μόνον ανά τέσσαρας εν εκάστη τάξει καθ' εβδομάδα ώρας, η και τρειςενταις δυσί κατωτέραις διά την ερμηνείαν, ώστε 8 η 9 ώραι δαπανώνται υπέρ μερών της όλης ελληνικής διδασκαλίας υπηρετικών του κυρίου ταύτης τμήματος. Δα πανάται δ' ασκόπως όλως και παρά τας κρατούσας την σήμερον διδακτικάς δοξασίας ο πλείων του χρόνου τούτου εις την επιτροχάδην καλουμένην ανάγνωσιν

ελλήνων συγγραφέων και εις την γραμματολογίαν. Η πρώτη κοινώς παρά πάντων καταδικάζεται νυν ως ουχί μόνον αλυσιτελής, αλλά και ως βλαβερά,ατεεθίζουσα τους μαθητάς εις την επιπολαιότητα. Τούτο δε τοσούτω μάλλον παρ' υμίν γίνεται, όσω οι συγγραφείς οι επιτροχάδην αναγινωσκόμενοι είνε εις τους μαθηταςάγνωστοικατά το πλείστον και το πρώτον προβάλλονται αυτοίς εις ανάγνωσιν. Επίσης την σήμερον καταδικάζεται το μάθημα της ιστορίας της φιλολογίας, διδασκόμενον ως χωριστόν της ερμηνείας μάθημα εν ιδίαις ώραις και μάλιστα δύο καθ' εβδομάδα, αίτινες αφαιρούνται από της ερμηνείας, ως συμβαίνει εν τω περί ου ο λόγος προγράμματι. Είνε δ' οι λόγοι του πράγματος οι εξής: Η ιστορία της φιλολογίας η περιορίζεται εις το βιογραφικόν μέρος και εν τοιαύτη περιπτώσει ουδέν έτερον έχει επακολούθημα ή την επιβάρυνσιν της μνήμης των μαθητών με πληθύν ονομάτων, χρονολογιών, τίτλων βιβλίων και άλλων τοι ούτων, άτινα ουδεμίαν έχουσι την μορφωτικήν αξίαν, η επεκτείνεται και εις το αισθητικόν μέρος, οπότε παρέχει εις τους μαθητάς ετοίμους κρίσεις περί έργων, άτινααυτοίοιμαθηταί δεν ανέγνωσαν" και διά τούτο αι κρίσεις αύται ή μένουσιν ακατανόητοι,ήουχί τελείως κατανοούνται. Ότι αμφότερα ταύταείνεπαιδαγωγικώς

γικώς ασύστατα, τούτο πρόδηλον διό σήμερον ορθόν κρίνεται, ίνα, ό,τι της ιστορίας της φιλολογίας είνε αναγκαίον, τούτο διδάσκηται εν συνδυασμώπροςτην ερμηνείαν, ή και εν τω μαθήματι της κυρίως ιστορίας, ήτις, αν μέλληορθήννα παράσχη ιδέαν της αναπτύξεως της ανθρωπότητος καθόλου, δεν πρέπει να περιορίζηται εις την πολιτικήν ιστορίαν, αλλ' ανάγκη να περιλαμβάνη και τα κυριωτατα σημεία της ιστορίας του πολιτισμού, εν οις και η ιστορία της φιλολογίας.

ματος του 1896, ολίγα εκ πολλών, αρκούσιν, ίνα δείξωσιν ότι όλως ασύμφορον εις τον νουν και το ήθος της εν τοις ελληνικοίς σχολείοις και γυμνασίοις σπουδαζούσης νεολαίας ήτο να εξακολουθή αύτη διδασκομένη κατά το πρόγραμμα τούτο' διό έγνων καγώ να προβώ εις μεταρρύθμισιν αυτού διά του σήμερον υποβαλλομένου τη υψηλή κυρώσει της Υμετέρας Μεγαλειότητος σχεδίου προγράμματος. Εν τούτω, ως εικός, πρώτιστα πάντων αίρονται πάντα τα ανωτέρω μνημονευθέντα παιδαγωγικά πλημμελήματα του προγράμματος του 1896, ωσαύτως δεκαιταμηαπαριθμηθέντατοιαύτα. Αντικαθίστανται δ' αυτά διά νέων διατάξεων, αίτινες υπαγορεύονται υπό της νυν διδακτικής θεωρίαςκαιτηςαλλαχού της Ευρώπης διδακτικής πράξεως, εφ' όσον αύτη δύναται να μεθαρμοσθή προς τα καθ' ημάς. Πλην τούτων και άλλαι διά του παρόντος προγράμματος εισάγονται μεταρρυθμίσεις, εν οις το τελευταίον πρόγραμμα έμεινε στάσιμον" είμαι δε της γνώμης ότι και αύται, άτε στηριζόμεναι επί της παιδαγωγικής, θα συντελέσωσιν εις την τελειοτέραν επίτευξιν του σκοπού της όλης μέσης ημών εκπαιδεύσεως. τος διδακτέας ύλης προτάττεται ακριβής και σαφής καθορισμός του σκοπού, του επιδιωκομένου διά της διδασκαλίας αυτού. Διότι, αν τις εν τινι αυτού εργασία δενέχη προ οφθαλμών σαφώς ωρισμένον σκοπόν, προς ον να τείνη και καθ' ον τηνεργασίαντου να ρυθμίζη, δεν είνε δυνατόν ούτοςανυσίμωςναεργασθήκαι αγαθόν τι να παραγάγη" μόνον σαφής του σκοπού γνώσις εξασφαλίζει επιτυχή εργασίαν. τάξεις" διότι κατ' αυτάς μάλιστα παρίσταται ανάγκη ταύτης, καθ' ον χρόνον εν τω πνεύματι των μαθητών των τάξεων τούτων άρχεται επιφαινομένη η σκέψις καιηαμφιβολία.Εκαινοτόμησαδεωςπροςτηνδιδασκαλίαν της Κατηχήσεως, ηνεπάναγκεςενόμισαναμεταθέσω εκ της γ' του ελληνικού εις την γ' του γυμνασίου τάξιν τούτο δε, διότι οι μεν εκ του ελληνικού σχολείου αποφοιτώντες μαθηταί δύνανται άνευ πολλής ζημίας της θρησκευτικής των μορφώσεως ν' αρκώνται εις όσα της Κατηχήσεως εδιδάχθησαν ήδη εν τω δημοτικώ σχολείω, η δε διεξοδικωτέρα και βαθυτέρα του μαθήματος διδασκαλία εφικτή αποβαίνει μόνον εν ανωτέρα τινι τάξει και διά την καθόλου μείζονα πνευματικήν των μαθητών ανάπτυξιν και διά την ήδη προηγηθείσαν θρησκευτικήν διδασκαλίαν. Ειςτηνεκλογήν

γήν της άλλης διδακτέας ύλης εκ των θρησκευτικών μαθημάτων προέβην ούτως, ώστε η νεολαία ημών, ένθα ανάγκη, ουχί e manu secunda, ως λέγεται αλλ' εξ αυτής της πρώτης πηγής της χριστιανικής ημών πίστεως, του Ευαγγελίου, να διδάσκηται τα κατά τον βίον και την διδασκαλίαν του Σωτήρος ημών Χριστού και ούτω βαθύτερον και ισχυρότερον να ενωτίζηται των θείων αυτού ρη καιτηςεντούτοις αιωνίας και αδιασείστου αληθείας. Διότι αναμφήριστον ότι σαφή και βαθείαν γνώσιν και κατανόησιν προτέρων χρόνων καθόλου δύναται τις να κατορθώση, καθ' όσον τας ιστορικάς αυτού γνώσεις διαφωτίζει και ζωογονεί διά της αναγνώσεως των πηγών ωσαύτως δε αναμφήριστον είνε ότι αι πηγαί εν πρωτοτύπω αναγινωσκόμεναι πολύ βαθυτέραν και ζωηροτέραν αίσθησιν εμποιούσιν εις τας ψυχάς, η εν μεταφράσεσιν.

και λατίνων πεζών συγγραφέων" διό και προετίμησα εκείνους εξ αυτών ο περιγράφουσιν ιστορικά γεγονότα των Ελλήνων και Ρωμαίων, ήτοι τους ιστορικούς, εκ δε των άλλων εκείνους οίτινες είνε κατάλληλοι αντιπρόσωποιτων εαυτών χρόνων, ότε η ανάγνωσις έργων αυτών παρέχει ημίν βαθείαν κατανόησιν των χρόνων, ων αντιπρόσωποι, ως έφθην ειπών, οι συγγραφείς εκείνοι δύνανται ορθώς να θεωρηθώσιν. Εννοείται δε ότι τους συγγραφείς, περί ων ο λόγος, προετίμησα, καθ' όσον και άλλοι παιδαγωγικοί λόγοι δεν αντεμάχοντο εις την προτίμησιν τούτων, η μάλλον τοιούτοι συνηγορούν υπέρ αυτής, καθ' όσον δήλα δηοισυγγραφείς διά της ύλης η του είδους των έργων αυτών ηδύναντο να πα σχωσι συμβολήν τινα εις την ηθικήν και γλωσσικήν μόρφωσιν των αναγινωσκόντων αυτούς μαθητών.

ταΕλληνικά τουΞενοφώντος και το ιστορικόν μέρος της του Αριστοτέλους θηναίων πολιτείας, απέδωκα δε τω Ηροδότω την προσήκουσαν θέσιν εν προγράμματι ελληνικών γυμνασίων. Ο συγγραφεύς αυτός περιγράφει λαμπρότατα τας λαμπροτάτας σελίδας της ελληνικής ιστορίας, και όμωςηερμηνείααυτ εν παρέργω και επιτροχάδην εγένετο κατά πάντα τα μέχρι τούδε προγράμ κατά δε το τελευταίον του 1896 και επετάχθη τη του Πλουτάρχου. Διάτοναυτόν λόγον πεζόν λατίνον συγγραφέα ώρισα εν τη γ' του γυμνασίου τάξει μόνον τον Λίβιον, περιορίσας, την ερμηνείαν λόγων του Κικέρωνος, καθόσον δι των επί πολύ δεν προάγεται η ιστορική γνώσις και μόρφωσις των μαθητών, ωσαύτως δε και η ηθική" υπό τεχνικήν δ' έποψιν πολύ υπολείπονται των του Δημοσθένους, διό και μόνος ούτος δύναται να χρησιμεύση εν ελληνικώ γυμνασίω ως τύπος ρήτορος. Και των ελλήνων δε ρητόρων την ερμηνείαν περιώρισα λείψας όλως τον Ισοκράτη και πάντα άλλον ρήτορα, διδασκόμενον τέως αφήκα δε μόνον τον Δημοσθένη και Λυσίαν και δη εκείνον μεν, διότι βάσις των δ γοριών αυτού υπόκεινται ιστορικά γεγονότα μεγάλα και διότι εν ουδενί άλλω δυνατόν να γνωρίσωμεν τόσον ακριβώς την κατά τους χρόνους αυτού κατάστασιν

των Αθηνών, όσον εν αυτώ τούτω, έπειτα δε και διά την ρητορικήν αυτού δεινότητα. Τον Λυσίαν δ' ετήρησα το μεν ως αντιπρόσωπον του δικανικού γένους, το δεκαιωςπροπαιδείαν προς την ανάγνωσιν του Δημοσθένους. όσον τα νυν όρια των γυμνασίων του έθνους ημών επιτρέπουσι διό ώρισα μεν, ίνα άρχηται η τούτου διδασκαλία από της αρχής της β' τάξεως του γυμνασίου, παρέσχον δ' αυτώ και εν τη ανωτάτη τάξει ανά τρεις καθ' εβδομάδα ώρας.

μνασίου κατήργησα το μέχρι τούδε έθος του να υπόκειται τη ερμηνεία ως βάσις χρηστομάθεια, περιέχουσα τεμάχια πολλών πεζολόγων και ποιητών, και ώρισα δι' εκάστην τάξιν δύο ή τρεις το πολύ γάλλους συγγραφείς. Προετίμησα δε τούτο και κατήργησα εκείνο το έθος, διότι διά του τελευταίου τούτου ο μαθητής εν ου πολλώ χρόνω αποτόμως όλως μετάγεται από μιας εις άλλην διάφορον σφαίραν νοημάτων, όπερ, ως ανωτέρω υπεδείχθη, παιδαγωγικώς σόλοικον, διότι διασπαθά τον νουν των μαθητών και άγει εις επιπολαιότητα. Έπειτα δε διάτηςεφ' ικανόν χρόνον ενασχολήσεως των μαθητών περί ένα συγγραφέα, ορθής μάλιστ υποτιθεμένηςτηςδιδασκαλίας, δεν είνε δυνατόν ή να διεγερθή διά της προς τούτον εξοικειώσεως των μαθητών το διαφέρον υπέρ αυτού και των υπ' αυτού γραφομένων και διά τούτο και η τάσις προς περαιτέρω ενασχόλησιν περί αυτόν εις τούτο δε και θα αισθάνηται την δύναμιν αυτού επαρκούσαν ο μαθητής,άτεενισχυθείσαν διά την εφ' ικανόν χρόνον περί τον αυτόν συγγραφέα,καιδηυπότην οδηγίαντουδιδασκάλου, ενασχόλησιν. ώρισα να διδάσκηται η γεωμετρία, αλλ' ουχί ως πρότερον, ότε ουδέν άλλο αύτη ήτο η επιτομή της εν τω γυμνασίω γεωμετρίας, αλλ' όλως πρακτικώς, ώστε οι μαθηταί εξ ιδίας εποπτείας και κατασκευής να μανθάνωσι να διακρίνωσι τα διάφορα γεωμετρικά σχήματα και σώματα απ' αλλήλων, να δύνανται δε να εξευρίσκωσι το εμβαδόν και τον όγκον αυτών. Τοιαύτη της γεωμετρίας διδασκαλία

έσται κατάλληλος μεν της χειρός και του όφθαλμού άσκησις, κατάλληλος δε ωσαύτως εντωγυμνασίω, άτε συμβαλλόμενη και εις την υπέρ αυτού διέγερσιν του διαφέροντος των μαθητών. Εν τοις καθ' έκαστα δε και άλλας τινάς επεχείρησα μεταρρυθμίσεις, ων ιδία εξαίρω την απαίτησιν, ίνα πολλαχώς οι μαθηταί ασκώνται ειςπανδιδασκόμενον και μικρόν τμήμα της αριθμητικής, αλγέβρας και γεωμετρίας, οπότε και μόνον αι εκ των μαθημάτων τούτων γνώσεις δεν αποτελούσι κεφάλαιον νεκρόν, αλλ' εφαρμόσιμον εν πάση ενδεχομένη περιστάσει. σκηται η ελληνική εθνογραφικώς, καθόσον βιογραφικώς η αυτή εδιδάχθη ήδη ενταιςδυσίν ανωτέραις τάξεσι του δημοτικού σχολείου, διά ταύτης δ' οι μαθηταί ικανώς ήδη παρεσκευάσθησαν εις την εθνογραφικήν ιστορίαν. Έπειταδεη

ιστορίας ουδέν έτερον δύναται να έχη το επακολούθημα η τον κόρον να κινή και τηναηδίαντωνμαθητών προς το μάθημα, άτε εν δυσίν αλλεπαλλήλοις κύκλοις της αυτής ύλης προσαγομένης αυτοίς και υπό την αυτήν μορφήν. Εις το αυτό δ συνεβάλλετο και η εν τη τρίτη τάξει επανάληψις και πάλιν της ελληνικής ιστορίας, ει και νυν πλέον εθνογραφικώς. Το κακόν τούτο διά της νέας διατάξεως της ιστορικής διδασκαλίας αίρεται, άμα δε δυνατόν εγένετό μοι να προσθέσωκαιτα σπουδαιότατα της παγκοσμίου ιστορίας γεγονότα, ώστε οι μαθηταί να μη εξέρχωνται του ελλην. σχολείου την ελληνικήν μόνον ιστορίαν διδαχθέντες. Ό π ε ρ δ' ουχ ήττον σπουδαίον κατωρθώθη διά της νυν διαρρυθμίσεως της ιστορικής δι δασκαλίας, είνε ότι εις τον διδασκόμενον παρέχεται χρόνος να εμβαθύνη εις το

αεί διδασκόμενον τμήμα ταύτης, και ουχί εν σπουδή να φέρηταιαπότουενόςεις τοάλλο,όπερ πρότερον συνέβαινε, διότι πολλή μεν η ύλη συνεφορείτο εις εκάστην τάξιν, ολίγος δε ήτο ο χρόνος. Ούτος και νυν μένει ο αυτός αλλ' εκάστη τάξει κατανέμεται πολύ σμικρότερον τμήμα της όλης διδακτέας ιστορικής ύλης. Ετέρα εν τη κατανομή της ιστορικής ύλης των γυμνασίων ουσιώδης καινοτομία είνε εκείνη καθ' ην η ιστορία της αρχαίας Ελλάδος μετατίθεται από της α' εις την γ' τάξιν. Οι λόγοι οίτινες έπεισάν με περί του ανυσίμου της νέα ταύτης διατάξεως είνε οίδε: Οι μαθηταί τα της πολιτικής αρχαίας ημών ιστορίας εδιδάχθησαν προ της εις το γυμνάσιον εισόδου δις, και δη εν τω ελληνικώ σχολείω αρκετά ευρέως, δι' ο εν τη τρίτη εν τω γυμνασίω διδασκαλία της αρχαίας ημών ιστορίας έδει πάντως να επικρατή η ιστορία των πολιτευμάτων και του πολιτισμού των αρχαίων Ελλήνων καθόλου, ίναουτούτελείαν και ουχί μονο μερή κτώνται οι μαθηταί ιδέαν του τμήματος τούτου της εθνικής ημών ιστορίας. Αλλ' η βαθεία κατανόησις του τμήματος τούτου της αρχαίας ελληνικής ιστορίας απαιτείεπαρκήιστορικήνμόρφωσιν και διανοητικήν καθόλου ανάπτυξιν μείζω εκείνης,ηνέχουσιν οιτηςα' τάξεως μαθηταί. Είτα δε και η προηγηθείσα ανάγνωσις αρχαίων Ελλήνων ιστορικών και καθόλου συγγραφέων δεν δύναταιήνα έχη λαμπρώς προπαιδεύσει τους μαθητάς εις την τελείαν υπό πάσαν εποψιν κατανόησιν του τμήματος της εθνικής ημών ιστορίας περί ου νυν ο λόγος.

σας, ίνα αύτη άρχηται ήδη από της κατωτάτης τάξεως και ούτω το πρόγραμμα αυτής είνε πλήρες. Σήμερον υπό πάντων παιδαγωγικώς ορθόν κρίνεται πρόγραμμά τι πάσης γενικής σχολής, όταν εν πάση της διδασκαλίας βαθμίδι εκπροσωπώνται αμφότεροι οι μεγάλοι κλάδοι των διδακτέων μαθημάτων, ο τε ιστορικός και φυσιογνωστικός. Τοιούτον εν κεφαλαίω το πρόγραμμα, δι' ου επεχείρησα, στηριζόμενος επί της διδακτικής θεωρίας και πράξεως, ου μόνον να άρω τα εν τοις προτέροις κα κώς έχοντα, αλλά και περαιτέρω να χωρήσω, εφ' όσον τα νυν όρια των γυμνασίων επέτρεπον τούτο.

Επάναγκεςενόμισανασυνοδεύσω το προκείμενον πρόγραμμα δι' οδηγιών περί της διδασκαλίας εκάστου των μαθημάτων, ας μέλλω όσον ούπω ν' απευθύνω προς τους καθηγητάς και διδασκάλους της μέσης εκπαιδεύσεως. Τας τοιαύτας οδηγίας και αλλαχού υπολαμβάνουσιν αναγκαίας, παρ' ημίν δ' όμως είνε αύται απαραίτητοι, αφού το μάθημα της παιδαγωγικής καθόλου, όσον ανάγκη, δεν διδάσκεται εν τω ημετέρω Πανεπιστημίω" και άλλως δε οι απόφοιτοι τούτου διορίζονται εν τοις ελληνικοίς σχολείοις και βραδύτερον εν τοις γυμνασίοις φέροντες μόνον εφόδιον την θεωρητικήν αυτών παίδευσιν και χωρίς να έχωσιν έννοιάν τινα της διδακτικής. Έχων δι' ελπίδος ότι η Υ. Μεγαλειότης εκτιμώσα τους λόγους, τους υπαγορεύσαντας την σύνταξιν του προκειμένου προγράμματος, θα ευδοκήση να περιβάλη τούτο διά του Υψηλού Αυτής κύρους. Υποσημειούμαι της Υ. Μεγαλειότητος Πιστός θεράπων Ο Υπουργός επί των Εκκλησιαστικών ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΕΥΤΑΞΙΑΣ

Περί προγράμματος των εν τοις ελλην. σχολείοις και τοις γυμνασίοις διδακτέων μαθημάτων. ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α' ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Έχοντες υπ' όψει τα άρθρα 1, 2, 7-16, 64, 69-81 του Β. Διατάγματος της 31 Δεκεμβρίου 1836 περί κανονισμού των ελληνικών σχολείων και γυμνασίων και το Διάταγμα περί του προγράμματος των εν αυτοίς διδακτέων μαθημάτων της 23 Ιουνίου 1884 και τα περί τροποποιήσεως αυτού Διατάγματα της 11 Αυγούστου 1885, της 31 Αυγούστου 1885, της 29 Σεπτεμβρίου 1886 και της 31 Οκτωβρίου 1886, προτάσει του Ημετέρου επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργού διατάττομεν τάδε. το πρόγραμμα των εν τοις ελληνικοίς σχολείοις και τοις γυμνασίοις διδακτέων μαθημάτων κανονίζεται από της χειμερινής εξαμηνίας του σχολικού έτους 1897-1898 ως εξής: Α'. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ

Σ κ ο π ό ς της τ ο ύ τ ω ν διδασκαλίας. Να εξεγείρωσι και διαπλάσωσι το θρησκευτικόν αίσθημα της νεολαίας, να ενισχύσωσιν εν τη καρδία αυτής την εις τον Θεόν πίστιν και να καταστήσωσιν

εις αυτήν απαραίτητον την ανάγκην του αεί πράττειν κατά το θέλημα αυτού, προσέτι δε να εμπνεύσωσι ζήλον και αφοσίωσιν εις την ορθόδοξον Εκκλησίαν, εκδηλουμένηνκαιδιά της ενεργού συμμετοχής εις τον βίον ταύτης. α ) Ελληνικόν Σχολείον Τάξις Α', ώραι 2. Ιερά ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης. Μεθ'έκαστονιστόρημα ταύτης σύντομος εξήγησις και απομνημόνευσις ρητού εκ της Παλαιάς η Καινής Διαθήκης, περιλαμβάνοντος το εν τω ιστορήματι περιεχόμενον θρησκευτικόν, ή ηθικόν δίδαγμα. Σύντομος εξήγησις και απομνημόνευσις των απολυτικίων της Οκτωήχου. Τάξις Β', ώραι 2. Ιερά Ιστορία της Καινής Διαθήκης. Μεθ' έκαστον ταύτης ιστόρημα σύντομος εξήγησις και απομνημόνευσις ρητού εκ της Παλαιάς, ή Καινής Διαθήκης, περιλαμβάνοντος το εν τω ιστορήματι περιεχόμενον θρησκευτικόν, ή ηθικόν δίδαγμα. Σύντομος επανάληψις των εν τη Α' τάξει διδαχθέντων απολυτικίων και εξήγησις και απομνημόνευσις των απολυτικίων των Δεσποτικών εορτών. Τάξις Γ', ώραι 2. Εκκλησιαστική ιστορία, εξαιρομένων των μερών αυτήςεκείνων,ενοιςγίνεται λόγος περί της αναπτύξεως της διδασκαλίας της Εκκλησίας και των διαφορών, των υφισταμένων μεταξύ της ορθοδόξου Εκκλησίας καιτωνλοιπών Εκκλησιών. Σύντομος επανάληψις των εν τη Α' και Β' τάξει διδαχθέντων απολυτικίων καιεξήγησιςκαιαπομνημόνευσιςτωναπολυτικίων των Θεομητορικών εορτών και των κυριωτάτων εορτών αγίων. Ανάγνωσις κατ' εκλογήν μερών εξ ενός των συνοπτικών Ευαγγελίων μεθ' ερμηνευτικών σημειώσεων προς επανάληψιν και ωριμωτέραν κατανόησιν της ΙεράςΙστορίαςτης Καινής Διαθήκης και προς εξοικείωσιν της νεολαίας προς την πρώτην και σπουδαιοτάτην πηγήν της χριστιανικής ημών θρησκείας. β' ) Γυμνάσιον Τάξις Α', ώραι 2. Ερμηνεία εις τας παραβολάς και εις εκλεκτάς περικοπάς εκ των Ευαγγελίων άπαξ της εβδομάδος ερμηνεία των περικοπώντωνΕυαγγελίων,τωνκατά τας Κυριακάς του έτους αναγινίοσκομένων, άπαξ της εβδομάδος. Τάξις Β', ώραι 2. Ερμηνεία εις την επί του όρουςομιλίανκαιειςάλλαςηθικάς διδασκαλίας του Ιησού και εις διαφόρους εκλεκτάς περικοπάς εκ των Πράξεων και Επιστολών των Αποστόλων, άπαξ της εβδομάδος. Ερμηνεία των περικοπών των Αποστόλων των κατά τας Κυριακάς του έτους αναγινωσκομένων άπαξ της εβδομάδος. Τάξις Γ', ώραι 2. Ορθόδοξος Κατήχησις εν εκτάσει. Σύντομος ανάπτυξις τωντηςλατρείας επ' ευκαιρία των σχετικών μερών της Κατηχήσεως.

Τάξις Δ', ώραι 2. Χριστιανική Ηθική και ερμηνεία της προς Ρωμαίους επιστολής. Β'.

ΕΛΛΗΝΙΚΑ

I. Αρχαία

Σ κ ο π ό ς της δ ι δ α σ κ α λ ί α ς α υ τ ώ ν . 1) α') Εξ ιδίας των μαθητών αναγνώσεως ικανή και βαθεία υπ' αυτών γνώσις των εν τοις γυμνασίοις συνήθως ερμηνευομένων ελλήνων συγγραφέων και δι' αυτών του πολιτισμού και του βίου καθόλου των αρχαίων Ελλήνω γλωσσική και λογική παίδευσις. 2) Τοσαύτη υπό των μαθητών γνώσις του αρχαίου Έλληνος λόγου, ώστε να δύνανται ούτοι κατά το τέλος των γυμνασιακών αυτών σπουδών χωρί τωνενταιςδυσίν ανωτέραις τάξεσιν ερμηνευομένων Ελλήνων συγγραφέω απηλλαγμένα πραγματικών μάλιστα δυσχερειών, άνευ βοηθημάτων και παρασκευής να παραφράζωσι, κείμενον τι δε εν τη νέα ημών γλώσση γεγραμμένον, αλλ'εντησφαίρα των νοημάτων των αρχαίων συγγραφέων κινούμενονναμεταφέρωσιν εις το αττικόν ιδίωμα άνευ σφαλμάτων περί το τυπικόν και την σύνταξιν. α') Ελληνικόν σχολείον Σ κ ο π ό ς της εν αυτώ δ ι δ α σ κ α λ ί α ς των α ρ χ α ί ω ν ελληνικων. 1) Βεβαία και ασφαλής γνώσις του τυπικού και των κυριωτάτων και στοιχειωδεστάτων της συντάξεως της Αττικής διαλέκτου'

2) Ανάγνωσις ευκόλων αττικών πεζών συγγραφέων. Τάξις Α', ώραι 9. Της γραμματικής το ομαλόν τυπικόν της αττικής διαλέκτου μέχρι των περί του σχηματισμού των χρόνων των υγρολήκτων ρημάτων, μη συμπεριλαμβανομένων, μετά των απολύτως αναγκαίων μόνον καν Εφαρμογή του εκάστοτε διδασκομένου μέρους της γραμματικής πρώτον δι' ασκήσεων περί την κλίσιν, γινομένων, εφ' όσον δυνατόν, επί των απομνημονευομένων λέξεων, είτα δ' ιδία διά προφορικής παραφράσεως εκ της αρχαίας ελληνικής και διά προφορικής και γραπτής επί του πίνακος παραφράσεως εις το αρχαίον ιδίωμα εκ βιβλίου ασκήσεων καταλλήλου.

νον, κατηγόρημα, αντικείμενον, κυρίας και δευτερευούσας προτάσεις,έτιδετην οργανικήν δοτικήν, την ανάλυσιν του απαρεμφάτου διά του να και ότικα αττικήν σύνταξιν. Κατ' οίκον δις της εβδομάδος γραφή τύπων, εις ους ήδη οι μαθηταί προφορικώς

ρικώς εν τω σχολείω επαρκώς ησκήθησαν. Ά π α ξ της εβδομάδος γραφή εν τετραδίω τύπων εν τω σχολείω εκ του προχείρου, από δε του β' εξαμήνου εναλλάξ τη εργασία ταύτη και γραπτή εν τετραδίω ωσαύτως και εκ του προχείρου παράφρασις εις το αρχαίον ιδίωμα. Κατά πέντε της εβδομάδος ημέρας απομνημόνευσις της σημασίας και ορθογραφίας 6 εν εκάστω μαθήματι λέξεων εκ των απαντωσών εν τω βιβλίω των ασκήσεων,ήτω ερμηνευομένω συγγραφεί, αγνώστων δε όλως κατά την σημασίαν τοις μαθηταίς, ή εχουσών εν τη αρχαία διάφορον η εν τη νέα σημασίαν, τη δ' έκτη της εβδομάδος ημέρα επανάληψις των κατά τας άλλας απομνημονευθεισών λέξεων. (Κατά το α' εξάμηνον ώραι 6, κατά το β' 5, η και 4). Ερμηνείατοπρώτον μύθων Αισώπου, είτα μερών την μυθικήν ιστορίαν τωναρχαίων Ελλήνωνπραγματευομένων και διηγημάτων εκ χρηστομαθείας ωρισμένης διά την Α' τάξιν. (Κατά το α' εξάμηνον ώραι 3, κατά δε το β' 4 η και 5). Τάξις Β', ώραι 9. Γραμματικής το υπόλοιπον του ομαλού τυπικού, είτα τοανώμαλοντυπικόν και τα κυριώτατα μόνον και γενικώτατα των περί παραγωγής και συνθέσεως κεφαλαίων. Άσκησις εις έκαστον των διδασκομένων μερώντουτυπικούακριβώς,ως εντηΑ' τάξει - ωσαύτως δ' ως εν τη Α' τάξει, γραπταί κατ' οίκον και εν τω σχολείω εργασίαι αλλά μετά το τέλος της διδασκαλίας πάντων των εις μι ρημάτων καιτηνπολλήν εις ταύτα άσκησιν αντί της κατ' οίκον γραφής τύπων γράφουσιν οι μαθηταί δις της εβδομάδος κατ' οίκον παράφρασιν εις το αρχαίον ιδίωμα, ικανώς προπαρασκευασθείσαν εν τω σχολείω. Και η εν τω σχολείω δ'άπαξτης εβδομάδος γινομένη εκ του προχείρου εργασία συνίσταται από του αυτού χρόνου μόνον εις παράφρασιν εις το αρχαίον, ουχί δε και εις γραφήν τύπων. ηερμηνείααπαιτεί,τουςδιαφόρους τρόπους της αναλύσεως των μετοχών, την γενικήν απόλυτον, την δοτικήν του αιτίου και της αναφοράς, την αιτιατικήν τηςαναφοράς,τηνευκτικήνμετά του αν και την οριστικήν παραγομένων χρόνων μετά του αν. Απομνημόνευσις λέξεων η φράσεων και επανάληψις αυτών, ως εν τη Α' τάξει, αλλ' 8 εν εκάστω μαθήματι. (Κατά το α' εξάμηνον ώραι 5, κατά το β' ώραι 4). Ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών εκ των τεσσάρων πρώτων βιβλίων της νοφώντος Κύρου Αναβάσεως. (Κατά το α' εξάμηνον ώραι 4, κατά το β' ώραι 5)· Τάξις Γ', ώραι 9. Επανάληψις των εις μι και των ανωμάλων ρημάτων, ιδία διά παραφράσεων εις το αρχαίον ιδίωμα" είτα δε διδασκαλία των στοιχειωδεστάτων της συντάξεως, της αττικής διαλέκτου κατά τρόπον πρακτικόνκαιάνευ διά προφορικής και γραπτής επί του πίνακος παραφράσεως εκ του νέουειςτο

αρχαίον ιδίωμα εκ καταλλήλου βιβλίου ασκήσεων" δις της εβδομάδος γραπτή κατ' οίκον παράφρασις εις το αρχαίον ιδίωμα, ικανώς εν τω σχολείω προπαρασκευασθείσα άπαξ της εβδομάδος γραπτή εις το αρχαίον ιδίωμα παράφρασις εν τω σχολείω εκ του προχείρου. (Ώραι 4). Ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών εκ του Α' βιβλίουτωνΕλληνικών του Ξενοφώντος κατά το εν έτος, εκ δε του Β' κατά το έτερον, είτα δε μετά το τέλος του ετέρου τούτων ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών εκ της Κύρου Παιδείαςτουαυτού.Απομνημόνευσιςεκάστητωνπέντε ημερών της εβδομάδος 10 λέξεων, ή φράσεων εκ του ερμηνευομένου συγγραφέως και επανάληψις αυτών,ωςενταις άλλαις τάξεσι. (Ώρ. 5). β' Γυμνάσιον Σ κ ο π ό ς της εν Ελληνικών.

αυτώ

διδασκαλίας

των

αρχαίων

1) Ασφαλής και βεβαία κτήσις της συντάξεως της αττικής διαλέκτου, ποιά δε τις γνώσις των άλλων διαλέκτων της αρχαίας ελληνικής γλώσσης, εφ' όσον αύται εμφανίζονται εν τοις ερμηνευομένοις συγγραφεύσι, και επαρκής κατανόησις του κάλλους του έλληνος λόγου. 2) Ερμηνεία και κατανόησις των σπουδαιοτάτων έργων των αρχαίων ελλήνων συγγραφέων. Τάξις Α', ώραι 12. Ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών εκ των βιβλίων IIIVII των Ελληνικών του Ξενοφώντος, η του ιστορικού μέρους (κεφ. I-XLI) της Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτείας" από των αρχών Φεβρουαρίου ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών εκ των τα ελληνικά πραγματευομένων βιβλίων (V-IX) του Ηροδότου, από δε του β' εξαμήνου και δύο μικρών λόγων του Λυσίου. (Κατα το α' εξάμηνον ώρ. 7, κατά δε το β' ώραι 8, ων τέσσαρες υπέρ του Ηροδότου και τέσσαρες υπέρ του Λυσίου). Απομνημόνευσις λέξεων, η φράσεων, ως εν τη Γ' τάξει του ελληνικού σχολείου. νίας αυτών προς άλληλα, 2) τα περί παραθέσεως και επιθετικών και κατηγορηματικών προσδιορισμών, 3) τα περί πτώσεων, 4) τα περί απαρεμφάτου, 5) τα περί μετοχής και 6) τα περί διαθέσεων των ρημάτων. Εφαρμογήν του εκάστοτε διδασκομένου μέρους διά προφορικών και γραπτών παραφράσεων εις το αρχαίον ιδίωμα. Ά π α ξ της εβδομάδος γραπτή κατ' οίκον παράφρασις εις το αρχαίον" ωσαύτως δ' άπαξ της εβδομάδος γραπτή παράφρασις εις το αρχαίον ιδίωμα εν τω σχολείω εκ του προχείρου, ανά πάσαν δ' έκτην εβδομάδα αντί της μνημονευθείσης εν τω σχολείω εργασίας γραπτή εν αυτώ εκ του προχείρου παράφρασις εκ του αρχαίου εις το καθ'ημάςιδίωμα.(Ώραι 5 και κατά το β' εξάμηνον 4).

Τάξις Β', ώραι 12. Ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών εκ των Απομνημονευμάτων του Ξενοφώντος, από των αρχών Ιανουαρίου κατ' εκλογήν ιστορικών μερών του Θουκυδίδου και από των αρχών Απριλίου ενός, η δύο των Ολυνθιακών του Δημοσθένους. Δις της εβδομάδος απομνημόνευσις λέξεων και φράσεων 10ενεκατέρατων δύο ημερών. (Κατά το α' εξάμηνον ώραι 5, κατά δε το β' και 6). ΕρμηνείατηςΟμήρου Οδυσσείας από της αρχής του έτους. Απομνημόνευσις 10 εν εκάστω μαθήματι ομηρικών λέξεων συχνάκις απαντωσών. (Ώραι 3) Συντακτικού 1) τα περί άρθρου, 2) τα περί χρόνων, 3) τα περί εγκλίσεων, 4) τα περί αντωνυμιών, 5) τα περί προθέσεων και 6) τα περί σχημάτων. Εφαρμογή εις έκαστον μέρος του συντακτικού και γραπταίεργασίαι,ακριβώςωςεν τη Α' τάξει (ώραι 4, η και 3 κατά το β' εξάμηνον). Τάξις Γ', ώραι 12. Ερμηνεία τινός, η τίνων των δε των λόγων του Δημοσθένους, των Φιλιππικών, του περί ειρήνης, του περί του στεφάνου, είτα δημηγοριών του Θουκυδίδου, περιλαμβανομένων εν τοις ιστορικοίς, τοις διδαχθείσιν εν τη Β' τάξει" κατά δε το β' εξάμηνον ερμηνεία της απολογίας Σωκράτους, η του Κρίτωνος του Πλάτωνος και, χρόνου υπάρχοντος, του Λάχητος, ή Ευθύφρονος, ή Χαρμίδου του αυτού. (Ώραι 6). Ερμηνεία Ομήρου Ιλιάδος από της αρχής του έτους, απομνημόνευ λέξεων ομηρικών, ως και εν τη Β' τάξει" περί δε το τέλοςτουέτουςαντίτης ερμηνείας του Ομήρου ερμηνεία λυρικών τίνων ποιητών. (Ώραι 4). Προφορικαί παραφράσεις εις το αρχαίον ιδίωμα προς επανάληψιν δύσκολων μάλιστα μερών του συντακτικού. Ανά παν δεκαπενθήμερον γραπτή εις το αρχαίον ιδίωμα παράφρασις εν τω σχολείω, ανά πάσαν δε έκτη εβδομάδα αντί της εν τω σχολείω εις το αρχαίον ιδίωμα παραφράσεως γραπτή εν τω σχολείω ωσαύτως παράφρασις εκ του αρχαίου εις το νέον ιδίωμα. Ανά παν δεκαπενθήμερον ωσαύτως γραπτή κατ' οίκον παράφρασις εις το αρχαίον ιδίωμα. (Ώραι 2). Τάξις Δ', ώραι 11. Ερμηνεία ενός τώνδε των διαλόγων του Πλάτωνος, Γοργίου, Πρωταγόρου, η Φαίδωνος, είτα δράματος του Σοφοκλέους και ετέρου του Ευριπίδου, η δύο του Σοφοκλέους, εν τέλει δε, του χρόνου καιτουποιού της τάξεως επιτρεπόντων, ερμηνεία του επιταφίου του Περικλέους. (Ώραι 6). Ερμηνεία Ομήρου Ιλιάδος. (Ώραι 3). Προφορικαί εις το αρχαίον ιδίωμα μεταφράσεις, γραπταί οίκοι και εν τω σχολείω εργασίαι ακριβώς ως εν τη Γ' τάξει. (~Ωραι 2).

II. Νέα Ελληνικά Σ κ ο π ό ς της τ ο ύ τ ω ν δ ι δ α σ κ α λ ί α ς . Δεξιότης εις την ορθήν γραπτήν και προφορικήν χρήσιν της νεωτέρας ημών γλώσσης και ανάγνωσίς τίνων νεωτέρων πεζολόγων και ποιητών. α ) Ελληνικόν σχολείον Τάξις Α', ώραι 3. Ανάγνωσις πεζών τεμαχίων, η ποιημάτων εκ καταλλήλου χρηστομαθείας. Προφορική υπό των μαθητών αναδιήγησις διηγήματος, δ πρότερον ο διδάσκαλος αυτοίς είπεν.

Ο ρ θ ο γ ρ α φ ι κ α ίασκήσεις. 1) Κατ' οίκον δις της εβδομάδος αντιγραφή τριών η τεσσάρων στίχων νεοελληνικού κειμένου, διδαχθέντος ήδη εν τη τάξει. 2) Άπαξ της εβδομάδος καθ' υπαγόρευσιν εν τω σχολείω γραφή τεμαχίου νεοελληνικού, διδαχθέντος ήδη και τη προτεραία τουλάχιστον της γραφής γνωσθέντος τοις μαθηταίς, ίνα οίκοι διεξέλθωσιν αυτό υπό ορθογραφικήν έποψιν. 3) Ανά πάσαν δευτέραν εβδομάδα από των αρχών του β' εξαμήνου, αντί τηςυπ'αριθ.2 εργασίας, καθ' υπαγόρευσιν γραφή τεμαχίου δεδιδαγμένου, λά μη εκ των προτέρων γνωστού τοις μαθηταίς, ή εν τω σχολείω καταγραφή μύθου, ή διηγηματίου, λεχθέντος πρότερον υπό του διδασκάλου, πολλάκις δ' επαναληφθέντος υπό πολλών μαθητών. Τάξις Β', ώραι 3. Ανάγνωσις πεζών τεμαχίων και ποιημάτων εκ καταλλήλου χρηστομαθείας. Α ν ά παν δεκαπενθήμερον ορθογραφικόν γύμνασμα εναλλάξ του 2, η 3 είδους. Συνθέσεις ανά παν δεκαπενθήμερον οίκοι, η εν τω σχολείω. Μύθοι, η διηγήματα, κατ' αρχάς επαναλαμβανόμενα υπό των μαθητών,αλλ'ολιγώτερονή εντηΑ' τάξει, είτα άπαξ μόνον επαναλαμβανόμενα, εν τέλει δ' ουδαμώς. Π γραφή πραγμάτων, καθ' ημέραν υποπιπτόντων εις την αντίληψιν των μαθητών π.χ. Της αιθούσης της διδασκαλίας, του σχολικού κτιρίου, των διαφόρων διδακτικών Οργάνων και σκευών και άλλων τοιούτων. Έπιστολαί μικραί οικογενειακαί. Τάξις Γ', ώραι 2. Ανάγνωσις πεζών τεμαχίων και ποιημάτων εκ καταλλήλου χρηστομαθείας. Συνθέσεις ανά παν δεκαπενθήμερον οίκοι, η εν τω σχολείω. Περιγραφή γεγονότων του βίου, η φαινομένων της φύσεως, υποπιπτόντων εις την άμεσον αντίληψιν των παίδων, είτα δε και εικόνων, εν αίς παρίστανται γεγονότα του βίου, ουχί άγνωστα τοις μαθηταίς, ουδέ μακράν κείμενα του κύκλου των παιδικών νοημάτων. Επιστολαί διαφόρων ειδών μικραί.

β') Γυμνάσιον εις την γραφήν συνθέσεων, αίτινες εν εκατέρα των δύο κατωτέρων τάξεων γίνονται άπαξ κατά δεκαπενθήμερον, εν δε ταις δυσίνανωτέραιςκαιάπαξτου μηνός, όταν αύται, εκτενέστεραι ούσαι, απαιτώσι πολύν χρόνον προς σύνταξιν και καταγραφήν. Ο χρόνος ο απαιτούμενος προς τον ενώπιον πάσης της τάξεως έλεγχον των ημαρτημένων υπό των μαθητών εν ταις αυτών συνθέσεσι και την καταγραφήν αυτών, οσάκις εν τω σχολείω αύτη γίνεται, λαμβάνεται εκ των εν εκάστη τάξει οριζομένων ωρών διά την ερμηνείαν αττικών συγγραφέων. Τάξις Α'. Περιγραφή μνημείων, αρχαίων και νέων, έτι δ' εικόνων,ωςεν τη Γ' του ελληνικού σχολείου τάξει. Περίληψις ερμηνευθέντων μερών συγγραφέων, εν τη τάξει αναγινωσκομένων. Διηγήματα μείζω την έκτασιν, ων το περιεχόμενον κατά τα κύρια μόνο σημεία δίδεται τοις μαθηταίς, η δ' ανάπτυξις αφίνεται αυτοίς τοις ιδίοις. Επιστολαί ποικίλου περιεχομένου. Μικραί διατριβαί, ων την ύλην να παρέχωσιν οι ερμηνευόμενοι έλληνες, ή λατίνοι συγγραφείς, π.χ. περί των εν Θερμοπύλαις αγώνων κατά τον Ηρόδοτον, περί των όπλων των αρχαίων Ελλήνων και άλλων τοιούτων. Τάξις Β'. Περιγραφή φυσικών φαινομένων. Περίληψις ερμηνευθέντων μερών, ως εν τη Α' τάξει. Ανάπτυξις μερών των διδασκομένων συγγραφέων. Μικραί διατριβαί, ως εν τη Α' τάξει, π.χ. αι του Σωκράτους αποδείξεις περί της υπάρξεως της θεότητος κατά το I, 4 των Απομνημονευμάτων του Ξενοφώντος, η του Σωκράτους γνώμη περί της ευδαιμονίας η του ύψιστου αγαθού κατά το I, 1 των Απομνημονευμάτων του Ξενοφώντος. Τάξις Γ'. Ανάλυσις ρητορικών λόγων και διαλόγων. Χαρακτηρισμός προσώπων. Ανάπτυξις μερών ερμηνευθέντων συγγραφέων. Περιγραφή γεγονότων του καθ' ημέραν βίου. Διατριβαί, ως εν τη Α' και Β' τάξει. Τάξις Δ'. Ανάλυσις δραμάτων και διαλόγων. Χαρακτηρισμοί προσώπων. Μικραί διατριβαί, ως εν τη Β' και Γ' τάξει. άλλων μαθημάτων, εξαιρουμένων των ξένων γλωσσών, γράφονταιυπότων μαθητών εν τω σχολείω δύο, ή τρεις μικραί συνθέσεις κατ' έτος εν εκάστη τάξει. Έχουσι δ' αύται σκοπόν να προαγάγωσι την των μαθητών ευχέρειαν περί την γραπτήν χρήσιν της νέας ημών γλώσσης. Γ'. ΛΑΤΙΝΙΚΑ

Σ κ ο π ό ς της δ ι δ α σ κ α λ ί α ς αυτών. 1) Εξ ιδίας των μαθητών αναγνώσεως ικανή, εφ' όσον επιτρέπει ο τω μαθήματι προσμετρούμενος χρόνος, γνώσις των σπουδαιοτάτων κλασικών συγγραφέων των Ρωμαίων και του ρωμαϊκού πολιτισμού" 2) τοσαύτη γνώσις της

λατινικής γλώσσης, ώστε οι μαθηταί, απολυόμενοι, να δύνανται χωρία των εν τω γυμνασίω αναγινωσκομένων λατίνων πεζών συγγραφέων, μη περιέχοντα σπανίας λέξεις και άλλως δ' ικανώς εύκολα να μεταφράζωσιν εις την γλώσσαν ημώνάνευβοηθημάτων. Τάξις Γ' ελληνικού σχολείου, ώραι 3. Εκ του ομαλού τυπικού αι κλίσεις των ουσιαστικών και επιθέτων μετά των ομαλών βαθμών παραθέσεως και α τέσσαρες συζυγίαι, εξαιρέσει των αποθετικών και των εις io ρημάτων της γ' συζυγίας. Άσκησις εις το εκάστοτε διδασκόμενον μέρος του τυπικού πρώτον διά των καλουμένων ασκήσεων περί την κλίσιν, ιδία δ' είτα διά της προφορικής μεταφράσεως εκ του λατινικού από του αναγνωσματαρίου και διά προφορικής και γραπτής επί του πίνακος μεταφράσεως εις το λατινικόν εκ καταλλήλου βιβλίου ασκήσεων. Άπαξ της εβδομάδος κατ' οίκον γραφή τύπων η και προτάσεων προφορικώς πρότερον μεταφρασθεισών εις το λατινικόν εν τω σχολείω. Απομνημόνευσις εν εκάστω μαθήματι της σημασίας 8 λέξεων, ή φράσεων εκ τωναπαντωσώνεντω αναγνωσματαρίω, επανάληψις δ' αυτών ανά παν δεκαπενθήμερον. Τάξις Α' γυμνασίου, ώραι 4. Επανάληψις των εν τη γ' τάξει του ελληνικού σχολείου διδαχθέντων μερών του ομαλού τυπικού μετά προσθήκης των εκεί παραλειφθέντων μερών αυτού. Ασκήσεις εις έκαστον τούτων προφορικαί και γραπταί, ακριβώς ως εν τη Γ' του ελληνικού σχολείου τάξει από του αναγνωσματαρίου και του βιβλίου των ασκήσεων, έτι δ' άπαξ της εβδομάδος γραφή τύπων εν τετραδίω εν τω σχολείω. Μετά το τέλος του ομαλού τυπικού αι σπουδαιόταται και συνηθέσταται περί τας κλίσεις και συζυγίας ανωμαλίαι και εκ του Συντακτικού το περί αφαιρετικής, ασκήσεις δ' εις έκαστον των μερών τούτων της γραμματικής διά προφορικής και γραπτής μεταφράσεως εις το λατινικόν. Άπαξ της εβδομάδος γραπτή κατ' οίκον μετάφρασις εις το λατινικόν, ανά παν δε δεκαπενθήμερον ημιωριαία εκ του προχείρου όμοια εργασία εν τω σχολείω Μετά το τέλος της διδσκαλίας του ομαλού τυπικού, αντί της από του αναγνωσματαρίου παραλλήλως ταύτη χωρούσης αναγνώσεως, ερμηνεία εκ του Shomond urbis Romae viri illustres. Κατά το τελευταίον τρίμηνον εναρξις της ερμηνείας κατ' εκλογήν μερών του Καίσαρος do bello Gallico. Απομνημόνευσις 8 εν εκάστω μαθήματι λέξεων και φράσεων εκ των απαντωσών εντηερμηνείαπροτιμωμένων των ανωμάλων ρημάτων και των φράσεων των περιεχουσών τοιαύτα. Τάξις Β', ώραι 4. Εκ του συντακτικού το περί των λοιπών πτώσεων, το περί χρόνων και το περί εγκλίσεων, εξαιρομένων και απομνημονευομένων μόνον εκείνων των μερών, εν οις η λατινική διαφέρει της ελληνικής. Άσκησις ειςταδιάφορα ταύτα διά προφορικών και γραπτών επί του πίνακος μεταφράσεων εις το λατινικόν. Ά π α ξ της εβδομάδος γραπτή κατ' οίκον μετάφρασις

εργασία εκ του προχείρου. Συνέχεια ερμηνείας κατ' εκλογήν μερών του Καίσαρος de bello Gallico. Α π ό της αρχής Απριλίου ερμηνεία ενός, η και πλειόνων των δε των λόγων του Κικέρωνος, pro Archia, in Catilinam, I, η II, pro Ligario, pro Marcello de imperio Gn. Pompei. Απομνημόνευσις λέξεων και φράσεων,ωςεντη πρώτη τάξει. Τάξις Γ', ώραι 4. Τα λοιπά του Συντακτικού διδασκόμενα,ωςκαιεντη Β' τάξει, ασκήσεις δ' εις αυτά ωσαύτως, ως εν τη Β' τάξει. Ανά πάσαν τρίτην εβδομάδα γραπτή εν τω σχολείω εκ του προχείρου μετάφρασις εις το λατινικόν. Μετά το τέλος της του Συντακτικού διδασκαλίας ανά παν δεκαπενθήμερον εναλλάξ γραπτή κατ' οίκον, η εν τω σχολείω μετάφρασις εις το λατινικόν. Δύο εν εκατέρω εξαμήνω γραπταί εκ του προχείρου μεταφράσεις εκ του λατινικού εις το ελληνικόν. Ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών εκ της τρίτης δεκάδος, η εκ των βιβλ 31-45 του Λιβίου, κατά δε το δεύτερον εξάμηνον ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών εκ των Οβιδίου μεταμορφώσεων. Τάξις Δ', ώραι 4. Ερμηνεία Κικέρωνος de officiis, βιβλ. I, η III, Tuscul. Disputât, βιβλ. I, ή Υ. Μετά το τέλος ενός των βιβλίων τούτων ερμηνεία κατ' εκλογήνμερών εκ της Αινειάδος του Βιργιλίου και κατά το β' εξάμηνον ερμηνεία ωδών Ορατίου κατ' εκλογήν. Ανά παν δεκαπενθήμερον γραπτή μετάφρασις εκ του ελληνικού εις το λατινικόν εναλλάξ κατ' οίκον, η εν τω σχολείω - τρεις εν εκατέρω εξαμήνω γραπταί εκ του προχείρου μεταφράσεις εκ του λατινικού εις το ελληνικόν. Δ'. ΓΑΛΛΙΚΑ

Σ κ ο π ό ς της τ ο ύ τ ω ν διδασκαλίας: 1) Δι' ιδίας των μαθητών αναγνώσεως ικανή πως γνώσις σπουδαίων έργων της κλασσικής περιόδου και νεωτέρων. 2) Ποιά τις ευχέρεια περί την γραπτήν και προφορικήν χρήσιν της Γαλλικής γλώσσης και 3) Τοσαύτη ταύτης γνώσις, ώστε να δύνανται οι απολυόμενοι μαθηταί εύκολα χωρία γάλλων συγγραφέων, μη περιέχοντα ασυνήθεις λέξεις, να εννοώσιν άνευ τινός επικουρίας, η τουλάχιστον μικρά τοιαύτη. α ) Ελληνικόν σχολείον Τάξις Β', ώρ. 3. Ασκήσεις προφοράς και αναγνώσεως επί λέξεων, η φράσεων. Εκ της Γραμματικής η οριστική της Α' και Β' ομαλής συζυγίας και των

βοηθητικών ρημάτων avoir και être, η κλίσις των ομαλών ουσιαστικών και επιθέτων.Απόλυτα αριθμητικά. Άσκησις εις έκαστον των διδασκομένων μερών της γραμματικής διά προφορικής και γραπτής επί του πίνακος μεταφράσεως εις την Γαλλικήν προτάσεων, λαμβανομένων εκ βιβλίου καταλλήλου. Ά παξ της εβδομάδος οι μαθηταί κατ' οίκον γράφουσιπροςάσκησινειςτηνορθογραφίανολίγαςπροτάσεις, γραπτώς ήδη μεταφρασθείσας εν τω σχολείω. Ερμηνεία φράσεων και διηγηματίων. Απομνημόνευσις της σημασίας ορθογραφίας 8 εν εκάστω μαθήματι λέξεων, απαντωσών εν τη ερμηνεία, η συνήθων τη καθ' ημέραν ομιλία· Επανάληψις τούτων ανά παν δεκαπενθήμερον. Τάξις Γ', ώρ. 3. Συμπλήρωσις του ομαλού τυπικού μετά των συνήθων και γενικών εξαιρέσεων. Τα συνηθέστατα των ανωμάλων ρημάτων. Άσκησις ειςέκαστοντωνδιδασκομένων μερών της Γραμματικής, ως εν τη Β' τάξει. Μετάφρασις διηγηματίων και μικρών ποιημάτων. Απομνημόνευσις λέξεων, η φράσεων, ως εν τη Β' τάξει. Ά π α ξ της εβδομάδος εναλλάξ γραφή κατ' οίκον προτάσεων, ως εν τη Β' τάξει, και γραφή καθ' υπαγόρευσιν εν τω σχολείω γαλλικού κειμένου, ερμηνευθέντος ήδη, τη προτεραία δε τουλάχιστον γνωσθέντος τοις μαθηταίς, ίνα υπό ορθογραφικήν έποψιν διεξέλθωσιν αυτό οίκοι. β') Γυμνάσιον

Τάξις Α', ώραι 3. Επανάληψις του ομαλού τυπικού, συμπλήρωσις των ανωμάλων ρημάτων. Εκ του συντακτικού τα κυριώτατα περί της θέσεως των λέξεων και της χρήσεως των βοηθητικών ρημάτων avoir και être. Άσκησις ειςέκαστοντωνδιδασκομένων μερών της Γραμματικής,ακριβώςωςεντη Γ' τάξει του Ελληνικού σχολείου. Ανά παν δεκαπενθήμερον γραφή καθ' υπαγόρευσιν τεμαχίου, ως εν τη Γ' τάξει του Ελληνικού σχολείου, από δε του β' εξαμήνου τεμαχίου ερμηνευθέντος, ουχί δ' όμως εκ των προτέρων γνωσθέντος τοις μαθηταίς. Ανά παν δεκαπενθήμερον γραφή κατ' οίκον προτάσεων, προφορικώς μόνον μεταφρασθεισών εν τω σχολείω. Ερμηνεία τεμαχίων εκ της χρηστομαθείας της ωρισμένης διά την Α' ξιν κατά το πρόγραμμα του 1884. Άσκησις εις το ομιλείν γαλλιστί (ερώτησις και απόκρισις) επί του ερμηθέντος τεμαχίου, η επί συμβάντων του καθ' ημέραν βίου εν εκάστη ώρα διδασκαλίας. Τάξις Β', ώραι 3. Επανάληψις των ανωμάλων ρημάτωνκαιάσκησιςεις αυτά διά προφορικών και γραπτών μεταφράσεων εις την Γαλλικήν. Εκ του συντακτικού τα κύρια περί χρόνων, περί οριστικής και υποτακτικής εφαρμογή εις έκαστον των μερών τούτων του συντακτικού διά προφορικών και γραπτών μεταφράσεων εις την Γαλλικήν. Ανά 15 ημέρας γραπτή εν τω σχολείω εκ του προχείρου μετάφρασις εις το Ελληνικόν εκ του Γαλλικού και

τανάπαλιν εναλλάξ. Ανά παν δεκαπενθήμερον ωσαύτως γραπτή κατ' οίκον μετάφρασις εις το Γαλλικόν. Ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών εκ του Voltaire, «Histoire de Char XII» η του Ségur, «Histoitre de Napoléon et de la grande armée». Κατά το β' εξάμηνον ερμηνεία εκ του Prosper Merimée, «Colomba» η διηγημάτων του Daudet. Άσκησις εις το ομιλείν γαλλιστί και απομνημόνευσις λέξεων και φράσεων, ως εν τη Α' τάξει. Τάξις Γ', ώραι 3. Εκ του Συντακτικού επανάληψις των περί υποτακτικής, είτα τα κύρια περί άρθρου, επιθέτου, επιρρήματος, πτώσεων και προθέσεων και εν τέλει τα κύρια περί απαρεμφάτου και μετοχής. Άσκησιςειςέκαστον τούτων των μερών του συντακτικού, ως εν τη Β' τάξει" γραπταί εργασίαι ακριβώς ως εν τη Β' τάξει. Ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών εκ του Michaud I και III croisade η T ers Expédition en Egypte. Από των αρχών Ιανουαρίου ερμηνεία ενός τώνδε των δραμάτων, όλου, ή και παραλειπομένων σκηνών τίνων, Cid ή Horace του Κορνηλίου. Athalie ή Britannicus του Ρακίνα. Κατ' ιδίαν οι μαθηταί αναγιγνώσκουσι διηγήματα του Coppée ή Erckmann-Chatrican, οριζόμενα αυτοίς υπό του διδάσκοντος, ανά παν δε δεκαπενθήμερονεξελέγχεται υπότου διδάσκοντος η κατ' ιδίαν αύτη ανάγνωσις. Τάξις Δ', ώραι 3. Ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών εκ του Montesquieu, Grandeur et décadence des Romains - από των αρχών Ιανουαρίου ερμηνεία μιας τώνδε των κωμωδιών του Μολλιέρου, Avare, Bourgeois Gentilhomme, Précieuses Ridicules, όλης, η και παραλειπομένων σκηνών τίνων. Προσέτι εν εκατέρα των δύο ανωτέρων του γυμνασίου τάξεων μετά το τέλος του δράματος η της κωμωδίας αναγινώσκονται λυρικά τινα ποιήματα του André Chenier, Béranger, Alfred de Vigny, Alfred de Musset και προ πάντων του Victor Hugo. Κατ' ιδίαν ανάγνωσις των μαθητών, ως εν τη Γ' τάξει. Γραπταί κατ' οίκον και εν τω σχολείω εργασίαι, ως εν τη Β' και Γ' τάξει. Ασκήσειςειςτογαλλιστί ομιλείν δυσχερέστερα'.. Ε'. ΙΣΤΟΡΙΑ

Σ κ ο π ό ς δ ι δ α σ κ α λ ί α ς . Γνώσις των σημαντικωτάτων γεγονότων της παγκοσμίου πολιτικής ιστορίας, ιδία δε της ελληνικής, και των κυρίων σημείων της ιστορίας του πολιτισμού εν τη αιτιώδει, η πραγματική αυτών σχέσει, διά πάντων δε τούτων ανάπτυξις του ιστορικού νου των μαθητών.

α ) Ελληνικόν σχολείον

Σ κ ο π ό ς της εν τ ο ύ τ ω δ ι δ α σ κ α λ ί α ς της ι σ τ ο ρ ί α ς . Γνώσις των κυρίων γεγονότων της ιστορίας του ελληνικού έθνους και των σημαντικωτάτων της άλλης ιστορίας. Τάξις Α', ώραι 2. Ελληνική ιστορία μέχρι της εν Μαντινεία μάχης. Τάξις Β', ώραι 2. Ελληνική ιστορία από του Φιλίππου μέχρι της αλώσεως της Κορίνθου υπό των Ρωμαίων είτα εκ της Ρωμαϊκής ιστορίας τα κεφαλαιωδέστατα, μετά τούτο η Βυζαντινή ιστορία, συγκεντρουμένη περί τα Ονόματα Μέγας Κωνσταντίνος, Ιουστινιανός, Ηράκλειος, Φώτιος, Νικηφόρος Φωκάς, Βασίλειος ο Β', εν τέλει δε οι σταυροφόροι, και η άλωσις της Κωνσταντινουπόλεως υπό των Λατίνων. Τάξις Γ', ώραι 3. Τα από της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως υπό των Λατίνων μέχρι της αλώσεως της αυτής υπό του Μωάμεθ. Είτα εκ της ιστορίας της νέας Ευρώπης αι ανακαλύψεις και εφευρέσεις, η θρησκευτική μεταρρύθμισις και τινα περί της γαλλικής επαναστάσεως. Εν τέλει περί των ΕλλήνωνυπότηνΤουρκικήν δυναστείαν και η ιστορία της Ελληνικής επαναστάσεως. β') Γυμνάσιον Σ κ ο π ό ς της εν αυτώ δ ι δ α σ κ α λ ί α ς της ι σ τ ο ρ ί α ς . Συμπλήρωσις της γνώσεως των ιστορικών γεγονότων και προσώπων, προσθήκη των κυριωτάτων σημείων της ιστορίας του πολιτισμού και κατανόησις των στοιχείων της ιστορίας καθόλου κατά την αιτιώδη αυτών σχέσιν. Τάξις Α', ώραι 3. ιστορία των Ρωμαίων μέχρι του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Τάξις Β', ώραι 3. Α π ό του Μεγάλου Κωνσταντίνου μέχρι του έτους 1453 μετά των κυρίων γεγονότων της ιστορίας της Δύσεως κατά τον Μέσον αιώνα. Τάξις Γ', ώραι 3. ιστορία της Ελλάδος μέχρι του 146 π.Χ., εξεταζομένων ιδία των πολιτευμάτων και του πολιτισμού καθόλου. Τάξις Δ', ώραι 3. ιστορία της Νέας Ευρώπης μέχρι του έτους 1815 και της Ελληνικής Επαναστάσεως. ΣΤ'. ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ

Σ κ ο π ό ς της δ ι δ α σ κ α λ ί α ς τ α ύ τ η ς . Η γνώσις της γης, ως ουρανίου σώματος, καθ' εαυτήν και εν σχέσει προς τα άλλα ουράνια σώματα ιδία δ' η γνώσις της επιφανείας της γης, ως κατοικίας τουανθρώπουκαιως θεάτρου της ιστορίας.

α ) Ελληνικόν Σχολείον

Τάξις Α', ώραι 2. Εξ αμέσου εποπτείας των μαθητών γνώσις των γεωγραφικών στοιχείων (όρους, λόφου, κοιλάδος, πεδιάδος κλπ.) κατά τας ουσιώδεις αυτών ιδιότητας· τα αναγκαιότατα εκ της μαθηματικής Γεωγραφίας. Γεωγραφία της εις την αμεσον αίσθησιν των μαθητών υποπιπτούσης ιδιαιτέρας πατρίδος και χαρτογράφησις ταύτης. Γενική συντομωτάτηεπισκόπησιςτης γης (Ημισφαίρια, Ήπειροι, Ωκεανοί). Γεωγραφία του Βασιλείου της Ε δος. Χαρτογράφησις από μνήμης εν τω σχολείω κατά τα κυριώτατα γεωγραφικά στοιχεία του εκάστοτε διδασκομένου τμήματος και του εκ τούτων συναποτελουμένου αεί μείζονος όλου. Τάξις Β', ώραι 2. Γεωγραφία των Ελληνικών χωρών, της λοιπής ελληνικής χερσονήσου και των λατινικών κρατών. Χαρτογράφησις, ως εν τη Α' τάξει. Τάξις Γ', ώραι 2. Γεωγραφία της λοιπής Ευρώπης και των άλλων Ηπείρων. Χαρτογράφησις, ως εν ταις αλλαις τάξεσι. γραφίας εν τη ιστορική διδασκαλία, ένθα αύτη απαιτεί εκείνην. Η μαθηματική γεωγραφία διδακτέα εν τη Δ' τάξει εν συνδέσει προς τα μαθηματικά. Ζ'. ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ

Σ κ ο π ό ς της δ ι δ α σ κ α λ ί α ς α υ τ ώ ν . Γνώσις των αληθειών της στοιχειώδους μαθηματικής εκ βαθείας κατανοήσεωςερειδομένηκαιε χέρεια εν τη εφαρμογή αυτών. α') Ελληνικόν Σχολείον

Σ κ ο π ό ς της εν αυτώ δ ι δ α σ κ α λ ί α ς των μ α θ η μ α τ ι κ ώ ν . Ευχέρεια εις το λογίζεσθαι δι' ωρισμένων αριθμών και την εφαρμογήν αυτούειςταςσυνήθεις σχέσεις του αστικού βίου. Γνώσις των κυριωτάτων γ μετρικών σχημάτων και σωμάτων κατά τας στοιχειώδους αυτώνιδιότηταςκαι την πρακτικήν κατασκευήν, έτι δε του τρόπου του πρακτικώςυπολογίζε εμβαδόν και τον ογκον αυτών. Τάξις Α', ώραι 4. Εκ της πρακτικής αριθμητικής τα περί γραφής και απαγγελίας των ακεραίων αριθμών, αι τέσσαρες επ' αυτών θεμελιώδεις πράξεις, διαιρετότης των ακεραίων διά 2, 3, 6, 5, 10, 4, 12, 9, 25 και 100 κοινά κλάσματα και αι τέσσαρες επ' αυτών θεμελιώδεις πράξεις. Μετά παν διδασκόμενον μικρόν μέρος της αριθμητικής ευθύς άσκησις των μαθητών εις τούτο διά της λύσεως πολλών προβλημάτων. Εκ της πρακτικής γεωμετρίας τα περί γραμμών, γωνιών, τριγώνων, τετραπλεύρων και πολυγώνων εν γένει, περί του κύκλου και των διαφόρων εν

αυτώ γραμμών και σχημάτων. Περί επικέντρων και εγγεγραμμένων γωνιών και περί εγγεγραμμένων και περιγεγραμμένων κανονικών πολυγώνων. Γνώσις των ουσιωδών γνωρισμάτων και των κυριωτάτων ειδών εκάστου των γεωμετρικών τούτων σχημάτων. Κατασκευή γωνιών, των διαφόρων ειδών των τριγώνων και των τετραπλεύρων. Κατασκευαστικαί λύσεις διαφόρων πρακτικών προβλημάτων διά χάρτου και ιχνογράφησις των σχημάτων διά των γεωμετρικών οργάνων υπό των μαθητών εν τω σχολείω. Τάξις Β', ώραι 4. Εκ της αριθμητικής επανάληψις των κοινών κλασμάτων διά της λύσεως προβλημάτων εις αυτά αναφερομένων. Γραφή και απαγγελία δεκαδικών αριθμών, αι τέσσαρες επ' αυτών θεμελιώδεις πράξεις. Τα περί συμμιγών αριθμών και αι τέσσαρες επ' αυτών πράξεις. Απλή μέθοδος των τριών. Άσκησις ακριβώς ως εν τη πρώτη τάξει. α') Επανάληψις των εν τη α' τάξει γενομένων γεωμετρικών κατασκευών. Μέτρησις ευθειών, γωνιών, ευθυγράμμων σχημάτων και του κύκλου. β') Τα περί στερεών σωμάτων, περατουμένων εις επιπέδους επιφανείας, εξέτασις αυτών κατά τα κύριά των γνωρίσματα και είδη. Πρακτικαί διά χαρτονιού κατασκευαί των εξετασθέντων σωμάτων και μέτρησις του όγκου αυτών. Τάξις Γ', ώραι 3. Εκ της αριθμητικής επανάληψις των περί κοινών και δεκαδικών κλασμάτων και της απλής μεθόδου των τριών διά προβλημάτων. Είτα τα περί των λοιπών μεθόδων. Άσκησις εις έκαστον τούτων των μερών, ωςενταιςάλλαις τάξεσι.

εις κυρτήν επιφάνειαν, ή κυρτήν άμα και επίπεδον. Εν τω περί σφαίρας εξε τάζονται και τα εχοντα σχέσιν προς την γεωγραφίαν,· δηλ. Τα περί ζωνών. Διδασκαλία εκάστου αυτών, ως των εν τη Β' τάξει διδασκομένων στερεών σωμάτων. ΣΗΜ. Η γεωμετρία εν τη Α' και Β' τάξει διδάσκεται από των αρχών Φεβρουαρίου εν δυσί καθ' εβδομάδα ώραις, εν δε τη Γ' τάξει μετά το πέρας της διδασκαλίας της πρακτικής αριθμητικής εν δυσίν ωσαύτως καθ' εβδομάδα ώραις, της υπολοίπου μιας δαπανωμένης εις επανάληψιν της αριθμητικής. β') Γυμνάσιον Σ κ ο π ό ς της εν αυτώ δ ι δ α σ κ α λ ί α ς των μ α θ ή μ α τ ι κ ω ν. Επιστημονική θεμελίωσις της στοιχειώδους μαθηματικής και διά πολλαπλών ασκήσεων επαρκής εξοικείωσις προς τας καλουμένας μαθηματικάς μεθόδους. Τάξις Α', ώραι 4. Θεωρητική αριθμητική συν τη θεωρία της τετραγωνικής ρίζης και περί ασυμμέτρων αριθμών μετά τους δεκαδικούς. Ευθύς μεθ' έκαστον διδασκόμενον μέρος ταύτης πολλή εις αυτά άσκησις.

Τάξις Β', ώραι 4. Αλγέβρας το μέχρις εξισώσεων του πρώτου βαθμού μεθ' ενός, η πλειόνων αγνώστων, συμπεριλαμβανομένων. Πρακτική διδασκαλία λογαρίθμων μετά πολλών ασκήσεων. Ασκήσεις εις έκαστον διδασκόμενον τμήμα ταύτης. Επιπέδου γεωμετρίας το περί γραμμών, γωνιών, ευθυγράμμων σχημάτων και του κύκλου. Ασκήσειςεπίσχετικών προβλημάτων, και αποδείξεις απλών θεωρημάτων. Γεωμετρικαί κατασκευαί μετά πρακτικής εκτελέσεως, γινόμεναι κατ' οίκον υπό των μαθητών. Τάξις Γ', ώραι 3. Αλγέβρας περί ριζών και δυνάμεων, περί εξισώσεων του δευτέρου βαθμού, περί προόδων και λογαρίθμων, ανατοκισμού και χρεολυσίας. Ασκήσεις επί σχετικών προβλημάτων.

μων σχημάτων, εφαρμογαί εις καταμετρήσεις γηπέδων. Πυθαγόρειον θεώρημα και ακολουθία, προβολαί, γεωμετρικά ποσά ανάλογα, κανονικά πολύγωνα, μέτρησις του κύκλου, όρια γεωμετρικών μεγεθών, εφαρμογαί της Αλγέβρας εις την γεωμετρίαν. Διάφοροι εφαρμογαί επί σχετικών γεωμετρικών προβλημάτων. Τάξις Δ', ώραι 5. Στερεομετρία, μετά το τέλος της διδασκαλίας ταύτης επίπεδος τριγωνομετρία μετ' αφθόνων εφαρμογών. Μετά το τέλος της διδασκαλίας του Α' και Β' μέρους της τριγωνομετρίας. Κοσμογραφία εν τρισί καθ' εβδομάδα ώραις, των άλλων δύο δαπανωμένων εις την συνέχειαν και το τέλος της τριγωνομετρίας, χρόνου δ' υπάρχοντος, και εις επαναλήψεις των περί λύσεως εξισώσεων, ανατοκισμού και χρεολυσίας καιεκτηςεπιπεδομετρίαςτων περί μετρήσεως γραμμών και σχημάτων. Η'.ΦΥΣΙΚΑ

Σ κ ο π ό ς της τ ο ύ τ ω ν δ ι δ α σ κ α λ ί α ς . Η υπό των μαθητών πρόσκτησις των αναγκαιοτάτων διά πάσαν εν τω νυν βίω θέσιν γνώσεων εκτουκλάδου τούτου του επιστητού και η δι' ακριβούς παρατηρήσεως ανάπτυξις των αισθήσεων, μάλιστα δε της οράσεως. I. Φυσική ιστορία Σ κ ο π ό ς της δ ι δ α σ κ α λ ί α ς α υ τ ή ς . Ακριβής γνώσις των σπουδαιοτάτων μορφών του Οργανικού βασιλείου και των στοιχείων της Γεωλογίας. Ελληνικού σχολείου τάξις Α', ώραι 2. Κατά το πρώτον εξάμηνον περι-

περιγραφή σπουδαίων αντιπροσώπων των σπονδυλωτών, μετά εξετάσεως της διαί της και ωφελείας, η βλάβης αυτών. Κατά το Β' εξάμηνον περιγραφή διαφόρων φυτών εκ των φανερογάμων και διά ταύτης, ως και διά της συγκρίσεως συγγενών και άμα προβαλλομένων τοις μαθηταίς ειδών, γνώσις των διαφόρων οργάνων των φυτών. Τάξις Β', ώραι 2. Περιγραφή ως εν τη Α' τάξει κυριωτάτων αντιπροσώπων ιδίως των άλλων συνομοταξιών και τα αναγκαιότατα εκ της σωματολογίας του ανθρώπου μετά τίνων υγιεινών παρατηρήσεων. Κατά το β' εξάμηνον φυτολογία ως εν τη Α' τάξει. Τάξις γυμνασίου Α', ώραι 2. Ζ ω ο λ ο γ ί α . Εισαγωγή. Σύντομος σωματολογία του ανθρώπου. Περιγραφή και ξένων ζώων σπονδυλωτών και διά συγκρίσεως εξεύρεσις των γνωρισμάτων των γενών, των τάξεων, των ομοταξιών της των σπονδυλωτών συνομοταξίας. Περιγραφήαντιπροσώπωνεκτων άλλων συνομοταξιών και διά συγκρίσεως εύρεσις των γνωρισμάτων εκάστης αυτών. Τάξις Β', ώραι 2. Στοιχεία γεωλογίας, διδασκόμενα το πολύ μέχρι των μέσων Νοεμβρίου, Φυτολογία, οργανογραφία, ανατομία των φυτών" περιγραφή αντιπροσώπων των τεσσάρων τύπων και ιδίως των φανερογάμων, διά συγκρίσεως δ' εξεύρεσις των γνωρισμάτων εκάστου τούτων και των κυριωτάτων υποδιαιρέσεων των φανερογάμων. II. Φυσική α΄) Ελληνικονσχολείον Σ κ ο π ό ς . — Δ ι ά πειραμάτων γνώσις των απλουστάτων και σπουδαιοτάτων φυσικών φαινομένων. Τάξις Γ', ώρ. 2. Τα απλούστατα και σπουδαιότατα φαινόμενα εκ πάντων των κεφαλαίων της φυσικής. β') Γυμνάσιον Σκοπός.—Κατανόησις τωνσπουδαιοτάτων φυσικών φαινομένων διά παρατηρήσεων και πειραμάτων, αλλά και διά στοιχειωδών μαθηματικών αποδείξεων, εφ' όσον προς τούτο αρκούσιν αι μαθηματικαί των μαθητών γνώσεις. Τάξις Γ', ώραι 3. Γενικαί ιδιότητες των σωμάτων, βαρύτης, υδροστατική αέρια. θερμότης και τινα στοιχειωδέστατα της χημείας. Τάξις Δ', ώρ. 3. Μαγνητισμός, στατικός ηλεκτρισμός, δυναμικός ηλεκτρισμός, ακουστική και οπτική.

Θ'. ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΑ

Σκοπός.—Διά κατανοήσεως των στοιχειωδεστάτων εννοιών της λογίας και λογικής ποιά τις εξοικείωσις προς φιλοσοφικάς εννοίας καθόλου και διέγερσις του διαφέροντος υπέρ περαιτέρω φιλοσοφικών σπουδών. Τάξις Γ', ώρα 1. Εμπειρικής ψυχολογίας τα αναμφήριστα και καταληπτά τοις μαθηταίς, τα δυνάμενα δι' αυτοπαρατηρήσεως αυτών να ευρεθώσι. Τάξις Δ', ώρα 1. Λογική, ευρύτερον εξεταζομένου του Β' μέρους.

Γ. ΙΧΝΟΓΡΑΦΙΑ Σ κ ο π ό ς της δ ι δ α σ κ α λ ί α ς . Άσκησιςτουοφθαλμούκαιτης χειρός, δεξιότης εις την παράστασιν, εφ' όσον δυνατόν, και στερεών απλών αντικειμένων από φύσεως. Ελληνικόν σχολείον Τάξις Α', ώραι 2. Τάξις Β', ώρα 1. Τάξις Γ', ώρα 1. Η καλλιγραφία διδάσκεται εν τη Α' τάξει μετά της Ιχνογραφίας, εφ' όσον παρίσταται ανάγκη ταύτης. Οι διδάσκαλοι πάντων των μαθημάτων πρέπει αυστηρώς ν' απαιτώσι παρά των μαθητών, ίνα ούτοι εν πάση, κατ' οίκον μάλιστα γενομένη, γραπτή εργασία καλλιγραφώσιν οπωσδήποτε.

ΙΑ'. ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗ Σ κ ο π ό ς τ α ύ τ η ς . Εύρυθμος ανάπτυξις και ενίσχυσις του σώματος των νέων, εξέγερσις του θάρρους και της πεποιθήσεως τούτων εις εαυτούς. Η γυμναστική διδάσκεται εν πάση του Ελληνικού σχολείου και γυμνασίου τάξει ανά τρεις καθ' εβδομάδα ώρας- πρέπει δε εν εκάστη τούτων να γίνωνται άμα και γυμναστικαί παιδιαί ανάλογοι τη ηλικία.

Ωρολόγιον Μαθημάτων 1. ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ

Μαθήματα 1) Ιερά Αρχαία Ελληνικά 2) 3) Νέα Ελληνικά 4) Μαθηματικά 5) Ιστορία 6) Γαλλικά 7) Φυσική 8) Γεωγραφία 9) Λατινικά 10) Ιχνογραφία 11) Γυμναστική

ΓΥΜΝΑΣΙΟΝ

Τάξ. Α'

Τάξ. Β'

Τάξ. Γ'

2 9 3 4 2

2 9 3 4 2 3 2 2

3

1 3

2 9 2 3 3 3 2 2 3 1 3

29

31

33

2 2 9

II. ΓΥΜΝΑΣΙΟΝ

Μαθήματα 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9)

Ιερά Ελληνικά Λατινικά Γαλλικά Μαθηματικά . . . ιστορία Φυσικά Φιλοσοφικά Γυμναστική . . .

Τάξ. Α'

Τάξ. Β'

Τάξ. Γ'

Τάξ. Δ'

2 12 4 3 4

2 12 4 3 4

2 12 4 3 3 3

2 11 4 3 5 3

2

2

3

3

1 3

1 3

33

33

34

35

Πάσα προγενεστέρα διάταξις, αντικειμένη προς το παρόν Διάταγμα, θεωρείται κατηργημένη. Εις τον αυτόν Ημέτερον Υπουργόν ανατίθεται η δημοσίευσις και εκτέλεσις του παρόντος Διατάγματος. Εν Αθήναις τη 11 Σεπτεμβρίου 1897 ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ο

Υπουργός ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΕΥΤΑΞΙΑΣ

78

ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ TOY 1897 (=ΠPOΓΡΑΜΜΑ 1897β) (Β. Διάταγμα/17 Νοεμβρίου 1897) Κυβέρνηση Α. Ζαΐμη Υπουργός Α. Παναγιωτόπουλος

Περί τροποποιήσεως του από 11 Σεπτεμβρίου 1897 Β. διατάγματος, περί κανονισμού του προγράμματος των εν τοις ελλην. σχολείοις και γυμνασίοις διδακτέων μαθημάτων. ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α' ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Προτάσει του Ημετέρου επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργού, διατάσσομεν τάδε: και τοις γυμνασίοις διδακτέων μαθημάτων Ημέτερον διάταγμα της 11 Σεπτεμβρίου 1897, ως προς την διδασκαλίαν των θρησκευτικών μαθημάτων εν τω ελληνικώ σχολείω και τη Δ' τάξει του γυμνασίου, των μαθηματικών εν τω γυμνασίω και της καλλιγραφίας και Ιχνογραφίας, τροποποιούμεν ώδε" Α'. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ

Σ κ ο π ό ς της τ ο ύ τ ω ν

διδασκαλίας:

να ενισχύσωσιν εν τη καρδία αυτής την εις τον Θεόν πίστιν και να καταστήσωσιν εις αυτήν απαραίτητον την ανάγκην του αεί πράττειν κατά το θέλημα Αυτού, προσέτι δε να εμπνεύσωσι ζήλον και αφοσίωσιν εις την ορθόδοξον Εκκλησίαν, εκδηλουμένην και διά της ενεργού συμμετοχής εις το βίον ταύτης. α. Ελληνικόν Σχολείον

Τάξις Α', ώραι 2. Ιερά ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης. Μεθ' έκαστον ιστόρημα ταύτης σύντομος εξήγησις και απομνημόνευσις ρητούεκτηςΠαλαιάς

Αναδημοσιεύεται από την ΕτΚ, αρ. 172, τχ. Α'/20 Νοεμβρίου 1 8 9 .

άς η Καινής Διαθήκης, περιλαμβάνοντος το εν τω ιστορήματι περιεχόμενον θρησκευτικόν ή ηθικόν δίδαγμα. Σύντομοςεξήγησιςκαιαπομνημόνευσιςτων απολυτικίων της Οκτωήχου και των Δεσποτικών εορτών. Τάξις Β', ώραι 2. Ιερά Ιστορία της Καινής Διαθήκης. Μεθ' έκαστον ταύτης ιστόρημα σύντομος εξήγησις και απομνημόνευσις ρητού εκ της Παλαιάς η Καινής Διαθήκης, περιλαμβάνοντος το εν τω ιστορήματι περιεχόμενον θρησκευτικόν η ηθικόν δίδαγμα. Σύντομος επανάληψις των εν τη Α' τάξει διδαχθέντων απολυτικίων και εξήγησις και απομνημόνευσις των απολυτικίων των Θεομητορικών εορτών και των επιφανών Αγίων. Τάξεις Γ', ώραι 2. Εκκλησιαστική ιστορία, εξαιρομένων των μερών αυτής εκείνων, εν οις γίνεται λόγος περί της αναπτύξεως της διδασκαλίας της Εκκλησίας καιτωνδιαφορών, των υφισταμένων μεταξύ της ορθοδόξου Εκκλησίας και των λοιπών Εκκλησιών. Ανάγνωσις κατ' εκλογήν μερών εξ ενός των συνοπτικών Ευαγγελίων, μεθ' ερμηνευτικών σημειώσεων προς επανάληψιν και ωριμωτέραν κατανόησιν της Ιεράς Ιστορίας της Καινής Διαθήκης και προς εξοικείωσιν της νεολαίας προς την προιτην και σπουδαιοτάτην πηγήν της χριστιανικής ημών θρησκείας. β'. Γυμνάσιον Τάξις Δ', ώραι 2. Χριστιανική Ηθική και κατ' εκλογήν ηθικαί περικοπαί των επιστολών του Αποστόλου Παύλου μεθ' ερμηνευτικών σημειώσεων. Β'. ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ

β'. Γυμνάσιον Σ κ ο π ό ς της εν αυτώ δ ι δ α σ κ α λ ί α ς των μ α θ η μ α τ ι κ ώ ν . Επιστημονική θεμελίωσις της στοιχειώδους μαθηματικής και διά πολλαπλών ασκήσεων επαρκής εξοικείωσις προς τας καλουμένας μαθηματικάς μεθόδους. Τάξις Α', ώραι 4. Α' Θεωρητικής αριθμητικής 1) Περί αριθμήσεως. 2) Τας τέσσαρας επί των ακεραίων αριθμών πράξεις. 3) Περί διαιρετότητος. 4) Τον ορισμόν των πρώτων αριθμών και των πρώτων προς αλλήλους τοιούτων. Τα δε περί μεγίστου κοινού διαιρέτου και ελαχίστου κοινού πολλαπλασίου, επί δύο η περισσοτέρων αριθμών, να διδαχθώσιν όλως πρακτικώς. 5) Περί κλασμάτων. 6) Περί δεκαδικών αριθμών, πλην των περιοδικών τοιούτων.

7) Περί συμμιγών αριθμών, ένθα εκτενέστερον τα περί μονάδων μετρήσεως. 8) Περί λόγων και αναλόγων ποσών και 9) Τας μεθόδους. (Άπαντα δε ταύτα μετά πολλών ασκήσεων μεθ' έκαστον διδασκόμενον μέρος). Β'. Γεωμετρίας μάτων και αποδείξεων απλών θεωρημάτων. Τάξις Β', ώραι 4. Α' Θεωρητικής αριθμητικής 1) Περί μεγίστου κοινού διαιρέτου. 2) Περί ελαχίστου κοινού πολλαπλασίου. 3) Περί πρώτων αριθμών. 4) Περί περιοδικών δεκαδικών και ασυμμέτρων αριθμών. 5) Περί τετραγωνικής ρίζης και 6) Περί αναλογιών. (Άπαντα δε ταύτα μετά πολλών ασκήσεων μεθ' έκαστον διδασκόμενον μέρος). Β'. Γεωμετρίας μάτων και αποδείξεων απλών θεωρημάτων. Γ'. Αλγέβρας 1) Τον ορισμόν της Αλγέβρας και περί των αλγεβρικών συμβόλων. 2) Περί αρνητικών αριθμών και των επ' αυτών πράξεων και περίτου0 ως αριθμού. 3) Περί δυνάμεων και αρχικών αυτών ιδιοτήτων. 4) Περί αλγεβρικών παραστάσεων, περί μερικών αυτών τιμών και περί βαθμού των ακεραίων αλγεβρικών παραστάσεων. 5) Περί ομοίων όρων και περί αλγεβρικών πράξεων, και 6) Περί εξισώσεων των α' βαθμού μεθ' ενός και πλειόνων αγνώστων. (Άπαντα δε ταύτα μετά πολλών ασκήσεων μεθ' έκαστον διδασκόμενον μέρος). Τάξις Γ', ώραι 4. Α'. Γεωμετρίας το Γ' και Δ' βιβλίον της εν χρήσει επιπεδομετρίας, ενθα μετά πολλής επιστασίας περί μετρήσεως ευθειών, γωνιών και επιπέδων σχημάτων, μετ' εφαρμογών όσον οίον τε πλειοτέρωνεπίτουεδάφους.Ωσαύτωςταςεφαρμογάςτης

αλγέβρας εις την γεωμετρίαν, τα περί ορίων και διαφόρουςεφαρμογάςεπί γεωμετρικών προβλημάτων. Β' Αλγέβρας 1) Περί ανισοτήτων και απροσδιορίστου αναλύσεως. 2) Περί ριζών και δυνάμεων μετά των εφαρμογών των. 3) Περί τετραγώνων των αλγεβρικών παραστάσεων. Τα δε περί τετραγωνικής ρίζης αυτών να διδαχθώσιν όλως πρακτικώς. 4) Περί εξισώσεων του β' βαθμού. 5) Περί προόδων, και 6) Περί λογαρίθμων, περί ανατοκισμού και περί χρεολυσίας μετά πολλής τηςεπιστασίαςκαιπολλής της πρακτικής επί των λογαριθμικών πινάκων ασκήσεως. (Άπαντα δε ταύτα μετά πολλών ασκήσεων και εφαρμογών). Τάξις Δ', ώραι 4. Α' Γεωμετρίας Ολόκληρον τηνστερεομετρίαν μετά πολλών ασκήσεων και εφαρμογών (πλην του περί σφαιρικών τριγώνων και πολυγώνων μέρους). Β' Τριγωνομετρίας Ολόκληρον τηνεπίπεδοντριγωνομετρίαν, ένθα τα περί τριγωνομετρικών λογαρίθμων μετ' ιδιαζούσης προσοχής και επιμελείας και χρήσεως πολλών εφαρμογών και ασκήσεων τούτων. προς δε εφαρμογάς της τριγωνομετρίας χρησίμους εις τον κοινωνικόν βίον, όσον οίον τε πλειοτέρας. Γ' Κοσμογραφίας Ολόκληρον τηνστοιχειώδη κοσμογραφίαν μετά σχετικών προβλημάτων. Τα περί ηλιακών ωρολογίων και επιμελέστερον τα περί ημερολογίων. Γ ΚΑΛΛΙΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΙΧΝΟΓΡΑΦΙΑ

Σκοπός της διδασκαλίας. Άσκησις του οφθαλμού και της χειρός. Ανάπτυξις του καλλιτεχνικού αισθήματος, δεξιότης εις την παράστασιν, εφ' όσον δυνατόν, και στερεών απλών αντικειμένωναπόφύσεως. Ελληνικόν σχολείον. α' Καλλιγραφία και Ιχνογραφία Τάξις Α' ώραι 3. » Β'

»

2.

β'

Ιχνογραφία.

Τάξις Γ' ώρα 1. IB'. ΩΡΟΛΟΓΙΟΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ.

Ι' Ελληνικόν σχολείον. 10) α') Καλλιγραφία και Ιχνογραφία

Τάξ. Α' 3

Τάξ. Β' 2 -

Τάξ. Γ' (;)

10) β') Ιχνογραφία ΙΙ Γυμνάσιον. Τάξ. Α' Τάξ. Β' Τάξ. Γ' Τάξ. Δ' 4 4 4 " 5 Εις τον αυτόν Ημέτερον Υπουργόν ανατίθεται η δημοσίευσις και εκτέλεσις του διατάγματος τούτου. 5) Μαθηματικά

Εν Αθήναις τη 17 Νοεμβρίου 1897. ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ο

επί

των Εκκλησιαστικών κλπ.

Υπουργός

Α. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ

79

ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΟΔΗΓΙΩΝ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ (Εγκύκλιος 66/12 Ιανουαρίου 1898) Κυβέρνηση Α. Ζαΐμη Υπουργός Α. Παναγιωτόπουλος

Αριθ.

Πρωτ. 66

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

Περί εφαρμογής των οδηγιών της διδασκαλίας εν τοις γυμνασίοις και ελληνικοίς σχολείοις διδακτέων μαθημάτων κατά τα από 9 Σεπτεμβρίου 17 Νοεμβρίου π.έ. προγράμματα

των και

ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛ. ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

Προς και

τους

κ. Κ. γυμνασιάρχας, διευθυντάς γυμνασίων, σχολάρχας Διευθυντάς Ελληνικών σχολείων.

Η εφαρμογή του από 9 Σεπτεμβρίου π.έ. προγράμματος των γυμνασίων καιΕλληνικών σχολείων ως και της τροποποιήσεως αυτού από 17 Νοεμβρίου τουαυτούέτουςαναγκαίανκατέστησε την υπό του Υπουργείου, ου προϊστάμεθα, δημοσίευσιν επισήμων οδηγιών διά την διδασκαλίαν των εν τοις εκπαιδευτηρίοις τούτοις διδασκομένων μαθημάτων. Το αυτό επιτακτικώς επέβαλλε καιηανάγκητουνααπαλλαγήκατά το δυνατόν η εν τη μέση ημών εκπαιδεύσει διδασκαλία της αλόγου τριβής, ή και νυν έτι εν πολλοίς επικρατεί παρά τα διδάγματα της νυν παιδαγωγικής επιστήμης, να προσέγγιση δε, κατά το ενόν ωσαύτως,ταιςαναμφηρίστοιςταύτης αρχαίς. αναφερόμενον τμήμα, παραγγέλλομεν δ' ίνα έκαστον των πεμπομένων αντιτύπων διανείμητε εις έκαστον των υφ' υμάς καθηγητών και διδασκάλων. Έ χ ο μεν δε χρηστάς ελπίδας, ότι πάντες ούτοι, και οι μη διδάσκοντες θρησκευτικά, προθύμως και επισταμένως ταύτας θ' αναγνώσωσι. Αναδημοσιεύεται από το: Δημητριάδης, σ. 159-161.

Τούτο γινόμενον υπό πάντων των λειτουργών της μέσηςεκπαιδεύσεωςως προςταςοδηγίαςπάντων των μαθημάτων θα συντελέσηειςτοναάρηονυν κακόν παρ' ημίν υφίσταται, το να υπερτιμά έκαστος των διδασκόντων το μάθημα η τα μαθήματα α αυτός διδάσκει, και να έχη παρά των μαθητών εν τούτοις υπερβολικάς απαιτήσεις, αγνοών όλως η ουχί σαφώς γινώσκωντηνεντη μέση εκπαιδεύσει αξίαν και των άλλων μαθημάτων και την εν τούτοις αναγκαίαν εργασίαν των μαθητών, γραπτήν και προφορικήν, οίκοι τε και εν τω σχολείω. Ούτω του κακού τούτου αρθέντος, θα κατασταθή δυνατή πληρεστέρα μεταξύ των συνδιδασκόντων εν τω αυτώ σχολείω συνεννόησις και αρμονικωτέρα αύτων συνεργασία προς την επίτευξιν του ύψιστου σκοπού της όλης εν τη μέση εκπαιδεύσει διδασκαλίας" είναι δ' ούτος ουχί η ψιλή μετάδοσις γνώσεων, αλλά άμακαιηδιά τούτων, ως δει, μεταδιδομένων ανάπτυξις του νου και διάπλασις του ήθους των μαθητών. Έπειτα δε μεταξύ πολλών μαθημάτων υφίσταται συγγένεια και ομοιότης κατά το περιεχόμενον, διό αναγκαίως τοιαύτη υφίσταται και κατά την μέθοδον της διδασκαλίας αυτών. Ένθα τοιαύτη ομοιότης υπάρχει, αι οδηγίαι εν ενί μόνον των τοιούτων μαθημάτων διεξοδικόν ποιούνται λόγον περί της μεθόδου αυτών,ενδετοιςάλλοις αρκούνταιναμνημονεύωσι τας αναγκαίας μόνον τροποποιήσεις ταύτης, τας επιβαλλομένας υπό της παρά την συγγένειαν ιδιαζούσης φύσεως εκάστου των μαθημάτων. Αλλ' αι τροποποιήσεις αύται τελείως νοηταί δεν είναι δυνατόν να είναι τοις διδάσκουσιν, αν μη ούτοι τα κοινά και όμοια τη μεθόδου των συγγενών μαθημάτων γνωρίσωσι. Τούτο δε προϋποτίθησιτηνυπό πάντων των διδασκόντων επισταμένην μελέτην των οδηγιών πάντων των μαθημάτων. Αλλά το σπουδαιότατον πάντων και απολύτως αναγκαίον διά την πραγμάτωσιν πάντων των μέχρι τούδε λεχθέντων είναι, ως και οίκοθεν νοείται, η εφαρμογή των οδηγιών κατά την διδασκαλίαν αυτήν. Ταύτην προσδοκώμεν παρά πάντων των λειτουργών της μέσης εκπαιδεύσεως, των βαθέως συναισθανομένων τον υψηλόν αυτών προορισμόν παρ' υμών δε, κ.κ. γυμνασιάρχαι, σχολάρχαι και διευθυνταί μη πλήρων γυμνασίων και ελληνικών σχολείων, απεκδεχόμεθα, καθ' ο έχετε υπό του νόμου δικαίωμα και καθήκον, και να επιτηρήτε αγρύπνως και αυστηρώς την υπό των υφισταμένων συναδέλφων υμών ακριβή εφαρμογήν των αποστελλομένων και αποσταλησομένων οδηγιών, συχνά επισκεπτόμενοι την τούτων διδασκαλίαν και τας δεούσας αυτοίς παρέχοντες διασαφήσεις, ενανάγκηδεκαιταςδεούσας παρατηρήσεις ποιούμενοι εν αδελφική συζητήσει καιενεπιγνώσειτουυψηλούτηςδιδασκαλίας σκοπού. Καθιστώντες ούτως υμάς απέναντι ημών αμέσως υπευθύνους διά την καλήν καιακριβήεφαρμογήντωνοδηγιών, παραγγέλλομεν, ίνα τους υφισταμένους συναδέλφους υμών καταστήσητε υμείς αμέσως υπευθύνους απέναντι υμών διά το αυτό, τους δ' οπωσδήποτε μη ταύταις, μηδέ ταις παρατηρήσεσιν υμών πειθο

πειθομένους καταγγέλλητε ημίν προσηκόντως ητιολογημένως διά τα περαιτέρω, θύςωςυμείςθανομίζητε ότι επέστη προς τούτο ο κατάλληλος καιρός, έχοντες εννωτηνβαρείαν ευθύνην, ην άλλως θα φέρητε ενώπιον ημών.

ματος· ο ιδιαιτέρως περί τούτου κρίνομεν αναγκαίον να προσθέσωμεν ενταύθα είναι τόδε έχομεν δεδικαιολογημένας αφορμάς να πιστεύωμεν ότιαιυπ'αυτού παραγγελλόμεναι γραπταί των μαθητών εργασίαι ουχί όσον και όπως το πρόγραμμα παραγγέλλει τελούνται, εν τισι δε και ότι όλωςπαραμελούνται.Και όμως δι' αυτών αϊ διά της προφορικής διδασκαλίας ποριζόμεναι υπό των μαθητών γνώσεις στερεούνται και μονιμοποιούνται εν τη ψυχή αυτών, εν αυταίς δε ωςενκατόπτρω, πιστώς απεικονίζεται το επιτυχές και αποτελεσματικόν η μη της προφορικής διδασκαλίας - παραλείπομεν δε την σπουδαίαν ροπήν, ην αι πολλαί τούτων ασκούσιν επί την των μαθητών προκοπήν περί την γνώσιν και πρακτικήν χρήσιν της μητρικής ημών γλώσσης, του σπουδαιοτάτου τούτου κειμηλίου και κατόπτρου παντός έθνους. Μετά πάντα ταύτα και διά πάντα ταύτα καθιστώμεν υμάς απέναντι ημών υπευθύνους διά την πιστήν και ακριβή υπό των υφισταμένων υμών εκτέλεσιν και τωνυπότουπρογράμματος οριζομένων περί των γραπτών εργασιών των μαθητών" παραγγέλλομεν δ' άμα ίνα εν συνεργασία μετά των υφισταμένων υμών καταρτίσητε και τηρήτε ακριβή σημείωσιν των υφ' εκάστω μαθήματι δοθεισών απότηςαρχής τουσχολικού έτους και δοθησομένων μέχρι τέλους αυτού γραπτών εργασιών προς διευκόλυνσιν του έργου της επιθεωρήσεως. Προς τον αυτόν σκοπόν παραγγέλλετε τοις μαθηταίς υμών καθαρίως και εν καλή καταστάσει να διαφυλάττωσι τα αυτών τετράδια μέχρι της λήξεως των εξετάσεων.

αμελήσοντας των γραπτών εργασιών υφισταμένους υμών παραγγέλλομεν υμίν να καταγγείλητε ημίν άμα τη λήξει του πρώτου εξαμήνου του παρόντος σχολικού έτους. Εις το εξής τους τοιούτους θα καταγγέλλητε ημίν, ευθύς ως θα παρατηρήτε ότι και αι παραινέσεις και παρατηρήσεις υμών θα ώσιν άνευ αποτελέσματος παρ' αυτοίς. Εν

Αθήναις

τη

12 Ιανουαρίου 1898. Ο Υπουργός

Α.

ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ Γεωργ. Λ. Οικονομόπουλος

80

ΓΥΜΝΑΣΙΑΚΕΣ ΕΚΔΡΟΜΕΣ (Εγκύκλιος 2361/Φεβρουάριος 1898) Κυβέρνηση Α. Ζαΐμη Υπουργός Α. Παναγιωτόπουλος

Αριθ.

πρωτ. 2361.

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

Περί γυμνασιακών

εκδρομών

ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛ. ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

Προς τους κ. Κ. Γυμνασιάρχας και διευθυντάς των γυμνασίων του Κράτους. σκαλία των μαθημάτων και αυτών έτι των εις τας πρακτικάς λεγομένας επιστήμας αναγομένων γίνεται θεωρητικωτέρα του δέοντος, ουδαμώς εις αυτενέργειαν κινούσα τους μαθητάς ουδέ γνωρίζουσα αυτοίς τον πραγματικόν κόσμον. Τοιούτον σύστημα διδασκαλίας αποβαίνει κατ' ακολουθίαν ανωφελές ίνα μη είπωμεν και επιβλαβές ενίοτε τω εκ των σχολικών βάθρων εις τον περί του βίου αγώνα εν κόσμω αγνώστω αυτώ ριπτομένω. Οι διδασκόμενοι την μέθοδον της υφαιρέσεωςουδέποτεείδον προεξωφλημένον γραμμάτιον, οι διδαχθέντες την γεωμετρίαν πολλούς μεν υπολογισμούς διά τετραγωνικών μέτρων εξετέλεσαν, αλλ'ουδέποτεείδον επιφάνειαν ίσην προς 1 τ. μ. Διδάσκονταιτηνοπτικήνάνευ φακού και κατόπτρου, την βοτανικήν διά σχημάτων επί του πίνακος και εικόνων εν τοις βιβλίοις, ακούουσι τόσα περί δράματος και τέχνης και ουδέποτε είδον θέατρον ή μνημείον τι τέχνης. Αλλά και η γυμναστική του σώματος εκ παραλλήλου προς την διδασκαλίαν του πνεύματος βαδίζουσα ελλιπώς διδασκομένη δεν συντελεί, όσον έδει, εις την ευεξίαν, ρώμην και διάπλασιν του σώματος.

τωνενόντων,έγνωμενωςενεκπολλών άλλων συντελεστικών μέτρων να εισαγάγωμεν την κατά πάσαν Πέμπτην μετά μεσημβρίαν αργίαν των γυμνασίων το γε νυν έχον. Κατά ταύτην οι μαθηταί σχολάζοντες από των συνήθων αυτών

Αναδημοσιεύεται από το: Δημητριάδης, σ. 162-167.

σχολειακών εργασιών θα ποιώνται εκδρομάς ως επί το πολύ εκτός της πόλεως υπότηνηγεσίανυμώντε και των λοιπών καθηγητών. Αι εκδρομαί αύται δύο τινά σκοπούσι, πρώτον μεν την υγείαν του σώματος διά της εν υπαίθρω ελευθέρας κινήσεως, αναπνοής καθαρού αέρος, έπειτα δε, το και σπουδαιότατον, την εξέγερσιν της αυτενεργείας διά της παρατηρητικότητος και μελέτης του περί ημάς κόσμου, του μεγάλου τούτου βιβλίου των πραγμάτων. Περίτουδιπλού τούτου σκοπού του τόσω μεγάλα αγαθά προφανώς συγκεντρούντος ουδείς ίσως υπάρχει ο αμφιβάλλων ότι δικαιοί επαρκώς τον το πρώτον ήδη παρ' ημίν επισήμως εισαγόμενον νεωτερισμόν των εκδρομών τούτων. Πας τις αναμφιβόλως γινώσκει ότι η υγιεία και ευεξία του σώματος είνε το πρώτιστον στοιχείον τηςανθρωπίνης ευδαιμονίας - το σώμα, ο πιστός ούτος και αχώριστος θεράπων του πνεύματος προωρισμένος εις την υπηρεσίαν αυτού το μεν πορίζων αυτώ διά των αισθητηρίων οργάνων πάσας τας εκ του εξωτερικού κόσμου εντυπώσεις, το δε,

εξωτερικεύων απάσας τας ψυχικάς διαθέσεις, χρησιμεύει ούτως ως μόνον μέσον επικοινωνίας του εν ημίν πνεύματος μετά του περί ημάς κόσμου. Είναιάρααναγκαίον, ίνα επαρκή εις την εκτέλεσιν της ανατεθειμένης αυτώ υπηρεσίας να υγιαίνη, τυγχάνον της προς τούτο προσηκούσης μερίμνης μάλιστα κατά την νεαράν των μαθητών ηλικίαν και μη περιοριζόμενον ως τα πολλά εν τω στενώ χώρω του σχολείου, εντός ατμοσφαίρας πνιγηράς και δηλητηριώδους, κυρτούμενον κα στρεβλούμενον επί των θρανίων, αλλ' ελευθέρως κινούμενον συχνάκις εν τω υπαίθρω και εν μέσω καθαρού και ζωογόνου αέρος. Πόσα δε δεν έχει τις να είπη και περί του χρησίμου της εξεγέρσεως της παρατηρητικότητος και απ' ευθεία μελέτης του περί ημάς κόσμου ; Τα εν χρήσει βιβλία πρέπον είναι να θεωρώνται οποίακαιπράγματι είναι, ασθενή δήλα δη βοηθήματα και εισαγωγή εις την ανάγνωσιν του μεγάλου βιβλίου των πραγμάτων, όπερ απ' ευθείας και αμέσως αναγινωσκόμενον εξαίρει τον μετά προσοχής αναγινώσκοντα και κατανοούντα υπεράνω των στενών ορίων των εκ των εν χρήσει βιβλίων εντυπώσεων, και καθιστά αυτόν ικανόν να αντιλαμβάνηται ζωηρότερον των ιδιοτήτων, δυνάμεων και ενεργειών των διαφόρων αντικειμένων και να χρησιμοποιή ταύτα προς ευκολωτέραν θεραπείαν των ποικίλων αναγκών του ανθρώπου. Είναιτηαληθείαάπειροςη ποικιλία των διδαγμάτων, άτινα αρτίως συγκεκροτημένος και προσηκόντως παρεσκευασμένος καθηγητής δύναται ευμεθόδως να διδάξη τους μαθητάς κατά τας περί ων ο λόγος εκδρομάς, οδηγών αυτούς εν τάξει οτέ μεν εις τόπους ιστο ρικούς παρέχοντας αφορμήν προς εξιστόρησιν αξίων μνείας γεγονότων παλαιών τε και νέων, δυναμένων να προκαλέσωσι την μίμησιντωνακροωμένων,οτέδε επισκεπτόμενος αρχαία μνημεία της τέχνης και διά σαφούς αυτών ερμηνείας καιεξηγήσεωςδιεγείρων και διαμορφών το αίσθημα του καλού. Και είναι μεν αληθές ότι τα εν ταις επαρχίαις γυμνάσια δεν ευμοιρούσιν οίων η πρωτεύουσα ποικιλωνύμων μουσείων, των κατ' εξοχήν επιτηδείων να διαπλάσωσι το αίσθημα του καλού και να παράσχωσι πολύ ζωηροτέρας των νεκρών βιβλίων εντυ-

εντυπώσεις δι' αυτοψίας αυτών τούτων των διδασκομένων αντικειμένων, αγαλμά των, ορυκτών, ζώων, νομισμάτων κλπ. Καίτοι ευλόγως δύναται τις να διϊσχυρισθή άνευ υπερβολής ότι σύμπασα η Ελλάς είναι ευρύτατον αρχαιολογικόν μουσείον απαραμίλλου τέχνης μνημείων και ζώσα ιστορία διδακτικωτάτων γεγονότων του βίου του ευγενεστάτου λαού της υφηλίου" αλλ' ουχ ήττον πλην αυτών και μυρίαι άλλαι ευκαιρίαι παρέχονται πανταχού ειςτουςεξυμώνκαι τωνυφ'υμάςκαθηγητών φιλοτιμοτέρους και μάλλον φιλοπόνους προς επωφελεστέραν άσκησιν των μαθητών κατά τας εκδρομάς. Ο ήλιος, τα νέφη,αιαστραπαί, αι βρονταί, οι άνεμοι, η θάλασσα, τα ηλεκτρικά σύρματα, οι σιδηρόδρομοι, τα εν τω λιμένι ορμούντα πλοία, τα μεταλλουργεία, διάφορα βιομηχανικά εργοστάσια μετά των πολυσυνθέτων και πολύπλοκων αυτών μηχανισμών χορηγούσι μάλιστα εις τους εκ των υφ' υμάς καθηγητών ανήκοντας εις το φυσικομαθηματικόν τμήμα δαψιλή ύλην προς πληρεστέραν και πρακτικωτέραν ανάπτυξιν των εν τω σχολείω εξελισσομένων θεωριών. Πολύτιμον συμβολήν προς εφαρμογήν θα παράσχη και εις τον καθηγητήν της φυσικής ιστορίας το φυσιογραφικόν μουσείον, οι βοτανικοί κήποι, οι αγροί και τα δάση μετά των διαποικιλλούντων αυτά απειραρίθμων φυτών και ανθέων, άτινα εθιζόμενοι οι μαθηταί να περισυλλέγομαι και αποκομίζοντες οίκαδε να μελετώσι, περιγράφωσι, ταξινομώσι και διατηρώσι, πολλήν θα αισθάνωνται τέρψιν και μεγάλην θα προσκτώνται την ωφέλειαν. Πόσα δε δεν έχει να διδάξη και ο καθηγητής των Ιερών, επισκεπτόμενος τους κατά τόπους σωζομένους αρχαίους χριστιανικούς ναούς περί της χριστιανικής αρχαιολογίας, ζωγραφικής, ιερών παραδόσεων κλπ. η κατά μίμησιν του κατ' εξοχήν διδασκάλου της ανθρωπότητος επί όρους ή παρά την θάλασσαν αναπτύσσωνευαγγελικήν τινα διδαχήν και διά της θέας του περί αυτόν αρμονικώς λειτουργούντος κόσμου εμπνέων εις τους μαθητάς αυτού λεληθότως την εννοιαν της τάξεως και σκοπιμότητος εν οις λέγουσι και πράττουσικαιτηντης κανονικότητος εν ταις προς τον πλησίον αυτών σχέσεσι; Πόσω μεγάλης ωφελείας πρόξενος δύναται, αν θέλη, να αποβή καλαισθητικός γυμνασιάρχης εξάγων τους μαθητάς εις γραφικά τοπεία και επιδεικνύων αυτοίς την ποικιλίαν των καλλονών αυτών η εις χωρία, οσάκις μάλιστα τελούνται εν αυτοίς πανηγύρεις, γάμοι κλπ. προς μελέτην των ηθών και εθίμων του λαϊκού βίου, η εις αγρούς, επιδεικνύων αυτοίς απειρίαν ειδυλλιακών σκηνών του ποιμενικού, γεωργικού, και καθόλου αγροτικού βίου, εθίζων βαθμηδόν τους απείρους αυτού ομιλητάς εις το να σπουδάζωσι τον αγρότην αροτριώντα, σπείροντα, φυτεύοντα, τρυγώντα και εν γένει καλλιεργούντα και καρπούμενον την ζείδωρον φύσιν ; Εκ των μέχρι τούδε ρηθέντων συνάγεται προφανώς ότι εργασία υπό τοιούτους όρους γινομένη προώρισται όχι μόνον τους υμετέρους μαθητάς να ωφελήση, εξεγείρουσα εν αυτοίς την τόσω χρήσιμον αυτενέργειαν και έρευναν των περί αυτούς πραγμάτων, αλλά και υμάς αυτούς και τους υφισταμένους υμών να κατα-

καταστήση πολλώ κρείττονας εαυτών διότι θα αναγκάζησθε, όπωςεξηγήτεειςτους υμετέρους μαθητάς πρακτικώτερον τα διάφορα φαινόμενα της φύσεως και αναλύητε τον πραγματικόν βίον της περί υμάς κοινωνίας εν ταις λεπτομερείαις αυτού,ναπαρασκευάζησθε κατ' ιδίαν επαρκώς και η διδασκαλία υμών ούτω από ξηράς, ανιαράς και αγόνου, εκ των αψύχων πάντοτε βιβλίωναντλουμένης,θα καταστή επαγωγός, πρακτική και γόνιμος. Αλλ' ουχ ήττον και σωματικώς μεγάλη έσται υμίν η ωφέλεια εκ των περί ων ο λόγος εκδρομών,επιτρεπουσώννα απολαύητε των εξοχικών θελγήτρων και βαθμηδόναποξενουσώνυμάςτωνεν τοις καφενείοις διατριβών, τοις κέντροις τούτοις της αργίας και σήψεωςωςπρος τους διδασκάλους τουλάχιστον και τους νεαρούς μαθητάς. Τα εκ των νυν εισα γομένων εκδρομών προκύψοντα εις τε τους καθηγητάς και μαθητάςαγαθάυπό υγιεινήνκαιδιδακτικήν έποψιν καλώς συνειδότες, εντελλόμεθα υμίν κατ' ακολουθίαν, ίνα ποιήσησθε έναρξιν αυτών ευθύς από της προσεχούς πέμπτης, παραγγέλλοντες άμα και εις τους υπό την εποπτείαν υμών διατελούντας διευθυντάς ιδιωτικών λυκείων να πράξωσι το αυτό ως προς τας γυμνασιακάς τάξεις. Αφίεμεν δ' υμίν πλήρη ελευθερίαν, αφορώντες εις την επιτυχίαν του σκοπού να κανονίσητε εκ συνεννοήσεως μετά των ύφ' υμάς συλλόγων των καθηγητών κατά τον αριθμόν των μαθητών το ζήτημα της αθρόας η τμηματικής αυτών συμμετοχής και κατά τας περιβαλλούσας έκαστον γυμνάσιον ιδιαιτέρας περιστάσεις να διαρρυθμίσητε εν γένει τας εκδρομάς ούτως ώστε, τηρουμένης υπό βαρείαν υμών ευθύνην πάντοτε της προσηκούσης τάξεως και κοσμιότητος κατά την διεξαγωγήν αυτών, να προέλθωσι τα προσδοκώμενα ευάρεστα αποτελέσματα. Οίκοθεν εννοείται ότι, εάν ο καιρός δεν επιτρέπη την εκ της πόλεως έξοδον, θαοδηγώνταιοιμαθηταί εις κέντρα διδασκαλίας εντός της πόλεως κείμενα, και μόνον εν ελλείψει τούτων θα περιορίζωνται εντός των σχολείων αλλά και τότε διδασκόμενοι ασχέτως προς την συνήθη σχολειακήν ύλην επί θεμάτων γενικών και διαφερόντων αυτοίς· επί τη ευκαιρία ταύτη πολλά και χρήσιμα θα δύναντα να διδάξωσιν οι καθηγηταί και διά του συστήματος της προβολής των φωτεινώ εικόνων, αναπληρούντες την έλλειψιν αυτών τούτων των διδασκομένων αντικειμένων ημείς δε θα μεριμνήσωμεν εν καιρώ περί προμηθείας των προς τούτο αναγκαιουσών συσκευών.

Οφείλετε δε άμα αρξάμενοι της εκτελέσεως της ημετέρας εντολής να αναφέρητε ημίν καθ' εβδομάδα τακτικώς και ακριβώς τα κατάτηνεφαρμογήντου νέου θεσμού και τας υμετέρας άμα κρίσεις περί των τυχόν επενεκτέων μεταρρυθμίσεων. Ιδιαιτέρως δ' εντελλόμεθα τοις εντεύθα και εν Πειραιεί γυμνασιάρχαις, ίνα γνωρίζηται ημίν εκ των προτέρων το εκτελεσθησόμενον πρόγραμμα εκάστης εβδομαδιαίας υμών εκδρομής. Δηλούμεν δ' υμίν εν γένει κατηγορηματικώς ότι η προτεινομένη εφαρμογή του νέου θεσμού θα χρησιμεύση προς ημάς οιονεί έλεγχος της προς την αναμορ

αναμορφωτικήντωννέων εργασίαν και εν γένει την κοινωνικήν πρόοδον προθυμίας, φι λοπονίας και δεξιότητος υμών τε και των υφ' υμάς καθηγητών. Προώρισται δε να ληφθή υπ' όψει και ο έλεγχος ούτος κατά την προσεχή εκκαθάρισιν την προηγηθησομένην πάντως της εφαρμογής του περί μονιμότητος των υπαλλήλων νομού. Περαίνοντες δεν διστάζομεν να εκφράσωμεν την ελπίδα ότι θα προθυμηθήτε πάντες φιλοτίμως ν' ανταποκριθήτε εις ας περί υμών τρέφομεν αγαθάς προσδοκίας, ότι ως αληθείς διδάσκαλοι του έθνους, το μεν εμφορούμενοι του εξανθρωπιστικού πνεύματος των ευκλεών υμών πατέρων, το δε συνορώντες την οσημέραι συντελουμένην πρόοδον των τε επιστημών και τεχνών εν ταις καθ' ημάς πεπολιτισμέναις κοινωνίαις, θα επιδείξητε την ευγενή άμιλλαν του να παράσχητε έκαστος την εαυτού συμβολήν εις την ανάπλασιν του νεαρού ημών έθνους, διαπαιδαγωγούντες επί νέων αρχών και διά νέου τρόπου ενεργείας την εμπεπιστευμένην υμίν νεότητα, την χρηστήν ταύτην ελπίδα του μέλλοντος.

Γεώρ. Α. Οικονομόπουλος

81

ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ (Εγκύκλιος 14663/6 Οκτωβρίου 1898) Κυβέρνηση Α. Ζαΐμη Υπουργός Α. Παναγιωτόπουλος

Αριθ.

Πρωτ. 14663/Διεκπ.

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

Περί εκκλησιασμού και θρησκευτικής μορφώσεως των μαθητών. ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛ. ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

και

Προς τους κ.κ. γυμνασιάρχας, διευθυντάς γυμνασίων, σχολάρχας διευθυντάς Ελληνικών σχολείων.

επιβάλλει την υποχρέωσιν να φοιτώσιν οι μαθηταί εις ωρισμένην εκκλησίαν κατάταςεορτάςκαιΚυριακάς. Καίτοι πεπείσμεθα ότι αποβλέποντες εις την μεγίστην επιρροήν, ην έχει προς ηθικήν μόρφωσιν και την καθόλουευδαιμονίαντου ανθρώπουητακτική και μετ' αφοσιώσεως εκπλήρωσις των της λατρείας, τηρείτε μετ' ευλαβείας την διάταξιν ταύτην, όμως θεωρούμεν ιερόν καθήκον να υπομνήσωμεν υμάς τούτο. Εντελλόμεθα λοιπόν υμίν να επιβάλλητε εις τους μαθητάς τον εκκλησιασμόν ορίζοντες την εκκλησίαν ή, εάν η πόλις έχη μεγάλην έκτασιν, τας εκκλησίας, εις ας οφείλουσι να εκκλησιάζωνται επιτηρούμενοι υφ' υμών ή τινος των κ.κ. καθηγητών ή διδασκάλων εναλλάξ. Κρίνομεν δε περιττόνναεπιβάλωμενή καιναπροτρέψωμεν υμάς προς τακτικόν εκκλησιασμόν, φρονούντες, ότι κατανοείτε την ηθικήν ταύτην υποχρέωσιν, και ότι το παράδειγμα υμών τα μέγιστα επιδρά εις την θρησκευτικήν ου μόνον των μαθητών αλλά και της κοινωνίας μόρφωσιν. Έ τ ι δε κρίνομεν ωφέλιμον προς θρησκευτικήν και ηθικήν μόρφωσιν των μαθητών κατά Σάββατον, μετά το πέρας των μαθημάτων,ναερμηνεύηταιειςτους Αναδημοσιεύεται από το: Δημητριάδης, σ.

224-225.

μαθητάς, παρόντος του συλλόγου, η περικοπή του Ευαγγελίου της Κυριακής και να γίνηται ομιλία παραινετική υπό του καθηγητού των ιερών ή άλλου τινός των κ. Κ. Καθηγητών και διδασκάλων η υπό του ιεροκήρυκος ή άλλου πεπαιδευμένου κληρικού η και υπ' αυτού του Αρχιερέως, εάν ευδοκή η Α. Σεβασμιότης. Εν

Αθήναις

τη

6 Οκτωβρίου 1898.

ο

Υπουργός Α. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ

[Ι]

Περί

Εκκλησιασμού των μαθητών ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α' ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Έχοντες υπ' όψει τα άρθρα 14 και 76 του περί κανονισμού των Ελληνικών σχολείων και Γυμνασίων διατάγματος. Προτάσει του Ημετέρου επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργού, διατάσσομεν τάδε. Πάντες οι της ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας μαθηταί των Γυμνασίων και των Ελληνικών σχολείων οφείλουσι τη πρωΐα εκάστης Κυριακής να παριστώνται κατά την τέλεσιν της θείας λειτουργίας εν Εκκλησία οριζομένη υπότουπροϊσταμένου του Εκπαιδευτηρίου. τάσσονται υπό του οικείου γυμναστού ή, τοιούτου μη υπάρχοντος, υπό τινος των καθηγητών η διδασκάλων, και μετά την ανάγνωσιν του καταλόγουκαιτην σημείωσιν των απόντων, των απουσιών καταγραφομένων εν τοις θρησκευτικοίς εκάστης τάξεως μαθήμασι, μεταβαίνουσιν εν τάξει εις την ωρισμένην Εκκλησίαν υπό την οδηγίαν του γυμναστού και την επίβλεψιν ή αυτού ή του προϊσταμένου του Εκπαιδευτηρίου ή τινος των καθηγητών ή Ελληνοδιδασκάλων εναλλασσομένων. Μαθητής άνευ αποχρώντος λόγου, υπό του Συλλόγου των Καθηγητών η Ελληνοδιδασκάλων εκτιμωμένου,αποσχών τουεκκλησιασμού οκτάκιςμεντου

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 247, τχ. Α'/20 Οκτωβρίου 1900.

έτους αποκλείεται των κατά τον Ιούνιον γενικών επί προβιβασμώ ή απολύσει εξετάσεων, δωδεκάκις δε και πλέον και των κατά Σεπτέμβριον συμπληρωτικών. Εκπαιδεύσεως Υπουργόν ανατίθεται η δημοσίευσις και εκτέλεσις του διατάγματος τούτου. Εν

Αθήναις

Εν Το

Ο

Υπουργικόν

επί

τη

19 Οκτωβρίου 1900

ονόματι του Βασιλέως Συμβούλιον Γ. Ν. ΘΕΟΤΟΚΗΣ Α. Ν. ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΣ Α. ΡΩΜΑΝΟΣ Ν. ΚΑΡΑΠΑΥΛΟΣ Σ. Σ Τ Α Η Σ Ν. ΤΣΑΜΑΔΟΣ Β. ΒΟΥΔΟΥΡΗΣ των Εκκλησιαστικών κλπ. Υπουργός Σ. Ε. ΣΤΑΗΣ

82

ΣΥΜΠΛΗΡΩΤΙΚΟΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΓΥΜΝΑΣΙΩΝ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ (Εγκύκλιος 14956/9 Οκτωβρίου 1898) Υπουργός Αριθ. Διεκπ.

Κυβέρνηση Α. Ζαΐμη Α. Παναγιωτόπουλος

Πρωτ. 14956

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

Συμπληρωτικός κανονισμός των γυμνασίων ελληνικών σχολείων.

και

ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣ. ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ.

Προς

τους κ.κ. γυμνασιάρχας, διευθυντάς γυμνασίων, σχολάρχας και διευθυντάς Ελληνικών σχολείων.

ηανωτάτηεπιτήρησιςεπίτηςδιαγωγής των μαθητών ου μόνον εντός του σχολείου αλλά και εκτός ανήκει εις τον σχολάρχην κατ'αναλογίανδεκαιειςτον γυμνασιάρχην αρθ. 108. Ο δε κατά το 109 αρθ. του αυτού Βασ. Διατάγματος συνταχθείς κανονισμός των γυμνασίων και Ελληνικών σχολείων ακριβέστερον και λεπτομερέστερον περιέχει τας υποχρεώσεις των μαθητών και τα προς επιτήρησιν της εντός και εκτός του σχολείου διαγωγής των μαθητών καθήκοντα και δικαιώματα των διδασκόντων. Επειδή δ' όμως τινές των διατάξεων του κανονισμού τούτου χρήζουσιν τροποποιήσεων και συμπληρώσεων, άλλαι δε τελείως παραμελούνταιυπότων πλείστων γυμνασιαρχών, καθηγητών και διδασκάλων, φρονούντων ότι αυτοί υποχρεούνται ειςτοναμεταδώσωσι γνώσεις τινάς εις τους μαθητάς, ή και αρκούνται εις την εντός του σχολείου ευταξίαν και κοσμιότητα, συνιστώμεν μεν εις υμάς την μελέτην, τήρησιν και εφαρμογήν των αρθρων του κανονισμού, α συνέταξαν άνδρες εγγηράσαντες εις τα της παιδαγωγικής κατανοούντες, ότι ο σκοπός και η αποστολή των σχολείων δεν είναι μόνον η παροχή γνώσεων αλλά Αναδημοσιεύεται από το: Δημητριάδης, σ. 45-48.

κυρίως η ηθική μόρφωσις των μαθητών, ης άνευ η διανοητική ανάπτυξις καθίσταται όπλον επιβλαβές κατά της κοινωνίας, κανονίζομεν δε σαφέστεροντατης εκτός των σχολείων επιτηρήσεως της διαγωγής των μαθητών, των απουσιών καιτωντιμωριών ως εξής: 1) Ο γυμνασιάρχης και ο σχολάρχης έχοντες κατά τα ανωτέρου την ανωτάτην εποπτείαν της εντός και εκτός του σχολείου διαγωγής των μαθητών, οφείλουσι να συντάξωσι πίνακα εμφαίνοντα την κατοικίαν των γονέων ή κηδεμόνων των μαθητών, έτι δε και αυτών των μαθητών, αν δεν κατοική η πατρική των οικογένεια εν τη έδρα του σχολείου, ή δεν συνοικώσι μετά των κηδεμόνων των. 2) Οι κηδεμόνες όντες συγγενείς, οικείοι, η φίλοι και γνωστοί της οικογενείας του μαθητού πρέπει να ώσιν ωρίμου ηλικίας, χρηστοί και γνωστοί πολίται οριζόμενοι υπό των γονέων ή αυτοπροσώπως ή δι' επιστολής προς τον γυμνασιάρχην ή σχολάρχην. 3) Οι γονείς και κηδεμόνες δέον καλούμενοι να προσέρχωνται αυθημερόν ειςτογραφείον του σχολείου εκτός αν κωλύωνται εξ ασθενείας ή κατεπειγούσης εργασίας, οπότε αποστέλλουσι αντιπρόσωπον φέροντα γραπτόν το δικαίωμα τηςαντιπροσωπείας.Απουσιάζοντεςδε,διορίζουσι αντιπρόσωπον κατά τον χρόνον της απουσίας των. 4) Ο μαθητής, αν κριθή αναγκαίον, απομακρύνεται του σχολείου μέχρις ου προσέλθη ο πατήρ ή ο κηδεμών αυτού. Οφείλει δε ο γυμνασιάρχης ή σχολάρ χης αν ο κηδεμών αδιαφορή, να γνωρίση τούτο εις τους γονείς, όπως αντικαταστήσωσιν αυτόν. 5) Οι γονείς ή κηδεμών είνε υπεύθυνοι διά πάσαν πράξιντουμαθητούκαι υποχρεούνται ναεπανορθώσιπάσαν ζημίαν προσγινομένην υπό των μαθητών ειςτοσχολείον η τους συμμαθητάς των. 6) Ο γυμνασιάρχης και ο σχολάρχης ευθύς μετά την έναρξιν του πρώτου μαθήματος της πρωίας και μετά μεσημβρίαν ειδοποιεί τους γονείς και κηδεμόνας των απουσιαζόντων μαθητών διά του επιστάτου και ζητεί τον λόγον της απουσίας. 7) Μαθητής απουσιάσας άνευ αποχρώντος λόγου τιμωρείται επιβαλλομένων των κάτωθι οριζομένων ποινών και αυτής έτι της αποβολής και του αποκλεισμού, εάν απουσιάση πεντάκις από τίνος μαθήματος άνευ αποχρώντος λόγου, ηενσυνόλω έχη απουσίας καθ' ώρας λογιζομένας υπερβαινούσας το δέκατον των διδασκομένων ωρών. 8) Ο γυμνασιάρχης ή σχολάρχης εισέρχεται, αν κρίνη αναγκαίον, εν πάση ώρα εις την οικίαν των μαθητών των μη συνοικούντων μετά των γονέων ή κηδεμόνων των προσλαμβάνων, αν εγκρίνη, και υπαξιωματικόν αστυφύλακα, ή υπαστυνόμον ή αστυνόμον. 9) Ο γυμνασιάρχης ορίζει καθ' εβδομάδα εναλλάξ δύο των κ.κ. καθηγητων συμπεριλαμβανομένου, αν εγκρίνη, και του γυμναστού, οίτινες αναλαμβά

νουσι την εκτός του σχολείου επιτήρησιν των μαθητών, ο μεν εις από μεσημβρίας μέχρι της 8 εσπερινής, ο δε έτερος μετά την 8 εσπερινήν και την πρωΐαν μέχρι της ενάρξεως των μαθημάτων. Ο μεν πρώτος παρακολουθείται, εάν θέλη, υπό του επιστάτου, ο δε δεύτερος, όταν κρίνη αναγκαίον, ζητεί την συνδρομήν της αστυνομίας ή και ωρισμένον αστυφύλακα, όπως παρακολουθή αυτόν. 10) Ο γυμνασιάρχης συνεννοούμενος μετάτουαστυνόμουεκλέγειέναή δύο αστυφύλακας, οίτινες συντρέχουσιν κατά τας οδηγίας του γυμνασιάρχου εις τηνεπιτήρησιντωνμαθητών. Ούτοι συνεννοούνται και λαμβάνουσι οδηγίας ρά του γυμνασιάρχου ή των επιτηρούντων καθηγητών και προς αυτούς αναφέρουσι τους παρεκτρεπομένους. 11) Τας αυτάς υποχρεώσεις και δικαιώματα έχει και ο σχολάρχης, ωςπρος τους μαθητάς των Ελληνικών σχολείων συνεννοούμενος και λαμβάνων οδ παρά του γυμνασιάρχου. 12) Απαγορεύεται εις τους μαθητάς 1) να περιφέρωνται εις μέρη απηγορευμένα υπό του συλλόγου, ή να συγκεντρώνται περί τα σχολεία προ ή μετά τα πρωϊνά και μετά μεσημβρίαν μαθήματα, 2) να τρέχωσι ή να βαδίζωσιν ακόσμως φωνάζοντες, υβρίζοντες, βλασφημούντες, χειρονομούντες, λιθοβολούντες κλπ. 3) να φοιτώσιν εις καφενεία, οινοπωλεία, οινοπνευματοποιεία, ή εις άλλα τοιαύτα μέρη υποδεικνυόμενα υπό του συλλόγου των διδασκόντωνωςάσεμναή συντελούντα προς ηθικήν διαφθοράν ή επιβλαβή εις την υγείαν, 4) να καπνίζωσι καιναραβδοφορώσι, 5) να περιφέρωνται ανά τας οδούς κατά την ώραν της δασκαλίας ή μετά την οριζομένην υπό του συλλόγου εσπερινήν ώραν (μεταξύ της 6 και 9 μ.μ. αναλόγως της εποχής του έτους) εκτός εν απολύτω αν οπότε λαμβάνουσιν άδειαν παρά του γυμνασιάρχου, σχολάρχου, πατρός ή κηδεμόνος, ην οφείλουσι να επιδεικνύωσιν εις τους επιτηρούντας διδασκάλους ή τους συντρέχοντας αυτούς εις την επιτήρησιν. Ο παραβαίνων τ' ανωτέρω λαμβανόμενος οδηγείται εις τους γονείς ή κηδεμόνας του και τιμωρείται την επομένην υπό του γυμνασιάρχου ή σχολάρχου ή και υπό του συλλόγου,αντο σφάλμα αυτού ήνε μείζον κατά τας κατωτέρω οριζομένας ποινάς. 13) Οι μαθηταί των γυμνασίων φέρουσι πάντοτε την κεκανονισμένην στολήν, οι δε των Ελληνικών σχολείων το πιλίκιον, εκτός αν λάβωσι έγγραφον άδειαν παρά του γυμνασιάρχου ή σχολάρχου τη αιτήσει των γονέων ή κηδεμόνος ασθενείαςένεκαήάλλουαποχρώντος λόγου. Ο παραβαίνων τ' ανωτέρω συλλαμβανόμενος οδηγείται εις τους γονείς η κηδεμόνα, και επιβάλλεται εις αυτόν την επομένην ποινή μάλιστα, αν παραβαίνη και τινα των εν τω 12 αρθρω διαταγών. 14) Αι επιβαλλόμεναι ποιναί είνε 1) παραίνεσις κατ'ιδίανηενώπιοντου συλλόγου των διδασκόντων εν τω γραφείω, ή και εν τη αιθούση της παραδόσεως, 2) επίπληξις κατ' ιδίαν η ενώπιον των διδασκόντων εν τω γραφείω ή και αιθούση των παραδόσεων, 3) περιορισμός εν τη αιθούση της διδασκαλίας κατά τα

διαλείμματα, 4) περιορισμός κατ' οίκον κατά τας ώρας της μη διδασκαλίας, 5) απομάκρυνσιςεπίμίαν η πλείους ημέρας από του σχολείου μετά περιορισμού εν τη οικία του, 6) αποβολή κατά το σχολικόν έτος, 7) αποβολή διά παντός από του σχολείου, 8) αποκλεισμός από πάντων των σχολείων. Τας 4 πρώτας ποινάς επιβάλλει και μόνος ο γυμνασιάρχης ή σχολάρχης, τας δε δύο επομένας ο σύλλογος, την δε διά παντός αποβολήν και τον αποκλεισμόν ο σύλλογος μετά της εφορείας. Επιτρέπεται έφεσις εις το Υπουργείον μόνον των δύο τελευταίων ποινών. Εν Ο

Αθήναις

τη

9 Οκτωβρίου 1898. Υπουργός Α. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ. Γ. Α. Οικονομόπουλος.

83

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΑ ΓΥΜΝΑΣΙΑ (Β. Διάταγμα /16 Φεβρουαρίου 1899) Κυβέρνηση Α. Ζαΐμη Υπουργός Α. Μομφεράτος

Μεγαλειότατε, Σεπτεμβρίου 1897, ισχύον πρόγραμμα των διδακτέων μαθημάτων εν τοις ελληνικοίς σχολείοις και γυμνασίοις εκανόνισεν εν πολλοίς τα μαθήματα ουχί ανυσίμως τοις μαθηταίς. Τούτου δ' ένεκα λαμβάνω την τιμήν να υποβάλω υπό την εγκρισιν της Υμετέρας Μεγαλειότητος διάταγμα τροποποιούν το ισχύον τούτο πρόγραμμα, καθόσον θεωρώ επείγουσαν την διόρθωσιν της βλάβης, ήτις προσγίνεται τοις μαθηταίς ένεκα της καταργήσεως της ελληνικής γραμματολογίας, διά τους εξής λόγους. ση το Β. διάταγμα της 9ης Σεπτεμβρίου 1897, λέγεται ότι το μεν βιογραφικόν μέρος της γραμματολογίας ουδέν έτερον έχει επακολούθημα, ή την επιβάρυνσιν της μνήμης των μαθητών με πληθύν ονομάτων, χρονολογιών κτλ. Αλλ'εάνη παρατήρησις αύτη ήτο ορθή, έπρεπεν αυτά ταύτα να παραλείπωνταικαιεντη πολιτική ιστορία, όπερ όμως δεν συμβαίνει. Περί δε του αισθητικού μέρους της γραμματολογίας λέγεται «η επεκτείνεται και εις το αισθητικόν μέρος, οπότε παρέχει εις τους μαθητάς ετοίμους κρίσεις περί έργων, άτινα αυτοί οι μαθηταί δεν ανέγνωσαν και διά τούτο αι κρίσεις αύται η μένουσιν ακατανόητοι, ή ουχί τελείως κατανοούνται». ήση γραμματολογίαν, εάν μη μελετήση πάντας τους συγγραφείς. Αλλ' οι Έ λ ληνες συγγραφείς είναι ούτω πολλοί, ώστε ουδείς ποτέ δύναται πάντας ν' αναγνώση" άρα κατά την ειρημένην παρατήρησιν δεν έπρεπε και να διδάσκηται γραμματολογία οπουδήποτε δεν υπάρχη πλήρης ανάγνωσις των συγγραφέων, όπερ ατοπον. Ό τ ι δε η γραμματολογία δεν κατανοείται υπό των μαθητών, δεν είναι ακριβές, διότι όλως τουναντίον οι Έλληνες συγγραφείς δεν δύνανται ακριβώς να καΑναδημοσιεύεταιαπότην ΕτΚ, αρ. 48, τχ. Α'/15 Μαρτίου 1899.

κατανοηθώσινάνευτηςγραμματολογίας. Άλλως και η παρατήρησις, ότι οι Έ λ ληνες συγγραφείς μένουσιν άγνωστοι τοις μαθηταίς, δεν είναι ακριβής, διότι οι συντάκται των προγραμμάτων πάντοτε φροντίζουσιν όπως διδάσκωνται κατά το μάλλον και ήττον οι συγγραφείς εκείνοι, οι οποίοι παρέχουσιν ιδίους χαρακτήρας των ελληνικών γραμμάτων. Πλην δε τούτου η κατάργησις της ελληνικής γραμματολογίας επαναφέρει ημάςειςτηνπαλαιάν εκείνην διδασκαλίαν, ήτις εκράτει εν τοις ημετέροις σχολείοις προ της ημετέρας ανεξαρτησίας και ολίγον μετά ταύτην. Τότε ο καθηγητης προέτασσε της ερμηνείας εκάστου συγγραφέως την βιογραφίαν αυτού, αφ' ης μικράν η ουδεμίαν σχεδόν οι μαθηταί ηδύναντο ν'αντλήσωσινωφέλειαν.Την επαναφοράν λοιπόν εις την ατελή εκείνην διδασκαλίαν το ισχύον πρόγραμμα εισήγαγε, μεθ' όλην την πρόοδον της επιστήμης, ως πρόοδον και αξίωσιν της παιδαγωγικής. προς τούτοις δε λέγεται εν τη ιδία εκθέσει ότι η γραμματολογία δύναται να διδαχθή εν τη ιστορία. Βεβαίως, αν τις συγγράψη πολύτιμονιστορίανως ο μέγας ιστορικός Crote, δύναται να περιλάβη και το ιστορικόν μέρος της ελληνικής γραμματολογίας. Αλλά και τοιαύτη ιστορία δεν δύναται να αναπληρώση την γραμματολογίαν, διότι αύτη μετέχει ου μόνον της ιστορίας, αλλά και της αισθητικής. Αλλά και τούτου δυνατού υποτεθέντος, το ισχύον πρόγραμμα δεν παρέχει τω ιστορικώ την ευκαιρίαν της διδασκαλίας γραμματολογίας" διότι, κατά το πρόγραμμα τούτο, εν τη τετάρτη τάξει, εν η διδάσκεται δράμακαιαναμένηο μαθητής να μάθη παρά του καθηγητού της ιστορίας τα περί δράματος, ο ιστορικός θέλει διδάξει ιστορίαν της νέας Ευρώπης μέχρι του 1815 και της ελληνικής επαναστάσεως. Εν τίνι λοιπόν κεφαλαίω της ιστορίας της νέας Ευρώπηςήτης ελληνικής επαναστάσεωςθέλει εύρη ευκαιρίαν ο καθηγητήςτηςιστορίαςεντη Δ' τάξει του γυμνασίου, όπως πραγματευθή περί δράματος και δη περί Αισχύλου, Σοφοκλέους και Ευριπίδου; Ουδαμού βεβαίως. Ούτω λοιπόν οι μαθηταί εξερχόμενοι των γυμνασίων, ήτοι περαίνοντες τας εγκυκλίους αυτών σπουδάς, δεν θέλουσιν είναι ικανοί όπως κρίνωσι ποίημα ή ιστορίαν ή δράμα ή ρητορικόν λόγον και θέλουσι κατέχει μόνον κανόνας τινάς γραμματικής. Ούτοι εισίν οι λόγοι, Μεγαλειότατε, οίτινες με πείθουσιν εις την επείγουσαν ανάγκην της εισαγωγής της διδασκαλίας της ελληνικής γραμματολογίας εις τα Γυμνάσια" έχω δε δι' ελπίδος ότι η Υμετέρα Μεγαλειότης, εκτιμώσα τους λόγους τούτους, θα ευδοκιμήση να περιβάλη το εσώκλειστον διάταγμα διά του υψηλού Αυτής κύρους. Εν Αθήναις τη 16 Φεβρουαρίου 1899. Της Ο

Υμετέρας επί

των

Μεγαλειότητος πιστός υπήκοος και ευπειθέστατος θεράπων Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργός Α. ΜΟΜΦΕΡΡΑΤΟΣ

Περί εισαγωγής της διδασκαλίας του μαθήματος της ελληνικής γραμματολογίας εν τοις γυμνασίοις του Κράτους. ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α'. ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Έχοντες υπ' όψει τα άρθρα 1, 2, 7, 16, 64, 69, 81 του Β. διατάγματος της 31 Δεκεμβρίου 1836 περί κανονισμού των ελληνικών σχολείων και γυμνασίων και το Ημέτερον διάταγμα της 11ης Σεπτεμβρίου 1897, προτάσει του Ημετέρου επί των Εκκλησιαστικών και της δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργού διατάσσομεν τάδε. των διδακτέων εν τοις ελληνικοίς σχολείοις και γυμνασίοις μαθημάτων τροποποιείται από της δημοσιεύσεως του παρόντος διατάγματος, εισαγομένης εν τοις γυμνασίοις της διδασκαλίας της ελληνικής γραμματολογίας. Και εν μεν τη δευτέρα τάξει διδάσκονται τα περί ιστορίας και ρητορίας (ώρα 1) καθ'εβδομάδα,εν δε τη τρίτη τάξει τα περί εθνικής και λυρικής ποιήσεως (ώραι 2) καθ' εβδομάδα, και εν τη τετάρτη τάξει τα περί δράματος και φιλοσοφίας, Ιδία τα περί Πλάτωνος (ώραι 2)· λαμβάνονται δ' αι ώραι της διδασκαλίας της γραμματολογίας εκ των προς διδασκαλίαν των ελληνικών ωρισμένων. σις του διατάγματος τούτου.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ο

Υπουργός Α. ΜΟΜΦΕΡΡΑΤΟΣ

84 ΑΝΑΚΑΘΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ (Β. Διάταγμα / 22 Μαρτίου 1899) Κυβέρνηση Α. Ζαΐμη Υπουργός Α. Μομφεράτος

Μεγαλειότατε, λείων και γυμνασίων, ισχύν νόμου επέχον, διατάσσει εν άρθρω 7 ω ότι,εντοιςελληνικοίς σχολείοις θέλουσι διδάσκεσθαι η Ιερά Ιστορία και η Κατήχησις, ταδε μετά ταύτα συνταχθέντα προγράμματα, επί του ανωτέρω Β. διατάγματος στηριζόμενα, εξηκολούθουν αναγράφοντα ως διδακτέα Ιερά εν τοις ελληνικοίς σχολείοις την Ιεράν μεν ιστορίαν της Παλαιάς Διαθήκης διά την Α' τάξιν, την Καινήν δε Διαθήκην διά την Β' και την Κατήχησιν διά την Γ'. Και καλώςέπραττονοι συντάκται των διαφόρων προγραμμάτων, διότι ου μόνον τον νόμον ετήρουν, αλλά και την προσήκουσαν θέσιν εις το μάθημα της Κατηχήσεως απέδιδον, επιμένοντες όπως αύτη κυρίως διδάσκηται τοις μαθηταίς της Γ' τάξεως του ελληνικού σχολείου, οι οποίοι απολυόμενοι και μη κατατασσόμενοι εις τα γυμνάσια προς αρτιωτέραν μόρφωσιν, έπρεπε να λαμβάνωσι γνώσιν οπωσούν ακριβή της Κατηχήσεως της θρησκείας ημών. Η Κατήχησις, ως γνωστόν, είνε η συνοπτική έκθεσις της Χριστιανικής θρησκείας και το απαύγασμα της επισήμου διδασκαλίας του κρατούντος παρ' ημίν ορθοδόξου δόγματος. Θεωρώ λοιπόν ως λίαν αλυσιτελές, οι απολυόμενοι από των ελληνικών σχολείων να μη λαμβάνωσι συνοπτικώς γνώσιν του Συμβόλου της Πίστεως, των δογμάτων, των μυστηρίων κλπ. Της Ανατολικής Εκκλησίας. Ναι μεν, εν τοις δημοτικοίς σχολείοις διδάσκεταιηΚατήχησις, αλλ' η διδασκαλία αυτής, ως γίνεται συνοπτικωτάτη, ου μόνον δεν δύναται να παράσχη ακριβή και σαφή γνώσιν του μαθήματος,αλλάκαιηηλικία των μαθητών δεν είνε εισέτι ώριμος προς κατανόησιν των υψηλών αυτής διδαγμάτων. Αλλ' εκτός του νόμου του 1836, ως προερρήθη, και το κανονιστικόν Β. διάταγμα του ΒΤΓ' νόμου της 10ης Οκτωβρίου 1895 εν άρθρω 8ω ορίζει εν τω ελληνικώ σχολείω ως μάθημα την Ιεράν Κατήχησιν. Το τελευταίον όμως πρόγραμμα της 11 Σεπτεμβρίου 1897 εκαινοτόμησεν ως προς το μάθημα της Ιεράς Αναδημοσιεύεται από την ΕτΚ, αρ. 57, τχ. Α'/26 Μαρτίου 1899.

Κατηχήσεως, και αντί αυτής ώρισε την Εκκλησιαστικήν ιστορίαν εν τω ελληνικω σχολείω, μεταθέσαν την Κατήχησιν εις την Γ' τάξιν του Γυμνασίου. Η καινοτομία αύτη, Μεγαλειότατε, ου μόνον αντίκειται ταις ανωτέρω μνημονευθείσαις νομίμοις διατάξεσιν, αλλά και ο κύκλος του ενός μαθήματος είνε λίαν διάφορος του ετέρου. Η Εκκλησιαστική ιστορία δεν αποτελεί ενιαίον τι όλον ως η Κατήχησις, αλλ' έχει κύκλον λίαν ευρύν, και τα πραγματευόμενα εν αυτή θρησκευτικά θέματα και ζητήματα ου μόνον δεν δύνανται να διδάσκωνται συνοπτικώς, αλλ' απαιτούσι και διάνοιαν ώριμωτέραν. Η Εκκλησιαστική Ιστορίαανερευνάκαιεξετάζειτηνθεμελίωσιν, αύξησιν και εξάπλωσιν της Εκκλησίας, ή τον περιορισμόν και την περιστολήν αυτής, την ανάπτυξιν και διαμόρφωσιν της θείας λατρείας, του εκκλησιαστικού πολιτεύματος και των σχέσεων αυτού προς την λατρείαν πραγματεύεται περί των Οικουμενικών Συνόδων, νό μων, κανόνων, διατάξεων κλπ. Και περιγράφει τας αναφυείσας αιρέσεις, σχίσματα, δογματικάς έριδας και αμφισβητήσεις εν τη Χριστιανική Εκκλησία. Πάντα ταύτα έκαστος εννοεί, ότι χρήζουσι διεξοδικωτέρας και βαθυτέρας διδασκαλίας, απαιτούσιδεμείζονα των μαθητών ανάπτυξιν προς κατανόησιν του μαθήματο Διά ταύτα, θεωρήσας την καινοτομίαν του προγράμματος της 11 Σεπτεμβρίου 1897 αντιβαίνουσαν τοις νόμοιςκαιαλυσιτελή ωςπροςτηνωφέλειαντου μαθήματος, υποβάλλω τη Υμετέρα Μεγαλειότητι σχέδιον διατάγματος, δι' ου διατάσσεται η επαναφορά του μαθήματος της Ιεράς Κατηχήσεως εις την Γ' τάξιν των ελληνικών σχολείων, παρακαλών την Υμετέραν Μεγαλειότητα, όπως περιβάλη τούτο διά του Υψηλού Αυτής κύρους. Εν της πιστός Ο

Αθήναις

τη 20 Μαρτίου 1899

Υμετέρας

Μεγαλειότητος υπήκοος και ευπειθέστατος θεράπων επί των Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργός Δ. ΜΟΜΦΕΡΡΑΤΟΣ

Περί ορισμού θρησκευτικών μαθημάτων 1 Σεπτεμβρίου 1899 εν τοις ελληνικοίς σχολείοις.

από

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α'. ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Έχοντες υπ' όψει το άρθρον 7 του Β. διατάγματος της 31 Δεκεμβρίου 1836 «περί κανονισμού των ελληνικών σχολείων και γυμνασίων», και το κανονιστικόν

διάταγμα του ( ΒΤΓ' νόμου της 10 Οκτωβρίου 1895, προτάσει του Ημετέρου επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργού, διατάσσομεν τάδε. Θρησκευτικά μαθήματα από της 1 Σεπτεμβρίου 1899 εν τοις ελληνικοίς σχολείοις, ορίζονται ως εξής:

δεύσεως Υπουργός δημοσιεύσει και εκτελέσει το παρόν διάταγμα. Εν

Αθήναις

τη

22 Μαρτίου 1899 ΓΕΩΡΓΙΟΣ Υπουργός

Α.

ΜΟΜΦΕΡΡΑΤΟΣ

85

ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗ, ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ (Νόμος ,ΒΧΚΑ' /10 Ιουλίου 1899) Κυβέρνηση Γ. Θεοτόκη Υπουργοί Γ. Θεοτόκης, Α. Ευταξίας

Περί γυμναστικής και γυμναστικών και αθλητικών αγώνων. ΝΟΜΟΣ ,ΒΧΚΑ' ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α' ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Ψ'ηφισάμενοι ομοφώνως μετά της Βουλής, απεφασίσαμεν και διατάσσομεν. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α'

Γενικαί διατάξεις. Ά ρ θ ρ ο ν 1. Σκοπός της γυμναστικής είνε η ανάπτυξις των σωματικών καιηενακμήδιατήρησις των ψυχικών δυνάμεων, η εν τη καρτερία έξις και η διά τον στρατιωτικόν βίον προπαρασκευή των νέων. Ά ρ θ ρ ο ν 2. Η εν τη γυμναστική παίδευσις συντελείται εν τοις σχολείοις, δημοσίοις τε και ιδιωτικοίς, εν τω Πανεπιστήμιω και τη Σχολή των Βιομηχάνων Τεχνών και εν τοις διαφόροις γυμναστηρίοις των ανά την Ελλάδα λειτουργούντων γυμναστικών και αθλητικών σωματείων, υποθάλπεται δε και αναζωπυρείται διά των γυμναστικών αγώνων τοπικών, Πανελληνίων και Ολυμπιακών. Εκπαιδεύσεως διαρρυθμίζει μεν και διευθύνει την εν τοις σχολείοις, εποπτεύει δεκαιυποστηρίζει την εν τοις γυμναστηρίοις των γυμναστικών και αθλητικών σωματείων συντελουμένην γυμναστικήν παιδείαν. Ά ρ θ ρ ο ν 4. Η γυμναστική είνε εν πάσι τοις σχολείοις της δημοτικής και μέσης εκπαιδεύσεως του Κράτους δημοσίοις τε και ιδιωτικοίς εν των πρωτευόντων μαθημάτων. ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 141, τχ. Α'/12 Ιουλίου 1899.

Ά ρ θ ρ ο ν 5. Μόνον εις τους αναπήρους και εις τους ομολογουμένως πάσχοντας εξ οργανικών νοσημάτων, επιτεινομένων διά της γυμναστικής, επιτρέπεται να μη μετάσχωσι του μαθήματος ταύτης. Ά ρ θ ρ ο ν 6. Εν πάσι τοις σχολείοις, δημοσίοις τε και ιδιωτικοίς, ήτοι εν τοις δημοτικοίς και τοις σχολείοις της μέσης εκπαιδεύσεως αρρένων και θηλέων καιεντοις Διδασκαλείοις διδάσκονται οι εις αυτά φοιτώντες την γυμναστ επί τρεις τουλάχιστον καθ' εβδομάδα ώρας. Ά ρ θ ρ ο ν 7. Ά π α ξ του μηνός τακτικώς, εκτάκτως δε, όταν αποφασισθή υπό του συλλόγου των καθηγητών και διδασκάλων, οι μαθηταί πάντων των σχολείων του Κράτους, δημοσίων τε και ιδιωτικών, συνοδευόμενοι υπό του διευθυντού του σχολείου και των διδασκάλων αυτού, επιχειρούσι πεζοπορίας κατά το μάλλον και ήττον μακράς. Ά ρ θ ρ ο ν 8. Εις παν διδακτήριον της δημοτικής και μέσης εκπαιδεύσεως προσαρτάται γυμναστήριον, ίδρυόμενον και συντηρούμενον υπό του Κράτους. Ό π ο υ δεν είνε δυνατόν το Κράτος να ιδρύση ίδια γυμναστήρια η εφ' όσον αυτό δεν κέκτηται τοιαύτα, επιτρέπεται να γυμνάζωνται οι μαθηταί εις τα γυμναστήρια των εκασταχού γυμναστικών και αθλητικών σωματείων. δωρεάν πάντα ταναγκαία κινητά όργανα της γυμναστικής και αντί ενοικίου χορηγεί προς αυτά ετησίαν επιχορήγησιν υπό τον όρον του να μη εισέρχωνται εις τα γυμναστήρια αυτών άλλοι, καθ' ας ώρας θα γυμνάζωνται οι μαθηταί. Ά ρ θ ρ ο ν 9. Ό π ο υ τούτο δυνατόν, διδάσκονται οι μαθηταί πάντων των σχολείων την κολυμβητικήν, οι δε μαθηταί των ανωτέρων τάξεων της μέσης εκπαιδεύσεως ασκούνται και εις την σκοποβολήν και κωπηλασίαν. Ά ρ θ ρ ο ν 10. Εν τω προϋπολογισμώ του Υπουργείου των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως αναγράφονται κατ' έτος αι προς διοργάνωσιν, υποστήριξιν και βελτίωσιν των της γυμναστικής αναγκαίαι δαπάναι.

[

]

Ά ρ θ ρ ο ν 54. Καταργείται πάσα προηγουμένη διάταξις, αντιβαίνουσα προςτονπαρόντα νόμον. θείς, δημοσιευθήτω διά της Εφημερίδος της Κυβερνήσεωςκαιεκτελεσθήτωως νόμος του Κράτους. Εν

Τατοΐω

τη 10 Ιουλίου 1899 ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Υπουργός Γ. Ν. ΘΕΟΤΟΚΗΣ

της

Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργός ΑΘ. ΕΥΤΑΞΙΑΣ

86

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗΣ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ (Β. Διάταγμα /20 Νοεμβρίου 1899) Κυβέρνηση Γ. Θεοτόκη Υπουργός Α. Ευταξίας

Μεγαλειότατε,

Πρότυπον παιδείας διά τα αποτελέσματα αυτής θεωρείται ορθώς και δικα ως η των πάλαι Αθηναίων, δι' ης ούτοι μεγαλουργήσαντεςεκίνησανκαικινούσιν έτι και νυν τον θαυμασμόν της ανθρωπότητος. Η παιδεία αυτών συνετέλεσε τα μάλιστα εις την ελευθέραν ανάπτυξιν των δυνάμεων, κατέστησεν απεριόριστον την του πνευματικού αυτών βίου μεταρσίωσιν και παρήγαγενέργα,άτινα θ' απαρτίζωσιν ες αεί ουσιώδες στοιχείον της ανθρωπίνης παιδείας. Η τοδεη τωνΑθηναίωνπαιδεία ουχί μονομερής του σώματος θεραπεία, ως η εν Σπάρτη, ουδέ μονομερής του πνεύματος καλλιεργία, αλλ' όλωςαρμονικήανάπτυξιςτου τε σώματος και της ψυχής. Η Γυμναστική εμφανίζεται εν αυτή ως στοιχείον, έχον ίσην καθ' όλα αξίαν προς το έτερον αυτής στοιχείον, την Μουσικήν' δι' αμφοτέρωνδετούτων, εξ ίσου θεραπευομένων, η Αθηναϊκή πολιτεία εζήτει ν' αναδείξητουςπολίτας αυτής καλούς και αγαθούς, και κατώρθου τούτο. Παρά τοις Ρωμαίοις, ει και δεν έλειπον αι σωματικαί ασκήσεις, ουδέποτε όμως απέκτησαν αύται και γενικήν παιδαγωγικήν σημασίαν, καθόσον η σωματική διαμόρφωσις είχεν αφεθή παρ' αυτοίς εις τον οίκον, του σχολείου ουδόλως περί αυτής φροντίζοντος. Κυρίως δε ησκούντο εν Ρώμη αι ανώτεραι τάξεις, ιδίακατά την στρατιωτικήν υπηρεσίαν και δη προς πολεμικούς μόνον σκοπούς. Η έντεχνος Ελληνική Γυμναστική έμεινε πάντοτέ τι αλλότριον αυτών, και καθ' ον έτι χρόνον πολλά στοιχεία της Ελληνικής παιδείας εγένοντο οικεία τοις Ρωμαίοις. Τούτου δ' ένεκα δεν δύναται να γείνη λόγος περί παιδείας αυτών, υφ'ηνέννοιανενόουνκαιήσκουν αυτήν οι Αθηναίοι. δ' εις τούτο δύο τινά. Το πρώτον είνε η ένεκα της ανακαλύψεως της πυρίτιδος επιγενομένη μεταβολή εις τον τρόπον του μάχεσθαι, το δεύτερον δε η τεραστία πρόοδος και ανάπτυξις των τεχνών και επιστημών και του πολιτισμού καθόλου και

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 255, τχ. Α'/20 Νοεμβρίου 1899.

ηωςεκτούτου επιγενομένη μεταβολή εις τον βίον του πεπολιτισμένου ανθρώπου. Αι πνευματικαί απαιτήσεις, ας ο των νέων χρόνων πεπολιτισμένος βίος έχει παρά παντός ζώντος εν αυτώ, είνε πολλαί, πάντως πολλώ πλείους ή πρότερον. Με ανωτέραν την καθόλου νοητικήν ανάπτυξιν και με πολλώ πλείον ποσόν θετικών γνώσεων η εν προτέροις χρόνοις πρέπει να εισέρχεταί τις εις τον νεώτερον κοινωνικόν και πρακτικόν βίον, ίνα δυνηθή επιτυχώς να διεξαγάγη τον περί υπάρξεωςαγώνακαιμηναυαγήση εν αυτώ. Αλλά και εισελθών εις αυτόν οφείλει νυν πολλώ μάλλον η πρότερον να διατηρή τας νοητικάς του δυνάμειςενεντάσει προς τον αυτόν σκοπόν. Ούτως εχόντων των κατά τον νεώτερον πεπολιτισμένον βίον και τοιούτων υπ' αυτού προβαλλομένων νοητικών απαιτήσεων, ουδαμώς άπορον ότι η νοητική ανάπτυξις και μόρφωσιςυπερετιμήθηαπέναντιτης

άλληςκαιμάλιστα της σωματικής, αι δε σωματικαί ασκήσεις υπετιμήθησαν απέναντι των μέσων της νοητικής μορφώσεως και παρημελήθησαν τούτου ένεκεν όλως ή εν μέρει, ενώ ακριβώς νυν μείζων επέστη η ανάγκη αυτών ως αντισηκώματος της πολλής νοητικής εργασίας. Ούτως η αρμονική ισορροπία σωματικής και πνευματικής μορφώσεως, ήτις χαρακτηρίζει την Αθηναϊκήν παιδείαν, ετα ράχθη εν τοις νεωτέροις χρόνοις και η παιδεία αυτών απέβη κατά το μάλλον η ήττον μονομερώς πνευματική ή μάλλον νοητική, οία εν τέλει απέβη και η αρχαία Αθηναϊκή παιδεία, επικρατήσαντος πέραν του προσήκοντος του ενός ταύτης στοιχείου, του της νοητικής αναπτύξεως.

ήσαν, ως διδάσκει ημάς η ιστορία, το ότι παρήγε μεν αυτή πεπαιδευμένους, ουχί όμως πλέον πολίτας καλούς καγαθούς. Αλλοία όλως δεν είνε τα αποτελέσματα της νεωτέρας μονομερούς παιδείας. Επί του διανοητικού εδάφους έχομεν αληθώς να θαυμάσωμεν έργα τέχνης και επιστήμης νέα όλως και μεγαλοφυά, αλλ' οι χαρακτήρες είνε σήμερον τι σπανιώτερον ή πριν, η δε σωματική ισχύς και υ γεία δεν είνε τόσον ευχάριστος. Είνε αληθές ότι άπαν το νυν περιβάλλον ημάς, μάλιστα ένεκα του άγαν επιταχυνθέντος ρυθμού του εσωτερικού βίου και των μειζόνων εξωτερικών δυσχερειών του ζην, δεν συντελεί πολύ εις την διαμόρφωσιν ατομικοτήτωνκαιχαρακτήρων και εις την του σώματος ευεξίαν" αλλά και η νεωτέρα παιδεία, κατά το μάλλον η ήττον μονομερώς νοητική ούσα, ενισχύει τα περί ων ο λόγος κακά, αντί, ως έδει, να προσπαθή κατά το δυνατόν να αίρη αυτά. Η νεωτέρα παιδεία παραβλάπτει την σωματικήνισχύν καιυγείαντων παιδευομένων, διότι εξαναγκάζει αυτούς εις πλείονα του δέοντος νοητικήν οίκοι καιεντω σχολείω εργασίαν. Αύτη δ' αμέσως μεν ως επακολούθημα έχει την νοητικήν καταπόνησιν αλλά διά την στενήν προς άλληλα σχέσιν της του ανθρώπου ψυχής και του σώματος επάγει εμμέσως και σωματικήν καταπόνησιν. Αλλ' η νεωτέρα παιδεία παραβλάπτει και άλλως διά της πολλής νοητικήςεργασίαςτων παιδευομένων το σώμα αυτών, εξαναγκάζει δήλα δη αυτούς εις πολλήν σωματικήν ακινησίαν επί του θρανίου εν τω σχολείω και επί του καθίσματος οίκοι. Το-

Τοσαύτηδεακινησία είνε τι όλως ασύμφωνον και αντίθετον προς την φύσιν των παίδων. Όσω ούτοι νεώτεροι είνε, τοσούτω μείζων η ανάπτυξις και αύξησις του σώματος, αλλ' άμα διά τούτο τοσούτω ισχυροτέρα είνε παρ' αυτοίς και η ορμή του πολυμερώς και αδιαλείπτως κινείσθαι, ούτως ώστε να παριστώσιναυτοίεν τι σωματικόν perpetuum mobile. Αν νυν διά την πολλήν νοητικήν εργασίαν η νεωτέρα παιδεία παρακωλύη την κίνησιν των παιδευομένων, προδήλως άμα παρακωλύει και την κανονικήν του σώματος αυτών ανάπτυξιν και αύξησιν, καθόσον εκείνη είνε εις των παραγόντων ταύτης, αλλά συγχρόνως και εκδήλωσις αυτής. Ούτως η νεωτέρα παιδεία και αμέσως παραβλάπτει την του σώματος ισχύν και υγείαν διά της πολλής νοητικής εργασίας. Παρά ταύτην δε και παρακωλύει την ενέργειαν του μυϊκού συστήματος, μη προνοούσα προσηκόντως περί των σωματικών ασκήσεων, ίνα διά τούτων αναζωογονή και επανάγη εις φυσιολογικήν κατάστασιν το καταπεπονημένον υπό της νοητικής εργασίας νευρικόν σύστημα. Τούτο δ' είνε και το δεύτερον, καθ' ο ήμαρτε το νεώτερον εκπαιδευτικόν σύστημα περί την σωματικήν υγείαν και ισχύν.

Η επιβλαβής αύτη επίδρασις της νεωτέρας παιδείας επί του σώματος των παιδευομένων προ πολλού ήδη παρετηρήθη υπό των επαϊόντων, υφ' ων και πολλή προσπάθεια κατεβλήθη προς άρσιν του κακού. Οι αγώνες αυτώνέσχον τοεπακολούθημα, ότι έκτοτε εστράφη η προσοχή των σχολικών αρχών εις την σωματικήν ανάπτυξιν. Εις τούτο όμως συνεβάλετο ουκ ολίγον και η ιατρική επιστήμη, ήτις διά της σχολικής υγιεινής ησχολήθη ιδία εις τον αερισμόν και φωτισμόν των σχολείων, εις την κατασκευήν των θρανίων, εις τον περιορισμόν της κατ' οίκον εργασίας και την εναλλαγήν σωματικής και πνευματικής εργασίας. Και περί μεν των κατορθωθέντων υπ' αυτής ως προς τα άλλα ουδέν παρατηρώ ενταύθα,ωςπρος δε την Γυμναστικήν σημειούμαι ότι έργον της σχολικής υγιεινής και της νεωτέρας παιδαγωγικής ήτο να εξασφαλίσωσιν εις αυτήν σταθεράν θέσιν εν τοις προγράμμασι των σχολείων, άμα δε να συντελέσωσιν εις το να διαμορφωθή διά της θεωρητικής και πρακτικής ενεργείας ευγενών ανδρών διδακτικόν της γυμναστικής σύστημα σχετικώς άρτιον, να αυξηθώσι δε αι ώραι της γυμναστικής διδασκαλίας και να προστεθώσιν εις ταύτην και αι γυμναστικαί παιδιαί, αι πεζοπορίαι, η κολυμβητική και η παγοδρομία εν ταις βορείαις χώραις της Εσπερίας. Ούτω δύναται τις ορθώς να είπη ότι εν Γερμανία, ένθα νυν η Γυμναστική καθόλου συντονώτερον και ενδελεχέστερον θεραπεύεται η πρότερον, η παιδεία την σήμερον τείνει προς το πάλαι εθνικόν ημών πρότυπον,τηντων Αθηναίων παιδείαν, εφ' όσον τούτο επιτρέπουσιν αι σχέσεις των νεωτέρου β Κοιτίς της τοιαύτης παιδείας, εν τοις καθ' ημάς χρόνοις υπεδείχθη ως είνε η Γερμανία" αλλά το παράδειγμα ταύτης εμιμήθησαν και άλλαι χώραι. Ούτως εν Γαλλία παρατηρείται ήδη από ετών πυρετώδης, δύναται τις να είπη, κίνησις

υπέρ αναμορφώσεως της παιδείας κατά την αρχήν της αρμονικής αναπτύξεως του σώματος και της ψυχής. Διά του νόμου της 27 Ιανουαρίου 1880εγένετουποχρεωτική καθόλου η γυμναστική διδασκαλία διά πάντα τα σχολεία της Γαλλίας, δέκα δε έτη ύστερον ο Υπουργός Léon Bourgeois διέταξε την σύνταξιν γυμναστικού εγχειριδίου, όπερ και εξεδόθη εν έτει 1893. Α π ό του βιβλίου τούτου, ίνα χαρακτηρίσωμεν την νυν παρά Γάλλοις τάσιν ως προς την παιδείαν, μεταφέρομεν κατά λέξιν τόδε το χωρίον: «εν οις χρόνοις η δράσις είνε ούτω πυρετώδης, η του εγκεφάλου εργασία ούτως εντεταμένη και αι καθεστικαί εργασίαι ούτως απειράριθμοι, επιβάλλεται ημίν η σωματική αγωγή ως το μόνον μέσον, ίνα παρά τοις ανθρώποις αποκαταστήσωμεν την ισορροπίαν των φυσιολογικών λειτουργιών. Εν χώρα, ως η ημετέρα, ήτις ίσως επί πολύν έτι χρόνον θα είνε καταδεδικασμένη εις διηνεκή ένοπλον φρουράν, εμφανίζεται η σωματική αγωγήωςπατριωτική και ιερά ανάγκη. Τέλος εν τοις ημετέροις σχολείοις, εν οιςοπαις απασχολείται υπό τόσον πολυειδούς διδασκαλίας, η σωματική αγωγή είνε το κατάλληλον θεραπευτικόν μέσον διά την καλουμένηνεπιβάρυνσιντων μαθητών (de ce qu'on a appelé le surmenage), το αναγκαίον αντισήκωμα διά πνευματικήν εργασίαν, υπερβολικήν υπό πολλών θεωρουμένην, συγχρόνως δεηασφαλεστάτηβάσις υγιούς και ανδρώδους αγωγής».

καιεντηΓερμανική αυτοκρατορία, ως μαρτυρούσι το πρόγραμμα και αι οδηγίαι περί γυμναστικής διδασκαλίας της 12 Φεβρουαρίου 1897, έτι δε αι εγκύκλιοι της 15 Σεπτεμβρίου 1890, της 20 Σεπτεμβρίου και της 15 Οκτωβρίου 1893, αίτινες παρέχουσιν οδηγίας περί της εισαγωγής των παιδιών.

σκαλία, κατά δε το 1894 συνεστάθη επιτροπή, εις ην ανετέθη η αναμόρφωσις της σχολικής Γυμναστικής. Εν των στοιχείων της αναμορφώσεως ταύτης είνε ότι έχουσιν εισαχθή ευρύτατα αι παιδιαί, έτερον δε ότι συνιστώνται ασκήσεις δρόμου, άλματος και πορείας.

καθ' ημάς χρόνοις τάσεις όμοιαι εν πάσι προς τας ανωτέρω ως προς την σωματικήν αγωγήν. Τα αυτά πρέπει να λεχθώσι και περί Ρωσσίας, εν η κατά το 1886 εγένετο πρόγραμμα διά πάντα τα σχολεία της αυτοκρατορίας, το οποίον καθιστάυποχρεωτικήν τηνπολυμερή θεραπείαν των γυμναστικών ασκήσεων εν τοις σχολείοις των αρρένων. Περί της Αγγλίας δεν έχω να είπω όμοια προς τα περί των ανωτέρω χωρών ειρημένα, καθόσον αυτή πάντοτε εθεράπευε και θεραπεύειεπαρκώςτας γυμναστικάς ασκήσεις και τας παιδιάς, διόπερ και υπό των άλλων προβάλλεται πάντοτε ως αξιομίμητον παράδειγμα ως προς την εν τη αγωγή αρμονικήν ανάπτυξιν ψυχής τε και σώματος. Διά τον αυτόν δε λόγον και δεν παρετηρήθησαν εν αυτή τα προ μνημονευθέντα λυπηρά επακολουθήματα του μονομερούς εκπαιδευτικού

τικού συστήματος των άλλων χωρών, ουδ' εξηνέχθη ποτέ κατά του εκπαιδευτικού της συστήματος μομφή, ως παραμελούντος την σωματικήν αγωγήν και μονομερώς φροντίζοντος περί της μορφώσεως του νου μόνου. Η μέριμνα αύτη των πεπολιτισμένων χωρών υπέρ των σωματικών ασκήσεων δεν περιωρίσθη εντός των ορίων του σχολείου, και τοι η περίτωνεναυτώ παιδευομένων μέριμνα είνε ομολογουμένως η σπουδαιοτάτη,αλλ'εξετάθηκαι εκτός του σχολείου. Καταβάλλεται δηλαδή εν αυταίς πάσα δυνατή προσπάθεια προς μείζονα διάδοσιν των γυμναστικών και αθλητικών ασκήσεων και παιδιών παρά τω λαώ. Ούτως έχουσι νυν τα κατά την σωματικήν αγωγήν των παιδευομένων και τας σωματικάς ασκήσεις του λαού εν ταις άλλαις χώραις της Ευρώπης. Πώς δ' έχουσιν αυτά παρ' ημίν;

ταις ώραις της ανέσεως εγυμνάζοντο εις ασκήσεις χρησίμους εις το έργον αυτών, διεδέξαντο οι χρόνοι της απελευθερωθείσης Ελλάδος. Αι ανάγκαι ταύτης αι πνευματικαί ήσαν εν αρχή τοσαύται, ώστε ουδαμώς άπορον, ότι τότεοιτατης παιδείας του έθνους ημών Ιθύνοντες εις την πλήρωσιν αυτών ιδιαίτατα έστρεψαν την προσοχήν των, περί πλείστου ποιούμενοι την διανοητικήν μόρφωσιν της νέας γενεάς. Εν τοις μαθήμασι τοις διδακτέοις εν τω Διδασκαλείω της Αιγίνης δεν αναγράφεταιηΓυμναστική, εξ ου δύναται τις ορθώς να συναγάγη ότι εν τοις τότε Δημοτικοίς Σχολείοις το μάθημα τούτο δεν εδιδάσκετο. Μεταξύ των διδακτέων εν τοις Δημοτικοίς Σχολείοις μαθημάτων αναγράφεται η Γυμναστική εν τω 2 αρθρω του περί Δημοτικών Σχολείων Β. Διατάγματος της 6/18 Φεβρουαρίου 1834, εν ω αυταίς λέξεσι φέρεται, «έκτος τούτου θέλουν γίνεσθαιυπότην εποπτείαν του διδασκάλου δις της εβδομάδος σωματικαί γυμνασίαι»" φαίνεται δ' όμως, ότι αύται, μάλιστα αφ' ου χρόνου κατηργήθη το πρώτονΕνΑθήναις τω 1834 συσταθέν Διδασκαλείον, ουδέποτε εγένοντο δι' ανεπάρκειαν των δημοδιδασκάλων προς την γυμναστικήν διδασκαλίαν. Μόλις από του έτους 1878, από τηςανασυστάσεωςδηλαδή του Εν Αθήναις Διδασκαλείου, ήρξατο διδασκομένη η Γυμναστική εν τοις Δημοτικοίς Σχολείοις υπό των νέων δημοδιδασκάλων, των καταρτιζομένων οπωςδήποτε εν αυτή. Περί διαδόσεως της Γυμναστικής εν τη Μέση Εκπαιδεύσει, και όσον αυτή είνε διαδεδομένη εν τη Δημοτική Εκπαιδεύσει,; ουδείς δύναται να γείνη λόγος έτι και νυν. Ήδη εν τω πρώτω από 31 Δεκεμβρίου 1836 Β. Διατάγματι «Περί Ελληνικών Σχολείων και Γυμνασίων» (εν άρθρω 14) αναγράφονται αι γυμναστικαί ασκήσεις ως εξής: «Εις το διάστημα των ωρών της αναπαύσεως καιτωνημερώντηςδιακοπής οι μαθηταί δίδονται υπό την επίβλεψιν των δ δασκάλων εις γυμναστικάς και άλλας ασκήσεις». Αλλ' η διάταξις αύτη ουδέποτε εφηρμόσθη διά την έλλειψιν διδασκάλων, ως τούτο δήλον γίνεται εκ του 6 αρθρου του από 8 Δεκεμβρίου 1862 ψηφίσματος της Προσωρινής Κυβερνήσεως και εκ του Β. Διατάγματος της 18 Φεβρουαρίου 1871, καθ' ο εις τα Ελ-

Ελληνικά Σχολεία εισάγονται αι στρατιωτικαί ασκήσεις υποχρεωτικώς διά τους υπέρτα14 έτη γεγονότας μαθητάς. Αλλά και η διάταξις αύτη δεν εφηρμόσθη εις πάντα τα Ελληνικά Σχολεία.

μονευθέντος ψηφίσματος της προσωρινής Κυβερνήσεως, αλλά και η διάταξις αύτη έσχε την αυτήν τύχην, ην και η εις τα Ελληνικά Σχολεία αναφερομένη περί του αυτού πράγματος διάταξις του 1836, και δη διά τον αυτόν λόγον. Διά τούτο δε και διά του Β. Διατάγματος από 18 Φεβρουαρίου 1871 εισήχθησαν αντί της Γυμναστικής αι στρατιωτικαί ασκήσεις, εφαρμοσθείσαι μέχρι του 1877, ότε και διεκόπησαν, της καταστάσεως του στρατού μη επιτρεπούσης ν' αποσπώνται δι' αυτάς αξιωματικοί και υπαξιωματικοί, ως αναφέρει εγκύκλιος τουεπίτηςΠαιδείας Υπουργού από 25 Οκτωβρίου 1877. Εξ ετέρου Β. Δ τάγματος από 22 Σεπτεμβρίου 1880 φαίνεται ότι εγένετο δυνατόν να διορισθώσιν εν τισι γυμνασίοις γυμνασταί, οπωςδήποτε παρασκευασθέντες εν τω ενταύθα δημοσίω Κεντρικώ Γυμναστηρίω" αλλά διά του Νόμου ΑΡΙΘ' από 31 Μαρτίου 1883 εισάγονται και πάλιν αι στρατιωτικαί ασκήσεις, διά δε του προγράμματος της 23 Ιουνίου 1884 ορίζεται, ίνα αύται γίνωνται εν ταις δυσίν ανωτέραις του Γυμνασίου τάξεσιν ανά τρεις καθ' εβδομάδα ώρας.

σκήσεις εν τοις Ελληνικοίς Σχολείοις και Γυμνασίοις μέχρι του 1884 πρόδηλον καθίσταται ότι η περί αυτών πρόνοια η περιωρίζετο μόνονειςτηνεπίτου χάρτου αναγραφήν των δεόντων γενέσθαι ή εξετροχιάζετο εις τας στρατιωτικάς ασκήσεις, αίτινες και αυταί ουχί πάντοτε, ουδέ πανταχού εγίνοντο.Τοέτος δ' όμως 1884 αποτελεί σημείον ποιάς προόδου εν τη γυμναστική διδασκαλία της Μέσης Εκπαιδεύσεως, τούτο δε διότι τότε συνεστάθη το πρώτον Σ Γυμναστών, προωρισμένων δι' αυτήν, εις ην επετρέπετο να φοιτήσωσινοιαπό των νέων Διδασκαλείων απολυθέντες δημοδιδάσκαλοι και οι έχοντες απολ ριον Γυμνασίου, εν ω από διετίας τουλάχιστον εδιδάσκετο η Γυμναστική. Διά τωνεκτηςσχολής ταύτης εξελθόντων γυμναστών ηδυνήθη το επί της Παιδε Υπουργείον να πληρώση εν τη Μέση Εκπαιδεύσει ικανάς θέσεις αυτών, εφρόντισε δ' άμα αυτό και περί προμηθείας γυμναστικών οργάνων. Κατάτοαυτό έτος 1884 οριστικώς ανεγράφη εν τω προγράμματι των Ελληνικών Σχο η Γυμναστική, παρεχομένων αυτή εν εκάστη τάξει ανά τρεις ώρας, τοσ δ' ώραι παρεσχέθησαν τω μαθήματι διά του αυτού προγράμματος και εν εκάστη των δύο κατωτέρων του Γυμνασίου τάξεων. Ούτως ετέθησαν άπαξ αι βάσεις της γυμναστικής διδασκαλίας εν τη Μέση Εκπαιδεύσει - αλλά ζωηρά και προσήκουσα πρόνοια περί πλείονος αυτής διαδόσεως και μεθοδικωτέρας εκτελέσεως δεν εγένετο" διά τούτο δ' έτι και νυν η γυμναστική διδασκαλία εντη Μέση Εκπαιδεύσει ούτε καθολική είνε ούτε υπό γυμναστών, ως δει, μορφωθέντων γίνεται.

Περί διαδόσεως και θεραπείας των γυμναστικών ασκήσεων και παρά τω πολλώ πλήθει προ του 1896 ουδείς δύναται να γείνη λόγος, καθόσονουδ'ειςτας πόλεις πάσας υπήρχον γυμναστήρια μέχρι της τότε τελέσεως των πρώτων Ολυμπιακών αγώνων. Ούτοι ζωηρότατον διήγειραν το ενδιαφέρον και τον ενθουσιασμόν του Έθνους ημών υπέρ των γυμναστικώνασκήσεωνκαιανύψωσανεν τη συνειδήσει αυτού την αξίαν και σπουδαιότητα αυτών. Η φίλαθλος δ' αύτη τάσις έσχε και πρακτικά αποτελέσματα. Εν πάση σχεδόν πόλει συνεστάθησαν γυμναστικοί σύλλογοι, ων σκοπός είναι η εισαγωγή σκοπίμου και κατά το δυνατόν πολυμερούς Γυμναστικής του λαού μορφώσεως υπό την οδηγίαν και εποπτείαν ανδρών κατά το μάλλον η ήττον ειδικών. Εν αις δε πόλεσιν ήδη πρότερον υφίσταντο γυμναστικοί σύλλογοι, προσεκτήσαντο ούτοι νέαν ζωήν, καθόσον και επί τα κρείττω διωργανώθησαν και προσετέθησαν εις αυτούς πολλώ πλείω η πρότερον μέλη. Και παρά τη μαθητιώση δε νεολαία οι αγώνες ισχυρόν διήγειραν το ενδιαφέρον υπέρ των σωματικών καθόλου ασκήσεων και ανύψωσαν την αξίαν των και παρ' αυτή. Αλλ' επελθών ο τελευταίος ατυχής ημών πόλεμος απέτρεψεν, ως εικός την προσοχήν του Έθνους ημών από των σωματικών ασκήσεων, εφ' ικανόν χρόνον και ανεχαίτισε τας αρξαμένας εξ ατομικής πρωτοβουλίας εργασίας υπέρ της διαδόσεως αυτών, δεν απενέκρωσεν όμως τον υπέρ αυτών ζήλον, ως έχομεν δι' ελπίδος. Τουναντίον μάλιστα ο πόλεμος ώφειλε τουλάχιστον παρά τοις επαΐουσι, συμφανεστέραν να καταστήση την ανάγκην των σωματικώνασκήσεωνκαι διά τον λαόν και διά την μαθητιώσαν νεολαίαν και ούτω ν' ανυψώση εν τη συνειδήσει του Έθνους την αξίαν και σπουδαιότητα αυτών από απόψεως όλως αντιθέτου προς την των αγώνων.

ημώνικανώςβραδέως μετά την αποκατάστασίν του συνησθάνθη την ανάγκην των σωματικών ασκήσεων. Δεύτερον και συναισθανθέν την ανάγκην ταύτην, δεν ετράπη ευθύς επί την ορθήν οδόν της πληρώσεως αυτής. Τρίτον εν τοις τελευταίοις προ των αγώνων χρόνοις εγένετο τις πρόοδος, αλλά βραδεία και μονομερής πως και τέλος η του Έθνους ημών παιδεία δεν είνε απηλλαγμένη της μονομέρειας, ην κατά την παιδείαν πάσχουσι και τα άλλα πεπολιτισμέναέθνητης Ευρώπης. Τούτου ένεκεν η παρούσα Κυβέρνησις υπέλαβεν εκ των πρωτίστων αυτής καθηκόντων να μεριμνήση διά της νομοθετικής οδού περί της σωματικής αναγεννήσεως του Έθνους ημών, συντόνως φροντίζουσα περί διαδόσεως των σωματικών ασκήσεων και παρά τω λαώ, μάλιστα δε παρά τη μαθητιώση νεολαία, ήτις αποτελεί την ρίζαν της μελλούσης δυνάμεως παντός λαού. Το πρώτον βήμα εγένετο ήδη διά της υποβολής εις την ψήφον της Βουλής του νομοσχεδίου «περί Γυμναστικής και γυμναστικών και αθλητικών αγώνων» όπερ εγένετο Νόμος του Κράτους, ψηφισθέν υπό της Βουλής και κυρωθέν υπό της Υμετέρας Μεγαλειότητος.

Διά του Νόμου τούτου απέβη υποχρεωτικόν το μάθημα της Γυμναστικής διά τους μαθητάς της Δημοτικής και Μέσης Εκπαιδεύσεως, αλλά και διά τους φοιτητάς του Πανεπιστημίου και της Σχολής των Βιομηχάνων Τεχνών κατά τα δύο πρώτα έτη της φοιτήσεως αυτών. Διά τούτους προστίθεται και η οπλομαχητική, διά πάντας δε τους μαθητάς και φοιτητάς αι παιδιαί και αι αθλητικαί ασκήσειςτουδρόμου, άλματος, δίσκου και σφαίρας, ένθα δε δυνατόν, η κολυμβητική, κωπηλασία και σκοποβολή.

κία ευρίσκει αληθή χαράν και αναψυχήν, καθόσον δι' αυτών το τε σώμακαιο νούς των παιδιών τίθενται εις κίνησιν κατά τρόπον συνάδοντα προς την φύσιν αυτών. Εντεύθεν δε και το πολύ ενδιαφέρον των μικρών μάλιστα μαθητών υπέρ των παιδιών, αίτινες ούτως είνε αρίστη προπαιδεία εις τας κυρίως γυμναστικάς ασκήσεις, άμα δε, εναλλαττόμεναι προς ταύτας, άριστον μέσον ζωογονήσεως της κυρίως γυμναστικής διδασκαλίας. Αλλά και άλλως αι παιδιαί κέκτηνται πολλήν την σπουδαιότητα, και δή πρώτον υπό εποψιν υγιεινήν, άτε επιτρέπουσαι και προκαλούσαι τους παίδας εις πολυμερή και όλως ελευθέραν κίνησιν των διαφόρων του σώματος μελών. Και ηθική δε είτα σημασία ου σμικρά αποδίδεται εις αυτάς, ως επιτηδειοτάτας εις την μόρφωσιν χαρακτήρος, καθ' όσον εθίζουσι τους παίδας εις την καρτερίαν, εις την παρουσίαν του πνεύματος,ειςτην ευστροφίαν, εφευρετικότητα και οξύτητα αυτού. Και άλλως δε διεγείρουσι και προάγουσι το κοινοτικόν συναίσθημα" διότι η παίζουσα νεολαίαεπιβάλλει αυτή εις εαυτήν τον νόμον και τον περιορισμόν, θέτει δ' εκτός των διαγεγραμμένων υπό της παιδιάς ορίων πάντα, βουλόμενον και πειρώμενον να θέση εαυτόν υπεράνω αυτών, ουδενί αναγνωρίζουσα διάκρισιν και προνόμιον, αλλά τους παντας καθιστώσα ίσους ενώπιον του νόμου της παιδιάς. Α π ό τοιαύτης απόψεως εξεταζόμεναι αι παιδιαί αποβαίνουσιν υπόθεσις εθνική μεγίστης σημασίας, διότι είνε και η αρίστη προπαιδεία της φιλοπατρίας, ήτις εν τούτω κυρίως συνίσταται, εν τω υποτάττειν την ιδίαν τη κοινή βουλήσει καιθυσιάζεινεκείνηνταύτη. Αι παιδιαί, όταν προς διδασκαλίαν εκλέγωνται κυρίωςεπιχώριοι, έχουσι τον χαρακτήρα του δημοτικού και εθνικού" τοιούτον δ' έχουσιν χαρακτήρα κα αιανωτέρωμνημονευθείσαι αθλητικαί ασκήσεις, το άλμα, ο δρόμος, η σφαίρα. Διά τούτο εκείναι τε και αύται προσηκόντως θεραπευόμεναι και εν τοις σχολείοις εν συνδυασμώ προς την κυρίως Γυμναστικήν θα χρησιμεύσωσιν ως μέσον συνδέσεως των δημοτικών η λαϊκών ασκήσεων και των κυρίως γυμναστικών καιθακαταρρίψωσι τον ουχί φυσικόν φραγμόν, τον αποχωρίζοντα την έντεχνον γυμναστικήν από των δημοτικών, λαϊκών, ασκήσεων. Ούτω δε θα διευκολύνωσι και την παρά τω λαώ επικράτησιν και των κυρίως γυμναστικών ασκήσεων, ειςοθασυντελέση και η μακρά κατά πάντα τα μαθητικά έτη ενασχόλησις των νέων περί αυτάς. Η ενασχόλησις αύτη θα εμβάλη εις τους παίδας την κλίσιν

προςταςσωματικάς ασκήσεις, γνωστόν δ' είνε ότι κλίσεις, ερριζούμεναιτω ανθρώπω κατά τα νεανικά έτη αυτού και ούτως έξεις αποβαίνουσαι, δυσκόλως είτα γίνονται εξίτηλοι. Ούτως υπάρχει ελπίς μεγίστη το ενδιαφέρονυπέρτων σωματικών ασκήσεων να διασώζηται και πέραν των μαθητικών εδωλίων - διά τούτονδεκαιδι' άλλους λόγους καθίσταται υποχρεωτικόν διά του μνημονευθέντος νόμου το μάθημα της Γυμναστικής και διά τους φοιτητάς, ίναμηοι νέοι νομίζωσιν ότι απαλλαττόμενοι των επιστημονικών εγκυκλίων μαθημάτων δύνανται και πρέπει κατά μέρος ν' αφήνωσι και την Γυμναστικήν. Αύτη πρέπει και μετά το σχολείον να μη εξαφανίζηται εκ του βίουτωνατόμωνκαι του έθνους, αλλ' έθος του λαού να αποβαίνη. Εις τούτο πάντως συμβάλλονται και οι αγώνες. Πας λόγος περί της αξίας των σωματικών ασκήσεων, όσον και αν είνε καθ' εαυτόν εναργής, δεν ευρίσκει βαθείαν απήχησιν παρά τω λαώ. Αλλ' αγώνες σωματικώνασκήσεωνενεργούσιν ήδη διά της εν αυτοίς ενοικούσης δραματικής δυνάμεως, είνε δε άριστον μέσον παρορμήσεως προς σωματικάς ασκήσεις. Τούτο μαρτυρούσιν οι αρχαίοι εθνικοί αγώνες και οι εσχάτως τελεσθέντες παρ' ημίν Ολυμπιακοί αγώνες. Αγώνκαινίκη είνε το ύψιστον κέντρον της νεολαίας, η δε τάσις του αιέν αριστεύειν και υπέροχον είναι των άλλων αποδείκνυται σοβαρόν ελατήριον προς διαρκή σοβαράν άσκησιν και αυστηράν διαμόρφωσιν αυτής, καθ' ην και εις στερήσεις υποβάλλεται τις και παραιτείται τίνων, δυστυχώς και παρά τη ημετέρα νεολαία ευρέως διαδεδομένων υλικών απολαύσεων, επιβλαβών τω τε σώματι καιτηψυχή. Α π ό τοιούτων λόγων ορμώμενος διά του μνημονευθέντος Νόμου ώρισα, πρώτον ίνα αι εξετάσεις των μαθητών εν τη Γυμναστική προσλαμβάνωσιν, ένθα δυνατόν, αγωνιστικόν χαρακτήρα, δεύτερον δ' ίνα κατ' έτος τελώνται Εν Αθήναις Πανελλήνιοι αγώνες, άμα δε διηυκόλυνα την τέλεσιν σωματικών αγώνων και αλλαχού του έθνους ημών. Όρος,ουάνευαιγυμναστικαί καθόλου ασκήσεις δεν δύνανται να κατορθώσω όσα δ' αυτών επιδιώκονται, είνε η ύπαρξις γυμναστών, προσηκόντως κατηρτισμένων. Οποία πρόνοια περί τούτων ελήφθη μέχρι τούδε,υπεδηλώθηεν μέρει ανωτέρω. Νυν προσθέτω ότι εν έτει 1893 διωργανώθη υπ' εμού σχολή τις ήτις και ελειτούργησεν από του 1897-1899. Αλλ' εγώ αυτόςαναγνωρίζωνυν ταελαττωματικώςέχοντα εντωοργανισμώτηςσχολής εκείνης. Εν πρώτοις οιειςαυτήν εγγραφόμενοι πάντες δεν είχον την προσήκουσαν καθόλου διανοητικήν ανάπτυξιν" αλλ' όμως, αν μέλλωσιν αυτοί επιτυχώς να διδάσκωσι την γυμναστικήν εν τοις σχολείοις της Μέσης Εκπαιδεύσεως και να επιβάλλωνται εις τους μαθητάς αυτών, πρέπει να έχωσι την καθόλου μόρφωσινανωτέραντης των διδαχθησομένων υπ' αυτών. Επαρκή δε την καθόλου μόρφωσιν πρέπει να έχωσιν οιμέλλοντες γυμνασταί, αν μέλλωσι μετά βαθείας κατανοήσεως να παρακολουθώσι την εν τη Σχολή των Γυμναστών θεωρητικήν διδασκαλίαν, μάλιστα όπως αύτη νυν εκανονίσθη εν τω κανονισμώ δ' αυτής κείται και το δεύτερον

ελάττωματηςΣχολής των Γυμναστών, κατά τον οργανισμόν του 1893. Αι ωρητικαί γνώσεις, αι τε κυρίως γυμναστικαί και αι παιδαγωγικαί, αι παρεχόμεναι και κατ' εκείνον εις τους φοιτητάς της Σχολής, ήσαν πολύ ολίγαι, διά τούτο καιεξεμάνθανονμεναυτοίταςδιαφόρους ασκήσεις, αλλ' είτα γυμνασταί γινό μενοι κατά τινα άλογον τριβήν ήσκουν και ασκούσι την Γυμναστικήν, ουχί σαφή συνείδησιν έχοντες του τρόπου, καθ' ον κατορθούται ο υπ' αυτής καθόλου επιδιωκόμενος σκοπός, άμα δε του σκοπού του ιδιάζοντος εκάστω είδει ασκήσεων ή και εκάστη ασκήσει, ήτοι του τρόπου, καθ' ον έκαστον είδος ή και εκάστη άσκησις επιδρά επί το σώμα και προάγει την τούτου ισχύν και υγείαν. Η έλλειψις επαρκώνθεωρητικών γνώσεων παρά τοις γυμνασταίς είνε και το αίτι ον, ου ένεκεν η παρ' ημίν σχολική γυμναστική προσεκτήσατο μονομέρειάν τινα και τον τύπον των στρατιωτικών ασκήσεων διά της επικρατήσεως των τακτικών καλουμένων ασκήσεων. Μόνον επαρκής θεωρητική μόρφωσις των γυμναστών θ' απαλλάξη την σχολικήν ημών γυμναστικήν της μνημονευθείσης μονομερείας, θα προλάβη δε και τον κίνδυνον πάσης άλλης μονομερείας και υπερβολής, αίτινες ευκόλως άγουσιν εις τον κακόν αθλητισμόν, τον μέγαν τούτον κίνδυνον της Γυμναστικής. Ούτος είνε διά την μαθητιώσαν μάλιστα νεολαίαν καιαπόυγιεινήςκαιαπόπαιδαγωγικής απόψεως ολέθριος, διό πάσα πρέπει ν γίνηται φροντίς, ίνα μακράν πάντοτε διατελή της σχολικής μάλιστα Γυμναστικής. Κατά ταύτα, εν τω νέω οργανισμώ της Σχολής των Γυμναστών φροντίς γίνεται περί ευρυτέρας θεωρητικής αυτών μορφώσεως, άμα δε και περί επαρκούς προτέρας γενικής παιδείας αυτών διό και η είσοδος εις την Σχολήν επιτρέπεται μόνον ε!ς τους διετή συμπληρώσαντας φοίτησιν εις το Πανεπιστήμιον.

Δεύτερος όρος, εξ ου εξαρτάται η επιτυχία της Γυμναστικής, μάλιστα εν τοις σχολείοις, είνε ο καταρτισμός αναλυτικού προγράμματος συνωδάπροςτας αξιώσειςτηςνυνΔιδακτικής. Τοιούτο παρ' ημίν υπήρχε διά το Δημοτικόν Σχολείον, διά δε την Μέσην Εκπαίδευσιν ολίγα τινά αναγράφονται περί του μαθήματος της Γυμναστικής εν τω προγράμματι των Ελληνικών Σχολείων και Γυμνασίων, τω εκδοθέντι τη 9 Σεπτεμβρίου 1897. Αλλ' όμως νυν μάλιστα παρίσταται ανάγκη παρ' ημίν αναλυτικού προγράμματος της Γυμναστικής, ότε η ουχί επαρκής θεωρητική μόρφωσις των πλείστων γυμναστών εν αμφιβόλω λίαν τίθησι την ορθήν εκλογήν των ασκήσεων, των αρμοζουσών εις εκάστην τάξιν. Και τελειοτέρας δ' όμως γενομένης της θεωρητικής μορφώσεως των γυμνα άχρηστον δεν είνε το αναλυτικόν πρόγραμμα" και οι τοιαύτην προσηκτησάμενοι την θεωρητικήν μόρφωσιν γυμνασταί δεν είνε δυνατόν εν αρχή του πρακτικού αυτών σταδίου να έχωσιν ούτως ανεπτυγμένην την παιδαγωγικήν συνείδησιν, ώστε πάντοτε του ορθού να στοχάζωνται εν τη εκλογή της διδακτέας ύλης. Και δι' αυτούς λοιπόν το αναλυτικόν πρόγραμμα δεν είνε τιάχρηστον, αλλάτ ναντίον θα χρησιμεύη ως τις ασφαλής οδηγός εν τω έργω αυτώνέπειταδεκαι τοέργοντηςεπιθεωρήσεωςκαιτηνεξέλεγξιντηςγινομένης εν εκάστω σχολείω

εργασίαςωςπροςτηνΓυμναστικήν διευκολύνει το αναλυτικόν πρόγραμμα. Είνε δε τούτο ούτω συντεταγμένον, ώστε εντός των ορίων αυτού να παρέχηται ειςτονδιδάσκοντα, έχοντα προ οφθαλμών την ατομικότητα των μαθητών αυτού,ικανήελευθερία περί την εκλογήν των εν εκάστη ώρα διδακτέων ασκήσεων, τηνακολουθίαναυτών, ωσαύτως δε περί τον ρυθμόν της μεταβάσεως από μιας εις άλλην άσκησιν και από ενός εις άλλο είδος ασκήσεων. Α π ό τοιούτων αρχών και σκέψεων, Μεγαλειότατε, ορμηθείς συνέταξα τον μνημονευθέντα Νόμον, προσέτι δε τα ήδη δημοσιευθέντα Διατάγματα περί οργανισμού της Σχολής των Γυμναστών και περί οργανισμού του Ακαδημαϊκού Γυμναστηρίου, ως και τα νυν εις την κύρωσιν της Υμετέρας Μεγαλειότητος υποβαλλόμενα σχέδια Διαταγμάτων περί διδασκαλίας της Γυμναστικής εν τοις σχολείοις της Δημοτικής και Μέσης Εκπαιδεύσεως και εν τοις Διδασκαλείοις εκατέρου φύλου και περί του αναλυτικού προγράμματος της Γυμναστικής εν τοις σχολείοις της Δημοτικής και Μέσης Εκπαιδεύσεως. Της και Ο και

Υμετέρας

Μεγαλειότητος πιστός θεράπων

ευπειθέστατος επί

υπήκοος των

της

Εκκλησιαστικών Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργός ΑΘ. ΕΥΤΑΞΙΑΣ

Περί της διδασκαλίας της Γυμναστικής εν τοις σχολείοις

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α' ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Έχοντες υπ' όψει τα άρθρα 4, 6, 7, 8, 27, 46, και 53 του «περί Γυμναστικής και γυμναστικών και αθλητικών αγώνων» ,ΒΧΚΑ' Νόμου, Προτάσει του Ημετέρου επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργού διατάττομεν τάδε: Ά ρ θ ρ ο ν 1. Εν πάσι τοις δημοσίοις, δημοσυντηρήτοις και ιδιωτικοίς σχολείοις της Δημοτικής και Μέσης Εκπαιδεύσεως, ως και εν τοις Διδασκαλείοις αμφοτέρων των φύλων η Γυμναστική πρέπει να διδάσκηται τρις τουλάχιστον της εβδομάδος ανά μίαν ώραν. Εξαίρεσις επιτρέπεται μόνονεπίτων δύο κατωτέρων του δημοτικού σχολείου τάξεων, εν αις η Γυμναστική δύναται να διδάσκηται καθ' εκάστην ανά ημίσειαν ώραν.

Ά ρ θ ρ ο ν 2. Την Γυμναστικήν εν τοις δημοσίοις και ιδιωτικοίς δημοτικοίς σχολείοις αμφοτέρων των φύλων διδάσκουσι δημοσιδάσκαλοι και δημοδιδασκάλισσαι, ουχί δε και ίδιοι γυμνασταί. Ε φ ' όσον μάλιστα δυνατόν, εν εκάστη τάξει διδάσκει το μάθημα τούτο ο και τα άλλα μαθήματα διδάσκων εν αυτή. Η μη εφαρμογή της τελευταίας ταύτης διατάξεως πρέπει προσηκόντως να αιτιολογήται εις τον οικείον επιθεωρητήν υπό του διευθύνοντος το σχολείον κατά την περιοδείαν εκείνου.

Ά ρ θ ρ ο ν 3. Εις τους επί μισθώ και ουχί επί επιμισθίω διδάσκοντας την Γυμναστικήν εν τω Ακαδημαϊκώ Γυμναστηρίω, εν τη Σχολή των Γυμναστών, εν τοις σχολείοις της Μέσης Εκπαιδεύσεως και τοις Διδασκαλείοις επιτρέπεται μόνον δίωρος καθ εκάστην εν ιδιωτικώ εκπαιδευτηρίω ή γυμναστηρίω ή τοιούτω αθλητικού σωματείου ή εν άλλω εν γένει ιδιωτικω ιδρύματι διδασκαλία της Γυμναστικής. Τας ώρας της ιδιωτικής ταύτης διδασκαλίας γνωρίζει έκαστος γυμναστής, επίιδίααυτούευθύνη, τω διευθύνοντι το δημόσιον σχολείον εν ω διδάσκει, άμα αναλαμβάνων την ιδιωτικήν διδασκαλίαν. Ά ρ θ ρ ο ν 4. Ε π ' ουδενί λόγω επιτρέπεται η εν τη γυμναστική διδασκαλία σύμπτυξις τάξεων αλλεπαλλήλων πλειόνων των δύο. Και η τοσούτων δ' όμως και τοιούτων τάξεων σύμπτυξις δεν επιτρέπεται, ότανοαριθμόςτων μαθητών των ενουμένων δύο τάξεων υπερβαίνη τους εξήκοντα. Επ' ουδενί λόγω ωσαύτως επιτρέπεται η σύμπτυξις της α' κατωτάτης προςτηνβ' τάξιν του Ελληνικού Σχολείου. Ά ρ θ ρ ο ν 5. Η γυμναστική διδασκαλία εν πάσι τοις σχολείοις τοις μνημονευομένοις εν τω 1ω άρθρω του παρόντος Διατάγματος άρχεται ευθύς άμα τηενάρξειτηςδιδασκαλίας και των άλλων μαθημάτων, διακόπτεται μόνον καθ' ας ημέρας και τα άλλα μαθήματα ή ένεκα καιρικών λόγων, μετά προηγουμένην συνεννόησιν του γυμναστού προς τον διευθύνοντα το σχολείον, εξακολουθεί δε γινομένη και μετά τας εξετάσεις τας οριζομένας εν τω άρθρω 27 του ,ΒΧΚΑ' Νόμου μέχρι της 20 Μαΐου. Καλά ταύτας, επί ιδία ευθύνη του γυμναστού και του διευθύνοντος το σχολείον, πρέπει να εμφανίζωνται πάντες οι μαθηταί του σχολείου, πλην των, κατά το από 12 Σεπτεμβρίου εν. έτους «περί απαλλαγής από της Γυμναστικής των μαθητών της Δημοτικής και Μέσης Εκπαιδεύσεως» Ημέτερον Διάταγμα, απαλλαττομένων της γυμναστικής διδασκαλίας. Ά ρ θ ρ ο ν 6. Απαγορεύεται η αναγραφή εν τω προγράμματι οιουδήποτε σχολείου ως ώρας γυμναστικής διδασκαλίας της 2 μ.μ., εν δε θέρεικαιτης 10 και 11 π.μ. Και της 3 και 4 μ.μ. Ά ρ θ ρ ο ν 7. Η γυμναστική διδασκαλία γίνεται υφ' ους όρους αναγράφει το β' εδάφιον του 8 αρθρου του ,ΒΧΚΑ' Νόμου εν τοις γυμναστηρίοις των εκασταχού γυμναστικών και αθλητικών σωματείων, εφ' όσον προς ταύτην α-

απαιτούνται και κινητά η ακίνητα όργανα, ων στερείται το σχολείον. Οφείλει δ' όμως ο γυμναστής ευθύς ως παρατηρήση, ότι δεν τηρείται ο όρος του γ' εδαφίου του αυτού άρθρου, ν' αναφέρη τούτο εις τον διευθύνοντα το σχολείον, ίνα τοεπίτωνΕκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργείον, λαμβάνον δι' αυτού γνώσιν του πράγματος, παύσηται χορηγούν την ετησίαν χρηματικήν επιχορήγησιν και διατάξη την υπό του σωματείουεπιστροφήντων αυτώ χορηγηθέντων κινητών γυμναστικών οργάνων εις τον διευθύνοντατοανώτερον σχολείον της έδρας του γυμναστηρίου. Ά ρ θ ρ ο ν 8. Α π ό του σχολείου εις το γυμναστήριον τους μαθητάς, βαίνοντας εν τάξει, συνοδεύει αυτός ο γυμναστής. Την εκτέλεσιν της διατάξεως ταύτης εποπτεύει ο διευθύνων το σχολείον, οφειλών τάχιστα να γνωρίζη τω Υπουργείω την παράβασιν αυτής προς τιμωρίαν του γυμναστού. Ά ρ θ ρ ο ν 9. Αι εν άρθρω 7 του ,ΒΧΚΑ' Νόμου οριζόμεναι εκδρομαί σκοπόν έχουσι καθαρώς γυμναστικόν, ήτοι την υπό των μαθητώνάσκησινεις πεζοπορίας, διό γίνονται εκάστοτε υπό την συνοδείαν και του γυμναστού. Η διάρκεια αυτών, αρχομένη από της ημισείας ώρας, δεν πρέπει και εις τους μαθητάς των ανωτέρων ακόμη του Γυμνασίου τάξεων να υπερβαίνη τας δύο ώρας, συμπεριλαμβανομένης και της επιστροφής εις τον τόπον της εκκινήσεως. Ά ρ θ ρ ο ν 10. Εν τη βαθμολογία της Γυμναστικής ισχύουσιν αι διατάξεις περί βαθμολογίας των Ελληνικών, Λατινικών και Μαθηματικών εν τοις σχολείοις της Μέσης Εκπαιδεύσεως. Ά ρ θ ρ ο ν 11. Υπεύθυνοι διά την τήρησιν των διατάξεων του παρόντος Διατάγματος, ως και των διατάξεων του ,ΒΧΚΑ' Νόμου των αναφερομένων εις την γυμναστικήν διδασκαλίαν εν τη κατωτέρα και Μέση Εκπαιδεύσει καιεντοιςΔιδασκαλείοις αμφοτέρων των φύλων, είνε οι διευθύνοντες τα σχολεία ταύτα και οι επιθεωρηταί της Δημοτικής Εκπαιδεύσεως. Προκειμένου δε περί της τηρήσεως των αυτών διατάξεων εν τοις ιδιωτικοίς καθόλου εκπα δευτηρίοις υπεύθυνοι είνε προς τοις διευθυνταίς αυτώνκαιοιεποπτεύοντεςτα σχολεία ταύτα λειτουργοί της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως. Ά ρ θ ρ ο ν 12. Πάσα προηγουμένη διάταξις, αντικειμένη προς το παρόν Διάταγμα, καταργείται. Εκπαιδεύσεως Υπουργόν ανατίθεται η δημοσίευσις και εκτέλεσις του Διάταγματος τούτου. Εν

Αθήναις,

τη

20 Νοεμβρίου 1899 ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Ο

Υπουργός ΑΘ.

ΕΥΤΑΞΙΑΣ

87 ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗΣ (Η. Διάταγμα/20 Νοεμβρίου 1899) Κυβέρνηση Γ. Θεοτόκη Υπουργός Α. Ευταξίας

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α' ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Έχοντες υπ' όψει τον ,ΒΧΚΑ' Νόμον της 10 Ιουλίου 1899 «περί γυμναστικής και γυμναστικών και αθλητικών αγώνων» προτάσει του Ημετέρου επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργού διατάττομεν τάδε: Γυμνασίοις διδακτέας Γυμναστικής κανονίζεται από του ενεστώτος σχολικού

Α' ΔΗΜΟΤΙΚΟΝ ΣΧΟΛΕΙΟΝ Τάξις Α-

Ι. Τακτικοί ασκήσεις 1. Σχηματισμός του ζυγού.—2. Προσοχή και ανάπαυσις.—3. Αρίθμησις κατά δυάδας.—4. Κλίσις δεξιά και αριστερά.—5. Βάδην επί τα πλάγια.—6. Βάδην εν χώρα.—7. Εν βήμα εμπρός η όπίσω.—8. Εν, δύο, τρία ή τέσσαρα βήματα εμπρός η όπίσω.—9. Βάδην εμπρός κατά παραγωγήν.—10. Διάφοροι μετασχηματισμοί του ζυγού εν βαδίσματι. II.

Ελεύθεραι Ασκήσεις

1. Μικρά αραίωσις κατά μέτωπον ή κατά παραγωγήν διά τάσεως των χειρών επί τα πλάγια η εμπρός οριζοντίως, και πύκνωσις.—2. Τας χείρας επί τωνισχίων εναλλάξκαιαμφοτέρας.—3.Βάδην εν χώρα μετά κρούσεως των χειρών εμπρός.—4. Βάδην εν κινήσει μετά κρούσεως των χειρών εμπρός ανά πάντα τέταρτον χρόνον, η ανά πάντα περιττόν χρόνον, η ανά παν εν.—5. Τέσσαρα βήματα πεζικά εν κινήσει και τέσσαρα εν χώρα μετά κρούσεως των χειρών εμΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 255, τχ. Α'/ 20 Νοεμβρίου 1899.

εμπρός,οπίσωήυπέρτηνκεφαλήν ανά παν εν χώρα βήμα.—6. Τέσσαρα βήματα πεζικά εμπρός μετά ή άνευ κρούσεως των χειρών οπίσω, ή τέσσαρα οπίσω μετά ήάνευκρούσεως των χειρών εμπρός.—7. Στροφή της κεφαλής δεξιά και αριστερά.—8. Κλίσις της κεφαλής εμπρός και οπίσω ή δεξιά και αριστερά.—9. Τάσις των χειρών εναλλάξ η αμφοτέρων εμπρός, η επί τα πλάγια οριζοντίως.— 10. Τάσις των χειρών εναλλάξ ή αμφοτέρων εμπρός ή επί τα πλάγια οριζοντίως και άνω κατακορύφως.—11. Τάσις των χειρών εναλλάξήαμφοτέρωνάνω κατακορύφως εκ των έμπροσθεν η εκ των πλαγίων.—12. Κάμψις των χειρών επίτουςώμους εμπρός και τάσις κάτω.—13. Τάσις και κάμψις των χειρών εναλλάξ και αμφοτέρων εμπρός οριζοντίως, ή άνω κατακορύφως.— 14. Κάμψις των χειρών επί τους ώμους πλαγίως και τάσις κάτω.—15. Τάσις και κάμψις των χειρών εμπρός η επί τα πλάγια, οριζοντίως ή άνω κατακορύφως.—16. Ε κ βολή των ποδών εναλλάξ εμπρός ή οπίσω ή επί τα πλάγια.—17. Το αυτό μετά τάσεως των χειρών εμπρός ή επί τα πλάγια οριζοντίως ή άνω κατακορύφως.— 18. Εκβολή των ποδών εναλλάξ εμπρός, οπίσω ή επί τα πλάγια μετά κρούσεως των χειρών εμπρός ή υπέρ την κεφαλήν. III . Παιδιαί επιχώριοι Εκλεγόμεναι υπό των διδασκόντων αναλόγως της ηλικίας των μαθητών. Τάξις Β'

ΕπανάληψιςτωνεντηΑ' τάξει διδαχθεισών τακτικών και ελευθέρων ασκήσεων και παιδιών. I. Τακτικαί ασκήσεις 1. Ημίσεια στροφή της κεφαλής δεξιά ή αριστερά.—2. Ζύγησις.—3. Μεταβολή εν ηρεμία.—4. Βάδην εμπρός η οπίσω.—5. Παύσις του βαδίσματος. 6. Βήμα γυμναστικόν εν χώρα.—7. Τροχάδην εν χώρα.—8. Διπλασιασμός και απλοποίησις του ζυγού εν ηρεμία. —9. Βάδισμα κατά παραγωγήν. —10. Απλοποίησις και διπλασιασμός του ζυγού εν κινήσει. —11. Αλλαγή κατευθύνσεως στοιχηδόν. —12. Διάφοροι μετασχηματισμοί των ζυγών εν βαδίσματι. II. Ελεύθεραι ασκήσεις I. Αραίωσις των ζυγών μικρά η μεγάλη, και πύκνωσις αυτών. —2. Κλίσις ή μεταβολή δεξιά ή αριστερά, των χειρών τεινομένων εμπρός ή επί τα πλάγια οριζοντίως ή άνω κατακορύφως, —3. Διάστασις των ποδών εν χώρα. —4. Σύνδεσις των χειρών επί τα νώτα. —5. Διασταύρωσις των χειρών εμπρός ή οπίσω. —6. Διάφοροι σύμμικτοι βηματισμοί εκ τεσσάρων, εξ ή οκτώ βημάτων πεζικών, γυμναστικών εν χώρα ή εν κινήσει μετά κλίσεως δεξιά ή αριστερά. — 7. Περιστροφή της κεφαλής δεξιόθεν ή αριστερόθεν. —8. Τάσις των χειρών

εμπρός ή επί τα πλάγια οριζοντίως ή άνω κατακορύφως, των ποδών στηριζομένων επί των δακτύλων. —9. Το αυτό μετά διαστάσεως των ποδών εν χώρα. —10. Τάσις των χειρών επί τα πλάγια οριζοντίως μετά πλαγίων βημάτων προς δεξιά ή αριστερά. —11. Τάσις των χειρών εμπρός και άνω, επί τα πλάγια και κάτω. —12. Τάσις των χειρών εναλλάξ ή αμφοτέρων επί τα πλάγια και εμπρός, ή εμπρός και επί τα πλάγια οριζοντίως. —13. Κάμψις και τάσις των χειρών άνω και κάτω ή επί τους ώμους και εμπρός μετά ή άνευ εκβολής των ποδών εναλλάξ εμπρός, οπίσω ή επί τα πλάγια. —14. Τάσις των χειρών επί τα πλάγια οριζοντίως και κάμψις επί τους ώμους. —15. Κάμψις και τάσις των χειρών επίτους ώμους και τα πλάγια οριζοντίως. —16. Κάμψις των χειρών εναλλάξ ή και αμφοτέρων υπέρ την κεφαλήν μετά ή άνευ εκβολής των ποδώνεμπρός,οπίσωήεπί τα πλάγια ή μετά διαστάσεως αυτών. —17. Κάμψις των χειρών υπό τας μασχάλας. —18. Το αυτό των ποδών στηριζομένων επί των δακτύλων.—19.Το αυτό των ποδών εκβαλλομένων εναλλάξ εμπρός, οπίσω η επί τα πλάγια. —20. Το αυτό μετά διαστάσεως των ποδών. —21. Κάμψις και τάσις των χειρών υπό τας μασχάλας και τα πλάγια οριζοντίως. —22. Κλίσις του κορμούεμπρόςκαι οπίσω. —23. Κλίσις του κορμού εμπρός, των χειρών τεινομένων κάτω. —24. Κλίσις του κορμού δεξιά και αριστερά. —25. Στροφή του κορμού δεξιά και αριστερά. —26. Βάδην επί τα πλάγια αριστερά ή δεξιά, των χειρών τεινομένων εμπρός ή επί τα πλάγια οριζοντίως ή άνω κατακορύφως. —27. Προσέγγισις και απομάκρυνσις των άκρων των ποδών. III. Παιδιαί επιχώριοι Εκλεγόμεναιωςκαιεντηπροηγουμένη τάξει. Τάξις Γ'

Επανάληψιςτωνεντηπροηγουμένη τάξει διδαχθεισών συνθετωτέρων ασκήσεων και παιδιών. I. Τακτικαί ασκήσεις 1. Διπλασιασμός και απλοποίησις των στοίχων εν ηρεμία. —2. Τροχάδην εν χώρα τεταμένων των ποδών. —3. Βήματος αλλαγή. —4. Μεταβολή εν κινήσει συνδυαζομένη μεθ' ωρισμένου αριθμού αρτίων βημάτων. —5. Μεταβολή και παύσις βαδίσματος (αλτ). —6. Μεταβολή και εξακολούθησις του βαδίσματος (μαρς). —7. Βάδισμα κατά παραγωγήν εις στοίχους διπλούς. —8. Διπλασιασμός και απλοποίησις των στοίχων εν βαδίσματι (εις απλούς η εις διπλούς στοίχους, η εφ' ενός ζυγού). —9. Παύσις του κατά παραγωγήν βαδίσματος και επάνοδος εις την κατά μέτωπον παράταξιν. —10. Διάφοροι μετασχηματισμοί των ζυγών και των στοίχων εν βαδίσματι. —11. Διάφοροι σύμμικτοι βη-

βηματισμοίεκβημάτων πεζικών, γυμναστικών ή διασταδόν εν κινήσει ή εν χώρα μετά κλίσεων και μεταβολών.

II. Ελεύθεραι ασκήσεις 1. Αραίωσις μεγάλη και πύκνωσις των ζυγών κατά τετράδας. —2. Διασταδόν εν χώρα. —3. Αιώρησις των χειρών. —4. Το αυτό των ποδών στηριζομένων επί των δακτύλων. —5. Τάσις των χειρών εναλλάξ άνω κατακορύφως εκ τωνεμπροσθενήεκτωνπλαγίων. —6. Τάσις των χειρών εναλλάξ εμπρός καιοπίσωκεκλιμένως. —7. Τάσις των χειρών κεκλιμένως επί τα πλάγια οριζοντίως. —8. Τάσις αμφοτέρων των χειρών δεξιά και αριστερά οριζοντίως —9. Το αυτό μετ' εκβολής ή διαστάσεως των ποδών εν χώρα ή μετά πλαγίων βημάτων προς δεξιά ή αριστερά. —10. Περιστροφή των χειρών δεξιόθεν ήαριστερόθεν.—11.Τοαυτόμετά πλαγίων προς δεξιά ή αριστερά βημάτων. — 12. Αιώρησις των χειρών δεξιά και αριστερά οριζοντίως. —13. Το αυτό των ποδών στηριζομένων επί των δακτύλων. —14. Κάμψις και τάσις των χειρών οπίσω. —15. Κάμψις και τάσις των χειρών επί το στέρνον και τα πλάγια οριζοντίως. —16. Το αυτό των ποδών εκβαλλομένων εναλλάξ εμπρός, οπίσω ή επί τα πλάγια ή στηριζομένων επί των δακτύλων. —17. Κλίσις του κορμού εμπρός των χειρών ευρισκομένων επί των ισχίων. —18. Κλίσις του κορμού δεξιά και αριστερά, της ετερωνύμου χειρός καμπτομένης επί την κεφαλήν. —19. Στροφή τουκορμούδεξιά και αριστερά, της ετερωνύμου χειρός καμπτομένης επί το μέτωπον ή υπέρ την κεφαλήν ή υπό τας μασχάλας, ή τεινομένης εμπρός ή επί τα πλάγια οριζοντίως. —20. Κλίσις του κορμού εμπρός των ποδών εκβαλλομένων εναλλάξ εμπρός ή οπίσω ή επί τα πλάγια, των χειρών τεινομένων κάτω. —21. Εκβολήκαικάμψις των ποδών εναλλάξ εμπρός. —22. Το αυτό των χειρών τεινομένων ή καμπτομένων και τεινομένων κατά πάσας τας διευθύνσεις. —23. Ε κ βολή των ποδών εναλλάξ εμπρός μετά κλίσεως ή μεταβολής, των χειρών τεινομένων κατά πάσας τας διευθύνσεις ή και κρουομένωνεμπρόςήάνω.—24.Τους πόδας χιαστί εκ των εμπροσθεν. —25. Το αυτό της ομωνύμου χειρός καμπτομένης επί το μέτωπον ή αμφοτέρων των χειρών καμπτομένων υπέρ την κεφαλήν ή υπό τας μασχάλας. —26. Το αυτό μετά μεταβολής προς αριστερά. —27. Κάμψις των κνημών εναλλάξ. —28. Το αυτό μετά κάμψεως και τάσεως των χειρών επί τους ώμους και εμπρός η επί τα πλάγια οριζοντίως ή άνω κατακορύφως. —29. Το αυτό των χειρών τεινομένων εμπρός ή επί τα πλάγια οριζοντίως ήάνωκατακορύφως. —30. Αναπήδησις. —31. Κλίσις ή μεταβολή δεξιά ή αριστερά ή περιστροφή του σώματος δεξιόθεν ή αριστερόθεν δι' αναπηδήσεων. — 32. Βαθμιαία διάστασις των ποδών. —33. Τάσις των χειρών εμπρός ή επί τα πλάγια οριζοντίως ή άνω κατακορύφως μετά καθίσματος. —34. Τάσις των χειρών εμπρός και επί τα πλάγια οριζοντίως ή αντιστρόφως μετά καθίσματος. — 35. Αιώρησις των χειρών μετά καθίσματος.

III. Παιδιαί επιχώριοι Εκλεγόμεναι καθ' ον τρόπον και εν ταις προηγουμέναις τάξεσι. Τάξις Α'

Επανάληψιςτωνεντηπροηγουμένη τάξει διδαχθεισών συνθετωτέρων ασκήσεων και παιδιών. 7. Τακτικαί ασκήσεις 1. Βάδην και τροχάδην εν κινήσει. —2. Βάδισμα κατά μέτωπον. —3. Κλίσεις εν βαδίσματι. —4. Βάδην εμπρός μετά βήματος αλλαγής ανά παν τέταρτον βήμα. —5. Διάφοροι μετασχηματισμοί των ζυγών και των στοίχων εν βαδίσματι. II. Ελεύθεραι ασκήσεις

1. Αραίωσις και πύκνωσις των ζυγών. —2. Τας χείρας χιαστί εμπρός οριζοντίωςεκτωνπλαγίων. —3. Τάσις της μιας χειρός εμπρός ή επί τα πλάγια οριζοντίωςηάνωκατακορύφως, της ετέρας καμπτομένης επί τας πλευράς ή επίτονομώνυμονώμον. —4. Τάσις της μιας χειρός εμπρός και επί τα πλάγια οριζοντίως, της ετέρας τεινομένης επί τα πλάγια και εμπρός. —5. Στροφή των χειρών εμπρός και οπίσω. —6. Προσέγγισις των πυγμών εμπρός οριζοντίως. — 7. Το αυτό των ποδών στηριζομένων επί των δακτύλων. —8. Τάσις και κάμψις των χειρών άνω και κάτω μετά καθίσματος. —9. Αιώρησις των χειρών εμπρός μετά τάσεως και κάμψεως αυτών επί τους ώμουςκαιάνω.—10.Τοαυτότων ποδών στηριζομένων επί των δακτύλων. —11. Το αυτό μετά καθίσματος. —12. Αιώρησις των χειρών δεξιά και αριστερά οριζοντίως μετά στροφής του κορμού ομωνύμως. —13. Αιώρησις των χειρών περί τον στρεφόμενον κορμόν δεξιά και αριστερά. —14. Το αυτό των ποδών στηριζομένων επί των δακτύλων ανάπανεν.—15. Στροφή του κορμού δεξιά και αριστερά των χειρών τεινομένων άνω κατακόρυφως. —16. Εκβολή των ποδώνεναλλάξεμπρόςήοπίσωή επίταπλάγια μετά κλίσεως του κορμού εμπρός ή επί τα πλάγια, των χειρών τεινομένων κατά πάσας τας διευθύνσεις.—17. Κλίσις τουκορμούεμπρόςκαι οπίσωήδεξιά και αριστερά, των χειρών τεινομένων. —18. Το αυτό των ποδών εκβαλλομένων εναλλάξ εμπρός, οπίσω ή επί τα πλάγια. —19. Διάστασις των ποδών εν χώρα μετά κλίσεως ή μεταβολής προς δεξιά ή αριστερά. —20 Πελέκησις εμπρός ή δεξιά και αριστερά. —21. Προβολή των ποδών εναλλάξ

εμπρόςήεπίταπλάγια, των χειρών τεινομένων ή καμπτομένων κατά πάσας τας διευθύνσεις. —22. Αμυντικώς διά προβολών. —23. Προβολή των ομωνύμων άκρων εναλλάξ εμπρός ή πλαγίως. —24. Μεταβολή εν κινήσει μετά προβολής, α') των χειρών τιθεμένων επί των ισχίων, β') τεινομένωνεμπρόςήεπί τα πλάγια οριζοντίως ή άνω κατακορύφως ή κεκλιμένως εμπρός και οπίσω, γ' ) καμπτομένων υπέρ την κεφαλήν ή υπό τας μασχάλας, ή επί τους ώμους,

δ') καμπτομένων και τεινομένων κατά πάσας τας διευθύνσεις. —25. Μεταβολή μετά διπλής προβολής. —26. Διπλή μεταβολή μετά διπλής προβολής. —*27. *Τάσις των ποδών εναλλάξ εμπρός, οπίσω ή επί τα πλάγια, των χειρών τεινομένων εμπρός ή επί τα πλάγια οριζοντίως, ή άνω κατακορύφως ή καμπτομένων επίτουςώμους. —*28. Ταλάντευσις των ποδών εναλλάξ οπίσω εκ των εμπροσθεν ή επί τα πλάγια δεξιά αριστερόθεν, συνδυαζομένη ως και η προηγουμένη. —29. Τάσις των ποδών εναλλάξ εμπρός επί τα πλάγια και οπίσω, συνδυαζομένη ωςκαιαιπροηγούμεναι. —30. Περιστροφή των ποδών εναλλάξ εμπρός αριστερόθεν και δεξιόθεν. —31. Περιστροφή της κνήμης αριστερόθεν ή δεξιόθεν. —32. Περιστροφή του άκρου ποδός αριστερόθεν ή δεξιόθεν. —33. Κάμψις και τάσις των ποδών εναλλάξ εμπρός. —*34. Το αυτό επί τα πλάγια.—*35.Το αυτό επί τα οπίσω. —36. Ά λ μ α απλούν εις μήκος εμπρός άνευ δρόμου, ηνωμένων των ποδών. —37. Άλμα διπλούν και τριπλούν ωσαύτως. —38. Ά λ μ α απλούν μετά δρόμον. III . Παιδιαί επιχώριοι Εκλεγόμεναι καθ' ον τρόπον και εν ταις προηγουμέναις τάξεσι. Παρατήρησις.Αιδι' αστερίσκου (*) σημειούμεναι ασκήσεις εκτελούνται υπό μόνων των αρρένων.

Β' ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΣΧΟΛΕΙΟΝ Τάξις Α'

I. Τακτικαί ασκήσεις Κατά την υπό των μαθητών εν τω δημοτικώ σχολείω κτηθείσαν δεξιότητα περί τας τακτικάς και ελευθέρας ασκήσεις διδάσκονται ευρύτερον ή στενώτερον ήκαιαπλώς επαναλαμβάνονται εκ των ασκήσεων τούτων αι εξής: Α'. Εν ηρεμία. —1. Σχηματισμός ζυγού. —2. Προσοχή και ανάπαυσις. —3. Αρίθμησις. —4. Κεφαλή δεξιά η αριστερά. —5. Ζύγησις. —6. Κλίσις δεξιά η αριστερά άνευ διπλασιασμού. —7. Μεταβολή. —8. Βάδην και τροχάδην. — 9. Διπλασιασμός και απλοποίησις του ζυγού και των στοίχων διά κλίσεως δεξιά η αριστερά. Β'. Εν βαδίσματι. —1. Βάδην και τροχάδην κατά παραγωγήν. —2. Μεταβολή. —3. Απλοποίησις και διπλασιασμός των στοίχων και του ζυγού. —4. Παύσιςτουκατά παραγωγήν βαδίσματος και επάνοδος εις την κατά μέτωπον παράταξιν.

Π. Ελεύθεραι ασκήσεις

1. Αραίωσις και πύκνωσις εφ' ενός ή δύο ζυγών. —2. Τας χείρας επίτων ισχίων. —3. Βάδην και τροχάδην εν χώρα, τεταμένων των ποδών. —4. Βήμα γυμναστικόν εν χώρα. —5. Κλίσις, στροφή και περιστροφή της κεφαλής. —6. Ύψωσιςτωνώμων. —7. Τάσις των χειρών κατά πάσας τας διευθύνσεις μετά ήάνευκρούσεως των χειρών, των ποδών στηριζομένων ή μη επί των δακτύ —8. Τας χείρας εμπρός οριζοντίως χιαστί εκ των πλαγίων. —9. Τάσις των χειρών εμπρός ή οπίσω ή επί τα πλάγια κεκλιμένως. —10. Στροφή και περιστροφή των χειρών. —11. Κάμψις και τάσις των χειρών κατά πάσας τας διευθύνσεις. —12. Προσέγγισις των ώμων εμπρός και οπίσω. —13. Τους αγκώνας οπίσω, των χειρών ευρισκομένων επί των ισχίων. —14. Κλίσις, στροφή και περι φή του κορμού. —15. Εκβολή των ποδών κατά πάσας τας διευθύνσεις. —16. Διάστασις και διασταδόν των ποδών. —17. Κάμψις των εν διαστάσει ευρισκομένων ποδών εναλλάξ επί τα πλάγια μετά ή άνευ τάσεως των χειρών κατά πάσας τας διευθύνσεις. —18. Κάθισμα. III. Παιδιαί επιχώριοι Εκλεγόμεναι υπό των διδασκόντων αναλόγως της ηλικίας των μαθητών. Τάξις Β'

I. Τακτικαί ασκήσεις 1. Βήματος αλλαγή. —2. Βάδισμα κατά μέτωπον εμπρός και οπίσω. —3. Κλίσεις εν βαδίσματι μετά ή άνευ διπλασιασμού εν βάδην η τροχάδην βηματισμώ. —4. Αλλαγή κατευθύνσεως στοιχηδόν. II. Ελεύθεραι ασκήσεις

1. Τάσις των χειρών κατά διαφόρους διευθύνσεις μετά ή άνευ καθίσματος απλού ή διπλού. —2. Κάμψις και τάσις των χειρών ωσαύτως. —3.Αιώρησιςτων χειρών μετά ή άνευ καθίσματος εν συνδυασμοί μετά κάμψεως και τάσεως αυτών ήάνευτοιούτου. —4. Αιώρησις των χειρών δεξιά και αριστερά οριζοντίως. Κλίσις και στροφή του κορμού συνδυαζομένη μετ' ασκήσεων των άνω και κάτω άκρων. —6. Εκβολή των ποδών εναλλάξ εμπρός μετά κλίσεως δεξιά ή αριστερά. —7. Εκβολή και κάμψις των ποδών εμπρός, οπίσω, επί τα πλάγια εν συνδυασμώ μετ' ασκήσεων των χειρών. —-8. Τους πόδας χιαστί εμπρός μετά μεταβολής προς αριστερά. —9. Τους πόδας χιαστί εμπρός δι' αναπηδήσεων. —10. Αντιμετάθεσιςτωνάκρων.—11. Κάμψις των κνημών εναλλάξ. —12. Αναπήδησις μετά ή άνευ κλίσεων, μεταβολών και περιστροφής του σώματος. —13. Προβολή των ποδών κατά πάσας τας διευθύνσεις, συνδυαζομένη μετ' ασκήσεων των χειρών. —14. Πελέκησις εμπρός, δεξιά και αριστερά. —15. Προσέγ

καιαπομάκρυνσιςτωνάκρωντωνποδών. —16. Βαθμιαία διάστασις των ποδών. —17. Λαξ επαλλάξ εν χώρα η εν κινήσει, μετά ή άνευ ασκήσεων των χειρών. III. Ασκήσεις διά κοντών

1. Τους κοντούς κεκλιμένους εμπρός. —2. Τους κοντούς επί τον τράχηλον εις 4 ή εις 2 χρόνους. —3. Τους κοντούς δεξιά και αριστερά οριζοντίως εις 2 4 χρόνους. —4. Το αυτό μετ' αιωρήσεως των χειρών εκ των κάτω. —5. Περιστροφή των κοντών προ του κορμού δεξιόθεν και αριστερόθεν. —6. Τους κοντους δεξιά και αριστερά οριζοντίως μετά περιστροφής των χειρών εκτωνάνω η κάτω. —7. Τους κοντούς κατακορύφως εμπρός εις 4 ή 2 χρόνους. —8. Τάσις της δεξιάς και αριστεράς χειρός εναλλάξ εμπρός οριζοντίως, της ετέρας καμπτομένης υπό την δεξιάν και αριστεράν μασχάλην ή επί τον ώμον. —9. Τους κοντούς εμπρός οριζοντίως, των χειρών τιθεμένων χιαστί. —10. Τους κοντούς άνω κεκλιμένως δεξιά ή αριστερά. —11. Τους κοντούς δεξιά και αριστερά κατακορύφως, καμπτομένης της ετερωνύμου χειρός υπέρ την κεφαλήν. —12. Τους κοντους δεξιά και αριστερά κατακορύφως εναλλάξ, υψουμένης της ομωνύμου χειρός άνω κατακορύφως. IV. Παιδιαί επιχώριοι Εκλεγόμεναι

καθ' ον και εν τη προηγουμένη τάξει τρόπον. Τάξις Γ-

Ι. Τακτικαί ασκήσεις 1. Ημίσεια κλίσις δεξιά και αριστερά εν ηρεμία· —2. Λοξόν βάδισμα. —3. Αλλαγή κατευθύνσεως εν ηρεμία η εν βαδίσματι. —4. Στροφή δεξιά ή αριστερά. —5. Σχηματισμός της ομάδος μετωπηδόν εν ηρεμία ή εν βαδίσματι. II. Ελεύθεραι ασκήσεις

1. Εκβολή των ποδών εναλλάξ οπίσω, του ετέρου καμπτομένου εν συνδυασμοί μετ' ασκήσεων των χειρών. —2. Το αυτό υποχωρητικώς. —3. Ά λ μ α επί τα πλάγια δεξιά ή αριστερά, των ποδών τιθεμένων χιαστί. —4. Διά βαθμιαίων ηεπαλλήλων προβολών εμπρός. —5. Υποχωρητικώς διά βαθμιαίων η επαλλήλων εκβολών των ποδών εναλλάξ επί τα οπίσω. —6. Τάσις, ταλάντευσις και περιστροφή των ποδών κατά πάσας τας διευθύνσεις, συνδυαζόμεναι μετ' ασκήσεων των χειρών. —7. Κάμψις και τάσις των ποδών ωσαύτως. —8.Ισορροπίαεπίτου ετέρουτωνποδών, συνδυαζομένη μετ' ασκήσεων του κορμού και των χειρών. — 9. Διαδοχική μεταβολή επί του δεξιού και αριστερού ποδόςεμπρός,οπίσωκαι αντιστρόφως. —10. Διάφοροι ασκήσεις των ομοστοίχων κρατουμένων δι' αμφοτέρων των χειρών.

ΠΙ. Ασκήσεις διά κοντών

1. Περιστροφή του κοντού περί τον κορμόν δεξιόθεν ή αριστερόθεν. —2. Τους κοντούς επί την δεξιάν και αριστεράν ωμοπλάτην εις 4 ή εις 2 χρόνους. —3. Κλίσις του κορμού δεξιά και αριστερά μετά κάμψεως του ομωνύμου ποδός. —4. Περιστροφή του κορμού δεξιά και αριστερά, του ετερωνύμου ποδός στηριζομένου επί των δακτύλων. —5. Τους κοντούς επί τα νώτα εις 4 η εις 2 χρόνους μετά ήάνευκλίσεως του κορμού εμπρός. —6. Τους κοντούςοπίσωοριζοντίωςωσαύτως. —7. Διάφοροι ασκήσεις διά δύο κοντών, κρατουμένων υπό των δύο ομοστοίχων. IV. Παιδιαί επιχώριοι Εκλεγόμεναι

καθ' ον τρόπον και εν ταις προηγουμέναις τάξεσι. Γ' ΓΥΜΝΑΣΙΟΝ Τάξις Α-

Ι. Τακτικαί ασκήσεις Διμοιρίαι. —1. Το μέτωπον οπίσω. —2. Ζύγησις. —3. Αραίωσις και πύκνωσις των ζυγών. —4. Βάδισμα προς τα εμπρός και προς τα οπίσω, βάδισμα λοξόν. —5. Αλλαγή κατευθύνσεως. —6. Παύσις του βαδίσματος. —7. Βάδισμα κατά παραγωγήν. II. Ασκήσεις δια σιδηρών ράβδων Τοιαύται εν τω Γυμνασίω γίνονται όλως όμοιαι ταις εν τω Ελληνικώ Σχολείω διά κοντών γινομέναις τοιαύταις. III.

Ασκήσεις δι' αλτήρων

Δι' αλτήρων γενήσονται εν τη τάξει ταύτη εκ των ελευθέρων ασκήσεων των αναγραφομένων εν τη Α' τάξει του δημοτικού σχολείου αι υπ' αριθμόν 2, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 17 και 18. Εκ των αναγραφομένων εν τη Β' τάξει αι υπ' αριθμόν,2, 8, 9, 10, 11,12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 23 και 26καιεκ τωνεντηΓ' τάξει αι υπ' αριθμόν 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 22, 23, 25, 28, 29, 33, 34 και 35. IV. Ασκήσεις διά κορυνών 1. Τας κορύνας οριζοντίως εμπρός ή επί τα πλάγια και εκ των θέσεων αυτώνάνωκατακορύφως. —2. Τας κορύνας επί τα πλάγια και εμπρός ή και αντιστρόφως. —3. Τας κορύνας άνω κατακορύφως εκ των εμπροσθεν ή των πλαγίων. —4. Τας κορύνας εμπρός και οπίσω ή επί τα πλάγια κεκλιμένως. —5. Τας

κορύνας προ του μετώπου κεκλιμένως. —6. Τας κορύνας περί την κεφαλήν εκ τωνέμπροσθενήτωνόπισθεν. —7. Αιώρησις των κορυνών, των ποδών στηριζομένων η μη επί των δακτύλων. —8. Τας κορύνας κατά την δεξιάνήαριστεράνωμοπλάτην εναλλάξ ή και αμφοτέρας —9. Τας κορύνας επί τον τράχηλον κεκλιμένως εναλλάξ και αμφοτέρας. —10. Τας κορύνας κατακορύφωςεμπρόςκαιεπίτα πλάγια και προ των ώμων. —11. Τας κορύνας κεκλιμένως δεξιά ή αριστερά. —12.Τας κορύνας όπισθεν της κεφαλής οριζοντίως εναλλάξ. —13. Τας κορύνας επ ώμων. Τάξις Β

I. Ασκήσεις διά σιδηρών ράβδων II. Ασκήσεις δι' αλτήρων Δι' αλτήρων γενήσονται εν τη τάξει ταύτηεκτωνελευθέρωνασκήσεωντων αναγραφομένων εν τη Δ' τάξει του δημοτικού σχολείου αι υπ' αριθμόν 2, 3, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 20, 21, 22, 23, 24, α', β', γ', δ', 27, 28, 29 και 36, εκ των αναγραφομένων εν τη Α' τάξει του Ελληνικού σχολείου η υπ'αριθμόν17, εκ των εν τη Β' τάξει αι υπ' αριθμόν 10 και 17καιεκτωνεντη Γ' τάξει αι υπ' αριθμόν 1, 2, 3, 5, 8 και 9, προς δε πρηνηδόν' από δε της θέσεως πρηνηδόν αι εξής ασκήσεις. 1. Κάμψις των χειρών εναλλάξ επί τους ώμους. —2. Τάσις των χειρών εναλλάξ εμπρός ή επί τα πλάγια οριζοντίως. —3. Κάμψις και τάσις των χειρών εναλλάξ επί τον ομώνυμον ώμον και άνω κατακορύφως. —4. Τάσις των χειρών εναλλάξ άνω κατακορύφως εκ των πλαγίων. III.

Ασκήσεις διά κορυνών

1. Περιστροφή της δεξιάς η της αριστεράς κορύνης έμπροσθεν ή όπισθεν. —2. Το αυτό αμφοτέρων των κορυνών. —3. Περιστροφή της δεξιάς η της αριστεράς η αμφοτέρων των κορυνών πλαγίως εκ των έμπροσθεν ή όπισθεν. —4. Πτήσις ευθεία διά της δεξιάς η της αριστεράς η δι' αμφοτέρων των κορυνών. —5 Πτήσις ευθεία εναλλάξ. —6. Πτήσις αντίστροφος διά της δεξιάς ή της αριστεράς ή και αμφοτέρων των κορυνών. —7. Ευθεία και αντίστροφος πτήσις μετά ήάνευστροφής του κορμού. IV. Ασκήσεις επί

του

διζύγου

1. Κάμψις και τάσις των άνω και κάτω άκρων και του κορμού εκ των χειρών εχομένων εκ των στύλων. —2. Ορθία στήριξις και διάφοροι απ' αυτής ασκήσεις των ποδών. —3. Καθίσματα και ιππασίαι.

V. Ασκήσεις επί του μονοζύγου 1. Εξαρτήσεις διά των χειρών, λαβή πρώτη, δευτέρα και τρίτη, τεταμένων τωνάκρων.—2. Διάφοροι εύκολοι των κάτω άκρων ασκήσεις από των ανωτέρω θέσεων. Τάξις Γ'

Επανάληψιςτωνενταιςπροηγουμέναις τάξεσι συνθετωτέρων, και δυσχερεστέρων διά σιδηρών ράβδων, αλτήρων και κορυνών ασκήσεων κατά ποικίλους τρόπους συνδυαζομένων εν κινήσει η εν χώρα. I. Ασκήσεις επί του διζύγου 1. Χειροβασίαι. —2. Αιωρήσεις. —3. Ανταλλαγαί καθισμάτων και ιππασιών. —4. Ψαλίδες από της όρθιας στηρίξεως και της ιππαστί θέσεως. —5. Πρηνηδόν, υπτίως και οκλαδόν υπέρ τα ζυγά. —6. Πρηνηδόν και υπτίως υπό τα ζυγά. —7. Ακριδοειδής στήριξις και διάφοροι απ' αυτής ασκήσεις. —8. Στηρίξεις επίτωναντιβραχίων καιβραχιόνων και διάφοροι από των θέσεων τούτων ασκήσεις. II. Ασκήσεις επί του μονοζύγου 1. Εξάρτησις, λαβή τετάρτη. —2. Εξάρτησις από των χειρών, κεκαμμένων η τεταμένων των άκρων. —3. Διάφοροι των κάτωάκρωνασκήσειςαπότων ανωτέρω θέσεων. —4. Έλξεις. —5. Χειροβασίαι. —6. Αιωρήσεις. —7. Στροφαί του σώματος και ανταλλαγαί λαβών. —8. Εξαρτήσεις διά των κατ' αγκώνας πτυχών η των μασχαλών. III. Σφαιροβολία ή Λιθοβολία μετά ή άνευ φοράς Τάξις Δ'

Επανάληψιςτωνδιά σιδηρών ράβδων, αλτήρων και κορυνών ασκήσεων ως και εν τη Γ' τάξει. I. Ασκήσεις επί του διζύγου 1. Υπερπήδησις των ζυγών εκ του μέσου ή εκ του άκρου του διζύγου. —2. Άλματααπότηςεντω μέσω των ζυγών πλαγίας στάσεως. —3. Άλματα έξωθεν του διζύγου και υπερπηδήσεις αυτού κατά πλάτος. —4. Άλμα εις μήκος εμπρόςαπότηςακριδοειδούςστηρίξεως. —5. Κυβιστήσεις υπό τα ζυγάήάνωτων ζυγών. II. Ασκήσεις επί του μονοζύγου 1. Στηρίξεις. —2. Αναβάσεις. —3. Αναπτέρωσις. —4. Γαστροκύλινδρος. —5. Διαπέρασμα. —6. Κυβιστήσεις από της εξαρτήσεως.

III. Δισκοβολία και Σφαιροβολία Παρατήρησις. Ε ν τη τάξει ταύτη, των απαιτουμένων οργάνων υπαρχόντων άρχεται και το έλμα επί κοντώ, καθώς και το έλμα μετ' εμποδίων. Πάσα προγενεστέρα διάταξις, αντικειμένη προς το παρόν Διάταγμα, θεωρείται κατηργημένη. Εις τον αυτόν Ημέτερον Υπουργόν ανατίθεται η δημοσίευσις και εκτέλεσις του παρόντος Διατάγματος.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ο

Υπουργός ΑΘ. ΕΥΤΑΞΙΑΣ

88 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 1900 (Β. Διάταγμα /21 Σεπτεμβρίου 1900) Κυβέρνηση Γ. Θεοτόκη Υπουργός Σ. Στάης

Περί τροποποιήσεως των από 11 Σεπτεμβρίου 1897 και 17 Νοεμβρίου 1897 Β. Διαταγμάτων περί κανονισμού του προγράμματος των εν τοις Ελληνικοίς σχολείοις και Γυμνασίοις διδακτέων μαθημάτων. ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α' ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Προτάσει του Ημετέρου επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Ε κ παιδεύσεως Υπουργού διατάσσομεν τάδε. και τοις Γυμνασίοις διδακτέων μαθημάτων Ημέτερα Διατάγματα της 11 Σεπτεμβρίου 1897 και 17 Νοεμβρίου 1897, ως προς την διδασκαλίαν των αρχαίων ελληνικών, μαθηματικών, γαλλικών, λατινικών, Ιχνογραφίας εν τω ελληνικώ σχολείω, νεοελληνικών αναγνωσμάτων εν ταις δυσί κατωτέραις τάξεσι και ιστορίας εν τη ανωτέρα τάξει αυτού, ελληνικών, λατινικών, μαθηματικών εν τω γυμνασίω και θρησκευτικών εν ταις δυσίν ανωτέραις τάξεσιν αυτού, γυμναστικής εν τε τω ελληνικώ σχολείω και γυμνασίω, τροποποιούμεν ώδε. Α' ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ

Β' Γυμνάσιον Τάξις γ' ώρα 1 Τάξις δ' ώρα 1 Και

εν

αμφοτέραις ταις τάξεσι διδακτέα ύλη κατά τα μέχρι τούδε ισχύοντα.

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 227, τχ. Α'/23 Σεπτεμβρίου 1900.

Β' ΕΛΛΗΝΙΚΑ

I.

Αρχαία.

α Ελληνικόν σχολείον. Τάξις Α' ώραι 7 Τάξις Β' ώραι 8 Τάξις Γ' ώραι 8 και εν ταις τρισί τάξεσι διδακτέα ύλη κατά τα μέχρι τούδε ισχύοντα. β' Γυμνάσιον Τάξις Α' ώραι 10 Τάξις Β' ώραι 10 Τάξις Γ' ώραι 10 Τάξις Δ' ώραι 10 Διδακτέα ύλη κατά τα μέχρι τούδε ισχύοντα. Εν τη Β' τάξει δύναταιναερμηνευθή και ο κατά Λεωκράτους λόγος του Λυκούργου. II. Ν ε α

Ελληνικά.

α Ελληνικόν σχολείον Τάξις Α' ώραι 2 Τάξις Β' ώραι 2 Διδακτέα ύλη και εν αμφοτέραις ταις τάξεσι κατά τα μέχρι τούδε ισχύοντα. Γ' ΛΑΤΙΝΙΚΑ

Α' ελληνικόν σχολείον Τάξις Γ' ώρα 1. ομαλών βαθμών π α ρ α θ έ σ ε ω ς και η ενεργητική φωνή των ρημάτων των τ ε σ σ ά -

ρων συζυγιών πλην των io ρημάτων της γ' συγυζίας. Άσκησις εις το εκάστοτε διδασκόμενον μέρος του τυπικού πρώτον διά των καλουμένων ασκήσεων περί την κλίσιν, ιδία δ' είτα διά της προφορικής μεταφράσεως εκ του λατινικού από του αναγνωσματαρίου και διά προφορικής και γραπτής επί του πίνακος μεταφράσεως εις το λατινικόν εκ καταλλήλου βιβλίου ασκήσεων. Κατ' οίκον γραφή τύπων η και προτάσεων, προφορικώς πρότερον μεταφρασθεισών εις το Λατινικόν εν τω σχολείω.

Β' γυμνάσιον Τάξις Α' ώραι 2. Επανάληψιςτωνεντηγ' τάξει του Ελληνικού σχολείου διδαχθέντων μερών του ομαλού τυπικού μετά προσθήκης των εκεί παραλειφθέντων μερών αυτού. τεσσάρων συζυγιών και τα αποθετικά. Ασκήσεις εις έκαστον τούτων προφορικαικαιγραπταί, ακριβώς ως εν τη γ' του ελληνικού σχολείου τάξει από του αναγνωσματαρίου και του βιβλίου των ασκήσεων. Μετά το τέλος του ομαλού τυπικού αι σπουδαιόταται και συνηθέσταται περί τας κλίσεις και συζυγίας ανωμαλίαι. Ασκήσεις δ' εις έκαστον των μερών τούτων της γραμματικής διά προφορικής και γραπτής μεταφράσεως εις το λατινικόν. Ά π α ξ της εβδομάδος γραπτή κατ' οίκον μετάφρασις εις το λατινικόν. Μετά το τέλος της διδασκαλίας του ομαλού τυπικού, αντί της από του αναγνωσματαρίου παραλλήλως ταύτη χωρούσης αναγνώσεως ερμηνεία εκ του Shomond urbis Romae viri illustres. Τάξις Β' ώραι 3. νων και απομνημονευομένων μόνον εκείνων των μερών, εν οις η Λατινική διαφέρει της Ελληνικής. Άσκησις εις τα διάφορα ταύτα διά προφορικών και γραπτών επί του πίνακος μεταφράσεων εις το λατινικόν. Άπαξ της εβδομάδος γραπτή κατ' οίκον μετάφρασις εις το λατινικόν. Ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών του Καίσαρος de bello Gallico. Τάξις Γ' ώραι 3.

εις αυτά ωσαύτως, ως εν τη β' τάξει. Ανά πάσαν τρίτην εβδομάδα γραπτή εν τω σχολείω εκ του προχείρου μετάφρασις εις το λατινικόν. Μετά το τέλοςτηςτου συντακτικού διδασκαλίας ανά παν δεκαπενθήμερον εναλλάξ γραπτή κατ' οίκον, ηεντω σχολείω μετάφρασις εις το λατινικόν. Δύο εν εκατέρω εξαμήνω γραπταί εκτουπροχείρου μεταφράσεις εκ του λατινικού εις το ελληνικόν. Ερμηνεία ενός η πλειόνων εκ των δε των λόγων του Κικέρωνος, pro Archia, in Catilinam I II, pro Ligario, pro Marcello, de imperio Gn. Pompei και μερών κατ' εκλογήν εκ των Οβιδίου μεταμορφώσεων. Τάξις Δ' ώραι 3. Ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών εκ της τρίτης δεκάδος η εκ των βιβλίων -45 του Λιβίου, ή του Σαλλουστίου, de cony Catilinae. Είτα ερμηνεία μερών κατ' εκλογήν εκ της Αινειάδος του Βιργιλίου και των ωδών του Ορατίου. Ανά παν δεκαπενθήμερον γραπτή μετάφρασις εκ του ελληνικού εις το λατινικόν εναλλάξ κατ' οίκον η εν τω σχολείω, τρεις εν εκατέρω εξαμήνω γραπταί εκτουπροχείρου μεταφράσεις εκ του λατινικού εις το Ελληνικόν.

Δ' ΓΑΛΛΙΚΑ

Α' ελληνικόν σχολείον

Τάξις Γ' ώρα 1. Ασκήσεις προφοράς και αναγνώσεως επί λέξεων η φράσεων. Εκ της γ ματικής η οριστική της α' και β' ομαλής συζυγίας και των βοηθητικών ρημάτων avoir και être, η κλίσις των ομαλών ουσιαστικών και επιθέτων. Απόλυτα αριθμητικά. Άσκησις εις έκαστον των διδασκομένων μερών της γραμματικής διά προφορικής και γραπτής επί του πίνακος μεταφράσεως εις την Γαλλικήν προτάσεων λαμβανομένων εκ βιβλίου καταλλήλου. Οι μαθηταί κατ' οίκον γράφουσι προς άσκησιν εις την ορθογραφίαν ολίγας προτάσεις γραπτώς ήδη μεταφρασθείσας εν τω σχολείω. Ερμηνεία φράσεων και διηγημάτων. Ε' ΙΣΤΟΡΙΑ

α Ελληνικόν

σχολείον

Τάξις Γ' ώραι 2. Διδακτέα ύλη κατά τα μέχρι τούδε ισχύοντα. Ζ' ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ

α' Ελληνικόν σχολείον Τάξις Α' ώραι 3. ραίων αριθμών, αι τέσσαρες επ' αυτών θεμελιώδεις πράξεις" διαιρετότης των ακεραίων διά 2, 3, 5, 4, 9, 25 και 100. Κοινά κλάσματα και αι τέσσαρεςεπ'αυτών θεμελιώδεις πράξεις. Μετά παν διδασκόμενον μικρόν μέρος της αριθμητικής ευθύς άσκησις των μαθητών εις τούτο διά της λύσεως πολλών προβλημάτων. Τάξις Β' ώραι 3. προβλημάτων εις αυτά αναφερομένων. Γραφή και απαγγελία δεκαδικών αριθμών, αι τέσσαρες επ' αυτών θεμελιώδεις πράξεις. Τα περί συμμιγών αριθμών και αι τέσσαρες επ' αυτών πράξεις. Άσκησις ακριβώς ως εν τη α' τάξει. Ε κ της πρακτικής γεωμετρίας τα περί γραμμών, γωνιών, τριγώνων, τετραπλεύρων και πολυγώνων εν γένει, περί κύκλου και της γραμμής εις ην ούτος περατούται, ακτίνων, διαμέτρου, χορδής, τμήματος κύκλου, κυκλικού τομέως, επικέντρων και εγγεγραμμένων γωνιών και περί εγγεγραμμένων και περιγεγραμμένων κανονικών πολυγώνων. Γνώσις των κυριωτάτων ειδών εκάστου των γεωμετρικών τούτων σχημάτων.

Τάξις Γ' ώραι 3. των και των συμμιγών αριθμών διά προβλημάτων. Περί λόγων και περί ποσών αναλόγων. Είτα απλή μέθοδος των τριών και τα περί των λοιπών μεθόδων. Άσκησις εις έκαστον τούτων των μερών, ως εν ταις άλλαις τάξεσιν. Εκ της πρακτικής γεωμετρίας επανάληψις των δεδιδαγμένων εν τη προηγουμένη τάξει ορισμών και στοιχειωδών κανόνων επί των ευθυγράμμων σχημάτων και των περί κύκλου. Περί παραλληλεπιπέδων, πυραμίδος, πρισμάτων, κοινού, κυλίνδρου και σφαίρας [εν τη οποία δέον να αναφέρωνται και τα σχετιζόμενα προς την κοσμογραφίαν], ορισμός αυτών, μέτρησις του όγκου και της επιφανείας αυτών, παραδείγματα και εφαρμογαί εις τον πρακτικόν βίον. Σημ. α'.) Το σχήμα του εκάστοτε διδασκομένου στερεού υπ' αυτού του διδάσκοντος κατασκευαζόμενον δέον να επιδεικνύηται εις τους μαθητάς εν τη διδασκαλία. Σημ. β') Η γεωμετρία εν μεν τη β' τάξει διδάσκεταιαπότωναρχών του Φεβρουαρίου, εν δε τη γ' τάξει από των αρχών του έτους ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα, μετά δε το πέρας της διδασκαλίας της γεωμετρίας εν τη τάξει ταύτη, η ώρα δαπανάται εις την λύσιν αριθμητικών και γεωμετρικών προβλημάτων. β'. Γυμνάσιον Τάξις Α' ώραι 3. Α' Θ ε ω ρ η τ ι κ ή ς Α ρ ι θ μ η τ ι κ ή ς 1) Περί αριθμήσεως. 2) Τας τέσσαρας επί των ακεραίων αριθμών πράξεις. 3) Περί διαιρετότητος. 4) Τον ορισμόν των πρώτων αριθμών και των πρώτων προς αλλήλους τοιούτων. Τα δε περί μεγίστου κοινού διαιρέτου και ελαχίστου κοινού πολλαπλασίου, επί δύο η περισσοτέρων αριθμών να διδαχθώσιν όλως πρακτικώς. 5) Περί κλασμάτων. 6) Περί δεκαδικών αριθμών πλην των περιοδικών τοιούτων. 7) Περί συμμιγών αριθμών, ένθα εκτενέστερον τα περί μονάδων μετρήσεως. 8) Περί λόγων και αναλόγων ποσών και 9) Τας μεθόδους. [Άπαντα δε ταύτα μετά πολλών ασκήσεων μεθ' έκαστον διδασκόμενον μερος.] Β' Γ ε ω μ ε τ ρ ί α ς Τάξις Β' ώραι 3.

Α' Θ ε ω ρ η τ ι κ ή ς αριθμητικής 1) Περί μεγίστου κοινού διαιρέτου, 2) περί ελαχίστου κοινού πολλαπλασίου, 3) περί πρώτων αριθμών, 4) περί περιοδικών δεκαδικών και 5) περί τετραγωνικής ρίζης. (Άπαντα δε ταύτα μετά πολλών ασκήσεων μεθ' έκαστον διδασκόμενον μερος). Β'

Γεωμετρίας

Γ' Α λ γ έ β ρ α ς 1) Τον ορισμόν της Αλγέβρας και περί των Αλγεβρικών συμβόλων, 2) περί αρνητικών αριθμών και των επ' αυτών πράξεων και περίτου0ως αριθμού, 3) περί δυνάμεων και αρχικών αυτών ιδιοτήτων, 4) περί αλγεβρικών παραστάσεων, περί μερικών αυτών τιμών και περί βαθμού των ακεραίων αλγεβρικών παραστάσεων, 5) περί ομοίων όρων και περί αλγεβρικών πράξεων και 6) περί εξισώσεων του α' βαθμού μεθ' ενός και πλειόνων αγνώστων. (Άπαντα δε ταύτα μετά πολλών ασκήσεων μεθ' έκαστον διδασκόμενον μέρος). Τάξις Γ' ώραι 3. Α' Γ ε ω μ ε τ ρ ί α ς το Γ' και Δ' βιβλίον της εν χρήσει επιπεδομετρίας ένθα μετά πολλής επιστασίας περί μετρήσεως ευθειών, γωνιών και επιπέδων σχημάτων μετ' εφαρμογών όσον οίον τε πλειοτέρων επί του εδάφους. Β' Α. λ γ ε β ρ α ς 1) Περί ασυμμέτρων αριθμών. 2) Περί ανισότητος. 3) Περί ριζών και δυνάμεων μετά των εφαρμογών των. 4) Περί τετραγώνων των αλγεβρικών παραστάσεων. Τα δε περί τετραγωνικής ρίζης αυτών να διδαχθώσιν όλως πρακτικώς. 5) Περί εξισώσεων του β' βαθμού. 6) Περί προόδων και 7) Περί λογαρίθμων, περί ανατοκισμού και περί χρεωλυσίας μετά πολλής τηςεπιστασίαςκαιπολλής της πρακτικής επί των λογαριθμικών πινάκων ασκήσεως. (Άπαντα δε ταύτα μετά πολλών ασκήσεων και εφαρμογών). Τάξις Δ' ώραι 5, εξ ων αι 2 διά την Κοσμογραφίαν.

Α' Γ ε ω μ ε τ ρ ί α ς Ολόκληρον τηνστερεομετρίαν επί πολλών ασκήσεων και εφαρμογών (πλην του περί σφαιρικών τριγώνων και πολυγώνων μέρους). Β' Τ ρ ι γ ω ν ο μ ε τ ρ ί α ς Ολόκληρον τηνεπίπεδοντριγωνομετρίαν, ένθα τα περί τριγωνομετρικών λογαρίθμων μετ' ιδιαζούσης προσοχής και επιμελείας και χρήσεως πολλών εφαρμογών και ασκήσεων τούτων. προς δε εφαρμογάς της τριγωνομετρίας, χρησίμους εις τον κοινωνικόν βίον, όσον οίον τε πλειοτέρας. Γ' Κ ο σ μ ο γ ρ α φ ί α ς Ολόκληρον τηνστοιχειώδη κοσμογραφίαν. Τα περίημερολογίου.Ωςπρος τα περί πλανητών ο διδάσκων δέον να αρκεσθή εις τας γενικάς περί αυτών γνώσεις. Γ ΙΧΝΟΓΡΑΦΙΑ

Ελληνικόν σχολείον Τάξις Γ' ώραι 2. ΙΑ'

ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗ

Σκοπός ταύτης εύρυθμος ανάπτυξις και ενίσχυσις του σώματος των νέων, εξέγερσιςτουθάρρους και της πεποιθήσεως τούτων εις εαυτούς. Η Γυμναστική διδάσκεται εν εκάστη του Ελληνικού σχολείου και Γυμνασίου τάξει ανά πέντε καθ' εβδομάδα ώρας, πρέπει δε να γίνωνται άμα και γυμναστικαί παιδιαί ανάλογοι τη ηλικία των μαθητών.

IB'. Ωρολόγιον Μαθημάτων Τάξεις

Τάξεις

Μαθήματα

Μαθήματα Α' Β' Γ'

Α' Β' Γ' Δ'

I. Ελλην. Σχολείον 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

II. Γυμνάσιον 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Ιερά 2 Αρχαία Ελληνικά 7 Νέα Ελληνικά 2 Μαθηματικά 3 Ιστορία 2 Γαλλικά — Φυσική 2 Γεωγραφία 2 Λατινικά — Καλλιγραφία, ιχνογραφία 3 11 Γυμναστική

Ιερά Ελληνικά Λατινικά Γαλλικά Μαθηματικά Ιστορία Φυσικά Φιλοσοφικά Γυμναστική Κοσμογραφία 5

28 28 30

2 2 1 1 10 10 10 10 2 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 2 2 3 3 — — 1 I 5 5 5 5 — — — 2

30 31 32 34

λεσις του διατάγματος τούτου.

Γ. Ν. ΘΕΟΤΟΚΗΣ

Α. Α. Ν. Σ. Ν. Β.

ΡΩΜΑΝΟΣ Ν. ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΡΑΠΑΥΛΟΣ ΣΤΑΗΣ ΤΣΑΜΑΔΟΣ ΒΟΥΔΟΥΡΗΣ

Σ. Ε. ΣΤΑΗΣ

89

ΕΠΑΝΑΚΑΘΟΡΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΩΡΩΝ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗΣ (Β. Διάταγμα/22 Οκτωβρίου 1901) Κυβέρνηση Γ. Θεοτόκη Υπουργός Σ. Στάης

της

Περί τροποποιήσεως κλπ. άρθρων του Β. διατάγματος 20 Νβρίου 1899 περί διδασκαλίας της γυμναστικής. ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α' ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Έχοντες υπ' όψει το άρθρο 1 του , ΑΧΙΛ' νόμου «περί Γυμναστών»καιτα άρθρα 4, 6 και 7 του «περί Γυμναστικής και Γυμναστικών και Αθλητικών Α γώνων» ,ΒΧΚΑ' νόμουΠροτάσει του Ημετέρου επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Ε κ παιδεύσεως Υπουργού, διατάσσομεν τάδε:

τος της 20 Νοεμβρίου 1899 τροποποιείται ως προς τα σχολεία της μέσης εκπαιδεύσεως ως εξής: «Άρθρον 1. Εν πάσι τοις δημοσίοις, δημοσυντηρήτοις και ιδιωτικοίς σχολείοις της μέσης εκπαιδεύσεως η Γυμναστική διδάσκεται τετράκις της εβδομάδος ανά μίαν ώραν εκτός εάν ο αυτός γυμναστής διδάσκη εν δημοσίω γυμνασίω και τω προσηρτημένω αυτώ Ελληνικώ σχολείω ή εν δυσίν Ελληνικοίς σχολεί οις, ότε η διδασκαλία γίνεται τρις της εβδομάδος ανά μίαν ώραν». «Κατά τας προ μεσημβρίας ώρας εκάστης Πέμπτης απαγορεύεται η διδασκαλία της Γυμναστικής». Εν τω άρθρω 9 του αυτού διατάγματος γίνεται η εξής προσθήκη: «Εδαφ. β'. Κατά τας εκδρομάς ταύτας λαμβανούσας χώραν μόνον κατά τας μεταμεσημβρινάς ώρας εκάστης Πέμπτης, οι μαθηταί ασκούνται εις διαφό ρους παιδιάς».

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 229, τχ. Α'/24 Οκτωβρίου 1901.

«Άρθρον 10. Εν τη βαθμολογία της Γυμναστικής ισχύουσιν αι περί βαθμολογίας των μαθηματικών εν τοις σχολείοις της μέσης εκπαιδεύσεως διατάξεις. Γίνεται δε η βαθμολογία τρίς του σχολικού έτους ως και εν τοις λοιποίς μαθήμασι. Πάσα διάταξις αντικειμένη ταις ανωτέρω καταργείται. σις του διατάγματος τούτου. Εν Αθήναις τη 22 Ο κ τ ω β ρ ί ο υ 1901.

Γ. Ν. ΘΕΟΤΟΚΗΣ

Α. ΡΩΜΑΝΟΣ Ν. ΤΣΑΜΑΔΟΣ Σ. Ε. Σ Τ Α Η Σ Β. ΒΟΥΔΟΥΡΙΙΣ

Σ. Ε. ΣΤΑΗΣ

90 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 1903 (Β. Διάταγμα/6 Σεπτεμβρίου 1903) Κυβέρνηση Δ. Ράλλη Υπουργός Θ. Φαρμακόπουλος

Περί τροποποιήσεως των από 11 Σεπτεμβρίου 1897, 17 Νοεμβρίου 1897, 22 Μαρτίου 1899 και 21 Σεπτεμβρίου 1900 Β. διαταγμάτων. και

Περί κανονισμού του προγράμματος των εν τοις ελληνικοίς σχολείοις γυμνασίοις διδακτέων μαθημάτων. ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α' ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Προτάσει του Ημετέρου επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Ε κ παιδεύσεως Υπουργού διατάσσομεν τάδε: και τοις γυμνασίοις διδακτέων μαθημάτων Ημέτερα διατάγματα της 11 Σεπτεμβρίου 1897, 17 Νοεμβρίου 1897, 22 Μαρτίου 1899 και 21 Σεπτεμβρίου 1900, ως προς την διδασκαλίαν των θρησκευτικών, νέων ελληνικών, γαλλικών και γυμναστικής εν τοις ελληνικοίς σχολείοις, των θρησκευτικών και μαθηματικών εν τοις γυμνασίοις, τροποιούμεν ώδε" Α' ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ

α' Ελληνικόν σχολείον Τάξις Γ' ώραι 2. Ιερά Κατήχησις. Ανάγνωσις κατ' εκλογήν μερών εξ ενόςτωνσυνοπτικών ευαγγελίων μεθ' ερμηνευτικών σημειώσεων. β' Γυμνάσιον Τάξις Γ' ώραι 2. Εκκλησιαστική ιστορία.

Αναδημοσιεύεταιαπότην ΕτΚ, αρ. 209, τχ. Α'/10 Σεπτεμβρίου 1903.

ων

Τάξις Δ' ώραι 2. Χριστιανική Ηθική και κατ' εκλογήν ηθικαί περικοπαί επιστολών του Α π . Παύλου μεθ' ερμηνευτικών σημειώσεων. Β' ΕΛΛΗΝΙΚΑ

II. Ν έ α

ελληνικά

α Ελληνικόν σχολείον 1. Ανάγνωσις κλπ. Τάξις Α' ώραι 2 »

Β'

»

2

» Γ' » 2 2. Ορθογραφικαί και συνθετικαί ασκήσεις' Τάξις Α' ώρα 1 » Β' » 1 » Γ' » 1 Διδακτέα ύλη κατά τα μέχρι τούδε ισχύοντα. Δ' ΓΑΛΛΙΚΑ

α Ελληνικόν σχολείον Τάξις Β' ώραι 2 » Γ' » 2 Διδακτέα ύλη κατά τα διά του Β. διατάγματος περί προγράμματος των διδασκομένων μαθημάτων εν τοις ελληνικοίς σχολείοις και γυμνασίοις της 11 Σεπτεμβρίου 1897 κεκανονισμένα. Ζ' ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ

β' Γυμνάσιον Τάξις Α' ώραι 4 » Β' » 4 Διδακτέα ύλη κατά τα μέχρι τούδε ισχύοντα. ΙΑ' ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗ α

Τάξις » »

Α' ώραι 3 Β' » 3 Γ' » 3

Ελληνικόν

σχολείον

IB' Ωρολόγιον Μαθημάτων Τάξεις

Τάξεις

Μαθήματα

Μαθήματα Α' Β' Γ'

Α' Β' Γ' Δ' II. Γυμνάσιον

I. Ελληνικόν σχολείον 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Ιερά 2 2 Άρχ. ελληνικά 7 8 Νέα ελληνικά 2 2 Ορθογρ. Και συνθ. ασκήσ. 1 1 Μαθηματικά 3 3 Ιστορία 2 2 Γαλλικά — 2 Φυσική 2 2 Γεωγραφία 2 2 Λατινικά — — Καλλιγρ. Και Ιχνογραφ... 3 2 Γυμναστική 3 3

2 8 2 1 3 2 2 2 2 1 2 3

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Ιερά Ελληνικά Λατινικά Γαλλικά Μαθηματικά Ιστορία Φυσικά Φιλοσοφικά Κοσμογραφία Γυμναστική

27 29 30

2 2 2 2 10 10 10 10 2 3 3 3 3 3 3 3 4 4 3 3 3 3 3 3 2 2 3 3 — — 1 1 — — — 2 5 5 5 5

31 32 33 35

σις και εκτέλεσις του διατάγματος τούτου. Εν

Αθήναις

τη

6 Σεπτεμβρίου 1903.

Εν

ονόματι του Βασιλέως

Ο

Αντιβασιλεύς ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΔΙΑΔΟΧΟΣ

Ο

επί

των

Εκκλησιαστικών

και της Εκπαιδεύσεως Υπουργός Θ. Κ. ΦΑΡΜΑΚΟΠΟΥΛΟΣ

Δημ.

91

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 1906 (Β. Διάταγμα/5 Οκτωβρίου 1906) Κυβέρνηση Γ. Θεοτόκη Υπουργός Α. Στεφανόπουλος

Περί κανονισμού του προγράμματος των εν τοις ελληνικοίς σχολείοις και γυμνασίοις διδακτέων μαθημάτων [1,2,3]* ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α' ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Έχοντες υπ' όψει το Ημέτερον διάταγμα της 11 Σεπτεμβρίου 1897 «περί του προγράμματος των εν τοις ελληνικοίς σχολείοις και γυμνασίοις διδα μαθημάτων» ως και τα τροποποιούντα αυτό Ημέτερα διατάγματα της 17 Νοεμβρίου 1897, 16 Φεβρουαρίου 1899, 22 Μαρτίου 1899, 21 Σεπτεμβρίου 1900, 22 Οκτωβρίου 1901 και 6 Σεπτεμβρίου 1903. Προτάσει του Ημετέρου επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργού, διατάσσομεν τάδε: τους διδακτέων μαθημάτων κανονίζεται από του σχολικού έτους 1906-1907 ως εξής:

των

εν

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ τοις ελληνικοίς σχολείοις και γυμνασίοις διδακτέων μαθημάτων Α' ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ

Σ κ ο π ό ς της τ ο ύ τ ω ν δ ι δ α σ κ α λ ί α ς . Να εξεγείρωσι και διαπλάσωσι το θρησκευτικόν συναίσθημα της νεολαίας και να ενισχύσωσιν εν τη καρδία αυτής την εις τον Θεόν πίστινκαινακαταστήσωσιν

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 244, τχ. Α'/28 Οκτωβρίου 1906. * Οι αριθμοί που περικλείονται σε ορθογώνιες αγκύλες αναφέρονται σε κείμενα που συμπληρώνουν η τροποποιούν εκείνο στο όποιο είναι προσαρτημένα (τα κείμενα αυτά ακολουθούν αμέσως μετά).

σωσιν εις αυτήν απαραίτητον την ανάγκην του αεί πράττειν κατά το θέλημα Αυτού' προσέτι δε να εμπνεύσωσι ζήλον και αφοσίωσιν εις την ορθόδοξον Εκκλησίαν, εκδηλουμένην και διά της ενεργού συμμετοχής εις τον βίον αυτής. Α'. Ελληνικόν σχολείον

Τάξις Α', ώραι 2. Ιερά ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης. Μεθ' έκαστον ιστόρημα ταύτης σύντομος εξήγησις και απομνημόνευσις ρητού εκ της Παλαιάς η Καινής Διαθήκης περιλαμβάνοντος το εν τω ιστορήματι περιεχόμενον θρησκευτικόν ή ηθικόν δίδαγμα. Σύντομος εξήγησις και απομνημόνευσις των απολυτικίων της Οκτωήχου και των δεσποτικών εορτών. Τάξις Β', ώραι 2. Ιερά ιστορία της Καινής Διαθήκης. Μεθ' έκαστον ταύτης ιστόρημα σύντομος εξήγησις και απομνημόνευσις ρητού εκ της Παλαιάς η Καινής Διαθήκης περιλαμβάνοντος το εν τω ιστορήματι περιεχόμενον θρησκευτικόν ή ηθικόν δίδαγμα. Σύντομος επανάληψις των εν τη Α' τάξει απολυτικίων και εξήγησις και απομνημόνευσις των απολυτικίων, των θεομητορικών εορτών και των επιφανών αγίων. Τάξις Γ', ώραι 2. Ιερά κατήχησις. Ανάγνωσις κατ' εκλογήν μερών εξ ενός των συνοπτικών Ευαγγελίων μεθ' ερμηνευτικών σημειώσεων. Β'. Γυμνάσιον Τάξις Α', ώραι 2. Ερμηνεία εις τας παραβολάς και εκλεκτάς περικοπάς εκτωνΕυαγγελίων,άπαξτηςεβδομάδος.Ερμηνείατωνπερικοπών των Ευαγγελίων των κατά τας Κυριακάς του έτους αναγιγνωσκομένων, άπαξ της εβδομάδος. Τάξις Β', ώραι 2. Ερμηνεία εις την επί του ορούς ομιλίαν και εις άλλας ηθικάς διδασκαλίας του Ιησού και εις διαφόρους εκλεκτάς περικοπάςεκτων πράξεων και επιστολών των Αποστόλων, άπαξ της εβδομάδος. Ερμηνεία των περικοπών των Αποστόλων των κατά τας Κυριακάς του έτους αναγινωσκομένων, άπαξ της εβδομάδος. Τάξις Γ', ώραι 2. Χριστιανική ηθική και κατ' εκλογήν ηθικαί περικοπαί τωνεπιστολώντουΑποστόλουΠαύλου μεθ' ερμηνευτικών σημειώσεων. Β' ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Ι. Α ρ χ α ί α Σ κ ο π ό ς της τ ο ύ τ ω ν δ ι δ α σ κ α λ ί α ς . 1. α') Εξ ιδίας αναγνώσεως ικανή και βαθεία των μαθητών κατανόησις τωνεντοιςγυμνασίοις συνήθως ερμηνευομένων Ελλήνων συγγραφέων και δι' αυτών γνώσις του πολιτισμού και του βίου καθ' όλου των αρχαίων Ελλήνων, β') γλωσσική και λογική παίδευσις των μαθητών.

2. Τοσαύτη των μαθητών γνώσις του αρχαίου Έλληνος λόγου, ώστε να δύνανται ούτοι κατά το τέλος των γυμνασιακών αυτών σπουδών χωρία μεντων ενταιςδυσίν ανωτέραις τάξεσιν ερμηνευομένων Ελλήνων συγγραφέων, απηλλαγμένα πραγματικών μάλιστα δυσχερειών, άνευ βοηθημάτων και παρασκευής να παραφράζωσι, κείμενον δε τι εν τη νέα ημών γλώσση γεγραμμένον,αλλ'ουχί αφισταμένον των νοημάτων των αρχαίων συγγραφέων, να μεταφέρωσιν εις τοαττικόνιδίωμαάνευαμαρτημάτων περί το τυπικόν και την σύνταξιν.

Α' Ελληνικόν σχολείον Σ κ ο π ό ς της εν αυτώ δ ι δ α σ κ α λ ί α ς των α ρ χ α ί ω ν ε λ λ η νικών. 1. Βεβαία και ασφαλής γνώσις του τυπικού και των κυριωτάτων και στοιχειωδεστάτων της Αττικής διαλέκτου. 2. Ανάγνωσις ευκολων Αττικών πεζών συγγραφέων. Τάξις Α', εξάμηνον α', ώραι 6. α') Επανάληψις της γραμματικής της νεωτέρας γλώσσης της εν τω δημοτικώ σχολείω διδαχθείσης και συμπλήρωσις αυτής εκ της αρχαίας, εν οις τα δύο γλωσσικά ιδιώματα διαφέρουσιναλλήλων, της διδασκαλίας περιοριζομένης εις τους απολύτως αναγκαίους κανόνας. β') Εφαρμογή του εκάστοτε διδασκομένου μέρους της γραμματικής, πρώτον δι' ασκήσεων προφορικών περί την κλίσιν διαφόρων λέξεων, είτα δε διά προφορικής παραφράσεως εις το αρχαίον ιδίωμα εκ βιβλίου ασκήσεων καταλλήλου. γ') Εκ του συντακτικού οι μαθηταί όλως εμπειρικώς μανθάνουσι να διακρίνωσιν το υποκείμενον, το κατηγόρημα, το αντικείμενον, τας κυρίας και δευτερευούσας προτάσεις, έτι δε την οργανικήν δοτικήν, την ανάλυσιν του ειδικού και τελικού απαρεμφάτου και την Αττικήν σύνταξιν. δ') Κατ' οίκον δις της εβδομάδος γραφή τύπων, εις ούς ήδη οι μαθηταί προφορικώς εν τω σχολείω επαρκώς ησκήθησαν. Ο έλεγχος των γραπτών τούτων ασκήσεωνενπάσαις ταις τάξεσι του ελληνικού σχολείου γίνεται εν τω σχολείω ενώπιον όλης της τάξεως κατά την ώραν της διδασκαλίας της γραμματικής. ε') Άπαξ της εβδομάδος γραφή εν τω τετραδίω τύπων εν τω σχολείω εκ του προχείρου και ορθογραφικαί ασκήσεις επί του πίνακος από δε του β' εξαμή νου εναλλάξ και γραπτή εν τω τετραδίω ωσαύτως εκ του προχείρου παράφρασις εις το αρχαίον ιδίωμα, εν ώρα ιδιαιτέρα. Η διόρθωσις των τοιούτων γραπτών ασκήσεων εν πάσαις ταις τάξεσι γίνεται υπό του διδασκάλου μετ' ακριβείας κατ' οίκον. στ') Απομνημόνευσις της σημασίας και ορθογραφίας αγνώστων τοις μαθηταίς λέξεων η εν τω βιβλίω των ασκήσεων η εν τω ερμηνευομένω συγγραφεί απαντωσών. Εξάμηνον Β', ώραι 8. α') Συνέχεια της διδασκαλίας της γραμματικής με-

μετάτωναναγκαίωνασκήσεωνεντωσχολείω καικατ' οίκον, ως και εν τω α' εξαμήνω, μέχρι των υγρολήκτων ρημάτων [ώραι 4]. β'. Ερμηνεία μύθων Αισώπου, είτα μερών εκ συγγραφέων περί της μυθικής ιστορίας των αρχαίων Ελλήνων πραγματευομένων και διηγημάτων εκ χρηστομαθείας ωρισμένης διά την πρώτην τάξιν [ώραι 4]. Τάξις Β', ώραι 8. α') Γραμματικής το υπόλοιπον του ομαλού τυπικού, είτα τοανώμαλοντυπικόν και τα κυριώτατα μόνον και γενικώτατα των περί παραγωγής και συνθέσεως κεφαλαίων. β') Άσκησις εις έκαστον των διδασκομένων μερών του τυπικού ακριβώς ωςεντηΑ' τάξει - ωσαύτως δε, ως εν τη Α' τάξει γραπταί κατ' οίκον και εν τω σχολείω εργασία. Αλλά μετά το τέλος της διδασκαλίας πάντων των εις μι ρημάτων και την πολλήν εις ταύτα άσκησιν, αντί της κατ' οίκον γραφής τύπων γράφουσι οι μαθηταί δις της εβδομάδος κατ' οίκον παράφρασιν, ικανώς εν τω σχολείω προπαρασκευασθείσαν,άπαξμεντηςεβδομάδοςεκτουαρχαίου ειςτο νέον άπαξ δε ταναπάλιν. γ') Ά π α ξ της εβδομάδος εν τω σχολείω γραφή τύπων εκ του προχείρου μετάδετοτέλος της διδασκαλίας των εις μι ρημάτων παράφρασιςεναλλάξεκτου αρχαίου εις το νέον ιδίωμα και τανάπαλιν. δ') Εκ του συντακτικού οι μαθηταί όλως εμπειρικώς μανθάνουσιν, εφ' όσον ηερμηνείααπαιτεί,τουςδιαφόρους τρόπους της αναλύσεως των μετοχών, την γενικήν απόλυτον, την δοτικήν του αιτίουκαιτηςαναφοράς,τηνευκτικήνκαι τηνοριστικήντωνπαραγομένων χρόνων μετά του αν (ώραι 4). ε') Ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών εκ των τεσσάρων πρώτων βιβλίων της Ξενοφώντος Κύρου αναβάσεως (ώραι 4). στ') Απομνημόνευσις της σημασίας και της ορθογραφίας λέξεων η φράσεων αγνώστων τοις μαθηταίς εν τω εκάστοτε ερμηνευομένω μέρει του συγγραφέως απαντωσών. Τάξις Γ', ώραι 8. α') Επανάληψις των εις μι ρημάτων και των ανωμάλων ρημάτων, ιδία διά παραφράσεων εις το αρχαίον ιδίωμα, είτα διδασκαλία των στοιχειωδεστάτων της συντάξεως της Αττικής διαλέκτου κατά τρόπον πρακτικόν και άνευ τινός θεωρίας. Εφαρμογή του εκάστοτε διδασκομένου μέρους του συντακτικού διά προφορικής και γραπτής επί του πίνακος παραφράσεωςεκτου νέου εις το αρχαίον ιδίωμα εκ καταλλήλου βιβλίου ασκήσεων. β') Γραπτή κατ' οίκον και εν τω σχολείο) παράφρασις εκ του αρχαίου εις το νέον και τανάπαλιν, ως και εν τη Β' τάξει —εδάφ. β'— (ώραι 4). γ') Ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών εκ του πρώτου η δευτέρου βιβλίου των ελληνικών τουΞενοφώντος και μετά ταύτην ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών εκ της Κύρου παιδείας του αυτού. δ') Απομνημόνευσις της σημασίας και ορθογραφίας λέξεων ή φράσεων α-

αγνώστων τοις μαθηταίς εν τω εκάστοτε ερμηνευομένω μέρει του συγγραφέως απαντωσών (ώραι 4). Β' Γυμνάσιον Σ κ ο π ό ς της εν αυτώ δ ι δ α σ κ α λ ί α ς των α ρ χ α ί ω ν ε λ λ η νικών. 1. Ασφαλής και βεβαία εκμάθησις της συντάξεως της Αττικής διαλέκτου, ποιά δε τις γνώσις των άλλων διαλέκτων της αρχαίας ελληνικής γλώσσης, εφ' όσον αύται εμφανίζονται εν τοις ερμηνευομένοις συγγραφεύσι, και επαρκής κατανόησις του κάλλους του Έλληνος λόγου. 2. Ερμηνεία και κατανόησις των σπουδαιοτάτων έργων των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων. Τάξις Α', ώραι 10. α') Ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών εκ των βιβλίων IIIVII των ελληνικών του Ξενοφώντος η του ιστορικού μέρους (κεφ. Ι-ΧΙΙ) της ΑριστοτέλουςΑθηναίωνΠολιτείας. Α π ό των αρχών δε του Φεβρουαρίου ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών εκ των τα ελληνικά πραγματευομένων βιβλίων (V-IX) του Ηροδότου, από δε του β' εξαμήνου και δύο μικρών λόγων του Λυσίου (κατά το α' εξάμηνον ώραι εξ (6), κατά δε το β' ώραι επτά (7), ων υπέρ του Ηροδότου και 3 υπέρ του Λυσίου). β') Απομνημόνευσις λέξεων η φράσεων ως και εν τη Γ' τάξει του ελληνικού σχολείου. γ') Εκ του συντακτικού, α') τα περί υποκειμένου, καταγορουμένου και συμφωνίας αυτών προ άλληλα, β') τα περί παραθέσεως και επιθετικών και κατηγορηματικών προσδιορισμών, γ') τα περί πτώσεων, δ') τα περί απαρεμφάτου, ε') τα περί μετοχής και στ') τα περί διαθέσεως των ρημάτων. δ') Εφαρμογή του εκάστοτε διδασκομένου μέρους του συντακτικού διά προφορικών και γραπτών παραφράσεων εις αρχαίον ιδίωμα εν τω σχολείω εκ του προχείρου γιγνομένων άπαξ μεν της εβδομάδος εκ του αρχαίου εις το νέον ιδίωμα,ανάπάσαν δε τρίτην εβδομάδα εκ του νέουειςτοαρχαίον ιδίωμα.Τας γραπτάς ταύτας ασκήσεις εξελέγχει διδάσκων μετ' ακριβείας κατ' οίκον (ώραι κατά το α' εξάμηνον 4, κατά το β' 3). Τάξις Β', ώραι 10. α') Ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών εκ των απομνημονευμάτων του Ξενοφώντος, από δε των αρχών του Ιανουαρίου κατ'εκλογήνιστορικών μερών του Θουκυδίδου και από των αρχών Απριλίου ενός ή δύο των ΟλυνθιακώντουΔημοσθένους ή του κατά Λεωκράτους λόγου του Λυσίου. β') Απομνημόνευσις της σημασίας και ορθογραφίας λέξεων και φράσεων ωςκαιεντηΑ' τάξει (ώραι κατά το α' εξάμηνον 4, κατά το β' 5). γ') Ερμηνεία της Ομήρου Οδυσσείας από της αρχής του σχολικού έτους, απομνημόνευσις των εν εκάστω μαθήματι απαντωσών αγνώστων τοις μαθηταίς ομηρικών λέξεων (ώραι κατά το α' εξάμηνον 3, κατά το β' 2). δ') Εκ του συντακτικού, 1) τα περί άρθρου, 2) τα περί χρόνων, 3) τα περί

εγκλίσεων, 4) τα περί αντωνυμιών, 5) τα περί προθέσεων και 6) τα περί σχημάτων.—Εφαρμογή του εκάστοτε διδασκομένου μέρους του συντακτικού και γραπταί εργασίαι ακριβώς ως εν τη Α' τάξει (ώραι 3). Τάξις Γ', ώραι 10. α') Ερμηνεία τινός η τίνων των δε των λόγων του Δημοσθένους, των Φιλιππικών, του περί Ειρήνης, του περί του Στεφάνου, είτα Δημηγοριών του Θουκυδίδου περιλαμβανομένων εν τοις ιστορικοίς τοις διδαχθείσιν εν τη Β' τάξει. Κατά δε το β' εξάμηνον ερμηνεία της απολογίας του Σωκράτους η του Κρίτωνος του Πλάτωνος και, χρόνου υπάρχοντος, του Λάχητος ή Ευθύφρονος ή Χαρμίδου του αυτού (ώραι 5). β') Ερμηνεία Ομήρου Ιλιάδος από της αρχής του σχολικού έτους, απομνημόνευσις λέξεων ομηρικών ως και εν τη Β' τάξει. Περί δε το τέλοςτουέτους αντί της ερμηνείας του Ομήρου ερμηνεία λυρικών τίνων ποιητών (ώραι 3). γ') Προφορικαί παραφράσεις εις το αρχαίον ιδίωμα προς επανάληψιν δύσκολων μάλιστα μερών του συντακτικού, άπαξ δε της εβδομάδος γραπτή εν τω σχολείω παράφρασις εναλλάξ εκ του αρχαίου εις το νέον ιδίωμα και τανάπαλιν. Η διόρθωσις των γραπτών γίνεται υπό του διδάσκοντος κατ' οίκον (ώραι 2). Τάξις Δ', ώραι 10. α') Ερμηνεία ενός των δε των διαλόγων του Πλάτωνος, Γοργίου, Πρωταγόρου ή Φαίδωνος, είτα δράματος του Σοφοκλέους και ετέρου του Ευριπίδου, ή δύο δραμάτων Σοφοκλέους, εν τέλει δε του χρόνου και του ποιού της τάξεως επιτρεπόντων, ερμηνεία του Επιταφίου του Περικλέους (ώραι 6). β') Ερμηνεία Ομήρου Ιλιάδος (ώραι 2). γ') Προφορικαί εις το αρχαίον ιδίωμα παραφράσεις και γραπταί κατ' οίκον και εν τω σχολείω εργασίαι ακριβώς ως και εν τη Γ' τάξει (ώραι 2). II. Ν έ α

Ελληνικά

Σ κ ο π ό ς της τ ο ύ τ ω ν δ ι δ α σ κ α λ ί α ς . Δεξιότης εις την ορθήν, γραπτήν και προφορικήν χρήσιν της νεωτέρας ημών γλώσσης και ανάγνωσις νεωτέρων τινών πεζολόγων και ποιητών. α ) Ελληνικόν Σχολείον Τάξις Α', ώραι κατά μεν το α' εξάμηνον 4, κατά δε το β' 2. Ανάγνωσις πεζών τεμαχίων η ποιημάτων εκ καταλλήλου χρηστομαθείας. Προφορική υπό των μαθητών αναδιήγησις διηγήματος, ο πρότερον είπεν αυτοίςοδιδάσκαλος. Ορθογραφικαί

ασκήσεις

1. Κατ' οίκον δις της εβδομάδος αντιγραφή 3 ή 4 στίχων νεοελληνικού κειμένου διδαχθέντος ήδη εν τη τάξει.

2. Ά π α ξ της εβδομάδος κατά το α' εξάμηνον καθ' υπαγόρευσιν εν τω σχολείω γραφή τεμαχίου νεοελληνικού διδαχθέντος ήδη και από της προτεραίας τουλάχιστον υποδειχθέντος τοις μαθηταίς, ίνα οίκοι διεξέλθωσιναυτόυπόορθογραφικήν εποψιν. Η διόρθωσις των υπ' αριθ. 1 και 2 γραπτών ασκήσεων γίνεται υπό του διδάσκοντος εν τω σχολείω ενώπιον της τάξεως και προφορικώς και γραπτώς επί του πίνακος. 3. Ά π α ξ της εβδομάδος κατά το β' εξάμηνον εναλλάξ η καθ' υπαγόρευσιν γραφή τεμαχίου δεδιδαγμένου μεν, αλλά μη εκ των προτέρων γνωστού τοις μαθηταίς, ή εν τω σχολείω καταγραφή μύθου η διηγηματίου λεχθέντος πρότερον υπό του διδασκάλου, πολλάκις δε επαναληφθέντος υπό των μαθητών. Η τοιαύτη γραπτή εργασία μετ' ακριβείας διορθούται κατ' οίκον υπό του διδάσκοντος. Τάξις Β', ώραι 2. α') Ανάγνωσις πεζών τεμαχίων και ποιημάτων εκ καταλλήλου χρηστομαθείας. β ) Άπαξ της εβδομάδος ορθογραφικόν γύμνασμα όμοιον προς το υπ' αριθ. 2 ή 3 της Α' τάξεως εναλλάξ προς μικράν τινα σύνθεσιν" δίδονται δε προς σύνθεσιν α') μύθοι η διηγήματα κατ' αρχάς επαναλαμβανόμενα υπό των μαθητών, αλλ' ολιγώτερον ή εν τη Α' τάξει, είτα άπαξ μόνονεπαναλαμβανόμενακαιεν τέλει ουδαμώς, β) περιγραφαί πραγμάτων, καθ'ημέρανυποπιπτόντωνειςτην αντίληψιντωνμαθητών, π.χ. Της αιθούσης της διδασκαλίας, του σχολικού διδακτηρίου, των διαφόρων οργάνων και σκευών και άλλων τοιούτων, γ') επιστολαί μικραί οικογενειακαί. Τάξις Γ', ώραι 2. α') Ανάγνωσις πεζών τεμαχίων και ποιημάτων εκ καταλλήλου χρηστομαθείας. β ) Ά π α ξ της εβδομάδος σύνθεσις εν τω σχολείω" δίδονται δε προς σύνθεσιν α') περιγραφαί γεγονότων του βίου η φαινομένων της φύσεως υποπιπτόντων εις την άμεσον αντίληψιν των παίδων, είτα δε και εικόνων, εν αις παρίστανται γεγονότα του βίου ουχί άγνωστα τοις μαθηταίς, ουδέ μακράν κείμενα του κύκλου των παιδικών νοημάτων" β') μικραί επιστολαί διαφόρων ειδών. β') Γυμνάσιον

την γραφήν συνθέσεων, αίτινες εν εκάστη τάξει γίνονται δις του μηνός κατά δεκαπενθήμερον, άπαξ μεν εν τω σχολείω, άπαξ δε κατ' οίκον. Ο χρόνος οαπαιτούμενος προς σύνταξιν των συνθέσεων εν τω σχολείω καιπροςέλεγχον των ημαρτημενων λαμβάνεται εκ των ωρών των προφορικών και γραπτών ασκήσεων των εν εκάστη τάξει ωρισμένων. Τάξις Α', ύλη συνθέσεων, α') Εν τω σχολείω"

1. Περιγραφή μνημείων αρχαίων και νέων, έτι δε εικόνων, ως και εν τη Γ' τάξει του ελληνικού σχολείου. 2. Διηγήματα μείζω την έκτασιν, ων το περιεχόμενον κατά τα κύρια μόνο σημεία δίδεται τοις μαθηταίς, η δε ανάπτυξις αφήνεται αυτοίς. 3. Επιστολαί ποικίλου περιεχομένου. β') Κατ' οίκον. 1. Περίληψις ερμηνευθέντων μερών συγγραφέων. 2. Μικραί διατριβαί, ων την ύλην να παρέχωσιν οι ερμηνευόμενοι Έλληνες η Λατίνοι συγγραφείς, π.χ. περί των εν Θερμοπύλαις αγώνων καθ' Ηρόδοτον, περί των όπλων των αρχαίων Ελλήνων και άλλων τοιούτων. Τάξις Β', α') εν τω σχολείω" 1. Περιγραφή φυσικών φαινομένων. 2. Μικραί διατριβαί, ων την ύλην παρέχουσιν οι ερμηνευόμενοι συγγραφείς, π.χ. αι του Σωκράτους αποδείξεις περί υπάρξεως της θεότητος κατά το 1, 4 Άπόμνημον. Ξενοφ., η του Σωκράτους γνώμη περί της ευδαιμονίας ή του ύψιστου αγαθού κατά το 1, 1 Απομνημον. Ξενοφ. β') Κατ' οίκον 1. Περίληψις ερμηνευθέντων μερών των συγγραφέων. 2. Ανάπτυξις μερών των ερμηνευομένων συγγραφέων. Τάξις Γ', α') εν τω σχολείω" 1. Χαρακτηρισμός προσώπων. 2. Ανάπτυξις μερών ερμηνευθέντων συγγραφέων. 3. Περιγραφή γεγονότων του καθ' ημέραν βίου. 4. Διατριβαί ως εν τη Β' τάξει. β') Κατ' οίκον" ανάλυσις ρητορικών λόγων και διαλόγων. Τάξις Δ', α') εν τω σχολείω" 1. Διατριβαί ως και εν τη Β' και Γ' τάξει. 2. Χαρακτηρισμός προσώπων. β') Κατ' οίκον ανάλυσις δραμάτων και διαλόγων. θημάτων, εξαιρουμένων των ξένων γλωσσών, γράφονται υπό των μαθητών εν τω σχολείω δύο η τρεις μικραί συνθέσεις κατ' έτος εν εκάστη τάξει, έχουσι δ' αύται σκοπόν να προαγάγωσι την των μαθητών ευχέρειαν περί την γραπτήν χρήσιν της νέας ημών γλώσσης.

Σ κ ο π ό ς της τ ο ύ τ ω ν δ ι δ α σ κ α λ ί α ς . I. Εξ ιδίας των μαθητών αναγνώσεως ικανή, εφ' όσον επιτρέπει ο τω μα-

μαθήματι προσμετρούμενος χρόνος, γνώσις των σπουδαιοτάτων κλασσικών συγγραφέων των Ρωμαίων και του Ρωμαϊκού πολιτισμού. 2. Τοσαύτη γνώσις της Λατινικής γλώσσης, ώστε οι μαθηταί απολυόμενοι να δύνωνται χωρία των εν τω γυμνασίω αναγιγνωσκομένων Λατίνων πεζών συγγραφέων, μη παρέχοντα σπανίας λέξεις και άλλως δι' ικανώς εύκολα, να μεταφράζωσιν εις την γλώσσαν ημών άνευ βοηθημάτων. α ) Ελληνικόν Σχολείον Τάξις Γ', ώρα 1. α') Εκ του ομαλού τυπικού, αι κλίσεις των ουσιαστικών και επιθέτων μετά των ομαλών βαθμών παραθέσεως και η ενεργητική φωνή των ρημάτων των τεσσάρων συζυγιών, πλην των εις io ρημάτων της γ' συζυγίας. β') Άσκησις εις το εκάστοτε διδασκόμενον μέρος του τυπικού πρώτον διά των καλουμένων ασκήσεων περί την κλίσιν, ίδια δ' είτα διά της προφορικής μεταφράσεως εκ του Λατινικού από του αναγνωσματαρίου και διά προφορικής και γραπτής επί του πίνακος μεταφράσεως εις το Λατινικόν εκ καταλλήλου βιβλίου ασκήσεων. Κατ' οίκον γραφή τύπων η και προτάσεων προφορικώς προτερον μεταφρασθεισών εν τω σχολείω. Β'. Γυμνάσιον

Τάξις Α', ώραι 3. ΕπανάληψιςτωνεντηΓ' τάξει του ελληνικού σχολείου διδαχθέντων μερών του ομαλού τυπικού μετά προσθήκης των εκεί παραλειφθέντων μερών αυτού.Ταειςio ρήματα της γ' συζυγίας και παθητική φωνή των ρημάτων των τεσσάρων συζυγιών και τα αποθετικά ρήματα, ασκήσεις εις έκαστον τούτων προφορικαί και γραπταί ακριβώς ως και εν τη Γ' τάξει του ελληνικού σχολείου από του αναγνωσματαρίου και του βιβλίου των ασκήσεων. Μετά το τέλος του ομαλού τυπικού αι σπουδαιότατα1, και συνηθέσταται περί τας κλίσεις και συζυ γίας ανωμαλίαι, ασκήσεις δε εις έκαστον των μερών τούτων της γραμματικής διά προφορικής και γραπτής μεταφράσεως εις το Λατινικόν. Μετά το τέλος της διδασκαλίας του ομαλού τυπικού, αντί της από του αναγνωσματαρίου παραλλήλως ταύτη χωρούσης αναγνώσεως, ερμηνεία εκ του Shomondurbis Romae viri illustres. Τάξις Β', ώραι 3. νων και απομνημονευομένων μόνον εκείνων των μερών εν οις η Λατινική διαφέρει της Ελληνικής. Άσκησις εις τα διάφορα ταύτα διά προφορικών και γραπτών επί του πίνακος μεταφράσεων εις το Λατινικόν. Ά π α ξ της εβδομάδος γραπτή κατ' οίκον μετάφρασις εις το Λατινικόν. Ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών εκ του de bello Gallico του Καίσαρος.

Τάξις Γ', ώραι 3. τρίτην εβδομάδα γραπτή εν τω σχολείω εκ του προχείρου μετάφρασιςειςτο Λατινικόν. Μετά το τέλος της του συντακτικού διδασκαλίας ανά παν δεκαπενθήμερον εναλλάξ γραπτή κατ' οίκον η εν τω σχολείω μετάφρασιςειςτοΕλληνικόν. Δύο εν εκατέρω εξαμήνω γραπταί εκ του προχείρου μεταφράσειςεκτου Λατινικού εις το Ελληνικόν, ερμηνεία ενός η πλειόνων των δε των λόγων του Κικέρωνος· pro Archia, in Catilinam I ή II, pro Ligario, pro Marchello, de imperio G. Pompei και μερών κατ' εκλογήν εκ των Οβιδίου μεταμορφώσεων. Τάξις Δ', ώραι 3. Ερμηνείαενόςήδύο των εξής λόγων του Κικέρωνος pro Milone, pro Sestio, Α και B Philippici, Σαλλουστίου de conj. Catilinae, κατ' εκλογήν μερών εκτηςΑινειάδος του Βεργιλίου και των ωδών του Ορατίου. Ανά παν δεκαπενθήμερον γραπτή μετάφρασις εκ του Ελληνικού εις το Λατινικόν εναλλάξ κατ' οίκον η εν τω σχολείω, τρεις εν εκατέρω εξαμήνω γραπταί εκ του προχείρου μεταφράσεις εκ του Λατινικού εις το Ελληνικόν. Δ'. ΓΑΛΛΙΚΑ

Σ κ ο π ό ς της τ ο ύ τ ω ν δ ι δ α σ κ α λ ί α ς . 1. Δι' ιδίας των μαθητών αναγνώσεως ικανή πως γνώσις σπουδαίων έργων της κλασσικής περιόδου και νεωτέρων. 2. Ποιά τις ευχέρεια περί την γραπτήν και προφορικήν χρήσιν της Γαλλικής γλώσσης. 3. Τοσαύτη ταύτης γνώσις, ώστε να δύνωνται οι απολυόμενοι μαθηταί εύκολα χωρία Γάλλων συγγραφέων, μη περιέχοντα συνήθεις λέξεις, να εννοώσιν άνευ τινός επικουρίας ή τουλάχιστον μικρά τοιαύτη. Α'. Ελληνικόν σχολείον Τάξις Β', ώραι 2. Ασκήσεις προφοράς και αναγνώσεως επί λέξεων η φράσεων εκ της γραμματικής όλως πρακτικώς, η οριστική της α' και β' ομαλής συζυγίας και των βοηθητικών ρημάτων avoir και être, η κλίσις των ομαλών ουσιαστικών και επιθέτων και απόλυτα αριθμητικά μέχρι του 100. Άσκησις εις έκαστον των διδασκομένων μερών της γραμματικής διά προφορικής και γραπτής επί του πίνακος μεταφράσεως εις την Γαλλικήν προτάσεων λαμβανομένων εκ βιβλίου καταλλήλου. Άπαξ της εβδομάδος οι μαθηταί γράφουσι κατ' οίκονπροςάσκησινεις τηνορθογραφίανολίγαςπροτάσεις, γραπτώς ήδη μεταφρασθείσας εν τω σχολείω. Ερμηνεία φράσεων και διηγηματίων εκ καταλλήλου αναγνωσματαρίου. Απομνημόνευσις της σημασίας και ορθογραφίας 8 εν εκάστω μαθήματι λέξεων

ων, απαντωσών εν τη ερμηνεία η συνήθων εν τη καθ' ημέραν ομιλία, επανάληψις τούτων ανά παν δεκαπενθήμερον. Τάξις Γ', ώραι 2. Συμπλήρωσις του ομαλού τυπικού, άσκησις εις έκαστον των διδασκομένων μερών της γραμματικής ως εν τη Β' τάξει. Μετάφρασις διηγημάτων και μικρών ποιημάτων εκ καταλλήλου αναγνωσματαρίου. Απομνημόνευσις λέξεων και φράσεων, ως εν τη Β' τάξει. Ά π α ξ της εβδομάδος εναλλάξ γραφή κατ' οίκον προτάσεων ως εν τη Β' τάξει και γραφή καθ' υπαγόρευσινεντω σχολείω ερμηνευθέντος ήδη τεμαχίου και από της προτέρας υποδειχθέντος τοις μαθηταίς, ίνα υπό ορθογραφικήν έποψιν διεξέλθωσιν αυτό κατ' οίκον. Β'. Γυμνάσιον Τάξις Α', ώραι 3. Επανάληψιςτουομαλούτυπικούκαιδιδασκαλία των ανωμάλων ρημάτων.

χρήσεως των βοηθητικών ρημάτων avoir και être. Άσκησις εις έκαστον των μερών της γραμματικής ακριβώς ως εν τη Γ' τάξει του ελληνικού σχολείου. Ανά παν δεκαπενθήμερον γραφή καθ' υπαγόρευσιν τεμαχίου ωςκαιεντη Γ' τάξει του ελληνικού σχολείου - από δε του β' εξαμήνου, τεμαχίου ερμηνευθέντος, ουχί όμως εκ των προτέρων υποδειχθέντος, τοις μαθηταίς. Ανά παν δεκαπενθήμερον γραφή κατ' οίκον προτάσεων προφορικώς μόνον μεταφρασθεισών εν τω σχολείω. Ερμηνεία τεμαχίων εκ χρηστομαθείας περιεχούσης την διά την Α' τάξ ωρισμένην ύλην κατά το καταργηθέν πρόγραμμα του 1884. Άσκησις εις το ομιλείν γαλλιστί. Ερώτησις και απόκρισις επί του ερμηνευθέντος τεμαχίου η επί των συμβάντων του καθ' ημέραν βίου εν εκάστη ώρα διδασκαλίας. Τάξις Β', ώραι 3. Επανάληψιςτωνανωμάλωνρημάτων και άσκησις εις αυτά διά γραπτών και προφορικών μεταφράσεων εις την γαλλικήν.

κής. Εφαρμογή εις έκαστον των μερών τούτων του συντακτικού διά γραπτών και προφορικών μεταφράσεων εις την Γαλλικήν. Ανά δέκα πέντε ημέρας γραπτή εν τω σχολείω εκ του προχείρου μετάφρασις εις το ελληνικόν εκ του γαλλικού και τανάπαλιν εναλλάξ. Ανά παν δεκαπενθήμερον ωσαύτως γραπτή κατ' οίκον μετάφρασις εις το γαλλικόν. Ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών εκ του Voltaire «Histoire de Charles X

ή του Ségur, «Histoire de Napoléon et de la grande armée». Κατά το β' εξάμηνον ερμηνεία εκ του Prosper Mérimée, «Colomba» η διηγημάτιον του Daudet. Άσκησις εις το ομιλείν γαλλιστί και απομνημόνευσις λέξεων και φράσεων ως και εν τη Α' τάξει. Τάξις Γ', ώραι 3.

ρί άρθρου, επιθέτου, επιρρήματος, πτώσεων και προθέσεων και εν τέλει τα κύρια περί απαρεμφάτου και μετοχής. Άσκησις εις έκαστον τούτων των μερών του συντακτικού ως εν τη Β' τάξει γραπταί εργασίαι ακριβώς ως εν τη Β' τάξει. Ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών εκ του Michaut I και III croisade, η T ers «Expédition en Egypte». Α π ότωναρχών Ιανουαρίουερμηνείαενόςτων δε των δραμάτων, όλου η και παραλειπομένων σκηνών τίνων, Cid η Horace του Κορνηλίου, Athalie ή Britannicus του Ρακίνα. Κατ' ιδίαν οι μαθηταί αναγιγνώσκουσι, διηγήματα του Coppée ή Erckmann-Chatran οριζόμενα αυτοίς υπό του διδάσκοντος - ανά παν δε δεκαπενθήμερον εξελέγχεται υπό του διδάσκοντος η κατ' ιδίαν αύτη ανάγνωσις. Τάξις Δ', ώραι 3. Ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών εκ του Montesquieu, «Grandeur et cadence des Romains», από των αρχών δε του Ιανουαρίου ερμηνεία μιας των δε των κωμωδιών του Μολλιέρου, Avare, Bourgeois, Centilhomme, Précieuses, Ridicules όλως, η και παραλειπομένων σκηνών τίνων. Προσέτι εν εκατέρα των δύο ανωτέρων τάξεων του γυμνασίου μετά το πέρας του δράματος η της κωμωδίας αναγιγνώσκονται λυρικά τινα ποιήματα του André Chénier, Béranger, Alfred de Vigny, Alfred de Musset και προ παντων του Victor Hugo. Κ α τ ' ι δ ί α ν α ν ά γ ν ω σ ι ς των μ α θ η τ ώ ν ως εν τη Γ ' τ ά ξ ε ι .

Γραπταί κατ' οίκον και εν τω σχολείω εργασίαι, ως εν τη Β' και Γ' τάξει. Ασκήσεις εις το γαλλιστί ομιλείν δυσχερέστεραι. Ε'.

ΙΣΤΟΡΙΑ

Σκοπός διδασκαλίας. Γνώσις των σημαντικωτάτων γεγονότων της παγκοσμίου πολιτικής ιστορίας, ιδία δε της Ελληνικής και των κυρίων σημείων της ιστορίας του πολιτισμού εν τη αιτιώδει η πραγματική αυτών σχέσει, διά πάντων δε τούτων ανάπτυξις του ιστορικού νου των μαθητών.

Α'. Ελληνικόν σχολείον

Σ κ ο π ό ς της εν τ ο ύ τ ω δ ι δ α σ κ α λ ί α ς της ιστορίας. Γνώσις των κυρίων γεγονότωντηςιστορίαςτουελληνικού έθνουςκαιτων σημαντικωτάτων της άλλης ιστορίας. Τάξις Α', ώραι 2. Ελληνική ιστορία μέχρι της εν Μαντινεία μάχης. Τάξις Β', ώραι 2. Ελληνική ιστορία από του Φιλίππου μέχρι της αλώσεως της Κορίνθου υπό των Ρωμαίων, είτα εκ της Ρωμαϊκής ιστορίας τα κεφαλαιωδέστατα, μετά τούτο η Βυζαντιακή ιστορία συγκεντρουμένη περί τα ονόματα Μ. Κωνσταντίνος, Ιουστινιανός, Ηράκλειος, Φώτιος, Νικηφόρος Φωκάς, Βασίλειος ο Β', εν τέλει δε οι σταυροφόροι και η άλωσις της Κωνσταντινουπόλεως υπό των Λατίνων. Τάξις Γ', ώραι 2. τηςαλώσεωςαυτής υπό του Μωάμεθ, είτα εκ της ιστορίας της νέας Ευρώπης αιανακαλύψειςκαιεφευρέσεις,ηθρησκευτική μεταρρύθμισις και τινα περί της γαλλικής επαναστάσεως. Εν τέλει περί των Ελλήνων υπό την τουρκικήν δυναστείαν και η ιστορία της ελληνικής επαναστάσεως. Β'. Γυμνάσιον Σ κ ο π ό ς της εν αυτώ δ ι δ α σ κ α λ ί α ς της ιστορίας. Συμπλήρωσις της γνώσεως των ιστορικών γεγονότων και προσώπων, προσθήκη των κυριωτάτων σημείων της ιστορίας του πολιτισμού και κατανόησις των στοιχείων της ιστορίας καθόλου κατά την αιτιώδη αυτών σχέσιν. Τάξις Α', ώραι 3. Ιστορία των Ρωμαίων μέχρι του Μεγ. Κωνσταντίνου. Τάξις Β', ώραι 3. Α π ό του Μ. Κωνσταντίνου μέχρι του έτους 1453 μετά των κυρίων γεγονότων της Δύσεως κατά τον μέσον αιώνα. Τάξις Γ', ώραι 3. Ιστορία της Ελλάδος μέχρι του 146 π.Χ. εξεταζομένων ιδία των πολιτευμάτων και του πολιτισμού καθόλου. Τάξις Δ', ώραι 3. Ιστορία της νέας Ευρώπης μέχρι του έτους 1815 και της ελληνικής επαναστάσεως. ΣΤ' ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ

Σ κ ο π ό ς της δ ι δ α σ κ α λ ί α ς τ α ύ τ η ς . Η γνώσις της γης ως ουρανίου σώματος καθ' εαυτήν και εν σχέσει προς

ταάλλαουράνιασώματα, ιδία, δ' η γνώσις της επιφανείας της γης ως κατοικίας του ανθρώπου και ως θεάτρου της ιστορίας. Α'. Ελληνικόν σχολείον Τάξις Α', ώραι 2. (όρους, λόφου, κοιλάδος, πεδιάδος και λοιπών) κατά τας ουσιώδεις αυτών ιδιότητας. Τα αναγκαιότατα εκ της μαθηματικής γεωγραφίας. Γεωγραφίατηςεις τηναμεσοναίσθησιν των μαθητών υποπιπτούσης Ιδιαιτέρας πατρίδος και χαρτογράφησις ταύτης. Γενική συντομωτάτη επισκόπησις της γης (ημισφαίρια, ηπειροι, ωκεανοί). Γεωγραφία του βασιλείου της Ελλάδος. Χαρτογράφησις από μνήμης εν τω σχολείω κατά τα κυριώτατα γεωγραφικά στοιχεία του εκάστοτε διδασκομένου τμήματος και του εκ τούτων συναποτελουμένου επί μείζονος όλου. Τάξις Β', ώραι 2. Γεωγραφία των ελληνικών χωρών, της λοιπής ελληνικής χερσονήσου και των λατινικών κρατών. Χαρτογράφησις ως εν τη Α' τάξει. Τάξις Γ', ώραι 2. Γεωγραφία της λοιπής Ευρώπης και των άλλων ηπείρων. Χαρτογράφησις ωςενταιςάλλαις τάξεσι. Ταις γυμνασιακαίς τάξεσι πρέπει να γίνωνται αι επαναλήψεις της γεωγραφίας εν τη ιστορική διδασκαλία, ένθα αύτη απαιτεί εκείνην. Η μαθηματική γεωγραφία διδακτέα εν τη Δ' τάξει εν συνδέσει προς τα μαθηματικά. Ζ' ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ

Σ κ ο π ό ς της δ ι δ α σ κ α λ ί α ς α υ τ ώ ν . Γνώσις των αληθειών της στοιχειώδους μαθηματικής επί βαθείας κατανοήσεως ερειδομένη και ευχέρεια εν τη εφαρμογή αυτών. Α'. Ελληνικόν σχολείον Σκοπός κών.

της

εν

αυτώ

διδασκαλίας

των

μαθηματι-

τούειςταςσυνήθεις σχέσεις του αστικού βίου. Γνώσις των κυριωτάτων γεωμετρικών σχημάτων και σωμάτων κατά τας στοιχειώδεις αυτώνιδιότηταςκαι την πρακτικήν κατασκευήν, έτι δε του τρόπου του πρακτικώςυπολογίζειντο εμβαδόν και τον όγκον αυτών. Τάξις Α', ώραι 3. Εκ της πρακτικής αριθμητικής τα περί γραφής και απαγγελίας των ακεραίων αριθμών, αι τέσσαρες επ' αυτών θεμελιώδεις πράξεις και διαιρετότης των

ακεραίων διά 2, 3, 4, 5, 9, 25 και 100. Κοινά κλάσματα και αι τέσσαρες επ' αυτών θεμελιώδεις πράξεις. Μετά παν διδασκόμενον μικρόν μέρος της αριθμητικής ευθύς άσκησις των μαθητών εις τούτο διά της λύσεως πολλών προβλημάτων. Τάξις Β', ώραι 3. προβλημάτων εις αυτά αναφερομένων. Γραφή και απαγγελία δεκαδικών αριθμών, αι τέσσαρες επ' αυτών θεμελιώδεις πράξεις. Τα περί συμμιγών, αριθμών ωςκαιαιτέσσαρες επ' αυτών πράξεις. Άσκησις ακριβώς ως εν τη Α' τάξει. τραπλεύρων και πολυγώνων, περί κύκλου και περιφερείας ακτίνων, διαμέτρου, χορδής, τμήματος κύκλου, κυκλικού τομέως, επικέντρων και εγγεγραμμένων γωνιών και περί εγγεγραμμένων και περιγεγραμμένων πολυγώνων ως και περί κανονικών τοιούτων. Γνώσις των κυριωτάτων ειδών εκάστου των γεωμετρικών τούτων σχημάτων. Τάξις Γ', ώραι 3.

των και των συμμιγών αριθμών διά καταλλήλων προβλημάτων. Περί λόγων και ποσών αναλόγων. Είτα απλή μέθοδος των τριών και τα περί των λοιπών μεθόδων. Άσκησις εις έκαστον τούτων των μερών ως εν ταις άλλαις τάξεσιν. ηγουμένη τάξει ορισμών και στοιχειωδών κανόνων επί των ευθυγράμμων σχημάτων και των περί κύκλου. Περί πρισμάτων, παραλληλεπιπέδων, πυραμίδος, κυλίνδρου, κώνου και σφαίρας εν τη οποία δέον να αναφέρωνται και τα σχετιζόμενα προς την κοσμογραφίαν, μέτρησις του όγκου και της επιφανείας αυτών μετά παραδειγμάτων και εφαρμογών εις τον πρακτικόν βίον. Σημ. α'. Το σχήμα του εκάστοτε διδασκομένου στερεού υπ' αυτού του διδάσκοντος κατασκευαζομένου δέον να επιδεικνύηται εις τους μαθητάς εν τη διδασκαλία· Σημ. β'. Η γεωμετρία εν μεν τη β' τάξει διδάσκεταιαπότωναρχών του Φεβρουαρίου, εν δε τη γ' τάξει από των αρχών του έτους ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. Μετά δε το πέρας της διδασκαλίας της γεωμετρίας εν τη τάξει ταύτη η ώρα δαπανάται εις την λύσιν αριθμητικών και γεωμετρικών προβλημάτων. Β'. Γυμνάσιον αυτώ διδασκαλίας

Σκοπός της εν των μ α θ η μ α τικών. Επιστημονική θεμελίωσις της στοιχειώδους μαθηματικής και διά πολλαπλών ασκήσεων επαρκής εξοικείωσις προς τας καλουμένας μαθηματικάς μεθόδους.

Τάξις Α', ώραι 4. α'. Θ ε ω ρ η τ ι κ ή ς α ρ ι θ μ η τ ι κ ή ς 1. Περί αριθμήσεως. 2. Τας τέσσαρας επί των ακεραίων αριθμών πράξεις. 3. Περί διαιρετότητος. 4. Τα περί μεγίστου κοινού διαιρέτου και ελαχίστου κοινού πολλαπλασίου επί δύο η περισσοτέρων αριθμών (τα περί ελαχίστου κοινού πολλαπλασίου πρακτικώς και στοιχειωδώς), τον ορισμόν των πρώτων αριθμών και την εύρεσιν αυτών διά του κοσκινού του Ερατοσθένους. 5. Περί κλασμάτων. 6. Περί δεκαδικών αριθμών, πλην των περιοδικών. 7. Περί συμμιγών αριθμών, ένθα εκτενέστερον τα περί μονάδων μετρήσεων. 8. Περί λόγων και αναλόγων ποσών και 9. Τας μεθόδους (άπαντα ταύτα μετά πολλών ασκήσεων κατ' οίκονκαιεν τω σχολείω μεθ' έκαστον διδασκόμενον μάθημα). β'. Γ ε ω μ ε τ ρ ί α ς Τάξις Β', ώραι 3. α'. Θ ε ω ρ η τ ι κ ή ς αριθμητικής 1. Περί μεγίστου κοινού διαιρέτου. 2. Περί ελαχίστου κοινού πολλαπλασίου. 3. Περί πρώτων αριθμών. 4. Περί περιοδικών δεκαδικών και 5. Περί τετραγωνικής ρίζης. (Άπαντα δε ταύτα μετά πολλών ασκήσεων μεθ' έκαστον διδασκόμενον μέρος κατ' οίκον και εν τω σχολείω). β'.

Γεωμετρίας

γ'. Αλγέβρας 1. Περί του μηδενός ως αριθμού και περί αρνητικών αριθμών μετά των επ' αυτών πράξεων. 2. Τον ορισμόν της αλγέβρας και περί των αλγεβρικών συμβόλων. 3. Περί δυνάμεων και αρχικών αυτών Ιδιοτήτων. 4. Περί αλγεβρικών παραστάσεων, περί μερικών αυτών τιμών και περί βαθμών των ακεραίων αλγεβρικών παραστάσεων. 5. Περί ομοίων όρων και περί αλγεβρικών πράξεων. 6. Περί εξισώσεων του α' βαθμού μεθ' ενός και πλειόνωναγνώστωνκαι εφαρμογή αυτών εις την λύσιν αλγεβρικών προβλημάτων (άπαντα δε ταύτα μετά πολλών ασκήσεων μεθ' έκαστον διδασκόμενον μέρος).

Τάξις Γ', ώραι 4. α'. 1. 2. 3. 4. σεων.

Περί Περί Περί Περί

Αλγέβρας

ανισοτήτων. ασυμμέτρων αριθμών. δυνάμεων και ριζών μετά των εφαρμογών των. τετραγώνων και τετραγωνικής ρίζης των αλγεβρικών παραστά-

πωνται του χρόνου μη επαρκούντος. 5. Περί εξισώσεων του β' βαθμού μετ' εφαρμογής αυτών επί της λύσεως προβλημάτων. 6. Περί προόδων και 7. Περί λογαρίθμων, περί ανατοκισμού και χρεολυσίας μετά πολλής της επιστάσεως και της πρακτικής επί των λογαριθμικών πινάκων ασκήσεως (άπαντα δε ταύτα μετά πολλών ασκήσεων και εφαρμογών κατ' οίκον και εν τω σχολείω). β'. Γ ε ω μ ε τ ρ ί α ς σεως, περί μετρήσεως ευθειών, γωνιών και επιπέδων σχημάτων μετ' εφαρμογών ως οίον τε πλειοτέρων επί του εδάφους. Ωσαύτως τας εφαρμογάς της αλγέβρας εις την γεωμετρίαν, τα περί ορίων και διαφόρους αριθμητικάς εφαρμογάς επί γεωμετρικών προβλημάτων απαιτούντων την χρήσιν των λογαριθμικών πινάκων. Τάξις Δ', ώραι 5. α'. Γ ε ω μ ε τ ρ ί α ς Ολόκληρον τηνστερεομετρίαν μετά πολλών ασκήσεων και εφαρμογών (πλην του περί των σφαιρικών τριγώνων και πολυγώνων μέρους). β'. Τ ρ ι γ ω ν ο μ ε τ ρ ί α ς Ολόκληρον τηνεπίπεδοντριγωνομετρίαν, ένθα τα περί τριγωνομετρικών λογαρίθμων μετ' ιδιαζούσης προσοχής και επιμελείας και χρήσεως πολλών εφαρμογών και ασκήσεως τούτων. προς δε εφαρμογάς της τριγωνομετρίας χρησίμους εις τον κοινωνικόν βίον όσον οίον τε τελειοτέρας. γ'. Κ ο σ μ ο γ ρ α φ ί α ς Ολόκληρον τηνστοιχειώδη κοσμογραφίαν μετά σχετικών προβλημάτων. Ωςπροςταπερί πλανητών ο διδάσκων δέον να αρκεσθή εις τας γενικάς περί αυτών γνώσεις. Τα περί ηλιακών ωρολογίων και ημερολογίων. οποίαν άρχεται η της γεωμετρίας.

ποίαν άρχεται η της γεωμετρίας, μετά το τέλος δε και ταύτης ή της αλγέβρας.

ταί γινώσκοντες την χρήσιν των λογαριθμικών πινάκων εφαρμόζωσι ταύτας εις τα προβλήματα της επιπεδομετρίας και τας σχετικάς εφαρμογάς της αλγέβρας τήνέπεταιηδιδασκαλία της τριγωνομετρίας (ώραι 3),απόδετηςαρχής του σχολικού έτους διδάσκεται η κοσμογραφία παραλλήλως (ώραι 2). Τα χρήσιμα ειςτηνκοσμογραφίαν μέρη των μαθηματικών (στερεομετρίας και τριγωνομετρίας) παρέχονται τοις μαθηταίς εις αξιώματα. Μετά το τέλος δε και τούτων θαεπαναλαμβάνωνταιεκτωνδιδαχθέντων εν τω γυμνασίω μαθηματικών τα κυριώτατα, περί εξισώσεων α' και β' βαθμού και τα περί λογαρίθμων, ανατοκισμού και χρεολυσίας μέρη της αλγέβρας ως και τα περί μετρήσεως μέρη της επιπεδομετρίας. Καθίσταται υποχρεωτική η επανάληψις κατά το τέλος εκάστου σχολικού έτους απάσης της διδασκομένης ύλης εις τας τρεις κατωτέρας τάξεις, εν δε τη Δ' επαναλαμβάνονται τα ουσιωδέστατα καθ' όσονεπιτρέπειο χρόνος. Κατά τους μήνας Οκτώβριον, Νοέμβριον, Δεκέμβριον, Φεβρουάριον και Μάρτιον υποχρεούται ο διδάσκων καθηγητής να ενεργή απροόπτως την εξέτασιν του μαθήματος της ημέρας εκείνης η των κατ' οίκον διδομένων ασκήσεων, ουχί προφορικώς, αλλ' εγγράφως επί φύλλου χάρτου (όπερ θα φέρωσι πάντοτε μεθ' εαυτών οι μαθηταί) βαθμολογουμένων υπό του αρμοδίου καθηγητού. Θα δίδωνται δε τοις μαθηταίς εκ τούτων δύο μόνον ζητήματα, εξ ων το εν υποχρεούνται να αναγράφωσι και λύωσιν οι μαθηταί οι την περιττήν τάξινεντοις θρανίοις κατέχοντες, το δ' έτερον οι την αρτίαν, ούτως ώστε να υπολείπηται χρόνος προς διδασκαλίαν ύλης διά το επόμενον μάθημα και να προλαμβάνηται η τυχόν εκ μέρους αμελούς τίνος μαθητού τάσις προς βοήθειαν υπό του γείτονός του. Κατά την τριμηνίαν θα διενεργήται εγγράφως διαγωνισμός εφ' ωρισμένων μερών της κατά το χρονικόν τούτο διάστημα διδαχθείσης ύλης των μαθηματικών, φυσικής και κοσμογραφίας. Οι μαθηταί δέον να γνωρίζωσι την ημέραν του διαγωνισμού, όστις θα γίνηται αμέσως μετά τας εορτάς της του Χριστού γεννήσεως και του Πάσχα. Θα δίδωνται αυτοίς τρία ζητήματα, εξ ων υποχρεούνταιναλύσωσι τα δύο. Τα έγγραφα δε ταύτα διαγωνίσματα μετά την βαθμολογίαν των υπό του αρμοδίου καθηγητού δέον να κατατίθενταιεγκαίρωςεντοις αρχείοις τουγυμνασίου και να φυλάσσωνται μέχρι του σχολικού έτους.Ειςτους γραπτούς τούτους διαγωνισμούς οφείλουσιν να δίδωσιν οι διδάσκοντες πολλήν σημασίαν ως προς την εκτίμησιν της αξίας των μαθητών.

Η'. ΦΥΣΙΚΑ

Σ κ ο π ό ς της τ ο ύ τ ω ν δ ι δ α σ κ α λ ί α ς . Η υπό των μαθητών πρόσκτησις των αναγκαιοτάτων διά πάσαν εν τω νυν βίω θέσιν γνώσεων εκ του κλάδου τούτου του επιστητού και η δι' ακριβούς παρατηρήσεως ανάπτυξις των αισθήσεων, μάλιστα δε της οράσεως. I.

Φυσική

ιστορία

Σ κ ο π ό ς της δ ι δ α σ κ α λ ί α ς α υ τ ή ς . Ακριβής γνώσις των σπουδαιοτάτων μορφών του οργανικού βασιλείου και των στοιχείων της γεωλογίας. Ελληνικού σχολείου τάξις Α', ώραι 2. Κατά το α' εξάμηνον περιγραφή σπουδαίων αντιπροσώπων των σπονδυλωτών, μετ' εξετάσεως της διαίτης και ωφελείας η βλάβης αυτών. Κατά το β' εξάμηνονπεριγραφή διαφόρων φυτών εκ των φανερογάμων και διά ταύτης ως και διά της συγκρίσεως συγγενών και άμα προβαλλομένων τοις μαθηταίς ειδών γνώσις των διαφόρων οργάνων των φυτών. Τάξις Β', ώραι 2. Περιγραφή ως εν τη Α' τάξει κυριωτάτων αντιπροσώπων, ιδίως των άλλων συνομοταξιών και τα αναγκαιότατα εκ της σωματολογίας του ανθρώπου μετά τίνων υγιεινών παρατηρήσεων. Κατά το β' εξάμηνον φυτολογίαωςεντη Α' τάξει. Γυμνασίου τάξις Α', ώραι 2. Ζωολογίας εισαγωγή. Σύντομος σωματολογία του ανθρώπου. Περιγραφή και ξένων ζώων σπονδυλωτών και διά συγκρίσεως εξεύρεσις των γνωρισμάτων των γενών, των τάξεων, των ομοταξιών της των σπονδυλωτών συνομοταξίας Περιγραφή αντιπροσώπων εκ των άλλων συνομοταξιών και διά συγκρίσεως εύρεσις των γνωρισμάτων εκάστης αυτών. Τάξις Β', ώραι 2. Στοιχεία γεωλογίας διδασκόμενα το πολύ μέχρι των μέσων Νοεμβρίου. Φυτολογία, οργανογραφία, ανατομία των φυτών, περιγραφήαντιπροσώπωντων 4 τύπων και ιδίως των φανεργάμων, διά συγκρίσεως δε εξεύρεσις των γνωρισμάτων εκάστου τούτων και των κυριωτάτων υποδιαιρέσεων των φανερογάμων. II.

Φυσική

α . Ελληνικόν σχολείον Σ κ ο π ό ς . Κατανόησις των απλουστάτων και σπουδαιοτάτων φυσικών φαινομένων διά πειραμάτων. Τάξις Γ', ώραι 2.

της φυσικής. β'. Γυμνάσιον Σ κ ο π ό ς . Κατανόησις των σπουδαιοτάτων φυσικών φαινομένων διά παρατηρήσεων και πειραμάτων, αλλά και διά στοιχειωδών μαθηματικών αποδείξεων, εφ' όσον προς τούτο αρκούσιν αι μαθηματικαί των μαθητών γνώσεις. Τάξις Γ', ώραι 3. Γενικαί Ιδιότητες των σωμάτων, βαρύτης, υδροστατική, αέρια, θερμότης. Τάξις Δ', ώραι 3. Μαγνητισμός, στατικός και δυναμικός ηλεκτρισμός, ακουστική και οπτική. Θ'. ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΑ

Σ κ ο π ό ς . Διά κατανοήσεως των στοιχειωδεστάτων εννοιών της ψυχολογίας και λογικής ποιά τις εξοικείωσις προς φιλοσοφικάς εννοίας καθ' όλου και διέγερσις του διαφέροντος υπέρ περαιτέρω φιλοσοφικών σπουδών. Τάξις Β', ώρα 1. Εμπειρικής ψυχολογίας το παριστάναι μετά πολλών παραδειγμάτων και εφαρμογών. Τάξις Γ', ώρα 1. γμάτων και εφαρμογών. Τάξις Δ', ώρα 1. Λογική, ευρύτερον εξεταζομένου του β' μέρους. Γ. ΙΧΝΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΚΑΛΛΙΓΡΑΦΙΑ

Σ κ ο π ό ς της τ ο ύ τ ω ν δ ι δ α σ κ α λ ί α ς . Άσκησις του οφθαλμού και της χειρός, δεξιότης εις την καλήν γραφήν και την παράστασιν στερεών απλών αντικειμένων από φύσεως. Τάξις Α'. Καλλιγραφία ώραι 2. Ιχνογραφία ώρα 1. Τάξις Β'. Καλλιγραφία ώρα 1. Ιχνογραφία ώρα 1. Τάξις Γ'. Καλλιγραφία ώρα 1. Ιχνογραφία ώρα 1.

ΙΑ'. Γυμναστική Σκοπός ταύτης εύρυθμος ανάπτυξις και ενίσχυσις του σώματος των νέων εξέγερσις του θάρρους και της πεποιθήσεως τούτων εις εαυτούς. Η γυμναστική εν πάσαις ταις τάξεσι του ελληνικού σχολείου και γυμνασίου διδάσκεται 3 ώρας ανά πάσαν εβδομάδα. IB' Ωρολόγιον μαθημάτων Τάξεις

Τάξεις Μαθήματα

Μαθήματα Α' Β' Γ'

Α' Β' Γ' Δ'

I. Ελληνικόν σχολείον

II. Γυμνάσιον

1 Ιερά 2 2 2 Αρχαία ελληνικά 6 8 3 Νέαελληνικά καιορθ.Και συνθ. ασκήσεις 4 2 4 Μαθηματικά 3 3 5 Ιστορία 2 2 6 Γαλλικά — 2 7 Φυσικά 2 2 8 Γεωγραφία 2 2 9 Λατινικά — — 10 Καλλιγραφ. Ιχνογραφία . . 3 2 11 Γυμναστική 3 3

2 8 2 3 2 2 2 2 1 2 3

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Ιερά Ελληνικά Λατινικά Γαλλικά Μαθηματικά Ιστορία Φυσικά Φιλοσοφικά Κοσμογραφία Γυμναστική

27 28 29

2 2 2 2 10 10 10 10 3 3 3 3 3 3 3 3 4 3 4 3 3 3 3 .3 2 2 3 3 — 1 1 1 — — — 2 3 3 3 3

30 30 32 33

σις του διατάγματος τούτου. Εν

Αθήναις

τη 5 Οκτωβρίου 1906.

Εν

ονόματι του Βασιλέως

Ο

Αντιβασιλεύς ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΔΙΑΔΟΧΟΣ

Ο και

επί

των της

Εκκλησιαστικών Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργός Α. ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΣ

[1] Αριθ.

10210

Προκήρυξις διαγωνισμού προς συγγραφήν διδακτικών βιβλίων προς χρήσιν των μαθητών των σχολείων της μέσης εκπαιδεύσεως αμφοτέρων των φύλων. ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

Έχον υπ' όψιν τον περί διδακτικών βιβλίων ,ΓΣΑ' νόμον της 4 Απριλίου ε.έ. και το προς εκτέλεσιν τούτου Β. Διάταγμα της 14 Μαΐου 1907, προκυρύσσει διαγωνισμόν προς συγγραφήν διδακτικών βιβλίων προς χρήσιν των μαθητών των σχολείων της μέσης εκπαιδεύσεως κατά το συνδημοσιευόμενον πρόγ ποσότητος και οικονομίας της ύλης των βιβλίων τούτων, το καταρτισθέν κατά το 3 άρθρον του ειρημένου νόμου. Τελευταία ημέρα της παραδόσεως των εις τον διαγωνισμόν υποβληθησομένων βιβλίων ορίζεται η 31 Ιανουαρίου 1908 μέχρι της 6 ώρας μ.μ. Εν

Αθήναις

τη 5 Ιουλίου

Ο

1907.

Υπουργός Α. ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ της ποσότητος και οικονομίας της ύλης των διδακτικών βιβλίων της μέσης εκπαιδεύσεως, συνταχθέν υπό της κατά το 3ον άρθρον του tΓΣΑ' νόμου «περί διδακτικών βιβλίων » καταρτισθείσης επιτροπείας. Α'. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ 1. Ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης διά την Α' τάξιν του ελλην. σχολείου, μέχρι πέντε τυπογρ. φύλλων. Περιεχόμενον ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ορισμόςκαιδιαίρεσις της Αγίας Γραφής. Συντομωτάτη περίληψις του περιεχομένου των ιστορικών, διδακτικών και προφητικών βιβλίων της Π.Δ. Γλώσσα των βιβλίων της Π.Δ. ορισμός και διαίρεσις της Ιεράς ιστορίας. ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ., αρ. 139, τχ. Α'/12 Ιουλίου 1907.

ΤΜΗΜΑ Α'

Η αρχαιοτάτη ιστορία του κόσμου. Η δημιουργία του κόσμου. Η πτώσις των πρωτοπλάστων. Κάϊν και Άβελ. Ο κατακλυσμός. Η πυργοποιία. ΤΜΗΜΑ Β'

Ιστορία των Πατριαρχών των Ισραηλιτών. Αβραάμ. Καταστροφή των Σοδόμων και Γομόρρων. Δοκιμασία του Αβραάμ. Γάμος του Ισαάκ. Υιοί του Ισαάκ. Φυγή του Ιακώβ. Ιακώβ και Λάβαν. Επιστροφή του Ιακώβ. Πώλησις του Ιωσήφ. Ο Ιωσήφ εν τη οικία του Πετεφρή και εν τη φυλακή. Δόξα του Ιωσήφ. Οι αδελφοί του Ιωσήφ εν τη Αιγύπτω. Φανέρωσις του Ιωσήφ εις τους αδελφούς αυτού. ΟΙακώβεντηΑιγύπτω. Θάνατος του Ιακώβ και του Ιωσήφ. ΤΜΗΜΑ Γ'

ΙστορίατωνΙσραηλιτών. κεφαλαιον

Οι

Ισραηλίται

εν

α'

τη Αιγύπτω.

Γέννησις και ανατροφή του Μωϋσέως. Φυγή του Μωϋσέως. Κλήσις του Μωϋσέως. Έξοδος των Ισραηλιτών. κεφαλαιον

β

II πορεία εις την γην της επαγγελίας

Η πορεία εν τη ερήμω. Η νομοθεσία. Η ειδωλολατρεία των Ισραηλιτών. Ο τελετουργικός νόμος. Τα μετά την Μωσαϊκήν νομοθεσίαν. Θάνατος του Μωϋσέως. κεφαλαιον

Η

γ'

κατάκτησις της Χαναάν.

Ιησούς του Ναυή. Ιώβ. κεφαλαιον

δ

II εποχή των κριτών των Ισραηλιτών.

Γοθονιήλ, Δεββώρα, Γεδεών και Ιεφθάε. Σαμψών. Η λ ί και Σαμουήλ. Ρούθ. κεφαλαιον

ε'

H εποχή των βασιλέων των Ισραηλιτών μέχρι της διαιρέσεως του βασιλείου. Σαούλ, Δαυΐδ και Γολιάθ. Ο Δαυίδ βασιλεύς των Ισραηλιτών. Αμαρτία και μετάνοια του Δαυΐδ, Αβεσσαλώμ. Επάνοδος και θάνατος του Δαυΐδ. Σολομών. Ο ναός. Δόξα, αμαρτία και θάνατος του Σολομώντος.

κεφαλαιον

στ

Ιστορία των Ισραηλιτών από της διαιρέσεως του βασιλείου μέχρι της Βαβυλωνίου αιχμαλωσίας.

Διαίρεσις του βασιλείου των Ισραηλιτών, κατάλυσις αμφοτέρων των βασιλείων. Προφήται. Τωβίτ. ΤΜΗΜΑ Δ'

Ιστορία των Ιουδαίων από της Βαβυλωνίου αιχμαλωσίας μέχρι του Ιωάννου του Βαπτιστού.

Ο Δανιήλ. Οι τρεις παίδες εν τη καμίνω. Η άλωσις της Βαβυλώνος. Η επάνοδος των Ιουδαίων. Εσθήρ. Οι Ιουδαίοι υπό τον μέγαν Αλέξανδρον και τους διαδόχους αυτού. Ο Ελεάζαρος και η μήτηρ μετά των επτά υιών. Οι Μακκαβαίοι. Μεθ' έκαστον ιστόρημα κατάλληλον ρητόν εκ της Παλαιάς η Καινής Διαθήκης. 2. Ιστορία της Καινής Διαθήκης διά την Β' τάξιν του ελλην. σχολείου, μέχρι εξ τυπογραφικών φύλλων. Περιεχόμενον ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ορισμόςτηςιστορίας της Καινής Διαθήκης. Συντομωτάτη περίληψις του περιεχομένου των βιβλίων της Κ. Δ. Γλώσσα των βιβλίων της Κ.Δ. ΜΕΡΟΣ

Ο

βίος

του

Α'

Σωτήρος.

ΤΜΗΜΑ Α'

Ο

ιδιωτικός

βίος του Σωτήρος.

Ζαχαρίας και Ελισάβετ. Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου. Η επίσκεψις της Θεοτόκου προς την Ελισάβετ. Η γέννησις του Προδρόμου. Η γέννησις του Σωτήρος. Η εν τω ναώ παράστασις του Σωτήρος. Η προσκύνησις των μά γων. Η φυγή του Ιωσήφ εις Αίγυπτον, η βρεφοκτονία του Ηρώδου, η επάνοδος του Ιωσήφ εξ Αιγύπτου και η εγκατάστασις αυτού εν Ναζαρέτ. Ο δωδεκαετής Ιησούς εν τω ναώ. Το κήρυγμα του Προδρόμου. Η βάπτισις του Σωτήρος. ΤΜΗΜΑ Β'

Ο

δημόσιος βίος του Σωτήρος. κεφαλαιον

α'

ναού εκδίωξις των πωλούντων. Ο Σωτήρ και η Σαμαρείτις.

κεφαλαιον

η

β'

επί του όρους ομιλία του Σωτήρος.

1) Οι μακαρισμοί και ο βίος των μαθητών του Σωτήρος. 2) Περί οργής, περιφρονήσεως και μίσους προς τον πλησίον και συνδιαλλαγής προς αυτόν. 3) Περί όρκου, ανεξικακίας και βοηθείας του πλησίον και αγάπης προς τους εχθρούς. 4) Περί ελεημοσύνης, προσευχής και νηστείας. 5) Περίτωνεπιγείωναγαθών. 6) Περί κατακρίσεως του πλησίον. 7) Περί της οδού της αιωνίου μακαριότητος. 8) Περί των ψευδών Χριστιανών διδασκάλων. 9) Περί της ζώσης και της νεκράς πίστεως. κεφαλαιον

γ'

Παραβολαί του Σωτήρος.

Η παραβολή του σπορέως. Αι παραβολαί των ζιζανίων του κόκκου συνάπεως, της ζύμης και της σαγήνης. Η παραβολή του αφρονος πλουσίου. Η παραβολή του Σαμαρείτου. Η παραβολή του ασώτου υιού. Η παραβολή του τελώνου και Φαρισαίου. Η παραβολή του πλουσίου και του Λαζάρου. Η παραβολή του βασιλέως. Η παραβολή των εργατών του αμπελώνος. Η παραβολή των ταλάντων. Η παραβολή του βασιλικού γάμου. Η παραβολή των δέκα παρθένων. κεφαλαιον

δ'

θαύματα του Σωτήρος.

Το εν Κανά θαύμα. Ο χορτασμός των πεντακισχιλίων. Η ίασιςτουυιούτου βασιλικού. Η ίασις του δούλου του εκατοντάρχου. Η ίασις του παραλυτικού (Ματθ. θ' 1-8. Μαρκ. β' 1-12. Λουκ. Ε' 17-26). Η ίασις του επί τριάκοντα καιοκτώέτηπαραλυτικού (Ιωάν.Ε'1-15). Η ίασις του εκ γενετής τυφλού. Η ανάστασιςτουμονογενούς υιού της χήρας. Η ανάστασις της θυγατρός του Ιαείρου. Η ανάστασις του Λαζάρου. κεφαλαιον

ε'

Η ευλόγησις των παιδιών υπό του Σωτήρος. Η μεταμόρφωσις του Σωτήρος. Ο θάνατος του Προδρόμου. Η επίσημος είδοσος του Σωτήρος εις Ιεροσόλυμα. Ο υπό του Σωτήρος δριμύτατος έλεγχος και ταλανισμός των Γραμματέων και Φαρισαίων. Η κλήσις του Ελληνικού έθνους. Ο μυστικός δείπνος. Οι τελευταίοι λόγοι του Σωτήρος προς τους μαθητάς αυτού. Ο Σωτήρ εν Γεσθημανή. Ο Σωτήρ προ του Άννα, άρνησις του Πέτρου. Ο Σωτήρ προ του Καϊάφα και του Μεγάλου Συνεδρίου. Ο Σωτήρ προ του Πιλάτου. Η σταύρωσις και ο θάνατος του Σωτήρος. Η αποκαθήλωσις και ταφή του Σωτήρος και ηασφάλισιςτουτάφου αυτού. Η ανάστασις του Σωτήρος.Αιεμφανίσειςτου Σωτήρος. Η ανάληψις του Σωτήρος.

ΜΕΡΟΣ

Η

εποχή

των

Β'

Αποστόλων.

Η Πεντηκοστή. Ο πρωτομάρτυς Στέφανος. Η εις τον Χριστιανισμόν προσέλευσις του Αποστόλου Παύλου. Ο Απόστολος ΠαύλοςενΑθήναις.αι Αποστολικαί οδοιπορίαι του Παύλου. Ο Απόστολος Πέτρος. Ο Απόστολος Ιωάννης. Οι λοιποί Απόστολοι. Μεθ' έκαστον ιστόρημα κατάλληλον ρητόν εκ της Π. η Κ.Δ. 3. Ορθόδοξος Κατήχησις διά την Γ' τάξιν του ελλην. σχολείου, μέχρι τεσσάρων τυπογραφικών φύλλων. Περιεχόμενον ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ορισμός, διαίρεσις και πηγαί της ορθοδόξου Κατηχήσεως. Θρησκεία καθ' όλου. Χριστιανική θρησκεία. Αποκάλυψις. Η Αγία Γραφή. Η Ιερά Παράδοσις. ΜΕΡΟΣ

Α'

Δογματικόν. κεφαλαιον

α'

Περί τον Θεού,τηςδημιουργίας τουκόσμου, τηςπτώσεως τουανθρώπου και της συντηρήσεως καικυβερνήσεως τουκόσμου.

Ουσία και ιδιότητες του Θεού. Η Α γ ί α Τριάς. Η δημιουργία του κόσμου καθ' όλου. Οι Άγγελοι. Ο άνθρωπος. Η δοκιμασία και πτώσις του ανθρώπου. Τααποτελέσματατηςπτώσεως του ανθρώπου. Η συντήρησις και κυβέρνησις του κόσμου. κεφαλαιον

β*

Περί τουΣωτήρος καιτηςδιαυτούσωτηρίας τουανθρώπου.

Γενική διδασκαλία περί της σωτηρίας του ανθρώπου. Προπαρασκευή της ανθρωπότητος προς υποδοχήν του Σωτήρος. Το ΘεάνθρωποντουΣωτήρος.Το επίγειονέργοντουΣωτήρος. Η διδασκαλία του Σωτήρος. Ο θάνατος του Σωτήρος. Η εις Άδου κάθοδος και η ανάστασις του Σωτήρος. Η εις τους ουρανούς ανάληψις,ηεκδεξιών του Πατρός καθέδρα και η δευτέρα έλευσις του Σωτήρος. κεφαλαιον

γ'

Περί τουΑγίου Πνεύματος καιτηςδι'αυτούαναγεννήσεως τουανθρώπου.

ωσις και ο δι' αυτού αγιασμός του ανθρώπου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Δ'

Περί της Εκκλησίας και των μέσων, δι' ων αύτη ενεργεί τον αγιασμόν των πιστών.

Ορισμός, ίδρυσις και σκοπός της Εκκλησίας. Ιδιότητες της Εκκλησίας. Κέντρον της Εκκλησιαστικής εξουσίας. Τα μυστήρια καθ' όλου. Το βάπτισμα. Το χρίσμα. Η ευχαριστία. Η εξομολόγησις. Το ευχέλαιον. Ο γάμος. Η ιερωσύνη. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ε'

Περί της μελλούσης ζωής.

Η μερική κρίσις του Θεού. Η καθολική κρίσις του Θεού. ΜΕΡΟΣ

Β'

Ηθικόν. Η πρώτη εντολή. Η δευτέρα εντολή. Η τρίτη εντολή. Η τετάρτη εντολή. Η πέμπτη εντολή. Η έκτη εντολή. Η εβδόμη εντολή. Η ογδόη εντολή. Η ενάτη εντολή. Η δεκάτη εντολή. Η εκπλήρωσις των θείων εντολών. Η προσευχή καθ' όλου. Η Κυριακή προσευχή. 4. Ερμηνεία περικοπών κατ' εκλογήν εκ των Ευαγγελίων διά την Α' τάξιν του γυμνασίου, μέχρι πέντε τυπογρ. φύλ. Περιεχόμενον: ΕΙΣΑΓΩΓΗ

τα Μάρκον Ευαγγέλιον. Το κατά Λουκάν Ευαγγέλιον. Το κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον. ΤΜΗΜΑ Α'

Η επί του όρους ομιλία του Σωτήρος (Ματθ. ε'-ζ'). 1) Οι μακαρισμοί (ε' 3-12). 2) Ο βίος των μαθητών του Σωτήρος (ε' 13-16). 3) Η σχέσις της ηθικής διδασκαλίας της Κ.Δ. προς την ηθικήν διδασκαλίαν της Π.Δ. (ε' 17-20). 4) Περί οργής, περιφρονήσεως και μίσους προς τον πλησίον και συνδιαλλαγής προς αυτόν (ε' 21-26). 5) Περί όρκου (ε' 3337). 6) Περί ανεξικακίας και βοηθείας του πλησίον (ε' 38-42). 7) Περί της προςτουςεχθρούς αγάπης(ε' 43-48). 8) Περί ελεημοσύνης (στ' 1-4). 9) Περί προσευχής (στ' 5-15). 10) Περί νηστείας (στ' 16-18). 11) Περί των επιγείων αγαθών (στ' 19-34). 12) Περί κατακρίσεως του πλησίον (ζ' 1-12). 13) Περί τηςοδούτηςαιωνίου μακαριότητος (ζ' 13, 14). 14) Περί των ψευδών Χριστιανών διδασκάλων (ζ' 15-23). 15) Περί της ζώσης και της νεκράς πίστεως (ζ' 24-27).

ΤΜΗΜΑ Β'

Παραβολαίτου Σωτήρος.

Η παραβολή του σπορέως (Ματθ. Ιγ' 1-23). Η παραβολή του άφρονος πλουσίου (Λουκ. Ιβ' 13-21). Η παραβολή του Σαμαρείτου (Λουκ. Ι' 25-37). Η παραβολή του ασώτου υιού (Λουκ. Ιε' 11-32). Η παραβολή του τελώνου και Φαρισαίου (Λουκ. Ιη' 9-14). Η παραβολή του πλουσίου και του Λαζάρου (Λουκ. Ιστ' 19-31). Η παραβολή του βασιλέως (Ματθ. Ιη' 21-35). Η παραβολή των εργατών του αμπελώνος (Ματθ. Κ' 1-16). Η παραβολή των ταλάντων (Ματθ. Κε' 14-30). Η παραβολή του βασιλικού γάμου (Ματθ. Κβ' 1-14). Η παραβολή των δέκα παρθένων (Ματθ. Κε' 1-13). ΤΜΗΜΑ Γ'

Παραγγελίαι του Σωτήρος προς τους Αποστόλους (Ματθ. Ι' 5-42). Ο μετά του πλουσίου νεανίσκου διάλογος του Σωτήρος(Ματθ.Ιθ'16-26).Ουπό του Σωτήρος δριμύτατος έλεγχος και ταλανισμός των Γραμματέων και Φαρισαίων (Ματθ. Κγ' 1-29). Η μέλλουσα κρίσις (Ματθ. Κε' 31-46). ΤΜΗΜΑ Δ'

και

η

Οι τελευταίοι λόγοι του Σωτήρος προς τους μαθητάς αρχιερατική αυτού προσευχή (Ιωάνν. Ιγ' 31- ιζ' 26).

1) Ο Σωτήρ δίδωσι τοις μαθηταίς αυτού καινήν εντολήν (ιγ' 31-35). 2) ο Σωτήρ προλέγει την άρνησιν του Πέτρου (ιγ' 36-38). 3) Ο Σωτήρ παραμυθείται τους μαθητάς αυτού (ιδ' 1-31). 4) Ο Σωτήρ είναι η άμπελος η αληθινή, σχέσις των πιστών προς τον Σωτήρα (ιε' 1-27). 5) Ο Σωτήρ προλέγει τα συμβησόμενα τοις μαθηταίς αυτού (ιστ' 1-33). 6) Η αρχιερατική προσευχή του Σωτήρος (ιζ' 1-26). 5. Ερμηνεία περικοπών κατ' εκλογήν εκ των πράξεων και των επιστολών των Αποστόλων διά την Β' τάξιν του γυμνασίου, μέχρι πέντε τυπογραφικών φύλλων. Περιεχόμενον : ΕΙΣΑΓΩΓΗ

λος Παύλος. Ο Απόστολος Πέτρος. Ο Ιάκωβος ο αδελφόθεος. ΜΕΡΟΣ

Α'

Π ε ρ ι κ ο π α ί εκ των π ρ ά ξ ε ω ν

των

Αποστόλων.

Η ίδρυσις της πρώτης Εκκλησίας (β' 1-41). Η προς αλλήλους αγάπη

των πρώτων Χριστιανών (δ' 32-35). Η εις τον Χριστιανισμόν προσέλευσις του Αποστόλου Παύλου (θ' 1-30). Ο Απόστολος Παύλος Εν Αθήναις (ιζ' 16-34). Μ Ε Ρ Ο Σ Β'

Περικοπαί

εκ

των

επιστολών

των

Αποστόλων.

Κήρυγμα του Αποστόλου Παύλου περί του εσταυρωμένου (Α' Κορ. α' 1831). Παθήματα του Αποστόλου Παύλου εκ του κηρύγματος (Β' Κορ. Ια'23-31). Η δύναμη της πίστεως (Εβρ. Ια' 33-40). Η πίστις χωρίς των έργων (Ιακ. β' 14-24). Η χριστιανική αγάπη (Α' Κορ. Ιγ'-ζ'). Η αγάπη προς τον Χριστόν ( Ρ ω μ . η' 35-39). Η αγάπη προς τον πλησίον ( Ρ ω μ . Ιβ' 9-21). Αι ιδιότητες του χριστιανικού βίου (Κολοσ. γ' 5-17). Η δι' έργων απόδειξις Χριστιανικού πνεύματος (Γαλ. Ε' 13-στ' 10). Η χαληναγώγησις της γλώσσης (Ιακ. γ' 5-12). Η αληθής σοφία (γ' 13-18). Τα καθήκοντα των συζύγων προς άλλους (Εφεσ. Ε' 22-33). Τα καθήκοντα των τέκνων προς τους γονείς και τανάπαλιν (Εφεσ. στ' 1-4). Τα καθήκοντα υπηρετών προς τους κυρίους και τανάπαλιν (Εφεσ. στ'δ'). Η υπακοή εις τους άρχοντας ( Ρ ω μ . Ιγ' 1-7). Τα πρότυπα του επισκόπου και διακόνου (Α' Τιμ. γ' 1-13). Καθήκοντα των πρεσβυτέρων (Α' Πέτρ. Ε' 1-4). Η προσευχή (Α'-β' 1-15). 6. Χριστιανική ηθική διά την Γ' τάξιν του γυμνασίου, μέχρι πέντε τυπογραφικών φύλλων. Περιεχόμενον ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ορισμόςκαιδιαίρεσις της Χριστιανικής ηθικής. Μ Ε Ρ Ο Σ Α'

Γενικόν. Σχέσις του ανθρώπου προς τον Θεόν και τον πλησίον. Ύψιστος ηθικός νόμος. Καθήκον. Δικαίωμα. Δικαιοσύνη, αδικία, επιείκεια, αυστηρότης. Αμοιβαία σχέσις των δικαιωμάτων και καθηκόντιον. Συνείδησις. Ελευθέρα βούλησις. Ηθικός καταλογισμός. Αρετή. Κακία. Μ E Ρ Ο Σ

Β'

Eιδικόν. Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Ν Α'

Καθήκοντα προς τον Θεόν.

Ευσέβεια και λατρεία. Πίστις. Αγάπη. Ελπίς. Προσευχή. Όρκος.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Β'

Καθήκοντα προς τον πλησίον

Αγάπηπροςτονπλησίον. Καθήκοντα προς την ζωήν του πλησίον. Καθήκοντα προς την περιουσίαν του πλησίου. Καθήκοντα προς την τιμήν του πλησίον. Καθήκοντα προς την πνευματικήν φύσιν του πλησίον. Καθήκοντα των συζύγων προςαλλήλους. Καθήκοντα των γονέων προς τα τέκνα και τανάπαλιν. Καθήκοντα των υπηρετών προς τους κυρίους και τανάπαλιν. Καθήκονταπροςτην Πολιτείαν. Καθήκοντα προς την Εκκλησίαν. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ'

Καθήκοντα προς ημάς αυτούς

Αγάπηπροςημάςαυτούς. Καθήκοντα προς την ζωήν ημών. Καθήκοντα προςτηνπεριουσίαν ημών. Καθήκοντα προς την τιμήν ημών. Καθήκοντα προς την πνευματικήν ημών φύσιν. 7. Εκκλησιαστική ιστορία διά την Δ' τάξιν του γυμνασίου, μέχρι πέντε τυπογραφικών φύλλων. Περιεχόμενον ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ορισμόςκαιδιαίρεσις της Εκκλησιαστικής ιστορίας. ΠΕΡΙΟΔΟΣ Α'

Ι -313 Θρησκευτική και ηθική κατάστασις της ανθρωπότητος κατά τους χρόνους τηςεμφανίσεωςτουΧριστιανισμού. ΊδρυσιςτηςΕκκλησίας. Εξάπλωσιςτου Χριστιανισμού. Διωγμοί κατά των Χριστιανών. Πατέρες καθ' όλου. Αποστολικοί Πατέρες. Απολογηταί: Κλήμης ο Αλεξανδρεύς. Ωριγένης. Ειρηναίος. Τερτυλλιανός. Κυπριανός. Λακτάντιος. Διοίκησις της Εκκλησίας. Λατρεία της Εκκλησίας. ΉθητωνΧριστιανών. ΠΕΡΙΟΔΟΣ Β'

313-860 Διαγωγή του μεγάλου Κωνσταντίνου και των διαδόχων αυτούπροςτην Χριστιανικήν θρησκείαν. Εξάπλωσις του Χριστιανισμού. Ανάπτυξις της Χριστιανικής διδασκαλίας. Αθανάσιος. Βασίλειος. Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός. Ι ωάννης ο Χρυσόστομος. Ιωάννης ο Δαμασκηνός. Αμβρόσιος. Ιερώνυμος. Αυγουστίνος. Γρηγόριος δ Διάλογος. Διοίκησις της Εκκλησίας. Οικουμενικαί σύνοδοι. Λατρεία της Εκκλησίας. Ήθη των Χριστιανών. Μοναχικός βίος. ΠΕΡΙΟΔΟΣ Γ'

860-1453 Σχίσμα. Απόπειραι προς ένωσιν των δύο Εκκλησιών. Φιλολογία της Ο ρ -

ΟρθοδόξουΕκκλησίας. Διοίκησις και λατρεία της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Ήθη τωνΟρθοδόξων.Προσέλευσις εις τον Χριστιανισμόν των Σλαύων καθ' όλου, ιδίαδετωνΒουλγάρων και Ρώσσων. Δύναμις των Παπών. Λατρεία της Δυτικής Εκκλησίας. Ήθη των Δυτικών. ΠΕΡΙΟΔΟΣ Δ'

1453-1907

Η εν τη Δύσει θρησκευτική μεταρρύθμισις. Διάδοσις της μεταρρυθμίσεως. Διοίκησις και λατρεία της των Διαμαρτυρομένων Εκκλησίας και ήθη των Διαμαρτυρομένων. Δύναμις των Παπών. Διοίκησις και λατρεία της Δυτικής Εκκλησίας και ήθη των Δυτικών. Διαγωγή της Οθωμανικής εξουσίας προς την Οθόδοξον Εκκλησίαν. Διοίκησις της εν τη Οθωμανική αυτοκρατορία ορθοδόξου Εκκλησίας. Φιλολογία της εν τη Οθωμανική αυτοκρατορία ορθοδόξου κλησίας. Λατρεία της εν τη Οθωμανική αυτοκρατορία ορθοδόξου Εκκλησίας και ήθη των ορθοδόξων. Τα εν τω Ά θ ω μοναστήρια. Σχέσεις της εν τη Οθωμανική αυτοκρατορία ορθοδόξου Εκκλησίας προς τους Πάπας. Σχέσεις της εντηΟθωμανική αυτοκρατορία ορθοδόξου Εκκλησίας προς τους Διαμαρτυρομένους. Η Ορθόδοξος Εκκλησία του Ελληνικού κράτους. Η Ορθόδοξος Ε κ κλησία του Ρωσσικού κράτους. Αι λοιπαί αυτοκέφαλοι Ορθόδοξοι Εκκλησίαι. Το Βουλγαρικόν σχίσμα. Β'. ΕΛΛΗΝΙΚΑ α ) Αρχαία Ελληνικά

1. Γραμματική της αρχαίας ελληνικής γλώσσης διά τα ελλην. σχολεία μετ' ασκήσεωνενπαραρτήματι μέχρι 15 τυπογρ. φύλλων εν όλω. Η γραμματική αύτη συντασσόμενη εν γλώσση ομαλή και ευλήπτω πρέπει να περιλαμβάνη μόνον ό,τι από πρακτικής απόψεως συμβάλλεται εις την κατανόησιν, τον ορθόν σχηματισμόν και την ορθήν γραφήν των μερών του λόγου. Πάν ό,τιέχει θεωρητικήν μόνον αξίαν, εις διδάγματα της υψηλοτέρας γραμματικής και γλωσσολογικής επιστήμης αναφερόμενον, αποκλειστέον από βιβλίου προωρισμένου διά παιδία. Η διδακτική λοιπόν γραμματική πλην των πολλών τύπων των κλιτών μερών του λόγου πρέπει να περιέχη μόνον τους απολύτως αναγκαίους κανόνας, τους εις τα συνηθέστατα φαινόμενα της γλώσσης αναφερομένους, νααποφεύγηδεκαιτωνεξαιρέσεωντοπλήθος και των κανόνων τους εις σπάνια φαινόμενα της γλώσσης αναφερομένους. Διά τον λόγον τούτον και ο δυϊκός αριθμός, σπανίως και παρά τοις αρχαίοις απαντών, δεν πρέπει να σχηματίζηται εν τη κλίσει και των ονομάτων και των ρημάτων, αλλ' εν τω οικείω μόνον τόπω της γραμματικής να μνημονεύηται, ότι παρά τοις αρχαίοις απήντα ενίοτε και ο αριθμός ούτος, ου απλώς αι καταλήξεις να αναγράφωνται. Περί παιδίωνδεπροκειμένου

μένου ας έχωμεν πάντοτε προ οφθαλμών ότι και παντός μεν μαθήματος, μάλιστα δε της γραμματικής, όσω ελαφρότερον είναι το φορτίον, τοσούτω ευκολώτερον οι παίδες φέρουσιν αυτό, όσω δε ολιγώτερα και ουσιωδέστερα, τοσούτω αδρότερακαιμάλλον έμπεδα αποβαίνουσι παρ' αυτοίς τα της γραμματικής διδάγματα, εν ω εν τη μεγάλη πληθύι των τύπων, των κανόνων και των εξαιρέσεων και τα ουσιωδέστατα αυτής διδάγματα καταπνίγονται. Διό και ας φιλοτιμηθώσιν οι συγγραφείς να συγγράψωσιν ουχί επιστημονικόν έργον άρτιον, αλλά διδακτικόν βιβλίον κατά το δυνατόν τέλειον. Έ σ τ ω δ' εν κεφαλαίοις το περιεχόμενον της ελληνικής γραμματικής τοιούτον. ΜΕΡΟΣ Α' Φθογγολογικόν. Φωνήεντα. Σύμφωνα. Δίφθογγοι. Συλλαβαί και συλλαβισμός. Ποσότης συλλαβών. Πνεύματα και τόνοι. Τονισμός. Άτονοι λέξεις. Έγκλισις τόνου. Πάθη λέξεων. Σημεία εν τω γραπτώ λόγω. ΜΕΡΟΣ Β' Τυπικόν.

Μέρη του λόγου. Τα κλιτά μέρη. Παρεπόμενα των πτωτικών. Κλίσις του άρθρου.Αικλίσεις των ονομάτων (ουσιαστικών, επιθέτων και μετοχών) μετά τωναπολύτωςαναγκαίωνκανόνων περί του σχηματισμού και του τονισμού αύτων.Ανώμαλαουσιαστικάκαιεπίθετα.Παραθετικά (επίθετα και επιρρήματα ομαλά και ανώμαλα). Αριθμητικά. Πίναξ των αριθμών δι' αραβικών και ελληνικών σημείων μετά των αντιστοίχων αριθμητικών απολύτων, τακτικώνκαιεπιρρημάτων. Αντωνυμίαι. Ρήματα. Παρεπόμενα του ρήματος και συστατικά μέρη των ρηματικών τύπων. Αύξησις. Αναδιπλασιασμός. Κλίσις του ρήματος ειμί. Βαρύτονα ρήματα. Τύπος βαρυτόνου ρήματος φωνηεντολήκτου εν πάσαις ταις φωναίς. Ρήματα αφωνόληκτα, υγρόληκτα και ενρινόληκτα μετά των απο λύτως αναγκαίων παρατηρήσεων περί του σχηματισμού αυτών. Συνηρημένα ρήματα. Τύποι αυτών (εις -αω -εω και -οω) μετά των απολύτως αναγκαίων παρατηρήσεων περί του σχηματισμού αυτών. (Σημ. Παρά τους συνηρημένους τύπους ας παρατίθενται εν παρενθέσει και οι ασυναίρετοι διά στοιχείων διαφόρων). Δεύτεροι αόριστοι βαρυτόνων κλινόμενοι κατά τα εις -μι. Κλίσις των ρημάτων φημί, είμι, οίδα, δέδοικα, κείμαι, κάθημαι και χρη. Ανώμαλα ρήματα. Κατάλογος των συνηθεστάτων άνω μάλων ρημάτων. Άκλιτα μέρη του λόγου. ΜΕΡΟΣ Γ' Ετυμολογικόν. Λέξεις απλαί πρωτότυποι μετά προσφύματος και άνευ προσφύματος. Ρή-

Ρήματα παράγωγα. Ουσιαστικά παράγωγα εξ επιθέτων. Επίθετα παράγωγα. Ε πιρρήματα παράγωγα. Σύνθετοι λέξεις. Πρώτον συνθετικόν όνομα. Νόθος σύνθεσις. Άκλιτον ως πρώτον συνθετικόν. Ρηματικόν πρώτον συνθετικόν. Δεύτερον συνθετικόν ουσιαστικόν μετά προσφύματος. Δεύτερον συνθετικόν επίθετον, ρήμα. Παρασύνθετα. Σημασία των συνθέτων. σκαλίας κατάλληλοι ασκήσεις εις πάντα τα μέρη της γραμματικής αναφερόμεναι, ουχί δε πλείονα των 5 τυπογρ. φύλλων του όλου βιβλίουκαταλαμβάνουσαι.Εν τέλει δε πίναξ αλφαβητικός των περιεχομένων ονομάτων και πραγμάτων. 2. Συντακτικόν της αρχαίας Έλλην. γλώσσης, διά τα γυμνάσια και τα ισοδύναμα σχολεία της μέσης εκπαιδεύσεως μέχρι 15 τυπογρ. φύλλων εν όλω μετά των ασκήσεων.

ας Έλλην. γλώσσης ηκολουθήσαμεν, είναι εν αρχή μεν αναλυτική, είτα δε καθαρώς συνθετική. Επειδή δηλ. Οι μαθηταί και πριν ακόμη διδαχθώσι τα της συντάξεως και εκ του προφορικού λόγου και εκ της αναγνώσεως εκτήσαντο ήδη ολικάς παραστάσεις ου μόνον της προτάσεως, αλλά και της περιόδου, διάτούτοη διδασκαλία του συντακτικού από των ολικών τούτων παραστάσεων δι' αναλύσεως οφείλει να άρχηται. Αναλύουσα δηλ. η διδασκαλία αδρομερώς πως εν αρχή περίοδον τινα του λόγου, επί τη βάσει μεν των ρημάτων ανευρίσκει τας προτάσεις, επί τη βάσει δε των εισαγόντων αυτάς συνδέσμων χαρακτηρίζει και κατονομάζει αυτάς, λαμβάνουσα δ' είτα την απλουστάτην μορφήν του λόγου, ήτοι την άνευ προσδιορισμών απλήν πρότασιν, διά περαιτέρω αναλύσεως ευρίσκει τους κυ ρίους αυτής όρους. Ενταύθα λήγει η αναλυτική πορεία και άρχεται η καθαρώς συνθετική. Προσθέτουσα δηλ. η διδασκαλία εις τους όρους της απλής προτάσεως διαφόρους προσδιορισμούς και συμπληρώματα αναπτύσσει βαθμηδόν και κατ' ολίγον την απλήν πρότασιν, εν τέλει δε συνδέουσα την πρότασιν προς άλλην προτασιν ή κατά παράταξιν ή καθ' υπόταξιν αποτελεί ούτω τον σύνθετον λόγον και την περίοδον. Ούτως ο μαθητής διά της εν τη αρχή μεν αδρομερούς αναλύσεως του λόγου, διά της μετά λόγου δ' είτα συνθέσεως των καθ' έκαστα μερών κτά ται σαφή συνείδησιν της συστάσεως του λόγου. Κατά την τοιαύτην πορείαν συνταχθέν το διάγραμμα του συντακτικού έχει ως εξής: ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ορισμόςτουσυντακτικού.Ορισμόςτουλόγου. Περίοδος, κώλον, πρότασις. Πρότασις απλή. Προτάσεις κατά παράταξιν. Κυρία πρότασις και δευτερεύουσα. Κατονομασία των δευτερευουσών προτάσεων εκ των εισαγόντων αυτών συνδέσμων. Διαίρεσις του συντακτικού εις τρία μέρη (μέρος Α' περί απλής προτάσεως, μέρος Β' περί συνθέτου λόγου, μέρος Γ' περί σχημάτων και ιδιωμάτων).

ΜΕΡΟΣ Α'

Α π λ ή πρότασις.

Προσδιορισμοί των ονοματικών όρων της προτάσεως ομοιόπτωτοι (ένταΰθα και τα περί άρθρου) και ετερόπτωτοι. Αι διαθέσεις του ρήματος. Συμπληρώματα του ρήματος διά των πλαγίων πτώσεων (ρήματα μονόπτωτα, δίπτωτα). Προσδιορισμοί του ρήματος, ίνα δηλωθή 1) ο τόπος, 2) ο χρόνος, 3) ο τρόπος, 4) το ποσόν, 5) το κατά τι, 6) το αίτιον (κατά τα διάφορα αυτού είδη). Προσδιορισμοί εμπρόθετοι. Σύνταξις των προθέσεων (κυρίων και καταχρηστικών). Σημασία και χρήσις των χρόνων του ρήματος εν τη οριστική. Σημασία και χρήσις τωνεγκλίσεων (οριστικής, υποτακτικής, ευκτικής, προστακτικής) εν ταις α ξαρτήτοις προτάσεσιν. Περί των αντωνυμιών. Περί των μορίων. Περί των επιφωνημάτων. Είδη των ανεξαρτήτων προτάσεων (καταφατ. ή αποφατ., ερωτημ. κτλ.). ΜΕΡΟΣ Β'

Σύνθετος λόγος. Προτάσεις κατά παράταξιν. Σημασία και χρήσις των συνδέσμων, δι'ωναι προτάσεις συνδέονται κατά παράταξιν. Περί των δευτερευουσών προτάσεων (υποθετικών, χρονικών κτλ.). Περί μετοχής. Περί απαρεμφάτου. Περί απροσώπων ρημάτων. Περί ρηματικών επιθέτων. Πλάγιος λόγος. Παραδείγματα περιόδων, αποτελουμένων εκ της συνδέσεως προτάσεων και κατά παράταξιν και καθ' υπόταξινκαιμεθ' ενός και μετά πλειόνων κώλων. ΜΕΡΟΣ Γ'

Περί των κυριωτάτων συντακτικών σχημάτων. Περί των ρητορικών τρόπων και των κυριωτάτων ρητορικών σχημάτων μετά καταλλήλων παραδειγμάτων. ρη του συντακτικού προς εφαρμογήν και εμπέδωσιν του εκάστοτε διδασκομένου μέρους. Αι ασκήσεις δεν θα καταλαμβάνωσι πλείονα των 5 τυπογραφικών φύλλων.

3. Γραμματολογία ελληνική διά το Γυμνάσιον μέχρι 8 τυπογραφ. φύλλων, κατά το εξής εν κεφαλαίοις διάγραμμα. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ακριβής ορισμός της γραμματείας και της κοινώς λεγομένης γραμματολογίας. Σημασία εν τη ιστορία του πολιτισμού και πάσης μεν γραμματείας, ιδία δε

τηςαρχαίας ελληνικής. Διαίρεσις της ελλην. γραμματολογίας εις περιόδους. ρακτηρισμός της αρχαίας ελλην. γραμματείας της μέχρι των Αλεξανδρινών χρόνων εν παραβολή προς την των άλλων περιόδων και προς πάσαν εν γένει αρχαίαν η νεωτέραν ξένην γραμματείαν. Διαίρεσις του γραπτού λόγου εις ποιητικ πεζόν και τα εκατέρου είδη. ΜΕΡΟΣ Α'

Ποιητικός λόγος. (Μέχρι των Αλεξανδρινών χρόνων).

Γένεσις των ειδών του ποιητικού λόγου παρά τοις Έλλησιν εν σχέσει προς τονεθνικόναυτών βίον και διαστολή των ειδών τούτων απ' αλλήλων κατά διάλεκτον, την μετρικήν μορφήν κτλ. (Σημ. Η περί της αρχαίας ελλην. ποιησεως εξιστόρησις πρέπει να γίνηται ούτως, ώστε να καταφαίνηται η μετάβασις από ενός ποιητικού είδους εις έτερον). Εκτενέστερον περί των μεγάλων και ενδόξων ποιητών και μάλιστα των εν τω Γυμνασίω αναγινωσκομένων, σύντομος δε λόγος περί των κυριωτάτων εκ των άλλων. Σύντομος πραγματεία περίτουΟμηρικού ζητήματος, περί της αρχαίας μουσικής και του αρχαίου θεάτρου εν τω προσήκοντι τόπω. ΜΕΡΟΣ Β'

Πεζός λόγος. (Μέχρι των Αλεξανδρινών χρόνων).

Γένεσις διαφόρων ειδών του πεζού λόγου παρά τοις Έλλησιν εν παραβολή προςταείδη του ποιητικού λόγου. (Σημ. Η περί του πεζού λόγου πραγμα θα γείνη καθ' ον περίπου τρόπον και η περί του ποιητικού λόγου). ΜΕΡΟΣ Γ'

Σύντομος ιστορική έκθεσις περί των ελλην. γραμμάτων κατά τας άλλας περιόδους, ήτοι κατά τους Αλεξανδρινούς, Ρωμαϊκούς και Βυζαντινούς χρόνους. Χαρακτηρισμός των πνευματικών προϊόντων και της περί τα γράμματα εν γένει ασχολίας κατά τους χρόνους τούτους. Σύντομος λόγος περί των κυριωτάτων ποιητών και συγγραφέων των χρόνων τούτων μέχρι της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως υπό των Τούρκων. β') Νέα Ελληνικά 1. Νεοελληνικά αναγνώσματα, τόμοι τρεις, εις δι' εκάστην τάξιν των ελληνικών σχολείων, μέχρι δέκα τυπογραφικών φύλλων έκαστος. Τα νεοελληνικά αναγνώσματα θα περιέχωσιν εκλογάς τεμαχίων πρωτοτύπων έργων Ελλήνων λογογράφων και ποιητών του ΙΘ' αιώνος(καιεκτωντου III' αιώνος μόνον του Νικηφόρου Θεοτόκη και Ρήγα του Φεραίου) και δημώδη

άσματα. Τα τεμάχια ταύτα θα παρατίθενται αμετάβλητα, επιτρεπομένης μόνον της παραλείψεως περικοπών τελείων και της μεταβολής της ορθογραφίας, ου χί δε και της διορθώσεως η της εξομαλύνσεως της γλώσσης του συγγραφέως. Η κατανομή αυτών εις τρεις τόμους θα γείνη κατά λόγον του περιεχομένου και του ύφους λαμβανομένων υπ' όψιν των γνώσεων και της αντιλήψεως των μαθη των, δι' ους είνε ωρισμένα. Και ο μεν Α' τόμος θα περιέχη τεμάχια προς χρήσιν των μαθητών της Α' τάξεως του ελληνικού σχολείου, ο Β' των της Β'καιο Γ' των της Γ'. Υπό το κείμενον δύνανται να προστεθώσι συντομώταται ερμηνευτικαί σημειώσεις, και εν τέλει του βιβλίου η προ των τεμαχίων βραχείαι ειδήσεις περί των συγγραφέων. 2. Νεοελληνικά αναγνώσματα, τόμοι δύο διά τας δύο κατωτέρας τάξεις του γυμνασίου, μέχρι δώδεκα τυπογραφικών φύλλων εκάτερος. γων Ελλήνων λογογράφων και ποιητών του ΙΘ' αιώνος. Τα τεμάχια ταύτα θα εκλεχθώσι προ πάντων εξ έργων περιεχόντων περιγραφάς μνημείων της αρχαίας καιτηςνεωτέρας τέχνης, τόπων, πόλεων και φυσικών φαινομένων, χαρακτηρισμούς ιστορικών περιόδων και επιφανών ανδρών, κοινωνικάς και ηθολογικάς μελετάς. Πρέπει δε να έχωσι τα τεμάχια ταύτα και καθ' εαυτά λογοτεχνικήν αξίαν. Γ. ΛΑΤΙΝΙΚΑ

1. Γραμματική της Λατινικής γλώσσης, περιέχουσα και συντακτικόν, εν τέλει δε ασκήσεις, παραρτήματα και γενικόν αλφαβητικόν πίνακα, μέχρι 16 τυπογραφικών φύλλων εν όλω. Η γραμματική αύτη ελληνιστί συντασσομένη εν γλώσση ομαλή και ευλήπτω πρέπει να περιλαμβάνη πλην των τύπων και τους απολύτως αναγκαίους γραμματικούς και συντακτικούς κανόνας, εκφραζομένους εν πάση δυνατή συντομία και σαφήνεια. Οι κανόνες οι τε γραμματικοί και οι συντακτικοί πρέπει να συνοδεύωνται υπό καταλλήλων λατινικών παραδειγμάτων και της ελληνικής μεταφράσεως αυτών. Ομοίως ας μεταφράζωνται εις την ελληνικήν και οι τύποι τωνμενονομάτων εν τη ονομαστική του ενικού, των δε ρημάτων εν τω α' προσώπω εκάστου χρόνου εκάστης εγκλίσεως. Και εν τη γραμματική δε, ένθα είναι δυνατόν, μάλιστα δ' εν τω συντακτικώ, ας υποδεικνύωνται επιμελώς αι μεταξύ της λατινικής και της αρχαίας ελληνικής, ένθα δεν είναι ανάγκη και της νέας ελ ληνικής, υπάρχουσαι ομοιότητες και διαφοραί. Αι λατινικαί λέξεις πρέπει να γράφωνται κατά την ορθήν και εξηκριβωμένην ορθογραφίαν, να σημειώνηται δεηποσότης των συλλαβών διά του σημείου του μακρού και βραχέος (ωςυπόδειγμα προς τούτο έστω η λατιν. γραμματική του Gustav Landgraf 8η εκδ.

1906, Bamberg). Τα ονόματα των μερών του λόγου, ως και πάς εν γένει όρος γραμματικός η συντακτικός, πρέπει να εκφέρωνται πάντοτε ελληνιστί και λατινιστί. Το περιεχόμενον της λατινικής γραμματικής έστω τοιούτον. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Συντομωτάτη ιστορία της λατινικής γλώσσης. Γράμματα του αλφαβήτου και διαίρεσις αυτών. Προσωδία. Συλλαβαί. Τονισμός. Προφορά. ΜΕΡΟΣ Α'

Τυπικόν. Μέρη του λόγου. Τα κλιτά μέρη. Πτωτικά και τα παρεπόμενα αυτών. Αι κλίσεις των ονομάτων. Πτωτικαί καταλήξεις μετά των αντιστοίχων ελλην. πτωτικών καταλήξεων. Τύποι ουσιαστικών, επιθέτων και μετοχών εκάστης κλίσεως μετά των απολύτως αναγκαίων κανόνων περί του σχηματισμού αυτών. Παραθετικά επίθετα ομαλά και ανώμαλα. Σχηματισμός των επιρρημάτων των εξ επιθέτων παραγομένων και παραθετικά αυτών. Αριθμητικά. Αντωνυμίαι εν ακριβεί αντιπαραβολή προς τας της ελλην. γλώσσης. Ρήμα και παρεπόμενα αυτού. Κλίσις του ρήματος sum. Τύποι των τεσσάρων συζυγιών εν τη ενεργητική και παθητική φωνή. Παραδείγματα. Συντομωτάτη έκθεσις περί του σχηματισμού των χρόνων και των εγκλίσεων. Ρήματα εις -io της γ' συζυγίας. Περιφραστική συζυγία. Ρήματα αποθετικά. Τυπικαί ανωμαλίαι ρημάτων. Ανώμαλοι παρακείμενοι και ύπτια. Κατάλογος των κυριωτάτων εκ των τοιούτων ανωμάλων ρημάτων. Παράγωγα ρήματα (εναρκτικά κτλ). Ανώμαλα ρήματα (possum, edo κτλ.). Ελλιπή ρήματα (coepi, memini κτλ.). Απρόσωπα ρήματα. Άκλιτα μέρη του λόγου. ΜΕΡΟΣ Β'

ΜΕΡΟΣ Γ'

Συντακτικόν. Όροιτηςαπλήςπροτάσεως και συμφωνία αυτών εν αντιπαραβολή προς τα τηςελλην.γλώσσης. Ανεξάρτητοι και εξηρτημέναι προτάσεις. Χρήσις των πτώσεων. Σύνταξις των προθέσεων. Διάκρισις της κυρίως αφαιρετικής από της καταχρηστικής αφαιρετικής. Απόδοσις της αφαιρετικής δι' ελληνικών πτώσεων. Παραδείγματα μετ' αντιστοίχων ελληνικών. Αντωνυμίαι. Χρήσις αυτών εν αντιπαραβολή προς την των ελληνικών. Ρήματα μεταβατικά και αμετάβατα. Ε γ κλίσεις και χρόνοι. Ακολουθία των χρόνων μετά παραδειγμάτων. Χρήσις των εγκλίσεων. Ομοιότητες και διαφοραί της χρήσεως αυτών προς την των ελληνικών (ως υπόδειγμα προς τούτο έστω το δεύτερον μέρος (Syntaxe)τηςμεγάλης

λης γραμματικής του Riemann και Goelzer της επιγραφομένης Grammaire comparée du grec et du latin. Εν Παρισίοις, Colin, 1897). ΑπαρέμφατονΜετοχή. Αφαιρετική απόλυτος. Ύπτιον. Πρώτον και δεύτερον θετικόν. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

α') Προσωδία και μετρική (κατά Landgraf, παρ' ω ταύταεκτίθενταιεν 5 περίπου σελίσι). β') Συντομίαι λέξεων και ιδίως των προωνυμίων. γ') Ρωμαϊκόν ημερολόγιον. δ') Νομίσματα, μέτρα και σταθμά μετά των αντιστοίχων αρχαίων καισυγχρόνων ελληνικών (εν μιά σελίδι). ασκησεισ

Αι ασκήσεις ουχί πλείονα των 5 τυπογραφικών φύλλων καταλαμβάνουσαι, διά καταλλήλου δε παραπομπής εις τα αντίστοιχα μέρη της γραμματικήςκαιτου συντακτικού αναφερόμεναι, θα είναι τριών ειδών, λέξεις λατινικαί προςσχηματισμόν φράσεων διά ζώσης φωνής, φράσεις λατινικαί προς απόδοσιν εις την ελληνικήν και φράσεις ελληνικαί προς απόδοσιν εις την λατινικήν. Αι ασκήσεις αύται θαεναλλάσσωνται καταλλήλως κατ' αναφοράν προς τους αντιστοίχους γραμματικούς και συντακτικούς κανόνας. ΠιΝΑΞ

Γενικός αναλυτικός αλφαβητικός πίναξ των περιεχομένων.

2. Αναγνωσματάριον. Λατινικόν διά την Α' τάξιν του γυμνασίου μέχρι 4 φύλλων τυπογραφικών. Το βιβλίον συντασσόμενον ως οίον τε μεθοδικώς κατά τα νεώτατα γερμανικά η γαλλικά βιβλία του είδους τούτου θα περιέχη εν αρχή μεν φράσεις συντόμους και ευκόλους εκ λέξεων συνηθεστάτων, είτα δε βαθμηδό και κατ' ολίγον φράσεις μακροτέρας και συνθετωτέρας. Προς ορθόν εν τη αναγνώσει τονισμόν ας σημειώνηται η προσωδία εφ' ων λέξεων είναι αναγκαίον διά του σημείου του μακρού και του βραχέος. Δ. ΓΑΛΛΙΚΑ 1. Στοιχειώδες βιβλίον προς διδασκαλίαν της Γαλλικής γλώσσης διά την Β' και Γ' τάξιν του Έλλην. σχολείου, μέχρι 8 τυπογραφικών φύλλων. ρομένην εις τα περιβάλλοντα τον μαθητήν αντικείμενα (εν τω σχολείω, εντηοικογενεία, εν τη φύσει) και εις την εικόνα της πόλεως του Holzel, προς ανάγνωσιν δε απλάς περιγραφάς και αφηγήσεις, αναφερομένας εις τον βίον εν γένει των μαθητών και εις την περιβάλλουσαν αυτούς φύσιν. Μεθ' έκαστον μάθημα θα παρατίθενται αι δέουσαι ερωτήσεις και ασκήσεις έτι δε και σύντομοι τίνες γραμματικαί παρατηρήσεις ελληνιστί. Εν παραρτήματι το βιβλίον θα περιέχη και τινα απλά ποιήματα και αινίγματα, εν τέλει δε γαλλοελληνικόν λεξιλόγιον.

2. Μέθοδος προς διδασκαλίαν της Γαλλικής γλώσσης διά τας κατωτέρας τάξεις των γυμνασίων, του Βαρβακείου Λυκείου και των εμπορικών σχολών, μέχρι 15 τυπογραφικών φύλλων. Γλώσσης θα παρέχη ύλην αναφερομένην εις τας εξής εικόνας του Holzel: του έαρος, του θέρους, του φθινοπώρου, του χειμώνος, της επαύλεως, του λιμένος, διαμερίσματος οικίας και των Παρισίων, εν υποσημειώσεσι δε τας αναγκαίας γραμματικάς παρατηρήσεις και υποδείξεις της κατ' οίκον γραπτής εργασίας. 3. Γραμματική της Γαλλικής γλώσσης διά τα γυμνάσια, το Βαρβάκειον Λύκειον και τας εμπορικάς σχολάς μέχρι 10 τυπογραφικών φύλλων. Η γραμματική αύτη ελληνιστί συντασσομένη θα περιέχη τα κλιτά και άκλιτα μέρη του λόγου μετά των καταλλήλων τύπων και των απολύτως αναγκαίων γραμματικών και συντακτικών κανόνων. Έκαστος κανών εν πάση συντομία και σαφήνεια εκτιθέμενος θα συνοδεύηται υπό δοκίμων γαλλικών παραδειγμάτων μετά της ελληνιστί μεταφράσεως. Πάν ό,τι υποτίθεται ως γνωστόνεκτης διδασκαλίας της Έλλην. γραμματικής δεν είναι ανάγκη να διδάσκηται εν τη Γαλ. γραμματική (λ.χ. Οι ορισμοί κ.τ.τ.), αλλ' απλώς υποδεικνυομένων των εν αμφοτέραις ταις γλώσσαις ομοίως εχόντων να εξαίρωται τα διάφορα και τα εις την Γαλλικήν γλώσσαν ιδιάζοντα. προς εφαρμογήν δε και εμπέδωσιν των γραμματικών και συντατικών κανόνων και προς εκμάθησιν των ιδιωτισμών της Γαλλικής γλώσσης πρέπει να περιέχη η μέθοδος και κατάλληλα θέματα, τα μεν γαλλιστί, ίνα μεταφέρωνται εις την Ελληνικήν, τα δε ελληνιστί, ίνα μεταφέρωνται εις την Γαλλικήν γλώσσαν. Ε'. ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ Μέθοδος προς διδασκαλίαν της γερμανικής γλώσσης διά τας εμπορικάς σχολάς (Εις δύο τεύχη εξ ων το μεν πρώτον εκ 15 τυπογραφικών φύλλων,τοδε δεύτερον εξ 8 τυπογραφικών φύλλων). Τεύχος πρώτον α') Κατά την έμμεσον εποπτικήν διδασκαλίαν τας εξής κατά σειράν εικόνας του Holzel, την πόλιν, την ανοιξιν, την κατοικίαν, το θέρος, την έπαυλιν. β') Κατά την άμεσον εποπτικήν διδασκαλίαν τα σχολειακά αντικείμενα, τα μέλη του σώματος, τα ενδύματα, τα μέρη της οικίας. γ') Κατά την έμμεσον εποπτικήν διδασκαλίαν τα των ωρών του έτους, στοιχειώδεις γεωγραφικάς γνώσεις, ιδίως της Ελλάδος και Γερμανίας,καιτα στοιχειωδέστατα της αριθμητικής.

δ') Κατά την αναγνωστικήν μέθοδον 30 εως 40 απλά διηγήματα, επιστολάς και ποιήματα, ταύτα πρέπει να μή παρουσιάζωσι πολλά τα νεώτερα εις γραμματικούς τύπους και σύνταξιν αλλά να βασίζωνται γραμματικώς, κατά το εφικτόν, επί των δεδιδαγμένων. Ταύτα πρέπει να ώσιν εγκατεσπαρμένα καταλλήλως, ως και τα του β' και γ' εδαφίου, εν τη επεξεργασία των εικόνων του Holzel. ε') Τους κυριωτάτους κανόνας της προφοράς της γραμματικήςκαιτου συντακτικού. Ούτοι θα εξηγώνται αμέσως εκ των οικείωνασκήσεων,υπότας οποίας και θα διατυπώνται συντόμως και σαφώς ελληνιστί. Εκτός των ερωτήσεων και απαντήσεων των κατά τας ανωτέρω ρηθείσας μεθόδους γερμανιστί γινομένων πρέπει να υπάρχωσι και νεοελληνικά θέματα προς μετάφρασιν, ειλημμένα εκ δεδιδαγμένης ύλης.

των διδαχθέντων εκ της γραμματικής και του συντακτικού ως και γερμανοελληνικόν λεξιλόγιον. Τεύχος δεύτερον

ρεστέραν και εν συνθετωτέραις φράσεσι περιγραφήν ετέρων τεσσάρων εικόνων του Holzel (του φθινοπώρου, του χειμώνος, του λιμένος και της πόλεως του Βε ρολίνου). Η των εικόνων τούτων διαπραγμάτευσις πρέπει να γίνηται κατά την εποπτικήν μέθοδον και να περιέχη εκτός των ασκήσεων και ερωτήσεων και ερμηνειών λέξεων και φράσεων διά ταυτοσήμων και θέματα νεοελληνικά ειλημμένα εκ δεδιδαγμένης ύλης. Εν αυτώ πρέπει να γίνηταιεπίσηςεπανάληψιςκαι συμπλήρωσις της γραμματικής και του συντακτικού κατά την εν τω πρώτω τεύχει μέθοδον. Εν τέλει πρέπει να υπάρχη γερμανοελληνικόν λεξιλόγιον των αγνώστων λέξεων. ΣΤ'. ΑΓΓΛΙΚΑ Μέθοδος προς διδασκαλίαν της αγγλικής διά τας εμπορικάς σχολάς

γλώσσης

(Εις δύο τεύχη εξ ων το μεν πρώτον εκ 15 τυπογραφικών φύλλων, το δε δεύτερον εξ 8 τυπογρ. φύλλων). Τεύχος πρώτον α') Κατά την άμεσον εποπτικήν διδασκαλίαν τας εξής κατά σειράν εικόνας του Holzel, την πόλιν, την άνοιξιν, την κατοικίαν, το θέρος, την έπαυλιν. β') Κατά την άμεσον εποπτικήν διδασκαλίαν τα σχολειακά αντικείμενα, τα μέλη του σώματος, τα ενδύματα, τα μέρη της οικίας. γ') Κατά την έμμεσον εποπτικήν διδασκαλίαν τα των ωρών του έτους,

στοιχειώδεις γεωγραφικάς γνώσεις, ιδίως περί ΕλλάδοςκαιΑγγλίας,καιτα στοιχειωδέστατα της αριθμητικής. δ') Κατά την αναγνωστικήν μέθοδον 30 εως 40 απλά διηγήματα, επιστολάς και ποιήματα. Ταύτα πρέπει να μη παρουσιάζωσι πολλά τα νεώτερα εις γραμματικούς τύπους και σύνταξιν, αλλά να βασίζωνται γραμματικώς, κατά το εφικτόν, επί των δεδιδαγμένων. Ταύτα πρέπει να ώσιν εγκατεσπαρμένα καταλλήλως, ως και τα του β' και γ' εδαφίου, εν τη επεξεργασία των εικόνων του Holzel. ε') Τους κυριωτάτους κανόνας της προφοράς, της γραμματικήςκαιτου συντακτικού. Ούτοι θα εξηγώνται αμέσως εκ των οικείωνασκήσεων,υπότας οποίας και θα διατυπώνται συντόμως και σαφώς ελληνιστί. Εκτός των ερωτήσεων και απαντήσεων των κατά τας ανωτέρω ρηθείσας μεθόδους αγγλιστί γινομένων πρέπει να υπάρχωσι και νεοελληνικά θέματα προς μετάφρασιν, ειλημμένα εκ δεδιδαγμένης ύλης.

των διδαχθέντων εκ της γραμματικής και του συντακτικού και αγγλοελληνικόν λεξιλόγιον. Τεύχος δεύτερον ρεστέραν και εν συνθετωτέραις φράσεσι περιγραφήν ετέρων τεσσάρων εικόνων του Holzel (του φθινοπώρου, του χειμώνος, του λιμένος και της πόλεως του Λονδίνου). Η των εικόνων τούτων διαπραγμάτευσις πρέπει να γίνηται κατά την εποπτικήν μέθοδον και να περιέχη εκτός των ασκήσεων και ερωτήσεων και ερμηνειών λέξεων και φράσεων διά ταυτοσήμων και θέματα νεοελληνικά ειλημμένα εκ δεδιδαγμένης ύλης. Εν αυτώ πρέπει να γίνηται επίσης επανάληψις και συμπλήρωσις της γραμματικής και συντακτικού κατά την εν τω πρώτω τεύχει μέθοδον. Εν τέλει πρέπει να υπάρχη αγγλοελληνικόν λ.εξιλόγιον των αγνώστων λέξεων. Ζ'. ΙΣΤΟΡΙΑ 1. Ιστορία Ελληνική από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι της Αχαϊκής συμπολιτείας διά την Α' τάξιν του ελλην. σχολείου, μέχρι εξ τυπογρ. φύλλων. Περιεχόμενον: Διασάφησις της εννοίας της ιστορίας ως ένεστι απλή και σύντομος και διάκρισις της εθνικής ιστορίας εκάστου λαού από της καθολικής ή παγκοσμίου Ιστορίαςτηςανθρωπότητος.— Η σπουδαιότης της ιστορίας της Ελληνικής εντηκαθόλου ιστορία της ανθρωπότητος. Χωρογραφία σύντομος της Ελλάδος και πασών των περί το Αιγαίον και την Ανατολικήν Μεσόγειον χωρών. —Απαρίθμησις και συντομωτάτη ιστορική μνεία των από των ανατολικών ακτών

της Μεσογείου μέχρι της κοιλάδος του Τίγρητος και του Ευφράτου οικούντων εντηαρχαιότητι ιστορικώνλαών και κρατών (Φοινίκων, Εβραίων, Βαβυλωνίων, Ασσυρίων), έτι δε και των Αιγυπτίων και τίνων λαών της Μικράς Ασίας (ιδία των Λυδών) και σύντομος και σαφής παράστασις του χαρακτήρος καιτου πολιτισμού αυτών. —Οι αρχαιότατοι κάτοικοι της Ελλάδος. Οι περί θεών λόγοι των αρχαίων Ελλήνων. Οι ήρωες και αι περί ηρώων παραδόσεις. —(Η μυθώδης ιστορία του Ηρακλέους και του Θησέως. —Αι περί της Αργοναυτικής στρατείας, της των επτά επί Θήβας και του Τρωϊκού πολέμου παραδόσεις). —Η κάθοδος των Ηρακλειδών εις την Πελοπόννησον. —Αι Αιολικαί, ΙωνικαικαιΔωρικαί αποικίαι αι γενόμεναι εις την Μικράν Ασίαν. —Η όλη περιοχή των Ελληνικών αποικιών και των διά των αποικιών εις τους Έλληνας γνωστών γενομένων χωρών του αρχαίου κόσμου. —Αι επισημόταται των κατά τον Εύξεινον Πόντον, Σικελίαν, Ιταλίαν, Γαλατίαν, Ιβηρίαν, και την Λιβύην ιδρυθεισών Ελληνικών αποικιών. —Διαίρεσις και ενότης της Ελληνικής φυλής. — Οι Πανελλήνιοι αγώνες. —Το εν Δελφοίς μαντείον και το Αμφικτυονικόν συνέδριον. —Ιστορία της Σπάρτης από της καθόδου των Ηρακλειδών μέχρι των χρόνων των Περσικών πολέμων (Νομοθεσία Λυκούργου. —Ο α' και β' Μεσσηνιακός πόλεμος. —Επέκτασις της ηγεμονίας της Σπάρτης επί το πλείστον της Πελοποννήσου) —Ιστορία των Αθηνών από της Δωρικής εις την Αττικήν εισβολής (της γενομένης επί του Κόδρου) μέχρι των χρόνων των Περσικών πολέμων. (Η περί του Κόδρου παράδοσις. — Η ανάπτυξις της πολιτείας.—Δράκοντος και Σόλωνος νομοθεσίαι). —Οι Περσικοί πόλεμοι. —Σύντομος αφήγησις των κατά την γένεσιν του Περσικού κράτους (Κύρος, Καμβύσης, Δαρείος Α'οΥστάσπου). —Στρατεία του Δαρείου επί τους Σκύθας. — Η των Ιώνων επανάστασις. —Η στρατεία του Μαρδονίου (493 π.Χ.). — Η στρατείατουΔάτιδος και Αρταφέρνους. — Η εν Μαραθώνι μάχη. —Τα μεταξύ της μάχης ταύτης και της στρατείας του Ξέρξου γεγονότα. —Η στρατεία του Ξέρξου. — Η εν Σαλαμίνι ναυμαχία. — Η εν Πλαταιαίς μάχη. —Οι επιθετικοί των Ελλήνω εναντίον των Περσών πόλεμοι. — Η των Αθηνών ηγεμονία. —Μεγάλοι στρατηγοί Αθηναίοι. —Ο τρίτος Μεσσηνιακός πόλεμος. — Η πολιτική δύναμις και ακμή και το πνευματικόν μεγαλείον των Αθηνών. —Ο Περικλής. —Ο Πελοποννησιακός πόλεμος. —Οι Τριάκοντα τύραννοι. —Ο Θρασύβουλος. —Ο θανατος του Σωκράτους. —Η ιστορία των μυρίων. — Η στρατεία του Αγησιλάου επί την Ασίαν. —Ο Κορινθιακός πόλεμος και η Ανταλκίδειος ειρήνη. — Ιστορία της ακμής των Θηβών μέχρι της εν Μαντινεία μάχης. — Μακεδονία (συντομωτάτη ιστορία της χώρας ταύτης προ του Φιλίππου του Β'). — Φίλιππος ο Β'. — Ο Μέγας Αλέξανδρος. —Σύντομος ιστορία των Διαδόχων μέχρι της εν Ιψώ μάχης (301 π.Χ.) και απαρίθμησις των έκτοτε ιδρυθέντων ή παραχθέντων εν Ασία, Ευρώπη και Αιγύπτω Ελληνομακεδονικών κρατών καιτωνδυναστειών αυτών. —Αιτωλική και Αχαϊκή συμμαχία.—Κατάλογος

αλφαβητικός των κυρίων ονομάτων και πίναξ χρονολογικός των γεγονότων. 2. Ιστορία Ελληνική από των χρόνων της Αχαϊκής συμπολιτείας μέχρι της υπό των Φράγκων αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως διά την Β' τάξιν του ελλην. σχολείου, μέχρι εξ τυπογρ. φύλλων. Περιεχόμενον: Σύντομος ιστορία της Αχαϊκής συμπολιτείας και των συγχρόνων ενΕυρώπη και Ασία και Αιγύπτω Ελληνικών πολιτειών και κρατών μέχρι της εις τα Ελληνικά πράγματα αναμίξεως των Ρωμαίων. — ιστορία συντομωτάτη της Ρώμης μέχρι των αυτών χρόνων. — Ανάμιξις των Ρωμαίων εις τα της Ελλάδος. — Ο πόλεμος ο Φιλιππικός. — Ο πόλεμος ο Αντιοχικός. — Οι πόλεμοι κατά του Περσέως και κατά της Αχαϊκής συμπολιτείας. — Η άλωσις και καταστροφή της Κορίνθου. — Σύντομος αφήγησις των δύο μεγάλων εμφυλίων πολέμων των Ρωμαίαν των αποληξάντων εις την ίδρυσιν της μοναρχίας του Αυγούστου .— Η γένεσις και διάδοσις του Χριστιανισμού εν Ελλάδι και εν τω Ρωμαϊκώ κράτει. — Οι κατά του Χριστιανισμού γενόμενοι μεγάλοι διωγμοί. — το τέλος αυτών επί του Κωνσταντίνου του Μεγάλου. — Ο Μέγας Κωνσταντίνος. — Ίδρυσις του Ελληνορωμαϊκού κράτους του Βυζαντίου του λεγομένου Βυζαντινού. — Η Κωνσταντινούπολις. — ιστορία των σπουδαιοτέρων αυτοκρατόρων του Βυζαντίου (Θεοδοσίου Α', Ιουστινιανού Α', Η ρ α κλείου). — Ολίγα τινά περί Μωάμεθ και ΜωαμεθανισμούκαιΑράβωνκαιτης τούτου εξαπλώσεως εν Ασία, Αφρική και Ε υ ρ ώ π η . — Η επί των Αράβων γενομένη πολιορκία της Κωνσταντινουπόλεως επί των αυτοκρατόρων Κωνσταντίνου ΣΤ' και Λέοντος Γ' και νικηφόρος απόκρουσις των πολεμίων. —·ΟΑυτοκράτωρ Νικηφόρος Α' ο φονευθείς εν τω κατά Βουλγάρων πολέμω. —· Επιδρομή των Βουλγάρων εις την Θράκην υπό τον αρχηγόν αυτών Κρούμμον και η καταστροφή αυτών υπό του αυτοκράτορος Λέοντος Ε'. — Οι αυτοκράτορες Νικηφόρος Β' ο Φωκάς, Ιωάννης Α' Τσιμισκής, Βασίλειος Β' ο Βουλγαροκτόνος. — Διογένης ο Ρωμανός. — Επιδρομή του νέου Μωαμεθανικού Έθνους των Τούρκων εις τας Ασιατικάς χώρας του κράτους. — Οι αυτοκράτορες οι Κομνηνοί (Αλέξιος, Ιωάννης Β' και Μανουήλ Α'). — Αναδρομή εις την ιστορίαν της Δυτικής Ευρώπης μετά τον Κωνσταντίνον τον Μέγαν. — Μετανάστευσις λαών. — Τα εκ της διαλύσεως του Ρωμαϊκού κράτους εν τη Δύσει παραχθέντα νέα Ευρωπαϊκά κράτη (ιδία το μέγα Φραγκικόν κράτος και τα της εκ διαλύσεως τούτου παραχθέντα κράτη της Γαλλίας και της Γερμανίας). — Διάδοσις και εμπέδωσις του Χριστιανισμού εν τη Δύσει. —Αι Σταυροφορίαι (α', β' και γ'). —-Η τετάρτη Σταυροφορία και η υπό των Φράγκων άλωσις της Κωνσταντινουπόλεως. Πίναξ αλφαβητικός των κυρίων ονομάτων. Πίναξ χρονολογικός των γεγονότων.

3. Ιστορία Ελληνική από της υπό των Φράγκων αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως μέχρι των καθ' ημάς χρόνων διά την Γ' τάξιν του Έλλην. σχολείου, μέχρι εξ τυπογραφικών φύλλων. Περιεχόμενον: Ιστορία του εν Νικαία Ελληνικού κράτους μέχρι του αυτοκράτορος Μιχαήλ Η' Παλαιολόγου. — Ολίγα τινά περί της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντος και περί του δεσποτάτου εν Ηπείρω, ωσαύτως δε και περί του Λατινοφράγκικού κράτους η αυτοκρατορίας της Κωνσταντινουπόλεως και των κυριωτάτων ενταιςΕλληνικαίς χώραις Φραγκικών κρατών. — Ανάκτησις της Κωνσταντινουπόλεως υπό Μιχαήλ Η' και κατάλυσις Λατινοφραγκικής αυτοκρατορίας. — Περί Βενετικών κατακτήσεων εν τη Ελληνική Ανατολή. — Η γένεσις του Οθωμανικού κράτους εν Βιθυνία και η εις τας εν Ευρώπη Ελληνικάς χώρας επέκτασις αυτού. — Σύντομος ιστορία των αυτοκρατόρων Ανδρονίκου Β' και Ανδρονίκου Γ' Παλαιολόγου, του αυτοκράτορος Ιωάννου Καντακουζηνού, του Ιωάννου Ε' Παλαιολόγου, του Μανουήλ Β' Παλαιολόγου και του Κωνσταντίνου ΙΑ' Παλαιολόγου. — Η άλωσις της Κωνσταντινουπόλεως υπό Οθωμανού σουλτάνου Μεχμέτ Β'. νους των Σταυροφοριών. — Οι χρόνοι της Αναγεννήσεως (Ιστορικήερμηνείατου ονόματοςτούτου). — Εφευρέσεις σπουδαίαι. — Ίδρυσις Πανεπιστημίου. — Ανακάλυψις νέων χωρών (ιδία της Αμερικής).— Μεταρρύθμισις θρησκευτική εν Ευρώπη. — Οι Έλληνες υπό την Οθωμανικήν δυναστείαν.—Ολίγα τινά περί τηςΕκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως ως Θρησκευτικού και Εθνικού κέντρου τωνΕλλήνωνκατά τους χρόνους της δουλείας. — Η καλλιέργεια των Ελληνικών γραμμάτων υπό των Ελλήνων εν σχέσει προς την διατήρησιν και ανάπτυξιν τουεθνικούβίου. — Κλέφται και Αρματωλοί. — Η δημοτική ποίησις. — Ρήγας ο Φεραίος και ο Κοραής ως πρόδρομοι της Ελληνικής Επαναστάσεως. — Ηεμφάνισιςτηςδυνάμεως των Ρώσων εν τη Ανατολή και η επίδρασις αυτής επίτονβίον του Ελληνικού Έθνους. — Οι Τουρκορωσικοί πόλεμοι εν σχέσει προςταςτύχας του Ελληνικού Έθνους. — Ολίγα περί της Γαλλικής Επαναστάσεως και του Ναπολέοντος, ωσαύτως δε και περί των γεγονότων του 1815. — Η Ελληνική Επανάστασις. — Ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας. — Ίδρυσις του Ελληνικού βασιλείου υπό τον βασιλέα Όθωνα. — Περί βασιλέως Όθωνος, βασιλείας Γεωργίου. — Συνοπτικωτάτη αναγραφή των κυριωτάτων γεγονότων της νεωτάτης παγκοσμίου ιστορίας. — Πίναξ αλφαβητικός των κυρίων ονομάτων. — Πίναξ χρονολογικός των γεγονότων. 4. Ιστορία Ελληνική από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι του έτους 146 π.Χ. διά την Α' τάξιν του γυμνασίου, μέχρις εννέα τυπογρ. φύλλων. Περιεχόμενον:

Περί της καταγωγής των Ελλήνων. — Η φύσις των Ελληνικών χωρών εν σχέσει προς την ανάπτυξιν του ιστορικού βίου των Ελλήνων. — Αν έλαβεν η Ελλάς στοιχεία πολιτισμού παρ' άλλων ιστορικών λαών προϋπαρξάντων και τίνα. — Ο ιδιοφυής χαρακτήρ της αναπτύξεως του Ελληνικού βίου και πολιτισμού. — Ο χαρακτήρ των περί θεών μύθων των Ελληνικών υπό έννοιαν θρησκευτικήν ή θεολογικήν (της του θείου δηλονότι Ιδέας), κοσμολογικήν ή φυσικήν (της αντιλήψεως του κόσμου) και υπό εννοιαν ηθικήν, καλαισθητικήν και καλλιτεχνικήν. — Ο χαρακτήρ των περί ηρώων μύθων υπό εννοιαν θρησκευτικήν και ιστορικήν. — Ο χαρακτήρ της μυθικής ελληνικής ιστορίας εν σχέσει προςτονιστορικόνβίον της Ελλάδος. — Ο χαρακτήρ του ηρωϊκού βίου και τηςηρωϊκήςκαλουμένης περιόδου. — Η πιθανή ιστορία έννοια των περί Η ρ α κλέους και Θησέως, περί των επτά επί Θήβας και ιδίως περί των δύο μεγάλων εκδήμων στρατειών της ηρωϊκής περιόδου (της Αργοναυτικής στρατείας και τουΤρωϊκούπολέμου) μυθικών παραδόσεων. — Ο αρχαιότατος ελληνικός πολιτισμός. — Η περίοδος η Προμυκηναϊκή και η Μυκηναϊκή. — Αι μεταναστεύσεις αι αρξάμεναι μετά τον Τρωϊκόν πόλεμον. — Η των Δωριέων από της Βορείου Ελλάδος προς νότον επέκτασις και η υπό τούτων κατάληψις της Πελοποννήσου. — Διατί το γεγονός ωνομάσθη κάθοδος των Ηρακλειδών; — Το γεγονός τούτο θεωρούμενον νέας περιόδου ιστορικής, καλουμένης κυρίως ελληνικής, εν αντιθέσει προς την προγενεστέραν την καλουμένην Αχαϊκήν. — Τις η αρχική έννοια του ονόματος Έλλην και η αίτια της επικρατήσεως αυτού. —Ιστορική ερμηνεία των περί Έλληνος και Δευκαλίωνος και των υιών και εγγόνων αυτού μύθων. Διάκρισις της ελληνικής περιόδουαπότηςΑχαϊκής υπό έποψιν καθολικήν. — Η όλη περιοχή της Δωρικήςεπικρατήσεως.—Αιεν Πελοποννήσω ιδρυθείσαι Δωρικαί πολιτείαι και αι προς τους καταπολεμηθέντας υπ' αυτών Αχαϊκούς λαούς σχέσεις αυτών. — Η αρχή των ελληνικών αποικιών. — Αι αρχαιόταται ελληνικαί αποικίαι αι γενόμεναι εις τας δυτικάς παραλίας της Μικράς Ασίας χώρας. — Η περαιτέρωεπέκτασιςτουελληνικού αποικισμού κατά διαφόρους διευθύνσεις εις τας βαρβαρικάς χώρας. — Περιγραφή της όλης εκτάσεως και περιοχής του ελληνικού αποικιακού κόσμου. — Αι σχέσεις των αποικιών προς τας μητροπόλεις και προς την κυρίως Ελλάδα.—Ο καθόλου εκπολιτιστικός χαρακτήρ αυτών. — Ο μέγας ελληνικός κόσμος (το Ελληνικόν ηΕλλάς υπό ευρυτάτην έννοιαν) ο εκ της κυρίως Ελλάδοςκαιτων αποικιών αυτής παραχθείς εν αντιθέσει προς το βαρβαρικόν (η εννοια και η ιστορία του ονόματος τούτου). — Διαίρεσις και ενότης του τοιούτου ελληνικού κόσμου. — Αι μεγάλαι πανελλήνιοι πανηγύρεις και οι εν αυταίς τελούμενοι αγώνες. — Τα μαντεία. — Το εν Δελφοίς μαντείον. — Το μέγα ηθικόν κράτος του μαντείου εν τω σύμπαντι ελληνικώ. — Περί Αμφικτυονιών καθόλου και ιδία περί του Αμφικτυονικού συνεδρίου των Δελφών και των Θερμοπυλών. — Ο πολιτειακός βίος των Ελλήνων εν τη ιστορική αυτού αναπτύξει από των χρόνων

των ομηρικών μέχρι των χρόνων της μεγίστης ακμής της Ελλάδος. — Πατρικαι βασιλείαι. — Ολιγαρχία. — Τυραννία, Δημοκρατία. — Ιδιαιτέρα πολιτειακή ιστορία της Σπάρτης, του Άργους, της Κορίνθου και της Σικυώνος. — Πολιτειακή ιστορία των Αθηνών. — Η προ του Δράκοντος Εν Αθήναις πολιτεία. — Η νομοθεσία του Δράκοντος. — Η νομοθεσία του Σόλωνος. — Η πολιτεία των Πεισιστρατιδών. — Α π ό της καταλύσεως των Πεισιστρατιδών μέχρι Κλεισθένους και από Κλεισθένους μέχρι των χρόνων των Περσικών πολέμων. — Οι Περσικοί πόλεμοι. — Αναδρομή εις την ιστορίαν των Ανατολικών λαών και εν κεφαλαίω αφήγησις της ιστορίας των ονομαστοτέρων εν τη ιστορία λαών και κρατών της δυτικής Ασίας και Αιγύπτου (Βαβυλωνίων, Ασσυρίων, Φοινίκων, Εβραίων, Αιγυπτίων, Μήδων, Λυδών) μέχρι της συγχωνεύσεως πάντων εν τω μεγάλω κράτει τω Περσικώ. — Οι Αχαιμενίδαι. — Ο Κύρος, ο Καμβύσης και ο Δαρείος ο Α' ο Υστάσπου. — Τα περί καθυποτάξεως των εν Ασία Ελλήνων εις το κράτος το Περσικόν. — Αι μεγάλαι διοικητικαί μεταρρυθμίσεις του Δαρείου. — Οι Έλληνες εν τω Περσικώ κράτει. — Η επί Σκύθας στρατεία του Δαρείου και τα αποτελέσματα αυτής ως προς την επέκτασιν της αρχής του Μεγάλου Βασιλέως επί την Ευρώπην και την καθυπόταξιν νέων ελληνικών χωρών ε!ς το κράτος το Περσικόν. — Η επανάστασις των Ιώνων. — Ηιστορίατων αμυντικών και των επιθετικών πολέμων των Ελλήνων εναντίον των Περσών. — Η ηγεμονία (αρχή) των Αθηνών. — Η μεγάλη πολιτική και πνευματική ακμή των Αθηνών, και οι το πολιτικόν και πνευματικόν τούτο μεγαλείον εκπροσωπούντες άνδρες. — Περιληπτική ιστορία των εν Ελλάδι γεγονότωναπότων χρόνων των επιθετικών κατά των Περσών πολέμων μέχρι των χρόνων της εκρήξεως του Πελοποννησιακού πολέμου. — Ο Πελοποννησιακός πόλεμος. — Κατάλυσις της αρχής των Αθηνών. — Οι τριάκοντα τύραννοι. — Η διά του Θρασυβούλου ανόρθωσις της αρχαίας πολιτείας. — Ο θάνατος του Σωκράτους. — Η στρατεία των Μυρίων και η κατ' ακολουθίαν ταύτης επελθούσα ρήξις μεταξύ Σπάρτης και του Περσικού κράτους. — Στρατεία του ΑγησιλάουεπίτηνΑσίαν. — Κορινθιακός πόλεμος. — Ανταλκίδειος ειρήνη. — Αι εν Θήβαις πολιτειακαί μεταβολαί και η πολιτική ακμή και δύναμις της πόλεως ταύτηςκαιοιεκπροσωπούντες αυτήν άνδρες. — Τα πολεμικά και πολιτικά γεγονότααπότης ελευθερώσεως της Καδμείας μέχρι της εν Μαντινεία μάχης. — Η μέχρι του Φιλίππου Β' ιστορία της Μακεδονίας. — Αι πολιτικαί σχέσεις του Φιλίππου προς τους Έλληνας και ιδία προς τους Αθηναίους. — Ιεροί πόλεμοι. —Ηεν Χαιρώνεια μάχη. — Ο Μέγας Αλέξανδρος. Στρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου επί την Ασίαν. — Η κατάλυσις του Περσικού κράτους και της δυναστείας των Αχαιμενιδών. — Η επί την Ινδικήν στρατεία. — Τα περί Ινδικής και του Ινδικού λαού. — Θρησκεία και Γραμματεία Ινδική. — Βραχμανισμός και Βουδαϊσμός. — Η επιστροφή και θάνατος του Αλεξάνδρου. — Ιστορία των Διαδόχων μέχρι της εν Ιψώ μάχης. — Η μετά την μάχην ταύτην νέα διαμόρφωσις 31

τουελληνικού κόσμου. — Τα εν Ασία ελληνικά και ελληνιστικά κράτη.—Το κράτος των Σελευκιδών μέχρι του Αντιόχου του Γ'. — Το Ελληνικόν κράτος της Βακτριανής και το Παρθικόν κράτος Αρσακιδών. — Η επέκτασις των γεωγραφικών γνώσεων των Ελλήνων προς την Ανατολικήν Ασίαν (Ινδοί, Σήρες, Σηρικού βιομηχανία και εμπορία). — Η Αίγυπτος υπό τους Πτολεμαίους. — Ιουδαίοι και Έλληνες. — Εξέγερσις των Ιουδαίων υπό τους Μακκαβαίους και νέον Ιουδαϊκόν κράτος. — Οι Αντιγονίδαι εν Μακεδονία. — Η Αιτωλική καιηΑχαϊκή συμπολιτεία.ΑνάμιξιςτωνΡωμαίων εις τα της Ελλάδος. — Οι κατά Φιλίππου του Ε' και του Αντιόχου του Γ' και κατά Περσέως πόλεμοι. — Πόλεμος κατά της Αχαϊκής συμπολιτείας. — Καταστροφή Κορίνθου. — Πίναξ χρονολογικός των γεγονότων. — Πίναξ αλφαβητικός. 5. Ιστορία Ρωμαϊκή και Ελληνική μέχρι της υπό του μεγάλου Κωνσταντίνου κτίσεως της Κωνσταντινουπόλεως, διά την Β' τάξιν του γυμνασίου, μέχρι εννέα τυπογραφικών φύλλων. Περιεχόμενον: Ιστορία της Ρώμης συντομωτάτη από της κτίσεως της πόλεως μέχρι της Δεκαρχίας και της μετά ταύτην επελθούσης τελείας ισοπολιτείας μεταξύ Πατρικίων και Πληβείων. — Οι Σαμνιτικοί πόλεμοι. — Η καθυπόταξις πάντων των λαών της Ιταλίας και των Ελλήνων της κάτω Ιταλίας μετά τους προς Ταραντίνους και τον βασιλέα Πύρρον πολέμους. — Ο πρώτος και δεύτερος Καρχηδονικός πόλεμος. — Η επίδρασις του Ελληνισμού επί τον πνευματικόν βίον των Ρωμαίων. — Η πολιτική επέμβασις των Ρωμαίων εις τα της Ελλάδος πράγματα. — Οι προς τους βασιλείς της Μακεδονίας και της Συρίας πόλεμοι. — Κατάλυσις του Μακεδονικού κράτους. — Τρίτος Καρχηδονικός πόλεμος. — Καθυπόταξις της Ελλάδος. — Η επανάστασις των Γράκχων. — Ο Ιουγουρθικός πόλεμος. — Κίμβροι και Τεύτονες. — Μάριος και Σύλλας. — Ο πρώτος μέγας εμφύλιος πόλεμος. — Ο πρώτος Μιθριδατικός πόλεμος μετά λεπτομερειών ως προς τας Ελληνικάς χώρας. — Πολιορκία και άλωσις των Αθηνών καιτουΠειραιώς υπό του Σύλλα. — Αι εν Χαιρώνεια και Ορχομενώ μάχαι. —

Το τέλος του πολέμου. Ο δουλικός πόλεμος. — Η εν τη ανατολική Μεσογείω πειρατεία. — Ο Πειρατικός πόλεμος. — Ο τρίτος Μιθριδατικός πόλεμος και ηυπότουΠομπηίου διάταξις των εν Ασία πραγμάτων (μετά λεπτομερειών ως προς τας εν Ασία Ελληνικάς χώρας). — Η Κατιλίνειος συνωμοσία. — Η πρώτη Τριαρχία. — Ο δεύτερος μέγας εμφύλιος πόλεμος (μετά λεπτομερειών ωςπροςταςΕλληνικάς χώρας, ιδίως ως προς τα αφορώντα εις την μετά του ενός η του ετέρου μέρους σύστασιν των Ελληνικών πόλεων). — Ο Ιούλιος Καίσαρ εν τω μεγαλείω αυτού. — Η μεταρρύθμισις του Ρωμαϊκού Ημερολογίου Σωσιγένους. — Τα κατά τον φόνον του Καίσαρος και μετά τον φόνον τούτου. — Δευτέρα Τριαρχία. — Ο τρίτος μέγας εμφύλιος πόλεμος (μετά λεπτομερειών

ως προς το μέρος, όπερ έλαβον εν αυτώ αι διάφοροι Ελληνικαί πόλεις). — Η κατάλυσις της εν Αιγύπτω δυναστείας των Πτολεμαίων. — Η υπό του Οκταβιανού γενομένη διάταξις των της Ελλάδος και των Ελληνικών χωρών. — Μοναρχία του Οκταβιανού Αυγούστου. — Ο χαρακτήρ της Μοναρχίας ταύτης ιδίως υπό έποψιν πολιτειακήν. — Τις μεταβολή πραγματική και τις μεταβολή θεσμών επεγένετο εν τω τέως επικρατούντι πολιτειακώ συστήματι. — Διασάφησις της εννοίας των ονομάτων αυτοκράτωρ και αυτοκρατορία εν τη επί των χρόνων τούτων επικρατησάση εν τη Ελληνική γλώσση χρήσει αυτών. —ΟιαυτοκράτορεςτουΑυγουστείου οίκου, ιδίως ως προς τας σχέσεις αυτώνπροςτην Ελλάδα. — Ο Νέρων και η Ελλάς. — Οι μετά το τέλος του Αυγουστείου οίκου αυτοκράτορες. — Ιουδαϊκός πόλεμος. — Καταστροφή της Ιερουσαλήμ. — Ο Χριστιανισμός εν ταις Ελληνικαίς χώραις και εν τω Ρωμαικώ κράτει. — ΟιαυτοκράτορεςΝέρβας, Τραϊανός, Αδριανός, Αντωνίνος ο Ευσεβής και Μάρκος Αυρήλιος εν ταις προς την Ελλάδα και τους Έλληνας σχέσεσιν αυτών. — ΑιΕνΑθήναιςφιλοσοφικαί καιρητορικαί Σχολαί. — Ηρώδης ο Αττικός. — Οι μετά Μάρκον Αυρήλιον αυτοκράτορες.—Σεπτίμιος Σεβήρος. — Η υπ' αυτού γενομένη πολιορκία και άλωσις του Βυζαντίου. — Ο Καρακάλλας και οιΈλληνες.— Απονομή δικαιώματος Ρωμαίου πολίτου εις πάντας τους ελευθέρους (μη δούλους) υπηκόους του Ρωμαϊκού κράτους. — Η μεγάληεπίτας Ελληνικάς χώρας Γοτθική επιδρομή του Γ' μ.Χ. αιώνος. — Γότθοι εν ναις. — Ο Δέξιππος. — Κατάλυσις του Παρθικού κράτους και της δυναστείας τωνΑρσακιδών.—Τονέον Περσικόν κράτος των Σασσανιδών. — Ο σύγχρονος προς την Γοτθικήν επιδρομήν μέγας Περσικός πόλεμος. —Εσωτερικαίεν τω Ρωμαϊκώ κράτει ταραχαί. — Οι χρόνοι των λεγομένων τριάκοντα τυράννων. — Οδενάφας και Ζηνοβία. — Ζηνοβία και Λογγίνος. — Ο Αυτοκράτωρ Κλαύδιος Β' ο Γοτθικός. — Ο Αυτοκράτωρ Αύρηλιανός καταλύων το κράτος της Ζηνοβίας και ανορθών την ενότητα του Ρωμαϊκού κράτους. —ΟιαπότουΑυρηλιανού μέχρι του Διοκλητιανού αυτοκράτορες. — Ο Διοκλητιανός και οι συνάρχοντες αυτώ αυτοκράτορες. — Οι κατά των χριστιανών μεγάλοι διωγμοί. —· Η μοναρχία του Κωνσταντίνου του Μεγάλου. — Η κτίσις της Κωνσταντινουπόλεως. — Πίναξ χρονολογικός των γεγονότων. — Πίναξαλφαβητικόςτων κυρίων ονομάτων. 6. Ελληνική ιστορία από της κτίσεως της Κωνσταντινουπόλεως μέχρι τηςυπότωνΟθωμανώναλώσεωςαυτής (330-1453 μ.Χ.) μετά των σπουδαιοτέρων κεφαλαίων της όλης μεσαιωνικής ιστορίας διά την Γ' τάξιν του γυμνασίου μέχρι 10 τυπογρ. φύλλων. Περιεχόμενον: — Πώς διά της κτίσεως της Κωνσταντινουπόλεως και της αυτόσε μεταθέσεως

τηςτωναυτοκρατόρωνέδραςετέθησαναιβάσεις αυτοτελούς Ελληνικού κράτους. — Ο πολιτικός και εθνικός χαρακτήρ του Κράτους τούτου. — Ο οίκος του Κωνσταντίνου του Μεγάλου. — Ο αυτοκράτωρ Ιουλιανός ο τελευταίος των αυτοκρατόρωντουοίκου τούτου. —· Οι μετά τον Ιουλιανόν αυτοκράτορες. — Η μεγάλη Γοτθική επιδρομή η επί της βασιλείας του Ουάλεντος. — Τα αίτια καιτααποτελέσματατηςεπιδρομής ταύτης. — Η μεγάλη μετανάστευσις των λαών. — Οι εν τη Δύσει αυτοκράτορες Ουαλεντιανός Α' και Γρατιανός. — Ο Θεοδόσιος Α' εν τη Ανατολή. — Ο Θεοδόσιος ως αυτοκράτωρ σύμπαντος του Ρωμαϊκού κράτους. —Ο Αρκάδιος και ο Ονώριος. — Η μεγάληεπιδρομήτου Αλαρίχου εις τας Ελληνικάς χώρας (μετά λεπτομερειών ως προς τας επελθούσας τότε εις τα αρχαία μνημεία καταστροφάς). — Το τέλος της επιδρομής. — Ο Θεοδόσιος ο Β'. — Το μέγα κράτος το Ουνικόν του Αττίλα. —ιστορίατων απότουΘεοδοσίου του Β' μέχρι του Ζήνωνος βασιλευσάντων. — Τα εν τη Δύσει γεγονότα από του θανάτου του Γρατιανού μέχρι του 476 μ.Χ. — Τις η πραγματική ιστορική σημασία της κατά το έτος τούτο επελθούσης εν τη Δύσει πολιτικής μεταβολής.—-Η μεσαιωνική καλουμένη ιστορική περίοδος. —Οιεν Κωνσταντινουπόλει αυτοκράτορες από του Ζήνωνος μέχρι του Ιουστινιανού Α'. — Τα κατά την βασιλείαν του Ιουστινιανού (συντόμως αλλά περιεκτικώς). — Α π ό του θανάτου του Ιουστινιανού Α' μέχρι του Ηρακλείου. — Ο αυτοκράτωρ Μαυρίκιος. — Τίνες οι Άβαροι και οι Σλαύοι; — Αβαρο-Σλαυική επιδρομη εις τας Ελληνικάς χώρας. — Οι κατά Περσών και Αβάρων πόλεμοι του Ηρακλείου. — Οι κατά Αράβων πόλεμοι του Ηρακλείου. — Η γένεσις του Ισλάμ ήτοι της Μωαμεθανικής θρησκείας. — Εξάπλωσις αυτής διά των Αραβικών πολέμων και κατακτήσεων επί την Ασίαν, Αφρικήν και Ευρώπην. — Οι διάδοχοι του Ηρακλείου. — Κωνσταντίνος Δ' ο Πωγωνάτοςκαιοπροςτους Άραβας πόλεμος. — Οι Βούλγαροι προ του Κωνσταντίνου Δ'. — Οι Βούλγαροι επί του Κωνσταντίνου Δ'. — Οι αυτοκράτορες του Βυζαντίου από Κωνσταντίνου Δ' μέχρι Λέοντος Γ'. — Ο οίκος των Ισαύρων αυτοκρατόρων. — Νικηφόρος Α'. — Η επανάστασις, ήττα και καταστροφή των εν Πελοποννήσω Σλαύων. — Το ζήτημα του εκσλαυισμού Ελληνικών τίνων χωρών. — Ο Νικηφόρος Α' και οι Βούλγαροι. — Λέων Ε' ο Αρμένιος. — Οι τούτου διάδοχοι μέχρι του Βασιλείου Α'. — Ο Πατριάρχης Φώτιος. — Οι βασιλείς της Μακεδονικής καλουμένης δυναστείας. — Η μεγάλη ακμή του Ελληνικού κράτους επί των βασιλέων Ρωμανού Β', Νικηφόρου Β', Ιωάννου Τσιμισκή και Βασιλείου του Βουλγαροκτόνου. — Αρχή του Ρωσικού κράτους. — Ρώσοι και Έλληνες μέχρι Βλαδιμίρου Α'. — Αναδρομή εις την ιστορίαν της Δύσεως. — Η μετά την μεγάλην μετανάστευσιν των λαών επελθούσα εν Ευρώπη μεταβολή. —· Τα διάφορα ενταύθα από του 5ου μ.Χ. αιώνος παραχθέντα βαρβαρικά κράτη. — Το κράτος το Φραγκικόν. — Κάρολος ο μέγας. — Το κράτος το Φραγκικόν μεταποιούμενον επί του Καρόλου του μεγάλουειςΡωμαϊκήναυτοκρατορίαν

ρίαν της Δύσεως. — Τα επί των διαδόχων του Καρόλου εκ της διαλύσεως του Φραγκικού κράτους παραχθέντα νέα κράτη. — Η εν Βεροδούνω σύμβασις (843). — Ο πολιτειακός, κοινωνικός, ηθικός και θρησκευτικός βίος ο μεσαιωνικός εν Ευρώπη. — Το άγιον Ρωμαϊκόν κράτος του Γερμανικού έθνους. — Η δύ ναμις της Παπικής αρχής εν Ευρώπη. — Ο φεουδαλισμός. — Ο ιπποτισμός. — Διαφοραί μεταξύ Ανατολής και Δύσεως, πολιτική και θρησκευτική.—Το εκκλησιαστικόν σχίσμα. — Αι σταυροφορίαι. — Τα αίτια των σταυροφοριών. — Η παρακμή της δυνάμεως των Αράβων. — Οι Τούρκοι ως ισχυροί διάδοχοι των Αράβων εν τω αγώνι του Μωαμεθανισμού. — Εμφάνισις των Μωαμεθανών Τούρκων εν Μικρά Ασία και Συρία και εν τοις Αγίοις Τόποις. — Οι κατά των Τούρκων αγώνες του Έλληνος αυτοκράτορος Ρωμανού Γ' του Διογένους. — Ο οίκος των Κομνηνών αυτοκρατόρων. — Ο οίκος των Αγγέλων. — Η τετάρτη Σταυροφορία η λεγομένη Λατινική σταυροφορία η απολήξασα εις την υπό των Φράγκων άλωσιν της Κωνσταντινουπόλεως και παροδική κατάλυσις της εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικής βασιλείας.— Τα μετάτηνάλωσιντηςΚωνσταντινουπόλεως υπό των Φράγκων εν Ασία και εν Ευρώπη ιδρυθέντα Ελληνικά και Φραγκικά κράτη. — Η λατινοφραγκική αυτοκρατορίατης Ρωμανίας. — Η Ελληνική αυτοκρατορία Τραπεζούντος.—Το Φραγκικόν βασίλειον της Θεσσαλονίκης. — Το Ελληνικόν δεσποτάτοντηςΗπείρου.—Το (φραγκικόν) πριγκιπάτον του Μωρέως. — Το (φραγκικόν) δουκάτον Αθηνών (Βοιωτίας και Αττικής). Αι κτήσεις αι Βενετικαί αι εν τω Αιγαίω πελάγει. — Ιδιαιτέρα ιστορία των ειρημένων κρατών και μνεία των κυριωτάτων μικροτέρων Τιμαριούχων ηγεμονικών οίκων Φραγκικών εν τε τη ηπειρωτική Ελλάδι καιενταιςυπότηνκυριαρχίαν των Βενετών η Γενουαίων κτήσεσι. —· Η τελεία κατάλυσις του βασιλείου της Θεσσαλονίκης. — ιστορία της Λατινικής αυτοκρατορίας της Ρωμανίας από του Βαλδουίνου Α' μέχρι του Βαλδουίνου Β' εκτιθεμένη εν παραλλήλω προς την της Ελληνικής αυτοκρατορίας της Νικαίας από Θεοδώρου Α' Λασκάρεως μέχρι του Μιχαήλ Η' Παλαιολόγου. —Ιδιαιτέραεν ολίγοις μνεία της καταστάσεως της Ελληνικής ορθοδόξου Εκκλησίας εν τοις ειρημένοιςΛατινοφραγκικοίς κράτεσιν. — ΗυπότωνΕλλήνωνανάκτησιςτης Κωνσταντινουπόλεως και κατάλυσις της Λατινοφραγκικής αυτοκρατορίαςτης Ρωμανίας. — Τίνα κράτη φραγκικά διετηρήθησαν μετά το γεγονός τούτο εν χώραις Ελληνικαίς. — Κατάληψις της Ρόδου υπό του τάγματος των Ιωαννιτών (Ιστορία του τάγματος τούτου). —ιστορίατηςΕλληνικής αυτοκρατορίαςτης Κωνσταντινουπόλεως από του Μιχαήλ Η' μέχρι του Ιωάννου Ε' Παλαιολόγου.— Η ίδρυσις του Οθωμανικού κράτους.—Πώς παρήχθη το Οθωμανικόν κράτος εν Μικρά Ασία από της διαλύσεως του ενταύθα Τουρκικού κράτους των Σελσούκων. — Οι Οθωμανοί ηγεμόνες Οσμάν και Ουρχάν. — Η στρατιωτική οργάνωσις του Οθωμανικού κράτους. — Το τάγμα των γιανιτσάρων. —Επέκτασις του Οθωμανικού κράτους εν Ευρώπη. —Εμφύλιοι

έριδες εν τω Ελληνικώ κράτει επί του Ανδρονίκου Β', Ανδρονίκου Γ', Ιωάννου Ε' Παλαιολόγου και Ιωάννου ΣΤ' Καντακουζηνού. — Οι Βούλγαροι και οι Σέρβοι. — Η μεγάλη δύναμις και ακμή του Σερβικού κράτουςεπίτου οίκου των Νεμανιδών. — Νικηφόροι επιθέσεις των Οθωμανών εναντίον Ελλήνων και Σλαύων.—Το Οθωμανικόν κράτος. — Ο Οθωμανός ηγεμών (ή σουλτάνος) Μωράτ Α'. — Η εν Κοσσυφοπεδίω μάχη, ο Σουλτάνος Βαγιαζήτ Α'. Επιδρομαί των Οθωμανών εις τας νοτίας ελληνικάς χώρας. — Η μάχη της Νικοπόλεως. — Ο αυτοκράτωρ Μανουήλ και ο Σουλτάνος Βαγιαζήτ Α'. — ΟαυτοκράτωρΜανουήλ εν Ευρώπη. — Ο Ταμερλάνος. — Μάχη της Αγκύρας. — Διάλυσις παροδική του Οθωμανικού κράτους και εκ νέου ένωσις αυτού. — Οι Σουλτάνοι Μωάμεθ Α' και Β'. — Ο αυτοκράτωρ Ιωάννης Η' Παλαιολόγος. — Απόπειραι προς ένωσιν των Εκκλησιών. — Η εν Φλωρεντία Σύνοδος. — Ενωτικοί και Ανθενωτικοί. — Στρατείαι των Ούγγρων εναντίον των Οθωμανών. — Η εν Βάρνη μάχη. — Ο Σκενδέρμπεϋς. — ιστορία του δεσποτάτου τηςΗπείρου,μέχρι της υπό του Φραγκικού οίκου των Τόκκων και είτα υπό τωνΟθωμανώνκαταλήψεως της Ηπείρου. — Το πριγκιπάτον Πελοποννήσου απότηςιδρύσεωςαυτούμέχρι της υπό των Παλαιολόγων καταλήψεως της Πελοποννήσου (ο οίκος του Σαμπλίτ. — Ο οίκος των Βιλλεαρδουΐνων. — Ο οίκος ο Ανδιγαυικός και ο Αραγωνικός. — Οι Ναβαραίοι εν Πελοποννήσω. — Ο οίκος των Τόκκων. — Ο οίκος των Παλαιολόγων). — Η ιστορία του δουκάτου Αθηνών μέχρι της υπό του οίκου Ατσαγιώλη καταλήψεως του δουκάτου. — ( Ο οίκος Δελαρός. — Οι Καταλώνιοι εν Αττική. — Οι Ατσαγιώλαι). — Ο αυτοκράτωρ Κωνσταντίνος Παλαιολόγος και ο οθωμανός σουλτάνος Μωάμεθ Β'. — Πολιορκία και άλωσις της Κωνσταντινουπόλεως. — Κατάλυσις της εν Πελοποννήσω αρχής των Παλαιολόγων. — Κατάλυσις του δουκάτου Αθη νών. — Τίνες των εν τω Αιγαίω νήσων κατελήφθησαν υπό του Μεχμέτ Β' και τίνες έμειναν έτι επί μακρόν υπό Βενετούς. — Η νήσος Ρόδος. — Κατάλυσις τηςαυτοκρατορίαςτηςΤραπεζούντος. — Πίναξ χρονολογικός και αλφαβητικός. 7.Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή από της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως μέχρι νυν, διά την Δ' τάξιν του γυμνασίου, μέχρι δώδεκα τυπογραφικών φύλλων. Περιεχόμενον: Η κατάστασις του Ελληνικού έθνους μετά την ολοσχερή υπό των Οθωμανών κατάλυσιν του Ελληνικού κράτους. —Τίνι τρόπω ο Οθωμανός κατακτητής ερρύθμισετηνθέσιν του Ελληνικού ΈθνουςκαιτηςΕλληνικής εκκλησίας εντω Οθωμανικώ κράτει. — Η πολιτεία του Μεχμέτ Β' προς τον Ελληνικόν κλήρον. —Ο Πατριάρχης Γεννάδιος. —Τα δικαιώματα τα παραχωρηθέντα εις το Οικουμενικόν Πατριαρχείον και εις την Ελληνικήν καθ' όλου εκκλησίαν. —Τα Βεράτια. —Η επέκτασις του Οθωμανικού κράτους επί την Συρίαν και την Αίγυπτον.

—Τα Ελληνικά πατριαρχεία Αντιοχείας, Ιερουσαλήμ και Αλεξανδρείας. — Η πατριαρχική εν Κωνσταντινουπόλει σχολή του Γένους. —Οι Φαναριώται. —Οι ειςτηνΙταλίανκαιτηνάλληνΕυρώπην καταφυγόντες λόγιοι Έλληνες. —Αφήγησις των κυριωτάτων γεγονότων της Ευρωπαϊκής ιστορίας από των χρόνων των σταυροφοριών μέχρι του 15 μ. Χ. αιώνος. — Η ανάπτυξις της παιδείας.— Τα Πανεπιστήμια. —Σπουδή της κλασσικής φιλολογίας και ιδία της Ελληνικής — Η επίδρασις των εις την Δύσιν καταφυγόντων λογίων Ελλήνων επί την πνευματικήν εν Ευρώπη ανάπτυξιν. —Ο αιών των φώτων. — Η αναγέννησις. — Ε φευρέσεις και ανακαλύψεις. —Η επίδρασις αυτών επί την εξέλιξιν του όλου ιστορικού βίου της ανθρωπότητος. — Η θρησκευτική μεταρρύθμισις εν Ευρώπη.— Ιστορίατωνκυριωτέρων Ευρωπαϊκών κρατών κατά τον 15 και 16 αιώνα. —Ο Τριακονταετής πόλεμος του 17 αιώνος και η Βεστφαλική ειρήνη.—Τιςηεντη Εύρωπαϊκή ιστορία σημασία της Βεστφαλικής συνθήκης. — Η ιστορία της Αγγλίας από του πολέμου των δύο ρόδων μέχρι της καταλύσεως του οίκουτωνΣτουάρτων. —Ιστορία της Γαλλίας από του Λουδοβίκου Θ' μέχρι του Λουδοβίκου ΙΔ'. —Η βασιλεία του Λουδοβίκου ΙΔ'. — Η Ισπανία από του 15 μέχρι του 18 μ.Χ. αιώνος. —Η Ρωσία από του Βλαδιμίρου Α' μέχρι της δυναστείας των Ρωμανώφ. —Αλέξιος Α'. —Πέτρος Α'. —Οι Οθωμανοί σουλτάνοι από της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως μέχρι της συνθήκηςτουΚαρλοβιτσίου.—Ρωσοτουρκικός πόλεμος του 18 αιώνος. —Έλληνες και Ρώσοι.—Τα μετά των Ρωσοτουρκικών πολέμων συνδεόμενα επαναστατικά των Ελλήνων κινήματα.— Κλέφται και Αρματολοί. —Αγγλία - Γαλλία - Ισπανία και Αυστρία κατά τον 18 αιώνα. — Η ανάπτυξις της Πρωσσίας. —Τα Σκανδιναυικά κράτη. — Η Σουηδία επί των χρόνων του Τριακονταετούς πολέμου μέχρι του τέλους του 18 αιώνος. — Η πνευματική και ηθική κατάστασις της Ευρώπης κατά τον 18 αιώνα.— Ο υπέρ Ελευθερίας αγών των Βορείων Αμερικανών. —Ίδρυσις του ελευθέρου κράτους των Ηνωμένων πολιτειών. — Η Γαλλική επανάστασις.—Η επίδρασις αυτής επί την Ανατολήν και ιδία επί τους Έλληνας. —Κοραής, Ρήγας ο Φεραίος. —Η επίδοσις των γραμμάτων εν τω Ελληνικώ Έθνει. — Ηυλικήεπίδοσις. —Το εμπορικόν Ελληνικόν ναυτικόν. — Η ηθική προπαρασκευή του μεγάλου υπέρ ελευθερίας αγώνος. —Τα μεγάλα Ευρωπαϊκά γεγονότα των ετών 1812-1815. — Η Βιενναία συνθήκη του 1815. — Η ιερά συμμαχία. —Αι Ιόνιοι νήσοι. —Ιστορία των Ιονίων νήσων από των Νορμανδικών επιδρομικών στρατειών του 11 και 12 αιώνος μ.Χ. μέχρι του 1815. — Αι παραμοναί της μεγάλης Ελληνικής επαναστάσεως. — Η Εταιρεία των Φιλομούσων. — Η Ε τ α ι ρεία των Φιλικών. — Η επανάστασις 1821-1828. — Η κυβέρνησις του Ιωάννου Καποδιστρίου. —Ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος των ετών 1828-1829. — Η ίδρυσις του Ελληνικού Βασιλείου. —Ο βασιλεύς Όθων και η Αντιβασιλεία.— Η βασιλεία του Όθωνος μέχρι του 1843. — Η συντακτική συνέλευσιςκαιτο Σύνταγμα του 1843-44. — Ο Κριμαϊκός πόλεμος και η Ελληνοτουρκική ρή-

ρήξις. — Τα εν Ιταλία γεγονότα των ετών 1859-60. — Η εν Ελλάδι μεταπολίτευσις του 1861. — Το νέον Σύνταγμα του 1863-1864. — Ο βασιλεύς Γεώργιος. — Η μετά του Ελληνικού βασιλείου ένωσις των Ιονίων νήσων. —ΗιστορίατωνΙονίωννήσων από του 1815 μέχρι του 1864.— Η μεγάλη Κρητική επανάστασις των ετών 1866-69. — Το Βουλγαρικόν σχίσμα. — Βοσνιακή επανάστασις του 1875 και Ρωσοτουρκικός πόλεμος 1877-1879. — Η Βερολίνιος συνθήκη του 1878. —· Η ένωσις της Θεσσαλίας και μέρους της Ηπείρου μετά της Ελλάδος. — Βούλγαροι - Σέρβοι και Ρωμούνοι. — Τα γεγονότα του 18851886. — Η Κρήτη και ο Ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897. — Η Κρήτη μετάτονπόλεμον τούτον .— Τα εν Κίνα γεγονότα του 1900. — Ρωσοϊαπωνικός πόλεμος του 1904-1905. — Η αποικιακή επέκτασις των Ευρωπαϊκών λαών και κρατών. — Αι μεγάλαι από του 18 αιώνος μέχρι νυν ανακαλύψεις και εφευρέσεις επιστημονικαί και η εφαρμογή αυτών επί τα έργα της ειρήνης και του πολέμου. — Πίναξ χρονολογικός. — Πίναξ αλφαβητικός. 8. Ιστορικός άτλας διά τα γυμνάσια εκ φύλλων είκοσιν οκτώ. Έκαστος πίναξ γεγραμμένος επί φύλλου χάρτου έχοντος εμβαδόν 0,27X0,34 θα πτύσσηται ακριβώς εν τω μέσω, οπόθεν και θα επικολλάται εις το στέλεχος του άτλαντος. Περιεχόμενον: 1. Αι ανατολικαί χώραι κατά το έτος 750 π.Χ. 2. Αι ανατολικαί χώραι κατά το έτος 600 π.Χ. 3. Χάρτης φυσικός των ελληνικών χωρών. 4. Η Ελλάς κατά φυλάς και αι αποικίαι αυτής. 5. Η Μικρά Ασία. 6. Επιθετικοί πόλεμοι των Περσών μετά σχεδιαγραμμάτων εν παραρτήματι των εν Μαραθώνι και Θερμοπύλαις μαχών και της εν Σαλαμίνι ναυμαχίας. 7. Το συμμαχικόν κράτος των Αθηναίων και οι επιθετικοί των Ελλήνων πόλεμοι. 8. Η Ελλάς διηρημένη κατά τον πελοποννησ. πόλεμον. 9. Αι Αθήναι εν τη ακμή αυτών. 10. Η ανάβασις των μυρίων. 11. το κράτος του Φιλίππου και η Ελλάς. 12. το κράτος του Μεγάλου Αλεξάνδρου (δηλουμένης και της πορείας της στρατείας αυτού). 13. Χάρτης φυσικός της Απεννινικής χερσονήσου. 14. Η Απεννινική χερσόνησος διηρημένη κατά έθνη. 15. Το ρωμαϊκόν κράτος εν τη μεγίστη αυτού εκτάσει. 16. Η Ρώμη επί των αυτοκρατόρων.

17. Η μετανάστευσις των εθνών. Η εξάπλωσις των Αράβων και του ισλαμισμού. 18. Το κράτος του Μεγάλου Κωνσταντίνου. 19. Το Βυζαντιακόν κράτος επί Ιουστινιανού. 20. Το Βυζαντιακόν κράτος επί Λέοντος Γ'. 21. Το Βυζαντιακόν κράτος επί Αλεξίου Κομνηνού. 22. Αι ελληνικαί χώραι επί Φραγκοκρατίας. 23. Η εις την Ευρώπην εξάπλωσις των Τούρκων. 24. Το Βυζαντιακόν κράτος επί Κωνσταντίνου του Παλαιολόγου. 25. το κράτος του Μεγάλου Καρόλου. 26. Η Ευρώπη μετά την εν Βεροδούνω σύμβασιν (843). 27. Η Ευρώπη μετά την συνθήκην της Βιέννης (1815). 28. Το Ελληνικόν Βασίλειον επί Όθωνος. Η'. ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ 1. Γεωγραφία φυσική και πολιτική των τεσσάρωνάλλωνηπείρωνπληντης Ευρώπης, διά την Α' τάξιν του ελλην. σχολείου, μέχρι πέντε τυπογρ. φύλλων. : Περιεχόμενον: Εισαγωγή εις την καθ' όλου γεωγραφίαν. κεφαλαιον

α'

Ορισμόςκαιδιαίρεσις της Γεωγραφίας. κεφαλαιον

β"

Στοιχειωδέστατα', γνώσεις εκ της μαθηματικής γεωγραφίας. Ορίζων. Σχήμα της γης. Ά ξ ω ν και πόλος της γης. Κύκλοι της γης. Γεωγραφικόν πλάτος και μήκος. Τα ουράνια σώματα. Η γη ως πλανήτης. Ζώναι της γης. Η σελήνη. κεφαλαιον

γ

Στοιχειωδέσταται γνώσεις εκ της φυσικής γεωγραφίας. α'. Η ξηρά. Μέρη της ξηράς. Καταμετρήσεις. Πεδιογραφία. Ορογραφία. β'. Τα ύδατα. Ποταμογραφία. Λιμνογραφία. Θαλασσογραφία. γ'. Ο αήρ. Ο αήρ καθ' όλου. Θερμότης, κίνησις και υγρότης του αέρος. δ'. Τα φυσικά προϊόντα. Ορυκτά. Φυτά. Ζώα. κεφαλαιον

δ'

Στοιχειωδέστατα', γνώσεις εκ της πολιτικής γεωγραφίας. Φυλαί. Θρησκεία'.. Δίαιτα. Πολίτευμα. κεφαλαιον

ε'

Ορισμόςτουγεωγραφικούχάρτου και άτλαντος. Κλίμαξ. Φυσική και πολιτική γεωγραφία της Ασίας, Αφρικής, Αμερικής και Αυστραλίας.

ασια

Όρια,επιφάνεια,πληθυσμός και διαίρεσις της Ασίας. Α'. Δυτική Ασία. Ασιατική Τουρκία (Μικρά Ασία. Τουρκική Αρμενία. Τουρκική Ασσυρία. Μεσοποταμία. Βαβυλωνία. Συρία. Παλαιστίνη. Τουρκική Αραβία). Αραβία. Αριανή. Β'. Νότιος Ασία. Γ'. Ανατολική Ασία. Δ'. Βόρειος Ασία. Γενική επισκόπησις της Ασίας (γεωγραφική θέσις, θαλασσογραφία, διάπλασις του εδάφους, ποταμοί και λίμναι, κλίμα, προϊόντα, φυλαί, θρησκεία, πολιτισμός, εμπορία, βιομηχανία και συγκοινωνία, πολιτειακή κατάστασις). Πίνας των χωρών και των κυριωτάτων νήσων, ορέων, ποταμών, λιμνών και πόλεων της Ασίας. αφρικη

Όρια,επιφάνεια,πληθυσμός και διαίρεσις της Αφρικής. Α'. Βόρειος Αφρική. Β'. Νότιος Αφρική. Γ'. Νήσοι της Αφρικής. Γενική επισκόπησις της Αφρικής. Πίναξ των χωρών και των κυριωτάτων νήσων, ορέων, ποταμών, λιμνών και πόλεων της Αφρικής. AMEPΙΚΗ Θέσις, όρια, επιφάνεια, πληθυσμός και διαίρεσις της Αμερικής. Α'. Βόρειος Αμερική. Β'. Μέση Αμερική. Γ'. Νότιος Αμερική. Γενική επισκόπησις της Αμερικής. Πίναξ των χωρών και των κυριωτάτων νήσων, ορέων, ποταμών, λιμνών και πόλεων της Αμερικής. αυστραλια

Ηπειρωτική Αυστραλία. Νησιωτική Αυστραλία. πογραφικού φύλλου, η δε φυσική και πολιτική γεωγραφία της Ασίας, Αφρικής, ΑμερικήςκαιΑυστραλίαςεκτεσσάρων. 2. Γεωγραφία φυσική και πολιτική της Ευρώπης πλην του βασιλείου της Ελλάδος, διά την Β' τάξιν του ελλην. σχολείου, μέχρι πέντε τυπογραφικών φύλλων. Περιεχόμενον: Όρια, επιφάνεια, πληθυσμός και διαίρεσις της Ευρώπης.

Α'. Νότιος Ευρώπη. α'. Ελληνική χερσόνησος. Ευρωπαϊκή Τουρκία (Τουρκική Ήπειρος. Αλβανία. Τουρκική Θεσσαλία. Μακεδονία. Θράκη. Ανατολική Ρωμυλία. Βουλγαρία. Νοβιπαζάρ. Βοσνία και Ερζεγοβίνη. Κρήτη) Μαυροβούνιον. Σερβία. Ρουμουνία. β') Απεννινική χερσόνησος. γ') Πυρηναϊκή χερσόνησος. Β'. Μέση Ευρώπη. Γ'. Βόρειος Ευρώπη. Γενική επισκόπησις της Ευρώπης. Πίναξ των κρατών και των κυριωτάτων νήσων, ορέων, ποταμών, λιμνών και πόλεων της Ευρώπης. 3. Γεωγραφία φυσική και πολιτική των ελληνικών χωρών διά την Γ' τάξιν τουελλην.σχολείου, μέχρις εξ τυπογραφικών φύλλων. Περιεχόμενον: Α' Βασίλειον της Ελλάδος. Όρια,επιφάνεια,πληθυσμός και χωρογραφική και διοικητική διαίρεσις του Βασιλείου της Ελλάδος (μόνον κατά νομούς). α') Στερεά Ελλάς. β') Πελοπόννησος. γ') Νήσοι. Γενική επισκόπησις του Βασιλείου της Ελλάδος (γεωγραφική θέσις, θαλασσογραφία, διάπλασις του εδάφους, ποταμοί και λίμναι, κλίμα, προϊόντα, εμπορία, βιομηχανία, ναυτιλία, συγκοινωνία, πολίτευμα, διοίκησις, θρησκεία, παιδεία, δικαιοσύνη, στρατός και στόλος, προϋπολογισμός. Πίναξ των νομών και των κυριωτάτων νήσων, ορέων, ποταμών και πόλεων του βασιλείου της Ελλάδος. Β'. Τουρκική Ήπειρος. Γ'. Τουρκική Θεσσαλία. Δ'. Μακεδονία (η διαίρεσις χωρογραφική και διοικητική). Ε'. Θράκη. ΣΤ'. Μικρά Ασία (η διαίρεσις χωρογραφική και διοικητική). Ζ'. Συρία. Η'. Παλαιστίνη. Θ'. Κρήτη (η διαίρεσις μόνον κατά νομούς). I'. Κύπρος. ΙΑ'. Σάμος. 1IV. Αι περί την Μικράν Ασίαν νήσοι.

Γενική επισκόπησις των ελληνικών χωρών πλην του Βασιλείου της Ελλάδος. Πίναξ των κυριωτάτων ορέων, ποταμών, λιμνών και πόλεων των ελληνικών χωρών πλην του Βασιλείου της Ελλάδος. Η περιγραφή των ελληνικών χωρών πλην του Βασιλείου της Ελλάδος έστω εκτενής μεν εν τω τρίτω τεύχει, συντομωτάτη δε εν τω πρώτω και δευτέρω. 4. Γεωγραφικός άτλας διά τους μαθητάς των Ελληνικών σχολείων εξ είκοσι και όκτώ φύλλων. Περιεχόμενον: 1. Ημισφαίρια. 2. Ευρώπη. 3. Χερσόνησος του Αίμου. 4. Βασίλειον της Ελλάδος. 5. Στερεά Ελλάς μετά των περί αυτήν νήσων. 6. Πελοπόννησος μετά των περί αυτήν νήσων και της Κρήτης. 7. Ευρωπαϊκή Τουρκία (αι άμεσοι κτήσεις). 8. Ανατολική Ρωμυλία. Βουλγαρία. Ρωμουνία. 9. Σερβία, Νοβιπαζάρ, Μαυροβούνιον, Βοσνία και Ερζεγοβίνη. 10. Απεννική χερσόνησος. 11. Πυρηναϊκή χερσόνησος. 12. Γαλλία, Βέλγιον, Ολλανδία. 13. Ελβετία, Αυστρουογγαρία. 14. Γερμανία. 15. Μεγάλη Βρεττανία. 16. Δανία. Νορβηγία. Σουηδία. 17. Ευρωπαϊκή Ρωσία. 18. Ασία. 19. Ασιατική Τουρκία. 20. Μικρά Ασία, Κύπρος, Σάμος και αι λοιπαί περί την Μικράν Ασίαν νήσοι. 21. Συρία. 22. Παλαιστίνη. 23. Αφρική, 24. Αίγυπτος, Νουβία, Ανατολικόν Σουδάν, Αβησσυνία. 25. Βόρειος και Μέση Αμερική. 26. Ηνωμέναι Πολιτείαι της Αμερικής. 27. Νότιος Αμερική. 28. Αυστραλία. Θ'. ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ

1. Πρακτική Αριθμητική διά τας τρεις τάξεις του ελληνικού σχολείου, μέχρι δεκατριών τυπογραφικών φύλλων, εξ ων εξ διά τα προβλήματα προς άσκησινκαιενεντέλει διά τα στοιχεία λογιστικής. Περιεχόμενον: Α'. Περί γραφής και απαγγελίας των ακεραίων αριθμών. Ασκήσεις. Θεμελιώδεις πράξεις επί των ακεραίων αριθμών. Βάσανοι των πράξεων. Ασκήσεις προς εκτέλεσιν πράξεων από μνήμης. Προβλήματα προς άσκησιν. Β'. Ιδιότητες των ακεραίων αριθμών (στοιχειωδώς). Περί διαιρετότητος. Αριθμοί πρώτοι. Αριθμοί πρώτοι προς αλλήλους. Χαρακτήρες διαιρετότητο διά 2, 4, 3, 9, 5, 25, 10, 100, 1000, 6, 12, 15 κλπ. Βάσανος πολλαπλασιασμού βοήθεια του 9. Πρακτικός κανών προς ανάλυσιν συνθέτου αριθμού εις πρώτους παράγοντας. Μέγιστος κοινός διαιρέτης. Ελάχιστον κοινόν πολλαπλάσιον. Πρακτικοί κανόνες προς ευρεσιν αυτών. Προβλήματα προς άσκησιν. Γ'. Ορισμός των κοινών κλασμάτων. Ιδιότητες αυτών. Αναγωγή κλασμάτων εις τον αυτόν παρονομαστήν. Θεμελιώδεις πράξεις επί των κλασμάτων. Σύνθετα κλάσματα. Ασκήσεις.

Λύσις προβλημάτων διά της μεθόδου της αναγωγής εις την μονάδα. Προβλήματα προς άσκησιν. Παράστασις των συμμέτρων αριθμών (ακεραίων ή κλασματικών) διά γραμμάτων. Χρήσις τύπων εν τη λύσει προβλημάτων ων τα δεδομένα παρίστανται διά γραμμάτων. Δ'. Δεκαδικά κλάσματα. Γραφή και απαγγελία αυτών. Θεμελιώδεις πράξεις επί των δεκαδικών αριθμών. Τροπή κοινού κλάσματος εις δεκαδικόν. Πράξεις επί κλασμάτων άλλων κοινών και άλλων δεκαδικών. Ασκήσεις. Ε'. Περί μέτρων, σταθμών και νομισμάτων. Προβλήματα αλλαγής μονάδος. ΣΤ'. Περί συμμιγών αριθμών. Πράξεις επ' αυτών. Ασκήσεις αναφερόμεναι εις τους συνηθεστάτους συμμιγείς αριθμούς. Ζ'. Περί λόγων. Λόγοι μεγεθών ομοειδών. Λόγοι αριθμών. Περί αναλογιών. Ποσά ευθέως και αντιστρόφως ανάλογα. Μέθοδος των τριών απλή και σύνθετος. Προβλήματα υπολογισμού ποσοστών (tant pour cent). Προβλήματα τόκου και εξωτερικής υφαιρέσεως. Προβλήματα εν οις τα δεδομένα παρίστανται διά γραμμάτων. Προβλήματα μίξεως και μερισμού εις μέρη ανάλογα. Ασκήσεις. Η'. Περί τετραγώνου και δυνάμεων. Σημασία των συμβόλων α 2 , α 3 ... Περί τετραγωνικής ρίζης. Πρακτικός κανών προς ευρεσιν της τετραγωνικής ρίζης. Θ'. Ανάμικτα προβλήματα εξ όλων των κεφαλαίων της αριθμητικής. I'. Στοιχεία απλογραφικής λογιστικής. Λογαριασμός, χρέωσις, πίστωσις. Δούναι, λαβείν. Άνοιγμα, περάτωσις και μεταφορά λογαριασμού. Ενεργητικόν, παθητικόν. Κεφάλαιον. Κέρδος, ζημία. Απογραφή και ισολογισμός. Λογιστικά βιβλία, πρόχειρον, ημερολόγιον, καθολικόν, ταμείον, βιβλίον απογραφής και ισολογισμού. Ασκήσεις απλογραφικαί. Γενικοί οδηγίαι περί του τρόπου της συντάξεως της πρακτικής αριθμητικής

Παντός ορισμού, κανόνος ή θεμελιώδους προτάσεως δέον να παρέχηται διακεκριμένη διατύπωσις, πλήρης, απλή και ευνόητος. Οι ορισμοί, κανόνες και θεμελιώδεις προτάσεις δέον να έχωσι κατάλληλον αριθμησιν προς διευκόλυνσιν της παραπομπής εις αυτούς. Αι παρεχόμεναι εξηγήσεις προς δικαιολογίαν των κανόνων και θεμελιωδών προτάσεων πρέπει να είνε ως οίον τε εποπτικαί και απλαί. Δύναταιενιαχού να γίνη χρήσις απλών και συντόμων αποδείξεων. Μετά την διατύπωσιν εκάστου κανόνος πρέπει να έπωνται παραδείγματα προς διασάφησιν της εφαρμογής αυτού. Όπου δε γίνεται εφαρμογή ορισμού, κα νόνος η προτάσεως, προηγουμένως εκτεθέντος και μήπω επαρκώς εφαρμοσθέντος, πρέπει να γίνηται κατάλληλος παραπομπή.

νων εν τω βίω, έχουσιν ως σκοπόν την εξάσκησιν εις την διάγνωσιν των εκτελεστέων πράξεων και εις την ευχερή και ακριβή εκτέλεσιν αυτών. Ασυνήθη προβλήματα πολυπλόκου διατυπώσεως και εξ ων δεν δύναται να διαγνώση ευκόλως δ μαθητής την φύσιν και την σειράν των εκτελεστέων πράξεων, πρέπει ν' αποφεύγωνται. λίας αυτών. Μεθ' έκαστον των κεφαλαίων ων επανάληψις γίνεται εις τας ανωτέρας τάξεις, πρέπει να παραθέτωνται προβλήματα κατάλληλα δι' εκάστην των τάξεων εν αις τούτο διδάσκεται. Τα εις το τέλος της αριθμητικής ανάμικτα προβλήματα έσονται κατάλληλα διά την εν τη τρίτη τάξει επανάληψιν. 2. Πρακτική Γεωμετρία διά τα Έλλην. σχολεία, μέχρι πέντε τυπογραφικών φύλλων, εξ ων δύο διά τα προβλήματα προς άσκησιν. Περιεχόμενον: Εποπτική εξέτασις των απλουστάτων στερεών, κύβου, πρίσματος, πυραμίδος, κυλίνδρου, κόρνου, σφαίρας. κώς συναγόμενα'.. Απλά προβλήματα λυόμενα διά του κανόνος, του διαβήτου και του γνώμονας. Μέτρησις ευθειών. Μέτρησις των ευθυγράμμων σχημάτων. Μέτρησις των γωνιών. Μοιρογνωμόνιον. Μέτρησις του κύκλου. Προβλήματα προς άσκησιν. Περί ομοίων επιπέδων σχημάτων. Απεικόνισις επιπέδου σχήματος υπό κλίμακα. Προβλήματα. Μέτρησις των επιφανειών και των όγκων των απλουστάτων στερεών σωμάτων. Προβλήματα. Περί ορθών προβολών. Περί προόψεως και κατόψεως στερεού σχήματος. Πλάγιαι προβολαί. Παραδείγματα. Αι περί συντάξεως της πρακτικής αριθμητικής γενικαί οδηγίαι τηρητέαι και διά την πρακτικήν γεωμετρίαν. όψιν τας ανάγκας της διδασκαλίας της Ιχνογραφίας (βλέπε κατωτέρω το πρόγραμμα προς σύνταξιν υποδειγμάτων Ιχνογραφίας). 3. Θεωρητική Αριθμητική διά τα γυμνάσια και τα ισοδύναμα σχολεία της μέσης εκπαιδεύσεως, μέχρι δώδεκα τυπογραφικών φύλλων (εξ ων δύο διά τας ασκήσεις). Περιεχόμενον: Περί αριθμήσεως. Αι τέσσαρες επί των ακεραίων αριθμών πράξεις (εν συν-

συντομία).Ιδιότητεςτωνπράξεων εκφραζόμεναι διά τύπων. Δυνάμεις των ακεραίων αριθμών. Ιδιότητες αυτών. Θεμελιώδεις προτάσεις περί πρώτων αριθμών. Χαρακτήρες διαιρετότητος. Ανάλυσις συνθέτου αριθμού εις πρώτους παράγοντας. Μέγιστος κοινός διαιρέ της. Ελάχιστον κοινόν πολλαπλάσιον. Περί κλασμάτων. Ιδιότητες αυτών. Αι επ' αυτών τέσσαρες θεμελιώδεις πράξεις. Σύνθετα κλάσματα. Ιδιότητες των επί των συμμέτρων (κλασματικών ηακεραίων)αριθμώνπράξεων εκφραζόμεναι διά τύπων. Δυνάμεις των κλασμάτων. Ρηταί παραστάσεις. Παραδείγματα μετασχηματισμού και απλοποιήσεως ρητών παραστάσεων, εν αις τα γράμματα παριστώσι συμμέτρους αριθμούς. Λύσις της εξισώσεως αχ=β ή = α μετ' εφαρμογών. "Χ Περί δεκαδικών κλασμάτων. Αι τέσσαρες επ' αυτών πράξεις. Τροπή κοινού κλάσματος εις δεκαδικόν. Προσεγγίσεις. Περιοδικά δεκαδικά κλάσματα. Κοινόν κλάσμα εξ ου προκύπτει δοθέν περιοδικόν δεκαδικόν κλάσμα. Ασύμμετροι αριθμοί. Περί μέτρων, σταθμών και νομισμάτων. Συμμιγείς αριθμοί. Πράξεις επ' αυτών (εν συντομία). Περί λόγων. Λόγοι μεγεθών ομοειδών. Λόγοι αριθμών. Μεγέθηευθέωςκαι αντιστρόφως ανάλογα. Περί αναλογιών. Ιδιότητες αυτών. Περί των διαφόρων μεθόδων, συμπεριλαμβανομένης της μεθόδου των ποσοστών και της εσωτερικής υφαιρέσεως. Γενικοί τύποι της λύσεως των σχετικών προβλημάτων. Περί τετραγωνικής ρίζης των ακεραίων αριθμών. Υπολογισμός της τετραγωνικής ρίζης' των ακεραίων αριθμών κατά προσέγγισιν μονάδος η δοθέντος πολλοστημορίου της μονάδος. Υπολογισμός καθ' ωρισμένην προσέγγισιν της τετραγωνικής ρίζης κλασματικού αριθμού.

4. Άλγεβρα διά τα γυμνάσια και τα ισοδύναμα σχολεία, μέχρι δώδεκα τυπογραφικών φύλλων. Περιεχόμενον: Θεμελιώδεις νόμοι της προσθέσεως και του πολλαπλασιασμού των ακεραίων αριθμών εκφραζόμενοι υπό των τύπων α + β = β + α , ( α + β ) + γ = α + ( β + γ ) , αβ=βα, (αβ)γ=α(βγ), (α+β)γ=αγ+βγ. Συναγωγή εκ των νόμων τούτων των λοιπών γενικώνιδιοτήτωντωνεπί ακεραίωναριθμώντεσσάρων πράξεων (της αφαιρέσεως και διαιρέσεως θεωρούμενων

μένων εν αις περιπτώσεσιν η εκτέλεσις αυτών είνε δυνατή δι' ακεραίων θετικών αριθμών). Κλασματικοί αριθμοί. Ανάγκη της εισαγωγής αυτών. Απόδειξις ισχύος των θεμελιωδών νόμων των πράξεων δι' οιουσδήποτε συμμέτρουςαριθμούςτης (ακεραίους ή κλασματικούς).

της διατηρήσεως των θεμελιωδών νόμων των πράξεων. Κανόνες των επί των θετικών και αρνητικών αριθμών πράξεων. Χρήσιςτωναρνητικώναριθμώνεντη παραστάσει μεγεθών επιδεκτικών αντιθέσεως (μηκών, χρόνων, ταχυτήτων κττ.). Παραδείγματα της χρήσεως ταύτης. Περί δυνάμεων μετ' ακεραίων θετικών εκθετών. Θεμελιώδεις ιδιότητες αυτών. Μονώνυμα, πολυώνυμα. Όμοια μονώνυμα. Αλγεβρικαί παραστάσεις ρηταί και άρρητοι. Πρόσθεσις, αφαίρεσις, πολλαπλασιασμός και διαίρεσις μονωνύμων και πολυωνύμων. Μετασχηματισμός και απλοποίησις ρητών αλγεβρικών παραστάσεων. Ταυτότητες αξιοσημείωτοι. Προβλήματα προς άσκησιν. Εξισώσεις πρώτου βαθμού μεθ' ενός αγνώστου. Διερεύνησις της εξισώσεως αχ=β. Λύσις προβλημάτων αναγομένων εις τοιαύτας εξισώσεις. Οδηγίαι προςεκλογήντουαγνώστουκαισχηματισμόν της εξισώσεως. Προβλήματα προς λύσιν. Συστήματα εξισώσεων πρώτου βαθμού μετ' ισαρίθμωναγνώστων.Διερεύνησις του συστήματος δύο εξισώσεων μετά δύο αγνώστων. Λύσις απλών συστημάτων πρωτοβαθμίων εξισώσεων μετά πλειόνων αγνώστων. Προβλήματα αναγόμενα εις τοιαύτα συστήματα. Περί ανισοτήτων. Απλούσταται ιδιότητες αυτών. Περί ασυμμέτρων αριθμών. Ανάγκη της εισαγωγής αυτών. Περί ορίων. Θεμελιώδη θεωρήματα περί ορίων. Περί ριζών. Περί δυνάμεων μετά εκθετών συμμέτρων, θετικών η αρνητικών. Διατήρησις των θεμελιωδών νόμοJV των δυνάμεων. Ρίζαι μονωνύμων. Μετασχηματισμός και απλοποίησις παραστάσεων αρρήτων. Δυνάμεις μετ' ασυμμέτρων εκθετών. Εξισώσειςκαιπροβλήματα δευτέρου βαθμού. Σχέσεις μεταξύ των συντελεστών και των ριζών εξισώσεως δευτέρου βαθμού. Ανάλυσις του τριωνύμου α χ 2 + β χ + γ πρωτοβαθμίους παράγοντας. Εξισώσεις αναγόμεναι εις εξισώσεις δευτέρου βαθμού. Λύσις ανισοτήτων πρώτου και δευτέρου βαθμού ως προς τινα άγνωστον. Εφαρμογή εις την διερεύνησιν εξισώσεων δευτέρου βαθμού. Προβλήματα μεγίστου και ελαχίστου.

Περί προόδων αριθμητικών και γεωμετρικών. Πρόοδοι γεωμετρικαί φθίνουσαι. Εφαρμογή αυτών εις τα περιοδικά δεκαδικά κλάσματα. Περί λογαρίθμων ως προς βάσιν 10. Ιδιότητες αυτών. Περί λογαριθμικών πινάκων και της χρήσεως αυτών. Οδηγίαι περί της διατάξεως του πινακίου του διά λογαρίθμων υπολογισμού μερικής τίνος τιμής δοθείσης παραστάσεως (π.χ. της α 2 —β 2 ). Προβλήματα ανατοκισμού και χρεολυσίας. Εκθετικαί εξισώσεις.Λογάριθμοι ως προς βάσιν οιανδήποτε (θετικήν και διάφορον της μονάδος). Αλλαγή βάσεως λογαρίθμων. Γενικαί ιδιότητες των λογαρίθμων. Θεωρία των συνδυασμών. Διώνυμον του Νεύτωνος. Τινά περί πιθανοτήτων.

5. Γεωμετρία διά τα γυμνάσια και τα ισοδύναμα σχολεία, μέχρις είκοσι τυπογραφικών φύλλων (εξ ων δύο διά το Ζ' βιβλίον και τέσσαρα διά τα προβλήματα προς άσκησιν). Περιεχόμενον: Α'. Ευθεία και επίπεδον. Ισότης επιπέδων σχημάτων. Κύκλος, διάμετροι, χορδαί, τόξα, τομείς, τμήματα. Ευθείαι κάθετοι και πλάγιαι. Τρίγωνα. Περιπτώσεις ισότητος των τριγ νων. Τρίγωνα ισοσκελή. Περιπτώσεις ισότητος των ορθογωνίων τριγώνων. Ευθείαι παράλληλοι. Αίτημα του Ευκλείδου. Άθροισμα των γωνιών τριγώνου και οιουδήποτε κυρτού πολυγώνου. Διάφορα είδη τετραπλεύρων. Θεωρήματα προς απόδειξιν. Θέσεις ευθείας και κύκλου, θέσεις δύο κύκλων προς αλλήλους εν τω αυτώ επιπέδω. Γωνίαι επίκεντροι και εγγεγραμμέναι, τετράπλευρα εγγεγραμμένα και περιγεγραμμένα εις κύκλον. Κανονικά πολύγωνα (και ιδία τρίγωνον, τετράγωνον και εξάγωνον). Θεωρήματα προς απόδειξιν. Β'. Στοιχειώδη προβλήματα κατασκευών λυόμενα διά του κανόνος και του διαβήτου. Χρήσις του γνώμονος. Περί αναλυτικής και συνθετικής μεθόδου προς λύσιν προβλημάτων και απόδειξιν θεωρημάτων. Χρησιμότης των αντιστρεπτών προτάσεων εν τη εφαρμογή της αναλυτικής μεθόδου. Γεωμετρικοί τόποι. Προβλήματα προς λύσιν. Γ'. Περί μετρήσεως καθόλου. Λόγοι. Μέτρησις ευθειών γραμμών. Μέτρησις ευθυγράμμων σχημάτων. Θεωρήματα περί της ισοδυναμίας ευθυγράμμων σχημάτων. Πυθαγόρειον θεώρημα, πορίσματα αυτού και σχετικά προβλήματα. Εφαρμογαί. Προβλήματα και θεωρήματα προς άσκησιν. Στοιχειώδεις γνώσεις χωρομετρίας και χωροσταθμήσεως. Περιγραφή των απλουστάτων σχετικών οργάνων. Προβλήματα προς άσκησιν.

Δ'. Αναλογίαι. Μεγέθη μεταβαλλόμενα αναλόγως. Ευθείαι ανάλογοι. Κατασκευή τετάρτης αναλόγου και μέσης αναλόγου. Όμοια τρίγωνα. Περιπτώσεις ομοιότητος ομοίων τριγώνων. Όμοια πολύγωνα. Ιδιότητες διατεμνουσών κύκλου. Τόπος των σημείων ων αι αποστάσεις α πό δύο δοθέντα σημεία έχουσι λόγον σταθερόν. Εγγραφή εις κύκλον κανονικού δεκαγώνου, πενταγώνου, δεκαπενταγώνου. Προβλήματα προς άσκησιν. Ανακεφαλαίωσις των κυριωτέρων γεωμετρικών προβλημάτων (του Γου και Δου βιβλίου), ων η λύσις εκφράζεται δι' αλγεβρικών τύπων. Χρησιμότης του αλγεβρικού λογισμού εν τη λύσει γεωμετρικών προβλημάτων. Εμβαδόν τριγώνου εκ των πλευρών αυτού. Εφαρμογή διά λογαρίθμων υπολογισμού. Γεωμετρική κατασκευή απλών αλγεβρικών παραστάσεων. Προβλήματα προς άσκησιν. Ε'. Περί ορίων. Θεμελιώδη θεωρήματα περί ορίων. Ανάπτυγμα τόξου. Λόγος της περιφερείας προς την διάμετρον. Εμβαδό κύκλου, κυκλικού τομέως. Υπολογισμός του π κατά προσέγγισιν. Μέτρησις των γωνιών. Αναλογία επικέντρων γωνιών προς τα τόξαεφ'ων βαίνουσι. Διάφοροι τρόποι μετρήσεως των γωνιών, τύποι αλλαγής μονάδος. Προβλήματα προς άσκησιν. ΣΤ'. Περί τμημάτων ευθείας. Λόγοι τμημάτων παραλλήλων (ομορρόπων ήαντιρρόπων).Μήκη (θετικά ή αρνητικά) τμημάτων κειμένων επί της αυτής ευθείαςήπαραλλήλων προς δοθείσαν ευθείαν. Απόδειξις της σχέσεως (ΑΒ)+(ΒΓ)=(ΑΓ), όπου Α, Β, Γ οιαδήποτε σημεία ευθείας. Γραφή διαφόρων τύπων (γνωστών εκ του Γ' και Δ' βιβλίου) λαμβανομένου υπ' όψιν του κανόνος περί σημείων. Γενικότης των τοιούτων τύπων. Ασκήσεις. Ορισμόςτηςθέσεως σημείου επί ευθείας. Τετμημένη σημείου. Μήκος τμήματος εκ των τετμημένων των άκρων. Εφαρμογαί. Ορισμός σημείου εν επιπέδω διά δύο ορθογωνίων ευθυγράμμων συν γμένων. Συντεταγμέναι προβολαί τμήματος. Αναλογία των ομωνύμων συντεταγμένων προβολών τμημάτων παραλλήλων. Εφαρμογαί. Αλλαγή ευθυγράμμων συντεταγμένων. Γενικός ορισμός της εξισώσεως επιπέδου γραμμής. Εξίσωσιςευθείαςεντω επιπέδω. Ευθείαι παράλληλοι. Τομή δύο ευθειών. Μήκος τμήματος εις άξονας ορθογώνιους. Εξίσωσις κύκλου εις άξονας ορθογώνιους. Παραβολή, εξίσωσις αυτής. Μεταβληταί ποσότητες, συναρτήσεις. Γραφική παράστασις των συναρτήσεων και ιδία των συναρτήσεων αχ+β, αχ 2 , αχ 3 , — . Γραφική λύσις των εξισώσεων αχ 2 +βχ-|-γ=ο και α χ 3 + β χ + γ = ο ) . Εφαρμογαί της γραφικής παραστάσεως των συναρτήσεων εις την φυσικήν (μηχανή του Morni, κττ.) στατιστικήν

κλπ. Χρήσις του τετραγωνιστί κεχαραγμένου χάρτου (papier quadrillé). Τόξα θετικά και αρνητικά επί κύκλου. Αντιστοιχία τόξων και επικέντρων γωνιών. Γωνίαι θετικαί και αρνητικαί. Τριγωνομετρικοί αριθμοί γωνίας οιασδήποτε. Γεωμετρική παράστασις αυτών. Σχέσεις μεταξύ των τριγωνομετρικών γωνιών της αυτής γωνίας. Τριγωνομετρικοί αριθμοί γωνιών 1) αντιθέτων, παραπληρωματικών, διαφερουσών κατά 180°, 2) συμπληρωματικών, διαφερουσών κατά 90°. Τριγωνομετρικοί αριθμοί των γωνιών 30°, 60°, 45°, 36°. Γωνίαι ων δίδεται τριγωνομετρικός τις αριθμός. Θεωρήματα περί προβολών. Τύποι δίδοντες τα ημ. (α±β), συν. (α±β). Ακολουθίαι αυτών. Σχέσεις μεταξύ των πλευρών και των γωνιών τριγώνου ορθογωνίου. Σχέσεις μεταξύ των πλευρών και των γωνιών τριγώνου οιουδήποτε. Τριγωνομετρικοί πίνακες και χρήσις αυτών. Επίλυσιςτωνπερί ορθογωνίων τριγώνων προβλημάτων. Εφαρμογαί. Προβλήματα προς άσκησιν. Ζ'. Περί του επιπέδου. Ευθεία και επίπεδον κάθετα επ' αλλήλων. Παραλληλία ευθείας και επιπέδου. Παραλληλία επιπέδων. Διάφοροι θέσεις δύο ευθειών προςαλλήλας. Γωνία δύο ευθειών. Ορθή προβολή σημείου επί επιπέδου. Προβολή ευθείας. Προβολαί ευθειών παραλλήλων. Γωνία ευθείας και επιπέδου. Ε λαχίστη απόστασις δύο ευθειών. Δίεδροι γωνίαι. Επίπεδα κάθετα. Πλαγία προβολή σημείου και ευθείας επί επιπέδου. Προβολαί ευθειών παραλλήλων. Χρήσις των πλαγίων προβολών εν τη απεικονίσει στερεών σχημάτων. Κεντρική η προοπτική προβολή σημείου και ευθείας επί επιπέδου. Κεντρικαί προβολαί ευθειών παραλλήλων. Χρήσις των κεντρικών προβολών. Σχήματα συμμετρικά ως προς σημείον, ως προς άξονα, ως προς επίπεδον. Στερεαί και ιδία τρίεδροι γωνίαι. Παραπληρωματικαί τρίεδροι γωνίαι. Ιδιότητεςτωντριέδρων γωνιών. Περιπτώσεις ισότητος των τριέδρων γωνιών. Θεωρήματα και προβλήματα προς άσκησιν. Περί σφαίρας. Διάφοροι θέσεις επιπέδου προς σφαίραν. Διάφοροι θέσεις δύο σφαιρών προς αλλήλας. Περί των επί δοθείσης σφαίρας κύκλων. Ιδιότητες των μεγίστων κύκλων. Περί σφαιρικών πολυγώνων και ιδία τριγώνων. Περιπτώσειςισότητοςτων σφαιρικών τριγώνων. Πολικά σφαιρικά τρίγωνα. Συμμετρικά τρίγωνα. Θεωρήματα και προβλήματα προς άσκησιν. Η'. Περί πρισμάτων και πυραμίδων. Ό γ κ ο ς του ορθογωνίου παραλληλεπιπέδου, του (ορθού και πλαγίου) πρίσματος, της πυραμίδος και της κολούρου πυραμίδος. Ισοδυναμία των συμμετρικών πολυέδρων. Περί ομοίων πολυέδρων. Όγκοι ομοίων πολυέδρων.

Επιφάνειακαιόγκοςκυλίνδρου, κώνου και κολούρου κώνου. Επιφάνεια και όγκος σφαίρας. Εμβαδόν σφαιρικού τριγώνου. Προβλήματα προς λύσιν. 6. Στοιχεία κοσμογραφίας διά την τετάρτην γυμνασιακήν τάξιν, μέχρις εξ τυπογραφικών φύλλων. Περιεχόμενον: Περί αστέρων. Γωνιακή απόστασις δύο αστέρων. Ουρανία σφαίρα. Ουράνιος ορίζων, ζενίθ, ναδίρ. Ημερησία φαινομένη κίνησις της ουρανίας σφαίρας. Μεσουράνησις. Μεσημβρινόν επίπεδον, άξων, πόλοι ισημερινός της ουρανίας σφαίρας. Αστρική ημέρα. Αστρικός χρόνος. Ορθή ανάβασις και απόκλησις αστέρος. Αστερισμοί και κυριώτατοι απλανείς αστέρες. Αστέρες διαφόρων μεγεθών. Περιοδικοί αστέρες, παροδικοί, έγχρωμοι" αστέρες πολλαπλοί. Γαλαξίας. Νεφελώματα. Μεγίστη απόστασις των απλανών από της γης. Περί της γης. Στρογγυλότης αυτής. Πόλοι, μεσημβρινοί, ισημερινός, παράλληλοι της γης. Γεωγραφικόν μήκος και πλάτος τόπου τινός, προσδιορισμός αυτών. Μήκος του γηΐνου μεσημβρινού. Μέση ακτίς της γης. Περί του ηλίου. Φαινομένη αυτού διάμετρος. Φαινομένη κίνησις του ηλίου μεταξύ των απλανών. Εκκλειπτική, ισημερίαι, τροπαί. Ζωδιακός, ζώδια. Αρχή των ορθών αναβάσεων. Ορθή ανάβασις του ηλίου. Αληθής και μέσος ηλιακός χρόνος, εξίσωσις του χρόνου. Τροπικόν έτος. Απόστασιςτουηλίουαπότης γης. Ό γ κ ο ς και μάζα του ηλίου. Περί της σελήνης. Κίνησις της σελήνης. Φαινομένη διάμετρος. Μέση απόστασις της σελήνης από της γης. Φάσεις της σελήνης, συζυγίαι, τετραγωνισμοί. Αστρικόςκαισυνοδικός μην. Φυσική σύστασις της σελήνης. Όγκος και μάζα. Σύστημα του Κοπερνίκου. Εξήγησις της ημερησίας κινήσεως της ουρανίας σφαίρας. Εξήγησις της φαινομένης ετησίας κινήσεως του ηλίου. Νόμοι του Κεπλέρου. Νόμος της παγκοσμίου έλξεως. Πλανήται κατώτεροι και ανώτεροι. Δορυφόροι αυτών. Τινά περί της φυσικής συστάσεως των πλανητών. Περί κομητών. Κομήται περιοδικοί. Περί διαττόντων και βολίδων. Περί ημερολογίου. Περί ηλιακών ωρολογίων. 7. Μαθήματα τριγωνομετρίας διά το Βαρβάκειον Λύκειον, μέχρις εξ τυπογραφικών φύλλων. Περιεχόμενον: Περί τμημάτων ευθείας. Τμήματα παράλληλα, ομόρροπα και αντίρροπα. Μήκη (θετικά και αρνητικά) τμημάτων κειμένων επί δοθείσης ευθείας η παραλλήλων προς δοθείσαν ευθείαν. Απόδειξις της σχέσεως (ΑΒ)+(ΑΓ)=(ΑΓ), οι-

οιωνδήποτε όντων των σημείων Α, Β, Γ ευθείας. Ορισμός της θέσεως σημείου επίευθείας.Εύρεσις του μήκους τμήματος εκ των τετμημένων των άκρων. Ορισμός σημείου εν επιπέδω ως προς δύο άξονας ευθυγράμμους ορθ νιους. Συντεταγμέναι προβολαί τμήματος. Αναλογία των ομωνύμων συντεταγμένων προβολών τμημάτων παραλλήλων. Αλλαγή συντεταγμένων. Περί τόξων κύκλου" τόξα θετικά και αρνητικά. Γενική παράστασις των τόξων των εχόντων την αυτήν αρχήν και το αυτό τέλος. Περί γωνιών. Γωνίαι θετικαί και αρνητικαί. Αντιστοιχία τόξων κύκλου και επικέντρων γωνιών. Μέτρησις των γωνιών, αλλαγή μονάδος. Ορισμόςτωντριγωνομετρικών αριθμών γωνίας οιασδήποτε. Σχέσεις μεταξύ των τριγωνομετρικών αριθμών δοθείσης γωνίας. Τριγωνομετρικοί αριθμοί των γωνιών 45°, 30°, 60°, 36°. Γεωμετρική παράστασις των τριγωνομετρικών αριθμών δοθείσης γωνίας. Πώς μεταβάλλονται οι τριγωνομετρικοί αριθμοί γωνίας όταν αύτη μεταβάλληται.

Τριγωνομετρικοί αριθμοί γωνιών 1) αντιθέτων, παραπληρωματικών, διαφερουσών κατά 180°, 2) συμπληρωματικών, διαφερουσών κατά 90°. Περί των γωνιών ων δίδεται τριγωνομετρικός τις αριθμός. Θεωρήματα περί προβολών. Τύποι δίδοντες το ημίτονον και το συνημίτονον του αθροίσματος ή της διαφοράς δύο γωνιών. Ακολουθίαι των τύπων τούτων. Μετατροπή του αθροίσματος η της διαφοράς δύο ημιτόνων ή δύο συνημίτονων κλπ. Εις γινόμενον. Προβλήματα προς άσκησιν. Εύρεσις του ημ. 1/2α και συν. 1/2α εκ του συν. α. Εύρεσις του ημ. α, συν. α, κλπ. Εκ της εφ. 1/2α. Σχέσεις μεταξύ των πλευρών και των γωνιών ορθογωνίου τριγώνου. Σχέσεις μεταξύ των πλευρών και των γωνιών τριγώνου οιουδήποτε. Διάφοροι παραστάσεις του εμβαδού. Ασκήσεις. Περί τριγωνομετρικών πινάκων και της χρήσεως αυτών. Επίλυσιςτωνπροβλημάτων των αναφερομένων 1) εις ορθογώνια, 2) εις οιαδήποτε άλλα τρίγωνα. Ασκήσεις. Εφαρμογή εις τοπογραφικά προβλήματα. Προβλήματα προς άσκησιν. Περί πολικών συντεταγμένων εν τω επιπέδω. Σχέσεις μεταξύ των πολικών συντεταγμένου σημείου και των αντιστοίχων ευθυγράμμων ορθογωνίων συντεταγμένων. Ορισμός σημείου εν τω διαστήματι διά τριών ευθυγράμμων ορθογω η διά τριών πολικών συντεταγμένων. Μετάβασις εκ των πολικών συντεταγμένων σημείου εις τας αντιστοίχους ευθυγράμμους ορθογώνιους. Ορισμόςτηςθέσεως σημείου επί σφαίρας. Θεμελιώδεις τύποιτηςσφαιρικής

κής τριγωνομετρίας συναγόμενοι εκ της περιστροφής τρισορθογωνίου συστήματος αξόνων περί τινα των αξόνων τούτων. Προβλήματα προς άσκησιν.

8. Αρχαί παραστατικής γεωμετρίας διά το Βαρβάκειον Λύκειον, μέχρις εξ τυπογραφικών φύλλων. Περιεχόμενον: Σκοπός της παραστατικής γεωμετρίας. Ορθή προβολή σημείου, ευθείας, γραμμής οιασδήποτε επί επιπέδου. Ανε πάρκεια της επί ενός επιπέδου προβολής προς πλήρη καθορισμόν σχήματος τίνος εν τω διαστήματι. Παράστασις σημείου, ευθείας γραμμής οιασδήποτε διά των ορθών προβολών αυτών επί δύο επιπέδων καθέτωνεπ'αλλήλων, τουμενοριζοντίου,τουδε κατακορύφου. Κάτοψις, πρόοψις. Ίχνη ευθείας.Κατασκευή ευθείας εκ των δύο αυτής ιχνών. Ευθείαι συναντώμεναι. Ευθείαι παράλληλοι. Διά δοθέντος σημείου ν' αχθή ευθεία παράλληλος προς δοθείσαν ευθείαν. Εξακρίβωσις της προς αλλήλας θέσεως δύοευθειώνεν τω διαστήματι. Παράστασις επιπέδου διά των δύο αυτού ιχνών. Κατασκευή των ιχνών επιπέδου ου δίδονται τρία σημεία, ή εν σημείον και μία ευθεία. Επίπεδον διερχόμενον διά δύο ευθειών τεμνομένων ή παραλλήλων. Ευθείαι επιπέδου παράλληλοι προς τα επίπεδα προβολής, χρησιμότης αυτών εν ταις κατασκευαίς.Εκτης οριζόντιας προβολής σημείου κειμένου εν δοθέντι επιπέδω να κατασκευασθή η κατακόρυφος προβολή του σημείου. Να εξακριβωθή η θέσις δοθέντος σημείου ως προς δοθέν επίπεδον. Εκ της οριζόντιας προβολής ευθείας κειμένης εν δοθέντι επιπέδωνακατασκευασθή η κατακόρυφος αυτής προβολή. Επίπεδα παράλληλα. Εκ δοθέντος σημείου ν' αχθή επίπεδον παράλληλον προς δοθέν. Τομή δύο επιπέδων. Κοινόν σημείον τριών επιπέδων, τομή ευθείας και επιπέδου. Ευθείαι παράλληλοι προς επίπεδον. Πώς εξακριβούται αν δοθείσα ευθεία κείται εν δοθέντι επιπέδου. Εκ δοθέντος σημείου ν' αχθή ευθεία συναντώσα δύο δοθείσας ευθείας. Εκ δοθέντος σημείου ν' αχθή ευθεία συναντώσα δοθείσαν ευθείαν και παράλληλος προς δοθέν επίπεδον. Προσδιορισμός της αποστάσεως δύο σημείων. Γωνίαι ευθείας προς τα επίπεδα προβολής. Ευθείαι μεγίστης κλίσεως εν δοθέντι επιπέδω - σχέσις προςτας οριζοντίουςευθείαςτουεπιπέδου.Γωνίαι επιπέδου προς τα επίπεδα προβολής. Ευθεία κάθετος επί επίπεδον. Εκ δοθέντος σημείου ν' αχθή ευθεία κάθετ επίεπίπεδον.Ναπροσδιορισθή η απόστασις σημείου από δοθέντοςεπιπέδου.Εκ δοθέντος σημείου ν' αχθή ευθεία κάθετος επί δοθείσαν ευθείαν. Απόστασις σημείου από δοθείσης ευθείας. Επίπεδα κάθετα προς άλληλα. Κατασκευή της ευθείας της καθέτου επί δύο

δοθείσας ευθείας του διαστήματος. Ελαχίστη απόστασις δύο ευθειών εν τω διαστήματι. Γωνία δύο ευθειών εν τω διαστήματι. Πότε η ορθή προβολή ορθής γωνίας είνε γωνία ορθή. Γωνία ευθείας και επιπέδου. Γωνία δύο επιπέδων. Προβλήματα σχετικά προς τας τριέδρους γωνίας. I'. ΦΥΣΙΚΑ

1. Φυσική ιστορία. εν βιβλίον δι' αμφοτέρας τας κατωτέρας τάξεις του Ελληνικού σχολείου μέχρις οκτώ τυπογραφικών φύλλων, διηρημένον σ νως τω προγράμματι εις δύο μέρη, πρώτον μέρος διά την Α' τάξιν. Δεύτερον μέρος διά την Β' τάξιν. Περιεχόμενον: Α' ΜΕΡΟΣ

ΟρισμόςτηςΦυσικής ιστορίας. Ζώα, φυτά, λίθοι. Ζώα. Διαίρεσις των ζώων. Ταξινόμησις σύντομος γενική. Σπονδυλωτά. Διαίρεσις αυτών εις ομοταξίας. Θηλαστικά. Χαρακτήρες και μετά τούτους περιγραφή σπουδαίων αντιπροσώπων εκάστης των τάξεων των θηλαστικών μετ' εξετάσεως της ωφελείας, ή βλάβης αυτών. Πτηνά. Χαρακτήρες και περιγραφή σπουδαίων αντιπροσώπων των τάξεων ως ανωτέρω. Ερπετά, ομοίως. Βατράχια, ομοίως. Ιχθύες, ομοίως. Φυτά. Μέρη του φυτού, περιγραφή εκάστου αυτών. Κορμός, ρίζα, φύλλα, άνθος. Καρποί, σπέρματα, πολλαπλασιασμός των φυτών διά σπερμάτων,ωςκαι πολλαπλασιασμός και βελτίωσις αυτών δι' ανθρωπίνων μεθόδων. Ταξινόμησις τωνανθέων.Περιγραφή διαφόρων φυτών εκ των φανερογόνων. Β' ΜΕΡΟΣ

Σύντομος περιγραφή των άνευ οστών ζώων κατά την ταξινόμησιντηνεν τω Α' μέρει εκτεθείσαν. Χαρακτήρες εκάστης συνομοταξίας και περιγραφή των κυριωτάτων αντιπροσώπων εκάστης μετ' εξετάσεως της ωφελείας ή βλάβης αυτών. Συντομωτάτη σωματολογία του ανθρώπου και των ζώων. Κίνησις, θρέψις, αίσθησις. Όργανα της κινήσεως, σκελετός, οστά, αρθρώσεις, μύες. Εκούσιαι και ακούσιαι κινήσεις. Θρέψις. Όργανα της θρέψεως, πέψις, οδόντες ανθρώπου και ζώων, πεπτικός σωλήν, απορρόφησις, αίμα, κυκλοφορία μικρά και μεγάλη, αναπνοή, αναπνευστικά όργανα.

Ζώα υδρόβια. Φωνή. Αίσθησις. Νευρικόν σύστημα, νεύρα, αισθήσεις, αφή, γεύσις, όσφρησις, ακοή, όρασις. Φυσιολογία συντομωτάτη των φυτών. Βλάστησις, όροιαναγκαίοιπρος βλάστησιν. Αναπνοή των φυτών. Αφομοίωσις. Λειτουργία των πρασίνων μερών του φυτού. Λειτουργία των ριζών. Λιπάσματα. Διαφορά της αφομοιώσεως μεταξύ των ζώων και φυτών.

2. Φυσική πειραματική και στοιχειώδεις γνώσεις εκ της Χημείας διά την Γ' τάξιν του ελληνικού σχολείου, μέχρις επτά τυπογραφικών φύλλων. Περιεχόμενον: ΟρισμόςτηςΦυσικής. Γενικαί ιδιότητες της ύλης. Αι τρεις καταστάσεις των σωμάτων. Τήξις, βρασμός, εξάτμισις. Πήξις, απόσταξις. Πιεστόν των στερεών, των υγρών, των αερίων. μεταβολής της καταστάσεως. Δύναμις της διαστολής των στερεώνκαιτων υγρών. Θερμοκρασία. Θερμόμετρα. Βαθμολογία των θερμομέτρων. Καλοί και κακοί αγωγοί της θερμότητος. Θερμοκρασία του βρασμού. Δύναμις των ατμών. τός. Ανάκλασις του φωτός. Διάθλασις. Φακοί. Σύνθετοι φακοί. Μικροσκόπιον. Τηλεσκόπιον, ομματοϋάλια. Εστία του φακού. Η θερμότης συνοδός του φωτός, διάδοσις του φωτός, ηλιακόν φάσμα. Ανασύνθεσις του λευκού φωτός. Χρωματισμός των σωμάτων.

δοσις του ήχου διά των στερεών, υγρών και αερίων. Ανάκλασις του ήχου. Ύψος του ήχου. Μουσικά διαστήματα. Μουσική κλίμαξ. Μουσικά όργανα. Ενίσχυσις του ήχου.

ηλεκτρισμού. Έλξις, άπωσις. Καλοί και κακοί αγωγοί. Μηχανή ηλεκτρική, κνωταί του ηλεκτρισμού. Λουγδουνική λάγινος. Τρόποι ηλεκτρίσεως. Δύναμις τωνακίδων,αλεξικέραυνα, αστραπή,κεραυνός. Χημική παραγωγή ηλεκτρισμού, στήλη, ενέργειαι του ηλεκτρικού ρεύματος.

του μαγνήτου εξ αποστάσεως. Μαγνήτισις δι' επαφής. Φυσικοί μαγνήται, έλξεις και απώσεις μαγνητικαί, πυξίς, μαγνήτισις διά του ηλεκτρικού ρεύματος. Κώδωνες ηλεκτρικοί, ηλεκτρικός τηλέγραφος. ρος. Πυκνότης. Ζυγός (είδη μοχλών). Σταθμοί. Στάθμησις των στερεών. Σταθμησις των υγρών και αερίων. Σχέσις της θερμοκρασίας προς την πυκνότητα.

γεια της πυκνότητος των υγρών. Ισορροπία της πιέσεως. Οριζόντιος επιφάνεια τωνυγρών.Συγκοινωνούντα αγγεία. Αρτεσιανά φρέατα. Σχέσις του βαρομέτρου προς το ύψος του τόπου από της θαλάσσης. Χρησιμότης τηςατμοσφαιρικήςπιέσεως. Αερόστατα. Εφαρμογαί της αρχής της ατμοσφαιρικής πιέσεως. Σικύαι, σίφωνες, αντλίαι.

Σώματα απλά και σύνθετα. Μίγμα. Σύνθεσις. Συστατικά του ύδατος. Ανάλυσις του ύδατος διά του ηλεκτρικού ρεύματος. Υδρογόνον. Οξυγόνον. Ανασύνθεσις του ύδατος. Συστατικά του αέρος. Άζωτον. Παρασκευή του αζώτου διά του φωσφόρου. Ο αήρ είναι μίγμα και ουχί σύνθεσις. Άνθραξ. Σύστασις των οργανικών ουσιών. Διάφοροι μορφαί του άνθρακος. Προϊόντα της καύσεως του άνθρακος. Ανθρακικόν ασβέστιον. Σύνθεσις του ανθρακικού ασβεστίου. Οξέα. Βάσεις άλατα.

3. Ζωολογία, μετά ανατομικής ιστολογίας και φυσιολογίας του ανθρώπου και συντόμου ιστορίας των ζώων διά την Α' τάξιν του γυμνασίου, μέχρι οκτώ τυπογραφ. φύλλων κειμένου. Περιεχόμενον: ΟρισμόςτηςΖωολογίας. Χαρακτήρες του ζώου. Διάκρισις του ζώου από τουφυτού.Ορισμόςτουζώου. Σύστασις του ζώου, ανατομικά στοιχεία. Ιστοί. Βάσις της ταξινομήσεως. Περί είδους. Ορισμός του είδους. Όροι της ταξινομήσεως. Ονομασίαι των συνομοταξιών. Σύντομος ανατομική και φυσιολογία του ανθρωπίνου σώματος. Σκελετός καιαρθρώσεις.Κίνησις. Μύες. Θρέψις. Πέψις. Οδόντες. Πεπτικός σωλήν. Σιελογόνοι αδένες. Γαστρικά υγρά. Πάγκρεας. Η π α ρ . Τροφαί. Απορρόφησις. Κυκλοφορία. Αίμα, καρδία, αγγεία. Μηχανισμός κυκλοφορίας, μικρά και μεγάλη κυκλοφορία. Αναπνοή. Αναπνευστικόν σύστημα. Πνεύμονες. Εισπνοή. Εκπνοή. Χημικά φαινόμενα. Θερμότης. Εκκρίσεις. Νεφροί, μαστοί, αδένες δερματικοί, σωλήν κλ. Γενικά φαινόμενα της θρέψεως. Αίσθησις. Νευρικόν σύστημα. Εγκεφαλονωτιαίος νευρικός άξων. Μέγα συμπαθητικόν σύστημα. Λειτουργία των νευρικών κέντρων και των νεύρων. Αισθητήρια όργανα. Αφή. Υφή του δέρματος. Όρασις. Υφή του αισθητηρίου της οράσεως. Θεωρία της οράσεως. Κανονικός οφθαλμός, ελαττώματα περίτονσχηματισμόν του οπτικού οργάνου.

Ακοή. Ακουστικόν όργανον, κατασκευή αυτού. Θεωρία της ακοής. Γεύσις. Υφή της γλώσσης. Όσφρησις. Κατασκευή του οσφραντικού οργάνου. Περί της φωνής και των ηχογόνων συσκευών των άλλων ζώων. Ταξινόμησις των ζώων. Διαίρεσις του Αριστοτέλους, του Λιναίου,τουΚιβιέρου. Ταξινόμησις των ζώων κατά νεωτέραν τινά παραδεδεγμένην ταξινόμησιν και διαίρεσις αυτών εις συνομοταξίας. Περιγραφή της συνομοταξίας των σπονδυλωτών και διά συγκρίσεως εξεύρεσις των γνωρισμάτων των ομοταξιών και τάξεων αυτής. Περιγραφή αντιπροσώπων εκ των άλλων συνομοταξιών και διά συγκρίσεως εύρεσις των γνωρισμάτων αυτών. Μνεία εν εκάστη εξεταζομένη κατηγορία των σπουδαιοτάτων διά τας χρείας του ανθρώπου ζώων μετά διαγραφής της γεωγραφικής αυτών διαδόσεως. 4. Φυτολογία και Γεωλογία. Διά την Β' τάξιν του γυμνασίου, μέχρι οκτώ τυπογραφικών φύλλων κειμένου, της Γεωλογίας μη υπερβαινούσης το εν τυπογρ. φύλλον. Περιεχόμενον: Α'. Φυτολογία. Ορισμός της φυτολογίας. Εξωτερική μορφή του φυτού, προκαταρκτικαί γνώσεις. Περιγραφή κοινών τίνων φανερογόνων φυτών και των διαφόρων μορφών και μερών, των ριζών του βλαστού, των φύλλων, των ανθέων καιτωνευνοητοτέρωνταξιανθιών και καρπών. Περιγραφή των εξωτερικών οργάνων των φυτών και σύγκρισις συγγενών μορφών, ιδίως των ανθέων αυτών. γιστά τινα περί των νοσημάτων των φυτών και των αιτίων αυτών. Φυτικαί ταξινομήσεις επί τη βάσει των ανθέων. Επιθεώρησις συντομωτάτη του φυτικού συστήματος και αδροτάτη περιγραφή εγχωρίων τινών φανερογόνων φυτών, ως και σποριοφύτων τινών. Γεωγραφική διάδοσις των φυτών ιδία των σπουδαιοτέρων ωφελίμων ξένων και εγχωρίων. Β' Γεωλογία. Ορισμός της Γεωλογίας. Γηγενής θερμότης. Ηφαίστεια. Σεισμοί, γεωλογική ενέργεια των υδάτων. Πετρώματα. Γενική σημείωσις διά τα βιβλία της Φυσικής ιστορίας. ταξινομήσεων. Τα κατ' αυτήν όμως να εκτίθενται σαφώς και το σύνολον να είναι καταληπτόν εις παίδας. 5. Φυσική πειραματική διά την Γ' και Δ' τάξιν των Γυμνασίων. Μέχρι δεκαπέντε τυπογραφικών φύλλων.

Περιεχόμενον: Ορισμοί,απλάκαισύνθετα σώματα. Φυσικά και χημικά φαινόμενα. Παρατήρησις, πείραμα, φυσικός νόμος, φυσική θεωρία. Μόρια και άτομα. Διάφοροι καταστάσεις των σωμάτων. Ιδιότητεςτωνσωμάτων. Έκτασις, αδιαχώρητον, διαιρετόν, συμπιεστόν, πορώδες, ελαστικότης. Κινητόν. Αδράνεια. Στοιχειώδεις γνώσεις εκ της Μηχανικής. Κίνησις. Κίνησις ισοταχής, ανισοταχής, ομαλώς μεταβαλλομένη. Δύναμις. Μονάς δυνάμεως. Δυναμόμετρον. Παράστασις των δυνάμεων. Σύνθεσις και ανάλυσιςτωνδυνάμεων. Μάζα, έργον, ενέργεια, φυγόκεντρος δύναμις. Βαρύτης. Διεύθυνσις της βαρύτητος. Βάρος. Κέντρον βάρους. Ισορροπία στερεού σώματος ερειδομένου επί οριζοντίου επιπέδου, εξηρτημένου εξ οριζοντίου άξονος. Νόμοι της πτώσεως των σωμάτων. Περί απλών μηχανών. Μοχλός. Τροχαλίαι και πολύσπαστα. Βαρούλκον. Κοχλίας. Ζυγός. Στατήρ. Πλάστιγξ. Υδροστατική. Υδροστατική αρχή. Υδραυλικόν πιεστήριον. Όροι ισορροπίας των υγρών. Αρχή του Αρχιμήδους. Ειδικόν βάρος. Πυκνόμετρα και αραιόμετρα. Συνοχή. Συνάφεια. Τριχοειδή φαινόμενα. Περί των αερίων. Ατμοσφαιρική πίεσις. Βαρόμετρα, αερόστατα. Νόμος του Μαριότου. Μανόμετρα. Αεροθλιπτικαί μηχαναί. Αεραντλίαι. Σίφων. Υδραντλίαι. Θερμότης. Γενικά αποτελέσματα της θερμότητος. Θερμόμετρα. Διαφορικόν θερμόμετρον. Διαστολή στερεών, υγρών, αερίων. Τήξις. Πήξις. Διάλυσις. Περί ατμών. Βρασμός, εξάτμισις, υγροποίησις των αερίων. Υγρομετρία, υγρόμετρα. Ειδική θερμότης στερεών, υγρών, αερίων, θερμότης τήξεως και εξαερώσεως. Διάδοσις της θερμότητος, αγωγιμότης, ακτινοβολία. Μετατροπή του μηχανικού έργου εις θερμότητα και της θερμότητος εις έργον. Μηχανικόν ισοδύναμον της θερμότητος. Ατμομηχαναί. Στοιχειώδεις γνώσεις Μετεωρολογίας. Ακουστική. Παραγωγή, διάδοσις και ανάκλασις του ήχου. Η χ ώ και αντήχησις, ύψος, και έντασις του ήχου. Εγκάρσιοι παλμοί των χορδών. Μουσικά διαστήματα. Μουσική κλίμαξ. Ηχητικοί σωλήνες. Χροιά του ήχου. Φωνογράφος. Φωνητικόν και ακουστικόν όργανον ανθρώπου. Οπτική. Διάδοσις του φωτός. Ταχύτης και έντασις του φωτός. Φωτομετρία. Ανάκλασις του φωτός. Νόμοι διαθλάσεως. Διάφορα φαινόμενα οφειλόμενα ειςτηνδιάθλασιν. Διπλή διάθλασις. Φακοί, οπτικόν πρίσμα. Ανάλυσις του φωτός. Φασματοσκοπική ανάλυσις. Απλούν και σύνθετον μικροσκόπιον. Αστρονομικόν τηλεσκόπιον. Συσκευή

προβολής φωτεινών εικόνων. Φωτογραφία. Περί του οφθαλμού. Πορείατωνακτίνων εντός του οφθαλμού. Διάρκεια του οπτικού αισθήματος. Κινηματογράφος. Μυωπία. Πρεσβυωπία. Φωτεινά μετέωρα. Μαγνητισμός. Ιδιότητες των μαγνητών. Μαγνήτισις εξ επιδράσεως. Μέθοδοι μαγνητίσεως. Γήινος μαγνητισμός. Απόκλισις, έγκλισις, πυξίς. Στατικός ηλεκτρισμός. Ηλεκτρισμός διά τριβής. Καλοί και κακοί αγωγοί του ηλεκτρισμού. Μονωτήρες. Ηλεκτρικόν εκκρεμές. Θετικός και αρνητικός ηλεκτρισμός. Διάταξις του ηλεκτρισμού επί της επιφανείας των σωμάτων. Ηλέκτρισις εξ επιδράσεως. Ηλεκτροσκόπιον. Διανομή του ηλεκτρισμού επί της επιφανείας των σωμάτων. Πειραματικός ορισμός του ηλεκτροδυναμικού. Χωρητικότης. Πρακτικαί μονάδες, ποσότητος, δυναμικού και χωρητικότητος. Ηλεκτρικαί μηχαναί. Ηλεκτροφόροι. Πυκνωταί του ηλεκτρισμού. Λουγδουνική λάγηνος. Ηλεκτρική συστοιχία. Συμπυκνωτικόν ηλεκτροσκόπιον. Ατμοσφαιρικός ηλεκτρισμός. Αλεξικέραυνα. Δυναμικός ηλεκτρισμός. Ηλεκτρικόν στοιχείον. Φορτίον ηλεκτροστατικόν εις τους πόλουςτουηλεκτρικού στοιχείου. Διαφορά δυναμικού εις τους δύο πόλους. Συνένωσις ηλεκτρικών στοιχείων. Ηλεκτρικόν ρεύμα. Ηλεκτρεγερτική δύναμις. Έντασις ηλεκτρικού ρεύματος. Αντίστασις. Νόμος του Ohm. Φυσιολογικά, μηχανικά, μαγνητικά αποτελέσματα του ηλεκτρικού ρεύματος. Γαλβανόμετρον. Χημικά αποτελέσματα. Συσσωρευταί του ηλεκτρισμού. Γαλβανοπλαστική. Θερμαντικά αποτελέσματα. Θερμοηλεκτρικαί στήλαι. Φωτεινά αποτελέσματα. Ηλεκτρομαγνητισμός. Σωληνοειδές. Ηλεκτρομαγνήτης. Ηλεκτρικός τηλέγραφος. Ρεύματα εξ επαγωγής. Επαγωγικόν πηνίον. Τηλέφωνον και μικρόφωνον. Ηλεκτρομηχαναί. Ηλεκτροκινητήρες. Εναλλασσόμενα ρεύματα. Μεταλλακτήρες (Transformateurs). Εκκένωσις εις αραιά αέρια. Σωλήν Geissler. Σωλήν Crookes. Καθοδικαί ακτίνες. Ακτίνες Röntgen. Ηλεκτρικαί κυμάνσεις. Παλμική εκκένωσις πυκνωτού. Πειράματα του Tesla και του D'Arsouval. Πειράματα του Hertz. Σωλήν του Branly. Ασύρματος τηλέγραφος. Σ η μ ε ί ω σ ι ς . Το περιεχόμενον των βιβλίων της Φυσικής οφείλει να είναι στοιχειώδες και ιδίως πειραματικόν, να στηρίζηται δε επί των πραγματικών γεγονότων. μακράς περιγραφάς οργάνων και τεχνικάς λεπτομερείας των προετοιμασιών προς εκτέλεσιν των πειραμάτων.

Επίσηςαιεικόνες να είναι απλαί και εφ' όσον είναι δυνατόνναπεριορίζωνται εις σχήματα. 6. Χημείας στοιχειώδεις γνώσεις, διά τα γυμνάσια (μέχρι 3 τυπογραφικών φύλλων). Φυσικά και χημικά φαινόμενα. Μηχανικόν μίγμα. Χημική ενωσις. Αήρ, οξυγόνον, άζωτον. Ύδωρ,ανάλυσις,σύνθεσις, Πόσιμα ύδατα. Υδρογόνον. Υδροχλωρικόν Οξύ. Χλωριούχα άλατα. Χλώριον. Χλωριούχον νάτριον. Ηλεκτρόλυσις χλωριούχου νατρίου. Νάτριον. Καυστικόν νάτριον, ανθρακικόν νατριον. Κάλιον. Χλωρικόν κάλιον. Αμμωνιακόν άλας, αμμωνία. Απλά σώματα, μεταλλοειδή, μέταλλα. Σύνθετα σώματα. Νόμοι της ισομερίας. Νόμοι των όγκων. Σύμβολα. Περί ατόμων και μορίων, ατομική γραφή. Τύποι. Ονοματοθεσία. Οξέα. Βάσεις, άλατα. Θείον, θειϊκόν οξύ, υδρόθειον. Νίτρον, νιτρικόν οξύ. Άσβεστος, ανθρακικόν ασβέστιον, θειϊκόν ασβέστιον. Φωσφορικόν ασβέστιον, φωσφόρος. Άνθραξ. Φυσική καύσιμος ύλη, τεχνητή. Διοξείδιον του άνθρακος. Πυρίτιον. Βορικόν οξύ. Μέταλλα και κράματα. Ιδιότητες αυτών. Σίδηρος, χυτοσίδηρος. Χάλυψ. Μόλυβδος και κράματα αυτού. Μίνιον. Ανθρακικός μόλυβδος (στουπέτσι). Ψευδάργυρος και κράματα, όξείδιον ψευδαργύρου. Αργίλλιον. Αγγειοπλαστική. Πορσελάνη. Φαβεντιανή γη. Ύαλος, κρύσταλλοι. Χαλκός. Άργυρος. Χρυσός. Νομισματικά κράματα. Οργανική χημεία. Υδρογονάνθρακες. Μεθώνιον. Πετρέλαιον. Αιθυλαίνιον. Οξυλαίνιον. Βενζίνη. Φωταέριον. Μεθυλικόν πνεύμα. Οινόπνευμα, οινοπνευματική ζύμωσις. Οξικόν Οξύ. Όξος. Οξική ζύμωσις. Αιθήρ. Άλατα. Λιπαρά σώματα. Λιπαρά Οξέα. Γλυκερίνη. Στεατικά κηρία. Σάπωνες. Είδη σακχάρου. Άμυλον. Κυτταρίνη. Φαινόλη. Ανιλίνη. 7. Μαθήματα χημείας διά το Βαρβάκειον Λύκειον και τας εμπορικάς σχολάς, μέχρι δέκα τυπογρ. φύλλων. Περιεχόμενον: Εισαγωγή εις την χημείαν. Φυσικά και χημικά φαινόμενα. Μηχανικόν μίγμα, χημική ένωσις. Σώματα απλά και σύνθετα. Ανάλυσις και σύνθεσις. Αμέταλλα ή μεταλλοειδή μέταλλα, ανόργανος χημεία. Οργανική χημεία.

Χημική συγγένεια. Χημική αντικατάστασις. Κρυστάλλωσις, κρυσταλλικά συστήματα, διμορφισμός, ισομορφισμός. Χημικοί νόμοι. Μόριον, μοριακόν βάρος. Άτομον, ατομικόν βάρος. Υπόθεσις του Avogadro και Ampère. Νόμοι της κατ' όγκον ενώσεως του Gay-Lussac. Χημικά σύμβολα, χημικοί τύποι, χημικαί εξισώσεις. Δύναμις των στοιχείων. Ταξινόμησις των μεταλλοειδών. Ρίζαι, στοιχεία θετικά και αρνητικά. Οξέα, βάσεις, άλατα, ανυδρίται. Α'. Αμέταλλα στοιχεία. 1. Οξυγόνον. Όζον. 2. Υδρογόνον. Ύδωρ. 3. Χλώριον. Υδροχλωρικόν οξύ, υποχλωριώδη άλατα. 4. Βρώμιον. 5. Ιώδιον. 6. Φθόριον. Υδροφθόριον. 7. Θείον. Υδρόθειον. Διοξείδιον του θείου. Θειϊκόν οξύ. 8. Άζωτον. Ατμοσφαιρικός αήρ. Αμμωνία, Οξείδια του αζώτου. Νιτρικόν οξύ. Βασιλικόν ύδωρ. 9. Φωσφόρος. Αερώδες φωσφορούχον υδρογόνον, πεντοξείδιον του φωσφόρου, φωσφορικόν οξύ. 10. Αρσενικόν. Αρσενικούχον υδρογόνον, τριοξείδιον του αρσενικού. 11. Βόριον. Βορικόν οξύ, βόραξ. 12. Άνθραξ. Διοξείδιον του άνθρακος, μονοξείδιον του άνθρακος. Διθειούχος άνθραξ. 13. Πυρίτιον. Διοξείδιον του πυριτίου. Υαλουργία.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.

Β'. Μέταλλα (και ενώσεις αυτών). Νάτριον και Κάλιον. Αλκαλικαί γαίαι. Ασβέστιον. Στρόντιον. Βάριον. Μαγνήσιον. Αργίλλιον. Χαλκός. Άργυρος. Υδράργυρος. Ψευδάργυρος. Κασσίτερος. Μόλυβδος. Βισμούθιον. Σίδηρος. Χρυσός. Λευκόχρυσος. Μέταλλα σπάνια συνοδεύοντα τον Λευκόχρυσον.

Περί εκάστου των μετάλλων τούτων αναγραπτέα τα κυριώτατα ορυκτά, η μεταλλουργία, αι φυσικαί και χημικαί ιδιότητες, αι χρήσεις, τα σπουδαιότατα κράμματα και αι κυριώταται χημικαί ενώσεις. Γ ' . Οργανική χημεία. Συστατικά των οργανικών ενώσεων. Στοιχειώδης ανάλυσις. Υδρογονάνθρακες. Προϊόντα των υδρογονανθράκων. Πνεύματα. Γλυκερίνη, νιτρογλυκερίνη, δυναμίτις. ΑιΘέρες. Λιπαρά σώματα (λίπη, έλαια). Λιπαραί αμίναι. Αλδείδαι, οξόναι. Οργανικάοξέα(οξεικόν οξύ, οξεικά άλατα, οξεική ζύμωσις. Μυρμηκικόν οξύ, γαλακτικόν, οξαλυκόν, ηλεκτρικόν, σαλυκελικόν, μηλικόν, τρυγικόν, τρυγικόν καλιονάτριον, εμετική τρύξ, κιτρικόν οξύ. Στεατικόν οξύ, φοινικικόν, ελαϊκόν. Κηρία. Σάπωνες). Υδατάνθρακες. Σταφυλοσάκχαρον, καλαμοσάκχαρον, γαλακτοσάκχαρον, άμυλον, δεξυρίνη, κόμμι αραβικόν, κυτταρίνη, νιτροκυτταρίνη (βαμβακοπυρίτις). Φαινόλαι (Φαινικόν οξύ, πικρικόν οξύ, πικρικά άλατα). Οργανικά αρωματικά οξέα. Αρωματικαί Αμίναι (Ανιλίνη, άλατα αυτής). Γλυκωματογόνα. Αλκαλοειδή (Κινίνη, μορφίνη, νικοτίνη, ατροπίνη, στρυχνίνη, καφείνη κλπ.). Ρητίναι. Ζωϊκαί ουσίαι. Πρωτείναι. Οστά, αίμα, κρέας, γάλα, βούτυρον, τυρός, σίελος, γαστρικόν υγρόν, ούρα, πτωμαΐναι. ΙΑ'. ΤΕΧΝΙΚΑ

1. Καλλιγραφία διά τα ελληνικά σχολεία, εκ φύλλων 18. Εκάστου φύλλου μόνον η πρώτη σελίς θα είναι γεγραμμένη. Περιεχόμενον: Υποδείγματα των γραμμάτων του ελληνικού αλφαβήτου (μικρών και κεφαλαίων) και των αριθμών, εν πέντε δε φύλλοις υποδείγματα κειμένου διά γραμμάτων δύο μεγεθών. (Αι φράσεις του κειμένου τούτου πρέπει να είναι καλώς εκλεγμέναι,γνωμικούκαιδιδακτικού περιεχομένου). εν υπόδειγμα γραμμάτων κατά τον ρυθμόν της γραφής των περγαμηνών ελληνικών χειρογράφων του Δ' και Ε' αιώνος, έτερον δε κατά τον ρυθμόν της γραφής των χειρογράφων του Η' - I' αιώνος, εν δυσί δε φύλλοις υποδείγματα γραμμικών κεφαλαίων γραμ-

γραμμάτων κατά τους τύπους των καλλίστων βυζαντινών χειρογράφων. Προσέτι υποδείγματα γαλλικής γραφής (μικρών και κεφαλαίων γραμμάτων και κειμένου). Δεν επιτρέπονται υποδείγματα ελληνικών γραμμάτων κατά τον ρυθμόν της γοτθικής γραφής. 2. Ιχνογραφία τεύχος Α' διά την Α' τάξιν του ελληνικού σχολείου εκ φύλλων 20. Έκάστου φύλλου μόνον η πρώτη σελίς θα είναι γεγραμμένη. Περιεχόμενον: Χάραξις ευθειών γραμμών. Ευθείαι οριζόντιοι, κατακόρυφοι, πλάγιαι. Διπλασιασμός, τριπλασιασμός κλπ. ευθείας. Διαίρεσις ευθείας εις ίσα μέρη. Ευθείαι παράλληλοι. Ευθείαι κάθετοι. Μαίανδροι και απλά κοσμηματικά συμπλέγματαευθειώνοριζοντίωνκαι κατακορύφων. Υποδείγματα γωνιών προς αναπαράστασιν. Γωνίαι ορθαί, οξείαι, αμβλείαι. Διχοτόμησις και διαίρεσις γωνιών (και ιδία της γωνίας 180°) εις μέρη ίσα. Κοσμηματικά συμπλέγματα ευθειών κεκλιμένων κατά 45° η 135° μοίρας. ειδών τετραπλεύρων. Περιφέρεια εγγεγραμμένη εν τετραγώνω. Υποδείγματα περιφερειών προς χάραξιν δι' ελευθέρας χειρός. Ακτίνες, διάμετροι, χορδαί. Κανονικά πολύγωνα κυρτά και αστεροειδή. Περιφέρειαι ομόκεντροι. Έλλειψις εγγεγραμμένη εν ορθογωνίω. Άξονες αυτής. Εστίαι. Γραμμαί ελικοειδείς και κυματοειδείς. Κοσμήματα μεθ' ελικοειδών και κυματοειδών γραμμών. Απλά φύλλα και άνθη. Εικόνες απλών συνήθων αντικειμένων (μερών οικίας, επίπλων, σκευών κτλ.). Παράστασις απλών στερεών εν προσάψει και κατόψει. 3. Ιχνογραφία τεύχος Β', διά την Β' τάξιν του ελληνικού σχολείου, εκ φύλλων 22. Γεωμετρικά κοσμήματα ποικίλα. Μωσαϊκά εκ κανονικών πολυγώνων, τετραπλεύρων κτλ. Κοσμήματα έχοντα ως βάσιν κανονικά πολύγωνα. Κοσμηματικά συμπλέγματα εκ τόξων, κύκλων. Διαγράμματα μερών οικίας, επίπλων, κτλ. Παράστασις στερεών εν πλαγία προβολή (κύβου, ορθογωνίου παραλληλεπιπέδου, σταυρού, κτλ). Απλά φύλλα και άνθη κατά φύσιν και κατά τέχνην (ελαίας, δάφνης, αμπέλου, κισσού, ακάνθης, ρόδου, χρυσανθέμου κτλ.), απλά κοσμήματα εκ φύλλων καιανθέων,ρυθμού αναγεννήσεως.

4. Ιχνογραφία τεύχος Γ' διά την Γ' τάξιν του ελληνικού σχολείου, εκ φύλλων 24. Εικόνες μικρών πλοίων, ζώων, προσώπων. Ζώα και κεφαλαί ζώων κατά τέχνην (λέων, ταύρος, κριός, αετός, γλαυξ, δελφίς, κτλ.). Κυμάτια και ανθέμια ελληνικού ρυθμού. Κοσμήματα εξ αρχαίων ελληνικών αγγείων. Εικόνες απλών αρχαίων ελληνικών αγγείων. Κιονόκρανα απλάτων τριών αρχαίων ελληνικών ρυθμών. Εικόνες αρχαίου ελληνικού τρίποδος, βωμού, περικεφαλαίας, ασπίδος, ξίφους, τριαίνης, κηρυκείου, κεφαλής Μεδούσης. Εικών κεκοσμημένου σταυρού, δικεφάλου αετού, ελληνικού στέμματος (εθνοσήμου). IB'. ΕΜΠΟΡΙΚΑ 1. Αριθμητική εμπορική διά τας εμπορικάς σχολάς, τεύχος Α', μέχρι δέκα οκτώ τυπογραφικών φύλλων. Περιεχόμενον : Α'. Συντομίαι περί την εκτέλεσιν αριθμητικών πράξεων(επίακεραίωνκαι κλασματικών, κοινών και δεκαδικών αριθμών). Βάσανοι των πράξεων. Πυθαγόρειος πίναξ των γινομένων των αριθμών από 1 μέχρι 15. Περί τετραγώνου και τετραγωνικής ρίζης, κύβου και κυβικής ρίζης. Β'. Δεκαδικόν μετρικόν σύστημα. Υπολογισμός εμβαδών και όγκων. Όγκος βυτίων. Ειδικά βάρη. Μέτρα, σταθμά και νομίσματα των κυριωτάτων κρατών. Μετατροπαί. Συμμιγείς αριθμοί. Συντομίαι εν ταις επί των συμμιγών πράξεσι. Μέθοδος των υποπολλαπλασίων. Γ'. Στοιχεία του Αλγεβρικού λογισμού (επί το πρακτικώτερον και καθόσον χρησιμεύουσιν εις τας περαιτέρω αναπτύξεις της εμπορικής αριθμητικής). Θεμελιώδεις ιδιότητες των επί των ακεραίων και κλασματικών αριθμών πράξεων. Αριθμοί αρνητικοί, κανόνες των επ' αυτών πράξεων. Αλγεβρικαί παραστάσεις, πράξεις επ' αυτών. Εξισώσεις πρώτου βαθμού μεθ' ενός αγνώστου. Συστήματα δύο εξισώσεων πρώτου βαθμού δύο αγνώστων. Απλά συστήματα πλειόνων εξισώσεων πρώτου βαθμού μετ' ισαρίθμων αγνώστων. Δ'. Περί λόγων και αναλογιών. Περί ποσών αναλόγων. Μέθοδος των τριών απλή και σύνθετος. Μέθοδος της αναγωγής εις την μονάδα. Προβλήματα υπολογισμού ποσοστών. Συνεζευγμένη μέθοδος. Προβλήματα μερισμού και εταιρείας. Μέθοδος μίξεως.

33

Προβλήματα απλού τόκου. Τοκάριθμοι. Σταθεροί διαιρέται. Μέθοδος των υποπολλαπλασίων. Περί εσωτερικής και εξωτερικής υφαιρέσεως. Χρήσις σταθερών διαιρετών. Πινάκια προεξοφλήσεως. Κοινή και μέση λήξις. Αλληλόχρεοι τοκοφόροι λογαριασμοί. Μέθοδος ευθεία, αντίστροφος, αμβουργική. Εφαρμογαί. Ε'. Δημόσια χρεόγραφα. Μετοχαί και ομολογίαι. Δάνεια πάγια και χρεολυτικά. Χρηματιστικαί πράξεις. Πράξεις τοις μετρητοίς και επί προθεσμία (Οριστικαί, επί αμοιβή κλπ.). Αγοράκαιπώλησις μεταλλικού χρήματος (νομισμάτων και πολυτίμων μετάλλων). Περί συναλλαγής εσωτερικής και εξωτερικής, αμέσου και εμμέσου. Πρόκρισις συναλλαγής (arbitrage). Δελτία χρηματιστηρίων. ΣΤ'. Υπολογισμός αξίας εμπορευμάτων. Πρόκρισις αγοράς ή πωλήσεως εμπορευμάτων. Εφαρμογαί.

2. Αριθμητική εμπορική, τεύχος Β', μέχρις εννέα τυπογραφικών φύλλων. Περιεχόμενον: Περί προόδων και λογαρίθμων. Χρήσις των λογαριθμικών πινάκων. Εφαρμογή του διά λογαρίθμων λογισμού. Δυνάμεις μετ' εκθετών κλασματικών και αρνητικών. Περί ανατοκισμού και χρεολυσίας. Διάφορα είδη αποσβέσεως δανείων. Λύσις των σχετικών ζητημάτων α') διά των λογαριθμικών πινάκων, β') δι' ειδικών πινάκων. Πίνακες αποσβέσεως. Εφαρμογαί. Περί συνδυασμών. Τύπος του διωνύμου (δι' ακεραίους θετικούς εκθέτας). Περί πιθανοτήτων. Πίνακες θνησιμότητος. Πιθανή ζωή, μέση ζωή. Πιθανότης κληρώσεως ομολογίας. Ασφαλιστικαί εταιρείαι. Περιοδικαί παροχαί (rentes) Ισόβιοι και πρόσκαιροι. Ασφάλειαι ζωής. Ασφάλειαι εν περιπτώσει θανάτου. Καταβολαί (primes) εφ' άπαξ, καταβολαί ετήσιοι. Ταμεία συντάξεων. Ταμεία αλληλοβοηθείας. Ασφάλειαι εμπορευμάτων. Αποσπάσματα πινάκων χρησίμων εν τοις υπολογισμοίς του ανατοκισ της χρεολυσίας και των ασφαλειών (εν σελίσιν οκτώ το πολύ). Μεθ' έκαστον κεφάλαιον ή τμήμα κεφαλαίου της εμπορικής αριθμητικής παραθετέα ικανά προβλήματα προς άσκησιν. 3. Εμπορευματολογία διά τας εμπορικάς σχολάς, μέχρι δέκα πέντε τυπογραφικών φύλλων. Περιεχόμενον: Εισαγωγή.

Πρώται ύλαι. Βιομηχανικά προϊόντα. Εμπορεύματα. Ταξινόμησις των εμπορευμάτων. Σκοπός της εμπορευματολογίας. Α'. Εμπορεύματα

εκ της ανοργάνου φύσεως.

1. Προϊόντα μεταλλείας, καμινείας και μεταλλουργίας. Μέταλλα. Κράματα. Προϊόντα χωνείας και ελάσεως. Ποικίλα μεταλλουργήματα (σωλήνες, ήλοι, βελόναι, γραφίδες, νομίσματα, κττ.). 2. Πολύτιμοι και ημιπολύτιμοι λίθοι. 3. Γλυπτικαί ύλαι. Οικοδομικοί λίθοι. Κονιάματα. Μυλόλιθοι. Ακονιστικαικαιστιλβωτικαί ύλαι. 4. Προϊόντα αργιλλοπλαστικής και υαλουργίας. 5. Πετρέλαιον, άσφαλτος, βενζίνη, οζοκηρίτης. 6. Ορυκτοί άνθρακες, τύρφη. Προϊόντα της πίσσης. 7. Θείον, φωσφόρος, πυρεία, πυρίτις. 8. Ανόργανα οξέα. Ανόργανα άλατα. 9. Γραφικαί και χρωστικαί ύλαι. Β'. Εμπορεύματα εκ της ενοργάνου φύσεως. 1. Φυτικαί εδώδιμοι ουσίαι. Δημητριακοί καρποί, όσπρια. Άλευρα, προϊόντα αλευροποιΐας. Άρτος, προϊόντα αρτοποΐας. Άμυλον και αμυλώδη. Καρποί και σπόροι. Σάκχαρον και σακχαρώδη. 2. Ζωϊκαί εδώδιμοι ουσίαι, κρέας, ιχθύες, γάλα και τα εξ αυτού, ωά, μέλι, κττ. 3. Ουσίαι περιεκτικαί αλκαλοειδών (καπνός, τέϊον, καφές, κακάον, όπιον, κττ.). 4. Οινοπνευματώδη (οινόπνευμα, οίνος, μιστέλιον, ζύθος κτλ.). 5. Ό ξ ο ς και οξικόν οξύ. 6. Αρωματικά. 7. Φυτικά φαρμακευτικά προϊόντα. 8. Ζωϊκά φαρμακευτικά προϊόντα. 9. Οπός γλυκυρρίζης, αλόης. Καουτσούκ και γουτταπέρκα. Κόμμεα, τραγάκανθα. Κομμεορρητίναι (γούττειον κόμμι, σμύρνα, λίβανος). Ρητίναι. Βάλσαμα. 10. Αιθέρια έλαια (τερεβινθέλαιον, ροδέλαιον, έλαια εσπεριδοειδών, καφουρά, κττ.). 11. Φυτικαί λιπαραί ουσίαι. Φυτικός κηρός. 12. Ζωϊκαί λιπαραί ουσίαι. Κηρός μελισσών. Κήτειον (spermaceti). 13. Σάπωνες. Κηρία εκ στεατίνης. 14. Ξύλα. Φελλός. Αλλοιώσεις και τρόπος διατηρήσεως των ξύλων. 15. Φυτικαί νηματουργικαί και χαρτοποιητικαί ύλαι. Ζωϊκαί νηματουργικαι ύλαι.

16. Προϊόντα νηματουργίας. 17. Υφάσματα. 18. Χάρτης. 19. Δεψικαί ύλαι. 20. Δοραί, μηλωταί. 21. Βύρσαι, περγαμηναί. 22. Κόλλα. 23. Φυτικαί χρωστικαί ουσίαι. 24. Ζωϊκαί χρωστικαί ουσίαι. 25. Πλύσις, βαφή, πίεσις και τελική επεξεργασία των υφασμάτων. 26. Τεχνικώς χρησιμοποιούμεναι ζωϊκαί ύλαι" ελέφας, οστά, κέρατα, όστρακα χελώνης, φαλαίνια (fanons de baleine), μάργαρος, μαργαρίται, σπόγγοι κτλ. 27. Οργανικά άλατα. 28. Λιπάσματα. Εκάστη κατηγορία η είδος εμπορευμάτων πρέπει να εξετάζηται, κατά λόγον της σπουδαιότητος, από των εξής απόψεων: Φυσικά και χημικά γνωρίσματα των εμπορευμάτων. Κύριαι ποικιλίαι υφ' ας κυκλοφορούσιν εις το εμπόριον, χαρακτήρες και ονόματα αυτών. Αλλοιώσεις εις ας υπόκεινται, τρόποι προλήψεως αυτών. Τρόποι συσκευής. Νοθείαι και τρόποι εξελέγξεως. Τρέχουσα εμπορική αξία. Ποσόν κυκλοφορούν ετησίως εν τω παγκοσμίω εμπορίω. Κυριώτατοι τόποι προελεύσεως και καταναλώσεως Δι' έκαστον είδος εμπορευμάτων και τας κυριωτάτας αυτού ποικιλίας πρέπει επίσης ν' αναγράφωνται τά αντίστοιχα γαλλικά, αγγλικά και γερμανικά (ή άλλαάξιαπροσοχής) ονόματα. Εις το τέλος του βιβλίου ανάγκη να τεθή λεξιλόγιον των εν τω κειμένω όρων. 4. Ιστορία του εμπορίου διά τας εμπορικάς σχολάς μέχρις εξ τυπογραφικών φύλλων. Περιεχόμενον: Εισαγωγή. Σκοπός της ιστορίας του εμπορίου. Διαίρεσις αυτής. Τινά περί της προϊστορικής εποχής. Α'. Οι αρχαΐοι χρόνοι (μέχρι του 395 μ.Χ.) Α'. Παλαιά ανατολική περίοδος. Η Μεσόγειος και η Ερυθρά ως παλαιόταται έδραι του εμπορίου. Αιγύπτιοι. Βαβυλώνιοι και Ασσύριοι. Συρία και Φοινίκη. Μήδοι και Πέρσαι. Παλαιόταται εμπορικαί σχέσεις των Ελλήνων. Β'. Ελληνική περίοδος.

Αποικίαι των Ελλήνων. Αγώνες περί της κατά θάλασσαν επικρατήσεως εν τη ανατολική και δυτ κή Μεσογείω. τούς. Εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Γ'. Ρωμαϊκή περίοδος. Οικονομική ανάπτυξις της Ρώμης μέχρι των αυτοκρατόρων. Η εποχή της παγκοσμίου ειρήνης. Η εποχή της οικονομικής παρακμής. Β'. Οι μέσοι χρόνοι (395-1492

μ.Χ.).

Δ'. Βυζαντιακή περίοδος. Η μεροβιγγιακή και η καρολιγγιακή εποχή.

Σχηματισμός των ευρωπαϊκών εθνοτήτων. Ε'. Ιταλική περίοδος. Κοινωνική και οικονομική κατάστασις της Ευρώπης κατά την αρχήν των σταυροφοριών. Αποτελέσματα των σταυροφοριών. Η βυζαντιακή αυτοκρατορία. Ακμή και κατάπτωσις του εμπορίου της Ανατολής.

Εμπορικαί πανηγύρεις και οδοί του εμπορίου. Βιομηχανικά κέντραενΕυρώπη. Γ. Οι νέοι χρόνοι (1492-1815 μ.Χ.). ΣΤ'. Ισπανοπορτογαλική περίοδος. Ο αιών των ανακαλύψεων και εφευρέσεων. Η αναγέννησις. Ζ'. Ολλανδοβρεττανική περίοδος. Φορολογική πολιτική. Προστατευτική του εμπορίου πολιτική. Ο αγών περί κτήσεως των ανατολικών Ινδιών. Αποίκισις τουνέου κόσμου" ο υπέρ ανεξαρτησίας αγών. Εμπόριον, βιομηχανία και γεωργία κατά τον 17ον και 18ον αιώνα. Η γαλλική επανάστασις. Η γαλλική αυτοκρατορία. Ανάπτυξιςτουεμπορίουκαιτηςναυτιλίας των Ελλήνων.

Δ'. Οι νεώτατοι χρόνοι. Η'. Η σύγχρονος (βρεττανοαμερικανική) εποχή. Εμπόριονκαιεμπορικήπολιτική των κυριωτάτων του κόσμου κρατών.

5. Γεωγραφία Εμπορική διά τας εμπορικάς σχολάς, μέχρι δώδεκα τυπογραφικών φύλλων. Περιεχόμενον: Α'. Γνώσεις εκ της μαθηματικής γεωγραφίας. Γεωγραφικοί χάρται, χρήσις αυτών, πλάτος και μήκος σημείου τινός επί της επιφανείας της γης. Σχέσις μεταξύ της διαφοράς ώρας και της διαφοράς μήκους δύο τόπων της γης. Κινήσεις της γης. Ώραι του έτους. Διαίρεσις της γης εις ζώνας. Φαινόμενα της διαρκείας ημέρας και νυκτός. Περί σελήνης. Περί του ημερολογίου. Β'. Γνώσεις εκ της φυσικής γεωγραφίας. Διανομή της ξηράς και των υδάτων της γης. Διάπλασις των ηπείρων. Παλίρροια και θαλάσσια ρεύματα. Περί κλίματος. Άνεμοι, κυκλώνες, βροχαί. Ορυκτά φυσικά προϊόντα. Γεωγραφική διανομή των χρησιμωτάτων ζώων και φυτών. Γ'. Ο άνθρωπος και η εκμετάλλευσις των πηγών του πλούτου. Εκμετάλλευσις του ορυκτού πλούτου. Γεωργία και δασοκομία" θήρα, κτηνοτροφία, αλιεία. Βιομηχανία. Εμπόριον. Μεταφορά και συγκοινωνία. Διανομή των ανθρώπων επί της επιφανείας της γης. Κυριώταται γλώσσαι του κόσμου. Μεταναστεύσεις και αποικίαι. Παραγωγή, ανταλλαγή και κατανάλωσις των κυριωτάτων πρώτων υλών και βιομηχανικών προϊόντων. Δ'. Γεωγραφία της Ελλάδος. Ε'. Γεωγραφία της λοιπής Ευρώπης. ΣΤ'. Γεωγραφία Ασίας, Αφρικής, Αμερικής και Ωκεανίας. Δι' εκάστην χώραν εξεταστέα τα εξής: Θέσις γεωγραφική, διαμόρφωσις της ξηράς, υδρογραφία, κλίμα. Επίδρασις αυτών επί της ευημερίας των κατοίκων και επί της εμπορικής επιδόσεως της χώρας. Φυσικά εμπορεύσιμα προϊόντα, ορυκτά, φυτικά, ζωϊκά. Βιομηχανικά προϊόντα. Τόποι καταναλώσεως. Προϊόντα εισαγόμενα. Τόποι προελεύσεως. Μέσα συγκοινωνίας και μεταφοράς. Κυριώταται εμπορικαί οδοί. Κυριώταται εμπορικαί πόλεις. Σπουδαίοι παράγοντες επηρεάζοντες στο εμπόριον (τελωνεία κτλ). Πληθυσμός και διανομή των κατοίκων. (Τα περί Ελλάδος και των παρά την Ελλάδα και την ανατολικήν μεσόγειον χωρών εκθετέα εν μείζονι εκτάσει).

6. Εγχειρίδιον Εμποριολογίας διά τας εμπορικάς σχολάς, μέχρι δεκαπέντε τυπογραφικών φύλλων. Διά του εγχειριδίου τούτου πρέπει να παρέχωνται πάσαι αι γνώσειςαιαπαραίτητοι προς κατανόησιν του πολυπλόκου μηχανισμού του σημερινού εμπορίου. Η ανάπτυξις των διαφόρων ζητημάτων πρέπει να γίνη κατά τρόπον συνδυάζοντα την θεωρίαν μετά της πράξεως. Περιεχόμενον: Εμπόριον, είδη και υποδιαιρέσεις αυτού. Έμπορος και βοηθητικά πρόσωπα. Βοηθητικά επαγγέλματα του εμπορίου. Κυριώτατα εμπορικά έγγραφα (μετά υποδειγμάτων). Μέτρα και σταθμά. Χρήμα και νόμισμα. Λατινική νομισματική ένωσις. Νομίσματα των σπουδαιοτάτων χωρών. Πίστωσις. Πιστωτικά ομόλογα (χαρτονόμισμα, τραπεζογραμμάτια, συναλλαγματική, γραμμάτιον εις διαταγήν, κτλ.). Εταιρείαι, χρηματιστικοί τίτλοι (ομολογίαι, μετοχαί). Εμπόριονεμπορευμάτων.Εμπόριονχρηματιστικόν (αγοραπωλησίαι μετάλλων πολυτίμων, συναλλάγματος κτλ.). Τράπεζαι και εργασίαι αυτών. Καθιδρύματα ενισχύοντα το εμπόριον (αγοραί, εμπορικαί πανηγύρεις, εκθέσεις, χρηματιστήρια και χρηματιστικαί πράξεις, γενικαί αποθήκαι και λειτουργία αυτών, κτλ.). Μέσα συγκοινωνίας κατά ξηράν και κατά θάλασσαν. Αποστολαί εμπορευμάτων. Φορτωτικαί. Ταχυδρομεία, τηλεγραφεία και τηλέφωνα. Ασφάλειαι και ασφαλιστικαί εταιρείαι. Εμπορική πολιτική (προξενεία, εμπορικά επιμελητήρια, εμπορικαί λαί, τελωνεία και αποθήκαι διαμετακομίσεως, μονοπώλια κτλ.). Σ η μ ε ί ω σ ι ς . Τα εν τω εμπορικώ Δικαίω και εν τη Πολιτική Οικονομία αναπτυσσόμενα κεφάλαια, ως τα περί εταιρειών και συναλλαγματικής κλπ., δύνανται να εκτεθώσιν εν τη Εμποριολογία μετά μεγάλης συντομίαςκαιεπίτο πρακτικώτερον. 7. Εγχειρίδιον λογιστικής, διά τας εμπορικάς σχολάς, μέχρι δεκαπέντε τυπογραφικών φύλλων. Περιεχόμενον: Ορισμόςκαισκοπός της λογιστικής. Λογιστικά συστήματα. Ενεργητικόν, παθητικόν, κεφάλαιον. — Απογραφή και ισολογισμός, άνοιγμα και περάτωσις αυτών. Απλογραφία. Λογιστικά βιβλία (πρόχειρον, ημερολόγιον, καθολικόν, τα-

ταμείον κλπ.). Παράδειγμα απλογραφικής μονογραφίας. Περάτωσις των βιβλίων και σύνταξις απογραφής και ισολογισμού. Διπλογραφία. Λογαριασμοί αξιών και περιουσίας, λ/σμοί αποτελέσματος και λ/σμός κεφαλαίου. Σύγκρισις απλογραφίας και διπλογραφίας. — Προσωρινόν ισοζύγιον, εξέλεγξις διά της στίξεως. Διόρθωσις εσφαλμένων εγγραφών. "Ανοιγμα και περάτωσις λογιστικών βιβλίων διπλογραφικώς. Διπλογραφικαί μέθοδοι (Ιταλική, αμερικανική, γερμανική, γαλλική, αγγλική). Μονογραφίαι εκ του κυρίως εμπορίου, εκτελούμεναι κατά μίαν η πλείονας διπλογραφίας μεθόδους. Λ/σμοί τηρούμενοι εις ξένον νόμισμα. Θετή τιμή. Λογιστική εταιρειών (ομορρύθμων, ετερορρύθμων και ανωνύμων). Διάλυσις εταιρείας και εκκαθάρισις. Λογιστική συμμετοχικών επιχειρήσεων, εμπορευμάτων επί παρακαταθήκη, εμπορευμάτων τρίτων κλπ. Βιομηχανική λογιστική. Τραπεζική λογιστική. Κριτική μελέτη περί ισολογισμών. 8. Στοιχεία πολιτικής οικονομίας διά τας εμπορικάς σχολάς, μέχρις εξ τυπογραφικών φύλλων. Περιεχόμενον: Εισαγωγή. Σκοπός της πολιτικής Οικονομίας. Περί πλούτου. Η χρησιμότης του πλούτου. Α'. Παραγωγή του πλούτου. Πηγαί της παραγωγής (φύσις, εργασία, κεφάλαιον). Περί της φύσεως ως πηγής πλούτου. Περί της εργασίας. Η κατ' επιστήμην εργασία. Η μετά φιλοκαλίας εργασία. Καταμερισμός των έργων. Περί του κεφαλαίου. Διάφορα είδη κεφαλαίων. Λόγοι συντελούντεςειςσχηματισμόν του κεφαλαίου. Διάφορα είδη πλουτοπαραγωγικών επιχειρήσεων. Ο επιχειρηματίας. Συνεταιρισμοί. Περί μηχανών. Περί μεγάλης και μικράς παραγωγής. Β'. Διανομή του πλούτου. Περί των γενικών όρων της διανομής του πλούτου εν ταις νεωτέραις κοινωνίαις. Ιδιοκτησία, οικογένεια, κληρονομιά. Περί του μισθώματος και της εγγείου προσόδου. Σχέσεις των γαιοκτημόνων προς τους καλλιεργητάς. Περί μεγάλης και μικράς ιδιοκτησίας.

Περί της μερίδος του κεφαλαίου εν τη διανομή. Ο τόκος. Πώς κανονίζεται το επιτόκιον. Περί του κέρδους του βιομηχάνου επιχειρηματίου. Αίτια και στοιχεία του κέρδους τούτου. Περί της μερίδος του εργάτου εν τη διανομή. Περί εργατικού μισθού. Διάφορα είδη αυτού. Συμμετοχή εις τα κέρδη. Εργατικοί συνεταιρισμοί. Συνδικάτα. Απεργίαι. Κοινωνικά ζητήματα. Γ'. Κυκλοφορία του πλούτου. Περί ανταλλαγής και αξίας. Περί τιμής. Περί συγκοινωνίας και μεταφοράς. Ταχυδρομεία και τηλέγραφοι. Περί εμπορίας εξωτερικής και εξωτερικής. Ελευθερία των ανταλλαγών, προστατευτικόν σύστημα. Περί προσφοράς και ζητήσεως. Περί ανταγωνισμού. Μονοπώλια. Περί νομίσματος. Μονομεταλλισμός και διμεταλλισμός, ταλάντωσις της αξίαςτωνπολυτίμων μετάλλων. Περί χαρτονομίσματος. Πίστις. Είδη αυτής. Περί τραπεζών. Περί δημοσίας πίστεως. Χρηματιστήρια και συμψηφιστήρια (Clearing Houses). Περί κρίσεων. Δ'. Κατανάλωσις του πλούτου. Περί αποταμιεύσεως και ταμιευτηρίων. Περί πληθυσμού. Κίνησις του πληθυσμού. Αποδημίαι,αποικισμοί και μεταναστεύσεις. Πενία και αγαθοεργία. Προβλεπτικά ιδρύματα. Ε'. Δημοσιονομικά. Περί πολιτείας. Φύσις και λειτουργία αυτής. του μέριμνα. Πρόνοια του κράτους και ιδιωτική πρωτοβουλία. Περί φόρων. Αναγκαιότης των φόρων, διανομή αυτών. Φόροιάμεσοικαι έμμεσοι. Περί προϋπολογισμού.

Τιμωρία των τελωνειακών παραβάσεων.

9. Στοιχεία Εμπορικού Δικαίου διά τας εμπορικάς σχολάς, μέχρις εξ τυπογραφικών φύλλων. Περιεχόμενον: Α'. Περί εμπορίας εν γένει. Σκοπός της εμπορικής νομοθεσίας. Εμπορικαί πράξεις. Έμποροι. Περί των εμπορικών βιβλίων. Εταιρείαι. Είδη αυτών. Εταιρικαί σχέσεις. Περί χρηματιστηρίων, κολλυβιστών και μεσιτών. Περί παραγγελιοδόχων. Είδη αυτών. Περί αγωγιάτου. Περί αποδείξεων εν τη εμπορία. Περί συναλλάγματος. Ορισμός αυτού, χρησιμότης, τύπος κλπ. Πρόβλεψις. Αποδοχή. Αποδοχή κατά παρέμβασιν. Προθεσμία. Οπισθογράφησις. Περί αλληλεγγύου και τριτεγγυήσεως. Αντικατάστασις απωλεσθείσης συναλλαγματικής. Πληρωμή. Πληρωμή κατά παρέμβασιν. Δικαιώματα και καθήκοντα του κομιστού. Διαμαρτυρικόν. Επισυναλλαγή. Περί των εις διαταγήν γραμματίων. Χρηματικόν ένταλμα, επιταγή, πιστωτική επιστολή. Περί παραγραφής. Β'. Περί ναυτικής εμπορίας. Περί Περί Περί Περί Περί Περί μενοι.

του πλοιάρχου. Διεθνείς κανονισμοί. των ναυτών και του λοιπού πληρώματος. ναυλωτικών και ναυλώσεων. Περί φορτωτικής. του ναύλου. του ναυτικού δανείου. ασφαλειών. Ασφαλιστικά συμβόλαια. Ασφαλισταί και ασφαλιζό-

Περί αβαριών. Περί χύσεως και συνεισφοράς. Περί ναυτικής υποθήκης.

Γ ' . Περί πτωχεύσεως και χρεοκοπίας. Πτώχευσις. Κήρυξις πτωχεύσεως. Αποτελέσματα πτωχεύσεως. Περί των διατασσομένων μέτρων. Διοίκησις πτωχεύσεως (έργα των συνδίκων, εξέλεγξις των πιστώσεων). Συμβιβασμός. Ένωσις των δανειστών. Πιστωταί δια-

διαφόρων κατηγοριών. Διανομή των κινητών εις τους πιστωτάς. Πώλησις ακινήτων. Διεκδίκησις. Ένδικα μέσα. Χρεοκοπία. Απλή και δολία χρεοκοπία. Διοίκησις της περιουσίας εν χρεοκοπία. Περί αποκαταστάσεως. (Τα περί πτωχεύσεως και χρεοκοπίας εν άκρα συντομία). Γ ε ν ι κ ή σ η μ ε ί ω σ ι ς . Έκαστον τυπογραφικόν φύλλον των διδακτικών βιβλίων της Μέσης Εκπαιδεύσεως λογίζεται εξ είκοσιν εξ χιλιάδων στοιχείων. Εν

Αθήναις

τη

5 Ιουλίου 1907.

Ο

Υπουργός Λ. ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΣ

[2] Αριθ.3423.

Προκήρυξις διαγωνισμού προς συγγραφήν διδακτικών βιβλίων της μέσης εκπαιδεύσεως κλπ. ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

Έχοντες υπ' όψει το άρθρον 9 του περί διδακτικών βιβλίων, ΓΣΑ' νόμου καιτοαπό14 Μαΐου 1907 Β. διάταγμα περί των εις τον διαγωνισμόν υποβαλλομένων διδακτικών βιβλίων, προκηρύσσομεν διαγωνισμόν προς συγγραφήν καιυποβολήνειςαυτόν των εξής διδακτικών βιβλίων: α') ιστορία Ελληνική από της των Φράγκων αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως μέχρι των καθ' ημάς χρόνων, διά την Γ' τάξιν του ελληνικού σχολείου (μέχρις εξ τυπογραφικών φύλλων). β') ιστορικός Άτλας διά τα γυμνάσια, εκ φύλλων είκοσιν οκτώ. γ') Μέθοδος προς διδασκαλίαν της αγγλικής γλώσσης διά τας εμπορικάς σχολάς.

ΑναδημοσιεύεταιαπότοΠαράρτημα ΕτΚ, αρ. 23, τχ. Β'/4 Μαρτίου 1908.

γραμμα της ποσότητος και οικονομίας της ύλης των διδακτικών βιβλίων της μέσης εκπαιδεύσεως, το δημοσιευμένον εν τω από 12 Ιουλίου 1907 υπ' αριθ. 139 φύλλω της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως. Τελευταία ημέρα της εις το καθ' ημάς Υπουργείον παραδόσεωςτωνεις τον διαγωνισμόν υποβληθησομένων ανωτέρω βιβλίων ορίζεται η 1 Σεπτεμβρίου 1908. Περί

τη

3 Μαρτίου 1908.

Ο

Υπουργός Α. ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΣ

[3] Αριθ.

16778.

Προκήρυξις

της

διαγωνισμού

προς

μέσης

συγγραφήν

διδακτικών

βιβλίων

εκπαιδεύσεως.

ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

Έχον υπ' όψει τον περί διδακτικών βιβλίων ΓΣΑ' νόμον της 4 Απριλίου 1907, τον περί τροποποιήσεως του ΓΣΑ' νόμου νόμον ,ΓΤΛΕ' της 30 Μαρτίου 1909 και τα προς εκτέλεσιν τούτων Βασιλικά διατάγματα της 4 Μαΐου 1907 καιτης9 Απριλίου 1909, προκηρύσσει διαγωνισμόν προς συγγραφήν διδακτικών βιβλίων της μέσης εκπαιδεύσεως κατά το συνδημοσιευόμενον κάτωθι πρόγραμμα ποσότητος και οικονομίας της ύλης των βιβλίων τούτων, το καταρτισθέν υπό της αρμοδίας Επιτροπείας κατά το άρθρον 3 του ΓΣΑ' νόμου. Τελευταία ημέρα παραδόσεως των εις τον διαγωνισμόν υποβληθησομένων βιβλίων, ορίζεται η 30 Αυγούστου 1912. Περί Ο

τη 28 Αυγούστου 1911. Υπουργός Α. Α. ΚΟΡΟΜΗΛΑΣ

ΑναδημοσιεύεταιαπότοΠαράρτημα ΕτΚ, αρ. 128, τχ. Β'/30 Αυγούστου 1911.

Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α

της της της του

ποσότητος και οικονομίας της ύλης των διδακτικών βιβλίων Μ. Εκπαιδεύσεως δια την τετραετίαν 1913-1914 μέχρι 1916-1917, καταρτισθέν υπό της επιτροπείας διορισθείσης κατά το άρθρον 3ον του, ΓΣΑ' νόμου 1907 περί διδακτικών βιβλίων(*). Α'. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ

1) Ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης διά την Α' τάξιν του ελλην. σχολείου. 2) Ιστορία της Καινής Διαθήκης διά την Β' τάξιν του ελλην. σχολείου. 3) *Ορθόδοξος κατήχησις διά την Γ' τάξιν του ελλην. σχολείου. 4) Ερμηνεία περικοπών κατ' εκλογήν εκ των Ευαγγελίων διά την Α' τάξιν του γυμνασίου. 5) Ερμηνεία περικοπών κατ' εκλογήν εκ των πράξεων και των επιστολών τωναποστόλωνδιά την Β' τάξιν του γυμνασίου. 6) Χριστιανική ηθική διά την Γ' τάξιν του γυμνασίου. 7) Εκκλησιαστική ιστορία διά την Δ' τάξιν του γυμνασίου. Έκτασις και περιεχόμενον ως εν τω προγράμματι της 5 Ιουλίου 1907, πληντουΑ' και Β' τμήματος των θρησκευτικών της πρώτης τάξεως του ελλην. σχολείου, ων το περιεχόμενον έστω το εξής: ΤΜΗΜΑ Α'

Η αρχαιοτάτη ιστορία του κόσμου. Η δημιουργία του κόσμου. Η πτώσις των πρωτοπλάστων. Ο κατακλυσμός. Η πυργοποιία. ΤΜΗΜΑ Β'

Ιστορία τωνΠατριαρχών των Ισραηλιτών. Αβραάμ. Γάμος του Ισαάκ. Υιοί του Ισαάκ. Φυγή του Ιακώβ. Ιακώβ και Λάβαν. Επιστροφή του Ιακώβ. Πώλησις του Ιωσήφ. ΟΙωσήφεντη οικία του Πετεφρή και εν τη φυλακή. ΔόξατουΙωσήφ.ΟιαδελφοίτουΙωσήφ εντηΑιγύπτω. ΦανέρωσιςτουΙωσήφειςτουςαδελφούςαυτού.ΟΙακώβεν τη Αιγύπτω. Θάνατος του Ι α κ ώ β και του Ιωσήφ.

* Χάριν της αρμονικωτέρας συντάξεως των βιβλίων περί ων προκηρύσσεται νυν διαγωνισμός (και προωρισμένων ακριβώς διά την τετραετίαν 1913-1917) προς τα λοιπά βιβλία ων ο διαγωνισμός προκηρυχθήσεται βραδύτερον, συμπεριελήφθη εν τοις επομένοις κα το πρόγραμμα των τελευταίων τούτων βιβλίων, άτινα όμως εσημειώθησαν δι' αστερίσκου.

Β' ΑΡΧΑΙΑ

ΕΛΛΗΝΙΚΑ

1. Γραμματική της Αρχαίας ελληνικής γλώσσης διά τα ελληνικά σχολεία μετ' ασκήσεων εν παραρτήματι μέχρι 15 τυπογραφικών φύλλων εν όλω. Η γραμματική αύτη συντασσομένη εν γλώσση ομαλή και ευλήπτω πρεπει να περιλαμβάνη μόνον ό,τι από πρακτικής επόψεως συμβάλλεται εις την κατανόησιν, τον ορθόν σχηματισμόν και την ορθήν γραφήν των μερών του λόγου. Πάν ότι έχει θεωρητικήν μόνον αξίαν, εις διδάγματα της επιστημονικής γραμματικής και της γλωσσολογίας αναφερόμενον, αποκλειστέον από βιβλίου προορισμένου διά παιδία. Η διδακτική λοιπόν γραμματική πλην των πολλών τύπων των κλιτών μερών του λόγου πρέπει να περιέχη μόνον τους απολύτως αναγκαίους κανόνας τους εις τα συνηθέστατα φαινόμενα της γλώσσης αναφερομένους, να αποφεύγη δε των εξαιρέσεων το πλήθος και εκ των κανόνων τους εις σπάνια φαινόμενα της γλώσσης αναφερομένους. Διά τον λόγον τούτον και ο δυϊκός αριθμός, σπανίως και παρά τοις αρχαίοις απαντών, δεν πρέπεινασχηματίζηται εν τη κλίσει ούτε των ονομάτων ούτε των ρημάτων, αλλ' εν τω οικείω μόνον τόπω της γραμματικής να μνημονεύηται ότι παρά τοις αρχαίοις απήντα ενίοτε και ο αριθμός ούτος, ου απλώς αι καταλήξεις να αναγράφωνται. Περί παιδιών δε προκειμένου, ας εχωμεν πάντοτε προ οφθαλμών, ότι και παντός μεν μαθήματος, μάλιστα δε της γραμματικής, όσω ελαφρότερον είναι το φορτίον, τοσούτω ευκολώτερον οι παίδες φέρουσιν αυτό, όσω δε ολιγώτερα και ουσιωδέστερα, τοσούτω αδρότερα και μάλλον έμπεδα αποβαίνουσι παρ' αυτοίς τα της γραμματικής διδάγματα, εν ω εν τη μεγάλη πληθύι των τύπων, των κανόνων και τωνεξαιρέσεωνκαιταουσιωδέστατααυτής διδάγματα καταπνίγονται. Διό και ας φιλοτιμηθώσιν οι συγγραφείς να συγγράψωσιν ουχί επιστημονικόν έργον άρτιον, αλλά διδακτικόν βιβλίον κατά το δυνατόν τέλειον. ΜΕΡΟΣ Α'

Φθογγολογικόν. Φωνήεντα. Σύμφωνα. Δίφθογγοι. Συλλαβαί και συλλαβισμός. ΙΙοσότης συλλαβών. Πνεύματα και τόνοι. Τονισμός. Άτονοι λέξεις. Έγκλισις τόνου. Πάθη λέξεων. Σημεία εν τω γραπτώ λόγω. ΜΕΡΟΣ Β'

Τυπικόν. Μέρη του λόγου. Τα κλιτά μέρη. Παρεπόμενα των πτωτικών. Κλίσις του άρθρου.Αικλίσεις των ονομάτων (ουσιαστικών, επιθέτων και μετοχών) μετά τωναπολύτωςαναγκαίωνκανόνων περί του σχηματισμού και του τονισμού αυτών. Ανώμαλα ουσιαστικά και επίθετα. Παραθετικά (επίθετα και επιρρήματα ομαλάκαιανώμαλα).Αριθμητικά.Πίναξ των αριθμών δι' αραβικών και ελληνικών σημείων μετά των αντιστοίχων αριθμητικών απολύτων, τακτικών και

επιρρημάτων. Αντωνυμίαι. Ρήματα. Παρεπόμενα του ρήματος και συστατικά μέρη των ρηματικών τύπων. Αύξησις, αναδιπλασιασμός. Κλίσις του ρήματος ειμί. Βαρύτονα ρήματα. Τύπος βαρυτόνου ρήματος φωνηεντολήκτου εν πάσαις ταις φωναίς. Ρήματα αφωνόληκτα, υγρόληκτα και ενρινόληκτα μετά των απολύτως αναγκαίων παρατηρήσεων περί του σχηματισμού αυτών. Συνηρημένα ρήματα. Τύποι αυτών (εις -αω, -εω, -οω) μετά των απολύτως αναγκαίων παρατηρήσεων περί του σχηματισμού αυτών. (Παρά τους συνηρημένους τύπους ας παρατάσσωνται εν παρενθέσει και οι ασυναίρετοι διά στοιχείων διαφόρων). Τύποι των εις -μι ρημάτων μετά των απολύτως αναγκαίων κανόνων περί του σχηματισμού αυτών. Δεύτεροι αόριστοι βαρυτόνων κλινόμενοι κατά τα εις -μι. Κλίσις των ρημάτων φημί, ίημι, οίδα, δέδοικα, κείμαι, κάθημαι και χρη. Ανώμαλα ρήματα. Κατάλογος των συνηθεστάτων ανωμάλων ρημάτων. Περί των ακλιτων μερών του λόγου τα κυριώτερα. ΜΕΡΟΣ Γ'

Ετυμολογικόν. Λέξεις απλαί πρωτότυποι μετά προσφύματος και άνευ προσφύματος. Ρήματα παράγωγα. Ουσιαστικά παράγωγα. Επίθετα παράγωγα. Επιρρήματα παράγωγα. Σύνθετοι λέξεις. Πρώτον συνθετικόν όνομα. Νόθος σύνθεσις. Άκλιτον ως πρώτον συνθετικόν. Ρηματικόν πρώτον συνθετικόν. Δεύτερον συνθετικόν ουσιαστικόν μετά προσφύματος. Δεύτερον συνθετικόν επίθετον, ρήμα. Παρασύνθετα. Σημασία των συνθέτων.

σκαλίας κατάλληλοι ασκήσεις εις πάντα τα μέρη της γραμματικής αναφερόμεναι, ουχί δε πλείονα των 5 τυπογρ. φύλλων καταλαμβάνουσαι. εν τέλει δε πίναξ αλφαβητικός των περιεχομένων ονομάτων και πραγμάτων. 2. *Συντακτικόν της αρχαίας ελληνικής γλώσσης διά τα γυμνάσιακαιτα ισοδύναμα σχολεία της μέσης εκπαιδεύσεως μέχρι 15 τυπογραφικών φύλλων εν όλω μετά των ασκήσεων. Ορισμόςτουσυντακτικού. Πρότασις. Μέρη της προτάσεως ρήμα και διορισμοί. Διορισμοί διά πτώσεων (χρήσις της ονομαστικής και λοιπών πτώσεων) εμπρόθετοι, παραθετικοί, επιθετικοί (μετοχικοί), επιρρηματικοί, δι' απαρεμφάτου. Διαθέσεις του ρήματος. Περί αντωνυμιών. Περί άρθρου. Είδη της προτάσεως" πρότασις κρίσεως (κρίσις πραγματική, δυνητική, δηλωτική του μη πραγματικού), πρότασις επιθυμίας (ευχή, παραχώρησις, προτροπή, προσταγή), πρότασις ερωτηματική (είδη αυτής). Σημασία των εγκλίσεων και των χρόνων. Απρόσωπα ρημάτων. Ρηματικά επίθετα. Σύνδεσις προτάσεων" 1) Σύνδεσις κατά παράταξιν. Συνηθέστατοι σύνδεσμοι, δι' ων συνδέονται αι προτάσεις κατά παράταξιν. 2) Σύνδεσις καθ' υπόταξιν. Εξηρτημέναι προτάσεις κρίσεως (ειδικόν απαρέμφατον, ειδική πρότασις),

επιθυμίας (τελικόν απαρέμφατον), ερωτηματικαί. Πλάγιος λόγος. Επιρρηματικαί προτάσεις (αιτιολογικαί, χρονικαί κλπ.). Περί μετοχής. Περί των συνηθεστάτων μορίων. Περί των ρητορικών τρόπων και των κυριωτάτων ρητορικών σχημάτων μετά καταλλήλων παραδειγμάτων.

του συντακτικού προς εφαρμογήν και εμπέδωσιν του εκάστοτε διδασκομένου μέ ρους. Αι ασκήσεις δεν θα καταλαμβάνωσι πλείονα των 5 τυπογραφικών φύλλων.

Π α ρ α τ ή ρ η σ ι ς . Μία των κυριωτάτων αρετών του διδακτικού συντακτικού είναι και η παράθεσις ευστόχων παραδειγμάτων, είτε ταύτα είναι ειλημμένα εκ των αρχαίων κειμένων είτε είναι και κατασκευασμένα. Έστωσαν λοιπόν ταύτα κατά το δυνατόν σύντομα και αμέσως καταληπτά παρά του μαθητού. Κατά την εκπόνησιν του συντακτικού δύνανται οι συγγραφείς να έχωσι προ οφθαλμώνταεγχειρίδια του Karl Reinhard και A.Waldeck. 3. * Γραμματολογία ελληνική διά το γυμνάσιον μέχρις 8 τυπογρ. φύλλων κατά το εξής συνοπτικόν διάγραμμα. Ορισμόςτηςλογοτεχνίας, σημασία αυτής. Διαίρεσις της ελληνικής λογοτεχνίας εις περιόδους. Διαίρεσις του λόγου εις ποιητικόν και πεζόν και τα είδη εκατέρου. Συγχρονιστική έκθεσις της ιστορίας των ελληνικών γραμμάτων. Ιστορία της ελληνικής ποιήσεως μέχρι των αλεξανδρινών χρόνων. Γένεσις του επους. Ομηρικάέπη(καισύντομος έκθεσις του ομηρικού ζητήματος)' κυκλικοί ποιηταί, Ησίοδος, μεταγενέστεροι επικοί. Αρχαί της λυρικής ποιήσεως, είδη αυτής· περί της ελληνικής μουσικής διά βραχέων" περί Πινδάρου, Σιμωνίδου, Βακχυλίδου. Αρχαί και ανάπτυξις της δραματικής ποιήσεως, Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης,Αριστοφάνης,Μένανδρος. Διδασκαλία των δραμάτων. Το ελληνικόν θέατρον. Αρχαί του πεζού λόγου. Λογογράφοι. Ιστορικοί (εκτενέστερον περί Η ρ ο δότου, Θουκυδίδου και Ξενοφώντος). — Ρήτορες (εκτενέστερον περί Λυσίου, Ισοκράτους, Αισχίνου, Δημοσθένους). — Φιλόσοφοι. Αρχαί της φιλοσοφίας. Πλάτων, Αριστοτέλης. Χαρακτηρισμός της πρώτης περιόδου της ιστορίας της ελληνικής λογοτεχνίας. Ιστορία των ελληνικών γραμμάτων κατά την αλεξανδρινήν περίοδον (32030 π.Χ.), εν η εκτενέστερον περί Θεοκρίτου, Ηρώνδου και Πολυβίου. Χαρακτηρισμός της περιόδου ταύτης. Ιστορία των ελληνικών γραμμάτων κατά την ρωμαϊκήν περίοδον (30 π.Χ. - 330 μ.Χ.), όπου εκτενέστερον περί Διοδώρου, Αρριανού, Πλουτάρχου και Λουκιανού. Χαρακτηρισμός της περιόδου ταύτης.

Συνοπτική ιστορία των ελληνικών γραμμάτων από του 330 μέχρι του 529 μ.Χ. Χαρακτηρισμός της περιόδου ταύτης. Συνοπτική ιστορία των ελληνικών γραμμάτων κατά την βυζαντινήν περίοδον (529-1453). Χαρακτηρισμός της περιόδου ταύτης. Γ' ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ 1. Νεοελληνικά αναγνώσματα, τόμοι τρεις, εις δι' εκάστην τάξιν των ελληνικών σχολείων, μέχρις εννέα τυπογραφικών φύλλων έκαστος.

τ ύ π ω ν έργων Ελλήνων λογογράφων και ποιητών από των αρχών του ΙΘ' αιώνος (και εκ του ΙΗ' αιώνος μόνον του Νικηφόρου Θεοτόκη και Ρήγα του Φεραίου) και δημώδη άσματα. Τα τεμάχια ταύτα θα παρατίθενται αμετάβλητα, επιτρεπομένης μόνον της παραλείψεως περικοπών τελείων και της μεταβολής της ορθογραφίας, αλλ' όχι και της διορθώσεως ή εξομαλίσεως της γλώσσης του συγγραφέως. Η κατανομή αυτών εις τους τρεις τόμους θα γίνη κατά λόγον του περιεχομένου και του ύφους, λαμβανομένων υπ' όψιν των γνώσεωνκαιτης αντιλήψεωςτωνμαθητών, δι' ους είναι ωρισμένα. Και ο μεν Α' τόμος θα περιέχη τεμάχια προς χρήσιν των μαθητών της Α' τάξεως του ελληνικού σχολείου, ο Β' των της Β' και ο Γ' των της Γ'. 2. Νεοελληνικά αναγνώσματα, τόμοι δύο διά τας δύο κατωτέρας τάξεις του γυμνασίου μέχρι δώδεκα τυπογραφικών φύλλων εκάτερος. γων Ελλήνων λογογράφων και ποιητών από του ΙΘ' αιώνος. Τα τεμάχια ταύτα,έχοντα καικαθ' εαυτά λογοτεχνικήν αξίαν, θα είναι περιγραφαί μνημείων της αρχαίας καινεωτέρας τέχνης, τόπων, πόλεων και φυσικών φαινομένων, χαρακτηρισμοί ιστορικών περιόδων και επιφανών ανδρών, κοινωνικαί και ηθολογικαί μελέται, αποσπάσματα δραμάτων και ρητορικών λόγων. Εις τα νεοελληνικά αναγνώσματα της Β' τάξεως θα προστεθώσιν εκλεκτά αποσπάσματα ποιημάτων της προ της επαναστάσεως περιόδου της νέας ελληνικής φιλολογίας καιαποσπάσματά τινα των λόγων του Σκούφου και του Μηνιάτη, μετά βραχυτάτης (μέχρι τριών το πολύ σελίδων) ιστορικής εκθέσεως περί της ελληνικής φιλολογίας επί της τουρκοκρατίας. Περί πάντων των συγγραφέων, εξ ων θα παραληφθώσι τεμάχια, θα παρέχωσιν οι συλλογείς βραχείας ειδήσεις, υπό δε το κείμενον δύνανται να προσθέτωσιν όπου ήθελον κρίνη αναγκαίον βραχυτάτας ερμηνευτικάς σημειώσεις. Δ' ΛΑΤΙΝΙΚΑ 1. Γραμματική της λατινικής γλώσσης, περιέχουσα και συντακτικόν, εν τέλει δε ασκήσεις, παραρτήματα και γενικόν αλφαβητικόν πίνακα, μέχρι 16 τυπογρ. φύλλων εν όλω.

Η γραμματική αύτη ελληνιστί συντασσομένη εν γλώσση ομαλή και ευλήπτω πρέπει να περιλαμβάνη πλην των τύπων, και τους απολύτως αναγκαίους γραμματικούς και συντακτικούς κανόνας διατετυπωμένους εν πάση δυνατή συντομία και σαφήνεια. Οι κανόνες, οι τε γραμματικοί και οι συντακτικοί, πρέπει να συνοδεύωνται υπό καταλλήλων λατινικών παραδειγμάτων και της ελλην. αυτών μεταφράσεως. Περί των παραδειγμάτων τούτωνισχύουσι ταανωτέρωκαι περί των παραδειγμάτων του ελλην. συντακτικού ειρημένα. Ομοίως ας μεταφράζονται εις την ελληνικήν και οι τύποιτωνμενονομάτωνεντηονομαστικήτου ενικού, των δε ρημάτων εν τω α' προσώπω εκάστου χρόνου εκάστης εγκλίσεως. υποδεικνύωνται επιμελώς αι της λατινικής προςτηναρχαίαν ελληνικήν, ένθα δε είναι δυνατόν, και προς την νέαν ελληνικήν υπάρχουσαι ομοιότητες και διαφοραί. Αι λατινικαί λέξεις πρέπει να γράφωνται κατά τον ορθόν και εξηκριβωμένον τύπον, να σημειώνηται δε η ποσότης των συλλαβών διά του σημείου του μακρού και βραχέος (ως υπόδειγμα προς τούτο έστω η Λατινική γραμματική του C. Landgraf, 8η εκδ. Bamberg). Τα ονόματα των μερών του λόγου,ωςκαι πάς εν γένει όρος γραμματικός η συντακτικός, πρέπει να εκφέρωνται πάντοτε ελληνιστί και λατινιστί. ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εισαγωγή.

Συντομωτάτη ιστορία της λατινικής γλώσσης. Γράμματααλφαβήτουκαι διαίρεσις αυτών. Προσωδία. Συλλαβαί. Τονισμός. Προφορά. ΜΕΡΟΣ Α'

Τυπικόν.

Μέρη του λόγου. Τα κλιτά μέρη. Πτωτικά και τα παρεπόμενα αυτών. Αι κλίσεις των ονομάτων. Πτωτικαί καταλήξεις μετά των αντιστοίχων ελληνικών πτωτικών καταλήξεων. Τύποι ουσιαστικών, επιθέτων και μετοχών εκάστης κλίσεως μετά των απολύτως αναγκαίων κανόνων περί του σχηματισμού αυτών. Παραθετικά επίθετα ομαλά και ανώμαλα. Σχηματισμός των επιρρημάτων των εξεπιθέτωνπαραγομένων και παραθετικά αυτών. Αριθμητικά. Αντωνυμίαι εν παραβολή προς τας της ελληνικής γλώσσης. Ρήμα και παρεπόμενα αυτού Κλίσις του ρήματος sum. Τύποι των τεσσάρων συζυγιώνεντηενεργητικήκαι παθητική φωνή. Παραδείγματα. Συντομωτάτη έκθεσις περί του σχηματισμού των χρόνων και των εγκλίσεων. Ρήματα εις -io της γ' συζυγίας. Περιφραστική συζυγία. Ρήματα αποθετικά. Τυπικαί ανωμαλίαι ρημάτων. Ανώμαλοι παρακείμενοι και ύπτια. Παράγωγα ρήματα (εναρκτικά κλπ). Ανώμαλα ρήματα (possum, edo κτλ.). Ελλιπή ρήματα (memini κτλ.). Απρόσωπα ρήματα. Άκλιτα μέρη του λόγου. Κατάλογος των κυριωτάτων ανωμάλων ρημάτων.

ΜΕΡΟΣ Β'

Ε ν συντομία τα κυριώτατα περί παραγωγής και συνθέσεως. ΜΕΡΟΣ Γ'.

Συντακτικόν.

πτώσεων), οι διά προθέσεων (χρήσις των προθέσεων), οι δι'απαρεμφάτου(αιτιατ. μετ' απαρεμφάτου, ονομαστ. μετ' απαρεμφάτου), οι διά μετοχής. Τα κυριώτατα περί αντωνυμιών εν αντιπαραβολή προς τας της ελληνικής. Κατά την εν τω ελληνικώ συντακτικώ τριπλήν διαίρεσιν της προτάσεως (εις πρότασιν κρί σεως, επιθυμίας και ερωτηματικήν) εξεταστέα η σημασία και χρήσις των εγκλίσεων. Περί χρόνων συντομώτατα εν συγκρίσειπροςτουςτηςελληνικής. Εξηρτημέναι προτάσεις κρίσεως, επιθυμίας και ερωτηματικαί. Πλάγιος λόγος. Ακολουθία των χρόνων. Περί των επιρηματικών προτάσεων (χρονικών, υποθετικών κτλ.) τα κυριώτατα. Ύπτιον. Πρώτον και δεύτερον θετικόν. Παραρτήματα α') Προσωδία και μετρική (κατά Landgraf, παρ' ω ταύτα εκτίθενται εν 5 περίπου σελίσι. β') Συντομίαι λέξεων και ιδίως των προωνυμίων. γ') Ρωμαϊκόν ημερολόγιον. δ') Νομίσματα, μέτρα και σταθμά μετά των αντιστοίχων αρχαίων και συγχρόνων ελληνικών (εν μια σελίδι). Ασκήσεις διά καταλλήλου δε παραπομπής εις τα αντίστοιχα μέρη της γραμματικής και τουσυντακτικούαναφερόμεναι,θαείναι τριών ειδών, λέξεις λατινικαί προς σχηματισμόν φράσεων διά ζώσης φωνής, φράσεις λατινικαί προςαπόδοσινειςτην ελληνικήν και φράσεις ελληνικαί προς απόδοσιν εις την λατινικήν. Αι ασκήσεις αύται θα εναλλάσσωνται καταλλήλως κατ' αναφοράν προς τους αντιστοίχους γραμματικούς και συντακτικούς κανόνας. Ανάγκη δε πάσα να καταβληθή η δεουσα προσοχή εις την εκλογήν του περιεχομένου τωνασκήσεωντούτων.Εν ταιςασκήσεσιμάλιστα ταις αναφερομέναις εις τα εν ταις ανωτέραις τάξεσι διδασκόμενα μέρη του συντακτικού το περιεχόμενον οφείλει να συναρμόζηται προς τουςεναυτοίς διδασκομένους συγγραφείς Καίσαρα και Κικέρωνα. Εν τη εκπονήσει του λατινικού συντακτικού δύνανται οι συγγραφείς να έχωσι προ οφθαλμών τα εγχειρίδια του Reinhard και Α. Waldeck, μάλιστα δε του δεύτερου την Praktiche Anleitung zum Unterricht in der lateinGrammatik.Ενδετη εκπονήσει των ασκήσεων άξια συστάσεως είναι τα εγχειρίδια του Κ. Brandt. Αλφαβητικός πίναξ των περιεχομένων. 2. Αναγνωσματάριον λατινικόν διά την Α' τάξιν του γυμνασίου μέχρι 4

τυπογρ. φύλλων. Το βιβλίον τούτο μεθοδικώς συντεταγμένον κατά τα νεώτατα γαλλικά η γερμανικά βιβλία του είδους τούτου (πρβλ. Τα αναγνωστικά του W. Wartenberg και L. Gurlitt) θα περιέχη εν αρχή μεν προτάσεις συντόμους και ευκόλους, είτα δε βαθμηδόν και κατ' ολίγον προτάσεις μακροτέρας και επιπλοκωτέρας. Ανάγκη πάσα αι προτάσεις αύται εκάστοτε να είναι σχετικαί προς αλλήλας, κατά το περιεχόμενον ώστε να αποτελώσιν ενιαίον τι νόημα, να παρεμβάλλονται δε και διηγημάτια εν συνεχεί λόγω ειλημμένα εκ της ελληνικής και ρωμαϊκής μυθολογίας και ιστορίας. Αι λέξεις των προτάσεων και των διηγηματίων πρέπει να είναι εκ των συνηθέστατα απαντωσών εις τους μετά ταύτα ερμηνευθησομένουςΛατίνους συγγραφείς. προς ορθόν εν τη αναγνώσει τονισμόν ας σημειώνεται η προσωδία εφ' ων λέξεων είναι αναγκαίον διά του σημείου τουμακρούκαιτουβραχέος. Ε' ΓΑΛΛΙΚΑ 1. Στοιχειώδες βιβλίον 2. Μέθοδος προς διδασκαλίαν κλπ. 3. Γραμματική της γαλλικής γλώσσης. Κατά το προ τετραετίας συνταχθέν πρόγραμμα. ΣΤ' ΙΣΤΟΡΙΑ

1. * Ιστορία ελληνική από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι της αχαϊκής συμπολιτείας διά την α' τάξιν του ελληνικού σχολείου, μέχρις εξ τυπογραφικών φύλλων. Αρχαιότατοι κάτοικοι της Ελλάδος. Έλληνες. Φυλαί αυτών. Οι θεοί των Ελλήνων. Η αρχαιοτάτη ελλην. Ιστορία μυθική. Δαναός. Κάδμος (και εν συ φείς προς αυτούς συντομώτατα περί Αιγυπτίων, Φοινίκων, Βαβυλωνίων), Η ρακλής, Θησεύς, Μίνως, αργοναυτική εκστρατεία, πόλεμος των επτά επί Θήβας, τρωικός πόλεμος. Μνεία των κυκλωπείων ή πελασγικών ακροπόλεων της εποχής ταύτης. Κάθοδος των Ηρακλειδών. Αποικίαι εις την Μ. Ασίαν. Ιστορία της Σπάρτης και των Αθηνών από της καθόδου των Ηρακλειδών μέχρι των περσικών πολέμων. Μνεία των σπουδαιοτάτων εκ των αποικιών της Ιταλίας, Σικελίας, Θράκης, Πόντου κλπ. Η επικράτησις του ονόματος Έλλην. Μαντεία. Αμφικτυονίαι. Πανελλήνιοι αγώνες. Οι Έλληνες της Μ. Ασίας και οι Λυδοί (Κροίσος) και Πέρσαι (Κύρος, Δαρείος). Επανάστασις των Ιώνων. Περσικοί πόλεμοι. Η των Αθηνών ηγεμονία. Ο Περικλής και η πνευματικήακμήτων Αθηνών. Ο πελοποννησιακός πόλεμος. Τριάκοντα τύραννοι. Θρασύβουλος. Θανατος του Σωκράτους. Κύρου ανάβασις. ΣτρατείατουΑγησιλάουειςτηνΑσίαν. Κορινθιακός πόλεμος και Ανταλκίδειος ειρήνη. Ιστορία των Θηβών μέχρι τηςενΜαντινεία μάχης. Μακεδονία. Φίλιππος Β'. Ο μέγας Αλέξανδρος. Σύν-

Σύντομοςιστορίατωνδιαδόχων μέχρις της εν Ι ψ ώ μάχης και απαρίθμησις των εκτοτε ιδρυθέντων εν Ευρώπη, Ασία και Αιγύπτω ελληνομακεδονικών κρατών. Αιτωλική και αχαϊκή συμπολιτεία. Κατάλογος αλφαβητικός των κυρίων ονομάτων. Πίναξ χρονολογικός των γεγονότων. 2. * Ελληνική ιστορία από των χρόνων της αχαϊκής συμπολιτείας, μέχρι τηςυπότωνΦράγκων αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως, διά την β' τάξιν ελληνικού σχολείου, μέχρις εξ τυπογραφικών φύλλων. Σύντομος ιστορία της αχαϊκής και της αιτωλικής συμπολιτείαςκαιτων συγχρόνων βασιλείων Μακεδονίας, Συρίας, Περγάμου, Αιγύπτου μέχρι τέλους του Γ' προ Χρ. αιώνος. Συντομωτάτη ιστορία της Ρώμης μέχρι των αυτών νων. Ανάμιξις των Ρωμαίων εις τα της Ελλάδος πράγματα και πόλεμοι αυτών εναντίον του Φιλίππου, του Αντιόχου, του Περσέως και των Αχαιών. Άλωσις και καταστροφή της Κορίνθου. Εμφύλιοι πόλεμοι των Ρωμαίων απολήξαντες εις την μοναρχίαν του Αυγούστου. Ο Αύγουστος και οι γνωριμώτατοι των μετ' αυτόν αυτοκρατόρων μέχρι του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Διάδοσις του χριστιανισμού εις το ρωμαϊκόν κράτος και οι μεγάλοι διωγμοί κατά των χριστιανών. Ο Μέγας Κωνσταντίνος. Η ίδρυσις του βυζαντινού κράτους. Θεοδόσιος Α'. Ιουστινιανός. Ηράκλειος. Γένεσις και εξάπλωσις του μωαμεθανισμού. Πολιορκίαι της Κωνσταντινουπόλεως υπό των Αράβων επί Κωνσταντίνου Δ' και Λέοντος του Ισαύρου. Πόλεμοι προς τους Βουλγάρους (Κωνσταντίνος Ε', Νικηφόρος Α', Λέων Ε'). Ο Πατριάρχης Φώτιος και το σχίσμα. Οι αυτοκράτορες Νικηφόρος Φωκάς, Ιωάννης Τσιμισκής, Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος. Οι Σελτζουκίδαι Τούρκοι και Διογένης ο Ρωμανός. Οι Κομνηνοί αυτοκράτορες Α λέξιος Α', Ιωάννης Β', Μανουήλ Α'. Αναδρομή εις την ιστορίαν της δυτικής Ευρώπης μετά τον Μ. Κωνσταντίνον. Μετανάστευσις λαών. Διάλυσις του δυτικού ρωμαϊκού κράτους. Το μέγα φραγκικόν Κράτος και τα εκ της διαλύσεως τούτου παραχθέντα κράτη της Γαλλίας και της Γερμανίας. Διάδοσις του Χριστιανισμού εν τη δύσει. Αι σταυροφορίαι. Άλωσις της Κωνσταντινουπόλεως υπότωνΦράγκων. Κατάλογος αλφαβητικός των κυρίων ονομάτων. Πίναξ χρονολογικός των γεγονότων. 3. * Ιστορία ελληνική από της υπό των Φράγκων αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως μέχρι των καθ' ημάς χρόνων, διά την γ' τάξιν του ελληνικού σχολείου, μέχρις εξ τυπογραφικών φύλλων. Ελληνικά καιφραγκικά κράτη ιδρυθέντα μετά την άλωσιν της Κωνσταντινουπόλεως υπό των Φράγκων. Ανάκτησις της Κωνσταντινουπόλεως υπό Μιχαήλ Η' του Παλαιολόγου. Η γένεσις του Οθωμανικού κράτους εν Βιθυνία. Οι μετά τον Μιχαήλ Η' αυτοκράτορες μέχρι του Κωνσταντίνου ΙΑ'. Άλωσις της Κωνσταντινουπόλεως υπό των Τούρκων. Μετανάστευσις λογίωνΕλλήνωνεις

την δυτικήν Ευρώπην προ της αλώσεως και μετ' αυτήν.Ηαναγέννησιςτων γραμμάτων τεχνών και επιστημών εις την δυτικήν Ευρώπην. Εφευρέσεις. Πανεπιστήμια. Ανακάλυψις νέων χωρών. Θρησκευτική μεταρρύθμισις. Η κατάστασις των Ελλήνων υπό την τουρκικήν κυριαρχίαν. Η εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως κέντρον των Ελλήνων θρησκευτικόν και εθνικόν. Κλέφται και αρματωλοί. Δημοτική ποίησις. Καλλιέργεια των γραμμάτων. Η Ρωσίακαιοι Έλληνες.Ολίγαπερί της γαλλικής επαναστάσεως και του Ναπολέοντος. Ρήγας ο Φεραίος και ο Κοραής ως πρόδρομοιτηςελληνικής επαναστάσεως.Εμπορικόν ναυτικόν των νήσων. Οι πόλεμοι των Σουλιωτών κατά του Αλή πασσά. Η ελληνική επανάστασις. Ιωάννης Καποδίστριας. Όθων. Γεώργιος. Συνοπτικωτάτη αναγραφή των κυριωτάτων γεγονότων της νεωτάτης παγκοσμίου ιστορίας. Πίναξ χρονολογικός των γεγονότων. Πίναξ αλφαβητικός των κυρίων ονομάτων. Γυμνάσιον

1. Ιστορία ελληνική από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι της εν Ιψώ μάχης, διά την α' τάξιν του γυμνασίου, μέχρι δέκα τυπογραφικών φύλλων. Σύντομος χωρογραφία της Ελλάδος εν σχέσει προςτηνανάπτυξιντου ιστορικού βίου των Ελλήνων. Κάτοικοι της Ελλάδος προ των Ελλήνων. Κα γωγή των Ελλήνων. Ο χαρακτήρ της αρχαιοτάτης ελληνικής ιστορίας μυθικός. Παραδόσεις περί ηρώων και ηρωικών πολέμων. Τί γνωρίζομεν πραγματικώς περί της εποχής ταύτης. Μυκηναϊκός πολιτισμός, τα σημαντικώτερα κέντρα αυτού και τα κυριώτερα είδη λειψάνων (ακροπόλεις, ανάκτορα, τάφοι).

πόννησον, Κρήτην κλπ. Και κατάπτωσις του προτέρου πολιτισμού. Τίνες ήσαν οι Δωριείς και διατί το γεγονός ωνομάσθη κάθοδος των Ηρακλειδών. Φυλαί κα διάλεκτοι ελληνικαί. Αποικίαι εις την Μικράν Ασίαν. Ομηρικά ποιήματα. Θρησκεία των Ελλήνων κατά τον Όμηρον. Ότι η του Ομήρου θρησκεία ήτο εν πολλοίς διάφορος της λαϊκής θρησκείας (παράδειγμα η λατρεία των ηρώων και των νεκρών) και ότι καθόλου η ελληνική θρησκεία δεν ήτο πανταχού ομοιόμορφος. Πολίτευμα της ηρωικής εποχής κατά τον Όμηρον. Αι εν Πελοποννήσω ιδρυθείσαι δωρικαί πολιτείαι και αι προς τους αρχαιοτέρους κατοίκους σχέσεις αυτών. Ιστορία των κυριωτέρων πόλεων της Πελοποννήσου (Σπάρτης, Άργους, Κορίνθου, Σικυώνος) και των Αθηνών μέχρι των περσικών πολέμων. Εμπόριονκαιεμπορικαίπόλεις, ναυτιλία, αποικίαι των Ελλήνων (κατά τον Η', Ζ' και ΣΤ' αιώνα), νομίσματα, διάδοσις της γραφής. Πολιτειακαί μεταβολαί (ολιγαρχία, τυραννίς, δημοκρατία) μετ' αναφοράς εις τα εκ της ιστορίαςτωνΑθηνών,τηςΚορίνθου, της Σικυώνος κλπ. παραδείγματα. Διαίρεσιςκαιενότηςτου ελληνικού κόσμου. Αρχική έννοια του ονόματος Έλληνκαιεπικράτησιςαυτού

του. Πανελλήνιοι αγώνες, μαντεία, αμφικτυονίαι. Οι Έλληνες της Μ. Ασίας καιοιβάρβαροι. Αναδρομή εις την ιστορίαν των ανατολικών λαών (Αιγυ ων, Βαβυλωνίων, Ασσυρίων, Φοινίκων, Μήδων, Λυδών) μέχρι της συγχωνεύσεως πάντων εις το περσικόν κράτος. Η επανάστασις των Ιώνων. Περσικοί πόλεμοι. Ηγεμονία των Αθηνών. Πληθυσμός αυτών, βιομηχανία, εμπόριον, οικονομικά, πνευματική ακμή. Αίτια του πελοποννησιακού πολέμου. Ιστορία αυτού. Οι τριάκοντα τύραννοι. Ο Θρασύβουλος. Θάνατος του Σωκράτους. Ανάβασις Κύρου. Στρατεία του Αγησιλάου εις την Ασίαν. Κορινθιακός πόλεμος. Ανταλκίδειος ειρήνη. Ιστορία των Θηβών μέχρι της εν Μαντινεία μάχης. Η Μακεδονία προ Φιλίππου του Β'. Ο Φίλιππος και οι Έλληνες. Φωκικός πόλεμος. Η εν Χαιρώνεια μάχη. Ιστορία του Μ. Αλεξάνδρου. Λαμιακός πόλεμος. Θάνατος του Δημοσθένους. Ιστορία των Διαδόχων μέχρι της εν Ιψώ μάχης. 2. Ιστορία ελληνική και ρωμαϊκή από της εν Ι ψ ώ μάχης μέχρι του θανάτου Θεοδοσίου του μεγάλου, διά την β' τάξιν του γυμνασίου, μέχρι δέκα τυπογραφικών φύλλων. Ιστορία σύντομος των εν Ευρώπη, Ασία και Αιγύπτω ελληνικών και ελληνιστικών κρατών (εξαιρομένης ιδία της εν Περγάμω και Αιγύπτω θεραπείας των γραμμάτων και τεχνών) μέχρι τέλους του Γ' προ Χρ. αιώνος. Λαοί της λίας. Ελληνικαί αποικίαι εις την Ιταλίαν και την Σικελίαν. Συντομωτάτη ιστορία της Ρώμης από της κτίσεως της πόλεως μέχρι της Δεκαρχίας και της μετά ταύτα επελθούσης ισοπολιτείας μεταξύ Πατρικίων και Πληβείων. Οι Σαμνιτικοί πόλεμοι. Η καθυπόταξις των λαών της Ιταλίας και των Ελλήνων της κάτω Ιταλίας. Πρώτος και δεύτερος καρχηδονικός πόλεμος. Ηεπέμβασιςτων Ρωμαίων εις τα της Ελλάδος πράγματα. Οι προς τους βασιλείς της Συρίας και Μακεδονίας πόλεμοι. Κατάλυσις του μακεδονικού κράτους. Καθυπόταξις της Ελλάδος. Η επίδρασις του ελληνικού πολιτισμού επί τον πνευματικόν βίον των Ρωμαίων. Η επανάστασις των Γράκχων. Ο Ιουγουρθικός πόλεμος. Κίμβροι και Τεύτονες. Μάριος και Σύλλας. Ο πρώτος μιθριδατικός πόλεμος. Ά τωνΑθηνώνκαιτουΠειραιώς υπό του Σύλλα. Αι εν Χαιρώνεια και Ορχομεν μάχαι. Ο δουλικός πόλεμος. Ο πειρατικός πόλεμος. Ο δεύτερος μιθριδατικός πόλεμος. Η Κατιλίνειος συνωμοσία. Η πρώτη τριαρχία. Ο δεύτερος μέγας εμφύλιος πόλεμος. Ο Ιούλιος Καίσαρ εν τω μεγαλείω αυτού. Η μεταρρύθμισις του ρωμαϊκού ημερολογίου υπό του Σωσιγένους. Φόνος του Καίσαροςκα μετ' αυτόν. Δευτέρα τριαρχία. Ο τρίτος μέγας εμφύλιος πόλεμος. Η κατάλυσις της εν Αιγύπτω δυναστείας των Πτολεμαίων. Η υπό του Οκταβιανού γενομένη διάταξις των της Ελλάδος και των ελληνικών χωρών. Ο χαρακτήρ της μοναρχίας του Οκταβιανού ιδίως υπό εποψιν πολιτειακήν. Οι αυτοκράτορες του Αυγουστείου οίκου. Ο Νέρων και η Ελλάς. Οι μετά το τέλος του Αυ στείου οίκου αυτοκράτορες. Ιουδαϊκός πόλεμος. Καταστροφή της Ιερουσαλήμ. Ο χριστιανισμός εν ταις ελληνικαίς χώραις και εν τω ρωμαϊκώ κράτει. Οι αυτο-

αυτοκράτορες Νέρβας, Τραϊανός, Αδριανός, Αντωνίνος ο ευσεβής και Μάρκος Α ρήλιος εν ταις προς την Ελλάδα και τους Έλληνας σχέσεσιν αυτών.ΑιενΑθήναις φιλοσοφικαί και ρητορικαί σχολαί. Ηρώδης ο Αττικός. Οι μετά Μάρκον Αυρήλιον αυτοκράτορες. Σεπτίμιος Σεβήρος και η υπ' αυτού άλωσις του Βυζαντίου. Ο Καρακάλλας και οι Έλληνες. Απονομή δικαιώματος ρωμαίου πολίτου εις πάντας τους ελευθέρους υπηκόους του ρωμαϊκού κράτους. Αλέξανδρος Σεβήρος. Κατάλυσις του περσικού κράτους. Το νέον περσικόν κράτος. Οι χρόνοι των λεγομένων τριάκοντα τυράννων. Γοτθικαί επιδρομαί. Δέξιππος. Κατάλυσις του βασιλείου της Παλμύρας. Οι μέχρι του Διοκλητιανού αυτοκράτορες. Διοκλητιανός. Οι κατά των χριστιανών μεγάλοι διωγμοί. Η μοναρχία του Μ. Κωνσταντίνου. Κτίσις της Κωνσταντινουπόλεως. Τις η σημασία του γεγονότος τούτου διά τον ελληνισμόν. Διάδοχοι του Μ. Κωνσταντίνου. Ιουλιανός. Ηεπίτου Ουάλεντος επιδρομή των Γότθων και τα αίτια αυτής. Θεοδόσιος ο μέγας. Χρονολογικός πίναξ των γεγονότων. Πίναξ των κυρίων ονομάτων. 3. * ιστορία ελληνική από του 395 μ.Χ. μέχρι της υπό των Τούρκων αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως μετά των σπουδαιοτέρων κεφαλαίων της όλης μεσαιωνικής ιστορίας, διά την γ' τάξιν του γυμνασίου, μέχρις οκτώ τυπογραφικών φύλλων. Τίνες αι χώραι του ανατολικού ρωμαϊκού ή βυζαντιακού κράτους. Η επί ΑρκαδίουεπιδρομήτουΑλαρίχου εις τας ελληνικάς χώρας (μετά λεπτομερειωνωςπροςταςεπελθούσας τότε εις τα αρχαία μνημεία καταστροφάς). Θεοδόσιος ο Β'. Το κράτος των Ούννων. Οι από Θεοδοσίου του Β' μέχρι του Ζήνωνος αυτοκράτορες.Τοδυτικόν ρωμαϊκόν κράτος από του θανάτου Θεοδοσίου του Α' μέχρι του 476. Αρχή της μεσαιωνικής ιστορικής περιόδου. Αναστάσιος Α'. Ιουστινιανός Α'. Α π ό του θανάτου του Ιουστινιανού μέχρι του Ηρακλείου. Άβαροι και Σλαύοι εις τας ελληνικάς χώρας. Ηράκλειος. Πόλεμοι κατά Αβάρων και Περσών. Γένεσις της μωαμεθανικής θρησκείας και εξάπλωσις αυτής. Κωνσταντίνος Πωγωνάτος. Εγκατάστασις των Βουλγάρων εντεύθεν του Δουνάβεως. Δυναστεία των Ισαύρων. Νικηφόρος Α'. Επανάστασις και καταστροφή των εν Πελοποννήσω Σλαύων. Πόλεμος του Νικηφόρου κατά των Βουλγάρων. Λέων Ε' και οι διάδοχοι αυτού μέχρι Βασιλείου του Μακεδόνος. Ο πατριάρχης Φώτιος. Οι βασιλείς της μακεδονικής λεγομένης δυναστείας. Η μεγάλη ακμήτουελληνικού κράτους επί των βασιλέων Ρωμανού Β', Νικηφόρου Φωκά, Ιωάννου Τσιμισκή, Βασιλείου του Βουλγαροκτόνου. Οι από του θανάτου του Βασιλείου μέχρι του Αλεξίου Α' Κομνηνού αυτοκράτορες. Η παρακμή των Αράβων. Οι Σελτζούκοι Τούρκοι. Ρωμανός Γ' ο Διογένης.Αναδρομήειςτην ιστορίαντηςΔύσεως. Τα εν αυτή από του Ε' αιώνος παραχθέντα κράτη. Το φραγκικόν κράτος. Κάρολος ο μέγας. Τα επί των διαδόχων αυτού εκ της διαλύσεως του φραγκικού κράτους παραχθέντα νέα κράτη. Ο πολιτειακός, κοινωνικός και

θρησκευτικός βίος εν τη μεσαιωνική Ευρώπη. Φεουδαλισμός. Ιπποτισμός. Παπική αρχή. Αίτια των σταυροφοριών. Η δυναστεία των Κομνηνών, Αλέξιος Α'. Πρώτη σταυροφορία. Ιωάννης Β'. Μανουήλ Α'. Δευτέρα σταυροφορία. Δυναστεία των Αγγέλων. Ιωάννης Β'. Τρίτη σταυροφορία. Αλέξιος Γ'. Τετάρτη σταυροφορία. Άλωσις της Κωνσταντινουπόλεως υπό των Φράγκων. Φραγκικά καιελληνικά κράτη ιδρυθέντα μετά την άλωσιν. Η αυτοκρατορία της Νικα Ανάκτησις της Κωνσταντινουπόλεως υπό των Ελλήνων. Τίνα φραγκικά κράτη διετηρήθησαν εν ελλην. χώραις, μετά το γεγονός τούτο και τιναελληνικά ανεξάρτητα. Οι Οθωμανοί Τούρκοι. Οι ηγεμόνες αυτών. Οσμάν και Ουρχάν. I I στρατιωτική οργάνωσις του Οθωμανικού κράτους. Το τάγμα των γενιτσάρων. Η δυναστεία των Παλαιολόγων από του Μιχαήλ Η' μέχρι του Ιωάννου Ε'. Μουράτ Α'. Βαγιαζήτ. Επέκτασις του Οθωμανικού κράτους εις την Ευρώπην. Ο Ταμερλάνος. Μανουήλ Β' Παλαιολόγος. Ιωάννης Η' Παλαιολόγος. Α πειραι προς ένωσιν των εκκλησιών. Σκενδέρμπεης. Ουνιάδης. Ιστορία των δεσποτάτων Ηπείρου και Πελοποννήσου και του δουκάτου Αθηνών. Κωνσταντίνος ΙΑ' ο Παλαιολόγος αυτοκράτωρ Κωνσταντινουπόλεως. Πολιορκία αυτής και άλωσιςυπόΜωάμεθ Β'. Κατάλυσις του δεσποτάτου Πελοποννήσου, του δουκάτου Αθηνών και της αυτοκρατορίας Τραπεζούντος. Ρόδος. Κύπρος. Κρήτη. Χρονολογικός πίναξ των γεγονότων. Πίναξ των κυρίων ονομάτων. 4. * Ιστορία ελληνική και ευρωπαϊκή από της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως μέχρι των καθ' ημάς χρόνων, διά την Δ' τάξιν του γυμνασίου μέχρι δώδεκα τυπογραφικών φύλλων: Τίνι τρόπω ο Οθωμανός κατακτητής ερρύθμισε την θέσιντουελληνικού έθνους και της ελληνικής εκκλησίας εν τω οθωμανικώ κράτει. Τα δικαιώματα τα παραχωρηθέντα εις το Οικουμενικόν Πατριαρχείον και εις την ελληνική θόλου Εκκλησίαν. Η κατάστασις του ελληνικού λαού υπό τους Τούρκους. Λόγιοι Έλληνες καταφυγόντες εις την Ιταλίαν προ της αλώσεως και μετ' αυτήν. Τα κυριώτατα γεγονότα της ευρωπαϊκής ιστορίας από των χρόνων των στ φοριών μέχρι τέλους του ΙΕ' αιώνος. Αψβούργειος δυναστεία εν Γερμανία. Ε κατονταετής πόλεμος μεταξύ Γαλλίας και Αγγλίας (Ιωάννα δ' Αρκ). Ισπανία (Φερδινάνδος και Ισαβέλλα). Αγγλία. Πολιτική κατάστασις της Ιταλίας. Η αναγέννησις. Επίδρασις των σταυροφοριών επί τον πολιτισμόν της δυτικής Ευρώπης. Σπουδή της αρχαίας φιλολογίας. Επίδρασις των Ελλήνων λογίων. Πανεπιστήμια. Τέχναι. Εφευρέσεις. Ανακαλύψεις νέων χωρών. Τα κυριώτατα γεγονότα της ευρωπαϊκής ιστορίας, κατά τον ΙΣΤ' αιώνα. Θρησκευτική μεταρρύθμισις. Ο αυτοκράτωρ της Γερμανίας Κάρολος Ε' και Φραγκίσκος ο Α'. Πολιορκία της Βιέννης υπό των Τούρκων. Η Ισπανία επί Φιλίππου Β'. Ναυμαχία της Ναυπάκτου. Η Γαλλία από του Λουδοβίκου IB' μέχρι του Ερρίκου Δ γενότοι. Νυξ του αγίου Βαρθολομαίου. Διάταγμα της Νάντης. Η Αγγλία μέχρι

του θανάτου της Ελισάβετ. Οθωμανοί Σουλτάνοι από Μωάμεθ Β' μέχρι Σελήμ Β'. Η Ρωσία από του Βλαδιμήρου Α' μέχρι της δυναστείαςτωνΡωμανώφ.Τα κυριώτατα γεγονότα της ευρωπαϊκής ιστορίας κατά τον ΙΖ' αιώνα. Ο τριακονταετής πόλεμος και η Βεστφαλική συνθήκη. Η Πρωσσία επί του μεγάλου εκλέκτορος και του Φρειδερίκου Α'. Τα σκανδιναυϊκά κράτη. Δανία. Σουηδία. Γουσταύος Αδόλφος. Η Γαλλία από Ερρίκου του Δ' μέχρι του θανάτου Λουδοβίκου του ΙΔ'. Η Αγγλία από του θανάτου της Ελισάβετ μέχρι Γουλιέλμου του Γ'. Κάρολος Α'. Κρόμβελλ. Κάρολος Β'. Ιάκωβος Β'. Οι Σουλτάνοι Ιμβραήμ Α' και Μωάμεθ Δ'. Κατάκτησις της Κρήτης. Εκστρατεία του Μοροζίνη εις την Πελοπόννησον και την Αττικήν. Πολιορκία των Αθηνών. Καταστροφή του Παρθενώνος. Μουσταφάς Β' και Αχμέτ Γ'. Συνθήκαι του Καρλοβιτσίου και του Πασσάροβιτς. Ρωσία. Αλέξιος Α'. Πέτρος ο μέγας. Κάρολος IB' της Σουηδίας. Αγγλία, Γαλλία, Ισπανία, Αυστρία κατά τον ΙΗ' αιώνα. Πρωσσία. Φρειδερίκος ο μέγας. Ρωσία. Αικατερίνη Β'. Έλληνες και Ρώσοι. Επαναστατικά κινήματα των Ελλήνων. Λάμπρος Κατσώνης. Κλέφται και αρματωλοί. Δημοτική ποίησις. Ο υπέρ ελευθερίας αγών της Β. Αμερικής. Η Γαλλική επανάστασις. Ναπολέων ο μέγας. Επίδρασις της Γαλλικής επαναστάσεωςεπί τους Έλληνας. Ρήγας Φεραίος, Κοραής. Επίδοσις των γραμμάτων. Σχολεία. Μεγάλη του Γένους σχολή. Φαναριώται. Υλική επίδοσις. Εμπόριον. Ναυτιλία. Σουλιώται και Αλή πασσάς. Αι παραμοναί της Ελληνικής επαναστάσεως. Ε ταιρεία των Φιλικών. Η επανάστασις 1821-1828. Ιο^άννης Καποδίστριας. Βασιλεύς Όθων. Το σύνταγμα του 1843. Γενικαί παρατηρήσεις περί επικρατήσεως του συνταγματικού πολιτεύματος εν τοις ευρωπαϊκοίς κράτεσι. Μεταπολίτευσις του 1862. Βασιλεύς Γεώργιος. Η μετά του Ελληνικού βασιλείου ένωσις των Ιονίων νήσων. Ιστορία αυτών από των νορμανδικών επιδρομών. Η επανάστασις της Κρήτης των ετών 1866-1869. Γαλλογερμανικός πόλεμος του 1870 και ανίδρυσις της Γερμανικής αυτοκρατορίας. Ρωσοτουρκικός πόλεμος. Βερολίνιος συνθήκη του 1879. Η ένωσις της Θεσσαλίας και μέρους της Ηπείρου μετά της Ελλάδος. Βούλγαροι και το Βουλγαρικόν σχίσμα. Σέρβοι. Ρωμοΰνοι. Τα γεγονότα του 1885-1886. Η Κρήτη και ο ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897. Ρωσοϊαπωνικός πόλεμος. Η αποικιακή επέκτασις των ευρωπαϊκών λαων και κρατών. Αι μεγάλαι από του ΙΗ' αιώνος επιστημονικαί ανακαλύψεις. Πίναξ χρονολογικός των γεγονότων. Πίναξ αλφαβητικός των κυρίων ονομάτων. Ζ' ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ 1. Γεωγραφία διά την α' τάξιν του ελληνικού σχολείου, μέχρι πέντε τυπογραφικών φύλλων.

Περιεχόμενον.

Σκοπός της γεωγραφίας. Προσανατολισμός, πυξίς, σχέδιον δωματίου του σχολείου, ολοκλήρου του σχολείου μετά της περιοχής αυτού, σχολείου μετά του χωρίου η μέρους αυτού αναλόγως της εκτάσεως του χωρίου. Επισκόπησιςαπό αναπεπταμένου μέρους" πατρίς" ποταμός, όρος, πηγαί, πεδιάς, κοιλάς κτ.λ. Κάθετος διαμελισμός της χέρσου" ύψη, μέτρησις αυτών, απεικόνισις σχολείου και των πέριξ αυτού. Μορφολογία της επιφανείας της γης μετά πίνακος εγχρώμου προοπτικού και τοπογραφικού. Οριζόντιος διαμελισμός της χέρσου. Μορφολογία του βυθού των θαλασσών. Ανάγλυφος αναπαράστασις σχολείου, υψώματος, τμήματος χωρίου κτλ. Τοπογραφικός χάρτης χώρας τινός, ηπείρου, Ολοκλήρου της γης" απόδοσις διά σημείων διεθνών επί σχεδιαγραφήματος χώρας τινός των πόλεων, κωμοπόλεων, χωρίων, αγροικιών, μοναστηριών,εκκλησιών, υδρομύλων, ανεμομύλων, ποιού εδάφους, είδους δασών, τελμάτων κλπ. Φλοιός της γης, σύστασις αυτού" ορυκτόν, πέτρωμα" σχηματισμός πετρωμάτων, στρώματα του φλοιού της γης, αλλοίωσις των στρωμάτων" αποσάρθρωσις πετρωμάτων, προϊόντα αποσαθρώσεως, καλλιεργήσιμος γη, είδη αυτής. Φυτική βλάστησις και ζωικός κόσμος, συσχετισμός αμφοτέρων προς αλλήλους καιενσχέσει προς το ποιόν του εδάφους. Ωφέλεια εξ αυτών του ανθρωπίνου γένους, ευημερία χωρίων, πόλεων, κρατών. Συγκοινωνία, μέσα συγκοινωνίας, βιομηχανίας, εμπόριον, γεωργία, κτηνοτροφία, ναυτιλία, αλιεία. Ορίζων. Σχήμα γης, γεωγραφική σφαίρα. Ήλιος, άξων γης, πόλοι αυτής. Ημέρα, νυξ, μεσημβρία. Ημισφαίρια, παράλληλοι κύκλοι, κλιματολογικαί ζώναι. Στροφή της γης περί τον ήλιον" έτος, ώραι του έτους. Σελήνη, πολικός αστήρ, είδη αστέρων. Βαρύτης, έλξις. Ατμόσφαιρα, άνεμοι, υγρασία, υδρατμοί, νέφη, βροχή, χιών, χάλαζα, πάχνη, δρόσος. Εξάτμισις" κυκλοφορία ύδατος, πηγαί. Κλίμα. Ωκεανοί, ήπειροι. Συσχετισμός και έκτασις αυτών (γεωγραφικώς και παραστατικώς). Συντομωτάτη περιγραφή της Ευρώπης και των κρατών αυτής με αφετηρίαν την Ελλάδα (εις 4 σελίδας). Συντομωτάτη περιγραφή της Αφρικής, Ασίας, Αμερικής, Αυστραλίας και Πολυνησίας (εις 8 το πολύ σελίδας). Φυλαί της γης και διασπορά του ανθρωπίνου γένους. Ταξίδιον περί την γην. Ο εξ Αθηνών διά της διώρυγος και Πατρών εις Τεργέστην. II. Εκ Τεργέστης διά των Άλπεων, Μονάχου, Βερολίνου εις Αμβούργον. III. Εξ Αμβούργου εις Σάου Θέμπτον. IV. Εκ Σάου Θέμπτον εις Νέαν Υόρκην και Άγιον Φραγκίσκον. V. Εξ Αγίου Φραγκίσκου εις Χόγκ Κογκ, Σουέζ, Κύπρον, Ρόδον, Κρήτην και επιστροφή εις Αθήνας. Σκοπός του ταξιδιού περί την γην είναι η προσφορά εις τους μαθητάς γενικών

κών διά παραδειγμάτων και εικόνων γνώσεων περί του οριζοντίου και καθέτου διαμελισμού της χέρσου, περί ορέων, πεδιάδων, λιμένων, πόλεων, θαλασσών, κόλπων, πορθμών, νήσων, ακρωτηρίων, παγετώνων, ποταμών, λιμνών, φυσικού πλούτου, χλωρίδος, πανίσκης, μέσων συγκοινωνίας, συνοικισμού, βιοτεύσεως ανθρωπίνου γένους κ.λ.π. 2. Γεωγραφία των πέντε ηπείρων διά την β' τάξιν του ελληνικού σχολείου, εις πέντε τυπογραφικά φύλλα.

Περιεχόμενον. Σχήμα και μέγεθος της γης, μέση πυκνότης της γης. Κινήσεις της γης" πόλοι αυτής, άξων και κλίσις αυτού. Έγκατα της γης. Κύκλοι της γης. Γεωγραφικόν μήκος και πλάτος. Πλανητικόν σύστημα. Η γη ως ουράνιον σώμα. Ήλιος, σελήνη, πλανήται και απλανείς. Χαρτογραφία, ανάγνωσις γεωγραφικού χάρτου, ανάγλυφος χάρτης, τομαί κατά μήκος και πλάτος, κλίμαξ. Τετηκός περίκεντρον, λιθόσφαιρα, υδρόσφαιρα, ατμόσφαιρα, βιόσφαιρα. Μορφολογία της εξωτερικής επιφανείας της λιθοσφαίρας"οριζόντιοςκαι κάθετος διαμελισμός της χέρσου. Μορφολογία του βυθού των θαλασσών. Συγκοινωνία διά ξηράς και θαλάσσης. Τηλέγραφος, τηλέφωνον. Φυσικά και τεχνικά προϊόντα. Ανθρώπινον γένος, διασπορά αυτού. Θρησκείαι, πολιτισμός. Φυλαί του ανθρωπίνου γένους. Ήπειροι (Ευρώπη, Ασία, Αφρική, Αμερική, Αυστραλία και Πολυνησία) και υποδιαιρέσεις αυτών (π. χ. Ευρώπη νοτία Ευρώπη [χερσόνησος ελληνική, πυρηναϊκή, απεννινική], βορειοδυτική Ευρώπη, ανατολική κεντρική Ευρώπη, δυτική κεντρική Ευρώπη). Εκάστης ηπείρου θα εξετάζωνται τα εξής· ποίον μέρος γης αποτελεί, ποία τα όρια, η θέσις, το μέγεθος, ο διαμελισμός, η μορφολογία του εδάφους, τα ύδατα, το κλίμα, ο πληθυσμός, αι πολιτείαι και η χωρογραφική διαίρεσις αυτής. Ανάλογοςεξέτασιςθαγίνεται και δι' εκάστην των υποδιαιρέσεων των ηπείρων, προστιθεμένης και εξετάσεως των κυριωτέρων πόλεων, φυσικών και τεχνητών προϊόντων, κυριωτέρων λιμένων, κόλπων, ακρωτηρίων, της υλικής και πνευματικής καταστάσεως, του πολιτεύματος, θρησκείας, κατοίκων και των πολεμικών δυνάμεων εκάστης τούτων. 3. Γεωγραφία των ελληνικών χωρών διά την γ' τάξιν του ελληνικού σχολείου, εις εξ τυπογραφικά φύλλα. Περιεχόμενον. γωγή αυτών. Κάθετος και οριζόντιος διαμελισμός της Ελλάδος, ως και μορφο-

μορφολογίατηςεπιφανείαςαυτής. Επίδρασις αυτών επί της εξελίξεως του πνεύματος των κατοίκων αυτής, του πολιτισμού, της συγκοινωνίας, του εμπορίου, ναυτιλίας κτηνοτροφίας, γεωργίας και βιομηχανίας. Φυσικός πλούτος της Ελλάδος. Κλιματολογικοί όροι. Βίος Ελλήνων, εκπολιτιστική επίδρασις Ελλήνων, διασπορά ελληνικής φυλής. Η Ελλάς κατά τους διαφόρους αιώνας. Θρησκεία, πολίτευμα, διοίκησις, παιδεία, δικαιοσύνη, οικονομική κατάστασις, πολεμικαί δυνάμεις, προϊόντα. Έ σ ω και έξω Έλληνες. Πληθυσμός Ελλάδος. Διοικητική διαίρεσις. Χωρογραφική διαίρεσις. Βορεία Ελλάς (Θεσσαλία, Ηπειρος) — Κεντρική Ελλάς. — Νοτία Ελλάς (Πελοπόννησος). Νήσοι (Παράκτιοι νήσοι Πελοποννήσου, Κυκλάδες, Εύβοια, βόρειοι Σποράδες, Ιόνιοι νήσοι). (Σημ. Κατά την χωρογραφικήν ταύτην διαίρεσιν θέλει γίνει η περιγραφή των μερών της Ελλάδος). Β' Αι λοιπαί Ελληνικαί χώραι. 1) Τουρκική Ήπειρος. 2) Τουρκική Θεσσαλία, 3) Μακεδονία, 4) Θράκη, 5) Μικρά Ασία, 6) Συρία, 7) Παλαιστίνη, 8) Κρήτη, 9) Κύπρος, 10) Σάμος, 11) Αι περί την Μ. Ασίαν νήσοι. Εκάστης τούτων η εξέτασις θα γίνεται υπό τας αυτάς επόψεις,υφ'αςκαιη της Ελλάδος, κατά λόγον των εν αυταίς ελληνικών στοιχείων. Ταξίδιον ανά τας ελληνικάς χώρας. I. Εξ Αθηνών διά Λέσβου, Σμύρνης, Ιλίου και Δαρδανελλίων εις Κωνσταντινούπολη. II. Εκ Κωνσταντινουπόλεως διά Θεσσαλονίκης και Ιωαννίνων εις Κέρκυραν. III. Εκ Κερκύρας περίπλους της Πελοποννήσου εις Πειραιάκαιεκείθεν εις Αθήνας. Σκοπός του ταξιδιού είναι ο αυτός και ο του περί την γην ταξιδιού (α' τάξεως ελλην. σχολείου). Απαιτείται όμως να προσενεχθώσιν επί πλέον τοις μαθηταις γνώσεις της αρχαιολογικής και ιστορικής σημασίας των μνημονευομένου τόπων. νααποβλέπωσινεις την εκπλήρωσιν του σκοπού του μαθήματος, ήτοι της γνώσεως της γης ως ουρανίου σώματος και της επιφανείας αυτής εν σχέσει προςτους οικούντας αυτήν ανθρώπους, διά της μεταδόσεως των αναγκαίων γνώσεων της μαθηματικής και φυσικής γεωγραφίας και άμα της εθνογραφίας και της πολιτικής γεωγραφίας. Δι' δ οφείλουσι να εχωσι προ οφθαλμών, πρώτον μεν ότι ουδεμία γνώσις πρέπει να προσηλώται εις την μνήμην των μαθητών μεμονωμένη και ασύνδετοςπροςσχετικάς αυτή, ότι η φυσική γεωγραφία δεν πρέπει να χωρίζηται της πολιτικής, αλλ' η αλληλοτυπία των γεωγραφικών στοιχείων να γίνεται όσον ενδέχεται καταφανεστάτη. Δεύτερον δ' ότι δεν πρέπειναεπιβαρύνωσιτην διάνοιαν των μαθητών δι' αχρήστου φόρτου κυρίων ονομάτων και αριθμών, εις ωντηναπομνημόνευσινυπέρμετρονκαταβάλλουσι κόπον οι μαθηταί, χωρίς να είναι δυνατόν να συγκρατήσωσιν επί πολύν χρόνον, ει μη ελάχιστον μέρος αυτών.

Όθεν θα αναγράφωνται μόνα τα σπουδαιότατα και σημαντικότατα ονόματα παρά τα ονόματα των πόλεων, δεν θα αναγράφηται ο αριθμός των κατοίκων αυτών, αλλά μόνον συμβολικόν σημείον δηλούν το μέγεθος [οίον *εις πόλεις εχούσας πληθυσμόν άνω των 20 χιλ., δύο αστερίσκοι εις πόλεις εχούσας άνω των 50 χιλ. πληθυσμόν, + εις τας εχούσας άνω των 100 χιλ., δύο σταυροί εις τας εχούσας άνωτων150, τρεις σταυροί εις τας εχούσας άνω των 200, διπλούς σταυρός εις ταςεχούσας άνωτων300, δύο διπλοί σταυροί εις τας εχούσας άνω των 500, αντίσιγμα c ή οιονδήποτε άλλο σημείον εις τας εχούσας άνω του εκατομυρίου, αντίσιγμα περιεστιγμένον c' εις τας εχούσας άνω των δύο εκατομμυρίων], εν τέλει δετουπερί εκάστου κράτους λόγου θα τίθεται πίναξ των κυριωτάτων πόλεων αυτού, προτασσομένων εις εκάστην των αυτών σημείων και επιτασσομένου αριθμού δηλούντος τας χιλιάδας των κατοίκων. Ουδέ τα ύψη των ορέων θα εκφραζωνται, πλην εξαιρετικών τίνων περιπτώσεων, δι' αριθμών των μέτρων του υπέρ τηνεπιφάνειαντηςθαλάσσης ύψους της κορυφής αυτών, αλλά διά συγκριτικών γραφικών παραστάσεων. Των συγκριτικών γραφικών παραστάσεων συνιστάται η συχνοτέρα χρήσις προς δήλωσιν και πολλών άλλων γεωγραφικών εννοιών, οίον της εκτάσεως χωρών, του μήκους ποταμών, του ύψους οικοδομημάτων, του ποσού των παραγομένων διαφόρων προϊόντων κτλ. Προσέτι δι' εκλογής πολλών καλών χαρακτηριστικών εικόνων πρέπει να σπουδάζωσιν οι συγγραφείς όπως καταστήσωσιν ευλήπτους και εναργείς τας γεωγραφικάς γνώσεις.

γραφής κατά τρόπον προσεγγίζοντα ως ένεστιν εις την προφοράν της επικρατούσης γλώσσης εν τη χώρα, όπου κείται ο έχων το όνομα τόπος. Παρέκκλισις από του κανόνος τούτου επιτρέπεται εις τας εξής περιπτώσεις: Α') Προσθήκη ελληνικής καταλήξεως η προσαρμογή προς τους φθογγολογικούς νόμους της ελληνικής γλώσσης, οσάκις δεν μεταβάλλεται επαισθητώςο Ιθαγενής τύπος του ονόματος" οίον Στοκχόλμη (Stockholm), Αμβούργον (Hamburg), Βιέννη (Wien), Κοπενάγη (Kjöbenhayn), Βουκουρέστιον (Bucuresti) κλπ. Β') Προτίμησις του λατινικού τύπου του ονόματος μόνον όταν ούτος είναι γνωστότερος και συνηθέστερος παρ' ημίν του νεωτέρου οίον Μόναχον, Κολωνία, Παρίσιοι, Φλωρεντία, Βενετία, αλλ' όχι Λούγδουνον αντί Λυών, Λούγδουνον το Βαταυϊκόν αντί Λέυδεν, Μέται αντί Μέτς, Αργεντόρατον αντί Στρασβούργον, Πάνορμος αντί Παλέρμον. Γ') Αρχαίαι κοινόταται και ιστορικαί ελληνικαί τοπωνυμίαι αντί των επικρατουσών νεωτέρων. Εις ταύτας δ' όμως αναγκαίον να παρατίθηται εν παρενθέσει και το νεώτερον όνομα οίον Μασσαλία (Marseille) κτλ. Δ') Μεταφράσεις τοπωνυμιών, αν αι μεταφράσεις αύται είνε κοινόταται και δεναπομακρύνωνταιπολύ του ιθαγενούς τύπου του ονόματος" οίον Πετρούπ

(St Petersbourg), Αρχάγγελος (Archangelsk = πόλις του Αρχαγγέλου), Νέα Υόρκη (New-York). Ε') Μεταφράσεις τοπωνυμιών, εν μεταφράσει και εις αλλας ευρωπαϊκάς γλώσσας εκφερομένων, οσάκις το όνομα είναι λίαν χαρακτηριστικόν λ.χ. Λευκόν όρος, Εύελπι ακρωτήριον ή ακρωτήριον της Καλής Ελπίδος, Γη του πυρός, Βόρειον ακρωτήριον κτλ. ρακτηριστικών διά γεωγραφικόν η ιστορικόν λόγον, καλόν θα είναιναπαρατίθηται και το ιθαγενές όνομα και ερμηνεία της σημασίας αυτού- Νιαγάρας (ύδατος βροντή), Μισσουρί (λάσπης ποταμός), Μισσισιπή (μέγας ποταμός), Δαλματία (βοσκότοπος), Βουκοβίνα (φηγών), Κατεγάτης (πλοίων οδός), Κιργίζοι (νομάδες), Βουχάρα (πόλις λογίων), Ρίο δε Ιανέιρο (ποταμόςτουΙανουαρίου,ωςανακαλυφθείς την 1 Ιανουαρίου 1502). Ομοίως και εις τας τοπωνυμίας τας φερωνύμους επισήμων ανδρών πρέπει να σημειώνηται ο λόγος αυτών (Αδριανούπολις, Φιλιππούπολις, Αμερική, Κολομβία κτλ.). Αναγκαίον επίσης να προστίθενται τα κοινά χαρακτηριστικά επίθετα πόλεών τίνων, οίον Ζάκυνθος (το άνθος της Ανατολής), Ρώμη (η αιωνία πόλις), Κολωνία (η γερμανική Ρώμη), Ανδαλουσία (ο κήπος της Ισπανίας) κλπ. Η' ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ 1. Πρακτική αριθμητική, διά τας τρεις τάξεις του ελληνικού σχολείου, μέχρι δέκα τεσσάρων τυπογραφικών φύλλων, εξ ων εξ διά τα προβλήματα προς άσκησινκαιεντέλει δύο διά τα στοιχεία λογιστικής (εξ ων πάλιν εν διά τας ασκήσεις). Περιεχόμενον

Α' Περί γραφής και απαγγελίας των ακεραίων αριθμών. Ασκήσεις. Θεμελιώδεις πράξεις επί των ακεραίων αριθμών. Βάσανοι των πράξεων. Ασκήσειςπροςεκτέλεσινπράξεων από μνήμης. Προβλήματα προς άσκησιν. Β' ιδιότητες των ακεραίων αριθμών (στοιχειωδώς). Περί διαιρετότητος. Αριθμοί πρώτοι. Αριθμοί πρώτοι προς αλλήλους. Χαρακτήρες διαιρετότητ διά 2, 4, 3, 9, 5, 25, 10, 100, 1000, 6, 12, 15 κλπ. Βάσανος πολλαπλασιασμού βοηθείς του 9. Πρακτικός κανών προς ανάλυσιν συνθέτου αριθμού εις πρώτους παράγοντας. Μέγιστος κοινός διαιρέτης. Ελάχιστον κοινόν πολλαπλάσιον. Πρακτικοί κανόνες προς εύρεσιν αυτών. Προβλήματα προς άσκησιν. Γ' ορισμός των κοινών κλασμάτων. Ιδιότητες αυτών. Αναγωγή κλασμάτων εις τον αυτόν παρονομαστήν. Θεμελιώδεις πράξεις επί των κλασμάτων. Σύνθετα κλάσματα. Ασκήσεις. Λύσις προβλημάτων διά της μεθόδου της αναγωγής εις την μονάδα. Προβλήματα προς άσκησιν.

Παράστασιςτωνσυμμέτρων αριθμών (ακεραίων ή κλασματικών) διάγραμμάτων. Χρήσις τύπων εν τη λύσει απλών προβλημάτων, ων τα δεδομένα παρίστανται διά γραμμάτων. Δ' Δεκαδικά κλάσματα. Γραφή και απαγγελία αυτών. Θεμελιώδεις πράξεις επί των δεκαδικών αριθμών. Τροπή κοινού κλάσματος εις δεκαδικόν. Πράξεις επί κλασμάτων άλλων κοινών και άλλων δεκαδικών. Ασκήσεις. Ε' Περί μέτρων, σταθμών και νομισμάτων. Δεκαδικόν μετρικόν σύστημα. Προβλήματα αλλαγής μονάδος. ΣΤ' Περί συμμιγών αριθμών. Πράξεις επ' αυτών. Ασκήσεις αναφερόμεναι ειςτουςσυνηθεστάτους συμμιγείς αριθμούς. Ζ' Περί λόγων. Λόγοι μεγεθών ομοειδών. Λόγοι αριθμών. Περί αναλογιών. Ποσά ευθέως και αντιστρόφως ανάλογα. Μέθοδος των τριών, απλή και σύνθετος. Προβλήματα υπολογισμού ποσοστών (tant pour cent). Προβλήματα τόκου και εξωτερικής υφαιρέσεως. Προβλήματα,ενοίςτα δεδομένα παρίστανται διά γραμμάτων. Προβλήματα μίξεως και μερισμού εις μέρη ανάλογα. Ασκήσεις. Η' Περί τετραγώνου και δυνάμεων. Σημασία των συμβόλων α 2 , α 3 ... Περί τετραγωνικής ρίζης. Πρακτικός κανών προς εύρεσιν της τετραγωνικής ρίζης. Θ' Ανάμικτα προβλήματα εξ όλων των κεφαλαίων της αριθμητικής. I' Στοιχεία λογιστικής. Σκοπός της λογιστικής. Λογιστική απλογραφική και διπλογραφική. Λογαριασμός, χρέωσις, πίστωσις. Δούναι, λαβείν. Άνο περάτωσις και μεταφορά λογαριασμού. Ενεργητικόν, παθητικόν. Κεφάλαιον. Κέρδος, ζημία. Απογραφή και ισολογισμός. Λογιστικά βιβλία" πρόχειρον, ημερολόγιον, καθολικόν, ταμείον, βιβλίον απογραφής και ισολογισμού. Ασκήσεις απλογραφικαί. Γενικαί οδηγίαι περί του τρόπου της συντάξεως πρακτικής αριθμητικής. Παντός ορισμού, κανόνος η θεμελιώδους προτάσεως πρέπει να παρέχηται διακεκριμένη διατύπωσις, πλήρης, απλή και ευνόητος. Οι ορισμοί, κανόνες και θεμελιώδεις προτάσεις πρέπει να έχωσι κατάλληλον αρίθμησιν προς διευκόλυνσιν της παραπομπής εις αυτούς.

προτάσεων πρέπει να είναι ως οίον τε εποπτικαί και απλαί. Δύναταιενιαχού να γίνη χρήσις απλών και συντόμων αποδείξεων. Μετά την διατύπωσιν εκάστου κανόνος πρέπει να επωνται παραδείγματα προς διασάφησιν της εφαρμογής αυτού. Ό π ο υ δε γίνεται εφαρμογή ορισμο νόνος η προτάσεως προηγουμένους εκτεθέντος και μήπω επαρκώς εφαρμοσθέντος, πρέπει να γίνηται κατάλληλος παραπομπή. Τα προς άσκησιν προβλήματα, εκλεγόμενα εκ των συνήθως παρουσιαζομένων

μένων εν τω βίω, έχουσιν ως σκοπόν την εξάσκησιν εις την διάγνωσιν των εκτελεστέων πράξεων και εις την ευχερή και ακριβή εκτέλεσιν αυτών. Ασυνήθη προβλήματα πολυπλόκου διατυπώσεως και ων δεν δύναται να διαγνώση ευκόλως ο μαθητής την φύσιν και την σειράν των εκτελεστέων πράξεων πρέπει να αποφεύγωνται. λίας αυτών. Μεθ' έκαστον των κεφαλαίων ων επανάληψις γίνεται εις τας ανωτέρας τάξεις, πρέπει να παραθέτωνται προβλήματα κατάλληλα δι' εκάστην των τάξεων εν αις τούτο διδάσκεται. Επίσης εν εκάστω κεφαλαίω ανάγκη να παραθέτωνται ειδικαί ασκήσεις προς λύσιν προβλημάτων από μνήμης. Τα εις το τέλος τηςαριθμητικήςανάμικταπροβλήματα έσονται κατάλληλα διά την εν τη γ' τάξει επανάληψιν. των κυριωτέρων μέτρων κλπ. Των ξένων κρατών. 2. Πρακτική γεωμετρία, διά τα ελληνικά σχολεία, μέχρι πέντε τυπογραφικών φύλλων, εξ ων δύο διά τα προβλήματα προς άσκησιν. Περιεχόμενον. Εποπτική εξέτασις των απλουστάτων στερεών, κύβου, ορθογωνίου παραλληλεπιπέδου, πρίσματος, πυραμίδος, κυλίνδρου, κώνου, σφαίρας (όπου και περί κύκλων της σφαίρας). κώς συναγόμεναι. Απλά προβλήματα λυόμενα διά του κανόνος, του διαβήτου και του γνώμονος. Μέτρησις ευθειών. Μέτρησις ευθυγράμμων σχημάτων. Μέτρησις των γωνιών. Μοιρογνωμόνιον. Μέτρησις του κύκλου. (Εξήγησις και χρήσις των τύπων 2απ, α 2 π). Προβλήματα προς άσκησιν μετ' αριθμητικών εφαρμογών. Μέτρησις των επιφανειών και των όγκων των απλουστάτων στερεών σωμάτων. (Εξήγησις των σχετικών τύπων). Προβλήματα. Περί ομοίων επιπέδων σχημάτων. Απεικόνισις επιπέδου σχήματος υπό κλίμακα. Προβλήματα. Περί ορθών προβολών. Περί προόψεως και κατόψεως στερεού σχήματος. Πλάγιαι προβολαί. Παραδείγματα. και διά την πρακτικήν γεωμετρίαν. όψιν τας ανάγκας της διδασκαλίας της γεωγραφίας και ιχνογραφίας (βλέπε το πρόγραμμα προς σύνταξιν υποδειγμάτων ιχνογραφίας). 3. Θεωρητική αριθμητική, διά τα γυμνάσια και τα ισοδύναμα σχολεία της

μέσης εκπαιδεύσεως, μέχρι δώδεκα τυπογραφικών φύλλων (εξ ων δύο διά τας ασκήσεις). Περιεχόμενον. Περί αριθμήσεως. Αι τέσσαρες επί των ακεραίων αριθμών πράξεις (εν συντομία). Ιδιότητες των πράξεων εκφραζόμεναι διά τύπων. Δυνάμεις των ακεραίων αριθμών. Ιδιότητες αυτών. Περί διαιρετότητος. Χαρακτήρες διαιρετότητος. Μέγιστος κοινός διαιρέτης. Ελάχιστον κοινόν πολλαπλάσιον. Περί πρώτων αριθμών. Ανάλυσις συνθέτου αριθμού εις πρώτους παράγοντας. Εύρεσις του μ. κ. δ. Και του ε. κ. π. αριθμών αναλελυμένων εις πρώτους παράγοντας. Περί κλασμάτων. Ιδιότητες αυτών. Αι επ' αυτών τέσσαρες θεμελιώδεις πράξεις. Σύνθετα κλάσματα. Ιδιότητες των επί των συμμέτρων (κλασματικών ηακεραίων)αριθμώνπράξεων εκφραζόμεναι διά τύπων. Δυνάμεις των κλασμάτων. Ρηταί παραστάσεις. Παραδείγματα μετασχηματισμού και απλοποιήσεως ρητών παραστάσεων, εν αις τα γράμματα παριστώσι συμμέτρουςαριθμούς.Λύσις της εξισώσεως αχ=β ή — = α μετ' εφαρμογών. Περί δεκαδικών κλασμάτων. Αι τέσσαρες επ' αυτών πράξεις. Τροπή κοινού κλάσματος εις δεκαδικόν. Προσεγγίσεις. Περιοδικά δεκαδικά κλάσματα. Κοινόν κλάσμα εξ ου προκύπτει δοθέν περιοδικόν δεκαδικόν κλάσμα. Ασύμμετροι αριθμοί. Περί μέτρων, σταθμών και νομισμάτων. Συμμιγείς αριθμοί. Πράξεις επ' αυτών (εν συντομία)· Περί λόγων. Λόγοι μεγεθών ομοειδών. Λόγοι αριθμών. Μεγέθηευθέωςκαι αντιστρόφωςανάλογα.(Εισαγωγή εις την την χρησιμοποίησιν τηςεννοίαςτης συναρτήσεως). Περί αναλογιών. Ιδιότητες αυτών. Περί των διαφόρων μεθόδων, συμπεριλαμβανομένης της μεθόδου των ποσοστών και της εσωτερικής υφαιρέσεως (εν συντομία)· Γενικοί τύποι της λύσεως των σχετικών προβλημάτων. Περί τετραγωνικής ρίζης των ακεραίων αριθμών. Υπολογισμός της τετραγωνικής ρίζης των ακεραίων αριθμών κατά προσέγγισιν μονάδος η δοθέντος πολλοστημορίου της μονάδος. Υπολογισμός καθ' ωρισμένην προσέγγισιν της τετραγωνικής ρίζης κλασματικού αριθμού. Ασκήσειςεφ'όλων των κεφαλαίων της αριθμητικής. 4. *Άλγεβρα, διά τα γυμνάσια και τα ισοδύναμα σχολεία, μέχρι δώδεκα τυπογραφικών φύλλων.

Περιεχόμενον. Θεμελιώδεις νόμοι της προσθέσεως και του πολλαπλασιασμού των ακεραίων αριθμών εκφραζόμενοι υπό των τύπων. α + β = β + α, (α + β ) + γ = (α + β + γ ) , αβ=βα, (αβ)γ=α(βγ), (α + β ) γ = α γ β + γ . Συναγωγή εκ των νόμων τούτων των λοιπών γενικών ιδιοτήτων των επί τωνακεραίωναριθμώντεσσάρων πράξεων (της αφαιρέσεως και της διαιρέσεως θεωρουμένων εν αις περιπτώσεσιν η εκτέλεσις αυτών είναι δυνατή δι' ακεραίων θετικών αριθμών). Κλασματικοί αριθμοί. Ανάγκη της εισαγωγής αυτών. Απόδειξις της ισχύος των θεμελιωδών νόμων των πράξεων δι' οιουσδήποτε συμμέτρους αριθμούς (ακεραίους ή κλασματικούς).

της διατηρήσεως των θεμελιωδών νόμων των πράξεων. Κανόνες των επί των θετικών και αρνητικών αριθμών πράξεων. Χρήσιςτωναρνητικώναριθμώνεντη παραστάσει μεγεθών επιδεκτικών αντιθέσεως (μηκών, χρόνων, ταχυτήτων κτλ.). Παραδείγματα της χρήσεως ταύτης. Περί δυνάμεων μετ' ακεραίων θετικών εκθετών. Θεμελιώδεις ιδιότητες αυτών. Μονώνυμα, πολυώνυμα. Όμοια μονώνυμα. Αλγεβρικαί παραστάσεις ρη ταίκαιάρρητοι.Ασκήσειςυπολογισμού μερικών τιμών παραστάσεων. Μεταβληταί ποσότητες, συναρτήσεις. Συναρτήσεις ακέραιαι, ρηταί, άρρητοι. Παραδείγματα συναρτήσεων εκ της γεωμετρίας και φυσικής. (Σχέσις μεταξύ χρόνου και διανυθέντος διαστήματος εν τη ομαλή κινήσει σημείου κτλ.). Πρόσθεσις, αφαίρεσις, πολλαπλασιασμός και διαίρεσις μονωνύμων και πολυωνύμων. Μετασχηματισμός και απλοποίησις ρητών αλγεβρικών παραστάσεων. Ταυτότητες αξιοσημείωτοι. Προβλήματα προς άσκησιν. Εξισώσεις πρώτου βαθμού μεθ' ενός αγνώστου. Διερεύνησις της εξισώσεως αχ=β. Λύσις προβλημάτων αναγομένων εις τοιαύτας εξισώσεις. Οδηγίαι προς εκλογήν του αγνώστου και εύρεσιν της εξισώσεως. Προβλήματα προς λύσιν. Συστήματα εξισώσεων πρώτου βαθμού μετ' Ισαρίθμωναγνώστων.Διερεύνησις του συστήματος δύο εξισώσεων μετά δύο αγνώστων. Λύσις απλών συστημάτων πρωτοβαθμίων εξισώσεων μετά πλειόνων αγνώστων. Προβλήματα αναγόμενα εις τοιαύτα συστήματα. Περί ανισοτήτων. Απλούσταται ιδιότητες αυτών. Περί ασυμμέτρων αριθμών (εν συντομία). Ανάγκη της εισαγωγής αυτών. Περί ορίων. Θεμελιώδη θεωρήματα περί ορίων. Περί ριζών. Φανταστικοί αριθμοί. Περί δυνάμεων μετά εκθετών συμμέτρων, θετικώνήαρνητικών.Διατήρησις

σις των θεμελιωδών νόμων των δυνάμεων. Ρίζαι μονωνύμων. Μετασχηματισμός καιαπλοποίησιςπαραστάσεων αρρήτων. Δυνάμεις μετ'ασυμμέτρωνεκθετώνεν συντομίς. Εξισώσειςκαιπροβλήματα δευτέρου βαθμού. Σχέσεις μεταξύ των συντελεστών και των ριζών εξισώσεως δευτέρου βαθμού. Ανάλυσις του τριωνύμου αχ 2 + β χ + γ εις πρωτοβαθμίους παράγοντας. Διτετράγωνοι εξισώσεις. Λύσις ανισοτήτων πρώτου και δευτέρου βαθμού ως προς τινα άγνωστον. Εφαρμογαί. Περί προόδων αριθμητικών και γεωμετρικών. Πρόοδοι γεωμετρικαί φθίνουσαι. Εφαρμογή αυτών εις τα περιοδικά δεκαδικά κλάσματα. Περί λογαρίθμων ως προς βάσιν το 10. Ιδιότητες αυτών. Περί λογαριθμικών πινάκων και της χρήσεως αυτών. Οδηγίαι περί της διατάξεως του πινακίου του διά λογαρίθμων υπολογισμού μερικής τίνος τιμής δοθείσης παραστάσεως (π. χ. Της α 2 - β 2 ) . Προβλήματα ανατοκισμού και χρεολυσίας. Εκθετικαί εξισώσεις.Λογάριθμοι ως προς βάσιν οιανδήποτε (θετικήν και διάφορον της μονάδος). Αλλαγή βάσεως λογαρίθμων. Γενικαί ιδιότητες των λογαρίθμων. Θεωρία των συνδυασμών. Διώνυμον του Νεύτωνος. Τινά περί πιθανοτήτων. Παρατήρησις. Εν τη εκλογή των προβλημάτων και ασκήσεων συνιστάται προτίμησις των σχετιζομένων προς την γεωμετρίαν, την φυσικήν και τον πρακτικόν βίον. 5. *Γεωμετρία, διά τα γυμνάσια και τα ισοδύναμα σχολεία, μέχρις είκοσι δύο τυπογραφικών φύλλων (εξ ων τέσσαρα διά το Ε' βιβλίον και τρία διά τα προβλήματα προς λύσιν). Περιεχόμενον. Α' Ευθεία και επίπεδον. Ισότης επιπέδων σχημάτων. Κύκλος, διάμετροι, χορδαί, τόξα, τομείς, τμήματα. Γωνίαι, ευθείαι κάθετοι και πλάγιαι. Τρίγωνα. Περιπτώσεις ισότητος τριγώνων. Τρίγωνα ισοσκελή. Περιπτώσεις ίσότητος των ορθογωνίων τριγώνων. Ευθείαι παράλληλοι. Αίτημα του Ευκλείδου. Άθροισμα των γωνιών τριγώνου και οιουδήποτε κυρτού πολυγώνου. Διάφορα είδη τετραπλεύρων. Θεωρήματα προς απόδειξιν. Θέσεις ευθείας και κύκλου, θέσεις δύο κύκλων προς αλλήλους εν τω αυτώ επιπέδω. Γωνίαι επίκεντροι και εγγεγραμμέναι, τετράπλευραεγγεγραμμένακαι περιγεγραμμένα εις κύκλον. Κανονικά πολύγωνα (και ιδία τρίγωνον, τετράγωνον και εξάγωνον). Θεωρήματα προς απόδειξιν. Σχήματα ομορρόπως ίσα (ων δηλ. τα αντίστοιχα σημεία συνδέονται δι' ευ-

ευθειών ίσων και παραλλήλων). Σχήματα συμμετρικά ως προς σημείονήωςπρος ευθείαν. Στροφή επιπέδου σχήματος περί σημείον. Θεωρήματα προς απόδειξιν. Β' Στοιχειώδη προβλήματα κατασκευών λυόμενα διά του κανόνοςκαιτου διαβήτου. Χρήσις του γνώμονος. Περί αναλυτικής και συνθετικής μεθόδου προς λύσιν προβλημάτων και απόδειξιν θεωρημάτων. Χρησιμότης των αντιστρεπτών προτάσεων εν τη εφαρμογή της αναλυτικής μεθόδου. Γεωμετρικοί τόποι. Προβλήματα προς λύσιν. Γ' Περί μετρήσεως καθόλου. Λόγοι. Μέτρησις ευθειών γραμμών. Μέτρησις ευθυγράμμων σχημάτων. Θεωρήματα περί της Ισοδυναμίας ευθυγράμμων σχημάτων. Πυθαγόρειον θεώρημα, πορίσματα αυτού και σχετικά προβλήματα. Εφαρμογαί. Προβλήματα και θεωρήματα προς άσκησιν. Στοιχειώδεις γνώσεις χωρομετρίας και χωροσταθμήσεως. Περιγραφή των απλουστάτων σχετικών οργάνων. Προβλήματα προς άσκησιν. Δ' Αναλογίαι. Μεγέθη μεταβαλλόμενα αναλόγως. Ευθείαι ανάλογοι. Κατασκευή τετάρτης αναλόγου και μέσης αναλόγου. Όμοια τρίγωνα. Περιπτώσεις ομοιότητος τριγώνων. Όμοια πολύγωνα. Ομοιότητες διατεμνουσών κύκλου. Εγγραφή εις κύκλον κανονικού δεκα γώνου, πενταγώνου, δεκαπενταγώνου. Προβλήματα προς άσκησιν. Ανακεφαλαίωσις των κυριωτέρων γεωμετρικών προβλημάτων (του Γ' και Δ' βιβλίου) ων η λύσις εκφράζεται δι' αλγεβρικών τύπων. Τύποι θεωρούμενοι ως εκφράζοντες την απ' αλλήλων εξάρτησιν διαφόρων μεγεθών. Χρησιμότης του αλγεβρικούλογισμούεντηλύσει γεωμετρικών προβλημάτων. Εμβαδόν τριγώνου εκ των πλευρών αυτού. Εφαρμογή του διά λογαρίθμων λογισμού. Γεωμετρική κατασκευή απλών αλγεβρικών παραστάσεων. Προβλήματαπρος άσκησιν. Ε' Περί ορίων. Θεμελιώδη θεωρήματα περί ορίων. Ανάπτυγμα τόξου. Λόγος της περιφερείας προς την διάμετρον. Εμβαδό κύκλου, κυκλικού τομέως. Υπολογισμός του π κατά προσέγγισιν. Μέτρησις των γωνιών. Αναλογία επικέντρων γωνιών προς τα τόξαεφ'ων βαίνουσι. Διάφοροι τρόποι μετρήσεως των γωνιών, τύποι αλλαγής μονάδος. Προβλήματα προς άσκησιν. ΣΤ' Περί τμημάτων ευθείας. Λόγοι τμημάτων παραλλήλων (ομορρόπων και αντιρρόπων). Μήκη (θετικά ή αρνητικά) τμημάτων κειμένωνεπίτηςαυτήςευθείαςήπαραλλήλων προς δοθείσαν ευθείαν. Απόδειξις της σχέσεως (AB)+(ΒΓ)=(ΑΓ), όπου Α, Β, Γ οιαδήποτε σημεία ευθείας. Γραφή διαφόρων τύπων (γνωστών εκ του Γ' και Δ' βιβλίου) λαμβανομένου υπ' όψιν του κανόνος περί σημείων. Γενικότης των τοιούτων τύπων. Ασκήσεις.

Ορισμός της θέσεως σημείου επί ευθείας. Τετμημένη σημείου. Μήκος τμήματος εκ των τετμημένων των άκρων. Εφαρμογαί. Ορισμός σημείου εν επιπέδω διά δύο ορθογωνίων ευθυγράμμων συντεταγμένων. Συντεταγμέναι προβολαί τμήματος. Αναλογία των ομωνύμων συντεταγμένων προβολών τμημάτων, παραλλήλων. Εφαρμογαί. Εμβαδόν τριγώνου και πολυγώνου εκ των συντεταγμένων των κορυφών. Γενικός ορισμός της εξισώσεως επιπέδου γραμμής. Εξίσωσις ευθείας εν τω επιπέδω. Ευθείαι παράλληλοι. Τομή δύο ευθειών. Μήκος τμήματος εις άξονας ορθογώνιους. Εξίσωσις κύκλου εις άξονας ορθογώνιους. Μεταβληταί ποσότητες, συναρτήσεις. Γραφική παράστασις των συναρτήσεων και ιδία των συναρτήσεων αχ +β, α χ 2 , α χ 3 , α / χ , χ , β / α , α - χ , α / β , χ - α Γραφική λύσις των εξισώσεων αχ. 2 +βχ+γ==0, αχ 3 + β χ + γ = 0 και αλογχ + β + γ = 0 . Εφαρμογαίτηςγραφικής παραστάσεως των συναρτήσεων εις την φυσικήν (μηχανή του Morin κλπ.), στατικήν κλπ. Χρήσις του τετραγωνιστί κεχαραγμένου χάρτου (papier quadrillé). Προβλήματα προς άσκησιν. Τόξα θετικά και αρνητικά επί κύκλου. Αντιστοιχία τόξων και επικέντρων γωνιών. Γωνίαι θετικαί και αρνητικαί. Τριγωνομετρικοί αριθμοί γωνίας οιασδήποτε. Γεωμετρική παράστασις αυτών. Σχέσεις μεταξύ των τριγωνομετρικών αριθμών της αυτής γωνίας. Τριγωνομετρικοί αριθμοί γωνιών 1) αντιθέτων, παραπληρωματικών, διαφερουσών κατά 180°, 2) συμπληρωματικών, διαφερουσών κατά 90°. Τριγωνομετρικοί αριθμοί των γωνιών 30°, 60°, 45°, 36°. Γωνίαι ων δίδεται τριγωνομετρικός τις αριθμός. Θεωρήματα περί προβολών. Τύποι δίδοντες τα ημ. (±β), συν. (α±β). Ακολουθίαι αυτών. Σχέσεις μεταξύ των πλευρών και των γωνιών τριγώνου ορθογωνίου. Σχέσεις μεταξύ των πλευρών και των γωνιών τριγώνου οιουδήποτε. Τριγωνομετρικοί πίνακες και χρήσις αυτών. Επίλυσιςτωνπερί ορθογωνίων τριγώνων προβλημάτων. Εφαρμογαί. Προβλήματα προς άσκησιν. Ζ' Περί του επιπέδου. Ευθεία και επίπεδον κάθετα επ' αλλήλων. Παραλληλία ευθείας και επιπέδου. Παραλληλία επιπέδων. Διάφοροι θέσεις δύο ευθειών προς αλλήλας. Γωνία δύο ευθειών. Ορθή προβολή σημείου επί επιπέδου. Προβολή ευθείας. Προβολαί ευθειών παραλλήλων. Γωνία ευθείας και επιπέδου. Ελαχίστη απόστασις δύο ευθειών.

Δίεδροι γωνίαι. Επίπεδα κάθετα. Πλαγία προβολή σημείου και ευθείας επί επιπέδου. Προβολαί ευθειών παραλλήλων. Χρήσις των πλαγίων προβολών εν τη απεικονίσει στερεών σχημάτων· Κεντρική η προοπτική προβολή σημείου και ευθείας επί επιπέδου. Κεντρικαί προβολαί ευθειών παραλλήλων. Χρήσις των κεντρικών προβολών. Σχήματα ομορρόπως ίσα. Σχήματα συμμετρικά ως προς σημείον, ως προς άξονα, ως προς επίπεδον. Στροφή στερεού σχήματος περί άξονα. Στερεαί και ιδία τρίεδροι γωνίαι. Παραπληρωματικαί τρίεδροιγωνίαι.Ιδιότητεςτωντριέδρων γωνιών. Περιπτώσεις ισότητος των τριέδρων γωνιών. Θεωρήματα και προβλήματα προς άσκησιν. Περί σφαίρας. Διάφοροι θέσεις επιπέδου προς σφαίραν. Διάφοροι θέσεις δύο σφαιρών προς αλλήλας. Περί των επί δοθείσης σφαίρας κύκλων. Ιδιότητες των μεγίστων κύκλων. Περί σφαιρικών πολυγώνων και ιδία τριγώνων. Περιπτώσειςισότητοςτων σφαιρικών τριγώνων. Πολικά σφαιρικά τρίγωνα. Συμμετρικά τρίγωνα. Θεωρήματα και προβλήματα προς άσκησιν. Η' Περί πρισμάτων και πυραμίδων. Όγκος ορθογωνίου παραλληλεπιπέδου (ορθού και πλαγίου) πρίσματος, πυραμίδος και κολούρου πυραμίδος. Ισοδυναμία των συμμετρικών πολυέδρων. Περί ομοίων πολυέδρων. Όγκος ομοίων πολυέδρων. Επιφάνεια και όγκος κυλίνδρου, κώνου και κολούρου κώνου. Επιφάνεια και όγκος σφαίρας. Εμβαδόν σφαιρικού τριγώνου. Παράστασις στερεών σχημάτων διά προόψεως και κατόψεως. Τινά περ;_ τηςελλείψεως θεωρουμένης ως προβολής κύκλου. Προβλήματα προς λύσιν. 6 *Στοιχεία κορμογραφίας, διά την τετάρτην γυμνασιακήν τάξιν, μέχρις εξ τυπογραφικών φύλλων. Περιεχόμενον. νιος ορίζων, ζενίθ, ναδίρ. Ύψος και αζιμούθιον αστέρος. Ημερησία φαινομένη κίνησις της ουρανίας σφαίρας. Μεσουράνησις. Μεσημβρινόν επίπεδον, άξων, πόλοι, Ισημερινός της ουρανίας σφαίρας. Ωριαία γωνία αστέρος. Αστρική ημέρα. Αστρικός χρόνος. Ορθή ανάβασις και απόκλισις αστέρος. Αστερισμοίκαικυριώτατοι απλανείς αστέρες. Αστέρες διαφόρων μεγεθών. Αστέρες περιοδικοί, νεοφανείς, έγχρωμοι, πολλαπλοί, Γαλαξίας, νεφελώματα. Μεγίστη απόστασις των απλανών από της γης. Περί της γης. Στρογγυλότης αυτής. Πόλοι, μεσημβρινοί, Ισημερινός, παράλληλοι της γης. Γεωγραφικόν μήκος και πλάτος τόπου τινός, προσδιορισμός

αυτών. Μήκος του γηΐνου μεσημβρινού. Μέση ακτίς τηςγης.Ατμόσφαιρατης γης. Τινά περί γεωγραφικών χαρτών. Περί του ηλίου. Φαινομένη αυτού διάμετρος. Φαινομένη κίνησις του ηλίου μεταξύ των απλανών. Εκλειπτική, ισημερίαι, τροπαί. Ζωδιακός, ζώδια. Αρχή τωνορθώναναβάσεων.Ορθήανάβασιςτουηλίου.Εκλειπτικαί συντεταγμέναι. Μετάπτωσις των Ισημεριών. Αληθής και μέσος ηλιακός χρόνος, εξίσωσιςτου χρόνου. Τροπικόν και αστρικόν έτος. Περί ημερολογίου. Απόστασις του ηλίου απότηςγης.Όγκοςκαιμάζα του ηλίου. Φυσική σύστασις του ηλίου. Ιδία κίνησις του ηλίου. Περί της σελήνης, κίνησις της σελήνης. Φαινομένη διάμετρος. Μέση απόστασις της σελήνης από της γης. Φάσεις της σελήνης, συζυγίαι, τετραγωνισμοί. Αστρικός και συνοδικός μην. Εκλείψεις της σελήνης και του ηλίου. Χαλδαϊκή περίοδος. Φυσική σύστασις της σελήνης. Όγκος και μάζα. Σύστημα του Κοπερνίκου. Εξήγησις της ημερησίας κινήσεως της ουρανίας σφαίρας. Εξήγησις της φαινομένης ετησίας κινήσεωςτουηλίου.Ώραιτου έτους.Εξήγησιςτηςμεταπτώσεως. Ταλάντωσις του άξονος της γης. Νόμοι του Κεπλέρου. Νόμος της παγκοσμίου έλξεως. Πλανήται κατώτεροι και ανώτεροι. Δορυφόροι αυτών. Τίνα περί της φυσικής συστάσεως των πλανητών. Ζωδιακόν φως. Περί κομητών, κομήται περιοδικοί. Περί διαττόντων και βολίδων. Περί ηλιακών ωρολογίων. Γ ΦΥΣΙΚΑ 1. Φ υ σ ι κ ή

ιστορία

Α') Ε ν βιβλίον διά την πρώτην τάξιν του ελληνικού σχολείου εις τέσσαρα τυπογραφικά φύλλα. Περιεχόμενον.

Επισκόπησιςενγενικαίς γραμμαίς των διαφόρων αντικειμένων των αποτελουντων την φύσιν. Διάκρισις αυτών εις ζώα, φυτά και ορυκτά. Ζώα. Άνθρωπος, κύων, γάτα, πρόβατον, βους, ίππος, όνος, αλώπηξ, λαγωός, κάμηλος, πίθηκος, νυκτερίς, άρκτος, μυς, έλαφος, ελέφας, δελφίν, φάλαινα, καγκουρώ, ορνιθόρυγχος (θηλαστικά). Αλέκτωρ, περιστερά, κανάριον, χελιδών, αετός, ταώς, χην, στρουθοκάμ λος, ψιττακός (πτηνά). Χελώνη, κροκόδειλος, χαμαιλέων, όφις (ερπετά). Βάτραχος (αμφίβια). Κέφαλος, τρίγλη (μπαρμπούνιον), καρχαρίας (ιχθύες) (σπονδυλωτά). Μύρμηκες, μέλισσαι, μεταξοσκώληκες, ακρίς (έντομα). Αράχνη. Καρκίνος, αστακός (μαλακόστρακα).

Σκώληκες (ταινία, ασκαρί, τριχίνες). Σηπία, οκτάπους, κοχλίαι (χερσαίοι, ποτάμιοι, θαλάσσιοι), μύακες (μύδια), όστρεα (στρείδια), αργοναύτης (μαλάκια). Εχίνος, αστήρ,πεντακρίνος (εχινόδερμα). Μέδουσα, κοράλλια (κοιλεντερωτά). Σπόγγοι, πρωτόζωα (ασπόνδυλα). Φυτά. Κάλαμος, σίτος, αραβόσιτος (μονοκοτυλήδονα, σιτώδη). Πεύκη, ελάτη, κυπάρισσος (κωνοφόρα). Δρυς, πλάτανος (πλατύφυλλα). Ροιά, αμυγδαλή, μηλέα, συκή (κηπευτικά). Λεμονέα, πορτοκαλλέα (εσπεριδοειδή). Γεώμηλον. — Ελαία, άμπελος. — Ρόδη. — Μήκων. Ορυκτά. Ασβεστόλιθος, μάρμαρον, γύψος. Σίδηρος, χαλκός. Ορυκτοί άνθρακες, γραφίτης. Αμίαντος. Β' Ε ν βιβλίον διά την β' τάξιν του ελληνικού σχολείου μέχρι τεσσάρων τυπογραφικών φύλλων. Περιεχόμενον.

Χαρακτήρες του ζώου. Λειτουργία των ζώων. Όργανα των ζώων. Ό ρ γανα κινήσεως, πέψεως, κυκλοφορίας, αναπνοής, απομυζήσεως, αφομοιώσεως καιεκκρίσεωςτωνσπονδυλωτών ζώων. Ακριβέστερα σπουδή της των θηλ στικών ομοταξίας και των σπουδαιοτέρων αντιπροσώπων των λοπών ομοταξιωνκαισπονδυλωτών. Σύντομος περιγραφή των σπουδαιοτέρων και χαρακτη στικωτέρων αντιπροσώπων των αρθροπόδων, σκωλήκων, μαλακίων, μαλακοειδών, εχινοδέρμων, κοιλεντερωτών και πρωτοζώων. Χαρακτήρες του φυτού. Λειτουργίαι των φυτών. Όργανα των φυτών και σπουδή αυτών εν γενικαίς γραμμαίς. Τινά εκ των σπουδαιοτέρων ορυκτών του μολύβδου, ψευδαργύρου, υδραργύρου. Αυτοφυής άργυρος, χρυσός, λευκόχρυσος. 2. Φ υ σ ι ο γ ν ω σ ί α Εν βιβλίον διά την γ' τάξιν του ελληνικού σχολείου, μέχρις επτά τυπογραφικών φύλλων. Περιεχόμενον. Ζώα. Συνοπτική συστηματική διδασκαλία της ανθρωπολογίας. Φυτά. Σύντομος περιγραφή των σπουδαιοτέρων και χαρακτηριστικωτέρων αντιπροσώπων εκ των απετάλων, συμπετάλων και χωριστοτεπάλων δικοτυληδόνων φυτών. Ορυκτά. Σύντομος περιγραφή των αμετάλλων ορυκτών (ασβεστίτης, μαγνησίτης, γύψος υδρομιγής, χαλαζίας, οπάλλιος, μαρμαρυγίας,οφείτης,σήπιον

ον, μαγειρικόν άλας, θείον, σμάραγδος, τοπάζιον, αδάμας) ως και των οργανικών (πετρέλαιον, άσφαλτος, ήλεκτρον, ανθρακίτης, λιθάνθραξ, γεάνθραξ και τύρφη). Πειραματική φυσική. Σώμα. Κατάστασις των σωμάτων. Ιδιότητες αυτών. Μοχλός, ζυγός. Αρχή Πασχάλ, υδραυλικόν πιεστήριον, συγκοινωνούντα δοχεία. Αρχή Αρχιμήδους. Ατμοσφαιρικός αήρ. Ατμοσφαιρική πίεσις μετά πειραμάτων, αντλίαι. Η χ ο ς . Διάδοσις και χαρακτήρες αυτού. Ηχώ, αντήχησις. Θερμότης. Διαστολή των σωμάτων διά της θερμότητος. Θερμόμετρον. Εξάτμισις, βρασμός. Ευθερμαγωγά και δυσθερμαγωγά σώματα. Άνεμος. Υ γρασία εν τη ατμοσφαίρα, ομίχλη, νέφη, βροχή, χιών, χάλαζα, δρόσος, πάχνη. Μαγνήται, ιδιότητες μαγνητών, μαγνητική βελόνη, πυξίς. Ανάπτυξιςηλεκτρισμού διά τριβής. Ευηλεκτραγωγά και δυσηλεκτραγωγά σώματα. Θετικός και αρνητικός ηλεκτρισμός. Ηλέκτρισις εξ επιδράσεως. Ηλεκτρικός σπινθήρ. Αστραπή, βροντή, κεραυνός, αλεξικέραυνον. Χημεία. Χημικά φαινόμενα. Σώματα απλά και σύνθετα. Μίγμα, χημική ένωσις. Ύδωρ. Ανάλυσις αυτού, υδρογόνον, οξυγόνον. Ατμοσφαιρικόςαήρ.Σύστασις αυτού. Άνθραξ. Καύσις βραδεία, καύσις ταχεία. Διοξείδιον του άνθρακος, οξέα, βάσεις, άλατα. Πειραματική φυσική. Ηλεκτρισμός διά χημικής δράσεως. Ηλεκτρικόν ρεύμα. Πόλωσις. Ηλεκτρικά στοιχεία (Bunsen, Καλλώ, Λεκλανσέ). Ηλεκτρικαι στήλαι. Ηλεκτρικόν φως. Μαγνήτισις διά ρεύματος. Ηλεκτρομαγνήτια. Ηλεκτρικός κώδων, ηλεκτρικός τηλέγραφος. 3. Σ τ ο ι χ ε ί α

ζωολογίας

Διά την Α' τάξιν του γυμνασίου, μέχρις οκτώ τυπογραφικών φύλλων. Περιεχόμενον. Ορισμός της ζ ω ο λ ο γ ί α ς . Χ α ρ α κ τ ή ρ ε ς διακριτικοί του ζ ώ ο υ από του φυτού και ορυκτού.

Ορισμός

του

ζώου.

Σύστασις του ζώου, ανατομικά στοιχεία, ιστοί (εν γενικαίς γραμμαίς). Σύντομος ανατομική και φυσιολογία του ανθρωπίνου σώματος. Οστά. Σκελετός, αρθρώσεις. Κίνησις, μύες. Θρέψις. Όργανα πέψεως, απορροφήσεως, κυκλοφορίας, αναπνοής, εκκρίσεως. Αίσθησις. Νευρικόν σύστημα και όργανα αυτού. Αισθητήρια όργανα. Φωνητικά όργανα του ανθρώπου.

Ειδικόν μέρος ζωολογίας. Ταξινόμησις των ζώων.

Βάσις της ταξινομήσεως. Περί είδους. Ορισμός του είδους. Όροι της ταξινομήσεως. Ταξινόμησις εις εννέα συνομοταξίας. Περιγραφή ειδικώτερον και συστηματικώτερον των τάξεων των σπονδυλωτών και εκ των λοιπών συνοματαξιών τους σπουδαιοτέρους και χαρακτηριστικωτέρους αντιπροσώπους αυτών. 4. Σ τ ο ι χ ε ί α

φυτολογίας

φικών φύλλων. Περιεχόμενον. Μέρος Α' (διά την α' τάξιν) μέχρι τεσσάρων τυπογραφικών φύλλων. Ορισμός του φυτού. Σκοπός της φυτολογίας. Εξωτερική μορφή του φυτού. Όργανα του φυτού. Όργανα θρέψεως. Όργανα διαιωνίσεως του φυτού. Περί της εσωτερικής κατασκευής και μικροσκοπικής ανατομίας των φυτών. Φυσιολογία των φυτών. Θρέψις, αύξησις, φαινόμενα ερεθιστικά (εν γενικαίς γραμμαίς). Περί γονιμοποιήσεως και διαδόσεως των σπερμάτων και καρπών. Ενοφθαλμισμός και εμβολιασμός. Ασθένειαι φυτών (συντόμως). Περί φυσικών και τεχνητών λιπασμάτων. Μέρος Β' (διά την β' τάξιν) μέχρι τριών τυπογραφικών φύλλων. Ειδικόν μέρος. Ταξινόμησις των φυτών. Βάσις ταξινομήσεως. Περί είδους. Ορισμός του είδους. Όροι ταξινομήσεως. Ταξινόμησις εις θαλλόφυτα, βρυόφυτα, αγγειοκρυπτόγαμμα, γυμνόσπερμα και αγγειόσπερμα. Περιγραφή εις γενικάς γραμμάς" τα περί θαλλοφύτων, βρυοφύτων και αγγειοκρυπτογάμων. Ειδικώτερον δε τας σπουδαιοτέρας και σημαντικωτέρας τάξεις των γυμνοσπέρμων και αγγειοσπέρμων (και ειδικώτερον των δένδρων, άτινα αποτελούσι τα δάση της Ελλάδος). 5.

Ορυκτολογία

και

γεωλογία

λων. Περιεχόμενον. ΜΕΡΟΣ Α'

Ορυκτολογία (μέχρι 3 τυπογρ. φύλλων). Ορισμός ορυκτού. Σκοπός ορυκτολογίας.

Άμορφα και έμμορφα (κρυσταλλικά) ορυκτά. Ορισμός κρυστάλλου. Σχηματισμός εμμόρφων ορυκτών. Σταθερότης διέδρων γωνιών. Κρυσταλλογραφικοί άξονες. Επίπεδα συμμετρίας. Απλοσχήμονες και συνθετοσχήμονες κρύσταλλοι. Ολοεδρία, ημιεδρία. Ημιμορφισμός. Κρυσταλλικά συστήματα. Δίδυμοι κρύσταλλοι. Περί σχισμού και θραύσεως, σκληρότητος, ανθεκτικότητος, ειδικού βάρους, χρώματος, λάμψεως, διαφανείας των ορυκτών. Μαγνητικαί και ηλεκτρικά! ιδιότητες (συντομώτατα). Φυσιολογικά γνωρίσματα των ορυκτών. Περιγραφή ορυκτών. Αδάμας, γραφίτης, θείον αυτοφυές. Αυτοφυής χρυσός, άργυρος, υδράργυρος, λευκόχρυσος, χαλκός και σίδηρος. Σιδηροπυρίτης, χαλκοπυρίτης, γαληνίτης, αντιμονίτης, σφαλερίτης, κιννάβαροι, σανδαράχη. Κορούνδιον, σμύρις. Χαλαζίας, οπάλλιος. Αιματίτης, λειμονίτης. Φυσική μαγνήτις. Πυρολουσίτης. Μαλαχίτης, αζουρίτης, αραγονίτης, ασβεστίτης, μαγνησίτης, δολομίτης, σιδηρίτης. Άστριοι. Τοπάζιον. Τουρμαλίνης. Ανθράκια. Βήρυλλος και σμάραγδος. Οφείτης. Ορεόστεαρ, σήπιον. Χλωρίτης. Μαρμαρυγίαι. Απατίτης. Βαρύτης. Υδρομιγής και ανυδρομιγής γύψος. Μαγειρικόν άλας. Αργυροδάμας. Οργανικά ορυκτά. Σκοπός και διαίρεσις της γεωλογίας. Γεωλογικοί αιώνες. ΜΕΡΟΣ Β'

Γεωλογία (μέχρι 3 τυπογραφ. φύλλων). Σκοπός και διαίρεσις της γεωλογίας. Γεωλογικοί αιώνες. Θέσις της γης μεταξύ των ουρανίων σωμάτων. Νεφελώματα. Πλανητικόν σύστημα, εξέλιξις του ημετέρου πλανητικού συστήματος. Σχέσις του πυρήνος της γης προς τον φλοιόν αυτής. Γηγενής θερμότης. Ηφαιστειότης της γης. Ηφαίστεια, θερμαί πηγαί, Geyser, σεισμοί. Όρη. Αποσάρθρωσις και μεταφορά των ορέων διά του ύδατος, πάγου, ανέμου, οργανικού κόσμου και χρόνου. καθ' ον εσχηματίσθησαν, μετ' αναλόγων παραδειγμάτων και περιγραφής συντόμου των αναφερομένων πετρωμάτων. Μεταμόρφωσις των πετρωμάτων διά των πυριγενών. Σχηματισμός των πετρωμάτων διά χημικών μέσων (πλήρωσις ρηγμάτων εκ διαλύσεων, αποθέσεις πηγών, σταλακτίται, πηλός βαθειών θαλασσών, σχηματισμός μαγειρικού άλατος και γύψου. Περιεκτικότης αλάτων γλυκέων και αλμυρών υδάτων). Σχηματισμός πετρωμάτων διά μηχανικών μέσων (σχηματισμοί παράκτιοι, παγετώνων, ποταμών, λιμνών). Αιολικά πετρώματα.

Σχηματισμός πετρωμάτων διά του οργανικού κόσμου. (Σχηματισμός κοραλλιογενούς ασβεστολίθου, κοραλλιογενών νήσων αρτιγόνων και μη, σχηματισμός πετρωμάτων διά των ατελεστέρων ζώων. Φυτά πετρογόνα). Στολιδώσεις και ρήγματα του φλοιού της γης. Διαπλασιογνωσία. Απολιθώματα. Χρησιμοποίησις παλαιοντολογικού υλικού. Γεωλογικοί αιώνες (προωκεανικός αιών, ηωζωικός, παλαιοζωικός, μεσοζωικός, καινοζωικός) και πρώται υποδιαιρέσεις αυτών (π.χ. σύστημα καμβρικόν, σιλουριακόν, δεβονιακόν, ανθρακικόν, περμικόν) μετά των εν αυτοίς χαρακτηριστικωτάτων και γενικών απολιθωμάτων εκ τε του ζωικού και του φυτικού κόσμου. Σημ. Εξαιρετικώς προκειμένου περί της τελευταίας βαθμίδος του καινοζωϊκού αιώνος να δοθή σύντομος χαρακτηρισμός της ηωλιθικής, παλαιολιθικής, και νεολιθικής εποχής. 6. Σ τ ο ι χ ε ί α

φυσικής

και

χημείας

Διά την γ' τάξιν του γυμνασίου, μέχρις εννέα τυπογραφικών φύλλων. Περιεχόμενον. Α' Φυσική ΒΙΒΛΙΟΝ Α'

Ορισμοί.

Φυσικά και χημικά φαινόμενα. Απλά και σύνθετα σώματα. Καταστάσεις των σωμάτων. Ιδιότητεςτωνσωμάτων (θεμελιώδεις και γενικαί) (αδράνεια,έκτασις,αδιαχώρητον, πιεστόν, ελαστικότης, διαιρετόν, πορώδες). Μόρια, άτομα, αιθήρ. Στοιχειώδεις γνώσεις εκ της μηχανικής. Κίνησις. Ισοταχής, ανισοταχής και όμαλώς μεταβαλλομένη κίνησις. Δυνάμεις. Μέτρησις αυτών. Δυναμόμετρα Σύνθεσις και ανάλυσις των δυνάμεων. Ζεύγη. Μάζα. Φυγόκεντρος δύναμις. Έργον. Ενέργεια. Αρχή διατηρήσεως της ενεργείας. ΒΙΒΛΙΟΝ Β'

Βαρύτης. Διεύθυνσις της βαρύτητος, βάρος, κέντρον βάρους. Ισορροπία στερεών σωμάτων. Απλαί μηχαναί. Μοχλός, Τροχαλίαι και πολύσπαστα, Βαρούλκον, Κοχλίας. Ζυγός. Στατήρ. Νόμοι της πτώσεως των σωμάτων. Εκκρεμές. Νόμοι της κινήσεως αυτού.

ΒΙΒΛΙΟΝ Γ'

Υδροστατική. Αρχή του Πασχάλ. Υδραυλικόν πιεστήριον. Άνωσις. Πίεσις επί του πυθμένος. Ελευθέρα επιφάνεια των υγρών. Συγκοινωνούντα αγγεία. Αρχή του Αρχιμήδους. Ακολουθίαι. Ειδικόν βάρος και πυκνότης. Αραιόμετρα. Ισορροπία υγρών, ων το εν επίκειται του άλλου. Ισορροπία υγρών ετερογενών εν συγκοινωνούσιν αγγείοις. Τριχοειδή φαινόμενα. Διαπίδυσις υγρών. ΒΙΒΛΙΟΝ Δ'

Περί αερίων. Βάρος του αέρος. Ατμοσφαιρική πίεσις. Βαρόμετρα. Πρόγνωσις καιρού. Υψιμέτρησις. Αρχή Αρχιμήδους. Αερόστατα. Αεροπλάνα. Νόμος Μαριόττου. Μανόμετρα. Αεραντλίαι. Αεροθλιπτική μηχανή. Σίφων. Υδραντλίαι. ΒΙΒΛΙΟΝ Ε'

Θερμότης. Αποτελέσματα θερμότητος. Θερμοκρασία και θερμόμετρα. Διαστολή των στερεών, των υγρών, των αερίων. Άνεμοι, ετησίαι, αύρα. Μεταβολαί καταστάσεως των σωμάτων. Τήξις, υπέρτηξις. Πήξις. Διάλυσις. Κρυστάλλωσις. Ατμοί, τάσεις αυτών. Εξάτμισις. Υγρασία. Υγρομετρία και υγρόμετρα. Υδατώδη μετέωρα (ομίχλη, νέφη, βροχή, χιών, χάλαζα, δρόσος). Βρασμός. Αιτίαι επιδρώσαι επ' αυτού. Υγροποίησις των αερίων. Απόσταξις. Διάδοσις της θερμότητος. Θερμαγωγός των σωμάτων. Φύσις της θερμότητος. Μετατροπή του μηχανικού έργου εις θερμότητα και της θερμότητος εις έργον. Β' Χημεία Φυσικά και χημικά φαινόμενα. Ορισμός και χρησιμότης χημείας. Μηχανικόν μίγμα και χημική ένωσις. Απλά σώματα" μεταλλοειδή, μέταλλα. Σύνθετα σώματα. Άτομα, μόρια. Συμβολική παράστασις των στοιχείων. Χημικοί νόμοι. Ατομικά βάρη. Χημική ανάλυσις και σύνθεσις. Χημική συγγένεια. Ηλεκτρόλυσις. Ηλεκτροθετικά και ηλεκτραρνητικά στοιχεία. Οξέα, βάσεις, άλατα. Στοιχεία αμέταλλα. Οξυγόνον, όζον (ελάχιστα), υδρογόνον, ύδωρ. Άζωτον, ατμοσφαιρικός αήρ, αμμωνία, αμμωνιακόν άλας. Νιτρικόν οξύ. Χλώριον, υδροχλώριον. Βασιλικόν ύδωρ. Ιώδιον. Θείον, θειϊκόν οξύ, υδρόθειον.

Φωσφόρος, πυρεία. Αρσενικόν. Άνθραξ (αδάμας, γραφίτης, λιθάνθραξ, γεάνθραξ, τύρφη, τεχνητοί άνθρακες). Διοξείδιον του άνθρακος. Πυρίτιον, πυριτικόν οξύ (ορυκτά αυτού). Βορικόν οξύ. Μέταλλα. Ιδιότητες αυτών. Κράματα, ιδιότητες αυτών. Κάλιον. Ανθρακικόν κάλιον. Χλωρικόν κάλιον. Νάτριον. Καυστικόν νάτριον, χλωριούχον νάτριον, ανθρακικόν νάτριον. Ασβέστιον. Οξείδιον ασβεστίου. Ανθρακικόν ασβέστιον. Φωσφορικόν ασβέστιον. Αργίλλιον. Άργιλος. Αγγειοπλαστική γη. Πορσελάνη. Σίδηρος (είδη αυτού). Μόλυβδος και κράματα αυτού. Μίνιον. Ανθρακικός μόλυβδος. Ψευδάργυρος και κράματα. Κασσίτερος, χαλκός, άργυρος, χρυσός και κράματα αυτών. Υδράργυρος. 7. Στοιχεία φυσικής και χημείας. Διά την δ' τάξιν του γυμνασίου, μέχρις εννέα τυπογραφικών φύλλων. Περιεχόμενον. Α' Φυσική ΒΙΒΛΙΟΝ Α'.

Ακουστική. Παραγωγή, διάδοσις και ταχύτης του ήχου. Ανάκλασις του ήχου. Η χ ώ , αντήχησις. Ύψος και έντασις του ήχου, χροιά αυτού. Χορδαί, ηχητικοί σωλήνες (ελάχιστα). Φωνογράφος. ΒΙΒΛΙΟΝ Β'

Οπτική. Σώματα σκιερά, διαφανή και διαφώτιστα. Διάδοσις του φωτός. Σκιά. Σκοτεινός θάλαμος. Ταχύτης. Έντασις του φωτός, φωτομετρία (συντόμως). Ανάκλασις του φωτός. Επίπεδα και σφαιρικά κάτοπτρα (συντόμως). Διάθλασις του φωτός. Ολική ανάκλασις. Αντικατοπτρισμός. Διπλή διάθλασις. Φακοί. Οπτικόν πρίσμα. Ανάλυσις του φωτός, χρώμα των σωμάτων. Ίρις. Στεφάνη η στέμμα. Άλως. Θερμαντικαί ακτίνες, χημικαί ακτίνες, φωτογραφία (συντομώτατα). Συσκευή προβολής εικόνων. Απλούν μικροσκόπιον. Σύνθετον μικροσκόπιον. Διόπτραι. Τηλεσκόπιον. Οφθαλμός. Πορεία ακτίνων. Μεταίσθημα. Κινηματογράφος. ΒΙΒΛΙΟΝ Γ'

Μαγνητισμός. Φυσικοί και τεχνητοί μαγνήται. Ιδιότητες των μαγνητών. Θραύσις μαγνήτου. Νόμοι του Coulomb. Μαγνήτισις εξ επιδράσεως. Μέθοδοι μαγνητίσεως. Γήινος μαγνητισμός. Στοιχεία αυτού, Πυξίς.

ΒΙΒΛΙΟΝ Δ'

Στατικός ηλεκτρισμός. Ηλέκτρισις διά τριβής. Καλοί και κακοί αγωγοί του ηλεκτρισμού. Η λ ε κτρική μάζα. Νόμοι Coulomb. Διάταξις του ηλεκτρισμού επί της επιφανείας τωναγωγώνσωμάτων. Ηλέκτρισις εξ επιδράσεως, ηλεκτροσκόπιον. Διανομή του ηλεκτρισμού επί της επιφανείας των αγωγών. Δύναμις των ακίδων. Ηλεκτροστατικαί μηχαναί. Πειράματα δι' αυτών. Πυκνωταί του ηλεκτρισμού. Λουγδουνική λάγηνος. Ατμοσφαιρικός ηλεκτρισμός. Ηλεκτρισμός των νεφών. Αστραπή, βροντη, κεραυνός. Αλεξικέραυνον. ΒΙΒΛΙΟΝ Ε'

Δυναμικός ηλεκτρισμός. α') Ηλεκτρισμός διά χημικής δράσεως. Ηλεκτρικόν ρεύμα. Ηλεκτρικόν στοιχείον. Διαφορά δυναμικού εις τους δύο πόλους στοιχείου και ηλεκτρεγερτική δύναμις. Έντασις του ηλεκτρικού ρεύματος. Αντίστασις. Νόμος του Ohm. Συνένωσις ηλεκτρικών στοιχείων εις στήλην. Στήλη του Volta. Στοιχεία Callaud, Bunsen, Grénet, Leclanché. Ξηρά στοιχεία. Θερμοηλεκτρικά στοιχεία.: β') Αποτελέσματα του ηλεκτρικού ρεύματος 1) φυσιολογικά, 2) μηχανικά, 3) χημικά (συσσωρευταί του ηλεκτρισμού, επιμετάλλωσις, γαλβανοπλαστική), 4) θερμαντικά, 5) φωτεινά, 6) μαγνητικά, γαλβανόμετρα. γ') Ηλεκτρομαγνητισμός. Σωληνοειδή. Ηλεκτρομαγνήται. Ηλεκτρικός κώδων, ηλεκτρικός τηλέγραφος. δ') Ρεύματα εξ επαγωγής. Αντεπαγωγή. Επαγωγικόν πηνίον. Τηλέφωνον και μικρόφωνον. Εκκένωσις εν τοις λίαν ηραιωμένοις αερίοις. Σωλήνες Geissler, Crookes. Καθοδικαί ακτίνες. Ακτίνες Röntgen. Ακτινοβολία ραδίου. Ηλεκτρομηχαναί, ηλεκτροκινητήρες (συντομώτατα). Ηλεκτρικαί κυμάνσεις. Πειράματα του Hertz. Σωλήν Branly. Ασύρματος τηλέγραφος. Β' Χημεία Οργανικαί ενώσεις. Συστατικά αυτών. Υδρογονάνθρακες, μεθάνιον, αιθυλένιον, οξυλένιον. Πετρέλαιον, βενζίνη, παραφίνη, βαζελίνη, φωταέριον. Οινόπνευμα, οινοπνευματική ζύμωσις. Οίνος και οινοπνευματώδη ποτά.

Γλυκερίνη, νιτρογλυκερίνη, δυναμίτις. Αιθήρ. Λιπαρά σώματα (βούτυρον, μαργαρίνη, τυρός, μυζήθρα, οξύγαλα, στέατα, έλαια, σάπωνες, στεατικά κηρία). Οξεικόν οξύ. Οξεική ζύμωσις. Τρυγικόν οξύ. Τρυγία. Σταφυλοσάκχαρον, καλαμοσάκχαρον, γαλακτοσάκχαρον, άμυλον, άρτος, κόμμι, κυτταρίνη, νιτροκυτταρίνη (βαμβακοπυρίτις), κολλόδιον. Βενζόλη. Φαινικόν οξύ. Ανιλίνη, χρώματα ανιλίνης. Αλκαλοειδή εν γενικωτάταις γραμμαίς. Ρητίναι. Αιθέρια έλαια. Έριον, βάμβαξ, μέταξα, λίνον, καννάβιον. Διάκρισις αυτών. ΙΑ' ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΑ 1. Στοιχεία εμπειρικής ψυχολογίας εκ φύλλων τυπογραφικών επτά. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Έννοια και έργον της ψυχολογίας. Συνείδησις και θεμελιώδεις αυτής λειτουργίαι. Διαίρεσις της ψυχολογίας. ΜΕΡΟΣ Α'

Γνωστικόν. Περί αισθήσεως. Αίσθημα (ποιόν, έντασις, συναισθηματικός τόνος). Διαίρεσις των αισθημάτων. Αντίληψις. Περί παραστάσεως. Παράστασις και αντίληψις. Διαίρεσις των παραστάσεων. Πορεία των παραστάσεων. Συνειρμός (κατά συνάφειαν τοπικήν ή χρονικήν και καθ' ομοιότητα). Διαφέρον και προσοχή Μνήμη. Φαντασία. Περί νοήσεως. Παράστασις και νόησις. Έννοια, κρίσις και συλλογισμός ψυχολογικώς. Νοείν και λέγειν. Γένεσις και ανάπτυξις της γλώσσης. ΜΕΡΟΣ Β'

Συναισθηματικόν. Γένεσις και φύσις του συναισθήματος. Σωματικαί εκδηλώσεις των συναισθημάτων. Διαίρεσις των συναισθημάτων. Γένεσις, φύσις και είδη των αψιθυμιών. ΜΕΡΟΣ Γ'

Βουλητικόν. Γενικός χαρακτηρισμός της λειτουργίας της βουλήσεως. Ορμήκαιορμέμφυτον

φυτον. Κινήσεις. Επιθυμία. Κλίσις, έξις, ροπή και πάθος. Ευχή. Βούλησις. Ελευθερία της βουλήσεως. Η συνείδησις του εγώ. Προσωπικότης. Φρόνημα και χαρακτήρ. ΜΕΡΟΣ Δ'

Ανωμαλίαι τηςσυνειδήσεως. Παραίσθησις και ψευδαισθησία. Ύπνος. Όνειρον. Υπνωτικαί καταστάσεις. Ψυχικαί νόσοι. Παρατήρησις. Οι συγγραφείς δύνανται να έχωσι προ οφθαλμών τα ψυχολογικά εγχειρίδια του Η. de Raaf (γερμαν. μετάφρ.) και του W. Jerusalem καιτοβιβλίον του E. Boirac το επιγραφόμενον Cours élémentaire de philosophie. 2. Λογική εκ φύλλων τυπογραφικών πέντε. ΕΙΣΑΓΩΓΗ.

Ορισμόςκαιδιαίρεσις της λογικής. Α' ΜΕΡΟΣ

Τοπική λογική. σμού και της διαιρέσεως), θεμελιωδών νόμων του διανοείσθαι, κρίσεων και συλλογισμών. Β' ΜΕΡΟΣ

Μεθοδολογία. Επιστήμη. Διαίρεσις των επιστημών. Μέθοδος των μαθηματικών επιστημών. Μαθηματικά αξιώματα. Μαθηματικοί Ορισμοί. Μαθηματική απόδειξις. Υποκείμενον των φυσικών επιστημών. Μέθοδοι αυτών. Παρατήρησις. Πείραμα. Επαγωγή. Υπόθεσις. Κατάταξις (Classification). Αναλογία.Ανάλυσις και σύνθεσις. Εμπειρικοί ορισμοί. Διαίρεσις των πνευματικών επιστημών (Sciences morales, Geisteswissenschaften). Η μέθοδος της ψυχολογίας. Η μέθοδος της ιστορίας. Η μέθοδος της κοινωνικής επιστήμης. Παράρτημα. Περί παραλογισμών και σοφισμάτων. Παρατήρησις. Ο συγγραφεύς οφείλει α') να τάσση παρά τους ελληνικούς όρους κατά την πρώτην αυτών εμφάνισιν εν τω κειμένω και τους λατινικούς εν παρενθέσει, εξ ων προήλθον, οι όροι της λογικής των νεωτέρων εθνών π.χ. ορισμός (définitif) κτλ., β')να καταχωρίζη εν υποσημειώσει τους ορισμούς κατά τηντουΑριστοτέλουςδιατύπωσιν. Οι συγγραφείς εν τη συντάξει του εγχειριδίου της λογικής δύνανται να ε-

έχωσι προοφθαλμών τα έργα των Γάλλων Liard και Rabier, το προμνημονευθέν εγχειρίδιον του E. Boirac και την λογικήν του Stanley Jevons κατάτηνυπό του Kleinpeter εκπονηθείσαν γερμανικήν μετάφρασιν. IB' * ΚΑΛΛΙΓΡΑΦΙΑ Διά τα ελληνικά σχολεία εκ 18 φύλλων 8ου σχήματος ουχί επιμήκους. Εκάστου φύλλου μόνη η πρώτη σελίς θα είναι γεγραμμένη. Περιεχόμενον Υποδείγματατωνγραμμάτων του ελληνικού αλφαβήτου (μικρών και κεφαλαίων) και των αριθμών, μετά των αναγκαίων μεθοδικών προασκήσεων- η διάταξις των γραμμάτων εν αυτοίς πρέπει να είναι σύμφωνος προς τας ανάγκας της διδασκαλίας του μαθήματος, προτασσομένων των απλουστέρων και μη τηρούμενης της εν τω αλφαβήτω τάξεως αυτών. Υποδείγματα γραφής κειμένου εις πέντε φύλλα διά γραμμάτων δύο μεγεθών. (Αι φάσεις του κειμένου πρέπει να είναι καλώς εκλελεγμέναι, γνωμικού και διδακτικού περιεχομένου). Εν υπόδειγμα γραμμάτων κατά τον ρυθμόν της γραφής των περγαμηνών ελληνικών χειρογράφων του Δ' και Ε' αιώνος, έτερον δε κατά τον ρυθμόν της γραφής των χειρογράφων του Η'-Γ αιώνος, εν δυσί δε φύλλοις υποδείγματα γραμμικών κεφαλαίων γραμμάτων (όχι πεποικιλμένων) κατά τους τύπους των καλλίστων βυζαντινών χειρογράφων. Προσέτι υποδείγματα λατινικής γραφής (μικρών και κεφαλαίων γραμμάτων και κειμένου). της γοτθικής γραφής. ΙΓ' ΙΧΝΟΓΡΑΦΙΑ Κατά το προ τετραετίας συνταχθέν πρόγραμμα.

92 ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ 1906 ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΚΑΙ ΓΑΛΛΙΚΑ ΤΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ (Β. Διάταγμα/27 Νοεμβρίου 1906) Κυβέρνηση Γ. Θεοτόκη Υπουργός Α. Στεφανόπουλος

Περί συμπληρώσεως τον από 5 Οκτωβρίου περί κανονισμού του προγράμματος των εν τοις και γυμνασίοις διδακτέων μαθημάτων, ως προς των θρησκευτικών και γαλλικών εν τω

1906 Β. Δ. ε λ λ η ν . σχολείοις την διδασκαλίαν γυμνασίω

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α' ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Προτάσει του Ημετέρου επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργού διατάσσομεν τάδε: ματος των εν τοις ελληνικοίς σχολείοις και γυμνασίοις διδακτέων μαθημάτων» συμπληρούται, ως προς την διδασκαλίαν των θρησκευτικών και γαλλικών εν τω γυμνασίω, ως εξής: Α' ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ

Τάξις

Δ'

Ώρα 1 Εκκλησιαστικής Ιστορίας τα κυριώτερα. Β' ΓΑΛΛΙΚΑ

Τάξις

Β'

Ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών του Voltaire εκ της «Histoire de C XII» η του Chateaubriand εκ του «Itinéraire» η των «Martyrs»καιεκτων διηγημάτων αυτού της «Atala» η του «Dernier des Abencérages».

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 2 7 , τχ Α'/2 Δεκεμβρίου 1906.

Τάξις

Γ'

Ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών της Stael εκ της «Corinne» ή του R εκ των «Souvenirs de Jeunésse» η της «Colomba» η του Prosper Merimée εκ της «Colomba» η του Bernardin de St. Pierre εκ του «Paul et Virginie». Α π ό των αρχών Ιανουαρίου ερμηνεία ενός δράματος του Κορνηλίου η του Ρακίνα όλου η και παραλειπομένων σκηνών τίνων. Κατ' ιδίαν οι μαθηταί αναγινώσκουσι διηγήματα (ως του Anatole France, «le Chantre de Kyme» κλπ.) οριζόμενα αυτοίς υπό του διδάσκοντος. Α ν ά πάν δε δεκαπενθήμερον εξελέγχεται υπό του διδάσκοντος η κατ' ιδίαν αύτη ανάγνωσις διά προφορικής η και γραπτής περιλήψεως του αναγνωσθέντος μέρους. Τάξις

Δ'

Ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών του Montesquieu εκ του «Grande décadence des Romains» η εκλεκτών τεμαχίων εκ του Pascal η του Rousseau η του Thiers η του Hugo, υπό του διδάσκοντος εκλεγομένων. Α π ό των αρχών Ιανουαρίου ερμηνεία μιας των κωμωδιών του Μολιέρου Avare η Misanthrope, όλης η και παραλειπομένων σκηνών τίνων. Προσέτι εν εκατέρω των δύο ανωτέρων τάξεων του γυμνασίου μετά το πέρας του δράματοςητης κωμωδίας αναγινώσκονται λυρικά τινα ποιήματα του Boileau, Lafontaine, André Chenier, Béranger, Lamartine, Casimir, Delavigne, V. Hugo. Εις τον αυτόν Ημέτερον Υπουργόν ανατίθεται η δημοσίευσις και εκτέλεσις του διατάγματος τούτου. Εν Αθήναις τη 27 Νοεμβρίου 1906. ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ο

Υπουργός Α. ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΣ

93 ΑΣΚΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΗ ΣΚΟΠΟΒΟΛΗ (Β. Διάταγμα/20 Δεκεμβρίου 1907) Κυβέρνηση Γ. Θεοτόκη Υπουργός Α. Στεφανόπουλος

Περί ασκήσεως εις την σκοποβολήν των μαθητών Γυμνασίων, Ελληνικών σχολείων κλπ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α' ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Έχοντες υπ' όψει το άρθρον 9 του από 10 Ιουλίου 1899 ,ΒΧΚΑ' νόμου «περί γυμναστικής και γυμναστικών και αθλητικών αγώνων»" Προτάσει του Ημετέρου επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργού, απεφασίσαμεν και διατάσσομεν τάδε: Άρθρον 1. Οι μαθηταί των γυμνασίων, των δύο ανωτέρων τάξεων των Ελληνικών σχολείων, των δημοσίων εμπορικών σχολών, των διδασκα και της σχολής των γυμναστών ασκούνται εις την σκοποβολήν. Άρθρον 2. Η άσκησις αυτών γίνεται υπό των οικείων γυμναστώνήκαι Άρθρον 3. Η άσκησις είναι θεωρητική και πρακτική. Και η μεν θεωρητική περιλαμβάνει στοιχειώδη διδασκαλίαν περί βολής και περί συνθέσεως, συντηρήσεως και λειτουργίας του στρατιωτικού τυφεκίου, η δε πρακτική την επί σκοπώ βολήν. Άρθρον 4. Οι μαθηταί των δύο ανωτέρων τάξεων των ελληνικών σχολείων και τριών κατωτέρων τάξεων των γυμνασίων και των εμπορικών σχολών ασκούνται πρακτικώς διά καραβίνας φλομπέρ ραβδωτής, διαμετρήματος 6 χιλιοστών, προσομοιαζούσης κατά το δυνατόν προς το στρατιωτικόν τυφέκιον, οι δε της τετάρτης τάξεως των γυμνασίων και δημοσίων εμπορικών σχολών, των διδασκαλείων και της σχολής των γυμναστών διά στρατιωτικού τυφεκίου μετ' ηλαττωμένων γομώσεων. Άρθρον 5. Των σκοπευτικών ασκήσεων απαλλάσσονται μόνον οι μαθηταί

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 257, τχ. Α'/21 Δεκεμβρίου 1907.

οι μη μετέχοντες της διδασκαλίας της γυμναστικής κατά τα υπό του Ημετέρου διατάγματος της 12 Σεπτεμβρίου 1899 καθοριζόμενα. Άρθρον 6. Εις ουδέν δημόσιον η ιδιωτικόν σχολείον της μέσης εκπαιδεύσεως επιτρέπεται η εισαγωγή της σκοπευτικής ασκήσεως άνευ προηγουμένης εγκρίσεως του Υπουργείου, ορίζοντος και τον τόπον των ασκήσεων όπου δεν υπάρχουσι ειδικάσκοπευτήρια. Άρθρον 7. Δι' ειδικών κανονισμών εκδιδομένων υπό του επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργείου θέλουσιν ορισθή αι λεπτομέρειαι προς εφαρμογήν του διατάγματος τούτου. τέλεσις του διατάγματος τούτου.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Υπουργός Α. ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΣ

94

ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗΣ (Β. Διάταγμα/23 Ιουνίου 1909) Κυβέρνηση Γ. Θεοτόκη Υπουργός Σ. Στάης

Περί κανονισμού του προγράμματος της διδακτέας γυμναστικής εν τοις σχολείοις της δημοτικής και μέσης εκπαιδεύσεως ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α' ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Έχοντες υπ'όψει τον ,ΒΧΚΑ' νόμον της 10 Ιουλίου 1899 «περί γυμναστικής και γυμναστικών και αθλητικών αγώνων»" Προτάσει του Ημετέρου επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργού διατάσσομεν τάδε" Το πρόγραμμα της εν τοις εκπαιδευτηρίοις της δημοτικής και της μέσης εκπαιδεύσεως διδακτέας γυμναστικής κανονίζεταιαπότουσχολικού έτους 1909-1910 ως εξής: ΓΕΝΙΚΑΙ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

ΔΙΑ ΤΑΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ

1. Η σύνταξις και η αραίωσις των μαθητών γίνεται εφ' ενός η πλειόνων ζυγών αναλόγως του πλήθους των μαθητών και της εκτάσεως του χώρου των ασκήσεων. 2. Αι ποικιλίαι των αραιώσεων, τας οποίας έκαστος διδάσκαλος δύναται ναεπινοήση,είναι εντελώς περιτταί. Είναι καλόν επομένως να γίνηται χρήσις μιάς και της αυτής πάντοτε αραιώσεως, των μαθητών αριθμουμένων ανά δύο (τριών) και αραιουμένων δι' ενός (δύο) βήματος προς τα πλάγια. 3. Αι κλίσεις, αι μεταβολαί, οι σχηματισμοί των τετράδων, αι συντάξεις καιανασυντάξεις,καθώς και οι διάφοροι εξελιγμοί εκτελούνται συμφώνως προς τον εις το στράτευμα εν χρήσει όντα κανονισμόν της εκπαιδεύσεως του πεζικού (της 28 Νοεμβρίου 1905, τεύχος Αον, παραρτήματα 1, 2). ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 144, τχ. Α'/30 Ιουνίου 1909.

4. Αι αυταί ασκήσεις εφαρμόζονται και εις τα σχολεία των θηλέων, αποκλειομένων μόνον των εις το θήλυ γένος μη προσηκουσών, ως τίνων εφηρμοσμένων αλμάτων, ανακυβιστήσεων κτλ. Σύνθεσις ασκήσεων ημερησίου προγράμματος. 1ον Προάσκησις του σώματος. 1ον Καταμεριστικαί ασκήσεις των ποδών. 2ον Ελαφραί ασκήσεις των χειρών, του αυχένος και του κορμού. 2ον Καθολική εξάσκησις του σώματος. Ιον Υπερεκτάσεις. 2ον Εξαρτήσεις. 3ον Ισορροπίαι. 3ον Τοπική εξάσκησις του σώματος. 1ον Ασκήσεις των μυών του αυχένος, των ώμων και της ράχεως. 2ον Ασκήσεις των κοιλιακών μυών. 3ον Ασκήσεις των πλαγίων μυών του κορμού. 4ον Πρακτική χρήσις του σώματος. 1ον Βάδισις. 2ον Δρόμος. 3ον Άλμα. 4ον Αγωνιστικαί ασκήσεις και παιδιαί. 5ον Avaπνευστικαί και αποθεραπευτικαί ασκήσεις. ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΙΤΑ

Προσαγωγή= Προσέγγισις των πελμάτων των ποδών ούτως, ώστεαιεσωτερικαί αυτών πλευραί να εφάπτωνται αλλήλων καθ' όλον αυτών το μήκος. Α π α γ ω γ ή = Η επαναφορά των ποδών εκ της προσαγωγής εις την αφετηρίαν. Εκβολή=Μετάθεσις του ποδός κατά την ιδίαν η την του ετέρου ποδός διεύθυνσιν, ε!ς δύο ποδών απόστασιν από πτέρνης εις πτέρναν,αμφοτέρωντων σκελών όντων τελείως τεταμένων. Διάστασις=Μετάθεσις εκατέρου των ποδών κατά ένα πόδα προς τα πλάγια. Προεκβολή=Μετάθεσιςτουποδός κατ' ευθείαν εμπρός προς εις δύο ποδών απόστασιν από πτέρνης εις πτέρναν. Προβολή=Μετάθεσις του ποδός κατά την ιδίαν η την του ετέρου ποδός διεύθυνσιν εις τριών ποδών απόστασιν από πτέρνης εις πτέρναν, μετά συγχρόνου κάμψεως του εμπροσθίου γόνατος.

Προβολή εμπρός=Ομοία κίνησις κατ' ευθείαν εμπρός. Ανάκαμψις= Θέσις αμφοτέρων των χειρών επί του αυχένος. Έκτασις= Θέσις των χειρών τελείως τεταμένων προς τα πλάγια οριζοντίως. Πρότασις=ομοία θέσις εμπρός οριζοντίως. Ανάτασις=ομοία θέσις άνω κατακορύφως. Σύμπτυξις= Κάμψις αμφοτέρων των χειρών παρά τους ώμους. Πρόπτυξις=Κάμψις αμφοτέρων των χειρών προ του στήθους. Ακροστασία= Ανόρθωσις επί των δακτύλων των ποδών. Όκλασις= Κάμψις των γονάτων (από της ακροστασίας) μέχρις ορθής γωνίας. Εκτίναξις(τωνχειρών)=Όρμητική τάσις των χειρών προς τα πλάγια από της προπτύξεως. Ημιανάτασις= Ανάτασις της μιας χειρός, της ετέρας τιθεμένης όπου ορίση ο γυμναστής. Ημιέκτασις=Έκτασις της μιας χειρός. Πρόκυψις= Κάμψις του κορμού εμπρός μέχρις οριζόντιας το πολύ θέσεως. Ανάκαμψις=Ηεκτηςπροκύψεως επάνοδος εις την αφετηρίαν. Επίκυψις= Κάμψις του κορμού εμπρός και κάτω. Κάθισμα=Η εκ της ακροστασίας κάμψις των γονάτων κατά γωνίαν μικροτέραν της ορθής. Υπερέκτασις= Μεγάλη έκτασις του κορμού οπίσω μετά στηρίξεως των χειρών επί τίνος οργάνου ή συνασκουμένου. Επέρεισις=Στήριξις τηςοσφύοςήτηςράχεώς τινος οργάνου ή συνασκουμένου. Εξάρτησις= Θέσις καθ' ην το σώμα φέρεται εκ τίνος οργάνου διά μόνων των χειρών η και διά των χειρών και των ποδών ταυτοχρόνως. Έλξις= Κάμψις των χειρών από της εξαρτήσεως. Χειροβάδισις=Μετατόπισις του σώματος από της εξαρτήσεως. Ανακυβίστησις=Η από της εξαρτήσεως μετάβασις εις την στήριξιν επί του οργάνου προηγουμένων των ποδών. Υπτία εξάρτησις=Εξάρτησις μετά στηρίξεως των ποδών επί του εδάφους προ του οργάνου. Πρηνής εξάρτησις=Εξάρτησις μετά στηρίξεως των ποδών επί του εδάφους όπισθεν του οργάνου. Ισοσταθμική βάδισις=Βάδισις επί οργάνου περιορίζοντος την επιφάνειαν της στηρίξεως των ποδών. Εδραία θέσις= Κάθισμα επί τίνος οργάνου επί του ενός ή επ' αμφοτέρων των μηρών.

Πτώσις (οπίσω)=Η εκ της εδραίας θέσεως έκτασις του κορμού οπίσω. Ημικατάκλισις=Έδραία θέσις με αμφότερα τα σκέλη τεταμένα και παράλληλα προς το έδαφος. Γονυπετής θέσις=Γονυπετώς επ' αμφοτέρων των γονάτων. Ημιγονυπετής θέσις=ομοία θέσις επί του ενός γόνατος. Πρηνής θέσις=Στήριξις του σώματος διά των χειρών καιτωνάκρωντων ποδών επί του εδάφους. Πρηνής οριζόντια θέσις=Η αυτή θέσις των ποδών στηριζομένων επί οργάνου υψηλοτέρου του εδάφους. Ορθία στήριξις=Στήριξις του σώματος επί οριζοντίου οργάνου επί μόνων των χειρών. Έφαλσις= Πήδημα επί τίνος οργάνου περατούμενον εις ορθίαν στάσιν (προσοχήν), ιππαστί θέσιν ή εδραίαν θέσιν επ' αυτού. Ενδιάμεσονάλμα=Πήδημα μεταξύ των δύο δοκών της διπλής δοκού ή διά μέσου των χειρών επί του εφαλτηρίου κατά πλάτος ή κατά μήκος ευρισκομένου. Υπερπήδησις= Πήδημα υπέρ το όργανον, μετά ή άνευ στηρίξεως των χειρών επ' αυτού. ΚΑΤΑΝΟΜΗ

των και

πινάκων των γυμναστικών ασκήσεων κατά τε τα είδη των σχολείων τας καθ' εκάστας τάξεις αυτών. Α') Δημοτικόν σχολείον. Τάξις Α'

Τάξις Β' Επανάληψις των της προηγουμένης τάξεως και οι υπ' αριθ. 6, 7 και 8 πίνακες. Τάξις Γ ' και Δ' Επανάληψιςτωνενταιςπροηγουμέναις τάξεσι διδαχθέντων καιοιυπ' αριθ. 9, 10, 11 και 12 πίνακες. Τάξις Ε' και ΣΤ' Πάντες οι εν ταις προηγουμέναις τάξεσι πίνακες και οι υπ' αριθ. 13, 14 και 15.

Β') Ελληνικόν σχολείον. Τάξις Α' και Β' (Ιδέ Ε' και ΣΤ' δημοτικού σχολείου). Τάξις Γ' Επανάληψιςτωνενταιςπροηγουμέναις τάξεσι πινάκων επί 20 τουλάχιστον κατά σειράν μαθήματα, προς δε και ο! υπ' αριθ. 1, 2, 3, 4, 5 και 6 πίνακες ασκήσεων των διά τα γυμνάσια προωρισμένων. Γ') Γυμνάσιον. Τάξις Α' Κατά μεν το πρώτον εξάμηνον επανάληψις των διά το δημοτικόν και ελληνικόν σχολείον πινάκων, κατά δε το δεύτερον οι πίνακες 7, 8, 9 και 10 των ημερησίων ασκήσεων των γυμνασίων. Τάξις Β' ΕπανάληψιςτωνεντηΑ' τάξει διδαχθέντων καθ' όλον το πρώτον εξάμηνον, κατά δε το δεύτερον οι υπ' αριθ. 11, 12 και 13 πίνακες των ασκήσεων των γυμνασίων. Τάξις Γ '

Επανάληψις καθ' όλον το πρώτον εξάμηνον των εν τη Β' τάξει διδαχθέ των, κατά δε το δεύτερον εξάμηνον οι πίνακες των ασκήσεων των γυμνασίων υπ'αριθ.14, 15 και 16. Τάξις Δ' Μέχρι του τέλους του πρώτου εξαμήνου επανάληψις πάντων των εν τη Γ' τάζει διδαχθέντων, κατά δε το δεύτερον εξάμηνον οι υπ' αριθ. 17, 18, 19 και 20 πίνακες των ημερησίων ασκήσεων των γυμνασίων.

Σημ. α') Οιασδήποτε αναπτύξεως η τάξεως και αν είνε οι μαθηταί, ο γυμναστής οφείλει να θεωρή αυτούς ως το πρώτον ασκουμένους. Διά τούτο εκτός των δι' εκάστην τάξιν ορισθέντων πινάκων δέον να επαναλαμβάνωνται και οι προηγούμενοι πίνακες από της Α' τάξεως τουδημοτικούσχολείου. Σημ. β') το σημείον + δεικνύει ότι αναπνευστική και αποθεραπευτική τις άσκησις πρέπει να έπηται.

ΠΙΝΑΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ

Πίναξ 1ος. 1. Σύνταξις, προσοχή, ανάπαυσις, ζύγισις, αρίθμησις, αραίωσις κατά μετωπον ή κατά παραγωγήν. 2. Προσαγωγή και απαγωγή των ποδών (τετράκις). 3. Τας χείρας επί των ισχίων. 4. Ακροστασία.* 5. Τας χείρας επί των ισχίων. —Έκτασις του κορμού οπίσω (δις). 6. Πρόκυψις.* 7. Τας χείρας επί των ισχίων, προσαγωγή — στροφή του κορμού. 8. Διάστασις.* 9. Έκτασις της κεφαλής οπίσω μετά στροφής των παλαμών (τετράκις). 10. Βήμα εμπρός (οπίσω) εν-δύο. 11. Παιδιά (κυνηγητός). Πίναξ 2ος. 1. Επανάληψις των εν τω 1ω πίνακι. 2. Τας χείρας επί των ισχίων, προσαγωγή. 3. » » » — ακροστασία. 4. Σύμπτυξις. 5. Τας χείρας επί των ισχίων—έκτασις του κορμού οπίσω και πρόκυψις. 6. Εκβολή των ποδών εναλλάξ. 7. Τας χείρας επί των ισχίων, προσαγωγή—στροφή του κορμού. 8. Τας χείρας επί των ισχίων—έκτασις της κεφαλής οπίσω. 9. Άρσις των χειρών πλαγίως. 10. Βήματα εμπρός, οπίσω, αριστερά, δεξιά. 11. Παιδιά (διπλούς κυνηγητός). Πίναξ 3ος. 1. 2. 3. 4. 5.

Επανάληψις των προηγουμένων. Προσαγωγή και απαγωγή εν συνεχεία (3—5κις). Σύμπτυξις—ανάτασις. Τας χείρας επί των ισχίων, πρόκυψις—στροφή της κεφαλής. Πρότασις.

*Πάσαι αύται αι αφετηρίαι θέσεις λαμβάνονται από της επί των ισχίων θέσεων των χειρών.

6. Πρότασις—ανάτασις. 7. Παιδιά (οι χωροφύλακες). 8. Σύνταξις και βάδισις, αλτ" ακροστασία" ακολούθως έκτασις της κεφαλής οπίσω μετά στροφής των παλαμών. 9. Άρσις των χειρών επί τα πλάγια βραδέως. 10. Αραίωσις, τας χείρας επί των ισχίων και διάστασις, στροφή του κορμού. 11. Τας χείρας επί των ισχίων, ακροστασία, όκλασις. 12. Έκτασις—ακροστασία (βραδέως). Πίναξ 4ος. 1. Επανάληψις των προηγουμένων. 2. Τας χείρας επί των ισχίων, ακροστασία, όκλασις—στροφή της κεφαλής. 3. Ημιανάτασις—εναλλαγή των χειρών. 4. Έκτασις της κεφαλής οπίσω μετά στροφής των παλαμών. 5. Ημιανάτασις—εναλλαγή των χειρών (δι' αιωρήσεως). 6. Σύμπτυξις—έκτασις του κορμού οπίσω. 7. Άρσις των χειρών πλαγίως μετ' ακροστασίας. 8. Βήματα κατά διαφόρους διευθύνσεις (εμπρός, οπίσω, αριστερά, δεξιά). 9. Τας χείρας επί των ισχίων, πρόκυψις—στροφή της κεφαλής. 10. Προσαγωγή—κάμψις του κορμού αριστερά (δεξιά). 11. Σύμπτυξις, προσαγωγή—στροφή του κορμού αριστερά (δεξιά). 12. Παιδιά (οστρακίνδα). Πίναξ 5ος. 1. Επανάληψις των προηγουμένων, σύνταξις εις δύο ζυγούς, σχηματισμός τετράδων. 2. Τας χείρας επί των ισχίων, ακροστασία—στροφή της κεφαλής αριστερά (δεξιά). 3. Τας χείρας επί των ισχίων, ακροστασία—όκλασις. 4. Προεισαγωγικόν άλμα (τέσσαρες χρόνοι). 5. Ανάτασις, διάστασις—στροφή του κορμού. 6. Κάμψις και τάσις των χειρών κατά διαφόρους διευθύνσεις (άνω, πλαγίως, εμπρός και κάτω). 7. Τας χείρας επί των ισχίων, ακροστασία, όκλασις—στροφή της κεφαλής. 8. Ανάτασις—έκτασις του κορμού οπίσω (ελαφρά). 9. Βάδισις (κατά παραγωγήν). 10. Παιδιά (αντίδρομος). 11. Σύνταξις, αραίωσις.

12. Ακροστασία μετ' άρσεως των χειρών πλαγίως. 13. Προεισαγωγικόν άλμα (τέσσαρες χρόνοι). 14. Στροφή των παλαμών μετ' εκτάσεως της κεφαλής οπίσω. Πίναξ 6ος. 1. Επανάληψις των προηγουμένων, σχηματισμός τετράδων, μεταβολή εν κινήσει. 2. Άρσις των χειρών πλαγίως μετ' ακροστασίας. 3. Κάμψις και τάσις των χειρών κατά διαφόρους διευθύνσεις (άνω, πλαγίως, εμπρός και κάτω, δις εκάστη). 4. Προεισαγωγικόν άλμα (τέσσαρες χρόνοι). 5. Ανάτασις—έκτασις του κορμού οπίσω. 6. Τας χείρας επί των ισχίων, προσαγωγή—στροφή του κορμού αριστερά (δεξιά). 7. Προσαγωγή, προεκβολή—ακροστασία. 8. Τας χείρας επί των ισχίων—άρσις των σκελών κεκαμμένων εναλλάξ. 9. Τας χείρας επί των ισχίων, πρόκυψις—στροφή της κεφαλής αριστερά (δεξιά). 10. Ημιανάτασις, προσαγωγή—κάμψις του κορμού πλαγίως. 11. Βάδισις συνήθης και επί των δακτύλων, δρόμος μικράς διαρκείας. 12. Παιδιά (σχοινοφιλίνδα). Πίναξ 7ος. 1. Επανάληψις των προηγουμένων. 2. Εκβολαί των ποδών κατά διαφόρους διευθύνσεις μετ' ακροστασίας (αριστερά, δεξιά, οπίσω και αριστερά, οπίσω και δεξιά). 3. Κάμψις και τάσις των χειρών κατά διαφόρους διευθύνσεις (άνω πλαγίως, εμπρός και κάτω). 4. Ακροστασία, όκλασις, μετά κάμψεως των χειρών και τάσεως αυτών άνω (πλαγίως). 5. Ανάτασις, διάστασις—έκτασις του κορμού οπίσω ακολούθως. 6. Ανάτασις, διάστασις—πρόκυψις. 7. Τας χείρας επί των ισχίων, ακροστασία—στροφή της κεφαλής. 8. Τας χείρας επί των ισχίων—άρσις των σκελών τεταμένων εμπρός. 9. Πρηνής κατάκλισις (επί των εδράνων). 10. Πρηνής θέσις. 11. Σύμπτυξις, διάστασις—κάμψις του κορμού πλαγίως. 12. Τας χείρας επί των ισχίων, προσαγωγή—στροφή του κορμού. 13. Βάδισις.

14. Προεισαγωγικόν άλμα και άλμα επί τόπου. 15. Παιδιά (το ιπποδρόμιον). Πίναξ 8ος. 1. Επανάληψις των προηγουμένων. 2. Σύμπτυξις, ανάτασις μετ' ακροστασίας. 3. Ακροστασία, όκλασις μετά κάμψεως των χειρών και τάσεως αυτών άνω (πλαγίως). 4. Τας χείρας επί των ισχύων, προεκβολή—ακροστασία. 5. Ανάτασις, επέρεισις—έκτασις του κορμού οπίσω, ακολούθως: 6. Τας χείρας επί των ισχίων—πρόκυψις (απλή ή και μετά στροφής της κεφαλής αριστερά-δεξιά). 7. Υπτία εξάρτησις. 8. Τας χείρας επί των ισχίων, άρσις των σκελών πλαγίως. 9. Τας χείρας επί των ισχίων (σύμπτυξις), πρηνής κατάκλισις—στροφή της κεφαλής εναλλασσομένη μετά κάμψεως και τάσεως των χειρών απότης προκύψεως, συμπτύξεως. 10. Τας χείρας επί των ισχίων—άρσις των σκελών κεκαμμένων και τάσις αυτών εμπρός (οπίσω). 11. Διάστασις, ανάκαμψις—κάμψις πλαγία του κορμού και ακολούθως στροφή αυτού αριστερά (δεξιά). 12. Βάδισις, δρόμος, προεισαγωγικά και επιτόπια άλματα. 13. Παιδιά (αυγατιστής). 14. Έκτασις της κεφαλής οπίσω μετά στροφής των παλαμών. Πίναξ 9ος. 1. Επανάληψις των προηγουμένων. 2. Τας χείρας επί των ισχίων, εκβολαί των ποδών κατά διαφόρους διευθύνσεις και ανορθώσεις επί των δακτύλων. 3. Ημιανάτασις—εναλλαγή των χειρών (δι' αιωρήσεως). 4. Τας χείρας επί των ισχίων, προσαγωγή—στροφή του κορμού. 5. Προεισαγωγικόν άλμα (τέσσαρες χρόνοι). 6. Ανάτασις, διάστασις—έκτασις τουκορμούοπίσωακολουθουμένηυπό προκύψεως από της αυτής αφετηρίας. 7. Εξάρτησις (λαβή πρώτη)—διάστασις των σκελών. 8. Τας χείρας επί των ισχίων—άρσις των σκελών εναλλάξ εμπρός και τάσις αυτών οπίσω. 9. Σύμπτυξις, πρόκυψις—τάσις και κάμψις των χειρών εναλλασσομένη μετ' αιωρήσεως αυτών (οπίσω-εμπρός).

10. Εξάρτησις (λαβή πρώτη)—άρσις αμφοτέρων των σκελών κεκαμμένων, εναλλασσομένημετ' εκλακτίσεως των σκελών από της πρηνούς θέσεως. 11. Έκτασις, διάστασις—-κάμψις του κορμού πλαγία,ακολουθουμένηυπό στροφής του κορμού από της ανατάσεως. 12. Βάδισις, δρόμος -)-άλματα επί τόπου. 13. Περιφορά των χειρών. 14. Παιδιά (κρικηλασία ή σφαίρισις εν κύκλω). Πίναξ 10ος. 1. 2. 3. 4. 5.

Επανάληψις των προηγουμένων. Ανάτασις, διάστασις—ακροστασία, όκλασις. Τας χείρας επί των ισχίων, πρόκυψις—στροφή της κεφαλής. Προεισαγωγικόν άλμα (τέσσαρες χρόνοι). Ανάτασις, επέρεισις—κάμψις και τάσις των χειρών, ακολουθουμένη υπό επικύψεως από της ανατάσεως. 6. Εξάρτησις αιώρησις των σκελών (αριστερά-δεξιά). 7. Ισοσταθμική βάδισις επί της δοκού. 8. Διάστασις, έκτασις, πρόκυψις—άρσις των χειρών άνω εκ των πλαγίων ακολουθουμένη υπό αιωρήσεως η εκτινάξεως των χειρών. 9. Πρηνής θέσις—κάμψις και εκλάκτισις των σκελών. 10. Ημιανάτασις, προβολή—εναλλαγή των χειρών (διά κάμψεως και τάσεως αυτών). 11. Προσαγωγή, σύμπτυξις,—στροφή του κορμού μετ'ανατάσεωςτων χειρών (ταχέως και ισχυρώς). 12. Βάδισις. 13. Παιδιά (εφεδρισμός ή ποδοσφαίρισις εν κύκλω). 14. Σύνταξις, αραίωσις. 15. Έκτασις της κεφαλής μετά στροφής των παλαμών βραδεία ακροστασία μετά συγχρόνου άρσεως των χειρών πλαγίως. Πίναξ 11ος. 1. Επανάληψις των προηγουμένων. 2. Σύμπτυξις, ακροστασία—τάσις των χειρών (άνω η επί τα πλάγια) μετά κάμψεως των γονάτων. 3. Κάμψις και τάσις των χειρών κατά διαφόρους διευθύνσεις. 4. Άρσις των χειρών πλαγίως μετ' ακροστασίας. 5. Έκτασις, προεκβολή, στροφή των παλαμών—ανάτασις μετ' εκτάσεως τουκορμούοπίσω,ακολουθουμένηυπόανατάσεως,προκύψεως—αιωρήσεως των χειρών.

6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17.

Προεισαγωγικόν άλμα (τέσσαρες χρόνοι). Εξάρτησις (λαβή πρώτη)—χειροβάδισις. Πρηνής κατάκλισις, σύμπτυξις—τάσις των χειρών πλαγίως (άνω). Πρηνής θέσις—κάμψις και εκλάκτισις των σκελών. Ημιανάτασις, προσαγωγή—κάμψις του κορμού αριστερά (δεξιά). Προβολαί εναλλάξ αριστερά (δεξιά). Βάδισις συνήθης (και επί των δακτύλων). Δρόμος. Ελεύθερα άλματα (μετά δύο η τριών βημάτων φοράς). Άρσις των χειρών πλαγίως μετ' ακροστασίας. Έκτασις, ακροστασία—όκλασις (βραδέως). Έκτασις της κεφαλής οπίσω μετά στροφής των παλαμών. Παιδιά (ποδοσφαίρισις εν κύκλω μετά τρίποδος). Πίναξ 12ος.

1. Επανάληψις των προηγουμένων. 2. Διάστασις, ανάτασις και εκείθεν τάσις των χειρών κατά πάσας τας διευθύνσεις. 3. Σύμπτυξις μετ' εκβολής των ποδών. 4. Σύμπτυξις μετ' εκβολής των ποδών, ακροστασία και έκτασις των χειρών επί τα πλάγια. 5. Έκτασις, στροφή του κορμού. 6. Προεισαγωγικόν άλμα (τέσσαρες χρόνοι). 7. Τάσις των χειρών επί τα πλάγια βραδέως. 8. Διάστασις, ανάτασις, επέρεισις—έκτασις του κορμού οπίσω, ακολούθως πρόκυψις, επίκυψις. 9. Εξάρτησις—χειροβάδισις. 10. Ισοσταθμική βάδισις επί της δοκού. 11. Ανάτασις, πρόκυψις—κάμψις και τάσις των χειρών και αιώρησις αυτών (οπίσω-εμπρός). 12. Πρηνής θέσις—κάμψις και εκλάκτισις των σκελών. 13. Έκτασις, διάστασις—κάμψις του κορμού αριστερά (δεξιά). 14. Διάστασις, ανάτασις—στροφή του κορμού δεξιά και αριστερά, ακολούθως ανάκαμψις, ακροστασία, όκλασις (βραδέως). 15. Τας χείρας επί των ισχίων, προβολή των ποδώνεναλλάξ(αριστερά δεξιά). 16. Βάδισις, δρόμος + . 17. Προεισαγωγικόν άλμα και άλματα ελεύθερα. 18. Έκτασις της κεφαλής μετά στροφής των παλαμών. 19. Περιφορά των χειρών. 20. Παιδιά (επίσκυρος).

Πίναξ 13ος. 1. Επανάληψις των προηγουμένων. 2. Κάμψις και τάσις των χειρών κατά διαφόρους διευθύνσεις μετ' ακροστασίας και οκλάσεως. 3. Τας χείρας επί των ισχίων, προεκβολή—ακροστασία. 4. Τας χείρας επί των ισχίων, προβολή εκτός, μετά στροφής του κορμού προς τον προβαλλόμενον πόδα. 5. Περιφορά των χειρών μετ' ακροστασίας. 6. Ανάτασις, διάστασις, έκτασις του κορμού—κάμψις και τάσις των χειρών, ακολούθως επίκυψις, ανάκυψις· ακολούθως ανάκαμψις μετ' ακροστασίας, όκλασις. 7. Υπτια εξάρτησις—έλξις. 8. Σύμπτυξις, προσαγωγή, ανάτασις, προεκβολή—ακροστασία. 9. Ισοσταθμική βάδισις επί της δοκού. 10. Σύμπτυξις, ανάτασις, προβολή εμπρός, πρόκυψις, ανάκυψις· ακολούθως τάσις των χειρών επί τα πλάγια. 11. Πρότασις—άρσις των σκελών εναλλάξ εμπρός. 12. Πρηνής θέσις—εκλάκτισις των ποδών. 13. Έκτασις της κεφαλής μετά στροφής των παλαμών. 14. Προσαγωγή, ήμιανάτασις—κάμψις του κορμού πλαγία (προς το μέρος τηςμηανατεταμένηςχειρός). 15. Πρόπτυξις, διάστασις—στροφή του κορμού μετ' εκτινάξεως των χειρών. 16. Προεισαγωγικόν άλμα και επί τόπου άλματα. 17. Παιδιά (σφαιρίσεις εν κύκλω). Πίναξ 14ος. 1. Επανάληψις των προηγουμένων. 2. Σύμπτυξις ακροστασία. 3. Έκτασις ακροστασία—κάμψις των γονάτων μετά συγχρόνου άρσεως των χειρών (άνω εκ των πλαγίων). 4. Έκτασις των χειρών μετά προβολής εκτός. 5. Προεισαγωγικόν άλμα (τέσσαρες χρόνοι). 6. Έκτασις κεφαλής (οπίσω). 7. Διάστασις, ανάτασις, επέρεισις, έκτασις του κορμού—κάμψις και τασις των χειρών ακολούθως πρόκυψις—αιώρησις των χειρών. 8. Ακροστασία—στροφή της κεφαλής δεξιά και αριστερά. 9. Εξάρτησις—χειροβάδισις. 10. Ισοσταθμική βάδισις επί της δοκού.

11. Πρηνής κατάκλισις—έκτασις των χειρών. 12. Εξάρτησις—άρσις των σκελών κεκαμμένων κατά το γόνυ και βραδύτερον τάσις αυτών εμπρός. 13. Τας χείρας επί των ισχίων, ακροστασία—βραδεία κάμψις των γονάτων. 14. Ανάκαμψις, διάστασις—κάμψις του κορμού αριστερά (δεξιά)- ακολούθως στροφή του κορμού αριστερά (δεξιά). 15. Ημιανάτασις προβολή εκτός. 16. Βάδισις, δρόμος-}-. 17. Άλματα ελεύθερα. 18. Έκτασις μετά βραδείας ακροστασίας. 19. Όκλασις βραδέως. 20. Περιφορά των χειρών. 21. Παιδιά (ποδοσφαίρισις η οιαδήποτε εκ των προηγουμένων). Πίναξ 15ος. 1. Επανάληψις των προηγουμένων. 2. Τας χείρας επί των ισχίων, εκβολαί των ποδών καθ' απάσας τας διευθύνσεις, ακροστασία. 3. Τας χείρας επί των ισχύων, εκβολή, στροφήτουκορμού(προςτον εκβληθέντα πόδα)—έκτασις του κορμού οπίσω και πρόκυψις. 4. Ακροστασία, σύμπτυξις—ανάτασις, κάμψις των γονάτων. 5. Ανάτασις προεκβολή—έκτασις του κορμού οπίσω" ακολούθως προκυψις· ακολούθως μεταβολή επί των πτερνών και επανάληψις των προηγουμένων κινήσεων" μετ' αυτήν δε κλίσις επί των πτερνών, θέσις των χειρών επίτου αυχένος και εκείθεν ακροστασία, όκλασις. 6. Κάμψις και τάσις των χειρών κατά διαφόρους διευθύνσεις. 7. Εξάρτησις—έλξις. 8. Εξάρτησις—χειροβάδισις. 9. Ισοσταθμική βάδισις επί της οριζόντιας δοκού. 10. Έκτασις των χειρών, άρσις του αριστερού (δεξιού) ποδός οπίσω, ισορροπία επί του ετέρου κεκαμμένου κατά το γόνυ. 11. Ανάτασις προβολή εμπρός—πρόκυψις ακολουθουμένη υπό κάμψεως και τάσεως των χειρών η αιωρήσεως αυτών. 12. Πρηνής θέσις—ακολουθουμένη υπό εξαρτήσεως και άρσεως αμφοτέρων των σκελών. 13. Ανάτασις προσαγωγή—κάμψις δεξιά και αριστερά, ακολουθουμένη υπό στροφής του κορμού. 14. Ημιανάτασις και προβολή.

15. 16. 17. 18.

Βάδισις. Παιδιά (περιλαμβάνουσα άλματα). Περιφορά των χειρών, ακολούθως όκλασις βραδεία. Έκτασις μετ' ακροστασίας. ΠΙΝΑΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΓΥΜΝΑΣΙΩΝ

Γενικαί παρατηρήσεις διά τας ασκήσεις των μαθητών των γυμνασίων.

1. Οι εξ πρώτοι πίνακες δύνανται να χρησιμεύσωσι και διά τους μαθητάς της Γ' τάξεως του ελληνικού σχολείου. Διά τους λοιπούς μαθητάς των ελληνικών σχολείων γίνεται χρήσις των πινάκων του δημοτικού σχολείου. 2. Διά τας μαθήτριας της αυτής ηλικίας γίνεται χρήσις των αυτών πινάκων, αποκλειομένων των αλμάτων εις ύψος και βάθος, των αλμάτων διαστάδην, των εφάλσεων και ανακυβιστήσεων, καθώς και των όμοιας φύσεως γυμναστικών παιδιών. Επί πλέον η βαθμολογική των ασκήσεων πρόοδος βαίνει βραδύτερον και μετά περισσοτέρας παραμονής εις τας στοιχειώδεις ασκήσεις. 3. Όργανα των οποίων γίνεται χρήσις εις τας ασκήσεις είναι α') η δοκός (απλή και διπλή), β') το πολύζυγον (η διάστρα), γ') το θρανίον, δ') το εφαλτήριον (μέγα η μικρόν) και ε') οι στυλοβάται των αλμάτων. Του πολυζύγου γίνεται χρήσις σχεδόν αποκλειστικά διά τας υπερεκτάσεις" εν ελλείψει πολυζύγου αι υπερεκτάσεις αντικαθίστανται υπό επερείσεων και ελευθέρων εκτάσεων του κορμού οπίσω. Η χρήσις της δοκού και του θρανίου είναι απολύτως απαραίτητος, ιδίως διά τους μαθητάς των γυμνασίων. Το εφαλτήριον δυνατόν να αντικατασταθή εν τινι μέτρω διά παιδιών. 4. Εν τελεία ελλείψει οργάνων θα καταρτίζη ο γυμναστήςημερησίανάσκησιναποκλειστικώς εξελευθέρωνασκήσεωνκαιπαιδιών,ακολουθώντην καθωρισμένην σειράν των ασκήσεων ήτοι: α') Προασκήσεις. β') Εκτάσεις του κορμού οπίσω. γ') Κάμψεις και τάσεις των χειρών. δ') Ισορροπίαι εν χώρα. Βήματα κατά διαφόρους διευθύνσεις επί των δακτύλων και διά τελείως τεταμένων σκελών. ε') Ασκήσεις του αυχένος, των ώμων και της ράχεως. στ') Ασκήσεις των κοιλιακών μυών. ζ') Ετερόπλευροι ασκήσεις του κορμού. η') Βάδισις, παιδιαί δρομικαί και σφαιρίσεις, άλματα, θ') Αναπνευστικαί ασκήσεις. 5. Η μετάβασις από πίνακος εις πίνακα γίνεται βαθμιαίως και μετά της

προσηκούσης γυμναστικής συνεχείας, ώστε σχεδόν να μη καθίσταται αντιληπτή ειςτουςμαθητάς η αύξησις της εντάσεως των ασκήσεων. Σημείωσις. Αι τακτικαί ασκήσεις (κλίσεις, μεταβολαί, σχηματισμός τετράδων, αλλαγαί κατευθύνσεως κλπ.), εκτελούνται πάντοτε συμφώνωςτοιςεν ισχύι κανονισμοίς της εκπαιδεύσεως του στρατιώτου (βλ. Υπουργείον Στρατιωτικών. Κανονισμός της εκπαιδεύσεως του πεζικού, τεύχος 1 και 2, Αθήναι 1905). Πίναξ 1ος 1. Παράταξις εφ' ενός ζυγού κατά παραγωγήν (μετά 2—3 μαθήματα και κατά μέτωπον). Ζύγισις εμπρός βραδύτερον δεξιά (αριστερά). Αρίθμησις ανά δύο (τρεις). Αραίωσις πλαγίως (εμπρός). Κλίσεις δεξιά (αριστερά). Μεταβολή. 2. Τας χείρας επί των ισχίων. Προσαγωγή, απαγωγή των ποδών. Εκβολήτωνποδών. Διάστασις των ποδών.

3. Σύμπτυξις—τάσις των χειρών κάτω.

4. Προσαγωγή—ακροστασία. εν, δύο η τρία βήματα εμπρός (οπίσω). Λύσις των ζυγών και ταχεία ανασύνταξις εις άλλο μέροςτηςαυλής,των μαθητών προσερχομένων ταχέως και σιωπηλώς. 5. Τας χείρας επί των ισχίων—στροφή της κεφαλής. Άρσις των χειρών πλαγίως. Πίναξ 2ος. 1. Σύνταξις αφ' ενός η και δύο ζυγών. Επανάληψις των τακτικών ασκήσεων του προηγουμένου πίνακος. Εκβολαίτωνποδών.

2. Άρσις των χειρών πλαγίως. Σύμπτυξις—τάσις των χειρών κάτω. 3. Υπτία εξάρτησις (δοκός). Εξάρτησις (λαβή πρώτη) άρσις αμφοτέρων των σκελών κεκαμμένων (διπλή δοκός ή πολύζυγον).

4. Προσαγωγή—ακροστασία. Τας χείρας επί των ισχίων—έκτασις του κορμού οπίσω, ανόρθωσις. Πρόκυψις, ανάκυψις. Εν, δύο ή τρία βήματα εμπρός (οπίσω). 5. Προσαγωγή και απαγωγή των ποδών. Προσαγωγή—ακροστασία. 6. Άρσις των χειρών πλαγίως. Σύμπτυξις—τάσις των χειρών οπίσω. Έκτασις της κεφαλής οπίσω μετά στροφής των παλαμών. Πίναξ 3ος. 1. Τακτικαί ασκήσεις (μεγίστης διαρκείας 2' λεπτών). Προσαγωγή και απαγωγή των ποδών. Άρσις των χειρών πλαγίως—άνω. Έκτασις της κεφαλής οπίσω. 2. Σύμπτυξις—τάσις των χειρών άνω (η πλαγίως). λουθουμένη υπό προκύψεως. Άρσιςτωνχειρών εμπρός και άνω. 3. Υπτια εξάρτησις (δοκός) έλξις. Στροφή των παλαμών μετ' εκτάσεως της κεφαλής οπίσω. 4. Τας χείρας επί των ισχίων—προεκβολή. 5. Προεισαγωγικόν άλμα. Κλίσεις, μεταβολή, 1-3 βήματα εμπρός (οπίσω). 6. Τας χείρας επί των ισχίων, προσαγωγή—στροφή του κορμού. Ημιανάτασις—εναλλαγή των χειρών. Προεισαγωγικόν και επιτόπιον άλμα. 7. Τας χείρας επί των ισχίων, διάστασις—ακροστασία. Σύμπτυξις—τάσις βραδεία των χειρών πλαγίως. Πίναξ 4ος. 1. Τακτικαί ασκήσεις. Άρσις των χειρών πλαγίως. Εκβολαί (προεκβολαί) των ποδών. Σύμπτυξις—ακροστασία.

2. Ανάτασις (ανάκαμψις)—διάστασις" εκείθεν έκτασις του κορμού οπίσω, ακολουθουμένηυπόπροκύψεως. 3. Υπτία εξάρτησις—έλξις, στροφή της κεφαλής. Προεισαγωγικόν άλμα. 4. Τας χείρας επί των ισχίων, προσαγωγή—προεκβολή. 5. Τας χείρας επί των ισχίων—προβολή. 6. Βήματα εμπρός (οπίσω), αριστερά (δεξιά). Προεισαγωγικόν άλμα μετά συγχρόνου άρσεως των χειρών πλαγίως. Επιτόπιον άλμα μετά και άνευ εξάρσεως των χειρών. Άλμα εμπρός, μεθ' ενός βήματος φοράς. 7. Σύμπτυξις—ανάτασις. Κλίσεις και βήματα. Άρσις των χειρών πλαγίως μετά συγχρόνου ακροστασίας. Πίναξ 5ος. 1. Τας χείρας επί των ισχίων, ακροστασία—όκλασις. Σύμπτυξις—τάσις των χειρών άνω (πλαγίως), δις εκάστη τάσις. Κλίσεις και βήματα. Προεισαγωγικόν άλμα. 2. Ανάτασις—έκτασις του κορμού οπίσω, πρόκυψις, επίκυψις, ανάκυψις και έκτασις οπίσω εκ νέου. 3. Υπτία εξάρτησις, ελξις—άρσις εναλλάξ των σκελών. Προεισαγωγικόν άλμα. 4. Τας χείρας επί των ισχίων, προβολή εμπρός—στροφή της κεφαλής. Ημιανάτασις—αιώρησις των χειρών. 5. Ανάτασις, προσαγωγή—στροφή του κορμού. 6. Βήματα πλάγια και κλίσεις. Προεισαγωγικόν άλμα. Επιτόπια άλματα μετ' εξάρσεως χειρών και σκελών. Ά λ μ α εμπρός, από τόπου η μετά φοράς 1-3 βημάτων. 7. Ημιανάτασις, προσαγωγή, κάμψις του κορμού πλαγία. 8. Πρόπτυξις—εκτίναξις των χειρών. Έκτασις της κεφαλής οπίσω μετά στροφής των παλαμών. Περιφορά των χειρών.

Πίναξ 6ος. 1. Ανάτασις, διάστασις—ακροστασία. Σύμπτυξις, ανάτασις μετά συγχρόνου ακροστασίας (τέσσαρες χρόνοι). Μεταβολή, κλίσεις, βήματα πλάγια. Ακροστασία, έκτασις μετά συγχρόνου εκτάσεως των χειρών. 2. Ανάτασις, διάστασις—έκτασις του κορμού οπίσω. Σύμπτυξις, επέρεισις (απλή δοκός)—έκτασις του κορμού οπίσω. Ανάτασις, διάστασις—πρόκυψις, επίκυψις. 3. Εξάρτησις—άρσις των σκελών κεκαμμένων (πολύζυγον ή διπλή δοκός)· Πρηνής εξάρτησις. 4. Εκβολαί των ποδών (καθ' απάσας τας διευθύνσεις), μετά συγχρόνου συμπτύξεως, ανατάσεως. Πρότασις—αιώρησις των χειρών. Σύμπτυξις, διάστασις, πρόκυψις—τάσις των χειρών πλαγίως και εκείθεν άρσις αυτών άνω. 5. Άρσις εναλλάξ των σκελών κεκαμμένων (βραδύτερον τεταμένων). Αι χείρες επί των ισχίων η στηριζόμεναι επί της δοκού, ευρισκομένης εις το ύψος του στήθους. Υπτία εξάρτησις, έλξις—άρσις εναλλάξ των σκελών. 6. Τας χείρας επί των ισχίων, προβολή—εναλλαγή των ποδών. Ημιανάτασις, προεκβολή, επέρεισις (δοκός)—κάμψις πλαγία του κορμού. Ημιανάτασις—κάμψις πλαγία του κορμού. 7. Βάδισις και δρόμος (μεγίστης διαρκείας 30" λεπτών) - μετ' αυτήν α') βάδισις επί των δακτύλων και β') άρσις των χειρών πλαγίως—άνω (μετά το αλτ). 8. Έπιτόπιον άλμα μετά ή άνευ στροφής 90°. Ορθία στήριξις (δοκός). Ο. Ανάτασις—έκτασις ελαφρά του κορμού οπίσω. Άρσις των χειρών πλαγίως—άνω, μετ' εκτάσεως της κεφαλής οπίσω. Πίναξ 7ος. 1. Τας χείρας επί των ισχίων, ακροστασία, όκλασις—στροφή της κεφαλής. Ημιέκτασις—εναλλαγή των χειρών. Ανάτασις—εκβολαί των ποδών καθ' απάσας τας διευθύνσεις. Ανάκαμψις—ακροστασία. 2. Ανάτασις, προεκβολή, έκτασις του κορμού οπίσω—κάμψις και τάσις των χειρών. Σύμπτυξις, επέρεισις (δοκός), έκτασις του κορμού οπίσω—τάσις και κάμψις των χειρών.

Ανάτασις, πρόκυψις—επίκυψις, ανάκυψις. 3. Υπτία εξάρτησις (η ήμιεξάρτησις)—άρσις εναλλάξ των σκελών (τεταμένων). Πρηνής εξάρτησις. 4. Ανάτασις, ακροστασία—τρία βήματα εμπρός (οπίσω). Βάδισις Ισοσταθμική επί της δοκίδος του θρανίου (ανεστραμμένου). 5. Πρηνής κατάκλισις, τας χείρας επί των ισχίων—στροφή της κεφαλής. Μετ' αυτήν άλμα εις βάθος από του θρανίου, μετά ή άνευ αιωρήσεως εκατέρου των σκελών. Πρότασις—αιώρησις των χειρών. 6. Βάδισις και δρόμος, ως εν τω προηγουμένω πινάκι. 7. Ανάτασις, διάστασις—στροφή του κορμού. Άρσις των χειρών πλαγίως—άνω μετά συγχρόνου ακροστασίας. 8. Επιτόπια άλματα. Ορθία στήριξις (δοκός). Ά λ μ α εμπρός. Πλαγία υπερπήδησις μετά στροφής (δοκός, εφαλτήρια, ίππος). 9. Ανάτασις—ακροστασία. Τρία βήματα εμπρός (οπίσω). Περιφορά των χειρών. Σύμπτυξις—βραδεία τάσις των χειρών πλαγίως. Πίναξ 8ος. 1. Σύμπτυξις, διάστασις—ακροστασία. Προεισαγωγικόν άλμα. Ανάτασις—έκτασις του κορμού, πρόκυψις, επίκυψις, ανάκυψις. Ανάκαμψις, προσαγωγή—στροφή του κορμού. στασία. 2. Α ν ά τ α σ ι ς , προεκβολή—έκτασις οπίσω, πρόκυψις.

Υπερέκτασις (πολύζυγον). Ανάτασις, πρόκυψις—επίκυψις, ανάκυψις. 3. Υπτία εξάρτησις—έλξις. Πρηνήςεξάρτηση—στροφήτηςκεφαλής. Εξάρτησις—απαγωγήτωνσκελών κεκαμμένων (βραδύτερον και τάσις αυτών). 4. Ανάτασις, προεκβολή—ακροστασία. Ισοσταθμική βάδισις επί κεκλιμένου θρανίου.

5. Πρηνής κατάκλισις (θρανίον)—ανάκυψις μετ' ανατάσεως. Σύμπτυξις, πρόκυψις—τάσις των χειρών πλαγίως. 6. Βάδισις και δρόμος (ως εν πίν. 6 και 7). Αλλαγή βήματος. Σχηματισμός τετράδων εκ βαδίσεως. Βάδισις μετ' ανορθώσεως επί των δακτύλων. 7. Τας χείρας επί των ισχίων, διάστασις—στροφή του κορμού. Ανάτασις, επέρεισις (δοκός)—πλαγία κάμψις του κορμού και μετ' αυτήν ανάτασις,ακροστασία—τρία βήματα εμπρός (οπίσω). 8. Όρθια στήριξις μετά φοράς (δοκός). Πλαγία υπερπήδησις μετά στροφής (δοκός, εφαλτήρια). Εισαγωγή εις την κυβίστησιν (δοκός). Άλμαειςβάθος. Άλματα ελεύθερα, μετά φοράς 1-3 βημάτων. 9. Πρόπτυξις—εκτίναξις των χειρών. Ανάτασις—έκτασις του κορμού οπίσω (ελαφροτάτη). Ανάτασις, προσαγωγή—στροφή του κορμού. Στροφή των παλαμών μετ' εκτάσεως της κεφαλής οπίσω. Πίναξ 9ος. 1. Σύμπτυξις, ανάτασις—μετά συγχρόνου ακροστασίας, οκλάσεως (βραδέως). Πρότασις—αιώρησις των χειρών. Ανάκαμψις, εκβολή—στροφή του κορμού. Προεισαγωγικόν άλμα. Έκτασις των χειρών και άρσις αυτών άνω μετ' ακροστασίας (βραδέως). 2. Ανάτασις, επέρεισις (δοκός), έκτασις του κορμού—κάμψις και τάσις των χειρών. Υπερέκτασις—ακροστασία. Ανάτασις, προεκβολή, έκτασις του κορμού—κάμψις και τάσις των χειρών. Ανάτασις, διάστασις—πρόκυψις, επίκυψις, ανάκυψις. 3. Εξάρτησις, διάστασις των σκελών (δοκός). Πρηνής εξάρτησις—έλξις. Εξάρτησις—κάμψις καιτάσις των σκελών εναλλάξ (πολύζυγον ή δοκός). 4. Ανάτασις, προσαγωγή, προεκβολή—ακροστασία.

τεταμένων) καθ' απάσας τας διευθύνσεις. 5. Πρηνής κατάκλισις, ανάκυψις, τας χείρας επί των ισχίων—στροφή της

κεφαλής. Βραδύτερον από της αυτής αφετηρίας, σύμπτυξις—έκτασις (η ανάτασις), βραδέως. Ανάτασις, πρόκυψις—αιώρησις των χειρών μετ' αυτήν επίκυψις, ανάκυψις. 6. Εδραία θέσις, τας χείρας επί των ισχίων—πτώσις οπίσω (θρανίον). Πρηνής θέσις. Ημιεξάρτησις—άρσις των σκελών εναλλάξ (δοκός). 7. Βάδισις και δρόμος (μεγίστης διαρκείας 1' λεπτού). Βάδισις α') διά μεγάλων βημάτων, β') μετά τάσεως του οπισθίου ποδός και γ') επί των δακτύλων. 8. Ημιανάτασις—κάμψις πλαγία του κορμού. Ανάτασις, διάστασις—κάμψις ταχεία του κορμού πλαγίως. 9. Επανάληψις των ασκήσεων των ποδών και των εξαρτήσεων, αν υπάρχη χρόνος διαθέσιμος. 10. Επιτόπια άλματα. Ορθία στήριξις μετά φοράς. Πλαγία υπερπήδησις μετ' αντιθέτου στροφής (δοκός, εφαλτήριον). Εισαγωγή εις την κυβίστησιν (δοκός). Επιτόπιονάλμαμετά στροφής και επαναστροφής. Προεισαγωγικόν άλμα. 11. Έκτασις—ανάτασις μετ' ακροστασίας. Ανάτασις, διάστασις—στροφή του κορμού και μετ' αυτήν πρόκυψις, επίκυψις, ανάκυψις. Άρσις των χειρών πλαγίως μετ' ακροστασίας. Περιφορά των χειρών. Πίναξ 10ος. 1. Τας χείρας επί των ισχίων—εκβολαί καθ' απάσας τας διευθύνσεις μετ' ακροστασίας· κατόπιν δε και μετά συμπτύξεως, ανατάσεως. Ανάτασις, προσαγωγή—κάμψις πλαγία του κορμού. Άρσις των χειρών πλαγίως μετ' ακροστασίας. Προεισαγωγικόν άλμα. 2. Υπερέκτασις—ακροστασία (πολύζυγον). Ανάτασις, έκτασις του κορμού οπίσω—κάμψις και τάσις των χειρών μετά προεκβολής των ποδών, ακολουθουμένη υπό επικύψεως, ανακύψεο^ς. Ανάτασις, διάστασις, επέρεισις (δοκός)—έκτασις του κορμού οπίσω - μετ' αυτήν επίκυψις, ανάκυψις (βραδεία). 3. Πρηνής εξάρτησις—έλξις. οριζόντιαεξάρτησις(δοκός).

4. Ανάκαμψις—άρσις εναλλάξ των σκελών κεκαμμένων. Τας χείρας επί των ισχίων, ακροστασία—βάδισις διά τεταμένων σκελών εμπρός (οπίσω). Ισοσταθμική βάδισις επί της δοκού. 5. Πρηνής κατάκλισις, ανάκυψις, σύμπτυξις—τάσις των χειρών πλαγίως (άνω). Μετ' αυτήν τας χείρας επί των ισχίων, πρόκυψις,επίκυψις,απότηςαυτής αφετηρίας και μετ' αυτήν πλάγιον άλμα εις βάθος (από του θρανίου) μετ' αιωρήσεωςεκατέρουτωνσκελών. 6. Υπτία εξάρτησις, έλξις—άρσις των σκελών εναλλάξ (δοκός).

Εξάρτησις—ανακυβίστησις (δοκός)- μετ' αυτήν τας χείρας επί των ισχίων ακροστασία, όκλασις—κάθισμα. 7. Βάδισις και δρόμος ως εν τω προηγουμένω πινάκι" επί πλέον βάδισις μετ' αρσεως των σκελών κεκαμμένων εμπρός (βήμα ίππικόν εν κινήσει). 8. Σύμπτυξις, στροφή του κορμού—τάσις των χειρών άνω. 9. Ασκήσεις των ποδών και εξαρτήσεις (αν υπάρχη καιρός και όργανα). 10. Τροχάδην επί κεκλιμένου θρανίου και άλμα εις βάθος. Έφαλσις μέχρις Ιππαστί θέσεως (εφαλτήριον). Εισαγωγή εις την κυβίστησιν (δοκός). Πλάγιον άλμα εις βάθος (θρανίον ή και υψηλότερόν τι όργανον). Ελεύθερα άλματα μετά φοράς. 11. Πρόπτυξις, έκτασις ελαφρά του κορμού οπίσω—εκτίναξις των χειρών. Περιφορά των χειρών μετά στροφής του κορμού. Στροφή των παλαμών μετ' εκτάσεως της κεφαλής οπίσω. Πίναξ 11ος. 1. Τας χείρας επί των ισχίων, εκβολή—ακροστασία. Σύμπτυξις—ανάτασις μετ' εκβολής των ποδών. νου—εναλλαγή των σκελών. Ανάκαμψις, προσαγωγή—στροφή του κορμού. Προεισαγωγικόν άλμα. 2. Υπερέκτασις—ακροστασία (πολύζυγον). Ανάτασις, προεκβολή, έκτασις του κορμού οπίσω—κάμψις και τάσις των χειρών μετ' εναλλαγής των ποδών. Μετ' αυτήν δε πρόκυψις, επίκυψις, ανάκυψις, από της αυτής αφετηρίας. 3. Πρηνής εξάρτησις—έλξις (δοκός). Μετ' αυτήν εναλλαγή πρηνούς και υπτίας εξαρτήσεως. Εξάρτησις (λαβή πρώτη, δοκός)—διάστασις των σκελών.

4. Σύμπτυξις, προσαγωγή—ανάτασις, προεκβολή" εκείθεν βραδεία ακροστασία. (οπίσω). Ακροστασία—βραδεία βάδισις οπίσω. 5. Ανάτασις, πρόκυψις—αιώρησις των χειρών. σις και κάμψις των χειρών. Σύμπτυξις, πρόκυψις—βραδεία τάσις των χειρών πλαγίωςκαιεκείθενάρσις αυτών άνω. 6. Εξάρτησις (πολύζυγον ή διπλή δοκός)—κάμψις και τάσις των σκελών εμπρός. Πρηνής θέσις—κάμψις και εκλάκτισις των σκελών. 7. Βάδισις και δρόμος (βάδισις μετ' ακροστασίας ανά πάν βήμα, μετά τάσεως των σκελών εμπρός, οπίσω κλπ.). 8. Τας χείρας επί των ισχίων, στροφή του κορμού—έκτασις οπίσω και μετ' αυτήν πρόκυψις. 9. Τας χείρας επί των ισχίων, προβολή—στροφή του κορμού (προς τον προβεβλημένον πόδα). 10. Ασκήσεις των ποδών και εξαρτήσεις. 11. Ά λ μ α εμπρός (άνευ η μετά φοράς 1-3 βημάτων). Υπερπήδησις μετά στροφής (δοκός, εφαλτήριον). Ενδιάμεσονάλμα(διπλή δοκός, εφαλτήριον κατά πλάτος). Άλμαειςμήκος (ύψος) μετά φοράς. 12. Πρόπτυξις—εκτίναξις των χειρών. Σύμπτυξις, διάστασις, στροφή του κορμού—τάσις και κάμψις των χειρών. Άρσις των χειρών άνω εκ των πλαγίων μετά συγχρόνου ακροστασίας, οκλάσεως. Περιφορά των χειρών (απλή ή και μετά στροφής του κορμού). Πίναξ 12ος. 1. Τας χείρας επί των ισχίων—στροφή της κεφαλής. Άρσις των χειρών πλαγίως άνω μετά συγχρόνου ακροστασίας, οκλάσεως. Ανάτασις, διάστασις—στροφή του κορμού. Έκτασις της κεφαλής οπίσω. Σύμπτυξις, ακροστασία—ανάτασις, όκλασις. 2. Υπερέκτασις—ακροστασία (πολύζυγον).

Ανάτασις,επέρεισις,έκτασιςοπίσω—απαγωγή και προσαγωγή των χειρών.

Ανάτασις, προεκβολή, έκτασις οπίσω—εναλλαγή των ποδών ορθία στήριξις (δοκός), κυβίστησις, υπτία εξάρτησις, υπερέκτασις, ανόρθωσις, πρόκυψις, επίκυψις,ανάκυψις.Μεθ' ην προεισαγωγικόν άλμα και μετ' αυτό περιφορά των χειρών. 3. Εξαρτήσεις από διαφόρων λαβών. Πρηνής εξάρτησις, έλξις—στροφή της κεφαλής. Εξάρτησις—χειροβάδισις διά τεταμένων χειρών (κατ' αρχάς επί τόπου) 4. Τας χείρας επί των ισχίων—άρσις των σκελών πλαγίως. Ακροστασία—άρσις των σκελών εναλλάξ (μετά στηρίξεως των χειρών επί της δοκού ευρισκομένης εις το ύψος του στήθους). Ανάβασις και κατάβασις από της δοκού. 5. Πρηνής κατάκλισις, ανάκυψις, σύμπτυξις—τάσις και κάμψις των χειρών (θρανίον). Σύμπτυξις, προβολή εμπρός—τάσις και κάμψις των χειρών. Ανάτασις, διάστασις, πρόκυψις—αιώρησις των χειρών. 6. Πρηνής θέσις—άρσις των σκελών εναλλάξ. Εδραία θέσις (θρανίον), σύμπτυξις—πτώσις οπίσω. Πρηνής θέσις—κάμψις και εκλάκτισις των σκελών. 7. Βάδισις και δρόμος (μεγίστης διαρκείας 1' λεπτού). 8. Ανάτασις, διάστασις, στροφή του κορμού—έκτασις οπίσω, πρόκυψις. Ανάκαμψις, διάστασις—κάμψις του κορμού πλαγία, ακολουθουμένη υπό στροφής του κορμού από της αυτής αφετηρίας. 9. Ασκήσεις των ποδών και εξαρτήσεις. 10. Ελεύθερα και επιτόπια άλματα, ως εν τοις προηγουμένοις πίναξιν. Ορθία στήριξις (δοκός). Ενδιάμεσονάλμα(διπλή δοκός ή εφαλτήρια κατά πλάτος). Υπερπήδησις μετά στροφής (δοκός ή εφαλτήρια). 11. Έκτασις των χειρών, στροφή των παλαμών—άρσις των χειρών άνω μετ' εκτάσεως της κεφαλής οπίσω. Ανάτασις, διάστασις—κάμψις του κορμού πλαγία. Ανάκαμψις—έκτασις τουκορμούοπίσω(έλαφροτάτη). Περιφορά των χειρών (απλή ή και μετά στροφής του κορμού). Πίναξ 13ος. 1. Ανάτασις, διάστασις, ακροστασία—όκλασις. Σύμπτυξις, πρόκυψις—τάσις και κάμψις των χειρών άνω (πλαγίως).

Ημιανάτασις, προσαγωγή, προεκβολή—κάμψις του κορμού πλαγία. Σύπτυξις—ανάτασις, μετά στροφής του κορμού. Προεισαγωγικόν άλμα. 2. Υπερέκτασις, ακροστασία—άρσις των σκελών κεκαμμένων εναλλάξ. 3. Εξάρτησις—διάστασις των σκελών και μετ' αυτήν χειροβάδισις διά τεταμένων χειρών. Πρηνής εξάρτησις, έλξις—στροφή της κεφαλής. 4. Τας χείρας επί των ισχίων—άρσις των σκελών πλαγίως. Ανάβασιςκαικατάβασις από της δοκού ευρισκομένης εις ύψος ανωτέρω των γονάτων. Προεκβολή, ισορροπία—περιφορά των ποδών οπίσω και εμπρός. 5. Τας χείρας επί των ισχίων, πρόκυψις—στροφή της κεφαλής και μετ' αυτήν ανάτασις—αιώρησις των χειρών, εκείθεν δε επίκυψις, ανάκυψις. Πρηνής κατάκλισις, ανάκυψις μετ' ανατάσεως—πρόκυψις, επίκυψις. Ημιανάτασις, πρόκυψις—εναλλαγή των χειρών δι' αιωρήσεως. Ημιανάτασις, ημιέκτασις, πρόκυψις—εναλλαγή των χειρών (διά κάμψεως και τάσεως αυτών). 6. Τας χείρας επί των ισχίων, γονυπετής θέσις, διάστασις—πτώσις οπίσω. Ημιεξάρτησις—άρσις εναλλάξ των σκελών τεταμένων (δοκός). Εξάρτησις (δοκός)—άνακυβίστησις. 7. Βάδισις και δρόμος (ως εν πίνακι 13ω). 8. Προεκβολή, ανάτασις—κάμψις του κορμού πλαγία. Σύμπτυξις, προβολή, στροφή του κορμού—τάσις και κάμψις των χειρών. 9. Ασκήσεις των ποδών εντονώτερον και εξαρτήσεις. 10. Επιτόπια, ελεύθερα και εφηρμοσμένα άλματα, ως εν τω προηγουμένω πίνακι. 11. Άρσις των χειρών πλαγίως μετ' ακροστασίας. Πρόκυψις, έκτασις του κορμού οπίσω—βραδεία τάσις των χειρών πλαγίως. Ανάτασις, προεκβολή—πλαγία κάμψις του κορμού. Στροφή των παλαμών μετ' εκτάσεως της κεφαλής οπίσω. Πίναξ 14ος. 1. Τας χείρας επί των ισχίων, ακροστασία, όκλασις—στροφή της κεφαλής. Σύμπτυξις, πρόκυψις—τάσις των χειρών άνω (πλαγίως), ακολουθουμένη υπό επικύψεως, ανακύψεως. Ανάτασις—έκτασις του κορμού. Τας χείρας επί των ισχίων—άρσις των σκελών πλαγίως.

Περιφορά των χειρών μετ' ακροστασίας, οκλάσεως. 2. Υπερέκτασις, διάστασις—ακροστασία. Υπτία εξάρτησις—εναλλαγή υπτίας εξαρτήσεως και υπερεκτάσεως περατουμένης εις ανάτασιν, οπόθεν πρόκυψις, επίκυψις, ανάκυψις. 3. Εξάρτησις—έλξις. Χειροβάδισις (διά τεταμένων χειρών). Υπτία εξάρτησις, έλξις—στροφή της κεφαλής. 4. Τας χείρας επί των ισχίων—άρσις των σκελών πλαγίως. Ισοσταθμικήβάδισις εμπρός (οπίσω). Δοκός ή ανεστραμμένον θρανίον. 5. Σύμπτυξις, διάστασις, πρόκυψις—τάσις των χειρών πλαγίως,άνωκαι πλαγίως (άνω, πλαγίως και άνω), ακολουθουμένη υπό επικυψεως, ανακύψεως. Πρηνής κατάκλισις, ανάκυψις μετ' ανατάσεως—απαγωγή και προσαγωγή των χειρών. 6. Τας χείρας επί των ισχίων, ημικατάκλισις—πτώσις οπίσω (θρανίον). Πρηνής θέσις—α') στροφή της κεφαλής, β') κάμψις και τάσις των χειρών, γ') κάμψις και εκλάκτισις των σκελών δις-, περατουμένη εις κάθισμα, οπόθεν γονυπετής θέσις, διάστασις—πτώσις οπίσω. 7. Βάδισις και δρόμος (ως εν πίνακι 13ω). 8. Ανάτασις, διάστασις, στροφή του κορμού—έκτασις οπίσω και μετ' αυτήν πρόκυψις, ανάκυψις, ακολουθουμένη υπό πλαγίας κάμψεωςτουκορμούαπό της αυτής αφετηρίας. 9. Ασκήσεις των ποδών και εξαρτήσεις. 10. Άλματα ως εν πίναξι 12-14. 11. Τας χείρας επί των ισχίων, εκβολή—ακροστασία, όκλασις. Ανάτασις, διάστασις—στροφή του κορμού- εκείθεν έκτασις οπίσω, προκυψις. Προεισαγωγικόν άλμα. Πρόπτυξις, προεκβολή, έκτασις οπίσω—εκτίναξις των χειρών. Περιφορά των χειρών (μετά ή άνευ στροφής του κορμού). Πίναξ 15ος. 1. Τας χείρας επί των ισχίων, ακροστασία. Τάσις των χειρών πλαγίως και άνω, όκλασις. Έκτασις της κεφαλής οπίσω μετά στροφής των παλαμών. Σύμπτυξις, έκτασις, πρόκυψις, στροφήτουκορμού. Ανάτασις, προεκβολή, έκτασις του κορμού. Εισαγωγή εις το άλμα. Ακροστασία μετά τάσεως των χειρών πλαγίως. 2. Υπερέκτασις, διάστασις—ακροστασία, ακολουθουμένη υπό ανατάσεως —επικύψεως.

3. Υπτία εξάρτησις—κάμψις των χειρών. Εξάρτησις—χειροβάδισις. 4. Τας χείρας επί των ισχίων, άρσις των σκελών πλαγίως. Ισοσταθμική βάδισις εμπρός (οπίσω). Δοκός ή ανεστραμμένον θρανίον. 5. Ανάτασις—διάστασις, πρόκυψις—αιώρησις των χειρών οπίσω και άνω, τάσις των χειρών πλαγίως και άνω. Πρηνής κατάκλισις, ανάκυψις, μετ' ανατάσεως, απαγωγή και προσαγωγή των χειρών. Σύμπτυξις, προβολή εμπρός—πρόκυψις. 6. Πρηνής οριζοντία θέσις—κάμψις και εκλάκτισις των σκελών δις. Γονυπετής θέσις, ανάτασις—πτώσις οπίσω, απαγωγή και προσαγωγή των χειρών. 7. Βάδισις και δρόμος ως εν πίνακι 14. 8. Ανάτασις, διάστασις, στροφή του κορμού, έκτασις οπίσω, ανόρθωσις, πρόκυψις· ακολούθως κάμψις του κορμού πλαγίως εκ της τάσεως των χειρών πλαγίως. 9. Ασκήσεις των ποδών και εξαρτήσεις. 10. Άλματα ως εν πίναξι 12-14. 11. Σύμπτυξις, εκβολή—ακροστασία, όκλασις. Ημιανάτασις—κάμψις του κορμού πλαγίως. Στροφή του κορμού μετά τάσεως των χειρών πλαγίως. Προεισαγωγικόν άλμα. Περιφορά των χειρών μετ' ακροστασίας. Πίναξ 16ος. 1. Τας χείρας, επί των ισχίων, ακροστασία, όκλασις—στροφή κεφαλής. Σύμπτυξις—στροφή του κορμού μετ' ανατάσεως. Περιφορά των χειρών μετ' ακροστασίας, οκλάσεως. Πρότασις, πρόκυψις—αιώρησις των χειρών. 2. Υπερέκτασις, διάστασις—ακροστασία (πολύζυγον). Ανάτασις, διάστασις, επέρεισις (δοκός)—έκτασις οπίσω, ακολουθουμένη πάντοτε υπό επικύψεως, ανακύψεως. 3. Εναλλαγή πρηνούς και υπτιας εξαρτήσεως. Εξάρτησις—ανακυβίστησις. Εξάρτησις—χειροβάδισις. 4. Ισορροπίαι ως εν τω προηγουμένη πίνακι. 5. Τας χείρας επί των ισχίων, προβολή εμπρός—πρόκυψις. Ανάτασις, προβολή—στροφή του κορμού' βραδύτερον κάμψις και τάσις των χειρών.

Ημιανάτασις—εναλλαγή των χειρών (δι' αιωρήσεως). Σύμπτυξις, προβολή μετά στηρίξεως των δακτύλων—τάσις και κάμψις των χειρών. 6. Πρηνής οριζόντια θέσις—στροφή της κεφαλής και μετ' αυτήν κάμψις και τάσις των χειρών. Εδραία θέσις (θρανίον), τας χείρας επί των ισχίων—πτώσις οπίσω (ελαφροτάτη), στροφή της κεφαλής. 7. Βάδισις και δρόμος (βλ. πίν. 14). 8. Ανάκαμψις, διάστασις, στροφή του κορμού—έκτασις οπίσω, ανόρθωσις και κάμψις αυτού πλαγία. Ανάτασις προεκβολή—έκτασις οπίσω, πρόκυψις, ανάκυψις, πλαγία κάμψις του κορμού. Σύμπτυξις, προσαγωγή—στροφή του κορμού μετ' ανατάσεως. 9. Ασκήσεις των ποδών και εξαρτήσεις. 10. Εισαγωγή εις την κυβίστησιν (δοκός). Υπερπήδησις μετ' αντιθέτου στροφής (δοκός ή εφαλτήριον κατά πλάτος). Επιτόπια και ελεύθερα άλματα. 11. Τας χείρας επί των ισχίων, ακροστασία—εκβολαί των ποδών. Πρόπτυξις, στροφή του κορμού—εκτίναξις των χειρών. Έκτασις στροφή των παλαμών—ανάτασις, ακροστασία. Περιφορά των χειρών μετά στροφής του κορμού. Πίναξ 17ος. 1. Προσαγωγή, απαγωγή των ποδών. Ανάτασις, διάστασις,ακροστασία—όκλασις ήέκτασις,ακροστασία—ανάτασις, όκλασις. Κάμψεις και τάσεις (ή άρσεις) των χειρών κατά διαφόρους διευθύνσεις. Ανάτασις, διάστασις—έκτασις του κορμού οπίσω, ανόρθωσις, πρόκυψις, επίκυψις,ανάκυψις·μετ' αυτήν α') στροφή του κορμού και β') προεισαγωγικόν άλμα. 2. Υπερέκτασις, ακροστασία—άρσις των σκελών εναλλάξ (τεταμένων)(πολύζυγον). Διάστασις, ανάτασις, επέρεισις—έκτασις οπίσω (δοκός). Ανάτασις—επίκυψις, ανάκυψις. Προεισαγωγικόν άλμα. 3. Εγκαρσία εξάρτησις—χειροβάδισις μεθ' ετερομερούς έλξεως. Εξάρτησις—ανακυβίστησις. Εξάρτησις—χειροβάδισις (δοκός). 4. Ακροστασία—άρσις των γονάτων εναλλάξ (μετά στηρίξεως των χειρών επί της δοκού).

πρός (οπίσω). Ισοσταθμική βάδισις (δοκός). 5. Σύμπτυξις, προβολή μετά στηρίξεως των δακτύλων—τάσις και κάμψις των χειρών μετ' αυτήν στροφή της κεφαλής. 6. Εδραία θέσις (θρανίον), ανάτασις—πτώσις οπίσω. Πρηνής οριζόντια θέσις—στροφή της κεφαλής, κάμψις και τάσις των χειρών, κάθισμα και ανόρθωσις διά βραδείας τάσεως των σκελών. 7. Βάδισις και δρόμος. 8. Σύμπτυξις, εκβολή, στροφή του κορμού,έκτασιςοπίσω—τάσις και κάμψις των χειρών. Σύμπτυξις, στροφή του κορμού—πρόκυψις, ανάκυψις, έκτασις οπίσω. σθιον πόδα. 9. Ασκήσεις ποδών και εξαρτήσεις. 10. Άλμα εις βάθος (ύψος ανώτερόν του γόνατος). Έφαλσις μέχρις ιππαστί θέσεως (έφαλτήριον). Πλαγία υπερπήδησις μετά στροφής (δοκός ή εφαλτήριον κατά πλάτος). Ελεύθερα άλματα. Ανάτασις, ακροστασία—εκβολή των ποδών. Ανάτασις, εκβολή, στροφή του κορμού—πλαγία κάμψις του κορμού. Άρσις των χειρών πλαγίως μετ' ακροστασίας και εκτάσεως της κεφαλής οπίσω. Πίναξ 18ος. 1. Κάμψις και τάσις των χειρών μετ' ακροστασίας, οκλάσεως. Ημιανάτασις—εναλλαγή των χειρών. Ανάτασις, διάστασις—στροφή του κορμού και μετ' αυτήν πλαγία κάμψις αυτού. 2. Ανάτασις, επέρεισις, έκτασις οπίσω—απαγωγή και προσαγωγή των χειρών. τασιν, οπόθεν επίκυψις—ανάκυψις. Προεισαγωγικόν άλμα. 3. Εξαρτήσεις ως εν τω προηγουμένω πίνακι. 4. Δρόμος επί κεκλιμένου θρανίου, μεθ' ον ισοσταθμική βάδισιςεπίτης δοκού μετ' ακροστασίας ανά πάν βήμα και κατάβασις δι' άλματος εις βάθος. 5. Σύμπτυξις, προβολή, στροφή του κορμού—τάσις και κάμψις των χειρών (άνω, πλαγίως).

Ανάτασις, πρόκυψις—αιώρησις των χειρών. Ανάτασις, προβολή εμπρός—κάμψις και τάσις των χειρών μετ' εναλλαγήςτωνποδών. 6. Πρηνής θέσις, κάμψις των χειρών—άρσις των σκελών εναλλάξ' μετ' αυτήν α') κάμψις και εκλάκτισις των σκελών, β') γονυπετής θέσις—πτώσις οπίσω και γ') αποκατάστασις εις την προσοχήν και περιφορά των χειρών. 7. Βάδισις και δρόμος, ως εν τοις προηγουμένοις πίναξιν" επί πλέον βάδισις κατά μέτωπον συνήθης και μετ' άρσεως των σκελών τεταμένων, αλλαγαί κατευθύνσεως κλπ. 8. Ανάτασις, προβολή—στροφή του κορμού. Ανάτασις, διάστασις, στροφή του κορμού—πλαγία κάμψις του κορμού. Μετ' αυτήν πρόκυψις, επίκυψις, ανάκυψις· εκείθεν δε πρόκυψις, έκτασις οπίσω (έλαφροτάτη)—εκτίναξις των χειρών. 9. Ασκήσεις των ποδών και εξαρτήσεις. 10. Άλματα ως εν τω προηγουμένω πίνακι. 11. Ανάτασις, ακροστασία—τρία βήματα εμπρός (οπίσω). Πρόκυψις, διάστασις—εκτίναξις των χειρών μετά στροφής του κορμού. Στροφή των παλαμών μετ' εκτάσεως της κεφαλής οπίσω. Πίναξ 19ος. 1. Εκβολαί μετ' ακροστασίας, οκλάσεως και συγχρόνου συμπτύξεως, ανατάσεως. Προσαγωγή και απαγωγή των ποδών. Έκτασις της κεφαλής οπίσω. Ανάτασις, πρόκυψις—κάμψις και τάσις των χειρών (1-3 φοράς)· μετ' αυτήν επίκυψις, ανάκυψις. Ανάτασις, διάστασις, στροφή του κορμού—απαγωγή και προσαγωγή των χειρών. Προεισαγωγικόν άλμα. 2. Υπερέκτασις, ακροστασία—άρσις εναλλάξ των σκελών τεταμένων. Εναλλαγή υπτίας εξαρτήσεως και υπερεκτάσεως ως εν τω προηγουμένω πίνακι. 3. Εξάρτησις—διάστασις των σκελών. Εξάρτησις—χειροβάδισις διά τεταμένων χειρών (δοκός). Εγκαρσία εξάρτησις—χειροβάδισις περιστροφική (δοκός). Οριζόντιαεξάρτησις—μετάβασις ειςτηνορθίανστήριξιν (δοκός). 4. Τας χείρας επί των ισχίων—άρσις των σκελών πλαγίως. Ισοσταθμικήβάδισις μετ' ακροστασίας οκλάσεως, ανά παν βήμα (δοκός). Κατάβασις δι' άλματος εις βάθος.

5. Πρόκυψις, προβολή οπίσω—εκτίναξις των χειρών. Πρηνής κατάκλισις, ανάτασις—απαγωγή και προσαγωγή των χειρών. Ανάτασις, προβολή, πρόκυψις—κάμψις και τάσις των χειρών. 6. Εδραία θέσις, σύμπτυξις, πτώσις οπίσω—τάσις και κάμψις των χειρών (θρανίον). Ημιεξάρτησις—άρσις των σκελών εναλλάξ τεταμένων (δοκός). Πρηνής θέσις—κάμψις και εκλάκτισις των σκελών. 7. Βάδισις και δρόμος (η δρομική παιδιά). 8. Ημιανάτασις, προβολή, εναλλαγή των χειρών μετά στροφής του κορμού (εναλλαγή διά κάμψεως και τάσεως ή αιωρήσεως). Ανάκαμψις, διάστασις—α') κάμψις πλαγία του κορμού, β') στροφή του κορμού και γ') στροφή και κάμψις του κορμού. 9. Ασκήσεις ποδών και εξαρτήσεις. 10. Έφαλσις μέχρις ιππαστί θέσεως και εκείθεν αιώρησις των σκελών οπίσω (εμπρός), εναλλαγή ιππασίας και εδραίας θέσεως. Επιτόπια και ελεύθερα άλματα. 11. Περιφορά των χειρών μετ' ακροστασίας, οκλάσεως. Η αυτή μετά στροφής του κορμού. Άρσις των χειρών πλαγίως μετ' ακροστασίας. Πίναξ 20ός. 1. Προσαγωγή, απαγωγή των ποδών. Άρσιςτωνχειρών πλαγίως, στροφή των παλαμών—ανάτασις, ακροστασία. Εκβολαί καθ' απάσας τας διευθύνσεις μετ' ακροστασίας και συγχρόνου συμπτύξεως, ανατάσεως. Ανάτασις, προσαγωγή, προεκβολή—πλαγία κάμψις του κορμού. Ακροστασία—έκτασις της κεφαλής οπίσω. 2. Υπερέκτασις, διάστασις—ακροστασία. Ημιγονυπετής θέσις, ανάτασις—έκτασις οπίσω. Προεισαγωγικόν άλμα. 3. Εξάρτησις, ανακυβίστησις, εδραία θέσις (δοκός)—εκείθεν ανάβασις επί της δοκού, ισοσταθμική βάδισις και κατάβασις δι' άλματος εις βάθος. 4. Ανάτασις, προβολή—Ισορροπία. Ανάτασις, διάστασις, πρόκυψις—απαγωγή και προσαγωγή των χειρών. Σύμπτυξις, προβολή μετά στηρίξεως των δακτύλων (του ταρσού)—τάσις και κάμψις των χειρών. 5. Πρηνής θέσις, κάμψις των χειρών—άρσις εναλλάξ των σκελών. Εδραία θέσις—πτώσις οπίσω μέχρις οριζοντίας θέσεως.

6. Βάδισις και δρόμος. 7. Ανάτασις, διάστασις—ορμητική στροφή του κορμού. Ανάτασις, διάστασις—πλαγία κυβίστησις. 8. Ασκήσεις των ποδών και εξαρτήσεις. 9. Έφαλσις μέχρις ορθιας θέσεως επί των νώτων του εφαλτηρίου" εκείθεν υπερπήδησις μετά στηρίξεως των χειρών η άλμα εις βάθος εμπρός. Υπερπήδησις διαστάδην (εφαλτήριον) κατά πλάτος. Πλαγία υπερπήδησις μετ' αντιθέτου στροφής. Διάφορα ελεύθερα άλματα. 10. Πρόκυψις, προβολή, στροφή του κορμού—εκτίναξις των χειρών. Περιφορά των χειρών μετά στροφής του κορμού. Προεισαγωγικόν άλμα. Άρσις των χειρών πλαγίως μετ' ακροστασίας. Στροφή των παλαμών μετ' εκτάσεως της κεφαλής οπίσω. Η εφαρμογή του προγράμματος τούτου θα χωρή εν τοις καθ' έκαστον εκπαιδευτηρίοις κατά λόγον της ασκήσεως των καθ' έκαστον γυμναστών εις τον χειρισμόν αυτού. Πάσα προγενεστέρα διάταξις αντικειμένη προς το παρόν διάταγμα θεωρείται μη ισχύουσα εν οις εκπαιδευτηρίοις διδάσκουσι την γυμναστικήν οι συνωδά τω Ημετέρω διατάγματι της 9ης Απριλίου 1909 ασκηθέντες γυμνασταί. τέλεσις του διατάγματος τούτου. Εν Αθήναις, τη 23 Ιουνίου 1909. ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ο και

επί

των της

Εκκλησιαστικών Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργός Σ. Ε. ΣΤΑΗΣ

95

ΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΑ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑ ΚΑΙ Η ΧΗΜΕΙΑ ΣΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ (=ΠPOΓΡΑΜΜΑ 1909) (Β. Διάταγμα/8 Οκτωβρίου 1909) Κυβέρνηση Κ. Μαυρομιχάλη Υπουργός Π. Ζαΐμης

Περί διδασκαλίας εν τοις Γυμνασίοις νεοελληνικών και στοιχειωδών γνώσεων χημείας

αναγνωσμάτων

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α' ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Έχοντες υπ' όψει τον νόμον ,ΓΣΑ' «περί διδακτικών βιβλίων»καιτο πρόγραμμα της ποσότητος και οικονομίας της ύλης των διδακτικών βιβλίων της μέσης εκπαιδεύσεως το συνταχθέν υπό της κατά το Γ' άρθρον του ειρημένου νόμου καταρτισθείσης επιτροπείας* Προτάσει του Ημετέρου επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργού, διατάσσομεν τάδε: Α π ό του σχολικού έτους 1909 θα διδάσκωνται εν τη Α' και Β' τάξει των γυμνασίων και νεοελληνικά αναγνώσματα ανά μίαν πρόσθετον ώραν καθ' εβδομάδα εν εκατέρα των τάξεων. Α π ό του αυτού σχολικού έτους θα διδάσκωνται εν τη Γ' και Δ' τάξει των γυμνασίων και στοιχειώδεις γνώσεις χημείας ανά μίαν πρόσθετον ώραν καθ' εβδομάδα εν εκατέρα των τάξεων. Εις τον αυτόν Ημέτερον Υπουργόν ανατίθεται η δημοσίευσις και εκτέλεσις του διατάγματος τούτου. Εν

Αθήναις

τη

8 Οκτωβρίου 1909. ΓΕΩΡΓΙΟΣ Υπουργός ΠΑΝΑΓ. ΘΡ. Ζ Α Ϊ Μ Η Σ

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 234, τχ. Α'/13 Οκτωβρίου 1909.

96

ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗ (Εγκύκλιος 5900/21 Μαρτίου 1912) Κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου Υπουργός Α. Αλεξανδρής Αριθ.

πρωτ. 5900.

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

προ

[Περί μηδιακοπής του μαθήματος της γυμναστικής της 20 Μαΐου εκάστου έτους ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ]

Προς τους κ.κ. προϊσταμένους των σχολείων της τε δημοτικής και μέσης εκπαιδεύσεως Παρέχεται ημίν η αφορμή εκ μέρους σχολείων τινών, ολιγωρούντων ή χαλαρούντων το μάθημα της γυμναστικής μετά το πέρας των εξετάσεων αυτής,εναντίοντουσκοπού, ον τούτο επιδιώκει και ούτινος η πραγμάτωσις ενδελεχή και συνεχή την άσκησιν της γυμναστικής απαιτεί προς έκφανσιν των εκ ταύτης ωφελειών, και εναντίον των κειμένων διατάξεων, καθ' ας το μάθημα τούτοδενδιακόπτεται προ της 20 Μαΐου εκάστου έτους, ίνα προκαλέσωμεν τηνημετέρανπροσοχήν επί της παραλείψεως ταύτης. Δεν θέλομεν να πιστεύσωμεν ότι η ολιγωρία αύτη είνε συνέπεια αδιαφορίας προϊσταμένων τινών των σχολείων περί το σπουδαιότατον τούτο παίδευμα των ελληνοπαίδων. Διά τούτο παραγγέλλομεν υμίν, όπως πάραυτα αναφέρητε ημίν, εάν τυχόν γυμναστής η διδάσκων την γυμναστικήν φωραθή ασυνεπής προς τας υπό του νόμου επιβαλλομένας υποχρεώσεις. Εν Ο

Αθήναις,

τη

21 Μαρτίου 1912. Υπουργός ΑΠ. Γ. Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ Ρ Η Σ Περ. Φρειδερίκος

Αναδημοσιεύεται από το: Υπουργείον των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Ε κ παιδεύσεως: Τμήμα Δ'—Μέση Εκπαίδευσις, Γυμναστική και Σκοποβολία, Τεύχος Α' Γυμναστική, Εν Αθήναις (εκ του Εθνικού Τυπογραφείου) 1912, σ. 70-71.

97

Οι

ΓΥΜΝΑΣΤΕΣ ΟΜΟΙΟΙ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ (Εγκύκλιος 12626/9890/27 Ιουνίου 1912) Κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου Υπουργός Α. Αλεξανδρής Αριθ. Πρωτ. 12626. Διεκπ. 9890.

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

[Περί εξομοιώσεως των γυμναστών προς τους λοιπούς λειτουργούς της μέσης εκπαιδεύσεως ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ]

Αφορμήν λαμβάνοντες εκ παραλείψεως, εις ην οι προϊστάμενοι σχολείων τινών της μέσης εκπαιδεύσεως υποπίπτουσι, μη αποδίδοντες εις το μάθημα της γυμναστικής και εις τους διδάσκοντας αυτό το προσήκον κύρος, όπερ μειοί την σημασίαν της τε γυμναστικής και των διδασκόντων αυτήν εις την συνείδησιν των μαθητών, έγνωμεν να συστήσωμεν υμίν, όπως εξαίρητε το μεν μάθημα της γυμναστικής εις το ύψος, εις ο και η φύσις αυτής και αι κείμεναι διατάξεις έταξαν αυτήν, τους δε διδάσκοντας αυτήν μη παραβλέπητε, θεωρούντες αυτούς ως αποτελούντας αναπόσπαστον μέρος του όλου διδακτικού προσωπικού, έχοντας τα αυτά δικαιώματα στοργής και ενδιαφέροντος εκ μέρους παντός μεν του διδακτικού προσωπικού, ιδιαίτατα δε των προϊσταμένων των σχολείων μετους λοιπούς διδάσκοντας. Όθεν παρακελευόμεθα να καλώνται και οι διδάσκοντες την γυμναστικήν εις τας εκάστοτε συνεδρίας των υφ' υμάς συλλόγων, να μετέχωσι της συσκέψεως προκειμένου περί εξαγωγής αποτελεσμάτων εξετάσεων, έχοντες δικαίωμα ψήφου προκειμένου περί του μαθήματος των. Οι διδάσκοντες το μάθημα της γυμναστικής πρέπει να συναισθάνωνται, ότι αποτελούσι μέρος της όλης οικογενείας του διδακτικού προσωπικού και ότι το αξίωμα αυτών ίσταται επί του αυτού επιπέδου με το λοιπόν διδακτικόν προσωπικόν, ίνακαιο

Ό.π. [Α95], σ. 71-72.

σεβασμός των μαθητών συνέχηται αμείωτος και ισοβαρής προς πάντας τους διδάσκοντας, όπερ εξασφαλίζει τον σκοπόν πάσης αγωγής και διδασκαλίας και η Ιδέα της γυμναστικής ενισχύηται επ' αγαθώ της σωματικής υγείας και ευρωστίας των μαθητευομένων, άτινα δέον ν' αποτελώσι κύρια στοιχεία της ελληνικής φυλής. Εν Αθήναις, τη 27 Ιουνίου 1912. Ο

Υπουργός AΠ. Γ.

ΑΛΕΞΑΝΔΡΗΣ Περ.

Φρειδερίκος

98

ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΤΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝΣΧΟΛΕΙΑ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ (Β. Διάταγμα/19 Αυγούστου 1914) Κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου Υπουργός I. Τσιριμώκος

και

Περί τον προσωπικού των σχολείων της δημοτικής μέσης εκπαιδεύσεως των νέων χωρών, κλπ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Προτάσει του Ημετέρου Υπουργικού Συμβουλίου,απεφασίσαμενκαι διατάσσομεν τάδε: Άρθρον 1. Κράτους διατηρούνται υπό την σημερινήν αυτών μορφήν, δυνάμενα διά Β. διατάγματος, προτάσει του εκπαιδευτικού συμβουλίου, να μεταρρυθμισθώσι κατά τους κειμένους νόμους η να καταργηθώσι.

[

]

Άρθρον 3. [ ] A') [ ] Ως σχολεία μέσης εκπαιδεύσεως διά την εν τοις ανωτέρω εδαφίοις μνημονευομένην υπηρεσίαν λογίζονται, πλην των γυμνασίων και ελληνικών σχο-

Αναδημοσιεύεται,απότηνΕτΚ, αρ. 234, —/. Α'/21 Αυγούστου 1914 (και ορθή αναδημοσίευση ΕτΚ, αρ. 238, τχ. Α'/25 Αυγούστου 1914). Βλ. Και Α110.

σχολείων, ταδιδασκαλεία και υποδιδασκαλεία και αι ανώτεραι της έκτης τάξεις των ημιγυμνασίων, αστικών σχολών και παρθεναγωγείων.

[ Εν

Αθήναις

τη

] 19 Αυγούστου 1914. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Β.

Το

Υπουργικόν

Συμβούλιον

Ο

Πρόεδρος ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ Κ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ

Τα

μέλη Γ. Σ Τ Ρ Ε Ϊ Τ , Κ. Δ. ΡΑΚΤΙΒΑΝ, EMM. ΡΕΠΟΥΛΗΣ, I. Δ. ΤΣΙΡΙΜΩΚΟΣ, ΑΛ.

Ν. ΔΙΟΜΗΔΗΣ, ΑΝΔΡ. ΜΙΧΑΛΑΚΟΠΟΥΛΟΣ,

Δ. Α. ΔΙΑΜΑΝΤΙΔΗΣ, Κ. ΔΕΜΕΡΤΖΗΣ

99 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 1914 (Β. Διάταγμα/31 Οκτωβρίου 1914) Κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου Υπουργός I. Τσιριμώκος

Περί προγράμματος των μαθημάτων του ελληνικού σχολείου και του γυμνασίου ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Έχοντες υπ' όψει τα άρθρα 1, 2, 7-16, 66, 69-81 του Β. διατάγματος της 31 Δεκεμβρίου 1836 «περί κανονισμού των ελληνικών σχολείων και γυμνασίων», το άρθρον 3 § 2 του νόμου 240 της 16 Απριλίου 1914 «περί διοικήσεως της δημοτικής και μέσης εκπαιδεύσεως» και τας λοιπάς διατάξεις, προτάσει τουημετέρουτωνΕκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργού διατάσσομεν τάδε" τους διδακτέων μαθημάτων κανονίζεται από του σχολικού έτους 1914-1915 ως εξής· Α' Πρόγραμμα των μαθημάτων του ελληνικού σχολείου. 1) ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ

Πρώτη τάξις, ώραι 2. Ιερά ιστορία της παλαιάς διαθήκης. Σύντομος εξήγησις των απολυτικίων των θεομητορικώνεορτώνκαιτων επιφανών αγίων και απομνημόνευσίς τινων εξ αυτών.

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 343, τχ. Α'/24 Νοεμβρίου 1914 (και ορθή αναδημοσίευση ΕτΚ, αρ. 369, τχ. Α'/10 Δεκεμβρίου 1914).

Δευτέρα τάξις, ώραι 2. Ιερά ιστορία της καινής διαθήκης. Σύντομος εξήγησις των απολυτικίων της Οκτωήχου, των δεσποτικών εορτών και των αναστασίμων εξαποστειλαρίων και απομνημόνευσίς τινων εξ αυτών. Στοιχειώδεις γνώσεις εκκλησιαστικής Ιστορίας μέχρι του σχίσματος. Τρίτη τάξις, ώραι 2. Ορθόδοξοςιεράκατήχησις μετ' εποπτικής διδασκαλίας των κυριωτάτων της λειτουργικής. Στοιχειώδεις γνώσεις εκκλησιαστικής ιστορίας από του σχίσματος μέχρι των καθ' ημάς χρόνων. Ανάγνωσιςκαιστοιχειώδης ερμηνεία εκλεκτών μερών εκ τίνος των συνοπτικών ευαγγελίων. Σημ. Αι στοιχειώδεις γνώσεις της εκκλησιαστικής Ιστορίας προσφέρονται εις τους μαθητάς άνευ ωρισμένου βιβλίου, εν δε τη τρίτη τάξει προτάσσονται της διδασκαλίας της κατηχήσεως. 2) ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Πρώτη τάξις. Κατά το 1ον εξάμηνον ώραι 11, κατά δε το 2ον ώραι 12. Νέα. Ερμηνεία περικοπών πεζογράφων και ποιητών, εκ των εγκεκριμένων νεοελληνικών αναγνωσμάτων της τάξεως. Απομνημόνευσις και μετ' ήθους απαγγελία ποιημάτων εκ των εν τη τάξει ερμηνευθέντων. Γραμματικοί κανόνες κατά την ερμηνείαν συναγόμενοι και αναφερόμενοι εις το τυπικόν και την σύνταξιν της νέας ελληνικής γλώσσης. Συνθέσεις δύο κατά μήνα εν τω σχολείω. Ύλη των συνθέσεων μύθοι η βραχέα διηγήματα και σύντομοι επιστολαί οικογενειακαί ώραι 11 από δε του Ιανουαρίου » 8 και από του Φεβρουαρίου » 6 Αρχαία. Ερμηνεία κατ' εκλογήν περικοπών αρχαίου ελληνικού κειμένου περιλαμβάνοντος μυθολογίαν των αρχαίων Ελλήνων, περιγραφάς πόλεων και τοπίων, διηγήματα και επιστολάς εκ χρηστομαθείας της πρώτης τάξεως των ελληνικών σχολείων. Απομνημόνευσις εν εκάστω μαθήματι της σημασίας και ορθογραφίας των νέων λέξεων και επανάληψις αυτών διά καταλλήλων φράσεων, γραπτώς και προφορικώς. Ώραι 3 καθ' εβδομάδα από του Ιανουαρίου. Γραμματικής του αττικού πεζού λόγου τα μέχρι των εις -μι. Άσκησις εν τω σχολείω προφορική και γραπτή επί του πίνακος εις έκα-

έκαστοντωνδιδασκομένων μερών της γραμματικής διάτωνεπισυνημμένωνεις την αρχαίαν ελληνικήν γραμματικήν γυμνασμάτων. Γραφή κατ' οίκον υπό των μαθητών γυμνάσματος σχετικού προς το διδαχθέν μέρος της γραμματικής και διόρθωσις αυτού επί του πίνακοςυπότου διδάσκοντος εν συνεργασία μετά των μαθητών κατά το αμέσως επόμενον μάθημα. ληνικών αναγνωσμάτων και την ερμηνείαν του αρχαίου κειμένου τα εξής· απλή και σύνθετος πρότασις, κύριαι και εξηρτημέναι προτάσεις, συμφωνία του κατηγορουμένου προς το υποκείμενον, οργανική δοτική,αντικείμενον,ειδικόνκαι τελικόν απαρέμφατον, υποκείμενον του απαρεμφάτου. Μετά την διδασκαλίαν κεφαλαίου της γραμματικής η αυτοτελούς τμήματος αυτής γραπτόν εν τω σχολείω γύμνασμα επί των τετραδίων των οικείων ασκήσεων, αναφερόμενον εις το διδαχθέν τούτο τμήμα. Το γύμνασμαάματη υπό των μαθητών εκτελέσει διορθούται εν τη παραδόσει υπό του διδάσκοντος εν συνεργασία μετά των μαθητών. Αντί του γυμνάσματος τούτου άπαξ του μηνός επί μίαν ώραν γραφή νεοελληνικού η αρχαίου κειμένου εκ των διδαχθέντων κατά τον μήνα η εκ του προχείρου παράφρασις προτάσεων συμμέτρων προς τας δυνάμεις των μαθητών εκ του αρχαίου ιδιώματος εις το νέον και τανάπαλιν. Ώραι 6 από των αρχών του Φεβρουαρίου. Αντιγραφή κατ' οίκον στίχων τινών εκ του αναγινωσκομένου νέου και αρχαίου ελληνικού κειμένου. Δευτέρα τάξις, ώραι 11. Νέα. Ερμηνεία περικοπών πεζογράφων και ποιητών εκ των εγκεκριμένων νεοελληνικών αναγνωσμάτων της τάξεως. Απομνημόνευσις και μετ' ήθους απαγγελία εκ των εν τη τάξει ερμηνευθέντων ποιημάτων. Ώραι 4, εν αις περιλαμβάνονται και αι των συνθέσεων. Συνθέσεις εν τω σχολείω δύο κατά μήνα. Ύλη των συνθέσεων" διηγήματα εκτενέστερά πως, μικραί οικογενειακαί και φιλικαί επιστολαί και περιγραφαί αντικειμένων υποπιπτόντων εις την άμεσον αντίληψιν των μαθητών, και απλουστέρων γεγονότων του καθ' ημέραν βίου. Αρχαία. Ερμηνεία κατ' εκλογήν συναφών προς αλλήλας περικοπών εκ των τριών πρώτων βιβλίων της Κύρου αναβάσεως του Ξενοφώντος. Απομνημόνευσις λέξεων και φράσεων και επανάληψις αυτών και αντιγραφή κειμένου, ως εν τη προηγουμένη τάξει. Ώραι 4 Γραμματικής του αττικού πεζού λόγου τα εις -μι ρήματα,αόριστοιτων εις -ω κατά τα εις -μι, κλίσις των ρημάτων ειμί, είμι, φημί, κείμαι, κάθημαι, οίδα, δέδοικα, τέθνηκα και χρη, ανώμαλα ρήματα, άκλιτα μέρη του λόγου και εκ του ετυμολογικού τα περί παραγωγής. Άσκησις εις την γραμματικήν και

γραπτά γυμνάσματα ακριβώς ως εν τη προηγουμένη τάξει.

Ώραι 3

ουσιαστικού και του επιθέτου, ποιητικόν αίτιον, τροπή ενεργητικής συντάξεως εις παθητικήν, τρόποι αναλύσεως των μετοχών, γενική απόλυτος, δοτική του αίτιου και αιτιατική της αναφοράς, η ευκτική και οριστική των ιστορικών χρόνων μετά του αν, προθέσεις μετά μιας πλαγίας πτώσεως συντασσόμεναι. Τρίτη τάξις, ώραι 11.

Νέα. Ερμηνεία περικοπών πεζογράφων και ποιητών εκ των εγκεκριμένων νεοελληνικών αναγνωσμάτων της τάξεως. Απομνημόνευσις και μετ' ήθους απαγγελία, ως εν ταις προηγουμέναις τάξεσιν. Ώραι 4 εν αις περιλαμβάνονται καιαιτωνσυνθέσεων. Συνθέσεις εν τω σχολείω δύο κατά μήνα. Ύλη των συνθέσεων διηγήματα, ωντοπεριεχόμενον κατά τα κύρια μόνον σημεία προσφέρεται τοις μαθηταίς, επιστολαί ποικίλου περιεχομένου και συνήθους, κοινωνικά ιδιωτικά και δημόσια έγγραφα,περιγραφαί γεγονότων του καθ' ημέραν βίου, αντικειμένων, τοπίων και φυσικών φαινομένων υποπιπτόντων εις την άμεσον αντίληψιν των μαθητών και περιλήψεις ερμηνευθέντων μερών εκ των νεοελληνικών αναγνωσμάτων. Αρχαία. Ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών εκ των τεσσάρων τελευταίων βιβλίων της Κύρου αναβάσεως του Ξενοφώντος,καιεκτωνελληνικών τουαυτού μερών πραγματευομένων αγώνας Ελλήνων κατά Περσών (βιβλ. γ' και δ'), από δε των αρχών Απριλίου του ενυπνίου ή του Αναχάρσιδος του Λουκιανού. Απομνημόνευσις λέξεων και φράσεων και επανάληψις αυτών και αντιγραφή κειμένου, ως εν τη προηγουμένη τάξει. Ώραι 5 Γραμματική του αττικού πεζού λόγου' επανάληψις των περί παραγωγής καιταπερί συνθέσεως. Ασκήσειςαναφερόμεναιειςπάντα τα κεφάλαια της γραμματικής και γραπτά γυμνάσματα ως εν τη προηγουμένη τάξει. Ώραι 2

του κατηγορουμένου και του ρήματος προς δύο η πλείονα υποκείμενα, σύντα ξις των παραθετικών, επιρρηματικοί διορισμοί, σύστοιχον αντικείμενον, χρήσις των εγκλίσεων εν απολύτω και εξηρτημένω λόγω, ευκτική του πλαγίου λόγου, απρόσωπα ρήματα, αποφατικά μόρια, σύνταξις του απαγορευτικού μη, έναρθρον απαρέμφατον, προθέσεις μετά δύο η τριών πλαγίων πτώσεων συντασσόμεναι. Μεθοδικοί παρατηρήσεις. 1. Η διδασκαλία της γραμματικής του αττικού πεζού λόγου περιορίζεται ειςτουςαπολύτωςαναγκαίουςκανόνας και γίνεται μετ'αντιπαραβολήςπρος τηντηςνέας ελληνικής. 2. Αι συνθέσεις προσηκόντως παρασκευαζόμεναι πρότερον υπό του διδα-

διδασκάλουενσυνεργασία μετά των μαθητών συντάσσονται εν τω καθαρώ νέω ελληνικώ ιδιώματι, διορθούνται δε πάσαι υπ' αυτού, ως και αι άλλαι γραπταί εργασίαι, κατ' οίκον. 3. Διά τας συνθέσεις, δύο κατά μήνα, ορίζονται καθ' εκάστην πρώτην και τρίτην εβδομάδα ώραι 2, ων η μεν μία διατίθεται προς την υπό των μαθητών γραφήν της συνθέσεως, η δ' ετέρα προς τον υπό του διδασκάλου εν τη τάξει έλεγχον των ημαρτημένων. Ο έλεγχος και η προς τους μαθητάς απόδοσις των τετραδίων γίνεται εντός τριών το πολύ ημερών από της υπ' αυτών γραφής της συνθέσεως. Την ούτω διωρθωμένην σύνθεσιν οφείλουσιν οι μαθηταίνααντιγράφωσιν εν ιδιαιτέροις τετραδίοις κατ' οίκον και να παραδίδωσι προς τον διδάσκαλον, όστις διατηρεί ταύτα εν τω αρχείω του σχολείου. 4. Ε ν πάσαις ταις γραπταίς εργασίαις των μαθητών αντί του βαθμού, όστις καταχωρίζεται υπό του διδάσκοντος εν τω ημερησίω ελέγχω της προόδου, αναγράφεται γενική τις παρατήρησις, παραίνεσις η οδηγία. 5. Περί της εκλογής των ερμηνευτέων μερών των αρχαίων κειμένων των εντη2α και 3η τάξει διδασκομένων οφείλουσιν οι διδάσκοντες να έχωσι προ οφθαλμώνταπερί τούτου λεγόμενα εν ταις εις την διδασκαλίαν των ελληνικών του γυμνασίου αναφερομέναις μεθοδικαίς παρατηρήσεσιν. 3) ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ

Πρώτη τάξις, ώραι 3. Πρακτική αριθμητική. Ακέραιοι αριθμοί, ονοματολογία και γραφή αυτών,αιτέσσαρες θεμελιώδεις αριθμητικαί πράξεις. Χαρακτήρες διαιρετότητος διά των αριθμών 2, 3, 4, 5, 9 και 10. Ορισμοί των πρώτων αριθμών και των πρώτων προς αλλήλους. Τα περί μεγίστου κοινού διαιρέτου και ελαχίστου κοινού πολλαπλασίου δύο ή πλειόνων αριθμών όλως πρακτικώς. Κοινά κλάσματα και αι επ' αυτών πράξεις. Λύσεις προβλημάτων διά της μεθόδου της αναγωγής εις την μονάδα. Ασκήσεις εις την λύσιν σχετικών προβλημάτων. Πρακτική γεωμετρία. Εποπτική εξέτασις των απλουστάτων γεωμετρικών στερεών. Γνωρίσματα των κυριωτάτων επιπέδων σχημάτων (γραμμών, γωνιών, ευθυγράμμων σχημάτων, κύκλου και κανονικού πολυγώνου), ιδιότητες αυτών μετά απλουστάτων και όλως πρακτικών αποδείξεων. Δευτέρα τάξις, ώραι 3.

Πρακτική αριθμητική. Συμπλήρωσις των χαρακτήρων διαιρετότητος διά του 6, 7, 8, 11, 12 κλπ. Και ακριβεστέρα διδασκαλία των ιδιοτήτων των κοινών κλασμάτων. Δεκαδικοί αριθμοί και αι επ' αυτών πράξεις. Μετρικόν σύστημα και συμμιγείς αριθμοί μετά των επ' αυτών πράξεων. Λόγοι και αναλογίαι, ποσά κατ' ευθείαν και αντιστρόφως ανάλογα, απλή μέθοδος των τριών, προβλήματα

ματα υπολογισμού ποσοστών. Ασκήσεις εις την λύσιν σχετικών προβλημάτων. Πρακτική γεωμετρία. Απλούστατα γεωμετρικά προβλήματα κατασκευής διά του κανόνος, του γνώμονος και του διαβήτου (ευθείαι, κάθετοι και παράλληλοι προς αλλήλας, διχοτομία ευθειών, τόξων και γωνιών, κατασκευή τριγώνων, παραλληλογράμμων, κύκλου και κανονικών πολυγώνων). Όμοια ευθύγραμμα σχήματα, μεταφορά τούτων επί του χάρτου υπό κλίμακα. Τρίτη τάξις, ώραι 4. Πρακτική αριθμητική. Σύνθετος μέθοδος των τριών, προβλήματα απλού τόκου, υφαιρέσεως εξωτερικής και εσωτερικής, μερισμού και μέσου όρου. Δυνάμεις των αριθμών, τετραγωνική ρίζα και πρακτική ταύτης εύρεσις. Στοιχεία λογιστικής και απλής καταστιχογραφίας. Πρακτική γεωμετρία. Γνωρίσματα των γεωμετρικών στερεών (κύβου, πρίσματος και πυραμίδος εν γένει, κυλίνδρου, κώνου και σφαίρας). Μέτρησις τωνευθυγράμμωνσχημάτων, του κύκλου και των στερεών εν γένει. Κατασκευή εκ χαρτονιού των απλουστάτων γεωμετρικών σχημάτων επιπέδων και στερεών. Μεθοδικοί παρατηρήσεις.

1. Η πρακτική γεωμετρία διδάσκεται εν εκάστη τάξει από των μέσων Φεβρουαρίου ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 2. Η διδασκαλία των ορισμών των αριθμητικών τάξεων και των κανόνος αυτών πρέπει να ορμάται πάντοτε από πρακτικών και προσιτών εις την αντίληψιν των μαθητών παραδειγμάτων, να επακολουθή δε την διδασκαλίαν των κανόνων επαρκής εξάσκησις των μαθητών εις την λύσιν σχετικών προβλημάτων, συνήθων εν τω καθ' ημέραν βίω και το πρώτον απλουστέρων και πραγματικού περιεχομένου, έπειτα δε συνθετωτέρων. Συγχρόνως ανάγκη να καθοδηγώνται οι μαθηταί υπό του διδάσκοντος εις την μόρφωσιν πρακτικών κανόνων προς ταχυτέραν λύσιν των προβλημάτων εκάστου είδους και εις την διά τύπων παράστασιν των εκτελεστέων πράξεων. 4) ΦΥΣΙΚΑ ΚΑΙ ΥΓΙΕΙΝΗ

Πρώτη τάξις, ώραι 2. Φυσική Ιστορία κατά το εγκεκριμένον διά την τάξιν ταύτην βιβλίον. Δευτέρα τάξις, ώραι 2. Φυσική Ιστορία κατά το εγκεκριμένον διά την τάξιν ταύτην βιβλίον. Τρίτη τάξις, ώραι 3. Φυσιογνωσία κατά το εγκεκριμένον διά την τάξιν ταύτην βιβλίον. Στοιχεία υγιεινής.

5) ΙΣΤΟΡΙΑ

Πρώτη τάξις, ώραι 3. Ελληνική

Ιστορία από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι της αχαϊκής

πολιτείας. Δευτέρα τάξις, ώραι 3.

Ελληνική Ιστορία από της αχαϊκής συμπολιτείας μέχρι της αλώσε Κωνσταντινουπόλεως υπό των Φράγκων. Τρίτη τάξις, ώραι 3.

Ελληνική Ιστορία από της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως υπ Φράγκων μέχρι των καθ' ημάς χρόνων. 6) ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ

Πρώτη τάξις, ώραι 3. Στοιχειώδεις γνώσεις της μαθηματικής, φυσικής και πολιτικής γεωγραφίας. Συντομωτάτη γεωγραφία της Ευρώπης, αρχομένη από της Ελλάδος, και είτα των άλλων ηπείρων. Δευτέρα τάξις, ώραι 2. Συμπλήρωσις και επέκτασις της μαθηματικής γεωγραφίας. Φυσική και πολιτική γεωγραφία των πέντε ηπείρων και υποδιαίρεσις αυτών. Τρίτη τάξις, ώραι 2. Φυσική και πολιτική γεωγραφία των ελληνικών χωρών. Σύγκρισις της Ελλάδος προς τα κράτη της Ευρώπης και τα σπουδαιότατα κράτη των άλλων ηπείρων κατά τον πληθυσμόν, την βιομηχανίαν, την παιδείαν, την εμπορίαν, τα στρατιωτικά, την συγκοινωνίαν, τας πόλεις κλ.π. Αι μεγάλαι δυνάμεις της Ευρώπης. Μεθοδική παρατήρησις. Κατά την διδασκαλίαν της γεωγραφίας οι μαθηταί ασκούνται εις την ανάγνωσιν γεωγραφικών χαρτών και πινάκων, την χαρτογραφίαν και την διά πλαστιλίνης, άμμου, γύψου κλπ. αναπαράστασιν χαρακτηριστικών γεωγραφικών μορφών, κόλπου, κοιλάδος, οροπεδίου, ηφαιστείου κλπ., έτι δε και εις διάφορα νοερά ταξείδια. 7) ΓΑΛΛΙΚΑ

Δευτέρα τάξις, ώραι 3. Ανάγνωσις συλλαβιστική και ταχεία.

Ανάγνωσις και ερμηνεία κατά την άμεσον εποπτικήν διδασκαλίαν φράσεων, απλών περιγραφών και αφηγήσεων αναφερομένων εις τα σχολικά όργανα και σκεύη, εις τα μέλη του σώματος, τα ενδύματα, τα μέρη της οικίας και τα τοιαύτα εκ του εγκεκριμένου στοιχειώδους γαλλικού αναγνωσματαρίου. Απομνημόνευσις της σημασίας και ορθογραφίας των εν εκάστω μαθήματι απαντωσών και δι' αμέσου εποπτείας προδιδαχθεισών νέων λέξεων και συχνή επανάληψις αυτών διά καταλλήλων φράσεων. Επεξεργασία προς εμπέδωσιν τουεκάστοτεδιδασκομένου μέρους εκ του αναγνωσματαρίου διά καταλλήλων ερωτήσεων, γραφή κατ' οίκον της εν αυτώ οριζομένης σχετικής ασκήσεωςκαι διόρθωσις αυτής επί του πίνακος εν τω σχολείω. Γραμματικής σύντομοι και στοιχειώδεις περί την προφοράν και την κλίσιν των ονομάτων και ρημάτων κανόνες, κατά την διδασκαλίαν εκάστου μαθήματος και την σειράν του αναγνωσματαρίου. Τρίτη τάξις, ώραι 3.

Ανάγνωσις και ερμηνεία κατά την άμεσον εποπτικήν διδασκαλίαν περιγραφών και αφηγήσεων, αναφερομένων εις τον βίον εν γένει των μαθητών και την περιβάλλουσαν αυτούς φύσιν και εις την εικόνα της πόλεως Χέλτσελ και ποιηματίων εκ του εγκεκριμένου γαλλικού αναγνωσματαρίου. Απομνημόνευσις της σημασίας και ορθογραφίας των εν εκάστω μαθήματι απαντωσών νέων λέξεων, ως εν τη προηγουμένη τάξει. Εμπέδωσιςτουεκάστοτεδιδασκομένου μέρους εκ του αναγνωσματαρίου, ωςεντηπροηγουμένη τάξει. Διδασκαλία των εκάστοτε εν τω αναγνωσματαρίω παρατιθεμένων γραμματικών κανόνων μετά στοιχειώδους προφορικής και γραπτής γραμματικής αναλύσεως του ερμηνευθέντος τεμαχίου. Ορθογραφικαί ασκήσεις, αντιγραφή κειμένου κατ' οίκον, γραφή καθ' υπαγόρευσιν εν τω σχολείω καιεκτέλεσιςτων εν τω αναγνωσματαρίω οριζομένων εκάστοτε ασκήσεων, ως εν τη προηγουμένη τάξει. Άπαξ της εβδομάδος βραχύ γραπτόν εν τω σχολείω επί των τετραδίων των οικείων ασκήσεων γύμνασμα αναφερόμενον εις την κατά την εβδομάδα διδαχθείσαν ύλην, διορθούμενον δε επί του πίνακος μετά την γραφήναυτούυπό των μαθητών αντί τούτου άπαξ του μηνός επί μίαν ώραν γραπτή εν τω σχολείω ωσαύτωςεκτουπροχείρου μετάφρασις προτάσεων εκ του ελληνικού εις το γαλλικόν και τανάπαλιν, ειλημμένων εκ της κατά τον μήνα διδαχθείσης ύλης. 8) ΙΧΝΟΓΡΑΦΙΑ

Πρώτη τάξις, ώραι 2. Κατά το εγκεκριμένον διά την τάξιν ταύτην τεύχος της ιχνογραφίας.

Δευτέρα τάξις, ώραι 2. Κατά το εγκεκριμένον διά την τάξιν ταύτην τεύχος της ιχνογραφίας. Τρίτη τάξις, ώραι 2. Κατά το εγκεκριμένον διά την τάξιν ταύτην τεύχος της ιχνογραφίας. 9) ΚΑΛΛΙΓΡΑΦΙΑ

Πρώτη τάξις, ώρα 1. Κατά το εγκεκριμένον διά την τάξιν ταύτην τεύχος της καλλιγραφίας. Δευτέρα τάξις, ώρα 1. Κατά το εγκεκριμένον διά την τάξιν ταύτην τεύχος της καλλιγραφίας. Τρίτη τάξις, ώρα 1. Κατά το εγκεκριμένον διά την τάξιν ταύτην τεύχος της καλλιγραφίας. 10) ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗ

Η γυμναστική εν πάσαις ταις τάξεσι του ελληνικού σχολείου διδάσκεται επί ώρας 3 καθ' εβδομάδα, συμφώνως προς το οικείον αναλυτικόν του Υπουργείου, κατά πάσαν δε Πέμπτην γίνονται εκδρομαί των μ τηνοδηγίαντουγυμναστούκαιενόςτωνδιδασκάλων εκ περιτροπής κατ περί εκδρομών των μαθητών των γυμνασίων σημειούμενα. 11) ΩΔΙΚΗ

Πρώτη τάξις, ώραι 2. Δευτέρα τάξις, ώραι 2. Τρίτη τάξις, ώρα 1. Ωρολόγιον πρόγραμμα των μαθημάτων του ελληνικού σχολείου. Ώραι καθ' εβδομάδα τάξεις

Μαθήματα 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7)

Ιερά Ελληνικά Μαθηματικά Φυσικά και υγιεινή Ιστορία Γεωγραφία Γαλλικά

2 2 12 11 3 3 2 2 3 3 3 2 — 3

2 11 4 3 3 2 3

Ώραι καθ' εβδομάδα τάξεις

Μαθήματα

8) 9) Καλλιγραφία 10) Γυμναστική 11) Ωδική Σύνολον

Ιχνογραφία

ωρών

2 2 1 1 3 3 2 2 33 34

2 1 3 1 35

Σημ. Τα του ωρολογίου και τα καθέκαστα του προγράμματος των ανωτέρω μαθημάτων ισχύουσι και διά τας τρεις κατωτέρας τάξεις του Βαρβακείου λυκείου. Β' Πρόγραμμα των μαθημάτων του γυμνασίου. 1) ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ

Πρώτη τάξις, ώραι 2. Σύντομος εισαγωγή εις την καινήν διαθήκην και ιδία εις τα τέσσαρα ευαγγέλια. Ερμηνεία περικοπών κατ' εκλογήν εκ των ευαγγελίων. Σύντομος εξήγησις των κοντακίων των κυριωτάτων δεσποτικών εορτών καιτωνεξήςκαθισμάτων" «ιδού ο νυμφίος έρχεται», «ότε οι ένδοξοι μαθηταί» και«ταπάθη τα σεπτά», και απομνημόνευσίς τινων εξ αυτών. Δευτέρα τάξις, ώραι 2. Σύντομος εισαγωγή εις τας πράξεις και τας επιστολάς των αποστόλων. Ερμηνεία περικοπών κατ' εκλογήν εκ των πράξεωνκαιτωνεπιστολώντων αποστόλων. Σύντομος εξήγησις της δοξολογίας του χερουβικού και των λειτουργικών ασμάτων και απομνημόνευσίς τινων εξ αυτών. Τρίτη τάξις, ώραι 2. Χριστιανική ηθική. Τετάρτη τάξις, ώρα 1. Εκκλησιαστική Ιστορία. 2) ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Πρώτη τάξις, ώραι 12. Νέα. Ανάγνωσις περικοπών πεζογράφων και ποιητών εκ των εγκεκριμένων νεοελληνικών αναγνωσμάτων της τάξεως. Απομνημόνευσις και μετ' ήθους

απαγγελία εκ των εν τη τάξει ερμηνευθέντων ποιημάτων. Ώραι 3, εν αις περιλαμβάνεται και η των συνθέσεων. Ύλητωνσυνθέσεων" διηγήματα, ων προσφέρονται μόνον τα κύρια σημεία, περιγραφαί γεγονότων του καθ' ημέραν βίου εκ του φυσικού (εορτών, εκδρομών, μετά οδοιπορικών σχεδίων) και εξ εικόνων, και περιλήψεις ερμηνευθέντων μερών των εν τη τάξει διδακομένων συγγραφέων. Αρχαία. Ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών εκ της Αθηναίων πολιτείας του Αριστοτέλους ή εκ της Αρριανού αναβάσεως από του 11 κεφ. Του α' βιβλίου καιεξής(σελίδες τουλάχιστον 25 της στερεοτύπου εκδόσεως του Teubner), απόδετουΔεκεμβρίου κατ' εκλογήν μερών των τα ελληνικά πραγματευομένων βιβλίων του Ηροδότου (το αυτό ποσόν σελίδων) και από του Μαρτίου δύο των εξής μικρών λόγων του Λυσίου, υπέρ Μαντιθέου, υπέρ του αδυνάτου, δήμου καταλύσεως απολογίας, του κατά Φίλωνος και του κατά σιτοπωλών. Ανάγνωσις μετά των αναγκαιοτάτων μόνον διασαφήσεων ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα από της αρχής του σχολικού έτους εκ των παραλλήλων βίων του Πλουτάρχου των σχετιζομένων προς την εν τη τάξει διδασκομένην ιστορίαν. Απομνημόνευσις λέξεων, φράσεων και γνωμικών απαντώντων κατά την ερμηνείαν. Συνοπτικαί γραμματολογικαί γνώσεις, σχετικαί προς τους ερμηνευομένους συγγραφείς. Ώραι 6

τικού πεζού λόγου" πρότασις και όροι αυτής, προτάσεις κρίσεως και επιθυμίας, ερωτηματική πρότασις, διορισμοί ονοματικοί και επιρρηματικοί, αντωνυμίαι, διαθέσεις ρήματος, σημασία χρόνων και εγκλίσεων, απρόσωπα ρήματα, ρηματικά επίθετα και προθέσεις. Άσκησις εν τω σχολείω προφορική και γραπτή επί του πίνακοςειςέκαστοντωνδιδασκομένων μερών του συντακτικού διάτωνεπισυνημμένωνειςτο εγκεκριμένον συντακτικόν γυμνασμάτων. Γραφή κατ' οίκον υπό των μαθητών γυμνάσματος σχετικού προς το διδαχθέν μέρος του συντακτικού και διόρθωσις αυτού επί του πίνακος υπό του διδάσκοντος εν συνεργασία μετά των μαθητών κατά το αμέσως επόμενον μάθημα. Μετά την διδασκαλίαν κεφαλαίου του συντακτικού η αυτοτελούς τμήματος αυτού γραπτόν εν τω σχολείω γύμνασμα επί των τετραδίων των οικείων ασκήσεων, αναφερόμενον εις το διδαχθέν τούτο μέρος. Το γύμνασμαάματηυπό των μαθητών εκτελέσει διορθούται εν τη παραδόσει υπό του διδάσκοντος εν συνεργασία μετά των μαθητών. Αντί του γυμνάσματος τούτου άπαξ του μηνός επί μίαν ώραν μετάφρασις αρχαίου κειμένου εκ των διδαχθέντων κατά τον μήνα η εκ του προχείρου παράφρασις προτάσεων συμμέτρων προς τας δυνάμεις των μαθητών εκ του αρχαίου ιδιώματος εις το νέον. Ώραι 3

Δευτέρα τάξις, ώραι 12.

Νέα. Ανάγνωσις περικοπών πεζογράφων και ποιητών εκ των εγκεκριμένων νεοελληνικών αναγνωσμάτων της τάξεως. Απομνημόνευσις και απαγγελία, ως εν τη προηγουμένη τάξει. Ώραι 3, εν αις πειλαμβάνεται και η των συνθέσεων. Συνθέσεις δύο κατά μήνα. Ύλη των συνθέσεων περιγραφαί τοπίων, γεγονότων του καθ' ημέραν βίου, περίληψις ή ανάλυσις δεδιδαγμένων μερών των συγγραφέων και μικραί διατριβαί, ων την ύλην παρέχουσιν οι ερμηνευόμενοι Έλληνες η Λατίνοι συγγραφείς, μετά την προσήκουσαν προπαρασκευή ν. Αρχαία. Ερμηνεία κατ' εκλογήν ιστορικών μερών του Θουκυδίδου (25 τουλάχιστον σελίδες της στερεοτύπου εκδόσεως του Teubner), από δε του κεμβρίου δύο εκ των ολυνθιακών του Δημοσθένους η κατ' εκλογήν του κατά Λεωκράτους λόγου του Λυκούργου, είτα δ' εκλεκτών μερών των απομνημονευμάτων του Ξενοφώντος. Α π ό των αρχών του σχολικού έτους κατ' εκλογήν μερών εκ των 12 πρώτων ραψωδιών της Ομήρου Οδυσσείας (1000 τουλάχιστον στίχ.). Ανάγνωσιςανάμίαν ώραν καθ' εβδομάδα κατ' εκλογήν μερών εκ των παραλλήλων βίων του Πλουτάρχου των σχετιζομένων προς την εν τη τάξει διδασκομένην ιστορίαν. Απομνημόνευσις λέξεων, φράσεων και γνωμικών, ως εν τη προηγο τάξει. Διδασκαλία της ομηρικής γλώσσης κατά την ερμηνείαν της Οδυσσείας μετ' αντιπαραβολής προς το αττικόν πεζόν ιδίωμα. Σύντομος διδασκαλία του δακτυλικού εξαμέτρου και εμμετρος ανάγνωσις τουεκάστοτεερμηνευομένουμέρους. Συνοπτικαί γραμματολογικαί γνώσεις, ως εν τη προηγουμένη τάξει, και τα περί Ιστοριογραφίας, ρητορείας και ρητορικής τέχνης μέχρι της αλώσεως. Ώραι 6 Συντακτικού της αρχαίας ελληνικής γλώσσης, μάλιστα δε του αττικού πεζού λόγου, συμπλήρωσις. Άσκησις εις το συντακτικόν και γραπταί εργασίαι, ως εν τη προηγουμένη τάξει. Τρίτη τάξις, ώραι 10. Νέα. Ανάγνωσις κατ' οίκον εκλεκτών ποιημάτων νεοελληνικών και ξένων δ' εν δοκίμω νεοελληνική μεταφράσει και εκλεκτών περικοπών εκ της εθνικής ημών μεσαιωνικής και νεωτέρας επικής ποιήσεως. Συνθέσεις δύο κατά μήνα. Ύλη των συνθέσεων περίληψις η ανάλυσις μερών ερμηνευθέντων ποιητών και συγγραφέων, διατριβαί, ως εν τη προηγουμένη τάξει, ανάπτυξις παροιμιών, ρητών και αποφθεγμάτων.

Ανάλυσιςερμηνευθέντοςήδη ρητορικού λόγου η διαλόγου η ραψωδίας της Ιλιάδος,καιχαρακτηρισμός προσώπων απαντώντων εν τοις ερμηνευομένοις κειμένοις. Αρχαία. Ερμηνεία ενός η δύο τώνδε των λόγων του Δημοσθένους' των φιλιππικών, του περί ειρήνης, του περί των εν Χερρονήσω, κατ' εκλογήν μερών του περί του στεφάνου, από δε των μέσων Νοεμβρίου δύο η τριών του Θουκυδίδου δημηγοριών σχετιζομένων προς το εν τη προηγουμένη τάξει ερμηνευθέν Ιστορικόν μέρος του αυτού συγγραφέως, και από του Ιανουαρίου ενός των μικροτέρων του Πλάτωνος διαλόγων, του Κρίτωνος ή του Λάχητος ήτηςτου Σωκράτους απολογίας. Α π ό των αρχών του σχολικού έτους ερμηνεία κατ' εκλογήν μερώνεκτων 12 πρώτων ραψωδιών της Ομήρου Ιλιάδος (1500 τουλάχιστον στίχ.), απόδε των μέσων Μαρτίου της αρχαίας λυρικής ποιήσεως. Ανάγνωσις από της αρχής του σχολικού έτους ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα εκ των χαρακτήρων του Θεοφράστου, από δε του Μαρτίου εκλεκτών μερών της χριστιανικής λυρικής ποιήσεως (Κασσιανής, Ρωμανού, Κοσμά κλ.π). Ανάγνωσις κατ' οίκον μερών κατ' εκλογήν εκ των τελευταίων 12 ραψωδιών της Ομήρου Οδυσσείας από δε του Μαρτίου εκ του Χάρωνος ή επισκοπούντων του Τίμωνος ή μισανθρώπου και των εικόνων του Λουκιανού. Απομνημόνευσις λέξεων, φράσεων και εκλεκτών περικοπών,ωςεντη προηγουμένη τάξει. Σύντομος διδασκαλία των παρά τοις ερμηνευομένοις λυρικοίς ποιηταίς ευχρηστοτάτων μέτρων και εμμετρος ανάγνωσις, ως εν τη προηγουμένη τάξει. Συνοπτικαί γραμματολογικαί γνώσεις, ως εν τη προηγουμένη τάξει, και τα περί επους και λυρικής ποιήσεως μέχρι της αλώσεως. Ώραι 9 Άσκησις εν τω σχολείω επί του πίνακος προς μεταφοράν θέματοςεκτου νέου ιδιώματος εις το αρχαίον, αντ' αυτής δε κατά μήνα παράφρασις αρχαίου πεζού τεμαχίου εις το νέον ιδίωμα. Ώρα 1 Τετάρτη τάξις, ώραι 10. Νέα. Ανάγνωσις κατ' οίκον εκλεκτών δραμάτων νεοελληνικών και ξένων δ' εν δοκίμω νεοελληνική μεταφράσει. Συνθέσεις δύο κατά μήνα. Ύλη των συνθέσεων' χαρακτηρισμός προσώπων, διατριβαί, ανάπτυξις παροιμιών, ως εν τη προηγουμένη τάξει, περιγραφή έργων καλλιτεχνικών, αρχαίων και νέων μνημείων της τέχνης μετά σχεδίων εν προόψει και κατόψει. Περίληψις η ανάλυσις διδαχθέντων αρχαίων δραμάτων και πλατωνικών διαλόγων, σύγκρισις αρχαίου δράματος προς νέον αναγνωσθέν πρότερον κατ' οίκον. Αρχαία. Ερμηνείαμιαςτωντραγωδιών του Σοφοκλέους και μερών κατ' εκλογήν εκ των εξής τραγωδιών του Ευριπίδου' Ιππολύτου Ιφιγενείας εν

Αυλίδι, Ιφιγενείας εν Ταύροις και Μηδείας, από δε των μέσων Φεβρουαρίου εκλεκτών μερών ενός τώνδε των διαλόγων του Πλάτωνος" Γοργίου, Πρωταγόρου, Φαίδωνος, και της πολιτείας (βιβλ. I, βιβλ. II, 369Β—376C, βιβλ. III, 4 1 2 B - I V , 422Α, βιβλ. IV 434C-436A, 4 3 7 B - D , 439B-441C, βιβλ. IV, 441G—445Β, βιβλ. VI, 484Α—489Ε, 490Ε—497Α, βιβλ. VII, 514Α—518Β, βιβλ. IX, 588—592Β), από δε του Μαΐου δύο ή τριών τώνδε των ειδυλλίων του Θεοκρίτου" α', γ', ια', και ιε', και εκ του β' βιβλίου του Θουκυδίδου του επιταφίου του Περικλέους. Ανάγνωσις ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα εκλεκτών και συναφών προς άλληλα μερών εκ των 12 τελευταίων ραψωδιών της Ιλιάδος από της αρχής του σχολικού έτους μέχρι τέλους Μαρτίου, από δε του Απριλίου κατ' εκλογήν μερών του Στράβωνος και Παυσανίου εκ των σχετικών προς την χώραν, ενη λειτουργεί το γυμνάσιον. Απομνημόνευσις λέξεων, φράσεων, και εκλεκτών τεμαχίων, ως προηγουμένη τάξει. Σύντομος διδασκαλία των παρά τοις ερμηνευομένοις ποιηταίς ευχρηστοτάτων μέτρων πλην των μέτρων των χορικών και των άλλων λυρικών ασμάτων των τραγωδιών. Έμμετρος ανάγνωσις, ως εν τη προηγουμένη τάξει. ποιήσεως. Θεματικαί ασκήσεις, ως εν τη προηγουμένη τάξει.

Ώρα

Ώραι 9 1

Μεθοδικοί παρατηρήσεις.

1. Αι προς εφαρμογήν και εμπέδωσιν της διδασκαλίας του συντακτικού διδόμεναι ασκήσεις πρέπει ου μόνον να αναφέρωνται εις ωρισμένα μέρη του συντακτικού αλλά και να είνε μορφωτικαί κατά το περιεχόμενον. 2. Ιδιαιτέρα όλως προσοχή πρέπει να καταβάλληται εν τη υπό των μαθητών γινομένη γραπτή και προφορική μεταφράσει εκ της αρχαίας ελληνικής κα της λατινικής εις τον νέον ελληνικόν ιδίωμα, μάλιστα δ' εν ταις ανωτέραις τά ξεσιν. Η μετάφρασις ανάγκη να είνε ορθή, απηλλαγμένη ξενισμών, χυδαϊσμών καιαρχαϊσμών καισύμφωνος προς την φύσιν της νέας ελληνικής γλώσσης και καθόλου προς το γλωσσικόν ημών συναίσθημα' τέλος δε πιστή μεν κατά το δυνατόν εν τη αποδόσει των νοημάτων του πρωτοτύπου, ελευθέρα δε περί την γλωσσικήν έκφρασιν όσον απαιτεί ο καθ' ημάς χαρακτήρ του λόγου. 3. Ο διδάσκων οφείλει προ της υπό των μαθητών γραφής της συνθέσεως, της τε κατ' οίκον και της εν τω σχολείω, να προπαρασκευάζη ταύτην εν συνερ γασία μετά των μαθητών και να προσφέρη εις αυτούς όσα νομίζει αναγκαία στοιχεία προς διευκόλυνσιν χωρίς να παρακωλύη και την αυτενέργειαν αυτών. 4. Διά τας δύο κατά μήνα συνθέσεις, ων η μεν γράφεται εν τω σχολείω, ηδεοίκοι,ορίζονταιτρεις ώραι κατά μήνα. Την πρώτην εβδομάδα γράφεται

υπότωνμαθητών η εν τω σχολείω, την δευτέραν εβδομάδα γίνεταιοέλεγχος αυτής και την τρίτην εβδομάδα ο έλεγχος της κατ' οίκον συνθέσεως. Η απόδοσις των συνθέσεων γίνεται εντός τεσσάρων το πολύημερώναπότηςυπότων μαθητών γραφής.

να προκαλή μαθητήν τινα, όπως και προφορικώς διατυπώση τα της συνθέσεως αυτού, οσάκις μάλιστα υποπτεύει ότι ο μαθητής ούτος δεν ειργάσθη κατ' οίκον αυτοτελώς.Αιδιωρθωμέναι συνθέσεις αντιγράφονται, οσάκις ο διδάσκων νομίση αναγκαίον, υπό των μαθητών κατ' οίκον. 5. Περί ελέγχου και βαθμολογίας των γραπτών εργασιών εν τοις γυμνασίοις ισχύουσι τα ανωτέρω περί των εν τοις ελληνικοίς σχολείοις γραπτών εργασιών ειρημένα. 6. Η κατ' οίκον ανάγνωσις κειμένου υπό των μαθητών των δύο ανωτέρων τάξεων ορίζεται υπό του διδάσκοντος και κατά μήνα τουλάχιστον ελέγχεται προφορικώς επί παραδόσεως υπ' αυτού εν μια ώρα λαμβανομένη εκ της ερμηνείας των αρχαίων συγγραφέων. Οφείλει δ' ο διδάσκων να φροντίζη, όπως η κατ' οίκον ανάγνωσις έργου της νέας ελληνικής λογοτεχνίας προηγήται κατά το δυνατόν της εν τω σχολείω ερμηνείας αντιστοίχων αρχαίων λογοτεχνημάτων. 7. Η διδασκαλία της γραμματολογίας οφείλει να γίνηται εν καταλλήλω καιρώ ώστε να μη προλαμβάνη τας από της ερμηνείας εντυπώσεις του μαθητού περί των αρετών του συγγραφέως. Ο διδάσκων δύναται κατ' αρχάς να περιορίζηται μόνον εις τα στοιχεία τααπολύτωςαναγκαίαπροςεισαγωγήνειςτον ερμηνευόμενον συγγραφέα. 8. Η εκλογή των μερών των ερμηνευομένων συγγραφέων πρέπει να γίνηται μετά πολλής επιμελείας υπό των διδασκόντων. Τα εκλεγόμενα μέρη πρέπει να είνε τοιαύτα και τοσαύτα, ώστε εκ της ερμηνείας αυτών να κατορθώση ο μαθητής εντός ενός η δύο ετών να σχηματίση ει δυνατόν εικόνα οπωσούν τελείαν του διδασκομένου έργου, είτε πεζογράφημα είνε τούτο (λ.χ. η Κύρου ανάβασιςτουΞενοφώντος, ο περί του στεφάνου λόγος του Δημοσθένους κλπ.), είτε ποίημα (λ.χ. η Οδύσσεια και η Ιλιάς του Ομήρου, η Μήδεια του Ευριπίδου κλπ.). 3) ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΣΜΟΓΡΑΦΙΑ

Πρώτη τάξις, ώραι 4. Η θεωρητική αριθμητική ολόκληρος, συντόμως διδασκομένων των συμμιγών αριθμών, των μέτρων και σταθμών και των μεθόδων. Ασκήσεις θεωρητικαί και πρακτικαί. Άλγεβρα. Περί του μηδενός ως αριθμού, περί θετικών και αρνητικών αριθμών και των επ' αυτών πράξεων, περί δυνάμεων, περίαλγεβρικών παραστάσεων

σεων μετά των επ' αυτών πράξεων, περί εξισώσεων του α' βαθμού μεθ' ενός αγνώστου. Ασκήσεις και προβλήματα. Δευτέρα τάξις, ώραι 4. Άλγεβρα. Συστήματα εξισώσεων του πρώτου βαθμού μετ' ισαρίθμων αγνώστων, περί ανισοτήτων, περί ασυμμέτρων αριθμών, περί ριζών και περί δυνάμεων οιουσδήποτε εκθέτας εχουσών. Πολλαπλαί ασκήσεις εις την λύσιν εξισώσεων και σχετικών προβλημάτων. Γεωμετρία. Εισαγωγή. Τα τρία πρώτα βιβλία της επιπεδομετρίας μετ' αναλόγων ασκήσεων. Τρίτη τάξις, ώραι 4. Άλγεβρα. Περί ορίων, εξισώσεις και προβλήματα δευτέρου βαθμού, διτετράγωνοι εξισώσεις, εξισώσεις μετά ριζών, λύσεις ανισοτήτων του δευτέρου βαθμού μεθ' ενός αγνώστου, περί προόδων και λογαρίθμων, εκθετικαί και λογαριθμικαί εξισώσεις, προβλήματα ανατοκισμού, ίσων καταθέσεων και χρεωλυσίας. Ασκήσεις και προβλήματα. Γεωμετρία. Το δ' και ε' βιβλίον της επιπεδομετρίας μετά πολλών εφαρμογών επί του εδάφους. Ασκήσεις θεωρητικαί και πρακτικαί. Τετάρτη τάξις, ώραι 5. Γεωμετρία. Τα της τριγωνομετρίας του στ' βιβλίου, και το η' βιβλίον, αν δε ο χρόνος της διδασκαλίας επιτρέπη και τα της αναλυτικής γεωμετρίας του στ' βιβλίου και τα περί σφαιρικών τριγώνων. Άλγεβρα.Ταπερί μεγίστων και ελαχίστων. Διερεύνησις της εξισώσεως του β' βαθμού, αν δε ο χρόνος επιτρέπη και τα περί μεταθέσεων, διατάξεων, συνδυασμών, διωνύμου του Νεύτωνος και πιθανοτήτων. Ασκήσεις, προβλήματα και εφαρμογαί. Ώραι 3 Στοιχεία κοσμογραφίας. Ολόκληρος η εγκεκριμένη κοσμογραφία μετά πολλών ασκήσεων. Ώραι 2 Μεθοδική παρατήρησις. Η άλγεβρα εν τη α' τάξει του γυμνασίου διδάσκεται μετά το πέρας της θεωρητικής αριθμητικής, εν δε τη β' και γ' προ της γεωμετρίας, της δε κοσμογραφίας η διδασκαλία γίνεται από της αρχής του σχολικού έτους. 4) ΦΥΣΙΚΑ ΚΑΙ ΥΓΙΕΙΝΗ

Πρώτη τάξις, ώραι 3. Στοιχεία ζωολογίας. Εισαγωγή. Ανατομική και φυσιολογία του ανθρώπου μετά συντόμου συστηματικής ζωολογίας. Ακριβής περιγραφή των εν ταις ελληνικαίς χώραις ζώων.

Στοιχεία φυτολογίας. Εισαγωγή. Ανατομική και φυσιολογία των φυτών. Δευτέρα τάξις, ώραι 3. Συρτηματική φυτολογία μετά ορυκτολογίας και γεωλογίας. Ασκήσειςειςτοταξινομείν τα φυτά και ορυκτά. Ακριβής περιγραφή των εν ταις ελληνικαίς χώραις φυτών και ορυκτών. Η Ελλάς υπό ορυκτολογικήν και γεωλογικήν έποψιν. Τρίτη τάξις, ώραι 4. Φυσική πειραματική. Εισαγωγή. Ιδιότητες των σωμάτων, στοιχειώδεις γνώσεις εκ της μηχανικής, μάζα, βαρύτης, υδροστατική, αέρια και θερμότης. Ώραι 3 Στοιχεία ανοργάνου χημείας.

Ώρα

1

Τετάρτη τάξις, ώραι 4. Φυσική πειραματική. Μαγνητισμός, ηλεκτρισμός (στατικός και δυναμικός), ακουστική και οπτική. Ώραι 3 Στοιχεία οργανικής χημείας. Ώρα 1 Υγιεινή. Έννοια και ωφέλεια αυτής. Αήρ" ποσότης αέρος αναγκαία εις την κατοικίαν, αίτια αλλοιώσεως αυτού, γειτνίασις ελωδών τόπων. Ύδωρ" πόσιμα ύδατα, καθαρισμός του ποσίμου ύδατος. Τροφαί ζωϊκαί και φυτικαί, νοθεία τροφών, κρέατα επικίνδυνα, αρτύματα, διαφύλαξις τροφών, δίαιτα. Ποτά οινοπνευματώδη, μέθη, αλκοολισμός και εκφυλιστική επίδρασις αυτού, καφές, τέϊον, αναψυκτικά. Οίκος" κατασκευή, θέσις, θέρμανσις, αερισμός, φωτισμός και καθαριότης αυτού.Επιμέλειατου σώματος" λουτρά θερμά και ψυχρά, καθαριότης κόμης, Οδόντων, σωμασκία, περίπατοι και ανάπαυσις, υγιεινή των αισθήσεων, περί ενδυμασίας. Περί των λοιμωδών εν γένει νόσων και της απ' αυτών προφυλάξεως. Νόσοι εκ των κατοικίδιων ζώων. Σημ. Τα κεφάλαια της υγιεινής διδάσκει κατά το τελευταίον τρίμηνον ανά μίαν καθ' εβδομάδα ώραν, λαμβανομένην εκ των ωρών της διδασκαλίας των φυσικών, ο καθηγητής τούτων ή ο σχολικός ιατρός ή ο βοηθός αυτού ή έτερος ιατρός υπό του Υπουργείου προτάσει του γυμνασιάρχου, διοριζόμενος. 5) ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΑ

Τρίτη τάξις, ώραι 2. Στοιχειώδης εισαγωγή εις την φιλοσοφίαν. Στοιχεία ψυχολογίας.

Τετάρτη τάξις, ώραι 2. Στοιχεία λογικής και μετά το πέρας της διδασκαλίας αυτών στοιχειώδεις γνώσεις φιλοσοφικής ηθικής και του ισχύοντος δικαίου. Σημ. Η διδασκαλία της φιλοσοφικής ηθικής πρέπει να περιορίζηται ιδία ειςτατηςοικογενείας,τηςκοινωνίας και της πολιτείας. 6) ΙΣΤΟΡΙΑ

Πρώτη τάξις, ώραι 3. Ελληνική Ιστορία από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι της εν Ιψώ μάχης. Δευτέρα τάξις, ώραι 3. Ιστορία ελληνική και ρωμαϊκή από της εν Ι ψ ώ μάχης μέχρι του θανάτου Θεοδοσίου του μεγάλου. Τρίτη τάξις, ώραι 3.

Ελληνική Ιστορία από των διαδόχων Θεοδοσίου του μεγάλου (395 μέχρι της υπό των Τούρκων αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως μετά των άλλων σπουδαιοτάτων γεγονότων της μεσαιωνικής Ιστορίας. Τετάρτη τάξις, ώραι 3. Ιστορία ελληνική και της Ευρώπης από της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως μέχρι των καθ' ημάς χρόνων. Μεθοδική παρατήρησις. Ενεκάστητάξει ο οικείος καθηγητής της ιστορίας οφείλει να διδάσκη εποπτικώς και εν συνδυασμώ προς τα σχετικά κεφάλαια της πολιτικής ιστορίας τηνιστορίαντηςτέχνης και καθόλου του πολιτισμού κατά τας διαφόρους περιόδους. Μετά δε το πέρας της διδασκαλίας της ιστορίας εν τη τετάρτη τάξει παρέχεται τοις μαθηταίς γενική σύνοψις της ιστορίας του πολιτισμούαπότων αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ' ημάς. 7) ΛΑΤΙΝΙΚΑ

Πρώτη τάξις, ώραι 4. Ανάγνωσις και ερμηνεία προτάσεων και διηγημάτων εκ του εγκεκριμένου λατινικού αναγνωσματαρίου και από του Μαρτίου μέχρι τέλους του σχολικού έτους εκ του Lhomond de viris illustribus urbis Romae. Απομνημόνευσις εν εκάστω μαθήματι της σημασίαςκαιορθογραφίαςτων απαντωσών νέων λέξεων και επανάληψις αυτών διά καταλλήλων φράσεων. Ώρα 1 από της αρχής του σχολικού έτους μέχρι Μαρτίου και 2 μετά ταύτα. Γραμματικής" το φθογγολογικόν, το ομαλόν τυπικόν μετά των κυριωτάτων περί τας κλίσεις των ονομάτων ανωμαλιών. Συντακτικοί κανόνες εμπειρικώς

κώς συναγόμενοι περί χρονικών και τοπικών διορισμών, αφαιρετικής οργανικής, περί χρήσεως συνηθεστέρων τινών προθέσεων και των συχνοτέρων συνδέσμων cum, postquam, ut, ne. Άσκησις εν τω σχολείο) προφορική και γραπτή επί του πίνακοςειςέκαστοντωνδιδασκομένων μερών της γραμματικής εκ τωνεπισυνημμένωνειςτην εγκεκριμένην γραμματικήν γυμνασμάτων. Μετά την διδασκαλίαν εκάστου ενιαίου τμήματος της γραμματικής γραφή κατ' οίκον καταλλήλου γυμνάσματος εξελεγχομένου εντωσχολείω κατά την ώραν της διδασκαλίας της γραμματικής. Άπαξτουμηνός γραπτή εν τω σχολείω εκ του προχείρου μετάφρασις εκ του λατινικού εις το ελληνικόν και τανάπαλιν προτάσεων εσχηματισμένων ιδία εκτωνκατά τον μήνα δεδιδαγμένων. Ώραι 3 από τηςαρχής τουσχολικού έτους μέχρι Μαρτίου και 2 μετά ταύτα. Δευτέρα τάξις, ώραι 4. Ερμηνείαεκτωνβίων του Κορνηλίου Νέπωτος των σχετιζομένων ιδία προς την εν τη τάξει διδασκομένην ιστορίαν (1ον εξάμηνον). Ερμηνείαεκτουde bello civili του Ιουλίου Καίσαρος των κατά την εν Φαρσάλω μάχην (βιβλ. III κεφάλαια 82-104) η εκ της του Κουρτίου Ρούφου historiae Alexandri Magni Macedonis εκλεκτών μερών (βιβλ. III κεφ. 1, 2, 5, 7, 8, 10, 12· βιβλ. IV 7, 8, 15· βιβλ. VI κεφ. 2 § 1-8, βιβλ. VIII κεφ. 1 και 2 § 5-8, βιβλ. Χ κεφ. 5). Απομνημόνευσις λέξεων και φράσεων και επανάληψις αυτών,ωςεντη προηγουμένη τάξει. Ώραι 2 Γραμματικής συμπλήρωσις. Συντακτικού το περί πτώσεων εν γένει, αντωνυμιών, χρόνων, εγκλίσεων, υπτίου, γερουνδίου και γερουνδιακού μετά συχνής αντιπαραβολής προς την ελληνικήν. Άσκησιςειςτηνγραμματικήν και το συντακτικόν και γραπταί εργασίαι, ως εν τη προηγουμένη τάξει. Ώραι 2 Τρίτη τάξις,

ώραι 3.

Ερμηνείαενόςτώνδε των λόγων του Κικέρωνος: III η IV in Callinam, pro Archiae poeta, in Verrem IV de signis, de imperio Gn. Pompei και δύο η τριών εκ τώνδε των επιστολών του Κικέρωνος ad familiares II, 4, 5, 6, IV, 4, V 7, XIV, 2, ad Atticum 11,7, V, 15, VI, 9, VII, 9, XIII, 52, XIV, 10, XVI, 4, από δε των μέσων Μαρτίου μέχρι τέλους κατ' εκλογήν μερώνεκτων Οβιδίου Μεταμορφώσεων. μέτρου και έμμετρος ανάγνωσις του εκάστοτε ερμηνευομένου μέρους.

Ώραι

2

Συμπλήρωσις του συντακτικού και άσκησις εις αυτό, ως εν τη προηγουμένη τάξει. Άπαξτουμηνός γραπτή εκ του προχείρου μετάφρασις τεμαχίου συμμέτρου προς τας δυνάμεις των μαθητών εκ του ελληνικού εις το λατινικόν η τανάπαλιν εναλλάξ. Ώρα 1 Τετάρτη τάξις, ώραι 3.

Ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών εκ της Αινειάδος του Ουεργιλίου,απ του Φεβρουαρίου μέχρι τέλους Μαρτίου εκλεκτών μερών του II βιβλίου του de officiis (κεφ. 1, 2, 6, 7, 8, 9-14, 15-24) η του somnii Scipionis του Κικέρωνος καιαπότουΑπριλίουμέχρι τέλους του σχολικού έτους ωδών του Ορατίου. Ώραι 2 Άσκησις εν τω σχολείω εις μετάφρασιν εκ του λατινικού εις το ελληνικόν και τανάπαλιν εναλλάξ, και αντ' αυτής κατά διμηνίαν γραπτή εκ του προχείρου εργασία, ως εν τη προηγουμένη τάξει. Ώρα 1 Μεθοδική παρατήρησις. πτικαί γραμματολογικαί εισαγωγαί. 8) ΓΑΛΛΙΚΑ

Πρώτη τάξις, ώραι 3.

Ανάγνωσιςκαιερμηνείατεμαχίων εκ γαλλικής χρηστομαθείας ποικιλοτάτου περιεχομένου μεθ' ερμηνευτικών σημειώσεων εν τω τέλει του βιβλίου. Επεξεργασία προς εμπέδωσιν του εκάστοτε ερμηνευομένου κειμένου διά καταλλήλων ερωτήσεων του διδάσκοντος και απομνημόνευσις της σημασίας και ορθογραφίας των εν εκάστω μαθήματι απαντωσών νέων λέξεων και ερμηνευθέντων ποιημάτων. Ορθογραφικαί ασκήσεις. Αντιγραφή κειμένου κατ' οίκον και γραφή καθ' υπαγόρευσινεντω σχολείω. Ώρα 1 Γραμματικής της γαλλικής γλώσσης συστηματική απ' αρχής διδασκαλία μέχρι των αντωνυμιών μετ' ανελλιπούς εκτελέσεως των περιεχομένων εν εκάστω μαθήματι θεμάτων. Ώρα 1 Εποπτική διδασκαλία της εικόνος του έαρος εκ της εγκεκριμένης μεθόδου και εκτέλεσις των εν τω σχετικώ κεφαλαίω γυμνασμάτων προς άσκησιν ειςτοδιαλέγεσθαι και γράφειν γαλλιστί. Ώρα 1 Δις του μηνός γραπτή εργασία κατά τινα των ωρών της διδασκαλίας των γαλλικών εν τη τάξει, διάφορον δε κατά το δυνατόν εκάστοτε ως προς το είδος (γραμματικήν, ερμηνείαν και μέθοδον) των γαλλικών, ανθ' ου το έγγραφον γύμνασμα τελείται.

Αντί του γυμνάσματος τούτου κατά διμηνίαν επί μίαν ώραν γραπτήεντω σχολείω μετάφρασις προτάσεων συμμέτρων προς τας δυνάμεις των μαθητών, αναφερομένωνδεεις την κατά τον χρόνον τούτον διδαχθείσαν ύλην, κατ' οίκον εξελεγχομένη και βαθμολογουμένη υπό του διδάσκοντος. Δευτέρα τάξις, ώραι 3. Ανάγνωσις και ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών της Histoire de Charles XII του Voltaire η του Chateaubriand εκ του itinéraire ή των Martyrs και εκ των διηγημάτων αυτού της Atala η του dernier des Avenceragues. Ε π ε ξεργασία προς εμπέδωσιν του εκάστοτε ερμηνευομένου κειμένου, απομνημόνευσις λέξεων και φράσεων και ποιημάτων και ορθογραφικαί ασκήσεις, ως εν τη προηγουμένη τάξει. Ώρα Γραμματικής της γαλλικής γλώσσης" αι αντωνυμίαι, τα ομαλά και ανώμαλα ρήματα μετ' ανελλιπούς εκτελέσεως των περιεχομένων γυμνασμάτων. Ώρα 1 Εποπτική διδασκαλία των εικόνων του φθινοπώρου, χειμώνος και θέρους εκ της εγκεκριμένης γαλλικής μεθόδου μετ' ανελλιπούς εκτελέσεως των περιεχομένων γυμνασμάτων. Ώρα 1 Ά π α ξ του μηνός και κατά διμηνίαν γραπταί εν τω σχολείω ως εν τη προηγουμένη τάξει, εργασίαι.

1.

Τρίτη τάξις, ώραι 3.

Ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών της Mme de Staël εκ της Corinneη Renan εκ των souvenirs de jeunesse και της prière sur Γ Acropole, του Prosper Merimée εκ της Colomba η του Bernardin de St. Pierre εκ του Paul et Virginie και εκλεκτών λυρικών ποιημάτων του Boileau, Lafontaine, Α. Chenier, Beranger, Lamartine και V. Hugo. Α π ό του Ιανουαρίου ερμηνεία ενός δράματος του Κορνηλίου η του Ρακίνα όλου η και παραλειπομένων σκηνών τίνων. Επεξεργασία προς εμπέδωσιν του εκάστοτε ερμηνευομένου κειμένου, απομνημόνευσις λέξεων, φράσεων και εκλεκτών ερμηνευθέντων μερών και ορθογραφικαί ασκήσεις, ως εν τη προηγουμένη τάξει. Ώρα 1 Γραμματικής της γαλλικής γλώσσης" σύνταξις της παθητικής μετοχής, χρήσις των χρόνων και εγκλίσεων, του απαρεμφάτου και της μετοχής μετ' ασκήσεων εις τα περιεχόμενα θέματα. Ώρα 1 Εποπτική διδασκαλία των εικόνων της επαύλεως, του λιμένοςκαιτου διαμερίσματος της οικίας εκ της εγκεκριμένης γαλλικής μεθόδου μετ' εκτελέσεως των περιεχομένων γυμνασμάτων και συνθέσεωναναφερομένωνειςτηνεικόνα της πόλεως των Παρισίων και εις μικράς οικογενειακάς, φιλικάς και εμπορικάς επιστολάς. Ώρα 1

Ά π α ξ του μηνός και κατά διμηνίαν γραπταί εν τω σχολείω, ως εν τη προηγουμένη τάξει, εργασίαι. Ανάγνωσις κατ' οίκον εκλεκτών διηγημάτων, ως του Anatole France καιάλλωνλογοτεχνικών τεμαχίων οριζομένων τοις μαθηταίς υπό του διδάσκοντος, κατά μήνα υπ' αυτού εξελεγχομένη επί παραδόσεως προφορικώςηκαι γραπτώς. Τετάρτη τάξις, ώραι 3.

Ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών του Montesquieu εκ του grandeur e cadence des Romains, η εκλεκτών τεμαχίων εκ του Pascal, του Rousseau, του Thiers και του V. Hugo, και εκλεκτών λυρικών ποιημάτων, ως εν τη προηγουμένη τάξει, από δε του Ιανουαρίου και μιας τώνδε των κωμωδιών του Μολιέρου" Avare η Misanthrope, όλης η και παραλειπομένων σκηνών τίνων. Απομνημόνευσις λέξεων, φράσεων και εκλεκτών ερμηνευθέντων μερών, ωςεντηπροηγουμένη τάξει" διδασκαλία των κυριωτάτων Ιδιωματικών εκφορών, παροιμιών και συνωνύμων της γαλλικής γλώσσης. Ώραι 2 Άσκησις εις το διαλέγεσθαι και γράφειν γαλλιστί δι' αφηγήσεων, περιγραφών και κοινωνικών επιστολών, και αντ' αυτής άπαξ του μηνός εν τω σχολείω γραπτή εκ του προχείρου μετάφρασις εις το ελληνικόν υπαγορευθέντος γαλλικού κειμένου και θέματος νεοελληνικού εις το γαλλικόν. Ώρα 1 Ανάγνωσις κατ' οίκον εκλεκτών τεμαχίων, ως εν τη προηγουμένη τάξει. Σημ. α'. Κατά την διδασκαλίαν των γαλλικών συνιστάται η κατά το δυνατον χρήσις της γαλλικής γλώσσης. Σημ. β'. Τα εκ δοκίμων Γάλλων λογογράφων και ποιητών προς ερμηνείαν εκλεγόμενα τεμάχια πρέπει να είνε τοιαύτα, ώστε να κινώσι κατά το δυνατόν καιτοεθνικόνδιαφέρον του ελληνόπαιδος. 9) ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗ

Η γυμναστική εν πάσαις ταις τάξεσι του γυμνασίου διδάσκεται επί 3 ώρας καθ' εβδομάδα, συμφώνως προς το οικείον αναλυτικόν πρόγραμμα του Υπουργείου, άπαξ δε της εβδομάδος κατά Πέμπτην μ.μ. γίνεται εκδρομή των μαθητών, κατά μεν την πρώτην και τρίτην εβδομάδα εκάστου μηνόςαπάντωνυπό τηνοδηγίαντουγυμναστούκαιενός των καθηγητών εκ περιτροπής, κατά δε την δευτέραν και τετάρτην κατά τάξεις υπό την οδηγίαν των οικείων καθηγητών. Κατά τας πρώτας εκδρομάς, επί δίωρον διαρκούσας, γίνονται μόνον παιδιαί, αγωνιστικαί ασκήσεις, σκοποβολία, και εθνικοί χοροί. Των δε δευτέρων εκδρομών, αίτινες δύνανται να είνε και ημερήσιαι, ο σκοπός είνε διδακτικός, ήτοι επίσκεψις μνημείων, αρχαιολογικών τόπων, βιομηχανικών εργοστασίωνκαι καταστημάτων, εφαρμογαί μαθηματικών και φυσικών γνώσεων, κτ.λ.

10) ΩΔΙΚΗ

Πρώτη τάξις, ώρα 1. Δευτέρα τάξις, ώρα 1. Τρίτη τάξις, ώρα 1. Τετάρτη τάξις, ώρα 1. Γενική παρατήρησις. Ε ν τοις εξατάκτοις γυμνασίοις των νέων χωρών ως προς μεν την δευτέραν τάξιν ισχύει το πρόγραμμα των μαθημάτων της τρίτης του ελληνικού σχολείου, ως προς δε την πρώτην το της δευτέρας αυτού- αλλ' εν τη τάξει ταύτη προεισαγωγικώς εν συντόμω κατά τους δύο πρώτους μήνας του σχολικού έτους διδάσκονται και τα επιστημονικά μαθήματα της πρώτης του ελληνικού. ισχύει τοπρόγραμμα των μαθημάτων του τετρατάκτου γυμνασίου. Ωρολόγιον πρόγραμμα των μαθημάτων του γυμνασίου. Ώραι καθ' εβδομάδα Τάξεις

Μαθήματα

Α' 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) 10)

Ιερά Ελληνικά Μαθηματικά και κοσμογραφία Φυσικά και υγιεινή Φιλοσοφικά Ιστορία Λατινικά Γαλλικά Γυμναστική Ωδική Σύνολον

ωρών

Β'

Γ'

Δ'

2 2 2 12 12 10 4 4 4 3 3 4 — — 2 3 3 3 4 4 3 3 3 3 3 3 3 1 1 1 35 35 35

1 10 5 4 2 3 3 3 3 1 35

Πάσα διάταξις αντικειμένη εις το παρόν διάταγμα καταργείται. Εις τον αυτόν Ημέτερον των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Ε κ παιδεύσεως Υπουργόν ανατίθεμεν την εκτέλεσιν του παρόντος διατάγματος. Εν Αθήναις τη 31 Οκτωβρίου 1914. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Β. Ο

Υπουργός I. Δ. ΤΣΙΡΙΜΩΚΟΣ

100

ΚΥΡΩΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΘΗΚΕΣ ΣΤΟ ΑΠΟ 19 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1914 Β.Δ. (Νόμος 402/17 Νοεμβρίου 1914) Κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου Υπουργός I. Τσιριμώκος

του

Περί κυρώσεως του από 19 Αυγούστου ε.έ. Β. Δ. «περί προσωπικού των σχολείων της δημοτικής και μέσης εκπαιδεύσεως των νέων χωρών» ΝΟΜΟΣ 402 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Ψηφισάμενοι ομοφώνως μετά της Βουλής, απεφασίσαμεν και διατάσσομεν. [

]

Η ισχύς του πρόντος νόμου άρχεται από της δημοσιεύσεως αυτού εις την Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Ο παρών νόμος, ψηφισθείς υπό της Βουλής και παρ' Η μ ώ ν σήμερον κυρωθείς, δημοσιευθήτω διά της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως και εκτελεσθήτω ως νόμος του Κράτους. Εν

Αθήναις

τη

17 Νοεμβρίου 1914. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Β.

ο

Υπουργός Ι. Δ. ΤΣΙΡ1ΜΩΚΟΣ

[Ακολουθεί το κείμενο του Ν. Δ., Α98].

όπως ακριβώς δημοσιεύεται εδώ στον αριθμό

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 348, τχ. Α'/25 Νοεμβρίου 1914.

101

ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΩΡΑΡΙΟΥ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ (Β. Διάταγμα/9 Ιανουαρίου 1916) Κυβέρνηση Σ. Σκουλούδη Υπουργός Α. Μιχελιδάκης

της

Περί ορισμού ωρών διδασκαλίας εν τοις σχολείοις μέσης εκπαιδεύσεως κλπ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Έχοντες υπ' όψιν το από 31 Δεκεμβρίου 1836 «περί κανονισμού των ελληνικών σχολείων και γυμνασίων» Β. διάταγμα, το από 6 Δεκεμβρίου 1914, περί ορισμού των εν τοις διδασκαλείοις διδασκομένων μαθημάτων, ωρών διδασκαλίας Β. διάταγμα, και τα από 31 Οκτωβρίου 1914 περί προγράμματος των μαθημάτων του ελληνικού σχολείου και του γυμνασίου και περί προγράμματος των μαθημάτων του διδασκαλείου των νηπιαγωγών Β. διάταγμα, προτάσει του Ημετέρου Υπουργού των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, απεφασίσαμεν και διατάσσομεν τάδε' Άρθρον 1. Ώραι διδασκαλίας εν τοις σχολείοις της μέσης εκπαιδεύσεως και τοις διδασκαλείοις είνε κατά μεν τους μήνας Σεπτέμβριον και Οκτώβριον 8-12 και 2-4 η και μέχρι 5, κατά δε τους μήνας Νοέμβριον, Δεκέμβριον, Ιανουάριον και Φεβρουάριον 8 1/2-12 και 2-4 η και μέχρι 4 1/2, κατά δε τους μήνας Μάρτιον και Απρίλιον 8-12 και 3-5 η και μέχρι 6, και κατά τους μήνας Μάϊον και Ιούνιον 7-11 και 4-6 η και μέχρι 7. Άρθρον 2. Η ωριαία διδασκαλία των μαθημάτων διαρκεί 50' λεπτά" ο υπόλοιπος χρόνος διατίθεται διά τα μεταξύ διαλείμματα, άτινα είνε δεκάλεπτα, πλην του τελευταίου, όπερ παρατείνεται εις 13' λεπτά. Καθ' ους δ' όμως μήνας τα πρωινά μαθήματα άρχονται από της 8 1 j2, τα δε μεταμεσημβρινά περαίνονται τη 4 1/2, η μεν ωριαία διδασκαλία διαρκεί 45' λεπτά, των δε διαλειμμάτων το μεν πρώτον 5', το δε δεύτερον 10' και το τρίτον 15' λεπτά.

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 14, τχ. Α'/18 Ιανουαρίου 1910.

Τους μαθητάς κατά τα διαλείμματα επιτηρεί εκ περιτροπής εις των καθηγητών, βοηθούμενος υπό του επιστάτου. Άρθρον 3. Ε ν τω ωρολογίω προγράμματι αι πρώται πρωϊναί ώραι ορίζονται διά την διδασκαλίαν των αρχαίων ελληνικών, των μαθηματικών, των λατινικών και της κοσμογραφίας, αι δε πρώται μεταμεσημβριναί διά την των τεχνικών, πλην της γυμναστικής, των νεοελληνικών, των ιερών, της φυσικής Ιστορίας και της γεωγραφίας, αι δε τελευταίαι προ μεσημβρίας και μετά μεσημβρίαν διά την γυμναστικήν, πάσαι δε αι μεταμεσημβριναί ώραι της Πέμπτης δι' εκδρομάς, εθνικούς χορούς, σκοποβολίαν και χειροτεχνίαν. Άρθρον 4. Πάσα προηγουμένη διάταξις αντικειμένη προς τας του παρόντος διατάγματος, καταργείται. Εις τον αυτόν Ημέτερον Υπουργόν ανατίθεμεν την δημοσίευσιν και εκτέλεσιν του διατάγματος τούτου. Εν Αθήναις τη 9 Ιανουαρίου 1916. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Β.

Α. ΜΙΧΕΛΙΔΑΚΗΣ

102

ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟ (Β. Διάταγμα/28 Μαΐου 1916) Κυβέρνηση Σ. Σκουλούδη Υπουργός Α. Μιχελιδάκης

Περί επεκτάσεως της ισχύος των κειμένων διατάξεων περί μέσης και δημοτικής εκπαιδεύσεως κλπ. Εις την Βόρειον Ήπειρον ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Έχοντες υπ' όψει τον νόμον ,ΔΡΛΔ' της 28 Φεβρουαρίου 1913 «περί διοικήσεως των στρατιωτικώς κατεχομένων χωρών», τον τροποποιήσαντα αυτόν υπ' αριθ.80 νόμον της 16 Νοεμβρίου 1913 και τον νόμον 147 της 5 Ιανουαρίου 1914 «περί της εν ταις προσηρτημέναις χώραις εφαρμοστέας νομοθεσίας και της δικαστικής αυτών οργανώσεως» προτάσει του Ημετέρου Υπουργικού Συμ βουλίου διατάσσομεν τάδε" Άρθρον 1. Επεκτείνεται και εις την Βόρειον Ήπειρον η ισχύς πασών των περί μέσης και δημοτικής εκπαιδεύσεως και γυμναστικής και σκοποβολίας κειμένων διατάξεων και αι σχετικαί διατάξεις του νομοθετικού διατάγματος της 19 Αυγούστου 1914, ως ετροποποιήθησαν διά του κυρώσαντοςαυτόυπ' αριθ. 402 νόμου. Άρθρον 2. προς τούτοις επεκτείνεται εις την ΒόρειονΉπειρονκαιη ισχύς των διατάξεων του νόμου 347 «περί μισθώσεως ιδιωτικών οικημάτων ως διδακτηρίων των σχολείων του Κράτους» και του προς εκτέλεσιν αυτού εκδοθέντος Β. διατάγματος της 18 Ιανουαρίου 1915, των περί εκπαιδευτικών τελών διατάξεων του νόμου ΑXKE', ως ετροποποιήθησαν διά του νόμου ,ΒΤΕ' καιτωνλοιπών μεταγενεστέρων νόμων και η ισχύς των άρθρων 2, 3, 4 και 5 του νόμου ,ΓΥΛΗ' του 1909 «περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως του περί γυμναστικής και γυμναστικών και αθλητικών αγώνων ,ΒΧΚΑ' νόμου» καιτουπρος εκτέλεσιν αυτού εκδοθέντος Β. διατάγματος της 8 Ιουνίου 1910

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 97, τχ. Α'/31 Μαΐου 1916.

«περί ενσήμου των ενδεικτικών προαγωγής από τάξεως εις τάξιν των μαθητών των δημοτικών σχολείων αμφοτέρων των φύλων». σεως Υπουργόν ανατίθεμεν την δημοσίευσιν και εκτέλεσιν του παρόντος διατάγματος. Εν

Αθήναις

τη

28 Μαΐου

1916.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Β. Το ο

Υπουργικόν

Συμβούλιον Πρόεδρος ΣΤΕΦ. ΣΚΟΥΛΟΥΔΗΣ

Τα

μέλη Μ. ΧΑΤΖΑΚΟΣ, Δ. Π. ΓΟΥΝΑΡΗΣ, Α. ΜΙΧΕΛΙΔΑΚΗΣ, Δ. Γ. ΡΑΛΛΗΣ, ΙΩ. ΓΙΑΝΝΑΚΙΤΣΑΣ, Π. ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗΣ

103

ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΩΡΑΡΙΟΥ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 1917-1918 (Β. Διάταγμα/25 Δεκεμβρίου 1917) Κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου Υπουργός Δ. Δίγκας

Περί ορισμού ωρών διδασκαλίας των διαφόρων μαθημάτων εν τοις σχολείοις του Κράτους κατά το σχολικόν έτος 1917-1918 κλπ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Έχοντες υπ' όψει το 3ον άρθρον του νόμου 686 «περί λήψεως μέτρων υπέρ τηςεκπαιδεύσεωςκτλ.», προτάσει του Ημετέρου των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργού, λαβόντος προοφθαλμώνκαιτηνυπ' αριθ. 154 πράξιν του εκπαιδευτικού συμβουλίου, απεφασίσαμεν και διατάσσομεν. Άρθρον 1. Κατά το σχολικόν έτος 1917-18 αι ώραι της καθ' εβδομάδας διδασκαλίας των μαθημάτων εν τοις σχολείοις της Μ. εκπαιδεύσεως κανονίζονται ως εξής: I. Διά την χειμερινήν περίοδον (Δεκέμβριον, Ιανουάριον και Φεβρουάριον) .

1) Ιερά εν εκάστη τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 2) Ελληνικά νέα εν τη Α' τάξει ανά πέντε και εν τη Β' και Γ' ανά τρεις ώρας καθ' εβδομάδα. 3) Ελληνικά αρχαία εν τη Α' τάξει ανά τέσσαρας και εν τη Β' και Γ' ανά εξ ώρας καθ' εβδομάδα. 4) Μαθηματικά εν εκάστη τάξει ανά τρεις ώρας καθ' εβδομάδα. 5) Φυσικά εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 6) Ιστορία εν εκάστη τάξει δύο ώρας καθ' εβδομάδα. ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 3, τ/. Α'/2 Ιανουαρίου 1918.

7) Γεωγραφία εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 8) Γαλλικά εν τη Β' και Γ' τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 9) Ιχνογραφία εν εκάστη τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 10) Καλλιγραφία εν τη Α' μόνο τάξει μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 11) Γυμναστική εν τη Α' τάξει ανά δύο και εν τη Β' και Γ' ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 12) Ωδική εν εκάστη τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. Β' Ε ν τοις γυμνασίοις: 1) Ιερά εν εκάστη τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 2) Ελληνικά νέα και αρχαία εν τη Α' και Β' τάξει ανά εννέα και Γ' και Δ' ανά 8 ώρας καθ' εβδομάδα. 3) Μαθηματικά κλπ. εν εκάστη τάξει ανά τρεις ώρας καθ' εβδομάδα. 4) Φυσικά κλπ. εν εκάστη τάξει ανά τρεις ώρας καθ' εβδομάδα, ανά δύο δε όπου διδάσκεται και η ωδική. 5) Φιλοσοφικά εν τη Γ' και Δ' τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 6) Ιστορία εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 7) Λατινικά εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 8) Γαλλικά εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 9) Γυμναστική εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 10) Ωδική εν εκάστη τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. Γ' Εν τοις αστικοίς σχολείοις των θηλέων: 1) 2) 3) 4)

Θρησκευτικά εν εκάστη τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. Ελληνικά νέα και αρχαία εν εκάστη τάξει ανά εξ ώρας καθ' εβδομάδα. Ιστορία εν εκάστη τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. Γεωγραφία εν εκάστη τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα.

5) Φ υ σ ι κ ο ϊ σ τ ο ρ ι κ ά εν ε κ ά σ τ η τ ά ξ ε ι ανά μίαν ώ ρ α ν κ α θ ' ε β δ ο μ ά δ α .

6) Φυσικά εν εκάστη τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 7) Μαθηματικά εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 8) Οικιακή οικονομία και παιδαγωγική εν τη Γ' τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 9) Ιχνογραφία εν εκάστη τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 10) Καλλιγραφία εν τη Α' τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 11) Χειροτεχνία εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 12) Ωδική εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 13) Γυμναστική εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 14) Γαλλικά εν εκάστη τάξει ανά τρεις ώρας καθ' εβδομάδα. 11. Διά την εαρινήν περίοδον (Μάρτιον, Απρίλιον και Μάϊον).

1) Ιερά εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 2) Ελληνικά νέα εν τη Α' τάξει ανά πέντε και εν τη Β' και Γ' τάξει ανά τέσσαρας ώρας καθ' εβδομάδα. 3) Ελληνικά αρχαία εν τη Α' τάξει ανά πέντε και εν τη Β' και Γ' ανά εξ ώρας καθ' εβδομάδα. 4) Μαθηματικά εν τη Α' και Β' τάξει ανά τρεις και εν τη Γ' ανά τέσσαρας ώρας καθ' εβδομάδα. 5) Φυσικά εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 6) Ιστορία εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 7) Γεωγραφία εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 8) Γαλλικά εν τη Β' και Γ' τάξει ανά τρεις ώρας καθ' εβδομάδα. 9) Καλλιγραφία εν εκάστη τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 10) Ιχνογραφία εν τη Α' και Β' τάξει ανά δύο και εν τη Γ' ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 11) Γυμναστική εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 12) Ωδική εν εκάστη τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. Β' Εν τοις γυμνασίοις: 1) Ιερά εν τη Α' και Β' τάξει ανά δύο και εν τη Γ' και Δ' τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 2) Ελληνικά νέα και αρχαία εν εκάστη τάξει ανά δέκα ώρας καθ' εβδομάδα. 3) Μαθηματικά κτλ. εν εκάστη τάξει ανά τέσσαρας ώρας καθ' εβδομάδα. 4) Φυσικά κτλ. εν εκάστη τάξει ανά τρεις ώρας καθ' εβδομάδα, ανά δύο δε όπου διδάσκεται και η ωδική. 5) Φιλοσοφικά εν τη Γ' και Δ' τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 6) Ιστορία εν εκάστη τάξει ανά τρεις ώρας καθ' εβδομάδα. 7) Λατινικά εν εκάστη τάξει ανά τρεις ώρας καθ' εβδομάδα. 8) Γαλλικά εν τη Α' και Β' ανά τρεις και εν τη Γ' και Δ' ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 9) Γυμναστική εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 10) Ωδική εν εκάστη τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 1) 2) 3) 4) 5)

Θρησκευτικά εν εκάστη τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. Ελληνικά νέα και αρχαία ανά εξ ώρας καθ' εβδομάδα εν εκάστη τάξει. Ιστορία εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. Γεωγραφία εν εκάστη τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. Φυσικοϊστορικά εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα.

6) Φυσικά εν τη Α' και Β' τάξει ανά δύο ώρας και εν τη Γ' ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 7) Μαθηματικά εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 8) Οικιακή οικονομία και παιδαγο^γική εν τη Γ' τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 9) Ιχνογραφία εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 10) Καλλιγραφία εν τη Α' τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 11) Χειροτεχνία εν εκάστη τάξει ανά τρεις ώρας καθ' εβδομάδα. 12) Ωδική εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 13) Γυμναστική εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 14) Γαλλικά εν εκάστη τάξει ανά τέσσαρας ώρας καθ' εβδομάδα. στοίχους τάξεις των ημιγυμνασίων, των γυμνασίων και των γυμνασιακών παρθεναγωγείων των νέων χωρών. Βαρβακείου Λυκείου δύναται, κατ' απόφασιν του συλλόγου των εν αυτώ διδασκόντων, μετ' έγκρισιν του Υπουργού, να περιορισθή μέχρι 24 μεν ωρών κατά τάξιν διά την χειμερινήν περίοδον, μέχρι δε 30 διά την εαρινήν. σιν των διδασκόντων, εις το ελάχιστον δυνατόν όριον. Α ν το διδακτικόν προσωπικόν σχολείου τινός είνε ελλιπές η αν τα μαθήματα σχολείου τινός γίνωνται μόνον μετά μεσημβρίαν δι' έλλειψιν διδακτηρίου, δύνανται οι κατά εκπαιδευτικάς περιφερείας γενικοί επιθεωρηταί να διατάσσωσιν ανάλογον περιορισμόν των ωρών της καθ' εβδομάδα διδασκαλίας τωνανωτέρω μαθημάτων ή και την προσωρινήν διακοπήν των δευτερευόντων εκ τούτων. Άρθρον 2. Κατά την χειμερινήν περίοδον του υφισταμένουσχολικού έτους τα μαθήματα των σχολείων της Μ. Εκπαιδεύσεως άρχονται καθ'εκάστηντην 81/2 π.μ. και λήγουσι την 12 1/2. Κατά τους μήνας Μάρτιον και Απρίλιον τα μαθήματα διδάσκονται προ μεσημβρίας μεν από της 8ης μέχρι της 11ης, μετά μεσημβρίαν δε, από της 3ης μέχρι της 5ης, κατά δε τον Μάϊον από της 8ης μέχρι της 11ης π.μ.καιαπότης 4ης μέχρι της 6ης μ.μ. Α ν ένεκα επιτάξεως ή δι' άλλην αιτίαν διδάσκωνται εν τω αυτώ διδακτηρίω τα μαθήματα δύο σχολείων, τα μεν του ενός τούτων γίνονται προ μεσημβρίας, από της 8ης μέχρι της 12ης κατά την χειμερινήν περίοδον,καιαπότης 7ης μέχρι της 12ης κατά την εαρινήν, τα δε του ετέρου μετά μεσημβρίαν, κατά μεντουςμήνας Δεκέμβριον, Ιανουάριον και Φεβρουάριον από της 1ης μέχρι της 5ης, κατά τον Μάρτιον και Απρίλιον από της 2ας μέχρι της 6ης και κατά τον Μάϊον, από της 3ης μέχρι της 7ης.

τόπους κλιματολογικών όρων η και δι' άλλους αποχρώντας λόγους να κανονίζωσιν άλλως τα της καθ' ημέραν ενάρξεως και λήξεως των μαθημάτων εις σχολεία της περιφερείας των.

[

]

Άρθρον 7. Το σύνολον των ωρών της καθ' εβδομάδα διδασκαλίας των μαθημάτων των διδασκαλείων της δημοτικής εκπαιδεύσεως αμφοτέρων των φύλων και των νηπιαγωγείων δύναται να περιορισθή κατά το σχολικόν έτος 19171918 διά πράξεως των οικείων συλλόγων ως προς μεν τας δύο κατωτέρας τάξεις των διδασκαλείων της δημοτικής εκπαιδεύσεως και την πρώτην των διδασκαλείων νηπιαγωγών μέχρι 32 ωρών κατά την χειμερινήν περίοδον και 36 κατά την θερινήν, ως προς δε την ανωτέραν και την προσηρτημένην τάξιν των διδασκαλείων της δημοτικής εκπαιδεύσεως και την δευτέραν τάξιν των διδασκαλείου των νηπιαγωγών μέχρι 34 ωρών κατά την χειμερινήν περίοδον και 38 κατά την θερινήν. Εντός δύο ημερών από της συντάξεως της σχετικής πράξεως υποβάλλεται υπό του διευθύνοντος έκαστον των διδασκαλείων εις τε το Υπουργείον των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως και εις τον οικείον γενικόν επιθεωρητήν της εκπαιδεύσεως αντίγραφον της πράξεως, εν η θα εμφαίνηται ο τε καθ' εβδομάδα περιορισμός των ωρών της διδασκαλίας εκάστου μαθήματος ενεκάστητάξει και το ωρολόγιον της καθ' εκάστην διδασκαλίας αυτών διά τε την χειμερινήν και την θερινήν περίοδον, όπερ συντάσσεται υπό των οικείων συλλόγων λαμβανόντων υπ' όψει τας κλιματολογικάς και λοιπάς συνθήκας του τόπου, εν ώ λειτουργεί το διδασκαλείον. Aι κατ' οίκον σχολικαί εργασίαι των μαθητών πάντων των διδασκαλείων περιορίζονται μετ' απόφασιν των διδασκόντων εις το ελάχιστον δυνατόν οριον. διενεργούνται κατά το σχολικόν έτος 1917-1918 κατά τας ισχυούσας περί αυτών διατάξεις.

[

]

Αναστέλλεται μέχρι της ενάρξεως του επομένου σχολικού έτους (1918 1919) η ισχύς πάσης διατάξεως αντικειμένης εις τας του παρόντος διατάγματος. Εις τον αυτόν Ημέτερον των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργόν ανατίθεμεν την δημοσίευσιν και εκτέλεσιν του παρόντος διατάγματος. Εν

Αθήναις

τη

25 Δεκεμβρίου 1917. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ

Ο

επί

των

Εκκλησιαστικών

κλπ. Υπουργός ΔΗΜ. ΔΙΓΚΑΣ

104

ΕΓΓΡΑΦΕΣ, ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ, ΩΡΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 1918-1919 (Β. Διάταγμα/15 Σεπτεμβρίου 1918) Κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου Υπουργός Δ. Δίγκας

Περί εγγραφών, εξετάσεων, και ωρών διδασκαλίας εν τοις σχολείοις της μέσης εκπαιδεύσεως κατά το σχολικόν έτος 1918-1919 ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Έχοντες υπ' όψει το άρθρον 3 του νόμου 686, «περί λήψεως μέτρων υπέρ της εκπαιδεύσεως κτλ.», προτάσει του Ημετέρου Υπουργού των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, λαβόντεςπροοφθαλμώνκαιτηνυπ' αριθ. 204 πράξιν του Εκπαιδευτικού Συμβουλίου, απεφασίσαμεν και διατάσσομεν.

[............] Άρθρον 2. 1) Αι ώραι της καθ' εβδομάδα διδασκαλίας των μαθημάτων εις τα σχολεία της Μέσης εκπαιδεύσεως κανονίζονται διά το σχολικόν έτος 1918-1919 ως εξής: Α') Διά την φθινοπωρινήν περίοδον (Σεπτέμβριον, Οκτώβριον και Νοέμβριον) και την εαρινήν (Μάρτιον, Απρίλιον και Μάϊον): α') Εις τα ελληνικά σχολεία και τας εις ταύτα αντιστοίχους τάξεις των ημιγυμνασίων και των εξαταξίων και πενταταξίων γυμνασίων των νέων χωρών: 1) Ιερά εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 2) Ελληνικά νέα εν τη α' τάξει ανά πέντε και εν τη β' και γ' τάξει ανά τέσσαρας ώρας καθ' εβδομάδα. 3) Ελληνικά αρχαία εν τη α' τάξει ανά πέντε και εν τη β' και γ' ανά εξ ώρας καθ' εβδομάδα. ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 210, τχ. Α'/28 Σεπτεμβρίου 1918.

4) Μαθηματικά εν τη α' και β' τάξει ανά τρεις και εν τη γ' ανά τέσσαρας ώρας καθ' εβδομάδα. 5) Φυσικά εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 6) Ιστορία εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 7) Γεωγραφία εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 8) Γαλλικά εν τη β' και γ' τάξει ανά τρεις ώρας καθ' εβδομάδα. 9) Καλλιγραφία εν εκάστη τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 10) Ιχνογραφία εν τη α' και β' τάξει ανά δύο και εν τη γ' ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 11) Γυμναστική εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 12) Ωδική εν εκάστη τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. β') Εις τα αστικά σχολεία των θηλέων και τα ανώτερα η γυμνασιακά παρθεναγωγεία: 1) Θρησκευτικά εν εκάστη τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 2) Ελληνικά νέα και αρχαία ανά εξ ώρας καθ' εβδομάδα. 3) Ιστορία εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 4) Γεωγραφία εν εκάστη τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 5) Φυσικοϊστορικά εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 6) Φυσικά εν τη α' και β' τάξει ανά δύο ώρας και εν τη γ' ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 7) Μαθηματικά εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 8) Οικιακή οικονομία και παιδαγωγική εν τη γ' τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 9) Ιχνογραφία εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 10) Καλλιγραφία εν τη α' τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 11) Χειροτεχνία εν εκάστη τάξει ανά τρεις ώρας καθ' εβδομάδα. 12) Ωδική εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 13) Γυμναστική εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 14) Γαλλικά εν εκάστη τάξει ανά τέσσαρας ώρας καθ' εβδομάδα. γ') Εις τα τετρατάξια γυμνάσια και τας εις ταύτα αντιστοίχους τάξεις των ημιγυμνασίων και των εξαταξίων και πενταταξίων γυμνασίων των νέων χωρών: 1) Ιερά εν τη α' και β' τάξει ανά δύο και εν τη γ' και δ' τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 2) Ελληνικά νέα και αρχαία εν εκάστη τάξει ανά δέκα ώρας καθ' εβδομάδα. 3) Μαθηματικά κτλ. εν εκάστη τάξει ανά τέσσαρας ώρας καθ' εβδομάδα. 4) Φυσικά κτλ. εν εκάστη τάξει ανά τρεις ώρας καθ' εβδομάδα, ανά δύο δε όπου διδάσκεται και η Ωδική. 5) Φιλοσοφικά εν τη γ' και δ' τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα.

6) Ιστορία εν εκάστη τάξει ανά τρεις ώρας καθ' εβδομάδα. 7) Λατινικά εν εκάστη τάξει ανά τρεις ώρας καθ' εβδομάδα. 8) Γαλλικά εν τη α' και β' ανά τρεις και εν τη γ' και δ' ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 9) Γυμναστική εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 10) Ωδική εν εκάστη τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. Β') Διά την χειμερινήν περίοδον (Δεκέμβριον, Ιανουάριον και Φεβρουάριον): α') Εις τα ελληνικά σχολεία και τας εις ταύτα αντιστοίχους τάξεις των ημιγυμνασίων και των εξαταξίων και πενταταξίων γυμνασίων των νέων χωρών: 1) Ιερά εν εκάστη τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 2) Ελληνικά νέα εν τη α' τάξει ανά τέσσαρας και εν τη β' και γ'ανάτρεις ώρας καθ' εβδομάδα. 3) Ελληνικά αρχαία εν τη α' τάξει ανά τέσσαρας και εν τη β' και γ' ανά εξ ώρας καθ' εβδομάδα. 4) Μαθηματικά εν εκάστη τάξει ανά τρεις ώρας καθ' εβδομάδα. 5) Φυσικά εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 6) Ιστορία εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 7) Γεωγραφία εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 8) Γαλλικά εν τη β' και γ' τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 9) Ιχνογραφία εν εκάστη τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 10) Καλλιγραφία εν τη α' μόνον τάξει μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 11) Γυμναστική εν τη α' τάξει ανά δύο ώρας και εν τη β' και γ' ανά μίαν καθ' εβδομάδα. 12) Ωδική εν εκάστη τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. β') Εις τα αστικά σχολεία των θηλέων και τα ανώτερα η γυμνασιακά παρθεναγωγεία: 1) Θρησκευτικά εν εκάστη τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 2) Ελληνικά νέα και αρχαία εν εκάστη τάξει ανά εξ ώρας καθ' εβδομάδα. 3) Ιστορία εν εκάστη τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 4) Γεωγραφία εν εκάστη τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 5) Φυσικοϊστορικά εν εκάστη τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 6) Φυσικά εν εκάστη τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 7) Μαθηματικά εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 8) Οικιακή οικονομία και παιδαγωγική εν τη Γ' τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 9) Ιχνογραφία εν εκάστη τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 10) Καλλιγραφία εν τη Α' τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα.

11) Χειροτεχνία εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 12) Ωδική εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 13) Γυμναστική εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 14) Γαλλικά εν εκάστη τάξει ανά τρεις ώρας καθ' εβδομάδα. γ') Εις τα τετρατάξια γυμνάσια και τας εις ταύτα αντιστοίχους τάξεις των ημιγυμνασίων και των εξαταξίων και πενταταξίων γυμνασίων των νέων χωρών: 1) Ιερά εν εκάστη τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 2) Ελληνικά νέα και αρχαία εν τη Α' και Β' τάξει ανά εννέα και Γ' και Δ' ανάοκτώώρας καθ' εβδομάδα. 3) Μαθηματικά κλπ. εν εκάστη τάξει ανά τρεις ώρας καθ' εβδομάδα. 4) Φυσικά κλπ. εν εκάστη τάξει ανά τρεις ώρας καθ' εβδομάδα. 5) Φιλοσοφικά εν τη Γ' και Δ' τάξει, ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 6) Ιστορία εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 7) Λατινικά εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 8) Γαλλικά εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 9) Γυμναστική εν εκάστη τάξει ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα. 10) Ωδική εν εκάστη τάξει ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. 2. Κατ' απόφασιν των συλλόγων των διδασκόντων και μετ'έγκρισιντου Υπουργείου, δύναται να περιορισθή το σύνολον των ωρών της καθ' εβδομάδα διδασκαλίας των μαθημάτων, του μεν Βαρβακείου Λυκείου μέχρι 32 ωρών κατά την φθινοπωρινήν και την εαρινήν περίοδον και μέχρις 28 κατά την χειμερινήν, των δε δύο κατωτέρων τάξεων των διδασκαλείων της δημοτικής εκπαιδεύσεως αμφοτέρωντωνφύλων και της πρώτης των διδασκαλείων των νηπιαγωγών μέχρι 36 ωρών κατά την φθινοπωρινήν και την εαρινήν περίοδον και 32 κατά την χειμερινήν, της δε ανωτάτης και της προσηρτημένης τάξεως των διδασκαλείων της δημοτικής εκπαιδεύσεως και της δευτέρας των διδασκαλείων των νηπιαγωγών μέχρι 38 ωρών κατά την φθινοπωρινήν και την εαρινήν περίοδον και 34 κατά την χειμερινήν. 3. Αι κατά το προηγούμενον εδάφιον αποφάσεις των συλλόγων υποβάλλονται υπό των διευθυντών των ειρημένων σχολείων εις το Υπουργείονκαιτον οικείον γενικόν επιθεωρητήν μετά του καταρτισθέντος δι' εκάστην περίοδον ωρολογίου προγράμματος των μαθημάτων. 4. Αι κατ' οίκον σχολικαί εργασίαι των μαθητών περιορίζονται κατ' απόφασιν των διδασκόντων, εις το ελάχιστον δυνατόν όριον. 5. Αν το διδακτικόν προσωπικόν σχολείου τινός είνε ελλιπές ή αν τα μαθήματα σχολείου τινός γίνωνται μόνον προ η μετά μεσημβρίαν δι' έλλειψιν διδακτηρίου, δύνανται οι κατά εκπαιδευτικάς περιφερείας γενικοί επιθεωρηταί να διατάσσωσιν ανάλογον περιορισμόν των ωρών της καθ' εβδομάδα διδασκαλίας των ανωτέρω μαθημάτων η και την προσωρινήν διακοπήν των δευτερευόντων εκ τούτων.

Άρθρον 3. 1. Κατά την φθινοπωρινήν περίοδον του ενεστώτος σχολικού έτουςταμαθήματα των σχολείων της μέσης εκπαιδεύσεως πλην των διδασκαλείων διδάσκονται προ μεσημβρίας μεν από της 8ης μέχρι της 12ης, μετά μεσημβρίαν δε από της 2ας μέχρι της 4ης ώρας. 2. Κατά την χειμερινήν περίοδον τα μαθήματα άρχονται την 8 1/2 π.μ. και λήγουσι την 1ην μ.μ. 3. Κατά τους μήνας Μάρτιον και Απρίλιον τα μαθήματα διδάσκονται προ μεσημβρίας μεν από της 8ης μέχρι της 11ης, μετά μεσημβρίαν δε από της 3ης μέχρι της 5ης, κατά δε τον Μάϊον και Ιούνιον, προ μεσημβρίας μεν από της 7ης μέχρι της 11ης, μετά μεσημβρίαν δε από της 4ης μέχρι της 6ης. 4. Αν ένεκα επιτάξεως η δι' άλλην αιτίαν διδάσκωνται εν τω αυτώ διδακτηρίω τα μαθήματα δύο σχολείων, τα μεν του ενός τούτων γίνονται προ μεσημβρίας από της 8ης μέχρι της 12ης κατά τε την φθινοπωρινήν και την χειμερινήν περίοδον και από της 7ης μέχρι της 12ης κατά την εαρινήν, τα δε του ετέρου μετά μεσημβρίαν κατά μεν την φθινοπωρινήν περίοδον και τους μήνας Μάρτιον καιΑπρίλιοναπότης2ας μέχρι της 6ης, κατά την χειμερινήν περίοδον από της 1ης μέχρι της 5ης και κατά τον Μάϊον και Ιούνιον από της 3ης μέχρι της 7ης. 5. Οι κατά εκπαιδευτικάς περιφερείας γενικοί επιθεωρηταί δύνανται ένεκα ειδικών κατά τόπους κλιματολογικών όρων η και δι' άλλους αποχρώντας λόγους να κανονίζωσιν άλλως τα της καθ' ημέραν ενάρξεως και λήξεως των μαθημάτων εις σχολεία της περιφερείας των.

[

......]

λεσιν του παρόντος διατάγματος. Εν Αθήναις τη 15 Σεπτεμβρίου 1918. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ο

επί

των

Εκκλησιαστικών

κλπ. Υπουργός ΔΗΜ. ΔΙΓΚΑΣ

105 ΕΙΔΙΚΟ ΩΡΟΛΟΓΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ (Εγκύκλιος 42252/8 Οκτωβρίου 1918) Κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου Υπουργός Δ. Δίγκας

Εγκύκλιος υπουργείου Παιδείας υπ' αριθ. 42252 της 8 8)βρίου 1918 Κατά το άρθρον 2 του νόμου 1422, το διδακτικόν προσωπικόν των ελληνικών σχολείων, των οποίων οι μαθηταί είνε ολιγώτεροι των 60, αποτελείται εκ δύο διδασκάλων. Πολλάκις δε, δι' έλλειψιν διδακτικού προσωπικού η απουσίαν των διδασκόντων ένεκα επιστρατεύσεως ή άλλης αιτίας, παρίσταται ανάγκη να λειτουργώσιν, ου μόνον ταύτα, αλλά και τα μεγαλείτερον αριθμόν μαθητών έχοντα σχολεία με δύο, έστιν ότε δε και με ένα μόνον διδάσκαλον. της καθ' εβδομάδα διδασκαλίας των μαθημάτων και τροποποίησις του ωρολογίου προγράμματος, ούτως ώστε και περισσότερον χρόνον νααπασχολώνται οι μαθηταί και εν τω σχολείω και κατ' οίκον και τα μαθήματα όσον το δυνατόν επαρκέστερον να διδάσκωνται. Προς επιτυχίαν τούτου εντελλόμεθα όπως οι υπηρετούντες εις τα ελληνικά σχολεία, εν οις το διδακτικόν προσωπικόν αποτελείται εκ δύο ή εξ ενός διδασκάλου, ρυθμίζωσιν αμελητί το ωρολόγιον πρόγραμμα του σχολείου αυτών συμφώνως προς τας επομένας αρχάς. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α'

λων" Α') Αι ώραι της καθ' εβδομάδα διδασκαλίας των μαθημάτων ορίζονται ως εξής" α') των ιερών, ανά μία εν τη Α' και τη Β' και δύο εν τη Γ' τάξει, β') των ελληνικών (νέων και αρχαίων), ανά 9 εν τη Α' και τη Β' και 10 εν τη Γ' τάξει. Αναδημοσιεύεταιαπότο:Χ. Λέφας, Εκπαιδευτικός Κώδιξ, τ. Β', σ. 69-70.

γ) των μαθηματικών, ανά 3 εν τη Α' και τη Β' και δύο εν τη Γ' τάξει, δ') των φυσικών, της Ιστορίας και της γεωγραφίας, ανά δύο εν εκάστη τάξει και δι' έκαστον των μαθημάτων τούτων, ε') των γαλλικών, ανά δύο εν τη Β' και τη Γ' τάξει. Β') Τα μαθήματα ταύτα κατανέμονται μεταξύ των δύο συνυπηρετούντων ως εξής· α') Αν αμφότεροι είνε φιλόλογοι η ο εις τούτων φιλόλογος και ο έτερος θεολόγος. ρεσίς αρχαιότερος, διδάσκει' 1) τα ελληνικά της Γ' τάξεως, 2) τα αρχαία ελληνικά της Β' και 3) τα μαθηματικά, τα φυσικά και τα γαλλικά της Β', και της Γ' τάξεως, ο δ' έτερος πάντα τα άλλα μαθήματα. β') Αν ο εις των συνυπηρετούντων είνε φιλόλογος η θεολόγος, ο δ' έτερος μαθηματικός η φυσικός.

και την ιστορίαν της Α' και της Γ' τάξεως και 3) τα αρχαία ελληνικά της Β' ο δ' έτερος πάντα τα άλλα μαθήματα. Σημ. α') Τα αρχαία ελληνικά διδάσκονται εν μεν τη Α' τάξει επί 1 ώρα καθ' εβδομάδα από του Φεβρουαρίου και εξής, εν δε τη Β' και τη Γ' ανά 5 ώρας καθ' εβδομάδα από των αρχών του σχολικού έτους. Σημ. β') Οι μαθηταί της Α' τάξεως προσέρχονται εις το σχολείον καθ' εκάστην π.μ. μετά μίαν ώραν από της συγχρόνου προσελεύσεως των της Β' και της Γ' τάξεως. Μετά μεσημβρίαν δε δεν προσέρχονται εις το σχολείον εκ περιτροπής δις της εβδομάδος οι μαθηταί εκάστης τάξεως, απασχολούμενοι διά γραπτών κατ' οίκον εργασιών. Σημ. γ') Μετά το πρώτον ωριαίον π.μ., μάθημα οι της Β' τάξεως μαθηταί και μετά το δεύτερον εν τη οικείς τάξει ωριαίον επίσης μάθημα, οι της Α' και της Γ' τάξεως, απασχολούνται εν τω σχολείω επί μίαν ώραν εις σύνταξιν απλών συνθέσεων, ή εις γραμματικάς ή μαθηματικάς ασκήσεις ή εις καλλιγ φίαν ωρισμένων στίχων νεοελληνικού κειμένου ή εις την ιχνογραφίαν.

106

ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΙΑΣ ΣΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 1914 (Β. Διάταγμα/17 Δεκεμβρίου 1918) Κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου Υπουργός Δ. Λίγκας

Περί προσθήκης εδαφίου εις το πρόγραμμα των μαθημάτων του ελληνικού σχολείου ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Έχοντες υπ' όψει το Β. Ν. διάταγμα της 31 Δεκεμβρίου 1836 «περί κανονισμού των Ελληνικών σχολείων και γυμνασίων», τον νόμον 240καιτον νόμον 1422, προτάσει του Ημετέρου Υπουργού των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, λαβόντος προ οφθαλμών και την υπ' αριθ. 232 πράξιν του εκπαιδευτικού συμβουλίου, απεφασίσαμεν και διατάσσομεν Άρθρον μόνον.

λείου, το περιεχόμενον εν τω Β. διατάγματι της 31 Οκτωβρίου 1914 «περί προγράμματος των μαθημάτων του ελληνικού σχολείου και του γυμνασίου» προστίθεται ως τελευταίον εδάφιον το ακόλουθον. «12) Χειροτεχνία. Πρώτη τάξις. Ώραι 2. Χαρτοπλεκτική, ψαθοπλεκτική και πηλοπλαστική. Δευτέρα τάξις. Ώραι 2. Πηλοπλαστική και χαρτοτεχνία. Τρίτη τάξις. Ώ ρ α 1. Χαρτοτεχνία, βιβλιοδετική και ξυλοτεχνία». Εις δε το εν τέλει του προγράμματος του ελληνικού σχολείου παρατιθέμενον ωρολόγιον πρόγραμμα των μαθημάτων αυτού προστίθενται τα ακόλουθα" 12) Χειροτεχνία 2 2 1 μεταβαλλομένου του συνόλου των ωρών εις 35 36 36.

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 255, τχ. Α'/19 Δεκεμβρίου 1918.

Εις τον αυτόν Ημέτερον Υπουργόν ανατίθεμεν την δημοσίευσιν και εκτέλεσιν του παρόντος διατάγματος. Εν

Αθήναις

τη 17 Δεκεμβρίου 1918. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ

Ο

Υπουργός

των

Εκκλησιαστικών ΔΗΜ. ΔΙΓΚΑΣ

κτλ.

107

ΕΙΔΙΚΕΣ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 1918-1919 (Β. Διάταγμα/17 Δεκεμβρίου 1918) Κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου Υπουργός Δ. Λίγκας

Περί τροποποιήσεως και προσθήκης εδαφίων εις το Β. Δ. της 15 Σεπτεμβρίου 1918 «περί εγγραφών, εξετάσεων κτλ. εν τοις σχολείοις της μέσης εκπαιδεύσεως» ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Έχοντες υπ' όψει το άρθρον 3 του νόμου 686, προτάσει του Ημετέρου Υπουργού των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, λαβόντος προ οφθαλμών και την υπ' αριθ. 204 πράξιν του εκπαιδευτικού συμβουλίου, απεφασίσαμεν και διατάσσομεν

[

]

Άρθρον 3. Εις τα εδάφια α' των Κεφ. Α' και Β' του άρθρου 2τουαυτού Β. διατάγματος προστίθεται 13 παράγραφος, η εξής: «13) Χειροτεχνία εν τη α' και β' τάξει ανά δύο και εν τη γ' ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα». Εις τον αυτόν Ημέτερον Υπουργόν ανατίθεμεν την δημοσίευσιν και εκτέλεσιν του παρόντος διατάγματος. Εν Αθήναις τη 17 Δ ε κ ε μ β ρ ί ο υ 1 9 1 8 .

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ο

Υπουργός

των

Εκκλησιαστικών ΔΗΜ. ΔΙΓΚΑΣ

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 255, τχ. Α'/19 Δεκεμβρίου 1918.

κτλ.

108

ΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΔΙΑΤΑΞΕΩΝ ΠΕΡΙ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ (Β. Διάταγμα/24 Ιουνίου 1919) Κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου Υπουργός Δ. Λίγκας

Περί κωδικοποιήσεως των εις την μέσην εκπαίδευσιν αναγομένων διατάξεων Έχοντες υπ' όψει τον νόμον «περί κωδικοποιήσεως των Εκπαιδευτικών κλπ. νόμων και νομοθετικών διαταγμάτων» και το προς εκτέλεσιν αυτού Β. διάταγμα της 27ης Μαΐου 1918, προτάσει του Ημετέρου Υπουργού των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, λαβόντος προ οφθαλμών την έκθεσιν της οικείας επιτροπής, απεφασίσαμεν και διατάσσομεν. 1) Του Β. Ν. Διατάγματος της 31ης Δεκεμβρίου 1836 «περί κανονισμού

ΑΧΚΕ' ως ετροποποιήθη διά των νόμων, ΒΤΕ' και 1385, 4) του νόμου ,ΒΡΛΒ' 5) του νόμου ΓΥΙΔ', 6) του νόμου ,ΓΨΙΗ', ως ετροποποιήθη διά του νόμου 502, 7) του νόμου ,ΓΖΑ', ως ετροποποιήθη διά των νόμων ,ΓΨΛΒ' και 567, 8) του νόμου 322, 9) του Β. Ν. Διατάγματος της 19 Αυγούστου 1914, «περί τουπροσωπικούτωνσχολείων των Νέων Χωρών, ως ετροποποιήθη διά των νόμων 1067 και 1386, 10) του Β. Ν. Διατάγματος της 21ης Αυγούστου 1914 «περί ιδρύσεως διδασκαλείων εκατέρου των φύλων» ως ετροποποιήθη διά των νόμων 381, 873, 926,939 και 1556, 11) του νόμου ΑΧΙΓ', 12) του νόμου 388, 13) του νόμου 425, 14) του νόμου 572, ως ετροποποιήθη διά του νόμου 940, 15) του νόμου 577, ως ετροποποιήθη διά των νόμων 825 και 1386, 16) του νόμου 588, 17) του νόμου 686, 18) του νόμου 997, ως ετροποποιήθη διά του νόμου 1405, 19) του νόμου 995, 20) του νόμου 1286, 21) του νόμου 1381, 22) του νόμου 1406, 23) του νόμου 1422, 24) του νόμου 564, 25) του νόμου 1615 26) νόμου ,ΑΙΔ', 27) του νόμου ,ΥΠΘ', 28) του νόμου ,ΑΩΞΑ', 29) του νόμου ,ΑΣΠΕ', 30) του νόμου ,ΒΤΓΙΒ', 31) του νόμου, Α ^ Λ Ε ' , 32) του νόμου ,ΓΨΚ',

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 190, τχ. Α'/28 Αυγούστου 1919.

33)τουνόμου ,ΑΤΛΒ', 34) του νόμου ,ΧΞΕ', 35) του νόμου ,ΠΚΗ', 36) του νόμου 1432, 37) του νόμου '1430, 38) του νόμου 1615 και 39) του νόμου ,ΤΞΖ', κωδικοποιούνται εις εν ενιαίον κείμενον νόμου «περί μέσης εκπαιδεύσεως», έχον ως έπεται: ΝΟΜΟΣ 1242 Α'. Περί Μέσης Εκπαιδεύσεως ΜΕΡΟΣ I.

Σχολεία της μέσης Εκπαιδεύσεως. κεφαλαιον

α'

Γενικαί διατάξεις. Άρθρον 1. 1) Σχολεία της μέσης εκπαιδεύσεως είναι τα παντός είδους και βαθμού διδασκαλεία, τα γυμνάσια, το Βαρβάκειον Λύκειον, τα ημιγυμνάσια, τα γυμνασιακά ή ανώτερα παρθεναγωγεία και τα ελληνικά και αστικά σχολεία, (ν. 1381 άρθρ. 1, εδ. 3). 2) Την ίδρυσιν, την προαγωγήν, τον υποβιβασμόν, την συγχώνευσιν, ή διαίρεσιν και την κατάργησιν των σχολείων της μέσης εκπαιδεύσεως, προτείνει τοεκπαιδευτικόν συμβούλιον μετά γνωμοδότησιν των οικείων γενικών επιθεωρητών 1 (ν. 567, άρθρ. 3 εδ. 1, παρ. η' και άρθρ. 15, εδ. 2, παρ. γ'). 3) Τα σχολεία της μέσης εκπαιδεύσεως των νέων χωρών διατηρούνται υπότηνμορφήν, ην είχον κατά την 21 Αυγούστου 1914, δυνάμενα διά Β. Διατάγματος, προτάσει του εκπαιδευτικού συμβουλίου, να μεταρρυθμισθώσι, καθ' οιονδήποτε τύπον τοϋτο ήθελεν ορίσει ή να καταργηθώσι (Ν. Β. Διάταγμα 19 Αυγούστου 1914, άρθρ. 1 και ν. 1067, εδ. 1). 4) Τα εν τω Κράτει δημόσια και ανεγνωρισμένα σχολεία της μέσης εκπαιδεύσεως διαιρούνται εις τέσσαρας τάξεις αναλόγως ιδία του είδους των σχολείων, του αριθμού των κατοίκων, της γεωγραφικής θέσεως και της διοικητικής τάξεως των πόλεων, εν αις είνε ιδρυμένα. Η διαίρεσις αύτη γίνεται διά Β. Διατάγματος κατά πρότασιν του εκπαιδευτικού συμβουλίου (ν. 1422, άρθρ. 4, εδ. 1). 5) Η γενομένη κατά μήνα Ιανουάριον του έτους 1919αναθεώρησιςτης πρώτης διαιρέσεως υπόκειται εις αναθεώρησιν, περαιτέρω ανά παν δεύτερον έτος (ν. 1422 άρθρ. 4 εδ. 2).

1. Γίνεται διά Β. Δ. προκαλουμένου υπότουΥπουργούτωνΕκκλησιαστικών καιτης Δημοσίας Εκπαιδεύσεως.

6) Δύναται το εκπαιδευτικόν συμβούλιον να διαβαθμίζη εις τας ανωτέρου τάξεις και σχολεία της μέσης εκπαιδεύσεως ελληνικών κοινοτήτων της αλλοδαπής (ν. 1422, άρθρ. 4, εδ. 3). κεφαλαιον

β'

Ελληνικά σχολεία, γυμνάσια

κλπ.

Άρθρον 2. 1) Πρώτιστος σκοπός των ελληνικών σχολείων είνε να προετοιμάζουν διά τα γυμνάσια και κατ' αυτόν συμμορφούται το αντικείμενον, η έκτασιςκαιοτρόπος της διδασκαλίας, αλλά συγχρόνως η εν αυτοίς εκπαίδευσις πρέπει να αποτελή και αυθύπαρκτόν τι όλον, ως πρώτην μεν θεωρούμενον βαθμίδα της επιστημονικής μορφώσεως της νεολαίας, αλλά και διά τους παίδας κατάλληλον, όσοι δεν θέλουν μεταβή εις τα γυμνάσια, αλλ' από των ελληνικών σχολείων αμέσως εις τον κοινωνικόν βίον, ή εις θέσιν μη απαιτούσαν εκπαίδευσιν γυμνασίου και Πανεπιστημίου (Β. Ν. Δ. 1836, άρθρ. 2). 2) Έκαστον ελληνικόν σχολείον σύγκειται από τρεις τάξεις (Β. Ν. Δ. 1836, άρθρ. 3). 3) Οσάκις ο αριθμός των μαθητών απαιτή τούτο, δύναται μία τάξις να διαιρήται εις δύο η περισσότερα τμήματα. (Β. Ν. Δ. 1836, άρθρ. 5). 4) Η διάρκεια των μαθημάτων εις τα ελληνικά σχολεία είνε τριετής (Ν. 13. Δ. 1836, άρθρ. 16). 5) Ημιγυμνάσια η ελληνικά σχολεία, έχοντα ολιγωτέρους των 40 μαθητών, εις δε τας νήσους, τας εχούσας εν μόνον ελληνικόν σχολείον, ολιγωτέρους των 30 μαθητών, καταργούνται (ν. 1422, άρθρ. 2, εδ. 1). Άρθρον 3. 1) Εις τα ελληνικά σχολεία μόνον τοιούτοι παίδες γίνονται δεκτοί, όσοι κατά τας τακτικάς αποδείξεις των σχολείων εις το οποίον εφοίτων, έχουν τας αναγκαίας προκαταρκτικάς γνώσεις των όσα διδάσκονται εις τα δημοτικά σχολεία και διαγωγήν αμεμπτον 1 (Β. Ν. διάταγμα 31 Δεκεμ 1836, άρθρ. 19). 2) Παραδοχή μαθητού εις ανωτέραν παρά την πρώτην τάξιν επιτρέπεται τότε μόνον, όταν ούτος γνωρίζη ακριβώς τα εις τας κατωτέρας τάξεις του ελληνικού σχολείου διδασκόμενα. (Ν. Β. διάταγμα 31ης Δεκεμβρίου 1836, άρθρ. 19). 3) της εγγραφής του μαθητού προηγείται εξέτασις ενώπιον όλων των διδασκάλων και καθηγητών του σχολείου και κατά το αποτέλεσμα ταύτης κατα-

1. Διά την εισαγωγήν εις τα εξατάξια και τα πεντατάξια γυμνάσια, τα ημιγυμνάσια, τα ανώτερα η γυμνασιακά παρθεναγωγεία και τα αστικά σχολεία απολυτήριον πλήρους δημοτικού σχολείου. Η εις τα αστικά σχολεία των θηλέων παραδοχή γίνεται άνευ εισιτηρίων εξετάσεων.

κατατάσσεταιομαθητής εις την ανήκουσαν τάξιν. (Ν. Β. διάταγμα 31 Δεκεμβρίου 1836, άρθρ. 21). Άρθρον 4. 1) Σκοπός των γυμνασίων είνε η περαιτέρωανάπτυξιςτης εις τα ελληνικά σχολεία προκαταρκτικής εκπαιδεύσεως καθ' όλους τους κλάδους και κυρίως η προπαρασκευή των μαθητών, όσοι μέλλουν να σπουδάσωσιν ανωτέρας επιστήμας εις το Πανεπιστήμιον (Β. Ν. διάταγμα 31 Δεκεμβρίου 1836, άρθρ. 64). 2) το γυμνάσιον πλήρες ον σύγκειται από τέσσαρας τάξεις, ώστεηεις το Πανεπιστήμιον μετάβασις από την τετάρτην μόνον τάξιν δύναται να γίνη 1 (Β. Ν. διάταγμα 31 Δεκεμβρίου 1836, άρθρ. 65). 3) Διά Β. Διατάγματος μετά προηγουμένην γνωμοδότησιν της συγκλήτου των Πανεπιστημίων ωρίσθησαν τα ανεγνωρισμένα γυμνάσια. Πάσα δε προσθήκη η μεταβολή γενήσεται διά Β. διατάγματος μετά γνωμοδότησιν της συγκλήτου (ν. ,ΓΩΚΓ' και, ,ΓΩΚΕ', άρθρ. 12, εδ. 2, παρ. 3). Άρθρον 5. 1) Η παραδοχή εις τα τετρατάξια γυμνάσιαεξαρτάταιαπό εξέτασιν γενομένην πριν της αρχής του σχολειακού έτους εις έκαστον γυμνάσιον διά τους απαιτούντας να εισέλθωσιν εις αυτά, και είτε εκ δημοσίων, είτε εξ ιδιωτικών ελληνικών σχολείων εξερχομένους. Η εξέτασις δ' αύτη γίνεται προφορικώς και εγγράφως, εμπεριλαμβάνει όλα τα εις τα ελληνικά σχολεία διδασκόμενα και εκτελείται ενώπιον όλων των καθηγητών του γυμνασίου (Β. Ν. Διάταγμα 31 Δεκεμβρίου 1836, άρθρ. 85 και 87). 2) Έκαστος ζητών να γίνη δεκτός εις το γυμνάσιον θέλει εμφανίζεσθαι εις τον γυμνασιάρχην πριν της αρχής του σχολειακού έτους, δηλών την ηλικίαν του καιτοντόπον και τον τρόπον των προτέρων σπουδών του (Β. Ν. διάταγμα 31ης Δεκεμβρίου 1836, άρθρ. 86). 3) Ο μη φανείς ως κατέχων τας απαιτουμένας γνώσεις των εις τα ελληνικά σχολεία διδασκομένων μαθημάτων, δεν γίνεται δεκτός εις το γυμνάσιον. Άπανταταμέλη της εξεταστικής επιτροπής είνε υπόλογα διά την αυστηράν καιαμερόληπτονεκτέλεσιντωνορισμώντούτων. Περί της εξετάσεως θέλει συντάττεσθαι πρωτόκολλον και στέλλεσθαι εις την Γραμματείαν (Υπουργείον) των Εκκλησιαστικών (Β. Ν. Δ. 1836 άρθρ. 88 εδ. 1 και 2). 4) Οι βουλόμενοι ν' αποκτήσωσι δι' ιδιαιτέρας σπουδής γνώσιν των μαθημάτων, όσα διδάσκονται εις το γυμνάσιον, χρεωστούν πρινεισαχθώσιν ειςτην γενικήν (απολυτήριον) εξέτασιν να φοιτήσωσιν εις την τετάρτην (ανωτάτην) τάξιν του γυμνασίου. Οι τοιούτοι, πριν γίνωσι δεκτοί, χρεωστούν να εμφανίζωνται πριν της αρχής του σχολειακού έτους εις τον γυμνασιάρχην, δηλούντες την 1. Τα εν Μακεδονία, Κρήτη και Σάμω γυμνάσια σύγκεινται από εξ τάξεις, τα εν Χίω από πέντε και τα εν Ηπείρω από τέσσαρας. Αντιστοιχούσι δε εις την Δ' τάξιν των τετραταξίων γυμνασίων η έκτη των εξαταξίων και η πέμπτη των πενταταξίων.

ηλικίαν και τας προτέρας ιδιωτικάς σπουδάς των, και να καθυποβάλλωνται εις προφορικήν και έγγραφον εξέτασιν ενώπιον του γυμνασιάρχου και όλων των καθηγητών του γυμνασίου διά να αποδείξωσιν, ότι έχουν την αναγκαίαν ικανότητα διά να καταταχθώσιν εις ην ζητούσι τάξιν (Β. Ν. Δ. 1836 άρθρ. 92 εδ.1 και 2). 5) Μαθηταί πρόσφυγες η εκ του εξωτερικού προερχόμενοι, στερούμενοι πιστοποιητικών σπουδής, κατατάσσονται μετ' εξέτασιν εις ην τάξιν ήθελον κριθή ικανοί (ν. 686 άρθρ. 11). Άρθρον 6. 1) Πας μαθητής ελληνικού σχολείου, γυμνασίου και παντός ετέρου σχολείου ιδιωτικού η δημοσίου η ξένου τοιούτου εν Ελλάδι οφείλει κατά τηνεγγραφήντου να παρουσιάση εις τον διευθυντήν του σχολείου πιστοποιητικόν, εφ' απλού χάρτου, δεόντως κεκυρωμένον παρά του αρμοδίου δημάρχου, περί εγγραφής αυτού εις το μητρώον των αρρένων. Η διάταξις αύτη δεν εφαρμόζεται προκειμένου περί μαθητών ξένης υπηκοότητος. Ο διευθυντής σχολείου, και αν τυγχάνη ξένος υπήκοος, υποχρεούται εντός 10 ημερών από της εγγραφή του μαθητού να ζητήση αρμοδίως επί βάσει του άρθρ. 23 του περί στρατο λογίας υπ' αριθ. 425 νόμου, την εγγραφήν εις το μητρώον των αρρένιον παντός μηεγγεγραμμένου,άλλωςτιμωρείται με πρόστιμον 100-300 δραχμών και εν υποτροπή με παύσιν εκ της θέσεώς του (ν. 425 άρθρ. 13 εδ. 1 , 3 και 4). Άρθρον 7. 1) Το σχολικόν έτος διά τα ελληνικά σχολεία και γυμνάσια άρχεται την 3 Σεπτεμβρίου, λήγει δε η πρώτη αυτού εξαμηνία την 15 Φεβρουαρίου, η δε δευτέρα την 3 Ιουλίου. (Β. Ν. Δ. 1836 άρθρ. 17 και 84). 2) το πρόγραμμα και το ωρολόγιον των μαθημάτων της μέσης εκπαιδεύσεως συντάσσει εν σχεδίω 1 το εκπαιδευτικόν συμβούλιον (Ν. 240) άρθρ. 3 εδ. 1 παρ. β'). 3) Αι επί εισαγωγή, κατατάξει και απολύσει εξετάσεις των μαθητών των ελληνικών σχολείων και γυμνασίων και των άλλων ισοβάθμων σχολείων, ωςκαι ο τρόπος της από τάξεως εις τάξιν προαγωγής, κανονισθήσονται εφεξής διά Β διατάγματος, εφάπαξ εκδοθησομένου (ν. 322 άρθρ. μόνον εδ. 2). 4) Εν καιρώ επιστρατεύσεως επιτρέπεται διά Β. διαταγμάτων, προκαλουμένων υπό του Υπουργού των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, μετά γνωμοδότησιν του εκπαιδευτικού συμβουλίου, να κανονίζωνται τα περί εγγραφών, φοιτήσεως και εξετάσεως μαθητών άλλως ή ως αι ισχύουσαι διατάξεις ορίζουσιν (ν. 686 άρθρ. 3). Άρθρον 8. 1) Αποβολή μαθητού από σχολείον της μέσης εκπαιδεύσεως δι' επανειλημμένας αποδείξεις παρακοής, κακής διαγωγής και αμελείας, δύναται να γίνη με μόνην την συγκατάθεσιν του διευθυντού. Διά της αποβολής ταύ1. Τα σχέδια ταύτα εγκρινόμενα υπό του Υπουργού κυρούνται διά Β. διατάγματος, υπό τούτου προκαλουμένου.

ταύτηςαπομακρύνεταιομαθητής του διδακτικού καταστήματος, χωρίς να απολέση το δικαίωμα του να γίνη δεκτός εις έτερον ομοιόβαθμον σχολείον προς δοκιμασίαν, επιβλεπόμενος αυστηρώς τουλάχιστον εις διάστημα μιας εξαμηνίας. Αποκλεισμόςαφ'όλα τα σχολεία δύναται να επιβληθή διά βαρύτερα εγκλήματα και εις αποβολήν από βασιλικόν σχολείον κατ' απόφασιν όλων των διδασκάλων. Κατά της αποφάσεως του αποκλεισμού επιτρέπεται έκκλησις εις την Γραμματείαν (Υπουργείον) των Εκκλησιαστικών, εκείθεν δε ουδεμία (Β. Ν. Δ. 1836 άρθρ. 55 εδ. 1 και 2 και άρθρ. 56 εδάφ. 2). 2) Ο δις μίαν τάξιν επαναλαβών, χωρίς να καταστή προβιβασμού άξιος, αποπέμπεταιτουσχολείου (Β. Ν. Δ. 1836 άρθρ. 27). Άρθρον 9. 1) Το διδακτικόν προσωπικόν των ελληνικών σχολείων και ημιγυμνασίων, συμπεριλαμβανομένων και των διευθυντών αυτών, αποτελείται εκ δευτεροβαθμίων καθηγητών ή και πρωτοβαθμίων ή δευτεροβαθμίων διδασκάλων των θεωρητικών μαθημάτων, ισαρίθμων προς τας τάξεις ή τα τμήματα αυτών,εφ'όσον τα σχολεία ταύτα έχουσι πλείονας των 60 μαθητών. Εάν ο αριθμός των μαθητών είνε ολιγώτερος των 60, το προσωπικόν των σχολείων τούτων αποτελείται εκ δύο δευτεροβαθμίων καθηγητών η διδασκάλωντωνθεωρητικών μαθημάτων (ν. 1422 άρθρ. 2 εδάφ. 1). 2) Εις των εν εκάστω ελληνικώ σχολείω ή ημιγυμνασίω διδασκόντων είνε μαθηματικός η φυσικός, εν ελλείψει δε τοιούτων, δύναται να διορίζηται και φιλόλογος η θεολόγος προς συμπλήρο^σιν του αριθμού των κατά το προηγούμενον εδάφιον διδάσκοντος (ν. 1422 άρθρ. 2 εδ. 2). 3) Εν οις ελληνικοίς σχολείοις τα Ιερά η φυσικά διδάσκονταιυπότωνοικείων καθηγητών του εν τη αυτή πόλει γυμνασίου, δεν διορίζονται φυσικοί και θεολόγοι (ν. 1422 άρθρ. 2 εδάφ. 3). 4) Εν αις πόλεσι λειτουργούσι πλείονα του ενός ελληνικά σχολεία, διορίζονται διδάσκαλοι της καλλιγραφίας και ιχνογραφίας, της ωδικής και της χειροτεχνίας, υποχρεούμενοι να διδάσκωσι τα μαθήματα της ειδικότητός των εις δύο των σχολείων τούτων. Όπου λειτουργεί εν ελληνικόν σχολείον ή ημιγυμνάσιον, δύναται να γίνη ανάθεσις των μαθημάτων τούτων κατά τα οριζόμενα εν τω άρθρω 11 εδάφ. 6 του παρόντος (ν. 1422 άρθρ. 2 εδάφ. 4). Άρθρον 10. 1) Το διδακτικόν προσωπικόν των γυμνασιακών παρθεναγωγείων και των αστικών σχολείων των θηλέων, συμπεριλαμβανομένουκαιτου διευθυντού η της διευθυντρίας αυτών, εφ' όσον αύται είνε πτυχιούχοι του Πανεπιστημίου, αποτελείται εκ τεσσάρων δευτεροβαθμίων καθηγητών, ων δύο φιλόλογοι, εις μαθηματικός η φυσικός και εις των γαλλικών και εκ τεσσάρων διδασκάλων, ενός της ιχνογραφίας και καλλιγραφίας, ενός της χειροτεχνίας, ενός της ωδικής και ενός της γυμναστικής (ν. 1422 άρθρ. 3 εδάφ. 1). 2) Εν ελλείψει δευτεροβαθμίων καθηγητών των θεωρητικών μαθημάτων, δύνανται να διορίζωνται και εις τα σχολεία ταύτα πρωτοβάθμιοικαιδευτεροβάθμιοι

βάθμιοι διδάσκαλοι, των τεχνικών δε μαθημάτων η διδασκαλία δύναται ν' ανατίθεται και εις διδάσκαλον του αυτού ή άλλου εν τη αυτή πόλει λειτουργούντος σχολείου, κατά τας διατάξεις του άρθρου 11 εδάφ. 6 του παρόντος (ν. 1422 άρθρ. 3 εδάφ. 2). Αρθρον 11. 1) Το διδακτικόν προσωπικόν εκάστου τετραταξίου γυμνασίου αποτελείται εκ του γυμνασιάρχου, εξ επτά πρωτοβαθμίων καθηγητών, ωντρειςφιλόλογοι, εις μαθηματικός, εις των φυσικών, εις των ιερών και της γαλλικής γλώσσης και εκ δύο διδασκάλων, ενός της γυμναστικής κα τηςωδικής.Τοδεδιδακτικόν προσωπικόν των γυμνασίων των εχόντων τάξε πλείονας των τεσσάρων, αποτελείται πλην των ανωτέρω και εξ ισαρίθμων προς τας τάξεις ταύτας δευτεροβαθμίων καθηγητών ή, εν ελλείψει τούτων, πρω θμίων η δευτεροβαθμίων διδασκάλων των θεωρητικών μαθημάτων και δύο διδασκάλων, ενός της χειροτεχνίας και ενός της καλλιγραφίας και ιχνογραφίας. Ε φ ' όσον δε τάξεις τινές διαιρούνται εις τμήματα, προστίθενται Ισάριθμοι προς τα τμήματα ταύτα πρωτοβάθμιοι μεν φιλόλογοι καθηγηταί, εάν αι διαιρο τάξεις είνε τάξεις τετραταξίου γυμνασίου, δευτεροβάθμιοι δε καθηγηταί ή, ενελλείψει τούτων, πρωτοβάθμιοι η δευτεροβάθμιοι διδάσκαλοι, εφ' όσον προκειται περί τάξεων αντιστοίχων προς τας τάξεις του ελληνικού σχολείου (ν. 1422 άρθρ. 1 εδάφ. 1). 2) Ελλείψει πρωτοβαθμίων καθηγητών φιλολόγων και μαθηματικών, δύνανται να τοποθετώνται εις τα γυμνάσια και δευτεροβάθμιοι καθηγηταί έχοντες τριετή τουλάχιστον υπηρεσίαν (ν. 1422 άρθρ. 1 εδ. 2). 3) Οι καθηγηταί της γαλλικής γλώσσης δύνανται να είνε και δευτεροβάθμιοι ελλείψει πρωτοβαθμίων (ν. 1422 άρθρ. 1 εδάφιον 3). 4) Ελλείψει πρωτοβαθμίων καθηγητών των φυσικών και των ιερών δύναται ν' ανατίθεται η εν τοις γυμνασίοις διδασκαλία των μαθημάτων τούτων εις ειδικούς καθηγητάς υπηρετούντας εν τοις Ελληνικοίς ή άλλοις σχο της αυτής πόλεως μέχρι συμπληρώσεως του ανωτάτου Ορίου των καθ' εβ δα ωρών εργασίας, πέραν δε τούτων επί επιμισθίω (ν. 1422. άρθρ. 1, εδ. 4). 5) Οι καθηγηταί των ιερών, των φυσικών και της γαλλικής γλώσσης υποχρεούνται να διδάσκωσι και εις τα εν τη αυτή πόλει λειτουργούντα ελληνικά σχολεία, οι μεν πρώτοι τα ιερά και την ιστορίαν, οι δεύτεροι τα φυσικά και οι τρίτοι τα γαλλικά μέχρι συμπληρώσεως των κεκανονισμένων ωρών της καθ' εβδομάδα διδασκαλίας των η και πέραν τούτων επί τω κεκανονισμένω επιμισθίω (ν. 1422 άρθρ. 1 εδ. 5). 6) ' Η διδασκαλία της γυμναστικής, της ωδικής, της καλλιγραφίας και ιχνογραφίας και της χειροτεχνίας δύναται ν' ανατίθεται άνευ επιμισθίου εις ειδικούς των μαθημάτων τούτων διδασκάλους του αυτού ή άλλου εν τη αυτή πόλει λείου της μέσης εκπαιδεύσεως προς συμπλήρωσιν των ωρών της καθ' εβδομάδα διδασκαλίας των, πέραν δε τούτων επί τω κεκανονισμένωεπιμισθίω.Ελλείψει

ψει δε τοιούτων και εις πτυχιούχους δημοδιδασκάλους επί επιμισθίω μέχρι δραχ. δέκα δι' εκάστην ώραν καθ' εβδομάδα διδασκαλίας (ν 1422, άρθρ. 1 εδάφ. 6).

[ Εν

Αθήναις

] τη

24 Ιουνίου 1919. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ

Ο

Υπουργός

των

Εκκλησιαστικών ΔΗΜ. ΔΙΓΚΑΣ

κτλ.

109

ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΤΜΗΜΑΤΑ ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ (Νόμος 2476/24 Ιουνίου 1920) Κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου Υπουργός Δ. Δίγκας

Περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως των νόμων BXK Α', ΓΥΛΗ' «περί γυμναστικής κλπ.» ΝΟΜΟΣ 2476 ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Ψηφισάμενοι ομοφώνως μετά της Βουλής, απεφασίσαμεν και διατάσσομεν. Άρθρον 1. Εις το άρθρον 6 προστίθεται και δεύτερον εδάφιον, το εξής: 2. Εν τοις σχολείοις της μέσης εκπαιδεύσεως εν τοις οποίοις φοιτώσι και μαθήτριαι πλείονες των πέντε αποτελούσιν αύται ιδιαιτέραν τάξιν, ασκουμένην επίσηςτρειςτουλάχιστον ώρας καθ' εβδομάδα, αν δε ο αριθμός αυτών υπερβαίνη τας πεντήκοντα αποτελούσι δυο τάξεις ασκουμένας εις χωριστάς ώρας, αν δε η πρόσθετος αύτη υπηρεσία υπερβαίνη το ανώτατον όριον της εβδομαδιαίας εργασίας του γυμναστού, αποζημιούται ούτος δι' εκάστην επί πλέον ώραν καθ' εβδομάδα συμφώνως προς τους εν ισχύϊ όντας ειδικούς νόμους.

[ Εν

Ο

Αθήναις

επί

] τη

των

24 Ιουνίου 1920. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Εκκλησιαστικών κλπ. Υπουργός ΔΗΜ. ΔΙΓΚΑΣ

Αναδημοσιεύεται από την ΕτΚ, αρ. 199, τχ. Α'/4 Σεπτεμβρίου 1920.

110 ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΠΡΟΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ (Π. Διάταγμα/13 Νοεμβρίου 1925) Κυβέρνηση Θ. Πάγκαλου Υπουργός Ρ. Λιβαθινόπουλος

Περί αναλυτικού προγράμματος της σωματικής αγωγής και της στρατιωτικής προπαιδεύσεως των Σχολείων της Μέσης Εκπαιδεύσεως ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Έχοντες υπ' όψει το εδάφ. ζ' του άρθρου 27 του νόμου 276, καθώς και την υπ' αριθ. 721 της 21 Φεβρουαρίου 1925 πράξιν του Εκπαιδευτικού Συμ βουλίου, προτάσει του Ημετέρου επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργού, απεφασίσαμεν και διατάσσομενΆρθρον 1. Ο υπό του Υπουργείου των Εκκλησιαστικών και της Δ. Εκπαιδεύσεως άρτι εκδοθείς οδηγός του Διδασκάλου διά την σωματικήν αγωγήνκαιτηνστρατιωτικήν προπαίδευσιν των μαθητών των σχολείων της Μέσ. Εκπαιδεύσεως (Δελτίον του Υπουργείου των Εκκλησιαστικών και της Δημ. Εκπαιδεύσεως—Παράρτημα 9ον 1924)[ 1 ] - θα ισχύη εφεξής ως αναλυτικόν πρόγραμμα διά την όλην σωματικήν αγωγήν και την στρατιωτικήν προπαίδευσιν των σχολείων τούτων, εφαρμοζόμενος εν μεν τω Διδασκαλείω της γυμναστική καθ' όλην αυτού την έκτασιν, εν δε τοις λοιποίς σχολείοις της Μέσης Εκπαιδεύσεως εκατέρου φύλου, αναλόγως των μέσων (χώρου, οργάνου κλπ.), τα οποία έκαστον τούτων διαθέτει και συμφώνως προς τας εν τω οδηγώ τούτω φομένας ρητάς διά την περίπτωσιν ταύτην υποδείξεις. Άρθρον 2. 1. Παραλλήλως προς την παιδαγωγικήν γυμναστικήν θα καλλιεργήται εις άπαντα τα σχολεία της μέσης εκπαιδεύσεως και η εν τω οδηγώ περιλαμβανομένη σχολική αγωνιστική εντός των υπό του οδηγού διαγραφομένων ορίων, και κατά τα ημερήσια μαθήματα, αλλά προ πάντων κατά τας απογευματινάς και τας ημερησίας εκδρομάς. Κατά τας εκδρομάς ταύτας, αγωνιστικάς τοιαύτας, γενικάς του σχολείου ασκήσεις οφείλουν οι κ.κ. διευθυνταί ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 366, τχ. Α'/21 Νοεμβρίου 1925.

των σχολείων μετά του λοιπού προσωπικού, να συμπαρίστανται, μετέχοντες ενεργητικώς εις την όλην διεξαγωγήν των, προτρέποντες τους μαθητάς προς την σωματικήν άσκησιν, την καλλιέργειαν των σωματικών δεξιοτήτων, τον αγώνα και την νίκην και συνεργαζόμενοι συναδελφικώς μετάτουγυμναστού διά την εύτακτον διεξαγωγήν και την κρίσιν των καθ' έκαστον αγωνισμάτων. 2. Προς τον σκοπόν τούτον οφείλουν πάντες ανεξαιρέτως να μελετήσωσι το σχετικόν κεφάλαιον του οδηγού και να καταστούν τελείως ενήμεροι της οργανώσεως και διεξαγωγής των σχολικών αγώνων και του τρόπου της κρίσεως των καθ' έκαστα αγωνισμάτων, αποτελούντες κατά το σχολικόν τούτο έτος μετά των μελών των οικείων σχολικών επιτροπών, την τεοργανωτικήνκαιτην Ελλανόδικον Επιτροπήν των Αγώνων. Άρθρον 3. 1. Πάντα τα σχολεία εις τα οποία μέχρι τούδε διενεμήθησαν υπότουΥπουργείου σχολικά όπλα οφείλουν κατά την αρχήν και το τέλος του σχολικού έτους ν' ασκούν υποχρεωτικώς τους μαθητάς των δύο ανωτέρων τάξεων και εις την σκοποβολήν, κατά δε τα τέλη του σχολικού έτους να εκτελώσι και σκοπευτικούς μαθητικούς αγώνας, συμφώνως προς τας εν τω σχετικώ κεφαλαίω του οδηγού αναγραφόμενα. 2. Και κατά τους αγώνας τούτους ο σύλλογος των καθηγητών μετέχει κατά τον εν τω εδαφ. 2 του προηγουμένου άρθρου καθοριζόμενον τρόπον. Άρθρον 4. Όπου τούτο είνε δυνατόν, οφείλουν οι κ.κ. διευθυνταί των σχολείων της Μέσης Εκπαιδεύσεως να μεριμνήσουν και περί της εις την κολύμβησιν εξασκήσεως των μαθητών, ευθύς ως η ώρα του έτους επιτρέπη την εξάσκησιν ταύτην, και κατά την διάρκειαν του σχολικού έτους και κατά τας θερινάς διακοπάς. Άρθρον 5. 1. Οι Γενικοί Επιθεωρηταί της Εκπαιδεύσεως και οι διευθυνταί των σχολείων υπέχουν ακεραίαν την ευθύνηντηςακριβούςεφαρμογήςτου παρόντος Διατάγματος, ο δε Γενικός Επιθεωρητής της Γυμναστικής καθώς καιοΕπιθεωρητήςτηςΓυμναστικής εν Θράκη οφείλουν μετά πάσαν επιθεώρησιν ν' αναφέρουν κατά πόσον τούτο εφηρμόσθη εν τοις επιθεωρηθείσι σχολείοις πιστώς. 2. Παρεκτός των εκθέσεων των Γενικών Επιθεωρητών πάντες οι διευθυνταί των σχολείων της Μέσης Εκπαιδεύσεως οφείλουν κατά το τέλος εκάστου σχολικού έτους να υποβάλωσιν εις το Υπουργείον διά του οικείου επιθεωρητού ειδικήν έκθεσιν περί της εις τα σχολεία των συντελεσθείσης εργασίας διά την σωματικήν εν γένειαγωγήν,τηςεκτάσεο^ςτηςεφαρμογήςτουοδηγού,την οποίανκαιναδικαιολογούν προσηκόντως, συνυποβάλλοντες και κατάστασιν των γυμναστικών, αγωνιστικών και σκοπευτικών ειδών. Άρθρον 6. Εις την γενικήν ταύτην του όλου προσωπικού συνεργασίαν διά την σωματικήν αγωγήν δέον πάντοτε να καλήται όπως μετέχη κατά τον ενεργητικώτερον τρόπον και η αρμοδία Σχολική Επιτροπή, μετοχετεύουσα και

προς την λοιπήν κοινωνίαν το ενδιαφέρον διά την υγείαν, την σωματικήν ακμήν και την εξυγίανσιν των έξεων των μαθητών. δημοτικών η κοινοτικών αρχών, δέον να εργασθούν συντόνως διά την εξεύρεσιν και μόνιμον εξασφάλισιν ευρέων χώρων διάταςενυπαίθρωασκήσειςκαιτας παιδιάς των μαθητών, έστω και εκτός των πόλεων, ίνα ούτω λυθή ταχέως και ασφαλώςτοζήτημα των χώρων, το όποιον αποτελεί ουσιώδη προϋπόθεσιν διά την εφαρμογήν του όλου αναλυτικού προγράμματος. Εις τον αυτόν Ημέτερον Υπουργόν επί των Εκκλησιαστικών καιτης Δημοσίας Εκπαιδεύσεως ανατίθεμεν την δημοσίευσιν και εκτέλεσιν του παρόντος Διατάγματος. Εν

Αθήναις

Ο

τη

13 Νοεμβρίου 1925. Πρόεδρος της Δημοκρατίας ΠΑΥΛΟΣ ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗΣ

Ο

επί

των

Εκκλησιαστικών

κλπ. Υπουργός

PIX. ΛΙΒΑΘΙΝΟΠΟΥΛΟΣ

111

ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΑ ΤΑΞΕΩΝ (Π. Διάταγμα/14 Μαΐου 1927) Κυβέρνηση Α. Ζαΐμη Υπουργός Α. Αργυρός

της

Περί εγγραφών, εξετάσεων κλπ. εν τοις σχολείοις μέσης εκπαιδεύσεως ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Έχοντες υπ' όψει το άρθρον 8 εδ. 1 του από 10)7 Μαρτίου 1926 Ν. Δ. «περί περιορισμού του αριθμού των γενικών επιθεωρητών κλπ.», προτάσει του επίτηςΠαιδείας και Θρησκευμάτων Υπουργού, απεφασίσαμεν και διατάσσομεν. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α'

Σχολικόν έτος, εγγραφαί, έναρξις και λήξις μαθημάτων.

[

]

[

Άρθρον 4. ]

11. Αντίστοιχοι τάξεις είναι, α') της Δ' του τετραταξίου γυμνασίου, η Ε' του πενταταξίου και η ΣΤ' του εξαταξίου γυμνασίου, β') της Γ' του τετραταξίου, η Δ' του πενταταξίου και η Ε' του εξαταξίου, γ') της Β' του τετραταξίου, η Γ' του πενταταξίου και η Δ' του εξαταξίου, δ') της Α' του τετραταξίου, η Β' του πενταταξίου και η Γ' του εξαταξίου γυμνασίου, έτι δε και η Γ' του αστικού σχολείου των θηλέων (ή ανωτέρου ή γυμνασιακού παρθεναγωγείου), ε') της Γ' του ελληνικού σχολείου, η Α' του πενταταξίου και η Β' του εξαταξίου γυμνασίου, έτι δε και η Β' των ήμιγυμνασίων των νέων χωρών και η Β' του αστικού σχολείου, στ') της Β' του ελληνικού σχολείου, η Α' του εξαταξίου γυ-

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 97, τχ. Α'/26 Μαΐου 1927.

γυμνασίου,ηΑ' του αστικού σχολείου θηλέων (ανωτέρου ή γυμνασιακού παρθεναγωγείου) και ζ', της Α' του ελληνικού σχολείου η Ε' του δημοτικού σχολείου.

[

]

Εν Αθήναις τη 14 Μαΐου 1927.ΟΠρόεδρο

ΠΑΥΛΟς ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΏΤΗς Ο

επί

της

Παιδείας και Θρησκευμάτων Υπουργός Α. ΑΡΓΥΡΟΣ

112 ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ (Ν. Διάταγμα/22 Μαρτίου 1929) Κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου Υπουργός Κ. Γόντικας

Περί διδασκαλίας της υγιεινής εις τα σχολεία του Κράτους [1] ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Έχοντες υπ' όψει το άρθρον 77 του Συντάγματος, μετά σύμφωνον γνώμην της Ειδικής Κοινοβουλευτικής Επιτροπής εξουσιοδοτήσεως Νομοθετικών Διαταγμάτων, προτάσει του Ημετέρου Υπουργικού Συμβουλίου, απεφασίσαμεν και διατάσσομεν. Άρθρον 1. 1. Α π ό της ισχύος του παρόντος επεκτείνεται η διδασκαλία α') τα νηπιαγωγεία και δημοτικά σχολεία β') τα σχολεία της μέσης εκπαιδεύσεως γ') τα διδασκαλεία δ') τας ιερατικάς σχολάς. 2. Προς συμπλήρωσιν της υγιεινολογικής και παιδολογικής μορφώσεως των μελλόντων να ασκήσουν το επάγγελμα του εκπαιδευτικού λειτουργούητου σχολιάτρου ορίζονται σειραί ειδικών προς τούτο μαθημάτων θεωρητικών και πρακτικών κανονισθησομένων διά πράξεως του Υπουργού. Διδακτικόν προσωπικόν. Άρθρον 2. 1. Τα υγιεινολογικά μαθήματα διδάσκουσιν εν τοις δημοσίοις καιανεγνωρισμένοιςσχολείοις του Κράτους: α') Εν τοις νηπιαγωγείοις και δημοτικοίς σχολείοις οι νηπιαγωγοίκαιοι λειτουργοί της δημοτικής εκπαιδεύσεως. β') Εν τοις ελληνικοίς και τοις αστικοίς σχολείοις και ταις κατωτέραις τάξεσι των γυμνασίων ο καθηγητής των φυσικών. γ') Εν ταις ανωτέραις τάξεσι παντός είδους γυμνασίων πρακτικών λυΑναδημοσιεύεται από την ΕτΚ, αρ. 113, τχ. Α'/23 Μαρτίου 1929 (και ορθή αναδημοσίευση ΕτΚ, αρ. 124, τχ. Α'/23 Μαρτίου 1929). Βλ. και τον κυρωτικό νόμο 4152/1929 (EτK, αρ. 197, τχ. Α'/11 Ιουνίου 1929).

λυκείωνκαιάλλωνισοβάθμωνσχολών ο σχολίατρος, και τούτουελλείποντος ήμη επαρκούντοςονομίατρος ή ο έχων ενδεικτικόν σχολιάτρου ή υγειονομικόν πτυχίον ιατρός, και τούτων ελλειπόντων, ο καθηγητής των φυσικών. δ') Εν τοις παντός είδους διδασκαλείοις της δημοτικής εκπαιδεύσεως και ταιςιερατικαίς σχολαίς, ο υγειονομικός επιθεωρητής των σχολείων και, τούτου ελλείποντος ή μη επαρκούντος, ο σχολίατρος ή ο διατελέσας υγειονομικός επιθεωρητής των σχολείων ή ο νομίατρος ή ο έχων ενδεικτικόν σχολιάτρου ήυγειονομικόν πτυχίον ιατρός, επί τω κατωτέρω εν άρθρω 3 οριζομένω επιδόματι. ε') Εν τω διδασκαλείω της μέσης εκπαιδεύσεως, και εν τη ανωτέρα εν γένει εκπαιδεύσει τα υγειονολογικά και παιδολογικά μαθήματα διδάσκονται υπότωνοριζομένωνυπότουνόμου, άλλως υπό του προϊσταμένου της κεντρικής υπηρεσίαςτηςσχολικής υγιεινής, ή του νομίμου αντικαταστάτου τουήτου διατελέσαντος τοιούτου. 2. Τα ιδιωτικά σχολεία υποχρεούνται να συμμορφωθώσιν προς τον παρόντα νόμον και να προσλαμβάνωσι διά την διδασκαλίαν της υγιεινής των δύο ανωτέρων γυμνασιακών τάξεων ιατρόν έχοντα ενδεικτικόν σχολιάτρου ή υγειονομικόν πτυχίον. 3. Εν ελλείψει υγειονομικού επιθεωρητού των σχολείων ή σχολιάτρου, ως καθηγητής της υγιεινής διορίζεται πτυχιούχος της ιατρικής, από πενταετίας ασκών το επάγγελμα του ιατρού, κατά προτίμησιν ο έχων ενδεικτικόν σχολιάτρου ή πτυχίον υγειονομικού ιατρού, μετά γνωμοδότησιν του οικείου γενικού επιθεωρητού των σχολείων και μετά πρότασιν του εκπαιδευτικού συμβουλίου, εφ' όσον δε στερείται ενδεικτικού σχολιάτρου η πτυχίου υγειονομικού ιατρού, διορίζεται δοκιμαστικώς επί εν έτος, δυνάμενος να μονιμοποιηθή μόνον εάν εν τω μεταξύ χρόνω απέκτησε το ειδικόν πτυχίον. 4. Άπαν το προς διδασκαλίαν της υγιεινής εις τα σχολεία απαιτούμενον προσωπικόν, διορίζεται, προάγεται, τιμωρείται και απολύεται κατόπιν προτάσεως του Εκπαιδευτικού Συμβουλίου, παρισταμένου κατά τας σχετικάς συνεδριάσεις αυτού του προϊσταμένου του τμήματος της σχολικής υγιεινής,ητου νομίμου αναπληρωτού του, μετά συμβουλευτικής ψήφου. Άρθρον 3. 1. Ο καθηγητής της Υγιεινής και Νοσηλευτικής εν τοις διδασκαλείοις ή ταις ιερατικαίς σχολαίς ιατρός έχει βαθμόν και αποδοχάς δευτεροβαθμίου καθηγητού, εξομοιούμενος ως προς τον χρόνον προαγωγής προς τους λοιπούς εκπαιδευτικούς λειτουργούς της Μ. Εκπαιδεύσεως του μέχρι τούδε χρόνου εν τη σχολιατρική υπηρεσία υπολογιζομένου διά την προαγωγήν αυτού. Ούτος υποχρεούται να διδάσκη εις διδασκαλεία, ιερατικάς σχολάς και γυμνάσια μέχρι 8 ωρών καθ' εβδομάδα εκτός της λοιπής σχολιατρικής υπηρεσίας. Επίσης υποχρεούται να εκτελή απασαν την σχολιατρικήν υπηρεσίαν του διδασκαλείου η της ιερατικής σχολής και συγχρόνως να επισκέπτηται και τους απόρους μαθητάς του διδασκαλείου ή της ιερατικής σχολής νοσούντας.

2. Ο υγειονομικός επιθεωρητής των σχολείων μετά συμπλήρωσιν πενταετούς εν εκάστω βαθμώ ευδοκίμου υπηρεσίας προάγεται εις ανώτερον βαθμόν μέχρι και του βαθμού τμηματάρχου α' τάξεως. Ο μέχρι τούδε χρόνος εντη σχολιατρική υπηρεσία συνυπολογίζεται διά την προαγωγήν αυτών. 3. Ο υγειονομικός επιθεωρητής των σχολείων διδάσκει το μάθημα της Υγιεινής και Νοσηλευτικής εν τοις διδασκαλείοις άνευ ιδιαιτέρου επιδόματος. Επίσηςοιδιδάσκοντες την υγιεινήν εν τοις δημοσίοις σχολείοις της μέσης εκπαιδεύσεως, εάν είναι διαβαθμισμένοι δημόσιοι υγειονομικοί υπάλληλοι, υποχρεούνται να διδάσκωσιν άνευ προσθέτου αμοιβής μέχρις 6 ωρών καθ' εβδομάδα. 4. Οι διδάσκοντες την υγιεινήν ιατροί εν σχολείοις της μέσης εκπαιδεύσεως, δημοτικοί η κοινοτικοί σχολίατροι ή οι προβλεπόμενοι εν άρθρω 2 ως έχοντες ειδικήν μόρφωσιν ιατροί, λαμβάνουσιν ως αποζημίωσιν μηνιαϊον επίδομα δραχμών 250 (διακοσίων πεντήκοντα) δι' εκάστην καθ' εβδομάδα ώραν διδασκαλίας και εκτελούσιν άμα την σχολιατρικήν υπηρεσίαν εν τοις σχολείοις τηςέδραςτων. 5. Εν τοις ανεγνωρισμένοις διδασκαλείοις ή ιερατικαίς σχολαίς, όπως τα της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας κττ. Οι διδάσκοντες το μάθημα της Υγιεινής και Νοσηλευτικής έχουσι τα αυτά ως άνω προσόντα, διορίζονταιδευπότου Υπουργείου της Παιδείας προτάσει της διοικήσεωςαυτώνκαιαμείβονταιυπ' αυτών.Ανεντόςμηνός από της δημοσιεύσεως του παρόντος αι διοικήσεις των σχολείων τούτων δεν υποβάλωσι τας σχετικάς προτάσεις, ή αν αι υποβληθείσαι προτάσεις αντίκεινται εις τας διατάξεις του παρόντος άρθρου, το Υπουργείον της Παιδείας διορίζειαπ'ευθείαςτοναρμόδιονυγειονομικόνεπιθεωρητήντων σχολείων ή σχολίατρον, συμφώνως προς τα ως άνω εδάφια του παρόντος άρθρου προς διδασκαλίαν της Υγιεινής επί επιμισθίω δρ. 250 δι' εκάστην καθ' εβδομάδα ώραν διδασκαλίας. Διδακτικά βιβλία. Συλλογαί. Όργανα και εργαστήρια διά την εποπτικήν διδασκαλίαν της Υγιεινής.

Άρθρον 4. 1. Εις τα δημοτικά σχολεία διά την διδασκαλίαν της υγιεινής χρησιμοποιείται κατάλληλον βιβλίον ως βοήθημα, χρησιμεύον εις τους μεγαλειτέρους μαθητάς προς εμπέδωσιν της διδασκομένης ύλης, εις δε την μέσην εκπαίδευσιν και τα διδασκαλεία χρησιμεύουσι τα κατά τας κειμένας διατάξεις εγκρινόμενα ειδικά διδακτικά βιβλία. 2. Διά την πρακτικήν δε και εποπτικήν διδασκαλίαν της Υγιεινής χρησιμοποιούνται ειδικαί συλλογαί οργάνων, πινάκων, εντύπων και κινηματογραφικών ταινιών, καταρτιζόμεναι τη επιμελεία του καθηγητού της Υγιεινής. 3. Προς διαφύλαξιν των συλλογών τούτων και άσκησιν των μαθητών περί την πρακτικήν και νοσηλευτικήν υγιεινήν διατίθεται εν των δωματίων του διδασκαλείου.

4. Αι απαιτούμεναι δαπάναι προς αγοράν των υγιεινολογικών τούτων οργάνων, συσκευών, επίπλων, πινάκων κλπ. καταβάλλονται εκ των α') σχολικών ταμείων, β') εκπαιδευτικών τελών μέχρι ποσού ετησίως εκατόν χιλιάδων, γ') ειδικής πιστώσεως του τμήματος της Σχολικής Υγιεινής αναγραφομένης εκάστοτε εις τον Προϋπολογισμόν του Κράτους και μη δυναμένης να υπερβή τας δραχ. 100.000 ετησίως, και δ') ειδικών εορτών και αγορών οργανουμένων προς τούτο υπό των μαθητών. Άρθρον 5. Ο αριθμός των ωρών της διδασκαλίας τηςΥγιεινήςειςέκαστον σχολείον, το ποσόν και ποιόν της διδακτέας ύλης, και εν γένει πάσα λεπτομέρεια του παρόντος ορισθήσονται διά Π. Διαταγμάτων, προτάσει του Εκπαιδευτικού Συμβουλίου. υγειονολογικά μαθήματα εις δύο τουλάχιστον τάξεις επί δύο ώρας καθ' εβδομάδα εις εκάστην, εις δε τα γυμνάσια και ισόβαθμα σχολεία μίαν ώραν τουλάχιστον καθ' εβδομάδα εις μίαν τάξιν. Άρθρον 6. Οι νυν εν υπηρεσία διατελούντες κρατικοί σχολίατροι αναλαμβάνοντες την διδασκαλίαν της υγιεινής εν τοις διδασκαλείοις και ταις ιερατικαίς σχολαίς διορίζονται καθηγηταί της υγιεινής και νοσηλευτικής, διαβαθμιζόμενοι ως δευτεροβάθμιοι καθηγηταί διά πράξεως του Υπουργού της Παιδείας, προαγόμενοι κατά τας διατάξεις του εδ. 1 του άρθρου 3 του παρόντος νόμου και εκτελούντες τα υπό του παρόντος νόμουεντωαυτώωςάνωάρθρω 3 οριζόμενα διά τους καθηγητάς της υγιεινής καθήκοντα. εκτέλεσιν του παρόντος Νομ. Διατάγματος. Καταργείται πάσα διάταξις αντικειμένη προς το παρόν, ου η ισχύς άρχεται από της δημοσιεύσεως εις την Εφημερίδα της Κυβερνήσεως και όπερ υποβληθήσεται προς κύρωσιν εις την Βουλήν. Εν

Αθήναις

τη

Ο

22 Μαρτίου 1929. Πρόεδρος της Δημοκρατίας

ΠΑΥΛΟς ΚΟΥΝΤΟΥΡΙωΤΗς Το ο

Υπουργικόν

Συμβούλιον Πρόεδρος ΕΛΕΥΘ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ

Τα

Μέλη π. πΕΤΡΙΔΗΣ, Κ. ΖΑΒΙΤΣΙΑΝΟΣ, Κ. ΓΟΝΤιΚΑΣ, Γ. ΜΑΡηΣ, π. ΒΟΥΡΛΟΥΜΗΣ, Α. ΧΡΗΣΤΟΜΑΝΟΣ, θ.ΣΟΦΟΥληΣ, Π. ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΣ, Θ. ΜΑΝΕΤΑΣ, α. ΔΟΞΙΑΔΗΣ, Δ. Π α π α Δ Α Τ Ο Σ

[1] Αριθ.

Πρωτ. 9144(1924).

Προς τους κ.κ. Γενικούς Επιθεωρητάς των Σχολείων και σχολικούς υγειονομικούς επιθεωρητάς

μαθήματος της Υγιεινής εις την 4ην τάξιν των γυμνασίων. Αποδίδοντες μεγίστην σημασίαν εις την διά του σχολείου εκλαΐκευσιν των αρχών της υγιεινής και συμπληρούντες την σχετικήν υπ' αριθ. 61179 π.έ. εγκύκλιον ημών, παρακαλούμεν υμάς όπως επιστήσητε εις την μεθοδικήν διδασκαλίαν της υγιεινής ειςταγυμνάσια, ακολουθούντες τας εξής οδηγίας. α') Η διδασκαλία της υγιεινής γενήσεται εις την 4ην γυμνασιακήν τάξιν από 1 Μαρτίου επί μίαν ώραν καθ' εβδομάδα. β') Την διδασκαλίαν ταύτην θα ενεργήση κατά προτίμησιν ο οικείος υγειονομικός επιθεωρητής των σχολείων η σχολίατρος, λαμβάνων επιμίσθιον δραχ. 25 δι' εκάστην καθ' εβδομάδα ώραν διδασκαλίας (Νόμος 2467). Ό π ο υ ελλείπει τοιούτος δύναται ν' ανατεθή το μάθημα της υγιεινής εις άλλον ιατρόν, καταβαλλομένης προσπαθείας ίνα ούτος έχη υγειονολογικήν μόρφωσιν. γ') Η όλη ύλη του μαθήματος της υγιεινής καλόν είναι να συμπτυχθή εις δώδεκα περίπου μαθήματα, διδασκόμενα συνοπτικώςκαιευλήπτως,καιεφ' όσον είναι δυνατόν συνοδευόμενα υπό επιδείξεων πρακτικών,εφαρμογώνκαι των τοιούτων. Ε ά ν επαρκέση χρόνος μεγάλην συμβολήν θα παράσχουν ειςτην εμπέδωσιν και εκλαΐκευσιν των θεωρητικών περί υγιεινής γνώσεων τα προσεχώς αναχωρούντα εντεύθεν προς περιοδείαν ανά την Ελλάδα ειδικά συνεργεία προβολών κινηματογραφικών ταινιών της επιτροπής εκλαΐκεύσεως της υγιεινής, επίσηςκαιταδιάφορα έντυπα υγειονολογικά φυλλάδια τα κατά σύστασιν ημών αποστελλόμενα υμίν υπό του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού. δ') Το διάγραμμα της διατάξεως και κατανομής της όλης διδασκαλίας της υγιεινής εις τα γυμνάσια έχει ως εξής· 1) Σ ω μ α τ ο λ ο γ ί α . — Σ ύ ν τ ο μ ο ς επανάληψις των δεδιδαγμένων υπό του καθηγητού των φυσικών εν τη πρώτη τάξει κατά το μάθημα της ζωολογίας 2) Γ ε ν ι κ ή Υ γ ι ε ι ν ή . — Λ ο ι μ ώ δ η νοσήματα (μικρόβια και αιτιολογία των λοιμωδών νόσων, τρόπος μεταδόσεως, προφύλαξις), περί αέρος, ύδατος, εδάφους, διατροφής του ανθρώπου, ενδυμασίας και κατοικίας αυτού.

Αναδημοσιεύεται από το περ. Εργασία, τ. 2(1924-1925), σ. 282.

3) Υ γ ι ε ι ν ή των η λ ι κ ι ώ ν και των ε π ι τ η δ ε υ μ ά τ ω ν (εις τα γυμνάσια θηλέων θέλει διδαχθή εκτενέστερον η υγιεινή της πρώτης παιδικής ηλικίας και εν γένει αι αρχαί της παιδοκομίας). 4) Α ρ χ α ί ν ο σ η λ ε υ τ ι κ ή ς . 5) Π ρ ό χ ε ι ρ ο ι β ο ή θ ε ι α ι. ε') Κατάλληλα βοηθήματα, χρήσιμα διά τον καθηγητήν της Υγιεινής διά την προπαρασκευήν του μαθήματος κρίνομεν τα εξής 1) Υγιεινή υπό Κ. Σάββα, καθηγητού του Πανεπιστημίου, 2) Στοιχεία Παιδολογίας, τόμος α' (σωματολογία και γενική υγιεινή) υπό Εμμ. Λαμπαδαρίου, 3) Η Βρεφική Ηλικία υπό Γ. Μακκά, 4) η Νηπιακή Ηλικία υπό Κ. Χαριτάκη, και 5) τα Μαθήματα Σχολικής Υγιεινής υπό Εμμ. Λαμπαδαρίου. στ') Κατάλληλα βιβλία διά τους μαθητάς εγκεκριμένα υπό του Εκπαιδ. Συμβουλίου διά την χρήσιν ταύτην είναι τα εξής: 1) Υγιεινή και νοσηλεία υπό Άννης Κατσίγρα, 2) Υγιεινή κλπ. υπό Ν. Χριστοπούλου και 3) Σωματολογία και Υγιεινή υπό Α . Μέγα.

Κ. ΣΠΥΡΙΔΗΣ

[2] εις

Περί προγράμματος διδασκαλίας της υγιεινής τα σχολεία του Κράτους ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Έχοντες υπ' όψει τον νόμον 4152 περί κυρώσεως του από 22 Μαρτίου ε.έ. Νομοθ. Διατάγματος περί διδασκαλίας της υγιεινής εις τα σχολεία του Κράτους, την υπ' αριθ. 42 της 12 Ιουλίου ε.ε. πράξιν του εκπαιδευτικού συμβουλίου, και την υπ' αριθ. 174 της 31 Ιουλίου ε.έ. πράξιν του Συμβουλίου της Επικρατείας, αποφασίζομεν Αρθρον 1. Α π ό του σχολικού έτους 1929-1930 ενεργείται συστηματική διδασκαλία τωνυγειονολογικών καιπαιδολογικών μαθημάτων κατά τον εν τοις κατωτέρω περιγραφόμενον τρόπον εις άπαντα τα σχολεία του Κράτους. ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 321, τχ. Α'/30 Αυγούστου 1929.

ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΤ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΙΣ

Άρθρον 2. Εις τα νηπιαγωγεία και τας κατωτέρας τάξεις του δημοτικού σχολείου (α', β', και γ') η υγιεινή καθοδήγησις και άσκησις των μαθητών υπό των νηπιαγωγών και διδασκάλων τελείται ως ακολούθως. 1. Νηπιαγωγεία και α , β' και γ' τάξις του δημοτ. σχολείου. Η νηπιαγωγός και ο διδάσκαλος πρέπει να εθίζουν καθημερινώς τα παιδία εις την καθαριότητα και εις την εκτέλεσιν άλλων υγιεινών πράξεων (π.χ. πλύσιμον χεριών, κόψιμο μαλλιών, ονύχων, φτύσιμο εις το μαντήλικαιτην πτυελίστραν κλπ.). Ο εθισμός αυτός θα γίνεται: α') δι' επικαίρων συντόμων προφορικών οδηγιών εις κάθε παρουσιαζομένην ευκαιρίαν, β') διά καθημερινής προ πάσης άλλης εργασίας επιθεωρήσεως της καθαριότητος των παιδιών υπό του διδάσκοντος και καθοδηγήσεως αυτών προς συμπλήρωσιν εν τω σχολείω των τυχόν ελλείψεων αυτών, και γ') δι' αναθέσεως εις τα μεγαλύτερα και ικανώτερα παιδία της φροντίδος προς τήρησιν της καθαριότητος των άλλων συμμαθητών των,ωςκαιτωνάλλων υγιεινών πράξεων. κόμου, εφ' όσον υπάρχει τοιαύτη. κόνες, προς δε σύντομον είκονογραφημένον βιβλίον προς καθοδήγησιν του διδάσκοντος. Άρθρον 3. 2. Ανώτεραι τάξεις του δημοτικού σχολείου. τηναπόκτησινυγιεινώνσυνηθειών και εφαρμογήν αυτών εις τον καθημερινόν βίον, παρεμβάλλονται κατά την διδασκαλίαν ιδίως της ΦυσικήςΙστορίαςκαι τωνάλλωνμαθημάτων υπό του διδασκάλου ειδικαί γνώσεις, εκ της Υγιεινής. Ούτω π.χ. Εις το κεφάλαιον το περιλαμβάνον τα «γνωστότερα των εν Ε λ λάδι φυτών και ζώων» της Φυσικής Ιστορίας, γίνεται απλή και σύντομος περιγραφή των μικροβίων, ως αιτίων των λοιμωδών νοσημάτων. Κατά την περιγραφήν της μύγας, του κώνωπος, του ψύλλου, της φθείρας κλπ. εξηγείται ο διά τωνεντόμωνσυνηθέστατος τρόπος μεταδόσεως των λοιμωδών νοσημάτων (τύφου, ελονοσίας, πανώλους κλπ.) και δίδονται οδηγίαι καταπολεμήσεως αυτών και προφυλάξεως από των λοιμωδών νόσων.

Εις το «βασίλειον των ζώων» παρεμβάλλεται η διδασκαλία της σωματολογίας του ανθρώπου. Επίσης κατά το μάθημα της Φυσικής Πειραματικής και Χημείας, προστίθεται η διδασκαλία της Υγιεινής των βιοτικών αναγκών του ανθρώπου (αήρ. ύδωρ, τροφαί, ενδυμασίαι κλπ.). δείξεις, ει δυνατόν προβολαί φωτεινών και κινηματογραφικών εικόνων, επισκέψεις υγιειονολογικών και παρεμφερών ιδρυμάτων, πρακτικαί εφαρμογαίτων υγειονολογικών καιπαρεμφερών ιδυμάτων, πρακτικαί εφαρμογαί των υγειονολογικών κανόνων (παιγνίδια υγείας, μαθητ. συνεργεία υγείας, ανθελονοσιακού αγώνος κλ.π.). Κατάλληλον βιβλίον υγιεινής δύναται να χρησιμεύση ως βοήθημα του διδασκάλου. ΜΕΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΙΣ

Άρθρον 4. 1. Ελληνικά, αστικά σχολεία και ισόβαθμα σχολεία.

α') Εις μεν την α' και β' τάξιν των σχολείων τούτων η Υγιεινή διδάσκεται όπως και εις τας ανωτέρας τάξεις των δημοτικών σχολείων, ουχί δηλ. ως ίδιον μάθημα (βλ. άρθρ. 3). β') Εις την γ' τάξιν των σχολείων τούτων γίνεται ιδιαιτέρα διδασκαλία της Υγιεινής επί μίαν ώραν καθ' εβδομάδα υπό του καθηγητού των φυλακών καιενελλείψει τοιούτου υπό του καθηγητού των Ελληνικών κατά το ακόλουθον πρόγραμμα. Σωματολογία του ανθρώπου (ανατομική, φυσιολογία και υγιεινή των διαφόρων οργάνων). Γενική υγιεινή (λοιμώδη νοσήματα, περί αέρος, ύδατος, εδάφους, διατροφής, ενδυμασίας και κατοικίας του ανθρώπου). Υγιεινή των διαφόρων ηλικιών καιεπαγγελμάτων.Εις τα αστικά σχολεία προστίθενται και στοιχεία Παιδοκομίας. Νοσηλευτική. Πρόχειροι βοήθειαι. βλίου συντασσομένου κατά το ανωτέρω πρόγραμμα και επί τη βάσει εκδοθησομένης προκηρύξεως. Άρθρον 5. 2. Γυμνάσια, Πρακτικά Λύκεια και ισόβαθμα σχολεία. Εις

τας

κατωτέρας τάξεις των παντός είδους γυμνασίων, πρακτικών λυ-

λυκείων και ισοβάθμων τούτοις σχολείων την Υγιεινήν διδάσκει ο καθηγητής των Φυσικών επί 1 ώραν καθ' εβδομάδα. σκει ο σχολίατρος, ωσαύτως επί 1 ώραν καθ' εβδομάδα. το διάγραμμα της διδασκαλίας ταύτης του σχολιάτρου έχει ως εξής: Σωματολογία (σύντομος επανάληψις των δεδιδαγμένων). Γενική Υγιεινή (λοιμώδη νοσήματα, περί αέρος, ύδατος, εδάφους, διατροφής, ενδυμασίας και κατοικίας του ανθρώπου). Υγιεινή των ηλικιών και τινα περί υγιεινής επιτηδευμάτων. Εις τα γυμνάσια θηλέων και τα Ισόβαθμα σχολεία διδάσκεται εκτενέστερον η Υγιεινή της πρώτης παιδικής ηλικίας, στοιχεία Παιδοκομίας. Στοιχεία νοσηλευτικής. Πρόχειροι βοήθειαι. Διά την διδασκαλίαν του μαθήματος της Υγιεινής εις τα γυμνάσια, πρακτικά λύκεια και ισόβαθμα σχολεία χρησιμοποιούνται υπό των μαθημάτων τα κατά τας κειμένας διατάξεις εγκρινόμενα ειδικά διδακτικά βιβλία. Άρθρον 6. Διδασκαλεία

την Υγιεινήν, ίνα μετ' επιστήμης διδάξη τας πολυτίμους γνώσεις ταύτας εις τους μαθητάς του και είναι ικανός να μεταδώσηταςαρχάς τηςΥγιεινήςκαι ειςτηνκοινωνίαν ένθα υπηρετεί, υποβοηθών ούτω το εις προστασίαν και προαγωγήν της υγείας των κατοίκων εργον των ιατρών. Όθεν, ίνα επιτευχθή η εν τοις διδασκαλείοις συστηματική υγιεινολογική μόρφωσις του διδασκάλου, εις μεν τας κατωτέρας τάξεις των διδασκάλων γίνεται ό,τι και εις τας αντιστοίχους τάξεις των Γυμνασίων, εις δε τας δύο ανωτέρας τάξεις των πολυταξίων διδασκαλείων ο ειδικός καθηγητής του μαθήματος τούτου, ο υγειονομικός επιθεωρητής των σχολείων ή ο σχολικός ιατρός, διδάσκει το μάθημα της Υγιεινής ως έπεται: α') Σωματολογία (Ανατομική, φυσιολογία του ανθρωπίνου σώματος, και υγιεινήεπιμέλειααυτού,π.χ. αναπνευστικόν σύστημα, κατασκευή και λειτουργία αυτού, μηχανισμός της αναπνοής, υγιεινή της αναπνοής κλ.π.). β') Γενική Υγιεινή. Αιτιολογία, τρόπος μεταδόσεως, διάγνωσις και προφύλαξις από των λοιμωδών νόσων, περί εμβολιασμού. Περί απολυμάνσεως. Περί του αέρος, ύδατος και εδάφους. Περί της διατροφής, ενδυμασίας και κατοικίας του ανθρώπου. γ') Σχολική Υγιεινή. 1) Υγιεινή των διδακτηρίων. Περίτουσχολικού γηπέδου και κτιρίου εν γένει, των σχολικών αιθουσώνκαιεπίπλωνκαιτωνοργάνων της διδασκαλίας. Αυλή, ύδρευσις και αποχωρητήρια του σχολείου, σχο-

σχολικά λουτρά και νιπτήρες. 2) Υγιεινή του μαθητού. Σωματική και διανοητική ανάπτυξις του μαθητού (σωματομετρία). Πορεία της αναπτύξεως. Ατομική Υγιεινή του μαθητού. (Καθαριότης, υγιεινή της ενδυμασίας, της διατροφής και της σωματικής αγωγής του μαθητού). Χειροτεχνία. Υγιεινή της διδασκαλίας (κόπωσις και υπερκόπωσις. Μέσα προς αποφυγήν της διανοητικής υπερκοπώσεως. Προγράμματα μαθημάτων). Ανώμαλοι μαθηταί, άρρωστοι μαθηταί (σχολικά νοσήματα, μεταδοτικά και μη). Υγιεινή του διδασκάλου. 4) Διδασκαλία της Υγιεινής εις το σχολείον και μέθοδοι εκλαϊκεύσεως εν γένειτωναρχών αυτής διά του σχολείου. 5) Σχολικά Ιδρύματα Κοινωνικής Υγιεινής και Προνοίας (υπαίθρια σχολεία κλπ. παιδικαί εξοχαί, μαθητικά ιατρεία κλπ.). 6. Υγειονομική υπηρεσία των σχολείων και η ισχύουσα παρ' ημίν νομοθεσία της Σχολικής Υγιεινής. δ') Νοσηλευτική. Περί των λοιμωδών εν γένει νόσων, περιποίησις πασχόντων εξ ιλαράς, οστρακιάς, ευλογίας, τύφου, μηνιγγίτιδος, φυματιώσεως κλ.π. Πρόχειροι βοήθειαι. Πρόχειρον φαρμακείον μετά πρακτικών ασκήσεων εφαρμογής. ε') Παιδοκομία και αρχαί ευγονίας (κληρονομικότης, ευγενεστικαί φροντίδες κλπ.). Τα πέντε ταύτα μέρη της διδακτέας ύλης διδάσκονται επί δύο ώρας καθ' εβδομάδα εις δύο τάξεις εις τα πολυτάξια διδασκαλεία αμφοτέρων των φύλων και συνοπτικώτερον εις εν έτος εις τα μονοτάξια. Ότανοόλος κύκλος της συστηματικής διδασκαλίας της Υγιεινής είναι διετής η ύλη χωρίζεται εις δύο και το μεν πρώτον μέρος της ύλης διδάσκεται το πρώτον έτος, το δε δεύτερον, το δεύτερον έτος, ήτοι εις την τελευταίαν τάξιν εινή, το δε δεύτερον μέρος η Σχολική Υγιεινή, η Νοσηλευτική και η Παιδοκομία. Η θεωρητική διδασκαλία συνοδεύεται υπό πρακτικώνασκήσεωνκαιεφαρμογών εκτελουμένων υπ' αυτών των ιδίων μαθητών μετ' επισκέψεων σχετικών ιδρυμάτων και οργανώσεων. ανάπτυξιςτουνοσηλευτικού και παιδοκομικού μέρους, συντεμνομένων καταλλήλως των λοιπών μερών.

της φοιτήσεως διδάσκεται ανά μίαν ώραν καθ' εβδομάδα η Σωματολογία του ανθρώπου και η Γενική υγιεινή. Κατά δε το β' έτος επί μίαν ώραν καθ' εβδομάδα, γίνεται ανακεφαλαίωσις των διδαχθέντων το Α' έτος και ιδιαιτέρα διδασκαλία των κατά την υγιεινήν τωνεργαστηρίωνκαιτωνεργατικώνκατοικιών (περί του αερισμού, φωτισμού, θερμάνσεως και υγιεινής λειτουργίας αυτών), ως και περί της επαγγελματικής Υγιεινής.

ΙΕΡΑΤΙΚΑΙ

Άρθρον 7.

ν

α αι

ΣΧΟΛΑΙ

τρόπον και εις τα πολυτάξια Διδασκαλεία. ΑΝΕΓΝΩΡΙΣΜΕΝΑ ΙΔΙΩΤΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ

Άρθρον 8.

τα

ας ου

ανεγνωρισμένα (δημοσυντήρητα, ιδιοσυντήρητα κλπ.) σχολεία, ως επίσης ιδιωτικά. Σημ. Η διδασκαλία της σωματολογίας (ανατομικής και φυσιολογίας) εις διαφόρους τάξεις γίνεται υπό την έννοιαν ώστε αύτη να είνε εξυπηρετική μαθήματος της υγιεινής, εις δ και αναφέρεται.

μεν την δημοσίευσιν και εκτέλεσιν του παρόντος Διατάγματος. Εν

Ύδρα

τη

Ο

20 Αυγούστου 1929. Πρόεδρος της Δημοκρατίας ΠΑΥΛΟΣ ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗΣ

Ο

επί

της

Παιδείας και Θρησκευμάτων Υπουργός Κ. ΓΟΝΤΙΚΑΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β'

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΒΑΡΒΑΚΕΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ

1

ΙΔΡΥΣΗ ΒΑΡΒΑΚΕΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ (Β. Διάταγμα/6 Οκτωβρίου 1886) Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη Υπουργός Π . Μανέτας

Περί ιδρύσεως Λυκείου ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α' ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Έχοντες υπ' όψιν το άρθρον 66 του Β. διατάγματος της 31 Δεκεμβρίου 1836, τα άρθρα 1 και 7 του Β. διατάγματος της 26 Φεβρουαρίου 1843 περί olκοδομής Λυκείου του I.A. Βαρβάκη, [1] προτάσει του Ημετέρου Υπουργού των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεωςαποφασίζομενκαι διατάσσομεν ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α'.

Περί ιδρύσεως του Λυκείου. Άρθρον 1ον. Ιδρύεται εν Αθήναις Λύκειον, ου σκοπός εστιν η ανάπτυξις καιημόρφωσις της διανοίας των εις αυτό φοιτώντων μαθητών, η ηθική αγωγή, και ειδικώς η προπαίδευσις προς αυτάρκη σπουδήν των θετικών επιστημών. καιεφ'όσον μη εξαρκώσιν, εκ των τόκων των γενικών κληροδοτημάτων. Άρθρον 2ον. Το Λύκειον αποτελείται εξ επτά τάξεων και είνε ομοταγές τοις γυμνασίοις. Αι μεν τρεις κατώτεραι τάξειςαυτούαντιστοιχούσι προςτας τάξεις του ελληνικού σχολείου, αι δε τέσσαρες ανώτεραι προς τας τάξεις του γυμνασίου. Το ενδεικτικόν του προβιβασμού από της τρίτης τάξεως του Λυκείου εις την τετάρτην παρέχει πάντα τα δικαιώματα όσα και το απολυτήριον ελληνικού σχολείου, συμπεριλαμβανομένου και του της εγγραφής εις την α' τάξιν γυμνασίου μετ' εισιτήριον εξέτασιν το δε απολυτήριον του Λυκείου παρέχει όσα και το του γυμνασίου δικαιώματα πλην του της εγγραφής εις το φιλολογικόν τμήμα της φιλοσοφικής σχολής, εις την νομικήν και εις την θεολογικήν σχολήν του Πανεπιστημίου. Το ενδεικτικόν προβιβασμού από τάξεως εις τάξιν του Λυκείου ισοδυναμεί Αναδημοσιεύεται από την ΕτΚ, αρ. 277/7 Οκτωβρίου 1886.

μεί τω του προβιβασμού εις αντίστοιχον τάξιν του γυμνασίου. Ό π ω ς εγγραφή όμως μαθητής Λυκείου εις τάξιν γυμνασίουαντιστοιχούσαν προςεκείνηντου Λυκείου, εις ην δικαιούται να εγγραφή, απαιτείται να υποστή ευδοκίμως εξέτασιν εν τοις Ελληνικοίς και τοις Λατινικοίς τοις διδασκομένοις εν ταις κατωτέραις τάξεσιν. Άρθρον 3ον. Το Λύκειον διευθύνεται υπό διευθυντού, ου ο μισθός ορίζεται εις δραχμάς 500 κατά μήνα. Διευθυντής διορίζεται ο έχων πτυχίον διδάκτορος της φιλοσοφίας εν τω φυσικω ή τω μαθηματικω τμήματι ή πτυχίον ειδικής σχολής της αλλοδαπής κλάδου τινός των φυσικών ή των μαθηματικών επιστημών και διδάξας ανώτερα μαθηματικά ή φυσικάς επιστήμας ως καθηγητής εν τω Εθνικώ Πανεπιστημίω η επί τριετίαν εν τη στρατιωτική η τη ναυτική σχολή. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Β'.

Περί διδασκαλίας εν τω Λυκείω

Άρθρον 4. Τα εν τω Λυκείω διδασκόμενα μαθήματα εισίν επιστημονικά και τεχνικά" τούτων επιστημονικά μεν είνε τα επόμενα" Ελληνική γλώσσα (διδασκομένη επί ώρας 64 καθ' εβδομάδα εν πάσαις ταις τάξεσι), γαλλική, γερμανική και αγγλική γλώσσα (ανά 43 ώρας καθ' εβδομάδα), θρησκευτικά (επί ώρας 6), Ιστορία (επί ώρας 17), γεωγραφία (επί ώρας 10), στοιχειώδη μαθηματικά κατ' έκτασιν (επί ώρας 43), φυσική Ιστορία (επί ώρας 8), φυσική (επί ώρας 6), χημεία και ορυκτολογία (επί ώρας 5)" τεχνικά δε: καλλιγραφία (επί ώρας 5), Ιχνογραφία (επί ώρας 16), γυμναστική και στρατιωτικαί ασκήσεις(επί ώρας 14). Πάντα τα μαθήματα ταύτα εισιν υποχρεωτικά, πλην των ξένων γλωσσών, ων μίαν μόνον κατ' ιδίαν εκλογήν υποχρεούται να διδαχθή έκαστος μαθητής. Άρθρον 5. Εν τη βαθμολογία η των μαθημάτων προς άλληλα αξία χαρακτηρίζεται α') των μεν ελληνικών και μαθηματικών διά του 6, β') της φυσικής, της χημείας και ορυκτολογίας και των ξένων γλωσσών διά του 5, και γ') των λοιπών μαθημάτων διά του 4. Άρθρον 6. Τα επιστημονικά μαθήματα, πλην των ξένων γλωσσών, διδάσκονται εν μεν ταις τέσσαρσιν ανωτέραις τάξεσιν του Λυκείου υπό καθηγητών ειδικών εχόντων τα προσόντα να διορισθώσι καθηγηταί εν γυμνασίω"ενδεταις τρισί κατωτέραις δύνανται να διδαχθώσιν υπό διδακτόρων της φιλοσοφίας, ων εις με μισθόν σχολάρχου, δύο δε έτεροι με μισθόν τριτοβαθμίου ελληνοδιδασκάλου. Αι ξέναι γλώσσαι διδάσκονται εν μεν ταις κατωτέραις τάξεσιν υπό καθηγητών εχόντων τα προσόντα να διδάξωσι ταύτας εν γυμνασίω, εν δε ταις ανωτέραις διδάσκονται η μεν γαλλική υπό γάλλου, η γερμανική υπό γερμανού καιηαγγλικήυπόάγγλου,εχόντων αποδεικτικά σπουδών εν ανωτέροις εκπαι-

εκπαιδευτηρίοις τηςεαυτώνπατρίδος. Η των θρησκευτικών διδασκαλία, δύναται ν' ανατεθή εις τελειοδίδακτον της θεολογικής σχολής. Τα δε τεχνικά μαθήματα διδάσκονται υπό Ιδίων διδασκάλων συμφώνως τοις κεκανονισμένοις περί διδασκαλίας αυτών εν τοις γυμνασίοις και τοις ελληνικοίς σχολείοις. Άρθρον 7. Υπό του Υπουργείου των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως κανονίζονται ανά πασαν τετραετίαν τα καθ'έκαστοντης διδασκαλίας των μαθημάτων, η κατανομή τούτων εν ταις διαφόροις τάξεσι καιοχρόνος της διδασκαλίας αυτών. Ο δε σύλλογος των καθηγητών επί τη βάσει των διατεταγμένων συντάσσει προ της αρχής εκάστου εξαμήνου πρόγραμμα των διδαχθησομένων μαθημάτων, καθορίζον τας ώρας της καθ' ημέραν διδασκαλίας εκάστου μαθήματος και αναγράφον τα τε διδακτικά βιβλίακαιτα ονόματα των διδαξάντων. Δύναται δε ν' αναθέση την διδασκαλίαν μαθημάτων εν ταις τρισί κατωτέραις τάξεσι και εις καθηγητάς έχοντας τα προσόντα να διδάσκωσιν εν ταις ανωτέραις.

του Υπουργείου των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως. 121 Άρθρον 8. Προς διδασκαλίαν ορίζονται εν μεν ταις τρισί κατωτέραις τάξεσιν ουχί πλείονες των τριάκοντα τριών ωρών καθ' εβδομάδα, εν δε ταις τέσσαρσιν ανωτέραις ουχί πλείονες των τριάκοντα πέντε. γητών κατ' οίκον και καθ' ώρας άλλας παρά τας τεταγμένας προς διδασκαλίαν. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ'.

Περί εγγραφής και εξετάσεων των μαθητών.

Άρθρον 9. Όπως μαθητής εγγραφή εν τη α' τάξει του Λυκείου, οφείλει να προσαγάγη απολυτήριον δημοτικού σχολείου, και δι' ευδοκίμου εξετάσεως ν' αποδείξη ότι κέκτηται τας αναγκαίας προκαταρτικάς γνώσεις των εν τοις δημοτικοίς σχολείοις διδασκομένων μαθημάτων. Μαθητής εγγεγραμμένος εν τη α' τάξει ελληνικού σχολείου δύναται προ της ενάρξεως των μαθημάτων να μετεγγραφή εν τη α' τάξει του Λυκείου άνευ εξετάσεων. Άρθρον 10. Όπως εγγραφή μαθητής εις μίαν των λοιπών τάξεων του Λυκείου οφείλει να προσαγάγη ενδεικτικόν προβιβασμού εις την τάξιν εκείνην ήειςτηναντίστοιχον τουελληνικού σχολείου η του γυμνασίου" αλλ' εν τη τελευταία περιπτώσει οφείλει εξετασθείς εν τοις μαθηματικοίς, τοις μαθήμασι των φυσικών επιστημών, ταις ξέναις γλώσσαις και τη ιχνογραφία ν' αποδείξη ότι κέκτηται τας απαιτουμένας γνώσεις διά την τάξιν εις ην ζητεί να καταταχθή. Άρθρον 11. Όπως μαθητής αποπερατώσας τας σπουδάς αυτού εν τω Λυκείω λάβη απολυτήριον γυμνασίου, οφείλει να υποστή εν γυμνασίω εξετάσεις ειςτηνΕλληνικήν καιτηνΛατινικήν γλώσσαν.

Άρθρον 12. Πάσαι αι λοιπαί διατάξεις των νόμων και των σχετικών διαταγμάτων περί εγγραφής και εξετάσεων των μαθητών εν τοις ελληνικοίς σχολείοις και γυμνασίοις ισχύουσι και εν τω Λυκείω. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Δ'.

Άρθρον 13. Την διδασκαλίαν εν τω Λυκείω, την ακριβή εφαρμογήν του προγράμματος, την διοίκησιν και την εσωτερικήν τάξιν του Λυκείου επιβλέπει εφορεία, ήτις μετά του διευθυντού μεριμνά και περί των αναγκών του διδακτηρίου. Άρθρον 14. Η εφορεία αποτελείται εκ του διευθυντού της Πολυτεχνικής Σχολής, του της Στρατιωτικής των Ευελπίδων και του της Ναυτικής, του διευθυντού του παιδαγωγικού φροντιστηρίου της φιλοσοφικής σχολής και ενός καθηγητού της φιλοσοφικής σχολής διοριζομένου υπό του Υπουργείου των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως. Άρθρον 15. Τα περί των καθηκόντων του γυμνασιάρχου και της εσωτερικής τάξεως εν τοις γυμνασίοις κεκανονισμένα διά του Β. διατάγματος της 31 Δεκεμβρίου 1836 και των σχετικών Β. διαταγμάτων και κανονισμών ισχύουσι και εν τω Λυκείω. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ε'.

Προσωρινοί διατάξεις. Άρθρον 16. Αι εγγραφαί εις το Λύκειον άρχονται κατά το ενεστώς έτος μετά την δημοσίευσιν του παρόντος διατάγματος, η δε διδασκαλία των μαθημάτων από της 20 Οκτωβρίου. Κατά τα επόμενα έτη το σχολικόν έτος θα άρχηται τη 3 Σεπτεμβρίου και θα λήγη τη 3 Ιουλίου, διαιρουμένης της περιόδου των μαθημάτων εις δύο εξάμηνα, το χειμερινόν και το θερινόν.Καιεκείνομεν αρχόμενον από της πρώτης ημέρας του σχολικού έτους λήγει την τελευταίαν ημέραντουΦεβρουαρίου, τούτο δε αρχόμενον από της 1 Μαρτίου λήγει τη 3 Ιουλίου. Άρθρον 17. Κατά το αρξάμενον σχολικόν έτος θα διδαχθώσι μαθήματα εν εκείναις ταις τάξεσι του Λυκείου εις ας θα εγγραφή επαρκής αριθμός μαθητων ορισθήσονται δε αι τάξεις αύται δι' Ημετέρου διατάγματος μέχρι της 20 Οκτωβρίου. Η έναρξις της διδασκαλίας της γερμανικής η της αγγλικής γλώσσης θα κανονισθή αποφάσει του Υπουργού των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, όταν επαρκής αριθμός μαθητών δηλώση ότι προκρίνει να διδαχθή την ετέραν τούτων αντί της γαλλικής. Άρθρον 18. Α π ό του προσεχούς σχολικού έτους (1887-1888) το Β'

γυμνασιακόν τμήμα του Βαρβακείου Λυκείου και το προσηρτημένον τούτω Βαρβάκειον ελληνικόν σχολείον καταργούνται. Τα αρχεία τούτων κατατεθήσονται εν τω Α' γυμνασιακώ τμήματι του Βαρβακείου Λυκείου, μετονομαζομένω Βαρβακείω γυμνασίω. λεσιν του παρόντος διατάγματος. Εν Αθήναις τη 6 Οκτωβρίου 1886. Εν ονόματι του Βασιλέως Το

Υπουργικόν

Συμβούλιον

Χ. ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ, Γ. Ν. ΘΕΟΤΟΚΗΣ, Δ. Σ. ΒΟΥΛΠΙΩΤΗΣ, Σ. ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ, Π. ΜΑΝΕΤΑΣ. Ο

Υπουργός

των

Εκκλησιαστικών

κλπ.

Π. ΜΑΝΕΤΑΣ

[1] ΔΙΑΤΑΓΜΑ

Περί

οικοδομής Γυμνασίου (Λυκείου) του Ι. Βαρβάκη ΟΘΩΝ ΕΛΕΩ ΘΕΟΥ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Λαβόντες γνώσιν των αφιερωτικών διατάξεων του αειμνήστου Ιωάννου Ανδρέου Βαρβάκη, των περιεχομένων εις την διαθήκην αυτού, γεγραμμένην εν Ταϊγανρόγω, την 22 Μαΐου 1824, εις το προς την Ελληνικήν Κυβέρνησιν αφιερωτικόν του γράμμα, γεγραμμένον εν Ναυπλία, τη 8 Νοεμβρίου 1824 και εις τον κωδίκελλον αυτού, εκδεδομένον εν Ζακύνθω, τη 10 Ιανουαρίου 1825. Λαβόντες υπ' όψιν τα περί της χρήσεως των αφιερωμάτων του ρηθέντος I.A. Βαρβάκη προταθέντα εις την Ημετέραν Κυβέρνησιν παρά του μακαρίτου Ιωάννου Παντελεήμονος Βόζου, επιτρόπου του αειμνήστου αφιερωτού, και τα προτεινόμενα παρά των περιλειπομένων επιτρόπων αυτού, του τε κυρίου Παναγιώτου Τραυλού και του κυρίου Λουκά Σκαραμαγκά. Επιθυμούντες να καταστήσωμεν τα ρηθέντα αφιερώματα όσον ταχύτερον ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 1/25 Ιανουαρίου 1843.

ενεργά και συντελεστικά προς τον σκοπόν, προς τον οποίον ωρίσθησαν παρά τουαοιδίμουαφιερωτού,τηνδεχρήσιν αυτών συμφωνοτέρανμεταςευχάς και θελήσεις των άνω ρηθέντων φιλογενών επιτρόπων αυτού. Κατά πρότασιν της Ημετέρας επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Γραμματείας της Επικρατείας, ακούσαντες και την γνώμην του Υπουργικού Η μ ώ ν Συμβουλίου, αποφασίζομεν και ορίζομεν τα ακόλουθα. 1. Ιδρύεται εις τας Αθήνας εκ του επί τούτω αφιερώματος του αειμνήστου Ιωάννου Α. Βαρβάκη Γυμνάσιον (Λύκειον)επονομαζόμενονΒ α ρ β ά κ ε ι ο ν , του οποίου ο οργανισμός θέλει είσθαι όμοιος με τον των εντελών Γυμνασίων του Βασιλείου, περιλαμβάνον και τας τάξεις του Ελληνικού λεγομένου σχολείου. 2. Η Ημετέρα επί των Εκκλησιαστικών Γραμματεία θέλει υποβάλει εις Η μ ά ς πρότασιν περί της αρμοδιωτέρας θέσεως του Γυμνασίου (Λυκείου) και συνεννοουμένη μετά της επί των Εσωτερικών θέλει ενεργήσει να ετοιμασθή όσον τάχιστα παρά του αρχιτεκτονικού τμήματος πρόσφορον σχέδιον της οικοδομής του ρηθέντος Γυμνασίου (Λυκείου) επί ανυπερβλήτω προϋπολογισμώ δαπάνης εκατόν ογδοήκοντα χιλιάδων δραχμών διά τε την οικοδομήν, το οικόπεδον και την εσωτερικήν διακόσμησιν, και θέλει υποβάλει αυτό αμέσως εις την Ημετέραν έγκρισιν. 3. Διορίζεται επιτροπή επί της οικοδομής του Γυμνασίου (Λυκείου), ήτις θέλει παραλάβει τας προς τούτο σταλησομένας εκατόν πεντήκοντα χιλιάδας ρούβλια, διά να δαπανήση αυτάς υπό τον έλεγχον της Ημετέρας επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Γραμματείας εις την αγοράν του τόπου, την κατά σχέδιον εκτέλεσιν της οικοδομής και αγοράν βιβλιοθήκης μέλη δε αυτής διορίζονται οι Ημέτεροι Σύμβουλοι της Επικρατείας, δ κύριος Μοναρχίδης και ο κύριος Κωνσταντίνος Σχινάς, ο Γυμνασιάρχης κύριος I. Γεννάδιος, ο Καθηγητής κύριος Ασώπιος και ο I. Βαρβάκης" απόντος η νοσούντος του κυρίου I. Βαρβάκη θέλει αναπληρώσει τον τόπον αυτού ο πλοίαρχος Αποστόλης Ν. Αποστόλης. Πρόεδρος της επιτροπής διορίζεται ο κύριος Μοναρχίδης, ο δε γραμματεύς και ταμίας αυτής θέλει εκλεχθή παρ' αυτής ταύτης διά πλειοψηφίας. 4. Ο κύριος Ιωάννης Βαρβάκης θέλει μισθοδοτείσθαι εκ των τόκων του αφιερώματος του αοιδίμου θείου του δραχ. 300 (τριακοσίας) κατά μήνα" και κατά μεν την διάρκειαν της οικοδομής θέλει μισθοδοτείσθαι ως μέλος της ρηθείσης επ' αυτή επιτροπής, μετά ταύτα δε ως μέλος της παρά της Γραμματείας τωνΕκκλησιαστικών καιτηςΔημοσίας Εκπαιδεύσεως διορισθησομένης εφορείας του Γυμνασίου (Λυκείου). Τα δε λοιπά μέλη της επιτροπής και της εφορείας θέλουν είσθαι άμισθα. 5. Η Ημετέρα επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως

σεως Γραμματεία της Επικρατείας θέλει συνεννοηθή όσον τάχιον μετά των κυρίων Π. Τραυλού και Σ. Σκαραμαγκά των νυν εκτελεστών της διαθήκης του Βαρβάκη, η αμέσως η διά του κυρίου Παΐκου Ημετέρου προξένου εις Ταϊγανρόκ και επιτρόπου της Κυβερνήσεως, έτι δε μετά του εν Πετρουπόλει Β. Βαυαρικού πρέσβεως και θέλει ενεργήσει την διά μέσου των ρηθέντων εκτελεστών συμφορωτέραν, ασφαλεστέραν και ταχυτέραν εις την Ελλάδα μεταβίβασιν του όλου κληροδοτήματος του αειμνήστου Ιωάννου Βαρβάκη μετά των μέχρι τηςαποστολήςτόκων αυτού, ήτις διά τούτο θέλει γίνεσθαι πάντοτε συμπράξει και συναινέσει του ρηθέντος κυρίου Παΐκου Ημετέρου προξένου και επιτρόπου 6. Εκ των κατά το προηγούμενον άρθρον 5 μεταβιβασθησομένων κεφαλαίων, αι μεν κατά πρώτον σταλησόμεναι εκατόν πεντήκοντα χιλιάδες ρουβλίων θέλουσι δαπανηθή κατά το άρθρον 3 εις την οικοδομήν του Γυμνασίου (Λυκείου) και τα αναγκαία αυτού" τα δε λοιπά εκ του αφιερώματος, φθάνοντα εκάστοτε εις την Ελλάδα, θέλουσι κατατίθεσθαι αμέσως λόγω μετοχών ειςτην Εθνικήν Τράπεζαν. 7. Τα ειρημένα εις την Εθνικήν Τράπεζαν κατατεθησόμενα κεφάλαια θέλουσι μένει διά παντός άθικτα και ανέπαφα διά να χρησιμεύσωσιν αιωνίως προς τοναγαθοεργόνσκοπόν του αοιδίμου αφιερωτού" μόνοι δε οι τόκοι αυτών θέλουσι δαπανάσθαι συμφώνως με τα περί τούτου εκδοθησόμενα Β. Διατάγματα κατά πρώτιστον μεν λόγον εις την συντήρησιν του ρηθέντος Γυμνασίου (Λυκείου) του Βαρβάκη, εις μισθοδότησιν του οριζομένου μέλους της εφορείας αυτού κυρίου Ιωάννου Βαρβάκη και εις συνταξιοδότησιν απόρων μαθητών,εκτων οποίων τρεις η τέσσαρες θέλουσι λαμβάνεσθαι εξ ενδεών και ικανών Ψαρρια νών, προτιμωμένων μεταξύ αυτών των εκ του γένουςτουαοιδίμουαφιερωτού καταγομένων. Τα δε περισσεύοντα εκ των ετησίων τόκων θέλουσι δαπανάσθαι εις τας λοιπάς χρείας της δημοσίας παιδεύσεως, ιδίως δε εις την αποστολήν νέων τινών εις τα σχολεία της Ευρώπης προς εκμάθησιν της Ναυτικής επιστήμης καιακολούθωςειςτηνσυντήρησιν του εν οικείω καιρώ και τόπω παρά της Β. Κυβερνήσεως συσταθησομένου Βασιλικού Ναυτικού σχολείου. 8. Αν ποτε διαλυθή η παρούσα Εθνική Τράπεζα, τα ρηθέντα κεφάλαια θέλουσι κατατεθή εις ετέραν ασφαλή Τράπεζαν, περί της εκλογής της όποιας η Ημετέρα επί των Εκκλησιαστικών κτλ. Γραμματεία θέλει ζητήσει την Βασιλικήν εγκρισιν. 9. Αι Ημέτεραι Γραμματείαι της Επικρατείας, ή τε επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως και η επί των Εσωτερικών, θέλουσιν ενεργήσει εκατέρα το καθ' εαυτήν, το παρόν Διάταγμα. Εν Αθήναις, την 26 Φεβρουαρίου (10 Μαρτίου) 1843. Ο

επί

των

ΟΘΩΝ Εκκλησιαστικών κτλ. Γραμματεύς Ι. ΡΙΖΟΣ

[2] της

Περί μεταρρυθμίσεως του άρθρου 7 του Β. διατάγματος 6 Οκτωβρίου 1886 περί ιδρύσεως Λυκείου ΓΕΩΡΓΙΟΣ

α'

ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Προτάσει του Ημετέρου επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργού, αποφασίζομεν και διατάσσομεν τάδε" Λυκείου, μεταρρυθμίζεται ως έπεται" «Υπό του Υπουργείου των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως κανονίζονται ανά πάσαν τριετίαν το καθ' έκαστον της διδασκαλίας των μαθημάτων, η κατανομή τούτων εν ταις διαφόροις τάξεσι και ο χρόνος της διδασκαλίας αυτών. Ο δε σύλλογος των καθηγητών επί τη βάσει των διατεταγμένων συντάσσει προ της αρχής εκάστου εξαμήνου πρόγραμμα των διδαχθησομένων μαθημάτων, καθορίζον τας ώρας της καθ' ημέραν διδασκαλίας εκάστου μαθήματος και αναγράφον τα τε διδακτικά βιβλία και τα ονόματα των διδαξάντων. Δύναται δε ν' αναθέση την διδασκαλίαν μαθημάτων εν ταις τρισί κατωτέραις τάξεσι και εις καθηγητάς έχοντας τα προσόντα να διδάσκωσιν εν ταις ανωτέραις: του Υπουργείου των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως». λεσις του διατάγματος τούτου. Εν Τατοΐω τη 6 Αυγούστου 1893. Εν Ο

ονόματι του Βασιλέως Αντιβασιλεύς ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΔΙΑΔΟΧΟΣ

Ο

Υπουργός ΑΘ. ΕΥΤΑΞΙΑΣ

Αναδημοσιεύεται από την ΕτΚ, αρ. 154, τχ. Α'/10 Αυγούστου 1893.

2

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 1886 (Απόφαση 14320 / 6 Οκτωβρίου 1886) Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη Υπουργός Π. Μανέτας Αριθ.

14320

εν τω Βαρβακείω Λυκείω Ο ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΚΛΠ.

Έχοντες υπ' όψιν το άρθρ. 66 του Β. διατάγματος της 31 Δεκεμβρίου 1836 και το υπό σημερινήν ημερομηνίαν Β. διάταγμα περί ιδρύσεως Λυκείου εν Αθήναις,αποφασίζομενκαιδιατάσσομεν Άρθρ. 1. Η διδασκαλία της Ελληνικής εν τω Λυκείω σκοπεί να καταστήση τους μαθητάς εγκρατεστάτους της γραμματικής της Ελληνικής γλώσσης και ικανούς να γράφωσιν απταίστως και καθαρώς την νυν γραφομένην γλώσσαν και να εννοώσιν άνευ βοηθημάτων πάντας τους αρχαίους έλληνας λογογράφους και τινας των ποιητών. Κατανέμεται δ' η διδασκαλία της Ελληνικής γλώσσης εν ταις επτά τάξεσιν ως έπεται. Ε ν τη Α' τάξει. Ερμηνεία εκλεκτών τεμαχίων αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, κατά το πρόγραμμα της Α' τάξεως των ελληνικών σχολείων. Γραμματικής το τυπικόν μετ' ολιγίστων γενικών κανόνων και στοιχεία της συντάξεως. Εξήγησις ακριβής της σημασίας εκάστης λέξεως και της εννοίας εκάστης φράσεως και εκάστης παραγράφου. Ασκήσειςορθογραφικαίκαιεφαρμογήτωνδεδιδαγμένων κανόνων και τύπων της γραμματικής. Καθ' εβδομάδα ώραι 8. Ανάγνωσις τεμαχίων συγγραμμάτων νεωτέρων Ελλήνων λογογράφω και ποιητών, κατά το πρόγραμμα της Α' τάξεως των ελληνικών σχολείων. Ανάπτυξιςτωνδιδασκομένων. Συμπλήρωσις και σύνθεσις φράσεων της γραφομένης γλώσσης από στόματος και επί του πίνακος. Απαγγελία και απομνημόνευσις ποιημάτων. Ώραι 3.

Αναδημοσιεύεται από την ΕτΚ, αρ. 277/17 Οκτωβρίου 1886.

Ε ν τη Β' τάξει. Ερμηνεία μερών κατ' εκλογήν της Κύρουαναβάσεωςτου Ξενοφώντος (Ποσόν σ. 35 εκδόσεως Teubner). Εξήγησις ακριβής της σημασίας εκάστης λέξεως και της εννοίας εκάστης φράσεως. Επανάληψις του τυπικού της γραμματικής και μετά ταύτα το τεχνολογικόν και το ετυμολογικόν. Κανόνες του συντακτικού. Ασκήσεις ορθογραφικαί μετ' εφαρμογής των δεδιδαγμένων κανόνων της γραμματικής. Ώραι 8. Ανάγνωσις τεμαχίων έργων νεωτέρων Ελλήνων λογογράφων και ποιη τών, κατά το πρόγραμμα της Β' τάξεως των Ελληνικών σχολείων. Ανάπτυ ξις των αναγινωσκομένων. Εφαρμογή γραμματικών κανόνων προς κατάδειξιν των διαφορών εν τω τυπικώ της αρχαίας και της νυν γραφομένης γλώσσης. Ασκήσειςορθογραφικαίκαιεκθέσειςθέμα εχουσαι την επιτομήν δεδιδαγμένου κειμένου νεωτέρου Έλληνος συγγραφέως οριζομένου υπό του διδασκάλου και γραφομένου κατ' οίκον υπό των μαθητών. Απαγγελίαι και απομνημόνευσις ποιημάτων. Ώραι 2. Ε ν τη Γ' τάξει. Ερμηνεία μερών κατ' εκλογήν των Ελληνικών ητης Κύρου Παιδείας του Ξενοφώντος και εκ των Παραλλήλων βίων του Πλουτάρχου, ο του Θεμιστοκλέους ή του Αριστείδου. (Ποσόν σ. 40 της στερεοτύπου εκδόσεως Teubner.) Γραμματική" επανάληψις των δεδιδαγμένων" το ετυμολογικόν κατ' έκτασιν. Στοιχειώδεις κανόνες του συντακτικού. Ασκήσεις ορθογραφικαί και θέματα απλά. Ώραι 8. Ανάγνωσις τεμαχίων νεωτέρων Ελλήνων λογογράφων και ποιητών, κατά το πρόγραμμα της Γ' τάξεως των Ελληνικών σχολείων. Ανάπτυξιςτων αναγινωσκομένων και εκθέσεις ως εν τη Β' τάξει. Εφαρμογή δεδιδαγμένων κανόνων του συντακτικού. Ώραι 2. Εν τηΔ' τάξει. Ερμηνεία των Ξενοφώντος απομνημονευμάτων κατ' εκλογήν.—Κατά το β' εξάμηνον. Ερμηνεία εκ των επομένων λόγων του Ισοκράτους του προς Νικοκλέα, του Νικοκλέους, του Αρχιδάμου, του περί ειρήνης ή συμμαχικού, του Ευαγόρου, του Πλαταϊκού" ή εκ των του Λυσίου, του κατά Ερατοσθένους, της Δήμου καταλύσεως απολογίας, του υπέρ Μαντιθέου, του κατά Νικομάχου, του υπέρ των Αριστοφάνους χρημάτων, του κατά Αγοράτου, του υπέρ του αδυνάτου. (Ποσόν ουχί ολιγώτεραι των 50 σελίδων της στερεοτύπου εκδόσεως Teubner.) Ανάγνωσις εκ της Κύρου αναβάσεως του Ξενοφώντος και Λουκιανού νεκρικών διαλόγων, ενυπνίου, Χάρωνος ή επισκοπούντων. Εφαρμογή της γραμματικής. Συντακτικόν μετ' εφαρμογής. Ώραι 6. Θέματα κατ' οίκον και εκθέσεις. Υπαγόρευσις υπό του διδάσκοντος απλών φράσεων της ομιλουμένης και άμεσος μεταγραφή τούτων υπό των μαθητών εις την αρχαίαν. Ώραι 3. Ε ν τη Ε' τάξει. Ερμηνεία καθαρώς ιστορικών μερών του Θουκυδίδου" του Πανηγυρικού ή του Αρεοπαγιτικού του Ισοκράτους" Ομήρου Οδυσσείας τρις της εβδομάδος κατά το β' εξάμηνον. (Ποσόν ουχί ολιγώτεραι των 50 σελίδων

δων της εκδόσεως Teubner.) Ανάγνωσις εκ της Αρριανού αναβάσεως. Αλεξάνδρου και εκ των του Λουκιανού (βίου Δημώνακτος, Αναχάρσιδος, Τίμωνος, Νιγρίνου). Εφαρμογή της γραμματικής και του συντακτικού. Συντακτικού συνέχεια και τέλος μετ' επανάληψιν του εν τη Α' τάξει διδαχθέντος μέρους. Ώραι 6. Θέματα και εκθέσεις κατ' οίκον υπαγόρευσις υπό του διδάσκοντος φράσεων της ομιλούμενης και άμεσος μεταγραφή τούτων υπό των μαθητών εις την αρχαίαν. Ώραι 3 (των Ολυνθιακών, των Φιλιππικών, του περί Στεφάνου, του περί των εν Χερρονήσω, του περί Ειρήνης, του προς Λεπτίνην). Πλάτωνος (Απολογίας, Κρίτωνος, Λάχητος, Χαρμίδου). Ομήρου Ιλιάδος, δις της εβδομάδος καθ' όλον τοέτος.(Ποσόν ουχί ολιγώτερον των 60 σελίδων της εκδόσεως Teubner). Ανάγνωσις. Ηροδότου κατ' εκλογήν. Ώραι 6. Θέματα και εκθέσεις κατ' οίκον. Υπαγόρευσις υπό του διδάσκοντος παραφράσεως απλού κειμένου Έλληνος συγγραφέως και άμεσος μεταγραφή ταύτης υπό των μαθητών εις την αρχαίαν. Ώραι 3. σις αδιδάκτων ραψωδιών της Ιλιάδος και της Οδύσσειας. Ώραι 5. Θέματα και εκθέσεις κατ' οίκον. Υπαγόρευσις υπό του διδάσκοντος παραφράσεως κειμένου Έλληνος συγγραφέως και άμεσος μεταγραφή ταύτης εις τηναρχαίαν υπότωνμαθητών. Ώρα 1. Άρθρον 2. Η διδασκαλία των θρησκευτικών σκοπείναεμπεδώσητην ορθόδοξον πίστιν και να αναπτύξη το θρησκευτικόν αίσθημα των μαθητών. Κατανομή της διδασκαλίας: Ε ν τη Β' τάξει. Ιερά Ιστορία της Καινής Διαθήκης.

Ώραι 2.

μαθηταίς. Άρθρον 3. Σκοπός της διδασκαλίας της γεωγραφίας είναι η μετάδοσις γνώσεων της μαθηματικής και φυσικής γεωγραφίας και της κοσμογραφίας, και ηακριβήςεκμάθησιςτηςεθνογραφίαςκαιτηςπολιτικής γεωγραφίας των ελληνικών χωρών ιδιαίτατα, είτα δε της Ευρώπης και των λοιπών ηπείρων. Οφείλει ο διδάσκων να μη αρκήται εις ξηράν απομνημόνευσιν ονομάτων και αριθμών, αλλάνακαθιστή επαγωγόν και σκόπιμον το μάθημα διά καταλλήλων περιγραφών της πολιτικής και κοινωνικής καταστάσεως των διαφόρων λαών, του φυσικού και τεχνικού πλούτου των διαφόρων χωρών και των αξίων μνήμης περιηγήσεων. Κατανομή της διδασκαλίας.

γεωγραφίας τα αναγκαιούντα προς κατανόησιν της γεωγραφίας της Ευρώπης. Γεωγραφία της Ευρώπης. Οδηγίαι προς ανάγνωσιν και σχηματογραφίαν γεωγραφικών πινάκων. Ασκήσεις εις σχηματογραφίαν γεωγραφικών πινάκων από μνήμης. Ώραι 2. φίας και των οδηγιών προς ανάγνωσιν και σχηματογραφίαν γεωγραφικών πινάκων. Συνέχεια της γεωγραφίας της Ευρώπης. Γεωγραφία της Ασίας. Σχηματογραφία πινάκων γεωγραφικών από μνήμης. Ώραι 2. και μαθηματικής γεωγραφίας. Γεωγραφία των λοιπών ηπείρων. Σχηματογραφία γεωγραφικών πινάκων. Ώραι 2. πινάκων. Ώ ρ α 1. Ε ν τη Ε ' τάξει. Γεωγραφία των Ελληνικών χωρών. Ώρα 1. Ε ν τη Ζ' τάξει. Κοσμογραφία (Εισαγωγή. Περί της γής. Περί του ήλιου- περί της κινήσεως της γης περί τον ήλιον. Περί της σελήνης. Περί των πλανητών. Περί των κομητών και των διαττόντων αστέρων. Περί των απλανών αστέρων ιδιαιτέρως. Περί ημερολογίου). Ώραι 2. Άρθρον 4. Σκοπός της διδασκαλίας της ιστορίας είναι η ακριβής γνώσις της πατρίου ιστορίας, η γνώσις των σπουδαίων γεγονότωντωναρχαίων, των μέσων και ιδίως των νεωτέρων χρόνων και της ροπής ην έσχον ταύτα προς τον πολιτισμόν και προς τας τύχας των εθνών. Κατανομή της διδασκαλίας. Ε ν τη Β' τάξει. Σκηνογραφίαι της αρχαίας και νέας ελληνικής Ιστορίας. Βίοι επιφανών Ελλήνων επί της τουρκοκρατίας και της επαναστάσεως. Ώραι 2. ξάνδρου. Ώραι 2. Ε ν τη Δ' τάξει. Εξακολούθησις της ιστορίας του Ελληνικού έθνους μέχρι της υποταγής αυτού εις τους Ρωμαίους. Ιστορία των Ρωμαίων.Ιστορίατου Βυζαντιακού Κράτους μέχρι τέλους της βασιλείας Ιουστινιανού. Ώραι 3. μεταρρυθμίσεως, διδασκομένης ευρύτερον της Ιστορίας του Βυζαντιακού Κράτους μέχρις αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως. Ώραι 3. Ε ν τη Σ Τ ' τάξει. Εξακολούθησις της Ιστορίας των νεωτέρων χρόνων μέχρι της Γαλλικής επαναστάσεως, συνδιδασκομένης της Ιστορίας της τέχνης και του πολιτισμού από της αναγεννήσεως μέχρι τέλους της IH' εκατονταετηρίδος Ώραι 3. ΕντηΖ ' τάξει. Ιστορία της Ευρώπης από της Γαλλικής επαναστάσεως

μέχρι των νεωτάτων χρόνων, διδασκομένης ευρύτερον της ιστορίας της Ελληνικής επαναστάσεως. Ώραι 2. Άρθρ. 5. Η διδασκαλία των ξένων γλωσσών σκοπεί να καταστήση τους μαθητάς εγκρατείς της γραμματικής αυτών και ικανούς να μεταφράζωσιν απροσκόπτως άνευ βοηθημάτων τους λογογράφους, να εννοώσιν ομιλίαν γινομένην εις την διδαχθείσαν γλώσσαν, να αποκρίνωνται μετά τίνοςευκολίαςειςτην αυτήν γλώσσαν εις ερωτήσεις απευθυνομένας αυτοίς και να γράφωσιν απταίστως απλά θέματα και μάλιστα επιστολάς. Κατανομή της διδασκαλίας της γαλλικής γλώσσης. Ε ν τη Α' τάξει. Ασκήσεις αναγνώσεως και γραφής. Εκ της γραμματικής οι κανόνες της προφοράς, οι τύποι των άρθρων, τα αριθμητικά, αι αντωνυμίαι. Ερμηνεία απλών φράσεων και διηγηματίων, γραφή του κειμένου κατ' οίκον. Απλούσταται φράσεις διά ζώσης υπό του διδασκάλου διδασκόμεναι. Απομνημόνευσις λέξεων. Ώραι 4. Ασκήσεις εις το ομιλείν την γαλλικήν. Ώραι Ε ν τη Β' τάξει. Ανάγνωσις και γραφή. Γραμματικής το τυπικόν, επανάληψις των δεδιδαγμένων, τα βοηθητικά, τα ομαλά και τα κυριώτατα των ανωμάλων ρημάτων. Ερμηνεία διηγηματίων απλών, γραφή του κειμένου κατ' οίκον. Απαγγελία και απομνημόνευσις απλουστάτων ποιηματίων και απλών φράσεων, διά ζώσης, υπό του διδασκάλου διδασκομένων. Ώραι 4. Ασκήσειςειςτοομιλείντηνγαλλικήν. Ώραι 3. Ε ν τη Γ ' τάξει. Επανάληψις λεπτομερεστέρα και συμπλήρωσις του τεχνολογικού και αρχαί συντακτικού μετ' εφαρμογής δι' απλών φράσεων και γυμνασμάτων, άτινα θα γράφο^σιν οι μαθηταί γαλλιστί, υπαγορεύοντοςτου καθηγητού το ελληνικόν κείμενον. Ασκήσεις εις το ομιλείν την γαλλικήν. Ερμηνεία τεμαχίων Γάλλων λογογράφων και ποιητών κατά το πρόγραμμα της Α' τάξεως των Γυμνασίων. Ώραι 6. Ε ν τη Δ' τάξει. Εξακολούθησις του συντακτικού, ασκήσεις θεματογραφικαί ως εν τη γ' τάξει. Ασκήσεις εις το ομιλείν την γαλλικήν. Ερμηνεία τεμαχίων Γάλλων συγγραφέων, κατά το πρόγραμμα της Β' τάξεως των Γυμνασίων. Ανάγνωσις εκ των του Βολταίρου (Charles XII) η του Φενελώνος (Télémaque). Ώραι 6. Ε ν τη Ε ' τάξει. Η διδασκαλία εν τη τάξει ταύτηκαιταιςανωτέραιςθα γίνηται γαλλιστί. Γραμματική. Θέματα κατ' οίκον και γυμνάσματα γραφόμενα υπότωνμαθητών γαλλιστί, του διδάσκοντος υπαγορεύοντος το ελληνικόν κείμενον. Ασκήσεις εις το ομιλείν την γαλλικήν. Ανάγνωσις εκ του Βολταίρου (Siècle de Louis XIV) η του Montesquieu (Considérations sur les causes de la grandeur des Bomains et de leur décadence) η Bernardin de Saint Pierre, η των μύθων του Florian. Ώραι 6. Ε ν τη Σ Τ ' τάξει. Εξακολούθησις της γραμματικής γαλλιστί.

Ανάγνωσις Bossuet (Oraisons funèbres) J. Β. Rousseau (oeuvres lyriques) και μιας τραγωδίας του Racine (Athalie, Iphigenie) ή του Corneille (Cinna, Polyeucte). Ώραι 6. Ε ν τη Ζ' τάξει. Στιχουργική" ανάγνωσις λογογράφων και ποιητών: Boileau; Lafontaine (Fables)· Molière (Avare, Misanthrope)· Villemain (Cours de littérature du dix-huitième siècle)· Guizot (Histoire de la revolution d'Angleterre)· André Chenier, V. Hugo (Odes; les orientalres). Ώραι 6. Άρθρ. 6. Σκοπός της διδασκαλίας της αριθμητικής είναι να καταστώσιν οι μαθηταί ικανοί να λύωσι παντός είδους αριθμητικά προβλήματα, γινώσκοντες και τον λόγον των αριθμητικών πράξεων. Κατανομή της διδασκαλίας. Ε ν τη Α' τάξει. Πρακτική και από μνήμης αριθμητική μέχρι των κλασμάτων. Ώραι 3. Ε ν τη Β' τάξει. Πρακτική και από μνήμηςαριθμητική.Επανάληψιςτων δεδιδαγμένων. Περί συμμιγών αριθμών, περί δεκαδικών κλασμάτων, περί αναλογιών, περί του δεκαδικού συστήματος των μέτρων και σταθμών και περί των άλλωνεντω εμπορίω συνήθων συστημάτων. Ώραι 3. Ε ν τη Γ ' τάξει. Επανάληψις των δεδιδαγμένων και τα περί μεθόδων. Ώραι 3. Ε ν τη Δ' τάξει. Θεωρητική αριθμητική. Ώραι 4. Αρθρον 7. Σκοπός της διδασκαλίας της Γεωμετρίας είναι η γνώσις των κυριωτέρων σχημάτων και της καταμετρήσεως αυτών και η εφαρμογή αυτών εις ζητήματα της φυσικής, των τεχνών και του κοινού βίου. Κατανομή της διδασκαλίας: Ε ν τη Δ' τάξει. Επιπεδομετρίας τα δύο πρώτα βιβλία. (Πρώται έννοιαι καιορισμοί.Περί της ευθείας γραμμής" περί του επιπέδου" περί του κύκλου" περί γωνιών" περί των παραλλήλων περί των ευθυγράμμων σχημάτων περί τηςισότητοςτωντριγώνων. Σχέσεις ανισότητος. Περί καθέτου και πλαγίων περί των παραλληλογράμμων. Θέσεις κύκλου προς ευθείαν. Θέσεις κύκλου προς κύκλον. Περί των χορδών του κύκλου. Περί των εις κύκλον εγγραφομένων γωνιών. Προβλήματα περί αναλύσεως και συνθέσεως εν τη γεωμετρία. Περί γεωμετρικών τύπων, λύσις προβλημάτων δι' αυτών. Ώραι 2. Ε ν τη Ε ' τάξει, επιπεδομετρίας το Γ' και Δ' βιβλίον. (Περί της μετρήσεως των γεωμετρικών μεγεθών. Μέτρησις του ορθογωνίου. Μετασχηματισμός τωνευθυγράμμωνσχημάτων εις ορθογώνια και καταμέτρησιςαυτών.Εφαρμογαίδιάφοροι. Ισότητες μεταξύ επιφανειών τετραγώνων και ορθογωνίων. Αριθμητικαί εφαρμογαίαυτών.Περί λόγων και αναλογίων. Περί ομοιότητος. Αριθμητικαί εφαρμογαί.Περί των κανονικών πολυγώνων. Περί της μετρήσεως του κύκλου. Εύρεσις του αριθμού κατά προσέγγισιν. Μέτρησις των γω-

γωνιών. Εφαρμογαί αριθμητικαί. Περί των ορίων και της χρήσεως αυτώνειςτην μέτρησιν του κύκλου). Εφαρμογήτηςαλγέβραςειςτηνγεωμετρίαν. Λύσις διαφόρων γεωμετρικών ζητημάτων διά της αλγέβρας και διερεύνησις αυτών. Ώραι 4. Ε ν τη Σ Τ ' τάξει. Στερεομετρία. Ώραι 4. Ε ν τη Ζ' τάξει. Στερεομετρίας συνέχεια και τέλος. Καμπύλαι εν χρήσει' έλλειψις, υπερβολή, παραβολή, έλιξ. Ώ Ευθύγραμμος τριγωνομετρία μετά των εφαρμογών αυτής. (Σκοπός" Ορισμός των τριγωνομετρικών γραμμών. Σχέσεις μεταξύ αυτών. Θεμελιώδεις Ιδιότητες του ημιτόνου και του συνημίτονου. Πίνακες τριγωνομετρικοί και χρήσις αυτών. Επίλυσις των τριγώνων. Προβλήματα). Ώραι 3. Άρθρον 8. Σκοπός της διδασκαλίας της Αλγεβρας είναιηεκμάθησιςτου λογισμού και η λύσις γενικών προβλημάτων μετάτηςεφαρμογής,αυτώνεις την φυσικήν και τας τέχνας. Κατανομή της διδασκαλίας. Ε ν τη Δ' τάξει. Αλγεβρικός λογισμός μετά των αλγεβρικών κλασμάτων.

Ε ν τη Ε ' τάξει. Πρωτοβάθμιοι και δευτεροβάθμιοι εξισώσεις μετά πατων εφαρμογών. Ώραι 4. Ε ν τη Σ Τ ' τάξει. Τα περί προόδων, λογαρίθμων. συνθέτων τόκων και χρεωλυσίων. Περί διατάξεων, μεταθέσεων και συνδυασμών. Ώραι 4. Άρθρον 9. Σκοπός της διδασκαλίας της περιγραφικής γεωμετρίας είναι η γραφική παράστασις των αντικειμένων και η λύσις προβλημάτων γεωμετρι κών διά προβολών. Κατανομή της διδασκαλίας. Ε ν τη Ζ' τάξει. Σκοπός. Μέθοδος των προβολών. Λύσεις γραφικαί. Προσδιορισμός των Ιχνών της ευθείας. Στοιχειώδη προβλήματα των ευθειών γραμμών. Επίπεδα οριζόμενα υπό διαφόρους όρους. Προβολαί βοηθητικαί. Ευθείαι καιεπίπεδακάθετα. Γωνίαι των ευθειών και των επιπέδων. Σημεία και γραμμαί προς κατασκευήν εκτός του χάρτου. Προβλήματα αναγόμενα εις τας τριέδρους γωνίας. Τρισορθογωνία τρίεδρος γωνία. Ώραι 3. Άρθρον 10. Η διδασκαλία της φυσικής ιστορίας σκοπεί να γνωρίση τοις μαθηταίς τα κυριώτερα της φυτολογίας, της ζωολογίας, της ανθρωπολογίας, καιναδιεγείρη εν αυτοίς ζήλον προς σπουδήν της φύσεως. Κατανομή της διδασκαλίας. Ε ν τη Β' τάξει. Εκ της φυτολογίας: Γενικοί ορισμοί" περί των κυριωτέρων των εν Ελλάδι φυομένων φυτών. Εκ της ζωολογίας: Περιγραφή του σκελετού και των κυριωτάτων οργάνων του ανθρωπίνου σώματος και του των σπονδυλωτών ζώων. Στοιχεία φυσιολογίας. Ώραι 2. Ε ν τη Γ ' τάξει. Επανάληψις και ανάπτυξις των δεδιδαγμένων εν τη Β' σών

τάξει. Εκ της φυτολογίας: Μορφολογία" το του Λινναίου σύστημα και το φυσικόν. Εκ της ζωολογίας: Στοιχεία φυσιολογίας και ανθρωπολογίας. Περί συνομοταξιών των ζώων. Ώραι 2. Ε ν τη Δ' τάξει. Επανάληψις και ανάπτυξις των δεδιδαγμένων.Εκτης φυτολογίας: Ανατομία και φυσιολογία των φυτών" συστηματική φυτολογία. Εκ της ζωολογίας: Περί της Α' συνομοταξίας εκτενέστερον και επιτόμως περί των λοιπών. Ώραι 2. Ε ν τη Ε' τάξει. Φυτική και ζωολογική γεωγραφία" εκτενέστερον περί των χρησίμων εις τας τέχνας και το εμπόριον φυτών και ζώων. Ώραι 2. Άρθρον 11. Σκοπός της διδασκαλίας της φυσικής είναι η γνώσις των κυριωτάτων φυσικών φαινομένων και νόμων μετά των εφαρμογών τούτων εις τον πρακτικόν βίον. Κατανομή της διδασκαλίας. Ε ν τη ΣΤ' τάξει. Γενικαί ιδιότητες των σωμάτων. Περί δυνάμεων και κινήσεως. Περί βαρύτητος. Στατική των στερεών, υγρών και αερίων. Περί θερμότητος (έν οις και περί μετεωρολογίας). Ώραι 3. Ε ν τη Ζ' τάξει. Περί μαγνητισμού. Περί στατικού και δυναμικού ηλεκτρισμού. Ακουστική και οπτική μετά μαθηματικών εφαρμογών. Ώραι 3. Άρθρον 12. Σκοπός της διδασκαλίας της χημείας και της ορυκτολογίας είναι η γνώσις των κυριωτάτων χημικών στοιχείων, τωνενώσεωναυτών,του τρόπου της παραστάσεως τούτων, και η γνώσιςτηςορυκτολογίας, ιδίωςδετων εις τας τέχνας χρησίμων ορυκτών. Ε ν τη Σ Τ ' τάξει. Εκ της χημείας: Γενικόν μέρος" χημικά φαινόμενα και νόμοι αυτών. Ειδικόν μέρος" τα μεταλλοειδή και αι ενώσεις αυτών. Στοιχειομετρικαί ασκήσεις. Εκ της ορυκτολογίας: Χημικαί και φυσικαίιδιότητεςτων ορυκτών.Αρχαί κρυσταλλογραφίας. Ιδιάζοντες χαρακτήρες των κυριωτάτων ορυκτώνενταιςχημικαίς ενώσεσι. Ώραι 2. Ε ν τη Ζ' τάξει. Χημεία: εξακολούθησις της ανοργάνου χημείας. Τα κυριώτατα των μετάλλων και αι ενώσεις αυτών. Στοιχειομετρικαί ασκήσεις.—Εξακολούθησις της ορυκτολογίας. Ώραι 3. Άρθρον 13. Η καλλιγραφία διδάσκεται εν τη Α' τάξει ώρας 3 καθ' εβδομάδα, εν δε τη Β' και τη Γ' ανά μίαν ώραν. Επιτρέπεται όμως εις τους διδάσκοντας να υποχρεώσι κακογραφούντας μαθητάς των ανωτέρων τάξεων να ασκηθώσιν εις την καλλιγραφίαν εν τη Γ' τάξει εφ' όσον χρόνον ήθελον κρίνη αναγκαίον. Άρθρον 14. Η διδασκαλία της ιχνογραφίας σκοπεί διά μεν της ελευθέρας σχεδιογραφίας να ασκήση τον οφθαλμόν και την χείρα του μαθητού, ώστε να αναπαριστά ούτος το ορώμενον ακριβώς και φιλοκάλως, άνευ χρήσεως οργάνων μηχανικών" διά δε της γραμμικής ιχνογραφίας να ασκήση τον μαθητήν εις χρήσιν κατάλληλον των ιχνογραφικών εργαλείων.

σμηματογραφίαν" άσκησις εις κύκλους και τόξα και συνδυασμός αναλόγων κοσμημάτων. Ώραι 2. Ε ν τη Β' τάξει. Εξακολούθησις των αυτών ασκήσεων. Απλά περιγράμματα. Ώραι 2. Ε ν τη Γ ' τάξει. Ελευθέρα σχεδιογραφία εξ υποδειγμάτων απλών γύψινων εκμαγείων. Κανών του ανθρωπίνου σώματος. Αρχαί των νόμων της φωτοσκιάσεως. Ώραι 3. γείων. Σχέδια μελών του ανθρωπίνου σώματος εξ εκμαγείων. Αρχιτεκτονικά κοσμήματα. Ώ ρ α ι 2. Γραμμική Ιχνογραφία. Ώ ρ α 1. Ε ν τη Ε ' τάξει. Σχεδιογραφία κεφαλών κλπ. εκ προτύπων. Αρχαί της προοπτικής. Γραμμική Ιχνογραφία. Ώραι 3. αρχαίων πλαστικών έργων. Γραμμική Ιχνογραφία. Ώραι 2. Ε ν τη Ζ ' τάξει. Γραμμική Ιχνογραφία. Ώρα 1. Άρθρον 15. Οι μαθηταί των πέντε κατωτέρων τάξεων ασκούνται ανά δύο ώρας καθ' εβδομάδα εις την γυμναστικήν. Εν δε τη Σ Τ ' και τη Ζ' τάξει οι μαθηταί ασκούνται εις τα όπλα ανά δύο ομοίως ώρας καθ' εβδομάδα και συμφώνως τω κανονισμοίτωνασκήσεωντου πεζικού. Άρθρον 16. Συνοπτικός πίναξ του προγράμματος των εν ταις επτά τάξεσι του Λυκείου διδακτέων μαθημάτων κατά τας ανωτέρω διατάξεις. Μαθήματα

Α' Β' Γ' Δ' Ε' ΣΤ' Ζ'

Ελληνικά Θρησκευτικά Γεωγραφία Ιστορία Γαλλική γλώσσα Αριθμητική Γεωμετρία Περιγραφική γεωμετρία Άλγεβρα Φυσική ιστορία Φυσική Χημεία και Καλλιγραφία

11 2 2 2 6 3 — —

10 2 2 2 7 3 — —

— — — 3

2 — — —

ορυκτολογία

10 2 2 2 6 3 — —

9 — 1 3 6 4 2 — 2 2 2 — — — —

9 — 1 3 6 — 4

9 — — 3 6 — 4

4 4 2 — 3 — 2 1

6 — 2 2 6 — 7 3 — — 3 3 1

Μαθήματα

Ιχνογραφία Γυμναστική και οπλασκία , , , Άθροισμα . . .

Α' Β' Γ' Δ' Ε' ΣΤ' Ζ' 2 2 3 3 3 2 1 2 2 2 2 2 2 2 33 33 33 34 34 35 35 Εν Αθήναις τη 6 Οκτωβρίου 1886

ΟΥπουργόςτωνΕκκλησιαστικώ Π. ΜΑΝΕΤΑΣ

3 ΤΑΞΗ Ε Π Α Ν Α Λ Η Ψ Ε Ω Σ (Β. Διάταγμα/28 Σεπτεμβρίου 1887) Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη Υπουργός

Π. Μανέτας

Περί σχηματισμού τάξεως επαναλήψεως των εν τω Λυκείω διδασκομένων μαθημάτων ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α' ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Έχοντες υπ' όψει το άρθρον 7 του Βασιλικού διατάγματος της 26 Φεβρουαρίου 1843 περί οικοδομής Λυκείου του I. Α. Βαρβάκη, προτάσει του Η μετέρου επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργού αποφασίζομεν και διατάσσομεν" Άρθρον 1. προς εμπέδωσιν των γνώσεων των εκ των Γυμνασίωνκαιτου Λυκείου απολυομένων μαθητών και ιδίως προς τελειοτέραν κατάρτισιν των βουλομένων να υποστώσιν εισιτήριον εξέτασιν εν τη Στρατιωτική Σχολή των Ευελπίδων και εν τη Σχολή των βιομηχάνων τεχνών, σχηματίζεται τάξις επαναλήψεως των εν τω Λυκείω διδασκομένων μαθηματικών και διδασκαλίας της Ελληνικής καιτηςΓαλλικής γλώσσης, της Ιστορίας και της Ιχνογραφίας. ναις Λυκείου. Άρθρον 2. Εν τη τάξει ταύτη διδάσκονται Ελληνική γλώσσα επί τέσσαρας καθ' εβδομάδα ώρας, Γαλλική γλώσσα ομοίως επί τέσσαρας ώρας, Ιστορία επί δύο, ιχνογραφία μετά σχεδιογραφημάτων ομοίως επί δύο ώρας και επαναλαμβάνονται επί δεκατρείς καθ' εβδομάδα ώρας, τα εν τω Λυκείω διδαχθέντα μαθηματικά, ήτοι θεωρητική αριθμητική, γεωμετρία, άλγεβρα, τριγωνομετρία και κοσμογραφία. Άρθρον 3. Η σειρά των μαθημάτων εν τη τάξει ταύτη διαρκεί επί εν σχολικόν έτος. Άρθρον 4. Εις την τάξιν ταύτην δύνανται να εγγραφώσι μέχρι της 15 Οκτωβρίου μαθηταί οι φέροντες απολυτήριον Γυμνασίου η του εν Αθήναις

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 269 /30 Σεπτεμβρίου 1887.

Λυκείου. Οι διακούσαντες ανελλιπώς τα μαθήματα λαμβάνουσι μετά το πέρας του σχολικού έτους αποδεικτικόν των σπουδών αυτών εν ω σημειούται και ο ολικός βαθμός της προόδου των κατά τους τριμηνιαίους ελέγχους. Άρθρον 5. Έναρξις των μαθημάτων γίνεται τη 15 Οκτωβρίου εκάστου έτους, όταν ο αριθμός των εγγραφέντων μαθητών υπερβαίνη τους δεκαπέν άλλωςητάξις θα αργή καθ' όλον το σχολικόν έτος. τέλεσιν του παρόντος διατάγματος. Εν Αθήναις τη 28 Σεπτεμβρίου 1887. Εν ονόματι του Βασιλέως Το

Υπουργικόν

Συμβούλιον

Χ. ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ, Π. ΜΑΝΕΤΑΣ, Κ. ΛΟΜΒΑΡΔΟΣ, Δ. Σ. ΒΟΥΛΠΙΩΤΗΣ, Σ. ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ, Ν. Ν. ΘΕΟΤΟΚΗΣ Ο

επί

των

Εκκλησιαστικών

κλπ. Π. ΜΑΝΕΤΑΣ

Υπουργός

4 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 1890 (Απόφαση 14454/3 Οκτωβρίου 1890) Κυβέρνηση Χ. Τρικούπη Υπουργός Θ. Κανακάρης Αριθ.

14454

Περί προγράμματος των διδακτέων μαθημάτων εντω Βαρβακείω Λυκείω Ο ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

Έχοντες υπ' όψιν το άρθρον 66 του Β. διατάγματος της 31 Δεκεμβρίου 1836 περί κανονισμού των Ελληνικών σχολείων και γυμνασίωνκαιτοάρθρον 7 του Β. διατάγματος της 6 Οκτωβρίου 1886 περί ιδρύσεως λυκείου εν Αθήναις, διατάσσομεν τάδε" της χειμερινής εξαμηνίας του σχολικού έτους 1890-1891 ως έπεται" ΤΑΞ1Σ Α'.

Ελληνικά. Ερμηνεία εκλεκτών τεμαχίων αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, κατά το πρόγραμμα της Α' τάξεως των Ελληνικών σχολείων. Γραμματικής διδασκαλία μέχρι των εις μι ρημάτων. Ακριβής εξήγησις της σημασίας εκάστης λέξεως και της εννοίας εκάστης φράσεως και εκάστης παραγράφου. Ασκήσεις γραμματικαί και ορθογραφικαί μετ' εφαρμογής των δεδιδα νων κανόνων. Ώραι καθ' εβδομάδα 9. Ανάγνωσις τεμαχίων συγγραμμάτων νεωτέρων Ελλήνων λογογράφων και ποιητών, κατά το πρόγραμμα της Α' τάξεως των Ελληνικών σχολείων. Ανάπτυξιςτωναναγινωσκομένων.Έκθεσις μύθων η διηγημάτων μετ' αφήγησιν του διδάσκοντος. Απομνημόνευσις και απαγγελία ποιημάτων. Ώραι καθ' εβδομάδα 3. Θρησκευτικά. Ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης. Ώραι 2. Γεωγραφία. Τα στοιχειωδέστατα της φυσικής και μαθηματικής γεωγραφίας

Αναδημοσιεύεται από την ΕτΚ, αρ. 266, τχ. A'/11 Οκτωβρίου 1890.

φίας. Γεωγραφία της Ελληνικής χερσονήσου. Οδηγίαι προς ανάγνωσιν γεωγραφικών πινάκων. Ώραι 2. Ιστορία. Βίοι επιφανών ανδρών της αρχαίας Ελλάδος. Ώραι 2. Γαλλικά. Ασκήσεις αναγνώσεως και γραφής. Εκ της γραμματικής οι κανόνες της προφοράς, οι τύποι των άρθρων, τα αριθμητικά, αι αντωνυμίαι. Ερμηνεία απλών φράσεων και διηγηματίων, γραφή του κειμένου κατ' οίκον. Απλούσταται φράσεις διά ζώσης υπό του διδασκάλου διδασκόμεναι. Απομνημόνευσις λέξεων. Ασκήσεις εις το ομιλείν την γαλλικήν. Ώραι 4. Αριθμητική. Πρακτική και από μνήμης αριθμητική μέχρι των κλασμάTcov. Ώραι 3. Καλλιγραφία. Ώραι 3. Ιχνογραφία. Ελευθέρα σχεδιογραφία. Άσκησις εις ευθύγραμμον κοσμηματογραφίαν άσκησις εις κύκλους και τόξα και συνδυασμός αναλόγων κοσμημάτων. Ώραι 2. Γυμναστική. Ώραι 2. ΤΑΞΙΣ Β'.

Ελληνικά. Ενύπνιον του Λουκιανού και εκ των νεκρικών διαλόγων οι 1, 6, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 20 και 27. Εκ της Κύρου παιδείας μέρη κατ' εκλογήν. Ακριβής εξήγησις της σημασίας εκάστης λέξεως και της εννοίας εκάστης φράσεως και παραγράφου. Γραμματικής συνέχεια μέχρι του ετυμολογικού μετ' επανάληψιν του διδαχθέντος αυτής μέρους εν τη Α' τάξει. Στοιχεία συντάξεως διά ζώσης. Ασκήσεις γραμματικαί και ορθογραφικαί μετ' εφαρμογής των δεδιδ γμένων κανόνων. Ώραι 9. Ανάγνωσις τεμαχίων έργων νεωτέρων Ελλήνων λογογράφων και ποιη τών, κατά το πρόγραμμα της Β' τάξεως των Ελληνικών σχολείων. Εκθέσεις κατ' οίκον εκτενεστέρων μύθων και διηγημάτων μετ' αφήγησιν του διδάσκοντος. Απομνημόνευσις και απαγγελία ποιημάτων. Ώραι 2. Θρησκευτικά. Ιστορία της Καινής Διαθήκης. Ώραι 2. Γεωγραφία. Επανάληψις και ανάπτυξις των στοιχείων της φυσικής και μαθηματικής γεωγραφίας και των οδηγιών προς ανάγνωσιν γεωγραφικών πινάκων. Γεωγραφία της Ευρώπης πλην της Ελληνικής χερσονήσου. Οδηγίαι προς σχηματογραφίαν γεωγραφικών πινάκων. Ώραι 2. Ιστορία. Σκηνογραφίαι της αρχαίας και νέας ελληνικής ιστορίας. Βίοι επιφανών Ελλήνων επί της Τουρκοκρατίας και της επαναστάσεως. Ώραι 2. Γαλλικά. Ανάγνωσις και γραφή. Γραμματικής το τυπικόν, επανάληψις των δεδιδαγμένων, τα βοηθητικά, τα ομαλά και τα κυριώτατα των ανωμάλων ρημάτων. Ερμηνεία διηγηματίων απλών, γραφή του κειμένου κατ' οίκον. Απαγγελία και απομνημόνευσις απλουστάτων ποιηματίων και απλών φράσεων,

διά ζώσης υπό του διδασκάλου διδασκομένων. Ασκήσεις εις το ομιλείν την γαλλικήν. Ώραι 4. Αριθμητική. Πρακτική και από μνήμηςαριθμητική.Επανάληψιςτων δεδιδαγμένων. Περί συμμιγών αριθμών, περί δεκαδικών κλασμάτων, περί αναλογιών, περί του δεκαδικού συστήματος, των μέτρων και σταθμών και περί τωνάλλωνεντω εμπορίω συνήθων συστημάτων. Ώραι 3. Φυσική Ιστορία. Εκ της φυτολογίας: γενικοί ορισμοί περί των κυριωτάτων των εν Ελλάδι φυομένων φυτών. Εκ της ζωολογίας: περιγραφή του σκελετού και των κυριωτάτων οργάνων του ανθρωπίνου σώματοςκαιτουτων σπονδυλωτών ζώων. Στοιχεία φυσιολογίας. Ώραι 2. Καλλιγραφία. Ώραι 3. Ιχνογραφία. Εξακολούθησις των αυτών ασκήσεων. Απλά περιγράμματα. Ώραι 2. Γυμναστική. Ώραι 2. ΤΑΞΙΣ Γ'.

Ελληνικά. Εκ της Κύρου αναβάσεως του Ξενοφώντος μέρη καθαρώς ιστορικά και παρακελεύσεις (οία εν βιβλ. III κεφ. 2, IV κεφ. 6, V κεφ. 1,7 και 8, VI κεφ. 5, VII κεφ. 6 και 7 κλπ.) Εκ των απομνημονευμάτων του αυτού συγγραφέως ο περί Ηρακλέους μύθος του Προδίκου.ΕκτουΙσοκράτουςηπρος Δημόνικον παραίνεσις και εκ των παραλλήλων βίων του Πλουτάρχου Θεμιστοκλής, Αριστείδης, Ά γ ι ς και Κλεομένης. Γραμματικής το ετυμολογικόν μετ' επανάληψιν των κυριωτάτωνεκτων προδιδαχθέντων. Επίτομον συντακτικόν μετ' εφαρμογής. Ασκήσεις ορθογραφικαί και εξελλήνισις προτάσεων. Ώραι 8. Ανάγνωσις τεμαχίων νεωτέρων Ελλήνων λογογράφων και ποιητών κατ το πρόγραμμα της Γ' τάξεως των ελληνικών σχολείων. Ανάπτυξις των αναγινωσκομένων και εκθέσεις κατ' οίκον, εν αις και πραγματογραφικαί. Ώραι 2. Θρησκευτικά. Ορθόδοξος χριστιανική κατήχησις. Ώραι 2. Γεωγραφία. Επανάληψις και ανάπτυξις των οδηγιών προς σχηματογραφίαν γεωγραφικών πινάκων. Γεωγραφία της Ασίας και Αφρικής. Ασκήσεις εις σχηματογραφίαν γεωγραφικών πινάκων. Ώραι 2. Ιστορία. Ιστορία του ελληνικού έθνους μέχρι του μεγάλου Αλεξάνδρου. Ώραι 2. Γαλλικά. Επανάληψις λεπτομερεστέρα και συμπλήρωσις του τεχνολογικού και αρχαί συντακτικού μετ' εφαρμογής δι' απλών φράσεων και γυμνασμάτων, άτινα θα γράφωσιν οι μαθηταί γαλλιστί, υπαγορεύοντος του καθηγητού τοελληνικόν κείμενον. Ασκήσεις εις το ομιλείν την γαλλικήν. Ερμηνεία τεμαχίων λογογράφων και ποιητών κατά το πρόγραμμα της Α' τάξεως των γυμνασίων. Ώραι 4.

Αριθμητική. Επανάληψις των δεδιδαγμένων και τα περί μεθόδων.Ώραι 4. Γεωμετρία. Ορισμοί. Περιγραφή των απλουστέρων γεωμετρικών σχημάτο^ν μετά πρακτικής καταμετρήσεως αυτών. Ώ ρ α 1. Φυσική ιστορία. Επανάληψις και ανάπτυξις των δεδιδαγμένων εν τη Β' τάξει. Εκ της φυτολογίας: μορφολογία, το της Λινναίου σύστημα και το φυσικόν. Εκ της ζωολογίας: στοιχεία, φυσιολογίας και ανθρωπολογίας. Περί συνομοταξιών των ζώων. Ώραι 2. Φυσική. Περιληπτικώς και στοιχειωδώς. Ώραι 2. Ιχνογραφία. Ελευθέρα σχεδιογραφία εξ υποδειγμάτων απλών γυψίνων εκμαγείων. Κανών του ανθρωπίνου σώματος. Αρχαί των νόμων της φωτοσκιάσεως. Ώραι 3. Γυμναστική. Ώραι 2. ΤΑΞΙΣ Δ'.

Ελληνικά. Ξενοφώντος Ελληνικά και εκ των απομνημονευμάτων μέρη κατ' εκλογήν. Ισοκράτους ο προς Νικοκλέα, Νικοκλής, Ευαγόρας. Λυσίου ο Επιτάφιος. Ανάγνωσις εκ των εκτενεστέρων του Λουκιανού διαλόγων, ως Χάρωνος ή Επισκοπούντων, Νεκυομαντείας, Κατάπλου" εκ δε της Κύρου αναβάσεως του Ξενοφώντος τα βιβλία IV, V και VI. Εφαρμογή της γραμματικής και συντακτικόν μετ' εφαρμογής. Ώραι 8. Έλεγχος θεμάτων και εκθέσεων, κατ' οίκον παρασκευαζομένων. Ώραι 2. θρησκευτικά. Χριστιανική ηθική (μεθ' ερμηνείας της επί του όρους ομιλίας του Ι.Χ.). Ώ ρ α 1. Γεωγραφία. Γεωγραφία της Αμερικής και Αυστραλίας. Επισκόπησις της όλης γεωγραφίας. Σχηματογραφία γεωγραφικών πινάκων. Ώραι 2. Ιστορία. Εξακολούθησις της Ιστορίας του Ελληνικού έθνους μέχρι της υποταγής αυτού εις τους Ρωμαίους. Ιστορία των Ρωμαίων. Ιστορία του Βυζαντιακού κράτους μέχρι τέλους της βασιλείας του Ιουστινιανού. Ώραι 3. Γαλλικά. Εξακολούθησις του συντακτικού, ασκήσεις θεματογραφικαί, ως εν τη Γ' τάξει. Ασκήσεις εις το ομιλείν την Γαλλικήν. Ερμηνεία τεμαχίων Γάλλων συγγραφέων, κατά το πρόγραμμα της Β' τάξεως των γυμνασίων. Ανάγνο^σις εκ των του Βολταίρου (Charles XII) η του Φενελώνος (Télémaque). Ώραι 5. Αριθμητική. Θεωρητική αριθμητική. Ώραι Γεωμετρία. Επιπεδομετρίας τα δύο πρώτα βιβλία. Πρώταιεννοιαικαι ορισμοί. Περί της ευθείας γραμμής" περί του επιπέδου" περί του κύκλου" περί γωνιών" περί των παραλλήλων περί των ευθυγράμμων σχημάτων" περί της ισότητος των τριγώνων. Σχέσεις ανισότητος. Περί καθέτου και πλαγίων" περί των παραλληλογράμμων. Θέσεις κύκλου προς ευθείαν. Θέσεις κύκλου προς κύκλον. Περί των χορδών του κύκλου. Περί των εις κύκλον εγγραφομένωνγωνιών

ων. Προβλήματα περί αναλύσεως και συνθέσεως εν τη γεωμετρία. Περί γεωμετρικών τύπων, λύσις προβλημάτων δι' αυτών. Ώραι 2. Αλγεβρα. Μετά το τέλος της γεωμετρίας αλγεβρικός λογισμός και αλγεβρικά κλάσματα. Φυσική Ιστορία. Επανάληψις και ανάπτυξις των δεδιδαγμένων.Εκτης φυτολογίας: ανατομία και φυσιολογία των φυτών συστηματική φυτολογία. Εκ της ζωολογίας περί της Α' συνομοταξίας εκτενέστερον και επιτόμως περί των λοιπών. Ώραι 2. Ιχνογραφία. Ελευθέρα σχεδιογραφία εξ υποδειγμάτων γυψίνων εκμαγείων. Σχέδια μελών του ανθρωπίνου σώματος εξ εκμαγείων. ' Αρχιτεκτονικά κοσμήματα. Ώραι 2. Γραμμική Ιχνογραφία. Ώρα 1. Γυμναστική. Ώραι 2. ΤΑΞΙΣ Ε'.

Ελληνικά. Θουκυδίδου τα προσιτώτερα των ιστορικών μερών,προς παρακελεύσεις των στρατηγών, ως η του Αρχιδάμου (II, 11), των Πελοποννησίων στρατηγών (II, 87), Φορμίωνος (II, 89), Μυτιληναίων (III, 9), Τευτιάπλου (III, 30), Δημοσθένους (IV, 10), Λακεδαιμονίων πρεσβείας (IV, 17), Ερμοκράτους (IV, 59), Βρασίδα (IV, 85). Ισοκράτους ο ΠανηγυρικόςηΑρεοπαγιτικός. Λυσίου ο κατά Αγοράτου ή ο υπέρ των Αριστοφάνους χρημάτων. Ομήρου Οδύσσεια τρις της εβδομάδος κατά το β' εξάμηνον. Ανάγνωσις εκ της Αρριανού αναβάσεως του Αλεξάνδρου, και Ξενοφώντος του περί ιππικής. Τέλος του συντακτικού μετ' επανάληψιν του εν τη Δ' τάξει διδαχθέντος μέρους. Ώραι 8. Έλεγχος θεμάτων και εκθέσεων, κατ' οίκον παρασκευαζομένων. Ώραι 2. Θρησκευτικά. Εκκλησιαστική Ιστορία. Ώραι 2. Γεωγραφία. Γεωγραφία της Ελληνικής Χερσονήσου και της Μ. Ασίας. Σχηματογραφία γεωγραφικών πινάκων. Ώραι 2. Ιστορία. Ιστορία των μέσων και των νεωτέρων χρόνων μέχρι της μεταρρυθμίσεως, διδασκομένης ευρύτερον της ιστορίας του Βυζαντιακού Κράτους μέχρις αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως. Ώραι 3. Γαλλικά. Η διδασκαλία εν τη τάξει ταύτη και ταις ανωτέραις θα γίνηται γαλλιστί. Γραμματική. Θέματα κατ' οίκον και γυμνάσματα γραφόμενα υπό των μαθητών γαλλιστί, του διδάσκοντος υπαγορεύοντος το Ελληνικόν κείμενον. Ασκήσεις εις το ομιλείν την Γαλλικήν. Ανάγνωσις εκ του Βολταίρου (Siècle de Louis XIV) η του Montesquieu (Considérations sur les causes de la grandeur des Romains et de leur decadence) η Bernardin de Saint Pierre, ήτωνμύθων του Florian. Ώραι 5. Γεωμετρία. Επιπεδομετρίας το Γ' και Δ' βιβλίον. (Περί της μετρήσεως

των γεωμετρικών μεγεθών. Μέτρησις του ορθογωνίου. Μετασχηματισμός των ευθυγράμμων σχημάτων εις ορθογώνια και καταμέτρησις αυτών. Εφαρμογαί διάφοροι. Ισότητες μεταξύ επιφανειών τετραγώνων και ορθογωνίων. Αριθμητικαί εφαρμογαί αυτών. Περί λόγων και αναλογιών. Περί ομοιότητος. Αριθμητικαί εφαρμογαί. Περί των κανονικών πολυγώνων. Περί της μετρήσεως του κύκλου. Εύρεσις του αριθμού κατά προσέγγισιν. Μέτρησις των γωνιών. Εφαρμογαί αριθμητικαί. Περί των ορίων και της χρήσεως αυτών εις την μέτρησιν του κύκλου). Εφαρμογήτηςαλγέβραςεις την γεωμετρίαν. Λύσις διαφόρων γεωμετρικών ζητημάτων διά της αλγέβρας και διερεύνησις αυτών. Ώραι 3. Άλγεβρα. Μετά την επανάληψιν των εν τη Δ' τάξει διδαχθέντων αι εξισώσεις του Α' βαθμού, τα περί συστημάτων εξισώσεων, τα περί ανισοτήτων, ασυμμέτρων αριθμών, των νόμων των δυνάμεων των εχουσών κλασματικούς ή αρνητικούς εκθέτας, ως και τα περί πολλαπλασιαμού ή διαιρέσεως των ριζών, έτι δε τα περί προόδων και λογαρίθμων. Ώραι 3. Φυσική ιστορία. Φυτική και ζωολογική γεωγραφία - εκτενέστερον περί των χρησίμων εις τας τέχνας και το εμπόριον φυτών και ζώων. Ώραι 2. Ιχνογραφία. Σχεδιογραφία κεφαλών κλ.π. εκ προτύπων.Αρχαί της προοπτικής. Γραμματική ιχνογραφία. Ώραι 3. Γυμναστική. Ώραι 2. ΤαΞΙΣ ΣΤ'.

Ελληνικά. Θουκυδίδου το προοίμιον και των ιστορικών τα δυσκολώτερα, οία τα κατά την νόσον, τα κατά την Σικελίαν κπλ., προς δε δημηγορίαιεκτης Α' συγγραφής. Πλάτωνος η απολογία, ο Κρίτων, ο Ευθύφρων, Δημοσθένους (κατά το β' εξάμηνον) οι Ολυνθιακοί και Φιλιππικοί. Ομήρου Ιλιάς δις της εβδομάδοςκαθ' όλον το έτος. Ανάγνωσις εκ του Ηροδότου. Ώραι 8. Έλεγχος θεμάτων και εκθέσεων, κατ' οίκον παρασκευαζομένων. Ώραι 2. Ιστορία. Εξακολούθησις της Ιστορίας των νεωτέρων χρόνων μέχρι της Γαλλικής επαναστάσεως, συνδιδασκομένης της ιστορίας της τέχνης καιτου πολιτισμού από της αναγεννήσεως μέχρι τέλους της ΙΗ' εκατονταετηρίδος. Ώραι 3. Γαλλικά. Εξακολούθησις της γραμματικής γαλλιστί. Ανάγνωσις Bosseut (Oraisons funèbres), I. Β. Rousseau (oeuvres lyriques) και μιας τραγωδίας του Racine (Athalie, Iphigenie) ή του Corneille (Cinna, Polyeucte). Ώραι 4. Γεωμετρία. Στερεομετρία. Ώραι 4. Άλγεβρα. Περί απροσδιορίστου αναλύσεως του πρώτουβαθμούκαιτο λοιπόν μέρος μέχρι τέλους. Ώραι 3. Φυσική. Γενικαί ιδιότητες των σωμάτων. Περί δυνάμεων και κινήσεων.

Περί βαρύτητας. Στατιστική των στερεών, υγρών και αερίων. Περί θερμότητας (έν η και περί μετεωρολογίας). Ώραι 3. Χημεία και ορυκτολογία. Εκ της χημείας γενικόν μέρος" χημικά φαινόμενα και νόμοι αυτών. Ειδικόν μέρος" τα μεταλλοειδή και αι ενώσεις αυτών. Στοιχειομετρικαί ασκήσεις. Εκ της ορυκτολογίας: Χημικαί και φυσικαί ιδιότητες τωνορυκτών.Αρχαί κρυσταλλογραφίας. Ιδιάζοντες χαρακτήρες των κυριωτάτων ορυκτών εν ταις χημικαίς ενώσεσι. Ώραι 3. Ιχνογραφία. Ελευθέρα σχεδιογραφία κατά το υπόδειγμα εκμαγείων αρχαίων πλαστικών έργων. Γραμμική ιχνογραφία. Ώραι 2. Οπλασκία. Ώραι 2. ΤΑΞΙΣ Ζ'.

Ελληνικά. Ερμηνεία ενός των δραμάτων του Σοφοκλέους ή Ευριπίδου και δημηγοριών του Θουκυδίδου εκ των μη ερμηνευομένων εν τη έκτη τάξει. Ανάγνωσιςαδιδάκτωνραψωδιών της Ομήρου Ιλιάδος και Οδυσσείας και παραλλήλων βίων του Πλουτάρχου. Ώραι 6. Έλεγχος θεμάτων και εκθέσεων, παρασκευαζομένων υπό των μαθητών κατ' οίκον. Ώ ρ α ι 2. Γεωγραφία. Κοσμογραφία (Εισαγωγή. Περί της γής. Περί του ηλίου. Περί της κινήσεως της γης περί τον ήλιον. Περί της σελήνης. Περί των πλανητών. Περί των κομητών και των διαττόντων αστέρων. Περί των απλανών αστέ ρων ιδιαιτέρως. Περί ημερολογίου). Ώραι 2. Ιστορία. Ιστορία της Ευρώπης από της Γαλλικής επαναστάσεως μέχρι των νεωτάτων χρόνων, διδασκομένης ευρύτερον της Ελληνικής επαναστάσεως Ώραι 2. Γαλλικά. Στιχουργική" ανάγνωσις λογογράφων και ποιητών, Boileau" Lafontaine (Fables)· Molière (Avare, Misanthrope)" Villemain (Cours de littérature du dixhuitième siècle)· Guizot histoire de la revolution d' Angleterre)" André Chenier - V. Hugo (Odes; les orientales). Ώραι 4. Αριθμητική. Επανάληψις της θεωρητικής αριθμητικής. Ώραι 3. Γεωμετρία. Επανάληψις των κυριωτάτων μερών της γεωμετρίας. Καμπύλαι εν χρήσει' έλλειψις, υπερβολή, παραβολή, έλιξ. Ώραι 3. Άλγεβρα. Μετά την επανάληψιν της αριθμητικής επανάληψις της αλγέβρας· Περιγραφική γεωμετρία. Σκοπός. Μέθοδος των προβολών. Λύσεις γραφικαί. Προσδιορισμός των ιχνών της ευθείας. Στοιχειώδη προβλήματατωνευθειών γραμμών. Επίπεδα οριζόμενα υπό διαφόρους όρους. Προβολαί βοηθητικαι. Ευθείαι και επίπεδα κάθετα. Γωνίαι των ευθειών και των επιπέδων. Σημεία και γραμμαί προς κατασκευήν εκτός του χάρτου. Προβλήματα αναγόμενα ειςταςτριέδρους γωνίας. Τρισορθογωνία τρίεδρος γωνία. Ώραι 2.

Φυσική. Περί μαγνητισμού. Περί στατικού και δυναμικού ηλεκτρισμού. Ακουστικήκαιοπτικήμετά μαθηματικών εφαρμογών. Ώραι 3. Χημεία και ορυκτολογία. Χημεία' εξακολούθησις της ανοργάνου χημείας. Τα κυριώτατα των μετάλλων και αι ενώσεις αυτών. Στοιχειομετρικαί ασκήσεις. Εξακολούθησιςτηςορυκτολογίας. Ώραι 3. Ιχνογραφία. Γραμμική ιχνογραφία. Ώρα 1. Οπλασκία. Ώραι 2. Συνοπτικός πίναξ του προγράμματος Μαθήματα

Ώραι καθ' εβδομάδα

Α' Β' Γ' Δ' Ε' ΣΤ' Ζ' Ελληνικά Θρησκευτικά Γεωγραφία Ιστορία Γαλλική γλώσσα Αριθμητική Γεωμετρία Περιγραφική γεωμετρία Άλγεβρα Φυσική Ιστορία Φυσική Χημεία και ορυκτολογία Καλλιγραφία Ιχνογραφία Γυμναστική και Άθροισμα

οπλασκία

12 2 2 2 4 3 — —

11 2 2 2 4 3 — —

10 2 2 2 4 4 1 —

10 1 2 3 5 5 2 —

— — — 3 2 2

2 — — 3 2 2

2 2 — — 3 2

2 — — — 3 2

10 2 2 3 5 — 3 — 3 2 — — — 3 2

10 8 — — — 2 3 2 4 4 — 3 4 3 — 2 3 — —— 3 3 3 3 — — 2 1 2 2

32 33 34 35 35 34 33 Εν Αθήναις την 3 Οκτωβρίου 1890. Ο επί των Εκκλησιαστικών

κλπ. Υπουργός

Θ. ΚΑΝΑΚΑΡΙΙΣ

5 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 1893 (Απόφαση 18292/12 Αυγούστου 1893) Κυβέρνηση Σ. Σωτηρόπουλου Υπουργός Α. Ευταξίας

Αριθ.

18292.

Περί προγράμματος των διδακτέων μαθημάτων εντω Βαρβάκειω Λυκείω ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΚΛΠ.

Έχοντες υπ' όψιν το άρθρον 66 του Β. διατάγματος της 31 Δεκεμβρίου 1836 περί κανονισμού των Ελληνικών σχολείων και γυμνασίωνκαιτοάρθρον 7 του Β. διατάγματος της 6 Οκτωβρίου 1886 περί ιδρύσεως Λυκείου εν Αθήναις, ως μετερρυθμίσθη διά του από 6 Αυγούστου ε.έ. Ετέρου Β. διατάγματος, διατάσσομεν τάδε' της χειμερινής εξαμηνίας του σχολικού έτους 1893-1894 ως έπεται" ΤΑΞΙΣ Α'.

Ελληνικά. Ερμηνεία εκλεκτών τεμαχίων αρχαίων Ελλήνων συγγ ων, κατά το πρόγραμμα της Α' τάξεως των Ελληνικών σχολείων. Γραμματικής διδαοκαλία μέχρι των εις μι ρημάτων. Εξήγησις της σημασίας εκάστης λέξεως και της εννοίας εκάστης φράσεως και εκάστης παραγράφου. Ασκήσεις γραμματικαί και ορθογραφικαί μετ' εφαρμογής των δεδιδα νων κανόνων, ώραι καθ' εβδομάδα 9. Ανάγνωσις τεμαχίων συγγραμμάτων νεωτέρων Ελλήνων λογογράφων και ποιητών κατά το πρόγραμμα της Α' τάξεως των Ελληνικών σχολείων. Α νάπτυξιςτωναναγινωσκομένων.Έκθεσις μύθων η διηγημάτων μετ' αφήγησιν του διδάσκοντος. Απομνημόνευσις και απαγγελία ποιημάτων, ώραι καθ' εβδο μάδα 3. Θρησκευτικά. Ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης, ώραι 2. Γεωγραφία. Τα.στοιχειωδέστατα της φυσικής και μαθηματικής γεωγραφίας ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 166, τχ. Α'/24 Αυγούστου 1893.

φίας. Γεωγραφία της Ελληνικής Χερσονήσου. Οδηγίαι προς ανάγνωσιν γεωγραφικών πινάκων, ώραι 2. Ιστορία. Επίτομος Ελληνική Ιστορία απ' αρχής μέχρι του Θανάτου του Επαμεινώνδου, ώραι 2. Αριθμητική. Πρακτική και από μνήμης αριθμητική μέχρι των κλασμάτων, ώραι 3. Η μία εκ των τριών προς διδασκαλίαν της αριθμητικής ωρών πρέπει να δαπανάται αποκλειστικώς εις άσκησιν περί την λύσιν προβλημάτων. Καλλιγραφία, ώραι 3. Ιχνογραφία. Ελευθέρα σχεδιογραφία. Άσκησις εις ευθύγραμμον κοσμηματογραφίαν - άσκησις εις κύκλους και τόξα και συνδυασμόν αναλόγων κοσμημάτων, ώραι 2. Γυμναστική, ώραι 2. ΤΑΞΙΣ Β'.

Ελληνικά. Ενύπνιον του Λουκιανού και εκ των Νεκρικών Διαλόγων οι 1, 6, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 20 και 27. Εκ της Κύρου παιδείας, μέρη κατ' εκλογήν. Εξήγησις της σημασίας εκάστης λέξεως και της εννοίας εκάστης φράσεως και παραγράφου. Γραμματικής συνέχεια μέχρι του ετυμολογικού μετ' επανάληψιντουδιδαχθέντος αυτής μέρους εν τη Α' τάξει. Στοιχεία συντάξεως διά ζώσης. Ασκήσεις γραμματικαί και ορθογραφικαί μετ' εφαρμογής των δεδιδα νων κανόνων, ώραι 9. Ανάγνωσις τεμαχίων έργων νεωτέρων Ελλήνων λογογράφων και ποιητών κατά το πρόγραμμα της Β' τάξεως των Ελληνικών σχολείων. Εκθέσεις κατ' οίκον εκτενεστέρων μύθων και διηγημάτων μετ' αφήγησιν του διδάσκοντος. Απομνημόνευσις και απαγγελία ποιημάτων, ώραι 2. Θρησκευτικά. Ιστορία της Καινής Διαθήκης, ώραι 2. Γεωγραφία. Επανάληψις και ανάπτυξις των στοιχείων της φυσικής και μαθηματικής γεωγραφίας και των οδηγιών προς ανάγνωσιν γεωγραφικών πινάκων. Γεωγραφία της Ευρώπης πλην της Ελληνικής Χερσονήσου. Οδηγίαι προς σχηματογραφίαν γεωγραφικών πινάκων, ώραι 2. Ιστορία. Η Μακεδονική περίοδος μέχρι της αλώσεως της Κορίνθου υπό των Ρωμαίων, ώραι 2. Γαλλικά. Ασκήσεις αναγνώσεως και γραφής. Εκ της γραμματικής, οι κανόνες της προφοράς, οι τύποι των άρθρων, τα αριθμητικά, αι αντωνυμίαι. Ερμηνείααπλώνφράσεων και διηγηματίων, γραφή του κειμένου κατ' οίκον. Απομνημόνευσις λέξεων, ώραι 3. Αριθμητική. Πρακτική και από μνήμης αριθμητική. Επανάληψις των δεδιδαγμένων. Περί κλασμάτων, περί συμμιγών αριθμών, περί δεκαδικών κλα-

κλασμάτων, περί του δεκαδικού συστήματος, των μέτρων και σταθμώνκαιτων άλλωνεντω εμπορίω συνήθων συστημάτων, ώραι 3. Η μία εκ των τριών προς διδασκαλίαν της αριθμητικής ωρών, πρέπει να δαπανάται αποκλειστικώς εις άσκησιν περί την λύσιν προβλημάτων. Φυσική Ιστορία. Εκ της φυτολογίας: γενικοί ορισμοί περί των κυριωτάτων των εν Ελλάδι φυομένων φυτών. Εκ της ζωολογίας: περιγραφή του σκελετούκαιτωνκυριωτάτων οργάνων του ανθρωπίνου σώματος και του των σπονδυλωτών ζώων. Στοιχεία φυσιολογίας, ώραι 2. Έκδρομαί συχναί, ίνα επί τόπου ο διδάσκαλος διδάσκη, δεικνύη και εξηγή τα διάφορα φυτά εις τους μαθητάς ταύτης τε και των άλλων τάξεων. Καλλιγραφία, ώραι 3. Ιχνογραφία. Εξακολούθησις των αυτών ασκήσεων. Απλά περιγράμματα, ώραι 2. Γυμναστική, ώραι 2. ΤΑΞΙΣ Γ'.

Ελληνικά. ΕκτηςΚύρου αναβάσεως του Ξενοφώντος μέρη καθαρώς Ιστορικά και παρακελεύσεις οίαι εν βιβλ. III κεφ. 2, IV κεφ. 6, V κεφ. 1, 7 και 8, VI κεφ. 5, VII κεφ. 6 και 7 κλπ. Εκ των απομνημονευμάτων του αυτού συγγραφέως ο περί Ηρακλέους μύθος του Προδίκου.ΕκτουΙσοκράτουςηπρος Δημόνικον παραίνεσις και εκ των Παραλλήλων βίων του Πλουτάρχου: Θεμιστοκλής, Αριστείδης, Ά γ ι ς και Κλεομένης. Γραμματικής το ετυμολογικόν μετ' επανάληψιν των κυριωτάτων εκ των προδιδαχθέντων. Επίτομον συντακτικόν μετ' εφαρμογής. Ασκήσεις ορθογραφικαί και εξελλήνισις προτάσεων, ώραι 8. Ανάγνωσις τεμαχίων νεωτέρων Ελλήνων λογογράφων και ποιητών κατά το πρόγραμμα της Γ' τάξεως των Ελληνικών σχολείων. Ανάπτυξις των αναγινωσκομένων και εκθέσεις κατ' οίκον, εν αις και πραγματογραφικαί, ώραι 2. Θρησκευτικά. Ορθόδοξος χριστιανική κατήχησις, ώραι 2. Γεωγραφία. Επανάληψις και ανάπτυξις των οδηγιών προς σχηματογραφίαν γεωγραφικών πινάκων. Γεωγραφία της Ασίας και Αφρικής. Ασκήσεις εις σχηματογραφίαν γεωγραφικών πινάκων, ώραι 2.

σχέσεων των διαφόρων τόπων, ως προς το εμπόριον, την βιομηχανίαν, τα φυσικά προϊόντα, ως προς την συγκοινωνίαν και τα διάφορα είδη αυτής και γενικώς υπότηνέποψιντωνδιαφόρων παραγόντων του βίου των πεπολιτισμένων εθνών. Ιστορία. Η Βυζαντιακή περίοδος συντομώτατα και η Ελληνική επανάστασις εκτενέστερον, ώραι 2. Γαλλικά. Ανάγνωσις και γραφή. Γραμματικής το τυπικόν, επανάληψις των δεδιδαγμένων, τα βοηθητικά, τα ομαλά, και τα κυριώτατα των ανωμάλων

ρημάτων. Ερμηνεία διηγηματίων απλών, γραφή του κειμένου κατ' οίκον. Απαγγελία και απομνημόνευσις απλουστάτων ποιηματίων και απλών φράσεων, διά ζώσης υπό του διδασκάλου διδασκομένων. Ασκήσεις εις το ομιλείν την γαλλικήν, ώραι 3. Αριθμητική. Επανάληψις των δεδιδαγμένων, περί αναλογιών και περί μεθόδων, ώραι 3. Η μία ώρα ωσαύτως αποκλειστικώς εις άσκησιν προς λύσιν προβλημάτων. Γεωμετρία. Ορισμοί. Περιγραφή των απλουστέρων γεωμετρικών σχημάτων μετά πρακτικής καταμετρήσεως αυτών, ώρα 1. Φυσική Ιστορία. Επανάληψις και ανάπτυξις των δεδιδαγμένων εν τη Β' τάξει. Εκ της φυτολογίας: μορφολογία, το του Λινναίου σύστημα και το φυσικόν. Εκ της ζωολογίας: στοιχεία φυσιολογίας και ανθρωπολογίας. Περί συνομοταξιών των ζώων, ώραι 2. Φυσική. Περιληπτικώς και στοιχειωδώς, ώραι 2. Ιχνογραφία. Ελευθέρα σχεδιογραφία εξ υποδειγμάτων απλών γυψίνων εκμαγείων. Κανών του ανθρωπίνου σώματος. Αρχαί των νόμων της φωτοσκιάσεως, ώραι 3. Γυμναστική, ώραι 2. ΤΑΞΙΣ Δ'.

Ελληνικά. Ξενοφώντος ελληνικά και εκ των απομνημονευμάτων μέρη κατ' εκλογήν. Ισοκράτους, ο Αρεοπαγιτικός, Νικοκλής, Εύαγόρας, Λυσίου ο επιτάφιος. Ανάγνωσις προς Νικοκλέα και εκ των εκτενεστέρων του Λουκιανού διαλόγων, ως Χάρωνος ή Επισκοπούντων, Νεκυομαντείας, Κατάπλου" εκ δετηςΚύρου Αναβάσεως του Ξενοφώντος τα βιβλία IV, V και VI. Εφαρμογή της γραμματικής και συντακτικόν μετ' εφαρμογής, ώραι 8. Έλεγχος θεμάτων και εκθέσεων κατ' οίκον παρασκευαζομένου, ώραι 2. Αι δύο εκ των οκτώ ωρών των ελληνικών πρέπει να είνε ωρισμέναι εις ανάγνωσιν. Ο τρόπος της διδασκαλίας της αρχαίας γλώσσης πρέπει να είνε όσον ένεστι πρακτικός και ουχί ν' αποβλέπη υπέρ το δέον εις την εκμάθησιν γραμματικών και συντακτικών κανόνων. Η ύλη των εκθέσεων δύναται μεν να είνε ποικίλη, αλλά καλόν είνε να λαμβάνηται ως επί το πλείστον εκ της ιστορίας. Εν γένει δέον να εννοηθή ότι η σπουδή της αρχαίας ελληνικής γλώσσηςκαιτης ιστορίας, μάλιστα δε η της αρχαίας Ελλάδος, εν τω Λυκείω έχει εξαιρετικήν σπουδαιότητα, διότι ένεκα του πλήθους των μαθηματικών και φυσικώνκαιτης ελλείψεως της Λατινικής κίνδυνος υπάρχει μήπως δοθή περισσοτέρα προσοχή εις τα μαθήματα, τα όποια οξύνουσι μεν τον νουν και αναπτύσσουσι την διάνοιαν, αλλ' επί του χαρακτήρος του ανθρώπου ουδεμίαν έχουσι μορφωτικήν δύναμιν. Θρησκευτικά. Χριστιανική ηθική. Ερμηνεία των περικοπώντουΕυαγγελίου

λίου των περιεχουσών την διδασκαλίαν του Ιησού Χριστού, ώρα 1. Γεωγραφία. Γεωγραφία της Αμερικής και Αυστραλίας. Επισκόπησις της όλης γεωγραφίας. Σχηματογραφία γεωγραφικών πινάκων, ώραι 2. Περί του τρόπου της διδασκαλίας αυτής ισχύει ό,τι ελέχθη ανωτέρω εν τη Γ' τάξει. Ιστορία. Ρωμαϊκή Ιστορία μέχρι του θανάτου του Μεγάλου Κωνσταντίνου, ώραι 3. Γαλλικά. Επανάληψις, λεπτομερεστέρα και συμπλήρωσις του τεχνολογικού και το πρώτον μέρος του συντακτικού μετ' εφαρμογής δι' απλών φράσεων και γυμνασμάτων, άτινα θα γράφωσιν οι μαθηταί γαλλιστί, υπαγορεύοντοςτου καθηγητού το ελληνικόν κείμενον. Ασκήσεις εις το ομιλείν την γαλλικήν. Ε ρ μηνεία τεμαχίων λογογράφων και ποιητών κατά το πρόγραμμα της Α' τάξεως των γυμνασίων. Ανάγνωσις εκ των του Βολταίρου (Charles XII) η του Φενελώνος (Télémaque), ώραι 5.

Αριθμητική. Θεωρητική αριθμητική, παραλειπομένηςτηςεξαγωγήςτης κυβικής ρίζης, ώραι 4. Γεωμετρία. Επιπεδομετρίας τα δύο πρώτα βιβλία. Πρώταιέννοιαικαι ορισμοί. Περί της ευθείας γραμμής" περί του επιπέδου" περί του κύκλου" περί γωνιών περί των παραλλήλων" περί των ευθυγράμμων σχημάτων περί της ισότητος των τριγώνων. Σχέσεις ανισότητος. Περί καθέτου και πλαγίων" περί των παραλληλογράμμων. Θέσεις κύκλου προς ευθείαν. Θέσεις κύκλου προς κύκλον. Περί των χορδών του κύκλου. Περί των εις κύκλον εγγραφομένων γωνιών. Προβλήματα περί αναλύσεως και συνθέσεως εν τη γεωμετρία. Περί γεωμετρικών τόπων, λύσεις προβλημάτων δι' αυτών, ώραι 2. Φυσική Ιστορία. Επανάληψις και ανάπτυξις των δεδιδαγμένων.Εκτης φυσιολογίας: ανατομία και φυσιολογία των φυτών" συστηματική φυτολογία. Εκτηςζωολογίας περί της Α' συνομοταξίας εκτενέστερον και επιτόμως περί των λοιπών, ώραι 2. Ιχνογραφία. Ελευθέρα σχεδιογραφία εξ υποδειγμάτων γύψινων εκμαγείων. Σχέδια μελών του ανθρωπίνου σώματος εξ εκμαγείων. Αρχιτεκτονικά συστήματα, ώραι 2. Γραμμική Ιχνογραφία, ώρα 1. Γυμναστική, ώραι 2. ΤΑΞΙΣ Ε'.

Ελληνικά. Θουκυδίδου τα προσιτώτερα των ιστορικών μερών, προς δε και παρακελεύσεις των στρατηγών, ως η του Αρχιδάμου (II, 11), των Πελοποννησίων στρατηγών (II, 87), του Φορμίωνος (II, 89), των Μυτιληναίων (III, 9), του Τευτιάπλου (III, 30), του Δημοσθένους (IV, 10), της Λακεδαιμονίων

πρεσβείας (IV, 17), του Ερμοκράτους (IV, 59), του Βρασίδα (IV, 85). Ισοκράτους ο Πανηγυρικός, Λυσίου ο κατά Αγοράτου ή ο υπέρ των Αριστοφάνους χρημάτων. Ομήρου Οδύσσεια τρις της εβδομάδος κατά το β'εξάμηνον.Ανάγνωσις εκ της Αρριανού αναβάσεως του Αλεξάνδρου και Ξενοφώντος περί ιππικής. Τέλος του συντακτικού μετ' επανάληψιν του εν τη Δ' τάξει διδαχθέντος μέρους, ώραι 8. Έλεγχος θεμάτων και εκθέσεων κατ' οίκον παρασκευαζομένων, ώραι 2. Περί του τρόπου της διδασκαλίας ισχύει ό,τι ελέχθη ανωτέρω εν τη Δ' τάξει. Θρησκευτικά. Εκκλησιαστική ιστορία, ώρα I. Γεωγραφία. Γεωγραφία της Ελληνικής Χερσονήσου και της Μικράς Άσίας. Σχηματογραφία γεωγραφικών πινάκων, ώραι 2. Περί του τρόπου της διδασκαλίας αυτήςισχύει ό,τιελέχθη ανωτέρωεντη Γ' τάξει. Ιστορία. Ιστορία των μέσων χρόνων και Βυζαντιακή, ώραι 3. Γαλλικά. Συντακτικού συμπλήρωσις εντός του πρώτου εξαμήνου. Ερμηνεία τεμαχίων Γάλλων συγγραφέων κατά το πρόγραμμα της Β' των γυμνασίων τάξεως. Θέματα κατ' οίκον και γυμνάσματα γραφόμενα υπό των μαθητών γαλλιστί, του διδάσκοντος υπαγορεύοντος το ελληνικόν κείμενον.Ασκήσειςειςτο ομιλείν γαλλιστί. Ανάγνωσις εκ των του Βολταίρου (Siècle de Louis XIV) του Montesquieu, ώραι 5. Γεωμετρία. Επιπεδομετρίας το Γ' και Δ' βιβλίον. (Περί της μετρήσεως των γεωμετρικών μεγεθών. Μέτρησις του ορθογωνίου. Μετασχηματισμός των ευθυγράμμων σχημάτων εις ορθογώνια και καταμέτρησις αυτών. Εφαρμογαί διάφοροι. Ισότητες μεταξύ επιφανειών τετραγώνων και ορθογωνίων. Αριθμητικαί εφαρμογαί αυτών. Περί λόγων και αναλογιών. Περίομοιότητος.Αριθμητικαίεφαρμογαί.Περί των κανονικών πολυγώνων. Περί της μετρήσεως του κύκλου. Εύρεσις του αριθμού κατά προσέγγισιν. Μέτρησις των γωνιών. Εφαρμογαίαριθμητικαί. Περί των ορίων και της χρήσεως αυτώνειςτηνμέτρησιν του κύκλου). Εφαρμογή της αλγέβρας εις την γεωμετρίαν. Λύσις διαφόρων γεωμετρικών ζητημάτων διά της αλγέβρας και διερεύνησις αυτών, ώραι 3. Άλγεβρα. Εισαγωγή, αλγεβρικός λογισμός, εξισώσεις του Α' βαθμού, τα περί συστημάτων εξισώσεων, τα περίανισοτήτωνασυμμέτρωναριθμών,των νόμων των δυνάμεων των εχουσών κλασματικούς καιαρνητικούςεκθέτας,ως και τα περί πολλαπλασιασμού και διαιρέσεως των ριζών, ώραι 3. μετρίαν. Φυσική ιστορία. Φυτική και ζωολογική γεωγραφία' εκτενέστερον περί των χρησίμων εις τας τέχνας και το εμπόριον φυτών και ζώων, ώραι 2.

Ιχνογραφία. Σχεδιογραφία κεφαλών κλπ. εκ προτύπων. Αρχαί της προοπτικής. Γραμμική Ιχνογραφία, ώραι 3. Γυμναστική, ώραι 3. ΤΑΞΙΣ ΣΤ'.

Ελληνικά. Θουκυδίδου το ποοίμιον και των ιστορικών μερών τα δυσκολώτερα, οία τα κατά την νόσον, τα κατά την Σικελίαν κλπ., προς δε δημηγορίαι εκ της Α' συγγραφής. Πλάτωνος η απολογία. Κρίτων, Ευθύφρων. Δημοσθένους κατά το β' εξάμηνον οι Ολυνθιακοί και Φιλιππικοί. Ομήρου Ιλιάς δις της εβδομάδος καθ' όλον το έτος. Ανάγνωσις εκ του Ηροδότου. Έλεγχος θεμάτων και εκθέσεων παρασκευαζομένων κατ' οίκονυπότων μαθητών. Περί του τρόπου της διδασκαλίας των ελληνικών ισχύει ό,τι ελέχθη άνωτέρω εν τη Δ' τάξει, ώραι 9. Ιστορία. Η αρχαία ελληνική κατ' έκτασιν, ώραι 3. Ψυχολογία. Εμπειρική, ώρα 1. Γαλλικά. Η Γραμματική και η διδασκαλία εν γένει της γλώσσης γαλλιστί. Ανάγνωσις Bossuet (Oraisons funèbres), J . J . Rousseau (oeuvres lyriques και μιας τραγωδίας του Racine (Athalie, Iphigenie) ή του Corneille (Cinna, Polyeucte,) ώραι 4. Γεωμετρία. Στερεομετρία, ώραι 4. Αλγεβρα. Το λοιπόν μέρος μέχρι τέλους, ώραι 3. Φυσική. Γενικαί ιδιότητες των σωμάτων. Περί δυνάμεων και κινήσεων. Περί βαρύτητος. Στατιστική των στερεών, υγρών και αερίων. Περί θερμότητος εν η και περί μετεωρολογίας, ώραι 3. Χημεία και ορυκτολογία. Εκ της χημείας το γενικόν μέρος. Χημικά φαινόμενα και νόμοι αυτών. Ειδικόν μέρος τα μεταλλοειδή και αι ενώσεις αυτών. Στοιχειομετρικαί ασκήσεις. Εκ της ορυκτολογίας. Χημικαί και φυσικαί ιδιότητες των ορυκτών. Αρχή κρυσταλλογραφίας. Ιδιάζοντες χαρακτήρες των κυριωτάτων ορυκτών εν ταις χημικαίς ενώσεσι, ώραι 3. Ιχνογραφία. Ελευθέρα σχεδιογραφία κατά το υπόδειγμα εκμαγείων αρχαίων πλαστικών έργων. Γραμμική Ιχνογραφία, ώραι 2. Οπλασκία, ώραι 2. ΤΑΞΙΣ Ζ'.

Ελληνικά. Ερμηνεία ενός των δραμάτων του Σοφοκλέους ή Ευριπίδου και δημηγοριών του Θουκυδίδου, εκ των μη ερμηνευομένων εν τη ΣΤ' τάξει Ανάγνωσιςαδιδάκτωνραψωδιών της ΟμήρουΙλιάδοςκαιΟδυσσείαςκαι παραλλήλων βίων του Πλουτάρχου, ώραι 6. Έλεγχος θεμάτων και εκθέσεων παρασκευαζομένων κατ' οίκονυπότων μαθητών, ώραι 2.

Γεωγραφία. Κοσμογραφία εισαγωγή, περί της γης, περί του ήλιου, περί της κινήσεως της γης περί τον ήλιον, περί της σελήνης, περί των πλανητών, περί των κομητών και των διαττόντων αστέρων, περίτωναπλανώναστέρωνιδιαιτέρως,περί ημερολογίου, ώρα. 2. Ιστορία. Η νέα και η νεωτάτη, ώραι 2. Γαλλικά. Στιχουργική" ανάγνωσις λογογράφων και ποιητών Boileau, Lafontaine (fables). Molière (Avare, Misanthrope), Villeniain cours de la literature du XVIIIème siècle), Guizot (histoire de la revolution d ' A n gleterre), André Chenier, V. Hugo (Odes; les Orientales). H διδασκαλία γαλλιστί, ώραι 4. Τριγωνομετρία, ώρα 1. Αριθμητική θεωρητική. Επανάληψις του Β' βιβλίου (Ιδιότητες των ακεραίων αριθμών), έτι δε των περιοδικών κλασμάτων, της τετραγωνικής ρίζης καιτωνδιαφόρων συστημάτων αριθμήσεως, ώρα 1. Γεωμετρία. Επανάληψις των κυριωτάτων μερών της γεωμετρίας. Καμπύλαι εν χρήσει (ή θεωρία αυτών αναλυτικώς διά του αλγεβρικού λογισμού). Έλλειψις, υπερβολή, παραβολή, έλιξ. Στοιχεία της αναλυτικής γεωμετρίας, ώραι 3. Άλγεβρα. Επανάληψις των κυριωτέρων μερών της Αλγέβρας και μετ' αυτήν προβλήματα μεγίστου και ελαχίστου διά της αλγέβρας λυόμενα και στοιχειώδης θεωρία των οριζουσών, ώραι 2. Πρακτική εφαρμογή των μαθηματικών διά καταμετρήσεως αποστάσεων (τριγωνομετρικώς) η επιφανειών η όγκων. Περιγραφική γεωμετρία. Σκοπός. Μέθοδος των προβολών. Λύσεις γραφικαί. Προσδιορισμός των ιχνών της ευθείας. Στοιχειώδη προβλήματα των ευθειών γραμμών. Επίπεδα οριζόμενα υπό διαφόρους ορούς. Προβολαί βοηθητικαί. Ευθείαι και επίπεδα κάθετα. Γωνίαι των ευθειών και των επιπέδων. Σημεία και γραμμαί προς κατασκευήν εκτός του χάρτου. Προβλήματα αναγόμενα εις τας τριέδρους γωνίας. Τρισορθογωνία τρίεδρος γωνία, ώραι 2. Φυσική. Περί μαγνητισμού. Περί στατικού και δυναμικού ηλεκτρισμού. Ακουστική και οπτική μετά μαθηματικών εφαρμογών, ώραι 3. Χημεία και ορυκτολογία. Χημεία" εξακολούθησις της ανοργάνου χημείας και μέρος της οργανικής. Τα κυριώτατα των μετάλλων και αι ενώσεις αυτών. Στοιχειομετρικαί ασκήσεις. Εξακολούθησις της ορυκτολογίας, ώραι 3. Λογική, ώρα 1. Ιχνογραφία. Γραμμική ιχνογραφία, ώρα 1. Οπλασκία, ώραι 2.

Συνοπτικός πίναξ του προγράμματος Ώραι καθ' εβδομάδα

Μαθήματα

Α' Β' Γ' Δ' Ε' ΣΤ' Ζ'

Ελληνικά Θρησκευτικά Γεωγραφία Κοσμογραφία Ψυχολογία εμπειρική Λογική Ιστορία Γαλλικά Αριθμητική Γεωμετρία Αναλυτική γεωμετρία Περιγραφική γεωμετρία Αλγεβρα Τριγωνομετρία Φυσική Ιστορία Χημεία και ορυκτολογία Φυσική Καλλιγραφία Ιχνογραφία Γυμναστική και

12 11 10 10 2 2 2 2 2 2 2 2 — — — — — — — — — — — — 2 2 2 3 — 3 3 5 3 3 3 4 — — 1 2 — — — — — — — —

Άθροισμα

— — —

οπλασκία

3 2 2

10 1 2 — — — 3 5

9 — — — 1 — 3 4

3 — — 3 — — — — 2 2 2 2 — — — — 2 3 — — — 2 3 3 3 2 2 2 2

4 — — 3 — — 3 3 — 2 2

8 — — 2 — I 2 4 1 1 2 2 2 1 — 3 3 — 1 2

28 32 33 34 34 34 35

Σημ. Εν τη εις το Λύκειον προσηρτημένη Η' τάξει χάριν των βουλομένων ναυποστώσινεξέτασινεισιτήριονεντω πολυτεχνείω και τη σχολή των Ευελπ δων μαθητών, των εκ των κλασικών γυμνασίων αποφοιτησάντων, διδακτέα είνε ταεξήςμαθήματα' 1. Επανάληψις των κυριωτέρων μερών της θεωρητικής αριθμητικής, ώραι 2. 2. Επανάληψις των κυριωτέρων μερών της αλγέβρας μετά των προσθηκών της Ζ' τάξεως, ώραι 4. 3. Επανάληψις των κυριωτέρων μερών της γεωμετρίας και μετ' αυτήν στοιχεία αναλυτικής γεωμετρίας, ώραι 4. 4. Επανάληψις της τριγωνομετρίας, ώρα 1. 5. Κοσμογραφία, ώρα 1.

6. 7. 8. 9. 10.

Περιγραφική γεωμετρία, ώραι 2. Χημεία, τα της ΣΤ' τάξεως, ώραι 3. Επανάληψις φυσικής, ώρα 1. Γαλλικά, ώραι 5. Ιχνογραφία, ώραι 2.

ΑΘ. ΕΥΤΑΞΙΑΣ

6

ΩΡΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ (=ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 1912) (Β. Διάταγμα/21 Αυγούστου 1912) Κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου Υπουργός I. Τσιριμώκος

Περί ορισμού των ωρών της διδασκαλίας των μαθηματικών εν τω Βαρβάκειω Λυκείω, του αριθμού των διδασκόντων τα μαθηματικά εν τω αυτώ Λυκείω κλπ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α' ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Έχοντες υπ' όψει τας κειμένας διατάξεις περί Βαρβακείου Λυκείου. Προτάσει του Ημετέρου επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργού, απεφασίσαμεν και διατάσσομεν τάδε Η μεν διδασκαλία των μαθηματικών εν τω Βαρβακείω Λυκείω ορίζεται κατά τάξεις, ώρας και είδος μαθήματος κατά το εξής πρόγραμμα

1 2 3 4 5 6 7

Μαθήματα

Τάξεις και ώραι Α' Β' Γ' Δ' Ε' ΣΤ' Ζ' Η'

Αριθμητική Γεωμετρία Αναλυτική Γεωμετρία Παραστατική Γεωμετρία Αλγεβρα Τριγωνομετρία Κοσμογραφία

3 1

3 3 4 1 1 2

3

3 —

1 2 3 2 3 1 2 2 1 1 2 3 2 2 1 1 1 2 1

Εν όλω ώρα-. 16 16 δ 4 10 3 3 57

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 264, τχ. Α'/1 Σεπτεμβρίου 1912.

νου και του διευθυντού, ορίζεται εις τέσσαρας. Εις τον αυτόν Ημέτερον Υπουργόν ανατίθεμεν την δημοσίευσιν και εκτέλεσιν του παρόντος Διατάγματος. Εν Εν Ο

Αθήναις

τη

21 Αυγούστου 1912 ονόματι του Βασιλέως Αντιβασιλεύς ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΔΙΑΔΟΧΟΣ

Ο

Υπουργός I. Δ. ΤΣΙΡΙΜΩΚΟΣ

7 ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΩΡΑΡΙΟΥ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 1917-1918 (Β. Διάταγμα/25 Δεκεμβρίου 1917) Κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου Υπουργός Δ. Λίγκας

[Βλ. Το κείμενο του διατάγματος στο Α103]

8 ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΩΡΑΡΙΟΥ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 1918-1919 (Β. Διάταγμα/15 Σεπτεμβρίου 1918) Κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου Υπουργός Δ. Δίγκας

[Βλ. Το κείμενο του διατάγματος στο Α104]

9 ΠΕΡΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΩΣ ΤΟΥ ΒΑΡΒΑΚΕΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ (Ν. 2244/24 Ιουνίου 1920) Κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου Υπουργός Δ. Δίγκας

Περί μεταρρυθμίσεως του Βαρβακείου Λυκείου ΝΟΜΟΣ 2244 ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Ψηφισάμενοι ομοφώνως μετά της Βουλής, απεφασίσαμεν και διατάσσομεν. Ά ρ θ ρ ο ν 1. 1. Το διά του Β. Διατάγματος της 6ης Οκτωβρίου 1886 ιδρυθέν Λύκειον, μεταρρυθμίζεται κατά τας διατάξεις του παρόντος νόμου, εις πρότυπον πρακτικόν Λύκειον. 2. Σκοπός του Λυκείου τούτου είνε η ανωτέρα γενική μόρφωσις των τροφίμων αυτού και η αυτάρκης προπαιδεία τούτων προς σπουδήν των θετικών επιστημών. Χρησιμεύει δε ως πρότυπον σχολείον του φυσικομαθηματικού τμήματος του Διδασκαλείου της Μ. Εκπαιδεύσεως. 3. Το ίδρυμα τούτο συντηρείται εκ των πόρων του κληροδοτήματος του Ιωάννου Βαρβάκη και καλείται Βαρβάκειον Λύκειον. Διατελεί δε υπό την εποπτείαν του Υπουργού των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, ενασκουμένηνδιά του διευθυντού αυτού, του διευθυντούκαιτουυποδιευθυντού του Διδασκαλείου της Μ. Εκπαιδεύσεως και ενός εκπαιδευτικού συμβούλου, καθ' α Β. Διάταγμα θέλει ορίσει. Εν η δε περιπτώσει οι πόροι του Βαρβακείου κληροδοτήματος δεν επαρκούσι προς συντήρησιν του Λυκείου, η επί πλέον δαπάνη καταβάλλεται εκ του δημοσίου ταμείου, αναγραφομένης κατ' έτος αναλόγου πιστώσεως εν τω προϋπολογισμώ των εξόδων του Υπουργείου των Ε κ κλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως. ξεις, εγγράφονται δε εις την Α' τάξιν αυτού, μετ' ευδόκιμον εισιτήριον εξέτασιν και κατά σειράν επιτυχίας, οι κεκτημένοι απολυτήριον ελληνικού σχολείου

ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 144, τχ. Α'/30 Ιουνίου 1920.

ή ενδεικτικόν προαγωγής εξ αντιστοίχου τάξεως άλλου σχολείου της Μ. Εκπαιδεύσεως. 2. Επιτρέπεται, μετ' ευδόκιμον κατατακτήριον εξέτασιν, η εγγραφή εις την δευτέραν μόνον τάξιν του Λυκείου μαθητών κεκτημένοι ενδεικτικόν προαγωγής εκ της Α' τάξεως τετραταξίου, ή της Β' πενταταξίου ή της Γ' εξαταξίου κλασικού γυμνασίου. 3. Εν εκάστη τάξει του προτύπου Λυκείου, δεν επιτρέπεται η εγγραφή μαθητών πλειόνων των 40, εγγράφονται δε κατά προτίμησιν οι κατά το προηγούμενον έτος μαθητεύσαντες εν αυτώ. 4. Μαθηταί του Πρακτικού Λυκείου δύνανταιεναρχή τουσχολικού έτους να εγγραφώσιν εις αντίστοιχον τάξιν κλασικού γυμνασίου μετ' ευδόκιμον εν αυτώ κατατακτήριον εξέτασιν εις τα εν τη προηγουμένη τάξει τούτου διδασκόμενα ελληνικά, λατινικά και ιστορίαν. Εις ομοίαν εξέτασιν υποβάλλονται και οι απόφοιτο: του Πρακτικού Λυκείου προκειμένου να τύχωσιν απολυτηρίου κλασικού γυμνασίου. 5. Τα καθ' έκαστα των εισιτηρίων και κατατακτηρίων εξετάσεων, ο χρόνος των εγγραφών και της ενάρξεως και λήξεως των μαθημάτωνκαιτατης προαγωγής και απολύσεως των μαθητών του Λυκείου, θέλουσι κανονισθή διά Β. Διατάγματος. 6. Οι κεκτημένοι απολυτήριον του Πρακτικού Λυκείου δύνανταιναεγγράφωνται κατά τας ισχυούσας διατάξεις εις τας σχολάς του Εθνικού Πανεπιστημίου, τας Ανωτέρας Σχολάς του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, την Στρατιωτικήν Σχολήν των Ευελπίδων και πάσαν άλλην ανωτέραν Τεχνικήν ή επαγγελματικήν σχολήν, άμα δε και να διορίζωνται εις πάσαν δημοσίαν θέσιν, δι' ην κατά τους κειμένους νόμους απαιτείται απολυτήριον γυμνασίου. ματα 1) Ιερά, 2) Ελληνικά (νέα και αρχαία), 3) Ιστορία, 4) Φιλοσοφικά, 5) Γαλλικά, 6) Μαθηματικά (αριθμητική, άλγεβρα, γεωμετρία, τριγωνομετρία, αναλυτική γεωμετρία, παραστατική και μηχανική), 7) Φυσικά και φυσικοϊστορικά (πειραματική φυσική, χημεία, ζωολογία, φυτολογία, ορυκτολογία, γεωλογία, παλαιοντολογία και υγιεινή), 8) Γεωγραφία, 9) Κοσμογραφία, 10) Τεχνικά (καλλιγραφία, ιχνογραφία ελευθέρα, γεωμετρική και προβολική μετά στοιχείων προοπτικής, σχεδιογραφία και χειροτεχνία), 11) ωδική και 12) γυμναστική και σκοποβολία. 2. Επιτρέπεται διά Β. Διατάγματος να προστεθώσι και άλλα μαθήματα ή και ν' αφαιρεθώσι τινά των ανωτέρω, οριζομένου κατά πρότασιν του εκπαιδευτικού συμβουλίου του εκάστοτε αναγκαιούντος διδακτικού προσωπικού. 3. Το αναλυτικόν και το ωρολόγιον πρόγραμμα των ανωτέρω μαθημάτων θέλουσι κανονισθή διά πράξεως του Υπουργού, δημοσιευομένηςεντηΕφημερίδι

ρίδι της Κυβερνήσεως, μετά γνωμοδότησιν του συλλόγου των διδασκόντων. Ά ρ θ ρ ο ν 4. 1. Το διδακτικόν προσωπικόν του Λυκείου αποτελείται εκ του διευθυντού αυτού, τριών φιλολόγων καθηγητών, δύο των μαθηματικών, δύο των φυσικών, ενός των Ιερών, ενός της Γαλλικής γλώσσης, ενός των τεχνικών μαθημάτων, ενός διδασκάλου της Ωδικής και ενός γυμναστού. 2. Διευθυντής, καθηγηταί και διδάσκαλοι του Λυκείου διορίζονται διά Β. διατάγματος τη προτάσει του εκπαιδευτικού συμβουλίου, α') οι προϋπηρετήσαντες εν αυτώ η εν τω προτύπω σχολείω του διδασκαλείου της Μ. Εκπαιδεύσεως και β') οι έχοντες τα εν τω νόμω 1381 οριζόμενα προσόντα προτιμωμένων μεταξύ αυτών των συμπληρωσάντων την μόρφωσιν αυτών εν Πανεπιστημίω ή ανωτέρω ειδική σχολή της Εσπερίας ή εν τω φυσικομαθηματικώ τμήματι του Διδασκαλείου της Μ. Εκπαιδεύσεως. 3. ο Διευθυντής του Λυκείου έχει βαθμόν και μισθόν γυμνασιάρχου, οι καθηγηταί των θεωρητικών μαθημάτων, πρωτοβαθμίου καθηγητού, ο των τεχνικών, δευτεροβαθμίου καθηγητού και οι διδάσκαλοι της Ωδικής και της γυμναστικής πρωτοβαθμίου διδασκάλου. 4. Τα ιερά και την ωδικήν διδάσκουσιν εν τω Λυκείωάνευεπιμισθίουοι εν τω προτύπω κλασικω γυμνασίω του Διδασκαλείου της Μ. Εκπαιδεύσεως διδάσκοντες τα μαθήματα ταύτα. 5. Μέλη του συλλόγου των καθηγητών του Βαρβακείου Λυκείου, μετέχοντες των συνεδριών αυτού, είνε και οι εν τούτω διδάσκοντες ημεδαποί ή αλλοδαποί καθηγηταί του φυσικομαθηματικού τμήματος του Διδασκαλείου της Μ. Εκπαιδεύσεως.

[

]

Άρθρον 8. 1. Δύναται ο Υπουργός των Εκκλησιαστικών και της Δ μοσίας Εκπαιδεύσεως προτάσει του Εκπαιδευτικού Συμβουλίου και τηρουμένων των περί ιδρύσεως γυμνασίων διατάξεων των κειμένων νόμων, να ιδρύη εν τω Κράτει διά Β. Διαταγμάτων και άλλα πρακτικά Λύκεια του τύπου του διά του παρόντος νόμου ιδρυομένου η και να μετατρέπη εις τοιαύτα τινά των νυν λειτουργούντων κλασσικών γυμνασίων. 2. Τα καθ' έκαστα της εφαρμογής του άρθρου τούτου θέλουσι κανονισθή διά Β. Διατάγματος. βακείου Λυκείου θεωρείται έχον τα νόμιμα προσόντα και διατηρείται άνευ άλλης τινός διατυπώσεως, εφ' όσον αι θέσεις αυτών προβλέπονται υπό του παρόντος νόμου. Οι δε υπό του Εκπαιδευτικού Συμβουλίου κρινόμεναι ως υπεράριθμοι τοποθετούνται, εφ' ω έχουσι βαθμώ και μισθώ εις άλλα εν Αθήναις σχολεία της Μέσης Εκπαιδεύσεως. 2. Οι κατά το σχολικόν έτος 1919-1920 μαθητεύοντες εν τω Βαρβακείω

Λυκείω δύνανται να εγγραφώσιν, εις ας δικαιούνται τάξεις του προτύπου πρακτικού Λυκείου μέχρι πέρατος των εν αυτώ σπουδών των και καθ' υπέρβασιν των εν τω 3ω εδαφ. Του άρθρου 2 του παρόντος Νόμου οριζομένου ανωτάτου ορίου μαθητών εκάστης τάξεως. Επίσηςεπιτρέπεταιδιά το σχολικόν έτος 1920-1921 η εν τω Πρακτικώ Λυκείω παραδοχή μαθητών προς κατατακτήριον εξέτασιν και διά τας τάξεις αυτού τας ανωτέρας της δευτέρας. Εν η δε περιπτώσει οι εγγραφέντες εν τάξει τινι μαθηταί υπερβαίνουσι τους 40, η τάξις αύτη διαιρείται εις τμήματα. 3. Καταργείται πάσα διάταξις αντικειμένη εις τας του παρόντος Νόμου, η δε έναρξις της ισχύος των διατάξεων τούτου, εν όλω η εν μέρει και τα καθ' έκαστα της εφαρμογής αυτών κανονισθήσονται διά Β. Διαταγμάτων. Ο παρών νόμος, ψηφισθείς υπό της Βουλής και παρ' Η μ ώ ν σήμερον κυρωθείς, δημοσιευθήτω διά της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως και εκτελεσθήτω ως νόμος του Κράτους. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΗΜ. ΔΙΓΚΑΣ

10 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 1922 (Απόφαση 44598/25 Νοεμβρίου 1922) Κυβέρνηση Σ. Γόνατα Υπουργός I. Σιώτης

Αριθ.

44598.

Περί προγράμματος των μαθημάτων του Βαρβακείου Λυκείου και των προς τούτο ομοτίμων πρακτικών Λυκείων δημοσίων και ιδιωτικών Ο ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΚΛΠ.

Έχοντες υπ' όψει το άρθρον 3 του νόμου 2244 «περί μεταρρυθμίσεως του Βαρβακείου Λυκείου», την διά της υπ' αριθ. 158 αναφοράς του διευθυντού του Βαρβακείου Λυκείου υποβληθείσαν γνωμοδότησιν του συλλόγουτωνεναυτώ διδασκόντων περί του προγράμματος των εν τοις πρακτικοίς Λυκείοις διδακτέων μαθημάτων και την υπ' αριθ. 534 πράξιν του Εκπαιδευτικού Συμβουλίου, απεφασίσαμεν και διατάσσομεν τάδε. Α π ό του σχολικού έτους 1922-1923 το αναλυτικόν και το ωρολόγιον πρόγραμμα των μαθημάτων του Βαρβακείου και των προς τούτο ομοτίμων πρακτικών Λυκείων, δημοσίων και ιδιωτικών, κανονίζονται ως έπεται: Α'. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ Τάξις

Α'—Ώρα

1 καθ' εβδομάδα.

1) Ερμηνεία περικοπών κατ' εκλογήν εκ των ιερών ημών Ευαγγελίων. 2) Από του Ιανουαρίου εκ παραλλήλου ανάγνωσις κατ' οίκον ευλήπτων περικοπών κατ' εκλογήν εκ των Ιερών ημών Ευαγγελίων. Κατά δεκαπενθήμερον δε γραπτή απόδοσις και ανάπτυξις του νοήματος αυτών εις γλώσσαν απλή ν και καθαράν υπό τύπον συνθέσεων. Τάξις Β'—Ώρα 1 καθ' εβδομάδα. 1) Ερμηνεία περικοπών κατ' εκλογήν εκ των πράξεων και των επιστολών των Αποστόλων. ΑναδημοσιεύεταιαπότηνΕτΚ, αρ. 6, τχ. Β'/21 Ιανουαρίου 1923.

2) Α π ό της αρχής του σχολικού έτους εκ παραλλήλου ανάγνωσις κατ' οίκον περικοπών κατ' εκλογήν εκ των Ευαγγελίων και των επιστολών των Αποστόλων και γραπτή απόδοσις και ανάπτυξις του νοήματος του εκάστοτε αναγινωσκομένου ως εν τη προηγουμένη τάξει. Σημ. Προ της ερμηνείας εκάστης περικοπής θα γίνεται εν εκάστη τάξει, εφ' όσον είνε αναγκαίον, σύντομος όλως εισαγωγή υπό του διδάσκοντος εν συνεργασία, ει δυνατόν, μετά των μαθητών. Β'. ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΝΕΑ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ

Τάξις Α'

α'.) Νέα Ελληνικά—Ώραι 3 καθ' εβδομάδα. 1) Ανάγνωσις λογογραφημάτων και ποιημάτων είτε ολοκλήρων είτε εκλεκτών αυτών τμημάτων των δοκιμωτέρων λογογράφων και ποιητών του 19ου καιτου20ου αιώνος (Βικέλα, Παπαδιαμάντη, Κρυστάλλη, Ζαλοκώστα, Βαλαωρίτου κ.λ.π.). 2) Συντακτικόν της νέας (γραφομένης και κοινής ομιλουμένης) γλώσσης. Τα περί προτάσεως και των όρων αυτής, τα περί της συμφωνίας τούτων, τα περί ειδών των προτάσεων συνδεομένων δεόντως κατά παράταξιν και καθ' υπόταξιν, των ενεργητικών και των παθητικών ρημάτων (αντικείμενον, ποιητικόν αίτιον), τα περί των χρόνων του ρήματος κ.λ.π. 3) Συνθέσεις δύο τουλάχιστον κατά μήνα ιδία διηγηματικής και περιγραφικής μορφής (περιγραφή εικόνων ή άλλων έργων τέχνης, τοπείων, εκδρομών καιάλλωνσυμβάντων του καθ' ημέραν βίου ενδιαφερόντων και όπως δήποτε συνθέτων). β'.) Αρχαία Ελληνικά—Ώραι 6 καθ' εβδομάδα. 1) Ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών εκ των απομνημονευμάτων ή του Οικουνομικού του Ξενοφώντος, εκ του Ηροδότου ιδία μερών πραγματευομένων περί του πολιτισμού ανατολικών λαών ή πόλεων Ελληνικών, εκ του Πλουτάρχου, Θεμιστοκλέους, Αριστείδου ή Περικλέους,εκτηςΑριανούΑναβάσεωςτου Μ. Αλεξάνδρου, εκ του κατά Σιτοπωλών ή του υπέρ του Αδυνάτου του Λυσίου. Σημ. Προ της ενάρξεως της ερμηνείας εκάστου των ανωτέρω συγγραφέων Ολίγα τινά, τα απολύτως αναγκαία περί του βίου και των έργων αυτών, κατά δετηνερμηνείανεπ'ευκαιρίαεξήγησιςιδία των εις τας τέχνας των αρχαίων αναφερομένων ζητημάτων, των σχετικών με τας θετικάς επιστήμας, ούτω δε κατά την ερμηνείαν των αρχαίων συγγραφέων,τωναναγινωσκομένωνκαιεις ταςάλλαςτάξεις, των δε ερμηνευομένων συμπλήρωσις δύναται να γίνεται και δι' αναγνώσεως εν τω σχολείω και κατ' οίκον εκ δοκίμων μεταφράσεων των εν τη τάξει ερμηνευομένων συγραφέων. 2) Συντακτικόν της αρχαίας Ελληνικής γλώσσης, αττική σύνταξις, απα-

απαρεμφατική σύνταξις, σύνταξις των εις τος και τέος ρηματικών επιθέτων, αμε σον ή σύστοιχον αντικείμενον, αι πλάγιαι πτώσεις ως προσδιορισμοί επιρρηματικοί. Σημ. Ε ν τη διδασκαλία του συντακτικού της αρχαίας Ελληνικής γλώσσης θα εφιστάται η προσοχή των μαθητών προ πάντων και κυρίως εις τα Ιδιάζοντα εις αυτήν συνήθη συντακτικά φαινόμενα, τα οπωσδήποτε διαφέροντα από τηναντίστοιχον τηςνέας. Τάξις Β'.

α'.) Νέα Ελληνικά—Ώραι 3 καθ' εβδομάδα. 1) Ανάγνωσις λογογραφημάτων και ποιημάτων είτε ολοκλήρων είτε εκλεκτών αυτών τμημάτων δοκίμων λογογράφων και ποιητών (Βιζυηνού, Παπαδιαμάντη, Κονδυλάκη, Βαλαωρίτου, Σολωμού, Βηλαρά, Παράσχου κλ.π.). 2) Συντακτικόν της νέας (γραφομένης και κοινώς ομιλουμένης) γλώσσης. Τα περί των μέσων, των ουδετέρων και των απροσώπων ρημάτων, τα περί των εγκλίσεωντουρήματος της νέας γλώσσης εις κυρίας και δευτερευούσας προτάσεις" σημασία και συντάξεις του θα και του να. Τα περί ονοματικών προσδιορισμών ομοιοπτώτων και ετεροπτώτων" τα περί αντωνυμιών κ.λ.π. 3) Συνθέσεις δύο τουλάχιστον κατά μήνα" περιγραφαί συνθετώτεραι (οίαι πανηγύρεων, διηγημάτων επί τη βάσει πραγματικών ή ιστορικών γεγονότων, τηςαφορμήςπαρεχομένης εκ των αναγινωσκομένων λογοτεχνημάτων). Περιλήψεις η αναπτύξεις των αναγινωσκομένων" επιστολαί τύπου φιλολογικού, διάλογοι διηγηματικοί και περιγραφικοί. β'.) Αρχαία Ελληνικά—Ώραι 5 καθ' εβδομάδα. 1) Ερμηνεία κατ' εκλογήν μερών του Θουκυδίδου,ιδίαεξεκείνων,ενοις γίνεται λόγος περί πολιορκητικών ή άλλων έργων και μηχανημάτων, εκτων ηθικώντουΠλουτάρχου, και των παραλλήλων βίων ανδρών των Ελληνορωμαϊκών χρόνων, εκ του Λουκιανού νεκρικών διαλόγων η Τίμωνος του Μισανθρώπου, εκ του Δημοσθένους Ολυνθιακού και εκ της Ομήρου Οδυσσείας. 2) Συντακτικόν της αρχαίας γλώσσης. Τα περί των μέσων και των απροσώπων ρημάτων, τα περί αντωνυμιών και του άρθρου, τα περί των χρόνων και τωνεγκλίσεωνεις τας κυρίας και δευτερευούσας προτάσεις (είδη εξηρτημένων προτάσεων), τα περί μετοχικής συντάξεως, πλάγιος λόγος και χρήσις των προθέσεων. Τάξις Γ .

α'.) Νέα Ελληνικά—Ώραι 2 καθ' εβδομάδα. 1) Ανάγνωσις όπως και εις τας προηγουμένας τάξεις λογογραφημάτων και ποιημάτων εκ των του Πολυλά, του Ροΐδου, του Βασιλειάδου, του Σολωμού, του Αθανασίου Χρηστοπούλου, του Ραγκαβή (πατρός και υιού) κλ.π.

2) Συνθέσεις μία τουλάχιστον κατά μήνα. Βιογραφίαιιστορικώνπροσώπων επί τη βάσει δεδομένων συναγομένων εκ των ερμηνευομένων ή κατ' οίκον αναγινωσκομένων έργων, χαρακτηρισμοί (κατ' αρχάς συνδεδεμένοι μετά των βιογραφιών, είτα δε και ανεξαρτήτως τούτων) προσώπων ιστορικών η προσώπων (τύπων) υποπιπτόντων εις την αντίληψιν των μαθητών" παραλληλισμοί προσώπων Ιστορικών επί τη βάσει των δεδομένων της ιστορίας, πραγματείαι ιστορικαί π.χ. περί πολεμικών μέσων, πολιτικών η κοινωνικών καθεστώτων επί τη βάσει δεδομένων είτε συναγομένων εκ των αναγινωσκομένων συγγραφέων, είτε παρεχομένων εν μέρει υπό του διδάσκοντος. Ενίοτε επιστολιμαία μορφή των πραγματειών τούτων. β') Αρχαία ελληνικά—Ώραι 4 καθ' εβδομάδα. 1) Ερμηνεία εκ των Δημοσθένους Φιλιππικών, εκ του Πλάτωνος Κρίτωνος, της απολογίας, ή του Λάχητος, εκ των Θεοφράστου χαρακτήρων, εκτων Θεοκρίτου ειδυλλίων, λυρικών ποιημάτων, Εκκλησιαστικών ποιητών και εκ της Ομήρου Ιλιάδος. 2) Ανάγνωσις εκλεκτών μερών αρχαίων μαθηματικών, φυσικών, μηχανικών, αστρονόμων και γεωγράφων. Σημ. Επ' ευκαιρία εξ αφορμής των εκάστοτε αναγινωσκομένων επανάληψις και συμπλήρωσις του συντακτικού της νέας και αρχαίας γλώσσης, εξαιρομένων των διαφορών αυτών. Τάξις Δ'.

α') Νέα Ελληνικά—Ώραι 2 καθ' εβδομάδα. 1) Ανάγνωσις, όπως και εις τας προηγουμένας τάξεις, εκλεκτών λογογραφημάτων και ποιημάτων εκ των του Ραγκαβή (πατρός και υιού), Παγανέλη, Ζαμπελίου, Σολωμού, Μαρκορά, Κάλβου κ.λ.π. 2) Συνθέσεις, μία τουλάχιστον κατά μήνα. Πραγματείαι συστηματικαί, οίον κρίσεις περί των εν τω σχολείω και κατ' οίκον αναγνωσθεισών ανάπτυξις των περιεχομένων ρητών, παροιμιών, γνωμών και αρχών είτε ευρισκομένων εν τοις διδαχθείσιν έργοις είτε παρεχομένων υπό του διδάσκοντος. Πραγματείαι ρητορικαί, υποστήριξις θέσεως εκλεγομένης υπό του μαθητού τη βοηθεία του διδάσκοντος" ανασκευή θέσεως υποστηριχθείσης υπ' άλλου, σύνταξις δημοσίων εγγράφων, οίον αιτήσεων, αναφορών, απολογιών κ.λ.π. Σημ. Προ πάσης συνθετικής ασκήσεως δέον ν' αναγινώσκωνται και αναλύωνται εν τη τάξει υποδείγματα δοκίμων συγγραφέων σχετικά προς το λογοτεχνικόν είδος της μελλούσης να δοθή εις τους μαθητάς συνθέσεως. β') Αρχαία Ελληνικά.—Ώραι 4 καθ' εβδομάδα. 1) Ερμηνεία εκ του Πλάτωνος Πρωταγόρου η Γοργίου η κατ' εκλογήν μερών εκ της Πολιτείας αυτού, εκ των Γεωγραφικών του Στράβωνος,εκτης Αριστοτέλους πραγματείας «περί του κόσμου», εκ του Αριανού εγχειριδίου

ρου Ιλιάδος. 2) Ανάγνωσις ως και εν τη προηγουμένη τάξει εκλεκτών μερών αρχαίων αντιπροσώπων των θετικών επιστημών. Γ'. ΙΣΤΟΡΙΑ

Τάξις Α'.—Ώραι 2 καθ' εβδομάδα. Α π ό των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των χρόνων της Αχαϊκής συμπολιτείας. Τα σπουδαιότερα εκ της πολιτικής Ιστορίας. Ιστορία του πολιτισμού, ιδίαδετηςαναπτύξεωςτωνθετικών, θεωρητικών και εφηρμοσμένων επιστημών και των τεχνών, των τε καλών και των λοιπών κατά την περίοδον ταύτην. Τάξις Β'.—Ώραι 2 καθ' εβδομάδα. Α π ό της Αχαϊκής συμπολιτείας μέχρι των Σταυροφοριών. Τα σπουδαιότατα εκ της πολιτικής Ιστορίας. Ιστορία του πολιτισμού ως εν τη Α' τάξει. Τάξις Γ'.—Ώραι 2 καθ' εβδομάδα. Α π ό των Σταυροφοριών μέχρι της Γαλλικής επαναστάσεως. Τα σπουδαιότερα εκ της πολιτικής Ιστορίας. Ιστορία του πολιτισμού ως εν ταις προηγουμέναις τάξεσι. Σημ. Κατ' οίκον ανάγνωσις εκ καταλλήλου βιβλίου βίων νέων ανδρών συντελεσάντων εις την πρόοδον των θετικών επιστημών. Τάξις Δ'.—Ώραι 2 καθ' εβδομάδα. 1) Α π ό της Γαλλικής επαναστάσεως μέχρι των καθ' ημάς χρόνων. Τα σπουδαιότερα της πολιτικής ιστορίας. Ιστορία του πολιτισμού ως εν ταις προηγουμέναις τάξεσι. Σημ. Ανάγνωσις κατ' οίκον βίων ανδρών συντελεσάντων εις την πρόοδον των θετικών επιστημών και των τεχνών ως εν τη προηγουμένη τάξει. Δ' ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΑ

Τάξις Γ'.—Ώραι 2 καθ' εβδομάδα. α') Ψυχολογία. Έννοια και έργον της ψυχολογίας, διαίρεσις αυτής. 1) Το γνωστικόν. Αίσθησις και αισθήματα, διάφορα είδη αυτών. Παραστάσεις, πορεία αυτών, συνειρμός, προσοχή, μνήμη και ανάμνησις, μνημονικοί τύποι, φαντασία, παραστατικοί τύποι. Νόησις, νοείν και γινώσκειν, έννοια, κρίσις και συλλογισμοί.

2) Το συναισθητικόν. Γενικός χαρακτηρισμός των συναισθημάτων. Σωματικαί εκδηλώσεις αυτών, είδη των συναισθημάτων (ατομικά, οικογενειακά, ειςτηνπατρίδα αναφερόμενα συμπαθητικά, ηθικά, θρησκευτικά, καλαισθητικά, διανοητικά). 3) Το βουλητικόν. Γενικός χαρακτηρισμός της βουλήσεως. Αι κινήσεις και η βούλησις. Ορμαί, τάσεις, επιθυμία', και πάθη. Αυθόρμητος και εκλέγουσα βούλησις (απόφασις). Ελευθερία βουλήσεως. β') Λογική. Έννοια και έργον της λογικής. Περί εννοιών, μέσων και συλλογισμών. Περί μεθόδων των διαφόρων επιστημών (μαθηματικών, φυσικών, ιστορικών κλπ.). Του χρόνου επιτρέποντος συντομώτατα τα περί παραλογισμών και σοφισμάτων. Ε'. ΓΑΛΛΙΚΑ

Πρώτη τάξις.—Ώραι 5 καθ' εβδομάδα. 1) Εποπτική διδασκαλία (κατά την Μέθοδον Alge et rùppman, Rochelle explication des tableaux Delmaséd. Didier κλπ. περί της οικίαςκαιτων εν αυτή). (Εικόνες Holyel l'appartement, le printemps. Εικόνες Delmas κλπ.). 2) Εκμάθησις της προφοράς, σημασίας και ορθογραφίας λέξεων. Άσκησιςειςτογαλλιστί διαλέγεσθαι δι' ερωταποκρίσεων, πραγμάτων και εικόνων. 3) Θεματογραφικαί ασκήσεις εκ του Ελληνικού εις το γαλλικόν επί φράσεων ομαλών αναφερομένων εις τον καθημερινόν βίον των μαθητών (η οικία, τα μέρη αυτής, τα γεύματα, η μελέτη, ο περίπατος, το σχολείον κ.λ.π.). 4) Ορθογραφικαί ασκήσεις επί φράσεων ομαλών. 5) Εκ της Γραμματικής συστηματική διδασκαλία εξ αρχής μέχρι και των βοηθητικών ρημάτων (το άρθρον, το ουσιαστικόν, το επίθετον, αι αντωνυμίαι). Ασκήσεις επί ενός εκάστου κεφαλαίου μέχρι τελείας κατανοήσεως αυτού. Μεθοδική Παρατήρησις. Σημ. Κατά την διδασκαλίαν της γραμματικής ο καθηγητής θα χρησιμοποιή τα ήδη γνωστά εις τους μαθητάς, θα φεύγη δε επιμελώς το δογματικόν εν τη διδασκαλία. Δευτέρα τάξις.—Ώραι 4 καθ' εβδομάδα. 1) Εποπτική διδασκαλία περί της πόλεως, περιγραφή της εικόνος της πόλεως κατά την μέθοδον S. Alge et W. Aippman Rochelle explication des tableaux Delmas Librairie Didier κ.τ.λ. Περιγραφή της οδού, του ταχυδρομείου, του σιδηροδρομικού σταθμού, του ποταμού, και συνομιλία περί του προςαυτάσχετιζομένου βίου του μαθητού.

2) Ανάγνωσις και ερμηνεία εκ καταλλήλου αναγνωστικού βιβλίου (Α. Mironneau Choix de lectures cours élementair Ιer Degret κ.λ.π.) ευκόλων αποσπασμάτων και ποιημάτων ειλημμένων εκ των δοκιμωτέρων Γάλλων πεζογράφων και ποιητών. Επεξεργασία προς εμπέδωσιν του εκάστοτε ερμηνευομένου κειμένου διά καταλλήλων ερωτήσεων γαλλιστί. 3) Απομνημόνευσις κατόπιν προηγουμένης προς τούτο προπαρασκευής ποιημάτων εκ του αναγνωστικού βιβλίου με ασκήσεις προφοράς. 4) Θεματογραφικαί ασκήσεις εκ του νεοελληνικού εις το σχολικόν επί διηγημάτων απλών. Διόρθωσις αυτών εν τω σχολείω. Άσκησις διηγήσεως επ' αυτών δι' ερωταποκρίσεων. 5) Ορθογραφικαί ασκήσεις επί περιόδων ομαλών εκ των αναγιγνωσκομένων πεζών αποσπασμάτων και γραμματικαί παρατηρήσεις επ' αυτών. 6) Γραμματικής της Γαλλικής γλώσσης επανάληψις επ' ευκαιρία των εν τη πρώτη τάξει διδαχθέντων. Τα ομαλά ρήματα των τεσσάρων συζυγιών. Ε ρωτηματική και αρνητική μορφή αυτών. Ενεργητική, μέση και παθητική φωνή. Απρόσωπα ρήματα. Τρίτη τάξις.—Ώραι 4 καθ' εβδομάδα. 1) Ανάγνωσις εκ γαλλικού κειμένου γεγραμμένου εις την ομιλουμένην σύγχρονον γαλλικήν γλώσσαν (οίον C. Bruno Francinet κ.λ.π.) πραγματευομένου περί ποικιλοτάτων θεμάτων εκ του δημοσίου Γαλλικού βίου (εκπαίδευσις, βιομηχανία, εμπόριον, τράπεζαι, χρηματιστήριον, στρατός, καλαί τέχναι κ.λ.π.) Συνομιλίαι περί αυτών γαλλιστί μετά των μαθητών. 2) Εκθέσεις γραπταί επί θεμάτων απλών (περιγραφαί εικόνων, μικρά διηγήματα κ.λ.π.). 3) Ανάγνωσις και ερμηνεία εκ καταλλήλου αναγνωστικού βιβλίου (οίον Mironneau Choix de lectures cours moyen Ιer κ.λ.π.) κατ' εκλογήν πεζών τεμαχίων και ποιημάτων των γνωστοτέρων Γάλλων πεζογράφων και ποιητών απότουΙΖ' αιώνος μέχρι των συγχρόνων. 4) Επεξεργασία προς εμπέδωσιν των ερμηνευομένων αποσπασμάτων, ορθογραφικαίασκήσειςκαιγραμματικαί παρατηρήσεις επ' αυτών. 5) Ερμηνεία των εκάστοτε απαντώντων εν τω κειμένω και τη συνομιλία γαλλισμών. β') Εκ της γραμματικής της Γαλλικής γλώσσης αι ανωμαλίαι των ρημάτων των διαφόρων συζυγιών μετά των σχετικών ασκήσεων. Τετάρτη τάξις.—Ώραι 3 καθ' εβδομάδα. 1) Σύγχρονον κείμενον πρακτικού περιεχομένου (οίον Bruno Francinet κ.λ.π.) και συνομιλίαι επ' αυτού γαλλιστί μετά των μαθητών. 2) Εκθέσεις γραπταί επί ποικίλων θεμάτων κατόπιν καταλλήλου προς

τούτο προπαρασκευής. Απλαί επιστολαί οικογενειακαί και κοινωνικαί. 3) Ανάγνωσις, ερμηνεία και ανάλυσις εκ παραλλήλου κειμένου (οίον Α. Mironneau Recueil de textes littéraires κ.λ.π.) λογοτεχνικών τεμαχίων κατ' εκλογήν εκ της όλης Γαλλικής φιλολογίας. 4) Επεξεργασίαπροςεμπέδωσιντωνερμηνευομένωναποσπασμάτων,ορθογραφικαί, γραμματικαί και συντακτικαί ασκήσεις επ' αυτών. 5) Ανάγνωσις κατ' οίκον, εξελεγχομένη εν τη παραδόσει υπό του καθηγητού, εκλεκτών διηγημάτων και αποσπασμάτων εκ των δραματικών συγγραφέων Corneille και Racine και του Μολιέρου, κατ' εκλογήν αποσπάσματα εκ των κωμωδιών L' Avare, les Fourberies de Soapin κ.λ.π. 6) Ερμηνεία των εκάστοτε απαντώντων εν τοις κειμένοις και τη συνομιλία γαλλισμών, αποφθεγμάτων, περιορισμών και συνωνύμων της γλώσσης. 7) Εκ της γραμματικής η χρήσις των χρόνων και των εγκλίσεων, η σύνταξις της παθητικής μετοχής, προθέσεις και επιρρήματα. Ασκήσεις. ΣΤ'. ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ

Τάξις Α'. α') Αριθμητική.—Ώραι 2 καθ' εβδομάδα. 1) Πρώται έννοιαι. Δεκαδικόν σύστημα αριθμήσεως. Ισότης και ανισότης των ακεραίων αριθμών. Αι επ' αυτών τέσσαρες θεμελιώδεις πράξειςκαιαι ιδιότητες τούτων. Δυνάμεις των ακεραίων αριθμών. Ασκήσεις. 2) Γενικαί αρχαί της διαιρετότητος. Υπόλοιπα διαιρέσεων και χαρακτήρες διαιρετότητος διά 2, 5 και 10, 4 και 25, 8 και 125, 3 και 9, 7 και 11. Βάσανοι των πράξεων διά των υπολοίπων. Ασκήσεις.

3) Πρώτοι και σύνθετοι αριθμοί. Πλήθος των πρώτων αριθμών. Κόσκινον του Ερατοσθένους. Ανάλυσις συνθέτων αριθμών εις τους πρώτους αυτών παράγοντας, γινόμενα και δυνάμεις αριθμών αναλελυμένων εις τους πρώτους αυτών παράγοντας. Διαιρετότης συνθέτου αριθμού δι' άλλου, αναλελυμένων αμφοτέρων εις τους πρώτους αυτών παράγοντας. Εύρεσις του πηλίκου τοιαύτης διαιρέσεως. Ασκήσεις. 4) Κοινοί διαιρέται και μέγιστος κοινός διαιρέτης δύο η περισσοτέρων αριθμών. Πρακτική εύρεσις των Μ.Κ.Δ. Αριθμοί πρώτοι προς αλλήλους. Ε λ ά χιστον κοινόν πολλαπλάσιον όσων δήποτε αριθμών. Πρακτική εύρεσις τούτων καιτουΜ.Κ.Δ. δι' αναλύσεως των αριθμών εις τους πρώτους αυτών παράγοντας. Ασκήσεις. 5) Κλασματικοί αριθμοί. Επέκτασις του ορισμού της ισότητος των αριθμών. ιδιότητες των κλασματικών αριθμών και πράξεις επ' αυτών. Θεώρημα

μα του αναγώγου κλάσματος. Ελάχιστος κοινός παρονομαστής αναγώγων κλασμάτων. Σύνθετα κλάσματα. Ασκήσεις. 6) Δεκαδικοί αριθμοί. ιδιότητες των δεκαδικών αριθμών και πράξεις επ' αυτών. Δεκαδικά περιοδικά κλάσματα, εύρεσις των κοινών κλασμάτωνεξων ταύτα παράγονται. Ασκήσεις. 7) Μέτρησις. Λόγος και αναλογίαι. ιδιότητες αυτών. Ασκήσεις. Β'. Άλγεβρα.—Ώραι 2 καθ' εβδομάδα.

1) Αλγεβρικοί αριθμοί (θετικοί και αρνητικοί). Έννοια των αρνητικών αριθμών αναπτυσσομένη διά παραδειγμάτων. Πράξεις επί των Αλγεβρικών αριθμών, δυνάμεις αυτών με ακεραίους και θετικούςεκθέτας.Ορισμόςτων συμβόλων α 1 και α 0 . Ασκήσεις. 2) Αλγεβρικαί παραστάσεις. Μονώνυμα και πολυώνυμα ακέραια, βαθμός καιαριθμητικήτιμή αυτών. Αλγεβρικαί παραστάσεις ισοδύναμοι. Ταυτότητες. Ασκήσεις. 3) Πράξεις επί των ακεραίων αλγεβρικών παραστάσεων (πρόσθεσις, αφαίρεσις, πολλαπλασιασμός και διαίρεσις). Ασκήσεις. Δυνάμεις του διωνύμου (α + β ) . Γινόμενον του (α + β ) . (α—β). Αλγεβρικά κλάσματα, απλοποίησις και πράξεις επ' αυτών. Ασκήσεις. 4) Εξισώσεις, ιδιότητες αυτών. Λύσις πρωτοβαθμίων εξισώσεων μεθ' ενός αγνώστου. Εφαρμογαί των εξισώσεων εις λύσεις απλών προβλημάτων. Ασκήσεις. Διερεύνησις της εξισώσεως αχ=β. Ασκήσεις εις την λύσιν και δ ρεύνησιν των εξισώσεων του πρώτου βαθμού με γενικούς συντελεστάς. Γ'. Γεωμετρία—Ώραι 2 καθ' εβδομάδα.

1) Πρώται έννοιαι και ορισμοί (στερεόν σώμα, επιφάνεια, γραμμή, σημείον). Γενικά αξιώματα. Ευθεία γραμμή και αξιώματα αυτής. Γωνίαιεπίπεδοι.Ευθείαι κάθετοι επ' αλλήλας. Περί καθέτου και πλαγίων. Ευθείαι παράλληλοι. Γωνίαι έχουσαι τας πλευράς των ανά μίαν παραλλήλους ή καθέτους προς αλλήλας. Ασκήσεις. 2) Τρίγωνα, είδη αυτών. ιδιότητες των γωνιών και των πλευρών των τριγώνων. Γνωρίσματα ισότητος τριγώνων. ιδιότητες Ισοσκελών και Ισοπλεύρων τριγώνων. Ασκήσεις. 3) Πολύγωνα εν γένει. Τετράπλευρα. Παραλληλόγραμμα, ιδιότητες αυτών. Πότε τετράπλευρόν τι είνε παραλληλόγραμμον. Εφαρμογαί των παραλληλογράμμων. Ασκήσεις. 4) Περί κύκλου. Ορισμοί. Σχέσεις τόξων και αντιστοίχων χορδών. ιδιότητες της διαμέτρου και των χορδών κύκλου. ιδιότητες των χορδών εν σχέσει προςτηναπ'αυτών απόστασιν του κέντρου του κύκλου. Σχέσεις τόξων περιεχομένου μεταξύ παραλλήλων ευθειών. Επίκεντροι και εγγεγραμμένα', εν κυ-

κύκλω γωνίαι. Ιδιότητες γωνιών σχηματιζομένων υπό εφαπτομένης και χορδής κυκλου. Σχετικαί θέσεις ευθείας και περιφερείας και δύο περιφερειών προς αλλήλας. Ασκήσεις. 5) Απλαί γεωμετρικαί κατασκευαί ως εφαρμογαί των ανωτέρω. Γεωμετρικά προβλήματα λυόμενα διά των γεωμετρικών θργάν(ον. Προβλήματα προς λύσιν. Ασκήσεις. Τάξις Β'. α'.) Αριθμητική—Ώρα 1 καθ' εβδομάδα. 1) Διάφορα συστήματα αριθμήσεως και μετάβασις από ενός τούτων εις άλλο. Ασκήσεις. 2) Θεωρία της ευρέσεως του Μ.Κ.Δ. και ιδιότητες αυτού. Θεώρημα του Ευκλείδου περί των διαιρετών γινομένων. Ιδιότητες των πρώτων αριθμών καιτωνπρώτων προς αλλήλους. Πλήθος των διαιρετών ακεραίων αριθμών, ιδιότητες αυτών. Θεωρία της ευρέσεως του Ε.Κ.Π. και ιδιότητες αυτού. Σχέσις Μ.Κ.Δ. και Ε.Κ.Ι1. δύο αριθμών. Ασκήσεις. 3) Τετράγωνα και τετραγωνικαί ακεραίων αριθμών. Ε ά ν ακέραιος αριθμός δεν είνε τετράγωνον άλλου ακεραίου, δεν είνε ούτε κλάσματος τετράγωνον. Γνωρίσματα τελείων τετραγώνων. Εξαγωγή της τετραγωνικής ρίζης ακεραίων κατά προσέγγισιν ακεραίας μονάδος η 1)10. Αναγκαία και επαρκής συνθήκη ίνα ανάγωγον κλάσμα είνε τέλειον τετράγωνον. Ασκήσεις. 4) Ασκήσεις θεωρητικαί και πρακτικαί εφ' όλων των κεφαλαίων της Αριθμητικής. Β'. Άλγεβρα.—Ώραι 2 καθ' εβδομάδα.

1) Αξιοσημείωτοι ταυτότητες. Π.χ. 1) (α + β + γ + . . . + ) . α = ; 2) (α + β + γ + + V ) 2 και 3)-(Χ-α). (Χ-β). (Χ-γ) (Χ-ν)= ; κλ.π. Ταυτότης του Lagrauge. Διαίρεσις ακεραίου πολυωνύμου διά γινομένου μ μ πρωτοβαθμίων διωνύμων. Πηλίκα διαιρέσεων της μορφής, (Χ-α): (Χ-α) και μ μ ν ν (Χ-α): (Χ-α) του μ. όντος πολλαπλασίου του ν. Τροπή ακεραίων παραστάσεων εις γινόμενα παραγόντων. Τροπή συνθέτων αλγεβρικών κλασμάτων εις απλά. Ασκήσεις. 3) Συστήματα εξισώσεων. Θεωρία και λύσις συστημάτων πρωτοβαθμίου εξισώσεων. Θεωρία και λύσις συστημάτων πρωτοβαθμίων εξισώσεων με ισαρίθμους αγνώστους. Προβλήματα, ων η λύσις άγει εις εξίσωσιν η σύστημα πρωτοβαθμίων εξισώσεων. Ανισότητες του α', βαθμού, θεωρία και λύσις αυτών. Λύσεις σχετικών προβλημάτων. Ασκήσεις. 3) Περί δυνάμεων και ριζών. Δυνάμεις με εκθέτας κλασματικούς καιμε εκθέτας αρνητικούς. Ρίζαι των θετικών και αρνητικών αριθμών. Ιδιότητες

των ριζών. Ασύμμετροι αριθμοί. Φανταστικοί και μιγάδες αριθμοί. Ασκήσεις 4) Δευτεροβάθμιοι εξισώσεις. μορφαί και λύσεις αυτών. Συνθήκη υπάρξεως ριζών. Προβλήματα ων η λύσις άγει εις εξίσωσιν του β', βαθμού. Ασκήσεις. 5) Πρόοδοι με πεπερασμένον πλήθος όρων. Ασκήσεις Λογάριθμοι: ορισμός αυτών ως εκθετών με βάσιν τον αριθμόν 10. Ιδιότητες των λογαρίθμων. Λογαριθμικοί πίνακες και χρήσις αυτών. Υπολογισμός παραστάσεων διά των λογαρίθμων. Προβλήματα ανατοκισμού, ίσων καταθέσεων και χρεωλυσίας. Ασκήσεις. Γ ' . Γεωμετρία.—Ώραι 2 καθ' εβδομάδα.

1) Γεωμετρικοί τύποι. Σχετικά γεωμετρικά προβλήματα. Συνθετική και αναλυτική μέθοδος, εφαρμογαί αυτών. Ασκήσεις. 2) Λόγος δύο ομοειδών μεγεθών. Σύμμετρα και ασύμμετρα μεγέθη. Μέτρησις ευθείας γραμμής και ευθυγράμμων σχημάτων. Ασκήσεις. Αναλογίαι, ιδιότητες αυτών. Μεγέθη ανάλογα. Γεωμετρικαί εφαρμογαί των αναλογιών. Ιδιότητεςτωνδιχοτομουσών εσωτερικήν ή εξωτερικήν γωνίαν τριγώνου. 3) Όμοια πολύγωνα. Ορισμοί. Γνωρίσματα ομοίων τριγώνων. Εφαρμογαί των ομοίων τριγώνων. Ιδιότητες των ομοίων πολυγώνων. Ιδιότητες του ορθογωνίου τριγώνου. Θεώρημα του Πυθαγόρου, γενίκευσις του θεωρήματος τούτου. Ασκήσεις. 4) Θεωρήματα περί των διαμέσων τριγώνου, περί των διαγωνίων τετραπλεύρου, περί της διχοτόμου γωνίας τριγώνου, περί της ακτίνος κύκλου περιγεγραμμένου εις τρίγωνον. Σχετικά προβλήματα. Ασκήσεις. 5) Περί ορίων. Κανονικά πολύγωνα. Μέτρησις του κύκλου. Ασκήσεις. Τάξις Γ ' . α'.) Άλγεβρα—Ώραι 2 καθ' εβδομάδα. 1) Ορισμός της θέσεως σημείου κειμένου επ' ευθείας (άξονος). Συντεταγμέναι. Ισοταχής κίνησις και εξίσωσις αυτής. Προβλήματα ισοταχούς κινήσεως. Λύσις και διερεύνησις του γενικού συστήματος δύο πρωτοβαθμίων εξισώσεων μετά δύο αγνώστων. Πρώτη έννοια της οριζούσης. Κανών του Grammer. Διερεύνησις συστήματος ως προς μίαν παράμετρον. Λύσις διαφόρων συστημάτων. Απλά γενικά προβλήματα και ιδίως εκ της γεωμετρίας μετά διερευνήσεως. Απροσδιόριστος ανάλυσις του α', βαθμού. Ασκήσεις. 2) Προσδιορισμός της θέσεως σημείου του επιπέδου διά ορθογωνίων συντεταγμένων. Έννοια της συναρτήσεως. Απλά παραδείγματα. Σπουδή των μεταβολών των συναρτήσεων, Ψ = α χ και Ψ = α χ + β και γραφική παράστασις αυτών. Θεωρία των ριζών και των δυνάμεων με κλασματικούς και αρνητικούς εκθέτας. Εκθετικαί εξισώσεις. Απλοποίησις παραστάσεων της μορφής α+β- ± α-β— Ασκήσεις.

3) Ασκήσεις επί της λύσεως εξισώσεων δευτέρου βαθμού με γενικούς συντελεστάς. Σχέσεις μεταξύ των ριζών και των συντελεστών της δευτεροβαθμίου εξισώσεως. Προβλήματα στηριζόμενα επί των σχέσεων τούτων. 4) Σπουδή του τριγώνου του β' βαθμού. Διάφοροι μορφαί αυτού. Περί του σημείου τριωνύμου όταν το Χ λαμβάνη πάσας τας τιμάς από —οο μέχρι+ οο Σύγκρισις αριθμών προς τας ρίζας του τριωνύμου. Ανισότητες του β' βαθμού Προβλήματα β' βαθμού. Ασκήσεις. 5) Εξισώσεις διτετράγωνοι. Λύσις και διερεύνησις της διτετραγώνου εξισώσεως. Εξισώσεις διώνυμοι, τριώνυμοι. Εξισώσεις με ριζικά. Απλά συστήματα του β', βαθμού. Ασκήσεις. 6) Πρόσοδοι και γενικαί έννοιαι περί σειρών. Θεωρίαι των λογαρίθμων ωςεκθετών.Εύρεσις του λογαρίθμου ενός αριθμού ως προς βάσιν 10 κατά προσέγγισιν 1)10. Λογαριθμικαί και εκθετικαί εξισώσεις. Ασκήσεις. Β'. Γεωμετρία—Ώραι 2 καθ' εβδομάδα. Στερεομετρία πλην των περί ισότητος και κατασκευής των τριέδρων γωνιών και των σφαιρικών τριγώνων και πολυγώνων. Ασκήσεις μεθ' έκαστον κεφάλαιον. Γ ' . Τριγωνομετρία—Ώραι

2 καθ' εβδομάδα.

1) Περί ανυσμάτων, τόξων και γωνιών. Μέτρησις των τόξων και γωνιών. Συστήματα μετρήσεως και μετάβασις από ενός τούτων εις άλλο. Ασκήσεις. 2) Τριγωνομετρικός κύκλος. Ορισμός του ημιτόνου, συνημίτονου, εφαπτομένης και συνεφαπτομένης. Σπουδή των μεταβολών αυτών όταν το τόξον μεταβάλλεται από 0° μέχρι 360°. Σχέσεις συνδέουσαι τους τριγωνομετρικούς αριθμούς του αυτού τόξου. Έκφρασις των τριγωνομετρικών αριθμών τόξων αντιθέτων, συμπληρωματικών, διαφερόντων κατά 90°, παραπληρωματικών, διαφερόντων κατά 180° και αποτελούντων ολόκληρον περιφέρειαν. Αναγωγή των τόξων εις το α', τεταρτημόριον. Τριγωνομετρικοί αριθμοί τόξων 45°, 30°, 60°, 120° και 135°. Σχέσεις μεταξύ των τριγωνομετρικών αριθμών του αθροίσματος και της διαφοράς δύο τόξων και των τριγωνομετρικώναριθμώντων τόξων τούτων. Έκφρασις των τριγονωμετρικών αριθμών του τόξου 2α διά των τριγωνομετρικών αριθμών του τόξου α. Ομοίως των τριγωνομετρικών αριθμών

του τόξου α/2 διά του συνημίτονου του α. Μετασχηματισμός του αθροίσματος ή της διαφοράς δύο ημιτόνων ή συνημίτονων εις γινόμενα. Ασκήσεις. 3) Λογαριθμικοί πίνακες των τριγωνομετρικών αριθμών. Διάταξις και χρήσις αυτών. Εύρεσις τόξου, ου δίδεται εις των τριγωνομετρικών αριθμών. Ασκήσεις. 4) Σχέσεις μεταξύ των κυρίων στοιχείων του ορθογωνίου τριγώνου και

επίλυσις αυτού. Σχέσεις μεταξύ των κυρίων στοιχείων οίου δήποτε τριγώνου καιεπίλυσιςαυτού. Εμβαδόν του τριγώνου. Ασκήσεις. Δ ' . Παραστατική.—Ώραι

2 κ α θ ' εβδομάδα.

Προβολαί εφ' ενός επιπέδου. Παράστασις του σημείου και της ευθείας. Κατάκλισις ευθείας επί του προβολικού επιπέδου ή επί άλλου οριζοντίου. Προβλήματα σχετικά προς την ευθείαν. Ευθείαι παράλληλοι. Τομή δύο ευθειών. Παράστασις του επιπέδου. Προβλήματα σχετικά προς την ευθείαν. Ευθείαι παράλληλοι. Τομή δύο ευθειών. Παράστασις του επιπέδου. Προβλήματα σχετικά προς το επίπεδον. Επίπεδα παράλληλα. Τομή δύο παραλλήλων επιπέδων. Τομή ευθείας και επιπέδου. Ευθείαι και επίπεδα κάθετα. Μέθοδος των κατακλίσεων. Μέθοδος της περιστροφής. Μέθοδος των κατακορύφων βοηθητικών επιπέδων. Εφαρμογαί των γενικών μεθόδων εις την εύρεσιν της αποστάσεως σημείου από ευθείας η επιπέδου, της γωνίας δύο ευθειών, της γωνίας δύο επιπέδων και άλλων προβλημάτων. Παράστασις των πολυέδρων. Τομή δύο πολυέδρων. Παράστασις άλλων γραμμών και επιφανειών. Επίπεδον εφαπτόμενον εις κύλινδρον, κώνον και σφαίραν. Εφαρμογή των προηγουμένων εις την τοπογραφίαν και τους τοπογραφικούς χάρτας. Ασκήσεις. Τάξις

Δ'.

Α'. Ά λ γ ε β ρ α . — Ώ ρ α ι 2 κ α θ ' εβδομάδα.

1) Ιδιότητες των ακεραίων πολυωνύμων. Μέθοδος των προσδιοριστέων συντελεστών. Εφαρμογή της μεθόδου ταύτης εις την λύσιν διαφόρων προβλημάτων και την ανάλυσιν ρητών κλασμάτων εις απλά. Στοιχειώδης θεωρία των οριζουσών. Εφαρμογή αυτών εις την λύσιν πρωτοβαθμίων τινών συστημάτων. Ασκήσεις. 2) Σπουδή του τριωνύμου α Χ 2 = β Χ = γ . Σημείον και μεταβολαί αυτού. Ανισότητες της μορφής, Α. Β > 0 και Α/Β > 0. Εφαρμογαί εις την διερεύνησιν εξισώσεων και προβλημάτων αλγεβρικών η τριγωνομετρικών του β' βαθμού κατά τας τιμάς μιας παραμέτρου. Μέγιστα και ελάχιστα παραστάσεων υπό συνθήκας. Ασκήσεις. 3) Περί ορίων. Θεωρία των ασυμμέτρων. Δυνάμεις με ασυμμέτρους εκθέτας. Στοιχειώδης θεωρία των συναρτήσεων. Η έννοια της συνεχείας. Παράγωγος συναρτήσεως. Γεωμετρική σημασία της παραγώγου.Υπολογισμόςτης παραγώγου αθροίσματος, γινομένου, πηλίκου, δυνάμεως και ρίζης. Εφαρμογαί των παραγώγων εις την σπουδήν των μεταβολών των συναρτήσεωνκαιτην εύρεσιντηςμεγίστης και της ελαχίστης τιμής αυτών εν τινι διαστήματι. Ασκήσεις. 4) Ορισμός του διαφορικού. Παράγουσα. Υπολογισμός του εμβαδού χω-

χωρίου επιπέδου.Σπουδή της συναρτήσεως Ψ = α χ . Γενικωτέρα θεωρία των λογαρίθμων ως εκθετών. Μεταθέσεις, διατάξεις και συνδυασμοί. Τύπος του διωνύμου. Τινά περί πιθανοτήτων. Ασκήσεις εφ' όλης της ύλης της Αλγέβρας. Β'. Τριγωνομετρία.—Ώρα

1 καθ' εβδομάδα.

1) Γενίκευσις της εννοίας του τόξου και της γωνίας. Γενικήέκφρασιςτων τόξων, ων τα πέρατα συμπίπτουσιν ή είναι συμμετρικά ως προς τοναξονατων ημιτόνων ή συνημίτονων ή συμμετρικά ως προς το κέντρον. 2) Αντίστροφοι κυκλικαί συναρτήσεις. Εύρεσις του τόξου εκ του ημιτόνου, του συνημίτονου, της εφαπτομένης ή της συνεφαπτομένης αυτού. Σχέσεις των τόξων των εχόντων τα ημίτονα ή συνημίτονα ή τας εφαπτομένας ή τας εφαπτομένας ίσας. Ασκήσεις. 3) Περί προβολών επί αξονα. Θεώρημα των προβολών. Θεώρημα των προβολών παραλλήλων ανυσμάτων. Μέτρησις της ορθής προβολής τμήματος επί αξονα. 4) Πρόσθεσις και αφαίρεσις των τόξων. Πολλαπλασιασμός τόξων. Τριγωνομετρικοί αριθμοί των τόξων 2α και 3α. Διαίρεσις τόξων. Έκφρασις των τριγωνομετρικών αριθμών του τόξου α/2 συναρτήσει του συνημίτονου του α. Έκφρασις των τριγωνομετρικών αριθμών του τόξου α συναρτήσει της εφ.

(α/2)

Ασκήσεις.

5) Μετασχηματισμοί αθροισμάτων εις γινόμενα και αντιστρόφως. Άθροισμα η διαφορά ημιτόνων ή συνημίτονων ή εφαπτομένων ή συνεφαπτομένων. Μετασχηματισμοί παραστάσεων της μορφής α+β εις μονώνυμα. Τριγωνομετρικαί εξισώσεις και συστήματα. Ασκήσεις. 6) Θεωρία της κατασκευής των τριγωνομετρικών λογαριθμικών πινάκων. Σχέσις τόξου μικροτέρου των 90° προς το ημίτονον και την εφαπτομένην αυτού. t

Όρια των λόγων ημ.χ/χ και εφ. χ/χ, όταν το τόξον τείνη προς το 0. Υπολογισμός του ημίτονου 1'. Λογισμός τριγωνομετρικών αριθμών τόξων μικροτέρων των 2° και μεγαλειτέρων των 88°. Ασκήσεις. 7) Σχέσεις μεταξύ των στοιχείων των ορθογωνίων τριγώνων και επίλυσις αυτών όταν δίδωνται κύρια η δευτερεύοντα στοιχεία των. Ομοίως περί οιουδήποτε τριγώνου. Διάφοροι εκφράσεις του εμβαδού του τριγώνου.Επίλυσιςτου κυρτού εγγραψίμου εις κύκλον τετραπλεύρου. Πρακτικά προβλήματα. Ασκήσεις εφ' όλης της ύλης της τριγωνομετρίας. Γ'. Γεωμετρία.—Ώραι

2 καθ' εβδομάδα.

Ομοιοθεσία. Δύναμις σημείων ως προς κύκλον. Διατέμνουσαι.Αντιστροφή.

φή. Συμμετρία. Περί ισότητος των τριέδρων γωνιών. Κατασκευή τριέδρου γωνίας. Κεντρικαί προβολαί. Θεώρημα του Desargues. Περί ν κορύφων και ν πλεύρων. Αρμονικοί και γεωμετρικοί σχηματισμοί. Σφαιρομετρία. Ασκήσεις εφ' όλης της Γεωμετρίας. Δ'. Παραστατική.—Ώρα

1 καθ' εβδομάδα.

Προβολαί επί δύο προβολικά επίπεδα. Παράστασις σημείουευθείαςκαι επιπέδου. Προβλήματα σχετικά προς ευθείαν και επίπεδον. Ευθεία και επίπεδον κάθετα. Μέθοδος της περιστροφής. Αλλαγή του ετέρου των προβολικών επιπέδων. Μέθοδος της κατακλίσεως. Προσδιορισμός αποστάσεων και γωνιων. Προβολή πρίσματος και πυραμίδος. Τομαί αυτών επίπεδοι. Προβολαί κύκλου και έλικος. Ε'. Αναλυτική Γεωμετρία.—Ώρα 1 καθ' εβδομάδα.

1) Ορισμός της θέσεως σημείου επ' ευθείας και επί επιπέδου διά καρτεσιανών συντεταγμένων. Τύποι μεταβάσεως από συστήματαςαξόνωνειςάλλο (διάφοροι περιπτώσεις). Συντεταγμέναι προβολαί τμήματος. Θεμελιώδες θεώρημα περί των προβολών παραλλήλων τμημάτων. Εφαρμογαί. 2) Παράστασις των γραμμών δι' εξισώσεων και αντιστρόφως. Πάσα ευθεία παρίσταται υπό πρωτοβαθμίου εξισώσεως και αντιστρόφως πάσα πρωτοβάθμιος εξίσωσις, ως προς χ και ψ παριστά ευθείαν. Εύρεσις της εξισώσεως ευθείαςοριζομένηςγεωμετρικώς. Κατασκευή ευθείας εκ της εξισώσεώς της. Ευθείαι παράλληλοι και συμπίπτουσαι. Προβλήματα επί ευθειών, ων δίδονται αιεξισώσεις.Αναγκαίακαιεπαρκήςσυνθήκη ίνα δύο ευθείαι είναι κάθεται επ' αλλήλας. Περί της τομής δύο ευθειών. Εξίσωσις επιπέδου δέσμης ευθειών. Ασκήσεις. Αναγκαία και επαρκής συνθήκη, ίνα τρεις ευθείαι διέρχωνται τουαυτούσημείου. Εξίσωσις ευθείας περιέχουσα παράμετρον εις τον α', θμόν. Ασκήσεις. 4) Εξίσωσις της περιφερείας κύκλου. Κοινά σημεία ευθείας και περιφερείας. Εξίσωσις του αποδοθέντος σημείου εφαπτομένων του κύκλου. Σημασία του πολυωνύμου Χ 2 + ψ 2 + Α χ + Β ψ + Γ . Κοινά σημεία δύο περιφερειών σωσις της κοινής χορδής. Ριζικός αξων δύο κύκλων. Ασκήσεις. 5) Έλλειψις, ορισμός αυτής. Εύρεσις σημείου διά γεωμετρικής κατασκευής. Γραφή της ελλείψεως διά συνεχούς κινήσεως. Γεωμετρικαί ιδιότητες της ελλείψεως. Διευθετούσαι ευθείαι της ελλείψεως και ιδιότητες αυτών. Κατασκευή τηςεφαπτομένηςκαιτωνκοινών σημείων ευθείας και ελλείψεως. Εξίσωσι τηςελλείψεως εις άξονας ορθογώνιους. Ασκήσεις. Εξίσωσις της εφαπτομ ελλείψεως. Η έλλειψις ως προβολή κύκλου. Εμβαδόν της ελλείψεως. Ελλειψογράφος. Διάφοροι κατασκευαί σημείου ελλείψεως. Ασκήσεις. 6) Υπερβολή, ορισμός αυτής. Εύρεσις σημείων διά γεωμετρικής κατασκευής. Γεωμετρικαί ιδιότητες της υπερβολής. Διευθετούσαι της υπερβολής

θείας και υπερβολής. Εξίσωσις αυτής εις άξονας ορθογώνιους. Ασκήσεις. Ασύμπτωτοι. Εξίσωσις της υπερβολής, όταν ληφθώσιν ως άξονες αι ασύμπτωτοι. Εξίσωσις της εφαπτομένης αυτής. Ασκήσεις. 7) Παραβολή. Σπουδή αυτής καθ' ον τρόπον και των δύο προηγουμένων καμπυλών. Ασκήσεις. 8) Ορισμός της θέσεως σημείου εν τω χώρω. Ζ'. ΚΟΣΜΟΓΡΑΦΙΑ

Τάξις Δ'.—Ώραι 2 καθ' εβδομάδα.

1) Η ουρανία σφαίρα. Πρώτα φαινόμενα και ορισμοί. Ημερησία κίνησις και σπουδή αυτής. Νόμοι της ημερησίας κινήσεως. Αστρονομικά όργανα. Θεοδόλιχος, μεσημβρινόν τηλεσκόπιον, παράτοιχος κύκλος" περιγραφή και χρήσις αυτών. Αστρικός χρόνος. Ουράνιοι συντεταγμέναι: α') οριζόντιοι, αζιμούθιον, ύψος, β') ισημεριναί, ωριαία γωνία, απόκλισις. γ') Ουρανογραφικαί—ορθή αναφορά, απόκλισις. Σχέσις μεταξύ αστρικού χρόνου, ωριαίας γωνίας και ορθής αναφοράς" Ασκήσεις. Αστέρες—μέγεθος, πλήθος και χρώμα αυτών. Αστερισμοί. Αναγνώρισις αστερισμού και αστέρων επί της ουρανίου σφαίρας. Σύντομος περιγραφή του ενάστρου ουρανού. 2) Η γη. Σχήμα της γης και περιστροφική κίνησις αυτής. Άξων της γης, πόλοι, ισημερινός, παράλληλοι μεσημβρινοί. Γεωγραφικαί συντεταγμέναι γεωγραφικόν μήκος και πλάτος, εύρεσις αυτών. Ασκήσεις. Διάφοροι θέσεις της ουρανίου σφαίρας σχετικώς προς τους κατά τόπους παρατηρητάς. Ασκήσεις. Γεωγραφικοί χάρται, ορθογραφική και στερεογραφική προβολή. Θεμελιώδη θεωρήματα των στερεογραφικών προβολών. Ναυτικοί χάρται. Ακριβές σχήμα τηςγης,διαστάσεις, μάζα και πυκνότης αυτής. Ατμόσφαιρα της γης και οπτικά αποτελέσματα ταύτης. Ασκήσεις. 3) Ο ήλιος.—Φαινομένη κίνησις του ηλίου. Εκλειπτική, κλίσις, κύρια σημεία και μέρη ταύτης. Προσδιορισμός των ισημερινών σημείων, μετάπτωσις αυτών και αποτελέσματα ταύτης. Αστρικόν έτος. Ζωδιακός κύκλος. Ζώδια. Ασκήσεις. Ημέρα και νυξ, διάρκεια τούτων εις τας διαφόρους ζώνας, κατά τας διαφόρους ώρας του έτους, υπολογισμός ταύτης. Ηλιακά ωρολόγια. Θερμοκρασία και μεταβολαί ταύτης κατά τας ώρας του έτους. Μέτρησις του χρόνου, μέση ηλιακή ημέρα, μέσος χρόνος. Σχέσις του μέσου προς τον αληθή χρόνον. Ώριαίαι άτρακτοι. Διάρκεια του τροπικού και του αστρικού έτους. Ημερολόγια. Ασκήσεις. Παράλλαξις του ηλίου. Απόστασις αυτού από της γης, μέγεθος, μάζα, πυκνότης

της και βαρύτης αυτού. Πραγματική κίνησις της γης περί του ήλιον. Φυσική σύστασις του ηλίου και στροφή αυτού περί τον αξονα. Ασκήσεις. 4) Η σελήνη.—Φαινομένη κίνησις της σελήνης, απόστασις αυτήςαπότης γης, μέγεθος και αστρική και συνοδική περιφορά αυτής. Φάσεις της σελήνης. Φυσική σύστασις της σελήνης. Εκλείψεις σελήνηςκαιηλίου.Επίδρασιςτης σελήνης επί της γης, παλλίρροιαι. Ασκήσεις. 5) Πλανήται.—Πτολεμαϊκόν και κοπερνίκειον σύστημα, νόμος του Κεπλέρου, νόμος του Νεύτωνος. Γενικαί γνώσεις περί των πλανητών, περιγραφή αυτών. Ασκήσεις. 6) Κομήται. Γενική μορφή και τροχιαί των κομητών, φύσις αυτών. Διάττοντες, βολίδες και αερόλιθοι, φύσις αυτών. Ζωδιακόν φως. 8) Απλανείς αστέρες. Παράλλαξις, απόστασις αυτών από της γης και ιδία κίνησις των απλανών και του ηλιακού συστήματος. Αστέρες μεταβλητοί, πρόσκαιροι και πολλαπλοί. Φυσική σύστασις των απλανών. Νεφελοειδείς. Γαλαξίας. Κοσμογονία. Ασκήσεις εφ' όλων των κεφαλαίων της κοσμογραφίας. Η'. ΦΥΣΙΚΑ

Τάξις Δ'. Φυσική Ιστορία.—Ώραι 3 καθ' εβδομάδα. Χειμερινόν εξάμηνον. Ζωολογία α'.) Αρθρόποδα (έντομα, μυριόποδα, αραχνοειδή, μαλακόστρακα), β'.) Μαλάκια, γ'.) Σκώληκες (δακτυλωτοί, νηματέλμινθες, πλατυέλμινθες κλ.π. ζώντες ελευθέρως ή εν τω εντερικω σωλήνι των ζώων,ιδίαεντόςτων σπλάγχνων του ανθρώπου, παράσιτα εν γένει' προέλευσις αυτών), δ') εχινόδερμα (αστεροειδή, αφιουροειδή, κρινοειδή, κλπ.), ε'.) κοιλεντερωτά, σπόγγοι, πολύποδες, μέδουσαι, κοράλλια), στ'.) πρωτόζωα (ριζόποδα, βλεφαριδοφόρα εγχυματογενή κλ.π.) χαρακτηριστικά είδη αυτών. Μικροσκοπική τούτων εξέτασις. Ασκήσεις. Επισκόπησιςτηςποικιλίας των αναγκών του βίου των ανωτέρων ζώων καιτηςπρος ταύτας σχετιζομένης ικανότητος των οργάνων αυτών, της εξετάσεως των φαινομένων της προσαρμογήςτουζωϊκούοργανισμούπροςτουςεξωτερικούς όρους της ζωής (έδαφος, τροφή, ύδωρ, αήρ, φως, θερμότης κλπ.). Ασκήσεις. Θερινόν εξάμηνον. Φυτολογία. Ιουλοφόρα (Ιτέα, Κόρυλος ή αβελλάνειος κ. φουντουκιά, καστανέα κλπ. Ούλμος ή πτελέα, Κνίδη (διάφορα είδη αυτής). Τα σπουδαιότερα εκ των αγροστωδών) β'.) φυτά καθαρώς εντομόφιλα (Άρον κ. φειδόχορτο, Α -

Αριστολοχία, ορχεΐδαι κλπ.) γ'.) Φυτά αποτελούντα μετάβασιν από των εντομοφίλων εις τα αερόφιλα (είδος πλανταγίνου). Ασκήσεις. Σπουδή αντιπροσώπων εκ των συζυγών, χλωροφυκών, μυκήτων, βακτηρίων, διατομωδών, μονοκυττάρων, φυκών, φυκών γλυκέων υδάτων και θαλάσσης, λειχήνων, πτερίδων, εκουϊζετών βρύων κλπ. Απλουστάτη ανάπτυξις της εσωτερικής κατασκευής του φυτικού σώματος εκ κυττάρων. Αγγειώδεις, δεσμίδες. Ασκήσεις. Σπουδή της διαρθρώσεως του φυτικού σώματος από μορφολογικής απόψεως. Όργανα των φυτών. Περιγραφή και λειτουργία εκάστου τούτων. Ασκήσεις περί τον προσδιορισμόν των ζώων και φυτών. Τάξις Β'. Α'. Φυσική ιστορία.—Ώραι 3 καθ' εβδομάδα. Χειμερινόν εξάμηνον. 1) Σπουδή των λοιπών τύπων του ζωϊκού βασιλείου, των μη διδαχθέντων εντηΑ' τάξει, πλην της σωματολογίας του ανθρώπου. Ταξινόμησις των ζώων. Σκοπός, βάσις, ιστορία και συστήματα ταξινομήσεως. Το νυν κρατούν σύστημα ταξινομήσεως. Ασκήσεις. 2) Εξάπλωσις των ζώων επί της γης (ζώα της ξηράς, των γλυκέων υδάτων, της θαλάσσης, ζωικός κόσμος των υψιπέδων, κάτοικοι των σπηλαίων, ζώα τηςακτήςκαιτωνβαθειών θαλασσών- μεταναστεύσεις των ζώων). Ασκήσεις. 3) Σχέσεις των ζώων προς άλληλα: α'.) των φύλλων προς άλληλα και προς τουςαπογόνους(μέσα προελεύσεως και αναγνωρίσεως, περιποίησις των νεογνών β'.) προς ζώα του αυτού είδους (οικογένεια, αγέλη, εσμός, πολιτεία, ανταγωνισμός περί την τροφήν, κατοικία, πολλαπλασιασμός) και γ'.) προς ζώα άλλου είδους (ζώα αρπακτικά και παράσιτα, μέσα αμυντικά και επιθετικά, ψυχικαί ενέργειαι, συνεστίασις, συμβίωσις). Ασκήσεις. 4) Ζώα ωφέλιμα και επιβλαβή εις τον άνθρωπον. Θερινόν εξάμηνον. 1) Σπουδή της διανομής της χλωρίδος επί της γης. Εξάρτησις της εξαπλώσεως των φυτών από του εδάφους, του ύδατος, του αέρος και του φωτός (φυτά φυόμενα επί ασβεστούχου ή πυριτούχου εδάφους, αλόφυτα, υδρόβια, υγροφιλή, ξηρόφιλα κλπ.). Προστατευτικά μέσα των φυτών κατά του ισχυρού φωτός και της ξηρασίας. Επίδρασις των εποχών του έτους επί της βλαστήσεως. Σημασία του κλίματος. Περιοχαί χλωρίδος. Ασκήσεις. 2) Σχέσεις των φυτών προς άλληλα. Αγενής και ευγενής πολλαπλασιασμός. Μέσα διαδόσεως των σπερμάτων και των καρπών δι' ύδατος,ανέμουκαι ζώων. Ανταγωνισμός υπέρ των ευνοϊκών όρων διά την ζωήντουεδάφους,του

αέρος και του φωτός. Περιαλλόβλαστα και παράσιτα φυτά. Αλλαγή των τροφέων (ετερόοικα, ουρεδενίδαι) και επαμοιβή των γενεών. Φυτικαί κοινότητες και συμβιωτικαί. Συμβίωσις (λειχήνες, ριζική συμβίωσις των δένδρων του δάσους, των ψυχανθών.) Ασκήσεις. 3) Σχέσεις των φυτών προς τα ζώα εν γένει: το φυτόν ως θεμελιώδης όρος της ζωής των ζώων εν γένει επί της ξηράς και εν τω ύδατι. Ζώα επιβλαβή διά τα φυτά. Κηλίδες. Μηχανικά και χημικά προασπιστικά μέσα των φυτών κατά των ζώων. Όπλα και δηλητηριώδεις ουσίαι. Φυτά εντομοφάγα. Φυτά παράσιτα επί ζώων. Ζώα διενεργούντα την επικονίασιν και την διάδοσιν των σπερμάτων.— Φυτά ως κρύπτη και καταφύγιον των ζώων. Αμοιβαίαι σχέσεις, συμβίωσις, φυτά φιλοξενούντα μύρμηκας (Vydra Viriadis κλπ.) 4) Ταξινόμησις των φυτών. Σκοπός. Βάσις, Ιστορία και συστήματα ταξινομήσεως. Ασκήσεις. Β'. Φυσική.—Ώραι 3 καθ' εβδομάδα. 1) Εισαγωγή. Φυσικαί καταστάσεις και ιδιότητες των σωμάτων. Φυσικά φαινόμενα. Παρατήρησις και πείραμα. Φυσικός νόμος. 2) Θερμότης. Πηγαί θερμότητος και διάδοσις αυτής. Θερμαγωγόν. Άκτινοβολία θερμότητος. Διαστολή των σωμάτων (στερεών, υγρών και αερίων). Θερμόμετρα. Θερμοκρασία. Βρασμός και εξάτμισις του ύδατος. Τήξις και πήξις, νόμοι αυτών. Ειδική θερμότης. Θερμότης καύσεως. Φλοξ, αέρια αυτής. Διάλυσις και κρυστάλλωσις. Ψυκτικά μίγματα. Υγροποίησιςτωνατμών.Απόσταξις. Υγρασία του αέρος. Υγρόμετρα. Υδρομετέωρα (νέφη, βροχή, χιών, δρόσος, πάχνη κλ.π.). 3) Βαρύτης. Βάρος των σωμάτων. Δύναμις. Δυναμόμετρον (ζυγός μετ' ελατηρίου). Σύνθεσις και ανάλυσις δυνάμεων. Παραλληλόγραμμον των δυνάμεων. Κέντρον βάρους. Πειραματική εύρεσις αυτού. Ισορροπία των στερεών (ευσταθής, ασταθής και αδιάφορος). Μοχλός. Ζυγός. Τροχαλίαι. 4) Έργον των δυνάμεων. Μονάδες έργου. Υδροστατική. Ισορροπία ομογενών και ετερογενών υγρών, όροι ταύτης. Συγκοινωνούντες σωλήνες. Πίεσις τωνυγρώνεπίτουπυθμένος και των τοιχωμάτων των περιεχόντων ταύτα αγγείων. Αρχή του Pascal. Αρχή του Αρχιμήδους και συνέπεια αυτής. Ειδικόν βάρος των στερεών και των υγρών σωμάτων. Πυκνόμετρα, αραιόμετρα και οινοπνευματόμετρον του Cay Lussac. Συνοχή και συνάφεια. Τριχοειδείς σωλήνες. Διάχυσις και διαπίδησις. 5) Αεροστατική—Ατμόσφαιρα, πυκνότης, πίεσις και ύψος αυτής. Βαρόμετρα. Αρχή του Αρχιμήδους διά τα αέρια. Ελαστικότης και πυκνότης των αερίων. Νόμος του Μαριόττου. Μανόμετρα. Αεραντλίαι και καταθλιπτικαί αντλίαι. Πειράματα. Υδραντλίαι. Σιφώνιον. Σίφωνες.

6) Μαγνητισμός. Φυσικοί και τεχνητοί μαγνήται. Μαγνητική βελόνη. Έλξιςκαιώσις και νόμοι αυτών. Γήινος μαγνητισμός. Έγκλισις και απόκλισις της μαγνητικής βελόνης, μεταβολαί αυτών. Ναυτική πυξίς. Ασκήσεις εν εκάστω κεφαλαίω της φυσικής. Γ'. Χημεία.—Ώραι

5 καθ' εβδομάδα.

1) Εισαγωγή. Χημικά φαινόμενα και διαίρεσις αυτών. Σώματααπλάκαι σύνθτεα. Χημική ρηχική ένωσις και μηχανικόν μίγμα. Μέσα προκαλούντα τας αντιδράσεις, συνθέσεις και αναλύσεις. Έργον της χημείας. Διαίρεσις των στοιχείων εις αμέταλλα και μέταλλα. Φυσικά τούτων γνωρίσματα. Χημικά σύμβολα. Άτομα και ατομικόν βάρος. Χημικοί τύποι. Μόρια και μοριακόν βάρος. Αξίωμα αφθαρσίας της ύλης. Χημικαί εξισώσεις. Χημική συγγένεια. Χημική αντικατάστασις. Σθένος στοιχείων. Νόμος των ωρισμένων αναλογιών. Προσδιορισμός των ατομικών βαρών. Υπόθεσις Auogadro Anipére. Νόμος της κατ' ογκον ενώσεως του Cay Lussac. Διαίρεσις της Χημείας. Ασκήσεις εν εκάστωκεφαλαίω. 2) Αμέταλλα.—Ηλεκτρόλυσις του ύδατος. Οξυγόνον και υδρογόνον. Οξείδωσις, οξείδια, καύσις. Όζον. Ανασύνθεσις του ύδατος, κροτούν αέριον, λυχνία κροτούντος αερίου (φως του Drumond). Άζωτον, ενώσεις αυτού μετά οξυγόνου.—Νόμος των πολλαπλών αναλογιών. Νιτρικόν οξύ. Οξέα. Αμμωνία. Βάσεις. Ευγενή αέρια και τρόποι ανακαλύψεως αυτών. Ατμοσφαιρικός αήρ. Ά λ α τα, στοιχεία αλογόνα. Χλώριον, υδροχλωρικόν οξύ. Βασιλικόν ύδωρ. Βρώμιον.— Ιώδιον, νάτριον και κάλιον, ενώσεις αυτού. Φθόριον.—Υδροφθόριον. Χάραξις υάλου. Θείον.—Υδρόθειον, διοξείδιον θείου. Θεϊκόν οξύ. Φωσφόρος—αερώδες φωσφορούχον υδρογόνον. Κατασκευή πυρείων. Αρσενικόν— Αρσενικούχον, υδρογόνον. Μέθοδοι Marsch. Άνθραξ, ανθρακες φυσικοί και τεχνητοί. Οξείδιον και διοξείδιον του άνθρακος. Πυρίτιον—Διοξείδιον πυριτίου. Ασκήσεις ως ανωτέρω. Τάξις Γ'. Α'. Φυσική Ιστορία.—Ώραι 2 καθ' εβδομάδα. Χειμερινόν εξάμηνον. 1) Συγκριτική ανατομία και φυσιολογία των ζώων,αρχομένη απότου άνευ μεμβράνης πρωτοπλάσματος των πρωτόζωων. Λήψις της τροφής, ερεθιστότης, κίνησις, μερισμός. Ασβεστολιθικός και πυριτικός σκελετός των ριζοπόδων. Υφή των βλεφαριδοφόρων. Εγκίστωσις, σύζευξις. Προϊούσα διάκρισις παρά τοις πολυκυττάροις ζώοις. Έννοια του κυττάρου, φαινόμενα γονιμοποιήσεως. Αγενής γένεσις. Μερισμός, εκβλάστησις. Πολυμορφισμός (σιφωνοφόρα, βρυόζωα). Επαμοιβή των γενεών.

2) Σπουδή επί τη βάσει της συγκριτικής ανατομίας των συστημάτων των οργάνων διά της σειράς των ζωϊκών τύπων. Είδη ιστών, κάλυμμα του σώματος, όργανα θρέψεως, όργανα κινήσεως, όργανα αισθήσεων, νευρικόν σύστημα. Η ποικίλη διάπλασις των οργάνων ως προσαρμοστικήικανότηςπροςτουςεξωτερικούς όρους της ζωής. Αλλαγή της λειτουργίας των οργάνων. Υποτυπώδη όργανα. 3) Ανατομία και φυσιολογία του ανθρωπίνου σώματος μετά συσχετισμού προςταανώτερασπονδυλωτά. Φυσιολογική επισκόπησις εν στενώ συσχετισμώ μετά της ανατομίας των συστημάτων της πέψεως, της κυκλοφορίας του αίματος, της αναπνοής και της εκκρίσεως. Ο σκελετός, το μυϊκόν σύστημα, τα όργανα των αισθήσεων, το νευρικόν σύστημα, ο εγκέφαλος ως έδρα των ψυχικών ενεργειών.Στοιχεία της φυσιολογικής ψυχολογίας. Υγιεινή του νευρικού συστήματος. Ασκήσεις εν εκάστω κεφαλαίω. Θερινόν εξάμηνον.

1) Ανατομία και φυσιολογία των φυτών, πρωτίστως των ατελεστέρων. Το κύτταρον ως στοιχειώδης οργανισμός, η υφή και ο βίος αυτού. Πρωτόπλασμα, πυρήν, χρωματοφόρα. Αφομοίωσις και κυτταροτομία. Ασκήσεις. 2) Μονοκύτταρα μύκητες και φύκη. Σχιζομύκητες. Βακτηριολογία, φαινόμενα ζυμώσεως, σήψις, νόσοι. Ζακχαρομύκητες, οινοπνευματική ζύμωσις. Διατομώδη, διατομογενή Ασκήσεις. 3) Πολυκύτταρα, θαλλόφυτα και βρυόφυτα. Πολυκύτταρος οργανισμός. Κύτταρα και αγγεία, φυτά αγγειώδη. Τα σπουδαιότερα των συστημάτων των ιστών. Το δερμικόν σύστημα (τρίχες, αδένες), το σύστημα των αγγειωδών δεσμίδων (αγγειώδεις δεσμίδες ανοικταί και κλεισταί, διάταξις τούτων), το σύστημα του διαμέσου ιστού. Η εσωτερική κατασκευή των οργάνων των τελειοτέρων φυτών (ρίζα, κορμός, φύλλον κλ.π.). Κίνησις του ύδατος εν τω φυτώ (πείραμα διά θρεπτικών διαλύσεων κλπ.). Ασκήσεις. 4) Σπαργή των κυττάρων και τάσις των ιστών. Διαπνοή. Αφομοίωσις τουάνθρακος,συμμετοχή του φωτός (κατάδειξις διά πειραμάτων της δράσεως των διαφόρων φωτεινών ακτίνων). Σχηματισμός αμύλου, αποβολή οξυγόνου (πειράματα δι' υδροβίων φυτών). Μεταφορά των προϊόντων της αφομοιώσεως (πειράματα της δακτυλοειδούς αποφλοιώσεως). Αποταμιευτικαί ουσίαι. Αναπνοή των φυτών, ανάπτυξις θερμότητος, φωσφορισμός. Αύξησις του φυτού. Επίδρασιςτηςθερμότητος, του φωτός, της υγρασίας, της βαρύτητος. Ηλιοτροπισμός, γεωτροπισμός (πειράματα). Ερεθιστόν και φαινόμενα κινήσεως. Η εξέλιξις του φυτού εκ του ωοκυττάρου. Οι διάφοροι τρόποι της γονιμοποιήσεως. Βλάστησις των σπερμάτων. Ασκήσεις.

Β'. Φυσική.—Ώραι

4 καθ' εβδομάδα.

1) Θερμότης. Γραμμική και κυβική διαστολή των στερεών. Διαστολή των υγρών. Διαστολή του υδραργύρου. Διαστολή του ύδατος. Αναγωγή του βαρομετρικού ύψους εις 0°. Εκκρεμή σταθερού μήκους. Δυνάμεις αναπτυσσόμεναι κατά την διαστολήν των αερίων. Νόμος και εξίσωσις των τελείων αερίων. Αερικόν θερμόμετρον. Πυκνότης των αερίων και μέτρησις αυτής. Μονάς θερμότητος, θερμοχωρητικότης, ειδική θερμότης, θερμιδομετρία, μέτρησις ειδικής θερμότητος στερεών και υγρών. Μέτρησις της ειδικής θερμότητος τήξεως και εξαερώσεως. Ισοδύναμον της θερμότητος, σχέσις της θερμότητος και του έργου. Αδιαβατική μεταβολή αερίου. Υγροποίησις αερίων, κρίσιμος θερμοκρασία. Ατμομηχαναί, μηχαναί δι' εκρήξεως κλ.π. Ασκήσεις εν εκάστω κεφαλαίω. 2) Ηλεκτροστατική. Ηλέκτρησις διά τριβής, καλοί και κακοί αγωγοί, μονοτήρες. Νόμοι του Goulomb. Πλευρική τάσις, δύναμις των ακίδων. Ηλέκτρισις εξ επιδράσεως, ηλεκτρικά διαφράγματα, ηλεκτροσκόπιον, κλωβός του Faraday, ηλεκτροδυναμικόν, ηλεκτροχωρητικότης. Μονάδες ηλεκτροσταστικαι, ηλεκτροφόρον, ηλεκτρικαί μηχαναί. Πειράματα διάφορα. Πυκνωταί και ηλεκτρικαί συστοιχίαι. Διηλεκτρική σταθερά. Ατμοσφαιρικός ηλεκτρισμ αστραπή,βροντή, κεραυνός, αλεξικέραυνον. Ασκήσεις ως ανωτέρω. 3) Δυναμικός ηλεκτρισμός.—Ανάπτυξις ηλεκτρισμού διά χημικής δράσεως. Υδροηλεκτρικόν στοιχείον, πόλωσις. Στοιχεία σταθερού ρεύματος. Ξηρά στοιχεία. Νόμος του Ohm. Σύνθεσις στοιχείων και στηλών. Θερμοηλεκτρικά στοιχεία, θερμοπολλαπλασιαστής. Ηλεκτρόλυσις, βολτάμετρον, ιόντα, έντασις ρεύματος, νόμος του Faraday. Γαλβανοπλαστική. Αρχή των συσσωρευτών, συσσωρευταί. Θέρμανσις δι' ηλεκτρικού ρεύματος, νόμος του Joule. Ηλεκτρική λυχνία πυρακτώσεως. Βολταϊκόν τόξον, ηλεκτρικαί αντιστάσεις, ώμειον ρείθρον, νόμος του Kirchoft. Μέτρησις αντιστάσεως, γέφυρα του Wheatstone και Kohlrausch. Μαγνητικόν πεδίον ρεύματος, σωληνοειδή. Επίδρασις μαγνήτου επί ρεύματος, ηλεκτροκινητήρες, επίδρασις ρεύματος επί ετέρου ρεύματος. Ηλεκτρομαγνήται, ηλεκτρικός κώδων, δέκτης τηλεγράφου Μόρς, Γαλβανόμετρα, πυξίς των εφαπτομένων. Αμπερειόμετρα και βολτάμετρα. Ρεύματα εξ επαγωγής, αυτεπαγωγη, τηλέφωνον, μικρόφωνον, δυναμοηλεκτρικαί μηχαναί. Επαγωγικόν πηνίον. Εκκενώσεις εις ηραιωμένα αέρια, σωλήνες Geissler και Crooks. Ακτίνες καθοδικαί Lenard, ακτίνες Röntgen. Ακτινοσκοπία. Ασκήσεις ως ανωτέρω. Γ ' . Χημεία.—Ώραι 3 καθ' εβδομάδα. 1) Μέταλλα—Φυσικά και χημικά γνωρίσματα των μετάλλων. Μεταλλικά κράματα. Ελατόν και όλκιμον αυτών. Ανθεκτικότης μετάλλων. Εύρεσις και διάδοσις αυτών. Μεταλλουργία, έργον αυτής. Αμαλγάματα και χρήσις αυτών, άλατα απλά και διπλά, διαλυτότης αυτών. Κάλιον—κάλιον καυστικόν, ανθρα-

ανθρακικόν, νιτρικόν, χλωρικόν.—Νάτριον—νάτριον καυστικόν, ανθρακικόν, νιτρ Πυρίτις" υαλοποιΐα. Ασβέστιον—Άσβεστος, κονιάματα. Ανθρακικόν ασβέστιον, σταλακτίται. Θειϊκόν ασβέστιον. Μαγνήσιον. Οξείδιον μαγνησίου, θειϊκόν και ανθρακικόν μαγνήσιον. Αργίλιον, οξείδιον αργιλίου, στυπτηρία. Αγγειοπλαστική. Σίδηρος και τα εν τη βιομηχανία είδη αυτού, ανθρακικός σίδηρος και θειϊκός σίδηρος, Νικέλιον—Μαγγάνιον. Ψευδάργυρος, οξείδιον ψευδαργύρου, χλωριούχος και θεϊικός ψευδάργυρος. Μόλυβδος, οξείδιον μολύβδου, ανθρακικός μόλυβδος. Κασσίτερος. Χαλκός, θειικός χαλκός. Τα εν τη βιομηχανία κράματα των ανωτέρω μετάλλων. Υδράργυρος, οξείδιον υδραργύρου και αι μετά του χλωρίου ενώσεις αυτού. Άργυρος, νιτρικός άργυρος, κράματα αύτου. Χρυσός, χλωριούχος χρυσός και κράματα αυτού, ενώσεις φωτοπαθείς. Φωτογραφία. Περιοδικόν σύστημα. Ασκήσεις. 2) Συναφής προς τα ανωτέρω σειρά μαθημάτων ορυκτολογίας. Στοιχεία της κρυσταλλογραφίας. Φυσικά και χημικά γνωρίσματατωνορυκτών.Τα σπουδαιότερα Ορυκτά εκ των σχηματιζόντων πετρώματα από φυσικής και χημικής απόψεως. Ασκήσεις. Τάξις Δ'. Α'. Φυσική Ιστορία.—Ώραι 2 καθ' εβδομάδα. 1) Γεωλογία.—Ενέργεια του ύδατος: διάβρωσις, απόξεσις, απόθεσις αδρομερεστέρων και λεπτομερεστέρων υλικών. Κροκάλαι, χάλυκες, ψάμμος, Ιλύς, σχηματισμός ασβεστολίθου, σχιστού, ψαμμίτου κλπ. Στερεοποίησις ελευθέρων μαζών, ιστός και πάχος αυτών. Αποθέσεις, γλυκέων και θαλασσίων αλάτων, υφάλμυροι και δελτοειδείς αποθέσεις. Περιεκτικότης εις οργανικά λείψανα. Αι χημικαί ενέργειαι του ύδατος. Μετατροπαί, έκπλυσις (σχηματισμός σπηλαίων), αποσύνθεσις και αποσάθρωσις πετρωμάτων. Σχηματισμός κοιτασμάτων γύψου και μαγειρικού άλατος, αροσίμου γης, μάργας, πηλού, αργίλου, καολίνου κλπ. Σχηματισμός παγετώνων, λιθώνες, βορειογερμανικόν βαθύπεδον. Πηγαί, ατμοσφαιρικά ιζήματα υδατοσυλλεκτική περιοχή των πηγών, αρτεσιανά φρέατα, εδαφικόν ύδωρ. Ρύπανσις δι' ανοργάνων και οργανικών υλών, σιδηρούχοι πηγαί, αλκαλιπηγαί. Β'.) Δράσις του ανέμου: θίνες, αποθέσεις κλπ. γ'.) Πετρογονική δράσις των φυτών και των ζώων. Τύρφη, λιγνίται, λιθάνθρακες, κοραλλιογενείς ύφαλοι, οστεοπαγείς τράπεζαι κλ.π. δ'.) Ηφαίστεια φαινόμενα: Γένεσις της γης" κατασκευή της υδρογείου εκδιαπύρου πυρήνος, στερεού φλοιού, υδροσφαίρας και ατμοσφαίρας. Ηφαίστεια και ενέργεια αυτών, εκρηζιγενή πετρώματα (γρανίτης, βασάλτης, λάβα τόφφος, τέφρα, σκωρίαι κλπ.) θερμαί πηγαί. ε'.) Σχηματισμός ορέων: αλλοιώσεις της αρχής αποθέσεως, πτυχώσεις.

λεκάναι, σάγματα, ρήγματα και πλήρωσις αυτών (μεταλλεύματα), μεταπτώσεις, ολισθήσεις, έξαρσις και συνίζησις του εδάφους. Ασκήσεις. ζ'.) Σεισμοί, όρη, επιφάνειαι αποξέσεως, στρωματοπεδιάδες, κλιτύες, ράχεις, κοιλάδες, οροσειραί. 2) Στοιχεία ιστορικής γεωλογίας και στρωματογραφίας: χαρακτηριστικά απολιθώματα. Γεωγραφική διάδοσις των διαπλάσεων. 3) Στοιχεία παλαιοντολογίας: Εξέλιξις του φυτικού και του ζωϊκού κόσμου εις τας γεωλογικάς περιόδους. Πρώτη εμφάνισις, μεγίστηανάπτυξιςκαι εμφάνισις αγγειοκρυψιγόνων, βελοφόρων, πιτυϊδών, αγγειοσπέρμων, τριλοβιτών, αμμωνιτών, βελεμνιτών. Πρώτη εμφάνισις και ανάπτυξις των ιχθύων δακροειδών, πτηνών και θηλαστικών. 4) Ο προϊστορικός άνθρωπος. Παλαιολιθική εποχή. Νεολιθική εποχή. Έποχή του χαλκού και του σιδήρου. Πασσαλοπαγείς καλύβαι. 5) Άνθρωπος και πολιτισμός. Αι διάφοροι φυλαί του ανθρώπου, γεωγραφική αυτών εξάπλωσις. Ασκήσεις εν εκάστω κεφαλαίω. Β'. Φυσική—Ώραι 5 καθ' εβδομάδα.

1) Ακουστική. Ήχος, οχήματα αυτού. Ταχύτης του ήχου, τρόποι διαδόσεως αυτού. Ανάκλασις του ήχου, ηχώ, αντήχησις. Ύψος, ισχύς και χροιά του ήχου. Μέτρησις του ύψους, γραφική μέθοδος. Παλμοί των τεταμένων χορδών, κυμάνσεις επιμήκεις και εγκάρσιοι. Αρχή του Doppler. Θεωρία των κυμάνσεων στοιχειωδώς. Ηχητικοί σωλήνες. Μουσικαί κλίμακες. Το φωνητικόν και το ακουστικόν όργανον του ανθρώπου. Φωνογράφος. Ασκήσεις εν εκάστω κεφαλαίω. 2) Οπτική. Φως, θεωρία των κυμάνσεων. Αρχή του Huyghens. Ευθύγραμμος διάδοσις του φωτός, αποτελέσματα αυτής. Ταχύτης του φωτός, νόμοι, φωτομετρία. Ανάκλασις του φωτός. Κάτοπτρα επίπεδα και σφαιρικά είδωλα. Διάθλασις του φωτός, νόμοι, ολική ανάκλασις και ορική γωνία. Ατμοσφαιρική διάθλασις, αντικατοπτρισμός. Διπλή διάθλασις. Φαινόμενα συμβολής του φωτός. Φαινόμενα περιθάλψεως. Πόλωσις του φωτός. Λεπτοί φακοί, είδωλα. Οπτικόν πρίσμα. Πρίσματα ολικής ανακλάσεως. Ανάλυσις και σύνθεσις του φωτός. Ηλιακόν φάσμα, θερμαντικαί και χημικαί ακτίνες (ενδέρυθροι, υπεριώδεις), φωτοχημεία. Γραμμαί του ηλιακού φάσματος. Φασματοσκόπιον και φασματοσκοπική ανάλυσις, νόμοι αυτής. Αστροφυσικά. Αντιχρωστικά συστήματα. Οφθαλμός, πορεία των ακτίνων, εμμετρωπία, πρεσβυωπία, μυωπία, υπερμετρωπία. Μεταίσθημα. Κινηματογράφος. Οπτικά όργανα. Διόπτραι, τηλεσκόπια, μικροσκόπια, υπερμικροσκόπιον. Φωτεινά μετέωρα. Ασκήσεις ως ανωτέρω. 3) Μηχανική, α') ορισμός και διαίρεσις αυτής. Υλικόν σημείον, στερεόν σώμα. Δυνάμεις, δυναμόμετρα, σύνθεσις δυνάμεων ενεργουσών επί σημείου,

πολύγωνον των δυνάμεων. Ανάλυσις δυνάμεων. Στατική των στερεών. Ροπή δυνάμεως προς σημείον. Σύνθεσις παραλλήλων δυνάμεων,εφαρμογήεπίτου μοχλού. Κέντρον βάρους, εύρεσις αυτού. Ζεύγος. Μετάθεσις ζεύγους και μετασχηματισμός εις ζεύγος ισόρροπον. Σύνθεσις ζευγών. Σύνθεσις οσωνδήποτε δυνάμεων επί στερεού σώματος. Συνθήκαι ισορροπίας ελευθέρου στερεού και στερεού στηριζομένου επί επιπέδου οριζοντίου. Ισορροπία των απλών μηχανών. β') Κίνησις ομαλή. Ταχύτης. Εξίσωσις κινήσεως υλικού σημείου. Ταχύτης εις πάσαν κίνησιν. Ευθύγραμμος ομαλώς μεταβαλλομένη κίνησις, επιτάχυνσις. Επιτάχυνσις εν οία δήποτε κινήσει. Κεντρομόλος επιτάχυνσις. Κίνησις κυκλική, κίνησις περιοδική. Κίνησις απλή παλμική. Κίνησις στερεού σώματος μεταβατική, περιστροφική, ελικοειδής. Κοχλίας. Ο κοχλίας ως μηχανή. Μετατροπή κινήσεως ευθυγράμμου εις κυκλικήν και αντιστρόφως. Μετατροπή συνεχούς κινήσεως εις παλινδρομικήν και αντιστρόφως. γ') Δυναμική. Αρχαί, μάζα. Θεωρία ταύτης, ενέργεια, αρχή της διατηρήσεως της ενεργείας. Φυγόκεντρος δύναμις. Νευτώνειος έλξις. Βαρύτης, πτώσις των σωμάτων εν τω κενώ, νόμοι αυτής. Πτώσις εν υλικώ μέσω,αντίστασιςτου μέσου. Εφαρμογαί των νόμων του Μαριόττου, του Αρχιμήδους κλπ. Της αντιστάσεως του μέσου εις την κίνησιν των αεροστάτων, των αεροπλάνων, των υποβρυχίων. Σύντομος ιστορική έκθεσις και περιγραφήτωναεροστάτωνκαιτων αεροπλάνων. δ') Εκκρεμές.—Απλούν εκκρεμές, φυσικόν εκκρεμές, αναστρέψιμα εκκρεμή. Εκκρεμή ωρολόγια. Ρυθμόμετρον. Αιτίαι μεταβάλλουσαι το θ. Μεταβολαί του απολύτου βάρους των σωμάτων καθ' ύψος. Αποδείξεις της περιστροφής της γης. ε') Συστήματα μονάδων. Όργανα μετρήσεων, σφάλματα. Βερνιέρος, καθετόμετρον, αερόσταθμα, μικρομετρικός κοχλίας. ζ') Ελαστικότης.—Ελαστικότης των στερεών, εφελκισμός και συμπίεσις. Νόμος του Hootke. Κάμψις, στρέψις. Όριον ελαστικότητος. Μόνιμοι αλλοιώσεις των στερεών, σκληρότης. Φορτίον θραύσεως. Ασκήσεις πειραματικαί και θεωρητικαί, εν εκάστω κεφαλαίω. 4) Μαγνητισμός και ηλεκτρισμός. α') Δυναμικά επίπεδα. Πεδίον μαγνητικόν, μαγνητικόν φάσμα. Μαγνητική ροπή ράβδου. Μαγνητική ροή. Γραμμαί επαγωγής. Μαγνητοπερατόν. β') Ηλεκτρικόν πεδίον. Έργον εν τω πεδίω. Ηλεκτροδυναμικόν, ισόρροποι επιφάνειαι. Χωρητικότης. Μέτρησις ηλεκτροδυναμικού, ηλεκτρόμετρα. Μαγνητικόν πεδίον ρεύματος ευθυγράμμου, κυκλικού, σωληνοειδούς. Νόμος του Laplace. Επίδρασις μαγνητικού πεδίου επί ρεύματος, νόμος του Maxwell Συστήματα μονάδων. γ') Ηλεκτρικαί παλμώσεις. Υψίσυχνα ρεύματα. Πειράματα του Herz.

Μετάδοσις των ηλεκτρικών κυμάνσεων. Δέκται. Στοιχειώδεις γνώσεις ασυρμάτου τηλεγραφίας και τηλεφωνίας. δ') Περί ραδιοενεργείας (συντομώτατα). Ασκήσεις ως ανωτέρω. Γ'. Χημεία.—Ώραι 3 καθ' εβδομάδα. 1) Εισαγωγή εις την οργανικήν χημείαν, ιστορική αυτής ανασκόπησις, τοέργοναυτής. Ουσίαι οργανικαί και οργανωμέναι. Συστατικά των οργανικών ενώσεων. Στοιχειώδεις ανάλυσις οργανικής ενώσεως. Καταρτισμός του μοριακού τύπου της οργανικής ενώσεως. Ενώσεις ισομερείς και πολυμερείς. Ασκήσεις. 2) Διαίρεσις των οργανικών ενώσεων: α') υδρογονάνθρακες και σπουδαιότερα τούτων σειραί. 1) μεθάνιον, αιθάνιον, πετρέλαια, αιθυλένιον, οξυλένιον, φωταέριον, τερενβιθέλαιον. 2) Αρωματικοί υδρογονάνθρακες, βενζόλη, νιτροβενζόλη, τουλουόλη, ναυθαλίνη, πνεύματα, οινοπνευματική ζύμωσις οίνος, ζύθος, γλυκερίνη, νιτρογλυκερίνη, δυναμίτις, αιθέρες, λίπη,έλαια,ουρία,αλδεύδαι. 3) Οργανικά οξέα, οξεικόν οξύ, οξαλικόν, ηλεκτρικόν, τρυγικόν, κιτρικόν, στεατικόν, φαινικόν, ελαϊκόν, κηρία, σάπωνες. Ασκήσεις. β') Υδατάνθρακες, σταφυλοζάκχαρον, γαλακτοζάκχαρον, άμυλον,και εξαγωγή αυτού, δεξιτρίνη, αραβικόν κόμμι, κυτταρίνη και χρήσις αυτής, νιτροταρίνη, πικρικόν οξύ, πικρικά αλατα. Αλκαλοειδή γενικώς, αιθέρια έλαια, ρητίναι, ελαστικόν κόμι, γουταπέρκα, ουσίαι λευκωματώδεις. Ασκήσεις. (-)'. ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ

Τάξις Α'.—Ώραι 3 καθ' εβδομάδα. α') Στοιχεία φυσικής και μαθηματικής γεωγραφίας. 1) Η γη. Σχήμα και μέγεθος της γης. Άξων, πόλοι, μέγιστοι και μικροί κύκλοι αυτής (Ισημερινός, παράλληλοι, μεσημβρινοί, πρώτος μεσημβρινός, εκλειπτική, τροπικοί και πολικοί κύκλοι). Ζώναι της γης. Κίνησις της γης περί τονάξονάτης, ημέρα και νυξ, διάρκεια αυτών. Κίνησις της γης περί τον ήλιον, τροπικόν έτος, αι τέσσαρες ώραι αυτού. 2) Η υδρόγειος σφαίρα. Γεωγραφικόν πλάτος και μήκος, μέτρησις αύτου. Εύρεσις της θέσεως σημείου επί της υδραγωγείου σφαίρας, δεδομένου του γεωγραφικού πλάτους και μήκους αυτού και τανάπαλιν. Εύρεσις της εις μοίρας, μέτρα και ώρας αποστάσεως απ' αλλήλων δύο πόλεων. Σχετικαί ασκήσεις. 3) ορίζων. Κύρια και δευτερεύοντα σημεία αυτού, προσανατολισμός. ΙΙυξίς. 4) Χάρται γεωγραφικοί και ναυτικοί. Δίκτυον παραλλήλων και μεσημβρινών. Κλίμαξ σμικρύνσεως. Εύρεσις επί του χάρτου σημείου η πόλεως, ων δί-

δίδονταιτογεωγραφικόν πλάτος και μήκος και τανάπαλιν εις μέτρα και ώρας. Σχετικαί ασκήσεις. 5) Διαμελισμός της επιφανείας της γης. Ήπειροι και ωκεανοί, θέσις και μέγεθος αυτών. Ό ρ η , γένεσις και ύψος αυτών. Οροπέδια, πεδιάδες, έρημοι, ποταμοί, λίμναι, θάλασσαι, βάθος, θερμοκρασία και ρεύματα της θαλάσσης, ευεργετικήεπίδρασιςταύτης επί της ξηράς. Μεταβολαί επί της επιφανείας της γης διά των βροχών, των χιόνων, των ποταμών, των παγετών, των ανέμων κττ 6) Η ατμόσφαιρα. Πάχος και θερμοκρασία αυτής. Ρεύματα εν τη ατμοσφαίρα. Άνεμος, νέφη, βροχαί, χιών, παγετώνες. Κλίματα. Β'. Γεωγραφία της Ελλάδος.

1) Η Ευρώπη ως ήπειρος εξεταζομένη. Θέσις και όρια αυτής. Κράτη της Ευρώπης. 2) Ή Ελλάς ως κράτος της Ευρώπης. Θέσις, όρια, φυσική και πολιτική διαίρεσις, έκτασις και πληθυσμός αυτής. Ό ρ η , πεδιάδες, ποταμοί και λίμναι της Ελλάδος. Παραλίαι, διαμελισμός τούτων και επίδρασις αυτών εις την ανά πτυξιν του λαού, την συγκοινωνίαν, την ναυτιλίαν και το εμπόριον. Αρμονική διάπλασις του εδάφους, επίδρασις ταύτης υπό έποψιν κλιματολογικήν και ποικιλίας προϊόντων. Ορυκτά, γεωργία, κτηνοτροφία, ιχθυοτροφία, βιομηχανία, ναυτιλία και εμπόριον, αίτια της κατά τύπους αναπτύξεως αυτών. Συγκοινωνία, μέσα αυτής. Η Ελλάς ως ναυτική δύναμις. Πολίτευμα της Ελλάδος, διοίκησις εν γένει, θρησκεία, εκπαίδευσις, γλώσσα. Ο Ελληνικός λαός, καταγωγή αυτού. Πυκνότης και αύξησις του πληθυσμού, συνοικισμοί.

Τάξις Β'.—Ώραι 2 καθ' εβδομάδα. 1) Τα γειτονικά κράτη της Ελλάδος.—Θέσις, όρια, έκτασις, πληθυσμός και πολίτευμα αυτών. Διάπλασις του εδάφους, όρη, ποταμοί, λίμναι και κλίμα των Κρατών τούτων. Ασχολίαι των κατοίκων, προϊόντα και μέσα συγκοινωνίας. Λόγος της εν εκάστω τούτων αναπτύξεως της γεωργίας η της κτηνοτροφίας η της αλιείας η της βιομηχανίας η της ναυτιλίας η του εμπορίου κλπ. Κέντρα γεωργικά, βιομηχανικά και εμπορικά και αι μετά της Ελλάδος σχέσεις αυτών. 2) Εξέτασις κατά το προηγούμενον εδάφιον των λοιπών κρατώντηςΕυρώπης. 3) Ομοία εξέτασις των λοιπών Ηπείρων, εξαιρομένων των εν εκάστη τούτων ιδιαζόντων όρων προς ανάπτυξιν εν αυτοίς της γεωργίας, κτηνοτροφίας, αλιείας, βιομηχανίας, ναυτιλίας, εμπορίου κλπ. όρη, οροπέδια, πεδιάδες, ποταμοί, λίμναι, θάλασσαι, έρημοι, στέππαι κλ.π. Πυκνότερον ή αραιότερον κατωκημέναι χώραι, αύξησις ή ελάττωσις του πληθυσμού αυτών, κυριώτεραι πόλεις. Μεταναστεύσεις. Ευρωπαϊκαί κτήσεις επί των άλλων ηπείρων, ελεύθερα Κράτη εν αυταίς, πολιτεύματα τούτων.

Γ. ΙΧΝΟΓΡΑΦΙΑ

Τάξις Α'.—Ώρα. 3 καθ' εβδομάδα. 1) Αρχαί προοπτικής μετ' ασκήσεων εις την παρατήρησιν διαφόρων απλών αντικειμένων και ανωμαλιών του εδάφους, πρόχειρος σχεδιαγράφησις αυτών. 2) Ελευθέρα ιχνογραφία διά μολυβδοκονδύλου εκ του φυσικού φύλλων, ανθέων, φυτών και απλών αντικειμένων σχολικής και οικιακής χρήσεως. 3) Ιχνογράφησις αναγλύφων φυτών και ζώων και διδακτικών οργάνων. 4) Ασκήσεις κατ' οίκον επί των εκάστοτε διδασκομένων προς ανάπτυξιν της δεξιότητος των μαθητών εις το ιχνογραφείν δι' ελευθέρας χειρός. Τάξις Β'.—Ώραι 3 καθ' εβδομάδα. 1) Προοπτική ως εν τη Α', τάξει. 2) Αρχαί διακοσμητικής. Ιχνογράφησις δι' ελευθέρας χειρός απλών κοσμημάτων. 3) Χρήσις χρωματιστικών κονδυλίων και υδατοχρώματος. Ιχνογράφησις μνημείων τέχνης Ελληνικής, του Μεσαίωνος και της Αναγεννήσεως κατά προτίμησιν εκ των σχετιζομένων προς την εκάστοτε διδασκομένην ιστορικήν ύλην. 4) Ασκήσεις κατ' οίκον ως εν τη προηγουμένη τάξει. Τάξις Γ'.—Ώραι 3 καθ' εβδομάδα. 1) Γεωμετρικόν σχέδιον.—Ορισμός αυτού, όργανα και μέσα χρήσιμα εις τον σχεδιαστήν, λύσις διά κατασκευών απλών γεωμετρικών προβλημάτων. Iχνογράφησις υπό κλίμακα επιπέδων σχημάτων. 2) Γεωμετρικά σχέδια πατωμάτων, ορόφων και των τοιούτων. Προβολικά επίπεδα. Προβολαί σημείου, γραμμών και επιπέδων σχημάτων. Σχεδιογραφήματα και ιχνογραφήματα στερεών γεωμετρικών σχημάτων, επίπλων και οικιακών σκευών, εχόντων γεωμετρικόν σχήμα. 3) Χρήσις της σινικής μελάνης. 4) Ασκήσεις κατ' οίκον ως και εν ταις κατωτέραις τάξεσιν. Τάξις Δ'.—Ώραι 3 καθ' εβδομάδα. 1) Συνέχεια του προγράμματος της τρίτης τάξεως. 2) Εφαρμογαί της παραστατικής γεωμετρίας και της προοπτικής επί διαφόρων σχεδίων κατά προτίμησιν αρχιτεκτονικών. Αντιγραφή αρχιτεκτονικών σχεδίων υπό κλίμακα. 3) Ασκήσεις κατ' οίκον ως και εν ταις κατωτέραις τάξεσιν. ΙΑ'. Γυμναστική και σκοποβολία. Εφαρμογήτουισχύοντος διά τα γυμνάσια προγράμματος των μαθημάτων τούτων.

Ωρολόγιον Πρόγραμμα των και Μαθήματα

μαθημάτων τ των

ΤΑΞΕΙΣ

Ώραι

Α' Β' Γ' Δ' εν όλω Α'. Β'.

Θρησκευτικά Ελληνικά Νέα »

αρχαία Γ'. Ιστορία Δ'. Ψυχολογία και Λογική Ε' Γαλλικά ΣΤ'. Μαθηματικά 1. Αριθμητική 2. Άλγεβρα 3. Γεωμετρία 4. Τριγωνομετρία 5. Παραστατική 6. Αναλυτική γεωμετρία Ζ'. Κοσμογραφία Η'. Φυσικά και Υγιεινή 1. Φυσική Ιστορία 2. » Πειραματική 3. Χημεία Θ'. Γεωγραφία I'. Ιχνογραφία ΙΑ'. Γυμναστική και Σκοποβολία Ώραι καθ'

εβδομάδα

1 3 6 2 — 5

1 3 5 2 — 4

— 2 4 2 2 4

— 2 4 2 — 3

2 10 19 8 2 16

2 2 2 — — — —

1 2 2 — — — —

— 2 2 2 2 — —

— 2 2 1 ί 2 2

3 8 8 3 3 2 2

4 — — 3 3 3

2 2 2 3 3 5 3 3 3 2 — — 3 3 3 3 3 2

10 11 9 5 12 11

36 36 36 36

Εν Αθήναις τη 25 Νοεμβρίου 1922 Ο επί των Εκκλησιαστικών

I. ΣΙΩΤΗΣ

κλπ.

Υπουργός

11 ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΤΗΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ (Π. Διάταγμα/4 Ιανουαρίου 1926) Κυβέρνηση Θ. Πάγκαλου Υπουργός Ρ. Λιβαθινόπουλος

Περί τροποποιήσεως της υπ' αριθ. 44598 Υπουργικής αποφάσεως «περί προγράμματος των μαθημάτων του Βαρβακείου Λυκείου κλπ.» ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Έχοντες υπ' όψει το άρθρον 7 εδ. 2 του κωδικοποιηθέντος υπ' αριθ. 1242α νόμου «περί μέσης εκπαιδεύσεως», προτάσει του επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργού, εκτελούντος την υπ' αριθ. 764 πράξιν, του Εκπαιδευτικού Συμβουλίου, αποφασίζομεν: Τροποποιείται η υπ' αριθ. 44598 υπουργική απόφασις της 25 Νοεμβρίου 1922 «περί προγράμματος των μαθημάτων του Βαρβακείου Λυκείου κλπ.», προστιθεμένων εις το τέλος του τμήματος «Η' Φυσικά» των εξής: «Δ' Υγιεινή, ώρα 1 καθ' εβδομάδα, διδασκομένη επί τη βάσει του διά τα γυμνάσια εγκεκριμένου διδακτικού βιβλίου υπό του σχολιάτρου, εν ελλείψει δε τοιούτου υπό του διδάσκοντος την Φυσικήν ιστορίαν καθηγητού η ιατρού υγειονολογικώς προπαιδευθέντος». Εις τον αυτόν επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργόν, ανατίθεμεν την δημοσίευσιν και εκτέλεσιν του παρόντος Διατάγματος. Εν

Αθήναις

Ο

τη

4 Ιανουαρίου 1926 Πρόεδρος της Δημοκρατίας ΠΑΥΛΟΣ ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗΣ

Ο

επί

των

Εκκλησιαστικών

κλπ. Υπουργός

PIX. ΛΙΒΑΘΙΝΟΠΟΥΛΟΣ

Αναδημοσιεύεται από την ΕτΚ, αρ. 10, τχ. Α'/11 Ιανουαρίου 1926. Βλ. και κείμενο Α112.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

σ.

9

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΟΜΗ Τ Η Σ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

11-74

Α' Ελληνικά σχολεία - Γυμνάσια Β' Βαρβάκειο Λύκειο - Πρακτικά Λύκεια

11 21

Γ' Διδασκαλεία

23

α'. Διδασκαλεία αρρένων

23

β'. Διδασκαλεία θηλέων

33

γ'. Διδασκαλεία νηπιαγωγών

36

δ'. Διδασκαλείο Τεχνικής Εκπαιδεύσεως

38

ε'. Διδασκαλεία Γυμναστικής

39

στ'. Ειδικά Διδασκαλεία

Δ' Ριζάρειος Εκκλησιαστική Σχολή - Ιερατικά σχολεία (σχολές) Ε' Εμπορικές Σχολές ΣΤ' Ειδικά σχολεία επαγγελματικής εκπαίδευσης

43

43 46 57

α'. Ναυτικά σχολεία

57

β'. Αστικά σχολεία θηλέων

63

γ'. Γεωργικά σχολεία

64

Ζ' Σύνοψη

69

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α' ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ-ΓΥΜΝΑΣΙΩΝ

77-674

1. Σύσταση Γυμνασίου και Ελληνικού σχολείου στο Ναύπλιο (21 Νοεμβρίου/3 Δεκεμβρίου 1833) 2. Διδασκαλία της κατηχήσεως εις τα σχολεία (5/17 Ιουλίου 1834) 3. Διοργανισμός και τάξη των μαθημάτων των Ελληνικών σχολείων και γυμνασίων (31 Δεκεμβρίου 1836/12 Ι α νουαρίου 1837) 4. Κανονισμός των Ελληνικών σχολείων και Γυμνασίων (31 Δεκεμβρίου 1836/12 Ιανουαρίου 1837) 5. Παράδοση των ιερών γραμμάτων (13 Αυγούστου 1848) 6. Περίοδος των μαθημάτων στα Γυμνάσια (24 Μαρτίου 1851) 7. Πρόγραμμα Ελληνικών σχολείων και Γυμνασίων 1855 (31 Αυγούστου 1855) " 8. Τακτικός εκκλησιασμός των μαθητών (3 Μαρτίου 1856) 9. Έναρξη του μαθήματος της πειραματικής φυσικής (28 Φεβρουαρίου 1857) 10. Η σημασία των σπουδών στο Ελληνικό σχολείο και Γυμνάσιο (11 Ιουνίου 1857) 11. Μέθοδοι διδασκαλίας (17 Ιουλίου 1857) 12. Ελληνική θεματογραφία (12 Αυγούστου 1857) 13. Διδασκαλία της αρχαίας και νεότερης ελληνικής γλώσσας (14 Αυγούστου 1857)

132

14. Αναλυτικό πρόγραμμα των μαθηματικών (15 Σεπτεμβρίου 1857)

134

15. Εσωτερικός κανονισμός των Γυμνασίων και των Ελληνικών σχολείων (19 Οκτωβρίου 1857)

143

16. Οδηγίες για την εφαρμογή του εσωτερικού κανονισμού (19 Οκτωβρίου 1857)

70 81

82 84 110 112 114 122 124 στο 125 127 129

148

17. Ερωτήματα για απάντηση σχετικά με τη λειτουργία σχολείων (1 Ιουλίου 1862)

των 154

18. Εισαγωγή της γυμναστικής στα κατώτερα, εκπαιδευτήρια (8 Δεκεμβρίου 1862)

163

19. Διοργάνωση της εκπαίδευσης στα Επτάνησα (20 Δεκεμβρίου 1865) 20. Οδηγίες για την εκπαίδευση στα Επτάνησα (3 Φεβρουαρίου 1866) 21. Οδηγίες για την εκπαίδευση στα Επτάνησα (3 Φεβρουαρίου 1866) 22. Προαιρετική η διδασκαλία της μουσικής (12 Ιουλίου 1866) 23. το μάθημα της ποιητικής δεν είναι αυτοτελές (23 Ιουνίου 1867) 24. Ωρολόγιο και αναλυτικό πρόγραμμα 1867 (2 Σεπτεμβρίου 1867) 25. Οδηγίες για τη διόρθωση «κακώς κειμένων» στα σχολεία (25 Σεπτεμβρίου 1868) 26. Κανονισμός του δημοσίου γυμναστηρίου (14 Οκτωβρίου

1868) 27. Προσθήκη μαθημάτων (18 Ιουνίου 1870) 28. Καθορισμός ωρών διδασκαλίας της πολιτικής γεωγραφίας 29. Εισαγωγή των στρατιωτικών ασκήσεων στα σχολεία (18 Φεβρουαρίου 1871) 30. Οδηγίες για την εφαρμογή των στρατιωτικών ασκήσεων (25 Μαρτίου 1871) 31. και άλλες οδηγίες για την εφαρμογή των στρατιωτικών ασκήσεων (8 Απριλίου 1871) 32. Αυστηρότητα στην εξέταση των ιερών μαθημάτων και βαθμολογία των μαθητών (31 Μαΐου 1871) 33. Οδηγίες για τα γραπτά γυμνάσματα (17 Αυγούστου 1872) 34. Αναπροσδιορισμός της διδασκαλίας των ιερών μαθημάτων (3 Σεπτεμβρίου 1873) 35. Διδασκαλία της πειραματικής φυσικής (30 Αυγούστου 1874) 36. Για το μάθημα της φυσικής στα Ελληνικά σχολεία (27 Μαΐου 1875) 37. Στρατιωτικός κανονισμός των Γυμνασίων του κράτους (5 Νοεμβρίου 1876)

165 167 169 171 172 173 184

188 190

192 194

19 στη 199 201 203 204 205 206

38. Διακοπή των στρατιωτικών ασκήσεων (25 Οκτωβρίου 1877)

222

39. Οδηγίες για τη σύνταξη του προγράμματος (28 Μαΐου 1880)

223

40. Εισαγωγή της γυμναστικής στα Γυμνάσια (22 Σεπτεμβρίου 1880) 41. Εφαρμογή της εκπαιδευτικής νομοθεσίας στις προσαρτώμενες επαρχίες (31 Αυγούστου 1881) 42. Διδασκαλία των Ιερών μαθημάτων στα Ελληνικά σχολεία (2 Σεπτεμβρίου 1882)

224 226 227

43. Προσάρτηση γυμναστηρίων στα Γυμνάσια (22 Νοεμβρίου

1882) 44. Εφαρμογή του διατάγματος για τα γυμναστήρια (18 Ιανουαρίου 1883) 45. Η γυμναστική στα Ελληνικά σχολεία (24Ιανουαρίου 1883) 46. Οδηγίες για την εφαρμογή του προηγούμενου διατάγματος (29 Ιανουαρίου 1883) 47. Επανεισαγωγή των στρατιωτικών ασκήσεων στα Γυμνάσια 48. Ή διδασκαλία των ξένων γλωσσών προαιρετική για τους διδασκόμενους αλλά υποχρεωτική για τους διδάσκοντες (12 Απριλίου 1883) 49. Έλεγχος άπουσιών των μαθητών από τις στρατιωτικές ασκήσεις (21 Απριλίου 1884) 50. Καθήκοντα καθηγητών (11 Μαΐου 1884) 51. Οδηγίες για τις εξετάσεις (22 Μαΐου 1884) 52. Πρόγραμμα 1884 (23 Ιουνίου 1884) 53. Οδηγίες για τη σύνταξη του προγράμματος (27 Ιουνίου 1884) 54. Οδηγίες για τη διόρθωση προγραμμάτων των Ελληνικών σχολείων (27 Ιουνίου 1884) 55. Πότε πρέπει να γίνεται η διδασκαλία των ελληνικών (27 Σεπτεμβρίου 1884) 56. Οδηγίες για τη διδασκαλία των στρατιωτικών ασκήσεων (1 Οκτωβρίου 1884) 57. Διδακτέα κείμενα νεοελλήνων συγγραφέων (21 Νοεμβρίου 1884) 58. Στρατιωτικός κανονισμός των μαθητών του Γυμνασίου (25 Νοεμβρίου 1884) 59. Τροποποίηση του προγράμματος του 1884 ( = Πρόγραμμα 1885) (31 Αυγούστου 1885)

228 230 231 232

235

23 239 240 243 257 260 263 264 267 271 279

60. Οδηγίες για την εφαρμογή των στρατιωτικών ασκήσεων (28 Σεπτεμβρίου 1885) 61. Αναβολή των στρατιωτικών ασκήσεων στα εκτός της πρωτεύουσας Γυμνάσια (20 Νοεμβρίου 1885) 62. Γενικός επόπτης των στρατιωτικών ασκήσεων (12 Φεβρουααρίου 1886) 63. Ρύθμιση εξεταστικού θέματος (30 Απριλίου 1886) 64. Μεταβολή στο πρόγραμμα: Διδασκαλία της χημείας (29 Σεπτεμβρίου 1886) 65. Οδηγίες για το μάθημα της χημείας (3 Οκτωβρίου 1886) 66. Πρόγραμμα 1886 (31 Οκτωβρίου 1886) 67. Διορισμοί καθηγητών στα σχολεία (20 Δεκεμβρίου 1887) 68. Διορισμός γενικού επόπτη των στρατιωτικών ασκήσεων (22 Μαρτίου 1889) 69. Δεν γίνονται εξετάσεις για τις στρατιωτικές ασκήσεις (29 Μαρτίου 1889) 70. Χρόνος των στρατιωτικών ασκήσεων (30 Απριλίου 1889) 71. Καθήκοντα διδασκόντων (12 Απριλίου 1891) 72. Οδηγίες για τη διδασκαλία και τα προγράμματα (14 Απριλίου 1891) 73. Τροποποίηση του προγράμματος του 1886 (2 Αυγούστου 1894) 74. Πρόγραμμα 1896 (23 Αυγούστου 1896) 75. Γραπτά γυμνάσματα των μαθητών των Γυμνασίων και Ελληνικών σχολείων (23 Αυγούστου 1896) 76. Οδηγίες διδασκαλίας (7 Νοεμβρίου 1896) 77. Πρόγραμμα 1897α (11 Σεπτεμβρίου 1897) 78. Τροποποίηση του προγράμματος του 1897 ( = πρόγραμμα 1897β) (17 Νοεμβρίου 1897) 79. Εφαρμογή οδηγιών διδασκαλίας (12 Ιανουαρίου 1898) 80. Γυμνασιακές εκδρομές (Φεβρουάριος 1898) 81. Εκκλησιασμός και θρησκευτική μόρφωση των μαθητών (6 Οκτωβρίου 1898) 82. Συμπληρωματικός κανονισμός των Γυμνασίων και Ελληνικών σχολείων (9 Οκτωβρίου 1898)

283 285 286 288 289 290 291 298 300 302 303 304 306 308 311 των 327 341 370 375 378 383 386

83. Εισαγωγή του μαθήματος της γραμματολογίας στα Γυμνάσια (16 Φεβρουαρίου 1899) 84. Ανακαθορισμός του μαθήματος των θρησκευτικών στα Ε λ ληνικά σχολεία (22 Μαρτίου 1899) 85. Γυμναστική, γυμναστικοί και αθλητικοί αγώνες (10 Ιουλίου 1899) 86. Διδασκαλία της γυμναστικής στα σχολεία (20 Νοεμβρίου 1899) 87. Αναλυτικό πρόγραμμα της γυμναστικής (20 Νοεμβρίου 1899) 88. Πρόγραμμα 1900 (21 Σεπτεμβρίου 1900) 89. Επανακαθορισμός των ωρών διδασκαλίας της γυμναστικής (22 Οκτωβρίου 1901) 90. Πρόγραμμα 1903 (6 Σεπτεμβρίου 1903) 91. Πρόγραμμα 1906 (5 Οκτωβρίου 1906) 92. Συμπλήρωση του προγράμματος 1906 ως προς τα θρησκευτικά και γαλλικά του Γυμνασίου (27 Νοεμβρίου 1906) 93. Άσκηση των μαθητών στη σκοποβολή (20 Δεκεμβρίου 1907) 94. Αναλυτικό πρόγραμμα γυμναστικής (23 Ιουνίου 1909) 95. Τα νεοελληνικά αναγνώσματα και η χημεία στο Γυμνάσιο (8 Οκτωβρίου 1909) 96. Οδηγίες για τη γυμναστική (21 Μαρτίου 1912) 97. Οι γυμναστές όμοιοι με τους άλλους καθηγητές (27 Ιουνίου 1912) 98. Προσωπικό των σχολείων - Σχολεία Μέσης Εκπαίδευσης (19 Αυγούστου 1914) 99. Πρόγραμμα 1914 (31 Οκτωβρίου 1914) 100. Κύρωση και προσθήκες στο από 19 Αυγούστου 1914 Β. Δ. (17 Νοεμβρίου 1914) 101. Καθορισμός ωραρίου διδασκαλίας των σχολείων (28 Μαΐου 1916) 102. Επέκταση της εκπαιδευτικής νομοθεσίας στη Βόρεια Ήπειρο (28 Μαΐου 1916) 103. Καθορισμός ωραρίου διδασκαλίας κατά το σχολικό έτος 19171918 (25 Δεκεμβρίου 1917)

390 393 396 398 411 423 431 433 436 564 566 568 600 601 602 604 606 629 630 632 634

104. Καθορισμός ωραρίου διδασκαλίας κατά το σχολικό έτος 19181919 (15 Σεπτεμβρίου 1918) 105. Ειδικό ωρολόγιο πρόγραμμα Ελληνικών σχολείων (8 Οκτωβρίου 1918) 106. Προσθήκη του μαθήματος της χειροτεχνίας στο πρόγραμμα 1914 (17 Δεκεμβρίου 1918) 107. Ειδικές ρυθμίσεις για το σχολικό έτος 1918-1919 (17 Δεκεμβρίου 1918) 108. Κωδικοποίηση των διατάξεων περί μέσης εκπαιδεύσεως (24 Ιουνίου 1919) 109. Ιδιαίτερα τμήματα γυμναστικής για τα κορίτσια (24 Ιουνίου 1920) 110. Αναλυτικό πρόγραμμα σωματικής αγωγής και στρατιωτικής προπαιδεύσεως (13 Νοεμβρίου 1925) 111. Αντιστοιχία τάξεων (14 Μαΐου 1927) 112. Διδασκαλία της υγιεινής στα σχολεία (22 Μαρτίου 1929)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β' ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΒΑΡΒΑΚΕΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ— ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ

1. Ίδρυση Βαρβακείου Λυκείου (6 Οκτωβρίου 1886) 2. Πρόγραμμα 1886 (6 Οκτωβρίου 1886) 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.

Τάξη επαναλήψεως (28 Σεπτεμβρίου 1887) Πρόγραμμα 1890 (3 Οκτωβρίου 1890) Πρόγραμμα 1893 (12 Αυγούστου 1893) Ώρες διδασκαλίας των μαθηματικών ( = Πρόγραμμα 1912) (21 Αυγούστου 1912) Καθορισμός ωραρίου διδασκαλίας κατά το σχολικό έτος 19171918 (25 Δεκεμβρίου 1917) Καθορισμός ωραρίου διδασκαλίας κατά το σχολικό έτος 19181919 (15 Σεπτεμβρίου 1918) Περί μεταρρυθμίσεως του Βαρβακείου Λυκείου (24 Ιουνίου 1920) Πρόγραμμα 1922 (25 Νοεμβρίου 1922) Προσθήκη της υγιεινής (4 Ιανουαρίου 1926)

639 644 646 648 649 657 658 661 663

675-752 677 685 695 697 705 715 717 718 719 723 752

Ο ΠΡΩΤΟΣ ΤΟΜΟΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΤΟΥ ΔΑΥΙΔ ΑΝΤΩΝΙΟΥ

ΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ

ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ (1833-1929)

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΔΕΚΑΤΟ ΕΒΔΟΜΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΤΗΘΗΚΕ, ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΘΗΚΕ ΚΑΙ ΤΥΠΩΘΗΚΕ ΣΤΟ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ ΤΩΝ Ε. ΜΠΟΥΛΟΥΚΟΥ - Α. ΛΟΓΟΘΕΤΗ O.E. ΦΩΤΟΜΑΡΑ 54 — Ν. ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΛ. 92.38.933 - 92.36.675 ΜΕ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΑΙ ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ ΒΑΣΩΣ ΚΥΡΙΑΖΑΚΟΥ ΤΟΝ ΝΟΕΜΒΡΙΟ ΤΟΥ 1987 ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΝΕΑΣ ΓΕΝΙΑΣ