فصلنامه فرهنگ مردم ایران شماره 11 زمستان 1386

‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان‬ ‫ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪1386‬‬ ‫‪ y‬ﻣﺪﻳﺮﻣﺴﺌﻮل‪ :‬ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ﭘﻮﻳﺎ‬ ‫‪ y‬ﺳﺮدﺑﻴﺮ‪ :‬دﻛﺘﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺣﺴﻨﻲﻓﺮ‬ ‫ﻫﻴﺄت داوران اﻳﻦ ﺷﻤﺎره ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺣﺮوف اﻟﻔﺒﺎء‪ :‬دﻛﺘﺮ ﺳﻴﺪ رﺿﺎ ﺷﺎﻛﺮي‪ ،‬دﻛﺘـﺮ ﻣﺤﻤﺪﺻـﺎدق ﻓﺮﺑـﺪ‪،‬‬ ‫دﻛﺘﺮ ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ﻗﺒﺎدي‪،‬دﻛﺘﺮ ﺣﻤﻴﺪ ﻛﺮﻣﻲﭘﻮر‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻫﻤﺎﻳﻮنﺳﭙﻬﺮ‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﺷﻬﺮام ﻳﻮﺳﻔﻲﻓﺮ‬ ‫‪ y‬ﻣﺪﻳﺮ اﺟﺮاﻳﻲ‪ :‬ﻣﻬﺮزاد ﭘﺰشﭘﻮر‬ ‫‪ y‬وﻳﺮاﺳﺘﺎري ﻓﻨﻲ‪ :‬ﺳﻮﻳﻞ ﻣﺎﻛﻮﺋﻲ‬ ‫‪ y‬ﺣﺮوﻓﭽﻴﻨﻲ‪ :‬ﺷﻬﺮام ﻧﺠﻔﻲ‬ ‫‪ y‬ﻧﺎﻇﺮ آواﻧﮕﺎري‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﻨﺒﻲ ﺳﻼﻣﻲ‬ ‫‪ y‬ﺻﻔﺤﻪآراﻳﻲ‪ :‬ﺷﻬﻨﺎم ﺷﺠﺎﻋﻲ‬ ‫‪ y‬ﻃﺮاﺣﻲ ﺟﻠﺪ‪ :‬ﻣﻬﻨﺎز ﺣﺴﺎﻣﻲ‬ ‫‪ y‬ﻟﻴﺘﻮﮔﺮاﻓﻲ و ﭼﺎپ‪ :‬ﺳﺮوش‬ ‫‪y‬ﻋﻜﺲ ﺟﻠﺪ‪ :‬ﻋﻜﺲﻫﺎي زﻣﻴﻨﻪ و ﻣﺤﺮم از رﺿﺎ اﻗﺒﺎﻟﻲ و ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻜﺲﻫﺎ ارﺳﺎﻟﻲ از ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎران اﺳﺘﺎنﻫﺎي‬ ‫ﺳﻴﺴﺘﺎن و ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻮﺷﻬﺮ و ﺑﻨﺪرﻋﺒﺎس‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻲ‪ :‬ﺗﻬﺮان ـ ﻧﻴﺎوران‪ ،‬ﺟﻤﺎلآﺑﺎد‪ ،‬ﻛﻮﭼﻪ ﭘﻴﺮوز ﺷﻔﻴﻌﻲ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن واﺣﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم‬ ‫ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺻﺪا و ﺳﻴﻤﺎ‪ ،‬ﭘﺴﺖ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ‪[email protected] :‬‬ ‫ﺗﻠﻔﻦ‪ ،22827865 ،22826834:‬ﻧﻤﺎﺑﺮ‪22821744 :‬‬

‫راﻫﻨﻤﺎي درﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮش و ﭼﺎپ ﻣﻘﺎﻻت‬ ‫»ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان« ﺿﻤﻦ اﺳـﺘﻘﺒﺎل از آﺛـﺎر و ﻣﻘـﺎﻻت ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن در ﺣـﻮزه‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم و دﻋﻮت از ﺻﺎﺣﺒﻨﻈﺮان و ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪان ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻮزه)ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﺷﻨﺎﺳـﻲ ادﺑـﻲ‪،‬‬ ‫اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر و ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ( اﻃﻼﻋﺎت ﻧﺸﺮﻳﻪ و ﺷـﺮاﻳﻂ ﭘـﺬﻳﺮش و‬ ‫درج ﻣﻘﺎﻻت را ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻋﻨﺎﻳﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻜﺎت ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ و ارﺳﺎل دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻫﺪاف ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ‬ ‫‪1‬ـ ﻣﻌﺮﻓﻲ وﺟﻮه ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم در ﺣﻮزهﻫﺎي ﻗـﺼﻪ‪ ،‬داﺳـﺘﺎن‪ ،‬ﺿـﺮباﻟﻤﺜـﻞ‪،‬‬ ‫ﻟﻄﻴﻔﻪ‪ ،‬ﺣﻜﺎﻳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻞ و ﻣﺜﻞ‪ ،‬ﺷﻌﺮ و ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ‬ ‫‪2‬ـ ﻣﻌﺮﻓﻲ آداب و رﺳﻮم‪ ،‬آﻳﻴﻦﻫﺎ‪ ،‬ﺟﺸﻦﻫﺎ و ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺮدم اﻳﺮان‬ ‫‪3‬ـ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺸﺘﺮك در ﻣﻴﺎن اﻗﻮام اﻳﺮاﻧﻲ‬ ‫‪4‬ـ ﻧﺸﺎﻧﻪﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲﻳﺎﺑﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﻳﻚ‬ ‫‪5‬ـ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﺳﺎزي ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم ﺟﻬﺖ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري‬ ‫از آﻧﻬﺎ در ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺳﺎزﻣﺎن ﺻﺪا و ﺳﻴﻤﺎ‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻘﺎﻟﻪ‬ ‫‪1‬ـ در راﺳﺘﺎي ارزشﻫﺎي دﻳﻨﻲ و ﻣﻠﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻫﺪاف ﻧﺸﺮﻳﻪ و در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﻣﻘﺎﻟﻪ داراي ﭼﻜﻴـﺪه‪ ،‬واژهﻫـﺎي ﻛﻠﻴـﺪي‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣـﻪ‪ ،‬روش ﺷﻨﺎﺳـﻲ )ﺳـﺆال اﺻـﻠﻲ‪،‬‬ ‫ﻓﺮﺿﻴﻪ( ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي و ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪4‬ـ ﭼﻜﻴﺪه ﻓﺎرﺳـﻲ ﺣـﺪاﻛﺜﺮ‪ 70‬ﻛﻠﻤـﻪ و واژﮔـﺎن ﻛﻠﻴـﺪي ﺑـﻴﻦ ‪ 5‬ﺗـﺎ ‪ 7‬واژه ﺿـﻤﻴﻤﻪ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪5‬ـ ارﺟﺎعدﻫﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت )ﻧﺎم و ﻧﺎمﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‪ ،‬ﺳﺎل ﻧﺸﺮ و ﺷﻤﺎره ﺻﻔﺤﻪ ﻳـﺎ‬ ‫ﺻﻔﺤﺎت( ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪6‬ـ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺣﺮوف اﻟﻔﺒﺎ و ﻧﺎم ﺧـﺎﻧﻮادﮔﻲ‪ ،‬ﻧـﺎم ﻧﻮﻳـﺴﻨﺪه اﺛـﺮ‪ ،‬ﺗـﺎرﻳﺦ‬ ‫ﻧﺸﺮ‪ ،‬ﻋﻨﻮان ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻧﺎم ﻣﺘﺮﺟﻢ)در ﺻﻮرت داﺷﺘﻦ ﻣﺘﺮﺟﻢ( ﻣﺤﻞ ﻧﺸﺮ‪ ،‬ﻧﺎﺷﺮ و ﻧﻮﺑﺖ ﭼﺎپ‬ ‫آورده ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﺲ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﺎرﺳﻲ و ﻻﺗﻴﻦ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﺠﻼت ﻣﻲآﻳـﺪ و در ﻣﺮﺣﻠـﻪ‬ ‫آﺧﺮ آدرس ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه از ﺳﺎﻳﺘﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ذﻛﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪7‬ـ درج ﻣﻌﺎدل ﻻﺗﻴﻦ اﺳﺎﻣﻲ و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﻬﻢ داﺧﻞ ﭘﺮاﻧﺘﺰ‪ ،‬ﺟﻠﻮي اﺳﻢ ﻳﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺮﺑـﻮط‬ ‫ﺑﻪ آن ﺿﺮوري اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪8‬ـ درج ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻳﺎ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ ذﻛﺮ ﻣﺪارج ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ‪،‬‬ ‫آدرس ﭘﺴﺘﻲ و ﺷﻤﺎره ﺗﻠﻔﻦ در ﺻﻔﺤﻪ اول ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﭘـﺴﺖ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜـﻲ ﺿـﺮوري‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪9‬ـ ﺣﺠﻢ ﻣﻘﺎﻻت از ‪ 20‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ A4‬ﺗﺠﺎوز ﻧﻜﻨﺪ و ﻣﻄﺎﻟﺐ در ﻣﺤﻴﻂ ‪ word xp‬ﺗﺎﻳـﭗ‬ ‫ﺷﺪه و ﻧﺴﺨﻪ ﻧﺮماﻓﺰاري ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪10‬ـ ﻣﻄﺎﻟﺐ و ﻣﻘﺎﻻت اراﺋﻪ ﺷﺪه ﻗﺒﻼً در ﺟﺎﻳﻲ ﭼﺎپ ﻧﺸﺪه و ﻳﺎ ﻫﻤﺰﻣـﺎن ﺑـﻪ ﻧـﺸﺮﻳﻪ‬ ‫دﻳﮕﺮي اراﺋﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻜﺎت‬ ‫‪1‬ـ ﻣﻘﺎﻻت و ﻣﻄﺎﻟﺐ ارﺳﺎﻟﻲ ﻣﺴﺘﺮد ﻧﻤﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ در وﻳﺮاﻳﺶ ادﺑﻲ ﻣﻄﺎﻟﺐ آزاد اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪3‬ـ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻘﺎﻻت و ﻣﻄﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺑﺎ ذﻛﺮ ﻣﻨﺒﻊ آزاد اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي آواﻳﻲ‬ ‫واﻛﻪﻫﺎ‬

‫ﻫﻤﺨﻮان‬

‫ﻣﺜﺎل‬

‫‪a‬‬

‫=‬

‫اَ‬

‫‪abr‬‬

‫اﺑﺮ‬

‫‪d‬‬

‫‪(â)ā‬‬

‫=‬

‫آ‬

‫‪(âb)āB‬‬

‫آب‬

‫‪r‬‬

‫‪a:‬‬

‫=‬

‫اَ ﻛﺸﻴﺪه‬

‫‪a:sek‬‬

‫ﻫﺴﺘﻪ)ﺑﻪ ﮔﻮﻳﺶ دواﻧﻲ(‬

‫‪z‬‬

‫‪o‬‬

‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬

‫ُا‬ ‫او ﻛﺸﻴﺪه‬ ‫اُو‬ ‫اِ‬ ‫اِ ﻛﺸﻴﺪه‬ ‫اي )ﺋﻲ(‬ ‫او ﻛﺸﻴﺪه‬ ‫او ﺗﺮﻛﻲ‬ ‫اُ ﺗﺮﻛﻲ‬

‫‪ordu‬‬

‫اُردو‬

‫‪ko:ni‬‬

‫ﭼﺸﻤﻪ ﺑﻬﺎره)ﺑﻪ ﮔﻮﻳﺶ دواﻧﻲ(‬

‫‪ž‬‬ ‫‪š‬‬

‫‪o:‬‬ ‫‪u‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪e:‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪u:‬‬

‫‪ü‬‬ ‫‪ö‬‬

‫‪u‬‬

‫‪f‬‬

‫‪esm‬‬

‫او)ﺳﻮم ﺷﺨﺺ(‬ ‫اﺳﻢ‬

‫‪q‬‬

‫‪be:r‬‬

‫اﻧﺠﻴﺮ وﺣﺸﻲ)ﺑﻪ ﮔﻮﻳﺶ دواﻧﻲ(‬

‫‪γ‬‬

‫‪il‬‬

‫اﻳﻞ‬

‫‪k‬‬

‫‪ju:ru‬‬

‫درو)ﺑﻪ ﮔﻮﻳﺶ دواﻧﻲ(‬

‫‪g‬‬

‫‪üz‬‬

‫ﺻﻮرت‬ ‫زﻳﺒﺎ‬

‫‪l‬‬

‫‪gözal‬‬

‫‪m‬‬ ‫‪n‬‬

‫ﻫﻤﺨﻮنﻫﺎ‬ ‫‪b‬‬ ‫‪P‬‬

‫=‬ ‫=‬ ‫=‬

‫‪s‬‬

‫=‬

‫‪j‬‬

‫=‬ ‫=‬ ‫=‬

‫‪t‬‬

‫‪č‬‬ ‫‪x‬‬

‫‪v‬‬

‫ب‬ ‫پ‬ ‫ت‪+‬ط‬ ‫س‪ +‬ث‪+‬‬ ‫ص‬ ‫ج‬ ‫چ‬ ‫خ‬

‫‪boz‬‬

‫ﺑ‪‬ﺰ‬ ‫ﭘ‪‬ﺮ‬ ‫ﺗﺮ‬

‫‪sar‬‬

‫ﺳﺮ‬

‫‪jän‬‬

‫ﺟﺎن‬ ‫ﭼﻮن‬ ‫ﺧﻮن‬

‫‪par‬‬

‫‪tar‬‬

‫‪čun‬‬ ‫‪xun‬‬

‫‪h‬‬ ‫‪y‬‬

‫΄‬

‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬

‫ﻣﺜﺎل‬

‫‪dar‬‬

‫د‬ ‫ر‬

‫‪ruz‬‬

‫ز‪ +‬ذ‪ +‬ض ‪ +‬ظ‬

‫‪zur‬‬

‫ژ‬ ‫ش‬ ‫ف‬ ‫ق‬ ‫غ‬ ‫ك‬ ‫گ‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫ح‪+‬ه‬ ‫ي‬ ‫ع‬

‫‪žâle‬‬ ‫‪šir‬‬ ‫‪fil‬‬ ‫‪qand‬‬

‫‪γul‬‬ ‫‪kār‬‬ ‫‪garm‬‬ ‫‪lâl‬‬

‫‪mu‬‬ ‫‪nân‬‬

‫‪verd‬‬ ‫‪hâl,hâr‬‬ ‫‪yâr‬‬ ‫‪sa΄d‬‬

‫د‪‬ر‬ ‫روز‬ ‫زور‬ ‫ژاﻟﻪ‬ ‫ﺷﻴﺮ‬ ‫ﻓﻴﻞ‬ ‫ﻗﻨﺪ‬ ‫ﻏﻮل‬ ‫ﻛﺎر‬ ‫ﮔﺮم‬ ‫ﻻل‬ ‫ﻣﻮ‬ ‫ﻧﺎن‬ ‫وِرد‬ ‫ﻫﺎر‪/‬ﺣﺎل‬ ‫ﻳﺎر‬ ‫ﺳﻌﺪ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﻮان‬

‫ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺳﺨﻦ ﻧﺨﺴﺖ‪1 ......................................................................................‬‬ ‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬آﻳﻴﻦﻫﺎ‬ ‫آﻳﻴﻦﻫﺎي ﻧﻮروزي و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ ‪ /‬دﻛﺘﺮ ﺳﻴﺪرﺿﺎ ﺻﺎﻟﺤﻲ اﻣﻴﺮي‪ ،‬ﻧﻴﻠﻮﻓﺮ ﺻﻤﻴﻤﻲ ‪3 ....‬‬ ‫ﻧِﻮروزِ ﻫِﻤِﺪاﻧﻲ ‪ /‬دﻛﺘﺮ ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ﻗﺒﺎدي ‪21..........................................................‬‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ‬ ‫آواﻫﺎي ﻛﺎر اﻗﻮام و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ ‪ /‬ﻣﺤﻤﺪ ﺣﻨﻴﻒ ‪37.........................................‬‬ ‫آب در ﻣﺜﻞﻫﺎي ﻣﺮدم ﻛﺎﺷﺎن ‪ /‬ﻣﺤﺴﻦ ﻧﻴﺎزي‪51.................................................‬‬ ‫آﻓﺮﻳﻦ و ﻧﺎآﻓﺮﻳﻦ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﺑﺨﺘﻴﺎري ‪ /‬ﻋﺒﺎس ﻗﻨﺒﺮي ﻋﺪﻳﻮي ‪69.......................‬‬ ‫زﺑﺎن ﻣﺮدم ﺷﻴﺮاز در ﮔﺬر زﻣﺎن ‪ /‬ﻋﺒﺪاﻟﻨﺒﻲ ﺳﻼﻣﻲ ‪89...........................................‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫ﭘﻮﺷﺎك ﻣﺮدﻣﺎن ﺳﻴﺴﺘﺎن و ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ‪ /‬اﺷﺮفاﻟﺴﺎدات ﻋﻤﺮاﻧﻲ ﻧﺴﺐ ‪119 ...................‬‬ ‫ﺣﻨﺎ در ﻫﺮﻣﺰﮔﺎن ‪ /‬رﺣﻤﺖ اﻟﻪ ﻋﺒﺎﺳﻲ دﻣﺸﻬﺮي‪133 ............................................‬‬ ‫ﻫﻨﺮ در ﺳﻮﮔﻮاريﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ در اﻳﺮان ‪ /‬دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪﺻﺎدق ﻓﺮﺑﺪ ‪145 .......................‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﻗﺘﺼﺎدي در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ‪ /‬ﻣﺤﻤﺪ رﺋﻮف ﻣﺮادي ‪163 ........................‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﮔﺰارشﻫﺎ‬ ‫ﺑﺎزيﻫﺎي دﻳﺮوز‪ ،‬ﺧﺎﻃﺮهﻫﺎي اﻣﺮوز ‪ /‬ﺳﻴﻒاﷲ اﺣﻤﺪي ‪185 ...................................‬‬ ‫ﺣﺞ ﻓﻘﺮا ‪ /‬ﺣﺴﻴﻦ رﺣﻤﺘﻲ ‪193 ....................................................................‬‬ ‫ﻛﺎﻟﺒﺪ ﺷﻜﺎﻓﻲ ﻳﻚ ﻛﺘﺎب ‪ /‬دﻛﺘﺮ ﻧﻌﻤﺖ اﷲ ﻓﺎﺿﻠﻲ ‪205 .........................................‬‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺘﺎب ‪ /‬ﻋﻠﻲ آﻧﻲزاده ‪227 ..................................................................‬‬

‫ﺳﺨﻦ ﻧﺨﺴﺖ‬ ‫اﺗﺤﺎد و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ‪ ،‬از ﻣﺘﻌﺎﻟﻲﺗﺮﻳﻦ دﺳﺘﺎوردﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﻪ واﺳـﻄﻪ ﻫﻮﻳـﺖ ﻣـﺸﺘﺮك‬ ‫ﺗﺤﻘﻖ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ زﻳﺮا ﻫﻮﻳﺖ ﻣﺸﺘﺮك درﺣﻮزهﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺤﻮرﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻠﻲ زﻳﺮﺑﻨﺎﻳﻲ و ﺑﻨﻴﺎدي‪ ،‬اﻓﺮاد و اﻋﻀﺎي ﺗﺎﺑﻊ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻲزﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﻪ رﻏﻢ ﺗﻨﻮع ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و دارا ﺑﻮدن ﺧـﺮده ﻓﺮﻫﻨـﮓﻫـﺎي ﻣﺘﻔـﺎوت‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن درﺧﺘﻲ ﺗﻨﺎور ﻛﻪ داراي ﺷﺎخ و ﺑـﺮگﻫـﺎي ﺑـﺴﻴﺎري اﺳـﺖ از ﻳﮕـﺎﻧﮕﻲ و اﺗﺤـﺎد‬ ‫وﻳﮋهاي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﻋﺎﻣﻞ دﻳﻦ آﺑﺸﺨﻮر اﺻﻠﻲ اﻳﻦ درﺧﺖ ﺗﻨـﺎور اﺳـﺖ و ﺑﺎﻋـﺚ اﻧـﺴﺠﺎم و‬ ‫ﻳﻜﭙــﺎرﭼﮕﻲ ﺑﻴــﺸﺘﺮي در اﻳــﻦ ﻓﺮﻫﻨــﮓ ﺷــﺪه و ﺑــﺎ ﺟﻠــﻮﮔﻴﺮي از ﺑــﺮوز ﺗﻌﺎرﺿــﺎت و‬ ‫ﺑﺮﺗﺮيﺟﻮﻳﻲﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ ﻛﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺷﺪت آن را ﻧﻔﻲ ﻛﺮده‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺜـﺮت ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ را‬ ‫در وﺣﺪت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻠﻲ ـ اﻳﺮاﻧﻲ ﺗﺠﻠﻲ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ وﺣـﺪت‬ ‫در ﻋﻴﻦ ﻛﺜﺮت اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻳﺮان ﻣﺘﺸﻜﻞ ازاﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﭼﻮن ﻓﺎرس‪ ،‬آذري‪ ،‬ﻛـﺮد‪ ،‬ﺑﻠـﻮچ‪ ،‬ﻋـﺮب‪ ،‬ﻟـﺮ‪،‬‬ ‫ﺗﺮﻛﻤﻦ و ﻏﻴﺮه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻮد ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ را ﺷـﻜﻞ‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﻤﺎره ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ از اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ و ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻳﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﻃﻮر ﻣﺸﺨﺺ در ﺣﻮزهﻫﺎي اﻗﻮام ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻘﺎﻟﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧـﻮروز‪،‬‬ ‫ﭘﻮﺷﺎك‪ ،‬ﺣﻨﺎ‪ ،‬آب و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮارد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻧﻤﻮدي از اﺗﺤﺎد و اﻧﺴﺠﺎم اﻳﺮاﻧـﻲ و‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫رﺳﺎﻧﻪ ﺻﺪا و ﺳﻴﻤﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از اﻃﻼﻋﺎت آﻧﻬﺎ ﺑﻬـﺮهاي ﺗـﺼﻮﻳﺮي و ﺷـﻨﻴﺪاري ﺑﺒـﺮد و‬

‫ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻠﻤﻲ و ﻋﻴﻨﻲ ﺷﻮد و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ وﺟـﻮد ﭼﻨـﺪ ﻣﻘﺎﻟـﻪ‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺗﺤﺎد در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم‪ ،‬اﻳﻦ ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ در ﻓﺮﻫﻨـﮓ اﻳـﺮان ﻣـﻮرد‬ ‫ﺗﺄﻛﻴﺪ و اﺷﺎره ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﺳﺮدﺑﻴﺮ‬

‫آﻳﻴﻦﻫﺎي ﻧﻮروزي و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ‬ ‫دﻛﺘﺮ ﺳﻴﺪرﺿﺎ ﺻﺎﻟﺤﻲ اﻣﻴﺮي‬ ‫ﻧﻴﻠﻮﻓﺮ ﺻﻤﻴﻤﻲ‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬ ‫ﺟﺸﻦﻫﺎ وﻳﮋﮔﻲ ﻣﺸﺘﺮك ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در اﺻﻞ ﺟـﺸﻦ ﺑﺮﭘـﺎﻳﻲ ﻣﺮاﺳـﻢ‬ ‫ﻧﻴﺎﻳﺶ و ﺳﭙﺎس ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻳﻚ ﭘﻴﺮوزي ﻳﺎ واﻗﻌﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻳﺎ ﻳﻚ ﻣﻌﺠﺰه آﺳـﻤﺎﻧﻲ اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺟﺘﻤﺎع ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ دارد‪ .‬ﻧﻮروز ﺟﺸﻦ ﻣﻠـﻲ و آﻳـﻴﻦ ﻛﻬﻨـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در ﮔـﺬرﮔﺎه‬ ‫ﻫﺰارهﻫﺎ و در دوران ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﻦ ﺳـﺮزﻣﻴﻦ ﺑﺮﺗـﺮﻳﻦ ﻧﻤﺎدﻫـﺎي اﻧـﺴﺎﻧﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ را در‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه و آﻧﭽﻨﺎن در ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﻳﻦ ﺳـﺮزﻣﻴﻦ رﻳـﺸﻪ دواﻧـﺪه ﻛـﻪ ﻫـﻴﭻ‬ ‫ﺑﺮﺷﻲ از ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﻮان اﻧﺤﺼﺎر آن را ﻧﺪارد‪ .‬ﻧﻮروز ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻛﻬﻦﺗﺮﻳﻦ و ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﻧﻤﺎد‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﻳﺮان‪ ،‬آﻳﻴﻨﻲ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل و ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم اﻗﻠﻴـﺖﻫـﺎي اﻳﺮاﻧـﻲ اﺳـﺖ و ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ در ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻧﻈﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﻧﺴﺠﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﺎرﻛﺮد ﻣﻔﻴﺪي در ﺟﻬﺖ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻜﻲ اﻗﻮام اﻳﺮاﻧﻲ و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﭼﻴﺴﺘﻲ ﺟﺸﻦ ﻧﻮروز و‬ ‫ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺳﻄﻮرهﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﻴﺪ در آﻳﻴﻦﻫـﺎي ﻧـﻮروزي ﭘﺮداﺧﺘـﻪ ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬روش ﺗﺤﻘﻴﻖ در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬اﺳﻨﺎدي )ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪاي( ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻛﻠﻴﺪواژهﻫﺎ‪ :‬ﻧﻮروز‪ ،‬ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ‬ ‫‪ .1‬ﻋﻀﻮ ﻫﻴﺌﺖ ﻋﻠﻤﻲ داﻧﺸﮕﺎه‬ ‫‪ .2‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ارﺷﺪ‬

‫‪ ™ 4‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻧﻮروز‪ ،‬ﺟﺸﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ ،‬ﺟﺸﻦ آﻓﺮﻳﻨﺶ‪ ،‬ﺟﺸﻦ ﭘﻴـﺮوزي ﻧـﻮر ﺑـﺮ ﻇﻠﻤـﺖ و ﮔـﺴﺘﺮش‬ ‫ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎ و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺪﻧﻴﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮروز در واﻗﻊ ﺟﺸﻦ دوران ﻃﻼﻳﻲ اﻳﺮان اﺳﻄﻮرهاي‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ در آن ﻧﻪ ﮔﺮﻣﺎ‪ ،‬ﻧﻪ ﺳﺮﻣﺎ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻴﻤﺎري‪ ،‬ﻧﻪ رﺷﻚ و ﻧﻪ ﻣﺮگ از ﻫﻴﭻﻛﺪام ﻧﺸﺎﻧﻲ ﻧﺒـﻮد‪.‬‬ ‫اﻣﺎ از ﺟﻨﺒﻪاي دﻳﮕﺮ ﻧﻮروز ﻧﻤﺎد ﻫﻮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ‬ ‫ﺑﺮ ﻓﻼت ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ ﺗﻤﺪنﻫﺎ و ﻗﻠﻤﺮوﻫﺎي ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﻲ آن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮروز ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ در‬ ‫ﻗﺎﻟﺐ آﻳﻴﻦﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ دوران ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺮ ﺑـﺎر ﺑـﻪ ﺷـﻜﻠﻲ ﺗﺠﻠـﻲ‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻪ اﻣﺎ در ﻛﻠﻴﺖ ﭘﻴﺎﻣﻲ واﺣﺪ داﺷﺘﻪ و ﺷﺎﻛﻠﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ را ﺣﺘـﻲ در ﺑﻌـﺪ‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻧﺴﺠﺎم ﻣﻲﺑﺨﺸﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪﺧﺼﻮص اﻳﻦ ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ و اﻧـﺴﺠﺎمﺑﺨـﺸﻲ ﻗﺪرﺗﻤﻨـﺪ را از‬ ‫زﻣﺎن اﻣﭙﺮاﻃﻮري ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ ﺷﺎﻫﺪﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺟﺸﻦﻫﺎي ﻧﻮروزي‬ ‫ﺟﺸﻦﻫـﺎ ﻋﻤﻮﻣـﺎً ﭘـﺲ از دورهﻫـﺎي‬ ‫ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ ﺑـﻪ وﺟـﻮد ﻣـﻲآﻳﻨـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ از‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ و ﻫﺮج و ﻣﺮج و ﺑﻌـﺪ از‬ ‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﻈﻢ و آراﻣﺶ ﺑﺮﮔـﺰار‬ ‫ﻣﻲ ﺷـﻮﻧﺪ و ﻃﻠﻴﻌـﻪ ﭘﺎﻳـﺎن آن ﺣﺎﻟـﺖ را‬ ‫ﻧﻮﻳﺪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻤﺒـﻮد و‬ ‫ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﺳـﺎرت و ﺑـﺴﺘﻪ ﺑـﻮدن و در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑـــﻞ آن ﺟـــﺸﻦ ﻣﻔﻬـــﻮم ﻓﺮاواﻧـــﻲ‪،‬‬ ‫ﻫﺴﺘﻲﺑﺨﺸﻲ‪ ،‬ﺑﺎز ﺑﻮدن و آزادﮔـﻲ را در‬ ‫ﺧــﻮد دارد‪ .‬ﺟ ـﺸﻦﻫــﺎ در ﺧــﻮد ﻣﻌﻨــﺎي‬ ‫ﺿﺪﺷــﻴﻄﺎﻧﻲ را ﺣﻤــﻞ ﻣــﻲﻛﻨﻨــﺪ زﻳــﺮا‬ ‫ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ دﺷﻤﻨﺎن ﺷﺎدي و آراﻣﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺟﺸﻦﻫﺎ ﻫﻤﻮاره آﻓﺮﻳﻨﺶ را ﺗﺠﺪﻳﺪ و اﻣﻴـﺪ ﺑـﻪ‬

‫آﻳﻴﻦﻫﺎي ﻧﻮروزي و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ ™ ‪5‬‬

‫ﻓﺮﺟﺎم و دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ دوﺑﺎره ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﮔﻤﺸﺪه را در دلﻫﺎ ﻣﻲﭘﺮورﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﺸﻦ ﻧﻮروز در اﺳﺎﻃﻴﺮ اﻳﺮان داراي ارزﺷﻲ ﺳﻴﺎﺳـﻲ اﺳـﺖ و ﺑـﻪ ﻣﺮﺣﻠـﻪ اﺳـﺎﻃﻴﺮي‬ ‫اﺳﺘﻘﺮار ﺷﻬﺮﻳﺎران ﻛﻴﺎﻧﻲ در ﻓـﻼت اﻳـﺮان ﺑـﺎز ﻣـﻲﮔـﺮدد‪ .‬ﺟﻤـﺸﻴﺪ‪ ،‬ﺷـﻬﺮﻳﺎر آرﻣـﺎﻧﻲ ﻳـﺎ‬ ‫ﺳــﺮﻧﻤﻮﻧﻪاي‪ 1‬از ﺷــﻬﺮﻳﺎران اﻳﺮاﻧــﻲ اﺳــﺖ‪ .‬او ﺑــﺎ ﺑــﺮ ﺗﺨــﺖ ﻧﺸــﺴﺘﻦ ﺧــﻮد در ﻧــﻮروز‬ ‫ﺗﺄﺳﻴﺲﻛﻨﻨﺪه اﻳﺪه ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﻧﻮروز ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﺟـﺸﻦ اﻋﺘـﺪال‬ ‫ﺑﻬﺎري ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺳﺎﺑﻘﺔ آن در ﻓﻼت اﻳﺮان از ﻣﻴﺎن رودان ﺑﻪ اﻳﺮان ﻧﻔﻮذ ﻛﺮده اﻣـﺎ در اﻳـﺮان‬ ‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻧﻴﺎزﻫﺎي اﺳﻄﻮرهﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎزﺳﺎزي ﺷﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﻓﻜﻮﻫﻲ‪ 145-146 :1379 ،‬و‬ ‫‪(148‬‬ ‫ﺑﺮﮔﺰاري ﺟﺸﻦ ﻧﻮروز در ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﻴﺪ و درﺑﺎر ﻫﺨﺎﻣﻨـﺸﻲ اﻳـﻦ ﺟـﺸﻦ را ﺑـﻪ ﻳـﻚ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻋﻈﻴﻢ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣـﻲﻛـﺮد‪ .‬ﺗﺨـﺖ ﺟﻤـﺸﻴﺪ ﭘﺎﻳﺘﺨـﺖ آﻳﻴﻨـﻲ ﺑـﻮده ﻛـﻪ در آن‬ ‫ﻣﻠﺖﻫﺎي اﻣﭙﺮاﻃﻮري ﮔﺮد ﻫﻢ ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ وﻓﺎداري و اﺗﺤﺎد ﺧﻮد را ﺑﺎ ﭘﺎدﺷﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﻛﺎخ ﺻﺪﺳﺘﻮن اﻳﻦ ﻣﺮاﺳﻢ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﺎدﺷﺎه ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ ﻛﻪ در ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ ﻗـﺪرت و ﻧﻤـﺎد‬ ‫ﺑﺮﻛﺖﺑﺨﺸﻲ اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﻮد‪ ،‬اﺟﺮا ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻧﻮروز از ﺟﻨﺒﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان ﻧﻤﺎد ﺗﻤـﺮﻳﻦ‬ ‫»آﻓﺮﻳﻨﺶ و ﻓﺮﺟﺎم« اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ آﻧﭽﻪ در ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﻴﺪ ﻫﺮﺳﺎﻟﻪ ﺑﺮﮔﺰار ﻣﻲﺷـﺪ و اﻳـﺪه و‬ ‫ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻮروز در ﻣﺮاﺳﻢ ﺟﺎﻧﺒﻲ و ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﺧـﻮد در ﺧـﺎرج از‬ ‫ﺣﻮزه ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻴﺰ اﻳـﺪه آﻓـﺮﻳﻨﺶ و ﻓﺮﺟـﺎم را ﺑـﺎ ﻣﻨﺎﺳـﻚ ﻋﻤـﻮﻣﻲ »ﻧﻮﺳـﺎزي« و‬ ‫»ﺗﻄﻬﻴﺮ« و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﻔﺮهﻫﺎي ﻫﻔﺖ ﺳـﻴﻦ ﺑـﺮاي ﮔـﺮد ﻫـﻢ آوردن ﺧﺎﻧﻮارﻫـﺎ‪ ،‬ﻓﺮوﻫﺮﻫـﺎ‪،‬‬ ‫اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان و ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖﺑﺨﺸﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺎم ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣـﻲﮔﺬاﺷـﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻧﺴﺠﺎم ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺮﻣﻌﻨﺎ و ﺗﻮانﺑﺨﺸﻲ را ﺑﺮاي ﺗﺪاوم ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻣﻠﻴﺘﻲ و ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﻣﭙﺮاﻃﻮري اﻳﺮان ﺑﻪرﻏﻢ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ و ﻣـﺼﺎﺋﺐ‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻧﻮروز را ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺸﻨﻲ داﻧﺴﺖ ﻛـﻪ ﻫﻤـﻮاره ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﺑـﻮده و‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ و دﻗﻴﻘﺎً ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮروز ﺟﺸﻨﻲ ﻣﻠﻲ اﺳﺖ از اﻳﻦ رو‬ ‫ﻣﻌﺎﻧﺪان و ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎران ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﻜﻨﺪر ﻋﻠـﻲرﻏـﻢ ﺑﺮﺧـﻮرداري از ﻗـﺪرت‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ از اﻳﻦ آﻳﻴﻦ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﻬﺮه ﺑﺮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻧﻮروز ﻧﻤـﺎد ﺣﺎﻛﻤﻴـﺖ ﻳـﻚ ﻧﻈـﺎم‬ ‫‪1. archetype‬‬

‫‪ ™ 6‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻓﻜﺮي و ﻳﻚ اﻳﺪة ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﺗﺤﺎد و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﺖﻫـﺎ و اﻗـﻮام ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن ﺑـﺮ‬ ‫ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺮاﺳﻢ آﻳﻴﻨﻲ ﺗﺎ ﺣﺪي ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ ﻗـﺪرت ﺳﻴﺎﺳـﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﻛـﻪ ﺣـﺎﻓﻆ‪،‬‬ ‫ﺿﺎﻣﻦ و ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪه ﺻﻠﺢ‪ ،‬ﭘﻴﺮوزي‪ ،‬ﺑﺮﻛﺖ و ﭘﺎﻳﺪاري و ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﻲ اﻳﻦ اﻗﻮام و ﻣﻠﻴـﺖﻫـﺎ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﻓﻜﻮﻫﻲ‪(148-149 :1379 ،‬‬ ‫ﻧﻮروز‪ ،‬اﺳﻄﻮرهﻫﺎ و ﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫ﺟﺸﻦﻫﺎ وﻳﮋﮔﻲ ﻣﺸﺘﺮك ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در زﺑﺎن اﻳﺮاﻧﻲ ﺟﺸﻦ ﻳـﺎ »ﺳـﻴﻦ«‬ ‫از رﻳﺸﺔ ‪ yaz‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺳﺘﺎﻳﺶ‪ ،‬ﻧﻴﺎﻳﺶ و ﭘﺮﺳﺘﺶ اﻳـﺰد اﺳـﺖ‪ .‬در اﺻـﻞ ﺟـﺸﻦ ﺑﺮﭘـﺎﻳﻲ‬ ‫ﻣﺮاﺳﻢ ﻧﻴﺎﻳﺶ و ﺳﭙﺎس ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻳﻚ ﭘﻴﺮوزي ﻳﺎ واﻗﻌﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻳﺎ ﻳﻚ ﻣﻌﺠﺰه آﺳﻤﺎﻧﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺟﺘﻤﺎ ع ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ دارد و ﻫﻤﻮاره و ﻫﻤﻪﺳﺎﻟﻪ ﻣﺮاﺳﻤﻲ ﺑﺮاي ﻧﻴﺎﻳﺶ و ﺳـﭙﺎس‬ ‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ آن واﻗﻌﻪ ﺷﺎديﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺮورﻫﺎ و آﻳﻴﻦﻫﺎي ﺧﺎص ﺑﺮﮔﺰار ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫آﻳﻴﻦﻫﺎي ﻧﻮروزي و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ ™ ‪7‬‬

‫ﻧﻮروز‪ ،‬ﻣﻬﺮﮔﺎن و ﺳﺪه‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺸﻦ ﻣﻠﻲ اﻳﺮاﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ رﻳﺸﻪ در ﻫﺰارهﻫـﺎي ﺗـﺎرﻳﺦ‬ ‫اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ دارﻧﺪ و ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري اﻳﻦ ﺟﺸﻦﻫﺎ ﺑﻪﺧﺼﻮص ﻧﻮروز اﻳﻦ اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺟﺸﻨﻲ ﻣﻠﻲ اﺳﺖ‪).‬ﻣﺪرسزاده‪ (133-134 :1379 ،‬اﻳﻦ ﺟـﺸﻦ ﻫـﻢ ﻣﺘﻌﻠـﻖ ﺑـﻪ اﻳـﺮان‬ ‫آرﻳﺎﻳﻲ و ﻫﻢ اﻳﺮان اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮروز آﻳـﻴﻦ ﻛﻬﻨـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در ﮔـﺬر ﻫـﺰارهﻫـﺎ در‬ ‫دورانﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳـﻦ ﺳـﺮزﻣﻴﻦ ﺑﺮﺗـﺮﻳﻦ ﻧﻤﺎدﻫـﺎي اﻧـﺴﺎﻧﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ را در ﺧـﻮﻳﺶ‬ ‫ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه و آﻧﭽﻨﺎن در ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ رﻳﺸﻪ دواﻧـﺪه ﻛـﻪ ﻫـﻴﭻ ﺑﺮﺷـﻲ از‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﻮان اﻧﺤﺼﺎر آن را ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫زادﮔﺎه ﻧﻮروز در اﺳﻄﻮرهﻫﺎي ﻣـﺮدم ﻓـﻼت اﻳـﺮان و ﺳـﻮﻣﺮ ﺑﺎﺳـﺘﺎن و اﻳـﻼم اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫اﺳﻄﻮره ﻧﻘﻞﻛﻨﻨﺪه ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﻗﺪﺳﻲ و ﻣﻴﻨﻮي اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻄﻮره راوي واﻗﻌﻪاي اﺳﺖ ﻛـﻪ در‬ ‫زﻣﺎن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻳﻌﻨﻲ زﻣﺎن ﺷﮕﺮف ﺑﺪاﻳﺖ ﻫﻤـﻪﭼﻴـﺰ رخ داده اﺳـﺖ و ﺣﻜﺎﻳـﺖ از ﭘـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﺮﺻﻪ وﺟﻮد ﻧﻬﺎدن واﻗﻌﻴﺖ دارد‪ .‬اﺳﻄﻮره ﻣﺘﻀﻤﻦ رواﻳﺖ ﻳـﻚ ﺧﻠﻘـﺖ اﺳـﺖ؛ ﺗﻼﺷـﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن واﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﻲ ﺑﺎ اﻣﻮر ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﺳﻄﻮره ﺗـﻼش‬ ‫اﻧﺴﺎن ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﺻﻠﺤﻲ روﺣﻲ ﻣﻴﺎن ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﺳﻄﻮره ﻧﻮروز ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺸﻦ آﻏﺎز ﺳﺎل در ﮔـﺴﺘﺮه وﺳـﻴﻌﻲ از ﻣﻴـﺎن دوران)ﺳـﻮﻣﺮ‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎﺑﻞ و آﺷﻮر( و اﻳﻼم و ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر ﻓﻼت اﻳﺮان ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ داﺷﺖ‪ .‬در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺳـﻮﻣﺮ‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺟﺸﻦﻫﺎي آﻏﺎز ﺳﺎل ﺑﺎ ازدواج ﻣﻘﺪس در راﺑﻄﻪ ﺑـﻮد‪ .‬ﮔـﺴﺘﺮه ارﺗﺒـﺎﻃﻲ ﺳـﻮﻣﺮ و‬ ‫ﻓﻼت اﻳﺮان و ﻫﻢﻧﮋاد ﺑﻮدن ﻣﺮدم اﻳﻦ دو ﺣﻮزه ـ ﺑﻪﺧﺼﻮص ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮدن ﻧﮋاد ﺳﻮﻣﺮﻳﺎن‬ ‫از ﺑﺎﺑﻠﻴﺎن و آﻛﺪيﻫﺎ ـ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﺄﻳﻴﺪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎﺳـﺘﺎنﺷﻨﺎﺳـﺎﻧﻪ ﻳـﺎري ﻣـﻲرﺳـﺎﻧﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﺳﻮﻣﺮﻳﺎن از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ ﺷﻤﺎل ﻣﻴﺎن رودان ـ زاﮔﺮس اﻳـﺮان ـ ﺑـﻪ دﻟﺘـﺎ ﻛـﻮچ ﻛـﺮده‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﻮروز و ﺟﺸﻦﻫﺎي اول ﺳﺎل را ﺳﻮﻣﺮﻳﺎن از داﺧﻞ ﻓﻼت اﻳﺮان ﺑﺎ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرت اﻳﻦ ﺟﺸﻦ در اﺻـﻞ ﺟـﺸﻦ ﺑﺎزﮔـﺸﺖ دﻣـﻮزي‬ ‫ﻣﻌﺸﻮق اﻳﻨﺎﻧﺎ ـ اﻳﺰدﺑﺎﻧﻮي ﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰي‪ ،‬ﺑﺮﻛﺖ و ﻋﺸﻖ و ﺣﻴﺎت ـ در ﺳﻮﻣﺮ ﺑﺎﺳـﺘﺎن ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺮگ او ﻣﺮگ ﺟﻬﺎن ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺣﻴﺎت ﻣﺠﺪد او ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﻌﻲ‪ ،‬ﻛﻮﺷﺶ‪ ،‬اﺷﻚ‪ ،‬آه و ﻋﺰاداري‬ ‫و ﺑﻪﺧﺼﻮص اﻳﻨﺎﻧﺎ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻧﻤﺎد ﺣﻴﺎت ﻣﺠﺪد ﺟﻬﺎن و ﻧﺒﺎﺗﺎت اﺳـﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨـﻲ در‬ ‫‪1. Dumuzi‬‬

‫‪ ™ 8‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﭘﻲ اﺷﻚﻫﺎي رﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻧﻤﺎد ﺑﺎران و ﻧﻮﻋﻲ ﺟﺎدوي ﺑـﺎرانآوري و آب ﺑـﻮده اﺳـﺖ‬ ‫اﻳﺰد ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﻓﺘﻪ از ﻧﻮ زﻧﺪه ﻣﻲﺷﺪ و ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮ زﻳﺒﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ ﺧﻮد اﻳﺰدﺑـﺎﻧﻮي آب‬ ‫و ﻋﺸﻖ و ﺟﻨﮓ ﺑﻮد زﻧﺪﮔﻲ را ﺗﺎ ﺳﺎﻟﻲ دﻳﮕﺮ از ﺳﺮ ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در روز ﺑﺎزﮔﺸﺖ دﻣـﻮزي‬ ‫ـ اﻳﺎم ﻧﻮروز ـ ازدواﺟﻲ ﻣﻘﺪس ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ .‬از ﻫﺰاره اول)پ‪.‬م( ﻛﻪ ﻣﻴﺎن رودان ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻮي ﻳﻜﺘﺎﭘﺮﺳـﺘﻲ ﻣـﻲرﻓـﺖ‪ ،‬ﻣﻈـﺎﻫﺮ زﻣﻴﻨـﻲ اﻳـﺰدان ﻳﻌﻨـﻲ ﭘﺎدﺷـﺎﻫﺎن ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻧﻤـﺎد‬ ‫ﺑﺮﻛﺖآوري ﻫﺮ ﺳﺎل ﻣﺮاﺳﻢ ازدواج ﻣﻘﺪس را ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﻲآوردﻧﺪ و ﺑﻪ دﻳﺪار ﺑﺖ اﻋﻈـﻢ در‬ ‫ﻣﻌﺎﺑﺪ ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻴﺎن ﺑﻮﻣﻴﺎن اﻳﺮان ﻧﻴﺰ ﭼﻨـﻴﻦ ﻋـﺰاداريﻫـﺎﻳﻲ ﭘـﻴﺶ از ﻧـﻮروز وﺟـﻮد‬ ‫داﺷﺖ؛ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺨﺎرا ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻋـﺰاداريﻫـﺎي ﺳﻴﺎوﺷـﻲ ﺑـﻪ روزﻫـﺎي ﻗﺒـﻞ از‬ ‫ﻧﻮروز ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻄﻮره آﺳﻴﺎي ﻏﺮﺑﻲ دﻣﻮزي در اﻳـﺮان ﺑـﻪ داﺳـﺘﺎن ﺳـﻮگ‬ ‫ﺳﻴﺎوش و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻛﻴﺨﺴﺮو ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪) .‬ﺑﻬﺎر‪(169-170 :1376 ،‬‬ ‫ﺑﺮﮔﺰاري ﻧﻮروز در آﺳﻴﺎي ﻏﺮﺑﻲ آﻳﻴﻨﻲ ﻛﻬﻦ و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻋﻤﻮﻣﻲ در آﻏـﺎز ﺑﻬـﺎر ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﻴﺶ از دو ﻫﺰار ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ورود آرﻳﺎﻳﻴﺎن ﺑﻪ ﻏﺮب آﺳﻴﺎ ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬در واﻗـﻊ‬ ‫آﻳﻴﻦ آﻏﺎز ﺳﺎل ﻧﻮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﺸﻦ ﺑﺮﻛﺖﺑﺨﺸﻲ و آﻏﺎز زﻧﺪﮔﻲ ﻧﺒـﺎﺗﻲ و ﺣﻴـﺎت در روي‬ ‫زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪﻫﺎ در اﻳﺮان ﻋﺼﺮ ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚ و ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم اﻳـﻦ ﺳـﺮزﻣﻴﻦﻫـﺎ‬ ‫ﺑﻮدهاﻧﺪ ﺷﺎﻫﺎن ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ ﻧﻘﺶ و ﻧﻤﺎد اﻳﻦ ﺑﺮﻛﺖﺑﺨﺸﻲ و ﺣﻴﺎتﺑﺨﺸﻲ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ ﻳﻌﻨـﻲ‬ ‫ﺷﺎه ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ ـ دارﻳﻮش ـ ﻣﻈﻬﺮ ﺑﺮﻛﺖﺑﺨﺸﻲ ﺑﻮد و ﻣﺮاﺳﻢ آن اﻳﺰد ﺑﺮﻛـﺖ ﺑﺨـﺸﻨﺪه در‬ ‫ﻋﻴﺪ ﻧﻮروز در ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﻴﺪ ﺑﺮﮔﺰار ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎه ﻣﻈﻬﺮ اﻫﻮراﻣﺰدا ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ و ﺑﻦﻣﺎﻳﺔ‬ ‫ﺗﺨﺖﺟﻤﺸﻴﺪ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻋﻴﺪ ﺑﺮﻛﺖ و ﻣﺮاﺳـﻢ ﺑﺮﻛـﺖ ﻧـﻮروزي ﺑـﻮد‪ .‬ﺗﺨـﺖ ﺟﻤـﺸﻴﺪ ﻣﺮﻛـﺰ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﻣﭙﺮاﻃﻮري ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﺮﻛﺖ و ﻧﻌﻤﺖ ﻛﻪ ﻣـﺴﺄﻟﻪ ﻣﺤـﻮري آﻏـﺎز ﺳـﺎل ﻧـﻮ‬ ‫ﻓﻼت و ﻣﻴﺎن رودان ﺑﻮده و در واﻗﻊ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﻣﺴﺄﻟﻪ اﺻـﻠﻲ و ﻣﺤـﻮري آب و ﺑـﺎروري و‬ ‫ﺧﺸﻜﻲ اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎ در ارﺗﺒﺎط ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﺳﻄﻮره اﻣﺮوزه ﺗﺒـﺪﻳﻞ ﺑـﻪ آﻳـﻴﻦ و ﺟﺰﺋـﻲ از‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ آﻳﻴﻨﻲ ﻣﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﻫﻤﺎن‪(275-276 :‬‬ ‫ﻧﻘﺶ اﺳﻄﻮرهاي ﺟﻤﺸﻴﺪ در ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻧﻮروز‬ ‫در اﺳﻄﻮرهﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ ﭘﻴﺸﺎزرﺗﺸﺘﻲ و در ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﻤﺎﺳﻲ و ادﺑﻴﺎت اﻳﺮان ﭘﺎﻳـﻪﮔـﺬاري‬ ‫ﻧﻮروز ﺑﻪ ﺟﻤﺸﻴﺪ ﺷﺎه اﺳﻄﻮرهاي ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺟﻤﺸﻴﺪ ﻛـﻪ روزﮔـﺎر‬

‫آﻳﻴﻦﻫﺎي ﻧﻮروزي و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ ™ ‪9‬‬

‫ﺣﻜﻤﺮواﻳﻲ او دوران ﺑﻲﻣﺮﮔﻲ و آراﻣﺶ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎن اﻳﻦﺟﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﻪﺟـﺎي‬ ‫ﭘﺬﻳﺮش ﻓﺮه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻓﺮه ﺷﻬﺮﻳﺎري را از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻃﻠﺐ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﺗـﺎ ﺑـﻪ ﻋﻼﻳـﻖ زﻣﻴﻨـﻲ و‬ ‫اﻳﻦﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﻣﻨﺼﻮب ﻛﺮدن ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﻴﺪ ﺑﻪ ﺟﻤﺸﻴﺪ ﭘﺎدﺷﺎه اﺳﻄﻮرهاي ـ ﻛـﻪ اﻟﺒﺘـﻪ‬ ‫ﻫﻴﭻ ﭘﻴﻮﻧﺪي ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو ﻧﻴﺴﺖ ـ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻤﺎﺳﻲ و ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺒﻮب و ﺑﺮﺟﺴﺘﺔ‬ ‫ﺟﻤﺸﻴﺪ در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﻮد‪ .‬دﺳـﺖﻛـﻢ ﺳـﺎﺑﻘﻪ اﻳـﻦ ﺑـﺎور ﺑـﻪ دوره ﺳﺎﺳـﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ در ﺑ‪‬ﻨﺪﻫﺶ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »و‪‬رﺟ‪‬ﻤﻜﺮد«‪ 1‬ﻣﻴﺎن ﭘﺎرس و ﺳـﺮواگ‪ 2‬در ﻗـﺴﻤﺖ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻛﻮه ﭼﻤﮕﺎن‪ 3‬ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﺮودﺷﺖ و ﭘﺎﺳﺎرﮔﺎد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ اﺷـﺎره ﺷـﺪه‪ ،‬ﺑـﺮاي ﺷـﺎﻫﺎن‬ ‫ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻫﺪف ﻣﻘﺪس ﺑﺮﮔﺰاري ﻧﻮروز ﻃﺒﻌـﺎً در ﻣﺤﻠـﻲ ﻣﻘـﺪس ﺑـﻮده‬ ‫اﺳﺖ)ﻫﻤﺎن‪ .(178-179 :‬در ادﺑﻴﺎت ﭘﺎرﺳﻲ ﺟﺸﻦ ﻧﻮروز را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮ از آﻳﻴﻦﻫﺎ‬ ‫و رﺳﻮم و ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ ﺑـﻪ ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ ﭘﺎدﺷـﺎﻫﺎن ﻧـﺴﺒﺖ ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪ ،‬ﻓﺮدوﺳـﻲ‪ ،‬ﻣﻨـﻮﭼﻬﺮي‪،‬‬ ‫ﻋﻨﺼﺮي‪ ،‬ﺑﻴﺮوﻧﻲ و‪ ...‬اﻳﻦ ﺟﺸﻦ را ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺟﻤﺸﻴﺪ ﻧـﺴﺒﺖ دادهاﻧـﺪ‪) .‬رﺟﺒـﻲ‪:1375 ،‬‬ ‫‪ (36‬ﺑﻨﻴﺎد ﻧﻬﺎدن ﻧﻮروز ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﺟﻤـﺸﻴﺪ ﭘﺎدﺷـﺎه ﭘﻴـﺸﺪادي اﺳـﻄﻮرهاي اﻳـﺮان اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ اﻳﻦ ﺟﺸﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﭘﻴﺮوزي ﺟﻤﺸﻴﺪ ﺑﺮ دﻳﻮان و ﭘﺲ از آن ﺑﺮﻗﺮاري آﻳـﻴﻦ »داد«‬ ‫در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬او ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻪﮔﺬار ﺗﻤﺪن‪ ،‬آﺑـﺎداﻧﻲ‪ ،‬ﻋـﺪل‪ ،‬ﺟـﺎوداﻧﮕﻲ و ﺗﻨﺪرﺳـﺘﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﺮ دﻳﻮان و اﻫﺮﻳﻤﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﻈﻬﺮ ﻗﺤﻄﻲ‪ ،‬ﺧﺸﻜـﺴﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻣـﺮگ‪ ،‬ﺑﻴﻤـﺎري و آز و اﻓـﺮاط‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭘﻴﺮوز ﺷﺪ و اﻳﺮان را ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﺟﺎودان و ﭘﺮﺑﺮﻛﺖ ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﺶ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬در واﻗـﻊ‬ ‫ﻧﻮروز ﺟﻤﺸﻴﺪي ﻋﻴﺪي ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺮدم‪ ،‬داد‪ ،‬ﻓﺮاواﻧﻲ‪ ،‬ﻓﻨﺎﻧﺎﭘﺬﻳﺮي و ﺣﻴـﺎت‬ ‫ﺑﻲﻣﺮگ ﻧﺒﺎﺗﺎت و آبﻫﺎي ﻓﺮاوان را ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آورد‪ .‬ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺟﻤﺸﻴﺪ )ﺟﻢ ‪ +‬ﺷﻴﺪ( )ﺷﻴﺪ =‬ ‫درﺧﺸﺎن( و ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻛﻪ در اﺳﻄﻮرهﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﻈﻬﺮ ﻋﺪل‪ ،‬داد‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎن و اﻋﺘﺪال اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪة ﻣﻌﻨﺎي ﻧﻮروز ﻳﻌﻨﻲ اﻋﺘﺪال ﺧﻮرﺷﻴﺪي و ﺑﺎززاﻳﻲ زﻣﻴﻦ ﭘﺲ از ﺳﺮﻣﺎي زﻣﺴﺘﺎن‬ ‫و ﺑﺮﻛﺖﺑﺨﺸﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﻤﺸﻴﺪ در واﻗﻊ اﻋﺘﺪال ﺑﻬﺎري و ﺑـﺎرآوري ﻃﺒﻴﻌـﻲ را ﺑـﺎ آﻳـﻴﻦ‬ ‫»داد« ﻫﻤﺮاه ﻛﺮد‪ .‬در ادب ﭘﺎرﺳﻲ ﺑﻬﺎر ﻧﻤﺎد ﻋﺪاﻟﺖ و اﻋﺘﺪال اﺳﺖ زﻳـﺮا ﺳـﺮﻣﺎ و ﮔﺮﻣـﺎي‬ ‫‪1. war-jamkerd‬‬ ‫‪2. sarwag‬‬ ‫‪3. chamgan‬‬

‫‪ ™ 10‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﺳﻮزان ﻛﻪ ﻧﻤﺎد ﺳﺘﻢ و ﺑﻴﺪادﮔﺮي و ﻓﺴﺮدﮔﻲ و ﻣﺮگ اﺳﺖ در ﺑﻬﺎر وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺟﻤﺸﻴﺪ‬ ‫ﻋﺪل و داد را در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم و در ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ اﻋﺘـﺪال ﺑﻬـﺎري ﭘﺎﻳـﻪ ﮔـﺬارد‪ .‬ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺗﻘﺎرنﻫﺎي ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪي در ذﻫﻦ ﻣﺮدم اﻳـﺮان ﺳـﺮزﻣﻴﻦ ﺟﻤـﺸﻴﺪ ﻓﺮاﻣـﻮشﻧـﺸﺪﻧﻲ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫)ﺑﺮوﻣﻨﺪ‪ 199-200 :1377 ،‬و ‪(255‬‬ ‫در ادﺑﻴﺎت اﻳﺮان آﻧﭽﻪ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﻧﻮروز اﺳﺖ ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ دﻳﮕـﺮي ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ و آن ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﻮروز ﺑﻨـﺎ ﻧﻬـﺎده ﺷـﺪه و‬ ‫ﭘﺪﻳﺪآورﻧﺪه ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺪﻧﻲ ﺟﻤﺸﻴﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻤﺸﻴﺪ‪ ،‬رام ﻛﻨﻨـﺪه ﺣﻴﻮاﻧـﺎت‪ ،‬ﺣﻔﺮﻛﻨﻨـﺪة‬ ‫ﭼﺎه و ﻗﻨﺎت‪ ،‬ﭘﺎﻳﻪﮔﺬار آﺑﺎداﻧﻲ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻛﺎﺷﻒ ﺷﻜﺮ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻪﮔﺬار ﻣﻌﻤﺎري و اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻠﺰات‪،‬‬ ‫ﺑﻨﻴﺎنﮔﺬار ﮔﺮﻣﺎﺑﻪ و ﺑﻬﺪاﺷﺖ‪ ،‬دادوﺳﺘﺪ و اوزان رﺳـﻤﻲ و ﺷﻬﺮﺳـﺎزي ﺟـﺎم ﺟﻬـﺎنﻧﻤـﺎ و‬ ‫ﻋﺪاﻟﺖ و دادﮔﺴﺘﺮي و ﺑﺎر ﻋﺎم دادن و ﺑﻪ ﻣﺤﻜﻤﻪ ﻧﺸﺴﺘﻦ و‪ ....‬ﻣﻲﺑﺎﺷـﺪ‪) .‬ﻗﺮﻳـﺐ‪:1379 ،‬‬ ‫‪(67-68‬‬ ‫ﻧﻮروز آﻳﻴﻨﻲ ﻛﻬﻦ و درﺑﺮدارﻧﺪه ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ زﻧـﺪﮔﻲﺳـﺎز ‪ ،‬ﺧﻮﺷـﺎﻳﻨﺪ و ﻣﻘـﺪس اﻧـﺴﺎﻧﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮﻓﻲ ﺟﺸﻦ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺣﻴﺎت ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ ،‬ﺑﺮﻛﺖ و ﺑـﺎروري اﺳـﺖ ﻛـﻪ از اﻳـﻦ ﺟﻨﺒـﻪ‬ ‫ﺳﺎﺑﻘﻪ آن ﺑﻪ دﺳﺖﻛﻢ دو ﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از ورود آرﻳﺎﻳﻴﺎن ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬آﻳﻴﻨـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در‬ ‫ﻓﻼت اﻳﺮان‪ ،‬ﺳﻮﻣﺮ و ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻠﻞ ﺗﺎﺑﻌﺔ ﺑﻌﺪي اﻣﭙﺮاﻃﻮري ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ رواج داﺷﺘﻪ و در‬ ‫اﺳﻄﻮرهﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ ﺻﻮرﺗﻲ دﻳﮕﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ و رﻧﮓوﺑـﻮي اﻳﺮاﻧـﻲ و ﻣﻠـﻲ در ﻗﺎﻟـﺐ اﺳـﻄﻮره‬ ‫ﺳﻴﺎوش )ﺷﺎﻫﺰادة ﺷﻬﻴﺪ( و ﻛﻴﺨﺴﺮو ﻛﻪ اﺳﻄﻮره ﺻﻠﺢ‪ ،‬ﻧﻈﻢ‪ ،‬داد و ﭘﺎﻳﺎندﻫﻨـﺪه آﺷـﻔﺘﮕﻲ‬ ‫دوران ﻛﺎووس در اﻳﺮان اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ و از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻮاﻧـﺴﺘﻪ ﭘﻴﻮﻧـﺪ ﺧـﻮد را ﺑـﺎ‬ ‫آﻳﻴﻦﻫﺎي ﺑﺮﻛﺖآوري و ﻧﻈﻢ و اﻋﺘﺪال در ﻏﺮب اﻳﺮان ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﺖ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري ﻧﻮروز‬ ‫ﻧﻮروز آﻧﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻳﻜﻲ از دﻳﺮﭘﺎﺗﺮﻳﻦ آﻳﻴﻦ ﻫﺎي ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﻳﺮان اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫آﻳﻴﻦ ﻛﻬﻨﻲ ﻛﻪ در ﻫﺰاره ﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﻫﺎي ﺗﺎ ﺣﺪي ﻣﺘﻨـﻮع‬ ‫و ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﻣﺎ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﭘﺎﻳﺪار و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ دوام آورده و ﻧـﻪ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ رﻧﮓ ﻫﻴﭻ ﻣﺮام و ﻣﺴﻠﻚ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﻳﺎ ﻧـﮋاد و اﻗﻠﻴـﺖ واﺣـﺪي را ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﻮد ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم اﻗﻮام اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ و ﻣﺮام ﻫﺎ و ﻣﺴﻠﻚ ﻫﺎ ﺗـﺄﺛﻴﺮي ﺑـﻪ ﺳـﺰا‬

‫آﻳﻴﻦﻫﺎي ﻧﻮروزي و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ ™ ‪11‬‬

‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ رﻣﺰ ﺟﺎوداﻧﮕﻲ ﻧﻮروز در ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺑﻲﺷﻚ ﺑﺎﻳﺪ آن را در ﭘﻴـﺎم ﻧـﻮروز‬ ‫ﺟﺴﺖوﺟﻮ ﻛﺮد ﻛﻪ در ﮔﺬر زﻣﺎن ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﻲرﺳﺪ و ﺑﺮ ﺟﺎن و روان ﻣﻲﻧـﺸﻴﻨﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﺑﻪ اﺟﺮا درآﻳﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎم ﻧﻮروز ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪن و ﺗﺤـﻮل ﻳـﺎﻓﺘﻦ اﺳـﺖ و ﺑـﻪ ﺟﻤـﺎل و‬ ‫ﺟﻼل دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ‪ .‬ﻧﻮروز آﻳﻴﻨﻲ ﺑﺮاي ﺣﺮﻣﺖ ﻧﻬﺎدن ﺑﻪ زﻧـﺪﮔﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ ﮔـﺮدش و‬ ‫ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ از ﻫﻤﻴﻦ روﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺎﻧﺪان ﻫﻮﻳﺖ اﻳﺮاﻧﻲ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺑـﻴﺶ از‬ ‫ﻫﺮ آﻳﻴﻨﻲ ﺑﺎ ﻧﻮروز و ﻣﺮاﺳﻢ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آن ﻋﻨﺎد ورزﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺳـﺘﻮن ﺧﻴﻤـﻪ اﻳـﻦ ﻫﻮﻳـﺖ‬ ‫اﺳﺖ و ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﺮان ﺑﻲﻧﻮروز ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻮروز ﭘﻴﺎم‬ ‫ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ و زﻧﺪه ﺑﻮدن اﺳﺖ و ﺷﺎدي و ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ ﺑﻨﻴﺎنﻫﺎي ﺳﺎزﻧﺪه آزادي و آزادﮔﻲ ﻫﺮ ﻓﺮد‬ ‫اﻳﺮاﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀﻮر آﻳﻴﻦﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﺎدي را ﻧﺪا ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ )ﺷـﺎدي ﻣﺒﺘﻨـﻲ ﺑـﺮ اﻧﺪﻳـﺸﻪ و‬ ‫ﭘﺎﺳﺪاﺷﺖ زﻧﺪﮔﻲ( ﺳﺎزﻧﺪه آزادي ﻳـﻚ ﻣﻠـﺖ ﻫـﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﻧـﺸﺎﻧﻲ از ﺑـﻪ ﭼـﺎﻟﺶ‬ ‫ﻛﺸﺎﻧﺪن ﺑﺤﺮانﻫﺎي ﻣﺤﺪودﻳﺖآور‪ .‬ﻧﻮروز ﺑﻪ اﻧﺴﺎن اﻳﺮاﻧﻲ ﮔﻮﺷﺰد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘـﺖ در‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ و ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺳﺖ ﻧﻪ در ﺳﻜﻮن و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻛﻤﺎل رﺳﻴﺪن ﻳﻌﻨـﻲ ﺧـﻮد را ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ‬ ‫آﻓﺮﻳﺪن و دﻳﮕﺮ ﺷﺪن و ﺗﺤﻮلﭘﺬﻳﺮي‪ .‬ﺟﺎوداﻧﮕﻲ ﻧـﻮروز در ﺳـﻮدﻣﻨﺪي آن ﺑـﺮاي اﻧـﺴﺎنِ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺎن ﺷﺎدي‪ ،‬ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ و زﻧﺪﮔﻲ و ﺳﺮاﻓﺮازي اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم اﻗﻮام اﻳﺮاﻧﻲ ﺟﺎذﺑﻪ و ﻛﺸﺸﻲ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻜﺎر داﺷﺘﻪ و ﺧﻮاﻫﺪ داﺷـﺖ‪) .‬ﺑﻘـﺎﻳﻲ‪،‬‬ ‫‪(270-271 :1385‬‬ ‫از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻣﺴﺄﻟﻪ زاﻳﺶ و آﻓﺮﻳﻨﺶ‪ ،‬ﻧﻮزاﻳﻲ و ﻧﻮﺑﻮدﮔﻲ‪ ،‬رﺳﺘﻦ و ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ‪ ،‬اﻧﺒـﺎز‬ ‫ﺷﺪن ﺑﺎ آﻫﻨﮓ ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬اﻧﺲ و ﻋﺸﻖ و ﻫﻤﺪﻟﻲ ﺑﺎ روح زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟـﺎن آﻓـﺮﻳﻨﺶ و اﻳﻤـﺎن‬ ‫ورزﻳﺪن و اﻣﻴﺪوار ﺑﻮدن ﺑﻪ راز و روح ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻘﻴﻘﺘـﻲ ﭼﻴـﺰي ﻧﻴـﺴﺖ ﻛـﻪ آﺳـﺎن ﺑـﺸﻮد‬ ‫رﻳﺸﻪﻫﺎي آن را از »ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺳﻲ« ﻫﻴﭻ ﻋﺼﺮي و ﻫﻴﭻ ﻣﺮدﻣﻲ ﺑﺮﻛﻨﺪ و ﺑﺮاﻓﻜﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا اﻳﻦ‬ ‫ارزشﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﻨﻴﺎنﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﺑﺨﺶ آﻳﻴﻦ ﻧﻮروزﻧﺪ در ذات اﻧﺴﺎن ﺑﻮدن آدﻣﻲ اﺳﺖ و اﺳﺎﺳـﺎً‬ ‫اﻧﺴﺎن ﺑﻮدن ﺑﺪون ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﻫﺒﺘﻲ ﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻗﻮه و ﻗﺎﺑﻠﻴﺘﻲ‪ ،‬ﻗﺎﺑـﻞ ﺗـﺼﻮر ﻧﻴـﺴﺖ‪ .‬ﺑـﻲﺳـﺒﺐ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻫﻤﻪ آﻳﻴﻦﻫﺎ و ﺟﺸﻦﻫـﺎي ﻛﻬـﻦ اﻳﺮاﻧـﻲ‪ ،‬آﻳﻴﻨـﻲ را ﺳـﺮاغ ﻧـﺪارﻳﻢ ﻛـﻪ‬ ‫ژرفﺗﺮ‪ ،‬زﻧﺪهﺗﺮ و ﺣﻘﻴﻘﻲﺗﺮ از ﻧﻮروز ﺑﺮ اﺣﺴﺎس‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ و روح آﻓﺮﻳﻨﻨﺪﮔﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮ‬ ‫ﻧﻬﺎده و ﻣﺎﻳﻪ و ﻣﻨﺒﻊ اﻟﻬﺎم ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫آﻳﻴﻦ ﻧﻮروزي ﻣﻴﺮاث »ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺳﻲ« زﻧﺪه و ﻋﻤﻴﻘﺎً اﻧﺴﺎنواراﻧﻪ و ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﻛﻬﻦ‬

‫‪ ™ 12‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬در »ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺳﻲ« ﻛﻬﻦ ﻫﻤﻮاره اﻟﻮﻫﻴﺖ و اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ ﻳـﺎ ﺧـﺪاوارﮔﻲ و‬ ‫اﻧﺴﺎنوارﮔﻲ ﺳﻨﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ در ﻣﻲﭘﻴﭽﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﺗﺠﻠﻲ وﺟﻮدي‪ 1‬ﺻﻮرت و ﺟﻠـﻮهاي از ﺗﺠﻠـﻲ‬ ‫اﻟﻬﻲ‪ 2‬اﺳﺖ‪ .‬ﻇﻬﻮر و زاﻳﺶ‪ ،‬آﻓﺮﻳﻨﺶ و ﺗﺠﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﻮازات آﻧﻜﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﻲﺗﺎﺑﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‬ ‫اﻧﺴﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﻫﺴﺘﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺧﻮﻳﺶ در ﻛﺎر آﻓﺮﻳﻨﺶ‪ ،‬در زاﻳﺶ و ﻇﻬـﻮر ﻫـﺴﺘﻲ و‬ ‫ﻧﻮ ﺷﺪن دمﺑﻪدم ﺣﻴﺎت‪ ،‬ﺧﻮد را ﺳﻬﻴﻢ ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ و ﻧﻮﻋﻲ ﻫﻤﻨﻮاﻳﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺪﻟﻲ و ﻫﻢآواﻳﻲ ﺑﻴﻦ‬ ‫اﺣﺴﺎس‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ و روح او ﺑﺎ روح ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﺑﻮد آﻧﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﻳﻜﻲ در آﻳﻴﻨﻪ دﻳﮕﺮي‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﺎز ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪) .‬ﻣﻼﺻﺎﻟﺤﻲ‪ 78 : 1379 ،‬و ‪(81-82‬‬ ‫ﻧﻤﺎدﻫﺎي دﻳﻨﻲ ﻧﻮروز‬ ‫ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن دﻳﻦ ﻣﺒﻴﻦ اﺳﻼم را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آداب ﻧـﻮروزي را ﻫﻤﭽﻨـﺎن ﺣﻔـﻆ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﺑﻪ آن ﺟﺎﻣﻪ اﺳﻼﻣﻲ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬اﺣﺎدﻳﺚ و اﺧﺒـﺎري را از زﺑـﺎن اﺋﻤـﻪ و‬ ‫ﻓﻘﻬﺎي ﺷﻴﻌﻪ در ﻓﻀﻴﻠﺖ روز ﻧﻮروز ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ و اﺣﻜﺎﻣﻲ را ﺑﺮاي ﻧﻤﺎز‪ ،‬روزه‪ ،‬ﻏﺴﻞ‬ ‫و دﻋﺎ ﺑﻪ آن اﻓﺰوده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀﻮر ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ در ﺳﻔﺮه ﻫﻔـﺖﺳـﻴﻦ و ﻗﺮاﺋـﺖ آن در‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺳﺎل‪ ،‬دﻋﺎي ﻣﺨﺼﻮص ﺳـﺎل ﺗﺤﻮﻳـﻞ )ﻳـﺎ ﻣﻘﻠـﺐاﻟﻘﻠـﻮب ‪ ،(...‬اﺳـﺘﻐﻔﺎر از‬ ‫ﮔﻨﺎﻫﺎن‪ ،‬ﺣﻀﻮر در اﻣﺎﻛﻦ ﻣﺘﺒﺮﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎرﮔﺎه اﻣﺎم رﺿﺎ)ع(‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻣﻌـﺼﻮﻣﻪ‪ ،‬ﺣـﻀﺮت‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﻌﻈﻴﻢ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﺷﺎﻫﭽﺮاغ و اﻣـﺎﻣﺰادهﻫـﺎ و ﻏـﺴﻞ و ﭘـﺎﻛﻴﺰه ﻛـﺮدن ﺑـﺪن ﻫﻤﮕـﻲ از‬ ‫ﻧﻤﺎدﻫﺎي دﻳﻨﻲ ﻧﻮروز ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻌﺎﺋﺮ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﻧﻮروز و ﺗﻄﺒﻴﻖ آن ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ اﻣﺮوزي ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﺗﺎ اﻳﻦ آﻳـﻴﻦ‬ ‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ آﻳﻴﻨﻲ روﺣﺎﻧﻲ و دﻳﻨﻲ ﺷﻮد و ﻓﻀﺎي ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌـﻪ در زﻣـﺎن ﺗﺤﻮﻳـﻞ ﺳـﺎل‪،‬‬ ‫ﻣﻠﻜﻮﺗﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻫﻢ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻛﺪام از آﻳـﻴﻦﻫـﺎ رﻳـﺸﻪاي‬ ‫دﻳﻨﻲ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ آن ﻗﺎﻟﺒﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣـﺜﻼً در ﺗﺮاﻧـﻪﻫـﺎي ﻧـﻮروزي‬ ‫ﮔﻴﻼن ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﻘﺪس ﺑﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪات ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺷﻴﻌﻪ در آﻣﻴﺨﺘـﻪ اﺳـﺖ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺗﺮاﻧـﻪ‬

‫‪1. ontophany‬‬ ‫‪2. theophany‬‬

‫آﻳﻴﻦﻫﺎي ﻧﻮروزي و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ ™ ‪13‬‬

‫ﻧﻮروزي ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﺎد »دوازده اﻣﺎم« ﺷـﻴﻌﻴﺎن آﻏـﺎز و ﺑـﺎ وﺻـﻒ »ﻧـﻮروز« و »ﻧﻮﺳـﺎل« ﭘﺎﻳـﺎن‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻳﺎ ﻗﺮاﺋﺖ ﻫﻔﺖ ﺳﻮره ﻳﺎ ﻫﻔﺖ آﻳﻪ از ﻗﺮآن ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻠﻤﺔ »ﺳﻼم« آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد و اﻳـﻦ‬ ‫اﻋﺘﻘﺎد وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻗﺮاﺋﺖ اﻳﻦ آﻳﺎت‪ ،‬آﻓﺖﻫﺎ و ﺑﻼﻫﺎي آﺳـﻤﺎﻧﻲ و زﻣﻴﻨـﻲ را از ﻣﺤـﻴﻂ‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ و ﺧﺎﻧﻮاده دور ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و ﺳـﻼﻣﺖ و آراﻣـﺶ را در ﺳـﺎل ﻧـﻮ ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﻪ ﻣـﻲآورد‬ ‫)ﺑﻠﻮﻛﺒﺎﺷﻲ‪ (77 :1380 ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬در اردﺑﻴﻞ اﻳـﻦ ﺑـﺎور ﺑـﻴﻦ ﻣـﺮدم ﺷـﺎﻳﻊ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ روز ﺳﺎل ﻧﻮ‪ ،‬اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺟﻠﻮس ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﻣﻨﺎﺳـﺒﺖ‬ ‫در اﻳﻦ روز ﻧﻮ‪ ،‬ﺷﺮﺑﺖﻫﺎي ﺷﻴﺮﻳﻦ و ﮔﻮارا ﺑﺠﺎي آب در ﺟﻮيﻫﺎي ﺑﻬﺸﺖ روان ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫و در ﺣﺮم ﻗﺪس اﻟﻬﻲ دوﺳﺘﺪاران ﻋﻠﻲ )ع( و ﻳﺎران ﺣﺴﻴﻦ )ع( و دﻳﮕـﺮ ﭘﻴـﺸﻮاﻳﺎن دﻳﻨـﻲ‬ ‫ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪).‬ﻋﻨﺎﺻﺮي‪(2: 86/1/20 ،‬‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ رواج اﻳﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و رﺳﻮم دﻳﻨﻲ در آﻳﻴﻦ ﻧـﻮروز و در ﻣﻴـﺎن ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻋﺎﻣـﻪ‪،‬‬ ‫ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻓﻘﻬﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻫﻢ اﻳﻦ اﺣﻜـﺎم و آداب را ﺑـﺎ ﺷـﻜﻞ و ﻣﺤﺘـﻮاﻳﻲ ﻛـﺎﻣﻼً‬ ‫ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺷﺎره ﺑﻪ ﻧﻮروز و اﺣﻜـﺎم آن در ﻛﺘـﺎبﻫـﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧـﻪ ﺷـﻴﻌﻪ‬ ‫)ﻛﺎﻓﻲ ﺷﻴﺦ ﻛﻠﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻣﻦ ﻻﻳﺤﻀﺮهاﻟﻔﻘﻴﻪ ﺷﻴﺦ ﺻﺪوق‪ ،‬ﺗﻬﺬﻳﺐ اﻻﺣﻜﺎم و اﻻﺳﺘﺒـﺼﺎر ﺷـﻴﺦ‬ ‫ﻃﻮﺳﻲ( ﻛﻪ اﻋﺘﺒﺎر و ارزش ﺑﺎﻻﻳﻲ در ﻣﻴﺎن ﻓﻘﻬﺎي ﺷﻴﻌﻪ دارﻧﺪ‪ .‬رواﻳﺖ ﻣﻌﻠﻲﺑﻦ ﺧﻨـﻴﺲ از‬ ‫ﻗﻮل ﺣﺎج ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺎس ﻗﻤﻲ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل ﻋﻴﺪ ﻧﻮروز را ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺗﻌﻠﻴﻢ اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻـﺎدق)ع( در‬ ‫ﻣﻔﺎﺗﻴﺢاﻟﺠﻨﺎن ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻫﻢ رواﻳﺖ ﻣﺸﻬﻮر دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻏﻠﺐ ﻛﺘﺎبﻫﺎي دﻳﻨـﻲ‬ ‫ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ رواﻳﺖ ﺣﻀﺮت اﻋﻤـﺎل اﻳـﻦ روز را ﭼﻨـﻴﻦ ﻣـﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨـﺪ‪:‬‬ ‫»ﭼﻮن ﻧﻮروز ﺷﻮد ﻏﺴﻞ ﻛﻦ‪ ،‬ﭘﺎﻛﻴﺰهﺗﺮﻳﻦ ﺟﺎﻣﻪﻫﺎي ﺧـﻮد را ﺑﭙـﻮش ﺑـﻪ ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ ﺑﻮﻫـﺎي‬ ‫ﺧﻮش ﺧﻮد را ﺧﻮﺷـﺒﻮ ﮔـﺮدان‪ ،‬در آن روز روزهدار‪ ،‬ﭼـﻮن از ﻧﻤـﺎز ﭘﻴـﺸﻴﻦ و ﭘـﺴﻴﻦ و‬ ‫ﻧﺎﻓﻠﻪﻫﺎي آن ﻓﺎرغ ﺷﻮي ﭼﻬﺎر رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺬار ﻳﻌﻨـﻲ دو رﻛﻌـﺖ ﺑـﻪ ﻳـﻚ ﺳـﻼم و در‬ ‫رﻛﻌﺖ اول ﺑﻌﺪ از ﺣﻤﺪ ده ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺳﻮره »اﻧﺎ اﻧﺰﻟﻨﺎ« ﺑﺨﻮان و در رﻛﻌﺖ دوم ﺑﻌـﺪ از ﺣﻤـﺪ‬ ‫ده ﻣﺮﺗﺒﻪ »ﻗﻞ ﻳﺎ اﻳﻬﺎ اﻟﻜﺎﻓﺮون« و در رﻛﻌﺖ ﺳﻮم ﺑﻌﺪ از ﺣﻤﺪ ده ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺳﻮره »ﻗﻞ ﻫﻮ اﷲ‬ ‫اﺣﺪ« و در رﻛﻌﺖ ﭼﻬﺎرم ﺑﻌﺪ ازﺣﻤﺪ ده ﻣﺮﺗﺒﻪ »ﻗﻞ اﻋﻮذ ﺑﺮب اﻟﻔﻠﻖ« و »ﻗﻞ اﻋـﻮذ ﺑـﺮب‬ ‫اﻟﻨﺎس« ﺑﺨﻮان و ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ﺳﺠﺪه ﺷﻜﺮ ﺑﺮو و دﻋﺎ ﺑﺨﻮان‪.‬‬

‫‪ ™ 14‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻧﻮروز و اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ‬ ‫اﻋﻴﺎد و ﺟﺸﻦﻫﺎي ﻣﻠﻲ از ﻧﻤﺎدﻫﺎي ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺟﺸﻦ ﻧﻮروز ﺑﻪ ﺗﺄﺳﻲ از آداب و رﺳﻮم ﻛﻬﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺪﻟﻲ و ﻫﻢاﻧﺪﻳﺸﻲ ﺧـﻮد را‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻧﻤﺎدﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ و از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺣﺪاﻗﻞ ﺳـﺎﻟﻲ ﻳـﻚ ﺑـﺎر ﭘﻴﻮﻧـﺪ و‬ ‫ﭘﻴﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﻧﻴﺎﻛﺎن‪ ،‬ﺧﻮﻳﺸﺎن‪ ،‬ﻣﻴﺮاثﻫﺎي ﻛﻬﻦ‪ ،‬روح ﺟﻤﻌـﻲ و ﻫـﻢوﻃﻨـﺎن ﺧـﻮد‬ ‫ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﻣﻴﺮاثﻫﺎي ﺧﻮد ﺟﺎن ﺗـﺎزهاي ﻣـﻲﺑﺨـﺸﻨﺪ‪ .‬آﻳﻨـﺪه ﻓﺮﻫﻨـﮓ و‬ ‫ﺗﻤﺪن اﻳﺮاﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻳﺎ ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ آن در ﭘﻬﻨﻪ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲاش ﺑـﺴﺘﮕﻲ‬ ‫دارد‪ .‬ﺗﺪاوم ﭘﺬﻳﺮش ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ در ﺻﻮرﺗﻲ در ﻣﺮزﻫـﺎي داﺧﻠـﻲ و ﺣـﻮزهﻫـﺎي‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺧﺎرج از اﻳﺮان ﻣﻮﻓﻖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ ﻋﻤﻼً ﺑـﻪ ﻋﻮاﻣـﻞ ﻫﻤﺒـﺴﺘﮕﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ و‬ ‫ﺗﻤﺪن اﻳﺮاﻧﻲ ﺧﻮد اﺣﺘﺮام ﮔﺬاﺷﺘﻪ و رواﺑﻂ داﺧﻠﻲ و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن ﺧﺎرﺟﻲ ﺧـﻮد را ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬ ‫اﺳﺎس ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﺎ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎي ﭘﻴﻮﻧﺪدﻫﻨﺪهاي ﻛﻪ ﻣﺆﺛﺮﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ آﻳﻴﻦﻫـﺎي‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﺗﻌﻠﻖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ را در ﺧﺮدهﻓﺮﻫﻨـﮓﻫـﺎي اﻳـﺮان ﺑـﻪ وﺟـﻮد‬ ‫ﻣﻲآورد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻠﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻮروز در ﻫﻤﻪ ﺧﺮدهﻓﺮﻫﻨﮓﻫـﺎ و ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖﻫـﺎي اﻗﻠﻴﻤـﻲ‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺷﻨﺎور و در ﺟﺮﻳﺎن ﺑﻮده و ﺣﻠﻘﻪﻫﺎي اﺗﺼﺎل و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ آﻧﻬـﺎ را ﻓـﺮاﻫﻢ‬ ‫ﺳــﺎﺧﺘﻪ اﺳــﺖ‪).‬ﺻــﻨﻴﻊ اﺟــﻼل‪ (69 :1384 ،‬ﻳﻜــﻲ دﻳﮕــﺮ از ﻛﺎرﻫــﺎي ﻋﻤــﺪه آﻳــﻴﻦﻫــﺎ و‬ ‫ﺑﻪﺧﺼﻮص ﻧﻮروز اﻳﺠﺎد وﻓﺎق و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ در ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬روﺳﺘﺎ‪ ،‬ﻣﺤﻠـﻪ‬ ‫و ﺷﻬﺮ و ﻛﺸﻮر ﺗﺎ ﺣﻮزهﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻓﺮاﺗﺮ از آن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻨﺖﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن دﻳﺪ و ﺑﺎزدﻳﺪ ﻧﻮروزي ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻳﺎدآور و ﺗﻘﻮﻳﺖﻛﻨﻨـﺪه ﺑﺤـﺚﻫـﺎي‬ ‫ﺻﻠﻪ ارﺣﺎم و از ﺣﺎل ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺷﺪن و در ﺻﻮرت وﺟـﻮد ﻣـﺸﻜﻞ ﺑـﻪ ﻳـﺎري ﻫـﻢ‬ ‫ﺷﺘﺎﻓﺘﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در دﻳﻦ ﻣﺒﻴﻦ اﺳﻼم ﺑﺮ رﻋﺎﻳﺖ و اﻧﺠﺎم آن ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬رﻋﺎﻳﺖ اﻳـﻦ‬ ‫اﺻﻮل ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ و وﺣﺪت ﺑﻴﻦ اﻓﺮاد‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ را اﻳﻔﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻮروز از اﺟﺰا و ﻛﻠﻴﺖ ﺧﻮد داراي ﻛﺎرﻛﺮد ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ وﻓﺎق اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎورﻫـﺎ و رﻓﺘﺎرﻫـﺎي‬ ‫آﻳﻴﻨﻲ در ﺳﻨﺖﻫﺎي ﻧﻮروزي ﻣﻌﻤﻮل در ﮔﻮﺷﻪ و ﻛﻨـﺎر ﺳـﺮزﻣﻴﻦﻫـﺎي ﭘﻬﻨـﺎور در ﺣـﻮزه‬ ‫ﻧﻮروز ﻫﻤﻪ ﺳﺮﺷﺎر از ﻋﻨﺎﺻﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻬﺮآﻓﺮﻳﻦ و آﺷﺘﻲﺳﺎزﻧﺪ و ﻧﻮروز در ﻛﻠﻴﺖ ﺧﻮد‬ ‫ﭘﺮﭼﻢ ﺑﻠﻨﺪ وﺣﺪت و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺮآﻏﺎز ﻫﺮ ﺳﺎل و ﻫﺮ ﺑﻬﺎر ﺑﺮ ﺑﻠﻨﺪاي رواﺑﻂ‬ ‫دﻳﺮﻳﻦﺳﺎل ﻣﺮدﻣﺎن اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻪ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﻧـﻮروز ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﻣﺒـﺎﻧﻲ اﻋﺘﻘـﺎدي‬ ‫ﻫﻤﻪﮔﻴﺮ و اﻧﺴﺎﻧﻲاش ﻛﻪ ﺗﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻗﻮم‪ ،‬آﻳﻴﻦ و دﻳﻨﻲ ﻧﺪارد ﻣﺎﻫﻴﺘﻲ وﺣـﺪتآﻓـﺮﻳﻦ در‬

‫آﻳﻴﻦﻫﺎي ﻧﻮروزي و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ ™ ‪15‬‬

‫ﺳﺮاﺳﺮ ﭘﻬﻨﺔ اﻳﺮان ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ دارد‪) .‬ﻣﻴﺮﺷﻜﺮاﻳﻲ‪(70 :1379 ،‬‬ ‫ﻧﻮروز ﻛﻮﺷﺶ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺮاي ﻫﻤﺰﻳﺴﺘﻲ آﺷﺘﻲ ﺟﻮﻳﺎﻧﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي اﺳـﺖ‪ .‬ﻧـﻮروز ﺑـﺎ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدﻣﺎن و ﺑﺎ ﺷﺎدي و ﺳـﺮور دﺳـﺘﻪﺟﻤﻌـﻲ و ﻫﻤﮕـﺎﻧﻲ ﺑﺮﮔـﺰار ﻣـﻲﺷـﻮد و‬ ‫ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »اﻗﻠﻴﺖ« در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻮروزي ﺟﺎي ﻧﺪارد‪ .‬ﻧﻮروز از ارﻛـﺎن ﻫﻮﻳـﺖ اﻳﺮاﻧـﻲ‬ ‫اﺳﺖ و رﻣـﺰ ﻣﺎﻧـﺪﮔﺎري آن را ﺑﺎﻳـﺪ در آﻳـﻴﻦﻫـﺎي اﻧﺪﻳـﺸﻤﻨﺪاﻧﻪاش ﺟـﺴﺖوﺟـﻮ ﻛـﺮد‪.‬‬ ‫آﻳﻴﻦﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ زﻧﮓ از دلﻫﺎ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ و در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدﻣﺎن ﮔﺮﻣﻲ و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآورد و‬ ‫ﺑﻪ دﻳﺪارﻫﺎ ﻟﺬت ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺜﺎقﻫﺎ را اﺳﺘﻮار ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺗﺎزﮔﻲ ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﻣﻲآورد‪ .‬ﻧـﻮروز‬ ‫ﻧﺪاي ﺷﺎدي و وﻳﺮاﻧﮕﺮ ﻏﻢ و اﻧﺪوه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺮاي ﺷﺎدي ارزش ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮدﻧﺪ و‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻫﺮ روﻳﺪادي را ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﺮاي ﻣﻔﺮح ﺳﺎﺧﺘﻦ زﻧﺪﮔﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻮروز در ﺧﺎرج از ﻣﺮزﻫﺎ‬ ‫ﻧﻮروز آﻳﻴﻨﻲ اﺳﺖ اﻳﺮانﮔﻴﺮ و ﭘﻴﻮﻧﺪﮔﺮ ﻛﻪ اﻣﺮوزه در ﻣﺤﺪوده ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻓﻼت اﻳـﺮان‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﻳﺮان‪ ،‬آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧـﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺎﺟﻴﻜـﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺮﻛﻤﻨـﺴﺘﺎن‪ ،‬ازﺑﻜـﺴﺘﺎن‪،‬‬ ‫ﻗﺮﻗﻴﺰﺳﺘﺎن و ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻛﺮدﻧﺸﻴﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮاق‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﻪ و ﺳـﻮرﻳﻪ در روز ‪ 1‬ﻓـﺮوردﻳﻦ‬ ‫)‪ 21‬ﻣﺎرس( ﻫﺮﺳﺎﻟﻪ ﺑﺮﮔﺰار ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در زﻧﮕﺒﺎر)ﺗﺎﻧﺰاﻧﻴﺎ( واﻗﻊ در آﻓﺮﻳﻘﺎي ﺷﺮﻗﻲ‬ ‫ﻛﻪ در ﻗﺪﻳﻢ ﺳﻜﻮﻧﺘﮕﺎه اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮ ﺑﻮده ﻧﻴﺰ رواج دارد‪ .‬آﻳﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻬﻦ ﻛﻪ در ﮔﺴﺘﺮه‬ ‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺟﻬﺎن اﻳﺮاﻧﻲ از ﻏﺮب ﭼﻴﻦ ﺗﺎ آﻧﺎﺗﻮﻟﻲ از ﺷﺒﻪﻗﺎره ﻫﻨﺪ و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺷﺮق ﺗـﺎ‬ ‫ﻣﻴﺎن رودان در ﻏﺮب و از ﺳﻴﻦﻛﻴﺎﻧﮓ و آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛـﺰي در ﺷـﻤﺎلﺷـﺮق ﺗـﺎ داﻣﻨـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻗﻔﻘﺎز ﺑﺰرگ در ﺷﻤﺎل و آﺳﻴﺎي ﺻﻐﻴﺮ در ﺷﻤﺎلﻏﺮب را در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴـﺮد ﻛـﻪ ﻫﻤـﻪ‬ ‫اﻳﻨﻬــﺎ دورﺗــﺎدور اﻳــﺮانزﻣــﻴﻦ را ﺑــﻪﻋﻨــﻮان ﺧﺎﺳــﺘﮕﺎه ﺗﻤــﺪن اﻳﺮاﻧــﻲ در ﺑــﺮ ﻣــﻲﮔﻴﺮﻧ ـﺪ‪.‬‬ ‫)اﻣﻴﺮاﺣﻤﺪﻳﺎن‪(16 :1385 ،‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻮروز ﺗﺠﻠﻲﮔﺎه ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ‪ ،‬ﻫﻢاﻧﺪﻳﺸﻲ و ﻫﻢﻛﻨﺸﻲ اﻳﺮاﻧﻴـﺎن در دورن و ﺑـﺮون‬ ‫ﻣﺮزﻫﺎي اﻳﺮانزﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬از ﻛﻨﺎرهﻫﺎي ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ در آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﺎ ﺳﻴﺪﻧﻲ در اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ ﺑﺎ ﮔﺬر از‬ ‫ﻗﺎرهﻫﺎي اروﭘﺎو آﺳﻴﺎ ﺑﻪرﻏﻢ ﺗﻔﺎوتﻫـﺎي ﻣﻜـﺎﻧﻲ‪ ،‬در زﻣـﺎن واﺣـﺪ و در آﻳـﻴﻦ ﻳﮕﺎﻧـﻪاي‪،‬‬ ‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﻪ اﻓﻖ ﺗﻬﺮان ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻗﺒﻠﻪ ﻣﻠﻲ اﻳـﺮان ﺑـﺎ ﺳـﺮور ﺑـﻪ اﺳـﺘﻘﺒﺎل ﻧـﻮروز ﻣـﻲروﻧـﺪ و‬ ‫آرزوﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﺑﺮاي ﺳﻼﻣﺖ و ﺳﻌﺎدت و ﺳﺮاﻓﺮازي ﺧﻮد و ﻫﻤﮕﻨـﺎن ﺧـﻮﻳﺶ در دل‬

‫‪ ™ 16‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻣﻲﭘﺮوراﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎرﻛﺮدي ﻧﻮروز از روزﮔﺎران ﻛﻬﻦ ﭘﻴﻮﻧـﺪﮔﺮ اﻓـﺮاد و اﻗـﻮام اﻳﺮاﻧـﻲ‬ ‫ﺑﻮده و اﻳﻨﻚ ﻧﻴﺰ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻣﻠـﻲ و ﻣﻨﻄﻘـﻪاي ﻋﺎﻣـﻞ‬ ‫ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ اﻗﻮام ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه ﻣﻠﺖ و ﻧﻴﺰ ﺑﺴﺘﺮ ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﻣﻠـﻞ ﻫﻤﺠـﻮار و‬ ‫ﻫﻢﻣﺮز اﻳﺮان ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود و ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از دﻛﺘﺮ اﻳﺮج واﻣﻘﻲ‪ :‬اﻳﺮان آﻧﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻮروز ﻫﻢ‬ ‫ﻫﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ آﻳﻴﻦ ﻛﺒﻴﺮ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻘﺶ ﺑﺰرﮔﻲ در ﻫﻮﻳﺖ و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻣﺮوز اﻳﺮان اﻳﻔﺎ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ رﺷـﺘﻪ ﭘﻴﻮﻧـﺪي ﺑـﻴﻦ ﻫﻤـﻪ ﻛـﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ ﺧـﺎرج از ﻣﺮزﻫـﺎي‬ ‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ اﻳﺮان اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻧﻮروز ﻋﺸﻖ ﻣﻲورزﻧﺪ و آن را اﺟﺮا ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ ﭼﺮاﻛـﻪ ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬ ‫ﻣــﺸﺘﺮك و ﻧﻤﺎدﻫــﺎي اﺳــﻄﻮرهاي ﺑﻴــﺸﺘﺮﻳﻦ ﻧﻘــﺶ را در ﻫﻤﺒــﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠــﺖﻫــﺎ اﻳﻔــﺎ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪).‬ﺷﻴﺨﺎوﻧﺪي‪ 77-78 :1380 ،‬و ﻧﻘﻴﺐزاده‪(3 :1385 ،‬‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬ ‫آﻳﻴﻦﻫﺎي ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ و ﻣﻠﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻧﻘﺶ را در ﺣﻔﻆ ﻫﻨﺠﺎرﻫـﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ و اﻧـﺴﺠﺎم‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻧﻈـﻢ در ﻳـﻚ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﭼﻨـﺪﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﭼﻨـﺪﻗﻮﻣﻲ دارﻧـﺪ‪ .‬در اﻳـﺮان در رأس‬ ‫آﻳﻴﻦﻫﺎي ﻣﻠﻲ ﻣﺎ‪ ،‬آﻳﻴﻦﻫﺎي ﻧﻮروز ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮروز ﺳﻠﺴﻠﻪﺟﻨﺒـﺎن ﻫﻮﻳـﺖ اﻳﺮاﻧـﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺳﻌﻲ در ﻛﻢرﻧﮓ ﻛﺮدن و ﻳﺎ زدودن آﻳﻴﻦﻫﺎي ﻧﻮروزي ﻧﺎﺷـﻲ از ﻧﺎآﮔـﺎﻫﻲ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻛﺎري ﺑﺲ ﺧﻄﺮﻧﺎك اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻳﻚ ﻣﻠـﺖ راه‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺮد زﻳﺮا اﺳﻄﻮرهﻫﺎي ﻣﻠﻲ را ﻧﻤﻲﺗﻮان از ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺖ و ﻳﺎ ﺗـﺄﺛﻴﺮ آن را‬ ‫از ﺑﻴﻦ ﺑﺮد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﺣﻔﻆ آﻧﻬﺎ ﻛﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ از ﻧﻴﺮوي دروﻧﻲﺷﺎن ﺑﺮاي وﺣﺪت ﻣﻠﻲ ﺑﻬﺮه‬ ‫ﺑﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ از ﻣﺤﺪوده ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻠﺖ دﻓﺎع ﻛﺮده و آن را ﺣﻔﻆ ﻛﻨـﻴﻢ ﺑﺎﻳـﺪ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻨﺖﻫﺎ و ﺑﺎورﻫﺎي آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻛﻪ ﺳﻨﺖﻫﺎي ﻣﻠﻲ اﺳﺖ و ﻣﻠﺖ ﺑﻪ آن واﺑـﺴﺘﻪ اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫اﺣﺘﺮام ﺑﮕﺬارﻳﻢ‪ .‬ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري و ﭘﺎﻳﺪاري آﻳﻴﻦ ﻧﻮروز در ﺑﻴﻦ ﻫﻤﻪ اﻗﻮام اﻳﺮاﻧﻲ در ﭼﻨﺪ ﻫﺰاره‬ ‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻴﻦ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم اﻳﺮان از ﻫﺮ آﻳﻴﻦ و ﻗﻮم و دﻳﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻲ ﻛﻪ درﺑﺎره ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺑﺸﺮ ﺑﺎ دﻟﺴﻮزي و اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﻧﺪﻳـﺸﻴﺪهاﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﺟﺰ اﺗﺤﺎد و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺷﺮﻳﻒ و واﻻي اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺎ اﺗﻜﺎ ﺑﻪ آﻳﻴﻦﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ و زﻧـﺪﮔﻲﺳـﺎز‪،‬‬

‫آﻳﻴﻦﻫﺎي ﻧﻮروزي و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ ™ ‪17‬‬

‫ﺑﺮاي ﻫﺴﺘﻲ ﺧﻮش ﻫﻤﮕﺎن ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﭼﻴـﺰ دﻳﮕـﺮي ﻧﻤـﻲﺧﻮاﻫﻨـﺪ‪ .‬در آداب ﻧـﻮروز‬ ‫اﻳﺮاﻧﻲ اﻳﻦ ﻫﺪف واﻻ ﺑﻴﺎﻧﻲ زﻳﺒﺎ و ﻧﻤﺎدﻳﻦ دارد‪ .‬در اﻳﻦ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﻛﻪ ﻫﻢآوازي ﺑـﺎ ﻃﺒﻴﻌـﺖ‬ ‫ﺑﻴﺎن ﻏﻨﻲ و ﺟﺎﻧﺪار آن اﺳـﺖ‪ ،‬دور اﻧـﺪاﺧﺘﻦ ﻛﻬﻨـﻪﻫـﺎي ﺑـﻲﺣﺎﺻـﻞ‪ ،‬زدودن ﺧـﺴﺘﮕﻲ و‬ ‫اﻓﺴﺮدﮔﻲ‪ ،‬ﻫﺪﻳﻪ دادن‪ ،‬ﺑﺮﭘﺎ ﻛﺮدن ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺷﺎدي ﺑـﺮ ﻓـﺮاز ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﻫﺮﭼـﻪ ﻛـﻪ ﻫـﺴﺖ‪،‬‬ ‫ﺷﻴﻮهﻫﺎ و ﭘﻨﺪاري ﻛﻬﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره ﻧﻮﺗﺮﻳﻦﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ و ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧـﺪ‪) .‬ﻣﺰداﭘـﻮر‪،‬‬ ‫‪(117 :1379‬‬

‫‪ ™ 18‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫‪1‬ـ اﻣﻴﺮاﺣﻤﺪﻳﺎن‪ ،‬ﺑﻬﺮام )‪» (1385‬ﻧﻘﺶ ﻧﻮروز در ﺑﺎزﺳﺎزي ﺣﻮزة ﺗﻤﺪن و ﻧﻔﻮذ اﻳـﺮان‬ ‫در آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي و ﻗﻔﻘﺎز«‪ ،‬ﻫﻤﺸﻬﺮي دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪.12‬‬ ‫‪2‬ـ ﺑﻘﺎﻳﻲ )ﻣﺎﻛﺎن(‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ)‪ (1385‬ﺗﺼﺤﻴﻒ ﻏﺮب زدﮔﻲ‪ ،‬در ﺟﺴﺖ وﺟـﻮي ﻫﻮﻳـﺖ‬ ‫ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻧﺎﻣﻚ‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﺑﺮوﻣﻨﺪ ﺳﻌﻴﺪ‪ ،‬ﺟـﻮاد )‪ (1377‬ﻧﻮروز ﺟﻤﺸﻴﺪ‪ :‬ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻧﻮﻳﻦ از ﭘﻴﺪاﻳﻲ ﻧـﻮروز‪،‬‬ ‫ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺗﻮس‪.‬‬ ‫‪4‬ـ ﺑﻠﻮﻛﺒﺎﺷﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻲ)‪ (1380‬ﻧﻮروز ﺟﺸﻦ ﻧﻮزاﻳﻲ آﻓﺮﻳﻨﺶ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬دﻓﺘﺮ ﭘﮋوﻫﺶﻫـﺎي‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪.‬‬ ‫‪5‬ـ ﺑﻬﺎر‪ ،‬ﻣﻬﺮداد)‪ (1376‬از اﺳﻄﻮره ﺗﺎ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﭼﺸﻤﻪ‪.‬‬ ‫‪6‬ـ رﺟﺒﻲ‪ ،‬ﭘﺮوﻳﺰ)‪ (1375‬ﺟﺸﻦﻫﺎي اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻓﺮزﻳﻦ‪.‬‬ ‫‪7‬ـ روحاﻻﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد)‪ (1376‬آﻳﻴﻦﻫﺎ و ﺟﺸﻦﻫﺎي ﻛﻬﻦ در اﻳﺮان اﻣـﺮوز‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪:‬‬ ‫ﻧﺸﺮ آﮔﻪ‪.‬‬ ‫‪8‬ـ ﺷﻴﺨﺎوﻧﺪي‪ ،‬داور)‪ (1380‬ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ و ﻫﻮﻳﺖ اﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪:‬ﻣﺮﻛـﺰ ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳـﻲ‬ ‫اﺳﻼم و اﻳﺮان‪.‬‬ ‫‪9‬ـ ﺻﻨﻴﻊ اﺟﻼل‪ ،‬ﻣﺮﻳﻢ)ﮔﺮدآوري( )‪ (1384‬ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻮﻳﺖ اﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺆﺳـﺴﻪ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪10‬ـ ﻋﻨﺎﺻﺮي‪ ،‬ﺟﺎﺑﺮ‪ ،‬ﭘﻴﻚﻫﺎي ﻧﻮروزي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اداره ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ‪.86/1/20 ،‬‬ ‫‪11‬ـ ﻓﻜﻮﻫﻲ‪ ،‬ﻧﺎﺻﺮ)‪» (1379‬ﻧﮕﺎﻫﻲ اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻪ اﺳﻄﻮره ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﺟـﺸﻦ‬ ‫ﻧـﻮروز« ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻣﻘﺎﻻت ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻫﻤﺎﻳﺶ ﻧﻮروز‪ ،‬ﮔﺮوه ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ آﻳﻴﻨﻲ ﭘﮋوﻫﺸﻜﺪه‬ ‫ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﺎﺷﺮ‪ :‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﻜﺪه ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ‪.‬‬ ‫‪12‬ـ ﻗﺮﻳﺐ‪ ،‬ﺑﺪراﻟﺰﻣﺎن)‪» (1379‬ﻧﻮروز ﺟﺸﻦ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ زﻧـﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺟـﺸﻦ آﻓـﺮﻳﻨﺶ و‬ ‫ﺟﺸﻦ ﺗﺠﻠﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣـﺪﻧﻲ«‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻫﻤﺎﻳﺶ ﻧﻮروز‪ ،‬ﺳـﺎزﻣﺎن ﻣﻴـﺮاث‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪.‬‬ ‫‪13‬ـ ﻣﺰداﭘﻮر‪ ،‬ﻛﺘﺎﻳﻮن)‪» (1379‬آﺗﺶاﻓﺮوزي در ﻧﻮروز«‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪﻣﻘـﺎﻻت ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ‬

‫آﻳﻴﻦﻫﺎي ﻧﻮروزي و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ ™ ‪19‬‬

‫ﻫﻤﺎﻳﺶ ﻧﻮروز‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪.‬‬ ‫‪14‬ـ ﻣﻼﺻﺎﻟﺤﻲ‪ ،‬ﺣﻜﻤﺖا‪» (1379) ...‬ﻧﻮروز آﻳﻴﻦ ﺟﻬـﺎنﺷـﻤﻮل زاﻳـﺶ و روﻳـﺶ و‬ ‫رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ« ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻣﻘﺎﻻت ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻫﻤﺎﻳﺶ ﻧﻮروز‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪.‬‬ ‫‪15‬ـ ﻣﺪرسزاده‪ ،‬ﻣﺮﻳﻢ)‪» (1379‬ﻋﻴﺪ ﻧﻮروز در ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﻲ و آﻳـﻴﻦﻫـﺎ و اﺳـﺎﻃﻴﺮ‬ ‫اﻳﺮان« ﻣﻘﺎﻻت ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻫﻤﺎﻳﺶ ﻧﻮروز‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﺸﻮر‪.‬‬ ‫‪16‬ـ ﻣﻴﺮﺷﻜﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ)‪» (1379‬ﻧﻮروز وﺣﺪت ﻣﻠﻲ و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪاي«‪ ،‬ﻣﻘﺎﻻت‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻫﻤﺎﻳﺶ ﻧﻮروز‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﺸﻮر‪.‬‬ ‫‪17‬ـ ﻧﻘﻴﺐ زاده‪ ،‬اﺣﻤﺪ)‪» (1385‬ﻧﻮروز ﺳﻴﺎﺳﺖ و رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠـﻞ‪ ،‬ﻗـﺪرت ﻧـﺎﻣﺮﺋﻲ«‪،‬‬ ‫ﻫﻤﺸﻬﺮي دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪.12‬‬

‫‪ ™ 20‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻧِﻮروزِ ﻫِﻤِﺪاﻧﻲ‬

‫‪1‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ﻗﺒﺎدي‬

‫‪2‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬ ‫ﺟﺸﻦﻫﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻜﺎت ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﺑﺮرﺳـﻲ آﻧﻬـﺎ ﭘﮋوﻫـﺸﮕﺮان ﺑـﻪ‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻲ ﻗﻮام و دوام ﺟﻮاﻣﻊ ﭘﻲ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈـﻮر ﻧـﻮروز ﻫﻤـﺪان ﻣـﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬ ‫ﻣﻴﺪاﻧﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و آداب و رﺳﻮم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳـﻦ ﻋﻴـﺪ در ﻳﻜـﻲ از اﺳـﺘﺎن ﻫـﺎي اﻳـﺮان‬ ‫ﭘﻬﻨﺎور ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻫﻤﺪان ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﻣﻴـﺪاﻧﻲ و‬ ‫ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎه ﻧﻈﺮي ﺳﺎﺧﺖ‪-‬ﻛﺎرﻛﺮدﮔﺮاﻳﻲ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻜﻨﻴﻚ ﻫـﺎي ﻣـﺼﺎﺣﺒﻪ و ﺑﺮرﺳـﻲ‬ ‫اﺳﻨﺎد اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻛﻠﻴﺪواژهﻫﺎ‪ :‬ﻧﻮروز‪ ،‬ﺟﺸﻦ‪ ،‬آداب و رﺳﻮم‪ ،‬ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬

‫‪ .1‬ﻧﻮروز در ﻫﻤﺪان‬ ‫‪ .2‬ﻋﻀﻮﻫﻴﺌﺖ ﻋﻠﻤﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﺑﻮﻋﻠﻲ ﺳﻴﻨﺎ ‪[email protected]‬‬

‫‪ ™ 22‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫زﻣﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧـﺴﺎن ﺑـﺎ ﺑﻜـﺎرﮔﻴﺮي ذﻫـﻦ ﺧـﻮد آن را ﺳـﺎﺧﺘﻪ و‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ارﺗﺒﺎط اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﺿﺮورت ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ و ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺤـﻴﻂ‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ آﺷﻨﺎﻳﻲ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم زﻣﺎن ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬از اﻳـﻦ رو وي ﺑـﺎ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم زﻣﺎن ﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺧﻮد آﻏﺎز و اﻧﺠﺎﻣﻲ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘـﻪ و ﺣـﻮادث و‬ ‫رﺧﺪادﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد را در ﻗﺎﻟﺐ زﻣﺎن ﺿﺒﻂ ﻛـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﻔـﺎﻫﻴﻤﻲ ﭼـﻮن‬ ‫روز‪ ،‬ﻣﺎه‪ ،‬ﺳﺎل وﻓﺼﻞ از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻌﺎرﻳﻔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛـﺮ ﺗﻮﺟـﻪ آدﻣـﻲ ﺑـﻪ ﻣﻔﻬـﻮم زﻣـﺎن‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن‪ ،‬ﺳﺘﺎره ﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬ﺟﻐﺮاﻓﻲ داﻧﺎن و ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﮕﺎران از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ‬ ‫درﺑﺎره ﮔﺎه ﺷﻤﺎري و ﺗﻘﻮﻳﻢ و ﺗﺎرﻳﺦ اﻃﻼﻋـﺎﺗﻲ در اﺧﺘﻴـﺎر ﻣـﺎ ﻗـﺮار ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪)1‬ﻗﺮﺑـﺎﻧﻲ‬ ‫‪238:1354‬ـ‪ (233‬اﻣﺎ ﻣﺎﻫﻴﺖ اﺻﻠﻲ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن و ﻣﻨﺠﻤﺎن ﺑﺎ ﻣﻨﻈـﻮر ﻣـﺎ از زﻣـﺎن ﻛـﻪ ﺑﻌـﺪ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ دارد‪ ،‬ﻫﻤﺴﻮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺎ از زﻣﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺪﻳﺪهاي ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺳـﺎﺧﺘﻪ ذﻫـﻦ‬ ‫ﺑﺸﺮ اﺳﺖ و ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪن آن در زﻧﺪﮔﻲ ﺑـﺸﺮ ﻣﻮﺟـﺐ ﺑـﺮوز و ﺛﺒـﺖ وﻗـﺎﻳﻊ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ و‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻧﺴﺎن در ﻗﺎﻟﺐ زﻣﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻌﻮدي درﺑﺎره زﻣﺎن وﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪":‬ﻫﻤﻪ اﻗﻮام از ﺧﻠﻒ ﺗـﺎ ﺳـﻠﻒ از ﻃﺮﻓـﺪارن‬ ‫ﺷﺮﻳﻌﺖ و ﻏﻴﺮه ﺗﺎرﻳﺨﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺎرﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺪان ﻣﺮاﺟﻌﻪ و اﻋﺘﻤﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‬ ‫و ﺧﻠﻒ از ﺳﻠﻒ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه از ﮔﺬﺷﺘﻪ آن را ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آن ﺣﻮادث ﺑـﺰرگ و‬ ‫اﺗﻔﺎﻗﺎت ﻣﻬﻤﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ روزﮔﺎران ﺳﻠﻒ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻮده ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺛﺒـﺖ و ﺿـﺒﻂ و‬ ‫دﻗﺖ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﺒﻮد‪ ،‬آﺛﺎر ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ و ﻧـﺴﺒﺖﻫـﺎ ﻓﺮاﻣـﻮش ﻣـﻲﺷـﺪ‪)".‬ﻣـﺴﻌﻮدي‪(77:1361 ،‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻇﺮف زﻣﺎن ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺴﻴﺮ ﮔﺬﺷﺘﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻳﻚ ﻗﻮم ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫اﺑﺰاري ﻣﻬﻢ در ﻧﺰد ﻣﺴﻌﻮدي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺑﻮﻋﻠﻲ ﺳﻴﻨﺎ‪،‬اﺧﻮان اﻟﺼﻔﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﻣﺴﻌﻮدي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﮕﺎران‪ ،‬ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪه ﻣﻨﺠﻤـﺎن و ﻣﻘـﺪس‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﺟﻐﺮاﻓﻲ ﻧﮕﺎراﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﺨﺼﺺ ﺧﻮد درﺑﺎره زﻣﺎن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻮروز ﻫِﻤِﺪاﻧﻲ ™ ‪23‬‬

‫ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪":‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺪت ﻣﻌﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از آﻏﺎز ﺳﺎل ﺷﺮوع ﻣـﻲﮔـﺮدد ﻛـﻪ‬ ‫در آن ﺳﺎل ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪه ﻳﺎ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺰرﮔﻲ ﻗﻴﺎم ﻛﺮده ﻳﺎ اﻣﺘﻲ ﺑﻪ ﻃﻮﻓـﺎن و زﻟﺰﻟـﻪ‬ ‫ﻫﻼك ﮔﺸﺘﻪ ﻳﺎ )در( ﻣﻤﻠﻜﺘﻲ ﺧﺴﻮف ﺷﺪه ﻳﺎ وﺑﺎ و ﻗﺤﻄﻲ ﺷﺪﻳﺪي اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده ﻳﺎ اﻧﺘﻘـﺎل‬ ‫دوﻟﺘﻲ و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻠﺘﻲ و ﻳﺎ ﺣﺎدﺛﻪ ﻋﻈﻴﻤﻲ از آﻳﺎت ﺳﻤﺎوي و ﻋﻼﻣﺎت ﻣـﺸﻬﻮر ارﺿـﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﺟﺰ در ازﻣﻨﻪ دراز ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬روي داده و ﺑﻪ ﻳﺎري ﺗﻮارﻳﺦ اوﻗﺎت ﻣﺤﺪود و ﻣﻌﻴﻨـﻲ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و در ﻫﻤﻪ ﺣﺎﻻت دﻳﻨﻲ و دﻧﻴـﻮي از ﺗـﺎرﻳﺦ ﮔﺮﻳـﺰي ﻧﻴـﺴﺖ‪)".‬ﺑﻴﺮوﻧـﻲ‪،‬‬ ‫‪(19:1363‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺟﻬﺖ زﻣﺎن ﻇﺮﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ وﻗﺎﻳﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ در آن‬ ‫رخ ﻣﻲدﻫﺪ و ﺛﺒﺖ وﺿﺒﻂ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ اﻧـﺴﺎن ﻣﺒـﺪأ و آﻏـﺎزي ﻣـﻲﺳـﺎزد ﻛـﻪ‬ ‫ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ را ﻣﻌﻨﻲ ﻣـﻲﺑﺨـﺸﺪ؛ از اﻳـﻦ ﺣﻴـﺚ زﻣـﺎن رﻧـﮓ و ﺑـﻮي‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺎ ﻓﺮا رﺳﻴﺪن ﻣﻮﻗﻊ ﺧﺎﺻـﻲ از آن‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺑـﻪ ﺗـﻼش‪ ،‬ﭘﺮداﺧـﺖ‬ ‫ﻣﺎﻟﻴﺎت‪ ،‬ﻋﺰاداري‪ ،‬ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺳﻔﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺎدت و ﺑﺮﮔﺰاري ﺟﺸﻦﻫﺎ و ﻏﻴﺮه ﻣﻲﭘﺮدازد و ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ اﻋﻤﺎل و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﺎﺻﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷـﻮد‪.‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ زﻣﺎن ﻫﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﻢ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﺎز‪.‬‬ ‫ﻧﻮروز ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺟﺸﻦ ﻣﻠـﻲ اﻳﺮاﻧﻴـﺎن اﺳـﺖ‪" .‬ﺟـﺸﻦ رﺳـﺘﺎﺧﻴﺰ ﻃﺒﻴﻌـﺖ و ﺗﺠﺪﻳـﺪ‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ‪ .‬ﺟﺸﻦ ﺣﺮﻛﺖ و ﺟﻨﺒﺶ و ﺗﻜﺎﭘﻮ و ﻛﺎر‪ ،‬ﺟـﺸﻦ ﻃﺒﻴﻌـﺖ‪ .‬ﻋﻴـﺪ ﻧـﻮروز و ﮔﺮاﻣـﻲ‬ ‫ﺑﻮدن آن ﻧﺰد اﻳﺮاﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺪﻳﻢ و ﻛﻬﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا اﻳﺮاﻧﻴﺎن آﻏـﺎز ﻫـﺮ ﻣـﺎه و ﺳـﺎل را‬ ‫ﻣﻘﺪس ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳـﺒﺖ ﻫـﺮ آﻏـﺎز ﻣﺮاﺳـﻢ دﻳﻨـﻲ ﺑﺮﮔـﺰار ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪)".‬رﺿـﻲ‪،‬‬ ‫‪(227:1380‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ در ﭘﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻳﻜﻲ از ﺟﺸﻦﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔـﺬر زﻣـﺎن و در ارﺗﺒـﺎط‬ ‫اﻧﺴﺎن اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ و دﻳﻨـﻲ ﺑـﻪ وﺟـﻮد آﻣـﺪه و در ﻃـﻮل‬ ‫ﺳﺎﻟﻴﺎن ﺳﺎل‪ ،‬ﺗﻜﺮار ﻳﺎ اﻧﺠﺎم ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﻧﺴﺎن اﻳﺮاﻧـﻲ ﻣـﺴﻠﻤﺎن را ﻫـﻢ ﻧﻈـﻢ ﺑﺨـﺸﻴﺪه و‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺸﻦ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺷﺎديﻫﺎي ﻣﻠﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ آن را ﻧﻮروز ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻮروز ﺗﺠﻠﻲ ﮔﺎه ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي‬ ‫ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻨﺶﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻗﻮﻣﻲ اﻋﻢ از ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻏﻴﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﺷـﻴﻌﻪ و‬ ‫ﺳﻨﻲ ﻣﺘﺒﻠﻮر ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﻮﺟﺐ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻧﺴﺠﺎم دﻳﻨﻲ و ﻣﻠﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ ™ 24‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻮروز‬ ‫در ﻟﻐﺖ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﺑﺮاي ﻧﻮروز ﻣﻌﺎﻧﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜـﺎل ﻣﺮﺣـﻮم‬ ‫دﻫﺨﺪا ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪":‬ﻧﻮروز ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ روزن اﺳﺖ و آن دو ﺑﺎﺷﺪ ﻳﻜـﻲ ﻧـﻮروز ﻋﺎﻣـﻪ‪ ،‬ﻳﻜـﻲ‬ ‫ﻧﻮروز ﺧﺎﺻﻪ و ﻧﻮروز ﻋﺎﻣﻪ روز اول ﻓﺮوردﻳﻦ ﻣﺎه اﺳﺖ ﻛﻪ آﻣـﺪن آﻓﺘـﺎب ﺑـﻪ ﻧﻘﻄـﻪ اول‬ ‫ﺣﻤﻞ ﺑﺎﺷﺪ و رﺳﻴﺪن او ﺑﻪ آن ﻧﻘﻄﻪ اول ﺑﻬﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻮﻳﻨـﺪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺗﻌـﺎﻟﻲ در اﻳـﻦ روز‬ ‫ﻋﺎﻟﻢ را آﻓﺮﻳﺪ و ﻫﺮ ﻫﻔﺖ ﻛﻮﻛﺐ در اوج ﺗﺪوﻳﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و اوﺟﺎت ﻫﻤﻪ در ﻧﻘﻄﻪ اول ﺣﻤﻞ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬در اﻳﻦ روز ﺣﻜﻢ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﺮ و دور در آﻳﻨﺪ و آدم )ع( را ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ روز ﺧﻠـﻖ‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻳﻦ روز را ﻧﻮروز ﮔﻮﻳﻨﺪ‪)".‬ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ دﻫﺨـﺪا‪ ،‬ذﻳـﻞ ﻣـﺎده ﻧـﻮروز( ﻣﻼﺣﻈـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻧﻮروز در رﺧﺪاد ﻳﻜﺴﺮي وﻗﺎﻳﻊ ﺗﻔﺴﻴﺮﻣﻲ ﺷﺪه و در آن دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي‬ ‫اﻧﺠﺎم ﺑﺮﺧﻲ از اﻣﻮر ﺻﺎدر ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻌﺒﻴﺮ و ﺗﻔـﺴﻴﺮ ﻧـﻮروز ﺑـﻪ ﻣﻘـﺪس‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ آن ﺳﻌﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻴﺰ در ﻣﻌﻨﺎي اﺻﻄﻼﺣﻲ و ﻟﻐﻮي ﻧـﻮروز ﻧﻮﻳـﺴﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﻣﺘﻌﺪد ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﺗﺎﻳﻴـﺪ ﻛـﺮده اﻧـﺪ‪ ".‬ﻧـﻮروز واژه اي‬ ‫اﺳﺖ ﻣﺮﻛﺐ از دو ﺟﺰء ﻛﻪ روي ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎي روز ﻧـﻮﻳﻦ اﺳـﺖ و ﺑـﺮ ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ روز از‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺎه ﺳﺎل ﺧﻮرﺷﻴﺪي‪ ،‬آن ﮔﺎه ﻛﻪ آﻓﺘﺎب ﺑﻪ ﺑﺮج ﺣﻤﻞ اﻧﺘﻘﺎل ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﮔﺬارده ﺷـﻮد و‬ ‫ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺑﻪ ﺟﺸﻦ ﺳﺮ ﺳﺎل ﭘﺎرﺳﻲ‪ -‬اﻳﺮاﻧﻲ ﻛﻪ در روز ﻧﺨﺴﺖ ﻓﺮوردﻳﻦ ﻣـﺎه ﺑﺮاﺑـﺮ ﺑـﺎ‬ ‫‪ 21‬ﻣﺎرس ﻣﺴﻴﺤﻲ‪ -‬آﻏﺎز ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر‪ -‬ﺑﺮﮔﺰار ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣـﻲآﻳـﺪ‪ ".‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ از دﻳـﺪ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻟﻐﻮي‪":‬اﺻﻞ ﭘﻬﻠﻮي اﻳﻦ واژه ﻧﻮك روچ ﻳﺎ ﻧﻮك روز ﺑﻮده اﺳﺖ‪)".‬اذﻛﺎﻳﻲ‪(275 :1353 ،‬‬ ‫درﺑﺎره ﻧـﻮروز و ﺳـﻮاﺑﻖ ﺗـﺎرﻳﺨﻲ آن ﻣﺒﺎﺣـﺚ ﺑـﺴﻴﺎري ﻣﻄـﺮح اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ‬ ‫ﻣﺤﺪودﻳﺖ اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر‪ ،‬از ﻃﺮح آﻧﻬﺎ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻣﻲﺷﻮد و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ذﻛﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪﻫﺎ ﻛﻪ ﭼﺮا‬ ‫ﻧﻮروز ﺟﺸﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻛﺘﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺟﺸﻦ ﻧﻮروز ﺑﻪ دﻻﻳـﻞ‬ ‫ﻣﻠﻲ و دﻳﻨﻲ ﺑﺰرگ داﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﺷﺎﻳﺪ دﻟﻴﻞ ﺑﻘﺎي اﻳﻦ ﺟﺸﻦ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬در ﺑـﻴﻦ‬ ‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺟﺸﻦﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﻣﻬﺮﮔﺎن و ﺳﺪه و ﺟﺸﻦﻫﺎي دﻳﮕـﺮي ﻛـﻪ در ﻣـﺎهﻫـﺎي ﺧـﺎص‬ ‫ﺑﺮﮔﺰار ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬وﺟﻮد داﺷﺖ اﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﻛﺪام اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ و ﺑﻘـﺎي ﺟـﺸﻦ ﻧـﻮروز را ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬

‫‪ .1‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ر‪.‬ك‪ :‬ﻫﺎﺷﻢ رﺿﻲ‪ ،‬ﮔﺎه ﺷﻤﺎري وﺟﺸﻦﻫﺎي اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ص ‪275‬‬

‫ﻧﻮروز ﻫِﻤِﺪاﻧﻲ ™ ‪25‬‬

‫ﺣﺠﻢ و ﺟﺪﻳﺖ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺎ ﻧﻴﺎﻓﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ دﻻﻳﻠﻲ ﻛـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ ﺟـﺸﻦ ﮔـﺮﻓﺘﻦ اﻳـﺎم‬ ‫ﻧﻮروز ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺑﻘﺎي آن ﻛﻤﻚ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺮده اﺳﺖ ﻣﻮارد زﻳﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫"‪ -1‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻋﺪهاي در اﻳﻦ روز ﺟﻤﺸﻴﺪ ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﺧﻮد ﺳﻮار ﺷﺪ ﻛﻪ ﺟـﻦ و ﺷـﻴﺎﻃﻴﻦ‬ ‫آن را ﺣﻤﻞ ﻛﺮدﻧﺪ و در ﻃﻮل ﻳﻚ روز از دﻣﺎوﻧﺪ ﺑـﻪ ﺑﺎﺑـﻞ رﻓـﺖ و ﻣـﺮدم از اﻳـﻦ ﺑﺎﺑـﺖ‬ ‫ﺗﻌﺠﺐ ﻛﺮده اﻳﻦ روز را ﺟﺸﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺟﻤﺸﻴﺪ در اﻳﻦ روز ﻧﻴﺸﻜﺮ را ﭘﻴﺪا ﻛﺮد و دﺳﺘﻮر داد ﻫﻤﻪ از ﺷﻬﺪ آن ﺑﺨﻮرﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﻋﺪهاي ﻧﻮروز را ﺟﺸﻦ اﺣﻴﺎي دﻳﻦ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﻋﺪهاي ﻧﻮروز را ﺑﻪ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﺴﺒﺖ داده و ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ اﻧﮕﺸﺘﺮي ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ رﺑﻮده‬ ‫ﺷﺪة ﺳﻠﻴﻤﺎن در اﻳﻦ روز ﭘﻴﺪا ﺷﺪ و ﻫﻤﻪ اﻳﻦ روز را ﻧﻮروز ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -5‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﭘﻴﺮوان دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ در اﻳﻦ روز زرﺗﺸﺖ ﺑـﺮاي ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮي ﺑﺮﮔﺰﻳـﺪه ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -6‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻧﻮروز روزي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ )ع( ﺑـﻪ ﺟﺎﻧـﺸﻴﻨﻲ ﺣـﻀﺮت‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﺪ و ﺑﺮ ﻣﺴﻨﺪ اﻣﺎﻣﺖ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ دﻳﮕـﺮ اوﻟـﻴﻦ روز اﻣﺎﻣـﺖ‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ)ع( ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ روز اول ﻓﺮوردﻳﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪)".‬ﻫﻨﺮي‪(75:1353 ،‬‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد دﻻﻳﻠﻲ ﺑﺮاي ﻣﺤﺘﺮم ﺑﻮدن ﻧﻮروز ﻣﻄﺮح اﺳﺖ و ﭼﻨﻴﻦ دﻻﻳﻠﻲ ﻣﻮﺟﺐ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ آداب و رﺳﻮم اﻳﻦ ﺟﺸﻦ ﻣﻠﻲ ﺳﺎﻟﻴﺎن ﺳﺎل در ﻣﻴﺎن اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺎ ﺷﻮر و ﺣـﺎل‬ ‫وﻳﮋهاي ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫اﻳﻨﻚ ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ آداب و رﺳﻮم اﻳﻦ ﺟﺸﻦ ﻣﻠﻲ در ﺷﻬﺮ ﻫﻤـﺪان ﭘﺮداﺧﺘـﻪ‪ ،‬ﻣﺮاﺣـﻞ‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ آن را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﺮاﺣﻞ اﺟـﺮاي اﻳـﻦ ﺟـﺸﻦ در ﻧﻘـﺎط ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬ ‫ﻛﺸﻮر از ﺷﺒﺎﻫﺖﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ اﻣﺎ وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻧﻴـﺰ ﺑـﺮ ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ‬ ‫اﺟﺮاي آن ﺗﺄﺛﻴﺮ دارد‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ادﻏﺎم اﻳﻦ ﺷﺒﺎﻫﺖﻫﺎ و ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬اﻧﺴﺠﺎم و‬ ‫ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ و دﻳﻨﻲ را ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺮاﺳﻢ ﻧﻮروز در ﻫﻤﺪان‬ ‫اﻟﻒ‪ :‬ﻣﺮاﺳﻢ ﻗﺒﻞ ﻧﻮروز‬

‫‪ ™ 26‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫‪1‬ـ ﺧﺎﻧﻪ ﺗﻜﺎﻧﻲ‪ :‬از ﺟﻤﻠﻪ اوﻟﻴﻦ ﻣﺮاﺣﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎ آﻏﺎز آن ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻧـﻮروز‬ ‫ﻣﻲرﻓﺘﻪاﻧﺪ و اﻣﺮوز ﻧﻴﺰ اﻳﻦ رﺳﻢ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﭘﺎ ﺑﺮﺟﺎﺳﺖ‪ .‬زﻣﺎن آﻏـﺎز ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﺧﺎﻧـﻪ ﺗﻜـﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻً اواﻳﻞ اﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎه اﺳﺖ و در اﻳﻦ روزﻫﺎ اﺳﺒﺎب و اﺛﺎﺛﻴـﻪ ﻣﻨـﺰل ﮔﺮدﮔﻴـﺮي و ﺗﻤﻴـﺰ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ وﺳﺎﻳﻞ ﻛﻢ ﺑﻬﺎ ﺗﻌﻮﻳﺾ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺟﺎي آن وﺳﺎﻳﻞ ﻧﻮ ﺧﺮﻳـﺪاري و ﺑـﻪ‬ ‫ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ رﺳﻢﻫﺎي ﺧﺎﻧﻪ ﺗﻜﺎﻧﻲ ﺷﻜﺴﺘﻦ ﻛﻮزه آب اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﻪ رﺳـﻢ‬ ‫ﻛﻮزه اِﺷﻜﺴﺘﻦ )ﻛﻮزه ﺷﻜﺴﺘﻦ( ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ .‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺧﺎﻧﻢ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﭘﺮداﺧـﺖ‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪ اي اﻧﺪك ﺑﻪ ﻣﺴﮕﺮﻫﺎ ﻇﺮوف ﺳﻴﺎه ﺷﺪه ﻣﺴﻲ را ﺳـﻔﻴﺪ ﻣـﻲﻛـﺮد‪ .‬اﺛﺎﺛﻴـﻪ ﻏﻴـﺮ ﻗﺎﺑـﻞ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده اﻋﻢ از ﻟﺒﺎس و ﭘﻮﺷﺎك و ﺳﺎﻳﺮ وﺳـﺎﻳﻞ ﻛﻬﻨـﻪ و ﺑـﺪرد ﻧﺨـﻮر را از ﻣﻨـﺰل ﺑﻴـﺮون‬ ‫ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬دو ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻋﻤﺪه ﺧﺎﻧﻪ ﺗﻜﺎﻧﻲ‪»،‬ﻓﺮش ﺗﻜﺎﻧﻲ« و »ﻛﺎﺗِﻨِﻪ ﮔﻴﺮي« ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻤﻴﺰ ﻛﺮدن ﻳﺎ‬ ‫ﺗﻜﺎن دادن ﻓﺮﺷﻬﺎ‪ ،‬ﻗﺎﻟﻲ ﻫﺎ‪ ،‬و ﻗﺎﻟﻴﭽﻪﻫﺎ ﻋﻤـﺪﺗﺎً ﺑﻮﺳـﻴﻠﻪ ﻣـﺮدان و ﺑﻴـﺮون از ﺧﺎﻧـﻪ اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺣﻴﺎط ﺑﺰرگ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎر را در ﺣﻴﺎط اﻧﺠﺎم ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬ﺗﻜﺎﻧﺪن‬ ‫ﻓﺮشﻫﺎ ﺑﺎ ﭼﻮب اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻋﻤﺪه دﻳﮕﺮ دودهﮔﻴﺮي و ﻛﺎﺗﻨﻪﮔﻴﺮي ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻛﺎر از ﭼﻮب ﺑﺎرﻳﻚ‬ ‫و ﺑﻠﻨﺪي ﺑﻪ ﻧﺎم"دارﻳﻜﻪ" اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻧﺘﻬﺎي آن ﭘﺎرﭼـﻪ اي ﺑـﻪ ﻧـﺎم "ﻛﻬﻨـﻪ" )در‬ ‫ﮔﻮﻳﺶ ﻫﻤﺪاﻧﻲ ﻛُﻨﻪ( ﻣـﻲﺑـﺴﺘﻨﺪ و ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ آن ﮔﻮﺷـﻪﻫـﺎي دﻳـﻮار و ﺳـﻘﻒ را ﺗﻤﻴـﺰ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﺎرو ﻛﺮدن اﺗﺎقﻫﺎ و راﻫﺮوﻫﺎ و ﺣﻴﺎط ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ »ﺟﺎرو ﻛُﻠﻪ« اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﺮﻓـﺖ‬ ‫‪.‬ﺟﺎرو ﻛﻠﻪ در واﻗﻊ ﻫﻤﺎن ﺟﺎرو ﻛﻬﻨﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﭘﺎﻳﺎن ﺳﺎل و در ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪﺳـﻮري آﺗـﺶ‬ ‫زده ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻈﺎﻓﺖ و دودهﮔﻴﺮي ﺳﻘﻒﻫﺎ و دﻳﻮارﻫﺎ ﺑﺮﺧﻲ ﺧﺎﻧﻢﻫﺎ ﺑـﻪ ﻛﻤـﻚ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ و ﻳﻚ ﺻﺪا ﺑﻪ آﻫﺴﺘﮕﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ‪":‬ﻛُﻨﻪﻫـﺎ ﻣﻴـﺮه ﺗِﻤﻴـﺰي ﻣﻴـﺎ‪ ،‬دودهﻫـﺎ ﻣﻴـﺮه‬ ‫ﺳﻔﻴﺪي ﻣﻴﺎ"‪ .‬ﺑﺮاي رﻓﻊ ﺳﻴﺎﻫﻲ دﻳﻮارﻫﺎ ﻛﻪ ﻧﺎﺷﻲ از دود ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه در اﻳﺎم زﻣﺴﺘﺎن ﺑﻮد ﺑﺎ‬ ‫ﮔﭻ ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮاد ﺳﻔﻴﺪ رﻧﮓ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻤﻴﺰ ﻛﺮدن و در واﻗﻊ رﻧﮓ ﻛـﺮدن دﻳﻮارﻫـﺎ اﻗـﺪام‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺗﻤﻴـﺰ ﻛـﺮدن ﻓـﻀﺎي داﺧـﻞ ﻣﻨـﺰل ﻧﻮﺑـﺖ ﻓـﻀﺎي ﺑﻴﺮوﻧـﻲ ﻣـﻲﺷـﺪ و‬ ‫رﺳﺘﻨﻲﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﭘﺸﺖ ﺑﺎم ﻳﺎ ﺣﻴﺎط را ﻛﻪ ﺟﻐﺠﻐﻪ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺟﻤـﻊ آوري ﻛـﺮده‪،‬‬ ‫آﻧﻬﺎ را آﺗﺶ ﻣﻲزدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﻴﺰ ﻛﺮدن ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬وﺳﺎﻳﻞ‪ ،‬ﭘﻨﺠـﺮه ﻫـﺎ‪ ،‬ﭘـﺸﺖ درﻫـﺎ‪ ،‬ﺷﻴـﺸﻪﻫـﺎ و‪...‬‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ ﮔﺮوﻫﻲ و ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ ﺑﻮد و ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺗﻤﺎم اﻓـﺮاد ﺧـﺎﻧﻮاده اﻋـﻢ از ﻓﺮزﻧـﺪان و ﭘـﺪر‬

‫ﻧﻮروز ﻫِﻤِﺪاﻧﻲ ™ ‪27‬‬

‫ﺧﺎﻧﻮاده در اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﻣﺎدر ﻳﺎري ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺧﺎﻧﻪ ﺗﻜﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺎدر ﺧﺎﻧﻮاده و در‬ ‫ﻣﺤﺪوده زﻣﺎﻧﻲ وﻳﮋه اي اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﺐ ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ ﺳﻮري ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺧِﺮﻳﺪِ ﻟﺒﺎس)ﺧﺮﻳﺪ ﻟﺒﺎس(‪ :‬ﻧﻮروز‪ ،‬روز ﻧﻮ اﺳـﺖ و از ﺟﻤﻠـﻪ ﭼﻴﺰﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ آن ﻋﻮض ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻟﺒﺎس اﻓﺮاد اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻢ و ﻛﻴﻒ اﻳﻦ ﺗﻌﻮﻳﺾ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﮕﺎه‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﻣﺮدم ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬در ﻣﺎه آﺧـﺮ ﺳـﺎل ﻳﻌﻨـﻲ اﺳـﻔﻨﺪ ﻣـﺎه ﻛـﺎر ﻟﺒـﺎس‬ ‫ﻓﺮوﺷﺎن و ﺧﻴﺎﻃﺎن و دﻳﮕﺮ اﺻﻨﺎف ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺴﻴﺎر روﻧﻖ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺎدر ﺧـﺎﻧﻮاده در‬ ‫اﻳﻦ ﺧﺼﻮص زﺣﻤﺎت ﺑﺴﻴﺎري را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ اﻧﺘﻈﺎرات ﻓﺮزﻧـﺪان ﺧـﻮد‬ ‫را ﻣﺮﺗﻔﻊ ﺳﺎزد‪ ".‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺧﺮﻳﺪ ﻟﺒﺎس ﺗﺎزه ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﻣﺮوز ﻣﺮﺳﻮم ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﮔﺬﺷـﺘﻪ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻟﺒﺎس ﻳﺎ ﻛﻔﺶ ﺧﺮﻳـﺪاري ﻣـﻲﺷـﺪ و ﺑﭽـﻪﻫـﺎي دﻳﮕـﺮ از ﻟﺒـﺎس‬ ‫ﺧﻮاﻫﺮان ﻳﺎ ﺑﺮادران ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﻘﺪﻳﺮ ﭼـﻪ ﺑـﺎ ﺧﺮﻳـﺪ ﻟﺒـﺎس و‬ ‫ﻛﻔﺶ ﻧﻮ و ﭼﻪ ﺑﺎ ﺗﻌﻤﻴﺮ ﻟﺒﺎسﻫﺎ و ﻳﺎ ﭘﻮﺷﺶﻫﺎي ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ رﻧﮓ ﺗﺎزه اي ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻮد ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻧﻌﻞ و ﻧﻴﻢ ﺗﺨﺖزدن ﺑﻪ ﻛﻔﺶﻫﺎ ﺑﻪ ﺧـﺼﻮص ﺑـﺮاي ﻣـﺮدان و ﭘـﺴﺮان از‬ ‫رﺳﻮم ﺷﺐ ﻋﻴﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻣﺪ و ﺣﺪوداً از اواﺳﻂ اﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎه ﺑﺎزار ﻧﻌﻞ و ﻧـﻴﻢ ﺗﺨـﺖ‬ ‫زدن ﺑﻪ ﻛﻔﺸﻬﺎ در ﻛﻔﺶ دوزﺧﺎﻧﻪ روﻧﻖ ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪)".‬ﻫﻤﺎن‪(53 :‬‬ ‫‪ -3‬ﺳﺒﺰه رِﺧﺘَﻦ)ﺳﺒﺰه رﻳﺨﺘﻦ(‪" :‬ﺳﺒﺰه ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻈﻬﺮ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻧﻮروز اﺳﺖ‪ ،‬آن ﮔـﺎه‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺳﻔﺮهﻫﺎي ﻫﻔﺖ ﺳﻴﻦ ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﻴﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﭼﺸﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪)".‬ﻫﻤﺎن‪(51 :‬‬ ‫رﺳﻢ ﺳﺒﺰه رﻳﺨﺘﻦ از دوران ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺪي رواج داﺷﺖ و داﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫ﻣﺜﻞ ﮔﻨﺪم‪ ،‬ارزن‪ ،‬ﻛﻨﺠﺪ و‪ ....‬را ﺳﺒﺰه ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام ﻛﻪ ﺑﻬﺘـﺮ رﺷـﺪ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬در ﺳﺎل آﻳﻨﺪه آن ﻣﺤﺼﻮل ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪).‬ﻫﻤﺎن و ﺻﻔﺎ‪ (88:1350 ،‬اﻳـﻦ رﺳـﻢ‬ ‫ﺑﻌﺪ از دوران ﻛﻬﻦ ﻧﻴﺰ رواج داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬ﺧﺎﻧﻢﻫﺎي ﻫﻤﺪاﻧﻲ از ﺣﺪود ‪ 5‬اﺳﻔﻨﺪ ﺑـﻪ ﺧﺮﻳـﺪ‬ ‫ﮔﻨﺪم‪ ،‬ﺷﺎه داﻧﻪ‪ ،‬ارزن و‪ ....‬ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎور ﻣﺮدم ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻨﺪم و ﺳﺎﻳﺮ داﻧـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺨﺼﻮص ﺳﺒﺰه ﻧﻮروز را ﺑﺎﻳﺪ از ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﺧﺮﻳﺪاري ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕـﺮ اﮔـﺮ‬ ‫ﻓﺮوﺷﻨﺪهاي ﻣﻐﺎزه رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از او ﺧﺮﻳﺪ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﺑـﺎور ﺳـﺒﺰه‬ ‫ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪاً از اﻳﻦ داﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬ﺧﻴﺮ و ﺑﺮﻛﺖ ﺻﺎﺣﺐ ﺳﺒﺰه )ﺧـﺎﻧﻮاده( را ﺗـﺎ‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن ﺳﺎل ﺿﻤﺎﻧﺖ ﻣﻲﻛﺮد‪".‬ﮔﺎﻫﻲ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮوﺷﻨﺪه ﻏﻼت و ﺣﺒﻮﺑﺎت ﭼﻨـﺎن‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﺘﻲ از رﻳﺶ ﺳﻔﻴﺪان و ﻣﻌﺘﻤﺪان ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ ﻏﻼت ﻣﺨﺼﻮص ﺳﺒﺰه ﺳﺆال ﻣﻲﺷﺪ‬

‫‪ ™ 28‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫و آﻧﻬﺎ ﻓﺮوﺷﻨﺪه ﻣﺆﻣﻦ را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد ﺳـﺒﺰهﻫـﺎ و ﻳـﺎ ﻇـﺮف در ﺑـﺮ‬ ‫ﮔﻴﺮﻧﺪه آﻧﻬﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﭘﺎرﭼﻪ رﻧﮕﻴﻦ ﺗﺰﻳﻴﻦ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬وﺳﻂ ﺳﺒﺰه‪،‬ﺑﺮاي ﻗﺮار دادن ﮔﻼب ﭘﺎش‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺧﺎﻟﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪4‬ـ ﻧﻤﺎﻳﺶﻫﺎ ﻳﺎ ﺑﺎزيﻫﺎي ﺷﺎديآﻓﺮﻳﻦ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ‪ :‬ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻳﺎ ﺑﺎزي ﻛﻮﺳﻪ َﮔﻠﻴﻦ‪ :‬اﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﺶ از ﺣﺪود "‪ 20‬روز ﺑـﻪ ﻋﻴـﺪ ﺗﻮﺳـﻂ‬ ‫ﮔﺮوﻫﻬﺎي وﻳﮋهاي ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از روﺳﺘﺎﻫﺎي اﻃـﺮاف ﻣـﻲآﻣﺪﻧـﺪ در ﻛﻮﭼـﻪﻫـﺎ ﺑـﻪ اﺟـﺮا در‬ ‫ﻣﻲآﻣﺪ")رﺿﻲ‪ 240:1380 ،‬و اﻧﺠﻮي ‪ (170:1379‬و ﺑﻪ ﻫﻤـﺮاه او ﮔﺮوﻫـﻲ ﭼﻬـﺎر ـ ﭘـﻨﺞ‬ ‫ﻧﻔﺮه ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آن ﺑﻪ راه ﻣﻲاﻓﺘﺎد‪ .‬ﻓﺮدي ﻛﻪ ﭘﻮﺳﺘﻴﻨﻲ )ﻣﻌﻤﻮﻻً ﭘﺸﺖ و رو( ﺑﺮ ﺗﻦ داﺷـﺖ و‬ ‫ﺻﻮرت ﺧﻮد را ﺑﺰك ﻛﺮده ﺑﻮد ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ ﻫﻤﺮاه ﺳﺎز و دﻫﻞ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺷﺎدي دﻋﻮت‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ آﻣﺪن ﻧﻮروز را ﺧﺒﺮ ﻣـﻲداد‪ ،‬ﻣـﺮدم ﻫـﻢ ﺑﺎﺑـﺖ ﺧﺒـﺮﻫـﺎي ﺧـﻮش‬ ‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﻴﺰان ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﻤﻚﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﺎن‪ ،‬ﺷـﻴﺮﻳﻨﻲ‬ ‫و ﮔﻨﺪم ﺧﺮد ﺷﺪه ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘ‪‬ﺘﻠﻪ و ﺑﻠﻐﻮر ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ب‪:‬دروﻳﺶ ﻣﺮﺗﻀﻲ ﻋﻠﻲ‪ :‬دروﻳﺶﻫﺎي ﻣﺮﺗﻀﻲ ﻋﻠﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺳﺎل ﻧﻮ ﺑﻪ راه ﻣﻲاﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪن اﺷـﻌﺎري در ﻣـﺪح ﺣـﻀﺮت ﻋﻠـﻲ)ع( ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮد ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﺪﻧﺪ و درآﻣﺪي ﻫﻢ از اﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ ﻛﺴﺐ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫پ‪ :‬ﻗِﻮتِ ﺧِﺪِر ﻧﺒﻲ)ﻏﺬاي ﺧﻀﺮ ﻧﺒﻲ(‪ :‬از اواﺳﻂ اﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎه ﻫـﺮ ﺳـﺎل‪ ،‬اﻓـﺮادي ﻛـﻪ‬ ‫روي ﺳﺮ ﺧﻮد ﻇﺮﻓﻲ ﭘﺮ از ﻧﻮﻋﻲ ﻏﺬا داﺷـﺘﻨﺪ در ﻛﻮﭼـﻪﻫـﺎ ﺑـﻪ راه ﻣـﻲاﻓﺘﺎدﻧـﺪ و ﻓﺮﻳـﺎد‬ ‫ﻣﻲزدﻧﺪ »ﻋﻴﺪ آﻣِﺪه ﺧِﺪرِ ﻧِﺒﻲ ﻳﺎدت ﻧِﺮه« ﻗﻮت ﺧﺪر ﻧﺒﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻏﺬاي ﺣـﻀﺮت ﺧـﻀﺮ‬ ‫ﻧﺒﻲ )ع( اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺻﻄﻼح ﻣﺤﻠﻲ ﭼﻨﻴﻦ ادا ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺎده ﻏـﺬاﻳﻲ از ﺗﺮﻛﻴـﺐ ﻧـﺎن‬ ‫ﺧﺸﻚ‪ ،‬ﮔﺮدو و ﭘﻨﻴﺮ و ﺷﻴﺮ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﺷﺪ و ﺑﻪ ﻓﺮوش ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﻗـﻮت را‬ ‫ﻣﻲﺧﺮﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻨﺪ ﺣﻀﺮت ﺧﻀﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮ آن ﻧﻈﺮ دارد‪.‬‬ ‫‪ -5‬ﭼﺎرﺷَﻤ‪‬ﻪ ﻛُﻠﻪ )ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ ﺳﻮري(‪ :‬دو ﺳﻪ روز ﻣﺎﻧﺪه ﺑـﻪ ﺷـﺐ ﭼﻬﺎرﺷـﻨﺒﻪ آﺧـﺮ‬ ‫ﺳﺎل ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ ﺑﻪ اﻃﺮاف ﺷﻬﺮ ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ و ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺧﺸﻚ ﺻﺤﺮاﻳﻲ را ﺑﻪ ﻧﺎم وِر‪‬ك ﺟﻤـﻊ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﻨﺎزل ﻣﻲآوردﻧﺪ‪ .‬ﺟﺎروﻫﺎي ﻛﻬﻨﻪ را ﻧﻴﺰ ﮔﺮد ﻣﻲآوردﻧـﺪ‪ .‬ﻻزم ﺑـﻪ ﺗﻮﺿـﻴﺢ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻈﺎﻓﺖ ﻣﻨﺰل و ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻠﺰوﻣﺎت ﺷﺐ ﻋﻴﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺒـﻞ از ﭼﻬﺎرﺷـﻨﺒﻪ ﺳـﻮري اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ در ﻏﻴﺮ اﻳـﻦ ﺻـﻮرت ﻋﻘﻴـﺪه داﺷـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺷـﮕﻮن ﻧﺨﻮاﻫـﺪ داﺷـﺖ‪).‬ﻫﻤـﺎن و‬

‫ﻧﻮروز ﻫِﻤِﺪاﻧﻲ ™ ‪29‬‬

‫روحاﻻﻣﻴﻨﻲ‪(48:1378 ،‬‬ ‫ﺷﺐ ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ آﺧﺮ ﺳﺎل ﻫﻤﻪ اﻫﻞ ﻣﻨﺰل و ﻧﺰدﻳﻜﺎن در درون ﺣﻴﺎط ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و‬ ‫ﺟﺎروﻫﺎي ﻛﻬﻨﻪ را آﺗﺶ ﻣﻲزدﻧﺪ و از روي آن ﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻲﭘﺮﻳﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد آﺗﺶ زدن‬ ‫وِر‪‬ﻛﻬﺎ و ﺟﺎرو ﻛﻬﻨﻪﻫﺎ ﻣﺮدم ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻛﻬﻨـﻪﻫـﺎ و ﭘﻠﻴـﺪيﻫـﺎ در آﺗـﺶ‬ ‫ﺳﻮﺧﺘﻪ و از ﺑﻴﻦ ﻣﻲروﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از وِر‪‬ك و ﺟﺎرو ﻛﻠﻪ از ﺗِﺮَﻗﻪ ﻛﻮزه ﺟِﻨﺪي)ﺟﻨـﻲ(‪ ،‬ﭘﻴﻠـﻪ‬ ‫ﻣﻬﺘﺎﺑﻲ و دﻳﮕﺮ وﺳﺎﻳﻞ آﺗﺶ زا اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ ﺑـﻪ اﻧـﺪازه ﺟـﺎرو ﻛﻠـﻪ و وِ ‪‬رك‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻐﻤﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺣـﻴﻦ ﭘﺮﻳـﺪن از روي آﺗـﺶ در اﻳـﻦ روز‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ در ﺑﻴﻦ اﻗﻮام دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻔﺎوت ﮔﻮﻳﺸﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﮔﺮدد ﻣﻲﺗﻮان ﺑـﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺷﺎره ﻛﺮد‪:‬‬ ‫ﺳ‪‬ﺮﺧﻲِ ﺗﻮ اَ م‪‬‬ ‫زرديِ م‪ ‬اَ ﺗﻮ‬ ‫‪ -5-1‬اﻧﺘﺮ رﻗﺼﺎﻧﻲ‪ :‬اﻧﺘﺮ رﻗﺼﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﻳﻜﻲ از ﺑـﺴﺎﻃﻲ ﺑـﻮد ﻛـﻪ در اﻳـﻦ اﻳـﺎم روﻧـﻖ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎ ﻓﺮﻣﺎن دادن ﻣﻌﺮﻛﻪ ﮔﻴﺮ ﺑﻪ اﻧﺘـﺮ و اﻧﺠـﺎم اﻋﻤـﺎل ﺗﻮﺳـﻂ ﺣﻴـﻮان ﻣﻮﺟﺒـﺎت‬ ‫ﺷﺎدي ﺗﻤﺎﺷﺎﭼﻴﺎن ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -5-2‬ﺷﺎل اِﻧﺪازي)ﺷﺎلاﻧﺪازي(‪ :‬در ﺷﺐ ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ ﺳﻮري ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن از ﭘﺸﺖ ﺑﺎمﻫﺎ‬ ‫ﺑﻪ راه ﻣﻲاﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﺑﺎ آوﻳﺰان ﻛﺮدن ﺷﺎل ﺑﻠﻨﺪي از ﺳﻘﻒ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ »ﺗُـﺦ‪ ،‬ﺗُـﺦ« ﻳﻌﻨـﻲ‬ ‫ﺗﺨﻢ ﻣﺮغ و ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﺨﻢ ﻣﺮغ ﺟﻤﻊ آوري ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -5-3‬ﻗﺎﺷﻖزِﻧﻲ)ﻗﺎﺷﻖزﻧﻲ(‪ :‬در ﺷﺐ ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ ﺳﻮري ﻗﺎﺷﻖ زن ﺑﺎ ﻗﺎﺷﻖ ﺑﻪ ﻛﺎﺳـﻪ‬ ‫اش ﻣﻲزد و ﻣﻲﮔﻔﺖ آﺗﻴﺶ اﻓﺮوز ﺳﺎﻟﻲ ﻳِﻲ روز‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ درﺧﺎﻧﻪ ﻣﺮدم ﻣﻲرﻓﺖ آن ﮔـﺎه‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﺧﺎﻧﻪ از ﭘﺸﺖ در ﺟﻮاب ﻣﻲداد ﭼﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ؟ ﻗﺎﺷﻖ زن ﻣﻲﮔﻔﺖ ﭘﻮل ﻣﻲدﻫﻲ‪،‬‬ ‫ﺑﻠﻐﻮر ﻣﻲدﻫﻲ‪ ...‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻫﺮ ﭼﻪ از ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﺗﻪ ﻛﻮزه ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺎﺷﻖ زن داده ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -6‬ﻋﻠﻲ ﺻ‪‬ﻠْﻮاﺗﻲ)ﻋﻠﻲ ﺻﻠﻮاﺗﻲ(‪ :‬ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ از ‪ 5‬ﺗﺎ ‪ 6‬روزﻣﺎﻧﺪه ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﺎل ﻧﻮ و ﺣﺘﻲ در اﻳﺎم ﻋﻴﺪ ﻳﺎ ﺳﻴﺰده ﻧﻮروز‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﻃﻠﻮع آﻓﺘـﺎب ﺑـﻪ راه ﻣـﻲاﻓﺘـﺎد و ﺑـﺎ‬ ‫آواﻳﻲ آﻫﻨﮕﻴﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺮ ﻣﻲداد‪:‬‬ ‫اي دل دﻣﻲ ﺑﻴﺪار ﺷﻮ ﮔﺮ ﻣﺴ‪‬ﻲ)ﻣﺴﺘﻲ(‪ ،‬ﻫﻮﺷﻴﺎرﺷﻮ ﮔﺮ ﺧﻮاﺑﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺪارﺷﻮ‬ ‫و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺮدم را ﺑﺮاي ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ از ﺧﻮاب ﺑﻴﺪار ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻮروز اﻳﺎم ﺷﺎدي اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﺎم ﺗﺎزه ﺷﺪن اﺳﺖ و در اﻳﻦ اﻳﺎم ﻣـﺮدم‬

‫‪ ™ 30‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫در ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ؛ از ﻧﻈﺮ اﻗﺘـﺼﺎدي ﺑـﻪ ﺣـﺴﺎب و‬ ‫ﻛﺘﺎب ﺧﻮد ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺎﻓﺖ و ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲ ﭘﻴﺸﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و در ﻫﻤﻪ اﻣﻮر ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ دﻳـﻦ و‬ ‫ﻇﺮاﻓﺖﻫﺎي دﻳﻨﻲ از اﻫﻤﻴﺖ و ﺟﺎﻳﮕﺎه رﻓﻴﻌﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺑﻴﻦ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺟﺸﻦﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻬﺮﮔﺎن و ﺟﺸﻦ ﺳـﺪه و ﺟـﺸﻦﻫـﺎي دﻳﮕـﺮ ﻛـﻪ در‬ ‫ﻣﺎهﻫﺎي ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮﮔﺰار ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬وﺟﻮد داﺷﺖ اﻣﺎ ﻫـﻴﭻ ﻛـﺪام اﻳـﺴﺘﺎدﮔﻲ و ﺑﻘـﺎي ﺟـﺸﻦ‬ ‫ﻧﻮروز را ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺠﻢ و ﺟﺪﻳﺖ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺎ ﻧﻴﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺪاﺧﻞ آداب و رﺳﻮم ﻧﻮروز ﻛﻤﻚ ﻛﺮده و ﻣﺮاﺳﻢ ﻧﻮروز را از‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺟﺸﻦﻫﺎي اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﻛﻠﻲ ﺟﺪا ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -7‬درﺧﺖ ﻛﺎري‪ :‬ازاواﺳﻂ اﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﻪ درﺧﺘﻜـﺎري ﻣـﻲﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ‪ .‬از دره ﻣـﺮاد‬ ‫ﺑﻴﮓ ﻧﻬﺎلﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ در ﻣﺤﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻴﺪان ﻳﻬﻮديﻫﺎ)ﺳِﺮِ ﮔُـﺬَر( آورده ﻣـﻲﺷـﺪ و ﺑـﻪ‬ ‫ﻓﺮوش ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ ،‬اﻓﺮاد زﻳﺎدي اﻳﻦ ﺳﻨﺖ را ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﻲآوردﻧﺪ‪ .‬در ﻧﻮروز اﻣﻴﺪ و روﺣﻴـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫آﺑﺎداﻧﻲ و داﺷﺘﻦ ﺳﺎﻟﻲ ﭘﺮﺑﺎر و ﭘﺮﻣﺤﺼﻮل ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣـﺪ ﻧﻈـﺮ ﺑـﻮده اﺳـﺖ و ﻣﺮاﺳـﻢ ﺳـﺒﺰه‬ ‫رﻳﺨﺘﻦ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﭼﺸﻢ ﻧﻮاز ﺑﻮدن و ﺣﺲ زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﺗﺼﻮري اﺳـﺖ‬ ‫اﻣﻴﺪ ﺑﺨﺶ از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ آﺑﺎداﻧﻲ در ﺳﺎل آﺗﻲ‪).‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ر‪.‬ك‪ :‬ﺟﺎﺣﻆ‪(78:1384 ،‬‬ ‫‪ -8‬ﺷﺐ ﺟﻤﻌﻪ آﺧﺮ ﺳﺎل‪ :‬در آﻏﺎز ﺳﺎل ﺟﺪﻳﺪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﺮدﮔﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ و ﻧﻈﺮ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدﮔـﺎن در اﻳـﺎم ﻧـﻮروز ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎي ﺧـﻮد ﺑـﺮ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺧﺎﻧﻪ ﺗﻜﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺳﺒﺰه رﻳﺨﺘﻦ و ﻣﻬﻴﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ اﺳـﺘﻘﺒﺎل از ﻣﺘـﻮﻓﻲ‬ ‫ﻳﺎ ﺑﺰرگ ﺧﺎﻧﻮاده ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ رﺳﻢ در دورهﻫـﺎي اﺳـﻼﻣﻲ در آﺧـﺮﻳﻦ ﭘـﻨﺞ‬ ‫ﺷﻨﺒﻪ ﺳﺎل ﻋﻴﻨﻴﺖ ﻳﺎﻓﺖ و ﻣﺮدم ﺑﺎ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﮔﻮرﺳﺘﺎنﻫﺎ و دادن ﺧﻴﺮات و ﻓﺎﺗﺤـﻪ و دﻋـﺎي‬ ‫ﺧﻴﺮ آن را ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﻲآورﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -9‬اﺳﺘﺤﻤﺎم و ﻧﻈﺎﻓﺖ ﺷﺨﺼﻲ‪ :‬ﻧﻈﺎﻓﺖ ﺷﺨﺼﻲ ﭘﺲ از ﻧﻈﺎﻓﺖ و ﭘﺎﻛﻴﺰه ﻛﺮدن ﻣﻨﺰل‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﺪ و ﺣﻤﺎمﻫﺎ ﻛﻪ در ﻧﻮﺑﺖ زﻧﺎﻧﻪ و ﻣﺮداﻧﻪ ﺑـﺎز ﺑـﻮد‪ ،‬در روزﻫـﺎي ﭘﺎﻳـﺎن اﺳـﻔﻨﺪ‬ ‫ﭘﺮروﻧﻖ و ﺷﻠﻮغ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻧﺮخ ﺣﻤﺎﻣﻲﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻓﺮا رﺳﻴﺪن ﻧﻮروز اﻧﺪﻛﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻳﺎﻓـﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻠﻤﺎﻧﻲﻫﺎ ﻧﻴﺰ در ﺣﻤﺎمﻫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ وﻳﮋه در ﺣﻤﺎمﻫﺎي ﻣﺮداﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺮاﻳﺶ ﻣـﻮي ﻣـﺮدان‬ ‫ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺳﻠﻤﺎﻧﻲﻫﺎي ﻛﻨﺎر ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﻣﻐﺎزه دار ﻧﻴﺰ اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻮروز ﻫِﻤِﺪاﻧﻲ ™ ‪31‬‬

‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻋﺰاداران در اﻳﻦ زﻣﺎن ﺗﻮﺳﻂ اﻃﺮاﻓﻴﺎن از ﻋﺰا در ﻣﻲآﻣﺪﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳـﻖ ﻛـﻪ‬ ‫آﺷﻨﺎﻳﺎن ﺳﻠﻤﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﻋﺰادار ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ و در ﻣﻨﺰل‪ ،‬او را ﭘﻴﺮاﻳﺶ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﭘﺲ از‬ ‫اﺳﺘﺤﻤﺎم‪ ،‬ﻟﺒﺎس ﻳﺎ ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﺟﺪﻳـﺪ )ﻏﻴـﺮ ﻣـﺸﻜﻲ( را ﺑـﻪ ﺟـﺎي ﭘﻴـﺮاﻫﻦ ﺳـﻴﺎه ﺑـﺮ ﺗـﻦ او‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬زنﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آوردن آراﻳﺸﮕﺮان و ﺑﻨﺪاﻧﺪازان ﺧﺎﻧﮕﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ اﻗﺪام ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫بـ ﻣﺮاﺳﻢ و آداب آﻏﺎز ﺳﺎل ﺟﺪﻳﺪ‬ ‫ﻫﺮ ﭼﻪ اﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎه ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺧﻮد ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮد ﺷﻮر ﺣﺎل ﺑﻴﺸﺘﺮي در ﺑـﻴﻦ ﻣـﺮدم ﺑـﻪ‬ ‫ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد و ﻣﺮاﺣﻞ و ﻣﺮاﺳﻢ زﻳﺮ اﻧﺪﻛﻲ ﻗﺒﻞ ﻳﺎ ﭘﺲ از ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺳﺎل ﺑﺮﮔﺰار ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪1‬ـ ﺳﻔﺮه ﻫﻔﺖﺳﻴﻦ‪ :‬اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺳﻔﺮه ﻫﻔﺖﺳﻴﻦ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ رواج دارد‪ .‬ﺳﻔﺮه ﻫﻔﺖ ﺳﻴﻦ‬ ‫را رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﻣﻲاﻧﺪازﻧﺪ و در آن ﺳﺒﺰه و ﺳﺎﻳﺮ اﻗﻼم ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺸﺎن ﺑﺎ ﺳﻴﻦ ﺷـﺮوع ﻣـﻲﺷـﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮآن و ﺷﻤﻊ و آﻳﻨﻪ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﺳﻔﺮه ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮاده دور ﺳﻔﺮه‬ ‫ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ دﻋﺎ و ﻧﻴﺎﻳﺶ وﺷﺎدي ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬از اﻗﻼم ﻫﻔﺖ ﺳﻴﻦ ﺳﻤﻨﻮ ﭼـﻮن از‬ ‫ﮔﻨﺪم اﺳﺖ ﺳﻤﺒﻞ ﺑﺮﻛﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻴﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺳﻴﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ)ﺑﺎور ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ(‬ ‫ﺳﺒﺰه وآب ﻧﺸﺎﻧﻪ روﺷﻨﺎﻳﻲ و ﺧﺮﻣﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺐ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺳﻼﻣﺖ و ﺷﺎدي‪ ،‬ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻲ ﻗﺮﻣـﺰ‬ ‫و ﺗﺨﻢ ﻣﺮغﻫﺎي رﻧﮕﻲ ﻧﻴﺰ از دﻳﮕﺮ اﻗﻼم ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه ﺳﻔﺮه ﻫﻔﺖ ﺳﻴﻦ اﺳﺖ‪).‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬ ‫ر‪.‬ك‪ :‬ﺻﻔﺎ‪(99:1350 ،‬‬ ‫‪ -2‬ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺳﺎل‪ :‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺳﺎل ﻫﻤﻪ اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده دور ﺳﻔﺮه ﻣﻲﻧـﺸﻴﻨﻨﺪ و‬ ‫ﺑﺰرگ ﺧﺎﻧﻮاده آﻳﺎﺗﻲ از ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ و دﻋﺎي ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺳﺎل ﻣﻲﺧﻮاﻧـﺪ‪ .‬ﻣـﺮدم ﻣﻌﺘﻘﺪﻧـﺪ ﻫـﺮ‬ ‫ﻛﺲ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺳﺎل در ﻫﺮ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﺧﺮ ﺳﺎل ﻫﻤﺎن ﺣﺎﻟـﺖ ﺑـﺮاﻳﺶ ﭘـﻴﺶ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً اﮔﺮ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺳﺎل در ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﺧﺮ ﺳﺎل ﻣﺮﺗﺒﺎً در ﺳﻔﺮ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎورﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ در ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﺷﺎﻳﻊ ﺑـﻮد‪ .‬در ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﺳﺎل ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬در ﺗﭙﻪ ﻣﺼﻠّﻲ ﺗﻮﭘﻲ ﺷﻠﻴﻚ ﻣﻲﺷﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﻧﺤﻮ ﻫﻤﻪ از ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺳـﺎل‬ ‫ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻟﺤﻈﺎت ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺳﺎل ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ دﺳﺖ ﺧﻮد را در ﺗﻨﮓ ﻣﺎﻫﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‬ ‫و ﻣﺎﻫﻲ را در دﺳﺖ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻮپ ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺳﺎل ﺷﻠﻴﻚ ﺷﺪ در ﺣﺎﻟﻲ‬ ‫ﻛﻪ دﻋﺎي ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺳﺎل را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻲ را آزاد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و آرزوي ﻗﻠﺒﻲ ﺧﻮد را از ﺧﺪا‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺰرگ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ اﻋﻀﺎ ﻋﻴﺪي ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻋﻴﺪي ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺒﻠﻐﻲ ﭘﻮل‬

‫‪ ™ 32‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻧﻮ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻗﺒﻞ ﺑﺮاي ﺗﺒﺮك ﻻي ﻗﺮآن ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎ و ﻏﺬاي ﺷﺐ ﻋﻴﺪ‪ :‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻏﺬاي ﻣـﺮدم ﺑﻴـﺸﺘﺮ آش و آﺑﮕﻮﺷـﺖ‬ ‫ﺑﻮد و ﺑﺮﻧﺞ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﺼﺮف ﻣﻲﺷﺪ و ﺗﻌﺪاد دﻓﻌﺎت ﻣﺼﺮف ﺑﺮﻧﺞ در ﺳﺎل ﺧﻴﻠـﻲ ﻛـﻢ ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از آن دﻓﻌﺎت ﻧﻮروز ﺑﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻋﻴﺪ ﻓﻄﺮ‪ ،‬اﻳﺎم ذيﺣﺠﻪ و ﻧﻴﻤﻪ ﺷﻌﺒﺎن ﻧﻴﺰ از ﺟﻤﻠﻪ آن‬ ‫ﻣﻮاﻗﻊ ﺑﻮد‪ .‬رﺷﺘﻪ ﭘﻠﻮ ﺑﺎ ﻗﻮرﻣﻪ ﺳﺒﺰي‪ ،‬ﭘﻠﻮ ﺑﺎ ﻣﺎﻫﻲ دودي‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻏﺬاﻫﺎي ﺷـﺐ ﻳـﺎ روز‬ ‫ﻋﻴﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎﻫﻲ دودي ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻧﺴﺒﺘﺎً ارزان داﺷﺖ و ﭘﻴﺶ از ﻧﻮروز ﺗﻬﻴﻪ و در ﺟﺎي ﺧﻨﻜـﻲ‬ ‫ﺑﺮاي روز ﻋﻴﺪ ﻧﮕﻪداري ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﻏﺬا ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻣﺜﻞ آﺟﻴﻞ و ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺻﺮف ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻣﻮﻳﺰ‪ ،‬ﮔﺮدو‪ ،‬ﻧﺨﻮد ﺑﻮ داده‪ ،‬ﺳﻨﺠﺪ‪ ،‬اﻧﺠﻴﺮ‪ ،‬ﺑﺎدام و ﭘـﺴﺘﻪ و ﻧﻘـﻞ و آب‬ ‫ﻧﺒﺎت‪ ،‬ﺑﻴﺪ ﻣﺸﻚ‪ ،‬اﻗﻼم آﺟﻴﻞ ﺷﺐ ﻋﻴﺪ و اﻳﺎم ﻋﻴﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺷﻴﺮﻳﻨﻲﻫﺎ در اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺑﻮﺳـﻴﻠﻪ ﺧـﻮد ﻣـﺮدم ﭘﺨﺘـﻪ ﻣـﻲﺷـﺪ و ﻛﻤﺘـﺮ از ﺑﻴـﺮون‬ ‫ﺧﺮﻳﺪاري ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در اﻳﺎم ﻧﻮروز ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﻴﻮه اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷـﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﺑﻌـﺪ از ﭘﺎﻳـﺎن‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن آب اﻧﮕﻮر ﻋﺴﮕﺮي را ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و در آن آرد ﮔﻨﺪم رﻳﺨﺘﻪ‪ ،‬در دﻳﮓ ﮔﻠـﻲ‬ ‫زﻳﺮ ﺑﺮف ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آرد ﮔﻨﺪم ﻛﻢ ﻛﻢ ﺷﻴﺮه اﻧﮕﻮر را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣـﻲﮔﺮﻓـﺖ و ﺷـﻴﺮﻳﻦ‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر دﻳﮓ را از زﻳﺮ ﺑﺮف ﺑﻴﺮون ﻣﻲآوردﻧﺪ و ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ را ﺑﺮش‬ ‫ﻣﻲدادﻧﺪ و ﺑﺮاي ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﺎن در ﻇﺮﻓﻲ ﻣﻲﭼﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﻗﻨﺪ و ﺷﻜﺮ ﻣﻴﻮهﻫـﺎي‬ ‫ﻗﻨﺪي‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺳﻴﺐ و ﭘﺮﺗﻘﺎل درﺳﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -4‬دﻳﺪ و ﺑﺎزدﻳﺪ‪ :‬ﺑﻌﺪ از ﺳﺎل ﺗﺤﻮﻳﻞ دﻳﺪ و ﺑﺎزدﻳﺪ ﺑﺎ دﻳﺪار ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻫﺎ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻫـﺎ‬ ‫ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ دور ﺗﺎ دور اﺗﺎق ﭘﺘﻮ ﭘﻬﻦ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻛﺎﺳﻪﻫﺎي اﻧﺎر دان‬ ‫ﺷﺪه ﻳﺎ ﺷﻴﺮ ﺷﻴﺮه را دور ﺗﺎ دور اﺗﺎق ﻣﻲﭼﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻴﻮهﻫـﺎي ﻗﻨـﺪي در وﺳـﻂ اﺗـﺎق ﭼﻴـﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ و ﺑﺎ ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ و آﺟﻴﻞ از ﻣﻬﻤﺎﻧﺎن ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ورود ﻣﻬﻤﺎن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﮔﻼب ﭘﺎش‪ ،‬ﮔﻼب را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﻬﺎ رﻳﺨﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺻﺪ ﺳﺎل ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻬﻤﺎن ﺻﺒﺢ ﻣﻲآﻣﺪ ﺑﺎ ﺷﻴﺮ و ﺷﻴﺮ ﻣﺎل ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫روز اول ﻋﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺰرگ ﻓﺎﻣﻴﻞ ﺑﺎ ﺗﺪارك ﻏﺬاي ﻓﺮاوان ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﻲﺷﺪ ﺗﺎ دﻳﮕﺮان ﺑـﻪ دﻳـﺪن‬ ‫او ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺑﭽﻪﻫﺎ ﻋﻴﺪي ﻣﻲدادﻧـﺪ‪ .‬ﺳـﻜﻪﻫـﺎي ده ﺷـﺎﻫﻲ و ﻳـﻚ رﻳـﺎﻟﻲ و ﻏﻴـﺮه و‬ ‫ﺗﺨﻢﻣﺮغﻫﺎي رﻧﮓ ﺷﺪه از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﺮوﺳﺎن و ﻧﻮداﻣﺎدان ﻫﺪاﻳﺎﻳﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻋﻴﺪي داده ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬دﻳﺪ و ﺑﺎزدﻳﺪ ﻋﻴﺪ ﺣﺘﻲ ﺗﺎ ﻳﻚ ﻣﺎه ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد اداﻣﻪ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻮروز ﻫِﻤِﺪاﻧﻲ ™ ‪33‬‬

‫ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ در اﻳﻦ روز ﻧﺎﺧﻦﻫﺎﻳﺸﺎن را ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﭘﺸﺖ در ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎد آﻧﻬـﺎ را‬ ‫ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺒﺮد و ﭘﻠﻴﺪي و ﻏﻢ از ﺧﺎﻧﻪ دور ﺷﻮد و ﺑﻌﺪ اﻳﻦ ﺷﻌﺮ را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﺤﻨﺖ ﺑِﺮو‪ ،‬روزي ﺑﻴﺎ‬ ‫ﻏﻢ ﺑِﺮو‪ ،‬ﺷﺎدي ﺑﻴﺎ‬ ‫‪ -5‬ﺳﻴﻨﺰِه ﺑﻪ د‪‬ر)ﺳﻴﺰده ﺑﻪ در(‪ :‬ﻣﺮاﺳﻢ ﺳﻴﺰده ﺑﻪ در در ﺑﻴﻦ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﺮاﻧﻴـﺎن ﻣـﺸﺘﺮك‬ ‫اﺳﺖ و اﺻﻞ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ روز ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﺑﺮوﻧﺪ و ﺳﺮ ﺑﻪ داﻣـﺎن‬ ‫ﻛﻮه و دﺷﺖ ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪).‬ﻫﻨﺮي‪ (76:1353 ،‬در اﻳﻦ روز ﻏﺬاي ﺧﺎﺻﻲ ﻣـﺼﺮف ﻣـﻲﺷـﻮد و‬ ‫ﻣﺮدم اﻋﻤﺎل ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﻲآورﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ روز ﻗﺒﻞ از ﺳﻴﺰده ﺑﻪ در ﻛﻮزهاي آﻣﺎده ﻣـﻲﺷـﺪ‬ ‫و ﻫﺮﻳﻚ از اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ آرزوﻳﻲ ﻛﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴـﺖ ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ و ﻣﻬـﺮهﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ را در ﻛﻮزه ﻣﻲرﻳﺨﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ اﻳﻦ ﻛﻮزه را درﺣﻴﺎط ﺑﻪ دﻳﻮار آوﻳﺰان ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ ﺗـﺎ‬ ‫روز ﺳﻴﺰده ﺑﻪ در‪ .‬در آن روز دﺧﺘﺮي را ﻣﻲآوردﻧﺪ و اﻳﻦ دﺧﺘﺮ ﻛﻮزه را در زﻳﺮ ﭼـﺎدرش‬ ‫ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﻌﺪ ﺷﻌﺮي را از ﺣﺎﻓﻆ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و ﻣﻬﺮهاي را ﺑﻴـﺮون ﻣـﻲآورد‪ .‬ﺻـﺎﺣﺐ‬ ‫ﻣﻬﺮه ﻣﻲﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﻬﺮه ﻣﺎل ﻣﻦ اﺳﺖ و ﺷﻌﺮي ﻫﻢ ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻴﺖ او ﺗﻔﺴﻴﺮ‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻛﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻓﺎل ﮔﻴﺮي ﺑﻮد اداﻣﻪ ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻔـﺖﺳـﻨﮓ از ﭘـﺸﺖ ﺳـﺮ ﺑـﻪ ﺑﻴﺎﺑـﺎن ﭘـﺮ ﺗـﺎب‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻫﺮ ﺳﻨﮓ ﺳﻼﻣﺖ و ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ و ﻣﻮﻓﻘﻴـﺖ ﺑـﺮاي ﺧـﻮد و ﺧـﺎﻧﻮاده‬ ‫آرزو ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎدي و ﺧﻨﺪه و ﺳﺮور در اﻳﻦ روز ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎدران ﺑﺮاي ﺑﺨﺖﮔﺸﺎﻳﻲ‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد اﻗﺪام ﺑﻪ ﮔﺮه زدن ﺳﺒﺰهﻫﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از اﻳﻦ اﻋﻤـﺎل ﻫﻨـﻮز ﻫـﻢ رواج‬ ‫دارد‪.‬‬ ‫ﻏﺬاي اﻳﻦ روز ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻛﻮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬آﺟﻴﻞ و ﺳﺎﻳﺮ ﺧﻮراﻛﻲﻫـﺎي ﺑـﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧـﺪه از اﻳـﺎم‬ ‫ﻧﻮروز ﻧﻴﺰ ﻣﻜﻤﻞ ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎي اﻳﻦ روز اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺎﻗﺒـﺖ در آﺧـﺮﻳﻦ ﺳـﺎﻋﺎت روز ﺳـﻴﺰده‬ ‫ﺳﺒﺰهﻫﺎﻳﻲ راﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﻮروز رﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در رودﺧﺎﻧﻪ ﻳﺎ آب ﺟﺎري ﻣﻲاﻧﺪاﺧﺘﻨـﺪ ﺗـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﻗﻮﻟﻲ درد و ﺑﻼ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺒﺮد‪.‬‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬ ‫ﻧﻮروز ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺟﺸﻦ ﻣﻠﻲ‪ -‬ﻣﺬﻫﺒﻲ داراي ﺳﺎﺧﺖ ﺑـﻮده و اﻳـﻦ ﺳـﺎﺧﺖ داراي‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮي اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﻮروز ﻣﺪل ﻫﻤﺪاﻧﻲ ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮي آﺷﻨﺎ ﺷﺪﻳﻢ ﻛﻪ داراي ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎﻳﻲ در‬

‫‪ ™ 34‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮه اﻳﻦ ﻣﺮدﻣﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻋﺘﻘﺎدﻫﺎي ﻣﻘﺪس دﻳﻨﻲ درﺑﺎره ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﻳـﻦ رﺳـﻢ ﻣﻬـﻢ و ﺑـﺰرگ از ﺟﻤﻠـﻪ ﻋﻨﺎﺻـﺮ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎدي و ﺧﻨﺪه ﻧﻴﺰ از ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي دﻳﮕﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺟﺮاي اﻳﻦ آداب و رﺳﻮم ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺸﻦ آﻏـﺎز‬ ‫ﺳﻠﻄﻪ ﻛﻨﺸﮕﺮان ﺣﻮزه ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺮ ﺗﻴﺮﮔﻲﻫﺎ و ﺗﺒﺎﻫﻲﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬در اﺟﺮاي اﻳﻦ ﺟـﺸﻦ آﻧﭽـﻪ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﻣﻲﮔﺮدد اﻣﻴﺪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺒﺮﻳﻚ ﮔﻔﺘﻦ ﻋﻴﺪ‪،‬‬ ‫دﻳﺪ و ﺑﺎزدﻳﺪﻫﺎ و رﻓﺖ و آﻣﺪﻫﺎ ﻫﻤﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮي از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺟـﺸﻦ ﻧـﻮروز اﺳـﺖ ﻛـﻪ در‬ ‫ﻫﻤﺪان ﻧﻴﺰ اﺟﺮا ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺒﺎﻫﺖﻫﺎ در ﻗﻮﻣﻴﺖﻫـﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن اﻳﺮاﻧـﻲ ﻧـﻪ ﺣـﺎﻛﻲ از‬ ‫ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ﺳﺎده ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻧﻮﻋﻲ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ و اﻧﺴﺠﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮوز آن‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪ ﻗﻮام و دوام ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﻼن ﻣﻠﻲ‪ -‬دﻳﻨﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .1‬از ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎي ﻣﺤﺘﺮم ﻋﻈﻴﻤﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻮي‪ ،‬ﺣﻴﺪرﻳﺎن‪ ،‬رﺣﻤﺘﻴﺎن‪ ،‬اﺣﻤﺪي‪ ،‬اﻗﺒﺎﻟﻴﺎن‪ ،‬اﺑﺮاﻫﻴﻤـﻲ‪ ،‬اﺣﻤﺪوﻧـﺪ‪ ،‬ﻫﺎﺷـﻤﻲ‪،‬‬ ‫ﻣﺮادي‪ ،‬ﻛﻤﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻣﺮادي‪ ،‬ﻣﻨﻴﺮي‪ ،‬زﻣﺮدزاده و ﺳﺎﻳﺮ ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎي ﻣﺤﺘﺮﻣﻲ ﻛﻪ در ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت ﻻزم ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ‬ ‫ﻳﺎري رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻧﻮروز ﻫِﻤِﺪاﻧﻲ ™ ‪35‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫‪1‬ـ اذﻛﺎﻳﻲ‪ ،‬ﭘﺮوﻳﺰ)‪ (1353‬ﻧﻮروز ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ و ﻣﺮﺟﻊﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺮﻛﺰ ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ‬ ‫اﻳﺮان‪.‬‬ ‫‪2‬ـ اﻧﺠﻮي ﺷﻴﺮازي‪ ،‬ﺳﻴﺪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ)‪ (1379‬ﺟﺸﻦﻫـﺎ و آداب وﻣﻌﺘﻘـﺪات زﻣـﺴﺘﺎن‪،‬‬ ‫ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﺑﻴﺮوﻧﻲ‪ ،‬اﺑﻮرﻳﺤﺎن)‪ (1363‬آﺛﺎر اﻟﺒﺎﻗﻴﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻛﺒﺮ داﻧﺎﺳﺮﺷـﺖ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬ﻣﺆﺳـﺴﻪ‬ ‫اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‪.‬‬ ‫‪4‬ـ ﺟﺎﺣﻆ‪ ،‬اﺑﻮﻋﺜﻤﺎن)‪ (1384‬ﺟﺸﻦﻫﺎ و آﻳﻴﻦ ﻫﺎي اﻳﺮاﻧـﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ و ﺗـﺄﻟﻴﻒ دﻛﺘـﺮ‬ ‫ﻣﺤﻤﻮدرﺿﺎ اﻓﺘﺨﺎرزاده ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺆﺳﺴﻪ اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺪﺑﺮ‪.‬‬ ‫‪5‬ـ دﻫﺨﺪا‪ ،‬ﻋﻠﻲ اﻛﺒﺮ)ﺑﻲﺗﺎ( ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ذﻳﻞ ﻣﺎده ﻧﻮروز‪ ،‬ﭼﺎپ ﻣﺠﻠﺲ‪.‬‬ ‫‪6‬ـ رﺿﻲ‪ ،‬ﻫﺎﺷﻢ)‪ (1380‬ﮔﺎه ﺷﻤﺎري و ﺟﺸﻦﻫﺎي اﻳﺮان ﺑﺎﺳـﺘﺎن‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬اﻧﺘـﺸﺎرات‬ ‫ﺑﻬﺠﺖ‪.‬‬ ‫‪7‬ـ روح اﻻﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد)‪ (1378‬آﻳﻴﻦﻫﺎ و ﺟﺸﻦ ﻫﺎي ﻛﻬﻦ در اﻳﺮان اﻣﺮوز‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪:‬‬ ‫ﻧﺸﺮ آﮔﺎه‪.‬‬ ‫‪8‬ـ ﺷﻌﺒﺎﻧﻲ‪ ،‬رﺿﺎ)‪ (1378‬آداب و رﺳﻮم ﻧﻮروز‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬ﻣﺮﻛـﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‪-‬‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪9‬ـ ﺻﻔﺎ‪ ،‬ذﺑﻴﺢ اﷲ)‪ (1350‬ﮔﺎهﺷﻤﺎري و ﺟﺸﻦﻫﺎي ﻣﻠﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺑﻲﺟﺎ‪.‬‬ ‫‪10‬ـ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬زﻳﻦ اﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ)‪ (1354‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬دﻓﺘﺮ ﻧـﺸﺮ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﻲ‪.‬‬ ‫‪11‬ـ ﻣﺴﻌﻮدي‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻋﻠـﻲ اﺑـﻦ اﻟﺤـﺴﻴﻦ)‪ (1361‬اﻟﺘﻨﺒﻴـﻪ و اﻻﺷـﺮاف‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ‬ ‫اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﭘﺎﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺑﻨﮕﺎه ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻧﺸﺮ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪.‬‬ ‫‪12‬ـ ﻫﻨﺮي‪ ،‬ﻣﺮﺗﻀﻲ)‪ (1353‬آﻳﻴﻦ ﻫﺎي ﻧﻮروزي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ وﻫﻨﺮ‪.‬‬ ‫‪13‬ـ ﻣﻴﺮﻧﻴﺎ‪ ،‬ﺳﻴﺪ ﻋﻠﻲ)‪ (1369‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﭘﺎرﺳﺎ‪.‬‬

‫‪ ™ 36‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫آواﻫﺎي ﻛﺎر اﻗﻮام و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﺣﻨﻴﻒ‬

‫‪1‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬ ‫اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻛﻪ در اﻳﺮان زﻧﺪﮔﻲ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﻓـﺎرغ از ﺧـﺼﻮﺻﻴﺎت ﺧـﺎص ﻗـﻮﻣﻲ و‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪاي‪ ،‬داراي اﺷﺘﺮاﻛﺎﺗﻲ ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﻣﺠﻤـﻮع آن اﺷـﺘﺮاﻛﺎت ﺑﺨـﺸﻲ از‬ ‫ﻫﻮﻳﺖ اﻳﺮاﻧﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ اﺷﺘﺮاﻛﺎت ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻪ اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﺮاﻧﻲ‬ ‫اﺳﺖ و از اﻳﻦ ﻣﻴﺎن‪ ،‬آواﻫﺎي ﻛﺎر ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﺟﺰﺋـﻲ ﻏﻨـﻲ از ادﺑﻴـﺎت ﻋﺎﻣـﻪ ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ادﺑﻴﺎت‪ ،‬ﻫﻨﺮ‪ ،‬و ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬آواﻫﺎي ﻛﺎر‪ ،‬اﺷﻌﺎر‪ ،‬ﺟﻤـﻼت و‬ ‫ﺻﺪاﻫﺎي آﻫﻨﮕﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺎر و ﺑﺎ اﻫﺪاف ﻣﺸﺨﺼﻲ ﺧﻮاﻧـﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬اﻳـﻦ‬ ‫آواﻫﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﺄﺛﻴﺮﭘﺬﻳﺮي از ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻗـﻮام ﻣﺨﺘﻠـﻒ‪ ،‬ﮔـﺎه از ﻣـﻀﺎﻣﻴﻦ ﻧـﺴﺒﺘﺎً‬ ‫ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ در ﻛﻨﺎر ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻌﺪد دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻋـﺎﻣﻠﻲ‬ ‫ﻣﺆﺛﺮ در ﺣﻔﻆ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻋﻤﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻛﻠﻴﺪواژهﻫﺎ‪ :‬آواﻫﺎي ﻛﺎر‪ ،‬ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ‬

‫‪ .1‬داﻧﺸﺠﻮي دﻛﺘﺮاي ﺗﺎرﻳﺦ و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺻﺪا و ﺳﻴﻤﺎي ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان‬ ‫‪hanif_m2002@ yahoo.com‬‬

‫‪ ™ 38‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ ﺑﺎ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻗﻮﻣﻴﺖﻫﺎ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﺑﺨﺸﻲ از ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬ ‫ﻗﻮﻣﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در راﺳﺘﺎي ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ ﻣﻠﻲ ﻋﻤـﻞ ﻧﻤﺎﻳـﺪ و در ﻧﻬﺎﻳـﺖ اﻗـﻮام را ﺑـﻪ‬ ‫ارﺟﺢ داﻧﺴﺘﻦ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ ﺑﺮ ﻫﻮﻳﺖ ﻗﻮﻣﻲ ﺧﻮﻳﺶ رﻫﻨﻤﻮن ﺳﺎزد‪ .‬آواﻫﺎي ﻛـﺎر اﻗـﻮام‪ ،‬از‬ ‫اﻳﻦ دﺳﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻮرد آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﺎ ادﺑﻴﺎت ﻗﻮﻣﻲ و ﺑﻪ وﻳﮋه‬ ‫آواﻫﺎي ﻛﺎر‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻛﺎري ﺟـﺪي اﻧﺠـﺎم ﻧﮕﺮﻓﺘـﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﮔﺎه ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪاﻧﻲ ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﻋﻼﻗﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﻤـﻊآوري ﺑﺨـﺸﻲ از‬ ‫آواﻫﺎي ﻛﺎر و ﺗﺒﺪﻳﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي اﻗﺪام ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﺮﺧﻲ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‪ ،‬در ﻛﻨﺎر‬ ‫ﺗﺘﺒﻌﺎت ﺧﻮد در ادﺑﻴﺎت ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﻳﻚ‪ ،‬ﻧﻴﻢ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ آواﻫـﺎي ﻛـﺎر اﻧﺪاﺧﺘـﻪاﻧـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ‬ ‫واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻋﻤﻴﻖ و در ﺧﻮر ﻧﺎم ﺑﻠﻨـﺪ »آواﻫـﺎي ﻛـﺎر« در اﻳـﺮان‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ و ﻫﻨﻮز ﻛﺮاﻧﻪﻫﺎي اﻳﻦ اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻋﻈﻴﻢ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳـﺖ‪ .‬از اﻳـﻦرو‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮان درﺑﺎره آواﻫﺎي ﻛﺎر‪ ،‬ﻧﻈﺮي دﻗﻴﻖ و ﻗﺎﻃﻊ اﺑﺮاز ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﻮﺷـﺘﺎر ﺣﺎﺿـﺮ ﺑـﺎ‬ ‫ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﺑﺮاي اراﺋﻪ ﮔﺰارش درﺑﺎره آواﻫﺎي ﻛﺎر اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﻣﺎ اﺑﺮاز ﻧﻈـﺮ ﻗﻄﻌـﻲ‪،‬‬ ‫دﻗﻴﻖ‪ ،‬ﻣﻮﺷﻜﺎﻓﺎﻧﻪ ﺑﺎ اراﺋﻪ ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﻣﺘﻘﻦ‪ ،‬ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺻﺮف زﻣﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮي دارد‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اوﻟﻴﻪ آن‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﺎ ﻛﻠﻴﺖ اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻛﻪ آواﻫﺎي ﻛﺎر ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ ﻣﻠﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﻲ‬ ‫ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺮح اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﻣﻘﺎﻟﻪاي ﻛﻢ ﺣﺠﻢ ﻧﻤـﻲﮔﻨﺠـﺪ و ﻧﻴـﺎز ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﺮف زﻣﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ و اراﺋﻪ ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﻣﺘﻌﺪد دارد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪،‬اﻣﻴﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻـﺎﺣﺒﻨﻈﺮان ﺑـﺎ‬ ‫ﻧﻈﺮات ارزﺷﻤﻨﺪ ﺧﻮﻳﺶ زﻣﻴﻨﻪﺳﺎز ورود ﺟﺪيﺗﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺒﺤﺚ ﻛﺎﻣﻼً ﺗﺎزه ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي‬ ‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و ﻧﻈﺎﻣﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﺤﻮﻻت ﺑﺴﻴﺎري را اﻳﺠﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ در ﻃﻲ ﻗﺮون ﻣﺘﻤﺎدي‪ ،‬ﺷﺎﻫﺪ اﻳﺠﺎد راﻫﻬﺎي ﺗﺠﺎري‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرد ﺗﻤﺪنﻫﺎ‪ ،‬ﺟﻨﮓﻫﺎ و‬ ‫ﻣﻬﺎﺟﺮتﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ اﻗﻮام ﻏﻴﺮ اﻳﺮاﻧﻲ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﮔﻠﻪدار ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺸﻴﺮ‬ ‫ﺗﻜﻴﻪ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﻀﺎد ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺟﺎﻣﻌﻪ روﺳﺘﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﻋـﺸﺎﻳﺮي داﻣـﻦ ﻣـﻲزد‪ ،‬ﻫﻤﺰﻣـﺎن‬

‫آواﻫﺎي ﻛﺎر اﻗﻮام و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ ™ ‪39‬‬

‫ﺟﻨﮓ ﺑﻴﻦ ارﺑﺎب ﻗﻠﻢ و ارﺑﺎب ﺷﻤﺸﻴﺮ و در ﺳﺎﻟﻬﺎي ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻧـﺰاعﻫـﺎي ﻣﺤﻠـﻲ )ﺣﻴـﺪري ـ‬ ‫ﻧﻌﻤﺘﻲ( و درﮔﻴﺮيﻫﺎي ﻓﺮﻗﻪاي‪ ،‬آﺗﺶ اﻳﻦ اﺧﺘﻼفﻫﺎ را ﺷﻌﻠﻪور ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﻧﻬﺎﻳﺖ‬ ‫از دل اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻧﻔﺎق‪ ،‬اﻗﻮام اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺒـﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠـﻲ رﺳـﻴﺪﻧﺪ و اﻣـﺮوز ﺷـﺎﻫﺪ آن‬ ‫ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ اﻗﻮام اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻦ ﻫﻮﻳﺘﻬﺎي ﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬داراي ﻫﻮﻳﺖ ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﻣﻬﻤﺘـﺮي‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ وﻓﺎداري ﺑﻪ ﺑﺎورﻫﺎ‪ ،‬آﻳـﻴﻦﻫـﺎ و آواﻫـﺎي ﻗـﻮﻣﻲ در ﺗـﻀﺎد ﺑـﺎ‬ ‫ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ ﻣﻠﻲ ﻗﺮار دارد‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻈﺮﻳﺔ دوم ﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﺎﻳﻪ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ داﺷـﺘﻦ ﻫﻮﻳـﺖﻫـﺎي‬ ‫ﭼﻨﺪ ﺳﻄﺤﻲ در اﻳﺮان‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼًَ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻮﻳﺖﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ ﻟﺰوﻣـﺎً در ﺗﻘﺎﺑـﻞ ﺑـﺎ ﻫﻮﻳـﺖ‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻗﺮار ﻧﺪارﻧﺪ و ﺑﺮﺧﻲ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن آواﻫـﺎي ﻛـﺎر‪ ،‬ﻣـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ در‬ ‫راﺳﺘﺎي ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ ﻣﻠﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺮ اﺳـﺎس ﻓﺮﺿـﻴﺔ دوم‬ ‫ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آواﻫﺎي ﻛﺎر‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر از آواﻫﺎي ﻛﺎر‪ ،‬اﺷﻌﺎر‪ ،‬ﺟﻤﻼت و ﺻﺪاﻫﺎي آﻫﻨﮕﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم ﻛـﺎر‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﺷﻌﺎر ﻛﻪ ﺑﺎ اﻫﺪاف ﺧﺎﺻـﻲ ﭼـﻮن ﺗـﺸﻮﻳﻖ ﺑـﻪ اﻧﺠـﺎم ﻛـﺎر ﺑﻴـﺸﺘﺮ‪،‬‬

‫‪ ™ 40‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻮع ﻛﺎر‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻓﺮحﺑﺨﺶ در ﻛﺎر‪ ،‬ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺧﺮﻳﺪار ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺪ ﻣﺤـﺼﻮل و‬ ‫ﺗﻮﺻﻴﻒ آﻻم و دردﻫﺎي ﻛﺎرﮔﺮان‪ ،‬ﻛﺸﺎورزان‪ ،‬داﻣﺪاران و دﺳﺘﻔﺮوﺷﺎن ﺧﻮاﻧﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﺨﺸﻲ از ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﺷـﺪه و در ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺑـﺎ ﺷـﻴﻮهﻫـﺎي ﻣﺘﻨـﻮﻋﻲ ادا‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد اﻣﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﺄﺛﻴﺮﭘﺬﻳﺮي از ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﺎه از ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﻧـﺴﺒﺘﺎً‬ ‫ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻛﻪ داﻣﺪاري اﺳﺎس ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻌﺎش ﻣﺮدم ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً آواﻫـﺎﻳﻲ‬ ‫رواج دارد ﻛﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ دام و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ ﺷﻐﻞ ﻏﺎﻟﺐ‬ ‫ﻣﺮدم ﻛﺸﺎورزي اﺳﺖ‪ ،‬آواﻫﺎي ﻛﺎر‪ ،‬رﻧﮓ و ﺑﻮي ﻛﺎﺷـﺖ‪ ،‬داﺷـﺖ و ﺑﺮداﺷـﺖ ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻏﺎنداران آواﻫﺎي ﺧﺎص ﺧﻮد را دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﮕﻴﺮان ﻧﻴﺰ ﻧﻐﻤﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻮي درﻳﺎ‪ ،‬ﻣـﺎﻫﻲ و‬ ‫ﺳﺎﺣﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬آواﻫﺎي ﻛﺎر ﻗﺎﻟﻴﺒﺎﻓﺎن ﺳﺮﺷـﺎر از اﺻـﻄﻼﺣﺎت ﺧـﺎص اﻳـﻦ ﺷـﻐﻞ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫رﻧﮓﻫﺎ و ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ در ﻧﻘﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و اراﺋـﻪ اﻳـﻦ ﻫﻤـﻪ در‬ ‫ﻗﺎﻟﺒﻲ ﻫﻨﺮي‪ ،‬ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از رﻧﺞ و ﺻﺒﺮ و ﭘﺸﺘﻜﺎر اﻧﺴﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻋﻤﻴﻘﺎً ﻏﻮﻃﻪور در ﻛـﺎر اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻐﻤﻪﻫﺎي ﭼﻮﭘﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﻀﻤﻮن و آﻫﻨﮓ ﺧﺎص ﺧـﻮد را دارد و ﺑﺮﮔﺮﻓﺘـﻪ از ﺧـﺼﻮﺻﻴﺎت‬ ‫ﭼﻮﭘﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ آواﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺣﺮﻣﺎن و ﺳﮓ و ﮔﻠﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ ﻧﻮاﻳﻲ ﻣﺤﺰون‬ ‫رواﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻣﺸﺎﻏﻞ ﺳﻨﺘﻲ ﻧﻴـﺰ از اﻳـﻦ ﻗﺎﻋـﺪه ﻣـﺴﺘﺜﻨﻲ ﻧﻴـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻐﻤـﻪﻫـﺎي‬ ‫آﻫﻨﮕﻴﻦ ﻛﺎر اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺷﺮح ﻣﺤﺼﻮل و ﻛﺎر و دﻋﻮت ﺧﺮﻳﺪاران ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻏﻨﺎي اﺷﻌﺎر ﻛﺎر ﺑﺎ ﺳﻄﺢ داﻧـﺶ رﺳـﻤﻲ و آﻣﻴﺨﺘﮕـﻲ ﻣـﺮدم ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺗﻤﺪن ﻧﺴﺒﺖ ﻋﻜﺲ دارد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻛﻪ آواﻫﺎي ﻛﺎر ﻣﺮدم ﺳﺎﻛﻦ در ﻛﻮهﻫـﺎ و‬ ‫ﻣﻨﺎﻃﻖ دور اﻓﺘﺎده ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺳﺎﻛﻨﺎن دﺷﺖﻫﺎ و ﺷﻬﺮﻫﺎ از ﻏﻨﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آواﻫﺎي ﻛﺎر ﺑﺎ وﺟﻮد ﻧﺰدﻳﻜﻲ در ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ‪،‬‬ ‫ﺗﻔﺎوتﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در اﺳﺘﺎنﻫﺎي ﺷـﻤﺎﻟﻲ ﻛـﺸﻮر‪ ،‬آواﻫـﺎي‬ ‫ﻓﺮاواﻧﻲ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺷﺎﻟﻴﻜﺎري ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ آواﻫﺎ دﻗﻴﻘﺎً ﻫﻤﺎن آواﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺷﺎﻟﻴﻜﺎران دﺷﺖﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ و ﺳﺎﻛﻨﺎن درهﻫﺎي ﭘﺮ آب ﻣﻨﺎﻃﻖ روﺳﺘﺎﻳﻲ ﻛﻬﮕﻴﻠﻮﻳـﻪ و‬ ‫ﺑﻮﻳﺮ اﺣﻤﺪ و ﺑﺨﺘﻴﺎري ﺳﺮ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮﺧﻲ آواﻫﺎ ﻣﺨﺘﺺ ﻳﻚ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺧﺎص اﺳـﺖ و اﺷـﻌﺎري ﺷـﺒﻴﻪ ﺑـﻪ آن در‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻧﻤﻲﺧﻮرد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ اﺷﻌﺎر ﻧﻮﻏـﺎنداري در‬

‫آواﻫﺎي ﻛﺎر اﻗﻮام و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ ™ ‪41‬‬

‫ﺷﻤﺎل ﻳﺎ اﺷﻌﺎر دﺳﺘﻔﺮوﺷﺎن ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼً اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﺑﻮده و در ﻣﻨﺎﻃﻖ دﻳﮕﺮ ﻛﻤﺘﺮ‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر ﻧﻐﻤﻪﻫﺎي ﺑﻠﻮط ﺗﻜﺎﻧﻲ اﺧﺘـﺼﺎص ﺑـﻪ ﻣـﺮدم‬ ‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻏﺮﺑﻲ و ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﻲ ﻛﺸﻮر دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﺎنﻛـﻪ آواﻫـﺎي ﻣـﺎﻫﻴﮕﻴﺮي ﻧﻴـﺰ ﻣﺨـﺘﺺ‬ ‫ﺑﻨﺪرﻧﺸﻴﻨﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از دﻳﮕﺮ ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎي آواﻫﺎي ﻛﺎر‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن اﻏﻠﺐ ﺑﺨﺶﻫﺎي ادب ﻋﺎﻣﻪ ﻧﺎﺷﻨﺎس ﺑﻮدن‬ ‫ﺳﺮاﻳﻨﺪﮔﺎن آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ از ﭼﻨﺪ ﮔﺎه اﺷﻌﺎر ﻣﻌﺮوﻓﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ زﺑﺎﻧﺰد و ﻣﺜﻞ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬در‬ ‫آواﻫﺎي ﻛﺎر ﻣﺮدم ﻣﻨﻄﻘﻪاي راه ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ اﻣﺎ ﺧﺎﻟﻘﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ آواﻫـﺎي ﻛـﺎر ﻧﺎﺷـﻨﺎﺧﺘﻪاﻧـﺪ‪ .‬از‬ ‫ﻃﺮﻓﻲ‪ ،‬آواﻫﺎي ﻛﺎر ﻫﻤﺎره در ﺣﺎل ﺗﻐﻴﻴﺮ و دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ و اﻳﻦ ﻧﻐﻤﻪﻫﺎ ﺑـﺎ ﮔﺬﺷـﺖ‬ ‫زﻣﺎن و ﺗﻐﻴﻴﺮ روﺣﻴﺎت اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﻫﻤﺮاه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﺧـﺎﻃﺮ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ادﻋﺎ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ آواﻫﺎي ﻫﺮ ﻧﺴﻞ ﺗﺎ ﺣـﺪودي ﺑﻴـﺎن ﻛﻨﻨـﺪة اﺣـﺴﺎﺳﺎت و روﺣﻴـﺎت‬ ‫ﻫﻤﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪ .‬اﻣﺎ ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻛﻠﻲ آواﻫﺎ و ﻣـﻀﺎﻣﻴﻦ آﻧﻬـﺎ‪ ،‬ﺑـﺎ‬ ‫ﻋﺒﻮر از ﻧﺴﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ دﻳﮕﺮ ﻛﻤﺘﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ‬ ‫اﻗﻮاﻣﻲ ﻛﻪ در ﻛﻠﻴﺎت ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻗﺮاﺑﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي دارﻧـﺪ‪ ،‬ﻛﻤـﻚ ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﮔﺮ در ﺑﺎور اﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﻛﺎر ﺟﻮﻫﺮ ﻣﺮد اﺳﺖ و اﻳﺮاﻧﻲﻫﺎ آواﻫﺎي ﻛﺎر را اﻧﻌﻜـﺎس‬ ‫ﺻﺪاي زﻧﺪﮔﻲ در ﺑﻴﻦ زﻧﺪهﻫﺎ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم در ﺑﺎور اﻛﺜﺮ اﻗـﻮام وﺟـﻮد دارد و ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرﺗﻲ در آواﻫﺎي ﻛﺎر اﻗﻮام‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺠﻠﻲ ﻣﻲﻳﺎﺑـﺪ ﻳـﺎ ﻧﮕـﺎه ﺗﻘـﺪسآﻣﻴـﺰ اﻗـﻮام ﺑـﻪ‬ ‫ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن دﻳﻦ اﺳﻼم‪ 1‬ﻫﻢ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك دﻳﮕﺮ اﻳﻦ آواﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷـﺪ؛ ﻧـﺎم ﺑـﺮدن از‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ)ص( و ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ)ع( در اﺷﻌﺎر ﺑﺴﻴﺎري ﺗﻜﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ وﻳـﮋه در‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ‪ ،‬از اﻣﺎم اول ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻃﻠﺐ ﻳﺎري ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﺔ آن اﻳـﻦ آواي‬ ‫ﺷﻴﺮدوش ﻟُﺮي اﺳﺖ‪) .‬اﻣﻴﺮﺳﺮداري‪ ،‬ﺑﺮوﺟﺮد‪(1353 ،‬‬ ‫ﻧﻮم ﺧﺪا‪ ،‬ﻧﻴﺮﻋﻠﻲ‬ ‫‪num-e xodā nir-e ali‬‬ ‫‪čaš-e hasid puq-ey bali‬‬ ‫ﭼﺶ ﺣﺴﻴﺪ‪ ،‬ﭘﻮﻗﻲ ﺑﻠﻲ‬ ‫‪num-e xodā nir overda‬‬ ‫ﻧﻮم ﺧﺪا ﻧﻴﺮ آورده‬

‫ﺟﻮﻧﻜﺔ دﻟﻢ ﺷﻴﺮآورده‬

‫‪junke-y del-em šir overda‬‬

‫‪ .1‬ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آواﻫﺎي ﭘﻴﺮوان اﻗﻠﻴﺖﻫﺎي دﻳﻨﻲ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺴﺘﺜﻨﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ ™ 42‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﺑﺮﮔﺮدان‪ :‬ﻧﺎم ﺧﺪا‪ ،‬ﻧﻮر ﻋﻠﻲ‬ ‫ﭼﺸﻢ ﺣﺴﻮد ﻣﺜﻞِ ﺑﻠﻮﻃﻲ ﻛﻪ در آﺗﺶ اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﺑﺘﺮﻛﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺎم ﻋﻠﻲ ﻧﻮر آورد‪ ،‬ﺟﺎن دﻟﻢ ﺷﻴﺮ آورد‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺑﻌﻀﻲ روﺳﺘﺎﻫﺎي ﺳﻴﻠﺪﺧﻮر ﻟﺮﺳﺘﺎن ﺷﻨﻴﺪه ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم درو‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫اﮔﺮ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﺑﮕﻮ ﻳﺎ ﻋﻠﻲ‬ ‫اﮔﺮ ﺧﺴﺘﻪ ﺟﺎﻧﻲ ﺑﮕﻮ ﻳﺎ ﻋﻠﻲ‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺳﻴﺮﺟﺎن‪ ،‬از ﺗﻮاﺑﻊ اﺳﺘﺎن ﻛﺮﻣﺎن‪ ،‬ﺑﺬر ﭘﺎﺷﺎن اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻫﻨﮕـﺎم ﺑﺬرﺑﺎﺷـﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم اﺷﺎره ﻛﺮده و ﺑﺎورﻫﺎي ﻋﻤـﻮﻣﻲ را در ﻗﺎﻟـﺐ اﻳـﻦ ﻛـﺎرﻧﻮا ﺑﻴـﺎن ﻣـﻲﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ‪.‬‬ ‫)ﺻﻔﺮي‪ ،‬ﻛﺮﻣﺎن‪(1350 ،‬‬ ‫ﺑﺴﻢ ا‪ ...‬اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺎ ﺑﻪ اﻣﻴﺪ ﺗﻮ اي ﻛﺮﻳﻢ‬ ‫ﺑﺮ ﻛﺬّابِ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ ﻋﺬاب ﻟﻌﻨﺖ‬ ‫ﺑﺮ دﻳﻦ و آﻳﻴﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠﻮات‬ ‫ﺑﻜﺎرم و ﺑﺮدارم‬ ‫ﻫﺮ دوﻧﻪ ﻫﺰار دوﻧﻪ‬ ‫ﺑﺮ ﭼﺸﻢ ﺷﻮر و آدم ﺣﺴﻮد ﻟﻌﻨﺖ‬ ‫ﺧﺪاﻳﺎ ﺳِﻠﻮﻣﺘﻲ‪) 1‬ﺳﻼﻣﺘﻲ( ﺑﺪه‬ ‫دل ﺧﻮﺷﻲ ﺑﺪه‬ ‫اوﺳﺎﻟﻲ‪) 2‬آﺑﺴﺎﻟﻲ( ﺑﺪه!‬ ‫در اﻏﻠﺐ آواﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭼﻮﭘﺎﻧﺎن ﻣﻲﺳﺮاﻳﻨﺪ و اﻳﻦ آواﻫﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﺎ ﻧﻮاﺧﺘﻦ ﻧﻲ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮ وﺣﺪتﺑﺨﺶ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻗﺮارﻧﺪ‪) :‬ﻣﺴﻌﻮدﻳﻪ‪40 :1359 ،‬و ‪ 38‬و ‪(48‬‬ ‫ﺑﺰن ﻧﻲ را ﻛﻪ ﻏﻢ داره دل ﻣﻦ ﻫﻲ‬

‫اﷲ ﺑﺰن ﻧﻲ را ﻛﻪ دوره ﻣﻨﺰل ﻣﻦ ﻫﻲ‬

‫ﺑﺰن ﻧﻲ را ﻣﻘﺎم ﺧﻮد )ﺧﻮد را( ﻣﮕﺮدان داﻧﻲ ﻣﮕﺮدان‬

‫اﷲ ﻣﻘﺎم ﻧﻲ ﺗﺴﻼي دل ﻣﻦ ﻫﻲ اﷲ ﺟﺎن آخ ﻫﻲ‬

‫‪1. selumat-i‬‬ ‫‪2. ôsâl-i‬‬

‫آواﻫﺎي ﻛﺎر اﻗﻮام و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ ™ ‪43‬‬

‫آخ اول ﻧﺎم ﺧﺪاي ﭘﺎك و ﮔﻮﻳﻢ‬

‫درود آن ﺷﻪ ﻟﻮﻻك و ﮔﻮﻳﻢ ﻫﻲ‬

‫اﷲ ﭼﻮن ﻣﺠﻨﻮن ﻣﻲروم در ﻛﻮه و ﺻﺤﺮا‬

‫ز ﺟﻮر ﮔﺮدش اﻓﻼك و ﮔﻮﻳﻢ ﻫﻲ‬

‫***‬ ‫آخ ﺑﻪ ﻗﺮآﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻄﺶ ﻧﺎ ﺷﻤﺎره واي‬

‫اﷲ ﺑﻪ ﻣﻮﻻﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻴﻐﺶ ذواﻟﻔﻘﺎر ﺟﺎن ﻫِﻲ‬

‫آ ﺳﺮ از ﺳﻮداي ﻋﺸﻘﺖ ﺑﺮ ﻧﺪارم ﻫﻲ‬

‫اﷲ ﻛﻪ ﺗﺎ دﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮ ﻗﺮاره‬

‫آ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼﻄﻔﺎي ﻣﻦ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻲ‬

‫اﷲ ﻛﻠﻤﺔ آﺳﻤﺎن ﻣﻦ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻲ ﻧﺒﻲ ﺟﺎن ﻫﻲ‬

‫آ ﺑﻪ ﻓﺮداي ﻗﻴﺎﻣﺖ روز ﻣﺤﺸﺮ ﻫﻲ‬

‫اﷲ ﺑﻪ ﻣﺤﺸﺮ ﻋﺬرﺧﻮاي ﻣﻦ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻲ ﻧﺒﻲ ﺟﺎن ﻫﻲ‬

‫آ دﻟﻢ ﺷﺪ ﻋﺎﺷﻖ ﻧﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﻫﻲ‬

‫اﷲ ﺑﻨﻮﺷﻢ ﻗﻄﺮه از ﺟﺎم ﻣﺤﻤﺪ اي‬

‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺎﻣﻲ وﺣﺪت دﻫﻨﺪه دﻳﻨﻲ و ﻣﻠﻲ ﺑﻪ وﻓـﻮر در آواﻫـﺎي ﻛـﺎر ﻣﻨـﺎﻃﻖ‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد و آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ از ﻋﻮاﻣﻞ وﺣﺪتﺑﺨـﺶ در‬ ‫آواﻫﺎي ﻛﺎر ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪.‬‬ ‫ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ اﻳﻦ آواﻫﺎ ﻛﻪ در ردﻳﻒ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﮔﺎه‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﻲ ﻣﺴﻌﻮدﻳﻪ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎﻳﻲ را در ﺑﺎب ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اﻗﻮام ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﺑﺮرﺳﻲﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﻧﮕﺎرﻧـﺪه ﺗـﺎﻛﻨﻮن درﺑـﺎره‬ ‫ردﻳــﻒ ﻣﻮﺳــﻴﻘﻲ ﺳــﻨﺘﻲ و‬ ‫ﻣﻮﺳــﻴﻘﻲ ﺳــﺎﻳﺮ ﻧﻘــﺎط اﻳــﺮان‬ ‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫از ﻳﻚ ﻃـﺮف ﺑـﻴﻦ ﻣﻮﺳـﻴﻘﻲ‬ ‫ﺑﻌـــﻀﻲ از ﻣﻨـــﺎﻃﻖ اﻳـــﺮان‬ ‫ﻫﻤﺒــﺴﺘﮕﻲ وﺟــﻮد دارد و از‬ ‫ﺟﺎﻧــﺐ دﻳﮕــﺮ ﻣﻮﺳــﻴﻘﻲ اﻳــﻦ‬ ‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺎ ردﻳﻒ ﺳـﻨﺘﻲ ﻗﺎﺑـﻞ‬ ‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﺳﺖ‪)«.‬ﻫﻤﺎن‪(29 :‬‬ ‫اﻳــﻦ ﭘﮋوﻫــﺸﮕﺮ ﭘــﺲ از‬ ‫ﺑﻴـــﺎن ﻧﻤﻮﻧـــﻪ دﻳﻨـــﻲ از دو‬ ‫ﺑﻴﺘــﻲﻫــﺎي ﻓــﺎﻳﺰ و آواﻫــﺎي‬

‫‪ ™ 44‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﺗﺮﺑﺖ ﺟﺎم و اﺷﻌﺎر ﺷﺮوه ﺑﻪ رﻳﺸﻪﻫﺎي اﻳﻦ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ اﺷـﺎره ﻛـﺮده و در ﺧﺎﺗﻤـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ردﻳﻒ ﺳﻨﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻘـﺎط اﻳـﺮان ﻫﻤﺒـﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ در درﺟﻪ اول ﺑﻴﻦ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺑﻮﺷﻬﺮ و آواز دﺷﺘﻲ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد‪ .‬اﺻﻮﻻً‬ ‫ﻋﻨﻮان دﺷﺘﻲ ﻳﺎ ﻋﻨﺎوﻳﻦ ﮔﻮﺷﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﺜﻞ ﮔﻴﻠﻜﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺪﻛﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭼﻮﭘﺎﻧﻲ‪ ،‬دﺷﺘﺴﺘﺎﻧﻲ و ﺣﺎﺟﻴﺎﻧﻲ‪،‬‬ ‫ﺧﻮد راﺑﻄﻪ آواز دﺷﺘﻲ را ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻘﺎط اﻳﺮان ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪).‬ﻫﻤﺎن‪(31:‬‬ ‫ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻋﻤﻮم اﻳﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ وﺣﺪتﺑﺨﺶ در آواﻫﺎي اﻛﺜﺮ اﻗﻮام وﺟـﻮد دارد‬ ‫و آﻧﻬﺎ اﮔﺮﭼﻪ ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎ و ﮔﻮﻳﺶﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺣﺴﺎس ﺧﻮد را ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺎر ﺑﻴﺎن ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‬ ‫اﻣﺎ اﻳﻦ اﺣﺴﺎس‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ از ﻧﻈﺮ ﻣﻀﻤﻮن‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻳﺎدي از ﻫﻢ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ و آواﻫﺎي ﻛﺎر‬ ‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺟﻨﮓﻫﺎي اول و دوم اﻳـﺮان و روس در دوره ﻓﺘﺤﻌﻠﻴـﺸﺎه زﻣﻴﻨـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﺑﻴﺪاري اﻳﺮاﻧﻴﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ آورد و ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺗﺮﻛﻤﻨﭽﺎي و ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺑﺎ وﺟﻮد ﻟﻄﻤـﻪﻫـﺎي‬ ‫زﻳﺎدي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮاﻧﻲ وارد ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻘﻮﻳﺖ روﺣﻴﻪ ﺣ‪‬ﺐ وﻃﻦ ﺷﺪ‪ .‬اﺷﻐﺎل اﻳﺮان‬ ‫در ﺳﺎلﻫﺎي ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ اول از ﺳﻮي ﻗـﻮاي ﺧـﺎرﺟﻲ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﻧﺘـﺎﻳﺞ ﻣﺜﺒﺘـﻲ در‬ ‫ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ ﺑﺮ ﻫﻮﻳﺖ ﻗﻮﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ وﻃﻦﺧﻮاﻫﻲ‪ ،‬دﻳﻨﺪاري و اﺗﺤـﺎد‬ ‫ﻣﻠﻲ ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻳﻜﺴﺎن دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑﺎزﺗـﺎب آن را در ﺑﺮﺧـﻲ اﺷـﻌﺎر آن دوره‪ ،‬از‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ ﺷﻌﺮ زﻳﺮ ﻣﻲﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ )اﻛﺒﺮي‪(117 :1384 ،‬‬ ‫ﻣﺎ ز اوﻻد ﺧﺎك اﻳﺮاﻧﻴﻢ‬

‫ﻳﺎدﮔﺎر ﻛﻴﺎن و ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﻢ‬

‫ﺣﺮف ﺣﺐ اﻟﻮﻃﻦ ﻣﻦ اﻻﻳﻤﺎن‬

‫ﮔﻔﺖ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻛﻪ اﻫﻞ اﻳﻤﺎﻧﻴﻢ‬

‫ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺷﺎه و ﻣﺎ رﻋﻴﺖ او‬

‫ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﻬﺮ اﻣﺮ و ﻓﺮﻣﺎﻧﻴﻢ‬

‫ﺷﺮﻛﺖ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻗﻮام و ﭘﻴﺮوان ادﻳﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﺮاﻧﻲ در ﺟﻨﮓ ﻫﺸﺖ ﺳﺎﻟﻪ ﻋـﺮاق ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫اﻳﺮان ﻧﻴﺰ ﻧﻤﺎدي از اﺗﺤﺎد اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﺮان و اوﻟﻮﻳﺖ دادن ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ ﺑﺮ ﻫﻮﻳﺖ ﻗﻮﻣﻲ‬ ‫از ﺟﺎﻧﺐ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود ﻛﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ آن در ﺗﺤﻜﻴﻢ ﻫﻤﺒـﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠـﻲ ﻏﻴـﺮ ﻗﺎﺑـﻞ اﻧﻜـﺎر‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺠﻤﻮع‪ ،‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ ﻧﻴﺰ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ اذﻋﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ اﻗﻮام‬ ‫اﻳﺮاﻧﻲ آﺳﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ و وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ اﺗﺤـﺎد ﻣﻠـﻲ ﻣـﺎ‪ ،‬داراي رﻳـﺸﻪﻫـﺎي‬

‫آواﻫﺎي ﻛﺎر اﻗﻮام و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ ™ ‪45‬‬

‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﺣﺎﺻﻞ ﺗﻼش ﺑﻲوﻗﻔﻪ دﻟﺴﻮزان اﻳﻦ آب و ﺧﺎك در ﻃﻮل ﻗﺮون ﻣﺘﻤـﺎديﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺗﺠﻠﻲ ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﺗﻼشﻫﺎ را در ﺧﻠﻖ آﺛﺎر ﺑﺪﻳﻊ و ﻣﺎﻧـﺪﮔﺎر آواﻫـﺎي ﻛـﺎر ﻣـﻲﺗـﻮان‬ ‫ﻣﺸﺎده ﻛﺮد؛ آواﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﺮاﻳﻨﺪﮔﺎن آﻧﻬﺎ ﻧﺎﺷﻨﺎس ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻏﻨﻲ‪ ،‬آداب و رﺳﻮم ﻣﺸﺘﺮك و ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﻫﻤـﺴﺎن آواﻫـﺎي ﻛـﺎر و زﻧـﺪﮔﻲ از‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺗﻘﻮﻳﺖﻛﻨﻨﺪه ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي ﻣﻠﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲروﻧﺪ‪ .‬آواﻫﺎي ﻛـﺎر در‬ ‫اﻳﺠﺎد درك ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﻗﻮام‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﺰاﻳﻲ اﻳﻔﺎ ﻛﺮدهاﻧﺪ زﻳﺮا ﻣﻀﻤﻮن ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﻪ ﻣﺸﺘﺮك اﻳﻦ آواﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﻳﮋﮔﻲ ﻋﺎم ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬ ‫ﺑـﻪ ﺧـﻮدي ﺧـﻮد وﺣـﺪتﺑﺨـﺶ اﺳــﺖ و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﺷـﻬﺮت ﻋـﺎم ﺑـﺴﻴﺎري از آواﻫــﺎي‬ ‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﻳﻚ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﺠﺎد زﻣﻴﻨﻪ آﺷﻨﺎﻳﻲ اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ آواﻫﺎي اﻗﻮام دﻳﮕﺮـ آواﻫـﺎﻳﻲ‬ ‫ﻛﻪ در ﻣﺤﺘﻮاي آن ﺗﺎرﻳﺦ و ﺣﻤﺎﺳﻪ ﺗﺠﻠﻲ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ ـ زﻣﻴﻨﻪ درك ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﻗﻮام و ﺑﺎﻻ ﺑـﺮدن‬ ‫آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺗﺤﻤﻞ آﻧﺎن را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورد و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﻠﻲ ﺷـﺪن ﺑﺮﺧـﻲ از‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﻪ وﻓﺎق ﻣﻠﻲ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از آواﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺮاﻧﻪ و ﺷﻌﺮ ﻣﻠﻲ ﺗﻠﻘﻲ و ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ از آواﻫﺎي ﻛﺎر‬ ‫و زﻧﺪﮔﻲ اﻗﻮام اﺧﺬ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ اﺷﻌﺎر و ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﻣﻠـﻲ ﻓﺮاواﻧـﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد‪ ،‬ﻣﻀﺎﻣﻴﻨﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﺮان‪ ،‬وﻃﻦ‪ ،‬ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ در ﻗﺎﻟـﺐ ﻣﻠﻴـﺖ واﺣـﺪ‬ ‫ﻣﻄﺮح ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎدﻫﺎي ﺗـﺎرﻳﺦ ﺑﺎﺳـﺘﺎﻧﻲ ﻣﻄـﺮح در ﺷـﺎﻫﻨﺎﻣﻪ )رﺳـﺘﻢ‪ ،‬ﻛـﺎوه‪ ،‬آرش و ‪(...‬‬ ‫ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن و اﺳﻄﻮرهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻳﺮان ﺗﻌﻠﻖ دارﻧﺪ و در ﻧﺰد اﻗـﻮام اﻳﺮاﻧـﻲ‬ ‫از ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻮراوﻏﻠﻲ ﺑﺮاي اﻗـﻮام ﺗـﺮﻛﻤﻦ و آذري ﻳـﺎ رﻳـﻴﺲ ﻋﻠـﻲ‬ ‫ﺗﻨﮕﺴﺘﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻨﻮﺑﻲ اﻳﺮان‪ .‬ذﻛﺮ ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي ادﺑﻲ‪ ،‬ﻫﻨﺮي و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﺒﺐ ﺗﻌﻠﻖ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﺷﺎره ﺑﻪ ﭘﺮﭼﻢ‪ ،‬ﺳﺮود ﻣﻠﻲ‪ ،‬اﻋﻴﺎد‪ ،‬ﻣﺮاﺳﻢ و ﻣﻨﺎﺳﻚ ﻣﻠﻲ‪ ،‬اﺷﺎره‬ ‫ﺑﻪ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﻳﻦ واﺣﺪ‪ ،‬ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻣﺘﻦ ﺧﻮد ﭘﻴﺎمﻫﺎﻳﻲ ﻣﺒﻨـﻲ ﺑـﺮ‬ ‫ﺗﺰﻛﻴﻪ روح‪ ،‬ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬اﻳﺜﺎر و ﻓﺪاﻛﺎري ﺑﺎ اﻟﻬﺎم از ﻋﺮﻓﺎن اﺳﻼﻣﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ دارﻧـﺪ و‬ ‫ﺷﺎﻋﺮان ﺑﺰرگ اﻗﻮام اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺨﺘﻮﻣﻘﻠﻲ ﺷـﺎﻋﺮ ﮔﺮاﻧﻘـﺪر ﻗـﻮم ﺗـﺮﻛﻤﻦ ﺳـﺮودهاﻧـﺪ و‬ ‫ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ درﺑﺎره ﺗﺎرﻳﺦ و وﻗـﺎﻳﻊ ﻣـﺸﺘﺮك ﮔﺬﺷـﺘﻪ و ﻣﻠـﺖ و ﻛـﺸﻮر اﻳـﺮان ﺳـﺮوده‬ ‫ﺷﺪ هاﻧﺪ)ﻧﻈﻴﺮ ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي دوران ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ‪ ،‬ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و‪) (...‬ﻛـﺎﻇﻤﻲ‪:1380 ،‬‬ ‫‪ (58‬از ﺟﻤﻠﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﻬﻢ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آواﻫﺎي ﻛﺎر ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﺑﺨـﺸﻲ از ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﺑـﻮﻣﻲ اﻳـﻦ‬

‫‪ ™ 46‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺣﺴﺎس ﺗﻌﻠﻖ و ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻠﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﻓﺮاﻫﻢ آوردن اﻣﻜﺎن ﻣﺸﺎرﻛﺖ اﻗﻮام و‬ ‫ﺧﺮده ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد ﻛـﻪ اﻗـﻮام ﻣﺨﺘﻠـﻒ اﻳﺮاﻧـﻲ اﺣـﺴﺎس ﻛﻨﻨـﺪ‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺧﺎص ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻗﻮﻣﻲ آﻧﺎن ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻃﺮح ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬ ‫ﻗﻮﻣﻲ و ﺗﻼش در ﺟﻬﺖ ﺳﺎزﮔﺎري ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻗﻮﻣﻲ ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻠـﻲ از‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ ﻣﺆﺛﺮ اﻓﺘﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻬﻢﺗﺮ از‬ ‫اﺷﺘﺮاﻛﺎت ﻣﻠﻲ آواﻫﺎي ﻛﺎر‪ ،‬ارزشﻫﺎي ﻓﺮاﻣﻠﻲ اﻳﻦ آواﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤـﻮل ﺗﻮﺟـﻪ‬ ‫زﻳﺎدي ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﻏﻠﺐ آواﻫﺎي ﻛﺎر ﻣﺸﺘﺮك ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫـﺮ‬

‫ﭼﻨﺪ آواﻫﺎي ﻛﺎري ﻛﻪ در ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﻲ اﻳﺮان ﺑﻪ زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ﺳﺮوده ﺷـﺪهاﻧـﺪ در ﻇـﺎﻫﺮ ﺑـﺎ‬ ‫آواﻫﺎي ﻫﻤﺎن ﻛﺎر در ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ اﻳﺮان ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ اﻣﺎ ﻣﻔﻬﻮم آﻧﻬﺎ ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﻳﻜﻲ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﺷﺘﺮاك ﻓﺎرغ از ﺗﺄﺛﻴﺮات ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ و ﻣﻌﻴﺸﺘﻲ ـ ﻛﻪ ﺗﻔﺎوتﻫـﺎﻳﻲ اﻧـﺪك را در آواﻫـﺎ‬ ‫رﻗﻢ ﻣﻲزﻧﺪ ـ در ﺣﻴﻄﻪ وﺳﻴﻊﺗﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﻨﺎ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ زﻳﺮا اﺷﺘﺮاكﻫﺎي دروﻧﻲ آواﻫﺎي ﻛﺎر‬ ‫اﻳﻦ آﺛﺎر ﮔﺮاﻧﻘﺪر را ﺑﻪ آﺛﺎري ﺑﺎ زﺑﺎن ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬آﺛﺎري ﻛﻪ از ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻋـﺎﻃﻔﻲ‬ ‫ﻗﻮي و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل از ﻗﺪرت ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﻇﺮﻓﻴﺖﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﺎر و زﻧﺪﮔﻲ اﻳﺮاﻧﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ اوﻟﻴﻦ ﻗـﺪم در اﻧﺠـﺎم ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﻛﺎري ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺑﻌﺎد وﺳﻴﻊ اﻳﻦ آواﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ اﻣﻴﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﺑﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﺳﭙﺮدن اﻳﻦ‬

‫آواﻫﺎي ﻛﺎر اﻗﻮام و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ ™ ‪47‬‬

‫آﺛﺎر ارزﺷﻤﻨﺪ اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺆﺛﺮي در راه ﺣﻔﻆ و ﺗﻘﻮﻳﺖ آﻧﻬﺎ اﻧﺠﺎم ﭘﺬﻳﺮد‪.‬‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬ ‫‪1‬ـ اﻗﻮام اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﺎ وﺟﻮد زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي از ﻫﻢ ﮔﺴﻴﺨﺘﮕﻲ و ﻧﺎﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ و ﺑـﺎ‬ ‫وﺟﻮد ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎي ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻲ را ﺑﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻗﻮﻣﻲ ﺗﺮﺟﻴﺢ دادهاﻧـﺪ‬ ‫و ﺣﺎﻛﻤﺎن ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ را ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺧﻮﻳﺶ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﻧﻤﻮده و در ﺧﺎﺗﻤﻪ آﻧﻬـﺎ را ﺑـﻪ ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬ ‫اﻳﺮاﻧﻲ ﺟﺬب ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬داﺷﺘﻦ ﻫﻮﻳﺖﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﺳﻄﺤﻲ و اﺣﺴﺎس ﺗﻌﻠﻖﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻫﻤﺰﻣﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟـﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ـ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ و ﻧﺒﺎﻳﺪ وﻓﺎداري ﺑﻪ آﻳـﻴﻦﻫـﺎ و آواﻫـﺎ و‬ ‫ﺑﺎورﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ را ﺻﺮﻓﺎً در راﺳﺘﺎي ﺗﻀﺎد و ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ ﺗﻠﻘـﻲ ﻧﻤـﻮد ﺑﻠﻜـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ‬ ‫ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك آواﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎ و آﻳﻴﻦﻫﺎي اﻗﻮام را در راﺳﺘﺎي ﺗﻘﻮﻳـﺖ ﻫﻤﮕﺮاﻳـﻲ ﻣﻠـﻲ‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫‪ -3‬آواﻫﺎي ﻛﺎر از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬ﻣﺜﻞ اﺷﺎره ﺑﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي دﻳﻨﻲ ﻫﻤﭽـﻮن‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ)ص( و ﻋﻠﻲ)ع( ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺎر و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺮدن اﻓﺮاد ﭘﺮﻛﺎر ﺑﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻫﻤﭽﻮن رﺳﺘﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻮﺟـﺐ ﺗﻘﻮﻳـﺖ ﺑـﻦ ﻣﺎﻳـﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ و در ﻧﺘﻴﺠـﻪ‪ ،‬ﺗﻘﻮﻳـﺖ‬ ‫اﺣﺴﺎس ﺗﻌﻠﻖ و ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ﻣﺸﺘﺮك ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﻴﻌـﻲ در راﺳـﺘﺎي ﻫﻤﮕﺮاﻳـﻲ‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﺑﺮﺧﻲ آواﻫﺎي ﻛﺎر اﻗﻮام ﺑﻪ آواﻫﺎ و ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻣﻠﻲ ﺗﺒـﺪﻳﻞ ﺷـﺪهاﻧـﺪ‪ .‬ﺷـﻬﺮت اﻳـﻦ‬ ‫آواﻫﺎ و ﻗﺒﻮﻟﻲ آن از ﺳﻮي اﻗﻮام دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد در راﺳﺘﺎي ﺗﻔﺎﻫﻢ و ﻫﻤﮕﺮاﻳـﻲ ﻣﻠـﻲ‬ ‫ﻋﻤﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -5‬آواﻫﺎي ﻛﺎر ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻔﺎوتﻫﺎ‪ ،‬در ﭼﺎرﭼﻮب ﻓﻜـﺮي )ﻫﻤﭽـﻮن ﻧﮕـﺎه ﺑـﻪ ﻛـﺎر و‬ ‫ﺗﻼش و اﺑﺮاز ﻋﺎﻃﻔﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺑﺰار ﻛﺎر ﻳـﺎ ﺣﻴﻮاﻧـﺎﺗﻲ ﻛـﻪ در ﻛـﺎر ﺷـﺮﻳﻜﻨﺪ( اﺷـﺘﺮاﻛﺎت‬ ‫زﻳﺎدي دارﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﻴﺰ ﺿﻤﻦ اﻳﺠﺎد درك ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -6‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آواﻫﺎي ﻛﺎر از ﺳﻮي رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ ﻳﺎ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ اﻗﻮام‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﻣﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫اﻗﻮام و ﺧﺮده ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﺗﻌﻠﻖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻨﻤﺎﻳﻨـﺪ‪ .‬زﻳـﺮا‬ ‫وﻗﺘﻲ از ﺳﻮي ﻣﺘﻮﻟﻴﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲﺧـﺎص اﻳـﺸﺎن‪ ،‬ﺗﻮﺟـﻪ ﻣـﻲﺷـﻮد‬

‫‪ ™ 48‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫اﺣﺴﺎس ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ ﻣﻠﻲ در آﻧﻬﺎ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲﮔﺮدد و اﻗﻮام ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺎﺧﺼﻪﻫﺎي‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎ دﻳﺪ ﻣﺜﺒﺖﺗﺮي ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫آواﻫﺎي ﻛﺎر اﻗﻮام و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ ™ ‪49‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫‪1‬ـ اﻛﺒﺮي‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪﻋﻠﻲ)‪ (1384‬ﺗﺒﺎر ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻫﻮﻳﺖ ﺟﺪﻳﺪ اﻳﺮاﻧـﻲ؛ ﻋـﺼﺮ ﻗﺎﺟـﺎر و‬ ‫ﭘﻬﻠﻮي اول‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺷﺮﻛﺖ اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﺑﺮﺗﻮن‪ ،‬روﻻن)‪ (1384‬ﻗﻮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﺎﺻﺮ ﻓﻜﻮﻫﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻧﻲ‪،‬‬ ‫ج دوم‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬ﺑﻬﻤـﻦ)‪ (1380‬ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ در ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي اﻗﻮام اﻳﺮاﻧـﻲ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬ﻣﺆﺳـﺴﻪ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪4‬ـ ﻣﺴﻌﻮدﻳﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﻲ)‪ (1359‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺗﺮﺑﺖﺟﺎم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﺮوش‪.‬‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎران‬ ‫‪1‬ـ ﺣﺴﻴﻨﻌﻠﻲ اﻣﻴﺮﺳﺮداري‪ ،‬روﺳﺘﺎي ﻓﻠﻚاﻟﺪﻳﻦ ﺑﺮوﺟﺮد‪ ،‬ﻟﺮﺳﺘﺎن‪.1353 ،‬‬ ‫‪2‬ـ ﺻﻔﺮي‪ ،‬ﻛﺮﻣﺎن‪.1350 ،‬‬

‫‪ ™ 50‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫آب در ﻣﺜﻞﻫﺎي ﻣﺮدم ﻛﺎﺷﺎن‬ ‫ﻣﺤﺴﻦ ﻧﻴﺎزي‬

‫‪1‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﭘﺪﻳﺪه آب در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﺮدم ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬آب‬ ‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﺣﻴـﺎت ﺟﺎﻧـﺪاران ﺑـﻪوﻳـﮋه آدﻣﻴـﺎن اﺳـﺖ و ﺑـﺪون آن ﺣﻴـﺎت ﻣﻴـﺴﺮ‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﺮدد‪ .‬در ﻓﺮﻫﻨﮓ دﻳﻨﻲ ﻧﻴﺰ آب ﭘﺪﻳﺪهاي ﻣﻘﺪس و ﻣﺎﻳﻪي ﺣﻴﺎت ﺑﺮﺷﻤﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪن ﭼﺸﻤﻪ آب در دل ﻛﻮﻳﺮ از ﻣﻌﺠﺰات ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳـﻲ )ع( اﺳـﺖ‪ .‬در ﻗـﺮآن‬ ‫ﻣﺠﻴﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻨﺸﺎء ﺗﻤﺎم ﺣﻴﺎت را آب ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪه آب‬ ‫و ﻧﺤﻮه ﺗﻮزﻳﻊ آن از ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺳﺎﺳﻲ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﺑﻪوﻳﮋه در ﺟﺎﻣﻌـﻪ اﻳـﺮان‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ وﺿﻌﻴﺖ و ﺟﺎﻳﮕﺎه آب در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﻣـﺮدم و ﻣﺜـﻞﻫـﺎي ﻣـﺮدم‬ ‫ﻛﺎﺷﺎن ﻫﺪف اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺜﻞﻫـﺎي ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﻛﺎﺷـﺎن در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ‬ ‫ﭘﺪﻳﺪه آب درﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻣﻔﻬﻮم آب در ﻣﺜﻞﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﺑﻪﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻛﻠﻴﺪواژهﻫﺎ‪:‬آب‪ ،‬ﻛﺎﺷﺎن‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺜﻞﻫﺎ‬

‫‪ .1‬اﺳﺘﺎدﻳﺎر ﮔﺮوه ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ داﻧﺸﻜﺪه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻛﺎﺷﺎن ‪[email protected]‬‬

‫‪ ™ 52‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﺷﻬﺮ ﻛﺎﺷﺎن از ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺪﻳﻤﻲ و در ﻧﻘﻄـﻪ ﻣﺮﻛـﺰي اﻳـﺮان ﻗـﺮار دارد‪ .‬ﻗـﺪﻣﺖ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﻫﻔﺖﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﺣﻔـﺎريﻫـﺎﻳﻲ‬ ‫ﻛﻪ در ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1316‬و ‪ 1317‬در ﺗﭙﻪﻫﺎي ﺳـﻴﻠﻚ ﻛﺎﺷـﺎن ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬آﺛـﺎر‬ ‫ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه ﺣﺎﻛﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﺪود ﻫﻔﺖﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺮدﻣﻲ در اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ‬ ‫از ﭼﺎدرﻧﺸﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﻛﺸﺎورزي و ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻨﻲ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺒﻨﺎ‪ ،‬اﻳـﻦ ﻧﺎﺣﻴـﻪ از ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ‬ ‫ﻣﺮاﻛﺰ ﺗﻤﺪن و ﺳﻜﻨﺎي ﺑﺸﺮ ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺗﺎرﻳﺦ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬رﻣـﺎن ﮔﻴﺮﺷـﻤﻦ‪ ،‬ﺑﺎﺳـﺘﺎن‬ ‫ﺷﻨﺎس ﻣﻌﺮوف ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻛﻪ ﻛﺎوشﻫﺎي ﺧﻮد را در ﺳﺎل ‪ 1311‬در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺳـﻴﻠﻚ ﻛﺎﺷـﺎن‬ ‫آﻏﺎز ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﻌﻘﺘﺪ اﺳﺖ »ﻗﺪﻳﻤﻲﺗﺮﻳﻦ ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﺑﺸﺮي ﻛـﻪ در دﺷـﺖ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻴﻠﻚ ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﺎﺷﺎن اﺳﺖ«‪).‬ﮔﻴﺮﺷﻤﻦ‪ (29 :1349 ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ژرژ ﻻﺳﺎل در ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻛﺘﺎب ﮔﻴﺮﺷﻤﻦ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻫﻨﺮ اﻳﺮان در دوران ﻣﺎد و ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳـﺖ »ﺳـﻴﻠﻚ‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اواﺧﺮ ﻫﺰاره دوم ﭘﻴﺶ از ﻣﻴﻼد ﻳﺎ ﻫﺰاره اول ﻣﻲﺑﺎﺷـﺪ و آن زﻣـﺎﻧﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫اﻗﻮام آرﻳﺎﻳﻲ روي ﻓﻼت ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪).‬ﮔﻴﺮﺷﻤﻦ‪(14 :1371 ،‬‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﺎﺷﺎن داراي ﻗﺪﻣﺖ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻫـﺰار ﺳـﺎﻟﻪ ﺑـﻪﻋﻨـﻮان ﻧﻘﻄـﻪ ﻣﺮﻛـﺰي اﻳـﺮان و از‬ ‫ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ داراي ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺧﺸﺎن و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻏﻨﻲ ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺣﺎﻛﻲ از اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭼﻨـﺪ ﻫـﺰار ﺳـﺎل ﻗﺒـﻞ از ﻇﻬـﻮر‬ ‫اﺳﻼم‪ ،‬اﻗﻮاﻣﻲ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻓﻴﻦ ﻛﺎﺷﺎن را ﻣﺴﻜﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار داده و در اﻃﺮاف ﭼﺸﻤﻪﻫـﺎي آن‬ ‫آﺑﺎديﻫﺎﻳﻲ ﭘﺪﻳﺪ آوردﻧﺪ‪).‬ﻧﺮاﻗﻲ‪ (57 :1369 ،‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ اﺧﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﻧـﺸﺎن داده‬ ‫اﺳﺖ »اﻧﺴﺎن ﻋﻬﺪ ﺣﺠﺮ ﻛﻪ ﺗﺎزه از ﻛﻮه ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻣﺪه و در دﺷﺖ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد ﺑﺮ روي‬ ‫ﻣﺴﻴﺮ ﻛﻤﺎﻧﻲ ﺷﻜﻞ اﻃﺮاف ﻛﻮﻳﺮ ﻧﻤﻚ اﺳﺘﻘﺮار ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺷﻬﺮ ﺑﺎﺳـﺘﺎﻧﻲ‬ ‫ﺳﻴﻠﻚ ﻫﻢ ﻛﻪ در ﺣﻮادث ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﻔﺖ ﻫﺰار ﺳﺎﻟﻪ ﮔﺬﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻨـﺪﻳﻦ‬ ‫ﺑﺎر وﻳﺮان و زﻳﺮ و رو ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از ﺑﺮﻛﺖ ﭼﺸﻤﻪ ﺳﻠﻴﻤﺎﻧﻲ ﻓـﻴﻦ دوﺑـﺎره ﻣﻌﻤـﻮر و آﺑـﺎد‬ ‫ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪).‬ﻫﺎﺷﻤﻲﺗﺒﺎرﺑﻴﺪﮔﻠﻲ‪(3 :1375 ،‬‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ آن‪ ،‬ﻣﻮرﺧﻴﻦ در دورهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﻛﺎﺷـﺎن ﺑـﻪﻋﻨـﻮان ﺷـﻬﺮي ﺗـﺎرﻳﺨﻲ و‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﻪ داراي ﺷﻬﺮت ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎم ﺑﺮدهاﻧﺪ‪» .‬اﺑﻦﺣﻮﻗﻞ« ﺟﻐﺮاﻓﻲدان و ﺳﻴﺎح‬ ‫ﻗــﺮن ﭼﻬــﺎرم ﻫﺠــﺮي‪ ،‬ﻛﺎﺷــﺎن را از ﺷــﻬﺮﻫﺎي ﺑــﺰرگ و ﭘﺮﺑﺮﻛــﺖ در آن دوران داﻧــﺴﺘﻪ‬

‫آب در ﻣﺜﻞﻫﺎي ﻣﺮدم ﻛﺎﺷﺎن ™ ‪53‬‬

‫اﺳﺖ‪).‬اﺑﻦﺣﻮﻗﻞ‪ ،‬ﺑﻲﺗﺎ‪ (104 :‬ﻳﺎﻗﻮت ﺣﻤﻮي در اﺛﺮ ﻣﺸﻬﻮر ﺧﻮد ﻣﻌﺠﻢاﻟﺒﻠﺪان‪ ،‬ﻛﺎﺷـﺎن را‬ ‫از ﻣﺮاﻛﺰ ﺷﻴﻌﻪ اﻣﺎﻣﻴﻪ ﻧﺎم ﺑﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺄﺧﺬ ﻣﻌﺘﺒﺮي ﻛﻪ آﺛﺎر و اﺑﻨﻴﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﺎﺷﺎن را ﺑﺎ ذﻛﺮ ﺷﻤﺎره و ﺗﻌـﺪاد ﻣﻌـﻴﻦ‬ ‫ﺿﺒﻂ و اراﻳﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺣﺘﻨﺎﻣﻪ ﺷﺎردن ﻓﺮاﻧﺴﻮي اﺳﺖ‪ .‬از ﻧﻈـﺮ او‪ ،‬ﺷـﻬﺮ ﻛﺎﺷـﺎن از‬ ‫ﻗﺪﻳﻤﻲﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮاﻛﺰ ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ ﻓﻼت اﻳﺮان ﺑﻮده اﺳـﺖ‪).‬ﺷـﺎردن‪ (86 :1336 ،‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬ ‫ﻛﻨﺖ ﮔﻮﺑﻴﻨﻮ در ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮد »اﻳﻦ ﺷﻬﺮ را از ﺑﺰرﮔﺘـﺮﻳﻦ ﻣﺮاﻛـﺰ ﺻـﻨﻌﺘﻲ اﻳـﺮان« داﻧـﺴﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪).‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺷﺎردن‪(1909 :1375 ،‬‬ ‫در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺳﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻛﺎﺷﺎن‪ ،‬دو ﻧﻮع ﺻﻨﻌﺖ دﺳﺘﻲ ﻗﺎﺑﻞ ذﻛـﺮ اﺳـﺖ »ﻳﻜـﻲ‬ ‫ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻔﺎلﺳﺎزي‪ ،‬ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﻲ‪ ،‬ﻣﺴﮕﺮي و ﻓﻠﺰﻛﺎري ﻛﻪ در ﺗﻤﺎﻣﻲ ادوار‬ ‫اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و دﻳﮕـﺮي ﺻـﻨﺎﻳﻊ دﺳـﺘﻲ از ﻗﺒﻴـﻞ ﻣﻨـﺴﻮﺟﺎت اﺑﺮﻳـﺸﻤﻲ‪ ،‬زرﺑـﺎف و‬ ‫رﻧﮕﺮزي اﺳﺖ)ﻧﻴﺎزي‪ (138-139 :1381 ،‬ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن‪ ،‬ﺻـﻨﻌﺖ ﻗـﺎﻟﻲﺑـﺎﻓﻲ و ﺻـﻨﺎﻳﻊ‬ ‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آن ﻣﺎﻳﻪ ﺷﻬﺮت ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻛﺎﺷﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﻮرد ﭘﺪﻳﺪه آب ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ آب ﻣـﺎﻳﻌﻲ اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺣﻴﺎت ﺑﺪون آن ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺸﺮ در دوره ﻧﻮ ﺳﻨﮕﻲ ﺳﻌﻲ در ﻣﻬﺎر آب داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و‬ ‫ﺑﺮ روي اﻟﻮاﺣﻲ ﻛﻪ از ‪ 4‬ﻫﺰار ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ﻣﻴﻼد از ﺳﻮﻣﺮيﻫﺎ ﺑـﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧـﺪه اﺳـﺖ ﺳـﻨﮓ‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬در دﻳﻦ ﻳﻬﻮد اﺷﺎره ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺣـﻀﺮت‬ ‫ﻣﻮﺳﻲ در ‪ 1400‬ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ﻣﻴﻼد ﻣﺴﻴﺢ ﺑﺎ ﻋﺼﺎي ﺳﺤﺮآﻣﻴﺰ ﺧﻮد ﭼﺸﻤﻪاي در دل ﻛﻮﻳﺮ‬ ‫ﭘﺪﻳﺪ آورد‪.‬‬ ‫ﺑﺮ اﺳﺎس آﺧﺮﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت زﻣـﻴﻦﺷﻨﺎﺳـﻲ‪ ،‬ﺗـﺎ ﻛﻨـﻮن ‪ 5‬ﻣﻴﻠﻴـﺎرد ﺳـﺎل از ﻋﻤـﺮ زﻣـﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲﮔﺬرد و ﺷﻮاﻫﺪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ آب از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪاي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻧﻘـﺶ ﻣﻬﻤـﻲ‬ ‫در ﺗﺤﻮل و ﻗﺎﺑﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻛﺮدن آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻴﺎره ﻗﺎﺑـﻞ زﻳـﺴﺖ داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺎ‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ اﻗﻴﺎﻧﻮسﻫﺎ و درﻳﺎﻫﺎ و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺑﺨﺎر از روي آﻧﻬﺎ و اﻳﺠﺎد اﺑﺮ و ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و ﺑﻪﻃﻮر‬ ‫ﻛﻠﻲ ﮔﺮدش آب در ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﺟﺎري ﺷﺪن آب در رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﺠـﺪد آن ﺑـﻪ‬ ‫ﻃﺮق ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ اﻗﻴﺎﻧﻮسﻫﺎ‪ ،‬اﺑﺘﺪا زﻧﺪﮔﻲ اوﻟﻴﻪ ﺑﺎ ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﺟﺎﻧﺪاران ﭘـﺴﺖ آﻏـﺎز ﺷـﺪ و‬ ‫ﺳﭙﺲ ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻋﺎﻟﻲ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ‪(www.hupaa.2007:1).‬‬ ‫اﻳﺮان ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﺎص ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺑﻴﻦ ﻣﺪار ‪ 25‬ﺗﺎ ‪ 40‬درﺟـﻪ ﻋـﺮض‬

‫‪ ™ 54‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﺷﻤﺎﻟﻲ و ‪ 44‬ﺗﺎ ‪ 64‬درﺟﻪ ﻃﻮل ﺷﺮﻗﻲ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﻚ ﺟﻬـﺎن ﺑـﻪﺷـﻤﺎر‬ ‫ﻣﻲرود‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻴﺰان ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺳﺎﻻﻧﻪ آن ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ ﺳﻮم ﻣﺘﻮﺳـﻂ ﺑﺎرﻧـﺪﮔﻲ ﻛـﺮه‬ ‫زﻣﻴﻦ )‪ (860‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻫﻢ در ﺳﻄﺢ ﻛﺸﻮر ﺑﻪﻃـﻮر ﻳﻜﻨﻮاﺧـﺖ ﺗﻮزﻳـﻊ‬ ‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻚ ﻟﻮﻳﻲ اﻇﻬﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺮدﻣﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳـﺎﺧﺘﻦ ﭼـﺮخ آﺑـﻲ‪،‬‬ ‫آب رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ را ﺑﻪ زﻣﻴﻦﻫﺎي زراﻋﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ و ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬اﻫﻤﻴـﺖ آب در‬ ‫اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن آﻧﭽﻨﺎن زﻳﺎد ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﺎم رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬در ﻛﺘﺐ و آﺛﺎر ﺑﻪﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻗﺪﻳﻤﻲ اﻳﺮان ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻔـﺼﻞ ﺑـﻪ اﻫﻤﻴـﺖ‬ ‫آب ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮاﺟﻪ ﻧﻈﺎماﻟﻤﻠﻚ در ﻛﺘﺎب ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮد ﻣﻮﺿـﻮع ﺗﻮزﻳـﻊ‬ ‫ﻋﺎدﻻﻧﻪ آب را اﻣﺮي ﺣﻴﺎﺗﻲ ﺑﺮ ﻣﻲﺷﻤﺮد و ﻋﺪول از آن را ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺒﺎﻫﻲ ﻣﻤﻠﻜﺖ ﻣﻲداﻧـﺪ‪.‬‬ ‫آب از ﭼﻨﺎن اﻫﻤﻴﺘﻲ در ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﻛﻪ اوﻟـﻴﻦ ﺗﻤـﺪنﻫـﺎي ﺑـﺸﺮي در‬ ‫ﻛﻨﺎر رودﻫﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ اﻫﻤﻴﺖ آب در وﺟﻮد ﻛﻠﻤﺎﺗﻲ ﻫﻤﭽﻮن آﺑﺎدي ﻛﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨـﺪ آب اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﺗﺒﻠﻮر ﻳﺎﻓﺘﻪ و اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﺑﺎ آب ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻳﺎ ﻛﻠﻤﻪ ﺑﻴﺎﺑﺎن ﻛﻪ ﻧﺒـﻮد آب ﺳـﺒﺐ ﻣﺘـﺮوك‬ ‫ﺑﻮدن آن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاي اﻳﺮاﻧﻴﺎن اﻫﻤﻴﺖ آب ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ دﻳﻨﻲ و ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ‬ ‫ﻋﻤﻴﻖ‪ ،‬داراي ارزش ﺑﺎﻻﻳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻈﺮي ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺮاﺳﻢ ﺟﺸﻦ ﻧﻮروز‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻧﻘﺶ ﺑﺎرز و ﺣﻴﺎﺗﻲ آب اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫در ﻓﺮﻫﻨﮓ دﻫﺨﺪا آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬روزي ﻛﻪ ﺟﻤﺸﻴﺪ ﺑﻪ ﺗﺨﺖ ﻧﺸﺴﺖ ﺧﺎﺻﺎن ﺧﻮد را ﻃﻠﺒﻴﺪ‬ ‫و رﺳﻢﻫﺎي ﻧﻴﻚ ﮔﺬاﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺷﻤﺎ را ﺧﻠﻖ ﻛﺮده اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﺑـﻪ آب‪-‬‬ ‫ﻫﺎي ﭘﺎﻛﻴﺰه ﺗﻦ ﺷﻮﺋﻴﺪ و ﻏﺴﻞ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﻪ ﺳﺠﺪه و ﺷﻜﺮ او ﻣﺸﻐﻮل ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﻫـﺮ ﺳـﺎل در‬ ‫اﻳﻦ روز ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﺳﺘﻮر ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ )دﻫﺨﺪا‪ :1373 ،‬ﻣﺪﺧﻞ ﻧﻮروز(‬ ‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﭘﺎك ﻧﻬﺎد ﺑﺮاي ﻣﺮدﮔﺎن ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آب ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻤﻪ ﺳﺎﻟﻪ ﻗﺒـﻞ از ﭘﺎﻳـﺎن‬ ‫ﺳﺎل ﺑﺮ ﻣﺰار ﻋﺰﻳﺰان ﺧﻮد ﻣﻲروﻧﺪ و ﺑﺮ ﺗﺮﺑﺖ ﺧﻔﺘﮕﺎن ﺧﺎك‪ ،‬آب ﻣﻲﭘﺎﺷـﻨﺪ و ﺑـﺎ ﮔـﻞ و‬ ‫ﺳﺒﺰه ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﻬﺮ و دوﺳﺘﻲ ﺧﻮد را ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑـﺎز ﻫـﻢ در ﺧـﺼﻮص آﻳـﻴﻦﻫـﺎي‬ ‫ﻓﺮﺧﻨﺪه ﻧﻮروز آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬در ﻫﺮ ﻧﻮروز ﺑﺮاي ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺎ ﻛﻮزهاي آﻫﻨـﻴﻦ ﻳـﺎ ﺳـﻴﻤﻴﻦ آب‬ ‫ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬در ﮔﺮدن اﻳﻦ ﻛﻮزه ﻗﻼدهاي ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ ﻛﻪ از ﻳﺎﻗﻮتﻫﺎي ﺳـﺒﺰ ﻛـﻪ در‬

‫آب در ﻣﺜﻞﻫﺎي ﻣﺮدم ﻛﺎﺷﺎن ™ ‪55‬‬

‫زﻧﺠﻴﺮهي زرﻳﻦ ﻛﺸﻴﺪه و ﺑﺮ آن ﻣﻬﺮهﻫﺎي زﺑﺮﺟﺪﻳﻦ ﻛـﺸﻴﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ آب را دﺧﺘـﺮان‬ ‫دوﺷﻴﺰه از زﻳﺮ آﺳﻴﺎبﻫﺎ ﺑﺮﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در اﻳﻦ آﻳﻴﻦ آﻣﺪه اﺳـﺖ در اﻳـﺎم ﻧـﻮروز‬ ‫ﻧﻮاﻫﺎﻳﻲ در ﺧﺪﻣﺖ ﭘﺎدﺷﺎه ﻧﻮاﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺨﺘﺺ ﻫﻤﺎن روز ﺑﻮد و در ﺑﺎﻣـﺪاد ﻧـﻮروز‬ ‫ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ آب ﻣﻲﭘﺎﺷﻴﺪﻧﺪ و اﻳﻦ رﺳﻢ در ﻗـﺮنﻫـﺎي ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ اﺳـﻼﻣﻲ ﻧﻴـﺰ رواج‬ ‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺪﻳﺪه آب در ادﻳﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪوﻳﮋه دﻳﻦ ﻣﺒﻴﻦ اﺳﻼم از اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎر واﻻﻳـﻲ‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬در اﺳﻼم اﻫﻤﻴﺖ آب ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﻗﺮآن ﻣﺠﻴﺪ ﻣـﻲ‪-‬‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬و ﺟﻌﻠﻨﺎ ﻣﻦ اﻟﻤﺎء ﻛﻞ ﺷﻲء ﺣﻲ« )اﻧﺒﻴﺎء‪ ،‬آﻳﻪ ‪ (30‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻨـﺸﺄ ﺗﻤـﺎم ﺣﻴـﺎت را‬ ‫آب ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮده و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ و از آب ﻫﺮ ﭼﻴﺰ را زﻧﺪه ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ‪» .‬اوﺳﺖ ﺧـﺪاﻳﻲ ﻛـﻪ‬ ‫آب را از آﺳﻤﺎن ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ از آن ﺑﻴﺎﺷﺎﻣﻴﺪ و درﺧﺘﺎن ﭘـﺮورش دﻫﻴـﺪ ﺗـﺎ از ﻣﻴـﻮه آن‬ ‫ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﻮﻳﺪ و ﺑﺎ ﺑﺮگ آن ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺧﻮد را ﺑﭽﺮاﻧﻴﺪ«‪.‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺳﻮره اﻧﻌﺎم ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ »و ﻫﻮ اﻟﺬي اﻧﺰل ﻣﻦ اﻟﺴﻤﺎء ﻣﺎء ﻓﺎﺧﺮﺟﻨﺎ ﺑـﻪ ﻧﺒـﺎت‬ ‫ﻛﻞ ﺷﻲء ﻓﺎﺧﺮﺟﻨﺎ ﻣﻨﻪ ﺧﻀﺮاً ﻧﺨﺮج ﻣﻨﻪ ﺣﺒﺎً ﻣﺘﺮاﻛﺒﺎً ‪) «...‬اﻧﻌﺎم‪ ،‬آﻳﻪ ‪(99‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺳﻮره ﻧﻤﻞ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ »اﻣ‪‬ﻦ ﺧﻠﻖ اﻟـﺴﻤﺎوات و اﻻرض و اﻧـﺰل ﻟﻜـﻢ ﻣـﻦ‬ ‫اﻟﺴﻤﺎء ﻣﺎء‪ ‬ﻓﺎﻧﺒﺘﻨﺎ ﺑﻪ ﺣﺪاﺋﻖ ذات ﺑﻬﺠﻪ ‪) «...‬ﻧﻤﻞ‪ ،‬آﻳﻪ ‪ (59‬آﻳﺎ آن ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ آﺳـﻤﺎنﻫـﺎ و‬ ‫زﻣﻴﻦ را ﺧﻠﻖ ﻛﺮده و از آﺳﻤﺎن ﺑـﺮاي ﺷـﻤﺎ ﺑـﺎران ﻣـﻲﻓﺮﺳـﺘﺪ ﺗـﺎ آن درﺧﺘـﺎن و ﺑـﺎغ و‬ ‫ﺑﺴﺘﺎنﻫﺎي ﺷﻤﺎ را در ﻛﻤﺎل ﺳﺒﺰي و ﺧﺮﻣﻲ ﻣﻲروﻳﺎﻧﻴﻢ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺳﻮره ﻓﺎﻃﺮ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‬ ‫»اَﻟَﻢ ﺗﺮ انّ اﷲ اﻧﺰل ﻣﻦ اﻟﺴﻤﺎء ﻣﺎء‪ ‬ﻓﺎﺧﺮﺟﻨﺎ ﺑﻪ ﺛﻤﺮات ﻣﺨﺘﻠﻔﺎً اﻟﻮاﻧﻬﺎ« )ﻓﺎﻃﺮ‪ ،‬آﻳﻪ ‪ (27‬ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫آﻳﺎ ﻧﺪﻳﺪي ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺎران را از آﺳﻤﺎن ﻓـﺮود آورد و ﺑـﺎ آن اﻧـﻮاع ﻣﻴـﻮهﻫـﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن و‬ ‫رﻧﮕﺎرﻧﮓ ﭘﺪﻳﺪ آورد‪.‬‬ ‫ﺑﺪون ﺷﻚ ﻣﻨﺎﻓﻊ آب ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻮﺷﻴﺪن اﻧﺴﺎن و روﻳﻴﺪن درﺧﺘﺎن و ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫در ﺳﻮره ﻫﻮد ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬و او ﺧﺪاﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ را در ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﺷـﺶ روز‬ ‫آﻓﺮﻳﺪ و ﻋﺮش ﺑﺎ ﻋﻈﻤﺖ او ﺑﺮ آب ﻗﺮار ﻳﺎﻓﺖ« )ﻫﻮد‪ ،‬آﻳﻪ ‪ (6‬در آﻳﻪﻫﺎي ﻳﺎد ﺷﺪه ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺿﻤﻦ ﺑﻴﺎن ﻓﻮاﻳﺪ آب‪ ،‬ارزش واﻻ و اﻫﻤﻴـﺖ آب را ﺑـﺮاي اﻧـﺴﺎن ﻧﻤﺎﻳـﺎن‬ ‫ﻣﻲﺳﺎزد«‪.‬‬

‫‪ ™ 56‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻣﺒﺎﺣﺚ‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻔﻬﻮم آب در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﺮدم ﻛﺎﺷﺎن ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺜﻞﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ‬ ‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ آب ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط‪ ،‬ﻧﻤﻮدﻫﺎي ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫آب در ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﺎﺷﺎن ﻛﻪ در ﻗﺎﻟﺐ دﻫﻬﺎ ﻣﺜﻞ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم اﻳـﻦ ﻣﻨﻄﻘـﻪ‬ ‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت ﻫﺪف اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﻮدﻫـﺎ و‬ ‫در واﻗﻊ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﭘﺪﻳﺪه آب در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺮدم ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻣﺜـﻞﻫـﺎي ﻣـﺮدم ﻛﺎﺷـﺎن‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آب در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻳﺎ ﻣﺜﻞﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ و‬ ‫داراي ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬در ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﻛﺎﺷـﺎن ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻨﺎﻃﻖ اﻳﺮان ﻫﺮﮔﺎه ﻓﺮدي از اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮاده ﻗﺼﺪ ﺳﻔﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺮﺳﻮم اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻣﺴﺎﻓﺮ ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻴﻤﻨﺖ و اﻣﻴﺪ ﺑﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﺎ ﺳﻼﻣﺖ‪ ،‬آب ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺜﻞﻫﺎي ﻣﺮدم ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﺎﺷﺎن در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﭘﺪﻳﺪه آب‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ واژه آب ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞﻫـﺎي ﻣﺮﺑـﻮط‬ ‫ﺑﻪ آب در ﻣﻮارد ﺗﻮﺻﻴﻒ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﺑﺮﺧـﻲ اﻓـﺮاد‪ ،‬ﺗﻮﺻـﻴﻒ ارزش ﻛـﺎر ﻳـﺎ‬ ‫ﭼﻴﺰي‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻮع ﺧﺎﺻﻲ از وﻗﺎﻳﻊ و اﺗﻔﺎﻗﺎت‪ ،‬ﻧﻔﺮﻳﻦﻫﺎ و ﻣﻮارد ﻣﺘﻔـﺎوت دﻳﮕـﺮي ﺑـﻪ‬ ‫ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ذﻳﻞ ﺑﻪ اراﻳﻪ و ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳـﻚ از ﻣـﻮارد‬ ‫ﻓﻮق ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﻟﻒ( ﺗﻮﺻﻴﻒ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﺑﺮﺧﻲ اﻓﺮاد‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞﻫﺎي ﻣﺮدم در ﻣﻮرد آب در ﺗﻮﺻﻴﻒ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ اﻓﺮاد‬ ‫ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ذﻳﻞ ﻣﺜﻞﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮرد اراﻳﻪ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫آب ﺑﺒﻴﻨﻪ ﺷﻨﺎﮔﺮ ﺧﻮﺑﻴﻪ‪ :‬اﻳﻦ ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞ در ﻣﻮاردي ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود ﻛﻪ ﻓﺮد ﺑـﻪ ﻇـﺎﻫﺮ‬ ‫آرام و ﻣﺘﺨﻠﻖ ﺑﻪ اﺧﻼق اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ دﻳﮕﺮي در ﻣﻮرد او ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ آن ﻓـﺮد ﭼـﻮن آب‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ آرام اﺳﺖ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻓﺮﺻﺘﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ ﻓﻮراً اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻣﺠﻤﻮع ﻓـﺮد داراي‬ ‫ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺎدي ﻓﺮدي آرام و داراي اﺧﻼﻗﻲ ﺧﻮب اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬ ‫ﻓﺮﺻﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻴﻠﻲ زرﻧﮓ ﺷﺪه و ﺟﻮر دﻳﮕﺮي ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫آب در ﻣﺜﻞﻫﺎي ﻣﺮدم ﻛﺎﺷﺎن ™ ‪57‬‬

‫آب زﻳﺮ ﻛﺎس ﻳﺎ آب زﻳﺮ ﻛﺎه اﺳﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞ ﻫﻢ ﺗﺎ ﺣﺪودي ﻣـﺸﺎﺑﻪ ﻣﻔﻬـﻮم‬ ‫ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞ ﻓﻮق اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺑﺴﻴﺎر آرام و ﺧـﻮب اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ در ﺑـﺎﻃﻦ ﻓـﺮدي‬ ‫زﻳﺮك و ﺷﻠﻮغ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫از آب ﻛﺮه ﻣﻲﮔﻴﺮه‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺮد آﻧﻘﺪر زرﻧﮓ اﺳـﺖ ﻛـﻪ از آب ﻛـﻪ ﭘﺪﻳـﺪهاي از ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﻇﺎﻫﺮ ﺑﻲﻗﻴﻤﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺮه و ﭼﻴﺰ ﺑﺎ ارزش و ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻓـﺮد ﺑـﺴﻴﺎر زرﻧـﮓ و‬ ‫زﻳﺮك اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﺎي ﻧﻤﻲﺧﻮاﺑﻪ ﻛﻪ آب از زﻳﺮش رد ﺷﻪ‪ :‬ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﻓﺮد ﺣﻮاﺳﺶ‬ ‫ﺟﻤﻊ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺮ او ﻛﻼه ﺑﮕﺬارد‪ ،‬ﻧﻤﻲﮔﺬارد ﺳـﺮش ﻛـﻼه ﺑـﺮود و ﺿـﺮر‬ ‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫زﻳﺮ آﺑﻲ ﻣﻴﺮه‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻓﻼﻧﻲ ﻓﺮد زﻳﺮﻛﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻮاﺷﻜﻲ ﻛﺎري را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬زﻳﺮآﺑﻲ‬ ‫ﻛﺎر ﻧﻜﻦ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪﻛﺎري را اﻧﺠﺎم ﻧﺪه و رو راﺳﺖ ﺑﺎش‪.‬‬ ‫آب رو زﻣﻴﻦ ﺳﻔﺖ ب‪ ‬ﻧﻤﻲﺷﻪ‪ :‬آب روي زﻣﻴﻦ ﺳـﻔﺖ ﺑﻨـﺪ ﻧﻤـﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜـﻪ‬ ‫زﻣﻴﻦ ﺳﻔﺖ ﻧﻔﻮذﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻼﻧﻲ آدم ﻣﺤﻜﻢ و ﻧﻔﻮذﻧﺎﭘﺬﻳﺮي اﺳﺖ و ﻳﺎ ﺗﻌﺼﺐ دارد و‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮي ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﺣﺮف ﻳﺎ ﻧﺼﻴﺤﺖ ﺷﻤﺎ در او ﺗﺄﺛﻴﺮي ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫از آب ﮔﻞ آﻟﻮد ﻣﺎي ﻣﻲﮔﻴﺮه‪ :‬از آب ﮔﻞآﻟﻮد ﻣـﺎﻫﻲ ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ ﻛـﺴﻲ ﻛـﻪ از‬ ‫ﻓﺮﺻﺖﻫﺎ ﺧﻮب ﺑﻠﺪ اﺳﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮدي ﻛﻪ ﺷﻠﻮغ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻀﺎ را ﺷﻠﻮغ ﺳـﺎﺧﺘﻪ و‬ ‫ﻳﺎ ﺑﻴﻦ اﻓﺮاد اﺧﺘﻼف ﻣﻲاﻧﺪازد و در اﻳﻦ ﺑﻴﻦ ﺧﻮدش اﺳﺘﻔﺎدهاش را ﻣﻲﺑﺮد‪.‬‬ ‫دس‪ ‬ﮔﻞ آب داده‪ :‬دﺳﺘﻪ ﮔﻞ آب ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺎر را ﺧـﺮاب ﻛـﺮده اﺳـﺖ‪ ،‬ﻓﻼﻧـﻲ‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﻪ دﺳﺘﻪ ﮔﻞ آب ﻣﻲدﻫﺪ ﻳﻌﻨﻲ آدم دﺳﺖ و ﭘﺎ ﭼﻠﻔﺘﻲ و ﺗﻨﺒﻞ ﻳﺎ ﻛﻮدن اﺳﺖ و ﻛﺎر را‬ ‫ﺧﺮاب ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫آب از دﺳﺘﺶ ﻧﻤﻲﭼﻜﺪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻓﻼﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﺴﻴﺲ اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﻘﺪر ﺧﺴﻴﺲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫آب ﻛﻪ ﭘﺪﻳﺪهاي ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺑﻲ ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﻘﺪار اﺳﺖ ﻧﻴﺰ از دﺳﺖ او رﻫﺎ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺟﺎﻧﻤﺎز آب ﻣﻲﻛﺸﻪ‪ :‬ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ رﻳﺎﻛﺎري ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺧﻮد و ﻛﺎر ﺧـﻮدش را‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب ﺟﻠﻮه ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﺘّﺶ رو آب اﻓﺘﻴﺪ‪ :‬ﭘﺘﻪاش روي آب اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻓﻼﻧﻲ ﻟﻮ رﻓﺖ وﻛﺎرش ﺑﺮ ﻣﻼ ﺷـﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻛﺎر ﻧﺎﭘﺴﻨﺪي اﻧﺠﺎم ﻣﻲداده و ﻣﺮدم ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ و ﺣﺎﻻ ﻛﺎر ﻧﺎﭘﺴﻨﺪش ﺑﺮ ﻣـﻼ‬

‫‪ ™ 58‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ آدم ﺑﺪﺟﻨﺴﻲ ﺑﻮد و ﺣﺎﻻ ﻟﻮ رﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاد از آب ﺑﮕﺬره ﭘﺎﺷﻢ ﺧﻴﺲ ﻧﺸﻪ‪ :‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ از آب ﺑﮕﺬرد‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﺎﻳﺶ ﻫﻢ ﺗـﺮ‬ ‫ﻳﺎ ﺧﻴﺲ ﻧﺸﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﺨﻔﻲﻛﺎري ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺎري را ﭘﻨﻬـﺎﻧﻲ و ﻣﺨﻔﻴﺎﻧـﻪ‬ ‫اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﻧﻔﻬﻤﻨﺪ ﻳﺎ ﺳﻮد زﻳﺎدي ﺑﺒﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺗﻼﺷﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫آب از ﻟﻚ و ﻟﻮﭼﻪاش ﺳﺮازﻳﺮه‪ :‬دﻫﺎﻧﺶ آب اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻳﻜﺒﺎره دﻧﺒﺎل ﻣﻨﻔﻌﺖ‪،‬‬ ‫ﺳﻮد ﻳﺎ ﻟﺬت ﺧﺎﺻﻲ ﻣﻲﮔﺮدد و زﻣﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ آن ﻧﺰدﻳـﻚ ﻣـﻲﺷـﻮد ﺧﻴﻠـﻲ ﺧﻮﺷـﺤﺎﻟﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫از اي آب ﮔﺮم ﻧﻤﻲﺷﻪ‪ :‬از ﻓﻼﻧﻲ ﻳﺎ اﻳﻦ ﻓﺮد آﺑﻲ ﮔﺮم ﻧﻤﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ ﺑـﺮاي ﻛـﺴﻲ‬ ‫ﻛﺎري اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻓﻼﻧﻲ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺎري ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫـﺪ اﻣﻴـﺪ‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻛﺎري ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫آب ﺗﻮ دﻟﺶ ﺗﻜﻮ ﻧﻤﻲﺧﻮره‪ :‬آب ﺗﻮي دﻟﺶ ﺗﻜﺎن ﻧﻤﻲﺧﻮرد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺮد ﺑـﻲﺗﻔـﺎوﺗﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺘﺮس اﺳﺖ و از ﭼﻴﺰ ﺧﺎص ﻳﺎ اﺗﻔﺎق ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮآﺷﻔﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﻧﻤـﻲﻫﺮاﺳـﺪ ﻳـﺎ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎﺻﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫دﻧﻴﺎ رو آب ﺑﺒﺮه ﻓﻼﻧﻲ رو ﺧﻮاب ﻣﻲﺑﺮه‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻓﻼن ﻓﺮد آدم ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻲﺗﻔﺎوت و آرام‬ ‫و ﺑﻪاﺻﻄﻼح آدم ﺑﻲﺧﻴﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آب ﭘﺎﻛﻲ رو دﺳﺘﺶ رﺧﺘﻪ‪ :‬آب ﭘـﺎﻛﻲ را روي دﺳـﺘﺶ رﻳﺨﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ او را‬ ‫ﺟﻮاب ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻓﻼﻧﻲ را رد ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﺮم ﺑﺎ ﭘﻴﻐﻮم آب ﻧﻤﻲﺧﻮره‪ :‬ﺧﺮ ﻫﻢ ﺑﺎ ﭘﻴﻐﺎم آب ﻧﻤﻲﺧﻮرد‪ ،‬ﻛﻨﺎﻳﻪ از اﻳﻨﻜﻪ ﻓﻘـﻂ ﺑـﺎ‬ ‫ﺣﺮف ﻛﺴﻲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻛﺎر را اﻧﺠﺎم داد‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﻔﺖ و راﻳﮕﺎن ﻛﺎري را اﻧﺠﺎم داد‪.‬‬ ‫دﻟﺶ آب ﺷﺪ‪ :‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻲﺻﺒﺮاﻧﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﭼﻴﺰي ﻳﺎ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺜﻞ آب ﭘﺎك‪ :‬ﻓﻼﻧﻲ اﻧﺴﺎن درﺳﺘﻲ اﺳﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آب زﻻل‪ ،‬ﭘﺎك و ﺷﻔﺎف اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ب( ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ارزش ﻛﺎرﻫﺎ و اﺷﻴﺎء‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺜﻞﻫﺎي آب در ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻴﺰان ارزش ﻳﺎ ﺑﻴﻬﻮده ﻛﺎري و ﻓﺎﻗـﺪ ارزش ﺑـﻮدن‬ ‫ﻛﺎرﻫﺎ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫آﺑﻜﻴﻪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻴﺨﻮد و ﺑﻴﻬﻮده اﺳﺖ و ﻛﺎر اﺻﻮﻟﻲ و درﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺟـﺎﻳﻲ ﺑﻨـﺪ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬

‫آب در ﻣﺜﻞﻫﺎي ﻣﺮدم ﻛﺎﺷﺎن ™ ‪59‬‬

‫ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻛﺎرش آﺑﻜﻴﻪ‪ :‬ﻛﺎر ﻓﻼﻧﻲ آﺑﻜﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺎر او ﺑﻴﺨﻮد و ﺑـﻲﻓﺎﻳـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﻛـﺎرش‬ ‫اﺳﺎﺳﻲ و درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫آدم ﺑﻴﻜﺎر آب ﺗﻮ ﺳﺮﻛﻮ ﻣﻲﻛﻨﻪ ﻣﻲﻛﻮﺑﻪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﻬﻮدهاي اﻧﺠﺎم ﻣـﻲدﻫـﺪ‪،‬‬ ‫آب در ﻫﺎون ﻛﻮﺑﻴﺪن و ﻛﺎر ﺑﻲ ﺛﻤﺮ ﻛﺮدن‪.‬‬ ‫رو آب ﺑﻨﺪه‪ :‬ﻓﻼن ﭼﻴﺰ ﻳﺎ ﻛﺎر روي آب ﺑﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺟﺎ ﺑﻨﺪ ﻧﻴـﺴﺖ‪ ،‬ﻛـﺎر‬ ‫اﺳﺎﺳﻲ ﻧﻴﺴﺖ و اﺳﺘﺤﻜﺎم و ﺑﻨﻴﺎدي ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫درِ ﻛﻮزه ﺑﮕﺬار آﺑﺸﻮ ﺑﺨﻮر‪ :‬در ﻣﻮرد ﻛﺎر و ﻣﺪرﻛﻲ ﻛﻪ اﻋﺘﺒﺎر و ارزﺷﻲ ﻧـﺪارد ﮔﻔﺘـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺜﻞ آب ﺧﻮردﻧﻪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺴﻴﺎر آﺳﺎن اﺳﺖ و اﺻﻮﻻً ﻛﺎر ﺳﺨﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑـﺴﻴﺎر راﺣـﺖ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آب از ﺳﺮش ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ از اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﺳـﺖ ﺑـﺮاي او اﺗﻔـﺎﻗﻲ‬ ‫ﺑﻴﺎﻓﺘﺪ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺧﺮش از ﭘﻞ ﻋﺒﻮر ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آﺑﺸﻮ ﺗﻮﻳ‪‬ﻪ ﺟﻮب ﻧﻤﻲره‪ :‬در ﻣﻮرد دو ﻓﺮدي ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲرود ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻔﺎﻫﻢ ﻧﺪارﻧـﺪ و‬ ‫ﻳﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺳﺎزش داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫آب از ﺗﺎﻻر ﻧﻴﺎﺳﺮ ﭘﺎي ﻣﻲﻛﻨﻪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻓﻼﻧﻲ ﺧﻴﻠـﻲ از ﻣﻮﺿـﻊ ﺑـﺎﻻ ﺣـﺮف ﻣـﻲزﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﮔﺰاﻓﻪﮔﻮﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫قَ ﺗﻮ دﻟﺶ آب ﺷﺪه‪ :‬ﻗﻨﺪ ﺗﻮي دﻟﺶ آب ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻴﻠﻲ ﺧﻮش ﺑـﻪ ﺣـﺎﻟﺶ‬ ‫ﺷﺪه و ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮﺷﺤﺎل اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﻪ آب ﺑﺎرﻳﻜﻪ ﻣﻲﻳﺎد‪ :‬ﻛﺴﻲ ﻛـﻪ ﺣﻘـﻮق ﻣـﺸﺨﺺ و ﺛﺎﺑـﺖ وﻟـﻮ اﻧـﺪك دارد‪ .‬ﻳﻌﻨـﻲ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ او اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ ﻳﻚ ﺣﻘـﻮق ﺛﺎﺑـﺖ و ﻣـﺸﺨﺺ دارد‪ .‬ﺑـﻪﻃـﻮر ﻣﻌﻤـﻮل در‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرﻣﻨﺪ و ﻣﺸﺎﻏﻞ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻛﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻫﻴﺎﻧـﻪ ﻣﺸﺨـﺼﻲ دارﻧـﺪ ﺑـﻪﻛـﺎر‬ ‫ﻣﻲرود‪.‬‬ ‫ﺗﻮش آب ﺑﺴﺘﻪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺎرش ﺗﻘﻠّﺒﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺷﻴﺮ ﻛﻪ در داﺧﻞ آن ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ زﻳـﺎد‬ ‫ﻧﺸﺎن داده ﺷﻮد آب اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫آب اﻟﻚ ﻣﻲﻛﻨﻪ‪ :‬ﻛﺎر ﺑﻴﻬﻮدهاي اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ ™ 60‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻫﺮ ﭼﻲ آب ﺗﻮش ﺑﺒﻨﺪي ﺑﺎزم ﺷﻴﺮه‪ :‬ﻫﺮ ﭼﻪ آب در آن ﺑﺮﻳﺰي ﺑﺎز ﻫﻢ ﺷـﻴﺮ اﺳـﺖ و‬ ‫ﻛﺴﻲ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫آﺑﺮو آب ﺟﻮب ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮه‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ آﺑﺮوي ﻫﺮ ﻓﺮد ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ و ﻣﺜﻞ آب ﻛـﻪ‬ ‫در ﺟﻮي ﻣﻲرود و ارزش ﺧﺎﺻﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫آب رﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﻮب ﺑﺎز ﻧﻤﻲﮔﺮده‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ آﺑﻲ از ﺟﻮي آب رﻓﺖ دوﺑﺎره ﺑـﻪ‬ ‫ﺟﻮي ﺑﺎزﻧﻤﻲﮔﺮدد‪ ،‬آﺑﺮوي ﻛﺴﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ رﻓﺖ دﻳﮕﺮ ﺑﺮﻧﻤﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫آب ﺑِﺮِم‪ ‬ﻧﺪاره ﻧﻮ ﻛﻪ ﺑِﺮِ ﺗﻮ داره‪ :‬آب ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮ دارد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ‬ ‫ﻛﺎر اﮔﺮ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻧﻔﻊ و ﺳﻮدي ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺳﺖ و ﻧﻔﻊ ﻣﻲﺑﺮﻳﺪ‪.‬‬ ‫آب ﻧﻄﻠﺒﻴﺪه ﻣﺮاده‪ :‬آﺑﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻧﻜﺮدهاﻳﺪ و ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ ﺗﻌـﺎرف ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ ﻣـﺮاد‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ و ﺧﻮشﻳﻤﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﺮ ﺟﺎ آﺑﻪ آﺑﺎدﻳﻪ‪ :‬آب ﻣﺎﻳﻪ ﺣﻴﺎت اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﺟﺎ ﻛـﻪ آب ﺑﺎﺷـﺪ ﺳﺮﺳـﺒﺰي و زﻧـﺪﮔﻲ‬ ‫وﺟﻮد دارد‪.‬‬ ‫آب روﺷﻨﺎﻳﻴﻪ‪ :‬ﺻﻔﺖ ﭘﺎﻛﻲ و زﻻل ﺑﻮدن ﺑﺮاي آب را ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫پ( وﻗﺎﻳﻊ و اﺗﻔﺎﻗﺎت‬ ‫آﺑﺎ از آﺳﻴﺎب اﻓﺘﺎد‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺎرﻫﺎ ﺗﻤﺎم ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺘﻨﻪﻫﺎ ﺧﻮاﺑﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺘﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣـﻲﺷـﻮد‬ ‫ﻛﻪ اﺗﻔﺎﻗﻲ اﻓﺘﺎده و ﻳﺎ ﺣﻮادث ﺧﺎﺻﻲ رخ داده اﺳﺖ و ﺣﺎﻻ آن واﻗﻌﻪ ﺗﻤـﺎم ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ آراﻣﺶ ﺑﻌﺪ از ﻃﻮﻓﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آب از آب ﺗﻜﻮ ﻧﻤﻲﺧﻮره‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻴﭻ اﺗﻔﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲاﻓﺘﺪ‪ ،‬وﺿـﻌﻴﺖ آرام اﺳـﺖ‪ ،‬ﺟـﺎي‬ ‫ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫آب ﻛﻪ از ﺳﺮ ﮔﺬش‪ ،‬ﭼﻪ ﻳﻪ وﺟﺐ ﭼﻪ ﺻﺪ وﺟﺐ‪ :‬آب ﻛـﻪ ﺳـﺮ رﻓـﺖ ﭼـﻪ ﻳـﻚ‬ ‫وﺟﺐ و ﻳﺎ ﭼﻨﺪ وﺟﺐ ﻓﺮﻗﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﭘﻴﺶ ﻣﻲآﻳﺪ و ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﻮﻋﻲ ﺧﺒﺮ ﻳﺎ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﺸﻜﻼت ﺑﻌﺪي ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻣﺎ در ﻣﺸﻜﻞ ﻏﺮق ﺷـﺪهاﻳـﻢ‪ ،‬آن‬ ‫ﻣﺸﻜﻞ ﻫﻢ روي ﻫﻤﻪ ﻣﺸﻜﻼت‪.‬‬ ‫آب از ﺳﺮ ﭼﺸﻤﻪ ﮔﻞآﻟﻮد اﺳﺖ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﻛﺎر از اﺻﻞ و ﺑﻦ ﺧﻄﺎ و اﺷﺘﺒﺎه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آب و ﮔﻞ آﻟﻮد ﻧﻚ‪ :‬آب را ﮔﻞِآﻟﻮد ﻧﻜﻦ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻓﻀﺎ را ﻣﻐﺸﻮش ﻧﻜﻦ‪ ،‬ﻛﺎر را ﺧﺮاب‬

‫آب در ﻣﺜﻞﻫﺎي ﻣﺮدم ﻛﺎﺷﺎن ™ ‪61‬‬

‫ﻧﻜﻦ‪ ،‬ﻓﻼﻧﻲ آب رو ﮔﻞ آﻟﻮده ﻛﺮده ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﻛـﺎر را ﺧـﺮاب ﻛـﺮده و ﺑـﻪ اﺻـﻄﻼح‬ ‫ﻛﻼف ﮔﻮرﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﺸﻤﻢ آب ﻧﻤﻲﺧﻮره‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻌﻴﺪ ﻣﻲداﻧﻢ اﻳﻦ ﻛﺎر اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻛـﺎر اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫آبﺑﻨﺪي ﺷﺪه‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ آﻣﺎده ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣﺮﺣﻠـﻪ آزﻣـﺎﻳﺶ را ﮔﺬراﻧﻴـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آب در ﻛﻮزه و ﻣﺎ ﺗﺸﻨﻪ ﻟﺒﺎن ﻣﻲﮔﺮدﻳﻢ‪ :‬در ﻣﻮاﻗﻌﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﭼﻴﺰي‬ ‫ﻳﺎ ﻓﺮدي ﻛﻪ در دﺳﺘﺮس ﻣﺎ اﺳﺖ ﻣﻲﮔﺮدﻳﻢ و ﺟﺴﺘﺠﻮي ﺑﻴﻬﻮده دارﻳﻢ‪.‬‬ ‫آب اﻧﺒﺎر ﻛﻪ ﺷﻠﻮغ ﺷﺪ ﻛﻮزه زﻳﺎد ﻣﻲﺷـﻜﻨﻪ‪ :‬وﻗﺘـﻲ ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ ﺷـﻠﻮغ ﺷـﺪ و ﻓـﻀﺎ‬ ‫ﻣﻐﺸﻮش ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻇﺮفﻫﺎي زﻳﺎدي ﺷﻜﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺷﻠﻮغ ﺷﺪ ﺧﻴﻠﻲ ﻛﺎرﻫﺎ ﺧـﺮاب‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺜﻞ در ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺑﻪ آراﻣﺶ و ﻧﺮﻣﻲ در ﻛﺎرﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﻮﺿﻲ ﻛﻪ آب ﻧﺪاره اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﻣﻲﺧﻮاد ﭼﻜﺎر‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺎري ﻛﻪ ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫و ارزش زﻳﺎدي ﻧﺪارد‪ ،‬اﻣﺎ اﻓﺮاد زﻳﺎدي ﺑﺮاي آن ﺳﺮ و دﺳﺖ ﻣﻲﺷﻜﻨﻨﺪ و ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫آب ﺧﻮش اَ ﮔﻠﻮش ﭘﺎي ﻧﻤﻲره‪ :‬آب ﺧﻮش از ﮔﻠﻮﻳﺶ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻧﻤﻲرود‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻓﻼﻧـﻲ‬ ‫ﻣﺸﻜﻼت ﺧﻴﻠﻲ زﻳﺎدي دارد و روزﮔﺎر ﺧﻮﺷﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫آب ﺗﻨﺪ ﭘﻞ رو ﺧﺮاب ﻣﻲﻛﻨﻪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻨﺪروي ﻛﺎرﻫﺎ را ﺧﺮاب ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﺷﺘﺒﺎه از آب در اوﻣﺪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻛﺮده ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﺎر ﭘﻴﺶ ﻧﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺎ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ ﮔﺎب ﺷﻪ دل ﺻﺎﺣﺒﺶ آب ﺷﻪ‪ :‬ﺗﺎ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ ﮔـﺎو ﺷـﻮد دل ﺻـﺎﺣﺒﺶ آب‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺎر ﺧﻴﻠﻲ ﺻﺒﺮ و ﺣﻮﺻﻠﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ و ﺗﺎ اﻧﺠﺎم ﺷـﻮد ﺻـﺎﺣﺐ آن ﻛـﺎر‬ ‫دﻟﺶ ﻳﻚ ذر‪‬ه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ت( ﻧﻔﺮﻳﻦ و ﺗﻬﺪﻳﺪ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺜﻞﻫﺎي آب ﺣﺎﻛﻲ از ﻧﻔﺮﻳﻦ و ﻳﺎ ﺗﻬﺪﻳﺪ اﻓﺮاد دﻳﮕﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫رو آب ﺑﻴﺎﻓﺘﻲ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻤﻴﺮي‪.‬‬ ‫ﻧﻮ ﺑﺪو‪ ‬آب ﺑﺪو‪ ‬ﺗﻮام دﻧﺒﺎﻟﺶ ﺑﺪوي‪ :‬ﻧﺎن ﺑﺪود‪ ،‬آب ﺑﺪود‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻫﻢ دﻧﺒﺎل آﻧﻬﺎ ﺑـﺪوي‪.‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻴﭻ وﻗﺖ ﺳﺎﻣﺎن ﭘﻴﺪا ﻧﻜﻨﻲ و ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﺣﺎل دوﻳﺪن و ﺳﺮﮔﺮدان ﺑﺎﺷﻲ‪.‬‬

‫‪ ™ 62‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ي‪ ‬آﺑﻲ ﺑِﺮَد داغ ﻛﻨﻢ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﺻﺒﺮ ﻛﻨﻲ ﻳﻚ ﺑﻼﻳﻲ ﺳﺮ ﺷـﻤﺎ ﺧـﻮاﻫﻢ آورد‪ ،‬ﻣﺘـﺮادف ﺑـﺎ‬ ‫ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞ ﻳﻚ آﺷﻲ ﺑﺮاﻳﺖ ﺑﭙﺰم ﻛﻪ ﻳﻚ وﺟﺐ روﻏﻦ روي آن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻨﺘﻈﺮ روزي‬ ‫ﺑﺎش ﺗﺎ ﺗﻼﻓﻲ ﻛﻨﻢ‪.‬‬ ‫رو آب ﺑﺨﻨﺪي‪ :‬ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﻨﺪه ﺑﻴﺠﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﺳﺘﻬﺰاي او ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ث( ﺳﺎﻳﺮ ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞﻫﺎ‬ ‫آب ﻳﻪ ﺟﺎ ﺑﻤﻮﻧﻪ ﻣﻲﮔﻨﺪه‪ :‬آب ﻳﻚ ﺟﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﻣﻲﮔﻨﺪد‪ ،‬ﻛﻨﺎﻳﻪ از اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺎري ﻳﺎ ﭼﻴﺰي‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺑﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ وﺿﻌﻴﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺎﻓﺮت رﻓﺘﻦ و ﺣﺎﻟﻲ ﻋﻮض ﻛﺮدن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﻲ آب ﻣﻲﻳﺎد‪ :‬از ﻓﻴﻦ آب ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻳﺎ ﺷﻮﺧﻲ ﻛﺮدن‪ ،‬ﻛـﺴﻲ ﻛـﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎً‬ ‫ﺣﺮف ﺑﻲ رﺑﻂ و ﺑﻲارزﺷﻲ ﻣﻲزﻧﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻓﻴﻦ آب ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬ ‫آب زﻳﺮ ﭘﻮﺳﺘﺶ رﻓﺘﻪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻓﻼﻧﻲ ﭼﺎق ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺣﺎل آﻣﺪه ﻳﺎ ﺟﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫زﻧﺪﻳﻘﻢ آب ﺷﺪ‪ :‬زﻫﺮم ﺗﺮﻛﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺳﻴﺪم‪ ،‬ﺷﻮﻛﻪ ﺷﺪم‪ ،‬وﻗﺘﻲ اﺗﻔﺎق ﺗﺮﺳـﻨﺎك ﻳـﺎ ﺧﺒـﺮ و‬ ‫وﺣﺸﺘﻨﺎك و ﺗﺮسآوري ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺮﺳﺪ و ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﺘﺮﺳﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫آب رﻓﺘﻪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻻﻏﺮ و ﺿﻌﻴﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﻼﻧﻲ ﺣﺎﻻ داره آب ﮔﻮر ﻣﻲﺧﻮره‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آب ﻏﻮره ﻣﻲﮔﻴﺮه‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻘﺪر آﺑﻐﻮره ﻧﮕﻴﺮ ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻘﺪرﮔﺮﻳﻪ ﻧﻜﻦ‪.‬‬ ‫ﺳﺎﻋﺖ آب ﮔﺮم‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺎﻓﻴﺖ ﻃﻠﺒﻲ ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از ﺣﻤﺎم ﺑﻴﺮون آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ‬ ‫ﺗﻌﺎرف و ﺗﺤﻮﻳﻞ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻓﺮدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻤﺎم ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آب ﺷﻮ زﻳﺎد ﻛﻦ‪ :‬آﺑﺶ را زﻳﺎد ﻛﻦ‪ ،‬درﮔﺬﺷـﺘﻪ اﻏﻠـﺐ ﻏـﺬاي ﻣـﺮدم ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﻛﺎﺷـﺎن‬ ‫ﮔﻮﺷﺖ ﻟﻮﺑﻴﺎ و ﮔﻮﺷﺖ ﻧﺨﻮد و ﻳﺎ ﮔﻮﺷﺖ ﻋﺪس ﺑﺎدﻣﺠﺎن و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬ ‫آب ﮔﻮﺷﺖ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻣﻴﻬﻤﺎن از راه ﻣﻲرﺳﻴﺪ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺣﺠﻢ ﻏﺬا زﻳﺎدﺗﺮ‬ ‫ﺑﺸﻮد ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ آﺑﺶ رو زﻳﺎد ﻛﻦ‪.‬‬ ‫ﺧﺮﺑﺰه آﺑﻪ‪ :‬ﺧﺮﺑﺰه ﻣﺜﻞ ﻏﺬا ﺑﺮاي ﺳﻴﺮ ﻛﺮدن ﻧﻴﺴﺖ و ﺧﺮﺑﺰه ﺑﻪﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ آب اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻮ آب ﻧﻤﻚ ﺧﻮاﺑﺎﻧﺪه‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ در ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﺗﻼﻓﻲ ﻛﺮده و اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫آب در ﻣﺜﻞﻫﺎي ﻣﺮدم ﻛﺎﺷﺎن ™ ‪63‬‬

‫ج( ﺗﺤﻠﻴﻞ‬ ‫ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻣﺜﻞﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ آب در ﺑـﻴﻦ ﻣـﺮدم ﻛﺎﺷـﺎن ﺑﻴـﺎﻧﮕﺮ ﻧﻘـﺶ ﻣﻬـﻢ آب در‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﺎﺷﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ‬ ‫ﻣﺜﻞﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺎ ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺑﻌﻀﺎً ﻣﺘﻀﺎد ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ و در زﺑﺎن ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ ﻣـﺮدم‬ ‫ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻮﻳﺮي و ﺧﺸﻜﻲِ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﺎﺷﺎن و ﻧﻴﺰ ﻫﻮاي ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮم و ﺧﺸﻚ‬ ‫آن در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﺳﺮد و ﺧﺸﻚ در زﻣﺴﺘﺎن و ﺷﻐﻞ ﻛﺸﺎورزي ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪﻋﻨـﻮان‬ ‫ﺷﻐﻞ اﺻﻠﻲ و ﻣﺤﻞ ﻣﻌﻴﺸﺖ ﻣﺮدم ﺑﻮده اﺳﺖ ﻧﻴﺎز ﺷﺪﻳﺪ ﻣﺮدم ﺑﻪ آب را ﻧـﺸﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ آب در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮدم ﻣﺤﺴﻮس ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا در‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻣﺜﻞﻫﺎي ﻣﺮدم اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘـﻪ‪ ،‬ﺑـﻪوﻓـﻮر ﻣﺜـﻞﻫـﺎي ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ آب ﻳﺎﻓـﺖ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در واﻗﻊ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪي ﺷﺪﻳﺪ ﺑـﻪ آب در ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﺧـﺸﻚ و ﻛـﻮﻳﺮي و ﺿـﺮورت آن‬ ‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻞ اﺳﺎﺳﻲ ﻣﻌﻴﺸﺖ و اﺷﺘﻐﺎل‪ ،‬از زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ وﻓﻮر ﻣﺜﻞﻫﺎي ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬ ‫آب ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﻣﺮور و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻤ‪‬ﻴﺖ و ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻣﺜﻞﻫﺎ و ﻣﻌﺎﻧﻲ و ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ آﻧﻬـﺎ‬ ‫در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم درﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞﻫـﺎي آب در ﻛﺎﺷـﺎن ﺣـﻮل‬ ‫ﻣﺤﻮر ﭼﻬﺎر ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻮﺻﻴﻒ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ اﻓﺮاد‪ ،‬ارزش ﻛﺎرﻫﺎ و اﺷﻴﺎء‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ‬ ‫وﻗﺎﻳﻊ و ﻧﻔﺮﻳﻦﻫﺎ و ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺨﺶ ﻣﻌﺪودي از ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞﻫﺎي آب در‬ ‫ﻣﻮارد ﻣﺘﻔﺎوت دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺜﻞﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ اﻓﺮاد‪ ،‬ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺜﻞﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ در ﻣﻮارد اﺳـﺘﺜﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬در ﺗﻮﺻـﻴﻒ وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎي ﻣﻨﻔـﻲ در ﺳـﺎﺧﺘﺎر‬ ‫ﺷﺨﺼﻴﺖ و ﻋﻤﻠﻜﺮد اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻣﺨﻔـﻲ‬ ‫ﻛﺎري‪ ،‬دو روﻳﻲ‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖ ﻃﻠﺒﻲ‪ ،‬زرﻧﮕﻲ ﻣﻨﻔـﻲ‪ ،‬ﺧـﺴ‪‬ﺖ‪ ،‬رﻳﺎﻛـﺎري و ﻧﻔـﺎق‪ ،‬دﺳـﺖ و ﭘـﺎ‬ ‫ﭼﻠﻔﺘﻲ و ﺗﻨﺒﻞ ﺑﻮدن و ﺑﺮاي دﻳﮕﺮان ﻛﺎري اﻧﺠﺎم ﻧﺪادن و ﺑـﻲﺗﻔـﺎوﺗﻲ اﺳـﺖ و در ﻣـﻮارد‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻌﺪودي ﺑﻪ وﻳﮋﮔﻲ ﭘﺎﻛﻲ و زﻻل ﺑـﻮدن اﺷـﺎره ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻋـﻼوه ﺑـﺮ آن‪ ،‬ﻣـﺮور‬ ‫ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞﻫﺎي آب ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ارزش ﻛﺎرﻫﺎ و اﻣﻮر ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ اﻏﻠﺐ ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞﻫـﺎي‬ ‫آب در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﻛﻢ ارزش ﻳﺎ ﺑﻲ ارزش‪ ،‬ﺑﻴﻬﻮده و ﺑﻲﻓﺎﻳﺪه اﺷﺎره دارد‬ ‫و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺨﺶ اﻧﺪﻛﻲ از اﻳﻦ ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞﻫﺎ ﺑﻪ روﺷـﻨﺎﻳﻲ و ارزﺷـﻤﻨﺪ ﺑـﻮدن اﺷـﺎره دارﻧـﺪ‪.‬‬

‫‪ ™ 64‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آب ﻛﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ وﻗﺎﻳﻊ ﻳﺎ ﻧﻔـﺮﻳﻦﻫـﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ﺣﺎﻛﻲ از ﻧﻮﻋﻲ ﺳﻜﻮن‪ ،‬ﮔﻞ آﻟﻮد ﻛﺮدن و ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻔﺮﻳﻦﻫﺎ و ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﺎﺷﺎن داراي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣـﺬﻫﺒﻲ و ﺷـﻬﺮي ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ و ادﺑـﻲ و از ﻧﻈـﺮ ﻃﺒﻴﻌـﻲ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺧﺸﻚ و ﻛﻮﻳﺮي اﺳﺖ‪ .‬از ﻧﻈﺮ دﻳﻨﻲ‪ ،‬آب ﭘﺪﻳﺪهاي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ ارزش ﺗﻠﻘﻲ ﮔﺮدﻳﺪه‬ ‫و ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮآن ﻣﻨﺸﺄ ﺗﻤﺎم ﺣﻴﺎت را آب ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮده و »و ﺟﻌﻠﻨﺎ ﻣﻦ اﻟﻤﺎء ﻛﻞ ﺷـﻲء‬ ‫ﺣﻲ« ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آن‪ ،‬در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺷﻴﻌﻲ آب ﻣﻬﺮﻳﻪ ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ زﻫـﺮا‬ ‫)س( ﺗﻠﻘﻲ ﮔﺮدﻳﺪه و از اوﺻﺎف اﻣﺎم اول ﺷﻴﻌﻴﺎن اﻣﺎم ﻋﻠﻲ )ع( ﺳﺎﻗﻲ ﻛﻮﺛﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا در‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻗﺮآﻧﻲ و دﻳﻨﻲ ﺑﻪ آب ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺪﻳﺪهاي ﻣﻘﺪس ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻋـﻼوه ﺑـﺮ‬ ‫آن‪ ،‬از ﺟﻨﺒﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﺎﺷﺎن از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﻮﻳﺮي و ﺧﺸﻚ اﻳﺮان ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺸﻮر اﻳﺮان از ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﺧـﺸﻚ اﻳـﺮان ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣـﻲرود و‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ آن ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ ﺳﻮم ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺎرﻧـﺪﮔﻲ ﻛـﺮه زﻣـﻴﻦ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻳـﻦ ﻣﻘـﺪار‬ ‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪﻃﻮر ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﺗﻮزﻳﻊ ﻧـﺸﺪه و ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﻛﺎﺷـﺎن از ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﺧـﺸﻚ ﻛـﺸﻮر‬ ‫ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻟﺬا‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﺎﻳﺪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻣﺜﻞﻫﺎي ﻣـﺮدم ﻣﻨﻄﻘـﻪ‪ ،‬آب‬ ‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ و ﺑﺎ ارزش ﺗﻠﻘﻲ ﮔﺮدد‪ .‬در ﻛﻨﺎر ﻓﺮﻫﻨﮓ دﻳﻨـﻲ و وﺿـﻌﻴﺖ‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬در ادﺑﻴﺎت ﻛﺎﺷﺎن‪ ،‬ادﻳﺒﺎن و ﺷﻌﺮاي آن داراي ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ و اﺷﻌﺎر ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﺟﻤﻠـﻪ‬ ‫»آب را ﮔﻞ ﻧﻜﻨﻴﻢ« )ﺳﭙﻬﺮي‪ (345 :1369 ،‬و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﺑﺮ ادﺑﻴـﺎت ﻣـﺮدم اﻳـﻦ ﺷـﻬﺮ ﭘﺮﺗـﻮ‬ ‫اﻓﻜﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻮق‪ ،‬آب در اﻏﻠﺐ ﻣﺜﻞﻫﺎي ﻣﺮدم ﻛﺎﺷـﺎن ﻧـﻪ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ از ﻣﻔﻬﻮم و ﺟﺎﻳﮕﺎه واﻻﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻧـﻮع ﻧﮕـﺎه ﻣـﺮدم ﺑـﻪ آن ﺣـﺎﻛﻲ از‬ ‫ارزش ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺜﻞﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آب ﻣـﻲﺗـﻮان‬ ‫درﻳﺎﻓﺖ ﻣﺮدم در ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﺧﺸﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﻋﻴﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ آب ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺘﺎﺟﻨـﺪ اﻣـﺎ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﻳﺎ ﻛﻢﺗﻮﺟﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﻧﮕﺮش ﺑﻪﻧﻮﻋﻲ در ﺷﻴﻮه اﺳـﺘﻔﺎده و ﻣﻴـﺰان‬ ‫ﻣﺼﺮف اﺳﺮافﮔﻮﻧﻪ اﻳﻦ ﻣﺎده ﺣﻴﺎﺗﻲ در زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮه ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬ ‫در ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻳﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ در ﻣﺜﻞﻫﺎي ﻣﺮدم ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﺎﺷﺎن ﻛﻪ ﻣﺮدم در ﻋﻴﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﺷـﺪﻳﺪاً‬ ‫ﻣﺤﺘﺎج آب ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻟﻴﻜﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﻛﻢ ﺗﻮﺟﻪ ﻳﺎ ﺑﻲﺗﻮﺟﻪ ﺑﻮده و ﻗﺪر آب را ﻧﻤﻲداﻧﻨـﺪ‪،‬‬

‫آب در ﻣﺜﻞﻫﺎي ﻣﺮدم ﻛﺎﺷﺎن ™ ‪65‬‬

‫ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ اراﻳﻪ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺮدم ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻣﺮدم ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻗﺪر آب را ﻣﻲداﻧﻨﺪ زﻳﺮا زﻧﺪﮔﻲ آﻧﻬﺎ در وﺿﻌﻴﺖ‬ ‫آب و ﻫﻮاﻳﻲ ﮔﺮم و ﺧﺸﻚ‪ ،‬ﺑﻪﺷﺪت واﺑﺴﺘﻪ ﺑـﻪ آب اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﻣﻔﻬـﻮم ﻛـﻪ »ﻣـﺎ ﻣـﺮدم‬ ‫ﻛﻮﻳﺮﻳﻢ و ﻛﻮﻳﺮ ﻳﻌﻨﻲ آﺗﺶ و درﻣﺎن آﺗﺶ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ آب اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ در ﺑﻴﻦ‬ ‫اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﮔﺮﻣﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺮ ﻃﻮري ﺷﺪه آب ﺑﻪدﺳﺖ آورﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣـﺼﺮف زﻳـﺎد‬ ‫آب ﻋﺎدت ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﻬﺪاﺷﺖ‪ ،‬آﺑﻴﺎري درﺧﺘﺎن و ﺧﻨﻚ ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻦ و ﻛﺎﻫﺶ‬ ‫ﺣﺮارت ﻫﻮاي ﻣﻨﺎزل و ﻛﻮﭼﻪﻫﺎ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ آب ﻫﺴﺘﻴﻢ« ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻫﻤﻴﺖ ﻧﻘﺶ آب در زﻧـﺪﮔﻲ‬ ‫ﻣﺮدم ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺮدم ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﭼﻮن آب ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻫﺴﺖ و ﺑﻬﺎي ﻛﻤـﻲ دارد‬ ‫ﻣﺮدم ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻗﺪر آب را ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ و ارزش آن را درك ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻛﻔﺮان ﻧﻌﻤﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻛﻢ اﺳﺖ از ارزش زﻳﺎدﺗﺮي ﻧﺰد ﻣﺮدم ﺑﺮﺧﻮردار اﺳـﺖ و‬ ‫ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ زﻳﺎد اﺳﺖ اﻫﻤﻴﺖ زﻳﺎدي ﺑﺮاي آن ﻗﺎﻳﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫دﻳﺪﮔﺎه دﻳﮕﺮ در ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﻠﻴﻤﻲ و آب و ﻫﻮاﻳﻲ ﺑﺎ ﻧﮕﺮش ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ اﻳﻦ ﮔﺮوه‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﺎﺷﺎن در ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺮآب و آﺑﺎد ﺑـﻮده‬ ‫و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ وﻓﻮر ﺑﺴﻴﺎر آب‪ ،‬آب از ﻧﻈﺮ ﻣﺮدم ﺑـﻪﻋﻨـﻮان ﻣـﺴﺌﻠﻪ و ﻣـﺸﻜﻞ ﺧﺎﺻـﻲ ﺗﻠﻘـﻲ‬ ‫ﻧﮕﺮدﻳﺪه و ﻟﺬا در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻣﺜﻞﻫﺎي ﻣﺮدم ﺑﻪﻋﻨﻮان ﭘﺪﻳﺪهاي ﻋﺎدي ﻳﺎ ﻛـﻢ ارزش‬ ‫ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﮕﺮش‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت آب و ﺧﺎك و ﻣﻘﺘﻀﻴﺎت اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻣﻨﻄﻘـﻪ‬ ‫ﻛﺎﺷﺎن ﺑﻪواﺳﻄﻪي ﻣﺠﺎورت ﺑﺎ درﻳﺎي ﻣﺮﻛﺰي ﻗﺪﻳﻢ اﻳﺮان و ﭼﺸﻤﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌـﺪد ﺳـﻠﻴﻤﺎﻧﻴﻪ‪،‬‬ ‫ﻗﻤﺼﺮ و روﺳﺘﺎﻫﺎي ﻣﺠﺎور و ﻗﻨﺎتﻫﺎي ﭘﺮآب ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﭙﺲ ﺑﺮ اﺛـﺮ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ رﻓﺘﻦ آب درﻳﺎي ﻣﺮﻛﺰي و ﺧﺸﻚ ﺷﺪن آن از ﻳﻚ ﺳﻮ‪ ،‬ﭼﺸﻤﻪﺳﺎرﻫﺎ و ﻗﻨـﻮات ﭘـﺮ‬ ‫آب اﻳﻦ ﺟﻠﮕﻪي ﻣﻌﻤﻮر و ﻣﺴﻜﻮن رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﻛﻢ ﺷﺪه و ﺑـﻪاﺻـﻄﻼح آب ﭘـﺎﻳﻴﻦ ﻧﺸـﺴﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬از ﺳﻮﻳﻲ دﻳﮕﺮ »ﺑﺎدﻫﺎي ﻣﻮﺳﻤﻲ و ﻃﻮﻓﺎنﻫﺎي ﻛﻮﻳﺮي ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﻛﺸﺘﺰارﻫﺎي ﺳﺒﺰ و‬ ‫ﺧﺮم و آﺑﺎديﻫﺎي ﺑﻪﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ را ﻳﻜﻲ ﺑﻌﺪ از دﻳﮕﺮي ﺑﺎﻳﺮ و در زﻳﺮ ﺗﻮدهﻫﺎي رﻳﮓ روان‬ ‫ﻣﺪﻓﻮن ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ«‪).‬ﻫﺎﺷـﻤﻲﺗﺒـﺎر ﺑﻴـﺪﮔﻠﻲ‪ (4 :1375 ،‬ﺑﺮﺧـﻲ از ﺻـﺎﺣﺒﻨﻈﺮان از ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ و اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﺑﻪﻋﻠﺖ ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﻠﻴﻤﻲ و در اﺛﺮ ﺑﻬﺮهﺑﺮداريﻫـﺎي ﺑـﻲ‬ ‫روﻳﻪ و اﻳﺠﺎد دورهﻫﺎي ﺧﺸﻚﺗﺮ از ﻧﻈﺮ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﺳﻄﺢ اﻳﺴﺘﺎﻳﻲ آﺑﻬـﺎي زﻳﺮزﻣﻴﻨـﻲ دﺷـﺖ‬ ‫ﻛﺎﺷﺎن ﺑﻪ ﺷﺪت اﻓﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ در ﻳﻚ ﻗـﺮن ﮔﺬﺷـﺘﻪ در ﻧـﻮاﺣﻲ ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬

‫‪ ™ 66‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﺎﺷﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎدرود و آران و ﺑﻴﺪﮔﻞ در ﭼﻨﺪ ﻣﺘﺮ اوﻟﻴﻪ ﺑﻪ آب ﻣـﻲرﺳـﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺳﻔﺮهﻫﺎي آب زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺣﻔـﺮ ﭼـﺎهﻫـﺎي ﻋﻤﻴـﻖ در‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻴﺶ از ‪ 200‬ﻣﺘﺮ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﻲاﻛﺒﺮ ﺷﺎﺋﻤﻲ ﻋﻀﻮ ﻫﻴﺌـﺖ‬ ‫ﻋﻠﻤﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﭘﻴﺎمﻧﻮر آران و ﺑﻴﺪﮔﻞ(‪.‬‬ ‫ﻟﺬا ارزش دﻳﺮوز آب ﺑﺎ اﻣﺮوز ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﻳـﺴﻪ ﻧﻴـﺴﺖ و ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﺟﻤﻌﻴـﺖ ﻛﻤﺘـﺮ‬ ‫زﻣﺎنﻫﺎي ﻗﺪﻳﻢ و ﺣﺮﻛﺖ آﺑﻲ ﻛﻪ از ﻛﻮﻫﺴﺎران ﻛﺮﻛﺲ )رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻗﻬﺮود و ﻗﻤﺼﺮ( از‬ ‫ﻃﺮﻳﻖ ﻛﺎﻧﺎلﻫﺎي زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬آب در داﺧﻞ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ وﻓﻮر در ﺟﺮﻳﺎن ﺑﻮده اﺳـﺖ‪ .‬ﻟـﺬا در‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﻢ و ﻣﻴﺰان ﺑﻬﺮهداري آب ﻛﻢ ﺑﻮده‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲﻛـﻪ ﺳـﻄﺢ آب ﺑـﺎﻻ ﺑـﻮده‬ ‫اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ اﻣﺮوز ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از اﻳﻦ ﻣﻨﻈﺮ‪ ،‬اﻣﺮوزه ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ اﺻﻠﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻏﻠﻂ اﻧﺴﺎن و‬ ‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداريﻫﺎي ﺑﻲروﻳﻪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻪوﻳﮋه ﻣﻨـﺎﺑﻊ آﺑـﻲ ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻧﺤـﻮي ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ آﺑﻲ ﻛﻪ ﻫﺰاران ﺳﺎل از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺎرشﻫﺎي ﺟﻮ‪‬ي در زﻳﺮزﻣﻴﻦ ذﺧﻴﺮه ﮔﺮدﻳـﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﺑﺎ ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي ﻣﻮﺗﻮرﻫﺎي ﭘﻤﭙﺎژ آب در ﻃﻲ ﻧﻴﻢ ﻗﺮن ﺗﺨﻠﻴﻪ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺎ اداﻣـﻪ‬ ‫روﻧﺪ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﭼﻨﺪ دﻫﻪ آﻳﻨﺪه ﻣﺼﺮف ﺑﺴﻴﺎري از ﭼﺎهﻫـﺎي ﻛﻨـﻮﻧﻲ‬ ‫آب از ﺣﻴ‪‬ﺰ اﻧﺘﻔﺎع ﺧﺎرج ﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻪ ﺑﺎ اﻓﺖ ﺳﻄﺢ ﺳﻔﺮهﻫﺎي آب زﻳﺮزﻣﻴﻨـﻲ آب ﺷـﻮر‬ ‫ﻛﻪ در ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺳﻔﺮهﻫﺎ ﺗﺠﻤﻊ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻓﺸﺎر آن از ﺳﻮي ﻛﻮﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﺑـﻪ‬ ‫داﺧﻞ ﺳﻔﺮهﻫﺎي آب ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻧﻔﻮذ ﻛﺮده و ﻛﻴﻔﻴﺖ آب ﺑﻪﺳﻤﺖ ﺷﻮر ﺷﺪن ﺳﻮق ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻮارد ﻓﻮق در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋـﺪم ارزشﻣـﺪاري آب در ﻣﺜـﻞﻫـﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ ﻣـﺮدم‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ آب ﭘﺪﻳﺪهاي اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺳﺮﻳﻊ و ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ آﺳﺎن ﺑـﺮ آن‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﻪ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﻪ آن ﺑﻪﻋﻨﻮان ﭘﺪﻳﺪهاي ﺑﺴﻴﺎر ﻋﺎدي ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪاﻧﺪ و ﺿﺮورﺗﺎً اﻳﻦ‬ ‫اﻣﺮ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﺎﻗﺾ ارزش آب در ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫از اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﺑﺎ ﻧﮕﺎه ﺑﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﺼﺮف و ﺷﻴﻮه ﺑﻬـﺮهﺑـﺮداري از آب‬ ‫در زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ‪ ،‬ﻣﺼﺮف اﺳﺮافﮔﻮﻧﻪ از آب اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ اﻣـﺮ اﺳـﺖ‬ ‫ﻛــﻪ ﻣــﺮدم ﻋﻤﻮﻣـﺎً ﻗــﺪر و ارزش آب را ﻧﺪاﻧــﺴﺘﻪ ﻳــﺎ ﻧــﺴﺒﺖ ﺑــﻪ اﻫﻤﻴــﺖ آن در زﻧــﺪﮔﻲ‬ ‫ﺑﻲﺗﻮﺟﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﺣﻴﺎﺗﻲ آب ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻨﺒﻊ اﺳﺎﺳـﻲ اﻧـﺮژي و اﻫﻤﻴـﺖ آن در زﻧـﺪﮔﻲ‪،‬‬

‫آب در ﻣﺜﻞﻫﺎي ﻣﺮدم ﻛﺎﺷﺎن ™ ‪67‬‬

‫ﺗﺒﻴﻴﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﺼﺮف ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ و ﺑـﻪوﻳـﮋه ﻧﮕـﺮشﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﺮدم از وﻇﺎﻳﻒ اﺳﺎﺳﻲ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﮔﺮوﻫﻲ ﺑـﻪوﻳـﮋه رﺳـﺎﻧﻪ ﻣﻠـﻲ ﻳﻌﻨـﻲ ﺻـﺪا و‬ ‫ﺳﻴﻤﺎي ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﺗﺪوﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻫﺪف آﮔـﺎﻫﻲ ﺑﺨـﺸﻲ از ﻧﻘـﺶ و اﻫﻤﻴـﺖ آب و‬ ‫ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﭘﺬﻳﺮي ﺷﻬﺮوﻧﺪان در ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻓﺮﻫﻨﮓ دﻳﻨـﻲ در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ‬ ‫ﺗﻘﺪس ﭘﺪﻳﺪه آب ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻳـﺎت ﻣﺘﻌـﺪد ﻗﺮآﻧـﻲ در اﻫﻤﻴـﺖ آب و ﭘﺮﻫﻴـﺰ از اﺳـﺮاف‬ ‫ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺷﻴﻌﻲ ﻣﺮدم اﻳـﺮان ﻛـﻪ اﻋﺘﻘـﺎد دارﻧـﺪ آب‬ ‫ﻣﻬﺮﻳﻪ ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ زﻫﺮا )س( اﺳﺖ و اﻣﺎم ﻋﻠﻲ )ع( ﻧﻴﺰ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺳﺎﻗﻲ ﻛﻮﺛﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷـﺪ‬ ‫در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ از اﺛﺮ ﺑﺨﺸﻲ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ آن‪ ،‬ﺑﻬـﺮهﮔﻴـﺮي از ﺷـﻌﺮ و ﻫﻨـﺮ ﺑﺮآﻣـﺪه از ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻣـﺮدم در ﺣﺮﻣـﺖ آب‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن »آب را ﮔﻞ ﻧﻜﻨﻴﻢ« از ﺷﻴﻮهﻫﺎي اﺛﺮ ﺑﺨﺶ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫»آب را ﮔﻞ ﻧﻜﻨﻴﻢ؛‬ ‫در ﻓﺮودﺳﺖ اﻧﮕﺎر‪ ،‬ﻛﻔﺘﺮي ﻣﻲﺧﻮرد آب‪،‬‬ ‫ﻳﺎ ﻛﻪ در ﺑﻴﺸﻪي دور‪ ،‬ﺳﻴﺮهاي ﭘﺮ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﻳﺎ در آﺑﺎدي‪ ،‬ﻛﻮزهاي ﭘﺮ ﻣﻲﮔﺮدد‬ ‫آب را ﮔﻞ ﻧﻜﻨﻴﻢ؛‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ آب روان‪ ،‬ﻣﻲرود ﭘﺎي ﺳﭙﻴﺪاري‪ ،‬ﺗﺎ ﻓﺮو ﺷﻮﻳﺪ اﻧﺪوه دﻟﻲ‬ ‫دﺳﺖ دروﻳﺸﻲ ﺷﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻧﺎن ﺧﺸﻜﻴﺪه ﻓﺮو ﺑﺮده در آب‬ ‫ﭼﻪ ﮔﻮارا اﻳﻦ آب‪ ،‬ﭼﻪ زﻻل اﻳﻦ رود‬ ‫ﻣﺮدم ﺑﺎﻻ دﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺻﻔﺎﻳﻲ دارﻧﺪ!‬ ‫ﭼﺸﻤﻪﻫﺎﺷﺎن ﺟﻮﺷﺎن‪ ،‬ﮔﺎوﻫﺎﺷﺎن ﺷﻴﺮاﻓﺸﺎن ﺑﺎد!‬ ‫ﻣﺮدﻣﺎن ﺳﺮ رود‪ ،‬آب را ﻣﻲﻓﻬﻤﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻞ ﻧﻜﺮدﻧﺪش‪،‬‬ ‫ﻣﺎ ﻧﻴﺰ‪ ،‬آب را ﮔﻞ ﻧﻜﻨﻴﻢ«‬ ‫ﺳﻬﺮاب ﺳﭙﻬﺮي‬

‫‪ ™ 68‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫‪1‬ـ اﺑﻦ ﺣﻮﻗﻞ )ﺑﻲﺗﺎ(‪ ،‬ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪ اﺑﻦﺣﻮﻗﻞ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﻌﺎر‪ ،‬ﺑﻲﺟﺎ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﺧﻮاﺟﻪ ﻧﻈﺎماﻟﻤﻠﻚ ﻃﻮﺳﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖﻧﺎﻣﻪ‪.‬‬ ‫‪3‬ـ دﻫﺨﺪا‪ ،‬ﻋﻠﻲاﻛﺒﺮ )‪ (1373‬ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬ ‫‪4‬ـ ﺳﭙﻬﺮي‪ ،‬ﺳﻬﺮاب )‪ (1369‬ﻫﺸﺖ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻃﻬﻮري‪،‬ﭼﺎپ ﻧﻬﻢ‪.‬‬ ‫‪5‬ـ ﺷﺎردن )‪ (1375‬ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪ ﺷﺎردن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻗﺒﺎل ﻳﻐﻤﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺗﻮس‪.‬‬ ‫‪6‬ـ ﺷﺎردن‪ (1336) ،‬ﺳﻴﺎﺣﺘﻨﺎﻣﻪ ﺷﺎردن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺎﺳـﻲ‪ ،‬ﺟﻠـﺪ ﺳـﻮم‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪:‬‬ ‫اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‪.‬‬ ‫‪7‬ـ ﮔﻴﺮﺷﻤﻦ‪ ،‬رﻣﺎن )‪ ،(1349‬اﻳﺮان از آﻏﺎز ﺗﺎ اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﻣﺤﻤـﺪ ﻣﻌـﻴﻦ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪:‬‬ ‫ﺑﻨﮕﺎه ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻧﺸﺮ ﻛﺘﺎب‪.‬‬ ‫‪8‬ـ ﮔﻴﺮﺷﻤﻦ‪ ،‬رﻣﺎن )‪ (1371‬ﻫﻨﺮ اﻳﺮان در دوران ﻣﺎد و ﻫﺨﺎﻣﻨـﺸﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﻋﻴـﺴﻲ‬ ‫ﺑﻬﻨﺎم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪.‬‬ ‫‪9‬ـ ﻧﺮاﻗﻲ‪ ،‬ﺣﺴﻦ )‪ (1369‬ﺗﺎرﻳﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﺎﺷﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬ ‫و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪.‬‬ ‫‪10‬ـ ﻧﻴﺎزي‪ ،‬ﻣﺤﺴﻦ )‪ (1381‬ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﺸﺎرﻛﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺷﻬﺮ ﻛﺎﺷـﺎن در ﺳـﺎل‬ ‫‪ ،1380‬ﭘﺎﻳﺎنﻧﺎﻣﻪ دﻛﺘﺮي‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه اﺻﻔﻬﺎن‪ ،‬داﻧﺸﻜﺪه ادﺑﻴﺎت و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ‪.‬‬ ‫‪11‬ـ ﻫﺎﺷﻤﻲ ﺗﺒﺎر ﺑﻴﺪﮔﻠﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺪﺣﺴﻴﻦ )‪ (1375‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻴﺪﮔﻞ‪ ،‬آران و ﺑﻴﺪﮔﻞ‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ارﺟﻤﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪12‬ـ ﻳﺎﻗﻮت ﺣﻤﻮي‪ ،‬ﻣﻌﺠﻢاﻟﺒﺪان‪.‬‬ ‫ﻣﻨﺒﻊ ﻻﺗﻴﻦ‪:‬‬ ‫‪www.hupaa (2007), hupaa.com/Data/poo 419.php‬‬

‫آﻓﺮﻳﻦ و ﻧﺎآﻓﺮﻳﻦ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﺑﺨﺘﻴﺎري‬ ‫ﻋﺒﺎس ﻗﻨﺒﺮي ﻋﺪﻳﻮي‬

‫‪1‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬ ‫»ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻫﺮ ﻣﻠﺘﻲ در ﺣﻜﻢ زﻧﺪﮔﻲﻧﺎﻣﻪ و ﺷﺮح اﺣﻮال و ﺳﻴﺮﺗﻬﺎي ﺗﻮدهي ﻋـﻮام‬ ‫آن ﻣﻠﺖ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻲ و ﺷﺎﺧﺺ ﺧﺼﻠﺖﻫﺎ و ﺗﺼﻮﻳﺮ اﺻـﻴﻞ آداب و ﻋـﺎدات آن ﻗـﻮم و‬ ‫روﺷﻦﮔﺮ ﺳﻮاﺑﻖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪهي ﺗﺤﻮل ﻓﻜﺮي و ﺗﻜﺎﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺮدم ﻋـﻮام آن‬ ‫ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪«.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﻓﺨﻴﻢ و ﮔﺮانﭘﺎﻳﻪ از ﺑﺰرﮔﻤﺮد ﻋﺮﺻﻪي ﭘﮋوﻫﺶ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪي اﻳـﺮان‬ ‫ﺷﺎدروان ﺳﻴﺪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ اﻧﺠﻮي ﺷﻴﺮازي اﺳﺖ‪) .‬اﻧﺠﻮي‪ (10 :1371 ،‬ﺗﺤﻘﻴـﻖ در ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬ ‫ﻋﺎﻣﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ روﻳﻜﺮدﻫﺎي ازدواج ‪ ،‬ﻣﺮگ ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد و دﻳﻦ ﺧﺘﻢ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﭘـﮋوﻫﺶ‬ ‫ﻣﻴﺪاﻧﻲ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرتﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎه و روزﻣﺮه در زﻧﺪﮔﻲ ﻋﺸﺎﻳﺮ ﺑﺨﺘﻴﺎري ﺗﻮﺟﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در‬ ‫ﻣﻘﺎم دﻋﺎ ﻳﺎ ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳـﻦ ﺟﻤﻠـﻪﻫـﺎ ﺗـﺼﻮﻳﺮي از ﻣﺒﺤـﺚ ﻣﻬـﻢ‬ ‫ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻌﻨﻮي اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪ ﺧﺎﺳـﺘﮕﺎه و ﻋﻨﺎﺻـﺮ واژﮔـﺎﻧﻲ در ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮر‬ ‫ﺑﺨﺘﻴﺎري اﺷﺎره ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﻠﻴﺪواژهﻫﺎ‪ :‬آﻓﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻧﺎآﻓﺮﻳﻦ )ﻧﻔﺮﻳﻦ(‪ ،‬دﻋﺎ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر‪ ،‬ﺑﺨﺘﻴﺎري‬

‫‪..1‬داﻧﺸﺠﻮي دﻛﺘﺮي ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﺷﻨﺎﺳﻲ داﻧﺸﮕﺎه دوﻟﺘﻲ ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن و ﻣﺪرس داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻬﺮﻛﺮد‬ ‫‪odivi46@ yahoo.com‬‬

‫‪ ™ 70‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫زﺑﺎن و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از آن ﻫﻤﭽﻮن ﺟﻤﻠﻪﻫﺎ‪ ،‬واژهﻫﺎ‪ ،‬اﻳﻤﺎ و اﺷﺎرهﻫﺎ ﻫﻤﻪ و ﻫﻤـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ دﺳﺖ ﻣﺎﻳﻪي ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻣـﺮدم ﻧﮕﺎراﻧـﻪ ﻗـﺮار ﮔﻴـﺮد‪ .‬ﻣﻴﻠﻴـﻮنﻫـﺎ واژه و‬ ‫ﺟﻤﻠﻪاي ﻛﻪ ﻫﺮ روزه در ﻛﻮي و ﻛﻮه‪ ،‬ﺑﺮزن و ﺟﺎده و دﺷﺖ رد و ﺑﺪل ﻣﻲﺷـﻮد‪ ،‬اﻧﺪﻳـﺸﻪ‬ ‫ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﺑﺸﺮ از ﺗﺒﺎدل اﻳﻦ اﺻـﻮات ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل ﭼﻴـﺴﺖ؟ ﺑﺨـﺶ‬ ‫ﻛﻼﻧﻲ ازاﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ ﻳﺎ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎ ﮔﺎﻫﻲ ﭼﻨﺎن راﻳـﺞ و ﺳـﺎرياﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻛﻤﺘـﺮ ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ دﺳﺖ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ دﻋﺎ‪ ،‬ﻧﻔﺮﻳﻦ‪ ،‬دﺷﻨﺎم‪ ،‬ﻣﺘﻠﻚ و‪ ...‬اﺷـﺎره‬ ‫ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﺤﻴﻂ و اﻛﻮﻟﻮژي در زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺸﺮ ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪهاي اﻳﻔـﺎد ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﺮ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺎس ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻛﻮﺷﺶ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر در ﺑﻴﻦ ﻋﺸﺎﻳﺮ ﺑﺨﺘﻴـﺎري ﺑـﺎ ﺟﻤـﻊآوري‬ ‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ از دﻋﺎﻫﺎ و ﻧﻔﺮﻳﻦﻫﺎي ﺑﺰرﮔﺎن و ﺧـﺮدان‪ ،‬ﭘﻴـﺮان و ﺟﻮاﻧـﺎن‪ ،‬زﻧـﺎن و‬ ‫ﻣﺮدان اﻳﻞ و ﻧﺤﻮه ﻛﺎرﺑﺮد روزﻣﺮهﺷﺎن ﺑﻪ ﻣﺤﺘﻮا و ﻛﺎرﻛﺮد آﻧﻬﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻴﻔﻜﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻌﻤـﻴﻢ و‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻴﺪاﻧﻲ و ﻛـﺎوش در ﺳـﺎﺧﺘﺎر‪ ،‬رﻳﺨـﺖﺷﻨﺎﺳـﻲ و ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﻋﻨﺎﺻـﺮ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ ﭼﻮن دﻋﺎ‪،‬ﻧﻔﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻤﻨﺎ و ‪ ...‬ﻣﻲﺗﻮان زﻣﻴﻨﻪي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻨﺎﺳـﺐ و ﻧـﻮﻳﻲ را‬ ‫در ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻪ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺷﻔﺎﻫﻲ ﻳﺎ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر اﻳﻼت و ﻋﺸﺎﻳﺮ ﺑﺎز ﺟﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺧﺎص زﻧﺪﮔﻲ ﻋﺸﺎﻳﺮي )ﻛﻮچ‪ ،‬داﻣﺪاري‪ ،‬ﮔﺬرﮔﺎهﻫﺎ‪ ،‬اﻳﻞراهﻫﺎ و اﺣـﺸﺎم و ‪(...‬‬ ‫ﺳﺒﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در رﻳﺨﺖﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه و واژهﻫـﺎي ﻧـﻮﻳﻨﻲ ﻣﻮاﺟـﻪ‬ ‫ﺷﻮﻳﻢ ﻛـﻪ ﺷـﺎﻳﺪ در ﺟـﺎي دﻳﮕـﺮي ﻧﻴـﺎﺑﻴﻢ‪ .‬ﻫﺮﻛـﺪام از اﻳـﻦ ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻧﻴـﺰ ﺧـﻮد ﺑـﺎ زﻳـﺮ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎﻳﻲ ﺳﺮو ﻛﺎر دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺗﻨﻮع ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎ و ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي از ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت‬ ‫ﻗﻮم ﻧﮕﺎري‪ ،‬ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﺣﺸﻤﺖاﻟﻪ ﻃﺒﻴﺒﻲ‪(142 :1384 ،‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ درﺻﺪ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺻﻠﻲ دﻋﺎ و ﻧﻔﺮﻳﻦ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺨﺘﻴﺎري ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫‪ -2‬واژهﻫﺎ و ﺟﻤﻠﻪﻫﺎي ﺣﺎوي دﻋﺎ و ﻧﻔﺮﻳﻦ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟‬ ‫‪ -3‬ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي دﻋﺎ و ﻧﻔﺮﻳﻦ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ﺑﺨﺘﻴﺎري ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻪ داﺳﺘﺎﻧﻚﻫﺎ و ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ در دﻋـﺎ و ﻧﻔـﺮﻳﻦﻫـﺎي ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬

‫آﻓﺮﻳﻦ و ﻧﺎآﻓﺮﻳﻦ در ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم ﺑﺨﺘﻴﺎري ™ ‪71‬‬

‫ﻋﺎﻣﻪي ﺑﺨﺘﻴﺎري ﭘﺮﻛﺎرﺑﺮد ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫روش ﺗﺤﻘﻴﻖ در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس روش اﺳﻨﺎدي )ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪاي( و ﻣﻴﺪاﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻨﺎي ﻟﻐﻮي و روﻳﻜﺮد ادﺑﻲ‬ ‫در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺮاي واژهي »آﻓـﺮﻳﻦ« ‪ ،‬ﻣﻌـﺎﻧﻲ ﺗﺤـﺴﻴﻦ‪ ،‬ﺳـﺘﺎﻳﺶ‪ ،‬ﻣـﺪح‪ ،‬ﺷـﻜﺮ‪،‬‬ ‫ﺳﭙﺎس‪ ،‬ﺗﻬﻨﻴﺖ‪ ،‬ﺗﺒﺮﻳﻚ‪ ،‬ﺧﻮﺷﻲ‪ ،‬ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺳﻌﺎدت‪ ،‬ﺧﻮﺑﻲ‪ ،‬ﻧﻴﻜـﻲ‪ ،‬ﺻـﻼح‪ ،‬آﻣـﺮزشﺧـﻮاﻫﻲ‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺮده‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﺳﻌﺪ و ﻳ‪‬ﻤﻦ را ﻣﻲﺗﻮان دﻳـﺪ‪) .‬ﻣﻌـﻴﻦ‪ (72 :1364 ،‬در ﻟﻐـﺖﻧﺎﻣـﻪ ﺑـﺰرگ‬ ‫دﻫﺨﺪا » آﻓﺮﻳﻦ« ‪ ،‬دﻋﺎي ﻧﻴﻜﻲ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻓـﺮي‪ ،‬ﻓـﺮﻳﺶ‪ ،‬ﺧـﻪ‪ ،‬ﺧﻬـﻲ‪ ،‬ﺑـﻪﺑـﻪ و اﺣـﺴﻨﺖ‬ ‫ﻣﺘﺮادف اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ اﺛﺮ ﺑـﺮاي آن ﻣﻌـﺎدلﻫـﺎي ﺷـﻌﺮي زﻳـﺮ را در ذﻳـﻞ واژهي آﻓـﺮﻳﻦ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬ ‫ﻳﻜﻲ ﻳﺎدﮔﺎري ﺷﺪ اﻧﺪر ﺟﻬـﺎنﺑﺮ او آﻓﺮﻳﻦ از ﻛِﻬـــﺎن و ﻣِﻬــﺎن‬ ‫ﺳﺮ ﻧﺎﻣﻪ ﻛﺮد آﻓﺮﻳﻦ از ﻧﺨﺴﺖﺑﺮ آن ﻛﺲ ﻛﻪ او دل ز ﻛﻴﻨﻪ ﺑﺸﺴﺖ‬ ‫)ﻓﺮدوﺳﻲ(‬ ‫اﻳﻦ زﻣﺴﺘﺎن ﺑﻬﺎر دوﻟﺖ اوﺳﺖآﻓﺮﻳﻦ ﺑﺮ ﭼﻨﻴﻦ زﻣﺴﺘﺎن ﺑﺎد‬ ‫)ﻣﺴﻌﻮد ﺳﻌﺪ(‬ ‫از ر‪‬ﻫﻲ و ﺣﺠﺖ او ﺧﻮان ﺑﺮ اوﻫﺮ ﺳ‪‬ﺤ‪‬ﺮ اي ﺑﺎد ﻫﺰار آﻓﺮﻳﻦ‬ ‫)ﻧﺎﺻﺮ ﺧﺴﺮو(‬ ‫از ﻧﻈﺮ واژﮔﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ‪» ،‬آﻓﺮﻳﻦ « ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻔﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺶ ﺧﻴﺮ و ﺳﻌﺎدت و ﻧﻴﻜﻲ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺑﻲآزاري و ﺧﺎﻣﺸﻲ ﺑﺮﮔﺰﻳﻦﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺑﻪ از آﻓﺮﻳﻦ؟‬ ‫)دﻫﺨﺪا‪(122 :1372 ،‬‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﺎر اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﺎركا …و آﻓﺮﻳﻦ را ﺑـﺎ ﻟﺤﻨـﻲ ﻫﻤـﺮاه ﺑـﺎ‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﻦ ﺻﺪا و ﭼﻬﺮه ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻓﺮد ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻗﺮﻳﻨﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آﻓـﺮﻳﻦ را‬ ‫در ﻣﻌﻨﺎي ﻧﺎآﻓﺮﻳﻦ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪ .‬ﺳﺨﻦ ﺳﺮاي ﻳ‪‬ﻤ‪‬ﮕﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺗﻮ را زﻧﺪان ﺟﻬﺎن اﺳﺖ و ﺗﻨﺖ ﺑﻨﺪﺑﺮ اﻳﻦ زﻧﺪان و اﻳﻦ ﺑﻨﺪ آﻓﺮﻳﻦ ﺑﺎد!‬ ‫)ﻫﻤﺎن(‬ ‫آﻓﺮﻳﻦ )دﻋﺎ( و ﻧﻔﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻔﺄل و ﺗﻄﻴ‪ّ‬ﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮﻧﺎن ﻣﺘﻦ ﻣﺸﺨﺺ ﺗﻮﻓﻴـﻖ‪ ،‬ﺗﺄﻳﻴـﺪ و‬

‫‪ ™ 72‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﭘﻴﺮوزي را ﺑﺮاي ﻓﺮد از ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺴﺌﻠﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻴـﺸﺘﺮ ﻣﻮﺑـﺪان زرﺗـﺸﺘﻲ در آﻏـﺎز‬ ‫ﺳﺎل ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺷﺎه ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺰرﮔﺎن اﻳﺮان زﻣﻴﻦ آﻓﺮﻳﻦ را ﺟﺰﻳﻲ از ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻳﺎ رﺣﻤﺖ و ﺗﻮﻓﻴـﻖ‬ ‫او ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻧﻴﺰ آﻓﺮﻳﻦ و ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺿﺪ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪» .‬ﻧﺎ« ﻧﻔﻲ‬ ‫ﻗﺒﻞ از آﻓﺮﻳﻦ اﻳﻦ دو را ﻣﺘﻀﺎد ﻫﻢ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﺛﺒـﺎت ﺳـﺨﻦ ﻧﻤﻮﻧـﻪﻫـﺎي ﻧـﺎﺑﻬﺮه‬ ‫)ﻧﺒﻬﺮه(‪ ،‬ﻧﺎﺳﭙﺎس )ﻧﺴﭙﺎس(‪ ،‬ﻧﺎ آﻫﺎر )ﻧﺎﻫﺎر( را ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺜﺎل زد‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻣﻠﻮ در ﻛﺘﺎب ﻛﻮﭼﻪ اﻳﻦ واژه را ﺑﺪون ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﺣﺴﻨﺖ‪ ،‬ﺑﺎركاﷲ و ﻣﺮﺣﺒـﺎ‬ ‫آورده اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻫﻴﺠﺎن ﮔﻮﻳﻨﺪه ﺑﻪ »ف« ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻣﻲدﻫﺪ و ﻣﺜﻞ ﻣﻨﻈﻮم زﻳﺮ را ﺑﺮاي‬ ‫آن آورده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻋﻄـﺎي ﺑـﺰرﮔـﺎن اﻳـﺮان زﻣﻴﻦدو ﺗﺎ ﺑﺎركاﷲﺳﺖ و ﻳﻚ آﻓﺮﻳﻦ‬ ‫)ﺷﺎﻣﻠﻮ‪(552 :1385 ،‬‬ ‫در ادب رﺳﻤﻲ و ﺷﺎﻫﺎﻧﻪ آﻓﺮﻳﻦ وﻣﺪح ﺑﺎ ﺳﻮد و زﻳﺎنﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﻫﻤﺮاه ﺑـﻮد‪ .‬ﺳـﻮد‬ ‫از ﺑﺎب ﺣﻔﻆ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬اﺳﺘﻨﺴﺎخ آﺛﺎر و ﺛﺒﺖ و ﺿﺒﻂ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدﻣﻲ و زﻳﺎن از آن ﺟﻬﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﻤﻠﻖ و ﭼﺎﭘﻠﻮﺳﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﻣﺪح ﮔﺎﻫﻲ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ اﻣـﺎ ﻣﻴـﺪاﻧﻲ‬ ‫ﺑﺮاي ﻫﻨﺮﻧﻤﺎﻳﻲ ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن و اﻣﻴﺮان را ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﺻﻠﻪ و اﻧﻌﺎم واﻣﻲداﺷـﺖ‪،‬‬ ‫اﺳﺘﺎد ﺷﺎﻋﺮان و ﭘﺪر ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﻲ ـ رودﻛﻲ ـ ﻣﻲﺳﺮاﻳﺪ‪:‬‬ ‫آﻓﺮﻳﻦ و ﻣﺪح ﺳﻮد آﻳﺪ ﻫﻤﻲﮔﺮ ﺑﻪ ﮔﻨﺞ اﻧﺪر زﻳﺎن آﻳﺪ ﻫﻤﻲ‬ ‫)اﻣﺎﻣﻲ‪(162 :1381 ،‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﺑﺮرﺳﻲ اﺟﻤـﺎﻟﻲ واژهﻫـﺎي آﻓـﺮﻳﻦ و ﻧﻔـﺮﻳﻦ ) ﻧـﺎآﻓﺮﻳﻦ( در ﻗـﺎﻣﻮس‬ ‫ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ روﻳﻜﺮد ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻣﺮدﻣﻲ آن ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﺘﻮاي آﻓﺮﻳﻦ در ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻪ ﺑﺨﺘﻴﺎري‬ ‫ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻪ ﻳﺎ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﻋﻤﺪهاي از ادب و ادﺑﻴﺎت ﻫﺮ ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﮔـﺴﺘﺮدﮔﻲ‬ ‫ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ادﺑﻴﺎت رﺳﻤﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﻣﺨﺎﻃﺒـﺎن اﺻـﻠﻲ ادب ﻋﺎﻣـﻪ و ﭘﺪﻳـﺪ‬ ‫آورﻧﺪﮔﺎﻧﺶ ﻣـﺮدم و ﺗـﻮدهﻫـﺎ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮرﺳـﻲ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺷﻨﺎﺳـﺎﻧﻪ‪ ،‬روان ﻛﺎواﻧـﻪ و ﻣـﺮدم‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪي آن ـ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺳـﻪ ﻣﺒﺤـﺚ ﺟﺪاﮔﺎﻧـﻪاﻧـﺪ ـ زﻣﻴﻨـﻪي ﺗﺠﺰﻳـﻪ و ﺗﺤﻠﻴـﻞ اﻓﻜـﺎر و‬

‫آﻓﺮﻳﻦ و ﻧﺎآﻓﺮﻳﻦ در ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم ﺑﺨﺘﻴﺎري ™ ‪73‬‬

‫اﻧﺪﻳﺸﻪي ﻫﺮ ﻗﻮم و ﻣﻠﺘﻲ را در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ دﻋﺎ و ﻧﻔﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻓﺮاﻣﻮش ﺷـﺪهي ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬در دل‬ ‫داﺳﺘﺎنﻫﺎ‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻗﺼﻪﻫﺎ و ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎ اﻳﻦ دﻋﺎﻫﺎي ﺧﻮب ﻳﺎ ﺑﺪ ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﻣـﻲرود‪ .‬در ادب‬ ‫رﺳﻤﻲ و ﺷﺎﻫﺎﻧﻪ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ دﻋﺎﻫﺎ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ دارﻧﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻣﺎ را ﺑﺮآن داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ را ذﻛـﺮ ﻛﻨـﻴﻢ ﻓﺮاواﻧـﻲ‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻـﺮ و اﺟـﺰاي زﺑـﺎﻧﻲ و ﻃﺒﻴﻌـﻲ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد در آن اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﮔﻔﺘﺎر ﺳﻌﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ آﻓﺮﻳﻦ و ﻧـﺎآﻓﺮﻳﻦ را در ادب ﺷـﻔﺎﻫﻲ‬ ‫ﻣﺮدم ﺑﺨﺘﻴﺎري ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬واژهﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺐﻫـﺎ‪ ،‬ﻧﻜـﺎت ﺑـﺪﻳﻊ و ﺻـﻨﺎﻳﻊ ادﺑـﻲ در اﻳـﻦ‬ ‫ﻋﺒﺎرات ﻣﻨﺜﻮر زﻳﺒﺎ و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄﻣﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻳﻚ ﺑﺮرﺳﻲ در ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﮔﺮدآوري ﺷﺪه و ﻣﺘﻦﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ در اﻳـﻦ‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺤﺘﻮاي آﻓﺮﻳﻦﻫﺎي زﻧﺎن و ﻣﺮدان ﻗﻮم ﺑﺨﺘﻴﺎري ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻔﻜﻴﻚ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ -1‬درازي ﻋﻤﺮ‪ -2‬دﻋﺎي ﺧﻴﺮ ‪ -3‬ﺗﻘﺪﻳﺮ و ﺳﭙﺎس ‪ -4‬ﻛﺎر و ﺗﻼش ‪ -5‬ﺳﻔﺮ ﺑﻪ ﺧﻴﺮي‬ ‫)ﻣﺴﺎﻓﺮت( ‪ -6‬در ﻣﺮگ ﻋﺰﻳﺰان )ﺳـﻮﮔﻮاري( ‪ -7‬ﻋﺮوﺳـﻲ ‪ -8‬دﻋـﺎ ﺑـﺮاي ﻛﻮدﻛـﺎن ‪-9‬‬ ‫آﻓﺮﻳﻦ ﺑﺮاي اﺟﺴﺎم و ﻃﺒﻴﻌﺖ ‪ -10‬آﻓﺮﻳﻦ ﺣﻴﻮاﻧﺎت )اﻫﻠﻲ(‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪيﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫـﺎي زﻳـﺮ از ﻣـﺮدم ﮔﻮﻳـﺸﻮر ﻟـﺮ ﺑﺨﺘﻴـﺎري اﺷـﺎره‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫اﻟﻒ( درازي ﻋﻤﺮ )ﺧﻴﺮ و ﻧﻴﻜﻲ دﻳﺪن در زﻧﺪﮔﻲ(‬ ‫اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ دﻋﺎﻫﺎ و آﻓﺮﻳﻦﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﺤﺘﻮاي ﻃـﻮل ﻋﻤـﺮ و ﺧﻴـﺮ و ﻧﻴﻜـﻲ در زﻧـﺪﮔﻲ ﺑﻴـﺎن‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﭘﻴﺮ ﺑﺎي )ﭘﻴﺮ ﺷﻮي(‬ ‫‪ -2‬ﺧﻴﺮ زِ ﻋ‪‬ﺮﻣِﺖ‪ ‬ﺑﻴﻨﺎي )ﺧﻴﺮ از ﻋﻤﺮت ﺑﺒﻴﻨﻲ(‬ ‫‪ -3‬ﺧﻴﺮ ﺑِﻮﻳﻨﻲ )ﺧﻴﺮ ﺑﺒﻴﻨﻲ(‬ ‫‪ -4‬ﺧﻴﺮ زِ ﺟﻮوﻧﻴﺖ ﺑﻴﻨﺎي‪) ‬ﺧﻴﺮ از ﺟﻮاﻧﻲات ﺑﺒﻴﻨﻲ(‬ ‫‪ -5‬زِ اي ر‪‬ه ﻛﻪ اري ﺧﻴﺮ واﻧﻴﺎت آﻫﺎ )از اﻳﻦ راه ﻛﻪ ﻣﻲروي ﺧﻴﺮ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻮازت آﻳﺪ(‬

‫‪ ™ 74‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ب( ﺗﻘﺪﻳﺮ و ﺳﭙﺎس‬ ‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻧﺠﺎم ﻣﻄﻠﻮب ﻛﺎرﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪ -1‬دﺳﺘِﺖ درد ﻧﻜﻨﻪ )ﻧﻜﻨﺪ(‬ ‫‪ -2‬ﺳﺮِت درد ﻧﻜﻨﻪ‬ ‫‪ -3‬ﺧﺪا ﺧﻴﺮ ﺑِﺪِت‪) ‬ﺧﺪا ﺑﻪ ﺗﻮ ﺧﻴﺮ دﻫﺎد(‬ ‫پ( ﻛﺎر و ﺗﻼش‬ ‫‪ -1‬ﺑ‪‬ﺮ‪ 1‬زﻳﺎد )ﻣﺤﺼﻮﻟﺖ ﻓﺮاوان ﺑﺎد( اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت دﻋـﺎﻳﻲ ﻫﻨﮕـﺎم دﻳـﺪن ﻛـﺸﺎورزان در‬ ‫ﻣﺰرﻋﻪ و درو ﻣﺤﺼﻮل ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻛﺸﺎورز ﻫﻢ در ﭘﺎﺳﺦ ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ ﻋ‪‬ـﺮم زﻳـﺎد )ﻋﻤـﺮ‬ ‫زﻳﺎد(‪.‬‬ ‫‪ -2‬دون زﻳﺎد )ﮔﻠﻪي ﺷﻤﺎ زﻳﺎد ﺑﺎد( ﻫﻨﮕﺎم ﺷﻴﺮ دوﺷﻲ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷـﻮد‪ .‬دوو‪‬‬ ‫ﻳﺎ دونْ ﻣﺤﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﺳﺮ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﻳﺎ ﺑﺰﻫﺎ را ﻣـﻲﮔﻴـﺮد و ﻳـﻚ زن ﻳـﺎ‬ ‫ﭼﻮﭘﺎن آﻧﻬﺎ را ﻣﻲدوﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺗﻌﺪاد ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﻳﻚ ﻳﺎ دو ﻧﻔﺮ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ ﻛـﺎر ﺷـﻴﺮ‬ ‫دوﺷﻲ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﺰﻣـﺎن دو زن اﻳـﻦ وﻇﻴﻔـﻪ را ﻋﻬـﺪهدار ﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻓﺮادي ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﻫﺪاﻳﺖ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻓﺮار آﻧﻬﺎ ﻳـﺎ ﺧـﻮردن ﺷـﻴﺮ از ﺳـﻮي‬ ‫ﺑﺮهﻫﺎ و ﺑﺰﻏﺎﻟﻪﻫﺎ اﻃﺮاف آﻧﻬﺎ را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده و ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺷﻴﺮدوﺷـﻲ آﻧﻬـﺎ را ﻣﻴـﺎن‬ ‫ﺑﺰﻏﺎﻟﻪﻫﺎ و ﺑﺮهﻫﺎ رﻫﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪهي ﺷﻴﺮ ﺗﻮﺳﻂ آﻧﻬﺎ ﺧﻮرده ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻛﺎر ﺷﻴﺮدوﺷﻲ ﻫﻨﮕﺎم ﻏﺮوب و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﮔﻠﻪ از ﭼﺮا اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﮔـﺮ ﮔﻠـﻪ‬ ‫ﺷﺐ ﺑﻪ ﭼﺮا ﺑﺮود اﻳﻦ ﻛﺎر ﻫﻨﮕﺎم ﻇﻬﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭼﺮاي ﺷﺒﺎﻧﻪ را ﺷَﻮ‪‬ﻛَﻨﻲ ﻣـﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ‪.‬‬ ‫دﻋﺎي » دونْ زﻳﺎد«ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم زﻳﺎدي ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان و ﮔﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﭘﺎﺳﺦ ﻧﻴﺰ دﻋﺎي ﻋ‪‬ﺮم زﻳـﺎد‬ ‫ﺑﻴﺎن ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪ -3‬د‪‬س ﻣ‪‬ﺮوﺳﺎ )دﺳﺖ ﻣﺮﻳﺰاد(‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم دﻳﺪن ﻳﺎ ﻣﻼﻗـﺎت ﻛـﺴﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﻣـﺸﻐﻮل ﺑـﺎﻓﺘﻦ‬

‫‪ .1‬ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻣﺤﺼﻮل ﮔﻨﺪم ﻳﺎ ﺟﻮ ﻳﺎ ‪..‬‬

‫آﻓﺮﻳﻦ و ﻧﺎآﻓﺮﻳﻦ در ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم ﺑﺨﺘﻴﺎري ™ ‪75‬‬

‫ﻗﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺧﺮﺳﻚ‪ ،‬ﮔﺒﻪ ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ اﺑـﺰار و ﺻـﻨﺎﻳﻊ دﺳـﺘﻲ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴـﺎن ﻣـﻲﺷـﻮد و در ﭘﺎﺳـﺦ‬ ‫ﺳ‪‬ﺮﻣ‪‬ﺮوﺳﺎ )ﺳﺮ ﻣﺮﻳﺰاد( ﻣﻲﺷﻨﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫آﻳﻴﻦ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﻣﺮدان وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﻪ دﺧﺘﺮﻛﺎن ﺟﻮان ﻳﺎ زﻧﺎن ﺑﺎﻓﻨﺪه در ﺣﺎل‬ ‫ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﻲ ﭘﻮل ﻳﺎ ﺗﺤﻔﻪاي ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻧﻮﻋﻲ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺑﻪ اﻣﺮ ﻛﺎر و ﺗـﻼش اﺳـﺖ و ﺑـﻪ‬ ‫آن ﺳ‪‬ﺮﺗَﻤ‪‬ﺪاري ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪» .‬ﺗَﻤﺪار« دار ﻗﺎﻟﻲ ﻳﺎ ﮔﺒﻪ و ﺳﺎﻳﺮ ﺑﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﻋﺸﺎﻳﺮي ﭼﻮن ﭼﻮﻗـﺎ‪،‬‬ ‫ﮔﻠﻴﻢ ‪ ،‬ﻫﻮر‪ ،‬ﻫﻮرج‪ ،‬ﺗﻴ‪‬ﺮ ‪ ،‬ﻟﺖ و‪ ...‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ت( ﻣﺴﺎﻓﺮت‬ ‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﺳـﻔﺮ و وﺟـﻮد ﻣﻮاﻧـﻊ ﻣﺨﺘﻠـﻒ در ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﻋـﺸﺎﻳﺮي و‬ ‫راﻫﻬﺎي ﺳﺨﺖﮔﺬر‪ ،‬رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﺮوﺷﺎن‪ ،‬ﭘﺮﺗﮕﺎﻫﻬﺎي ﺑﻠﻨﺪ و ﺣﻴﻮاﻧـﺎت درﻧـﺪه ﻋﻤﻮﻣـﺎً‬ ‫دﻋﺎﻫﺎ و آﻓﺮﻳﻦﻫﺎﻳﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ اﻣﺮوز ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻨﺎن راﻳﺞ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﺧﺪا ﭘﺸﺖ‪ ‬ﭘ‪‬ﻨﺎت )ﺧﺪا ﭘﺸﺖ و ﭘﻨﺎه ﺗﻮ(‬ ‫‪ -2‬دﺳﺖ ﻋﻠﻲ )ع( ﻫ‪‬ﻤﺮات‪) ‬دﺳﺖ ﻋﻠﻲ )ع( ﻫﻤﺮاه ﺗﻮ(‪ .‬اﻳﻦ دﻋﺎ از ﺟﻨﺒﻪي اﻋﺘﻘـﺎدي‬ ‫از ﺷﻴﻌﻪﮔﺮي ﺑﺨﺘﻴﺎريﻫﺎ و ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪي آﻧﺎن ﺑﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ )ع( ﺣﻜﺎﻳﺖ دارد‪ ).‬ﺑﺨﺘﻴـﺎريﻫـﺎ‬ ‫ﺷﻴﻌﻪ و دوازده اﻣﺎﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ(‬ ‫‪ -3‬ﺟﺎت‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﻒ ﺳ‪‬ﻮز )ﺟﺎﻳﺖ ﻋﻠﻒ ﺳﺒﺰ(‬ ‫‪ -4‬اﻳﻤﺎم‪ ‬ﺣﺴﻴﻦ )ع( ﭘ‪‬ﻨﺎت )اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ ع ﭘﻨﺎه ﺗﻮ(‬ ‫‪ -5‬دﺳﺖِ اﺑ‪‬ﻠْﻔﻀﻞ )اﺑﻠﻔﺮض( ﻫ‪‬ﻤﺮات )دﺳﺖ اﺑﺎﻟﻔﻀﻞ ﻫﻤﺮاه ﺗﻮ(‬ ‫‪ -6‬ﺗﺎ دِلِ دات‪ ‬ﻧَﺨﻮ ﺣﺎر ﺑﻪ ﭘﺎت‪ ‬ﻧَﺮوه )ﺗﺎ دل ﻣﺎدرت ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺧﺎر ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲرود(‬ ‫ث( ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ ﻧﺰدﻳﻜﺎن‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﺴﻠﻲ دادن ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن در ﻏﻢ ﻓﻘﺪان ﻋﺰﻳﺰان دﻋﺎﻫﺎي اﻟﺘﻴﺎم ﺑﺨـﺸﻲ وﺟـﻮد دارد‬ ‫ﻛﻪ اﺑﺮاز ﻫﻤﺪردي ﺑﺎ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻋﺰا و ﺗﻌﺰﻳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﺳ‪‬ﺮِت‪ ‬ﺳ‪‬ﻠِﻤ‪‬ﺖ‪) ‬ﺳﺮت ﺳﻼﻣﺖ(‬ ‫‪ -2‬ﻫﺮﭼﻪ زِ ﻋ‪‬ﺮمِ او ﻛَﻢ اَوي ﺳ‪‬ﺮ ﻋ‪‬ﺮمِ ﺗﻮ )ﻫﺮ ﭼﻪ از ﻋﻤﺮ او ﻛﻢ ﺷﺪ‪ ،‬روي ﻋﻤﺮ ﺗﻮ(‬

‫‪ ™ 76‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ج( ﻋﺮوﺳﻲ‬ ‫ازدواج و ﻋﺮوﺳﻲ ﭘﺪﻳﺪهاي ﻣﺒﺎرك و ﻓﺮحﺑﺨﺶ اﺳﺖ و در ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻣـﺮدم ﺑﺨﺘﻴـﺎري‬ ‫ﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ اﻗﻮام اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﻪ آن ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺴﻴﺎري ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﺗﺎ ﻣﻴﻬﺎﺗﻮن ﭼﻲ دِﻧﺪاﻧﺎﺗﻮن اﺳﺒﻴﺪ ﻧَﻮﻳﺪه زِﻳﻚ ﺟ‪‬ﺪا ﻣ‪‬ﺒﺎﻳﻦ )ﺗﺎ ﻣﻮﻫﺎﻳﺘﺎن ﭼﻮن دﻧﺪان‬ ‫ﻫﺎﻳﺘﺎن ﺳﻔﻴﺪ ﻧﺸﺪه از ﻫﻢ ﺟﺪا ﻧﺸﻮﻳﺪ( ﻛﻪ ﺧﻄﺎب اﻳﻦ دﻋﺎ ﻋﺮوس وداﻣﺎد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺑﻪ ﭘﺎ ﻳ‪‬ﻚ ﭘﻴﺮ ﺑﺎﻳﻦْ )ﺑﻪ ﭘﺎي ﻫﻢ ﭘﻴﺮ ﺷﻮﻳﺪ(‬ ‫چ( ﻛﻮدﻛﺎن )ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن(‬ ‫ﺻﺪاﻗﺖ‪ ،‬ﻟﻄﺎﻓﺖ و ﺷﻴﻄﻨﺖ ﻛﻮدﻛﺎﻧﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎل ﻋﺎدي ﻳﺎ ﺣﺮﻛـﺎت‬ ‫ﺑﺎزي آﻧﻬﺎ ﻣﻮﺟﺐ رﺿﺎﻳﺖ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺰرﮔﺎن ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ دﻋﺎﻫﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از اﻳﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ -1‬دات‪ ‬و ﺑ‪‬ﻮوت داﻏﺘﻪ ﻧﺒﻴﻨﺎن )ﭘﺪر و ﻣﺎدرت داﻏﺖ را ﻧﺒﻴﻨﻨﺪ(‬ ‫‪ -2‬دات‪ ‬ﺳﻴﺖ‪ ‬رود رود ﻣ‪‬ﻜُﻨﺎ )ﻣﺎدرت ﺑﺮاي ﺗﻮ »اي ﻓﺮزﻧﺪم« ﻧﻜﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﮕﻮﻳﺪ(‬ ‫‪ -3‬ﻧﭙﻴﺴﻲ ـ ﻧﭙﻴﺴﺎي )در ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻨﺎﻳﻲ ﻧﻤﻴﺮي!(‬ ‫‪ -4‬ﻧُﻢِ ﺧﺪا )ﻧﺎم ﺧﺪا ـ در ﻣﻘﺎم ﺗﺤﺴﻴﻦ و ﺗﻌﺮﻳﻒ(‬ ‫‪ -5‬ﻣﺎﺷﺎﻻ )ﻣﺎﺷﺎ اﷲ(‬ ‫ح( ﺗﻤﺠﻴﺪ و ﺗﻌﺮﻳﻒ از اﺷﻴﺎ‬ ‫زﻳﺒﺎﻳﻲ و ﻇﺮاﻓﺖ اﺷﻴﺎ و ﺗﻤﺠﻴﺪ از آﻧﻬﺎ در ﻟﺒﺎس اﻟﻔﺎظ ﺷﻴﺮﻳﻦ و ﺟـﺬاب دﻋﺎﮔﻮﻧـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﺗﺠﻠﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ دﻋﺎﻫﺎ آراﻳﻪي ﺟـﺎنﺑﺨـﺸﻲ‪ 1‬ﻛـﻪ ﺧـﻮد ﻧـﻮﻋﻲ‬ ‫اﺳﺘﻌﺎره اﺳﺖ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﺣﻴﻦِ ﺧُﺪاﻳﻪ )ﺧﻮن ﺧﺪاﺳﺖ(‬

‫‪1. personification‬‬

‫آﻓﺮﻳﻦ و ﻧﺎآﻓﺮﻳﻦ در ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم ﺑﺨﺘﻴﺎري ™ ‪77‬‬

‫‪ -2‬ﮔﻮوﭘﻴﻐﻤﺒﺮه ) ﺑﺮادر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ (‬ ‫‪ -3‬ﮔَﻮو ﺧُﺪاﻳﻪ )ﺑﺮادر ﺧﺪاﺳﺖ( واژهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ‬ ‫از ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻋﺘﻘﺎدي و اﻳﻤﺎن ﻋﺸﺎﻳﺮ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻧﻤﻲﺗﻮان اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ دﻋﺎﻫﺎ را ﻛﻔﺮآﻣﻴﺰ‬ ‫ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﺧَﻂ ﻗﺮآﻧﻪ )ﺧﻂ ﻗﺮآن اﺳﺖ(‬ ‫‪ -5‬ﮔِﻞِ ﻣ‪‬ﻜﻴﻪ )ﺧﺎك ﻣﻜﻪ اﺳﺖ(‬ ‫ﺗﻘﺪس و ﺗﻨﺰﻳﻪ ﻣﺒﺎﻧﻲ اﻋﺘﻘﺎدي و دﻳﻨﻲ اﻳﻦ ﻣﺮدم را در ﻋﺒﺎرتﻫﺎي ﺑﻲ رﻳﺎ و ﺳﺎدة آﻧﺎن‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر دﻋﺎ و آﻓﺮﻳﻦ‬ ‫در ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ذﻛﺮ ﺷﺪه ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨـﺪي زﻳـﺮ را ﺑـﺮ ﺣـﺴﺐ ﺳـﺎﺧﺘﺎر و‬ ‫رﻳﺨﺖﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻴﺎن ﻛﺮد‪:‬‬ ‫‪ -1‬از ﻧﻈﺮ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ دو ﺷﻜﻞ زﻳﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫اﻟﻒ( ﺟﻤﻠﻪ )ﺧﻴﺮ وا ﻧﻴﺎت‪ :‬ﺧﻴﺮ ﭘﻴﺶ ﺗﻮ(‬ ‫ب( ﺷﺒﻪ ﺟﻤﻠﻪ )ﻣﺎﺷﺎﻻ(‬ ‫‪ -2‬از ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻦ ﻓﻌﻞ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ( ﺑﺪون ﻓﻌﻞ )ﻣﺎﺷﺎﻻ(‬ ‫ب( ﺑﺪون ﻓﻌﻞ )ﺣﺬف ﺑﻪ ﻗﺮﻳﻨﺔ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ـ دون زﻳﺎد(‬ ‫پ( ﺑﺎ ﻓﻌﻞ ﺧﻴﺮ ﺑﻴﻨﺎي‬ ‫ت( ﻓﻌﻞ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺖ ﻣﻨﻔﻲ )ﻧَﭙﻴﺴﺎي(‬ ‫‪ -3‬از ﻧﻈﺮ ﺗﻌﺪاد ﻛﻠﻤﻪﻫﺎ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ( ﻳﻚ واژهاي )ﻣﺎﺷﺎﻻ‪ ،‬ﻧﭙﻴﺴﺎي(‬ ‫ب( دو واژهاي )ﺧﻂ ﻗﺮوﻧﻪ‪ :‬ﺧﻂ ﻗﺮآن اﺳﺖ(‬ ‫پ( ﺳﻪ واژهاي )ﺳﺮت درد ﻧﻜﻨﻪ(‬ ‫ت( ﭼﻬﺎر واژهاي )ﺧﻴﺮ ز ﺟﻮوﻧﻴﺖ ﺑﻴﻨﺎي(‬ ‫ث( ﭘﻨﺞ واژهاي و ﺑﻴﺸﺘﺮ )ﺗﺎ دل دات ﻧَﺨﻮ ﻫﺎر ﺑﻪ ﭘﺎت ﻧﺮُوا(‬

‫‪ ™ 78‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫زﻳﺒﺎﺷﻨﺎﺳﻲ و آراﻳﻪﻫﺎي ادﺑﻲ آﻓﺮﻳﻦﻫﺎ‬ ‫از ﻧﻈﺮ زﻳﺒﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاي آﻓﺮﻳﻦﻫﺎ و ﻧﺎآﻓﺮﻳﻦﻫﺎ ﺻـﻨﺎﻳﻊ ﺷـﻌﺮي ﻳﺎﻓـﺖ اﻣـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﺟﺮأت ﻧﻤﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﭘﺪﻳﺪآورﻧﺪﮔﺎن ﻋﺎﻣﻲ اﻳـﻦ ژاﻧﺮﻫـﺎي ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮري در اﻧﺪﻳـﺸﻪي‬ ‫ﺗﺼﻨﻊ و آﻓﺮﻳﻨﻨﺪﮔﻲ ﻫﻨﺮي ﺑﻮدهاﻧﺪ ﭼﻮن وﻳﮋﮔﻲ ﮔﻮﻳﺸﻲ ﺑﺨﺘﻴﺎري ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اﻛﻮﻟـﻮژي و‬ ‫ﻣﺤﻴﻄﻲ)اﻗﻠﻴﻢ( آﻧﺎن در ﭘﻴﻮﻧﺪ اﺳﺖ و ﻣﺘﻦ ﮔﻮﻳﺸﻲ اﻳﻦ دﻋﺎﻫـﺎ ﻧـﻮﻋﻲ آراﻳـﻪﻫـﺎي ادﺑـﻲ و‬ ‫ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻟﻔﻈﻲ و ﻣﻌﻨﻮي را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪي آراﻳﻪﻫﺎي ﺑﺪﻳﻊ ﻣـﻲﺗـﻮان ﺑـﻪ ﺗـﺸﺒﻴﻪ‪،‬‬ ‫ﻛﻨﺎﻳﻪ و اﺳﺘﻌﺎره و آراﻳﻪﻫﺎي ﺗﻀﺎد‪ ،‬ﻣﺮاﻋﺎت ﻧﻈﻴﺮ و ﺟﻨﺎس اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ آﻓﺮﻳﻦ‬ ‫زﻳﺮ ﺗﺸﺒﻴﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﻨﻪ ﻣﻠﻤﻮس آن ﻣﺸﺒﻪ ﺣﺬف ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺳﺎﺧﺖ اﺳﺘﻌﺎري ﻳﺎﻓﺘـﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﮔِﻞِ ﻣ‪‬ﻜﻴﻪ )ﺧﺎك ﻣﻜﻪ اﺳﺖ(‬ ‫ﻧﻔﺮﻳﻦ )ﻧﺎآﻓﺮﻳﻦ(‬ ‫ﻧﻔﺮﻳﻦﻫﺎي ﮔﺮدآوري ﺷﺪه در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ از دﻋﺎﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣـﻲرﺳـﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺸﺮ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ و ﺣﻮادث ﺑﻪ ﻧﻔﺮﻳﻦ و دﺷﻨﺎم ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎي‬ ‫ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﺑﺨﺘﻴﺎري ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻗﺎﺑـﻞ دﺳـﺘﻪ ﺑﻨـﺪي‬ ‫اﺳﺖ‪) :‬اﻳﻦ ﻧﻔﺮﻳﻦﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻔﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻋﺘـﺮاض ﻳـﺎ ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﺑـﺎ ﻓـﺮد ﻳـﺎ ﺟﺎﻧـﺪار‬ ‫ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻳﺎ ﻏﺎﻳﺐ را در ﺧﻮد ﻧﻬﻔﺘﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ(‬ ‫اﻟﻒ( ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺑﻪ اﻧﺴﺎنب( ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺑﻪ ﺣﻴﻮاﻧﺎتپ( ﻧﻔﺮﻳﻦﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك اﻧﺴﺎن و ﺣﻴﻮان‬ ‫ت( ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺑﻪ اﺟﺴﺎم ﻳﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ‬ ‫ﻧﻔﺮﻳﻦﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ از ﻧﻈﺮ ﻣﺤﺘﻮا ﺑﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎي زﻳﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ اﺳﺖ) ﺑﺎ ﻗـﺪري ﺗﺄﻣـﻞ‬ ‫اﻧﻮاع دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ آن اﻓﺰود‪(.‬‬ ‫اﻟﻒ( ﻣﺮگ‬ ‫ب( ﺑﻴﻤﺎري‬ ‫پ( ﻧﻘﺺ ﻋﻀﻮ و ﺑﻼﻳﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ‬ ‫ت( ﺷﻮﺧﻲ و ﺗﻌﺮﻳﻒ‬

‫آﻓﺮﻳﻦ و ﻧﺎآﻓﺮﻳﻦ در ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم ﺑﺨﺘﻴﺎري ™ ‪79‬‬

‫ث( ﺗﺤﻘﻴﺮ‬ ‫ج( ﺣﻴﻮاﻧﺎت‬ ‫چ( اﺷﻴﺎء‬ ‫ح( ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺑﻪ ﺧﻮد‬ ‫اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺎرﺑﺮدي و ﻧﺤﻮه ي ﺑﻴﺎن ﻋﺸﺎﻳﺮ و روﺳﺘﺎﻳﻴﺎن ﺑﺨﺘﻴﺎري ﻣﻨﻄﻘﻪي ﻣﻮرد‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﻖ )ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻛﻮﻫﺮﻧﮓ ـ ﻣﻨﻄﻘﻪي ﺧﻮﺷﺎب زردﻛﻮه ( اﺷﺎره ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﻟﻒ( ﻣﺮگ‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻔﺮﻳﻦﻫﺎ ﻛُﺸﻨﺪه و در ﻧﻬﺎﻳﺖِ ﺑﻲرﺣﻤﻲ و ﺗﻮأم ﺑﺎ ﺧﺸﻮﻧﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ اﻟﻔـﺎظ ﺑـﻪ‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ اﻳﻦ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ 1‬ـ ﺳﺘﺎرهي ﺑﻴﺴﺖ و ﻳ‪‬ﻜُﻢ ز‪‬ﻧـﺎت‪) ‬ﺳـﺘﺎرهي ﺑﻴـﺴﺖ و ﻳﻜـﻢ ﺗـﻮ را ﺑﺰﻧـﺪ(‪.‬ﺳـﺘﺎره در‬ ‫ﺑﺨﺘﻴﺎري ﺑﺎ آﺳﺘﺎره ﺗﻔﺎوت دارد ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮر ﺳﺘﺎره درﺧﺸﺎن و ﻧﻮراﻧﻲ آﺳﻤﺎن‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﻟﻔﻆ » آﺳﺘﺎره « را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ اﻣﺎ اﮔﺮ ﻧﺤﻮﺳﺖ آﺳﻤﺎﻧﻲ و ﻧﺠﻮﻣﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﻟﻔﻆ »ﺳﺘﺎره« را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬اﻳﻦ ﻧﻔﺮﻳﻦ رﻳﺸﻪ در ﺑﺎورﻫﺎي ﻓﻠﻜﻲ وﻧﺠﻮﻣﻲ ﻋﺸﺎﻳﺮ و ﺳـﻌﺪ‬ ‫وﻧﺤﺲ ﺑﻮدن ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﻤﺎوي دارد‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ز‪‬ﻫﺮ ﻫِﻼﻫِﻞ )ز‪‬ﻫﺮ ﻛﺸﻨﺪه( ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻫﻨﮕﺎم ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮدن و اﻋﺘـﺮاض ﺑـﻪ ﮔﻮﻳﻨـﺪهي‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ و ﺳﺨﻦ ﻧﺎﻣﺮﺑﻮط ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ 3‬ـ آلْ ﺑِﻮ‪‬رِس )آل ﺑﺒﺮش( آل اﻓﺴﺎﻧﻪاي ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻴﻦ اﻗﻮام و ﻣﻠﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در اﻧﺪﻳﺸﻪي ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﻳﻚ ﺑﺨﺘﻴﺎريﻫﺎ زﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ زاﺋﻮ و ﻧﻮزادش آﺳﻴﺐ ﻣـﻲرﺳـﺎﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻋﺪهاي ﻫﻢ آن را ﻳﻚ ﻋﻘﺎب ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪) .‬اﺣﻤﺪ ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ‪(76-7 :1371 ،‬‬ ‫‪ 4‬ـ ﻳﺘﻴﻢ ﻳ‪‬ﺴﻴﺮ ﺑﺎي ) ﻳﺘﻴﻢ و ﺻﻐﻴﺮ ﺷﻮي(‬ ‫در ﻣﻨﻄﻘﻪي ﺑﺨﺘﻴﺎري اﻣﺎﻣﺰادهﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ از اوج دﻳﻨـﺪاري و ﻳـﺰدان‬ ‫ﭘﺮﺳﺘﻲ اﻳﻦ ﻗﻮم ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺗﻮﺳﻞ ﺟﺴﺘﻦ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ در ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻳﺎ آﻓﺮﻳﻦﻫـﺎي اﻳﻠﻴـﺎﺗﻲ‬ ‫از ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ آﻧﺎن ﺑﺮﻣﻲﺧﻴﺰد‪.‬‬ ‫‪ -5‬ﻫ‪‬ﻮ‪‬رِتِ ﺑ‪‬ﺮانْ )ﺑﻴﺎرِنْ( ) ﺧﺒﺮ ﻣﺮﮔﺖ را ﺑﺒﺮﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﻴﺎورﻧﺪ(‬ ‫‪ -6‬ﺑ‪‬ﻮوت )دات‪ (‬ـ ﮔﻮوت ﻣﻴﺮا )ﭘﺪر‪ ،‬ﻣﺎدر‪ ،‬ﺑﺮادرت ‪ ...‬ﺑﻤﻴﺮﻧﺪ(‬

‫‪ ™ 80‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫‪ -7‬ﺧُﺪاي ﻧَﺪاﺷْﺘُﻤﺘﻲ )اي ﻛﺎش ﺗﻮ را ﻧﺪاﺷﺘﻢ ـ ﻛﻨﺎﻳﻪ از ﻣﺮدن(‬ ‫‪ -8‬آردِ ﮔﻨﺪم ﻣِﻦِ ﻫ‪‬ﻮﻧﻪ )ﻫﻮوه( ﺑ‪‬ﻮوت ﭘ‪‬ﻬﺴﺎ )ﭘﺴﺎ( )آرد ﮔﻨﺪم در ﺧﺎﻧﻪي ﭘﺪرت ﭘﺨﺘـﻪ‬ ‫ﺷﻮد(‬ ‫در ﻗﺪﻳﻢ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﮔﺮاﻧﻲ و ﻛﻤﺒﻮد ﮔﻨﺪم ﻓﻘﻂ در ﻣﺮاﺳﻢ رﺳﻤﻲ ﻣﺜﻞ ﻋﺮوﺳﻲ ﻳﺎ ﻓﺎﺗﺤـﻪ‬ ‫ﺧﻮاﻧﻲ ﻳﺎ ﻣﻬﻤﺎﻧﻲ ﻣﻬﻢ آرد ﮔﻨﺪم ﭘﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ ﻳﺎ‬ ‫ﻧﻮن اﺳﺒﻴﺪ ﻣﻦ ﺣﻮﻧﺖ ﭘﻬﺴﺎ ﻧﺎن ﺳﻔﻴﺪ در ﺧﺎﻧﻪ ات ﭘﺨﺘﻪ ﺷﻮد) ﻗﻨﺒﺮي‪(648 :1381 ،‬‬ ‫‪ -9‬زِ ﻧُﻔﺖِ ﻛُﻮو ﻫ‪‬ﻮا ﺑﺎي‪) ‬ﺑﻮوي( ) از ﻟﺒﻪي ﻛﻮه ﭘﺮت ﺷﻮي( ﻧُﻔﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎي دﻣـﺎغ و‬ ‫ﺑﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻠﻮي ﭘﺎ و ﻛﻔﺶ و ﺑﺮﺧﻲ ﭼﻴﺰﻫﺎي دﻳﮕﺮ را ﻧﻴﺰ ﻧُﻔﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻧُﻔﺖ ﭘﺎ )ﻧﻮك‬ ‫ﭘﺎ( ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در زﺑﺎن ﻣﻌﻴﺎر دﻣﺎﻏﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪.‬‬ ‫‪ -10‬ﭘ‪‬ﺮي ﭘ‪‬ﻨﺠﻪ ﻛﻮو ز‪‬ﻧﺎت‪) ‬ﺑِﺖ‪ ‬ﺷﻮا( )ﭘﺮي ﭘﻨﺠﻪي ﻛﺒﻮد ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺰﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺗـﻮ ﺿـﺮﺑﻪ‬ ‫ﺑﺰﻧﺪ()اﺣﻤﺪﺳﻠﻄﺎﻧﻲ‪(77 :1371 ،‬‬ ‫‪ -11‬آﺳﺘﺎرهت زِ آﺳﺘﻤﻮنْ ﻛَﻬﻨﺎ )ﺳﺘﺎرهات از آﺳﻤﺎن ﺑﻴﻔﺘﺪ(‬ ‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﺑﺎور ﻣﺮدم ﺑﺨﺘﻴﺎري ﻫﺮ ﻓﺮد در آﺳﻤﺎن ﺳﺘﺎرهاي دارد ﻛﻪ از آن اوﺳـﺖ و ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺮﮔﺶ ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﺣﺮﻛﺖ ﺷﻬﺎب ﺳﻨﮓ را ﺣﺎﻟﺖ اﻓﺘـﺎدن ﺳـﺘﺎرهي ﻛـﺴﻲ )ﻳﻌﻨـﻲ‬ ‫ﻣﺮگ( ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪12‬ـ ﺧﺪا زِ ري ز‪‬ﻣﻴﻦْ وردارِت‪) ‬ﺧﺪا از روي زﻣﻴﻦ ﺑﺮداردت(‬ ‫‪13‬ـ ﺧَﻮ ور ﺧَﻮ‪ ‬رواي )ﺧﻮاب ﺑﻪ ﺧﻮاب ﺑﺮوي(‬ ‫‪14‬ـ ﻧَﺪاﺷْﺪ‪‬وﻣﺘﻲ )اي ﻛﺎش ﻧﺪاﺷﺘﻤﺖ(‬ ‫‪15‬ـ واﺑﺎ اُﻓﺘَﻮ‪ ‬رواي )ﺑﺎ آﻓﺘﺎب ﺑﺮوي‪ ،‬ﻏﺮوب ﻛﻨﻲ(‬ ‫‪16‬ـ ﮔَﻔْﺘَﺮ زِ ﻳﻮ ﮔَﻔْﺘَﺮ ﻧَﺒﺎي )از اﻳﻦ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻧﺸﻮي(‬ ‫‪17‬ـ ﺟﺎس‪ ‬ﻧَﻤ‪‬ﻬ‪‬ﻨﻲ )ﺟﺎﻳﺶ ﻧﻤﺎﻧﻲ( ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻲﻋﺮﺿﻪ ﻓﺮد ﻻﻳﻖ‬ ‫‪18‬ـ ﻏَﻴ‪‬ﻮ ﺑﺎي )ﻏﻴﺐ ﺷﻮي(‬ ‫‪ -19‬ﺳ‪‬ﻼﺗﻴﻦ )ﺳﺮﻃﺎن(‬ ‫ب( ﺑﻴﻤﺎري‬ ‫ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺑﻴﻤﺎر ﻛﺮدن ﻓﺮد ﺑﻴـﺎن ﻣـﻲﺷـﻮد و ﺷـﺨﺺ ﺣﺎﺿـﺮ ﺑـﻪ‬

‫آﻓﺮﻳﻦ و ﻧﺎآﻓﺮﻳﻦ در ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم ﺑﺨﺘﻴﺎري ™ ‪81‬‬

‫ﺳﺨﺘﻲ و رﻧﺞ ﻧﺎﺷﻲ از زﻳﺎن و ﺧﺴﺎرت ﺟﺴﻤﻲ و ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -1‬روز ﺧَﺸِﺖ‪ ‬دِﻧﺪونْ د‪‬ردِت‪ ‬ﺑﺎ )روز ﺧﻮش ﺗﻮ دﻧﺪان دردت ﺑﺎﺷﺪ(‬ ‫‪ -2‬دِﻟِﺖ‪ ‬ﺑﻪ د‪‬رد آ )دﻟﺖ ﺑﻪ درد ﺑﻴﺎﻳﺪ(‬ ‫‪ -3‬ﻛُﻬﻤﻴﺮ ز‪‬ﻧﺎت‪) ‬ﻛﻮﻫﻤﻴﺮ ﺑِﺰﻧﺪت( ﻧﻮﻋﻲ ﺑﻴﻤﺎري داﻣﻲ اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻮه‬ ‫ﻣﺮگ؛ ﻣﺮﮔﻲ ﻛﻪ در ﻛﻮه اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ‬ ‫‪4‬ـ ﺟِﻨﺪونْ ﺑ‪‬ﺮاﻧِﺲ )ﺟﻦﻫﺎ ﺑﺒﺮﻧﺶ(‬ ‫‪5‬ـ ﭘِﺮ دﻳﺰِت‪ ‬ز‪‬ﻧﺎ )ﭘﺮي ﺑﻪ ﭘﺮو و ﭘﺎي ﺗﻮ ﺑﺰﻧﺪ( ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ از ﺳﺮ ﺗﺤﺒﻴﺐ ﻳﺎ ﻋﺎﻃﻔﻪ ﮔﻔﺘـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻔﺮﻳﻦ را ﻫﻨﮕﺎم ﻗﻬﺮ ﻛﻮدﻛﺎن و ﻟﺠﺒﺎزي آﻧﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪6‬ـ ﭼ‪‬ﻠﻤﻪ ﺑﺮات )ﭼﻠﻤﻪ ﺑﺒﺮدت( ﻧﻮﻋﻲ ﺑﻴﻤﺎري ﻛﻪ در آن ﻓﺮد ﺳﺴﺖ و ﺑﻲﺣﺎل ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ آرد ﺧﻤﻴﺮي درﺳﺖ ﻛﺮده و روي ﺑﺪﻧﺶ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪7‬ـ ﻛِﺮم‪ ‬ﺑﻪ ﻻﺷِﺖ‪ ‬اُوﻓﺘﺎ )ﻛﺮم ﺑﻪ ﺑﺪﻧﺖ ﺑﻴﻔﺘﺪ(‬ ‫‪8‬ـ ﺗﻴﺎت‪) ‬ﺗﻴﻬﺎت( اﺳﺒﻲ )اﺳﺒﻴﺪ( )ﭼﺸﻤﻬﺎﻳﺖ ﺳﻔﻴﺪ ﺷﻮد(‬ ‫ﺳﻔﻴﺪ ﭼﺸﻤﻲ ﻛﻨﺎﻳﻪ از ﻛﻮري اﺳﺖ )ﺛﺮوت‪(103 :1364 ،‬‬ ‫‪9‬ـ زِت‪ ‬ﻧﺎ اُﻣﻴﺪ ﺑﺎم‪) ‬از ﺗﻮ ﻧﺎ اﻣﻴﺪ ﺷﻮم( ﻣﺄﻳﻮﺳﻲ و ﻧﺎاﻣﻴﺪي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻴﻤﺎري ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪10‬ـ اَو ﭘ‪‬ﻨﺪ‪‬و‪ ‬ﺑﺎي )ﺗﺎول ﺑﺰﻧﻲ(‪ .‬ﺑﺮ اﺛﺮ ﺑﻴﻤﺎري ﻳﺎ ﻫﺮ ﭼﻴﺰ دﻳﮕـﺮي ﺗﻤـﺎم ﺑـﺪﻧﺖ ﺗـﺎول‬ ‫ﺑﺰﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪11‬ـ رﻳﺶ‪ ‬ﻣﻦ ﮔِﻠﻴﺖ‪ ‬و‪‬ﺳﺖ‪) ‬زﺧﻢ در ﮔﻠﻮﻳﺖ اﻓﺘﺎد(‬ ‫‪12‬ـ آﺗِﺸَﻚ‪ ‬ﺧُﻮراي‪) ‬آﺗﺸﻚ ﺑﺨﻮري( ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻛﺮدن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﻐﻮل ﺧـﻮردن ﭼﻴـﺰي‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪13‬ـ ﻧﻪ ﺳ‪‬ﻼم و ﻧﻪ ﻋ‪‬ﻠﻴﻚ‪ ،‬رِﻧْﺞ‪ ‬ور ﺑ‪‬ﻨﻪ ﻧﺎت‪) ‬ﻧﻪ ﺳﻼم و ﻧﻪ ﻋﻠﻴﻚ‪ ،‬رﻧﺞ ﺑﻴﺦ ﮔﻠﻮﻳﺖ(‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻓﺮدي ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﮔﻨﺎﻫﻜﺎر ﻳﺎ ﺧﻄﺎﻛﺎر ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻃﻠﺒﻜـﺎر از ﺧـﻮد در ﺟﻤﻌـﻲ ﺳـﻼم‬ ‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪14‬ـ ﻧﺎﺑﻮد ﺑﺎي ﭼﻲ ﺳ‪‬ﺮ ﻛَﭽ‪‬ﻞْ و ﺗُﻮﻟﻪي ﺗَﻮِﺳﺘُﻮنْ )ﻣﺜﻞ ﺳﺮ ﻛﭽﻞ و ﺗﻮﻟﻪي ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﻧﺎﺑﻮد‬ ‫ﺷﻮي(‬

‫‪ ™ 82‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﺗﻮﻟﻪ ﮔﻴﺎه ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺧﻮزﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺷﻮﺷﺘﺮ‪ ،‬دزﻓﻮل و ﻧﻮاﺣﻲ‬ ‫ﺑﺨﺘﻴﺎريﻧﺸﻴﻦ )ﻣﺴﺠﺪ ﺳﻠﻴﻤﺎن( ﻣﺼﺮف ﻏﺬاﻳﻲ دارد‪.‬‬ ‫‪15‬ـ ﺗَﻮو ﮔَﭗ‪ ‬ﻛُﻨﺎي )ﺗﺐ ﺑﺰرگ ﺑﻜﻨﻲ( ﺗﺐ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﺪت ﻛﻮدﻛـﺎن ﻛـﻪ ﮔـﺎﻫﻲ ﭼﻨـﺪ‬ ‫ﻫﻔﺘﻪ اداﻣﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫‪16‬ـ ﻣ‪‬ﭽﻮلْ ﺑﺎي )ﻣﭽﺎﻟﻪ ﺷﻮي( ﻧﻔﺮﻳﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻻﻏﺮي‪ ،‬ﺿـﻌﻒ و ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﺑـﺪن ﻓـﺮد‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪17‬ـ ﺧُﺪا ﺳﻴﺖ‪ ‬ﻧَﺨﺎ )ﺧﺪا ﺑﺮاﻳﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ( ﺑﺎور اﻳﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻫـﺮ ﺧـﻮب وﺑـﺪي از‬ ‫ﺧﺪاﺳﺖ و ﻣﺎ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺎ ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪا ﻫﻤﺮاﻫﻴﻢ‪.‬‬ ‫‪18‬ـ ﺳ‪‬ﻠِﻤ‪‬ﺖ‪) ‬ﺳ‪‬ﻠﻤﺖ ﻛﺎر ﻧَﻜُﻨﺎي( ) ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺘﻲ ﻛﺎر ﻧﻜﻨﻲ(‬ ‫‪19‬ـ دِﻟِﺖ‪ ‬ﭼﻲ دِﻟُﻢ‪ ‬ﺑﺎ )دﻟﺖ ﭼﻮن دﻟﻢ ﺷﻮد‪ :‬درد ﻣﻨﺪ ﺷﻮي(‬ ‫پ( ﻧﻘﺺ ﻋﻀﻮ و ﺑﻼﻳﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ‬ ‫‪1‬ـ ﻛﻮر ﺑﺎي )ﻛﻮر ﺷﻮي(‬ ‫‪2‬ـ ﭼِﻞِ ﻣِﺮك‪ ‬ﺑﺎي )دﺳﺘﺖ از ﺑﺎزو آوﻳﺰان ﻳﺎ ﻗﻄﻊ ﺷﻮد(‬ ‫‪3‬ـ دﻳﻠَﻖْ ﺑﻪ ﻫ‪‬ﻮوه ﺑ‪‬ﻮوت )آﺗﺶ در ﺧﺎﻧﻪي ﭘﺪرت(‬ ‫‪4‬ـ ر‪‬وت‪ ‬ﺑ‪‬ﺮا ) راﻧﺖ ﺑﺒﺮد(‬ ‫‪5‬ـ ﺳ‪‬ﺮ ﻓُﺮوﻣﺎت ر‪‬واي )ﺑﻤﻴﺮي( اﻳﻦ ﻧﻔﺮﻳﻦ در ﻣﻘﺎم ﻧﺎﺑﻮدي ﻛﻠﻲ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺣﺎدﺛﻪ ﻳـﺎ ﺳـﻴﻞ‬ ‫ﺑﻨﻴﺎنﻛﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪6‬ـ ﺗﻴﺮ ﻛَﻮوﻧْﺪار ز‪‬ﻧﺎت‪) ‬ﺗﻴﺮ ﻛﻤﺎﻧﺪار ﺑﺰﻧﺪت(‬ ‫ت( ﺷﻮﺧﻲ و ﺗﻌﺮﻳﻒ‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻔﺮﻳﻦﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﺤﺘﻮاي ﺷﻮﺧﻲ و از ﺳﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺗﻮأم ﺑﺎ ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻀﺎد ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪1‬ـ ﺗَﺶ‪ ‬ﺑﻪ ﻛﺎرِت‪) ‬آﺗﺶ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺗﻮ!(‬ ‫‪2‬ـ ﺗَﺶ‪ ‬ﮔِﺮﻳﺪه )آﺗﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ(‬ ‫ﺗﺶ ﮔﺮﻳﺪه ﭼِﻘَﺪ‪ ‬ﺗﻲ ﻛﺎلِ‬ ‫دوش دﻳﺪم ﻛﻪ ﺧﺲ ﺑﻪ ﺧﺲ اﻳﮕﺪ‬

‫آﻓﺮﻳﻦ و ﻧﺎآﻓﺮﻳﻦ در ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم ﺑﺨﺘﻴﺎري ™ ‪83‬‬

‫دﻳﺮوز دﻳﺪم ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬آﺗﺶ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﭼﻘـﺪر ﭼ‪‬ـﺸﻢ ﻛـﺎل ـ ﻗـﺸﻨﮓ ـ اﺳـﺖ‬ ‫)رﻳﻴﺴﻲ ﺑﺨﺘﻴﺎري‪(58 :1370 ،‬‬ ‫‪3‬ـ ﺧَﻴﺮِت‪ ‬ﻧﻲ )ﺧﻴﺮت ﻧﻴﺴﺖ ﻳﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ(‬ ‫‪4‬ـ و‪‬ﻻ ﻛﻪ ) واﷲ ﻛﻪ ‪( ...‬‬ ‫ﻧﻮﻋﻲ ﺻﻮت ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺟﺎي ﺗﻌﺠﺐ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪5‬ـ ﮔُﺮگ ﺧُﻮرات‪) ‬ﮔﺮگ ﺑﺨﻮردت( ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن‪.‬اﻳﻦ ﻧﻔـﺮﻳﻦ از ﺳـﺮ ﺷـﻮﺧﻲ و‬ ‫اﻇﻬﺎر ﻟﻄﻒ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ث( ﺗﺤﻘﻴﺮ‬ ‫اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻧﻔﺮﻳﻦﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﻮﻋﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺤﻘﻴﺮ آﻣﻴﺰ و اﻫﺎﻧﺖ اﺑﺮاز ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻋﺒﺎرات اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ‬ ‫ﻧﻔﺮﻳﻦﻫﺎ ﻛﻮﺗﺎه و ﺗﻨﺪ و ﺑﺎ ﺻﻴﻐﻪي ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﻫ‪‬ﻼ ﻣِﻦْ ﺳ‪‬ﺮِت‪) ‬ﺧﺎك ﺑﺮ ﺳﺮت(‬ ‫‪ -2‬ﺗَﺸِﺖ ﻛﻮر )آﺗﺶ ﺗﻮ ﺧﺎﻣﻮش(‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪهي ﺑﺎور ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ اﻳﺮان اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺎﻣﻮش ﻛﺮدن آﺗﺶ ﮔﻨﺎه و ﻧﺸﺎﻧﻪي‬ ‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ اﺳﺖ و از رﮔﻪﻫﺎي ﻓﻜﺮي و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﺮدﻣﺎن اﻳﻦ دﻳﺎر ﻗﺒﻞ از ﺗـﺸﺮف‬ ‫ﺑﻪ دﻳﻦ ﻣﺒﻴﻦ اﺳﻼم ﺣﻜﺎﻳﺖ دارد‪ .‬ﻫﻨﻮز ﺑﺨﺘﻴﺎريﻫﺎ ﺑـﻪ ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﻫﻤﭽـﻮن زﻣـﻴﻦ‪،‬‬ ‫آﺳﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺎه‪ ،‬ﺳﺘﺎره‪ ،‬ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬آﺗﺶ‪ ،‬روﺷﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺧﺎك و‪ ...‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ) ﻗﻨﺒـﺮي‪،‬‬ ‫‪(135 :1381‬‬ ‫‪ -3‬ﻣﻴﻬﺎتِ )ﺗﺮﻧﻪﻫﺎﺗﻪ( ﻛَﻨﺎي )ﻣﻮﻫﺎﻳﺖ را ﺑﻜﻨﻲ( ﻛﻨﺎﻳﻪ از ﻋﺰاداري ‪.‬زﻧﺎن ﺑﺨﺘﻴﺎري ﺑﺮاي‬ ‫ﻣﺮگ ﻋﺰﻳﺰان وﻧﺰدﻳﻜﺎن ﮔﻴﺴﻮان ﺧﻮد را ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﺮﭼﻬﺮه ﻧـﺎﺧﻦ ﻣـﻲﻛـﺸﻨﺪ ‪ ).‬داﺳـﺘﺎن‬ ‫رﺳﺘﻢ و ﺳﻬﺮاب و ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻬﻤﻴﻨﻪ (‬ ‫‪ -4‬ﺷﻴﻮ‪‬نْ ﮔِﺮات )ﺷﻴﻮن ﺑﮕﻴﺮدت(‬ ‫‪ -5‬و‪‬ر ﺗُﺮِس رواي )ﺑﻪ راﻫﺶ ﺑﺮوي( ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺑﻪ ﻳﻚ واﻗﻌﺔ ﻣﻌﺮوف‬ ‫‪ -6‬ﻧَﺰَﻧﺎي‪ ،‬ﻧَﮕﻮﻫﻲ‪ ،‬ﻧَﺨُﻮوِي ‪) . ...‬ﻧﺰﻧﻲ‪ ،‬ﻧﮕﻮﻳﻲ‪ ،‬ﻧﺨﻮاﻧﻲ ‪ ( ...‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻔـﺮﻳﻦ ﻫﻨﮕـﺎم‬ ‫ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲ از اﻧﺠﺎم ﻛﺎر ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ -7‬ﻗَﺘَﻠﺘِﻪ ﺑِﻜَﻦْ )ﮔﻮرت را ﮔﻢ ﻛﻦ(‬

‫‪ ™ 84‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫‪ -8‬ﻧَﺒﻴﻨﺎﻣِﺖ‪) ‬ﻧﺒﻴﻨﻤﺖ(‬ ‫ج( ﺣﻴﻮاﻧﺎت‬ ‫ﭼﻮن ﻋﺸﺎﻳﺮ ﺑﺨﺘﻴﺎري در زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﺑﺎ اﺣﺸﺎم و دامﻫـﺎ ﺳـﺮوﻛﺎر دارﻧـﺪ ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم‬ ‫ﺳﺨﺘﻲ و رﻧﺞ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺰ‪ ،‬اﺳﺐ‪ ،‬ﻗﺎﻃﺮ‪ ،‬ﮔﺎو‪ ،‬ﺳﮓ و ‪ ...‬ﺣﻴﻮاﻧـﺎﺗﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻧﺴﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ راﺑﻄﻪي ﻛﺎري را دارﻧﺪ‪) .‬ﻫﻤﻴﻦ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﮔﺎﻫﻲ ﭼﻨﺎن ﻋﺰﻳﺰ و‬ ‫دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻟﻔﺎظ ﻣﺤﺒﺖ آﻣﻴﺰ ﺧﻄﺎب ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ(‬ ‫‪1‬ـ ﺷﺎﺧِﺖ ﻛﻬﻨﺎ )ﺷﺎﺧﺖ ﺑﻜﻨﺪ(‬ ‫‪2‬ـ دﻳﻨِﺖ‪ ‬ﻛَﻬﻨﺎ ـ ﺑﺮا )دﻣﺖ ﺑﻜﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﺒﺮد(‬ ‫‪3‬ـ ز‪‬ووت ﺑ‪‬ﻬﺮا )زﺑﺎﻧﺖ ﺑﺒﺮد(‬ ‫‪4‬ـ ﮔﺮﮔﻲ ﺑﺎنْ )ﮔﺮﮔﻲ ﺷﻮﻧﺪ( ﺑﺮاي ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان و ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﭼﻮﭘﺎن را اذﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪5‬ـ ﮔُﺮگ ﺧﻮراس )ﮔﺮگ ﺑﺨﻮردش(‬ ‫‪6‬ـ ﻛَﻠﻪ ﭘﺎﭼِﺘِﻪ ﺧﻮرام )ﻛﻠﻪ ﭘﺎﭼﻪي ﺗﻮ را ﺑﺨﻮرم(‬ ‫‪7‬ـ ﻛﺎرد ﺑﻪ ﺗﻴﺸﻨﻴﺖ‪) ‬ﻛﺎرد ﺑﻪ ﮔﻠﻮﻳﺖ(‬ ‫‪ -8‬ﮔَﺮدﻧِﺖ‪ ‬ﺑﻪ ﮔَﻢِ ﮔﺮگ )ﭘﻠﻨﮓ ﻳﺎ ‪) (...‬ﮔﺮدﻧﺖ ﺑﻪ دﻧﺪان ﮔﺮگ‪ ،‬ﭘﻠﻨﮓ ﻳﺎ ‪(...‬‬ ‫‪9‬ـ ﻳ‪‬ﻤﺎن )ﻳﺎﻣﺎن( ﻧﻔﺮﻳﻨﻲ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ ﺑﻴﻦ اﻧﺴﺎن و ﺣﻴﻮان اﺳﺖ وﻟـﻲ در اﺻـﻞ ﺑـﻪ ﻗـﺎﻃﺮ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫چ( اﺷﻴﺎء‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺎر و ﺳﺨﺘﻲ ﻳﺎ در ﺣﺎل ﺧﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ اﺷﻴﺎ و ﻛﺎﻻﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻧﻔـﺮﻳﻦ ﮔﻔﺘـﻪ ﻣـﻲﺷـﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﻔﺮﻳﻦ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ اﺷﻴﺎء ﺑﻪ وﻳﮋه اﺑﺰار و وﺳﺎﻳﻞ ﻛﺎر و زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎ روﻳﻜﺮد ﻛـﻮچ و ﺟﺎﺑﺠـﺎﻳﻲ‬ ‫ﻣﺘﻤﺎدي و ﺳﺮﻳﻊ ﻟﻮازم ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄﻣﻞ و ﺗﺤﻘﻴﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺸﺎﻳﺮ ﺗﻤﺎم ﻳﺎ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪهاي از اﺳﺒﺎب‬ ‫و اﺛﺎﺛﻴﻪ ﺧﻮد را از ﻳﻴﻼق ﺑﻪ ﻗﺸﻼق و ﺑﻪ ﻋﻜﺲ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﺟﺎت‪ ‬ﻣ‪‬ﻬﻨﺎ )ﺟﺎﻳﺖ ﺑﻤﺎﻧﺪ( وﻗﺘﻲ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﺧﻴﻠﻲ دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬او‪ ‬ﻟِﻔَﻮ‪ ‬ﺑ‪‬ﺮاس )ﺳﻴﻞ ﺑﺒﺮدش(‬

‫آﻓﺮﻳﻦ و ﻧﺎآﻓﺮﻳﻦ در ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم ﺑﺨﺘﻴﺎري ™ ‪85‬‬

‫‪ -3‬ﺑﻪ ﻳﻪ وارﮔِﻪ دﻳﺮي ﻣ‪‬ﻬ‪‬ﻨﺎ ﻳﺎ ﺟﺎوارﮔﻪ ﻣﻬﻨﺎ )ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮕـﺎه ـ ﺑﺎرﮔـﺎه ـ دوري ﺑﻤﺎﻧـﺪ ﻳـﺎ‬ ‫ﺟﺎي ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه ﺑﻤﺎﻧﺪ(‬ ‫‪ -4‬ﻫﻴﺮد و ﺗَﻠﻮ ﺑﺎ )ﺧﻮرد و ﺧﺮاب ﺷﻮد(‬ ‫‪ -5‬ﻟَﻬ‪‬ﻨَﺖِ ﺧُﺪا ـ ﻟﻬﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺎ )ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ـ ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺷﻮد(‬ ‫‪ -6‬ﻧَﻮ ﺑِﻤ‪‬ﻬﻨﻲ )ﻧُﻮ ﺑﻤﺎﻧﻲ(‬ ‫ح( ﺧﻮد‬ ‫اﻧﺴﺎن از ﺳﺮ ﺧﺸﻢ و ﻳﺎ از ﺳﺮ ﻣِﻬﺮ و ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻲ از ﻛﺮدهي ﺧﻮد ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻔﺮﻳﻦﻫﺎي ﺗﻨﺪي‬ ‫را ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻔﺮﻳﻦﻫﺎ رﻳﺸﻪ در ﻧﺎﻛﺎﻣﻲﻫﺎ و ﻏﻢ و ﻏﺼﻪ از ﻛﺮدهﻫـﺎ‬ ‫ﻳﺎ ﻧﺎﻛﺮدهﻫﺎ دارد‪.‬‬ ‫‪1‬ـ ﺳ‪‬ﺮُمِ ﺧﻮراي )ﺳﺮم را ﺑﺨﻮري( ﺳﺮﺧﻮري ﻛﻨﺎﻳﻪ از ﻣﺎﻧﺪن ﭘﺲ از ﻛﺴﻲ در اﻳﻦ دﻧﻴﺎ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﺣ‪‬ﻠﻮاﻣﻪ ﭘ‪‬ﺰاي )ﺣﻠﻮاﻳﻢ را ﺑﭙﺰي( ﻛﻨﺎﻳﻪ از ﻣﺮدن و ﭘﺨـﺘﻦ ﺣﻠـﻮاي ﻓﺎﺗﺤـﻪي ﻛـﺴﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪3‬ـ د‪‬ردِتِ ﺧُﻮرام )دردت را ﺑﺨﻮرم(‬ ‫‪4‬ـ دردِتِ ﭼﻴﻨﺎم‪) ‬دردت را ﺑﭽﻴﻨﻢ(‬ ‫‪5‬ـ ﻧﺒﻴﻨﺎﻳ‪‬ﻢ )ﻣﺮا ﻧﺒﻴﻨﻲ(‬ ‫‪6‬ـ ﺑﻲ دا ﺑﺎي )ﺑﻲ ﻣﺎدر ﺷﻮي( ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﻲ رﻧﺠﻲ ﺑﺒﻴﻨﺪ ﻳـﺎ ﺧﻴﻠـﻲ ﮔﺮﻳـﻪ ﻛﻨـﺪ‬ ‫ﻣﺎدر در ﻣﻘﺎم ﺗﺤﺒﻴﺐ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺮﮔﻢ ﺑﺪه ﻳﺎ ﺧﺎك ﺑﻪ ﺳﺮم‪.‬‬ ‫‪7‬ـ دات‪ ‬ﻣﻴﺮا )ﻣﺎدرت ﺑﻤﻴﺮد( در ﻣﻘﺎم ﺗﺤﺒﻴﺐ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻳﺎ دﻳﮕﺮي ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻔﺮﻳﻦ‬ ‫ﻧﻔﺮﻳﻦﻫﺎ و آﻓﺮﻳﻦﻫﺎ از ﻧﻈﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺑﺎ اﻧﺪﻛﻲ ﺗﻔﺎوت ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎً ﻣـﺸﺎﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮﻧـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان آن را از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻣﻮﺳﻴﻘﺎﻳﻲ و درونﻣﺎﻳﻪاي ﻧﻔﺮﻳﻦﻫـﺎ داﻧـﺴﺖ‪ .‬ﻧﻔـﺮﻳﻦﻫـﺎ در‬ ‫ﻋﺒﺎرتﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎﻫﺘﺮ و ﺑﺴﺎﻣﺪ واژﮔﺎﻧﻲ ﺑﺎ روﻳﻜﺮد دﻋﺎﻳﻲ و ﺗﻨﺪ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ در‬

‫‪ ™ 86‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻟﺤﻦ آن‪ ،‬ﺗﻴﺰي‪ ،‬ﺗﻨﺪي ﮔﻮﻳﻨﺪه و ﻫﻴﺠﺎن دروﻧﻲ‪ ،‬ﺧﺸﻢ و ﻛﻮﺑﻨﺪﮔﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي‬ ‫دارد و در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد ﻧﻔﺮﻳﻦﻫﺎ ﺑﻴﺶ از دﻋﺎ و آﻓﺮﻳﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ از ﻗﻮهي ﻗﻬﺮﻳﻪ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺸﺮ ﺑﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺳﺮ ﺳﺨﺖ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻼﻳﻤـﺎت و ﻧـﺎﻣﺮاديﻫـﺎي‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻪ ﺧﺎص ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻋﺸﺎﻳﺮي و ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫آراﻳﻪﻫﺎي ادﺑﻲ در ﻧﻔﺮﻳﻦﻫﺎ‬ ‫از ﻧﻈﺮ ادﺑﻲ ﺑﺮرﺳﻲ درونﻣﺎﻳﻪي ﻣﺘﻦ ﻧﻔﺮﻳﻦﻫﺎي ﮔﺮدآوري ﺷﺪه در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﺸﺎن‬ ‫داد ﻛﻪ آراﻳﻪي ﻛﻨﺎﻳﻪ ﺑﻴﺶ از ﺳﺎﻳﺮ آراﻳﻪﻫﺎ در ﻧﻔﺮﻳﻦﻫﺎي ﻣﺮدم ﺑﺨﺘﻴﺎري ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬ ‫ﭼﻮن ﻛﺎرﻛﺮد ﻛﻨﺎﻳﻪ در ﺑﻴﺎن اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺮ ﻧﻔﻮذﺗﺮ از ﺳﺨﻨﺎن ﺻـﺮﻳﺢ و آﺷـﻜﺎر اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫)اﻟﻜﻨﺎﻳﻪ اﺑﻠﻎ ﻣﻦ اﻟﺘﺼﺮﻳﺢ( ژاﻧﺮ ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻄﺎﺑﻲ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ از ﮔﻮﻳﻨـﺪه ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﻨﻮﻧﺪه ادا ﻣﻲﺷﻮد اﻣﺎ ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرت آراﻳﻪي اﻟﺘﻔﺎت در ﻓﻀﺎي اﺟﺮا ﺑﻪ ﻛـﺎر ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬ ‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻣﺮدم ﺑﺨﺘﻴﺎري ﮔﻨﺠﻴﻨﻪي ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻈﻴﻤﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ از ﻧﮕـﺎه ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ و ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮ و واژهﻫﺎي ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﺪه‬ ‫در ﻣﺘﻦﻫﺎي آﻓﺮﻳﻦ و ﻧﻔﺮﻳﻦﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎ و‪ ...‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻳـﻦ ﻣـﺮدم اﻟﻔـﺎظ و‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺧﻮد را از ﻣﺤﻴﻂ اﻃﺮاﻓﺸﺎن ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ و اﻓﻜـﺎر ﺧـﻮد ﻣـﻲﭘﺮوراﻧﻨـﺪ و‬ ‫ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ را از آن ﻃﻠﺐ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر‪ ،‬ﻣﺤﺘﻮا‪ ،‬ﻛﺎرﻛﺮد و درونﻣﺎﻳﻪي‬ ‫ادﺑﻲ و ﻫﻨﺮي اﻳﻦ دو ﮔﻮﻧﻪ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻣﺮدم ﻛﻮﻫﺴﺘﺎنﻫﺎي ﺑﺨﺘﻴﺎري ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﭼﻨـﺪ ﺟﺎﻧﺒـﻪ و‬ ‫روﺷﻤﻨﺪ ﺑﻴﻔﺰاﻳﻴﻢ در ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﺳﺎدﮔﻲ در ﺳﺎﺧﺖ و ﺗﻨﻮع در ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎ ﻣﺎ را ﺑﺎ‬ ‫دﻧﻴﺎي ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر آﺷﻨﺎﺗﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻋﺒﺎرتﻫﺎي ﺳﺎده ﻛﻪ از ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﻲ ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم )ص( ‪ ،‬اﻣﺎﻣﺎن و اﻣﺎمزادﮔﺎن ﻳـﺎ‬ ‫ﭼﻬﺮهﻫﺎي ﻣﻘﺪس درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﺷﻮد ‪ ،‬زﺑﺎن ﻋﺠﺰ ﻳﺎ ﺳﭙﺎس ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻛﻮﻫﻬﺎ و‬ ‫دﺷﺘﻬﺎ ﺳﺎﻛﻦاﻧﺪ و ﺳﺎﻟﻲ دوﺑﺎر ﺑﻪ ﺟﺒﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻛﻮچ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﮔـﺴﺘﺮدهﺗـﺮ در‬

‫آﻓﺮﻳﻦ و ﻧﺎآﻓﺮﻳﻦ در ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم ﺑﺨﺘﻴﺎري ™ ‪87‬‬

‫ﻃﻮاﻳﻒ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﻦ اﻳﻞ و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﭘﻬﻨﺎور ﻳﻴﻼق و ﻗﺸﻼق ﺑﺨﺘﻴﺎري ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد ﻣﻲﺗـﻮان‬ ‫ﻣﺘﻦﻫﺎي دﺳﺖ اول و ﺗﺎزهاي را ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻗـﻮم ﻧﮕـﺎران‬ ‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ ™ 88‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫ اﺣﻤﺪ ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻨﻴﺮه )‪ (1384‬ژرفﺳﺎﺧﺖ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻋﺎﻣـﻪ اﻳﺮاﻧـﻲ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬ﻧـﺸﺮ‬‫روزﮔﺎر‪.‬‬ ‫ اﻣﺎﻣﻲ‪ ،‬ﻧﺼﺮاﷲ )‪ (1381‬اﺳﺘﺎد ﺷﺎﻋﺮان‪ :‬رودﻛﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺟﺎﻣﻲ‪.‬‬‫ اﻧﺠﻮي ﺷﻴﺮازي‪ ،‬ﺳﻴﺪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ )‪ (1371‬ﮔﺬري و ﻧﻈﺮي در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪:‬‬‫اﻧﺘﺸﺎرات اﺳﭙﺮك‪.‬‬ ‫ ﺛﺮوت‪ ،‬ﻣﻨﺼﻮر )‪ (1364‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻛﻨﺎﻳﺎت‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‪.‬‬‫ دﻫﺨﺪا‪ ،‬ﻋﻠﻲ اﻛﺒﺮ )‪ (1372‬ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬‫ رﻳﻴﺴﻲ ﺑﺨﺘﻴﺎري‪ ،‬داراب )‪ (1370‬ﮔﻠﺒﺎﻧﮓ ﺑﺨﺘﻴﺎري‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﺸﺎﻳﺮي‪.‬‬‫ ﻃﺒﻴﺒﻲ‪ ،‬ﺣﺸﻤﺖاﻟﻪ )‪ (1384‬ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺳﻲ اﻳﻼت و ﻋﺸﺎﻳﺮ‪،‬‬‫ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬ ‫ ﻗﻨﺒﺮي ﻋﺪﻳﻮي‪ ،‬ﻋﺒ‪‬ﺎس)‪ (1381‬اﻣﺜﺎل و ﺣﻜﻢ ﺑﺨﺘﻴﺎري‪ ،‬ﺷﻬﺮﻛﺮد‪ :‬اﻳﻞ‪.‬‬‫ ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ )‪ (1364‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‪.‬‬‫‪ -‬ﻫﻤﺎﻳﻲ ‪ ،‬ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ )‪ (1364‬ﻓﻨﻮن ﺑﻼﻏﺖ وﺻﻨﺎﻋﺎت ادﺑﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮﻫﻤﺎ‪.‬‬

‫زﺑﺎن ﻣﺮدم ﺷﻴﺮاز در ﮔﺬر زﻣﺎن‬ ‫ﺑﺎ ﻳﺎد اﺳﺘﺎد اﻧﺠﻮي ﺷﻴﺮازي»ﻧﺠﻮا«‬ ‫‪1‬‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﻨﺒﻲ ﺳﻼﻣﻲ‬ ‫»ﭘﻮرِد‪‬وان«‬ ‫ﭼﻜﻴﺪه‬

‫ﺧﻄﺔ ﺷﻴﺮاز در ﻃﻲ زﻣﺎن‪ ،‬از دورة ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺗﺎﻛﻨﻮن از ﻧﻈـﺮ زﺑـﺎن )ﭼـﻮن دﻳﮕـﺮ ارﻛـﺎن‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ( دﺳﺘﺨﻮش ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﺳﻨﺎد ﺑﺠﺎي ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺤﻮﻻت آن‬ ‫را ردﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ زﺑﺎن ﺗﺎ دورة ﺑﺎﺳـﺘﺎن ﺑـﺎ ﺷـﻮاﻫﺪ ﻏﻴـﺮ ﻣـﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺑـﺮ ﭘﺎﻳـﺔ اﺻـﻮل‬ ‫زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي آواﻳﻲ و ﻧﺎمواژهﻫﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ردﻳﺎﺑﻲ اﺳﺖ‪ .‬در دورة‬ ‫دوم آﺛﺎري از ﺷﻌﺮاي ﻗﺮن ‪ 7‬ﺗﺎ ‪ 9‬ﻫﺠﺮي در دﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮ اﺳﺎس آﻧﻬﺎ ﺗﺤﻮل‬ ‫ﺑﻌﺪي اﻳﻦ زﺑﺎن )ﻛﻪ در اﻳﻦ دوره ﻣﻲﺗﻮان آن را ﮔﻮﻳﺶ ﺷﻴﺮازي ﻧﺎﻣﻴﺪ( را دﻧﺒـﺎل ﻛـﺮد‪ .‬در‬ ‫دورة ﺳﻮم‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ از زﻧﺪﻳﻪ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻛﻪ ﺷﻴﺮاز ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ اﻳﻦ ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﺗﺒـﺪﻳﻞ ﺷـﺪ‪ ،‬زﺑـﺎن‬ ‫ﻣﺮدﻣﺶ ﻧﻴﺰ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻟﻬﺠﻪاي از زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺪل ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﻠﻴﺪواژه ﻫﺎ‪ :‬ﺷﻴﺮازي ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ﮔﻮﻳﺶ ﻗﺪﻳﻢ ﺷﻴﺮازي‪ ،‬ﻟﻬﺠﺔ ﺷﻴﺮازي‪ ،‬ﺳﺎﺧﺖ ﻛُﻨـﺎﻳﻲ )ارﮔﻴﺘـﻮ(‬ ‫‪.1‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ارﺷﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم‬

‫‪ ™ 90‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫زﺑﺎن اﻣﺮوز ﻣﺮدم ﺷﻴﺮاز‪ ،‬ﻟﻬﺠﻪاي از زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر دﺳـﺘﻮري و‬ ‫آواﻳﻲ‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺎ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﺪارد‪ .‬از ﻧﻈﺮ واژﮔـﺎن ﻧﻴـﺰ ﺟـﺰ ﺗﻌـﺪادي واژهﻫـﺎي‬ ‫ﺑﻮﻣﻲ و ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه از دوران ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻛﻪ در زﺑﺎن ﻧﺴﻞﻫﺎي ﭘﻴـﺸﻴﻦ‪ ،‬و ﻛﻤﺘـﺮ در زﺑـﺎن ﻧـﺴﻞ‬ ‫اﻣﺮوز‪ ،‬ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻗﻲ واژهﻫﺎي روزﻣﺮهي ﺷﻴﺮازي ﻫﻤﺎن واژهﻫﺎي ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﻌﻴﺎر اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎ آﻫﻨﮓ ﺧﺎﺻﻲ ادا ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻗﻀﺎوت در ﻣﻮرد ﻟﻬﺠﻪي اﻣﺮوز ﺷﻴﺮازي‪ ،‬ﻗﻀﺎوﺗﻲ درﺳﺖ و ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از‬ ‫زﺑﺎن ﻣﺮدم ﺷﻴﺮاز ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﮔﺬﺷﺘﻪاي دورﺗﺮ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺷﻴﺮاز ﺑﻪ ﮔﻮﻳﺸﻲ‬ ‫ﺗﻜﻠﻢ ﻣﻲﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﻌﻴﺎر ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت ﺑـﻮده ﻛـﻪ ﺑـﺮاي ﻣـﺮدم اﻣـﺮوز‬ ‫ﺷﻴﺮاز ﻧﻴﺰ ﻧﺎآﺷﻨﺎ و ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم اﺳﺖ‪.‬‬

‫زﺑﺎن ﻣﺮدم ﺷﻴﺮاز در ﮔﺬر زﻣﺎن ™ ‪91‬‬

‫ﺷﻴﺮازي و دورهﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬ ‫ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮرد زﺑﺎن ﻣﺮدم ﺷﻴﺮاز ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗـﻮان آن را ﺑـﻪ ﭼﻨـﺪ‬ ‫دوره ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ ﺷﻴﺮازي ﺑﺎﺳﺘﺎن‬ ‫در ﻣﻘﺎﻟﻪاي ﺑﻪ ﻗﻠﻢ دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻦ رﺿﺎﻳﻲ ﺑﺎغ ﺑﻴﺪي‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻧﺎم »ﺷﻴﺮازي ﺑﺎﺳﺘﺎن« ﺧﺒـﺮ از‬ ‫زﺑﺎﻧﻲ داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﻴﺮ از زﺑـﺎن ﻓﺎرﺳـﻲ ﺑﺎﺳـﺘﺎنِ درﺑـﺎرِ ﻫﺨﺎﻣﻨـﺸﻴﺎن )ﺧﺎﻧـﺪاﻧﻲ از‬ ‫ﻃﺎﻳﻔﻪي ﭘﺎرﺳﻲ ﭘﺎﺳﺎرﮔﺎدﻳﺎن( ﺑﻮده و ﺑﻪ »ﺷﻴﺮازي ﺑﺎﺳﺘﺎن« ﻣﻮﺳﻮم ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ زﺑـﺎن‬ ‫رﻳﺸﻪ و اﺳﺎس ﮔﻮﻳﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻗﺮون ﺑﻌﺪ از اﺳﻼم ﺗﺎ ﺷـﺎﻳﺪ دورة زﻧﺪﻳـﻪ‪ ،‬ورد زﺑـﺎن‬ ‫ﻣﺮدم ﺷﻴﺮاز ﺑﻮده اﺳﺖ و آن را ﺷﻴﺮازي ﻗﺪﻳﻢ ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ اﻋﺘﻘـﺎد دﻛﺘـﺮ رﺿـﺎﻳﻲ اﻳـﻦ‬ ‫ﮔﻮﻳﺶ و ﮔﻮﻳﺶ ﻗﺪﻳﻢ ﻛﺎزروﻧﻲ‪ ،‬دو ﮔﻮﻳﺶ ﺧﺎﻣﻮش اﺳﺘﺎن ﻓﺎرساﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس دﻻﻳـﻞ‬ ‫زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪة زﺑﺎن ﺷﻴﺮازي ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﻮدهاﻧﺪ‪).‬رﺿﺎﻳﻲ ﺑﺎغ ﺑﻴﺪي‪ ،‬ﮔﻮﻳﺶﺷﻨﺎﺳﻲ‪(35 :‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺷﻮاﻫﺪي آورده ﺷﺪه ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﺎً ﺗﺨﺼـﺼﻲ و در ﺣـﻮزهي زﺑـﺎنﺷﻨﺎﺳـﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺑﺎ ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم‪ ،‬ﻗﺼﺪ اراﺋﻪ ﻧﻜﺎت زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ و ورود ﺑـﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﺣﻮزه را ﻧﺪارد ﻋﻼﻗﻤﻨﺪان را ﺑﻪ »ﻣﺠﻠﻪ ﮔﻮﻳﺶﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺷـﻤﺎرهي اول‪ ،‬ﺗﻴـﺮ‬ ‫ﻣﺎه ‪ ، 82‬ﺿﻤﻴﻤﺔ ﻧﺎﻣﻪي ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻟﺔ ﺷﻴﺮازي ﺑﺎﺳـﺘﺎن ﺻـﻔﺤﺎت‬ ‫‪ 32‬ﺗﺎ ‪ «40‬ارﺟﺎع ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﺷﻴﺮازي ﻗﺪﻳﻢ‬ ‫ﻗﺪﻳﻤﻲﺗﺮﻳﻦ و ﻣﺴﺘﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﺳﻨﺪي ﻛﻪ از اﻳﻦ ﮔﻮﻳﺶ در دﺳﺖ اﺳـﺖ‪» ،‬دﻳـﻮان ﺷـﻤﺲ‬ ‫ﭘ‪‬ﺲِ ﻧﺎﺻﺮ«‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ ﻗﺮن ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮي و در ﻣﺮﺗﺒـﺔ ﺑﻌـﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮﻣـﻪي »ﻛـﺎن ﻣﻼﺣـﺖ«‪ ،‬اﺛـﺮ‬ ‫ﺷﺎهداﻋﻲ ﺷﻴﺮازي‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ ﻗﺮن ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮي اﺳﺖ‪ .‬درﻛﺘﺐ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺟﺴﺘﻪ ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ اﺑﻴﺎﺗﻲ ﻳﺎ‬ ‫ﻋﺒﺎراﺗﻲ از ﺷﻴﺮازي ﻗﺪﻳﻢ ﻗﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﺜـﻞ دﻳـﻮان ﺳـﻌﺪي و ﺣـﺎﻓﻆ ﻛـﻪ اﻟﺒﺘـﻪ ﺑـﺮاي‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ اﻳﻦ ﮔﻮﻳﺶ در درﺟﺔ ﺑﻌﺪي ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬از ﻣﻴﺎن اﻳـﻦ اﺳـﻨﺎد ﭼﻨـﺪ ﻏـﺰل و ﻳـﻚ‬

‫‪ ™ 92‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻗﺼﻴﺪه را ﺷﺎﻫﺪ ﻣﻲآورﻳﻢ ﻛﻪ از »ﺷﻤﺲ ﭘ‪‬ﺲِ ﻧﺎﺻﺮ« اﺳﺖ‪.1‬‬ ‫»‪«1‬‬ ‫‪1‬ـ ﺗُﺖ ﺧﻮ ﺳ‪‬ﺮ ﻣ‪‬ﻴﻲ ﺳﺮِ ﻣﺎﻧﻲ و ﺳﺮﻛﺸﻲ‬

‫‪1- to-t xo sar-e mo-ye sar-e mâ ne: va sar-kaš-i‬‬

‫ﻣ‪‬ﻮتِ اَﻣﺎ و‪ ‬دﺳﺘِﻦ اُ وا ﻣﺎ و‪ ‬ﻛَﻠْﻜَﻠﻪِ‬

‫‪mo:t-e amâ va dast-en o vâ mâ va kalkale‬‬

‫‪2‬ـ اِ دِل و ﻧَﻠﻎ و ﺳﻮز ﺟ‪‬ﻦ آﺧِﺮ ﺷَﻪ ﺑ‪‬ﺮﺷِﻨﻪ‬

‫‪2- e del va nalγ-o suz jan âxer ša bar šene‬‬

‫ﭘ‪‬ﺮ ﺟﺎن ﻣ‪‬ﺪِه اَ ﭘﺎ ﺑ‪‬ﺶ و ر‪‬ﻓﺘَﻪ ﻣ‪‬ﻐَﺮ ﺷَﻠِﻪ‬

‫‪por jân ma-deh a pâ baš - o rafta maγar šale‬‬

‫‪3‬ـ ﭘ‪‬ﺮواﻧَﻪ ﺗﺎ وِ ﺗﻲ ﻣ‪‬ﻐَﻪ دي ﻛِﺪﻧُﻪ ﻣِـ ـ ِﺗُﺰِه‬

‫‪3- parvâna tâv-e ti maγa di keδno me:toze‬‬

‫ﺑ‪‬ﻠﺒ‪‬ﻞ ﻣ‪‬ﻐَﺮ ﺧَﺮِ ـ ِ ﺷَﻨَﻪ ﭘﺎ ﻫِﻦ ﻛﻪ ﻣِـ ـِ ﻧَِﻠﻪِ‬

‫‪bolbol maγar xare: šana pâ hen ke me:nale‬‬

‫‪4‬ـ اي ﺟ‪‬ﻮ‪‬ر ﺗﺎ و‪‬ﻛَﻲ ﻛِﺸِﻢ آﺧَﻢ ﻏَﻤِﻪ ﺑِﺨُﻪ‬

‫‪4- i jôr tâ va kay keš-em â xam γame: bexo‬‬

‫ﺟ‪‬ﺴﺘﻲ و‪ ‬ﺟﻮر ﻛﺮد‪‬ه و‪ ‬ﻏَﻢ ﺧﻮرده ﻣ‪‬ﻨْﺒ‪‬ﻠﻪِ‬

‫‪joste: va jôr kerda va γam xorda manbale‬‬

‫‪5‬ـ اِ ﺷﻤﺲِ ﻧﺎﺻﺮِه اَﻏَﺮِت‪ ‬دِل و‪ ‬ﻛﺎر وات‬

‫‪5- e:šams-e nâser-e aγar-et del va kâr vât‬‬

‫اِﻣﺮَه ﻛﻪ دِل ﻛِﺸِﻪ ﺑِﻨِﻪ اَز دور ﻫﺎﻣ‪‬ﻠﻪِ‬

‫‪em-rah ke del keše: bene: az dur hâmale‬‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪي واژه ﺑﻪ واژه‪:‬‬ ‫‪1‬ـ ﺗﻮ ﺧﻮد ﺳِﺮ ﻣﻮﻳﻴﺖ ﺳِﺮ ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﺑـﻪ ﺳﺮﻛـﺸﻲ ﻣﻮي ﻣﺎ ﺑﻪ دﺳﺘﺖ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻛﻠﻜﻲ‬ ‫)ﺗﻮ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﺮﻛﺸﻲ‪ ،‬ﺑـﻪ اﻧـﺪازهي ﺳـﺮ ﻣـﻮﻳﻲ در‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪي ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺘﻲ(‬ ‫‪2‬ـ اي دل ﺑـﻪ ﻧﺎﻟـﻪ و ﺳـﻮز ﭼﻨـﺪ آﺧـﺮ ﺑـﻪ ﺑ‪‬ـﺮَش ﭘ‪‬ﺮ )ﺑﺴﻴﺎر( ﺟﺎن ﻣﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺎ ﺑﺎش ﺑﻪ رﻓﺘﻦ‪ ،‬ﻣﮕـﺮ‬ ‫ﻧﺸﻴﻨﻲ؟‬

‫ﺷَﻠﻲ؟‬

‫‪3‬ـ ﭘﺮواﻧﻪ ﺗﺎبِ ﺗﻮ را ﻣﮕﺮ دﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﺪون ﻣﻲﺳﻮزد؟ ﺑﻠﺒﻞ ﻣﮕﺮ ﺧﺎري در ﭘﺎﻳﺶ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﻧﺎﻟﺪ؟‬ ‫‪4‬ـ اﻳﻦ ﺟ‪‬ﻮر را ﺑﻪ ﻛِـﻲ ﻛـﺸﻢ‪ ،‬آﺧـﺮم )آﺧـﺮ ﻣـﺮا( ﭼﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﺟﻮر ﻛﺮدن‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﻢ ﺧﻮردن ﺗﻨﺒﻠﻲ‬ ‫ﻏﻤﻲ ﺑﺨﻮر‬ ‫‪5‬ـ اي ﺷﻤﺲِ ﻧﺎﺻﺮ‪ ،‬اﮔﺮت دل ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺎﻳﺪ‬

‫اﻳﻦ ﺑﺎر ﻛﻪ دل ﻛﺸﺪ‪ ،‬ﺑﺒﻴﻦ از دور و ﺑﮕﺮﻳﺰ‬

‫‪ .1‬ﭼﺎپ ﺷﺪه در‪ :‬ﻧﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن وادب ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎرهﻫﺎي ‪4‬و‪ 5‬ﺳﺎل ‪74‬و‪ .75‬آواﻧﻮﻳﺴﻲ و ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ‬ ‫ﻣﺎﻫﻴﺎر ﻧﻮاﺑﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫زﺑﺎن ﻣﺮدم ﺷﻴﺮاز در ﮔﺬر زﻣﺎن ™ ‪93‬‬

‫»‪«2‬‬ ‫‪1‬ـ وا ﮔُﻞِ ﻻﻟﻪ رﻧﮓِ ﺗﻮ ﮔُﻞ و‪‬ر‪‬ي‪ ‬خُ ﻣـِ ـِ ﺧَﻨَﺖ‬

‫‪1- vâ gol-e lâla rang-e to gol va roy-e xo me:xan-at‬‬

‫ﺳ‪‬ﺮوِز اَﻏَﺮ ﻧَﺰِ و ﺧﻮ ﺧﻮش و‪‬ﺟ‪‬ﻲ خُ ﻣِـ ـِ ﺧَﻨَﺖ‬

‫‪sar-vez aγar naz-e va xo xˇaš va jay-e xo me:xan-at‬‬

‫‪2‬ـ ﻻﻟَﻪ و ﺳ‪‬ﻤﺒ‪‬ﻞ ﺟ‪‬ﻤ‪‬ﻦ ز‪‬ﻟﻒ و ر‪‬يِ ﺗُﺸﺎن ﺑِﺪي‬

‫‪2- lâla vo sombol-e jaman zolf-o roy-e tošân bedi‬‬

‫اُي اَوِر‪‬ي‪ ‬ﺧﻮ ﻣﻲرِزِت اِم و ﺑ‪‬ﻲ‪ ‬خُ ﻣِـ ـِ ﺧَﻨَﺖ‬

‫‪oy avero-y xo me:rez-et em va boy-e xo me:xan-at‬‬ ‫‪3- γonja sahar maγa-š nake ješ a soy-e to to-š nadi‬‬

‫‪3‬ـ ﻏُﻨﺠ‪‬ﻪ ﺳ‪‬ﺤ‪‬ﺮ ﻣ‪‬ﻐَﺶ ﻧَﻜﻪِ ﺟِﺶ اَ ﺳ‪‬ﻲ‪ ‬ﺗﻮ ﺗُﺶ ﻧَﺪي‬

‫‪tefl-en-o xˇaš del-en bešel γar va soy-e xo me:xan-at‬‬

‫ﻃِﻔﻠِﻦ و‪ ‬ﺧَﻮ‪‬ش دِﻟِﻦ ﺑِﺸَﻞ ﻏَﺮ و‪ ‬ﺳ‪‬ﻲ خُ ﻣِـ ـِ ﺧَﻨَﺖ‬

‫‪4- nargez-e tar maγa- šbedi nargez-e ne:m xˇâv-e to‬‬

‫‪4‬ـ ﻧﺮﮔِﺰِ ﺗَﺮ ﻣ‪‬ﻐَﺶ ﺑِﺪي ﻧَﺮﮔِﺰِﻧﻴﻢ ﺧﻮآو ﺗﻮ‬ ‫ﻛﺰ ﺧِﺠِﻠﻲ ﺳ‪‬ﺮِش اَﺑِﺶ ﺗﻴﺖ و خُ ﻣِـ ـِ ﺧَﻨَﺖ‬

‫‪kaz xejeli sar-eš a beš tit-o va xoy-e to me:xan-at‬‬ ‫‪5- vasf-e gol-e roy-e to šaz bâd-e sabâ a goš rasi‬‬

‫‪5‬ـ و‪‬ﺻﻒِ ﮔُﻞِ ر‪‬يِ ﺗﻮ ﺷَﺰ ﺑﺎد ﺻ‪‬ﺒﺎ اَ ﮔُﺶ ر‪‬ﺳﻲ‬ ‫ﺑ‪‬ﻠﺒ‪‬ﻞِ زالِ ﺗَﻔﺘَﻪ و‪‬ش ﻛُﻔﺖ و ﻛُﻲ خُ ﻣِـ ـِ ﺧَﻨَﺖ‬ ‫‪6‬ـ از ز‪‬رِ اَو‪‬رِ ز‪‬ﻟﻒِ ﺗﻮ روشِ ﺗﻮ دي ﺑ‪‬ﺠ‪‬ﺴﺖ ﺑ‪‬ﺮق‬

‫‪bolbol-e zâl-e tafta vâ-š koft-o ko-y-e xo me:xan-at‬‬ ‫‪6- az zer-e avr-e zolf-e to ro: š-e to di be jast barg‬‬ ‫‪di šana oyna-ye falak ro-va-roy-e xo me: xan-at‬‬

‫دي ﺷَﻨَﻪ ﻋ‪‬ﻴ‪‬ﻨَﻪي ﻓﻠﻚ ر‪‬و‪ ‬ر‪‬يِ خُ ﻣِـ ـِ ﺧَﻨَﺖ‬ ‫‪7‬ـ ﭘ‪‬ﺮ و‪ ‬ﺗُﺒﺎن ﻋ‪‬ﺸِﻖ ﺑ‪‬ﺪ‪‬ه از ﺧُﻲِ ﺷﻤﺲِ ﻧﺎﺻِﺮِن‬

‫‪7- por va botân ašeq boda az xoy-e šams-e nâser-en‬‬

‫واش ﻣ‪‬ﺪ اَز ﺧﻮ ﺷَﺮم و‪‬ش ﺗَﺒﻊ‪ ‬و خُ ﻣِـ ـِ ﺧَﻨَﺖ‬

‫‪vâ-š mad az šarm va-š tabَ-o xoy-e xo me:xan-at‬‬

‫‪1‬ـ ﺑﺎ ﮔُﻞ ﻻﻟﻪ رﻧﮓ ﺗﻮ ﮔُﻞ ﺑﻪ روي ﺧﻮد ﻣﻲﺧﻨﺪد‬

‫ﺳ‪‬ﺮو ﻫﻢ اﮔﺮ ﻧﺎزد ﺑﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﺧﻮش ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﻮد ﻣﻲﺧﻨﺪد‬

‫‪2‬ـ ﻻﻟﻪ و ﺳﻨﺒﻞ ﭼﻤﻦ زﻟﻒ و روي ﺗﻮ را دﻳﺪﻧﺪ‬

‫او آﺑﺮوي ﺧﻮد را ﻣﻲرﻳﺰد‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻮي ﺧﻮد ﻣﻲﺧﻨﺪد‬

‫‪3‬ـ ﻏﻨﭽﻪي ﺳﺤﺮ ﻣﮕﺮ ﻧﻜﺮد ﭼﺸﻢ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮ‪ ،‬ﺗﻮ را ﻧﺪﻳﺪ‬

‫ﻃﻔﻞ اﺳﺖ و ﺧﻮش دل اﺳﺖ‪ ،‬ﺑِﻬِﻠﺶ اﮔﺮ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻣﻲﺧﻨﺪد‬

‫‪4‬ـ ﻧﺮﮔﺲِ ﺗﺮ ﻣﮕﺮ ﺑﺪﻳﺪ ﻧﺮﮔﺲِ ﻧﻴﻢ ﺧﻮاب ﺗﻮ را‬

‫ﻛﺰ ﺧﺠﻠﻲ‪ ،‬ﺳﺮش ﺑﻪ ﭘﻴﺶ اﻓﺘﺎده و ﺑﻪ ﺧﻮي ﺧﻮد ﻣﻲﺧﻨﺪد‬

‫‪5‬ـ وﺻﻒ ﮔﻞ روي ﺗﻮاش از ﺑﺎد ﺻﺒﺎ ﺑﻪ ﮔﻮش رﺳﻴﺪ‬

‫ﺑﻠﺒﻞ زار‪ ،‬ﺗﻔﺘﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺖوﮔﻮي ﺧﻮدش ﻣﻲﺧﻨﺪد‬

‫‪6‬ـ از زﻳﺮ اﺑﺮ زﻟﻒ ﺗﻮ روي ﺗﻮ را ﻧﺪﻳﺪ و ﺑﺠﺴﺖ‬

‫روي ﺗﻮ را اﻧﺪر آﻳﻨﻪي ﻓﻠﻚ دﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ روي ﺧﻮد ﻣﻲﺧﻨﺪد‬

‫‪7‬ـ ﭘ‪‬ﺮ ﺑﻪ ﺑﺘﺎن ﻋﺎﺷﻖ ﺑﻮدن از ﺧﻮي ﺷﻤﺲ ﻧﺎﺻﺮ اﺳﺖ‬

‫ﺑﺎﻳﺪش از ﺧﻮد ﺷﺮم آﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺒﻊ و ﺧﻮي ﺧﻮدش ﻣﻲﺧﻨﺪد‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺑﻴﺎﺗﻲ ﻧﻴﺰ از ﺷﻴﺦ اﺟﻞ ﺳﻌﺪي و ﻧﻈﺎماﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤـﻮد ﻣﻠﻘـﺐ ﺑـﻪ ﺷـﺎه داﻋـﻲ‬ ‫)ﺷﺎﻋﺮ ﻗﺮن ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮي( از ﻛﺘﺎب ﻻر ﺷﻬﺮي ﺑﻪ رﻧـﮓ ﺧـﺎك‪ ،‬ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻧﻤﻮﻧـﻪ آورده‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ ™ 94‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫اﻟﻒ‪ :‬دو ﺑﻴﺖ از ﺳﻌﺪي‬ ‫‪ (1‬كِ ﻣِﭙﺴ‪‬ﻨﺪِت كِ م‪ ‬خُ از ﻋ‪‬ﺺ‪ ‬ﺑ‪‬ﻜﺸِﻢ‬

‫‪ke mepsand-et ke mo xo az γossa bokš-em‬‬

‫كِ ﮔﺮد اُم ﻛِﺮد ﻧَﺨﺮم ﻳﺎ ﻧَﺒ‪‬ﺨﺸِﻢ‬

‫‪ke gerd-om kerde naxr-om yâ na-baxš-em‬‬

‫ﭼﻮن ﮔﺮد ﻛﺮدم‪ ،‬آن را ﻧﺨﻮرم ﻳﺎ ﻧﺒﺨﺸﻢ‬

‫ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﻲﭘﺴﻨﺪد ﻛﻪ ﻣﻦ ﺧﻮد را از ﻏﺼﻪ ﺑﻜﺸﻢ‬ ‫‪ (2‬ك‪ ‬ﺧِﻴﺮ اُت ﺑﻮ اَزي ﻣﻌﻨﻲ ﻛِﺖ اُﺷﻨُﻔﺖ‬

‫‪ko xeyr- ot bu az-i ma:ni ke-t ošnoft‬‬

‫ﺑِﮕُﻲ ر‪‬ﺣﻤﺖ و‪ ‬ﺳ‪‬ﻌﺪي ﺑﺎ‪ ،‬ﻛِِﺶ اي ﮔُﻔﺖ‬

‫‪begoy ra:mat va sa:di bâ,ke-š i goft‬‬

‫ﭼﻮن از اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪي ﺗﺮا ﺧﻴﺮ و ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫ﺑﮕــﻮ رﺣﻤــﺖ ﺑــﻪ ﺳــﻌﺪي ﺑــﺎد ﻛــﻪ اﻳــﻦ ﺳ‪‬ــﺨﻦ را‬ ‫ﮔﻔﺖ)وﺛﻮﻗﻲ‪(102:1369 ،‬‬

‫‪1‬‬

‫ب‪ :‬ﺳﻪ ﺑﻴﺖ از ﺷﺎه داﻋﻲ ﺷﻴﺮازي‬ ‫‪ (1‬ﻧَﻤﻲ ﻧَﻠُﻢ زِ ﺳ‪‬ﻠﻮﻛﻲ كِ ﺑﻮ و‪‬ﺻﻮل ش‪ ‬د‪‬م‬ ‫كِ ﮔَﻨﺞ از ﻋ‪‬ﻘَﺐ ﻣﺎرِن و‪ ‬ﮔُﻞ از ﭘِﻲِ ﺧﺎر‬ ‫ﻧﻤﻲﻧﺎﻟﻢ از ﺳﻠﻮﻛﻲ ﻛﻪ وﺻﻮل در ﭘﻲاش ﺑﺎﺷﺪ‬

‫‪naminal-em ze soluk-i ke bu vosul-ša dom‬‬ ‫‪ke ganj az aqab-e mâr-en vo gol az pey-e xâr‬‬

‫ﭼﻪ ﮔﻨﺞ از ﻋﻘﺐ ﻣﺎر اﺳﺖ و ﮔُﻞ از ﭘِﻲِ ﺧﺎر‬

‫‪ (2‬ﻣﻲﺑﻨِﻢ ر‪‬ﺧﺴﺎر ﻣﻌﻨﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺑﻲ ﻳِﻢ ز‪‬ﻟﻒِ ﻣ‪‬ﺮاد‬

‫‪miben-em roxsâr-e ma:ni,mibiy-em zolf-e morâd‬‬

‫ﻣ‪‬ﻢ ﻛَﺮي ﻧﻲ ﻏِﻴﺮ از اي ﻛﻢ ﮔُﻔﺖ ﻫ‪‬ﺮﮔِﺰ ﺻ‪‬ﺒﺢ و ﺷﺎم‬

‫‪ma- m kar-i ni γeyr az-I ke-m goft hargez sobh-o šâm‬‬

‫ر‪‬ﺧﺴﺎر ﻣﻌﻨﻲ را ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ و زﻟﻒِ ﻣ‪‬ﺮاد را ﻣﻲﺑﻮﻳ‪‬ﻢ‬

‫ﻣﺮا ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻢ ﻫﺮﮔﺰ از ﺻﺒﺢ ﺗﺎ ﺷﺎم ﻛﺎر دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ‬

‫‪ (3‬و‪ ‬اَرسِ ﭼ‪‬ﺶ ﺑِﺪ‪‬وِﺳﺘِﻢ ش‪ ‬ﭘِﺶ كِ ﮔُﺶ آﻛﺎن‬

‫‪va ars-e čaš bedovest-em ša peš ke goš âkân‬‬

‫ت‪ ‬ﻣﻲﮔُﻲِ كِ ﺑِﺒِﺶ وي مِ ﻣ‪‬ﻢ ﻧَﻤﻲﺷﺎﺗِﻦ‬

‫‪to migoy-e ke beb-š vi me, ma-m namišâ-ten‬‬

‫ﺑﺎ اﺷﻚِ ﭼﺸﻢ)ﭼﺸﻢ ﮔﺮﻳـﺎن( ﭘﻴـﺸﺶ دوﻳـﺪم ﻛـﻪ ﺗﻮ ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻲ ﻣﻦ ﺑﻤﺎن‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻢ)ﻫﻤﺎن‪(103 :‬‬

‫ﮔﻮش ﻛﻨﻲ‬ ‫ﻧﻜﺘﺔ ﻣﻬﻤﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﻴﺖﻫﺎ ﻧﻬﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ و ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﺧـﺼﻮﺻﻴﺖ ﮔـﻮﻳﺶ ﻗـﺪﻳﻢ‬ ‫‪ .1‬ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻣﺜﻠﺜﺎت ﺳﻌﺪي‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻛﺎن ﻣﻼﺣﺖ ﺷﺎه داﻋﻲ‬

‫‪2‬‬

‫زﺑﺎن ﻣﺮدم ﺷﻴﺮاز در ﮔﺬر زﻣﺎن ™ ‪95‬‬

‫ﺷﻴﺮازي ﻣﺪ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺖ ﻛُﻨﺎﻳﻲ )ارﮔﻴﺘﻮ( در ﻓﻌﻞ ﮔﺬﺷﺘﺔ ﻣﺘﻌﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺟﻤﻠـﻪ‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ ﮔﻮﻳﺶﻫﺎي ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﻲِ ﺑﺎزﻣﺎﻧـﺪه از زﺑـﺎن ﭘﻬﻠـﻮي و ﻓﺎرﺳـﻲ ﻣﻴﺎﻧـﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫اﻣﺮوزه ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦ ﺳـﺎﺧﺖ را ﻛـﻪ ﻋﺎﻣـﻞ ﻣﻬـﻢ ﺗﻤـﺎﻳﺰ آن ﺑـﺎ ﻓﺎرﺳـﻲ اﻣـﺮوز اﺳـﺖ‪ ،‬در‬ ‫ﮔﻮﻳﺶﻫﺎي اﺳﺘﺎن ﻓﺎرس از ﺟﻤﻠﻪ ﮔﻮﻳﺶﻫﺎي ﻛـﻮﻫﻤﺮهاي )واﻗـﻊ در ﻛـﺎزرون و ﺷـﻴﺮاز(‬ ‫د‪‬واﻧﻲ )دوانِ ﻛﺎزرون( و ﮔﻮﻳﺶ ﻫﺎي ﻻرﺳﺘﺎﻧﻲ ﻣﻮﺳﻮم ﺑـﻪ اﭼ‪‬ﻤـﻲ ‪) ačomi‬ﮔـﻮﻳﺶﻫـﺎي‬ ‫ﻻري‪ ،‬ﮔﺮاﺷﻲ‪ ،‬اِو‪‬زي‪ ،‬ﺧُﻨﺠﻲ و‪ (...‬ﺑﻪ وﺿﻮح ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد‪ .‬ﻧﻜﺘـﺔ ﻣﺰﺑـﻮر را ﻣـﻲﺗـﻮان در‬ ‫ﺟﻤﻠﻪﻫﺎي زﻳﺮ ﻛﻪ در ﺑﻴﺖﻫﺎي اﺧﻴﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬دﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪1‬ـ ﻛِﺶ اي ﮔﻔﺖ ‪ = ke-š i goft‬ﻛﻪ اﻳﻦ را ﮔﻔﺖ‪) .‬ﺷﻌﺮ ﺑﻴـﺖ دوم ﺳـﻌﺪي( در اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ -š‬ﺷﻨﺎﺳﺔ ﺳﻮم ﺷﺨﺺ ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻓﻌﻞ ﺟـﺪا ﺷـﺪه و ﺑـﻪ ‪ ke‬ﭼـﺴﺒﻴﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﮔِﺮد‪‬م ﻛِﺮد ‪ =gerd-om kerd‬ﮔﺮد ﻛﺮدم )آوردم( )ﺷﻌﺮ ﺑﻴﺖ اول ﺳـﻌﺪي( در اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﺜﺎل ﻧﻴﺰ ‪ -om‬از ﻣﺎدة ﻓﻌﻞ ﺟﺪا ﺷﺪه و ﺑﻪ ‪ gerd‬ﭼﺴﺒﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﻣ‪‬ﻢ ﻛَﺮي ﻧﻲ ‪ =ma-m kar-i ni‬ﻣﻦ ﻛﺎر دﻳﮕﺮي ﻧﺪارم )ﺑﻴﺖ ﺳـﻮم ﺷـﺎهداﻋـﻲ(‪ .‬در‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ‪ –m‬ﺷﻨﺎﺳﺔ ﻓﻌﻞ ‪ =ni-m‬ﻧﺪارم اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﺎدة ﻓﻌﻞ ﺟﺪا ﺷﺪه و ﺑـﻪ ﺿـﻤﻴﺮ ‪ma‬‬ ‫ﭼﺴﺒﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ واژهﻫﺎي ﺷﻴﺮازي ﻗﺪﻳﻢ‬

‫‪ ™ 96‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫در دﻳﻮان ﺷﻤﺲ ﭘ‪‬ﺲِ ﻧﺎﺻﺮ واژهﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑـﺎ زﺑـﺎن ﻣـﺮدم ﺷـﻴﺮاز در ﻗـﺮن‬ ‫ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮي ﺑﻴﺸﺘﺮ آﺷﻨﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬از ﻣﻴﺎن واژهﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﻏﺰل و ﻗﺼﻴﺪهاي ﻛﻪ از اﻳﻦ دﻳﻮان‬ ‫ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪه‪ ،‬ﺗﻌﺪادي واژه در زﻳﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﺑﺎﺷﺪ از واژهﻫﺎي ﮔﻮﻳﺶ ﻗـﺪﻳﻢ‬ ‫ﺷﻴﺮازي در ﺷﺶ ﻗﺮن ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﻛﻤﺘﺮ اﺛﺮي از آﻧﻬﺎ در زﺑﺎن ﻣﺮدم ﺷﻴﺮاز دﻳﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫آﺳﺘﺎﻧﻪ‬

‫ر‪ ‬ـُ ﺷﺖ‬

‫‪ro: št‬‬

‫روﺷﻦ‬

‫اﻳﺪون‪ ،‬ﭼ‪‬ﻨﻴﻦ‬

‫ز‪‬ﻫﻴﺮ )زﺣﻴﺮ(‬

‫‪zahir‬‬

‫ﻧﺎﻟﻪ‬

‫اَزا‬

‫‪azâ‬‬

‫آزاد‬

‫زﻧْﻐَﻨﻲ‬

‫اُﻻت‬

‫‪olât‬‬

‫آﻳﺪ‬

‫ﻏَﺮ‬

‫اُﻟَﻮ‪‬‬

‫‪olavo‬‬

‫ﺑﺮآورد‬

‫ﻗَﻼﺳ‪‬ﻨﮓ‬

‫اِﻣ‪‬ﺮَ‬

‫‪emra‬‬

‫اﻳﻦﺑﺎر‪ ،‬اﻳﻦ راه‬

‫ﻛﺎرزو‬

‫اﻧﻜﺎر‪ ،‬ﺣﺎﺷﺎ‬

‫ﻛَﺪ‬

‫اﺑﺮ‬

‫ﻛﻬﺎن‬

‫اُو‪‬ﺳﺖ‬

‫‪ovast‬‬

‫اﻓﺘﺎد‬

‫ﻣ‪‬ﻨﺒ‪‬ﻠﻪ‬

‫ﺑِﺘﻮر‬

‫‪betur‬‬

‫ﮔﻴﺞ‬

‫ﻣـِ ـِ ﺧَﻨَﺖ‬

‫ﺑ‪‬ﺮد‬

‫‪bard‬‬

‫آﺳﺘَﻨْﻎ‬ ‫اِدﻧُﻪ‬

‫اَﻧﻜَﺮْغ‬ ‫اَو‪‬ر‬

‫‪astanγ‬‬ ‫‪edno‬‬

‫‪ankarγ‬‬ ‫‪avr‬‬

‫‪zenγani‬‬

‫زﻧﺪﮔﻲ‬

‫‪γal‬‬

‫ﮔﺮ‪ ،‬اﮔﺮ‬

‫‪qalâ-sang‬‬

‫ﻓﻼﺧﻦ‬

‫‪kârzu‬‬

‫ﻛﺎرزار‬

‫‪kad‬‬

‫ﮔﺪاﻳﻲ‬

‫‪ke:hân‬‬ ‫)‪(ge:hân‬‬ ‫‪manbale‬‬ ‫‪me:xan-at‬‬

‫ﻛﻴﻬﺎن‪ ،‬ﺟﻬﺎن‬ ‫ﺗﻨﺒﻠﻲ‬ ‫ﻣﻲﺧﻨﺪد‬

‫ﺳﻨﮓ‬

‫ﻣ‪‬ﻐَﺮ‬

‫‪maγar‬‬

‫ﻣﮕﺮ‬

‫‪borazi‬‬

‫ﺑﻠﻨﺪ‬

‫ﻣ‪‬ﺶ‬

‫‪maš‬‬

‫ﻣﻐﺰ‬

‫ﺑ‪‬ﺮْو‬

‫‪borv‬‬

‫اﺑﺮو‬

‫ﻧَﻠْﻎ‬

‫‪nalγ‬‬

‫ﻧﺎﻟﻪ‬

‫ﺑِﺸِﻞ‬

‫‪bešel‬‬

‫ﺑِﻬِﻠَﺶ‪ ،‬وﻟﺶﻛﻦ‬

‫ﻧَﺨَﻮش‬

‫ﺑ‪‬ﺸْﻦْ‬

‫)‪bašn(bošn‬‬

‫ﺑﻴﻨِﺶ‬

‫‪bineš‬‬

‫ﺑ‪‬ﺮَزي‬

‫‪naxˇaš‬‬

‫ﺑﻴﻤﺎر‪ ،‬ﻧﺎﺧﻮش‬

‫ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻗﺎﻣﺖ‬

‫ﻧـِ ـِ ر‬

‫‪ne:r‬‬

‫ﻧﺮخ‬

‫ﺑﻴﻦ‬

‫وات‬

‫‪vât‬‬

‫ﺑﺎﻳﺪ‬

‫ﭘِﺴﻲ‬

‫‪pasi‬‬

‫ﭘﺴﻴﻦ‪ ،‬ﻋﺼﺮ‬

‫و‪‬زات‬

‫‪vazâ-t‬‬

‫ﺑﺎزآﻳﺪ‬

‫ﭘ‪‬ﺮ‬

‫‪por‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎر‬

‫و‪‬ﺳ‪‬ﻲ‬

‫‪vasoy‬‬

‫ﺑﺮاي‬

‫ﺳﻮز‪،‬ﺳﻮزد‪،‬ﻣﻲﺳﻮزد‬

‫ﻫﺎﻣ‪‬ﻠِﻪ‬

‫‪hâmale‬‬

‫ﺗُﺰ‪،‬ﺗُﺰه‪ ،‬ﻣِـ ـِ ﺗُﺰه‬

‫‪toz,toz-e,‬‬ ‫‪me:toze‬‬ ‫‪tit‬‬

‫ﺑِﺮو‪‬ي‪ ،‬ﺑﮕﺮﻳﺰي‬

‫اﻓﺘﺎ‬

‫ﻫِـ ـِ ِز‬

‫‪he:z‬‬

‫ﻫﻴﭻ‬

‫ﺟ‪‬ﻢ‪) ‬ﺟ‪‬ﻤ‪‬ﻪ(‬

‫‪joma‬‬

‫ﺟﺎﻣﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺮاﻫﻦ‬

‫ﻫِﻦ‬

‫‪hen‬‬

‫اﺳﺖ‬

‫د‪‬ﻣﺎ‬

‫‪damâ‬‬

‫داﻣﺎد‬

‫ﺗﻴﺖ‬

‫زﺑﺎن ﻣﺮدم ﺷﻴﺮاز در ﮔﺬر زﻣﺎن ™ ‪97‬‬

‫ﻟﻬﺠﻪي اﻣﺮوز ﻣﺮدم ﺷﻴﺮاز‬ ‫در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﺗﻌﺪادي از واژهﻫﺎي اﺻﻴﻞ و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻣﻌﻤﻮل ﺷﻴﺮازي را ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻲآورﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ رﻣﺰ و راز اﻳﻦ ﮔﻮﻳﺶ دﻳﺮﻳﻨﻪ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل دﮔﺮﮔـﻮن ﺷـﺪه‬ ‫ﭘﻲ ﺑﺒﺮﻳﻢ‪ .‬ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه ﺑﻪ ﻫﻤﺖ ﻣﺤﻘﻘﺎن‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﮔـﻮﻳﺶ ﺷـﻴﺮازي از اوﻟـﻴﻦ ﺳـﻨﺪ‬ ‫ﺗــﺎرﻳﺨﻲ ﺗــﺎ اﻣــﺮوز ﮔــﺮدآوري و ﺗﺤﻘﻴــﻖ ﺷــﻮد و در اﺧﺘﻴــﺎر ﻋﻼﻗــﻪﻣﻨــﺪان ﺣــﻮزهي‬ ‫ﮔﻮﻳﺶﺷﻨﺎﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬در ذﻳﻞ اﻏﻠﺐ واژهﻫﺎي ﺣﺎﺿﺮ ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﺜﺎلﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ آورده ﺷﺪه ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﺟﻤﻼت ﻟﻬﺠﺔ ﺷﻴﺮازي اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪﻫﺎ ﺿﻤﻦ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه واژة ﻣﺰﺑﻮر را در ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪ‪ ،‬اﺻﻄﻼﺣﺎت و ﻛﻨﺎﻳﺎت و ﺗﻌﺎﺑﻴﺮ در ﻟﻬﺠﺔ‬ ‫ﺷﻴﺮازي ﻛﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪة ﺧﻮي و ﺧﺼﻠﺖ و در ﻛﻞ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﺷـﻴﺮاز اﺳـﺖ‪ ،‬ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﻮﺑﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ ™ 98‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫آ‪ .‬اﻟﻒ‬

‫ﻣﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و ﺷـﻜﻨﺠﻪ ﻣـﻲ ﻛﺮدﻧـﺪ‪.‬‬

‫آرﻣﻪ ‪ :ârme‬وﻳﺎر‪ ،‬ﻫﻮس زن ﺑـﺎردار‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬اِﻧﮕﺎ ﭘﺎش ﺗﻮ اَﻟﭽ‪‬ـﻚ‬

‫ﺑــﻪ ﺧــﻮراﻛﻲ ﺧــﺎص‪ .‬ﻣــﺮدم ﺷــﻴﺮاز‬

‫ﮔُﺬُﺷﺘَﻦ )ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ(«‪.‬‬

‫ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ زن ﺑﺎرداري ﻫـﻮس‬

‫اَﻟِﺸﺘﻲ ‪ :alešti‬زﺷﺖ‪ ،‬داراي ﺷـﻜﻞ‬

‫ﺧــﻮردﻧﻲ ﻛﻨــﺪ و ﻧﺨــﻮرد‪ ،‬ﭼــﺸﻢ‬

‫ﻣﻀﺤﻚ‪ ،‬ﻧﺎﭘﺎك و ﻧَﺸُﺴﺘﻪ‬

‫ﺑﭽﻪاش زاغ ﻣﻲﺷﻮد‪).‬زاغ(‬

‫اَل ﻛِــﺮد‪‬ن ‪ :al kerdan‬دﺳـــﺖ‬

‫آرﻣﻪ داري ‪:arme dâri‬‬

‫اﻧﺪاﺧﺘﻦ و ﻣـﺴﺨﺮه ﻛـﺮدن‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ‬

‫ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻃﺮف ﺧﺎﻧﻮادهي‬

‫ﮔﻮﻳﻨــﺪ‪»:‬ﺑ‪‬ــﻮ‪ ‬اَﻟِﻤــﻮن ﻛــﺮدي= ﺑﺎﺑــﺎ‬

‫دﺧﺘﺮ‪ ،‬در زﻣﺎن ﺑﺎرداري ﺑﺮاﻳﺶ‬

‫دﺳﺘﻤﺎن اﻧﺪاﺧﺘﻲ«‪.‬‬

‫ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫اُﻟُﻞ ‪ :olol‬ﺳﺎده ﻟﻮح‪ ،‬ﻛـﻢ ﻫـﻮش و‬

‫آﻟِﺶ د‪‬ﻟِـﺶ ‪ :âleš daleš‬ﻋـﻮض‬

‫ﺣﻮاس‬

‫ﺑﺪل ﻛﺮدن‪ ،‬ﻣﻌﺎوﺿﻪ ﻛﺮدن‬

‫اِﻧﺪ‪‬ﻛﻲ ‪ :endaki‬ﺑﺎرﻳﻚﺑﻴﻦ‬

‫آو‪‬ﻧﮕــﻮن )اُو‪‬ﻧﮕــﻮن( ‪:âvangun‬‬

‫اَﻧﮓ ‪ :ang‬ﻋﻼﻣﺖ و ﻧﺸﺎﻧﻪ‬

‫آوﻳﺰان‬

‫اَــــــــَ ﻧﻮِﻣـــــــﻪ ‪:a:nume‬‬

‫اَت ﻛَﻠﻲ ‪ :atkali‬ﺳﺨﻦ ﻳﺎوه و ﺑـﻲ‬

‫ﻣﺼﻠﺤﺖاﻧﺪﻳﺸﻲ‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﻇﺎﻫﺮ را ﻧﮕﻪ‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‬

‫داﺷﺘﻦ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪» :‬ﻣ‪‬ﺤـﺾِ اَــَ‬

‫اَرِﻳﻤ‪‬ـــﻮن ‪ :areymun‬دﺳــــﺘﻪ و‬

‫ﻧﻮﻣِﻪي‪ ‬روزﮔﺎر ﻫﻢ ﻛِﻪ ﺷُﺪه ﻳِﻪ ﻛﺎري‬

‫ﺟﻤﺎﻋﺖ »اَرِﻳﻤﻮن و ﻧَﺮِﻳﻤـﻮن‪ ،‬ﻫﻤـﻪ‬

‫ﺑ‪‬ﻜُﻦ«‪.‬‬

‫رﻓﺘﻨﺪ ﺧﻮﻧﻪي ﻓﻼﻧﻲ«‬

‫اُوﺳـــﻲ ‪ :osi‬ﭘﻨﺠـــﻪي ﭼـــﻮﺑﻲ‪،‬‬

‫اُس‪ ّ‬ﭼ‪‬ﺴ‪‬ﻚ ‪ :osso čos-ak‬ﻓﻀﻮل‬

‫ﻣﺨﺼﻮص ﺑﺎد دادن ﺧﺮﻣﻦ‬

‫ﺑﺎﺷﻲ‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﻫﺮ ﻣﻮردي اﻇﻬﺎر‬

‫ب‬

‫ﻋﻘﻴﺪه ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑــﺎل ‪ :bâl‬ﻫﻤﺘــﺎي ﺑــﺎزي‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜــﻪ‬

‫اَ ـَ ﺷـﻴﺪ‪‬ن ‪ :a: šidan‬از ﺷـﺪت‬

‫ﮔﻮﻳﻨــﺪ‪»:‬ﻣ‪‬ــﻨَﻢ ﺑــﺎزي‪ .‬در ﺟــﻮاب‬

‫ﮔﻴﺠﻲ‪ ،‬درﻣﺎﻧﺪه ﺷﺪن‪ .‬ﺑﻴﭽﺎره ﺷﺪن‬

‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺑﺮو ﺑﺎﻟِﺖ ﺑﻴﺎر‪ .‬ﻳﺎ ﺑﺮو ﺑﺎﻟِﺖ‬

‫اَﻟﭽ‪‬ــﻚ ‪ :alčak‬اﺳــﺒﺎب ﺷــﻜﻨﺠﻪ‪،‬‬

‫ﻧﺪارﻳﻢ«‪.‬‬

‫ﻇــــﺎﻫﺮاً ﭘــــﺎي ﻣﺠــــﺮم را در آن‬

‫ﺑﺎﻟَﻨﺪه ‪ :bâlande‬ﭘﺮﻧﺪه‪ .‬در ﻧﻘـﺎﻃﻲ‬

‫زﺑﺎن ﻣﺮدم ﺷﻴﺮاز در ﮔﺬر زﻣﺎن ™ ‪99‬‬

‫از ﻓﺎرس ﺑﺎ ﻫِﻨﺪ‪‬ه و ﺑﺎﻫﺎﻧﺪِه ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﻧﻲ ﺑﺮﻧﺞ ﻓﺮو ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑ‪‬ﺒِﻪ ‪ :baba‬ﻛﻮدك ﻋﺰﻳﺰ »ﺑ‪‬ﺒِـﻪي‪ ‬ﺑ‪‬ـﺒ‪‬ﻢ‬

‫ﺑﻮچ ‪ :buč‬ﭼﻮب ﭘﻨﺒﻪ درِ ﺑﻄﺮي‬

‫= ﻋﺰﻳﺰِ ﻋﺰﻳﺰم«‬

‫پ‬

‫ﺑِﻴ‪‬ﻠِﻪ ‪ :beyle‬دﺳﺘﻪ و ﮔﺮوه‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ‬

‫ﭘﺎﺗُﻮِه ‪ :pâtove‬ﻣﭻ ﭘﻴﭻ‪ ،‬ﺑﺎﻓﺘـﻪاي از‬

‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪»:‬ﺑﻴِْﻠِﻪ ي‪ ‬اول راه ﺑﻴﻔﺘـﻪ ﺑﻌـﺪ از‬

‫ﺟﻨﺲ ﭘﺸﻢ ﺑﻪ ﭘﻬﻨـﺎي ﭘـﻨﺞ ـ ﺷـﺶ‬

‫ﭼﻨﺪ دﻗﻴﻘﻪ ﺑِﻴ‪‬ﻠِﻪي‪ ‬دوم ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻪ«‪.‬‬

‫ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ و ﻃﻮل ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﻣﺘﺮ ﻛﻪ‬

‫ﺑ‪‬ﺘُﻮ‪ ‬آﻫﻚ ‪ :botô âhak‬ﺷﻔﺘﻪي ﮔﻞ‬

‫ﺑﻪ ﺳﺎق ﭘﺎ ﻣﻲﭘﻴﭽﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ر‪‬س و آﻫـــﻚ ﻛـــﻪ در ﺷـــﺎﻟﻮدهي‬

‫ﭘﺎﭼــﻪ ﭘ‪‬ﻠــﻮ ‪ :pâče polô‬ﻏــﺬاﻳﻲ‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﮔﻮﺷﺖ‪ ،‬دﻧﺒﻪ‪ ،‬ﻛـﺸﻤﺶ و‬

‫ﺑ‪‬ﺘُﻮ‪ ‬آﻫـﻚ اﻧـﺪاﺧﺘﻦ ‪botô âhak‬‬

‫ﺳﺮﻛﻪ ﺷﻴﺮه و ﭘﺎﭼﻪي ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬

‫‪ : endâxtan‬ﻛﻨﺎﻳـــﻪ از ﭘ‪‬ﺮﺧـــﻮري‬

‫ﻏﺬا را ﭼـﻮن ﻛﻠـﻪ ﭘﺎﭼـﻪ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬

‫ﻛﺮدن‬

‫ﺻﺒﺤﺎﻧﻪ ﻣﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑ‪‬ﺨﺘﺎر‪ :baxtâr‬ﺟﺎن‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬

‫ﭘ‪‬ﭙِِﻪ ‪ :pape‬ﺳﺎده ﻟـﻮح‪ ،‬ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﭘ‪‬ﻜﱢـﻪ‬

‫»ﺑﻪ ﺑﺨﺘﺎر‪‬م اُﻓﺘﻴﺪ= ﺑﻪ ﺟﺎﻧﻢ اﻓﺘﺎد‪ «.‬ﺗﻦ‬

‫)ﭘﻜّﻪ(‬

‫و ﺑﺪن‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﭼﻮب ﻛﺸﻴﺪ‬

‫ﭘِﺖ ‪ :pet‬ﻣﻮي ژوﻟﻴﺪه‪ ،‬ﻣﻮﻳﻲ ﻛﻪ در‬

‫ﺑﻪ ﺑﺨﺘﺎرِش ﺣﺎلُ ﻧﺰن ﻛِﻲ ﺑِﺰَن‪«.‬‬

‫اﺛﺮ ﺷﺴﺘﻦ ﺑﺎ ﺻﺎﺑﻮن ﭼﻮن ﻧﻤﺪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑ‪‬ﺶ ‪ :baš‬ﻛـﺸﺎورزي دﻳـﻢ‪ .‬ﻣﻘﺎﺑـﻞ‬

‫ﭘ‪‬ﺘَﻚ ‪ :patak‬ﺳﺎﺑﻘﻪ‪ ،‬آﺑـﺮو‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ‬

‫ﻓﺎرﻳﺎب‬

‫ﮔﻮﻳﻨــﺪ‪ » :‬ﭘﺘَﻜِــﺖ ﺑــﻪ ﺑــﺎد ﻣــﻲدم=‬

‫ﺑ‪‬ﻘُﺮوﻧﻪ ‪ : boqorune‬ﺧِﺮﺧِﺮه‪ ،‬ﻧﺎي‬

‫رﺳﻮاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻢ«‬

‫ﺑ‪‬ﮕّــﺎرِه ‪ :baggâre‬ﻗــﺎﻳﻖ ﺑــﺰرگ‬

‫ﭘـــﺮ ﺧـــﻮردن ‪:per xordan‬‬

‫ﻣﺴﺎﻓﺮﺑﺮي در ﻣﺴﺎﻓﺖﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎه‬

‫ﭼﺮﺧﻴﺪن‪ ،‬دور ﺧﻮد ﮔﺸﺘﻦ‬

‫ﺑ‪‬ﻠُــﻢ ‪ :bolom‬ﺷــﺨﺺ ﻋﺎﻗــﻞ و‬

‫ﭘ‪‬ﺮﺳِﻪ ‪ :porse‬ﻣﺠﻠـﺲ ﺳـﻮﮔﻮاري‪،‬‬

‫ﺑﺎﻫﻮش ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﺎداﻧﻲ ﺑﺰﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺠﻠﺲ ﺗﺮﺣﻴﻢ‬

‫ﺑ‪‬ﻠﻴِﺖ ‪ :boleyt‬اُﻟُﻞْ‬

‫پ‪ ‬ـَ ر‪‬ك ‪ :pa:rak‬ﺑﻪ ﻛﺎﻫﻮي رﺷﺪ‬

‫ﺑ‪‬ﻤﺒﻮ ‪ :bambu‬آﻫﻨـﻲ ﻧـﻮك ﺗﻴـﺰ و‬

‫ﻧﻜـــﺮده ﻣـــﻲﮔﻮﻳﻨـــﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜـــﻪ‬

‫ﻣﻴﺎن ﺗﻬﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑـﺮداري در‬

‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪»:‬ﻛُﻮوﭘـَ ـَ ر‪‬ك‪«kovu ...‬‬

‫‪ ™ 100‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﭘِﺮﻣ‪‬ﻪ ‪ :perma‬دﺳﺖ دﺳﺖ ﻛـﺮدن‪،‬‬

‫ﭘ‪‬ﻮزار ‪ :pôzâr‬ﭘﺎي اﻓﺰار‪ ،‬ﻛﻔﺶ‬

‫ﻣﻌﻄﻞ ﻛﺮدن‬

‫ﭘﻴﺮﺳﻮك ‪ :pirsuk‬ﭘﺮﺳﺘﻮ‪ ،‬ﭼﻠﭽﻠﻪ‬

‫ﭘِﺸِﻨﮓ ‪ :pešeng‬ﻗﻄﺮهﻫﺎي آب ﻛـﻪ‬

‫ﭘﻴﻠﻴﺰ ‪ :piliz‬ﺑﻮي ﭘﺸﻢ ﺳﻮﺧﺘﻪ‬

‫ﺑﺮ ﭼﻴﺰي ﺑﭙﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﻳﻪ‬

‫ت‬

‫ﭘﺸﻨﮓِ آب ﺑﻬﺶ ﺑﺰن ﺗﺎ ﻧﺮم ﺷِﻪ«‬

‫ﺗﺎﺷﻮﻧﻪ ‪ : tâšune‬ﻣﻼﺣﻈـﻪ‪ :‬ﭘـﺮوا‪.‬‬

‫ﭘ‪‬ﻐﻮر ‪ :paγur‬ﮔﻴﺞ و ﻣﻨﮓ‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪»:‬ﺧـﻮدِش رو ﭼﻨـﺎن‬

‫ﭘ‪‬ﻜﱢــﻪ ‪ :pakke‬داﻧــﺎ و ﺑــﺎ ﻫــﻮش‪.‬‬

‫ﺑﻲﺗﺎﺷﻮﻧﻪ اِﻧﺪاﺧﺖ روم )روﻳ‪‬ـﻢ( ﻛـﻪ‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻫﻴﭽﮕﺎه در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﺧﺪﻋـﻪي‬

‫ز‪‬ﻫﺮَم آب ﺷﺪ‪«.‬‬

‫دﻳﮕﺮان د‪‬م ﻻي ﺗﻠﻪ ﻧﺪﻫﺪ و ﻫﻤﻴـﺸﻪ‬

‫ﺗُﺮﺷﺎل ‪ :toršâl‬ﺑﻮي ﻣﺎدهي ﻣﺎﻧﺪهي‬

‫ﭘﻴﺮوز ﺑﺎﺷﺪ‪).‬ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘ‪‬ﭙِﻪ(‬

‫ﺗﺮﺷﻴﺪه ﺷﺪه‬

‫ﭘ‪‬ﻜﻴﺪ‪‬ن ‪ :pokidan‬ﺗﺮﻛﻴﺪن‪ ،‬درﻳﺪن‬

‫ﺗﺮوﺗﻴﻠﻴﺲ ‪ :tar-o tilis‬ﻟﺒﺎس ﻛﺎﻣﻼً‬

‫ﭘﻼچ ‪ :pelač‬ﺳِﻤِﺞ‬

‫ﺧﻴﺶ ﺷﺪه از رﻳﺨـﺘﻦ آب و ﺑـﺎران‬

‫ﭘ‪‬ﻞ ﭘ‪‬ﻞ ﻛِـﺮد‪‬ن ‪:pal pal kerdan‬‬

‫ﺑﺮ آن‬

‫ﺟﺎن ﻛﻨﺪن‪ ،‬ﺗﻘـﻼي ﻣـﺮغ ﺳـﺮﺑﺮﻳﺪه‪،‬‬

‫ﺗُﺮﻳــﺪن ‪ :toridan‬ﻟﻐﺰﻳــﺪن‪ ،‬ﺳ‪‬ــﺮ‬

‫ﭘﺮﭘﺮ زدن‬

‫ﺧﻮردن‬

‫ﭘِﻠﻨِﮕَــــﻚ ‪ :pelengak‬ﺑــــﺸﻜﻦ‪،‬‬

‫ﺗِــﺸﻜﻪ ‪ :teške‬ﺷِﭙِــﺸَﻚ ﻣــﺮغ و‬

‫ﭘﻠﻨﮕﻚ زدن‪ :‬ﺑﺸﻜﻦ زدن‬

‫ﺧﺮوس و‪...‬‬

‫ﭘِﻠْــﻮِرِده ‪ :pelverde‬ﭘــﺮت و ﭘــﻼ‬

‫ﺗَﻜَـــﻞ ‪ :takal‬ﭘـــﺎﻻن اﻻغ‪ .‬زﻳـــﻦ‪.‬‬

‫ﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬ﻣ‪‬ﻬﻤ‪‬ﻞ ﮔﻮﻳﻲ‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜــﻪ ﮔﻮﻳﻨــﺪ‪» :‬زﻳــﻦ ﺗﻜﻠﺘــﻮ ﺗــﻮ‬

‫ﭘﻨﺠﻴـــــﺮ ‪ :penjir‬ﻧﻴـــــﺸﮕﻮن‬

‫ﺑﺮدن= ﻛﻨﺎﻳﻪ از ﺗﺠﺮﺑﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن«‪.‬‬

‫)←ﻛُﻨﺠﻴﺮ(‬

‫ﺗَﻠَـــﻚ ﺗَـــﺴﻤِﻪ ‪:talak tasme‬‬

‫ﭘِﻨْــﺪ ‪ :pend‬ﭘﻴــﺰي‪» .‬زردِ ﭘﻨــﺪﻛﻲ=‬

‫ﺳﺮﻛﻴﺴﻪ ﻛﺮدن‪» ،‬ﺗﻠﻚ ﺗَﺴﻤ‪‬ﺶ ﻛِﺮد«‬

‫ﻛﻨﺎﻳــﻪ از ﻣﻮﺟــﻮد زرد و ﺿــﻌﻴﻒ و‬

‫ﺗَﮕِﻪ ‪ :tage‬ﺑ‪‬ﺰ ﭘﻴﺸﺎﻫﻨﮓ ﮔﻠّﻪ‬

‫ﻣﺮدﻧﻲ«‬

‫ﺗِﻠِﻨﮕِﻪ‪ :telenge‬ﺧﻮﺷﻪﻫـﺎي ﻓﺮﻋـﻲ‬

‫ﭘﻮرﻣ‪‬ﻚ ‪ :purmak‬ﻛَﭙ‪‬ﻚ ﻧﺎن‪» ،‬ﻧـﺎن‬

‫ﺧﻮﺷﻪ اﻧﮕﻮر ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ ﭼﻨـﺪ داﻧـﻪ‬

‫ﭘﻮرﻣ‪‬ﻚ زده«‬

‫دارد‪.‬‬

‫زﺑﺎن ﻣﺮدم ﺷﻴﺮاز در ﮔﺬر زﻣﺎن ™ ‪101‬‬

‫ﺗُﻤﺒﻴﺪن ‪ :tombidan‬ﺧﺮاب ﺷـﺪن‬

‫ﺟِﻐِﻠِﻪ ‪ :jeγele‬ﺟﻮان ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ‪ ،‬ﻧﻮﺟﻮان‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‪ ،‬رﻳﺨﺘﻦ دﻳﻮار‬

‫ﺟﻘﻴـــﺪ‪‬ن ‪ :jeqidan‬ﺟﻬﻴــــﺪن و‬

‫ﺗَﻤﻠﻴﺖ ‪ :tamlit‬ﻛﻠﻴﺪ آﻫﻨـﻲ ﻛﻠـﻮن‬

‫ﭘﺮﻳﺪن‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪»:‬از ﻛَـﻞِ ﺑـﺎغ‬

‫در‬

‫ﺷﻤﺎ ﺟِﻘﻴﺪ‪‬م ﺗﻮ ﺑﺎغ ﺧﻮدﻣﻮن‪«.‬‬

‫ﺗِﻨﺠِﻪ ‪ :tenje‬ﺟﻮاﻧﻪ ﻫﺎي ﮔﻴـﺎه ﻣﺜـﻞ‬

‫ﺟِﻞ ‪ :jel‬ﺗﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻳﻊ‪ .‬ﺟِﻞ ﺟِﻞ ـ ﺗﻨﺪ‬

‫ﺟﻮاﻧﻪ ﮔﻨﺪم و ﺟﻮ‬

‫ﺗﻨﺪ‪» .‬ﺑﺎرون ﻣﻲ ﻳﺎ ﺟﻞ ﺟِﻠَﻜﻲ‪ ،‬ﺟﻴﺐ‬

‫ﺗــﻮف و ﺗــﺮه ‪ :tuf-o tare‬ﺣــﺮام‬

‫ﺑ‪‬ﻮام ﭘ‪‬ﺮِ ﻧُﺨُﻮدﭼﻲ«‬

‫ﻛــﺮدن و از ﻣﻴــﺎن ﺑــﺮدن‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜــﻪ‬

‫ﺟ‪‬ﻠَﺖ ‪ :jolat‬ﺳﺒﺪي ﻛﻪ از ﻟﻴـﻒ ﻳـﺎ‬

‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬اي ﺣِﻴﻔِﻪ‪ ،‬ﺗُﻒ ﺗﺮه ﻧﻜﻦ«‬

‫ﺑﺮگ درﺧﺖ ﺧﺮﻣـﺎ ﺑﺒﺎﻓﻨـﺪ و در آن‬

‫ﺗُﻮ‪‬ﻧــﺪن ‪ :tovondan‬ﺑﺮﮔﺮداﻧــﺪن‪.‬‬

‫ﺧﺮﻣﺎ ﺑﺮﻳﺰﻧﺪ‪ .‬ﻇﺮف ﺧﺮﻣﺎ‬

‫ﻣﻨﺤﺮف ﻛﺮدن ﻛﺴﻲ از ﻣـﺴﻴﺮي ﺑـﻪ‬

‫ﺟ‪‬ﻞ ﻗُﺮﺑﺎﻏﻪ ‪ :jol qorbâγe‬ﺧﺰهي‬

‫ﻣﺴﻴﺮ دﻟﺨﻮاه‪ .‬از راه ﺑﻪ در ﻛﺮدن‪.‬‬

‫روي آب‬

‫ﺗﻲ ‪ :ti‬ﻧﻮك‪.‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻮك ﻣـﺪاد‪ ،‬ﻧـﻮك‬

‫ﺟ‪‬ﻞ ﻛَﻨـﻮن ‪ :jol kanun‬روزﻫـﺎي‬

‫زﺑﺎن و ‪...‬‬

‫دوم وﺳﻮم ﻋﻴﺪ ﻧﻮروز ﻛﻪ ﻟﺒﺎس ﻫﺎي‬

‫ﺗﻴــﺴ‪‬ﻚ ‪ :tisk‬ﺟﻮﺟــﻪي ﺑﻠﺒــﻞ ﻛــﻪ‬

‫ﻛﻬﻨﻪ را از ﺗـﻦ ﺑﻴـﺮون ﻣـﻲآورﻧـﺪ و‬

‫ﻧﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬از ﻫﻔﺖ ﺗـﺎ‬

‫رﺧﺖ ﻫﺎي ﻧـﻮ ﻣـﻲﭘﻮﺷـﻨﺪ‪» .‬دورهي‬

‫ﺟﻮﺟﻪي ﺑﻠﺒـﻞ ﻳﻜـﻴﺶ ﺑﻠﺒـﻞ ﻣﻴـﺸﻪ‬

‫ﺟ‪‬ﻞ ﻛﻨﻮﻧﻪ«‬

‫ﺑﺎﻗﻴﺶ ﺗﻴﺴﻚِ«‬

‫ﺟ‪‬ﻤ‪‬ﺰ ‪ :jamaz‬ﻋﻮضِ‪ ،‬ﺑﺠﺎيِ »وﻗﺘﻲ‬

‫ﺗﻴﻜـــﺎره ‪ :tikâre‬ﺷـــﺒﻴﻪ و ﻧﻈﻴـــﺮ‪.‬‬

‫دو ﻧﻔﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ ﮔﻼوﻳﺰ ﺷـﻮﻧﺪ و ﻳﻜـﻲ‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜـــﻪ ﮔﻮﻳﻨـــﺪ‪» :‬ﻛـــﺎرت ﺷـــﺪه‬

‫دﻳﮕﺮي را ﺑﺎ ﻣﺸﺖ ﺑﺰﻧﺪ و آن دﻳﮕـﺮ‬

‫ﺗﻴﻜﺎرهي ﭘﺴﺮ ﻣ‪‬ﻼ ﺑﺎﺷﻲ«‬

‫ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣـﺸﺖ ﺗﻼﻓـﻲ ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﻣﻴـﺎﻧﺠﻲ‬

‫ج‬

‫ﺑﺮاي ﺟﺪا ﻛﺮدن آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ»ﺟ‪‬ﻤ‪‬ـﺰِ‬

‫ﺟﺎﻟﻲ ‪ :jâli‬ﺗﻮري ﭼﺮاغ زﻧﺒﻮري‬ ‫)ﭼﺮاغ آزاك(‬

‫ﺟ‪‬ﻮﻣﻮﻟﻲ ‪ :jumuli‬دوﻗﻠﻮ‬

‫ﺟ‪‬ﺮﻗَﺘﻮن ‪ :jarqatun‬ﻗﺎﺷﻖ ﻛﻮﭼﻜﻲ‬

‫ﺟِﻨﮓ ‪ :jeng‬ﺻﻤﻴﻤﻲ‪ ،‬ﺷﻔﻴﻖ‪ .‬ﻣﺜـﻞ‪:‬‬

‫ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﻣﺮﻛﺐ در دوات ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ‪.‬‬

‫رﻓﻴﻖ ﺟِﻨﮓ‪ .‬آﻓﺘﺎب ﺟِﻨـﮓ = آﻓﺘـﺎب‬

‫ﻫﻢ در«‬

‫‪ ™ 102‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﺷﺪﻳﺪ‬

‫و ﺑﺮﮔﺮد= ﺳﺮﻳﻊ ﺑـﺮو و ﺑﺮﮔـﺮد« در‬

‫ﺟ‪‬ﻨﮕﻪ ‪ :jonge‬ﮔﻮﺳﺎﻟﻪي ﻧﺮِ ﺟﻮان‬

‫ﻣﻘﺎم ﻧﻔـﺮﻳﻦ ﻧﻴـﺰ ﻣـﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ‪» :‬اﻟﻬـﻲ‬

‫ﺟﻮﺟـــﻪي ﻛُﺮُﻛـــﻲ‬

‫‪juje-ye‬‬

‫اﺳﺐ ﭼﭙﺮ روت ﺑ‪‬ﺪ‪‬وِه!«‬

‫‪ :korok-i‬آﺧﺮﻳﻦ ﻓﺮزﻧـﺪ ﺧـﺎﻧﻮاده‬

‫ﭼِـــﺮاغ آزاك ‪:čerâγ-e âzâk‬‬

‫)ﺗﻪ ﺗُﻐﺎري(‬

‫ﭼــﺮاغ زﻧﺒــﻮري‪ ،‬ﭼــﺮاغ ﺗــﻮريدار‬

‫ﺟﻮﻏَﻦ ‪ :juγan‬ﻫﺎو‪‬ن ﺳﻨﮕﻲ‬

‫)←ﺟﺎﻟﻲ(‬

‫ﺟﻮﻧَﺴﺮََت ‪ :junasrat‬ﺟـﻮاﻧﻤﺮگ‪،‬‬

‫ﭼ‪‬ﺮﺑﻪ ‪ :čarbe‬ﺳﺮﺷﻴﺮ‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬اِي ﺟﻮﻧَﺴﺮَت ﺷﺪه«‬

‫ﭼِﺮز‪‬ﻧــﺪن ‪ :čerzondan‬ﭼﺰاﻧــﺪن‪،‬‬

‫ﺟﻴﻤﺒ‪‬ﻮ ‪ :jimbô‬ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﻲ ﻛﻪ زﻳـﺎد‬

‫ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻛﺮدن‪ ،‬ﻋﺬاب دادن‬

‫ﺗُﺨﺲ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻛﻮدك ﻧـﺎآرام‬

‫ﭼ‪‬ـ ـَ رِه ‪ :ča:re‬ﭼﺮخ ﻧـﺦ رﻳـﺴﻲ‬

‫ﺑﻪ ﻛﻨﺎﻳﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﻣﻴﺰ ﺟﻴﻤﺒ‪‬ﻮ‪ ،‬ﺑﺎزي را‬

‫)ﭘﺸﻢ رﻳﺴﻲ(‬

‫ﺑﻬﻢ زد‪«.‬‬

‫ﭼ‪‬ﻜِــﻪ ‪1 :čake‬ـــ ﺷــﻮخ و ﻟــﻮده‪،‬‬

‫چ‬

‫ﺷﻴﺮﻳﻦ زﺑﺎن ‪2‬ـ ﭼﺎﻧﻪ و زﻧﺨﺪان‬

‫ﭼﺎروادار ‪ :čârvâ-dâr‬ﻗـﺎﻃﺮﭼﻲ‪.‬‬

‫ﭼِــﻞ ‪ :čel‬ﺑ‪‬ﻐَــﻞ‪ ،‬ﻛﺘــﻒ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜــﻪ‬

‫آﻧﻜﻪ ﺑﺎ ﻗﺎﻃﺮ ﺑﺎر ﺣﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘـﺎم‬

‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﺑﺎز ر‪‬ﺧﺘﺎت زدي زﻳﺮ ﭼِﻠِـﺖ‬

‫ﺗﻮﻫﻴﻦ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﻣـﻲ رود‪».‬ﻣﮕـﻪ‬

‫راه اﻓﺘﺎدي؟«‬

‫ﭼﺎروا داري؟« ﻳـﺎ »ﻣِـﺚِ ﭼـﺎروادارا‬

‫ﭼ‪‬ﻠُــﻚ ﻣﺴــﺴ‪‬ﻪ ‪:čalok-mosse‬‬

‫دﻫﻨِﺶ ﭼﺎك و ﺑﻨﺪ ﻧﺪاره‪«.‬‬

‫ﺑﺎزي اﻟـﻚ دوﻟـﻚ‪ .‬ﭼـﻮب ﺑﻠﻨـﺪ را‬

‫ﭼﺎﻛﻴﺪن ‪ :čâkidan‬درﻳـﺪه ﺷـﺪن‪،‬‬

‫ﻣ‪ ‬ـﺴ‪‬ﻪِ و ﭼــﻮب ﻛﻮﭼــﻚ را ﭼ‪‬ﻠُــﻚ‬

‫ﭘﺎره ﺷﺪن‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ :‬ﻳ‪‬ﺨَـﻢ رو‬

‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫از دﺳﺖ ﻣﻲﭼﺎﻛﻮﻧﻢ‪.‬‬

‫ﭼ‪‬ﻤﺒ‪‬ـــﻚ ‪ :čombak‬روي دو ﭘـــﺎ‬

‫ﭼﺎل ‪ :čâl‬ﻻﻧﻪ ي ﭘﺮﻧﺪه »ﭼﺎلِ ﻛﻔﺘﺮ=‬

‫ﻧﺸﺴﺘﻦ و زاﻧـﻮ را در ﺑﻐـﻞ ﮔـﺮﻓﺘﻦ‪.‬‬

‫ﻻﻧﻪي ﻛﺒﻮﺗﺮ‪ .‬ﻳﺎ ﭼﺎل ﻗـﻼغ= ﻻﻧـﻪي‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜـــﻪ ﮔﻮﻳﻨـــﺪ »ﭼِـ ـﺮُ ﭼ‪‬ﻤﺒ‪‬ـــﻚ‬

‫ﻛﻼغ‪«.‬‬

‫ﻧِﺸِﺴﺘﻲ؟«‬

‫ﭼ‪‬ﭙ‪‬ـــﺮي ‪ :čapari‬ﺗﻨـــﺪ وﺳـــﺮﻳﻊ‪،‬‬

‫ﭼﻤﻠــﻲ‪ /‬ﭼِﻤــﺮي ‪:čemli/čemri‬‬

‫ﭼﺎﭘﺎري‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﭼﭙﺮي ﺑﺮو‬

‫ﻻﻣﭙﺎي ﭼﺮاغ ﻧﻔﺘـﻲ‪ ،‬ﻟﻮﻟـﻪ و ﺣﺒـﺎب‬

‫زﺑﺎن ﻣﺮدم ﺷﻴﺮاز در ﮔﺬر زﻣﺎن ™ ‪103‬‬

‫ﭼﺮاغ‬

‫ﺧَﺘَﻚ ‪1 : xatak‬ـ ﻳﻚ ﻗﻠﻢ از ﻫﻔﺖ‬

‫ﭼِــﻦ ﭼِﻨِــﻪ ﻛــﺮدن ‪čen čene‬‬

‫ﻗﻠﻢ آراﻳـﺶ ﻛـﻪ ﻋﺒـﺎرت ﺑﻮدﻧـﺪ از‪:‬‬

‫‪ :kerdan‬ﺑﻪ ﺗﻨﺎوب و ﺑـﺎ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ي‬

‫و‪‬ﺳﻤﻪ‪ ،‬ﺳﺮﺧﺎب‪ ،‬ﺳـﻔﻴﺪاب‪ ،‬ﺧﺘـﻚ‪،‬‬

‫ﻛﻢ‪ ،‬از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺧﻮردن‬

‫ز‪‬ر‪‬ك‪ ،‬ﭘﻮﻟَﻚ و ‪...‬؟‬

‫ﭼِﻨﮓ ‪ :čeng‬ﻣﻨﻘﺎر‪ ،‬ﻧﻮك ﭘﺮﻧﺪه‬

‫‪2‬ـ ﺷﻮره ي ﺳ‪‬ﺮ »ﺳ‪‬ﺮِت ﺧَﺘَﻚ زده =‬

‫ﭼﻨﮕﺪون ‪ :čengdun‬ﭼﻴﻨﻪ دان ﻣﺮغ‬

‫ﺳﺮت ﺷﻮره زده«‬

‫و ﭘﺮﻧﺪه‬

‫ﺧَﺰوك ‪ :xazuk‬ﺳﻮﺳﻚ )ﺧَـﺰوك‬

‫ﭼِﻨﮕﻚ ‪ :čengak‬ﭼﻨﮕـﻚ آﻫﻨـﻲ‪،‬‬

‫ﺣﻤﺎم‪ ،‬ﺧﺰوك زرد(‬

‫ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻴﺮون آوردن د‪‬ﻟْـﻮي ﻛـﻪ‬

‫ﺧَﺴﭙﻮس ‪) :xas puš‬ﺑﻴﻦ ﺳﻴﻦ و ز‬

‫در ﭼﺎه رﻫﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻠﻔﻆ ﻣﻲﺷﻮد( آدم ﭘﺴﺖ و ﺑﻲ ﺳﺮ و‬

‫ﭼ‪‬ﻨــﮓ و ﭼﻴﻠــﻪ ‪:čang-o čile‬‬

‫ﭘﺎ‬

‫ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎي ﻧﺎزك و ﺧﺸﻚ ﻛﻪ ﺑـﺮاي‬

‫ﺧَﺮَك ‪ :xarak‬ﺧﺮﻣﺎي ﻧﻴﻢ رس ﻛـﻪ‬

‫ﺳﻮﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﺑﻞ ﺧﻮردن اﺳـﺖ اﻣـﺎ ﻫﻨـﻮز ﻧـﺮم‬

‫ﭼﻴﺮ ‪ :čir‬ﺟﻴﻎ‪ :‬ﺷﻴﻮن‪ ،‬ﻓﺮﻳﺎد ﻛﻮدك‬

‫ﻧﺸﺪه‪.‬‬

‫ﭼﻴﺮﻛﻮ ‪ :čirku‬ﺷﺎﻧﻪ ﻗﺎﻟﻲ ﺑـﺎﻓﻲ ﻛـﻪ‬

‫ﺧَﺴﻢ ‪ :xasm‬ﺟﻔﺖ ﻧﻮزداد‬

‫ﮔﺮهﻫﺎ را ﺑﺮ ﻫﻢ ﻓﺸﺮده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﻨﺎﻳﻪ‬

‫ﺧُﺴﻴﺪ‪‬ن‪ :xosidan :‬ﺧـﻴﺲ ﺷـﺪن‪،‬‬

‫از ﻛﺘﻚ زدن ﻧﻴﺰ ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ‬

‫ﺧﻴﺲ ﺧﻮردن‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬زﻳـﺮ‬

‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﻣﻴﻨـﺪاز‪‬ﻣِﺖ زﻳـﺮ ﭼﻴﺮﻛـﻮ ﺗـﺎ‬

‫ﺑﺎرون ﺧُـﺴﻴﺪ‪‬م= زﻳـﺮ ﺑـﺎران ﺧـﻴﺲ‬

‫ﻣﻲﺧﻮري ﻣﻲز‪‬ﻧَﻤِﺖ!«‬

‫ﺷﺪن«‬

‫ﭼﻴﻞ ‪ :čil‬دﻫﺎن)ﭼ‪‬ﻚ و ﭼﻴﻞ = ﻟﺐ‬

‫ﺧِﺸﺖ ‪ :xešt‬دروغ و ﭼﺎﺧﺎن‪ ،‬ﻻف‬

‫و دﻫﻦ(‬

‫و ﮔﺰاف‬

‫ﭼ‪‬ﻴ‪‬ﻤﻮن ‪ :čoymun‬ﺳﺮﻣﺎ ﺧـﻮردن‪،‬‬

‫ﺧَﻞ رﻓﺘﻦ ‪ :xal raftan‬ﻫﺮز رﻓﺘﻦ‪،‬‬

‫زﻛﺎم ﺷﺪن‬

‫ﻫﺮز رﻓﺘﻦ آب ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪» :‬آب‬

‫ﭼ‪‬ﻴﻴﺪن ‪) :čoyidan‬ﭼﻴﻤﻮن(‬

‫داره ﺧَﻞ ﻣﻲره«‬

‫خ‬

‫ﺧُﻠﻮارِه ‪ :xolvâre‬ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي ﻛﻪ از‬

‫ﺧﺎگ ‪ :xâg‬ﺗﺨﻢ ﻣﺮغ‪ ،‬ﺗﺨﻢ ﭘﺮﻧﺪه‬

‫آﺗﺶ رﻳﺰه ﺳﺮخ و ﻣﺨﻤﻠﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ ™ 104‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﺧِﻢ ‪ :xem‬ﻏﻼﻣﺒﺎره‬

‫ﻣﻲﺷِﻪ«‬

‫ﺧِــﻨﺞ ‪ :xenj‬ﭼﻨــﮓ )ﺧِــﻨﺞ زدن=‬

‫د‪‬س ﺣــﻼل ﻛِــﺮد‪‬ن ‪das halâl‬‬

‫ﭼﻨﮓ زدن(»اﮔﻪ ﮔﺮﺑ‪‬ﻪ رِ اذﻳـﺖ ﻛُﻨـﻲ‬

‫‪ :kerdan‬ﺧﺘﻨــﻪ ﻛــﺮدن‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜــﻪ‬

‫ﺧِﻨﺠﺖ ﻣﻲزﻧﻪ«‬

‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬دﺳﺘﺶ رو ﺣـﻼل ﻛـﺮدي =‬

‫ﺧِﻨِﺸﺖ ‪ :xenešt‬ﺧﺎرش‬

‫ﺧﺘﻨﻪاش ﻛﺮدي«‬

‫ﺧﻮر ‪ /‬ﺧﻮره ‪ :xur/xure‬ﺟﻮال ﻛﻪ‬

‫د‪‬ﺳﺘَﻚ ‪ :dastak‬دﻓﺘﺮﭼﻪ ي ﺣﺴﺎب‪،‬‬

‫ﺑﺎ ﭘﺸﻢ ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻴﺎض ﺛﺒﺖ ﺣﺴﺎب )دﻓﺘﺮ و دﺳﺘﻚ(‬

‫ﺧُﻮر‪‬ك ‪ :xôrak‬دودﻛـﺶ ﺑﺨـﺎري‬

‫د‪‬ﺷ ـﺒ‪‬ﻞ ‪ :došbol‬ﻏــﺪهي ﮔﻮﺷــﺖ‪،‬‬

‫دﻳﻮاري‬

‫ﺑﺮاي ﻧﺎﺧﻨﻲ ﻛـﻪ رﻳـﺸﻪ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﻔﻴـﺪ‬

‫ﺧﻴﺎرزِه ‪ :xiyârze‬ﺧﻴﺎر ﭼ‪‬ﻨﺒ‪‬ﺮ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬د‪‬ﺷﺒﻞ را از وﺳﻂ دو ﻧﻴﻢ ﻛﻨﻨﺪ‬

‫د‬

‫و ﺑﺮ ﻧﺎﺧﻦ ﻛﺸﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫د‪‬ب ‪ :dob‬ﻟﺠﺒﺎز‬

‫د‪‬ﺷــﻚ ‪ :došk‬ﺗــﺮاﺧُﻢ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜــﻪ‬

‫دِﺑــــﺶ ‪ :debš‬ﮔــــﺲ‪ ،‬ﻃﻌــــﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﭼﻴﺸﺎت دوﻧﻪي د‪‬ﺷﻚ ﺑﺰﻧﻪ«‬

‫ﺧﻮردﻧﻲ ﻫﺎي ﻧـﺎرس ﻣﺜـﻞ ﺧـﻮردن‬

‫د‪‬ﻓَﻚ ‪1 :dafak‬ــ ﻓﺮﻳـﺐ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ‬

‫ﺧﺮﻣﺎﻟﻮي ﻧﺎرس‬

‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﻓﻼﻧﻲ ﺗُﺮُ د‪‬ﻓَﻚ داده« ﻳﺎ »ﺗُـﺮُ‬

‫د‪‬ر‪‬كِ اُرﺳــﻲ ‪ :darak-e orsi‬درِ‬

‫ﺧــﺪا د‪‬ﻓَﻜُــﻢ ﻧــﺪه‪ -2 «.‬ﭘﺎرﭼــﻪي‬

‫ﻣﺸﺒﻚ اﺗﺎقﻫﺎي ﻗﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻴﺸﻪ ﻫﺎي‬

‫ﺧﺎلدار ﻛﻪ ﺷﻜﺎرﭼﻲﻫﺎ ﺑﺮاي ﺟﻠـﺐ‬

‫رﻧﮕﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻛﺒﻚ ﭘﻬﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن‬

‫د‪‬س ﭘِــﺮزِه ‪ :das perze‬ﺧﻤﻴــﺮ‬

‫ﻛﺒﻚ‪ ،‬آن را ﺷﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫رﻳﺰه‪ ،‬آرد را ﻛﻤﻲ ﻧﻢ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و در‬

‫دِل ﺑــﺎلُ ‪ :del bâlo‬ﺧﻮاﺑﻴــﺪه ﺑــﻪ‬

‫ﻣﻴﺎن دو دﺳﺖ ﻣﻲﻣﺎﻟﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬

‫ﭘﺸﺖ‪ ،‬ﻃﺎﻗﺒﺎز‬

‫ﺗﻜﻪ ﻫﺎي رﻳـﺰ درآﻳـﺪ‪ .‬آن را در آش‬

‫دوﻟَــﺸﻤِﻪ ‪ :dolašme‬ﺑــﺎ ﺳــﻤﺎﺟﺖ‬

‫اُﻣﺎج ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻛﺴﻲ آوﻳﺨﺘﻦ‪ .‬ﭼـﺴﺒﻴﺪن‬

‫دس ﭘِﻠﻜــﻮ ﻛِــﺮد‪‬ن ‪das pelku‬‬

‫ﺑﻪ ﻛﺴﻲ‬

‫‪ :kerdan‬دﺳﺘﻤﺎﻟﻲ ﻛـﺮدن‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ‬

‫د‪‬ﻟّﻲ ‪ :dalli‬ﺣﻠﺒﻲ‪ ،‬ﺣﻠﺐ روﻏﻦ ‪17‬‬

‫ﮔﻮﻳﻨــﺪ‪» :‬د‪‬ﺳــﭙﻠﻜﻮش ﻧﻜــﻦ ﭼــﺮك‬

‫ﻛﻴﻠﻮﻳﻲ‬

‫زﺑﺎن ﻣﺮدم ﺷﻴﺮاز در ﮔﺬر زﻣﺎن ™ ‪105‬‬

‫د‪‬ﻣ‪‬ــﺮو ‪ :damaru‬ﺧﻮاﺑﻴــﺪن روي‬

‫ر‪‬ﺑ‪‬ﺘُﺮﺑ‪‬ــــﻚ ‪ :rabotorbak‬ﮔﻴــــﺎه‬

‫ﺷﻜﻢ‪ ،‬ﻣﻘﺎﺑﻞ دِل ﺑﺎلُ‬

‫ﺗﺎﺟﺮﻳﺰي‬

‫دود اُﻓﺘﻴﺪن ‪ :dud oftidan‬از ﺣﺎل‬

‫ر‪‬خ ﺑﻮن ‪ :rox bun‬ﻟﺒﻪي ﭘﺸﺖﺑﺎم‬

‫رﻓﺘﻦ‪ ،‬ﺑﻲﺣﺎل ﺷﺪن‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪:‬‬

‫ر‪‬ـَ د‪‬ك ‪ :ra:dak‬ﺷﻜﻠﻚ در آوردن‬

‫»ﻳِﻲ ﺳ‪‬ﻘُﻠﻤِﻪ زد ﺗﻮ ﭘﻬﻠﻮم ﻛﻪ ﺗﻮ دِﻟُـﻢ‬

‫ﻛﻮدك ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺧﻨـﺪهي دﻳﮕـﺮان‬

‫دود اﻓﺘﺎد )اﻓﺘﻴﺪ(«‬

‫ﺷﻮد ﻳﺎ ﮔﺮﻳـﺴﺘﻦ ﻣـﺼﻠﺤﺘﻲ ﻛـﻮدك‬

‫دوﻛـﻮن دﺳـﮕﺎه ﻛِـﺮدن ‪dukun‬‬

‫ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﭼﻴـﺰي ﻳـﺎ ادا‬

‫‪ :dasgâ kerdan‬ﻛﺴﻲ ﻳـﺎ ﭼﻴـﺰي‬

‫در آوردن ﺑـــﺮاي ﺧـــﻮش آﻣـــﺪن‬

‫را وﺳــﻴﻠﻪي ﻣﻘــﺼﻮدي ﻛــﺮدن ﻛــﻪ‬

‫دﻳﮕﺮان‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﺑ‪‬ﺮو اﻳﻨﻘَـﺪر‬

‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﻨﺒﻪي ﻓﺮﻳﺐ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ر‪‬ـــَ د‪‬ك درﻧﻴــﺎر‪ .‬ﻳــﺎ ر‪‬ـــَ د‪‬ك در آرِ‬

‫دول ‪ :dul‬د‪‬ﻟﻮِ آب‪» .‬اَﮔِﻪ ﺗـﻮ دوﻟـﻲ‬

‫ﻏﺮﻳﺒﻲ ﻫﺴﺘﻲ آ!«‬

‫ﻣﻦ ﺑﻨﺪِ دوﻟَﻢ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻦ از ﺗﻮ زﻳـﺮك‬

‫ر‪‬ﺳ‪‬ﺪ ‪ :rasad‬ﺳـﻬﻢ‪ ،‬ﺳـﻬﻢ ﺳـﺮاﻧﻪ‪.‬‬

‫ﺗﺮم«‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ ر‪‬ﺳ‪‬ﺪ ﺧﻮدت ﻗﺎﻧﻊ‬

‫د‪‬و‪‬ل ‪ :daval‬ﻃﻔــﺮه رﻓــﺘﻦ )دوﻟــﻲ‬

‫ﺑﺎش ﻳﺎ ﺗـﻮ ﻣـﻲ ﺧُـﻲ ر‪‬ﺳ‪‬ـﺪ ﻫﻤـﻪ رِ‬

‫دادن(‪ ،‬ﺳﺮﻛﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻦ »ﻳﺎ ﺑﮕﻮ اﻳـﻦ‬

‫ﺑ‪‬ﺨﻮري ﺟﻮﻧﻢ«‬

‫ﻛﺎر ر‪ ‬ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻳﺎ ﺑﮕﻮ ﻧﻤﻲﻛـﻨﻢ‪ :‬آﻧﻘـﺪ‬

‫ر‪‬ﺷﺖ ‪ :rašt‬زﺑﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺧﺎﻛﺮوﺑﻪ‬

‫ﻣ‪‬ﻨﻮ د‪‬و‪‬ل ﻧﺪه«‬

‫رِﺷﻚ ‪ :rešk‬ﺗﺨﻢ ﺷﭙﺶ‬

‫د‪‬ﻫ‪‬ﻠﻲ دادن ‪ :doholi dâdan‬ﻫ‪‬ـﻞ‬

‫رﺷـــﻤﻴﺰ ‪ /‬رﻳـــﺸﻤﻴﺰ‬

‫دادن؟‬

‫‪ :rišmiz‬ﻣﻮرﻳﺎﻧﻪ‬

‫دﻳــــﻮال اََك زدن‬

‫‪divâl-ak‬‬

‫‪rešmiz/‬‬

‫ر‪‬ﻣﺒﻴﺪ‪‬ن ‪:rombidan‬ﺧـﺮاب ﺷـﺪن‬

‫‪ :zadan‬ﺑﺎ ﻣﺸﺖ ﺑﻪ دﻳﻮار ﻫﻤـﺴﺎﻳﻪ‬

‫ﺑﻨﺎ )ﺗﻤﺒﻴﺪن(‬

‫ﻛﻮﺑﻴﺪن‪ ،‬ﺑﺮاي ﺧﺒﺮ ﻛﺮدن او‪.‬‬

‫رِﻧﮕِــﻪ ‪ :renge‬ﺑــﺎ ﻧــﻮاي ﻣﻐﻤــﻮم و‬

‫ر‬

‫ﮔﺮﻳﻪ در ﮔﻠﻮ ﻧﺎﻟﻴﺪن‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣـﻮرد‬

‫راﻓﻊ‪ :râfé‬واﺳـﻄﻪ‪ ،‬دﻻﻟـﻪ ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ‬

‫ﻛﻮدﻛﺎن اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﻳﻨــﺪ‪» :‬ﺑِــﻴﮕُﻢ ﺑﻨﺪاﻧــﺪاز راﻓــﻊ اﻳــﻦ‬

‫رِوِ ‪ :reve‬دﻧﺪاﻧــﻪ‪ .‬رِوِ رِوِ= دﻧﺪاﻧــﻪ‬

‫ﻋﺮوﺳﻲ ﺑﻮد‪«.‬‬

‫دﻧﺪاﻧﻪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﻟﺒﻪ ي ﻛـﺎردو‬

‫‪ ™ 106‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫رِ از ﺑﺲ ﺑﻪ ﺳﻨﮓ زدي رِوِ ﺷﺪه«‬

‫زاﻳﻴﺪن‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣـﻮرد دام ﺑـﻪ ﻛـﺎر‬

‫رو ﺗَﻜََﻠﻲ ‪ :rutakali‬ﻛﻬﻨـﻪ ﮔﻠـﻴﻢ و‬

‫ﻣﻲرود‪.‬‬

‫ﻗﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺸﺖ اﻻغ ﮔﺬارﻧـﺪ و ﺑـﺮ‬

‫زِل ‪ :zel‬زود‪ ،‬ﻓﻮري‬

‫آن ﻧﺸﻴﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫زِل و ﺑِـــﻞ ‪ :zel-o bel‬ﻓـــﺮز و‬

‫رود ‪ :rud‬ﻋﺰﻳــﺰ و ﺟﮕــﺮ ﮔﻮﺷــﻪ‪،‬‬

‫ﭼﺎﺑﻚ‪ ،‬ﻛﺎرآﻣﺪ‬

‫د‪‬رداﻧﻪ‬

‫زِﻟﻴِﺒﻲ ‪ :zeleybi‬زوﻟﺒﻴﺎ‬

‫رووار ‪ :ruvâr‬روﻳــﻪي ﮔﻴــﻮه ﻛــﻪ‬

‫زﻳﭻ و ﺑ‪‬ﻤﺐ ‪ :zič-o bamb‬ﻓـﻮت‬

‫زﻧﺎن از رﻳﺴﻤﺎن ﺑﺒﺎﻓﻨﺪ‬

‫و ﻓﻦ ﻛﺎر‪ِ ،‬ﻟﻢِ ﻛﺎر‬

‫رﻳﺲ ‪ :ris‬آب ﺑﺮﻧﺞ‬

‫س‬

‫رﻳﻖ ‪ :riq‬اﺳﻬﺎل‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ در ﻣـﻮرد‬

‫ﺳ‪‬ﭗ ‪ :sop‬ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻟُﭗ‬

‫ﺑﭽــﻪاي ﻛــﻪ اﺳــﻬﺎل ﺷــﺪه ﮔﻮﻳﻨــﺪ‪:‬‬

‫ﺳ‪‬ﭙﻴﻨﻪ ‪:sopine‬ﭼـﺎق و ﻓﺮﺑـﻪ‪ ،‬ورم‬

‫»ﺑ‪‬ﭽﻮو رﻳﻖ اﻓﺘﻴﺪه«‬

‫ﻛﺮده‬

‫ز‬

‫ﺳِﺪ ‪ :sed‬ﻧﺮدﺑﺎن‬

‫زار‪‬ﻧﺠﻲ ‪ :zâranji‬رﻧﺠﻮر‪ ،‬ﺑﻴﻤـﺎر و‬

‫ﺳـــﺮﭘِﺮَك ‪ :sarperak‬ﺳـــﺮﮔﻴﺠﻪ‪،‬‬

‫ﻋﻠﻴﻞ‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﻣـﺮده ﺷـﻮر‪ ،‬ﺑِـﺴﻜﻪ‬

‫زاغ ‪ :zâγ‬ﭼﺸﻢ ﺳﺒﺰ‬

‫ﻋ‪‬ﻘَﺒِﺶ ﮔﺸﺘﻢ ﺳِﺮﭘِﺮك ﮔﺮﻓﺘﻢ«‬

‫زﺑـﻮن ﺑ‪‬ـﺮون ‪ :zabun borun‬در‬

‫ﺳ‪‬ـــﺮﺧﻄّﻲ ‪ :sar xatti‬ﻧـــﺸﺎﻧﻪي‬

‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ دﻳﮕـﺮي را از ﮔﻔـﺘﻦ‬

‫ﻛﺎﻏﺬيِ ﻻي ﻛﺘﺎب‬

‫ﻣﻨﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣـﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ‪» :‬ﻣِـﻲ‪ ‬زﺑـﻮن‬

‫ﺳ‪‬ــﺮْم‪ ‬رﻳــﺰك ‪:sarmo riz-ak‬‬

‫ﺑ‪‬ﺮوﻧِﻪ ﻛﻪ ﺣﺮف ﻧﺰﻧﻢ؟«‬

‫داﻧﻪ ﻫﺎي رﻳـﺰ ﺑـﺮف ﻗﺒـﻞ از ﺑـﺎرش‬

‫زﺑﻮن ﺑ‪‬ﻨﺪ ‪ :zabun band‬ﻃﻠـﺴﻤﻲ‬

‫ﺑﺮف ﺳﻨﮕﻴﻦ‬

‫)دﻋﺎﻳﻲ( ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺴﺘﻦ زﺑﺎن دﺷﻤﻦ‬

‫ﺳ‪‬ﻘُﻠﻤﻪ ‪ :soqolme‬ﻣـﺸﺘﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻬﻠﻮي دﻳﮕﺮي زﻧﻨﺪ‬

‫ز‪‬ردﻳﻮن ‪ :zardiyun‬ﻳﺮﻗﺎن‪ .‬ﺑﻴﻤﺎري‬

‫ﺳ‪‬ﻘُﱡﻮ ‪ :saqqô‬ﺳـﺮﻣﺎﺧﻮردن‪ ،‬زﻛـﺎم‬

‫زردي ﻧﻮزاد‪.‬‬

‫ﺷﺪن‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪» :‬ﻛـﺎك‪ ‬اَﺳ‪‬ـﺮْم‪‬‬

‫ز‪‬ـــَ ك ‪ :za:k‬ﺷــﻴﺮِ روزﻫــﺎيِ اولِ‬

‫ﺳ‪‬ﻘﱡﻮ ﻛِﺮد‪‬م«‬

‫زﺑﺎن ﻣﺮدم ﺷﻴﺮاز در ﮔﺬر زﻣﺎن ™ ‪107‬‬

‫ﺳ‪‬ﻚ ‪ :sok‬ﭼﻮب ﻛﻮﺗـﺎﻫﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺮ‬

‫ﭼﺸﻢ درد‪ ،‬ﮔﻠﻮ درد ﺑﺎ ﻋﻄﺴﻪ و آب‬

‫ﺳﺮ آن ﻣﻴﺨﻲ ﻓﺮو ﻛﺮده ﺑﺎﺷـﻨﺪ و ﺑـﺎ‬

‫رﻳﺰش ﺷﺪﻳﺪ دﭼﺎر ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫آن ﺑﻪ ﻛﭙـﻞ ﭼـﺎروا ﺑﺰﻧﻨـﺪ ﺗـﺎ ﺗﻨـﺪﺗﺮ‬

‫ﺳﻴﻨﻪ وا ﻛِﺮدن ‪:sine vâ kerdan‬‬

‫ﺑﺮود‪) .‬ﺳ‪‬ﻚ زدن(‬

‫ﻛِﺶ و ﻗﻮس ﻛﺮدن‪ ،‬ﺧﻤﻴﺎزه ﻛﺸﻴﺪن‬

‫ﺳ‪‬ــﻜَﻞ ‪ :sakal‬اﺳــﺘﺨﻮان ﻗﻠــﻢ‪ .‬در‬

‫ﺷﺎﻓﺘَﻚ ‪ :šâftak‬ﺳﻮت‪ .‬ﺳﻮﺗﻲ ﻛـﻪ‬

‫ﻣﻘﺎم ﻓﺤﺶ ﻫﻢ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪» :‬ﺳ‪‬ـﻜَﻞ‬

‫ﺑﺎ ﻗـﺮار دادن اﻧﮕـﺸﺖ روي زﺑـﺎن و‬

‫ﺧﻮردهي رو ﺑﻮن ﺣﻤﻮم ﺧﻮاﺑﻴﺪه!«‬

‫ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺧﺎرج ﻛﺮدن ﻫـﻮا از دﻫـﺎن‬

‫ﺳ‪‬ﻠِﻪ ‪ :sole‬ﻛﻢ ﻋﻘﻞ و ﺳﺒﻚ ﺳ‪‬ﺮ‬

‫اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺳ‪‬ﻤﻨﻲ ‪ :samni‬ﺳﻤﻨﻮ‬

‫ﺷَﺘَﻞ ‪ :šatal‬دﺳﺘﺨﻮش در ﻗﻤﺎر‬

‫ﺳِﻨِﺮ ‪) :sener‬ﺳِﻔﺖ و ﺳِﻨِﺮ( ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ‬

‫ﺷَﺘَﻞ ﮔﻴﺮ= ﻛﺴﻲ ﻛـﻪ از ﻗﻤـﺎر ﺑـﺎزان‬

‫ﮔﻮﻳﻨــﺪ‪» :‬ﻛﻮﻓﺘــﻪي ﺳِــﻔﺖ و ﺳِ ـﻨِﺮي‬

‫دﺳﺘﺨﻮش ﻣﻲﮔﻴﺮد‬

‫ﺑﻮد‪«.‬‬

‫ﺷِــﺮ ‪ :šer‬ﭘــﺎره‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜــﻪ ﮔﻮﻳﻨــﺪ‪:‬‬

‫ﺳِﻨِﻢ زار ‪ :senemzar‬واﺣـﺪ وزن‪،‬‬

‫»ﻛُﻠﺠِــﻪي ﻧُ ـﻮ‪‬م ﺷِــﺮ ﻛــﺮدي« ﻳﻌﻨــﻲ‬

‫‪ 1/64‬ﻣﻦ ‪ 1/16‬ﭼﺎرك‬

‫ﻛُﻠﻴﺠﻪ )ﺟﺎﻣﻪ( ﻧﻮ ﻣﺮا ﭘﺎره ﻛﺮدي‪.‬‬

‫ﺳ‪‬ﻮ‪‬ز‪‬وي ‪ :sôzovi‬ﺣﺴﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ‬

‫ﺷِــﺮا ‪ :šerâ‬دردي ﻧﺎﺷــﻨﺎﺧﺘﻪ ﻛــﻪ‬

‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬دﺧﺘﺮو ﻫﻴﭻ ﻋﻴﺒﻲ ﻧﺪاره ﻣﮕﻪ‬

‫ﮔﻮﻳﻨﺪ در ﮔﻠﻮ ﺑـﺮوز ﻣـﻲﻛﻨـﺪ )ﺷـﺮا‬

‫اﻳﻨﻜــﻪ ﺧﻴﻠــﻲ ﺳ‪‬ــﻮز‪‬وي ﻳِــﻪ= ﺧﻴﻠــﻲ‬

‫ﻣﺎﺷﺮا( در ﻣﻘﺎم ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺴﻮد اﺳﺖ(‪.‬‬

‫ﺷِــﺮﺗﻲ ﺷَــﭙ‪‬ﻜﻲ ‪:šerti šapaki‬‬

‫ﺳﻮك ‪ :suk‬ﻛُﻨﺞ‪ ،‬ﮔﻮﺷﻪ‬

‫ﺑﻲ ﺑﻨﺪوﺑﺎري‪ ،‬ﻣﻌـﺎدل »ﻫـﺮ د‪‬م ﺑﻴـﻞ«‬

‫ﺳﻮل ‪ :sul‬ﮔﻤﺎن و ﻇﻦ‬

‫ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺻﻮﻟﻲ اﺳﺘﻮار ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻴﺮﻛﻮ ‪ :sirku‬ﻫﺎون ﭼﻮﺑﻲ ﻛـﻪ در‬

‫ﺷِﺮِﻧﺪه ‪ :šerende‬ﭘﺎره ﭘﺎره‬

‫آن ﺑﺮﻧﺞ ﻣﻲﻛﻮﺑﻨﺪ‬

‫ﺷِــﻔﺖ دادن ‪ :šeft dâdan‬ﻃــﻮل‬

‫ﺳﻴﺴﭙﻮك ‪ :sispuk‬ﺣﺸﺮهاي ﻛﻪ در‬

‫وﺗﻔــﺼﻴﻞ دادن در ﺳــﺨﻦ ﭼﻨﺎﻧﻜــﻪ‬

‫ﻣﻴﺎن ﮔﻠﻪ اﺳﺖ و در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑـﻪ‬

‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬اَﻧﻘﺪر ﺷِﻔﺖ و اﻟﻘﺎب ﻧﺪه‪ .‬ﻳﺎ‬

‫ﭼﺸﻢ‪ ،‬ﺑﻴﻨﻲ ﻳﺎ ﮔﻠـﻮي ﻛـﺴﻲ ﺑـﺮود‪،‬‬

‫ﺷِﻔِﺘﺶ ﻧﺪه«‬

‫ﺷﺨﺺ ﺑـﺮاي ﻣـﺪت ﭼﻨـﺪ روز ﺑـﻪ‬

‫ﺷِــﻒ ﺷِــﻒ ﻛِــﺮدن ‪šef šef‬‬

‫‪ ™ 108‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫‪ :kerdan‬ﻣِﻦ ﻣِﻦ ﻛـﺮدن در ﺳـﺨﻦ‬

‫ﻏِﻠُﻮ‪ :γelô ‬ﺷﻠﻨﮓ ﺗﺨﺘﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻦ‬

‫ﮔﻔﺘﻦ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬آﻧﻘـﺪر ﺷِـﻒ‬

‫ﻏُﻨﺪ ‪ :γond‬ﮔـﺮد و در ﻋـﻴﻦ ﺣـﺎل‬

‫ﺷِﻒ ﻧﻜﻦ‪ ،‬ﻳﻪ دﻓﻪ ﺑﮕﻮ ﺷِﻔﺘﺎﻟﻮ«‬

‫ﻛﻮﭼﻚ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻣـﻮرد ﻋﻤﺎﻣـﻪي‬

‫ﺷِﻜَﻔﺖ ‪ :šakaft‬ﻏﺎر‬

‫ﻃﻠﺒــﻪﻫــﺎ ﻣــﻲﮔﻮﻳﻨــﺪ‪» :‬ﻓــﻼن ﻃﻠﺒــﻪ‬

‫ﺷﻤﻴﻠﺰ ‪ :šamliz‬ﮔﻴﺎه ﺷﻨﺒﻠﻴﻠﻪ‬

‫ﻋﻤﺎﻣﻪي ﮔﺮد و ﻏُﻨﺪي داره«‬

‫ﺷُـﻮ‪ ‬ﺧﻴـﺮات ‪) :šô xeyrat‬ﺷـﺐ‬

‫ﻏﻮل ‪ :γul‬ﻋﻤﻴﻖ‪ ،‬ﻣﺜﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‬

‫ﺧﻴﺮات( ﺷﺐ ﻫﺎي دوﺷﻨﺒﻪ و ﺟﻤﻌـﻪ‬

‫»آب اﻧﺒﺎر ﻗﻮام ﺧﻴﻠﻲ ﻏﻮلِ«‬

‫)ﻋﺼﺮ روزﻫﺎي ﻳﻜﺸﻨﺒﻪ و ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ(‬

‫ق‬

‫ﺣﻠــﻮا و ﺧﺮﻣــﺎ را از ﺑﻬــﺮ ﻣﺮدﮔــﺎن‬

‫ﻗﺎﺗﻤِﻪ ‪ :qâtme‬ﻧﺨﻲ ﻛﻪ از ﻣﻮي ﺑـﺰ‬

‫ﺧﻴﺮات ﻛﺮدن‪.‬‬

‫ﺑﺮﻳﺴﻨﺪ‬

‫ﺷــﻮرﮔﺎ ﺧﻮﻧــﻪ ‪:šur-gâ xune‬‬

‫ﻗُﭗ ‪ :qop‬ﮔﻮﻧﻪ )ﺳ‪‬ﭗ(‬

‫ﺣﻤﺎم و ﮔﺮﻣﺎﺑﻪ‬

‫ﻗُﭙــﻚ ‪ :qopak‬ﮔــﺮهاي ﻛــﻪ ﭘﺎﻳــﻪ‬

‫ﺷﻴﺶ اِﻧـﺪاز ‪ :šiš endâz‬ﻏـﺬاﻳﻲ‬

‫ﺟﻮاﻧﻪﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﺎن ﭘﺎﻳﺎ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻫﻮﻳﺞ و ﺗﺨﻢ ﻣﺮغ‪ .‬ﻫﻮﻳﺞ‬

‫ﻗَﺪ‪‬ك ‪ :qadak‬ﭘﺎرﭼﻪ ﻧﺨـﻲ راه راه‬

‫را در ﻣﺎﻫﻴﺘﺎﺑﻪ رﻧﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻌﺪ از‬

‫ﺑــﺎ زﻣﻴﻨــﻪي ﺳــﻔﻴﺪ و ﺧﻄــﻮط آﺑــﻲ‪،‬‬

‫ﭘﻬﻦ ﻛـﺮدن در ﻛـﻒ ﻣﺎﻫﻴﺘﺎﺑـﻪ ﭼﻨـﺪ‬

‫ﺟــﻨﺲ آن ﺑــﻴﻦ ﭼﻠــﻮار و ﻛﺮﺑــﺎس‬

‫ﺟـــﺎي آن را ﺧـــﺎﻟﻲ ﻣـــﻲﻛﻨﻨـــﺪ و‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺨﻢﻣـﺮغ در آن ﻣـﻲﺷـﻜﻨﻨﺪ و روي‬

‫ﻗُـﺮّه ﺗﻴــﺮاق ‪ :qorre tirâq‬رﻋــﺪ‪،‬‬

‫اﺟﺎق ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﺨﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫آﺳﻤﺎن ﻏُﺮﻧﺒﻪ‬

‫ﺷــﻴﻮه ‪ :šive‬ﺗﺨــﺖ ﮔﻴــﻮه ﻛــﻪ از‬

‫ﻗــﻼغ ﺳ‪‬ــﻮ‪‬زك ‪:qalaγ sôzak‬‬

‫ﻻﻳﻪ ﻫﺎي ﭘﺎرﭼﺔ ﻛﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﻨﺎر ﻫﻢ و‬

‫زاﻏﭽﻪ‪ ،‬ﭘﺮﻧﺪه اي از ﺟﻨﺲ ﻛـﻼغ ﺑـﺎ‬

‫ﺑﻬﻢ ﻓﺸﺮده ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺮﻫﺎي ﺳﺒﺰ و ﺧﻮشرﻧﮓ‬

‫غ‬

‫ﻗُﻠﭙﻴﺪ‪‬ن ‪ :qolpidan‬ﻓﺮو رﻓﺘﮕﻲ در‬

‫ﻏﻠﺒــﺎل ﺑﻨــﺪ ‪ :γalbâl-band‬ﻳــﻚ‬

‫اﺛﺮ ﺿﺮﺑﻪ‪ .‬ﻣﺜﻞ ﻛﺎﺳـﻪ ﻫـﺎي ﻣـﺴﻲ و‬

‫ﻃﺎﻳﻔﻪ از ﻛﻮﻟﻲ ﻫﺎ‪ .‬در ﻣﻘﺎم ﻓﺤﺶ ﻧﻴﺰ‬

‫روﻳﻲ ﻛﻪ ﺿﺮﺑﻪ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ و ﻗُﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻗَﻠَــﻢ ز‪‬رﭼ‪‬ــﻚ ‪:qalam zarčak‬‬

‫زﺑﺎن ﻣﺮدم ﺷﻴﺮاز در ﮔﺬر زﻣﺎن ™ ‪109‬‬

‫ﻛﻮزهي ﻣﺨﺼﻮص آﺗﺶﺑﺎزي‪ .‬در آن‬

‫ﺧﻔﻪ ﺷﻮ«‬

‫ﺑــــﺎروت و ﺟــــﻮﻫﺮ رﻧﮕﺎرﻧــــﮓ‬

‫ﻛﺘَ ـﻪِ ‪ :kate‬ذﻏــﺎل دان‪ ،‬ﻗــﺴﻤﺘﻲ از‬

‫ﻣﻲرﻳﺨﺘﻨﺪ و آﺗﺶ ﻣـﻲزدﻧـﺪ‪ .‬دود و‬

‫اﻃﺎق ﻣﺜﻞ زﻳﺮ ﺳـﻜﻮي ﭼﺎﻳﺨﺎﻧـﻪ ﻳـﺎ‬

‫آﺗــﺶ ﭼــﻮن ﻓــﻮاره از آن ﺑﻴــﺮون‬

‫اﻧﺒﺎري ﻛﻪ در آن ذﻏﺎل ﺑﺮﻳﺰﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻲﺟﻬﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻛُﺘﺮُم ‪ :kotrom‬در ﻓـﺸﺎر و ﺗﻨﮕﻨـﺎ‬

‫ﻗﻠــﻮﻧﻲ ‪ :qaluni‬ﻛــﺎر ﺑــﻲﻣــﺰد و‬

‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً وﻗﺘـﻲ ﻛـﻮدﻛﻲ‬

‫ﻣﻮاﺟﺐ‪ ،‬ﺑﻴﮕﺎري‬

‫ﻣﺎدر را اذﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ‬

‫ﻗُﻤﺘَﺮه ‪1 :qomtare‬ــ ﺑﻮرﻳـﺎ را ﺑـﻪ‬

‫ﭼﻴــﺰي او را آزار ﻣــﻲدﻫــﺪ‪ ،‬ﻣــﺎدر‬

‫ﺷــﻜﻞ اﺳــﺘﻮاﻧﻪ ﻣﺤﻜــﻢ ﻣــﻲﻛﺮدﻧــﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬و‪‬ي ﻛﻪ ﻛُﺘُﺮُﻣﻢ ﻛِﺮدي«‬

‫درون آن را ﺳــﻨﮓ و ﺷــﻦ و ﻣﺎﺳــﻪ‬

‫ﻛُﺘﱡــﻮ ‪ :kottô‬ﻣﻜﺘــﺐ )ﻛُﺘّﻮﺧﻮﻧــﻪ=‬

‫ﻣﻲرﻳﺨﺘﻨـﺪ و ﺑـﺮ ﺳـﺮ راه آب ﻗـﺮار‬

‫ﻣﻜﺘﺐ ﺧﺎﻧﻪ(‬

‫ﻣﻲدادﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺪي ﺑﺎﺷﺪ در راه آب‪.‬‬

‫ﻛَﺘﻮ ‪ :katô‬ﺳﺮﻣﺎ ﺧﻮردن ﭼﺎرﭘﺎﻳـﺎن‬

‫‪2‬ـ ﻛﻨﺎﻳﻪ از ﺷﺨﺺ ﺷﻜﻤﻮ و ﭘﺮﺧﻮر‬

‫ﺑﺎرﺑﺮ‬

‫ﻗَـﻮ‪‬ال ‪ :qavvâl‬ﻣﻄــﺮب و رﻗّــﺎص‬

‫ﻛَﭽِﻪ ‪ : kače‬ﭼﺎﻧﻪ‪ ،‬زﻧﺦ )زﻧﺨﺪان(‬

‫)ﻛــﺴﻲ ﻛــﻪ ﻫــﻢ ﻣــﻲﺧﻮاﻧــﺪ و ﻫــﻢ‬

‫ﻛُﭽ‪‬ﻠِﻪ ‪ :kočole‬ﻣﻈﻬـﺮ ﺗﻠﺨـﻲ‪ ،‬در‬

‫ﻣﻲرﻗﺼﺪ(‬

‫ﻣﻘﺎم ﺗﻮﻫﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪.‬‬

‫ﻗُﻮﻟُﻘَﻚ ‪ :qôloqak‬ﻛﻴﺴﻪ ﻳـﺎ ﻛﻴـﻒ‬

‫ﻛِﺮ ‪ :ker‬روزﻧﻪ‪ ،‬ﺳﻮراخ و ﺷـﻜﺎف‪،‬‬

‫ﻛﻮﭼﻜﻲ ﻛﻪ اﺳـﺒﺎب دوﺧـﺖ و دوز‬

‫ﻻي در ﻛﻪ ﺑﺎز ﺑﺎﺷـﺪ »ﻛِـﺮِ درو وازِ=‬

‫در آن رﻳﺰﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻴـﻒ ﻛﺘـﺎب و دﻓﺘـﺮ‬

‫ﻻي در ﺑﺎز اﺳﺖ«‬

‫داﻧﺶآﻣﻮز‬

‫ك‪ ‬ـَ رِه ‪ :ka:re‬ﺑ‪‬ﺰﻏﺎﻟﻪ‬

‫ك‬

‫ﻛُﺮزِِه ‪ :korze‬ﻛﺮت‪ ،‬ﻛﺮت ﺟﺎﻟﻴﺰ‬

‫ﻛﺎﺗﻴﻠﻴﺖ ‪ :kâ tilit‬ﻳﻮﻧﺠﻪ ﻛﻪ ﺧـﺮد‬

‫ﻛُ ـﺮُك ‪ :korok‬ﻛُ ـﺮْچ‪ ،‬ﻣﺮﻏــﻲ ﻛــﻪ‬

‫ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﺨﻠﻮط ﺑﺎ ﻛﺎه ﺑـﻪ ﭼﺎرﭘﺎﻳـﺎن‬

‫آﻣﺎدهي ﺧﻮاﺑﻴﺪن روي ﺗﺨﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻛَﺮُﻧﺪ‪‬ن ‪ :karondan‬ﺗﺮاﺷﻴﺪن‪ .‬ﻣﺜﻞ‬

‫ﻛﺎك‪ :kâko ‬ﺑﺮادر‬

‫ﻛَﺮُﻧﺪ‪‬نِ ﺧﻤﻴﺮ ﺧـﺸﻜﻴﺪه ﺑـﻪ ﺑﺪﻧـﻪ ي‬

‫ﻛَﭗ ‪ :kap‬د‪‬ﻫـﻦ‪» ،‬ﻛَﭙِـﺖ ﺑﻴﮕﻴـﺮه =‬

‫ﻇﺮف ﻳﺎ ﻛَﺮُﻧﺪ‪‬نِ ﺗﻪ دﻳﮓ ﺑﺎ ﻛﻔﮕﻴﺮ‬

‫‪ ™ 110‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻛُﺸﺘﻴﺮ ‪ :koštir‬ﻛُﺸﺘﻲ‬

‫ﻛِﻠِــﻨﺞ ‪ :kelenj‬اﻧﮕــﺸﺖ ﻛﻮﭼــﻚ‬

‫ﻛَﻞ ‪ :kal‬رﻳﺨﺘﮕـﻲ ﺳـﺮِ دﻳـﻮار ﺑـﻪ‬

‫دﺳﺖ‬

‫ﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﺑﺘـﻮان از آن ﻋﺒـﻮر ﻛـﺮد‪.‬‬

‫ﻛِﻠِﻨﺠــــــــــــﺎر ‪:kelenjâr‬‬

‫زﻣﻴﻦ ﻣﺮﺗﻔﻊ ﻣﺜﻞ ﻛَﻞِ ﻣ‪‬ﺸﻴﺮ‬

‫ﺧﺮﭼﻨﮓ)ﻛﻠﻨﺠﺎر رﻓـﺘﻦ= ﺳـﻤﺎﺟﺖ‬

‫ﻛُﻞ ‪ :kol‬د‪‬م ﺑﺮﻳﺪه‪ ،‬ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬ﻛُﻨﺪ ﻣﺜـﻞ‬

‫ﻛﺮدن و اﺻﺮار ورزﻳﺪن(‬

‫ﭼﺎﻗﻮي ﻛُﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪» :‬ﻛـﺎردِ‬

‫ﻛُﻠﻮﺗِــﻪ ‪ :kolute‬در ﺗﻠﻔــﻆ ﻋﺎﻣــﻪ‬

‫ﻗﺼﺎﺑﻮ ﻛُـﻞ ﺑـﻮد ﮔﻮﺷـﺘﻮ رو ﺗﻴﺮْﺷِـﻪ‬

‫ﻛﻮﻟﺘِﻪ ﻛﻼﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺮ و ﮔـﺮدن‬

‫ﺗﻴﺮﺷِﻪ ﻛِﺮد = رﻳﺶ رﻳﺶ ﻛﺮد«‬

‫ﻛـــﻮدك را ﺗـــﺎ ﻗـــﺴﻤﺘﻲ از ﺷـــﺎﻧﻪ‬

‫ﻛِﻼﭼﻴﺪن ‪ :kelâčidan‬ﺑـﻪ دﻧـﺪان‬

‫ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻛﺸﻴﺪن اﺳـﺘﺨﻮان‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪:‬‬

‫ﻛُﻠﻮك ‪ :koluk‬ﻛﻮزه ي دﻫﺎن ﮔﺸﺎد‬

‫»اﺳﺘُﺨﻮﻧﻮ رِﺑِﻜِﻼچ«‬

‫و ﻟﻌﺎﺑﺪار‬

‫ﻛُـﻞِ )ﻛُﻠِــﻪ( ‪ :kole‬ﻻﻧــﻪي ﻣــﺮغ و‬

‫ﻛُﻠﻮن ‪ :kolun‬ﻗﻴﺪ ﭼﻮﺑﻲ ﭘﺸﺖ در‪،‬‬

‫ﺧﺮوس‬

‫ﻛﻠﻮنِ در‬

‫ﻛَﻠﭙ‪‬ﺘﺮه ‪ :kalpatre‬ﺳﺨﻦ ﻳﺎوه و ﺑﻲ‬

‫ﻛُﻢ ‪1 :kom‬ـ ﺷﻜﻢ ‪2‬ـ دﻳﻮاري ﻛـﻪ‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‬

‫ﺑﻪ ﻃـﺮف ﺑﻴـﺮون ﺷـﻜﻢ داده ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬

‫ﻛَﻠِﭙ‪‬ـــﻚ ‪ :kalepok‬ﻣﺎرﻣﻮﻟـــﻚ‪،‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬دﻳﻮارو ﻛﻢ داده« ‪3‬ـ‬

‫ﭼﻠﭙﺎِﺳﻪ‬

‫ﺑﻲﺗﺎﺑﻲ از ﭼﻴـﺰي ﻛـﻪ ﺑـﺪان ﻋـﺎدت‬

‫ﻛُﻠﺠِـﻪ ‪ :kolje‬ﻛﻠﻴﭽــﻪ‪ ،‬ﻧــﻴﻢ ﺗﻨــﻪي‬

‫دارﻧﺪ »از ﺑﻲ ﻏﻠﻴﻮﻧﻲ ﻛُﻢ ﻛِـﺮدﻳﻢ« در‬

‫ﻣﺨﻤﻞ زﻧﺎﻧﻪ‬

‫ﻣﻮرد ﭼﺎرﭘﺎﻳﺎن ﻧﻴـﺰ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪» :‬زﺑـﻮن‬

‫ﻛَﻠﻜَـــﻞ ‪ :kalkal‬ﻫـــﺮزه ﮔـــﻮﻳﻲ‬

‫ﺑﺴﺘﻪ از ﺑﻲ ﺟ‪‬ﻮي ﻛُﻢ ﻛِﺮده«‬

‫)ﻛﺮدن( »ﻛﻠﻜـﻞ ﻛِـﺮد‪‬ن« در دﻋـﻮاي‬

‫ﻛَﻤﭽﻪ ‪ :kamče‬ﻣﻼﻏﻪ )ﻣﻼﻗﻪ(‬

‫ﻟﻔﻈﻲ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ ﻫﻢ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪» :‬ﻛَﻠﻜَـﻞ‬

‫ﻛُﻤ‪‬ﺨﺘِـــﻪ ‪ :komoxte‬آب ﺑﻴﻨـــﻲ‬

‫ﻧﻜﻦ«‬

‫ﺧﺸﻜﻴﺪه‪ .‬ﭼﺮك و ﺷﻮخ ﺗﻦ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ‬

‫ﻛِﻠّﻪ ﻣ‪‬ﻠِﻚ ‪ :kelle malek‬ﻣﻴـﻮهي‬

‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﭼِﺮُ ﺣﻤﻮم ﻧﻤﻴـﺮي‪ ،‬ﻛُﻤ‪‬ﺨﺘـﻪ‬

‫ﮔﻴﺎﻫﻲ اﺳﺖ‪ .‬آن را ﻧﺎﺧُﻨـﻚ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪.‬‬

‫ﺑ‪‬ﺴ‪‬ﻲ؟ = ﭼﺮا ﺑﻪ ﺣﻤﺎم ﻧﻤـﻲروي ‪«...‬‬

‫)اﻛﻠﻴﻞ اﻟﻤ‪‬ﻠِﻚ(‬

‫ﻳﺎ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬د‪‬مِ د‪‬ﻣﺎﻏِﺶ ﻣ‪‬ـﻒ ﻛُﻤ‪‬ﺨﺘـﻪ‬

‫زﺑﺎن ﻣﺮدم ﺷﻴﺮاز در ﮔﺬر زﻣﺎن ™ ‪111‬‬

‫ﺑ‪‬ﺴِﻪ«‬

‫ﺧﺸﻴﻜﺪهي روي زﺧﻤﻲﻛﻪ در ﺣـﺎل‬

‫ﻛِﻨــﺎك ‪ :kenâk‬ﺧــﺴﻴﺲ‪ ،‬ﻧــﺎﺧﻦ‬

‫ﺑﻬﺒﻮدي اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺧﺸﻚ‬

‫ﻛﻮﻟﻮ ‪ :kulu‬ﺗﻴﺮه اي از ﻣﺮدم ﻛـﻮﻟﻲ‬

‫ﻛِﻨَﺘﺮِه ‪ :kenatre‬ﺗﺎر ﻋﻨﻜﺒـﻮت ﻛـﻪ‬

‫دورهﮔﺮد ﻛﻪ در اﻃﺮف ﺷﻴﺮاز زﻧﺪﮔﻲ‬

‫در ﺳــﻘﻒ و ﮔﻮﺷــﻪي اﻃــﺎق ﺗﻨﻴــﺪه‬

‫ﻣﻲﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫گ‬

‫ﻛُﻨﺠﻴﺮ ‪ :konjir‬ﭘِﻨﺠﻴﺮ = ﻧﻴﺸﮕﻮن‬

‫ﮔﺎﺑِﺮه ‪ :gâbere‬ﻛﻮدِﻛِﺶ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛـﻪ‬

‫ﻛِﻨِﻚ ‪ :kenek‬ﮔﺮدوﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻐـﺰ آن‬

‫ﻛﻮد اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲﻓﺮوﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑــﻪ راﺣﺘــﻲ ﺑﻴــﺮون ﻧﻴﺎﻳــﺪ‪ .‬ﻛﻨﺎﻳــﻪ از‬

‫ﮔــﺎس ‪ :gâs‬ﺷــﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜــﻪ )ﮔﺎﺳ‪‬ــﻢ‪،‬‬

‫ﺧﺴﻴﺲ ﺑﻮدن ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑ‪‬ﻠﻜَﻢ( ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﮔﺎﺳ‪‬ﻢ اﻳﺠﻮرِه‬

‫ﻛَﻨﮓ ‪1 :kang‬ـ ﺗﺎر ﻣﻮ )ﻛﻨﮓ ﻣـﻮ(‬

‫= ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻢ اﻳﻨﻄﻮر اﺳﺖ )ﺑﺎﺷﺪ(«‬

‫‪2‬ـ ﻗﻄﻌﻪي ﻫﻴﺰم )ﻛﻨﮓِ ﻫﻴﻤِﻪ(‬

‫ﮔَﺒ‪‬ﺮﮔِﻪ ‪ :gaborge‬وﺳـﻴﻠﻪ ورزﺷـﻲ‬

‫ﻛُﻮ ‪ :kô‬ﻓﻮت و ﻓﻦ در ﻛـﺸﺘﻲ‪ .‬ﻟِـﻢ‬

‫در زورﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻗﺪﻳﻢ‬

‫در ﻛﺎر‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪»:‬اي ﻫـﻢ ﻳـﻪ‬

‫ﮔِﺮِﻧَﻚ ‪1 :gerenak‬ــ زﻧـﺎن ﭘـﻮل‬

‫ﻛُﻮي ﻳﻪِ = اﻳﻨﻬﻢ ﻓﻨﻲ اﺳﺖ«‬

‫ﺧـــﺮد ﻳـــﺎ دارو و ‪ ...‬در ﭘﺎرﭼـــﻪاي‬

‫ﻛُﻮ ‪ :kô‬ﺣـﺸﺮهاي ﻛـﻪ ﺣﺒﻮﺑـﺎت را‬

‫ﻣﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و آن را ﮔﺮه ﻣـﻲ زدﻧـﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮراخ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﻋﺪﺳِـﺶ‬

‫ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﮔﻮﺷﻪ ي ﭼـﺎدر ﻧﻴـﺰ ﭼﻨـﻴﻦ‬

‫ﻛُﻮ‪ ‬زده«‬

‫ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪»:‬ﭘﻮﻻش ﺗﻮ ﮔِﺮِﻧَـﻚ ﺑـﺴﺘﻪ«‬

‫ﻛُﻮاره ‪ :kovâre‬ﻛـﻮزه ي ﺷﻜـﺴﺘﻪ‬

‫‪2‬ـ ﮔﺮه ﭼـﻮب ﻧﻴـﺰ ﻧـﺰد ﻧﺠﺎرﻫـﺎي‬

‫ﻣﺨﺼﻮص آب ﻣﺮغ و ﺧﺮوس‬

‫ﺷــﻴﺮازي ﺑــﻪ ﻫﻤــﻴﻦ ﻧــﺎم ﺧﻮاﻧــﺪه‬

‫ﻛــــﻮﺗِﺮاش ‪ :kuterâš‬رﻧــــﺪهي‬

‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫آﺷﭙﺰﺧﺎﻧﻪ )ﻛﻮت ﺗِﺮاش(‬

‫ﮔُـــﻞﮔﻴـــﺮ ‪ :golgir‬ﻣﻘـــﺮاض‬

‫ﻛَــﻮ‪‬ل ‪ :kaval‬ﺗﻤﺒﻮﺷــﻪي ﺑــﺰرگ‬

‫ﻣﺨــﺼﻮﺻﻲ ﻛــﻪ ﺑــﺎ آن ﺳــﻮﺧﺘﻪي‬

‫ﺳﻔﺎﻟﻲِ ﺑﻴﻀﻲ ﺷﻜﻞ ﻛﻪ در ﻣﺴﻴﺮ آب‬

‫ﻓﺘﻴﻠﻪي ﺷﻤﻊ را ﺑﺮﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻨﺎت ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪.‬‬

‫ﮔُﻤﭙﺎﻟـــﻪ ‪ :gompâle‬ﻣﻨﮕﻮﻟـــﻪي‬

‫ﻛِــﻮِلِ )ﻛِﻮِﻟــﻪ( ‪ :kevele‬ﻗــﺴﻤﺖ‬

‫ﭘﺸﻤﻲ ﻳﺎ اﺑﺮﻳﺸﻤﻲ‬

‫‪ ™ 112‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﮔُﻤــﭗ ‪ :gomp‬ﺧﻮﺷــﻪ »ﮔُﻤــﭗِ‬

‫ﻻس ‪ :lâs‬ﻧﻮﻋﻲ ﭘﺎرﭼﻪي اﺑﺮﻳـﺸﻤﻲ‬

‫ﺟﺎﺷﻴﺮ«‬

‫»وِﻟُﻢ ﻻسِ ﺳﻔﻴﺪ ﻛِﺮدِه ﻗﺒﺎﻳﺶ«‬

‫ﮔِﻨﺪ ‪ :gend‬ﺑﺨﻴﻪي دوﺧﺖ‬

‫ﻻغ ‪ :lâγ‬ﺗﺎر‪ ،‬ﺷﺎﺧﻪ ﻣﺜﻞ‪ :‬ﻻغِ ﻣﻮ ﻳـﺎ‬

‫ﮔُﻨﺪ ‪ :gond‬ﺑﻴﻀﻪ‬

‫ﻻغِ رﻳﺶ و ﻻغِ درﺧﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻨـــــﺪﻧﺎ ‪ :gandenâ‬ﺗـــــﺮه )از‬

‫ﻻﻣ‪‬ﭙﺮﺗﻲ ‪ :lâmperti‬ﺳﺨﻦ ﻳـﺎوه و‬

‫ﺳﺒﺰي ﻫﺎي ﺧﻮردﻧﻲ( ﺳـﻌﺪي ﮔﻔﺘـﻪ‬

‫ﺑــﻲﭘﺎﻳــﻪ و اﺳــﺎس)ﻳــﺎرو ﻻﻣﭙﺮﺗــﻲ‬

‫اﺳــﺖ‪» :‬ﺑﻮﺳــﺘﺎن ﺗــﻮ ﮔﻨــﺪﻧﺎ زاري‬

‫ﻣﻲﮔِﻪ(‬

‫اﺳﺖ‪«.‬‬

‫ﻟُــﺐ ‪ :lob‬ﭼــﺎق و ﻓﺮﺑــﻪ‪ ،‬ﭼــﺎق و‬

‫ﮔَﻨﮕﻮ ‪ :gangu‬ﺑﻨـﺪ ﻓﻠـﺰي ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬

‫ﺳﺮﺣﺎل )ﺳﺮِ دﻣﺎغ(‬

‫ﭼﻴﻨﻲ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﻣﻲزدﻧـﺪ و ﺑـﺎز آن را‬

‫ﻟِﺒﺪي ‪ :lebdi‬ﻋﺮوﺳﻚ ﻋﻴﺪ ﻧـﻮروز‪،‬‬

‫ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺮوﺳﻚ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻪ اﻧﺪازه ي ﻛـﻮدك‬

‫ﮔُﻨﮕﻴﺸﻚ ‪ :gongišk‬ﮔﻨﺠﻴﺸﻚ‬

‫ﻳﻜﺴﺎﻟﻪ ﻛﻪ از ﭘﺎرﭼﻪ ﻣـﻲ ﺳـﺎﺧﺘﻨﺪ و‬

‫ﮔﻮرز‪‬ﻧــﺪ‪‬ن ‪ :gurzondan‬ﻓــﺮاري‬

‫ﺻﻮرﺗﺶ را رﻧﮓآﻣﻴﺰي ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ و‬

‫دادن‬

‫ﺑﺮاي ﮔﺪاﻳﻲ‪ ،‬ﺷﺐ ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ ي آﺧﺮ‬

‫ﮔﻮروك ‪ :guruk‬ﮔﻠﻮﻟﻪي ﻧﺦ‬

‫ﺳﺎل ﺑﻪ در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻣﻲرﻓﺘﻨـﺪ و ﭼﻴـﺰ‬

‫ﮔﻮش ﺑﻮدن ‪ :guš budan‬ﻣﻮاﻇﺐ‬

‫ﻃﻠﺐ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻲﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬ﻟِﺒـﺪي‬

‫ﺑﻮدن‪ ،‬ﻣﺮاﻗﺐ ﺑﻮدن‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪:‬‬

‫اوﻣﺪه ﻗﻀﺎ و ﺑﻼ رِ ﺑِﺒ‪‬ـﺮه‪ ،‬ﺑ‪‬ـﺮِي رﻓـﻊ‬

‫»واﻟّﻮ‪ ‬ﮔﻮﺷِﺖ ﺑﻪ اﺗﺎق ﻣﺎ ﺑﺎﺷﻪ ﺗﺎ ﻣـﻦ‬

‫ﺑﻼ ﻳﻪ ﭼﻲ ﺑﻪ ﻟِﺒﺪي ﺑﺪﻳﻦ«‬

‫ﺑِﺮَم و ﺑﺮﮔﺮدم«‬

‫ﻟَﺘّــﻪِ ‪1 :latte‬ـــ ﭘﺎرﭼــﻪي ﻛﻬﻨــﻪ و‬

‫ﮔُــﻪ ﮔﻮﻟــﻪ ﻛُﻨَــﻚ ‪goh gulle‬‬

‫ﻣﻨﺪرس ‪2‬ـ ﺟﺎﻟﻴﺰ »اُلُ ﻟَﻚِ ﺳ‪‬ـﺮِ ﻟَﺘِـﻪ«‬

‫‪ :konak‬ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻞ‪ ،‬ﺳﺮﮔﻴﻦ ﻏﻠﻄﺎن‬

‫ﻛﻨﺎﻳﻪ از آدم ﺑﻲﻋﺮﺿـﻪ و ﺑـﻲدﺳـﺖ‬

‫ﮔﻴﺴ‪‬ﻚ ‪ :gisak‬ﭘِﻲ ﻻي ﮔﻮﺷﺖ ﻛـﻪ‬

‫وﭘﺎ‬

‫ﭼﻮن ﺗﺴﻤﻪاي ﺳﻔﻴﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻟِﺠﻤﺎر ‪ :lejmâr‬ﻧﺤﻴﻒ و ﻻﻏﺮ‬

‫ازو ﺑﺎلُ ﻣﻴﺎد ﺟﻮﻧُﻢ ﻓﺪاﻳﺶ‬

‫ﻟَﭽ‪‬ـﺮ ‪ :lačar‬ﺷــﻜﻤﺒﺎره‪ ،‬ﻛــﺴﻲ ﻛــﻪ‬

‫ازو دورا ﻛﻪ آوازِش ﻣﻲآﻳﺪ‬

‫ﺣﺮﻣﺘﺶ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﻜﻢ از دﺳـﺖ‬

‫ﺧﻮد‪‬م ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﺮﺑﻮن ﺻﺪاﻳِﺶ‬

‫ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫زﺑﺎن ﻣﺮدم ﺷﻴﺮاز در ﮔﺬر زﻣﺎن ™ ‪113‬‬

‫ﻟَﺲ ‪ :las‬ﺳ‪‬ﺴﺖ‪ ،‬ﺷُﻞ » ﻧﻪ درازِ ﻟَﺲ‬

‫ﺑﺰرﮔﺘــﺮ ﺣﺮﻛــﺖ ﻛﻨــﺪ‪ ،‬دﺳــﺘﺶ را‬

‫ﻟَﺴﻮ ﻧﻪ ﻛﻮﺗﺎهِ ﻧَﺮَﺳﻮ« ﻣﻌﺎدل » ﻧـﻪ ﺑـﻪ‬

‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮد ﻣﻲﻛـﺸﻨﺪ‪.‬‬

‫آن ﺷﻮري ﺷﻮر ﻧﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﻲﻧﻤﻜﻲ«‬

‫در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪» :‬ﻟَﻨﺠـﺎرِه‬

‫ﻟِﻖ ‪ :leq‬آدم ﻟﻮس و ﻧُﻨُﺮ و ﭘ‪‬ﺮرو‬

‫ﻛِﺸِﺶ ﻧﻜﻦ«‬

‫ﻟُﻘُﺰ ‪ :loqoz‬ﭘﺸﺖ ﺳﺮﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﺑﺪي‬

‫ﻟُﻨــﺪه ‪ :londe‬زﻳــﺮ ﻟــﺐ ﻏُــﺮ زدن‪.‬‬

‫ﮔﻔﺘﻦ ) ُﻟﻘُﺰ ﺧُﻨـﺪن( ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪:‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬آﻧﻘﺪر ﻟُﻨﺪه ﻧﺪه )ﻟُﻨﺪه‬

‫»ﺑ‪‬ﺮِي ﻣﺮدم ﻟُﻘُﺰ ﻧﺨﻮن«‬

‫دادن(«‬

‫ﻟُﻚ ‪ :lok‬ورم ﻛـﺮدن ﺑـﺪن در اﺛـﺮ‬

‫ﻟُﻮﭼﻪ ‪ :lôče‬آﻟﺘﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم‬

‫زﻣﻴﻦ ﺧﻮردن ﻳﺎ ﺿﺮﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﭘﻴـﺸﺎﻧﻲ‬

‫ﻧﻌﻞ ﻛﺮدن ﺑﻪ دور ﻟﺐ اﺳﺐ و ﻗـﺎﻃﺮ‬

‫ﻛﻮدﻛﻲ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﺧﻮرده »ﻟُﻚ« ﺷﺪه‪.‬‬

‫ﻣﻲ ﭘﻴﭽﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻬﺎر ﺷـﻮد‪ .‬اﻳـﻦ آﻟـﺖ‬

‫ﻟَﻤﺒِﻪ ‪ :lambe‬ﺗﺨﻢﻣﺮﻏﻲ ﻛﻪ زودﺗـﺮ‬

‫ﻗﻄﻌﻪ ﻧﺦ ﻣﻮﺋﻴﻨﻲ )ﻗﺎﺋﻤﻪاي( اﺳﺖ ﻛﻪ‬

‫از ﻣﻮﻋــﺪ از ﻣــﺮغ اﻓﺘــﺎده ﺑﺎﺷــﺪ و‬

‫از ﺳﻮراخ ﭼﻮﺑﻲ ﻛﻮﺗﺎه ﻣـﻲﮔﺬراﻧﻨـﺪ‬

‫ﭘﻮﺳﺘﺶ ﻧﺮم ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫وﭼﻮن ﺣﻠﻘﻪاي ﺑﻪ ﻟـﺐﻫـﺎي ﭘـﺎﻳﻴﻨﻲ‬

‫ﻟُﻤِﺒﻪ ‪ :lombe‬ﻛَﭙ‪‬ﻞ ‪ /‬ﻛَﻔَﻞ‬

‫ﺣﻴﻮان ﻣﻲاﻧﺪازﻧﺪ و آن را ﻣﻲﭘﻴﭽﺎﻧﻨﺪ‬

‫ﻟَﻜَﻨِﺘﻪ ‪ :lakante‬ﺷـﻲء ﻣـﺴﺘﻌﻤﻞ و‬

‫ﺗﺎ ﻟﺐ ﺣﻴﻮان در ﻣﻴﺎﻧﺶ ﮔﻴﺮ ﺑﻴﻔﺘﺪ و‬

‫ﻛﻬﻨﻪ و ﻓﺮﺳﻮده‬

‫ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻌﻞ ﻛﺮدﻧﺶ ﻧﺎآراﻣﻲ ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬

‫لَ ـَ م ‪ :la:m‬ﻓﻠﺞ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از ﭘﺎ ﻳﺎ‬

‫ﻟﻮﻳﺮ ‪ :livir‬ﻧﺎﺻﺎﻓﻲ ﻟﺒﻪ ي ﭘﺎرﭼﻪ ﻛﻪ‬

‫دﺳﺖ ﻓﻠﺞ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫دوﺧﺘﺶ ﻛﺞ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻟَﻤ‪‬ـــﺎت ‪ :lammât‬ارزش‪ ،‬ﻗﺎﺑـــﻞ‬

‫م‬

‫اﺳﺘﻔﺎده در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻛﻮدك ﻟﺒﺎس‬

‫ﻣﺎرﻣ‪‬ﻠﻮﻛَـــــﻚ ‪:mârmalukak‬‬

‫ﺗــﺎزه ﭘﻮﺷــﻴﺪهاش را ﻛﺜﻴــﻒ ﻛﻨــﺪ‪،‬‬

‫ﻛَﻠِﭙ‪‬ﻚ‬

‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ »ﺗﻮ ﻛـﻪ ﻟﺒﺎﺳِـﺖِ از ﻟﻤ‪‬ـﺎت‬

‫ﻣﺎﺷِﺮا ‪ :mâšerâ‬ﺷِﺮا )ﺷِﺮا ﻣﺎﺷِﺮا(‬

‫اِﻧﺪاﺧﺘﻲ!«‬

‫ﻣ‪‬ﭽ‪‬ﻞ ‪ :močal‬ﻟَـ ـَ م‬

‫ﻟُﻨﺞ ‪ :lonj‬ﻟﺐ‪ ،‬دور دﻫﺎن‬

‫ﻣ‪‬ﭽ‪‬ﻨِﻪ ‪1 :močone‬ـ ﭼﺎﻧﻪ ي ﺧﻤﻴـﺮ‬

‫ﻟَﻨﺠﺎرِه )ﻟﻨﺠﺎره ﻛﺸﻴﺪن( ‪:lanjare‬‬

‫»ﻳ‪‬ﻲ‪ ‬ﻣ‪‬ﭽ‪‬ﻨﻪ ﺧﻤﻴﺮ« ‪2‬ـ ﻣ‪‬ﭽﺎﻟـﻪ‪ :‬ﻟﺒـﺎس‬

‫وﻗﺘــﻲ ﻛــﻮدﻛﻲ ﻧﺘﻮاﻧــﺪ ﭘــﺎ ﺑــﻪ ﭘــﺎي‬

‫ﭼــﻴﻦ و ﭼــﺮوك ﺑﺮداﺷــﺘﻪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜــﻪ‬

‫‪ ™ 114‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﻣ‪‬ﭽ‪‬ﻨَﺶ ﻛِﺮد اِﻧﺪاﺧﺘِﺶ دور«‬

‫ﻣﻮﻗـــﻮم ‪ :muqum‬ﺣﻘــــﻪ زدن‪،‬‬

‫ﻣ‪‬ﺮﺟِﻨِﻪ ‪ :morjene‬ﻣﻮرﻳﺎﻧﻪ‬

‫زرﻧﮕﻲ ﻛﺮدن‬

‫ﻣ‪‬ﺰَﻋﻔَﺮ ‪ :mozáfar‬ﭼﻠﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﻤﻲ‬

‫ﻣﻮﻻ ‪ :mulâ‬آدم آب زﻳﺮﻛﺎه‪ ،‬رﻧﺪ و‬

‫زﻋﻔﺮان را ﭼﺎﺷﻨﻲ اش ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ و‬

‫ﺣﻘﻪﺑﺎز‬

‫ﺑﺮاي ﺑﻴﻤﺎر‪ ،‬ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣ‪‬ﻬﻚ ‪ :mahk‬ﮔﻴـﺎه ﺷـﻴﺮﻳﻦ ﺑﻴـﺎن‪،‬‬

‫ﻣ‪‬ـــــــﺰَو‪‬رِه ‪ :mozavvare‬آش‬

‫رﻳﺸﻪاش را »رﻳﺸِﻲ ﻣﻬﻚ« ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻴﻤﺎر‬

‫ﻣﻴﺰ آق ﻣﻴـﺮ ‪ :miz âq mir‬ﺑـﺮادر‬

‫ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﻪ ‪ :mosse‬دﺳﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺜـﻞ دﺳـﺘﻪ ي‬

‫ﺷﻮﻫﺮ ) ﻣﻴﺰ = ﻣﻴﺮزا‪ .‬آق = آﻗﺎ(‬

‫ﻛﻠﻨﮓ و ﺗﻴﺸﻪ‬

‫ﻣﻴــﺰ ﺗِﻨﮕِــﺮ ‪ :miz tenger‬ﺟــﻮان‬

‫ﻣ‪‬ﺸﺖ ‪ :mašt‬ﻏﻠﻴﻆ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺳﻜﻨﺠﺒﻴﻦ‪،‬‬

‫ﺳﺒﻜﺴﺮ‬

‫ﭘﺮ رﻧﮓ ﻣﺜﻞ ﭼﺎي‬

‫ﻣﻴـﺰ ﻧَﺘَـﺮ ﺑـﻮق ‪:miz natar bug‬‬

‫ﻣ‪‬ﺸﺘَﻦ ‪ :maštan‬ﻣﺎﻟﻴﺪن‬

‫واژهي ﺗﺤﻘﻴﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣ‪‬ﻜُﻞ ‪ :mokol‬ﻣ‪‬ﺸﺘﻲ ﻛﻪ ﮔﺮه ﻛـﺮده‬

‫ﻣﻴـﺰ ﻗﻠﻤـﺪون ‪:miz qalamdun‬‬

‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺣﻮاﻟﻪ دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫آدم ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺮﺗﺐ و ﻣﻨﻈﻢ‬

‫ﻣ‪‬ﻞ ‪ :mol‬ﮔﺮدن‬

‫ﻣﻴــﺰ ﻗِــﻢ ﻗِــﻢ ‪:miz qem qem‬‬

‫ﻣ‪‬ﻠﺘـــﻮﻧﻲ ‪ :moltuni‬ﺑـــﻲ رﺣـــﻢ‪،‬‬

‫واژهي ﺗﺤﻘﻴﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻲدﻳﻦ‬

‫ﻣﻴــﺰ ﻣ‪‬ﺰَﻟّــﻒ ‪:miz mozallaf‬‬

‫ﻣ‪‬ﻠَﻢ ‪ :malam‬ﺣﻘـﻪ زدن‪ ،‬راه زﻳـﺮ‬

‫واژهي ﺗﺤﻘﻴﺮ اﺳﺖ‬

‫ﻛﺎﻧﻪ ﻳﺎﻓﺘﻦ‬

‫ن‬

‫ﻣ‪‬ﻠﻮل ‪ :malul‬ﻣﺎﻳﻊ وﻟَﺮم‬

‫ﻧـﺎزﻟﻲ ﺑ‪‬ﺒِــﻪ ‪ :nâzli babe‬ﺑﭽــﻪي‬

‫ﻣِﻨــﺎ ‪ :menâ‬رﻣ‪‬ــﻖ‪ ،‬ﺗــﻮان و ﻗــﻮ‪‬ه‬

‫ﻋﺰﻳﺰ ﻧﺎزي‪ ،‬ﺑﭽﻪ ﻧَﻨِﻪ‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪» :‬از ﺧـﺴﺘﮕﻲ دﻳﮕـﻪ‬

‫ﻧُﺌﻮزگ ‪ :nóuzg‬ﻧﻮزاد ﺷﭙﺶ‬

‫ﻣِﻨﺎم رﻓﺘﻪ«‬

‫ﻧُﺌﻮﺳﻜﻪ ‪ : nóuske‬زوزهي ﺗﻮأم ﺑـﺎ‬

‫ﻣ‪‬ﻨﮓ ‪ :mang‬زﻧﮓ آﻫﻦ‬

‫ﻧﺎﻟﻪي ﺳﮓ‬

‫ﻣﻨﮕـﻪ دادن ‪ :menge dâdan‬ﻧـﻖ‬

‫ﻧﭙﻪ ‪ :nape‬ﭘِﺲ‪ ،‬آﻫﺎ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬

‫زدن‪ ،‬ﺑﻬﺎﻧﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ »اﻳﻨﻘﺪه ﻣِﻨﮕﻪ ﻧﺪه«‬

‫»ﺣﺎلُ ﻛﻪ ﻧﻤﻲِﻳﻲ ﻧَﭙِﻪ ﻣﻨﻢ ﻧِﻤﻲرِم«‬

‫زﺑﺎن ﻣﺮدم ﺷﻴﺮاز در ﮔﺬر زﻣﺎن ™ ‪115‬‬

‫ﻧﺮﮔِﺴﻲ ‪ :nargesi‬زردك‪ ،‬ﮔﺰر‬

‫واﺳـــﻮﻧَﻚ ‪ :vâsunak‬ﺗﺮاﻧـــﻪي‬

‫ﻧـِ ـِ ر‪‬و ‪ :ne:rộ‬ﻛﺎر ﻛﺮدن در ﻗﻨﺎت‬

‫ﻣﺨﺼﻮص ﻋﺮوﺳﻲ‬

‫)ﻧِـ ـِ ر‪‬و زدن(‬

‫وﺑﺎري ‪ :vabâri‬ﻋﺎرﻳﻪ‪ ،‬اﻣﺎﻧﺘﻲ ﻣﺜـﻞ‬

‫ﻧﺮوك ‪ :naruk‬ﻧﺎزا‪ ،‬ﻋﻘﻴﻢ‬

‫ﻟﺒﺎسِ وﺑ‪‬ﺎري‬

‫ﻧُــﺴِﻴ‪‬ﺮي ‪ :noseyri‬ﻣ‪‬ﺮﻳــﺪ‪ ،‬ﻋﺎﺷــﻖ‬

‫و‪‬ز‪‬ارﻳــﺎت ‪ :vazzâriât‬ﻛــﺎر ﭘــﺮ‬

‫دﻟﺨﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺟﺎنﻓﺸﺎن‬

‫دردﺳــﺮ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜــﻪ ﮔﻮﻳﻨــﺪ‪» :‬ﺑــﻪ ﻳــﻪ‬

‫ﻧِﺴِﻪ ‪ :nese‬زﻣﻴﻦ ﻳﺎ ﻋﻤﺎرت رو ﺑـﻪ‬

‫وزارﻳﺎﺗﻲ ﺗﺎ اﻳﻨﺞ‪ ‬رﺳﻴﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﮕﻮ«‬

‫ﻏﺮب‪ ،‬ﺳﻤﺘﻲ ﻛﻪ آﻓﺘﺎب ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫وِل ‪1 :vel‬ـ رﻫـﺎ آزاد ‪2‬ــ ﻫـﺮزه و‬

‫ﻧُﻘــﻞِ ﭘﻴــﺮزن ‪:noql-e pirezan‬‬

‫ﺑﻲﺑﻨﺪ و ﺑﺎر‬

‫ذرت ﺑﻮ داده‪ ،‬ﭼ‪‬ﺲِ ﻓﻴﻞ ﺗﻬﺮاﻧﻲ‬

‫و‪‬ﻟﻢ ‪ :valm‬ﻓﺮاوان‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر‬

‫ﻧﻨّﻲ ‪ :nanni‬ﻧﻨﻮي ﻛﻮدك‬

‫وِﻧــﺞ وِﻧﺠ‪‬ــﻚ ‪:venj venjak‬‬

‫ﻧﻮاﻗِﻞ ‪ :navâqel‬ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑـﺮاي‬

‫ﻣﺮض‪ ،‬آزار‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ دﻳﮕـﺮان را‬

‫ورود ﺑـﻪ ﺷــﻬﺮ در دروازهي ورودي‬

‫اذﻳـــﺐ ﻛﻨـــﺪو از آن ﻟـــﺬت ﺑﺒـــﺮد‬

‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻮارﺿﻲ‬

‫ﻣــﻲﮔﻮﻳﻨــﺪ‪» :‬آم ﻣِــﻲ وﻧــﺞ وﻧﺠــﻚ‬

‫ﻧﻮﻛﺮ ﺑﺎب ‪ :nukar bâb‬ﻛﺴﻲ ﻛـﻪ‬

‫داري«‬

‫ﻛﺎر ﻛﻮﭼﻚ دﻳﻮاﻧﻲ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻫـ‬

‫ﻧﻴـــــﺰه زدن ‪zadan‬‬

‫‪:neyze‬‬

‫ﻫﺎﺗﻮن ﻫﺎﺗﻮن ‪ :hâtun hâtun‬دﻳـﺮ‬

‫ﺳﻮرﭼﺮاﻧﻲ ﻛﺮدن‬

‫ﺑﻪ دﻳﺮ‪ ،‬ﮔﻬﮕﺎه‪ ،‬ﺑﻲ دﻟﻴﻞ و ﺑﻲ ﻋﻠـﺖ‪،‬‬

‫ﻧﻴـــﺸﺘَﻚ ‪ :ništak‬دﻫـــﻦ ﻛﺠـــﻲ‪،‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜــﻪ ﮔﻮﻳﻨــﺪ‪» :‬ﻣﺮدﻣــﺎن ﻫــﺎﺗﻮن‬

‫ﺗﻤﺴﺨﺮ‪ ،‬زﺑﺎﻧﻚ )اﻧـﺪاﺧﺘﻦ( ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ‬

‫ﻫﺎﺗﻮن ﺟ‪‬ﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬

‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ »:‬ﺑﭽﻪ اﻳﻨﻘﺪه ﻧﻴﺸﺘﻚ ﻧﻨﺪاز«‬

‫ﻫﺎر ﻫ‪‬ﺌﻮروك ‪ :hâr hóuruk‬ﺳﺮ و‬

‫و‬

‫زﺑﺎندار‪ ،‬ﻛـﺴﻲ ﻛـﻪ ﺣﺎﺿـﺮ ﺟـﻮاب‬

‫واﺳِــﺮَﻧﮓ ‪ :vâserang‬ﮔــﺴﺘﺎﺧﻲ‪،‬‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫وﻗﺘــﻲ ﻛــﻮﭼﻜﺘﺮ ادب را در ﻣﻘﺎﺑــﻞ‬

‫ﻫﺎﻛَﻚ ‪ :hâkak‬دﻫﻦ د‪‬ره‬

‫ﺑﺰرﮔﺘــﺮ ﻧﮕــﻪ ﻧــﺪارد‪ ،‬ﻣــﻲﮔﻮﻳﻨــﺪ‪:‬‬

‫ﻫِﺮِﻓــــﺖ ‪ :hereft‬ﻳــــﻚ دورهي‬

‫»واﺳﺮﻧَﮓ ﻣﻲزﻧﻪ«‬

‫ﻃﻮﻻﻧﻲ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣـﻲﻳـﺎم ﻳِـﻲ‬

‫‪ ™ 116‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻫِﺮِﻓﺖ دﻳﮕﻪ ﻣﻲز‪‬ﻧَﻤﺖ‪) .‬ﺑﻪ ﺗﻬﺮاﻧﻲ =‬

‫ﻫ‪‬ﻨﮕِـﻪزدن ‪ :hange zadan‬ﻧﻔـﺲ‬

‫ﻫِﺮِش ﮔﻮﻳﻨﺪ(‬

‫ﻧﻔﺲ زدن‬

‫ﻫ‪‬ﺮْ و ﻧﻬﻴـﺐ ‪ :horr-o-nahib‬ﺑـﻪ‬

‫ﻫﻴﻤﻪ ‪ :hime‬ﻫﻴﺰم‬

‫ﺷﺪت ﻛﺴﻲ را ﻧﻬﻴﺐ زدن‬

‫ي‬

‫ﻫ‪‬ــــﺰارِه ‪ /‬ازاره ‪:hazâre/azâre‬‬

‫ﻳ‪‬ﺨﻨﻲ و‪ ‬ﺗُﺮُش ‪:yaxni vo toroš‬‬

‫داﻣ‪‬ﻨﻪي دﻳﻮار‪ ،‬ﭘﺎي دﻳﻮار‬

‫ﭼﺎﺑﻚ و ﻓﺮز‪ ،‬ﺟ‪‬ﻠﺪ و ﺗﻨـﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ‬

‫ﻫ‪‬ــﺴﻴﻦ )ﺣ‪‬ــﺼﻴﻦ( ‪ :hasin‬ﮔﻠــﺪان‬

‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪»:‬ﻃَﻠَﺒ‪‬ﻢ اَزِش ﺑﻪ ﻳﺨﻨﻲ و ﺗُـﺮُش‬

‫ﺳﻔﺎﻟﻲ‬

‫ﻣﻲﺳﻮﻧََﻢ«‬

‫ﻫ‪‬ﺸﺖ ﺷﺪن ‪ :hašt šodan‬درﻣﺎﻧﺪه‬

‫ﻳﺮاق ‪) yaraq‬ﻳﺮاق ﻛـﺮدن(‪ :‬ﻗﻄـﺎر‬

‫ﺷﺪن‪ ،‬ﻫﺎج و واج ﻣﺎﻧﺪن‬

‫ﻓﺸﻨﮓ را ﺑﻪ ﻛﻤﺮ ﺑـﺴﺘﻦ و ﺗﻔﻨـﮓ را‬

‫ﻫ‪‬ﻞ و ﻫ‪‬ـﻞ ‪ :hal-o-hol‬ﭼﻴﺰﻫـﺎي‬

‫ﺑﻪ دوش اﻧـﺪاﺧﺘﻦ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪:‬‬

‫درﻫﻢ ﺑﺮﻫﻢ ﺧﻮردن ) ﺑﻪ ﺗﻬﺮاﻧﻲ ﻫ‪‬ﻠﻪ‬

‫»ﺗﺎ ﻛﻮر ﻳﺮاق ﻛُﻨﻪ ﻋﺮوﺳﻲ ﺗﻤﻮﻣﻪ«‬

‫ﻫﻮﻟﻪ(‬

‫ﻳِــﺮْزِه ‪ :yerze‬ﻳـــﻚ ذره‪ ،‬ﻣﻈﻬـــﺮ‬

‫ﻫﻤـــﺎروس ‪ :hamârus‬ﻧـــﺴﺒﺖ‬

‫ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ و ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ‬

‫زنﻫﺎي دو ﺑﺮادر ﺑﻪ ﻫﻢ‬

‫ﻳ‪‬ﻜﺎﺑ‪‬ﺲ ‪ :yakâbas‬داروي ﻣﺆﺛﺮ ﻛﻪ‬

‫ﻫ‪‬ﻤﺒﺎر ‪ :hombâr‬آﻫﺴﺘﻪ‪ ،‬آرام‬

‫ﻳﺎ ﺷﻔﺎ ﻣﻲدﻫﺪ ﻳﺎ ﻣﻲﻣﻴﺮاﻧﺪ‬

‫ﻫ‪‬ﻢ رﻳﺶ ‪ :ham riš‬ﻧﺴﺒﺖ‬

‫ﻳ‪‬ﻞ ‪ :yal‬ﻧﻴﻢ ﺗﻨـﻪي زﻧﺎﻧـﻪ از ﺟـﻨﺲ‬

‫ﺷﻮﻫﺮﻫﺎي دو ﺧﻮاﻫﺮ ﺑﻪ ﻫﻢ‬

‫ﻣﺨﻤﻞ‬

‫زﺑﺎن ﻣﺮدم ﺷﻴﺮاز در ﮔﺬر زﻣﺎن ™ ‪117‬‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬ ‫ﻟﻬﺠﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻟﻬﺠﻪﻫﺎي زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣـﺎﺣـﺼﻞ‬ ‫زﺑﺎنﻫﺎ ﻳﺎ ﮔﻮﻳﺶﻫﺎي ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ اﻣﺮوز ﻳﺎ زﺑﺎن ﻣﻌﻴﺎرﻧﺪ ﻛﻪ در ﺳﺮﺗﺎﺳـﺮ‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﭘﻬﻨﺎور و ﻛﻬﻦ اﻳﺮان‪ ،‬ورد زﺑﺎن ﻣﺮدم اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﻟﻬﺠﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻟﻬﺠﺔ ﺷﻴﺮازي اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﭼﻪ ﻟﻬﺠﻪاي اﺳﺖ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﺎرﺳﻲ‬ ‫اﻣﺮوز اﻣﺎ از ﻧﻈﺮ ﺳﺎﺧﺖ واژﮔﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻫﻨﻮز داراي واژهﻫﺎﻳﻲ ﺑﻜﺮ و دﺳﺖ ﻧﺨـﻮردهاي اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﺑـﻪ اﺻـﻞ و رﻳـﺸﺔ آن رﺳـﻴﺪ و از اﻳـﻦ ﻃﺮﻳـﻖ ﺑـﻪ ﺑـﺴﻴﺎري از‬ ‫ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ آن دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫‪ ™ 118‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫‪1‬ـ رﺿﺎﻳﻲ ﺑﺎغﺑﻴﺪي‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪» ،‬ﺷﻴﺮازي ﺑﺎﺳﺘﺎن« ﻣﺠﻠﻪي ﮔـﻮﻳﺶﺷﻨﺎﺳـﻲ‪ ،‬ﺷـﻤﺎرهي‬ ‫اول‪ ،‬ﺳﺎل اول‪ ،‬ﺗﻴﺮﻣﺎه ‪.82‬‬ ‫‪2‬ـ ـ ﻧ ـﻮ‪‬اﺑﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴــﺎر‪» ،‬ﭼﻨــﺪ ﻏــﺰل از ﺷــﻤﺲ ﭘ‪ ‬ـﺲِ ﻧﺎﺻــﺮ« ﻧﺎﻣــﻪي ﻓﺮﻫﻨﮕــﺴﺘﺎن‪،‬‬ ‫ﺷﻤﺎرهيﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺳﺎل اول‪ ،‬زﻣﺴﺘﺎن ‪.74‬‬ ‫‪3‬ـ ﻧﻮ‪‬اﺑﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﺎر‪» ،‬ﻗﺼﻴﺪهاي و ﻏﺰﻟﻲ از ﺷﻤﺲ ﭘ‪‬ـﺲِ ﻧﺎﺻـﺮ« ﻧﺎﻣـﻪي ﻓﺮﻫﻨﮕـﺴﺘﺎن‪،‬‬ ‫ﺷﻤﺎرهي ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺑﻬﺎر ‪.75‬‬ ‫‪4‬ـ ﻧﻮ‪‬اﺑﻲ ﻣﺎﻫﻴﺎر‪» ،‬ﻗﺼﻴﺪهاي و ﻏﺰﻟﻲ از ﺷـﻤﺲ ﭘ‪‬ـﺲِ ﻧﺎﺻـﺮ« ﻧﺎﻣـﻪي ﻓﺮﻫﻨﮕـﺴﺘﺎن‪،‬‬ ‫ﺷﻤﺎره ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺑﻬﺎر ‪.75‬‬ ‫‪5‬ـ وﺛﻮﻗﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪﺑﺎﻗﺮ)‪ ،(1369‬ﻻري ﺷﻬﺮي ﺑﻪ رﻧﮓ ﺧﺎك‪ ،‬اﻧﺠﻤـﻦ ﻻرﺷﻨﺎﺳـﻲ و‬ ‫ﻣﺆﺳﺴﺔ ﻧﺸﺮ ﻛﻠﻤﻪ‪.‬‬

‫ﭘﻮﺷﺎك ﻣﺮدﻣﺎن ﺳﻴﺴﺘﺎن و ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن‬ ‫اﺷﺮفاﻟﺴﺎدات ﻋﻤﺮاﻧﻲ ﻧﺴﺐ‬

‫‪1‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬ ‫ﺗﻬﻴﻪ و دوﺧﺖ ﻟﺒﺎس در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ و در ﺑﻴﻦ اﻗﻮام و ﻣﻠﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬اﻫﻤﻴـﺖ وﻳـﮋهاي‬ ‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ زﻳﺮا ﭘﻮﺷﺎك ﻫﻤﭽﻮن ﭘﺮﭼﻢ ﻧﻤﺎد ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻳـﻚ ﻛـﺸﻮر ﻣﺤـﺴﻮب ﻣـﻲﺷـﻮد‪.‬‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﭘﻬﻨﺎور اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﺴﻜﻦ و ﻣﺄواي اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از وﺟﻮه ﺗﻤﺎﻳﺰ اﻳﻦ اﻗﻮام‬ ‫از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﻮع ﻟﺒﺎس اﻳﺸﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻟﺒﺎس ﻣﺮد ﺑﻠـﻮچ را ﻫﻤﭽـﻮن ﻣـﺮد ﺳﻴـﺴﺘﺎﻧﻲ‬ ‫ﭘﻴﺮاﻫﻦ‪ ،‬ﺷﻠﻮار‪ ،‬ﺟﻠﻴﻘﻪ و ﻛﻼه ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ اﻣﺎ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ اﻟﺒﺴﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ دارﻧـﺪ‬ ‫ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را از ﻫﻢ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ آن ﻫﻮﻳﺘﻲ وﻳﮋه ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﻟﺒﺎس زﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺳﻌﻲ ﺷﺪه ﭘﻮﺷﺎك زﻧﺎن و ﻣﺮدان ﺳﻴﺴﺘﺎن و ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺠﺰا‪،‬‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﻠﻴﺪواژهﻫﺎ‪ :‬ﭘﻮﺷﺎك‪ ،‬زﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺮدان‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن‬

‫‪ .1‬ﻣﺪﻳﺮ ﮔﺮوه ﻃﺮاﺣﻲ دوﺧﺖ آﻣﻮزﺷﻜﺪه ﻓﻨﻲ و ﺣﺮﻓﻪاي دﺧﺘﺮاﻧﻪ زاﻫﺪان‪ ،‬ﻣﺪرس داﻧﺸﻜﺪه ﺟﺎﻣﻊ ﻋﻠﻤﻲ ـ ﻛﺎرﺑﺮدي‬ ‫زاﻫﺪان و ﻋﻀﻮ اﻧﺠﻤﻦ ﻃﺮاﺣﺎن ﻟﺒﺎس اﻳﺮان‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﮔﺰﻳﺪهاي از ﻛﺘﺎب اﻳﺸﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭼﺎپ ﻗﺮار دارد‪.‬‬ ‫‪ .1‬ﺗﻨﻈــﻴﻢ ﻣﻘﺎﻟــﻪ ﺗﻮﺳــﻂ اﻟﻬــﻪ ﺷﺎﻳــﺴﺘﻪرخ داﻧــﺸﺠﻮي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳــﻲ ارﺷــﺪ ادﺑﻴــﺎت ﻓﺎرﺳــﻲ اﻧﺠــﺎم ﮔﺮﻓﺘــﻪ اﺳــﺖ‪.‬‬ ‫‪[email protected]‬‬

‫‪ ™ 120‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻮع ﭘﻮﺷﺎك ﻣﺮدم ﻫﺮ ﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ را ﺑﻪ ذﻫﻦ ﻣﺘﺒﺎدر ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ آن را در ﺟﻨﺲ و ﻧﻴﺰ‬ ‫در ﻇﺎﻫﺮ ﻟﺒﺎس ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي ﻟﺒﺎس‪ ،‬ﻣـﺼﻮن داﺷـﺘﻦ ﻓـﺮد در‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﻴﻌﻲ و آب و ﻫﻮاﻳﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻜﻲ از ﺗﻦﭘﻮشﻫﺎي ﻣﺮدان ﺑﻠﻮچ ﻛﻪ ﻛﺒﺎ‬ ‫ﻧﺎم دارد و ﺟﻨﺲ آن از ﭘﺸﻢ اﺳﺖ و در زﻣﺴﺘﺎن ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎزﺗﺎب ﭘﺎﻳﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و وﺿﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي اﻓﺮاد ﻧﻴﺰ در ﻧﻮع ﭘﻮﺷﺎك آﻧﻬﺎ ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل »ﻗﺒﺎ« ﻳﻜﻲ از ﺗﻦﭘﻮشﻫﺎي ﻣﺮدان ﺳﻴﺴﺘﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺰّﻳﻦ ﺑـﻪ ﻳـﺮاق دوزي‬ ‫اﺳﺖ و ﻣﺨﺼﻮص ﻣﺮدان ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺮﻓﻪ ﺳﻴﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از دﻳﮕﺮ ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي ﻣﺆﺛﺮ در ﻧﻮع ﭘﻮﺷﺎك؛ دﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻘﺎﻳﺪ و آداب و رﺳﻮم ﻫﺮ ﻗﻮم‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻣﻲﺗﻮان از ﺗﻨﺒﻮن‪ 2‬داﻣﻦ ﭘـﺮﭼﻴﻦ ﺳﻴـﺴﺘﺎﻧﻲ ﻧـﺎم ﺑـﺮد ﻛـﻪ در ﻫﻨﮕـﺎم‬ ‫ﻣﺴﺎﻓﺮت‪ ،‬ﺑﺎﻧﻮان‪ ،‬ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺣﺠﺎب ﺷﻠﻮار ﺳﺎدهاي زﻳﺮ آن ﻣﻲﭘﻮﺷﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﺷﺎﺧﺼﻪﻫﺎي ﺑﺎرز ﭘﻮﺷﺎك ﺳﻴﺴﺘﺎن و ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺒﻠـﻮر ﻫﻨﺮﻫـﺎي دﺳـﺘﻲ ﺑـﻪ وﻳـﮋه‬ ‫ﺳﻮزندوزي‪ ،‬ﻳﺮاق دوزي و ﺳﻴﺎهدوزي اﺳﺖ ﻛﻪ زﻳﺒﺎﻳﻲ ﻟﺒﺎس را ﻣﻀﺎﻋﻒ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﻮﺷﺎك ﻣﺮدﻣﺎن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺳﻴﺴﺘﺎن وﺑﻠﻮﭼـﺴﺘﺎن ﻣـﻲﭘـﺮدازد‪ ،‬ﺳـﺮزﻣﻴﻨﻲ ﺑـﺎ‬ ‫ﻗﺪﻣﺘﻲ ﺑﻪ درازاي ﺗﺎرﻳﺦ‪.‬‬ ‫روش ﺗﺤﻘﻴﻖ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﻴﺪاﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﻮﺷﺎك ﺑﺎﻧﻮان ﺳﻴﺴﺘﺎن‬ ‫ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﺗﺎﺟﻴﻚ‪ :‬ﻗﺪ اﻳﻦ ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﻳﻚ وﺟﺐ ﺑﺎﻻي زاﻧﻮ اﺳﺖ و داراي ﻳﻚ ﺑﺮش راﺳﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ در دو ﻃﺮف ﭘﻬﻠﻮﻫﺎ ﭼﺎﻛﻲ ﺗﺎ ﺑﻠﻨﺪي ﺑﺎﺳﻦ ﺑﺰرگ دارد‪ .‬ﺟﻠﻮ اﻳﻦ ﻟﺒـﺎس ﺗـﺎ زﻳـﺮ‬ ‫‪1. kabâ‬‬ ‫‪2. tonbun‬‬

‫ﭘﻮﺷﺎك ﻣﺮدم ﺳﻴﺴﺘﺎن و ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ™ ‪121‬‬

‫ﺳﻴﻨﻪ ﺑﺎز اﺳﺖ و ﺳﺠﺎﻓﻲ ﻣﺰﻳﻦ ﺑﻪ ﮔﻠﺪوزي ﺑـﺎ ﻧـﺦ ﺳـﻴﺎه )ﺳـﻴﺎهدوزي( دارد‪ .‬ﺳﺮﺷـﺎﻧﻪ و‬ ‫آﺳﺘﻴﻦ ﺑﺪون درز روي دو ﻻﺑﺴﺘﻪ ﺑﺮش ﻣﻲﺧﻮرد و آﺳﺘﻴﻦ از ﺳﻪ ﺑﺮش ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‬ ‫‪ (1‬راﺳﺘﻪ آﺳﺘﻴﻦ ‪ (2‬ﺑﺮش ﻣﺜﻠﺜﻲ ﻛﻪ از ﻛﺎرور ﺗﺎ ‪ 1/2‬آﺳﺘﻴﻦ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴـﺮد ‪ (3‬ﻣﺮﻏـﻚ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺮاي راﺣﺘﻲ ﭘﻮﺷﻨﺪه ﺑﻪ آن دوﺧﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭼﺎك ﺑﻠﻨﺪ اﻳﻦ ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﭘﻮﺷﻴﺪن داﻣﻦ‬ ‫ﭘﺮﭼﻴﻨﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ در زﻳﺮ اﻳﻦ ﻟﺒﺎس ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي دﺳﺖدوزي از ﻧﺦ ﺳﻴﺎه اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ در اﺻﻄﻼح ﻣﺤﻠﻲ اﻳﻦ رودوزي را ﺳﻴﻪدوزي ﻣﻲﻧﺎﻣﻨـﺪ‪ .‬ﺳـﻴﺎهدوزي در اﻧـﻮاع‬ ‫ﻧﺎﻣﻬﺎي ﻣﺤﻠﻲ ﺗﺨﻢ ﺧﺮﺑﺰه‪ /‬دﻧﺪون ﺑﺮه‪ /‬ﭘﺎ ﻣﺮﻏﻚ‪ /‬زﻧﺠﻴﺮه‪ /‬ﺗﻮر‪ /‬ﭘﻨﺠﻮﻟﻚ دوﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺗُﻨﺒﻮن‪ :‬داﻣﻦ ﭘﺮﭼﻴﻦ ﻛﻪ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﺒﻮن ﺷﮕﺎد ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ .‬زﻧﺎن ﺳﻴﺴﺘﺎﻧﻲ داﻣﻨـﻲ‬ ‫را ﺑﻪ ﺟﺎي ﺷﻠﻮار در زﻳﺮ ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻣﻲﭘﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺮض داﻣﻦ ﺑﻪ ده ﻣﺘﺮ ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﻤﺮ آن ﻟﻴﻔﻪاي ﺑﻮد و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﻨﺪﻫﺎي ﺑﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺎﻧﻮان ﺧﻮد ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ ﺑﺮ‬ ‫ﻛﻤﺮ اﺳﺘﻮار ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از ﺑﺎﻧﻮان ﺗﺎ ﺳﻪ ﻋﺪد داﻣﻦ ﭘﺮﭼﻴﻦ روي ﻫﻢ ﻣﻲﭘﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻟﺒﻪ اﻳﻦ داﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﺦ ﺳﻴﺎهدوزي ﻣﻲﺷﺪ‬ ‫ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﭘﺎﭼﻴﻦ‪ :‬ﺑﺎﻧﻮان ﺳﻴﺴﺘﺎﻧﻲ از ﭘﻴﺮاﻫﻨﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ داراي ﺑﺎﻻﺗﻨﻪ ﻛﻮﺗﺎه و‬ ‫داﻣﻨﻲ ﺑﺎ ﭼﻴﻦﻫﺎي رﻳﺰ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﻳﻘﻪ ﮔﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻻ ﺗﻨﻪ ﻛﻮﺗﺎه )از ﺟﻠﻮ ﺗﺎ ﻧﺎﺣﻴـﻪ اﺗـﺼﺎل‬ ‫داﻣﻦ ﺑﺎز اﺳﺖ( آﺳﺘﻴﻦ ﺳﺎده و ﺷﻤﻴﺰﻳﻪ و ﻣﭻدار دارد‪ .‬ﻗﺪ داﻣﻦ ﭼﻴﻦدار اﻳﻦ ﻟﺒﺎس ﺗﺎ زاﻧـﻮ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻠﻮار‪ :‬ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﭘﺎﭼﻴﻦ زﻧﺎن ﺳﻴﺴﺘﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺷﻠﻮاري ﻛﻪ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﻮﺗَﻨَﻪ ﻧﺎم دارد ﭘﻮﺷـﻴﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻠﻮار از دو ﺳﺎق ﻣﺨﺮوﻃﻲ و ﻣﻴﺎن ﺳﺎق ﻛـﻢﭼـﻴﻦ ﺗـﺸﻜﻴﻞ ﻣـﻲﺷـﺪ و ﻛﻤـﺮ‬ ‫ﻟﻴﻔﻪاي در ﻟﺒﻪ ﺷﻠﻮار ﺳﺠﺎف ﻣﻲﺧﻮرد و روي آن ﺑﺎ دﺳﺖ ﻳﺎ ﭼﺮخ ﺗﺰﻳﻴﻦ ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺮاﻫﻦ دوﮔﺮﻳﺒﺎﻧﻪ‪ :‬ﻗﺪ اﻳﻦ ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﺗﺎ زﻳﺮ زاﻧﻮ اﺳﺖ و در ﻳﻘﻪ ﭘﺸﺖ و ﺟﻠﻮ آن ﭼـﺎك‬ ‫ﻣﻲﺧﻮرد و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ ﺑﻪ آن دو ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ .‬ﻣـﺪل ﭘﻴـﺮاﻫﻦ ﻣـﻮرد ﻧﻈـﺮ ﺷـﺒﻴﻪ‬ ‫ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮق ﻛﻪ ﻗﺪ آن ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ و ﺑﺪون ﭼﺎك و ﺑـﺮش زﻳـﺮ آﺳـﺘﻴﻦ‬ ‫ﭼﻴﻦ ﻣﻲﺧﻮرد‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﺑﺎ ﺷﻠﻮار ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺟﻠﻴﻘﻪ‪ :‬از ﭘﺎرﭼﻪ ﺳﺎده و ﺗﻴﺮه رﻧﮓ دوﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻘﻪ آن ﻫﻔﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﻤﺮﮔـﺎه‬ ‫ﻣﻲرﺳﺪ و روي آن ﺑﺎ ﻧﻮار ﻗﻴﻄﺎن ﻧﻘﺶﺑﻨﺪي ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻛﺖ‪ :‬ﻛﺖ ﻣﺤﻠﻲ ﻛﻮﺗﺎه ﻛﻪ آﺳﺘﻴﻦﻫـﺎي آن ﺑﻠﻨـﺪ و راﺳـﺘﻪ و ﻳﻘـﻪ آن ﮔـﺮد اﺳـﺖ و از‬ ‫‪.‬‬

‫‪ ™ 122‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫رﻧﮓﻫﺎي ﺷﺎد ﺑﺮاي اﻳﻦ ﭘﻮﺷﺶ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬روي آن ﺑـﺎ ﻧـﻮار ﺗـﺰﻳﻴﻦ ﻣـﻲﺷـﺪ و در‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺮﻣﺎ از ﻛﺖﻫﺎي ﭼﺮﻣﻪدار و ﻗﺰن ﻻﻟﻪدار اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻟﭽﻚ ﻳﺎ دﺳﺘﻤﺎل ﺳﺮ‪ :‬آن را ﺗﺎ زده و در ﺟﻠﻮ ﺳﺮ ﮔﺮه ﻣﻲزﻧﻨﺪ و دو ﻃـﺮف ﻟﭽـﻚ را‬ ‫ﻻي دﺳﺘﻤﺎل ﻣﻲزﻧﻨﺪ و ﻣﻮﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﭼﺘﺮ از زﻳﺮ دﺳﺘﻤﺎل ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺳﺮﭘﻮش ﻳﺎ ﭼﺎر ﻗﺪ‪ :‬ﭘﺎرﭼﻪ ﭼﻬﺎرﮔﻮش رﻧﮕـﻲ ﻳـﺎ ﺳـﻔﻴﺪ ﻛـﻪ آن را ﺑـﺮ روي ﻟﭽـﻚ‬ ‫ﻣﻲﭘﻮﺷﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫روﺑﻨﺪ‪ :‬ﺑﻌﻀﻲ از ﺑﺎﻧﻮان ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن ﺻﻮرت ﺧﻮد از روﺑﻨﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫اﻳﻦ روﺑﻨﺪ از ﭘﺎرﭼﻪﻫﺎي ﻛﺘﺎﻧﻲ ﺳﻔﻴﺪ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﺷﺪ و در ﻣﺤـﻞ ﭼـﺸﻢﻫـﺎ ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﺳـﻨﺘﻲ‬ ‫ﺗﻮردوزي ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺑﺴﺘﻪ ﻣـﻲﺷـﺪ و ﻗـﺪ آن ﺗـﺎ زﻳـﺮ ﺳـﻴﻨﻪ‬ ‫ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﻼه‪ :‬ﺑﻌﻀﻲ از ﺑﺎﻧﻮان ﺳﻴﺴﺘﺎﻧﻲ از ﻛﻼﻫﻜﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻋﺮقﭼﻴﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫روي آن ﻧﻘﺶﺑﻨﺪي ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﺎدر‪ :‬ﻃﺮح آن ﭼﻬﺎرﮔﻮش و ﺟﻨﺲ آن از ﭘﻨﺒﻪ اﺳﺖ و ﺗﻮﺳـﻂ ﺑﻮﻣﻴـﺎن ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﺑﺎﻓﺘـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺎرﭼﻪ ﭼﻬﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﺷﻜﻞ را از وﺳﻂ ﺑﺮ روي ﺳﺮ ﻣﻲاﻧﺪازﻧﺪ و ﻗﺪ آن‬ ‫ﺗﺎ ﻛﻨﺎرهﻫﺎي زاﻧﻮﻫﺎ و ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﻧﻮع ﻧﺎﻣﺮﻏﻮب آن ﺟﺎو‪‬ﻧـﺪ ﻧﺎﻣﻴـﺪه ﻣـﻲﺷـﺪ و ﻧـﻮع‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﻣﺨﺘﺺ اﻋﻴﺎن و اﺷﺮاف ﺑﻮد از ﭼﻬﺎرﺧﺎﻧﻪﻫﺎي رﻳﺰ ﺑﺎ ﻧﺦ اﺑﺮﻳﺸﻢ ﺑﺎﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﻔﺶ‪ :‬ﻣﺪل ﺗﺨﺖ ﭼﻮﺑﻲ ﻛﻪ روﻳﻪ ﭼﺮﻣﻲ داﺷﺖ و اﻓﺮاد ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫اُرﺳﻲﻫﺎي ﺳﺮﻛﺞ ﻳﺎ ﻧﻮك ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﺎﻧﻮان ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﻮﺷﺎك ﻣﺮدان ﺳﻴﺴﺘﺎن‬ ‫ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﭼﻞ ﺗﺮﻳﺰ‪ :‬ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﮔﺸﺎد و ﭘﺮﭼﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﻗﺪ آن ﺗﺎ ﻣﻴﺎن ﺳﺎق ﭘﺎ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬آﺳـﺘﻴﻦ‬ ‫آن از دو ﺗﻜﻪ و ﻳﻚ ﻣﺮﻏﻚ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﭻدار اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﮔـﺸﺎدي داﻣـﻦ آن از‬ ‫ﺗﺮﻛﻬﺎي راﺳﺘﻪ و ﮔﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي دوﺧﺖ اﻳﻦ ﻟﺒﺎس ‪ 8‬ﺗﺎ ‪ 10‬ﻣﺘـﺮ ﭘﺎرﭼـﻪ ﻧﻴـﺎز‬ ‫اﺳﺖ و اﻏﻠﺐ ﺑﻪ رﻧﮓ ﺳﻔﻴﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﭘﻴـﺮاﻫﻦ از ‪ 40‬ﺗﻜـﻪ ﺗـﺸﻜﻴﻞ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬دور‬ ‫ﺳﺠﺎف و ﺳﺮﻣﭻ آن را ﺑﺎ ﻧﺦ ﺳﻴﺎه‪ ،‬ﺳـﻴﺎهدوزي ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و روي آن ﻛﻤﺮﺑﻨـﺪ ﺷـﺎﻧﻪﻛـﺶ‬ ‫ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻮﺷﺎك ﻣﺮدم ﺳﻴﺴﺘﺎن و ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ™ ‪123‬‬

‫ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﺑﺮﭼﺎك‪ :‬ﭘﻴﺮاﻫﻨﻲ ﺑﻠﻨﺪ و ﮔﺸﺎد ﺗﺎ ﭘﺎﻳﻴﻦ زاﻧﻮ ﻛﻪ در ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ داﻣﻦ ﮔﺸﺎدﺗﺮ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﺎ آﺳﺘﻴﻦ ﺑﻠﻨﺪ و ﮔﺸﺎد و ﺑﺪون ﺳﺮدﺳﺖ ﻛﻪ دو ﻃﺮف داﻣﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﭼﺎﻛﺪار اﺳﺖ و‬ ‫ﺑﻪ آن ﺑﺮﭼﺎك ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻳﻘﻪ ﮔﺮد دارد ﻛﻪ ﭼﺎك ﮔﺮﻳﺒﺎن آن ﺑﺮ روي ﺷﺎﻧﻪ ﭼﭗ ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ‬ ‫دﻛﻤﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺷﻠﻮار‪ :‬ﺷﻠﻮار ﭘﺮﭼﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﻟﻴﻔﻪاي ﺑﺮﮔﺮدان دارد‪ ،‬از دو ﺳﺎق و ﻳﻚ ﻣﻴـﺎن ﺳـﺎق ﻓـﺮاخ‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻠﻮار ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﻨﺪﻫﺎي ﺑﻮﻣﻲ ﻛـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ ﺧـﻮد ﻣـﺮدم ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﺑﺎﻓﺘـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺮ روي ﺑﺪن اﺳﺘﻮار ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮاي دوﺧﺖ آن ‪ 6‬ﺗﺎ ‪ 8‬ﻣﺘﺮ ﭘﺎرﭼﻪ ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﻣﻌﻤﻮل‪ :‬اﻳﻦ ﭘﻴﺮاﻫﻦ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن دﺳﺘﺨﻮش ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤـﻮل ﮔـﺸﺘﻪ و از‬ ‫ﮔﺸﺎدي ﺷﻠﻮار آن ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﻣﺮدان ﺳﻴﺴﺘﺎﻧﻲ در ﮔﺬﺷﺘﻪ راﺳﺘﻪ و ﮔـﺸﺎد و‬ ‫ﺟﺎدار دوﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬در ﺟﻠﻮ ﻓﺎﻗﺪ ﺳﺠﺎف و از ﺳﺮﺷﺎﻧﻪ ﺷـﻜﺎﻓﻲ ﻣـﻮرب ﺗـﺎ زﻳـﺮ ﺳـﻴﻨﻪ‬ ‫داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ دﻛﻤﻪاي روي ﺷﺎﻧﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬روي آن ﺑﺎ اﺑﺮﻳﺸﻢ ﺳﻔﻴﺪ ﺧﺎﻣﻪدوزي‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬آﺳﺘﻴﻦ ﮔﺸﺎد و ﭘﺮ ﭼﻴﻦ و ﻣﭻدار داﺷﺖ و ﻗﺪ آن ﺗﺎ زﻳـﺮ زاﻧـﻮ ﻣـﻲرﺳـﻴﺪ‪ .‬ﺟﻴـﺐ‬ ‫ﭼﻬﺎرﮔﻮش در ﭘﻬﻠﻮﻫﺎ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣﺎن از ﮔﺸﺎدي آﺳﺘﻴﻦ آن ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪ و ﺑـﻪ ﺷـﻜﻞ‬ ‫راﺳﺘﻪ ﺑﺎ ﻣﭻ درآﻣﺪ‪ .‬در ﺟﻠﻮ ﺳﺠﺎف ﺑﺎ ﻳﻘﻪ ﻳﺎ ﺑﺪون ﻳﻘﻪ و ﻗﺪ آن ﺗﺎ زاﻧﻮ در دو ﻃﺮف ﭘﻬﻠﻮ‬ ‫داراي ﭼﺎك و ﺟﻴﺐ ﭼﻬﺎرﮔﻮش ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ ™ 124‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﺟﻠﻴﻘﻪ ﻳﺎ ﺑﺎﺳﻜَﺖ‪ :‬ﻧﻴﻢ ﺗﻨﻪاي ﻛﻪ در اﺻﻄﻼح ﻣﺤﻠﻲ ﺑﻪ آن ﺑﺎﺳﻜﺖ ﻣـﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ .‬ﺳـﺎﺑﻘﺎً‬ ‫ﺟﻠﻴﻘﻪ را از ﻧﻤﺪ و ﮔﺎه اﺑﺮﻳﺸﻢ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺳﻴﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﭘﻮﺷﻴﺪن ﺑﺎﺳﻜﺖ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺟﻠﻴﻘﻪ ﺟﻠﻮ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﺘﺪاول ﺑﻮد ﻛﻪ از ﺳﻤﺖ ﺳﺮ ﺷﺎﻧﻪ ﺟﻠﻮ ﺑـﺴﺘﻪ ﺗﻮﺳـﻂ‬ ‫ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ ﻳﺎ ﺗﺴﻤﻪ ﺑﺎز و ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ و در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺟﻠﻮ ﺑﺎز ﻳﻘﻪ ﻫﻔـﺖ ﮔﻼﺑـﻲ و داراي‬ ‫دو ﺟﻴﺐ ﻣﻐﺰيدار در ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬رﻧﮓ آن اﻏﻠﺐ ﻣﺸﻜﻲ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻛﺖ‪ :‬ﺗﻦﭘﻮﺷﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ روي ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﺑﻪ ﺗﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و در ﺣـﺎل ﺣﺎﺿـﺮ ﻫـﻢ در ﺗﻤـﺎﻣﻲ‬ ‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي و روﺳﺘﺎﻳﻲ رواج دارد‪ .‬ﻛﺖﻫﺎي ﺳﻴﺴﺘﺎﻧﻲ در ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻧﻮاﻋﻲ داﺷﺖ ﻛـﻪ در‬ ‫زﻳﺮ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﺟﻮﻗﻪ‪ :‬ﻧﻮﻋﻲ ﻛﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ دوام و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑـﺎﻻ آن را ﺗـﺎ ﭼﻨـﺪ ﻧـﺴﻞ ﺑـﻪ ﺗـﻦ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺖ اﻣﺮوزه ﻣﺸﺎﺑﻪ ژاﻛﺖﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدان ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨـﺪ‬ ‫و از ﭘﺸﻢ رﻧﮓ ﻧﺨﻮرده ﺑﺎﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺘﻮه‪ :‬ﻛﺘﻲ ﺷﺒﻴﻪ ﻛﺖﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﺎ رﻧﮓ ﻛـﺮم ﺷـﺘﺮي و ﭘـﺸﻤﻲ ﺑـﻮد‪ ،‬ﻳﻘـﻪ اﻧﮕﻠﻴـﺴﻲ‬ ‫داﺷﺖ ﻛﻪ اﻓﺮاد ﻣﺮﻓﻪ ﺑﺮ روي اﻳﻦ ﻛﺖ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪي از ﺗﺎر ﻃﻼ ﻣﻲﺑﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﺮ ﺗﺎر ﻃـﻼ‬ ‫ﺷﻬﺮت داﺷﺖ و از ﻛﻤﺮ آن ﺧﻨﺠﺮي آوﻳﺰان ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻳﺎ از ﻛﻤﺮﺑﻨـﺪ ﺷـﻮﻧﻪ ﻛـﺶ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﻜﻞ ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ ﺑﺮ روي ﻛﺖ ﻣﻲﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدان ﺳﻴﺴﺘﺎن از ﺳﺘﺮه ﭘﺸﻤﻲ ﻛﻪ از ﭘـﺸﻢ ﺷـﺘﺮ‬ ‫ﺑﺎﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬در ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺮﻣﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺒﺎ‪ :‬ﺗﻦﭘﻮش ﻣﺮداﻧﻪ ﺑﻠﻨﺪي ﻛﻪ در زﻣﺴﺘﺎن ﻣﻲﭘﻮﺷﻴﺪﻧﺪ؛ ﻳﻘﻪ آن ﮔﺮد و ﺑﺪون ﺑﺮ ﮔـﺮدان‬ ‫ﺑﻮد و ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻟﺒﻪ ﺑﻠﻨﺪي داﺷﺖ و ﺑﺎ ﺳﻨﺠﺎق ﺗﺰﻳﻴﻨﻲ ﺑﺎز و ﺑـﺴﺘﻪ ﻣـﻲﺷـﺪ و ﺟﻠـﻮ ﺳـﻴﻨﻪ و‬ ‫ﺳﺮآﺳﺘﻴﻦ را ﺑﺮاي زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻳﺮاقدوزي ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﺴﻤﺖ ﺟﻠﻮ ﺑﺎز ﺑﻮد و ﺑﺎ دﻛﻤﻪ ﺑـﺎز‬ ‫و ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬آﺳﺘﻴﻦﻫﺎي ﺳﺎده و ﮔﺸﺎدي داﺷﺖ و در ﻃﺮﻓﻴﻦ آن در ﭘﻬﻠﻮﻫﺎ ﺟﻴﺒﻲ ﺗﻌﺒﻴﻪ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً دو ﭼﺎك در ﭘﻬﻠﻮﻫﺎ و ﻳﻚ ﭼﺎك در وﺳﻂ ﭘﺸﺖ ﻗﺒﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣـﻲﺷـﺪ و‬ ‫رﻧﮓ آن ﻣﻌﻤﻮ ًﻻ ﺑﻮر و ﺳﻴﺎه ﺑﻮد و ﻗﺪ ﻗﺒﺎ ﺗﺎ زاﻧﻮ ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻟﺒـﺎس ﻣﺨـﺼﻮص اﻓـﺮاد‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺮﻓﻪ ﺳﻴﺴﺘﺎن ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻛﻼه‪ :‬در ﺳﻴﺴﺘﺎن از ﻫﻤﺎن دوران ﻛﻮدﻛﻲ ﻛﻼه ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و آن را در زﻣﺴﺘﺎن‬ ‫و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻣﺮدان ﻫﺮﮔﺰ ﺳـﺮ ﺑﺮﻫﻨـﻪ ﻇـﺎﻫﺮ ﻧﻤـﻲ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ و ﻛﻼﻫﻲ از ﭘﺸﻢ ﻳﺎ ﻛﻮرك ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻲﻧﻬﺎدﻧﺪ ﻛﻼﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدان در ﺧﺎﻧـﻪ ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم‬

‫ﭘﻮﺷﺎك ﻣﺮدم ﺳﻴﺴﺘﺎن و ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ™ ‪125‬‬

‫اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻣﻲﭘﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﻋﺮﻗﭽﻴﻦ ﻧﺎم داﺷﺖ ﻛﻪ از ﺟﻨﺲ ﭘﺎرﭼﻪ ﻧﺨﻲ ﺑﻮد و ﻛﻨﺎرهﻫﺎي آن ﺑﺎ‬ ‫ﻧﺦ اﺑﺮﻳﺸﻤﻲ دﺳﺖدوزي ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮدان ﺳﻴﺴﺘﺎن از ﭼﻨﺪ ﻧﻮع ﻛﻼه اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ـ ﻛﻼه ﭘﺸﻤﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻛﻼه را در ﺻﺤﺮا ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ و ﺟـﻨﺲ آن از ﭘـﺸﻢ ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ـ ﻛﻼه ﻗﻮس‪ :‬اﻳﻦ ﻛﻼه را ﻣﺮدان ﻣﺴﻦ در ﺟﺸﻦﻫﺎ و ﻣﺮاﺳـﻢ در زﻳـﺮ ﻟﻨـﮓ ﺑـﺮ ﺳـﺮ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ـ ﻛﻼه ﺳﻴﻤﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻛﻼه از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وارد ﺷﺪه اﺳﺖ و از ﻧﺦﻫﺎي ﻃﻼﻳـﻲ و ﻧﻘـﺮهاي‬ ‫ﺑﺎﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ـ ﻛﻼه ﭘﻮﺳﺘﻲ‪ :‬از اﺳﻢ آن ﭘﻴﺪا اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﭘﻮﺳـﺘﻲ ﺑـﻮده و از ﻛـﺸﻮر ﭘﺎﻛـﺴﺘﺎن وارد‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻓﺮاد ﻣﺮﻓﻪ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً داﻣﺎدﻫﺎ آن را ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ـ ﻛﻼه ﻧﻤﺪي‪ :‬اﻳﻦ ﻛﻼه ﻣﻴﺎن ﭼﻮﭘﺎﻧﻬﺎ ﻣﺘﺪاول اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻨﺲ آن از ﻧﻤـﺪ و ﻣﺨـﺼﻮص‬ ‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺳﺮدﺳﻴﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ـ ﻟﻨﮕﺘﻪ‪ :1‬ﻣﺮدان ﺳﻴﺴﺘﺎن ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﺳﺮ ﺧـﻮد از ﺳـﺮﺑﻨﺪي ﺑـﻪ ﻧـﺎم ﻟﻨﮕﺘـﻪ اﺳـﺘﻔﺎده‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺮﺑﻨﺪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻋﻤﺎﻣﻪ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻋﻤﺎﻣﻪ روﺣﺎﻧﻴﻮن آن را ﺑـﻪ ﺳـﺮ ﻧﻤـﻲ‬ ‫ﭘﻴﭽﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻳﻚ ﺳﺮ آن را ﻻي ﺳﺮﺑﻨﺪ و ﺳﺮ دﻳﮕﺮ آن را رﻫﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻃـﻮل آن از ‪ 10‬ﺗـﺎ‬ ‫‪ 11/5‬ﻣﺘﺮ ﻣﻲرﺳﺪ و ﻋﺮض آن ﺑﻴﻦ ‪ 1/5‬ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻨﺲ آن از ﻣﻠﻤﻞ ﻳﺎ ﭘﺎرﭼﻪﻫﺎي ﻧﺎزك‬ ‫ﺧﺎرﺟﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮﺑﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺳﻔﻴﺪ ﻳﺎ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺎدات ﻣﺸﻜﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻴﺴﺘﺎﻧﻲﻫﺎ از رﻧﮓ ﻗﺮﻣﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ـ ﻋﺮقﭼﻴﻦ‪ :‬ﻛﻼه دﺳﺖ ﺑﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺳﻔﻴﺪ ﺑﻮده و آﻧﺮا زﻳـﺮ ﻟﻨﮕﺘـﻪ ﺑـﺮ ﺳـﺮ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻟﻨﮓ‪ :‬ﭘﺎرﭼﻪاي اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ 3‬ﻣﺘﺮ و ﻋﺮض ﺣﺪود ‪ 1/5‬ﻣﺘﺮ ﻛـﻪ دور ﮔـﺮدن و ﺷـﺎﻧﻪ‬ ‫آوﻳﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬آن را از ﭘﺎرﭼﻪﻫﺎي ﻧﺨﻲ ﺳﺎده و ﮔﻠﺪار ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺟﻮاﻧـﺎن ﺑﻴـﺸﺘﺮ از‬ ‫ﻟﻨﮓﻫﺎي اﻟﻮان اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﺟﺸﻦﻫﺎ و ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺮوﺳﻲ ﻟﻨﮓ ﺳﻔﻴﺪ ﻛﺎرﺑﺮد ﺑﻴﺸﺘﺮي‬ ‫دارد‪ .‬از ﻟﻨﮓ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺑﻪ دوش اﻧﺪاﺧﺘﻦ و آوﻳﺨﺘﻦ ﺑﻪ دور ﮔﺮدن اﺳﺘﻔﺎدهﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻫﻢ‬ ‫‪1. longote‬‬

‫‪ ™ 126‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲآوردﻧﺪ ﻣﺜﻼً ﺑﺮاي ﺧﺸﻚ ﻛﺮدن ﺑﺪن و ﺳﺮ و ﺻﻮرت‪ ،‬ﺑﻌﺪ از اﺳﺘﺤﻤﺎم و وﺿﻮ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻤﺎزﺧﻮاﻧﺪن آن را ﺑﺮ روي ﺳﺮ ﻧﻬﺎده ﻳﺎ ﺑﻪ زﻳﺮ ﭘﺎ ﻣﻲاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﮔﺎه آن را‬ ‫ﺑﻪ دور ﻛﻤﺮ ﻣﻲﺑﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻛﻴﺴﻪ از ﻳﻚ ﮔﻮﺷﻪ آن ﺑـﺮاي ﻣﺤـﻞ ﺑـﺬر و ﻛﺎﺷـﺘﻦ در‬ ‫زﻣﻴﻦ زراﻋﺘﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺮﻳﺪ و آوردن ﺟﻨﺲ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل از ﻣﺰرﻋـﻪ ﻟﻨـﮓ‬ ‫را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﺳﺘﻤﺎل ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺘﻮ‪ :‬ﭘﺎرﭼﻪاي اﺳﺖ ﭘﺸﻤﻲ ﻛﻪ ﺣﺪود ‪ 1/5‬ﻣﺘﺮ ﭘﻬﻨﺎ و دو ﻣﺘﺮ ﻃﻮل دارد‪ .‬آن را ﺑـﻪ دور‬ ‫ﻛﻤﺮ و ﮔﺮدن و ﺷﺎﻧﻪ ﻣﻲاﻧﺪازﻧﺪ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ وﺳﻴﻠﻪاي اﺳﺖ ﮔـﺮم ﻛﻨﻨـﺪه ﻛـﻪ در زﻣـﺴﺘﺎن‬ ‫ﺟﺎي ﻟﻨﮓ را ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺎل را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي دور ﮔﺮدن و ﺳﺮ و ﺻﻮرت ﻣـﻲﭘﻴﭽﻨـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻓﻘﻂ ﭼﺸﻢ و ﺑﻴﻨﻲ از ﻣﻴﺎن آن ﻧﻤﺎﻳﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻴﺴﺘﺎﻧﻲﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺷﺎل ﻛﻤﺮ ﻧﻤﻲﺑﻨﺪﻧﺪ و ﺷﺎل‬ ‫ﺳﺮ را ﺑﻪ ﻛﻤﺮ ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎل را در رﻧﮓﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻬﻴﻪ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﺷـﺎل در‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺳﻴﺴﺘﺎن ﭘﺘﻮ اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺎل را از ﺟﻨﺲ ﻧﻤﺪ درﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻋﻼوه ﺑـﺮ‬ ‫ﺑﻪ دوش اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻟﻨﮓ ﻫﻢ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺎﻟﺘﻮي ﻧﻤﺪي‪ :‬داﻣﺪاران و ﻛﺸﺎورزان از ﺑﺎﻻ ﭘﻮش ﻧﻤﺪياي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻘـﻪ‬ ‫آن ﻣﺜﻠﺜﻲ ﺷﻜﻞ و آﺳﺘﻴﻦ آن ﺑﻠﻨﺪ و ﻗﺪ آن ﺗﺎ زﻳﺮ زاﻧﻮ ﻳﺎ ﺑﺎﻻي زاﻧﻮ ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﻔﺶ‪ :‬ﻛﻔﺶﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي در ﺳﻴﺴﺘﺎن وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺳﻴـﺴﺘﺎﻧﻲﻫـﺎ ﻣﻌﻤـﻮﻻً از اﻧـﻮاع‬ ‫ﻛﻔﺸﻬﺎي زﻳﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ـ ﭼﭙﺖ‪ 1:‬ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻓﺮاد ﺗﻬﻲدﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭼﻮﭘﺎﻧﺎن از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺗﺨﺖ آن از‬ ‫ﻻﺳﺘﻴﻚ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﺷﺪ و در ﭘﺸﺖ ﭘﺎ ﮔﺮه ﻣﻲﺧـﻮرد‪ ،‬ﻣـﺸﺎﺑﻪ ﻛﻔـﺶﻫـﺎي ﺗﺎﺑـﺴﺘﺎﻧﻲ‬ ‫اﻣﺮوزي ﺑﻮد ﻛﻪ در اﺻﻄﻼح ﻣﺤﻠﻲ ﺑﻪ آن ﭼﭙ‪‬ﻠﻲ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ـ ﻛﺘﻮك‪ :‬ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از ﻛﻔﺶ ﻛﻪ ﺿﻌﻴﻔﺎن و ﺗﻬﻲدﺳﺘﺎن آن را ﺑﻪ ﭘﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺨـﺖ‬ ‫آن از ﭼﻮب و داراي دو ﺣﻔﺮه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻨﺪ از آن ﻋﺒﻮر ﻣﻲﻛﺮد و در ﭘﺸﺖ ﭘﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫ـ ﻧﻴﻢ ﺑﻮت‪ :‬ﻛﻔﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎق ﭘﺎ را ﻣـﻲﭘﻮﺷـﺎﻧﺪ و ﻣـﺮدم ﻏﻨـﻲ و ﺛﺮوﺗﻤﻨـﺪ از آن‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ـ ﻛﻔﺶ ﺑﻴﺮﺟﻨﺪي‪ :‬رﻧﮓ آن ﺧﺮدﻟﻲ و ﺳﺎﺧﺖ ﺑﻴﺮﺟﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪1.čapat‬‬

‫ﭘﻮﺷﺎك ﻣﺮدم ﺳﻴﺴﺘﺎن و ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ™ ‪127‬‬

‫ـ ﻛﻔﺶ ﭼﺮﻣﻲ‪ :‬ﻛﻔﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﺮم آن از ﻗﺎﺋﻨﺎت ﻣﻲآﻣﺪ و ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﺎﭘﻴﭻ‪ :‬ﻧﻮﻋﻲ ﻧﻮار ﭘﻬﻦ ﻛﻪ ﻃﻮل آن ‪ 1‬ﻣﺘﺮ و ﻋﺮض آن ‪ 15‬ﺗﺎ ‪ 25‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬ ‫داﻣﺪاران و روﺳﺘﺎﻳﻴﺎن آن را در زﻣﺴﺘﺎن ﺑﻪ دور ﭘﺎي ﺧﻮد ﻣـﻲﭘﻴﭽﻨـﺪ‪ ،‬ﺟـﻨﺲ آن از ﭘـﺸﻢ‬ ‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ اﺳﺖ و در ﺑﻌﻀﻲ ﻧﻘﺎط ﺑﻪ آن ﺑﻨﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﻮراب‪ :‬ﭘﺎﭘﻮﺷﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ زﻣﺴﺘﺎن از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ‪ :‬ﺟﻮراب ﭘﺸﻤﻲ ﻛﻪ از ﭘﺸﻢ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺎده ﻳﺎ رﻧﮕﻲ ﻣﻲﺑﺎﻓﻨـﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤـﻮﻻً‬ ‫از رﻧﮓﻫﺎي ﻗﺮﻣﺰ‪ ،‬ﺳﻴﺎه و ﺳﻔﻴﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ب‪ :‬ﺟﻮراب ﻧﻤﺪي ﻛﻪ از ﻧﻤﺪ ﺑﺎﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺟﻮﺗﻲ‪ :‬ﻛﻔﺶ ﺿﺨﻴﻢ از ﺟﻨﺲ ﭼﺮم ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ رﺷﺘﻪﻫﺎي ﭼﺮم ﻳﺎ ﻧﺦ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﻮﺗﻴﻦ‪ :‬ﻛﻔﺶ ﺑﺰﻣﻲ و رزﻣﻲ ﻣﺮدان ﺳﻴﺴﺘﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺳﻔﺮ ﺑﻪ ﭘـﺎ ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ و‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻔﺶ ﻣﺨﺼﻮص اﻓﺮاد ﻣﺮﻓﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫دﺳﺘﻜﺶ‪ :‬ﭼﻮﭘﺎﻧﺎن دﺳﺘﻜﺶ ﭘﺸﻤﻲ و اﻏﻠﺐ ﺳﻔﻴﺪ رﻧﮓ و ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان دﺳﺘﻜﺶ ﭼﺮﻣﻲ‬ ‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﺮﻣﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ داﺷﺖ و در ﻇﺮاﻓﺖ و زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺑﻲﻫﻤﺘﺎ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫دﺳﺘﻜﺶ دﻳﮕﺮي ﻫﻢ در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ رواج داﺷﺖ ﻛﻪ در دروي ﮔﻨﺪم ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و‬ ‫از ﭘﻮﺳﺖ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﺷﺪ و ﻛﻒ دﺳﺖ را ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻮﺷﺎك ﺑﺎﻧﻮان ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن‬ ‫ﭼﺎدر‪ :‬اﻳﻦ ﭼﺎدر ﮔﺮد و ﺗﻤﺎم ﻗﺪ اﺳﺖ و آن را ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻲاﻧﺪازﻧﺪ‪ .‬ﻟﺒﻪ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﺷﺎﻧﻪ‬ ‫ﭼﭗ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻛﻤﺮ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ را ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ و ﺗﻜﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺗﻤﺎم ﻗﺪ را در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﮔﺸﺎن ﭼﺎدر‪ :‬ﭼﺎدر ﻛﻮﭼﻚ و ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﺷﻜﻞ و اﺑﺮﻳﺸﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺮ و ﭘـﺸﺖ را ﺗـﺎ‬ ‫ﻛﻤﺮ ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﻮﺷﺸﻲ راﺣﺖ ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻬﻨﺎ)ﻣﻘﻨﻌﻪ(‪ :‬اﻳﻦ ﺳﺮﭘﻮش اﺑﺮﻳﺸﻤﻲ و رﻧﮕﻴﻦ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺒﺎ و ﭼﺸﻢﮔﻴﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﺎدر ﭼﻬﺎرﮔﻮش)ﺳﺮي(‪ :‬اﻣﺮوزه ﭼﺎدري ﺑﺎ ﻃﺮح ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻴﺎن ﺑﺎﻧﻮان ﺑﻠﻮچ رواج ﭘﻴـﺪا‬ ‫ﻛﺮده ﻛﻪ در اﺻﻄﻼح ﻣﺤﻠﻲ ﺳﺮﻳﻚ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﺎرﭼﻪ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﺷﻜﻠﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮل‬ ‫‪ 2‬ﻣﺘﺮ و ﻋﺮض ‪ 1‬ﻣﺘﺮ ﻛﻪ زﻧﺎن آن را از درازا ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻲاﻧﺪازﻧﺪ و ﻳﻚ ﺳﺮ آن را ﺑﻪ ﻃـﺮف‬ ‫ﺷﺎﻧﻪ رﻫﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺎرﭼﻪ آن ﻣﻌﻤﻮﻻً از ﺣﺮﻳﺮ و رﻧﮕﻬﺎي روﺷﻦ )ﻗﺮﻣﺰ‪ ،‬زرد‪ ،‬آﺑﻲ‪ ،‬ﺑـﻨﻔﺶ‪،‬‬

‫‪ ™ 128‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﺳﺒﺰ( اﺳﺖ و از ﻗﺴﻤﺖ ﺟﻨﻮب ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻃﺮف ﺷﻤﺎل ﺗﺎ ﺣﺪودي از ﺗﻨـﻮع رﻧـﮓ آن‬ ‫ﻛﺎﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬زﻧﺎن ﻣﺴﻦ از رﻧﮓﻫﺎي ﺗﻴﺮه اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺮﭘﻮش ﺑﻪ ﺟﺎي ﭼـﺎدر‬ ‫در ﺧﺎﻧﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺮاﻫﻦ‪ :‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﻤﺎم ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﺑﺎﻧﻮان ﺳﻮزندوزي ﻣﻲﺷﺪ وﻟـﻲ ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ ﺳـﺨﺘﻲ و‬ ‫ﻇﺮﻳﻔﻲ ﻃﺮحﻫﺎ اﻣﺮوزه ﺳﻪ ﺗﻜﻪ در ﭘﻴﺮاﻫﻦ زﻧﺎن ﺳﻮزندوزي ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻜﻪ ﺑـﺎﻻ ﺗﻨـﻪ را‬ ‫زي ﻳﺎ زﻳﻖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻳﻘﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻴﺐ ﻟﺒﺎس را ﮔﻔﺘﺎن ﻳﺎ ﮔﭙﺘﺎن و ﺳﺮ آﺳﺘﻴﻦ را آﺳﺘﻴﻨﻚ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻮزندوزيﻫﺎ داراي ﻧﻘﺶ و ﻧﮕﺎرهﻫﺎي رﻧﮕﺎرﻧﮓ و دوﺧﺖﻫﺎي ﻣﺘﻔـﺎوت‬ ‫در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻃﺮحﻫﺎي ﭘﺮﻛﺎر ‪ (1‬ﺷﻚ و ﺟﻠﺮ ‪ (2‬ﮔﻞ ﻛﻨـﺪي‬ ‫‪ (3‬ﮔﻞ ﻛﻮﻳﻦ ‪ (4‬ﮔﻞ ﺑﺪون ﺷﺎﺧﻪ ‪ (5‬ﭘﺮاﻳﺰ ﻳﺎ ﻓﺮاﻳﺰ ‪ (5‬ﭘﻴﺘﻮﺷﻚ ‪ (6‬ﭘﻠﻴـﺮار ‪ (7‬ﭼﻜﻨـﺪ ‪(8‬‬ ‫ﻣﻬﺴﻦ ‪(9‬ﺳﺮﺗﻮپ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺟﻠﻮي ﭘﻴﺮاﻫﻦ زﻧﺎن ﺑﻠﻮچ ﺑﺮش ﻣﻲﺧﻮرد ‪ (1‬ﺗﻜﻪ ﺑـﺎﻻ‬ ‫ﺗﻨﻪ)زﻳﻖ( ‪ (2‬ﺑﺮش راﺳﺘﻪ داﻣﻦ در ﺧﻂ وﺳﻂ ﺟﻠﻮ ‪ (3‬ﺑﺮش ارﻳﺐ داﻣﻦ در ﭘﻬﻠﻮ‪.‬‬ ‫ﺷﻠﻮار‪ :‬ﺑﻪ ‪ 6‬ﻣﺘﺮ ﭘﺎرﭼﻪ ﻧﻴﺎز دارد‪ .‬ﻛﻤﺮ آن ﻟﻴﻔﻪاي و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﻨﺪي ﺑﻪ دور ﻛﻤﺮ ﺟﻤـﻊ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮش ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺳﺎﻗﻪاي ﺷﻠﻮار ﻗﺎﺋﻢ اﺳﺖ و ﺑﺮشﻫﺎي داﺧﻠﻲ از ﻣﻴﺎن ﺳﺎق ارﻳﺐ ﺑﻪ‬ ‫دﻣﭙﺎي ﺗﻨﮓ ‪ 15‬ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد ﻛﻪ ﺑﺮ روي آن ﺑﺎ ﻧﺦ اﺑﺮﻳﺸﻢ ﺳﻮزندوزي ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﺎﭘﻮش‪ :‬ﺑﺎﻧﻮان ﺑﻠﻮچ از ﭼﻬﺎر ﻧﻮع ﻛﻔﺶ ﺑﻪ ﻧﺎم )‪ (1‬ﺳﻮاس )‪ (2‬ﻣـﻮﭼﻲ )‪ (3‬ﻛﺘـﻮك و‬ ‫ﺗﻚ ﻛﻮل اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ـ ﺳﻮاس‪ :‬ﻧﻮﻋﻲ دﻣﭙﺎﻳﻲ ﻛﻪ از درﺧﺖ ﻳﺎ از ﭘﻮرگ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫ـ ﻣﻮﭼﻲ‪ :‬ﻧﻮﻋﻲ ﻛﻔﺶ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم راه رﻓﺘﻦ ﺻﺪا ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ـ ﻛﺘﻮك‪ :‬ﻧﻮﻋﻲ ﻛﻔﺶ ﻛﻪ ﺗﺨﺖ آن ﭼﻮب و ﺑﺎ روﻛﺎر ﻛﺎﻣﻮا در ﭘﺎ ﻣﺤﻜﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ـ ﺗﻚ ﻛﻮل‪ :‬اﻳﻦ ﻛﻔﺶ از درﺧﺘﭽﻪاي ﺑﻪ ﻧﺎم داز ﺗﻬﻴﻪ ﻣـﻲﺷـﻮد و ﺑـﻪ ﺷـﻜﻞ ﺳـﻮاس‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻮﺷﺎك ﻣﺮدان ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن‬ ‫ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﻳﺎ ﭘﻴﺮام ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ‪ :‬ﭘﻴﺮام را ﺟﺎﻣﻪ ﻳﺎ ﺟﺎﻣﮓ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺑﺮش و دوﺧﺘﻦ آن ﻫﻨﺮ‬ ‫زﻧﺎن ﺑﻠﻮچ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﺮﻳﺒﺎن ﻳﺎ ﭼﺎك ﻳﻘﻪ را ﺑﺎ ﻳﻚ دﻛﻤﻪ ﻛﻪ ﺑﺮ درازي ﭘﻴﺮاﻫﻦ دوﺧﺘﻪ ﻣـﻲﺷـﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﺑﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻨﺪﻳﻨﻜﻲ از ﻧﺦ ﺑﺮ ﻗﺴﻤﺖ ﭼﭗ زﻳﻖ ﻣﻲدوﺧﺘﻨـﺪ‪ ،‬دﻛﻤـﻪ را از ﻃـﺮف راﺳـﺖ‬

‫ﭘﻮﺷﺎك ﻣﺮدم ﺳﻴﺴﺘﺎن و ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ™ ‪129‬‬

‫ﻣﻲﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺎك زﻳﻖ ﺑﺎرﻳﻚ ﺑﻮد و ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎي ﺳﻴﻨﻪ اداﻣﻪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﻃﺮﻓﻴﻦ زﻳﻖ دو آﺳـﺘﻴﻦ‬ ‫ﻛﻪ آﺳﺘﻴﻨﻚ ﻣـﻲﮔﻔﺘﻨـﺪ دوﺧﺘـﻪ ﻣـﻲﺷـﺪ‪ ،‬دﻫﺎﻧـﻪ آﺳـﺘﻴﻦ ﮔـﺸﺎد ﺑـﻮد و داراي دو ﺟﻴـﺐ‬ ‫ﭼﻬﺎرﮔﻮش در ﻃﺮﻓﻴﻦ ﭘﻬﻠﻮ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻣﺮوزه اﻳﻦ ﻟﺒﺎس ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺪ ﮔﺎﻫﻲ ﻛﻮﺗـﺎه‪ ،‬ﮔـﺎﻫﻲ‬ ‫ﺑﻠﻨﺪ و ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻣﺪ روز و ﺳﻠﻴﻘﻪ ﭘﻮﺷﻨﺪه ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﭘﺮاخ آﺳﺘﻴﻦ)ﻓﺮاخ آﺳﺘﻴﻦ(‪ :‬اﻳﻦ ﭘﻴﺮاﻫﻦ از دو ﺗﻜﻪ ﺑـﺎﻻ ﺗﻨـﻪ و داﻣـﻦ ﺗـﺸﻜﻴﻞ‬ ‫ﺷﺪه‪ ،‬داﻣﻦ ﮔﺮد و ﮔﺸﺎد و ﺑﻠﻨﺪ آن ﺗﺎ زاﻧﻮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬آﺳﺘﻴﻦ آن ﺑﻠﻨﺪ و ﻟﺒﻪ آﺳﺘﻴﻦ ﻛﻠـﻮش و‬ ‫ﻓﺮاخ اﺳﺖ‪ ،‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﻣﺮاﺳﻢ ﺟﺸﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻠﻮار‪ :‬ﺷﻠﻮار ﻣﺮدان ﺑﻠﻮچ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷـﻠﻮار ﻣـﺮدان ﺳﻴـﺴﺘﺎﻧﻲ ﭘـﺮﭼﻴﻦ و ﺑـﺎ ﻟﻴﻔـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﺑﺮﮔﺮدان اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﻛﺸﻴﺪن ﺑﻨﺪ ﺷﻠﻮار را ﻧﻴﭙﮓ )ﻧﻴﻔـﻪ ﭘﺎرﺳـﻲ( ﻣـﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺪ ﺷـﻠﻮار‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺎﻧﻮان ﺑﻮﻣﻲ ﺑﺎﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺮاي دوﺧﺖ آن از ‪ 6‬ﺗﺎ ‪ 8‬ﻣﺘﺮ ﭘﺎرﭼﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﻔﺶ‪ :‬ﻣﺮدان ﺑﻠﻮچ از ﭼﻨﺪ ﻧﻮع ﻛﻔﺶ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫ـ ﺳﻮاس وﻛﻮش‪ :‬ﺳﻮاس را از ﺑﺮگ درﺧﺘﭽﻪ ﺧﻮدرو ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم داز ﻳـﺎ از ﭘـﻮرگ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺮﮔﺶ ﺑﻬﺘﺮ و ﺑﺎ دوامﺗﺮ اﺳﺖ ﻣﻲﺑﺎﻓﺘﻨﺪ؛ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﺑﺮگ را در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺗﺮ ﺑﻮد ﺑﺎ‬ ‫ﺳﻨﮓ ﻣﻲﻛﻮﺑﻴﺪﻧﺪ و ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺸﻚ ﺷﻮد ﺳﭙﺲ از دو ﻟﻴﻒ ﻛﻪ از ﻫﻤﺎن ﺟﻨﺲ ﺑﻮد‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻌﺪ ﻟﻴﻒ ﺑﻨﺪ ﺑﺮ آن ﺗﻌﺒﻴﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻲﭘﻮﺷﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﻮاس ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﺎ دوام ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ـ ﺗَﻜُﻞ‪ :‬ﭘﺎي اﻓﺰاري ﺑﺮاي ﺷﺒﺎﻧﻬﺎ و ﻣﺮدم ﻛﻢ اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ ﺑﻮد‪ .‬ﻛﻔﺶ از ﭼﺮم دﺑﺎﻏﻲ ﺷﺪه‬ ‫ﮔﺎو ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﺷﺪ )در ﺗﻪ ﻛﻔﺶ ﺑﺎﻧﻮان دو ﻗﻄﻌﻪ ﭘﻮﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم ﭼﻮك روي ﻫﻢ ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪(.‬‬ ‫ﺗﻪ ﻛﻔﺶ را ﻣﻲﺑﺮﻳﺪﻧﺪ و ﺑﻌﺪ ﺳﺮ ﻛﻔﺶ را روي آن ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ و ﺑﺎ درﻓﺶ آﻫﻨﻲ ﻛﻪ آﻧﺮا‬ ‫دﻛﺮوش ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ و وﺳﻴﻠﻪ آﻫﻨﻲ ﺳﺮ ﺗﻴﺰ ﺑﻮد آن را ﻣﻲدوﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﻼه ﭘﺎك‪ :‬ﻧﻮﻋﻲ ﻛﻼه ﻛﻪ ﺑﺮ روي آن ﭘﺎرﭼﻪاي ﺑﻪ ﻃـﻮل ‪ 10‬ﻣﺘـﺮ و ﻋـﺮض ﻧـﻴﻢ ﻣﺘـﺮ‬ ‫ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻋﻤﺎﻣﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﺮ آن را از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺗﺎ ﺣﺪود ﻛﻤﺮ ﻣﻲآوﻳﺰﻧـﺪ‬ ‫و ﺳﺮ ﻛﻮﺗﺎهﺗﺮ را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎﺟﻲ ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﻋﻤﺎﻣﻪ در ﻻي ﭘﺎك اﺳﺘﻮار ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از ﭘﺎرﭼﻪﻫـﺎﻳﻲ‬ ‫ﺑﻪ رﻧﮓ ﺳﻔﻴﺪ‪ ،‬ﻛﺮم ﻳﺎ ﭼﻬﺎر ﺧﺎﻧﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﻼه ﺑﺮهاي‪ :‬اﻳﻦ ﻛﻼه از ﻧﻈﺮ ﺷﻜﻞ ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﻗﺎﻳﻖ ﺑﻮد و از ﭘﻮﺳﺖ ﺟﻨـﻴﻦ ﺑـﺮه ﺳـﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﻛﻪ ﺑﺮهﻫﺎ ﻗﺒﻞ از زاﻳﻤﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻲﺷـﺪﻧﺪ و ﭘﻮﺳـﺖ ﺟﻨـﻴﻦ ﻧـﺎرس را‬ ‫ﻛﻼه ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ ™ 130‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻛﻼه ﻧﺨﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﻛﻼه از ﺟﻨﺲ ﭘﺎرﭼﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ روي آن ﺳﻮزندوزي ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و‬ ‫در ﻗﺪﻳﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﺪاول ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺷﺎل ﻳﺎ ﻻﻧﮕﻲ‪ :‬ﭘﺎرﭼﻪ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﺷﻜﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدان روي دوش ﻣـﻲاﻧﺪازﻧـﺪ و ﺑـﻪ ﺟـﺎي‬ ‫ﺣﻮﻟﻪ و ﺟﺎ ﻧﻤﺎز از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬روي آن ﺳﻮزندوزي و ﻧﻘﺶﺑﻨﺪي ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﻠﻴﻘﻪ‪ :‬ﻣﺮدان ﺑﻠﻮچ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮدان ﺳﻴﺴﺘﺎن از ﺑﺎﺳﻜﺖ ﻳﺎ ﺟﻠﻴﻘﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در‬ ‫اﺻﻄﻼح ﻣﺤﻠﻲ ﺑﻪ آن ﺳﻴﻨﻪﺑﻨﺪ ﻫﻢ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﺷﻜﻞ ﺑﺎﺳﻜﺖ ﻣﺮدان ﺳﻴـﺴﺘﺎن ﺑـﻮد‬ ‫وﻟﻲ اﻣﺮوزه از ﺟﻠﻴﻘﻪﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪ و ﭘﺮ ﺟﻴﺐ روي ﭘﻴﺮاﻫﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻛَﺒﺎ‪ :‬از ﺟﻨﺲ ﭘﺸﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻘﻪ آن ﺑﺎز و ﺗﻮﺳﻂ ﭼﻨﺪ دﻛﻤﻪ از ﺟﻠﻮ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷـﺪ‪ ،‬ﺷـﺒﻴﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎي روﺣﺎﻧﻴﻮن ﺑﻮد و در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺳﺮدﺳﻴﺮ ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻮﺷﺎك ﻣﺮدم ﺳﻴﺴﺘﺎن و ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ™ ‪131‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎران‬ ‫‪1‬ـ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻧﺨﻌﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻟﺪ ‪1304‬‬ ‫‪2‬ـ ﺣﻮا اﻟﻬﺪادي‪ ،‬ﻣﺘﻮﻟﺪ ‪1308‬‬ ‫‪3‬ـ ﻣﺮﺣﻮﻣﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺳﻨﺠﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻟﺪ ‪1302‬‬ ‫‪4‬ـ ﻣﺮﺣﻮﻣﻪ زرﺑﻲﺑﻲ ﺷﻬﺮﻛﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻟﺪ ‪1301‬‬ ‫‪5‬ـ ﻣﺮﺣﻮم ﺷﻴﺮدل ﺷﻬﺮﻛﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻟﺪ ‪1285‬‬ ‫‪6‬ـ ﻣﺮﺣﻮم ﺣﺎﺟﻲاﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﮔﺮگ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻟﺪ ‪1300‬‬ ‫‪7‬ـ ﻣﺎﻫﺮخ ﺳﺮﮔﺰي‪ ،‬ﻣﺘﻮﻟﺪ ‪1310‬‬ ‫‪8‬ـ اﺳﺘﺎد ﮔﻞﻣﺤﻤﺪ ﺻﺎﻟﺢزﻫﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻟﺪ ‪1304‬‬ ‫‪9‬ـ ﻣﺮﺣﻮﻣﻪ ﻣﺎهﺑﻲﺑﻲِ ﭼﺎرهزﻫﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻟﺪ ‪1300‬‬ ‫‪10‬ـ ﭘﺮي رﻳﮕﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻟﺪ ‪1308‬‬ ‫‪11‬ـ ﺳﻠﻴﻢ ﮔﺮﮔﻴﭻ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻟﺪ ‪1303‬‬ ‫‪12‬ـ ﺧﺪاداد ﺣﺪادي‪ ،‬ﻣﺘﻮﻟﺪ ‪1325‬‬

‫‪ ™ 132‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﺣﻨﺎ در ﻫﺮﻣﺰﮔﺎن‬ ‫رﺣﻤﺖ اﷲ ﻋﺒﺎﺳﻲ دﻣﺸﻬﺮي‬

‫‪1‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬ ‫ﺣﻨﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزي در اﺳﺘﺎن ﻫﺮﻣﺰﮔﺎن در ﮔﺬﺷـﺘﻪ‬ ‫ﺳﻬﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ از زﻣﻴﻦﻫﺎي ﻛﺸﺎورزي را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده ﺑﻮد‪ .‬در ﺑـﺎور ﻋـﻮام‬ ‫ﺣﻨﺎ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻘﺪس اﺳﺖ و از اﻳﻦ روي‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻴـﺎه ﻧﻘـﺶ ﻛﻠﻴـﺪي در ﺑﺮﮔـﺰاري ﻣﺮاﺳـﻤﻲ‬ ‫ﭼﻮن ﺣﻨﺎﺑﻨﺪان‪ ،‬ﻋﺮوﺳﻲ و ﺗﻌﺰﻳﻪ دارد‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ‪ ،‬از ﺣﻨﺎ ﺑﺮاي درﻣﺎن و رﻧﮕﺮزي ﻧﻴـﺰ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﺸﺖ و ﻛﺎر وﺳﻴﻊ اﻳﻦ ﮔﻴﺎه در اﺳﺘﺎن ﺳﺒﺐ ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺣﻨـﺎ از اﻗـﻼم‬ ‫ﻣﻬﻢ ﺻﺎدراﺗﻲ اﺳﺘﺎن ﮔﺮدد ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﺣﻨﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه در اﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﭼـﻮن‬ ‫ﻋﻤﺎن‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻄﺮ‪ ،‬اﻣﺎرات ﻋﺮﺑﻲ ﻣﺘﺤﺪه و ﻏﻴﺮه ﺻﺎدرت ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﻠﻴﺪواژهﻫﺎ‪ :‬ﺣﻨﺎ‪ ،‬ﻛﺸﺖ‪ ،‬ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬ﺣﻨﺎﺑﻨﺪان‬

‫‪ .1‬دﺑﻴﺮ آﻣﻮزش و ﭘﺮورش در ﺑﻨﺪر ﻋﺒﺎس ‪[email protected]‬‬

‫‪ ™ 134‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫‪2‬‬

‫ﺣﻨﺎ ﮔﻴﺎﻫﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده »ﻟﻴﺘﺮاﺳﻪآ«‪ 1‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﺎم ﻋﻠﻤﻲ »ﻟﺌﻮﺳـﻮﻧﻴﺎ اﻳﻨـﺮﻣﻴﺲ«‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻠﻨﺪي درﺧﺘﭽﻪ ﺣﻨﺎ از ‪ 1/5‬ﺗﺎ ‪ 2/5‬ﻣﺘﺮ اﺳﺖ و ﺑﺮگﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮگﻫﺎي‬ ‫درﺧﺖ اﻧﺎر و ﮔﻞﻫﺎﻳﻲ ﺳﻔﻴﺪ‪ ،‬ﺧﻮﺷﺒﻮ و ﺧﻮﺷﻪاي دارد‪ .‬اﻳﻦ درﺧﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل‬ ‫ﺑﺎر دﻫﺪ و ﻣﺤﻞ روﻳﺶ آن آب و ﻫﻮاي ﮔﺮم ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﺑﺮﻫﺎن‪(691 :1376،‬‬ ‫درﺧﺖ ﺣﻨﺎ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﻳﺮان‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺳـﻮرﻳﻪ‪ ،‬ﻣﻐـﺮب‪ ،‬ﻓﻠـﺴﻄﻴﻦ‪ ،‬ﻳﻤـﻦ‪ ،‬ﻣـﺼﺮ‪،‬‬ ‫اوﮔﺎﻧﺪا‪ ،‬ﺗﺎﻧﺰاﻧﻴﺎ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺳﻨﮕﺎل‪ ،‬ﻛﻨﻴﺎ‪ ،‬اﺗﻴﻮﭘﻲ‪ ،‬ارﻳﺘﺮه و ﻫﻨﺪ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬راﻳـﺞﺗـﺮﻳﻦ‬ ‫ﻧﺎم اﻳﻦ ﮔﻴﺎه »ﺣﻨﺎ«)=‪ (henna‬اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻋﺮﺑﻲ »ﺣﻨﺎء« ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ 3.‬ﮔﺬﺷـﺘﻪ از‬ ‫اﻳﻦ‪ ،‬ﺣﻨﺎ ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻧﻴـﺰ از ﺟﻤﻠـﻪ‪» :‬ﻣِﻬِﻨـﺪي«‪» ،‬ﺟﺎﻣﺎﻳﻜـﺎ ﻣﻴﮕﻨﻮﻧـﺖ«‪» ، 4‬ﭘﺮﻳـﻮت‬ ‫ﻣﺼﺮي«‪ 5‬و »اﻟﻜﺎﻧﺎ«‪ 6‬ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺟﻮﻳﺶ و ﺟﺴﺘﺎر در ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ و روﻳﺸﮕﺎه ﻛﺸﺖ و ﻛـﺎر ﺣﻨـﺎ ﺳـﺨﺖ و دﺷـﻮار اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﻮاﻫﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎي دوره ﻧﻮﺳﻨﮕﻲ )= ﻫﺰاره ﻫﻔﺘﻢ ﭘـﻴﺶ از ﻣـﻴﻼد(‬ ‫در »ﻛﺘﻞ ﻫﻴﻮك«‪ 7‬از ﺣﻨﺎ ﺑﺮاي رﻧﮓ ﻛﺮدن دﺳﺖ و ﭘﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮﮔﺰاري آﻳـﻴﻦﻫـﺎ و‬ ‫ﻣﺮاﺳﻤﻲ ﻛﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻟﻬﻪ ﺑﺎروري ﺑﻮده‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﺷﻮرﻳﺎن‪ ،‬ﺑﺎﺑﻠﻴﺎن‪ ،‬ﺳﻮﻣﺮيﻫـﺎ‪،‬‬ ‫ﺳﺎﻣﻲﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻨﻌﺎﻧﻲﻫﺎ و اوﮔﺎرﻳﺖﻫﺎ‪ 8‬از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در روزﮔﺎر ﺑﺎﺳﺘﺎن از ﺣﻨﺎ‬ ‫ﺑﻬﺮه ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪(Grolier Encyclopedia Web Site).‬‬ ‫‪1. Lythraceae‬‬ ‫‪2. Lawsonia Inermis‬‬

‫‪ .3‬واژﮔﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ‪ henna‬و ﻓﺮاﻧﺴﻮي ‪ henné‬ﻧﻴﺰ از ﻋﺮﺑﻲ ﺣﻨﺎء ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ .‬روﺷﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ واژه »ﺣﻨﻴـﺮ« در‬ ‫ﮔﻮﻳﺶ ﺑﻨﺪري ﻧﻴﺰ از ﮔﻮﻧﻪ ﻋﺮﺑﻲ »ﺣﻨﺎء« وام ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪4. Jamaica Mignonette‬‬ ‫‪5. Egyptian Privet‬‬ ‫‪6. Alkanna‬‬

‫‪)Catal Huyuk .7‬ﺟﺎﻳﻲ در آﻧﺎﺗﻮﻟﻲ(‬ ‫‪ :Ugaritic.8‬ﺷﻬﺮ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ در ﺷﻤﺎل ﺳﻮرﻳﻪ‬

‫ﺣﻨﺎ در ﻫﺮﻣﺰﮔﺎن ™ ‪135‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺴﻴﺎري درﺑﺎره ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه درﺧﺖ ﺣﻨﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪهاي »ﻫﻨـﺪ«‬ ‫را ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﺣﻨﺎ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه و روﻳـﺸﮕﺎه ﺣﻨـﺎ را‬ ‫»ﻣﺼﺮ ﺑﺎﺳﺘﺎن« ﻣﻲداﻧﻨﺪ و ﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻴﺎه در ﺳﺪه ‪ 12‬ﻣﻴﻼدي از ﻣﺼﺮ ﺑﻪ ﻫﻨـﺪ‬ ‫ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛـﻪ در ﻣـﺼﺮ ﺑﺎﺳـﺘﺎن از ﺣﻨـﺎ‪،‬‬ ‫ﭘﻴﺶ از ﻋﻤﻞ ﻣﻮﻣﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي رﻧﮓ ﻛﺮدن اﻧﮕﺸﺘﺎن دﺳﺖ و ﭘﺎي ﻓﺮاﻋﻨﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺘﻲ ﻣﻮﻣﻴﺎﻳﻲﻫﺎﻳﻲ ﭘﻴـﺪا ﺷـﺪه ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﭘﺎرﭼـﻪﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﺎ ﺣﻨـﺎ رﻧـﮓ ﺷـﺪه ﭘﻴﭽﻴـﺪه ﺷـﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪(Encarta Encyclopedia 2003).‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮد ﺣﻨﺎ اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﻓﺮاﻋﻨﻪ ﻧﺪاﺷﺖ و ﻣﺮدﻣﺎن دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ از ﺣﻨﺎ ﺑـﺮاي‬ ‫آذﻳﻦ دﺳﺖ و ﭘﺎ و ﻣﺴﺎﻳﻞ داروﻳﻲ ـ ﭘﺰﺷﻜﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در زﻣﺎنﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﺑﺎور راﻳﺞ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻣﻮاد ﺳﺮخ رﻧﮕﻲ ﭼﻮن »ﮔﻞ اﺧﺮا«‪» ،‬ﺧـﻮن« و »ﺣﻨـﺎ« ﻗـﺪرﺗﻲ ﻧﻬﻔﺘـﻪ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ آﮔﺎﻫﻲ اﻧﺴﺎن را از ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ازاﻳﻦ روي‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﮕﻬﺪاري‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ »ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ« و »ﻧﻴﺮوﻳﻲ« از اﻳﻦ ﮔﻴﺎه ﺑﻬﺮه ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮔﻮاه ﻣﻜﺘﻮﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ وﻳﮋه‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮد ﺣﻨـﺎ را ﺑـﺮاي آذﻳـﻦ دﺳـﺘﺎن زﻧـﺎن و‬ ‫ﻧﻮﻋﺮوﺳﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ اﻓﺴﺎﻧﻪ »اوﮔﺎرﻳﺖ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﻞ و آﻧﺎت« اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ‪ 2100‬ﺳﺎل ﭘـﻴﺶ از‬ ‫ﻣﻴﻼد ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺴﻴﺎر در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ و آﻓﺮﻳﻘﺎ‪ ،‬در ﺟﻨـﻮب ﭼـﻴﻦ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ازﺣﻨﺎ در ﺑﺮﮔﺰاري ﻣﺮاﺳﻢ و آﻳﻴﻦﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪).‬ﻫﻤﺎن(‬ ‫ﻛﺎرﺑﺮد داروﻳﻲ و اﺳﺘﻔﺎده از آن در ﺑﺮﮔﺰاري آﻳﻴﻦﻫﺎ و ﻣﺮاﺳﻢ از ﻋﻤﺪه ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﺣﻨﺎ‬ ‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻴﻦ از وﻳﮋﮔﻲ ﮔﻨﺪزادﻳﻲ و زداﻳﻨﺪﮔﻲ آن ﺑﺮاي ﺗﻤﻴﺰي و ﺧﻨﻜﻲ‬ ‫ﭘﻮﺳﺖ و ﻣﻮ ﺑﻬﺮه ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از آﻓﺮﻳﻘﺎﻳﻲﻫﺎ و آﺳﻴﺎﻳﻲﻫﺎ از اﻳـﻦ ﻣـﺎده ارزان و در‬ ‫دﺳﺘﺮس ﺑﺮاي ﺧﻨﻚ ﻛﺮدن و ﺗﻤﻴﺰي ﻣﻮﻫﺎﻳﺸﺎن در ﻣﺎهﻫﺎي ﮔﺮم اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ و ﺣﻨـﺎ‬ ‫در آﻳﻴﻦﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺮوﺳﻲ‪ ،‬زاﻳﻤﺎن‪ ،‬ﺧﺘﻨﻪ ﺳﻮران‪ ،‬زار و ﻣﺮاﺳﻢ دﻳﮕﺮ ﻛﺎرﺑﺮد‬ ‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪(Grolier Encyclopedia Web Site).‬‬ ‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺸﺖ و ﻛﺎرﺑﺮد ﺣﻨﺎ در اﻳﺮان ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر دور ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدد و‬ ‫اﻳﻦ ﮔﻴﺎه ﻳﻜﻲ از ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﻛﺸﺎورزي ﺑﻮده ﻛﻪ ﻫﻢ در داﺧﻞ اﻳﺮان ﻛﺎرﺑﺮد ﺑﺴﻴﺎري‬ ‫داﺷﺘﻪ و ﻫﻢ ﺑﺨﺶ ﻓﺮاواﻧﻲ از آن ﺑﻪ ﺧﺎرج ﺻﺎدر ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻠﺒﮕﺎه ﻛﺸﺖ ﺣﻨﺎي اﻳﺮان‬ ‫ﻛﺮﻣﺎن ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﻢ و ﺑﻬﺮامآﺑﺎد و ﭘﺎره اي از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻨﻮب ﺑﻪ وﻳﮋه ﻫﺮﻣﺰﮔـﺎن ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪.‬‬

‫‪ ™ 136‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫اﺑﻮﻣﻨﺼﻮر)ﺳﺪه ده ﻣﻴﻼدي( از ﻛﺸﺖ ﺣﻨﺎ در اﻳﺮان ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻴـﺴﺘﺎن ﻫـﻢ از‬ ‫ﮔﺮان ﺷﺪن ﺣﻨﺎ در روزﮔﺎر ﻣﻐﻮل ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﻫﺎﺷـﻢ آﺻـﻒ ارزش‬ ‫ﻳﻚ ﻣﻦ ﺣﻨﺎي ﺧﻮب ﺑﻪ وزن ﺷﺎه را در روزﮔﺎر زﻧﺪﻳﻪ »ﺷﺸﺼﺪ دﻳﻨﺎر« ﻣﻲﻧﻮﻳـﺴﺪ‪).‬رﺳـﺘﻢ‬ ‫اﻟﺤﻜﻤﺎ‪ (315 :1352 ،‬ﺷﺎردن در ﺳـﺪه ﻫﻔـﺪﻫﻢ از ﻛـﺸﺖ درﺧﺘﭽـﻪ ﺣﻨـﺎ در ﺳﻴـﺴﺘﺎن و‬ ‫ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ .‬ﺣﻨﺎ در ﺳﺪه ﻫﻔﺪﻫﻢ از ﺗﻮﻟﻴﺪات ﻣﻬﻢ ﻛﺸﺎورزي اﻳﺮان ﺑـﺸﻤﺎر‬ ‫ﻣﻲآﻣﺪه و آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دارو ﻳﺎ ﻣﺎده رﻧﮕﻲ ﺑﺮاي رﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧـﺎﺧﻦ‪ ،‬ﻣـﻮي رﻳـﺶ و‬ ‫ﺳﺒﻴﻞ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪) .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬ﻫﻤﺎن( در ﺗﺤﻔﻪ ﺣﻜﻴﻢ ﻣﺆﻣﻦ درﺑﺎره ﺣﻨﺎ آﻣـﺪه‪:‬‬ ‫»ﺣﻨﺎء ﺑﻪ ﻛﺴﺮ ﺣﺎء و ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻧﻮن‪ ،‬ﻧﺒﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﺳﺎﻗﺶ ﺑﻪ ﻗﺪر ﻧﻴﻢ ذرع و ﺳـﺮخ و ﺑـﺮﮔﺶ‬ ‫ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﺑﺮگ ﻣﻮرد و ﻋﺮﻳﺾ ﺗﺮ از آن و ﻧﺮم و ﮔﻠﺶ ﺳﺮخ ﻣﺎﻳـﻞ ﺑـﻪ ﺳـﻔﻴﺪي و »ﻓﺎﻏﻴـﻪ«‬ ‫ﻧﺎﻣﻨﺪ و ﺧﻮﺷﺒﻮ و در ﺳﺎﻟﻲ دوﺑﺎر ﮔﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪)«.‬ﺑﺮﻫﺎن‪(691 :1376 ،‬‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ارﺷﺎد اﻟﺰراﻋﻪ داﻧﻪ ﺣﻨﺎ را ﺑﻪ اﻧﺪازه ‪ 3‬ﺗـﺎ ‪ 4‬ﻣـﻦ در ﺟﺮﻳـﺐ در ﺑﻬـﺎر‬ ‫ﻣﻲﻛﺎرﻧﺪ‪ .‬زﻣﺎن ﻛﺸﺖ ﺣﻨﺎي ﺧﺸﻚ‪ ،‬اول اردﻳﺒﻬﺸﺖ ﻣﺎه اﺳﺖ ﻛﻪ داﻧﻪ آن ﭘﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ اﻧﺪازه‬ ‫ﻳﻚ ﻣﺎه در آب ﻣﻲﺧﻴﺴﺪ‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺸﺖ ﺣﻨﺎي ﺗﺮ‪ ،‬ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻓﺮوردﻳﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﭘـﻴﺶ از ﮔـﻞ‬ ‫ﻛﺮدن‪» ،‬ﻓﺮآورده ﺣﻨﺎ« و ﭘﺲ از ﮔﻞ ﻛﺮدن‪» ،‬داﻧﻪ ﮔﻴﺎه« ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪) .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺸﺎورزي‪،‬‬ ‫‪(251 :1376‬‬ ‫ﺣﻨﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﻛﺸﺎورزي و از ﻋﻤﺪه ﺻﺎدارت اﺳﺘﺎن ﻫﺮﻣﺰﮔﺎن اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪﻫﺎي ﻧﻪ ﭼﻨﺪان دور در ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻨﺎﻃﻖ اﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ وﻳـﮋه ﺧـﺎور آن‪ ،‬ﻛـﺸﺖ‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬در ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻨﺎﻃﻖ اﺳﺘﺎن ﻛﺸﺘﺰارﻫﺎي ﭘﺮﺷـﻤﺎري ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺑـﻪ »ﺑﻨـﺪ ﺣ‪‬ﻨﻴـﺮي«‪،‬‬ ‫»ﻣﻬﺮغ‪ 1‬ﺣﻨﻴﺮي« و »ﺑﺎغ ﺣﻨﻴﺮي« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪ‪.‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي آب و ﻫـﻮاﻳﻲ و آب ﻛـﺎﻓﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻴﺎه ﺳﻮدﻣﻨﺪ و ﻣﻘﺪﺳﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺗﺎ زﻣﻴﻦﻫـﺎي زﻳـﺎدي ﺑـﺮاي‬ ‫ﻛﺸﺖ اﻳﻦ ﮔﻴﺎه اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷـﺪ ﻣﻬﻤﺘـﺮﻳﻦ ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﻛـﺸﺖ و ﻛـﺎر ﺣﻨـﺎ در ﻫﺮﻣﺰﮔـﺎن‪،‬‬ ‫»ﺧﺎور«‪ 2‬اﻳﻦ اﺳﺘﺎن ﺑﻮده ﻳﻌﻨﻲ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ آب و ﻫﻮا و زﻣﻴﻦ ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺮاي ﻛﺸﺖ اﻳﻦ ﮔﻴـﺎه‬ ‫‪1. Mahregh‬‬

‫‪ .2‬ﺟﺎﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﻣﻴﻨﺎب‪ ،‬رودان‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ ﻗﺎﺿﻲ‪ ،‬ﺗﺨﺖ و…‪.‬‬

‫ﺣﻨﺎ در ﻫﺮﻣﺰﮔﺎن ™ ‪137‬‬

‫ﺟﻤﻠﮕﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﻮد‪ .‬از اﻳﻦ روي‪ ،‬وﺟﻮد ﻫﻤﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺮاي ﻛﺸﺖ و ﻛﺎر ﺣﻨـﺎ‬ ‫در اﺳﺘﺎن ﺳﺒﺐ ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮد ﺗـﺎ ﺣﻨـﺎ »ﭼﻬـﺎرﻣﻴﻦ ﻓـﺮآورده ﻛـﺸﺎورزي« ﻣﻬـﻢ اﺳـﺘﺎن ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺪﻳﺪاﻟــﺴﻠﻄﻨﻪ‪ 1‬در ﺗﻮﺻــﻴﻒ ﻓــﺮآوردهﻫــﺎي ﺟﻠﮕــﻪ ﻣﻴﻨــﺎب‪ ،‬ﺣﻨــﺎ را در ﺟﺎﻳﮕــﺎه ﭼﻬــﺎرم‬ ‫ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻛﺸﺎورزي ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪» :‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺣﺎﺻﻞ آﻧﻬﺎ ﺧﺮﻣﺎﺳـﺖ‪ ،‬درﺟـﻪ دوم ﻟﻴﻤـﻮ و‬ ‫اﻧﺒﻪ و ﺑﻌﺪ »ﺣﻨﺎ«ﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﻮه ﺟﺎت دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻧـﺎرﻧﺞ و ﻣـﻮز و ﺟـﺎم)= ﺟـﻢ‪ ،‬درﺧﺘـﻲ ﺑـﺎ‬ ‫ﺑﺮﮔﻬﺎي ﭘﻬﻦ و ﻣﻴﻮهاي ﻛﻮﭼﻚ ﺑﻪ رﻧﮓ ﺑﻨﻔﺶ( و ﮔﺎر‪‬م زﻧﮕﻲ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﺟﻠﻐﻮزه اﺳﺖ‬ ‫و ﺗﻮت و ﺗﺮﻧﺞ و ﻣﺪﻧﻲ و ﺑﻴﺪ ﺧﻮﻧﻲ و زﻳﺘﻮن و اﻧﺎر و اﻧﮕﻮر و اﻧﺠﻴﺮ ﻛﻤﻲ دارد…«‬ ‫ﻣﻴﻨﺎب از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺣﻨﺎي اﺳﺘﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻛﺸﺖ اﻳﻦ ﮔﻴـﺎه در ﻣﻴﻨـﺎب ﭼﻨـﺎن‬ ‫رواج داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻏﻲ در ﻣﻴﻨﺎب ﺑﻪ »ﺑﺎغ ﺣﻨﻴﺮي« )=ﺣﻨﺎﻳﻲ( ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ و ﺳﺪﻳﺪاﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‬ ‫ﺑﻪ روﺷﻨﻲ از آن ﻧﺎم ﺑﺮده اﺳﺖ‪ 2.‬ﺳﺪﻳﺪاﻟﺴﻠﻄﻨﻪ از ﻫﻔﺖ ﺑﺎغ در ﻣﻴﻨﺎب ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ در‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺣﻨﺎ ﻛﺸﺖ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻣﻴﺰان ﺣﻨﺎﻳﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎغﻫﺎ ﻛﺸﺖ ﻣﻲﺷﺪ را ﻧﺰدﻳـﻚ ﺑـﻪ ‪6000‬‬ ‫ﻣﻦ‪ 3‬ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» .‬ﻧﺨﻠﺴﺘﺎن ﺣﻨﺎﻳﻲ ﻗﻠﻌﻪ« ﻣﺤﻠﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺣﻨﺎ)‪1700‬ﻣـﻦ( را‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﺣ‪‬ﻜَﻤﻲ‪ ،‬ﺷﻬﻮار‪ ،‬ﺑ‪‬ﻨﺰَرك‪ ،‬ﻛَﺮد‪‬ر و ﺗُﻨﺒﺎﻧﻮ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻴﻨﺎب ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در‬ ‫اﻏﻠﺐ آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺶ و ﻛﻢ ﺣﻨﺎ ﻛﺸﺖ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻧﺎمﻫﺎ و ﻣﻴﺰان ﺣﻨﺎي ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه در ﻫـﺮ ﻳـﻚ‬ ‫از ﺑﺎغ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﺪﻳﺪاﻟﺴﻠﻄﻨﻪ )ﺳﺎل‪1327‬ﺷﻤﺴﻲ( ﮔﻔﺘﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻧﺨﻠﺴﺘﺎن ﺣﻨﺎﻳﻲ ﺣﻜﻤﻲ ‪) 400‬ﺑﻪ ﻣﻦ(‬ ‫ﻧﺨﻠﺴﺘﺎن ﺣﺎﺟﻲ ﻋﺒﺎﺳﻲ ‪1500‬‬ ‫ﻧﺨﻠﺴﺘﺎن ﺣﻨﺎﻳﻲ ﻗﻠﻌﻪ ‪1700‬‬ ‫ﻧﺨﻠﺴﺘﺎن ﺑ‪‬ﻨﺰَرك و ﻛَﺮد‪‬ر ‪1500‬‬ ‫ﻧﺨﻠﺴﺘﺎن ﺑﻴﺪﻓﺮي ‪280‬‬ ‫ﻧﺨﻠﺴﺘﺎن ﺗُﻨﺒﺎﻧﻮ ‪300‬‬

‫‪ .1‬از ﻧﺎم آوران اﺳﺘﺎن ﻫﺮﻣﺰﮔﺎن ﻛﻪ در ﻋﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎر ﻣﻲ زﻳﺴﺘﻪ و ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري درﺑﺎره اﺳـﺘﺎن و ﺟﻨـﻮب اﻳـﺮان‬ ‫ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .2‬در ﺟﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﻳﺮان ﻧﻴﺰ ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺣﻨﺎ)ﻳﻲ(« وﺟﻮد دارد ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬روﺳﺘﺎي ﺣﻨﺎ در ﺷﻬﺮرﺿﺎ و ﺟﻴﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﻣﻦ ﻣﻴﻨﺎب ‪ 6‬ﻛﻴﻠﻮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ™ 138‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﺣﻨﺎﻳﻲ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎﻳﻲ ‪240‬‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﻣﻴﻨﺎب‪ ،‬در ﺟﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﺳﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﺣﻨﺎ ﻛﺸﺖ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي ﻧﻤﻮﻧـﻪ‪ ،‬رودان‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻋﻤﺪه ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﺸﺖ ﺣﻨﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي در آن ﺣﻨﺎ ﻛﺸﺖ ﻣﻲﺷﺪ ﺑـﻪ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﺻﺎدر ﻫﻢ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬در روﺳﺘﺎي ﺧﺮاﺟﻲ رودان زﻣﻴﻦ و ﻛﺸﺘﺰاري ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﺎم »زﻣﻴﻦ ﺣﻨﺎﻳﻲ« و »ﻣِﻬ‪‬ﺮِغ ﺣﻨﻴﺮي« وﺟﻮد داﺷﺖ ﻛﻪ ﺣﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان زﻳـﺎد در آﻧﻬـﺎ ﻛـﺸﺖ‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ 1.‬ﭘﺲ از ﻟﻴﻤﻮ و ﺧﺮﻣﺎ‪» ،‬ﺣﻨﺎ« ﻣﻬﻤﺘـﺮﻳﻦ ﻓـﺮآورده ﻛـﺸﺎورزي رودان ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﺪﻳﺪاﻟﺴﻠﻄﻨﻪ درﺑﺎره ﺻﺎدرات ﺣﻨﺎي رودان از راه ﻣﻴﻨﺎب ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬واردات ﻋﻤـﺪه آﻧﺠـﺎ‬ ‫)ﻣﻴﻨﺎب( از رودان ﺟﻮ و ﮔﻨﺪم و ﺧﺮﻣﺎ و ﺣﻨﺎ و ﻧﻴﻞ )ﻧﺎم ﻳﻚ ﻧﻮع درﺧﺖ( و ﺟﻐﺎﻟـﻪ اﻧﺒـﻪ‬ ‫اﺳﺖ…« )ﺳﺪﻳﺪاﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪(53 :1368 ،‬‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ازاﻳﻦ‪ ،‬در ﺟﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﺳﺘﺎن‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻗﻠﻌﻪ ﻗﺎﺿﻲ‪ ،‬ﮔﻮدو‪ ،‬ﺗﺨـﺖ‪ ،‬ﺳـﺮﺧﻮن‪،‬‬ ‫ﺳﺮدره‪ ،‬ﻛﺸﻜﻮ‪ ،‬ﺷﻬﺮو‪ ،‬داودي‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺮو‪ ،‬ﺑ‪‬ﻦ در‪ ،‬ﮔﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬اﺑﺮاﻫﻴﻤﻲ‪ ،‬ﻣﺰارﻛﻮ‪ ،‬اﻳﺴﻴﻦ و‬ ‫د‪‬زِك ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺶ و ﻛﻢ ﺣﻨﺎ ﻛﺸﺖ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺳﺪﻳﺪاﻟﺴﻠﻄﻨﻪ در ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷَﻤﻴﻼت‪ 2‬ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺸﺖ ﺣﻨﺎ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﺤﺼﻮل اﻳﻦ دو ﻧﺎﺣﻴﻪ آﻧﭽـﻪ اﻛﺜﺮﻳـﺖ دارد ﺟـﻮ و‬ ‫ﮔﻨﺪم و ارزن و ﺧﺮﻣﺎ و »ﺣﻨﺎ« اﺳﺖ و آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻗﻠـﺖ اﺳـﺖ ﭘﻴـﺎز و ﺗﻨﺒـﺎﻛﻮ و ﻫﻨﺪواﻧـﻪ و‬ ‫ﺧﺮﺑﻮزه )=ﺧﺮﺑﺰه( و ﻛﺎﻫﻮ و ﭼﻐﻨﺪر و ﺷﻠﻐﻢ و ﺳﺒﺰي و ﻧﺎرﻧﮕﻲ و ﻧﺎرﻧﺞ و ﺳﻴﺐ و ﺑـﺎدام‬ ‫و ﺷﻔﺘﺎﻟﻮ و آﻟﻮ و اﻧﺎر و اﻧﮕﻮر و ﺗﻮت و زردآﻟﻮ و ﺑـﻪ و ﻣـﻮز و اﻧﺒـﻪ و در ﻫـﺮ ﻧﻘﻄـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫‪3‬‬ ‫ﺗﻔﺎوت ﺧﺪﻣﺖ و ﻫﻮا ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻳﻨﺪ‪«.‬‬ ‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺣﻨﺎ ﻳﻜﻲ از ﻛﺎﻻﻫـﺎي ﻣﻬـﻢ ﺻـﺎدراﺗﻲ اﺳـﺘﺎن اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﺮآﻳﻨـﺪ‬

‫‪ .1‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ درﺧﺘﭽﻪ ﻫﺎي ﺣﻨﺎي »زﻣﻴﻦ ﺣﻨﺎﻳﻲ« ﺑﻪ ﻛﻠﻲ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘـﻪ و ﺗﻨﻬـﺎ ﭼﻨـﺪ ﺑﻮﺗـﻪ در »ﻣ‪‬ﻬـﺮِغ ﺣﻨﻴـﺮي« دﻳـﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻧﺎم ﻣﻨﻄﻘﻪاي در ﺑﻨﺪرﻋﺒﺎس‬ ‫‪ .3‬اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻴﺰان ﺣﻨﺎي ﻛﺸﺖ ﺷﺪه در زﻣﻴﻦﻫﺎي ﺑﺎﻻ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻣﻴﻨﺎب و رودان ﻧﺒﻮد اﻣﺎ ﺣﻨﺎ از ﻋﻤـﺪه ﻓـﺮآورده ﻫـﺎي‬ ‫ﻛﺸﺎورزي اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺪﻳﺪاﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ﺑﺎ اﺷﺎره ﺑﻪ ﻛﺸﺖ ﺣﻨﺎ در ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﺑـﺎﻻ در ﺗﻮﺻـﻴﻒ ﻓـﺮآورده ﻫـﺎي‬ ‫ﻛﺸﺎورزي آن ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬آﻧﺠﺎ ﻧﺰد ﻋﻮام ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ »ﻛﻠﻘﺎﺿﻲ« اﺳﺖ‪ .‬از ﻋﺒﺎﺳﻲ )= ﺑﻨﺪرﻋﺒﺎس( ﺗﺎ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ‬ ‫ﻫــﺸﺖ ﻓﺮﺳــﺦ ﻣــﻲ ﺷــﻮد…ﺣﺎﺻﻠــﺸﺎن »ﺣﻨــﺎ« و ﺟــﻮ و ﮔﻨــﺪم و ﺧﺮﻣــﺎ و ذرت اﺳــﺖ‪ ،‬ﺑــﻪ ﮔــﺎو ﭼــﺎه آﺑﻴــﺎري‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ…«)ﺳﺪﻳﺪاﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪(28-9 :1368 ،‬‬

‫ﺣﻨﺎ در ﻫﺮﻣﺰﮔﺎن ™ ‪139‬‬

‫ﻣﻤﻴﺰي ﻣﻴﺮزا اﺣﻤﺪﺧﺎن در ﺳﺎل ‪ 1332‬و ﻣﻘﺪار ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ از ﺣﻨﺎ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﻣـﻲﺷـﺪ ﻧـﺸﺎن‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ رواج ﻛﺸﺖ ﺣﻨﺎ در اﺳـﺘﺎن‪ ،‬اﻳـﻦ ﮔﻴـﺎه را ﺑـﻪ ﻳﻜـﻲ از ﻋﻤـﺪه ﻓـﺮآوردهﻫـﺎي‬ ‫ﻛﺸﺎورزي ـ ﺻﺎدراﺗﻲ ﺑﻪ داﺧﻞ و ﺧﺎرج از اﺳﺘﺎن ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺳﺪﻳﺪاﻟـﺴﻠﻄﻨﻪ‬ ‫ارزش ﺻﺎدرات ﺣﻨﺎ از ﺑﻨﺪرﻋﺒﺎس ﺑﻪ ﺧﺎرج »ﺑﻴﺴﺖ ﻫﺰار و ﺻﺪ و ﺑﻴـﺴﺖ و ﺳـﻪ ﺗﻮﻣـﺎن«‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻫﻤﺴﻨﺠﻲ ﺑﺎ ﻛﺎﻻﻫﺎي دﻳﮕـﺮ ارزش ﻧـﺴﺒﺘﺎً ﺑـﺎﻻﻳﻲ داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﻗـﺸﻢ‪ ،‬ﻟﻨﮕـﻪ‪،‬‬ ‫ﺑﻨﺪرﻋﺒﺎس‪ ،‬ﺑﺼﺮه‪ ،‬ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ و ﻋﻤﺎن از ﻋﻤﺪه واردﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن ﺣﻨـﺎي اﺳـﺘﺎن ﺑـﻮدهاﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺪﻳﺪاﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ﻣﻴﺰان ﺣﻨﺎي ﺻﺎدراﺗﻲ ﺑﻪ ﭘﺎرهاي از اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ را ﮔﺰارش ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫»ﺣﻨﺎ ﺳﻪ رﺑﻊ ﺑﻪ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ و رﺑﻊ ﺑﻪ ﻋﻤﺎن ﺣﻤﻞ ﺷﺪه )ﻛﻪ( ﺻﺪ و دوازده ﻫﺰار و ﻧـﻮزده‬ ‫ﻣﻦ‪] 1‬اﺳﺖ[« )ﻫﻤﺎن‪(189 :‬‬ ‫ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺻﺎدرات ﺣﻨﺎ از ﺑﻨﺎدر اﺳﺘﺎن ﺑﻪ وﻳﮋه از ﻫﺮﻣﺰ ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي دﻳﮕـﺮ ﺑـﻪ ﭼﻨـﺪﻳﻦ‬ ‫ﺳﺪه ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬از ﻗﺪﻳﻤﻲﺗﺮﻳﻦ ﮔﺰارشﻫﺎ درﺑﺎره ﺻﺎدرات ﺣﻨﺎ از اﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻧﻘـﻞ ﻗـﻮﻟﻲ اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎرﺑﻮﺳﺎ‪ ،2‬ﺟﻬﺎﻧﮕﺮد اﺳﭙﺎﻧﻴﺎﻳﻲ )ﺳﺪه ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻣﻴﻼدي( از ﺻﺎدرات ﻛﺎﻻﻫﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن‬ ‫از ﻫﺮﻣﺰ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ 3.‬ﺑﺎرﺑﻮﺳﺎ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﺴﻴﺎري از اﻧﻮاع ﻣﺎل اﻟﺘﺠﺎرهﻫﺎ را ﻛﻪ‬ ‫از ﺑﺴﻴﺎري ﻧﻘﺎط ﺑﻪ آﻧﺠﺎ وارد ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬داد و ﺳﺘﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ و از آﻧﺠـﺎ )ﻫﺮﻣـﺰ( ﺑـﻪ ﺳـﺎﻳﺮ‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي ﻫﻨﺪ ﺻﺎدر ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ )ﺗﺠﺎر اﻳﺮاﻧﻲ( ﻫﻤﻪ ﻧﻮع ادوﻳﻪ‪ ،‬دارو‪ ،‬اﺣﺠﺎر ﻛﺮﻳﻤﻪ‬ ‫و ﺳﺎﻳﺮ اﻣﺘﻌﻪ از ﻗﺒﻴﻞ ﻓﻠﻔﻞ‪ ،‬زﻧﺠﺒﻴﻞ‪ ،‬دارﭼﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻴﺨﻚ‪ ،‬ﭼﻤﺎق‪ ،‬ﺟﻮزﺑﻮﻳﺎ‪ ،‬ﻓﻠﻔﻞ دراز‪ ،‬ﭼﻮب‬ ‫ﻋﻮد‪ ،‬ﭼﻮب ﺻﻨﺪل‪» ،‬ﺣﻨﺎ«‪ ،‬ﺗﻤﺮﻫﻨﺪي… ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻣﻲآورﻧﺪ…«)راﺋﻴﻦ‪(340 :2536 ،‬‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺣﻨﺎي ﺑﺮداﺷﺘﻲ اﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺑﻨﺪرﻋﺒﺎس آورده ﻣﻲﺷﺪ و از اﻳﻦ ﺑﻨﺪر و اﻟﺒﺘـﻪ ﺑﻨـﺎدر‬ ‫دﻳﮕﺮ از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻴﺎب )ﻣﻴﻨﺎب(‪ ،‬ﻟﻨﮕﻪ و…ﺑﻪ ﺧﺎرج ﺻﺎدر ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺳﺪﻳﺪاﻟﺴﻠﻄﻨﻪ در اﻳـﻦ‬

‫‪ .1‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺳﺪﻳﺪاﻟﺴﻠﻄﻨﻪ »ﻣﻦ« در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻦ ﺗﺒﺮﻳﺰ ﮔﻤﺮﻛﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪2. Barbusa‬‬

‫‪ .3‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ ﺳﺪﻳﺪاﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ﻧﻴﺰ درﺑﺎره ﺻﺎدرات ﺣﻨﺎي اﺳﺘﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬آﻧﭽﻪ از آﻧﺠﺎ)ﻣﻴﻨﺎب( ﺣﻤﻞ ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺳﻲ و‬ ‫ﻗﺸﻢ و ﻋﻤﺎن و ﻟﻨﮕﻪ و ﺑﺼﺮه و ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺧﺎرك و ﺧﺮﻣﺎ و »ﺣﻨﺎ« و روﻏﻦ و ﭘـﺸﻢ و ﻛـﺮك و اﻧﺒـﻪ و آب‬ ‫ﻟﻴﻤﻮ و ﭼﻐﺎﻟﻪ و ﺣﺼﻴﺮ و ﻇﺮوف ﺳﻔﺎل اﺳﺖ‪) «.‬ﺳﺪﻳﺪاﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪(54 :1368 ،‬‬

‫‪ ™ 140‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﺑﺎره ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺻﺎدراﺗﻲ ﻛﻪ از ﺧﻮد ﻋﺒﺎﺳـﻲ و ﻣـﻀﺎﻓﺎت ﻋﺎﻳـﺪ ﺷـﻮد‪ ،‬ﺣﻴـﻮان و روﻏـﻦ‬ ‫ﺧﻮراﻛﻲ و ﺧﺎرك ﻣﻄﺒﻮخ و ﺧﺮﻣﺎ و ﻣﻴﻮه ﺗﺮ و ﻣﺎﻫﻲ و ﻧﻤﻚ و ﮔﻠﻚ )=ﺧـﺎك ﺳـﺮخ( و‬ ‫ﻣﻨﺴﻮﺟﺎت ﭘﻨﺒﻪاي و »ﺣﻨﺎ« و ﺗﻨﺒﺎﻛﻮ و ﻧﻴﻞ و ﺗﺨﻢ ﻃﻴـﻮر ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد‪)«.‬ﺳـﺪﻳﺪاﻟـﺴﻠﻄﻨﻪ‪،‬‬ ‫‪ (187 :1368‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺳﺪﻳﺪاﻟﺴﻠﻄﻨﻪ در دﻫﻪ ‪ 1320‬ﺷﻤﺴﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ ﺑﺎر ﺣﻨﺎ‪ -‬ﻛﻪ ﺑﻴﺴﺖ‬ ‫و ﭼﻬﺎر ﻣﻦ ﻫﺰار ﻣﺜﻘﺎﻟﻲ ﺑﻮده‪ -‬ﻫﻔﺖ ﺗﻮﻣﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﺳﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﻨﺎ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رﻧـﮓ ﺑﺨـﺶ ﺑﻨـﺪي ﻣـﻲﺷـﻮد‪:‬‬ ‫ﺣﻨﺎي ﺳﺮخ‪ ،‬ﺳﻴﺎه و ﻛﻢ رﻧﮓ‪ .‬ﭘﺮﻃﺮﻓﺪارﺗﺮﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺣﻨﺎي ﺳﺮخ و ﭘﺲ از آن ﺣﻨﺎي ﺳـﻴﺎه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬از ﺣﻨﺎي ﻛﻢ رﻧﮓ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاي ﺧﻨﻚ ﻛﺮدن و ﺗﺮﻣﻴﻢ ﭘﻮﺳﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي‬ ‫ﺧﻨﻚ ﺷﺪن ﺑﺪن ﻣﻘﺪاري ﺣﻨﺎي ﻛﻢ رﻧﮓ را ﺑﺎ آب ﻣﻲآﻣﻴﺨﺘﻨﺪ و ﻓﺮد در آﻣﻴﺨﺘﻪ آب وﺣﻨﺎ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﺑﻴﺪ ﺗﺎ ﭘﻮﺳﺖ ﺑﺪﻧﺶ ﺧﻨﻚ ﺷﻮد ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻮﺳﺖ‪ ،‬رﻧﮓ وﻳﮋه اي ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺮگﻫﺎي درﺧﺖ ﭼﺎي را در ﺳﻪ ﭼﻴﻦ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻨﺎ را ﻧﻴﺰ در‬ ‫ﺳﻪ ﭼﻴﻦ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﺎﻫﻪ‪ ،‬ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و »ﺳﻪ ﭼﻴﻦ« ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧـﺪ‪ .‬ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ ﭼـﻴﻦ‬ ‫ﺣﻨﺎ در ﺗﻴﺮﻣﺎه )=ﺑﺮج ﺳﺮﻃﺎن( آﻏﺎز ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ »ﭼﻴﻦ ﻛﻨﮕﺎن« ﻣﻌﺮوف ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻨﺎي ﭼـﻴﻦ‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺮﻏﻮﺑﺘﺮﻳﻦ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺣﻨﺎ ﺑﻮد و در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﭼـﻴﻦﻫـﺎي دﻳﮕـﺮ ﺑﻬـﺎي ﺑﻴـﺸﺘﺮي‬ ‫داﺷﺖ‪ .‬ﭼﻴﻦ دوم در ﺷﻬﺮﻳﻮر )=ﺑﺮج ﻣﻴﺰان( آﻏﺎز ﻣﻲﺷﺪ و »ﭼﻴﻦ ﺷﻬﺮﻳﻤﺎه« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪ‬ ‫‪1‬‬ ‫و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﭼﻴﻦ ﺳﻮم ﻛﻪ در ﺑﻬﻤﻦ )=ﺑـﺮج دﻟـﻮ( ﺑﺮداﺷـﺖ ﻣـﻲﺷـﺪ و ﺑـﻪ »ﭼـﻴﻦ زازغ«‬ ‫ﻣﻌﺮوف ﺑـﻮد‪ .‬ﺣﻨﺎﻫـﺎي ﭼﻴـﺪه ﺷـﺪه را در ﮔـﻮﻧﻲﻫـﺎي ﺑﺰرﮔـﻲ ﺑـﻪ ﻧـﺎم »ﺟـﺎﻧﻢ ﺧـﺎﻧﻲ«‬ ‫)=ﺟﺎﻧﺨــﺎﻧﻲ( ﻣــﻲﻛﺮدﻧــﺪ و ﺑــﺮاي ﺻــﺎدرات و آﺳــﻴﺎب ﺑــﻪ ﺟﺎﻫــﺎي دﻳﮕــﺮ ﻣــﻲﺑﺮدﻧــﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺪﻳﺪاﻟﺴﻠﻄﻨﻪ اﻳﻦ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ را ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬ﺣﻨﺎ را در آن ﺟﻠﮕﻪ )ﻣﻴﻨﺎب( در ﺳﻪ‬ ‫ﻣﻮﻗﻊ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺮﻳﺪ و آن را ﺳﻪ ﭼﻴﻦ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ ،‬ﭼـﻴﻦ اول در ﺑـﺮج ﺳـﺮﻃﺎن و آن را ﭼـﻴﻦ‬ ‫ﻛﻨﮕﺎن ﮔﻮﻳﻨﺪ و ﺑﻬﺘﺮ از دو ﭼﻴﻦ آﻳﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻴﻦ دوم در ﺑـﺮج ﻣﻴـﺰان و آن را ﺑـﻪ ﭼـﻴﻦ‬ ‫ﺷﻬﺮﻳﻤﺎه ﻣﻮﺳﻮم داﺷﺘﻪ ﭼﻮن ﻧﺎم ﺑﺮج ﻣﻴﺰان ﻧﺰد آﻧﻬﺎ ﺷـﻬﺮﻳﻤﺎه اﺳـﺖ و ﺷـﻬﺮﻳﻤﺎه ﻣﺰﺑـﻮر‬ ‫ﻣﺨﻔﻒ ﺷﻬﺮﻳﻮر ﻣﺎه اﺳﺖ…ﭼﻴﻦ ﺳﻴﻢ در ﺑﺮج دﻟﻮ اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﺑﺮج ﺑﻬﻤﻦ ﮔﻮﻳﻨﺪ و ﭼـﻴﻦ‬ ‫ﻣﺰﺑﻮر ﻣﻮﺳﻮم اﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﻴﻦ زازغ و زازغ ﺑﺮ وزن ﻛﺎﺑﻞ آﻳﺪ‪) «.‬ﻫﻤﺎن‪(57-8 :‬‬ ‫‪1. Zazoq‬‬

‫ﺣﻨﺎ در ﻫﺮﻣﺰﮔﺎن ™ ‪141‬‬

‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺳﺪﻳﺪاﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ﺣﻨﺎ را در ﺟﻠﮕﻪ ﻣﻴﻨﺎب در ﺑﺮجﻫﺎي ﻣﻴـﺰان و ﻋﻘـﺮب ﺗﺨﻤـﺪان‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و در ﺑﺮج ﺳﺮﻃﺎن ﻏﺮس ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ درﺧﺘـﺎن دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﻛﺮتﻫﺎي ﻛﺸﺘﺰارﻫﺎي ﺣﻨـﺎ ﻣﺮﺗـﺐ ﻣـﻲﺷـﺪ و ﻛـﻮد ﻣـﻮرد ﻧﻴـﺎز ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ داده ﻣـﻲﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺪﻳﺪاﻟﺴﻠﻄﻨﻪ دراﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ » :‬ﺣﻨﺎ را در ﺑﺮج ﻣﻴﺰان و ﻋﻘﺮب ﺗﺨﻤـﺪان ﻛـﺮده و در‬ ‫ﺑﺮج ﺳﺮﻃﺎن ﻏﺮس ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻗﺴﻢ دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﺑﺎز در ﺑﺮج ﺳﺮﻃﺎن‪ ،‬ﺷـﺎﺧﻪ ﺣﻨـﺎ را از رﻳـﺸﻪ‬ ‫ﺑﻴﺮون ﻧﻤﻮده و ﻏﺮس ﻛﻨﻨﺪ‪)«.‬ﻫﻤﺎن‪(58 :‬‬ ‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﺣﻨﺎ‪ ،‬رﻧﮓ ﻛﺮدن دﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎ‪ ،‬ﻣـﻮ‬ ‫و ﻛﺎرﺑﺮد آن در ﻣﺮاﺳﻢ و آﻳﻴﻦﻫﺎي وﻳﮋه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﻣﺎهﻫﺎي ﮔﺮم ﺳـﺎل‪ ،‬اﻓـﺮاد ﺑـﺮاي‬ ‫ﺧﻨﻚ ﻛﺮدن‪ -‬و ﺣﺘﻲ ﺗﺮﻣﻴﻢ ﭘﻮﺳﺖ‪ -‬ﺑﻪ دﺳﺖ و ﭘﺎ ﺣﻨﺎ ﻣﻲﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﺬﺷـﺘﻪ از اﻳـﻦ‪ ،‬ﻣـﻮي‬ ‫ﺳﺮ و رﻳﺶ ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺣﻨﺎ رﻧﮓ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ اﺻـﻄﻼح »ﺧـﻀﺎب ﻛـﺮدن« ﮔﻔﺘـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از ﺣﻨﺎ در رﻧﮕﺮزي ﻫﻢ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫»ﺣﻨﺎﺑﻨﺪان« ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮاﺳﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ آن ﺣﻨﺎ ﻧﻘﺶ ﻛﻠﻴﺪي دارد‪ .‬آﻳـﻴﻦ‬ ‫ﻋﺮوﺳﻲ ﺑﺎ ﺣﻨﺎﺑﻨﺪان آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد و در ﺑﺎور ﻋـﻮام ﺑـﺴﺘﻦ ﺣﻨـﺎي ﻋﺮوﺳـﻲ از »واﺟﺒـﺎت«‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻮام ﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﻨﺎﺑﻨﺪان در ﻋﺮوﺳﻲ ﺷﺎﻫﺰاده ﻗﺎﺳﻢ)ع( ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪه‬ ‫و ﺣﻀﺮت در آن ﺷﺐ ﺑﻪ دﺳﺖ و ﭘﺎي ﺧﻮد ﺣﻨﺎ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﻧﻴـﺰ در ﺑﺮﮔـﺰاري‬ ‫ﺗﻌﺰﻳﻪ ﻋﺮوﺳﻲ ﺷﺎﻫﺰاده ﻗﺎﺳﻢ ﻣﻘﺪاري ﺣﻨﺎ در ﻇﺮﻓﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺷﻮد و ﭘﺲ از ﺗﻌﺰﻳﻪ‪ ،‬زﻧﺎن‬ ‫ﻣﻘﺪاري از آن ﺣﻨﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﺗﺒﺮك« ﺑﺮﻣﻲدارﻧﺪ‪ .‬ﺗﻘـﺪس اﻳـﻦ ﮔﻴـﺎه در ﻧﻈـﺮ ﻋـﻮام ﺑـﻪ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﻨﺎي ﺷﺐ ﺣﻨﺎﺑﻨﺪان ﭼﻨﺪ ﺑﺮﮔﭽـﻪ از ﺑﻮﺗـﻪ ﺣﻨـﺎﻳﻲ را ﻛـﻪ در زﻣـﻴﻦ‬ ‫زﻳﺎرﺗﮕﺎه ﻳﺎ ﻗﺪﻣﮕﺎه وﺟﻮد دارد ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي »ﺗﺒﺮك« ﺑﻪ آن ﻣﻲاﻓﺰاﻳﻨﺪ‪ .‬از اﻳـﻦ روي‪ ،‬در ﺑـﺎور‬ ‫ﻋﻮام ﺣﻨﺎ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﺳﺖ »ﻣﻘﺪس« و ﺑﺴﺘﻦ آن ﺑﻪ دﺳﺖ و ﭘـﺎي ﻋـﺮوس و داﻣـﺎد ﻻزم و از‬ ‫ﺑﺨﺶﻫﺎي »ﺟﺪاﻧﺸﺪﻧﻲ« ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺮوﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﻨﺎﺑﻨـﺪان ﺳـﻪ روز ﺑـﻪ‬ ‫درازا ﻣﻲﻛﺸﻴﺪ‪ :‬روز اول را »ﺣﻨﻴﺮ دزي«‪ 1‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷـﺐ ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﺴﺘﮕﺎن ﻧﺰدﻳـﻚ‬ ‫ﻋﺮوس دﻋﻮت ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ روي ﺣﻨﺎي ﻋﺮوس ﻳﺎ داﻣﺎد ﺑﻪ ﻛﺴﻲ داده ﻧﻤﻲﺷـﻮد و‬ ‫ﺻﺮﻓﺎً در ﻣﺮاﺳﻢ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ﺷﺐ دوم را »ﺣﻨﻴﺮ راﺳﺘﻲ« ﻣـﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤـﻮﻻً در اﻳـﻦ‬ ‫‪1. Hanir dozi‬‬

‫‪ ™ 142‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﺷﺐ اﻏﻠﺐ ﻧﺰدﻳﻜـﺎن و آﺷـﻨﺎﻳﺎن ﺑـﻪ ﻣﺮاﺳـﻢ دﻋـﻮت ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﺷـﺐ ﺳـﻮم ﺣﻨﺎﺑﻨـﺪان‬ ‫»ﺣﻨﻴﺮﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺿﺎ« ﻧﺎم دارد‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺐ ﺑﺨﺸﻲ از ﺣﻨﺎي ﻋﺮوس و داﻣـﺎد‪ -‬ﭘـﺲ از اﻳﻨﻜـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫زﻳﺎرﺗﮕﺎه ﻳﺎ ﻗﺪﻣﮕﺎه ﻣﺤﻞ ﺑﺮده ﺷﺪ و ﺗﺒﺮك ﮔﺮدﻳﺪ‪ -‬ﺑﺎ ﻫﻢ »ﻋﻮض« ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺴﺘﻦ ﺣﻨﺎي ﻋﺮوس و داﻣﺎد ﺑﻪ ﻋﻬﺪه زﻧﺎن اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﻴﺰ ﮔﺮوﻫﻲ از زﻧﺎن آﺷﻨﺎ‬ ‫و ﻧﺰدﻳﻚ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮﮔﺰاري آﻳﻴﻦ ﺣﻨﺎﺑﻨﺪان زﻧـﺎن ﮔـﺮد ﻋـﺮوس و داﻣـﺎد‬ ‫ﻣﻲاﻳﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪن اﺷﻌﺎري در ﻣﺪح ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و اﺋﻤﻪ‪-‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﺳـﻨﻚ‪ 1‬ﻣـﺸﻬﻮر اﺳـﺖ‪ -‬و‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺷﻌﺎر ﻣﻮزون دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺗﻜﻪ ﭘﺎرﭼﻪﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ در دﺳﺖ دارﻧﺪ ﺗﻜﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ و اﻳﻦ‬ ‫اﺷﻌﺎر را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫اﻣﺎم اوﻟﻲ آﻣﺪ ﺑﻪ ﻣﻴﺪن‬

‫ﻣﻼﻳﻚ ﺑﺮ ﺳﺮش ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ ﻗﺮآن‬

‫اﮔﺮ دﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮ ﻗﺮارن‬

‫ﻋﻠﻲ در ﺧﺪﻣﺖ ﭘﺮوردﮔﺎرن‬

‫اﻣﺎم دوﻣﺶ آﻣﺪ ﺑﻪ ﻣﻴﺪن‬

‫ﻣﻼﻳﻚ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ ﻗﺮآن‬

‫اﻳﻦ اﺷﻌﺎر ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم دوازده اﻣﺎم ﺧﻮاﻧـﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬اﺷـﻌﺎر دﻳﮕـﺮي ﻧﻴـﺰ در‬ ‫ﺣﻨﺎﺑﻨﺪان ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪:‬‬ ‫اﻣﺸﺐ ﺣﻨﺎش ﻣﻲﺑﻨﺪم‬

‫وادﺳﺖ و ﭘﺎش ﻣﻲﺑﻨﺪم‬

‫اﻣﺸﺐ ﺣﻨﺎ ﺑﻨﺪوﻧﺸﻪ‬

‫ﻋﺎﻟﻢ ﻫﻤﻪ ﺧﻨﺪوﻧﺸﻪ‬

‫ﺟﺎﻧﻲ ﺣﻨﺎش ﻣﻲﺑﻨﺪم‬

‫ﺑﺮگ ﺳﻴﺎش ﻣﻲﺑﻨﺪم‬

‫در ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﻨﺎﺑﻨﺪان اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﻴﺰ اﺷﻌﺎري در ﺳﺘﻮدن ﺣـﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤـﻪ)س( ﺧﻮاﻧـﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﻛﺮﺳﻲ ﺷﻮا از آﺳﻤﻦ‬

‫ﺑﻲ )=ﺑﺮاي( دﺧﺘﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮن‬

‫ﺑﻲ ﺑﻲ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺗﺎج ﺑﺮ ﺳﺮن‬

‫ﻛﻪ دﺧﺘﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮن )دژﮔﺎﻧﻲ‪(196 :1384 ،‬‬

‫ﺣﻨﺎي دﺳﺖ و ﭘﺎي داﻣﺎد ﻫﻴﭻ ﻧﮕﺎره وﻳﮋهاي ﻧﺪارد و ﻳﻚ ﺗﻜﻪ ﺗﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﭻ دﺳـﺖ و‬ ‫‪1. Basenak‬‬

‫ﺣﻨﺎ در ﻫﺮﻣﺰﮔﺎن ™ ‪143‬‬

‫ﭘﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺣﻨﺎي ﻋﺮوس درﺑﺮدارﻧﺪه ﻧﻘﺶ و ﻧﮕﺎرهﻫﺎي زﻳﺒﺎ و ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ اﺳﺖ و‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﻧﻮك اﻧﮕﺸﺘﺎن آﻏﺎز و ﺗﺎ ﺑﺎزو اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺣﻨﺎي دﺳـﺖ و ﭘـﺎي ﻋـﺮوس را‬ ‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان »ﻧﻘﺶ ﺣﻨﺎزن« ﻣﻲﻧﮕﺎرﻧﺪ و در اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ وﻳﮋهاي دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻬـﺎي‬ ‫زدن ﻧﮕﺎره ﺣﻨﺎي دﺳﺖ و ﭘﺎي ﻋﺮوس ﺟﺪا ﺣﺴﺎب ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﻧﮕﺎره ﮔﺎه ﺑـﻪ‬ ‫ﺑﻴﺶ از »ﭘﻨﺠﺎه ﻫﺰارﺗﻮﻣﺎن« ﻧﻴﺰ ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻨﺎ روي دﺳﺖ و ﭘﺎي ﻋﺮوس ﺧﻮب‬ ‫ﻧﮕﺎره ﺷﻮد و رﻧﮓ ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺳﻪ ﭼﻬﺎر ﺳﺎﻋﺖ ﭘﻴﺸﺘﺮ آن را در ﻇﺮﻓﻲ آﻣﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﺬﺷـﺘﻪ‬ ‫از ﻋﺮوﺳﻲ‪ ،‬در اﻋﻴﺎد دﻳﮕﺮ ﭼﻮن رﻣـﻀﺎن و ﻗﺮﺑـﺎن‪ -‬و ﺣﺘـﻲ ﺑـﺮاي رﻓـﺘﻦ ﺑـﻪ ﺳـﻔﺮﻫﺎي‬ ‫زﻳﺎرﺗﻲ‪ -‬ﻧﻴﺰ ازﺣﻨﺎ ﺑﺮاي رﻧﮓ ﻛﺮدن دﺳﺖ و ﭘﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬ ‫ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺪ ﺣﻨﺎ در ﮔﺬﺷﺘﻪاي ﻧﻪ ﭼﻨﺪان دور در اﻳـﻦ اﺳـﺘﺎن در‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﺷﺮق اﺳﺘﺎن ﻛﺸﺖ ﻣﻲﺷﺪ و زﻣﻴﻦﻫـﺎي ﻛـﺸﺎورزي ﺑـﺴﻴﺎري‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺸﺖ اﻳﻦ ﻣﺤﺼﻮل اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳـﻦ ﮔﻴـﺎه ﻧﻘـﺶ ﺑـﺴﻴﺎر زﻳـﺎدي در ﺗﻮﺳـﻌﺔ‬ ‫ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬ﺗﺠﺎرت و ﻛﺎر داﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻴﺎه ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي زﻳﺎدي از ﺟﻤﻠﻪ ﻫﻨـﺪ‪ ،‬ﻋﺜﻤـﺎﻧﻲ‪،‬‬ ‫ﻋﻤﺎن و ﻏﻴﺮه ﺻﺎدر ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي آﺳﻴﺎب ﻛﺮدن ﺑـﺮگﻫـﺎي ﺣﻨـﺎ‪ ،‬آﺳـﻴﺎبﻫـﺎي‬ ‫زﻳﺎدي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ آب ﻛﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ اﻣـﺎ ﺑـﺎ ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﻛـﺎرﺑﺮي ﻣـﺰارع و‬ ‫ﺑﺎغﻫﺎي ﺣﻨﺎ و ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻛﺮدن ﻣﺤﺼﻮﻻت دﻳﮕﺮ از ﺟﻤﻠﻪ ﻟﻴﻤﻮ‪ ،‬ﻣﺰارع ﺣﻨﺎ از ﺑﻴﻦ رﻓﺖ و‬ ‫ﺗﻤﺎم آﺳﻴﺎبﻫﺎ‪ ،‬ﺻﻨﺎﻳﻊ رﻧﮕﺮزي و ﺗﺠﺎرﺗﻲ ﻛﻪ از ﻗﺒﻞ اﻳﻦ ﮔﻴﺎه ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﻮد ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ‬ ‫رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ رﻛﻮد ﭘﻴﺪا ﻛﺮد و ﺳﺮاﻧﺠﺎم از ﺑﻴﻦ رﻓﺖ‪.‬‬ ‫رﺳﺎﻧﺔ ﺻﺪا وﺳﻴﻤﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻗﺎﻟﺐ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺑﺨـﺸﻲ از ﺗـﺎرﻳﺦ ﻛـﺸﺎورزي و‬ ‫ﺗﺠﺎرت ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻫﺮﻣﺰﮔﺎن ﺑﭙﺮدازد و ﺳﻴﺮ اوج و اﻓﻮل ﻛـﺸﺖ ﺣﻨـﺎ و ﺗﺠـﺎرت آن را ﻣـﻮرد‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ ™ 144‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫‪1‬ـ ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ ﺗﺒﺮﻳﺰي)‪ (1356‬ﺑﺮﻫﺎن ﻗﺎﻃﻊ ﺑﻪ اﻫﺘﻤﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪:‬‬ ‫اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﺑﻲﻧﺎ)ﺑﻲﺗﺎ(‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺸﺎورزي اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‬ ‫‪3‬ـ دژﮔﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ)‪ (1384‬ﻗﺸﻢ ﻧﮕﻴﻨﻲ ﺑﺮ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﻴﺮوان‪.‬‬ ‫‪4‬ـ دﻫﺨﺪا‪ ،‬ﻋﻠﻲاﻛﺒﺮ)‪ (1380‬ﻟﻮح ﻓﺸﺮده ﻟﻐﺘﻨﺎﻣﻪ دﻫﺨﺪا‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬ ‫‪5‬ـ راﺋﻴﻦ‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ)‪ (2536‬درﻳﺎﻧﻮردي اﻳﺮاﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺟﺎوﻳﺪان‪.‬‬ ‫‪6‬ـ ﻣﺸﻴﺮي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ )‪) (1352‬ﺑﻪ اﻫﺘﻤـﺎم( رﺳـﺘﻢ اﻟﺤﻜﻤـﺎ‪ ،‬رﺳـﺘﻢاﻟﺘـﻮارﻳﺦ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪:‬‬ ‫ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﻪ ﺳﭙﻬﺮ‪.‬‬ ‫‪7‬ـ ﺳﺪﻳﺪاﻟﺴﻠﻄﻨﻪ)‪ (1368‬ﺑﻨﺪرﻋﺒﺎس وﺧﻠﻴﺞﻓﺎرس‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ اﺣﻤﺪ اﻗﺘـﺪاري‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪:‬‬ ‫دﻧﻴﺎي ﻛﺘﺎب‪.‬‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻻﺗﻴﻦ‬ ‫‪1- Encarta Encyclopedia Deluxe CD.(2003). Microsoft Corporation.‬‬ ‫‪2- Grolier Encyclopedia Web Site.‬‬

‫ﻫﻨﺮ در ﺳﻮﮔﻮاريﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ در اﻳﺮان‬ ‫دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪﺻﺎدق ﻓﺮﺑﺪ‬

‫‪1‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬ ‫ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺳﻨﺖﻫﺎ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺮ ﻛﺪام ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻣﺮاﺳﻢ ﺳﻮﮔﻮاري ﻣﺬﻫﺒﻲ‬ ‫ﺧﻮد را اﺟﺮا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻫﻨﺮي از ﺟﻤﻠﻪ ﺷـﻌﺮ‪ ،‬ﻣﻮﺳـﻴﻘﻲ‪ ،‬ﻧﻘﺎﺷـﻲ و‬ ‫ﺣﺮﻛﺎت ﻣﻮزون در ﺣﻴﻦ اﺟﺮاي ﻣﺮاﺳﻢ ﺳﻮﮔﻮاري ﻧﻘﺶ و ﺣﻀﻮري ﻓﻌﺎل دارﻧﺪ‪ .‬از ﺳﻮي‬ ‫دﻳﮕﺮ در ﺗﻤﺎم اﻣﻮر‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ‪ ،‬اﺑﺰارﻫﺎ و ﺣﺮﻛﺎت‪ ،‬ﻣﺬﻫﺐ ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه آﻧﻬـﺎ اﺳـﺖ‪ .‬ﻣـﺬﻫﺐ‬ ‫اﻟﻬﺎم دﻫﻨﺪه ﺷﻜﻞﻫﺎي ﻫﻨﺮي اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﻬﺎم ﻣﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻣـﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑـﺎ ﺑﻮﺟـﻮد آوردن‬ ‫ﮔﻮﻧﻪاي آﮔﺎﻫﻲ در ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن و ﻛﺸﻒ دوﺑﺎره واﻗﻌﻪاي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻋﻤﻞﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﻮﻳـﺴﻨﺪه‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺬﻫﺐ و ﻣﺮاﺳﻢ ﺳﻮﮔﻮاري ﻣﺬﻫﺒﻲ را در ﭘﻴﺪاﻳﻲ‪ ،‬رﺷﺪ و‬ ‫ﺗﻜﺎﻣﻞ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻫﻨﺮي ﻓﻮق ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ و واﻛﺎوي ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﻠﻴﺪواژهﻫﺎ‪ :‬ﺳﻮﮔﻮاري ﻣﺬﻫﺒﻲ‪ ،‬ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‪ ،‬ﻧﻘﺎﺷﻲ‪ ،‬ﺷﻌﺮ‬

‫‪ .1‬ﻋﻀﻮ ﻫﻴﺌﺖ ﻋﻠﻤﻲ داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﻲ واﺣﺪ ﺗﻬﺮان ﻣﺮﻛﺰ‬

‫‪ ™ 146‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫اﻣﻴﻞ دورﻛﻴﻢ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎس ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﮔﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ :‬ﺷـﻌﺎﺋﺮ و ﻣﺮاﺳـﻢ دﻳﻨـﻲ‪ ،‬وﺣـﺪت‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺟﻮاﻧﺎن را ﺑﺎ ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي رﻓﺘﺎري ﻗﺒﻴﻠﻪ آﺷﻨﺎ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺨﺸﻲ‬ ‫از ﺷﻌﺎﺋﺮ و ﻣﺮاﺳﻢ دﻳﻨﻲ در اﻳﺮان اﺟﺮاي ﻣﺮاﺳﻢ ﺳﻮﮔﻮاري ﺑﻪ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﺮ رﺳﻤﻲ ﺑﺮﺧﻮردار از ﺗﺸﻜﻴﻼت و ﺳﺎزﻣﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪون رﻋﺎﻳﺖ و ﻛﺎرﺑﺮد آﻧﻬﺎ ﻛﺎرﻛﺮد‬ ‫واﻗﻌﻲ آن ﻣﺤﻘﻖ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮاردي ﻛـﻪ در اﺟـﺮاي ﻣﺮاﺳـﻢ ﺳـﻮﮔﻮاري ﻧﻘـﺶ و‬ ‫ﺣﻀﻮري ﻓﻌﺎل دارد ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻫﻨﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‪ ،‬ﻧﻘﺎﺷﻲ‪ ،‬ﺣﺮﻛﺎت ﻣﻮزون اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺬﻫﺐ و ﻣﺮاﺳﻢ ﺳﻮﮔﻮاري ﻣﺬﻫﺒﻲ را در ﭘﻴﺪاﻳﻲ‪ ،‬رﺷﺪ و ﺗﻜﺎﻣﻞ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻘﻮﻻت در اﻳﺮان ﻣﺘﺬﻛﺮ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪.‬‬ ‫رادﻛﻠﻴﻒ ﺑﺮاون ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ رﻗﺺ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻣﺮدم ﺻـﻮرﺗﻲ از ﺑـﺎزي اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣﺒـﺎدي‬ ‫ﻫﻨﺮي را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻳﻚ رﺳﻢ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ را ﻛـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ‬ ‫ﺑﺎﻟﻀﺮوره در ﻣﻮارد و ﺣﺎﻻت ﺧﺎص اﺟﺮا ﺷﻮﻧﺪ را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ‪ ،‬ﻣـﻮزون‪،‬‬ ‫ﻣﺮﺗﺐ و ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از آﻳﻴﻦﻫﺎي ﺧﺎص اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘـﻂ در ﻫﻤـﺎن آﻳـﻴﻦ ﻗﺎﺑـﻞ اﺟـﺮا اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫)آﺑﺮاﻫﺎﻣﺰ‪ 845 :1364 ،‬ـ ‪(834‬‬ ‫روش ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ اﺳﻨﺎدي )ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪاي( اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ در ﺳﻮﮔﻮاريﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ‬ ‫ﺧﺼﻠﺖ وﺟﻮد ﻫﺮ ﺣﺮﻛﺖ در آﻫﻨﮕﺪار ﺑﻮدن آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ اﻓـﺮاد‬ ‫ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ در اﺟﺮاي ﺣﺮﻛﺎت ﻣﻮزون و ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ اﺳﺖ‪ .‬رﻋﺎﻳـﺖ اﻳـﻦ اﺻـﻮل ﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﻣﺮاﺳﻢ را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻈﺎرهﮔﺮان را ﻫﻢ ﺷـﺪﻳﺪاً ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺻﺪاي ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ‪ ،‬ﻣﻮزون و ﻣﺮﺗﺒﻲ ﻛﻪ در ﺟﺮﻳﺎن ﺳﻴﻨﻪ زدن ﺑﻪ ﮔﻮش‬ ‫ﻣﻲرﺳﺪ ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﺣﺎﺿﺮ در ﻣﺮاﺳﻢ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ ﻋﻤﺪهﺗـﺮﻳﻦ‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﻲ و اﺛﺮ ﺑﺨﺸﻲ ﻣﺮاﺳﻢ رﻳﺘﻢ و ﺣﺮﻛﺖ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ و ﻣﻮزون ﺳﻴﻨﻪزنﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺿﻤﻦ ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ‪ ،‬آﺛﺎر ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ و رواﻧﻲ را ﻧﻴﺰ ﺑﺪﻧﺒﺎل ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻣـﺜﻼً در‬

‫ﻫﻨﺮ در ﺳﻮﮔﻮاريﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ در اﻳﺮان ™ ‪147‬‬

‫رﺳﻮﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻮﮔﻮاري‪ ،‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺰان و ﺳﻄﺢ ﻫﻴﺠﺎﻧﺎت ﻋﺎﻃﻔﻲ را ﻣﻀﺎﻋﻒ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﺘﺎﻳﺞ رواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻲ آن ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ‪ ،‬ﺗﻔﺎﻫﻢ و وﻓﺎق اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و آواز ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﻐﻮل اﺟﺮاي ﻣﺮاﺳﻢ ﺧﺎص اﻋﻢ از ﺳـﻮﮔﻮاري‬ ‫ﻳﺎ ﺟﺸﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﺛﺮ ﻣﻲﮔﺬارد ﺑﻠﻜﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻫﻢ ﻛﻪ در ﺣﺎﺷﻴﻪ ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﺟﺰء ﻋـﺎﻣﻼن‬ ‫اﺻﻠﻲ رﺳﻮم ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻫﻢ ﻣﺘﺄﺛﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑـﻪ ﻧﺤـﻮي ﻛـﻪ ﺗـﺎ ﻣـﺪﺗﻬﺎ ﭘـﺲ از اﺟـﺮاي ﻣﺮاﺳـﻢ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و ﺗﻤﺎﺷﺎﭼﻴﺎن اﺷﻌﺎر و ﻧﻮاﻫﺎي اﺟـﺮا ﺷـﺪه را ﺣﺘـﻲ ﺑـﻪﺻـﻮرت اﻧﻔـﺮادي‬ ‫زﻣﺰﻣﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬وﺟﻮد اﺑﺰارﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻨﺞ‪ ،‬ﻃﺒﻞ‪ ،‬ﻧﻲ‪ ،‬ﻗﺮه ﻧـﻲ‪ ،‬ﺳـﺮﻧﺎ و ﺳـﺎﻳﺮ آﻻت ﻛـﻪ‬ ‫ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻛﻨﻨﺪه و ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﻛﻨﻨﺪه ﺣﺮﻛﺎت و اﺻﻮات ﻋﺎﻣﻼن در اﺟﺮاي ﻣﺮاﺳـﻢ ﺳـﻮﮔﻮاري‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ اﺛﺮ آواز و ﻧﻮﺣﻪﺧﻮاﻧﻲ و زﻧﺠﻴﺮزﻧﻲ و ﺳﻴﻨﻪزﻧﻲ را ﭼﻨـﺪﻳﻦ ﺑﺮاﺑـﺮ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬اﻓـﺮاد‬ ‫ﺳﻮﮔﻮار اﻋﻢ از ﺳﻴﻨﻪزﻧﺎن‪ ،‬زﻧﺠﻴﺮزﻧـﺎن‪ ،‬ﺗﻌﺰﻳـﻪﻫـﺎي ﺳـﻴﺎر و ﺛﺎﺑـﺖ ﺑـﺎ ﺻـﺪا‪ ،‬ﺣﺮﻛـﺎت و‬ ‫اﺑﺰارﻫﺎي ﺧﻮد و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳـﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ ﻫﻴﺠـﺎﻧﻲ و ﻋـﺎﻃﻔﻲ ﻛـﻪ ﻛﺎرﻛﺮدﻫـﺎي ﺧـﺎص و‬ ‫ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ دارد ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪهاي اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ زﻳﺮا ﻋﻨﺎﺻﺮ زﻳﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻳﻚ ﺣﺎﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﻛﻪ‬ ‫ﺳﺮﺷﺎر از ﻋﻮاﻃﻒ و ﻫﻴﺠﺎﻧﺎت ﻧﺎﺷﻲ از آﻧﺴﺖ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲآورد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ آواز ﻧﻮﺣﻪ ﺧﻮاﻧﺎن‬ ‫‪2‬ـ ﺻﺪاي ﺳﻨﺞ و ﻃﺒﻞ و ﺳﺎﻳﺮ آﻻت‬ ‫‪3‬ـ ﺗﻜﺮار اﺷﻌﺎر و ﻧﻮﺣﻪﻫﺎ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺳﻮﮔﻮاران‬ ‫‪4‬ـ ﺻﺪاي ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﻮﺑﻴﺪن دﺳﺘﺎن و زﻧﺠﻴﺮﻫﺎي ﺳﻮﮔﻮاران ﺑﻪ ﺳﻴﻨﻪﻫﺎ و ﺷﺎﻧﻪﻫﺎ‬ ‫‪5‬ـ وﺟﻮد ﻋﻠﻢﻫﺎي ﭘﺎرﭼﻪاي ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑـﻪ ﺳـﺒﻚ ﺧﺎﺻـﻲ ﺗـﺰﺋﻴﻦ ﺷـﺪه و اﺷـﻌﺎر و‬ ‫ﻧﻘﺎﺷﻲﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﺧﺎﺻﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ و ﺗﺠﺎﻧﺲ دارﻧﺪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻧﻘﺶ ﺑـﺴﺘﻪ‬ ‫ﻳﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪6‬ـ ﺷﺮﻛﺖ ﺟﻤﻊ ﻛﺜﻴﺮي از ﻣﺮدم )ﻛﻮدﻛـﺎن‪ ،‬ﻧﻮﺟﻮاﻧـﺎن‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧـﺴﺎﻻن و ﻛﻬﻨـﺴﺎﻻن زن و‬ ‫ﻣﺮد(‬ ‫‪7‬ـ ﻟﺒﺎسﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ و ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺑﺰارﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻮﺣﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺣﺮﻛﺎت ﻣـﻮزون و ﻧﻘﺎﺷـﻲﻫـﺎ ﻣﻮﺟـﻮدﻳﺘﻲ ﻣـﺴﺘﻘﻞ و‬ ‫اﻧﺘﺰاﻋﻲ دارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ وﻗﺘﻲ ﺑﺎ رﺳﻮم ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬رواﻧـﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳـﻲ و‬ ‫‪ ...‬ﺧﺎﺻﻲ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه رﺳﻮم ﻛﻪ ﻛﺎرﻛﺮد‬

‫‪ ™ 148‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫آﻧﺮا ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻫﻤﻜـﺎري‪ ،‬وﺣـﺪت ﻋﻤـﻞ و اﻧـﺴﺠﺎم‬ ‫ﮔﺮوﻫﻲ در ﻣﺮاﺳﻢ ﺳﻮﮔﻮاري ﻳﺎ ﻫﺮ رﺳـﻢ دﻳﮕـﺮي ﻣﺘـﻀﻤﻦ اﺳـﺘﻔﺎده از ﻛﻠﻴـﻪ ﻋﻨﺎﺻـﺮ و‬ ‫اﺑﺰارﻫﺎي ﻫﻨﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ در اﺟﺮاي رﺳﻮم ﻧﻘﺶ ﺧﺎﺻـﻲ دارﻧـﺪ‪ .‬در ﺗﻤـﺎم اﻣـﻮر‪،‬‬ ‫ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ‪ ،‬اﺑﺰارﻫﺎ و ﺣﺮﻛﺎت‪ ،‬ﻣﺬﻫﺐ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻜﻞﻫﺎي ﻫﻨﺮي را ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈـﺮي ﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ در ﻣـﻮرد ﻫﻨـﺮ‬ ‫اﻳﺮاﻧﻲﻫﺎ در ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از اﺳﻼم ﻣﺼﺪاق دارد ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻨﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ و ﻣﻠﻠﻲ ﻣﺜـﻞ ﻫﻨـﺪ‪،‬‬ ‫ژاﭘﻦ و ‪ ...‬را ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬اﻟﻬﺎم دﻫﻨﺪه ﺷﻜﻞﻫﺎي ﻫﻨﺮي اﺳﺖ‪ .‬اﻟﻬﺎم ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣـﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑـﺎ ﺑﻮﺟـﻮد‬ ‫آوردن ﮔﻮﻧﻪاي آﮔﺎﻫﻲ در ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن و ﻛﺸﻒ دوﺑﺎره واﻗﻌﻪاي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻋﻤـﻞ ﻛﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻳﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ را ﻣﻲﺗﻮان در اﻳﺠﺎد ﻫﻨـﺮ رواﻳﺘـﻲ داﻧـﺴﺖ ﻛـﻪ ﻣﺘـﺄﺛﺮ از واﻗﻌـﻪ ﻛـﺮﺑﻼ و‬ ‫ﺷﻬﺎدت ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ)ع( و ‪ 72‬ﺗﻦ از ﻳﺎراﻧﺶ ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ )ﺑﺨﺘﻴـﺎر‪ (13 :1356 ،‬در‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ از اﺻﻮل و ﻣﺒﺎﻧﻲ اﻋﺘﻘﺎدي ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ آداب و ﺷﻌﺎﺋﺮ ﺑﺮ ﻣﻘﺪﺳﺎت ﺗﻤﺮﻛـﺰ‬ ‫دارﻧﺪ و ﺑﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺑﻌﺪ دﻳﮕﺮي ﻣﻲﺑﺨﺸﻨﺪ و ﺣﺴﻲ از ﺗﻮاﺿﻊ ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ زﻧـﺪﮔﻲ را ﺑـﺮ‬ ‫اﻧﺴﺎن اﻟﻘﺎ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮاﺳﻮي ﻗﺪرتﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻨﺮ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه اﺻﻠﻲ ﺧﻮد ﻛﻪ ﻣﺬﻫﺐ و اﻳﻤﺎن اﺳـﺖ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﺑﮕﻴـﺮد‬

‫ﻫﻨﺮ در ﺳﻮﮔﻮاريﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ در اﻳﺮان ™ ‪149‬‬

‫ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻛﺎرﻛﺮد ﻫﻨﺮ در ﻣﻘﻮﻻت‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎ و ارزشﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻧﻬﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﺧﻼﻗﻴﺖﻫﺎي ﻫﻨﺮي و اﻋﺘﻘﺎدات راﺑﻄﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﮔﺎه‬ ‫از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻤﺜﻴﻞ و ﻧﺸﺎﻧﻪ و اﻧﺘـﺰاع و ﮔـﺎه ﺑـﻪ ﺳـﺎدﮔﻲ و ﺻـﺮاﺣﺖ اﻳـﻦ ﭘﻴﻮﺳـﺘﮕﻲ ﻇـﺎﻫﺮ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻛﺸﻒ و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ ﺑﻴﻦ ﻫﻨـﺮ و ﻣـﺬﻫﺐ ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ ﺑﺮرﺳـﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬ ‫ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻫﻨﺮي ﻣﺜﻞ ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‪ ،‬ﻧﻘﺎﺷﻲ‪ ،‬ﻧﻤـﺎﻳﺶ‪ ،‬ادﺑﻴـﺎت‪ ،‬ﻫﻨﺮﻫـﺎي ﺗﺠـﺴﻤﻲ و ‪...‬‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻘﺎﺷﻲ در ﺳﻮﮔﻮاريﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ‬ ‫در دوره ﺑﻌﺪ از اﺳﻼم ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﺗـﺼﻮﻳﺮﮔﺮي ﺗﺤـﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﺷـﺮاﻳﻂ و ﻣﻘﺘـﻀﻴﺎت زﻣـﺎن‬ ‫ﻣﻤﻨﻮع ﮔﺮدﻳﺪ وﻟﻲ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان اﻳﺮاﻧﻲ ﻫﻤﭽﻨﺎن آﻓـﺮﻳﻨﺶﻫـﺎي ﻫﻨـﺮي ﺧـﻮﻳﺶ را در ﻗﺎﻟـﺐ‬ ‫ﻣﺬﻫﺐ و ﻣﻘﺪﺳﺎت ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي اداﻣﻪ دادﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻨﺮ آذﻳﻦ ﻗﺮآن ﻣﺠﻴﺪ‪ .‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﻌﺪ‬ ‫از اﺳﻼم ﺑﻪ ﻗﺼﻪﮔﻮﻳﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ﺣﻜﺎﻳﺖﻫﺎي آدﻣﻴﺎن و ﻗﺪﻳﺴﻴﻦ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ و از‬ ‫اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻗﺼﻪﮔﻮﻳﻲ را ﺑﺎ ﻛﻤﺎل اﻟﻮﻫﻴـﺖ در ﻫـﻢ آﻣﻴﺰﻧـﺪ و ﻋﻨـﺼﺮي ﻳﮕﺎﻧـﻪ و‬ ‫ﮔﺴﺘﺮده را ﻓﺮاﻫﻢ ﺳـﺎزﻧﺪ‪).‬آﻏﺪاﺷـﻠﻮ‪ (2-12 :1356 ،‬در دوره ﺻـﻔﻮﻳﻪ ﺷـﻤﺎﻳﻞﻧﮕـﺎري ﺑـﺎ‬ ‫روﺷﻲ رواﻳﺘﮕﺮاﻧﻪ و ﺳﺎده ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪ ﻛﻪ ﻃﻲ آن ﺗـﺎرﻳﺦ اوﻟﻴـﺎ و اﻧﺒﻴـﺎ ﺑـﺎ ﺣﻔـﻆ ﺣﺮﻣـﺖ‬ ‫واﺣﺘﻴﺎط‪ ،‬ﺷﺮح ﻧﺒﺮدﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻌﺠﺰات و ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪ‪ .‬ﻓﺎﺟﻌـﻪ ﻛـﺮﺑﻼ ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻮرت اﻟﮕﻮي اﺳﺎﺳﻲ و ﻛﺎﻣﻠﻲ در آﻣﺪ ﻛﻪ ﭘﻴـﺎمﻫـﺎي ﺷـﻬﺎدت‪ ،‬ﺷـﻬﺎﻣﺖ و ﭘـﺎﻳﻤﺮدي را‬ ‫ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬ ‫در ﺟﺮﻳﺎن ﺧﻼﻗﻴﺖﻫﺎي ﻫﻨﺮي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻛﻠﻴﻪ رﺳﻮم‪ ،‬ﺳﻨﻦ‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎدات و ﺑﺎورﻫـﺎ رﻋﺎﻳـﺖ‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ ﻣﺜﻼً ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﻧﻘﺎﺷﻲ ﻛﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ)ع( و اﻣـﺎم ﺣـﺴﻴﻦ)ع( را در ﻛﻨـﺎر‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ رﺳﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺻﻮرت ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ)ع( را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﻘﺎﺑﻲ ﺳﻔﻴﺪ ﻣـﻲﭘﻮﺷـﺎﻧﺪ ﺗـﺎ‬ ‫اﺻﻮل ﻣﺬﻫﺒﻲ را رﻋﺎﻳﺖ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺨﺼﻴﺖ اﻣﺎﻣﺎن و ﻣﻘﺪﺳﻴﻦ از ﻟﺤﺎظ ﺳﺎده زﻳﺴﺘﻲ و‬ ‫ﺑﻲﭘﻴﺮاﻳﮕﻲ اﻟﮕﻮ و ﻧﻤﺎد ارزﺷﻲ ﻣﻬﻤﻲ ﺑﺮاي ﭘﻴﺮوان آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا در ﻧﻘﺎﺷـﻲﻫـﺎ‪ ،‬ﺳـﺎده‬ ‫ﭘﻮﺷﻲ و وﻗﺎر و ﺑﻲﭘﻴﺮاﻳﮕﻲ ﻛﺎﻣﻼً ﻧﻤﺎﻳﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺣﻔﻆ ﺣﺮﻣﺖ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺪاﻳﺶ روشﻫﺎ و ﻓﻨﻮن ﺳﻮﮔﻮاري ﻣﺜﻞ دﺳﺘﻪﮔﺮداﻧﻲﻫﺎ و ﻧﻤﺎﻳﺶﻫـﺎي ﺛﺎﺑـﺖ و ﺳـﻴﺎر‬ ‫ﻣﺬﻫﺒﻲ در ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻫﻨﺮﻫﺎي دﻳﺪاري ﻣﺜﻞ ﻧﻘﺎﺷﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﺗﺤﻮﻻت ﻋﻤﺪه در ﺗﺎرﻳﺦ‬

‫‪ ™ 150‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻫﻨﺮ دوره اﺳﻼﻣﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬زﻳﺮا ﭘﺲ از ﺳـﺎﻟﻬﺎ ﻣﻤﻨـﻮﻋﻴﺘﻲ ﻛـﻪ در آﻓـﺮﻳﻨﺶ اﺷـﻜﺎل‬ ‫وﺟﻮد داﺷﺖ ﻧﻘﻮﺷﻲ از زﻣﻴﻨﻪﻫﺎ وﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪ ﻛﻪ ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ اﻏﻠـﺐ‬ ‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻘﺎﺷﻲﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﻨﺮ ﺑﻮﻣﻲ و ﻣﺮدﻣﻲ اﻳﺮان ﺗﻠﻘﻲ ﻣـﻲﮔـﺮدد‬ ‫ﻧﺰد ﻣﺮدم ﺑﻪ »ﻧﻘﺎﺷﻲ ﻗﻬﻮهﺧﺎﻧﻪاي« ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪ و ﻣﺤﺘـﻮاي اﺻـﻠﻲ‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻘﺎﺷﻲﻫﺎ ﻣﺬﻫﺒﻲ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ وﻗﺎﻳﻊ ﻋﺎﺷﻮرا وﺳﺎﻳﺮ ﺣﻮادث ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ اﻣﺎﻣـﺎن‬ ‫ﻣﻲﭘﺮدازد ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻧﻘﺎﺷﻲ ﻛﺮﺑﻼ ﻣﻌﺮوف ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪﺗﻲ ﺑﻌﺪ ﻧﻘﺎﺷﻲﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ ﺑـﺪل ﺑـﻪ‬ ‫ﭘﺮدهﻫﺎي ﮔﺮداﻧﻲ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻘﺎﺷﻲ روي ﭘﺎرﭼﻪ و ﻧﻤﺎﻳﺶ آﻧﻬﺎ در ﻛﻮﻳﻬﺎ و ﻣﺤﻠﻪﻫـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ‬ ‫ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﺗﺼﺎوﻳﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺮد؛ از آن ﺟﻬﺖ ﻛﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻘﺶ ﺷـﻬﻴﺪان‪،‬‬ ‫ﺧﺸﻮﻧﺖ و ﻗﺴﺎوت دﺷﻤﻨﺎن اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ)ع( ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ ﻧﻘﻮش‬ ‫ﻛﺮﺑﻼ در اﺻﻞ ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ وﻗﻮع ﺣﺎدﺛﻪ ﻛﺮﺑﻼ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌـﺪدي‬ ‫از اﻳﻦ ﻧﻘﻮش در ﺗﻜﻴﻪﻫﺎ و ﺣﺴﻴﻨﻴﻪﻫﺎ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﻘﺎﺷﻲ در دوره ﻗﺎﺟﺎرﻳـﻪ در ﺧـﺪﻣﺖ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺶ و ﺑﺎزآﻓﺮﻳﻨﻲ ﺣﻮادث ﻛﺮﺑﻼ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﻟـﺬا ﻟﺤﻈـﻪ ﺑـﻪ ﻟﺤﻈـﻪ ﺣـﻮادث ﻛـﺮﺑﻼ از‬ ‫ﺷﻬﺎدت ﺗﺎ اﺳﺎرت زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن و ﺣﻀﻮر در ﻣﺠﻠﺲ ﻳﺰﻳﺪ و ‪ ...‬ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﺸﻴﺪه ﺷـﺪ‪.‬‬ ‫در واﻗﻊ ﻛﺮﺑﻼ ﺑﺎ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﺗﻌﺰﻳﻪ و ﻧﻮﺣﻪﻫﺎي ﻣﺮﺛﻴﻪ ﺧﻮاﻧﺎن ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻧﻘﺎﺷﻲ‪ ،‬ﺧﻂ‪ ،‬ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﻗﺼﻪﮔﻮﻳﻲ و ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﻣﺬﻫﺐ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﺪهﺗﺮﻳﻦ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻫﻨﺮ ﻣﺬﻫﺒﻲ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺳﻔﺎرش ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪان و اﻧﺤﺼﺎرﮔﺮان‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬زﻳﺮا دﻳﻦ ﺑﻮﻳﮋه دﻳﻦ اﺳﻼم ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﺪ و ﻫﺮ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪي ﺑﺮاﺳﺎس‬ ‫ﻣﺒﺎﻧﻲ اﻳﻤﺎﻧﻲ و ﻗﻠﺒﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻼﻗﻴﺖ و آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻫﻨﺮي ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان‬ ‫ﺑﺨﺶ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻫﻤﻪ ﻫﻤﺖ ﺧﻮد را ﺻﺮف اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛـﻪ ﺗﻘـﺪس‪ ،‬اﻳﻤـﺎن‪ ،‬ﭘـﺎﻛﻲ و‬ ‫ﻣﺮداﻧﮕﻲ را ﻧﺰد ﻣﻘﺪﺳﻴﻦ ﻣﺠﺴﻢ و زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي ﺗﺒﻠﻴﻎ آن اﺻﻮل ﻓﺮاﻫﻢ ﺳـﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺳـﺎﻣﻮﺋﻞ‬ ‫ﭘﻴﺘﺮﺳﻮن ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫»ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﻄﻮر ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺧﻮاه در زﻣﻴﻨﻪ ﺧﻄﺎﻃﻲ‪ ،‬آراﻳﺶ ﻧﺴﺦ ﺧﻄﻲ‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎري ﻳـﺎ‬ ‫ﻫﻨﺮﻫﺎي ﻇﺮﻳﻔﻪ‪ ،‬ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي ﻗﺮاردادي ﻫﻨﺮ اﺳﻼﻣﻲ را اﺻﻼح ﻛﺮده ﺗﺎ ﺑﺮ ارزش آن ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ‬ ‫و ﺑﺎ ﻳﻚ ﺧﺼﻠﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻳﺮاﻧﻲ اﺣﻴﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻧﻮآوري او ﮔﺎه ﭼﻨﺪان اﺻﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ آن ﻧﻪ اﺻﻼح ﻫﻨﺠﺎري ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺑﻠﻜﻪ آﻓﺮﻳﻨﺸﻲ ﻣـﺴﺘﻘﻞ و ﺑـﻮﻣﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ آن را‬ ‫ﭘﺪﻳﺪهاي ﻛﺎﻣﻼً اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ‪ ...‬ﻳﻘﻴﻨـﺎً ﻧﻤﻮﻧـﻪ زﻧـﺪه و ﺗﻤﺎﺷـﺎﻳﻲ آن ﺗﻌﺰﻳـﻪ‪ ،‬ﺗﺌـﺎﺗﺮ‬

‫ﻫﻨﺮ در ﺳﻮﮔﻮاريﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ در اﻳﺮان ™ ‪151‬‬

‫ﻣﺬﻫﺒﻲ اﻳﺮان ﺷﻴﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻴﺎن ﺳﻨﻦ اﺳﻼﻣﻲ ﺗﻌﺰﻳﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻛﺸﻮر اﺳـﻼﻣﻲ ﭘﺪﻳـﺪهاي‬ ‫ﺑﻲﻫﻤﺘﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻋﻴﻦ ﻇﻬﻮر و ﺗﻜﺎﻣﻞ آن در اﻳﺮان ﺑﺎ ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﺪاﻋﺎت ﻫﻨﺮي اﻳﻦ ﻛـﺸﻮر‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺳﺎزﮔﺎري دارد‪) «.‬ﭘﻴﺘﺮﺳﻮن‪(102 :1367 ،‬‬

‫ﺷﻌﺮ و ادﺑﻴﺎت در ﺳﻮﮔﻮاريﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ‬ ‫ﺧﻼﻗﻴﺖﻫﺎي ادﺑﻲ ﺑﻌﺪ از اﺳﻼم از زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺑﺮﮔـﺰاري ﺳـﻮﮔﻮاري در ﺷـﻬﺎدت اﻣـﺎم‬ ‫ﺣﺴﻴﻦ)ع( ﻣﻌﻤﻮل ﮔﺮدﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ آﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮآوريﻫﺎي ادﺑﻲ در آﻏـﺎز ﺑـﺴﻴﺎر ﺳـﺎده‪،‬‬ ‫روان و ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ از زﻣﺎن ﺳﻨﺎﻳﻲ و ﻗﻮاﻣﻲ رازي ﻗﻄﻌﺎت ﻣﻌﺪود اﺷـﻌﺎري ﻛـﻪ‬ ‫ﮔﻮﻳﻨﺪﮔﺎن در دوران ﻏﺰﻧﻮي و ﺳﻠﺠﻮﻗﻲ ﺑﻪ ﻳﺎد اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ)ع( ﺳﺮودﻧﺪ آﻧﻘﺪر ﻣﻬـﻢ ﻧﺒﻮدﻧـﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺧﺎص ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪﻫـﺎي ﻣﻨﺎﻗـﺐ ﻛـﻪ ﻣﻨﺎﻗـﺐ ﺧﻮاﻧـﺎن ﻳـﺎ‬ ‫ﻣﻨﺎﻗﺒﻴﺎن ﮔﺮدآورده ﺑﻮدﻧﺪ ﻳﺎ آﺛﺎري از ﻧﻮع ﻣﻘﺘﻠﻨﺎﻣﻪ ﻛﻪ ﺑﺨـﺼﻮص از زﻣـﺎن ﺳـﻠﺠﻮﻗﻴﺎن آﻏـﺎز‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻛـﺎر ﻧﻮﻳـﺴﻨﺪﮔﺎن ﻃـﺮاز اول ﻧﺒـﻮد‪).‬ﻛﺎﻟﻤـﺎر‪ (165 :1367 ،‬ﻟـﺬا ﺑﺎﻳـﺪ ﻣـﺪﺗﻬﺎ‬ ‫ﻣﻲﮔﺬﺷﺖ ﺗﺎ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺮاي رﺷﺪ و ﮔﺴﺘﺮش ﺧﻼﻗﻴﺖﻫﺎ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨـﻪ‬ ‫ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎ ﺟﻠﻮس ﺷﺎه اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻪ ﺳﻠﻄﻨﺖ و رﺳﻤﻴﺖ ﻣﺬﻫﺐ ﺗﺸﻴﻊ در اﻳـﺮان‬ ‫ﻣﺤﻘﻖ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﺛﺮ ﻣﻌﺮوف ﺣﺴﻴﻦ ﻛﺎﺷﻔﻲ ﺑﻨﺎم روﺿﻪاﻟﺸﻬﺪا ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از رواﻳﺎت رﺛﺎﻳﻲ‬

‫‪ ™ 152‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫و ﺣﻤﺎﺳﻲ دﻳﻨﻲ ﻓﺎرﺳﻲ و ﺗﺮﻛﻲ درﺑﺎره ﺣﺎدﺛﻪ ﻛﺮﺑﻼ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ درﺑـﺎره ﺣﺎدﺛـﻪ‬ ‫ﻛﺮﺑﻼ و ﻳﺎدآوري و اﻧﺘﻘﺎمﮔﻴﺮي از ﻋﺎﻣﻼن ﺷﻬﺎدت اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ)ع( و ﻳﺎراﻧﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﻋﻬﺪ ﺻﻔﻮي ﺑﺮاي ﻛـﺴﺎﻧﻲ ﻛـﻪ در ﻣـﺪح و رﺛـﺎي اﻣﺎﻣـﺎن و ﺷـﻬﻴﺪان ﻛـﺮﺑﻼ ﺷـﻌﺮ‬ ‫ﻣﻲﺳﺮودﻧﺪ اﻓﺘﺨﺎري ﺑﺲ ﺑﺰرگ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآﻣﺪ و ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ژان ﻛﺎﻟﻤﺎر اﻧﮕﻴﺰه و ﻣﺤﺮك ﻋﻤﺪه‬ ‫ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﻳﻦ ﻓﻀﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺳﺮودهﻫﺎي ﺷﻌﺮاي ﺑﺰرﮔﻲ ﭼﻮن ﻣﺤﺘﺸﻢ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻔـﺖ‬ ‫ﺑﻨﺪ ﻣﺤﺘﺸﻢ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﺷﺎﻫﻜﺎرﻫﺎي ﻣﺮﺛﻴﻪﺳﺮاﻳﻲ اﻳﻦ دوره و دورهﻫﺎي ﺑﻌـﺪ از اوﺳـﺖ‬ ‫اﻟﻬﺎمﺑﺨﺶ ﺳﺎﻳﺮ ﺷـﻌﺮا در دورهﻫـﺎي ﺑﻌـﺪي اﺳـﺖ ﻟـﺬا ﺗﺤـﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮ اﻳـﻦ اﺛـﺮ ﺑﺮﺟـﺴﺘﻪ‬ ‫روﺿﻪﺧﻮاﻧﻲ وﺗﻌﺰﻳﻪ ﺧﻮاﻧﻲ رﺷﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻮﺣﻪﺧﻮانﻫﺎ و ﺗﻌﺰﻳﻪﺧﻮانﻫﺎ در آﻏﺎز ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از روش ﺗﻜﺨـﻮاﻧﻲ و ﻃـﻮﻻﻧﻲ ﺑـﻪ‬ ‫اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺷﻌﺎرﺷﺎن ﺳﺎده‪ ،‬ﺳﺴﺖ و آﻛﻨـﺪه از ﻋﺒـﺎرات ﻣﺤـﺎورهاي ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﻜﺨﻮاﻧﻲﻫﺎ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﻪﺻﻮرت اﺷﻌﺎر ﺳﺎده و ﻛﻢ وزن ﻣﺜﻨﻮي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣـﻲﺷـﺪ و ﮔـﺎه اﺻـﻼً‬ ‫ﻓﺎﻗﺪ وزن ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻘﺎلﻫﺎ ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ ﻧﻈﺮ ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ و ﺗﻤﺎﺷـﺎﮔﺮان و ﺗﺄﺛﻴﺮﮔـﺬاري ﺑـﺮ آﻧﻬـﺎ و‬ ‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﻋﻮاﻃﻒ‪ ،‬اﻏﻠﺐ از واژهﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ »آه«‪» ،‬واي ﺑـﺮ ﻣـﻦ«‪» ،‬اي ﺑـﺮادر«‪» ،‬ﺑﻤﻴـﺮم‬ ‫اﻟﻬﻲ«‪» ،‬ﺑﻲﻛﺲ«‪» ،‬ﻣﻈﻠﻮم« و ﻏﻴﺮه ﻛﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺗﻮأم ﺑﺎ ﻧﺎﻟﻪ و اﻧﺪوه ﺑﻮد‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ و‬ ‫ﻫﻢ اﻣﺮوز ﻧﻴﺰ از اﻳﻦ واژهﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎه ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻛﻠـﻲ از ﻧﻈـﺮ زﻳﺒـﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺳـﻲ‪ ،‬ﺷـﻌﺮ‬ ‫ﻧﻮﺣﻪ و ﻣﺮﺛﻴﻪ ﺳﺴﺖ و ﺑﻲ ﻗﺎﻋﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻟﻬﺠﻪ ﺑﻮﻣﻲ ادا ﻣﻲﺷﺪ اﻣﺎ در ﻋـﻴﻦ ﺳـﺎدﮔﻲ‪،‬‬ ‫زﻳﺒﺎ‪ ،‬روان‪ ،‬ﻓﺼﻴﺢ و دلاﻧﮕﻴﺰ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ ﭼﻮن ﺳﻮﮔﻮاري ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن‬ ‫اﻋﻢ از روﺿﻪﺧﻮاﻧﻲ‪ ،‬دﺳﺘﻪﮔﺮداﻧﻲ و ﺗﻌﺰﻳﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﻪ ﺗﻮده ﻣﺮدم )ﻋﻮام( ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ ﻃﺒﻌﺎً‬ ‫ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻛﻮﭼﻪ ﺑﺎزاري در آن دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﺒﺎﻳـﺪ اﻳـﻦ ﻧﻈـﺮ را‬ ‫ﻗﻄﻌﻲ داﻧﺴﺖ زﻳﺮا اﺷﻌﺎري در زﻣﻴﻨﻪ ﺳﻮﮔﻮاريﻫﺎ وﺟﻮد دارد ﻛـﻪ ﻧـﺸﺎن دﻫﻨـﺪه ﻛـﺎرﺑﺮد‬ ‫ﺻﻨﺎﻋﺎت ادﺑﻲ وﻫﻨـﺮي اﺳـﺖ و از ﺷـﺎﻫﻜﺎرﻫﺎي ادب ﻓﺎرﺳـﻲ ﻣﺤـﺴﻮب ﻣـﻲﮔـﺮدد ﻛـﻪ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪاي از آن در اداﻣﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ذﻛﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﺷﻌﺎر ﺳﺮوده ﺷﺪه ﻋﻤـﺪﺗﺎً ﺑـﺮ اﺳـﺎس‬ ‫واﻗﻌﻪ ﻛﺮﺑﻼ ﺑﻮد ﻟﺬا ﻣﻲﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺷـﻌﺮ ﻳـﺎ ﻣﺮﺛﻴـﻪ ﻛـﺮﺑﻼ ﻧﺎﻣﮕـﺬاري ﻛـﺮد‪.‬‬ ‫ﻋﻤﺪهﺗﺮﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﻳﻦ اﺷﻌﺎر ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫ﻓﺮﻳﺎد ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ او ﻇﻠﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻳﺎد ﺑﻠﻨﺪ و ﺟﺎﻧﮕﺪاز ﻣﻈﻠﻮﻣﻴﺖ ﺧﺎﻧﺪان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ص(‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﻳﺎري ﻛﺮدن اﻣﺎم از ﭘﻴﺮوان اﺳﺖ‪ ،‬ﺻـﺪاي ﻗـﺪﻣﻬﺎي رﻫـﺮوان ﻛـﺮﺑﻼ‬

‫ﻫﻨﺮ در ﺳﻮﮔﻮاريﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ در اﻳﺮان ™ ‪153‬‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻳﺎد ﻋﺪاﻟﺖﺧﻮاﻫﻲ اﻧﺴﺎن در ﻃﻮل ﻗـﺮون و اﻋـﺼﺎر اﺳـﺖ‪ .‬آﻣﻴـﺰهاي از ﻛﻠﻤـﺎت‬ ‫آﺗﺸﻴﻦ ﮔﻮﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺷﻨﻮﻧﺪه وﺧﻮاﻧﻨﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺠﻠﻲ اﻳـﻦ ﺻـﻔﺎت در ﺷـﻌﺮ در واﻗـﻊ ﺗﺠﻠـﻲ و‬ ‫اﻧﻌﻜﺎس ﻗﺪرت ﺧﻼﻗﻴﺖ ﻫﻨﺮي ﭘﻴـﺮوان اﻣـﺎم ﺣـﺴﻴﻦ)ع( و ﺗـﺄﺛﻴﺮ آن واﻗﻌـﻪ در ﺑـﺮوز آن‬ ‫ﺧﻼﻗﻴﺖﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮﺛﻴﻪ ﻣﺤﺘﺸﻢ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﺗﺮﻛﻴﺐﺑﻨﺪ او اﺳـﺖ ﻛـﻪ زﻳﻨـﺖ ﺑﺨـﺶ در و دﻳـﻮار‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﻜﻴﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻨﻴﻪﻫﺎ و ﻣﻌﺎﺑﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﺑﻨﺪ از دوازده ﺑﻨﺪ آن در زﻳﺮ ذﻛﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﺑﺎز اﻳﻦ ﭼﻪ ﺷﻮرش اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺧﻠﻖ ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ‬

‫ﺑﺎز اﻳﻦ ﭼﻪ ﻧﻮﺣﻪ و ﭼﻪ ﻋﺰا و ﭼﻪ ﻣﺎﺗﻢ اﺳﺖ‬

‫ﺑﺎز اﻳﻦ ﭼﻪ رﺳﺘﺨﻴﺰ ﻋﻈﻴﻢ اﺳﺖ ﻛﺰ زﻣﻴﻦ‬

‫ﻓﻲ ﻧﻔﺦ ﺻﻮر ﺧﺎﺳﺘﻪ ﺗﺎ ﻋﺮش اﻋﻈﻢ اﺳﺖ‬

‫اﻳﻦ ﺻﺒﺢ ﺗﻴﺮه ﺑﺎز دﻣﻴﺪ از ﻛﺠﺎ ﻛﺰو‬

‫ﻛﺎر ﺟﻬﺎن و ﺧﻠﻖ ﺟﻬﺎن ﺟﻤﻠﻪ در ﻫﻢ اﺳﺖ‬

‫ﮔﻮﻳﺎ ﻃﻠﻮع ﻣﻲﻛﻨﺪ از ﻣﻐﺮب آﻓﺘﺎب‬

‫ﻛﺎﺷﻮب در ﺗﻤﺎﻣﻲ ذرات ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ‬

‫ﮔﺮ ﺧﻮاﻧﻤﺶ ﻗﻴﺎﻣﺖ دﻧﻴﺎ ﺑﻌﻴﺪ ﻧﻴﺴﺖ‬

‫اﻳﻦ رﺳﺘﺨﻴﺰ ﻋﺎﻟﻢ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺶ ﻣﺤﺮم اﺳﺖ‬

‫در ﺑﺎرﮔﺎه ﻗﺪس ﻛﻪ ﺟﺎي ﻣﻼل ﻧﻴﺴﺖ‬

‫ﺳﺮﻫﺎي ﻗﺪﺳﻴﺎن ﻫﻤﻪ ﺑﺮ زاﻧﻮي ﻏﻢ اﺳﺖ‬

‫ﺟﻦ و ﻣﻠﻚ ﺑﺮ آدﻣﻴﺎن ﻧﻮﺣﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬

‫ﮔﻮﻳﺎ ﺳﻮگ اﺷﺮف اوﻻد آدم اﺳﺖ‬

‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ ﻧﻮر ﻣﺸﺮﻗﻴﻦ‬

‫ﭘﺮورده ﻛﻨﺎر رﺳﻮل ﺧﺪا ﺣﺴﻴﻦ‬

‫ﻣﺮﺛﻴﻪ ﺳﺮاﻳﺎن اوﻟﻴﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﺒﻚ ﻣﺜﻨﻮي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ اﻣﺎ ﻣﺮﺛﻴﻪ ﺳﺮاﻳﺎن و ﺗﻌﺰﻳـﻪ‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﺎن ﺧﻼق و ﻧﻮﻇﻬﻮر از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﭼﻜﺎﻣﻪ ﺳﺒﻂ و ﺗﺮﺟﻴﻊﺑﻨﺪ ﻛﻪ از اﻧﻮاع آن رﺑﺎﻋﻲﻫـﺎ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﺮز اﺳﺘﺎداﻧﻪاي اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻓﺰودن ردﻳﻒ از ﻛﺎرﻫﺎي ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮ آﻧﻬﺎ ﺑـﻮده‬ ‫اﺳﺖ زﻳﺮا ﻛﺎرﺑﺮد ردﻳﻒ در اﺷﻌﺎر ﺟﺎذﺑﻪﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي را ﺑﺮاي ﺗﺄﺛﻴﺮﮔـﺬاري ﺑـﺮ ﺣـﻀﺎر و‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﻣﺮاﺳﻢ ﺳﻮﮔﻮاري ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲآورد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ اﺷـﻌﺎر‬ ‫از آﻏﺎز ﭘﻴﺪاﻳﺶ و روﻧﻖ ﺳﻮﮔﻮاريﻫﺎي اوﻟﻴﻪ ﺗﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪن آن ﺑﻪ ﻫﻨـﺮ ﻣـﺬﻫﺒﻲ ﻧﻤﺎﻳـﺸﻲ‬ ‫ﺑﻨﺎم ﺗﻌﺰﻳﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺳﺮاﻳﺶ اﺷﻌﺎر از ﺳﺎده و ﺳﺴﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ و اﺳـﺘﺤﻜﺎم رو‬ ‫آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ از اﻳﻦ اﺷﻌﺎر اﺷﺎره ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺷﻤﺮ و اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﺘﺮس اي ﺳﮓ ﺗﻮ از ﻋﺒﺎس ﺳﺮور‬

‫ﻣﺮا ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ ﻋﺒﺎس دﻻور‬

‫ﮔﺮ ﺷﻮم ﺑﺎ ﭘﺴﺮ ﺳﻌﺪ ﺑﺮاﺑﺮ اﻣﺸﺐ‬

‫ﮔﻮﻳﻤﺶ ﺻﺒﺮ ﻛﻦ اي ﺳﮓ اﺑﺘﺮ اﻣﺸﺐ‬

‫‪ ™ 154‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻓﻮق در ﻋﻴﻦ اﻫﺎﻧﺖ آﻣﻴﺰ ﺑﻮدن ﺑﻪ ذﻛﺮ ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺣـﻀﺮت ﻋﺒـﺎس)ع( ﻣـﻲﭘـﺮدازد‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎي اﻋﺘﻘﺎدي در ﺳﺮاﻳﻨﺪه ﺷﻌﺮ ﺑﻪ ﺣﺪي اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ آﻧﻜـﻪ زﺑـﺎن رزم و‬ ‫ﻛﻴﻨﻪورزي را ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ وﻟﻲ ﺣﻔﻆ ﺣﺮﻣﺖ ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ در آن رﻋﺎﻳﺖ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ زﻳﺮ ﺷﻌﺮي از زﺑﺎن ﺷﻤﺮ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻣﻲرﺳﻢ از ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﻓﺮاوان‬

‫ﺟﺎﻧﺐ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﻓﺮاوان‬

‫وه ﭼﻪ زﻣﻴﻨﻲ اﺳﺖ اﻳﻦ زﻣﻴﻦ ﻣﻌﻄﺮ‬

‫ﺑﺲ ﭼﻪ ﺑﺴﺎﻃﻲ اﺳﺖ در ﻣﻴﺎن ﺑﻴﺎﺑﺎن‬

‫ﻧﺎﻗﻪ آﻫﻮ ﻣﮕﺮ ﻓﺘﺎده در اﻳﻦ دﺷﺖ‬

‫ﻳﺎ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺴﺎط ﻛﺮده ﺳﻠﻴﻤﺎن‬

‫ﻳﺎ ﻛﺎﻣﻠﺘﺮ و ﻣﺤﻜﻤﺘﺮ از اﺷﻌﺎر ﻓﻮق ﻛﻪ رﺑﺎﻋﻲ اﺳﺖ و ﺑﺮﺧﻮردار از ردﻳﻒ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫اي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻣﺎن از ﺑﻲﻛﺴﻲ‬

‫ﺑﻲﻛﺴﻢ ﻳﺎران اﻣﺎن از ﺑﻲﻛﺴﻲ‬

‫ﻛﻮ اﻧﻴﺴﻲ ﺗﺎ ﺑﭙﺮﺳﺪ ﺣﺎل ﻣﻦ‬

‫واي ﺑﺮ ﻣﻦ واي ﺑﺮ اﺣﻮال ﻣﻦ‬

‫ﻛﺎرﺑﺮد ردﻳﻒ در ﺷﻌﺮ ﺿﻤﻦ روان ﻛﺮدن ﺑﺮ آﻫﻨﮕﻴﻦ ﺧﻮاﻧـﺪن آن ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻣـﻲﮔـﺬارد و‬ ‫ﺗﻨﻮع و ﺗﺎزﮔﻲ آن را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﺤﺎوره و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﻴﻦ ﺳﺮان ﻟﺸﮕﺮ اﺷﻘﻴﺎ ﺑﺎ اوﻟﻴﺎ ﺗﻚ ﺑﻴﺘﻲ ﻫـﻢ رواج ﻳﺎﻓـﺖ ﻛـﻪ ﻳـﺎ‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﻴﺎن وﺿﻌﻴﺖ و درد و رﻧﺞ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺷﻌﺎر ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘـﻲ ﺗﻨﻈـﻴﻢ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ورود و ﺧﺮوج اﻓﺮاد را در ﺻﺤﻨﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺳﻮﮔﻮاري ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻧـﺸﺎن دﻫـﺪ و در‬ ‫ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺣﻀﺎر و ﺗﻤﺎﺷﺎﭼﻴﺎن را ﺑﺎ وﻗﺎﻳﻊ ﻫﻤﺮاه ﺳﺎزد‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﻚﺑﻴﺘﻲ‪:‬‬ ‫اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺮ‪:‬‬ ‫ز ﺗﻮ ﻛﻴﻦ ﮔﺴﺘﺮي و ﻇﻠﻢ ﻧﻤﺎﻳﺎن از ﻣﻦ‬

‫ز ﺗﻮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮي و دادن ﻓﺮﻣﺎن از ﻣﻦ‬

‫ﺷﻤﺮ ﺑﻪ اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪:‬‬ ‫ﺣﻜﻢ ﻓﺮﻣﻮدن و اﺳﺘﺎدن ﻣﻴﺪان ﺑﺎ ﺗﻮ‬

‫از ﺗﻦ ﭘﺎك ﺣﺴﻴﻦ ﺳﺮ ﺑﺒﺮﻳﺪن از ﻣﻦ‬

‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﻚ ﺑﻴﺘﻲ در ﻣﺮاﺳﻢ ﺳﻮگ و ﺗﻌﺰﻳﻪ در ﻣﺤﺎوره و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣـﺼﺮاع ﻫـﻢ ﻣـﻮرد‬

‫ﻫﻨﺮ در ﺳﻮﮔﻮاريﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ در اﻳﺮان ™ ‪155‬‬

‫اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻔﺘﮕﻮي رﻗﻴﻪ دﺧﺘﺮ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ)ع( ﺑﺎ ﭘﺪر ﺧﻮﻳﺶ‪:‬‬ ‫رﻗﻴﻪ‪ :‬ﭘﺪر رﻓﺘﻲ ﻣﺮا آﺧﺮ ﻳﺘﻴﻢ و درﺑﺪر ﻛﺮدي‬ ‫اﻣﺎم‪ :‬ﭼﻬﺎ اي آﺳﻤﺎن ﺑﺮ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺮ و ﺑﺤﺮ ﻛﺮدي‬ ‫اﻳﻦ ﺳﺒﻚ ﺷﻌﺮ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰﻧﺪه ﻋﻮاﻃﻒ‪ ،‬اﺿﻄﺮاب و درﻣﺎﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴـﺰان اﺛﺮﺑﺨـﺸﻲ‬ ‫آن در ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ ﻣﺮاﺳﻢ ﺗﻌﺰﻳﻪ و ﺳﻮﮔﻮاري ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از ﻗﺮن دﻫﻢ ﻫﺠﺮي ﻗﻤﺮي ﻛﻪ روﺿﻪاﻟﺸﻬﺪاي ﺣﺴﻴﻦ ﻛﺎﺷـﻔﻲ و ﺗﺮﻛﻴـﺐﺑﻨـﺪ ﻣﺤﺘـﺸﻢ‬ ‫ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﺳﺮوده ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ اﻣﺮوز ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷـﻌﺮاي اﻳﺮاﻧـﻲ ﺗﺤـﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮ روش و‬ ‫ﺳﺒﻚ آﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از آﻧﻬﺎ اﺷﻌﺎر ﻧﻐﺰ و ﻣﺤﻜﻤﻲ در رﺛﺎي اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ)ع( و‬ ‫ﺧﺎﻧﺪان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ص( ﺳﺮودهاﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺳﺮودهﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ از وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎي ﻓـﻮق‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ ﺳﺮوده وﺣﺸﻲ ﺑﺎﻓﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﭼﻨﺪ ﺑﻴﺖ آن ذﻛﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫روزﻳﺴﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﺎدﺛﻪ ﻛﻮس ﺑﻼ زده اﺳﺖ‬

‫ﻛﻮس ﺑﻼ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻛﻪ ﻛﺮﺑﻼ زده اﺳﺖ‬

‫روزﻳﺴﺖ اﻳﻨﻜﻪ دﺳﺖ ﺳﺘﻢ‪ ،‬ﺗﻴﺸﻪ ﺟﻔﺎ‬

‫ﺑﺮ ﭘﺎي ﮔﻠﺒﻦ ﭼﻤﻦ ﻣﺼﻄﻔﻲ زده اﺳﺖ‬

‫اﻣﺮوز ﻣﺎﺗﻤﻲﺳﺖ ﻛﻪ زﻫﺮا ﮔﺸﺎدهروي‬

‫ﺑﺮ ﺳﺮ زده زﺣﺴﺮت و واﺣﺴﺮﺗﺎ زده اﺳﺖ‬

‫ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺤﺮم آﻣﺪ و روز ﻧﺪاﻣﺖ اﺳﺖ‬

‫روز ﻧﺪاﻣﺖ ﭼﻪ ﻛﻪ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ‬

‫ﻣﺸﻔﻖ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ در ﻗﺮن ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﻫﺠﺮي ﺷﻤﺴﻲ )ﻣﻌﺎﺻﺮ( ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﺤﺘﺸﻢ رﻓﺘـﻪ و‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺑﻨﺪ او را ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪاي از آن ذﻛﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫از ﻣﻮج ﻓﺘﻨﻪ ﭼﺸﻢ ﺟﻬﺎن ﻏﻴﺮت ﻳﻢ اﺳﺖ‬

‫وز ﺗﻨﺪﺑﺎد ﺣﺎدﺛﻪ ﭘﺸﺖ ﻓﻠﻚ ﺧﻢ اﺳﺖ‬

‫ﺻﺒﺢ اﻣﻴﺪ ﭼﻮن ﺷﺐ ﺗﺎرﻳﻚ ﻣﻈﻠﻢ اﺳﺖ‬

‫»ﺑﺎز اﻳﻦ ﭼﻪ ﺷﻮرش اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺧﻠﻖ ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ«‬

‫»ﺑﺎز اﻳﻦ ﭼﻪ ﻧﻮﺣﻪ و ﭼﻪ ﻋﺰا و ﭼﻪ ﻣﺎﺗﻢ اﺳﺖ«‬ ‫ﺗﺄﺛﻴﺮ دﻳﻦ در ﺳﻮﮔﻮاري‪ ،‬ﻫﻨﺮﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﻌﺮي زﻳﺮ را ﺑﻮﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪1‬ـ ﺷﻌﺮ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ‪ :‬در ﺷﻌﺮ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﺷﺎﻋﺮ دﻳﮕﺮان را ﺑﻪ ﺗﺮﻏﻴﺐ و ﻗﺒﻮل ﻣﺬﻫﺐ ﻳﺎ ﻓﺮﻗـﻪ‬ ‫ﺧﺎﺻﻲ دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮﺧﻲ از اﺷﻌﺎر ﻧﺎﺻﺮ ﺧﺴﺮو‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﺷﻌﺮ ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز‪ :‬ﻫﺪف اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺷﻌﺮ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻛﺎرﻫﺎي ﻧﻴـﻚ واﺣﺘـﺮاز از‬ ‫ﺑﺪﻳﻬﺎ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ™ 156‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫‪3‬ـ ﺷﻌﺮ ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﻣﻨﻘﺒﺘﻲ‪ :‬در اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ اﺷﻌﺎر ﺑﻪ ﻣﺪح و ﺛﻨﺎي اوﻟﻴـﺎي دﻳـﻦ و ﺑﺰرﮔـﺎن‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎزﮔﻮﻳﻲ ﺻﻔﺎت و ﺧﺼﺎل ﺷﺠﺎﻋﺎﻧﻪ و ﺳﺨﺎوﺗﻤﻨﺪاﻧﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ‬ ‫دﻫﻨﺪه اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ اﺷﻌﺎر اﺳﺖ‪ .‬اﺷﻌﺎر ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﻣﻨﺎﻗﺒﻲ را اﻓﺮادي ﺑﻨﺎم ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺧﻮان ﻳـﺎ ﻣـﺪاح‬ ‫در ﻣﺠﺎﻟﺲ و ﻛﻮي و ﺑﺮزن ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪4‬ـ ﺷﻌﺮ ﺣﻤﺎﺳﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ‪ :‬اﻳـﻦ اﺷـﻌﺎر ﻣﻨﻈﻮﻣـﻪﻫـﺎي ﺣﻤﺎﺳـﻲ ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ در آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ در زﻣﺮه ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺷﻌﺎري ﻛـﻪ‬ ‫در ﻣﻮرد ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ)ع(‪ ،‬اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ)ع( و ﻏﻴﺮه ﺳﺮوده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪5‬ـ ﺷﻌﺮ ﺷﻬﺎدت‪ :‬اﻳﻦ اﺷـﻌﺎر ﺑـﻪ ذﻛـﺮ ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ ﺷـﻬﺎدت اوﻟﻴـﺎي دﻳـﻦ ﻣﺜـﻞ اﻣـﺎم‬ ‫ﺣﺴﻴﻦ)ع( و ﻳﺎراﻧﺶ ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻮع ﺷﻌﺮ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ وﺻﻒ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺳـﺎﻳﺮ ﺷـﻬﺪا‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪6‬ـ ﻣﺮﺛﻴﻪ‪ :‬ﻣﺮﺛﻴﻪﻫﺎ در ﺷﻬﺎدت‪ ،‬رﻧﺞ‪ ،‬ﻣﺸﻘﺖ و ﻣﺼﺎﺋﺐ ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺳـﺮوده‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺮﺛﻴﻪ ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﺣﺰن اﻧﮕﻴﺰﺗـﺮ و ﺟﺎﻧـﺴﻮزﺗﺮ ﻣـﻲﭘـﺮدازد و از ذﻛـﺮ‬ ‫ﺟﺰﺋﻴﺎت اﺣﺘﺮاز ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ ﺷﻌﺮ ﻣﺮﺛﻴﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺟﻨﺒﻪ ﺳـﻮﮔﻮاري دارد‪).‬اﻗﺒـﺎل‪،‬‬ ‫‪(272 :1367‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ دﻳﻦ و ﺳﻮﮔﻮاري ﺑﺮ ﻫﻨﺮ ﺷـﻌﺮ در اﻳـﺮان ﺑﺎﻳـﺪ ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺮﺛﻴﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺷﻬﺎدﺗﻨﺎﻣﻪﻫﺎ و ﺗﻌﺰﻳﻪ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ از آﻏﺎز ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ و ﺳﺴﺖ ﺑﻮد و اﻳﻦ از ﻃﺒﻴﻌﺖ‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻮدن ﺳﻮﮔﻮاري ﺑﺮ ﻣﻲﺧﻴﺰد‪ .‬ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ اﻫﻞ ادب و ﺷﻌﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‬ ‫و ﺑﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ آﺛﺎر و اﺷﻌﺎر ﻣﺤﻜﻢ و ﺑﺮﺧﻮردار از ﺳﺒﻚ و ﺻﻨﺎﻋﺎت ادﺑﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻬـﺮام‬ ‫ﺑﻴﻀﺎﻳﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺷﻌﺮ در ﺗﻌﺰﻳﻪ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫ﺗﻌﺰﻳﻪ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻌﺮ ﺑﻮد و ﺷﻌﺮ ﺗﻌﺰﻳﻪ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻮد‪ ...‬ﺑـﻪ زﺑـﺎن ﻣـﺮدم ﺑـﻮدن از ﻃﺮﻓـﻲ‬ ‫ﺣﺴﻦ ﺗﻌﺰﻳﻪ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺷـﻌﺮ ﻧﻤـﺎﻳﺶ اﺳـﺖ و ﻧـﻪ ﻧﻤـﺎﻳﺶ ﺷـﻌﺮ و از ﻃﺮﻓـﻲ از‬ ‫ﺑﺪآوردهﻫﺎﻳﺶ زﻳﺮا در ادﺑﻴﺎت ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ ﺗﻌﺰﻳﻪ ﻫﺮﮔﺰ از ﻃﺮف ﺣﺎﺷـﻴﻪﭘـﺮدازان ادﺑﻴـﺎت ﺑـﻪ‬ ‫رﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل زﻣﻴﻨﻪ ﺷﻌﺮي ﺗﻌﺰﻳﻪ را رﺳﻢ ﻣﺮﺛﻴﻪﺳﺮاﻳﻲ ﻛـﻪ ﺣـﺪاﻗﻞ از‬ ‫ﻋﻬﺪ ﺻﻔﻮﻳﻪ ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ اﻳﺠﺎد ﻛﺮد و ﻣﻨﺎﺑﻊ داﺳﺘﺎﻧﻴﺶ را اﺳﺎﻃﻴﺮ و ﺣﻤﺎﺳﻪﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻛـﻪ‬ ‫از ﻃﺮﻳﻖ اﻧﻮاع ﻧﻘﺎﻟﻲﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻪ او رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲداد«‪).‬ﺑﻴﻀﺎﺋﻲ‪(133 :1344 ،‬‬ ‫ﺷﻌﺮ از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻲ ﺣﺎدﺛﻪ ﻛﺮﺑﻼ ﭼﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ و ﭼﻪ ﻛﻼﻣﻲ ﻫﻤﺪردي و‬

‫ﻫﻨﺮ در ﺳﻮﮔﻮاريﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ در اﻳﺮان ™ ‪157‬‬

‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﺮدم را در ﻣﺮاﺳﻢ ﺳﻮگ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺳﺎزد زﻳﺮا در ﺷﻌﺮ ﻧﻘـﺶﻫـﺎي ﺳـﺘﻤﮕﺮان و‬ ‫دﺷﻤﻨﺎن ﺑﺎ ﻗﺪرت و اﺳﺘﺤﻜﺎم ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ اﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﺣﺲ ﻧﻔﺮت و روﮔﺮداﻧﻲ از‬ ‫آﻧﻬﺎ را در ﻣﺮدم ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ ﺷﻌﺮ و ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻗﻀﺎوت اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺣﺲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﺮدم را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺘﻤﮕﺮان و اﺷـﻘﻴﺎ ﺑـﺮ اﻧﮕﻴـﺰد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺷـﻌﺮ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺣﺴﺎﺳﺎت اﻧﺰﺟﺎر آﻣﻴﺰ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل اﺷـﻘﻴﺎ و ﺳـﺘﻤﮕﺮان ﺗﻘﻮﻳـﺖ و‬ ‫ﭘﺎﻳﺪار ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺗﺠﻠﻲ اﻳﻦ اﻧﺰﺟﺎر در ﻗﺎﻟﺐ ﻧﻮﻋﻲ واﻛﻨﺶ ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﻣـﺬﻫﺒﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺟﻨﮕﻴﺪهاﻧﺪ ﺑﺮوز ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ دﻳﮕﺮي از اﺷﻌﺎر اﺛﺮﮔـﺬار را ذﻛـﺮ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬ ‫ﺷﻤﺮ در ﺗﻌﺰﻳﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﻦ ﺣﺴﻴﻦ را ﻣﻲﻛﺸﻢ رﺣﻤﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ در دﻟﻢ‬

‫ﻫﺮ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﺮﺳﺪ ﻧﻴﺎﻳﺪ ﻣﻦ ﺣﺴﻴﻦ را ﻗﺎﺗﻠﻢ‬

‫ﻫﻤﻴﻦ زﻣﺎن ﻣﻲﺑﺮم ﻣﻦ ﻛﻨﻮن ﺳﺮت ز ﺑﺪن‬

‫اﻳﺎ ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻲ ﻧﻮر ﭼﺸﻢ اﻫﻞ زﻣﻴﻦ‬

‫آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ اﻳﻦ ﺳﺒﻚ ﺷـﻌﺮ ﻣﻮﺟﺒـﺎت ﺑـﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ اﺣـﺴﺎﺳﺎت ﻣـﺮدم ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫ﺳﺘﻤﮕﺮان و دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺎﻧﺪان اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ)ع( ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ در ﺳﻮﮔﻮاريﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ‬ ‫ﻧﻮﺣﻪﺧﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﻓﺮدي‪ ،‬ﻫﻤﺴﺮاﻳﻲ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ آواز دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ اﺳﺖ و ﺑـﺎ ﺿـﺮبﻫـﺎ و‬ ‫آﻫﻨﮓﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻛﻮﺑﻴﺪن دﺳﺖﻫﺎ ﺑﺮ ﺳﻴﻨﻪ ﻳﺎ زﻧﺠﻴﺮ ﺑـﺮ ﺷـﺎﻧﻪ اﻧﺠـﺎم ﻣـﻲﮔﻴـﺮد در‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ آﻫﻨﮕﻴﻦ و ﻧﻮاﻳﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻛـﺎرﻛﺮد ﻣﻮﺳـﻴﻘﻲﺷﻨﺎﺳـﺎﻧﻪ و زﻳﺒـﺎﻳﻲﺷﻨﺎﺳـﺎﻧﻪ دارد‪.‬‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮان در ﻧﻮﺣﻪﻫﺎ و ﻧﻮاﻫﺎي دﺳﺘﻪﻫﺎي ﺳﻮﮔﻮار و ﻧﻤﺎﻳﺶﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻧﻮﻋﻲ‬ ‫ﻫﻤﺴﺮاﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺰان اﺛﺮﮔﺬاري ﻣﺮاﺳﻢ را ﻣـﻀﺎﻋﻒ ﻣـﻲﺳـﺎزد‪ .‬ورود اﺑـﺰار و ﻟـﻮازم‬ ‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ در ﻛﻠﻴﻪ آداب و رﺳﻮم اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﻌﺪ از اﺳﻼم اﻋﻢ از ﺳﻮﮔﻮاري ﻳﺎ ﺟﺸﻦﻫـﺎ ﻧﻬـﻲ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد وﻟﻲ روﻧﻖ آﻳﻴﻦﻫﺎي ﺳﻮﮔﻮاري و ﺗﻌﺰﻳﻪ در اﻳﺮان دوره ﻗﺎﺟﺎرﻳـﻪ زﻣﻴﻨـﻪ را ﺑـﺮاي‬ ‫ورود و اﺳﺘﻔﺎده از اﺑﺰارﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬دﻫﻞ‪ ،‬ﺳﻨﺞ‪ ،‬ﻛﺮﻧﺎ‪ ،‬ﻗﺮهﻧﻲ‪ ،‬ﺷـﻴﭙﻮر وﻏﻴـﺮه اﻣﻜـﺎنﭘـﺬﻳﺮ‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﺳﺘﺎد اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺻﺒﺎ ﻛﻪ از ﭘﻴﺸﺮوان ﻫﻨﺮ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻳﺮان اﺳﺖ ﻣﻲﻧﻮﻳـﺴﺪ‪:‬‬ ‫»ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺗﻌﺰﻳﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺎ را ﺣﻔﻆ ﻛﺮده‪ ،‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﻧﻤﻲداﻧﻢ ﭼﻪ ﭼﻴـﺰي در‬

‫‪ ™ 158‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫آﺗﻴﻪ ﺣﻔﻆ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺎ را ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد«)ﺻﺒﺎ‪ ،1336 ،‬ﺑﺪون ﺷﻤﺎره(‬

‫اﮔﺮ ﻃﺒﻞ ﺷﻬﺎدت ﻧﻮاﺧﺘﻪ ﻧﺸﻮد از ﻛﺠﺎ ﺑﺎﻳﺪ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺷﻬﻴﺪ ﺷﻬﺪ ﺷـﻬﺎدت ﻧﻮﺷـﻴﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﺎل و ﺷﻴﭙﻮرﭼﻲ ﺳﻜﻮت ﺻﺤﻨﻪ را ﭘﺮ ﻣـﻲﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ‪ ،‬ﻃﺒـﻞ و ﺳـﻨﺞ و ﺷـﻴﭙﻮر ورود‬ ‫ﻗﺎﺻﺪان را ﻛﻪ از ﺳﻤﺘﻲ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ را اﻋـﻼم ﻣـﻲﻧﻤﺎﻳـﺪ و ﻃﺒـﻞ و ﺷـﻴﭙﻮر آﻫﻨـﮓ‬ ‫ﻣﺨﺼﻮص دور زدن و ورود و ﺧﺮوج ﺷﺒﻴﻪﺧﻮاﻧﺎن را ﺑﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬آﻫﻨﮓ زﻳﺮ ﻃﺒﻞ ﺑﺮاي ﭘﺮ‬ ‫ﻛﺮدن ﻣﻜﺚﻫﺎ ﻳﺎ ﻧﺸﺎن دادن ﻣﻜﺚﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ ،‬اﮔﺮ از ﻛـﺎرﺑﺮد ﻣﻮﺳـﻴﻘﻲ در ﻣﻴـﺎدﻳﻦ‬ ‫ﺷﺒﻴﻪﺧﻮاﻧﻲ و ﺳﻮﮔﻮاري ﻏﻔﻠﺖ ﺷﻮد ﺣﺰﻳﻦ ﺧﻮاﻧﻲ و ﻣﻮﻳﻪﮔﺮي ﺑﺮ دل ﻧﻤﻲﻧﺸﻴﻨﺪ و ﺳـﻮز‬ ‫و ﮔﺪاز ﺗﺼﻨﻌﻲ ﺟﻠﻮه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪).‬ﻋﻨﺎﺻﺮي‪(10-27 :1366 ،‬‬ ‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و ﺳﺮودهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اوﻟﻴﺎ و اﺷـﻘﻴﺎ در ﺗﻌﺰﻳـﻪ و در‬ ‫دﺳﺘﻪﮔﺮداﻧﻲﻫﺎ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻧﻘﺶ‪ ،‬ﻣﻨﺰﻟﺖ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ زﻣـﺎﻧﻲ و ﻣﻜـﺎﻧﻲ‬ ‫آﻧﻬﺎ اﺳﺖ ﻣﺜﻼً ﺑﺮاي ﺣﺮ و ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺎس ﻛﻪ از دﻻوران ﺣﺎدﺛﻪ ﻛﺮﺑﻼ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣـﻲروﻧـﺪ‬ ‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و ﺷﻌﺮ ﺣﻤﺎﺳﻲ و ﺑﺮاي ﻋﻠﻲاﻛﺒﺮ و ﻗﺎﺳﻢ ﭼﻬﺎرﮔﺎه و ﺳﻪﮔـﺎه و اﺻـﻔﻬﺎن و ﺑـﺮاي‬ ‫اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ)ع( ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و ﻧﻮاﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ و ﺟﺪي ﻧﻮاﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎمﺧـﻮانﻫـﺎ ﺑﻴـﺸﺘﺮ‬ ‫آوازﻫﺎي ﺧﻮد را در ﻣﺎﻳﻪ ﻣﺘﻦ ﻣﺜﻞ ﭘﻨﺠﮕﺎه و ﻧﻮا ﻣـﻲﺧﻮاﻧﻨـﺪ‪ .‬در ﺳـﺆال و ﺟـﻮابﻫـﺎ)در‬ ‫ﺗﻌﺰﻳﻪ( ﺑﺎﻳﺪ آوازﻫﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﺜﻼًَ اﮔـﺮ اﻣـﺎم ﺣـﺴﻴﻦ ﺑـﺎ ﻋﺒـﺎس ﺳـﺆال و‬ ‫ﺟﻮاب دارد و اﻣﺎم)ع( ﺷﻮر ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ ﻋﺒﺎس ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻮر ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺧﻮانﻫﺎ اﻋـﻢ‬ ‫از ﺳﺮﻟﺸﮕﺮان و اﻓﺮاد و اﻣﺮا و اﺗﺒﺎع ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ و ﺑﺪون ﺗﺤﺮﻳـﺮ ﺷـﻌﺮﻫﺎي ﺧـﻮد را ﺑـﺎ‬

‫ﻫﻨﺮ در ﺳﻮﮔﻮاريﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ در اﻳﺮان ™ ‪159‬‬

‫آﻫﻨﮓ اﺷﺘﻠﻢ و ﭘﺮﺧﺶ ادا ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪) .‬ﻣﺴﺘﻮﻓﻲ‪(289 :1343 ،‬‬ ‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ در ﻛﻠﻴﻪ ﻣﺮاﺳﻢ ﺳﻮﮔﻮاري ﻧﻘﺸﻲ ﺑﻴﺶ از ﻳـﻚ ﭘـﺮ ﻛﻨﻨـﺪه ﺧـﻼء دارد‪ ،‬ﺟﻨﺒـﻪ‬ ‫ﺗﺰﻳﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎ ﺷﻜﻮه ﻛﻪ اﺻﻮات آن ﻳـﺎدآور ﻣﻮﺳـﻴﻘﻲ ﺟﻨﮕـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺟﻨﺒـﻪ ﺗﻘﻮﻳـﺖ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪﮔﻲ و ﻣﺤﺮك آن ﻳﻚ ﺣﺎﻟﺖ اﻟﻘـﺎﻳﻲ را در ﻣﺠﺮﻳـﺎن و ﺗﻤﺎﺷـﺎﮔﺮان ﺑﻮﺟـﻮد ﻣـﻲآورد‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺴﺮاﻳﻲ ﻧﻮﺣﻪ ﺧﻮاﻧﺎن از ﻳﻚ ﻃﺮف و ﻫﻢ ﺻﺪاﻳﻲ ﻛـﻮس و ﺷـﻴﭙﻮر و ﺳـﻨﺞ و ﻛﺮﻧـﺎ از‬ ‫ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻟﺤﻈﻪﻫﺎي اﻧﺪوهآور ﺟـﺪاﻳﻲ‪ ،‬ﺷﻜـﺴﺖ‪ ،‬ﺷـﻬﺎدت‪ ،‬رزم و اﺳـﺎرت را ﻣﺠـﺴﻢ‬ ‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺗﻘﻮﻳﺖ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻣﺮدم ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﻣﻈﻠـﻮﻣﻴﻦ و ﺑـﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ‬ ‫ﺣﺲ ﻛﻴﻨﻪ و اﻧﺘﻘﺎم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻇﺎﻟﻤﻴﻦ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺳـﺨﻦ دﻳﮕـﺮ ﻣﺮﺛﻴـﻪﺳـﺮاﻳﺎن و‬ ‫ﺗﻌﺰﻳﻪ ﻧﻮﻳﺴﺎن ﻓﻘﻂ ﻫﻢ ﺧﻮد را ﻣﺼﺮوف ﺳﺮودن ﺷـﻌﺮ ﻧﻜـﺮدهاﻧـﺪ ﺑﻠﻜـﻪ ﺑـﻪ ﺣﻴﻠـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ و زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ آن ﻫﻢ ﺗﻮﺟـﻪ ﻧﻤـﻮدهاﻧـﺪ‪ .‬دﺳـﺘﻪﻫـﺎي ﻧﻮازﻧـﺪه در آﻳـﻴﻦﻫـﺎي‬ ‫ﺳﻮﮔﻮاري ‪ 3‬ﺗﺎ ‪ 5‬ﻧﻔـﺮ و ﮔـﺎه ﺑﻴـﺸﺘﺮ ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺳـﺎزﻫﺎ و ادوات ﻣﻮﺳـﻴﻘﻲ ﺧﺎﺻـﻲ را‬ ‫ﻣﻲﻧﻮازﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ادوات ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ در دﺳﺘﻪﺟﺎت ﺳﻴﻨﻪزﻧﻲ و زﻧﺠﻴﺮزﻧـﻲ ﻣﺤـﺪود اﺳـﺖ و‬ ‫ﻋﻤﺪﺗﺎً از رﻳﺘﻢ و آﻫﻨﮓ ﻳﻜﻨـﻮاﺧﺘﻲ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ در ﺗﻌﺰﻳـﻪ ادوات و‬ ‫دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺘﻌﺪد و ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ آوازﻫﺎ و دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻪ در ﻣﺮاﺳـﻢ ﺳـﻮﮔﻮاري اﻋـﻢ از دﺳـﺘﻪ‬ ‫ﮔﺮداﻧﻲﻫﺎ و ﺗﻌﺰﻳﻪ ﺑﻜﺎر ﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع و اﺷﺨﺎص ﻣﻨﻄﺒـﻖ ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻛـﺎرﻛﺮد‬ ‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و آﻫﻨﮓ در ﻣﺮاﺳﻢ ﺳﻮﮔﻮاري را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪﺷﺮح زﻳﺮ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار داد‪:‬‬ ‫ﻫﺮ آﻫﻨﮓ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺗﺴﻠﻴﻢ آن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و از آن ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ اﺛﺮ ﻣﻔﻴـﺪ‬ ‫و ﻣﻀﺎﻋﻒ ﻛﻨﻨﺪه اﻋﻤﺎل ﺑﺠﺎ ﻣﻲﮔﺬارد و ﻓﺮد را واﻣﻲدارد ﺗﺎ ﺧـﻮد را در اﺧﺘﻴـﺎر او ﻗـﺮار‬ ‫دﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻮرد ﻣﺠﺮﻳﺎن ﻣﺮاﺳﻢ ﺳﻮﮔﻮاري ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد ﺑﻠﻜﻪ ﺣـﻀﺎر‬ ‫و ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮان ﻣﺮاﺳﻢ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺧﻮد ﻫﻤﺮاه ﻣﻲﺳﺎزد و ﺣﺮﻛـﺎت و ذﻫـﻦ آﻧﻬـﺎ را رﻫﺒـﺮي و‬ ‫ﻣﻨﻈﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬واﻗﻌﻴﺖ دﻳﮕﺮ در اﻳﻦ ﻣﻮرد آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻓﺮاد ﺷﺮﻛﺖﻛﻨﻨـﺪه در ﻣﺮاﺳـﻢ‬ ‫ﺧﻮد را ﺗﺴﻠﻴﻢ آﻫﻨﮓ و رﻳﺘﻢ ﻧﻮاﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻧﻨﻤﺎﻳﻨﺪ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﻲﻗـﺮاري و ﻧﺎﺑـﺴﺎﻣﺎﻧﻲ در رﻓﺘـﺎر‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي ﺧـﺮوج آﻧﻬـﺎ از ﻣﺮاﺳـﻢ ﻛـﻪ ﻋﻤـﺪﺗﺎً ﻧـﺎﻣﻄﺒﻮع ﺗﻠﻘـﻲ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدد ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪن در ﻣﻘﺎﺑﻞ رﻳﺘﻢ و آﻫﻨﮓ ﻧﻮﻋﻲ ﻫﻤﺮاﻫﻲ‬ ‫ﺗﻮأم ﺑﺎ ﻟﺬت و ﺧﻮﺷﻲ را در ﻓﺮد ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲآورد ﻛﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ آن ﻛـﺎﻣﻼً ﻗﺎﺑـﻞ ﺗـﺸﺨﻴﺺ و‬

‫‪ ™ 160‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫درك اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻴﺰان ﺗﺴﻠﻴﻢﭘﺬﻳﺮي در ﻣﺮاﺳﻢ در اﻋﻤﺎل و رﻓﺘﺎر ﻋﺎﻃﻔﻲ و ﭘـﺮ ﺷـﻔﻘﺖ اﻓـﺮاد ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻃﺮاﻓﻴﺎن و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﻨﺠﻴﺪﮔﻲ در رﻓﺘﺎر آﻧﻬﺎ ﭘﺲ از ﺷـﺮﻛﺖ و ﻳـﺎ ﺣـﻴﻦ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ در ﻣﺮاﺳﻢ دﻳﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺣﺘـﻲ ﮔـﺎه ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﻣﻴـﺰان اﺛﺮﭘـﺬﻳﺮي در ﺑـﺮوز‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺧﺸﻮﻧﺖآﻣﻴﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺗﺠﻠﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ آﻫﻨﮓ و رﻳﺘﻢ در ﻣﺮاﺳـﻢ ﺑـﻪ دو ﻃﺮﻳـﻖ ﺑـﺮ روي‬ ‫اﻓﺮاد اﺛﺮ ﻣﻲﮔﺬارد‪ :‬اول‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮي ﻛﻪ ﻓﺮد از ﺑﻴﺮون و از ﻃﺮﻳﻖ ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎ اﺷﺨﺎﺻﻲ ﻛـﻪ در‬ ‫ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪ .‬دوم‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮي اﺳـﺖ ﻛـﻪ از درون و از ﻃﺮﻳـﻖ اﻧﮕﻴـﺰه ﻓـﺮد‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﺴﻠﻴﻢ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻘﺮرات ﻣﻘﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه آﻫﻨﮓ از اﻋﻤﺎق وﺟﻮدش ﻛـﻪ ﻫﻤـﺎن اﻳﻤـﺎن و‬ ‫اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻛﺎرﻛﺮد ﻣﺮاﺳﻢ اﺳﺖ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﺛﺮ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و رﻳﺘﻢ در ﺣﺮﻛﺎت ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ و ﺗﻘﻮﻳﺖ اﻧـﺮژي ﻓـﺮد ﺑـﺮاي ﻣـﺸﺎرﻛﺖ در‬ ‫ﻣﺮاﺳﻢ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد اﺣﺴﺎس ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ اﻳـﻦ دﻟﻴـﻞ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در‬ ‫روزﻫﺎي ﺗﺎﺳﻮﻋﺎ و ﻋﺎﺷﻮرا اﻓﺮاد ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪه در ﻫﻴﺌﺘﻬﺎي ﺳﻮﮔﻮاري ﮔﺎه ﺗﺎ ‪ 12‬ﺷـﺐ در‬ ‫ﻣﺮاﺳﻢ ﻓﻌﺎﻻﻧﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و اﺣﺴﺎس ﻛﻤﺒـﻮد اﻧـﺮژي ﻧﻤـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﻣـﺸﺎرﻛﺖ دﺳـﺘﻪ‬ ‫ﺟﻤﻌﻲ‪ ،‬ﻫﺪف و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﺮاﺳﻢ‪ ،‬ﻧﻮﺣﻪﻫﺎ‪،‬ﻧﻮاﻫﺎ و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻓﺮد را ﻛـﺎﻣﻼً ﺗـﺴﻠﻴﻢ ﺷـﺮاﻳﻂ و‬ ‫اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﺣﺴﺎس ﺧﺴﺘﮕﻲ و ﺿـﻌﻒ ﻧﻤـﻲﻛﻨـﺪ ﺑﻠﻜـﻪ‬ ‫اﺣﺴﺎس ﻟﺬت و ﺧﻮﺷﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ او دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬ ‫ﻣﺬﻫﺐ ﻧﻘﺶ ﻣﺆﺛﺮي در ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻫﻨﺮي ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‪ ،‬ﻧﻘﺎﺷـﻲ و ﺣﺮﻛـﺎت‬ ‫ﻣﻮزون دارد‪ .‬ارﺗﺒﺎط ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺑﺴﻴﺎر در ﻫﻢ ﺗﻨﻴﺪه و اﻧﻔﻜﺎك ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان از ﻃﺮﻳﻖ ﻫﺮ ﻛﺪام ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ و ﺷﻨﺎﺧﺖ دﻳﮕﺮي ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬در واﻗـﻊ‬ ‫ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻫﻨﺮي و ﻛﺎرﺑﺮد ﺻﺤﻴﺢ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻔـﺎﻫﻴﻢ ﻣـﺬﻫﺒﻲ را ﺑـﺎ درﺟـﺔ‬ ‫اﺛﺮﮔﺬاري ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﭘﺎﻳﺎﺗﺮي ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در ﺗﻌﺰﻳﻪ و ﻋﺰاداريﻫﺎ‪ ،‬ﻫـﺮ‬ ‫ﻛﺪام از ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻓﻮق‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﺎص ﺧﻮد را دارﻧﺪ و ﺑﻪ ﻟﺤـﺎظ ﻣﻌﻨـﺎ ﺷﻨﺎﺳـﻲ‪ ،‬ﺑﺨـﺶ‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ را ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ در ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ﻫﻨﺮي اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﻨـﺪ‪ .‬رﺳـﺎﻧﻪ ﺻـﺪا و‬

‫ﻫﻨﺮ در ﺳﻮﮔﻮاريﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ در اﻳﺮان ™ ‪161‬‬

‫ﺳﻴﻤﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﻇﺮﻓﻴﺖﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه ﭘﺪﻳﺪهﻫـﺎي ﻫﻨـﺮي در ﭘﻴـﺎمرﺳـﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺒﻠﻴـﻎ و اﺷـﺎﻋﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺑﺎورﻫﺎي اﻳﻤﺎﻧﻲ ﻣﺮدم ﻧﻘﺶ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮدي اﻳﻔﺎ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ™ 162‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫‪1‬ـ آﻏﺪاﺷﻠﻮ‪ ،‬آﻳﺪﻳﻦ)‪ (1356‬ﻫﻨﺮ اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﺎ اﻟﻬﺎم از ﻋﻘﺎﻳﺪ دﻳﻨـﻲ و ﻣـﺬﻫﺒﻲ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪:‬‬ ‫ﺑﻨﻴﺎد اﺣﻤﺪي‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﺑﺨﺘﻴﺎر‪ ،‬ﻻﻟﻪ )‪ (1356‬ﻫﻨﺮ اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﺎ اﻟﻬﺎم از ﻋﻘﺎﻳﺪ دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺑﻨﻴﺎد اﺣﻤﺪي‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﺑﻴﻀﺎﺋﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺮام )‪ (1344‬ﻧﻤﺎﻳﺶ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻛﺎوﻳﺎن‪.‬‬ ‫‪4‬ـ ﺟﻲ‪ ،‬اچ‪ ،‬آﺑﺮاﻫﺎﻣﺰ )‪ (1364‬ﻣﺒﺎﻧﻲ و رﺷﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳـﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﺣـﺴﻦﭘﻮﻳـﺎن‪،‬‬ ‫ﺗﻬﺮان‪ :‬ﭼﺎﭘﺨﺶ‪.‬‬ ‫‪5‬ـ ﺻﺒﺎ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ)‪ (1336‬ﻣﺠﻠﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎره وﻳﮋه‪.‬‬ ‫‪6‬ـ ﻋﻨﺎﺻﺮي‪ ،‬ﺟﺎﺑﺮ)‪» (1367‬ﻛﺎرﺑﺮد آﻻت و ادوات ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ«‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ آﻫﻨﮓ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪.1‬‬ ‫‪7‬ـ ﻣﺴﺘﻮﻓﻲ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ )‪ (1343‬ﺷﺮح زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻣﻦ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ زوار‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﻗﺘﺼﺎدي در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ رﺋﻮف ﻣﺮادي‬

‫‪1‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬ ‫ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﻗﻠﻤﺮو و درازاي ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ در اﻳـﺮان ﺑﺎﻋـﺚ ﺷـﺪه اﻳـﻦ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در ﺗﻨﻈﻴﻢ رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ـ اﻗﺘﺼﺎدي و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺟﻤﻌـﻲ و اﻧـﺴﺠﺎم و‬ ‫ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي رﻓﺘﺎري ﻣﺮدم از ﺟﻤﻠﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي )ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺎدﻟـﻪ و ﻣـﺼﺮف( و‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اراﺋﻪ راﻫﻜﺎر ﺑﻪ ﻣﺮدم در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ دﺷﻮاريﻫﺎ و ﻣﺸﻜﻼت و ﻣﺼﺎﺋﺐ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻪ ﺑﺎرزﺗﺮﻳﻦ ﺟﻠﻮهي آن‬ ‫ﻛﺎر و ﻋﻨﺎﺻﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣ‪‬ﺜَﻞﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺿـﺮباﻟﻤﺜـﻞﻫـﺎ و اﺷـﻌﺎر اﺳـﺖ در دو‬ ‫ﻗﺎﻟﺐ ﺑﻮﻣﻲ‪ /‬ﻧﺎﺣﻴﻪاي و ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎه ﻋﻤﻴﻖﺗﺮ ﺑـﻪ ﻋﻨﺎﺻـﺮ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻧﮕﺎه اﻳﺮاﻧﻴﺎن در ﻃﻮل ﺗـﺎرﻳﺦ ﺑـﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎي‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﻠﻴﺪواژهﻫﺎ‪ :‬ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬رﻓﺘﺎرﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻫﻮﻳـﺖ ﮔﺮوﻫـﻲ‪ ،‬ﻗﺎﻟـﺐﻫـﺎي‬ ‫ﺑﻮﻣﻲ و ﻗﻮﻣﻴﺘﻲ‬

‫‪ .1‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ارﺷﺪ واﺣﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺻﺪا و ﺳﻴﻤﺎ‬

‫‪ ™ 164‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﻗﺘﺼﺎدي در ﻗﺎﻟﺐ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺎدﻟﻪ‪ ،‬ﺗﻮزﻳﻊ و ﻣﺼﺮف ﻛﺎﻻ‪ ،‬ﻣﻔـﺎﻫﻴﻤﻲ ﻧﻴـﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺘﻮان ﻣﻨﺸﺄ ﭘﻴﺪاﻳﺶ آﻧﻬﺎ را در ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸﺮ ﺑﻪ دﻗﺖ اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻋﻠﻢ اﻗﺘـﺼﺎد در ﺟﻬـﺖ‬ ‫اﻳﺠﺎد ﭼﺎرﭼﻮب ﻳﺎ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ اﻳﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﺗﻮﺳﻂ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي آدام اﺳﻤﻴﺖ و در‬ ‫ﻛﺘﺎب ﻣﻌﺮوف وي ﺑﻪ ﻧﺎم ﺛﺮوت ﻣﻠﻞ در ﺳﺎل ‪ 1776‬ﻣﻴﻼدي ﺑﻪ دﻧﻴﺎي ﻋﻠﻢ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷـﺪ و‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﭘﺎﻳﻪﮔﺬاري ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻗﺮنﻫﺎ ﭘﻴﺶ از آدام اﺳﻤﻴﺖ ﻓﻼﺳﻔﻪاي ﭼﻮن‬ ‫اﻓﻼﻃﻮن و ارﺳﻄﻮ ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻲ در ﺑﺎب ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت اﻗﺘﺼﺎدي ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﺟـﺴﺘﻪ و ﮔﺮﻳﺨﺘـﻪ‬ ‫ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﮕﺎه ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻪ ﻣﺆﻟﻔﻪﻫـﺎي اﻗﺘـﺼﺎدي ﭼـﻪ در ﺳـﻄﺢ ﺧُـﺮد ) ﻋﺮﺿـﻪ‪ ،‬ﺗﻘﺎﺿـﺎ‪ ،‬رﻓﺘـﺎر‬ ‫ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪه و‪ (...‬و ﭼﻪ در ﺳﻄﺢ ﻛﻼن )درآﻣﺪ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﭘﻮﻟﻲ و ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺗـﻮرم و‬ ‫‪ (...‬ﺑﺮداﺷﺖ ﺻﺤﻴﺢ از ﺑﺴﺘﺮ و ﻇﺮف روﻳﺪاد اﻳﻦ ﻣﺆﻟﻔـﻪﻫـﺎ ﻛـﻪ ﻫﻤـﺎن اﺟﺘﻤـﺎع اﺳـﺖ را‬ ‫ﻣﻲﻃﻠﺒﺪ‪ .‬ﺟﺎﻣﻌﻪ و رﻓﺘﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﭘﻮﻳﺎ‪ ،‬ﻣـﻮروث‬ ‫ﺗﺤﻮﻻﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن آن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﺎﻇﺮ‪ ،‬ﺷﺎﻫﺪ و ﻋﺎﻣﻞ آن ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي را ﺗﺪوﻳﻦ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫـﺎي اﻗﺘـﺼﺎدي را در‬ ‫ﻗﺎﻟﺐ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﻳﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺗﺪوﻳﻦ و اﺟﺮا ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ‪ ،‬ﻧﺎدﻳـﺪه ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﻓﺮﻫﻨـﮓ و ﻋﻨﺎﺻـﺮ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ از اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ آن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺎﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴـﺮات اﻗﺘـﺼﺎدي‬ ‫ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت در ﻗﺎﻟﺐ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ دﻳﺪ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت‪ ،‬ﻧﮕـﺮش ﻏﺎﻟـﺐ‬ ‫آن اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺮي ﺑﺲ دﺷﻮار و ﭘﺮﭼﺎﻟﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻬﺘﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ و اﺟـﺰاي ﺗـﺸﻜﻴﻞ‬ ‫دﻫﻨﺪه آن ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺑﻬﺘﺮ و دﻗﻴﻖﺗﺮي را از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در اﻗﺘﺼﺎد و ﻛـﺴﺐ و ﻛـﺎر ﺑـﻪ‬ ‫دﻧﺒﺎل آﻧﻴﻢ ﺑﺪﺳﺖ آورﻳﻢ؛ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻳﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣـﺮدم ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﺗﺎرﻳﺨﭽـﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﻳـﻚ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻛﻠﻴﺪﻫﺎي ارزﻧﺪهاي را از ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮﻻت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻧﮕﺎه ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﻃﻮل ﺗـﺎرﻳﺦ‬ ‫ﺗﺎﻛﻨﻮن و در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﻛﺎر و ﺗـﻼش‪ ،‬ﻫﻨـﺮ‪ ،‬ﻋﻠـﻢاﻧـﺪوزي و داﻧـﺶ‪،‬‬ ‫ﺛﺮوت‪ ،‬ﺻﻠﺢﻃﻠﺒﻲ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ‪ ،‬اﻣﻴﺪ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﻮي و ‪ ...‬اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﻮﺿﻮع ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم و ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ ﻃﻮر اﺧﺺ‬ ‫اﺑﺘﺪا ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺟﻠﻮهﻫﺎي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه از ﻛﺎر و ﻋﻨﺎﺻﺮ واﺑـﺴﺘﻪ ﺑـﻪ آن را در ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﺗـﻮده‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﻗﺘﺼﺎدي در ﻓﺮﻫﻨﮓﻋﺎﻣﻪ ™ ‪165‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻮد؛ ﺳﻴﺮ ﺣﺮﻛﺖ از ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺪوي ﺑﻪ ﺳﻮي ﺟﻮاﻣﻊ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻳﺎﻓﺘﻪﺗـﺮ)روﺳـﺘﺎﻫﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﺑﺎرزﺗﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ از اﺟﺘﻤﺎع ﻛﻮﭼﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻳﺎﻓﺘﻪ( ﺗﺤـﻮﻻت اﻗﺘـﺼﺎدي و اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ را در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان اﻳﺠﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺠﻮم ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎن و ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬ ‫ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻛﺸﺎورزي اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ ﭼﻮن ﻣﺒﺎدﻟﻪ و دادوﺳﺘﺪ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬ ‫ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ در زﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ اﻣﺮاي اﺳﻼﻣﻲ و ﺟﺎري ﺷﺪن ﺷـﺮﻳﻌﺖ در ﺑـﺴﻴﺎري‬ ‫از روﻧﺪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ـ اﻗﺘـﺼﺎدي‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣـﺖ اﻳﻠﺨﺎﻧـﺎن ﻣﻐـﻮل ﺑـﺎ اﻗﺘـﺼﺎدي ﻣﺘﻜـﻲ ﺑـﺮ‬ ‫داﻣﭙﺮوري‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻠﻮكاﻟﻄﻮاﻳﻔﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ اﻳﺮان در ﻃﻮل ﻗﺮنﻫﺎي ﻣﺘﻤﺎدي و ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬ ‫و ﺗﺤﻮﻻت ﻧﺎﺷﻲ از ﻧﮕﺮشﻫﺎي وارداﺗﻲ‪ ،‬ﺑﻪﺧﺼﻮص در اواﺧﺮ دورة ﻗﺎﺟﺎرﻳﻪ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﻮﺑﻪي ﺧﻮد در ﻧﺤﻮه ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر و ﻣﻌﻴﺸﺖ اﻳﺮاﻧﻴﺎن در ﻃﻮل اﻋﺼﺎر و ﻗﺮون ﻣﺆﺛﺮ ﺑـﻮده‬ ‫و ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر و اﻣﺮار ﻣﻌﺎش را ﺗﻐﻴﻴﺮ داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻳﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان روشﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺸﺘﺮك و راﻳـﺞ ﺑـﻴﻦ ﮔﺮوﻫـﻲ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻫﻮﻳﺖ ﮔﺮوﻫﻲ‪ 1‬از ﻃﺮﻳﻖ ﺳﻦ‪ ،‬ﺟـﻨﺲ‪ ،‬اﺧـﻼق‪ ،‬ﻛـﺎر و ﭘﻴـﺸﻪ‪،‬‬ ‫ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻪي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ وﺿﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ـ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻣﻮارد ﻣـﺸﺎﺑﻪ‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ ﻃﻮريﻛﻪ در ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ﻳﻜﻲ از ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﻬـﻢ‬ ‫در ﺣﻮزة اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪ .‬اﺧﻴﺮاً ﺷﺎﺧﻪاي از ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳـﻲ ﺑـﻪ ﻧـﺎم‬ ‫اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ اﻗﺘﺼﺎدي‪ 2‬اﻳﺠﺎد ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﭘﺪﻳـﺪهﻫـﺎي اﻗﺘـﺼﺎدي‬ ‫ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﭘﺮدازد‪.‬‬ ‫روش ﺗﺤﻘﻴﻖ در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪاي و اﺳﻨﺎدي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ در اﻳﺮان‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻬﻦ و ﻫﺰاران ﺳﺎﻟﻪ اﻳﺮان ﺷﺎﻫﺪ ﺗﻀﺎرب و ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﺮﻫﻨـﮓﻫـﺎ و آراي ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬ ‫ﺑﻮده و اﻳﻦ رﻓﺖ و آﻣﺪ اﻗﻮام و ﺑﻪ ﺗﺒـﻊ آن آﻣﻴـﺰش اﻓﻜـﺎر‪ ،‬ﺳـﻨﺖﻫـﺎي ﻣﺘﻔـﺎوت و ﮔـﺎه‬

‫‪1. group identity‬‬ ‫‪2. anthropology economic‬‬

‫‪ ™ 166‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻣﺘﻀﺎدي را ﺑﻪ وﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻋﻤﻴﻖ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي داﻧﺶ ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬ ‫ﻋﺎﻣﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﺳﻴﺮ ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎرﻳﺨﻲ را از ﻣﻨﻈﺮي ﻣﺘﻔـﺎوت ﻧﮕﺮﻳـﺴﺖ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻋﺎﻣـﻪ‬ ‫ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻜﺘﻮﺑﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺗﺤﺮﻳﻒ و ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﻳﻲ در آﻧﻬﺎ وﺟﻮد داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ ﺳﻴ‪‬ﺎل ﻛﻪ در ﺳﻄﺢ ﺗﻮده اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي‬ ‫ﺑﻜﺮ و ﺟﺪﻳﺪي را در ﻻﻳﻪﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻳﻦ ﻣﺮز و ﺑﻮم ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮر ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﻜﺎﻳﺖﻫﺎي ﺷـﻔﺎﻫﻲ )ﻗـﺼﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ(‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و ﭘـﺎﻳﻜﻮﺑﻲﻫـﺎ ﺑﻴـﺎن ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر را ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﻨﺖﻫﺎﻳﻲ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪،‬‬ ‫ﺳﻪ ﻧﻮع ﺳﻨﺖ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮ ﺷﻤﺮد و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮد‪:‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﻗﺘﺼﺎدي در ﻓﺮﻫﻨﮓﻋﺎﻣﻪ ™ ‪167‬‬

‫اﻟﻒ( ﺳﻨﺖﻫﺎي ﻣﺎدي‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آﺛﺎر‪ ،‬اﺷﻴﺎء‪ ،‬ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺑﻨﺎﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ب( ﺳﻨﺖﻫﺎي رﻓﺘﺎري‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻴﺎن ﻋﺪه زﻳﺎدي از اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﻣـﺸﺘﺮك اﺳـﺖ و‬ ‫ﻧﻮﻋﻲ ﻓﺸﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮاي اﺟﺮا و ﻋﻤﻞ ﻛﺮدن ﺑﻪ آن وﺟـﻮد دارد‪).‬از ﺟﻤﻠـﻪ ﺳـﻨﺖﻫـﺎي‬ ‫رﻓﺘﺎري ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ »ﻋﺮف« اﺷﺎره ﻛﺮد(‬ ‫پ( ﺳﻨﺖﻫﺎي ﮔﻔﺘﺎري‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﻨﺖﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻗﺎﻟﺐ ﻛﻠﻤﺎت و ﺟﻤـﻼت اﻇﻬـﺎر ﻣـﻲﺷـﻮد‪).‬ادﺑﻴـﺎت‬ ‫ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ(‬ ‫رﻳﺸﻪ و اﺻﻞ ﺳﻨﺖﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ را در اﻳﺮان ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ دو ﻗﺴﻤﺖ ﻋﻤﺪه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ اﻓﻜﺎر و اﻋﺘﻘﺎدات ﺑـﻮﻣﻲ ﻛـﻪ در ﻧﺘﻴﺠـﻪ آزﻣـﺎﻳﺶ روزاﻧـﻪ‪ ،‬ﺧـﺎﻧﻮادﮔﻲ‪ ،‬ﻣـﺬﻫﺒﻲ و‬ ‫اﻧﻔﺮادي از ﺟﻤﻠﻪ ﻳﺎدﮔﺎرﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻧﮋاد ﻫﻨـﺪ و اﻳﺮاﻧـﻲ ﻫـﺴﺘﻨﺪ و در اﻳـﻦ ﺳـﺮزﻣﻴﻦ ﺟـﺎ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ اﻋﺘﻘﺎدات و ﺳﻨﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از اﻗﻮام و ﻣﻠﻞ دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻮﻧﺎﻧﻴـﺎن‪ ،‬روﻣﻴـﺎن و اﻋـﺮاب‬ ‫وارد اﻳﺮان ﮔﺮدﻳﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻲآﻧﻜﻪ در ﺻﺪد ﻧﻘﺪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﻮارد ﻳﺎد ﺷﺪه ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺳـﻨﺖﻫـﺎي وارد ﺷـﺪه از‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ اﻗﻮام ﺑﺎﺷﻴﻢ ﺑﺎﻳﺪ اذﻋﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻃﻴـﻒ ﮔـﺴﺘﺮده و رﻳـﺸﻪداري از ﻣﺆﻟﻔـﻪﻫـﺎي‬ ‫دروﻧﻲ و ﺑﻴﺮوﻧﻲ‪ ،‬ﮔﻨﺠﻴﻨﻪاي از اﻓﻜﺎر و ﺳﻨﻦ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭘﺲ از اﺳـﻼم‪،‬‬ ‫ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ در ﻃﻮل ﻗﺮنﻫﺎ و ﺑﺴﺘﻪ ﺑـﻪ ﻣـﺪت‪ ،‬ﻗـﺪرت‪ ،‬ﻗﻠﻤـﺮو‪،‬‬ ‫ﻧﻔﻮذ و اﺻﺎﻟﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻗﻮام ﺣﺎﻛﻢ‪ ،‬ﺗـﺎرﻳﺦ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ اﻳـﺮان ﺑﺮﮔـﻲ ﺟﺪﻳـﺪ از‬ ‫ﺳﻨﻦ‪ ،‬آداب و رﺳﻮم را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﻪ رﺷﺘﻪ ﺗﺤﺮﻳﺮ در آورد و اﻳﻦ ﺗﻨﻮع ﻛﻢ ﻧﻈﻴـﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻋﻤﻮﻣﺎً و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ﺧﺼﻮﺻﺎً را ﺟﺬاب و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل دﺷﻮار‬

‫‪ ™ 168‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه در ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ آب و ﻫﻮاﻳﻲ اﻗﻠﻴﻤﻲ و ژﺋﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻚ ﻫـﺮ‬ ‫ﻳﻚ از ﻧﻮاﺣﻲ اﻳﺮان ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ﻛﺎر و ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎي اﻗﺘـﺼﺎدي ﺗـﺄﺛﻴﺮ‬ ‫ﺑﻪﺳﺰاﻳﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؛ زﻧﺪﮔﻲ در ﻧﻮاﺣﻲ ﮔﺮم و ﺧﺸﻚ ﻛﻮﻳﺮﻫﺎي ﻣﺮﻛﺰي اﻳﺮان‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‬ ‫ﻣﺘﻜﻲ ﺑﺮ ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﻳﻲ و اﺳﺘﻔﺎدهي ﺑﻬﻴﻨﻪ از ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻻزم ﺑـﺮاي ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎي ﻛـﺸﺎورزي و‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﻗﺘﺼﺎدي در ﻓﺮﻫﻨﮓﻋﺎﻣﻪ ™ ‪169‬‬

‫داﻣﭙﺮوري را ﺷﻜﻞ داده اﺳﺖ ﻳﺎ ﻣﻌﻤﺎري ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮدي ﻛﻪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ اﻗﺘﻀﺎﺋﺎت ﺟﻮي‬ ‫ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬روشﻫـﺎي ﺑﻬـﺮهﺟـﻮﻳﻲ از آبﻫـﺎي زﻣﻴﻨـﻲ ﻛـﻪ ﻣـﺼﺪاق آن وﺟـﻮد‬ ‫ﻗﻨﺎتﻫﺎي ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﻮﻳﺮي اﺳﺖ از ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮارد اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺸﺎﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﻣﻲﺗـﻮان در ﺳـﺎﻳﺮ‬ ‫ﻣﻨﺎﻃﻖ اﻳﺮان ﻫﻢ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد؛ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬ﺟﻨﮕﻠﺪاري‪ ،‬داﻣﺪاري و ﺻﻴﺪ و‬ ‫ﻣﺎﻫﻴﮕﻴﺮي در ﺷـﻤﺎل اﻳـﺮان‪ ،‬ﻛـﺸﺎورزي )دﻳـﻢ و آﺑـﻲ( و داﻣﭙـﺮوري در ﻏـﺮب ﻛـﺸﻮر‪،‬‬ ‫ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬داﻣﭙﺮوري‪ ،‬زﻧﺒﻮرداري در ﺷﻤﺎل ﻏﺮب ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺻﻴﺪ و ﻣﺎﻫﻴﮕﻴﺮي در ﺟﻨﻮب و‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﺒﺎدﻟﻪ و دادوﺳﺘﺪ در ﺷﻬﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﻃﻌﻲ از ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ‬ ‫اﻳﺮان ﺑﻮدهاﻧـﺪ از ﺟﻤﻠـﻪ ﻣـﻮاردي ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺗـﺄﺛﻴﺮات آب و ﻫـﻮاﻳﻲ و ﻧﻴـﺰ ﺳﻴﺎﺳـﻲ ـ‬ ‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ را ﺑﺮ ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي روﻧﺪﻫﺎي ﻧﺤﻮه ﻣﻌﻴﺸﺖ و ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر‪ ،‬ﺗﺄﺋﻴﺪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﺳﺘﺎد ﺳﻴﺪاﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ اﻧﺠـﻮي ﺷـﻴﺮازي در ﻛﺘـﺎب ﮔـﺬري و ﻧﻈـﺮي در‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ را ﺑـﺮ ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﻛـﺎر و وﺳـﺎﻳﻞ ﻣﻌﻴـﺸﺖ ﻣـﺮدم‬ ‫ﺑﺮﺷﻤﺮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻛﺎر در روﺳﺘﺎ‬ ‫اﻟﻒ( ﺧﻮراك و ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪيﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‬ ‫‪1‬ـ ﻛﺸﺎورزي ﺷﺎﻣﻞ ﺷﺨﻢزﻧﻲ‪ ،‬ﻛﺮتﺑﻨﺪي‪ ،‬ﻛـﺸﺖ‪ ،‬ﻏـﻼت‪ ،‬ﺣﺒﻮﺑـﺎت‪ ،‬ﺳـﺒﺰﻳﺠﺎت و‬ ‫ﻏﻴﺮه‪ ،‬وﺳﺎﻳﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬ﻃﺮز ﻧﮕﻬﺪاري زﻣﻴﻦ و ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬آﻓـﺎت‬ ‫و ﻧﺒﺎﺗﺎت‪ ،‬ﻃﺮز ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮل‪ ،‬ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﺮ و ﺣﻖ ﻣﺰد‪ ،‬ﻋﻘﺎﻳﺪ و ﺟﺸﻦﻫـﺎ‬ ‫و ﻣﺮاﺳﻢ ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺸﺖ ﻳﺎ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزي‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﺑﺎﻏﺪاري‪ ،‬ﭘﺮورش ﻣﻴﻮه ﺷﺎﻣﻞ‪ :‬ﻗﻠﻢزﻧـﻲ‪ ،‬ﭘﻴﻮﻧـﺪ زدن‪ ،‬ﺑـﺎرور ﻧﻤـﻮدن درﺧـﺖﻫـﺎ‪،‬‬ ‫ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻴﻮهﭼﻴﻨﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺪف از ﻛﺎﺷﺖ درﺧﺖ )ﺑﻬﺮهﺑـﺮداري از ﻣﻴـﻮه‬ ‫ﻳﺎ ﭼﻮب آن(‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﮔﻞﻛﺎري و ﭘﺮورش ﮔﻞ‬ ‫‪4‬ـ آب و آﺑﻴﺎري ﺷﺎﻣﻞ‪ :‬ﻃﺮز ﺗﻘﺴﻴﻢ آب‪ ،‬آب و ﻫﻮا‪ ،‬ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎ و ﻣﺜﻞﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻣـﻮرد‬

‫‪ ™ 170‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫آب وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻗﻨﺎت‪ ،‬ﭼﺸﻤﻪ و ﭼﺎه‪.‬‬ ‫‪5‬ـ داﻣﺪاري ﺷﺎﻣﻞ‪ :‬ﭘﺮورش دام‪ ،‬اﺣﺸﺎم و ﻃﻴﻮر‪ ،‬ﺷﻴﺮده ﺑﻮدن ﻳﺎ ﮔﻮﺷﺘﻲ ﺑﻮدن ﺣﻴﻮان‪،‬‬ ‫ﭼﻮﭘﺎن و ﭼﻮﭘﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭘﺸﻢﭼﻴﻨﻲ و ﻣﺮاﺳﻢ آن‪ ،‬ﻣﺸﻚزﻧﻲ و وﺳﺎﻳﻞ آن‪ ،‬ﭘﺮورش ﻃﻴﻮر‪ ،‬زﻧﺒـﻮر‬ ‫ﻋﺴﻞ و ﻛﺮم اﺑﺮﻳﺸﻢ‪.‬‬ ‫‪6‬ـ ﻋﺼ‪‬ﺎري و آﺳﻴﺎﺑﺎﻧﻲ‬ ‫‪7‬ـ ﺳﺮﻛﻪ اﻧﺪازي‬ ‫‪8‬ـ ﺻﻴﺪ و ﺷﻜﺎر‬ ‫ب( ﺗﻬﻴﻪ ﻟﺒﺎس‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ‪ :‬ﭘﺸﻢرﻳﺴﻲ‪ ،‬ﻧﺴﺎﺟﻲ‪ ،‬ﻧﻮع دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده و اﺟﺰاي آﻧﻬﺎ‬ ‫پ( وﺳﺎﻳﻞ ﺧﺎﻧﻪ‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ‪ :‬ﻫﻴﺰمﺷﻜﻨﻲ‪ ،‬درودﮔﺮي‪ ،‬ﭼﻠﻨﮕﺮي‪ ،‬آﻫﻨﮕﺮي و اﺳﺒﺎب و وﺳﺎﻳﻞ ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ ﻫـﺮ‬ ‫ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ‬ ‫ت( ﻣﺒﺎدﻟﻪ و ﺗﺠﺎرت ﻛﻮﭼﻚ‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ‪ :‬ﺑﺮﮔﺰاري ﺑﺎزارﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻣﻘﻄﻌـﻲ )دوﺷـﻨﺒﻪ ﺑـﺎزار‪ ،‬ﭘﻨﺠـﺸﻨﺒﻪ ﺑـﺎزار و ‪(...‬‬ ‫ﺑﺎزارﻫﺎي داﺋﻤﻲ‪ ،‬ﺑﺴﺎطﻫﺎ‪ ،‬ﻳﻮغ‪ ،‬ﺧﻴﺶ‪ ،‬ﺑﻴﻞ‪ ،‬ﻛﻠﻨﮓ و ﻏﻴﺮه‬ ‫ث( ﺷﻐﻞﻫﺎ و ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺨﺼﻮص‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ‪ :‬ﻛﺪﺧﺪا‪ ،‬ﺣﻤﺎﻣﻲ‪ ،‬ﺳﻠﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭼﻮﭘﺎﻧﻲ و ‪...‬‬ ‫ج( ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﻗﺘﺼﺎدي در ﻓﺮﻫﻨﮓﻋﺎﻣﻪ ™ ‪171‬‬

‫ﻗﺎﻟﻲﺑﺎﻓﻲ و ﺟﺎﺟﻴﻢﺑﺎﻓﻲ‪ ،‬ﺳﻮزندوزي‪ ،‬ﻣ‪‬ﻨﺠﻮقدوزي‪ ،‬ﻣﻠﻴﻠـﻪ دوزي‪ ،‬رﻧﮕـﺮزي ﺳـﻨﺘﻲ‪،‬‬ ‫ﺣﻼﺟﻲ‪ ،‬ﺣﺼﻴﺮ و ﺳﺒﺪ ﺑﺎﻓﻲ و‪...‬‬ ‫ﻛﺎر در ﺷﻬﺮ‬ ‫اﻟﻒ( ﻛﺎرﮔﺮان‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‪ ،‬ﺻﻨﺎﻳﻊ‪ ،‬ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ و ﻛﻮﭼﻚ‬ ‫ب( ﻛﺎرﻣﻨﺪان‬ ‫دوﻟﺘﻲ و ﺧﺼﻮﺻﻲ‬ ‫پ( ﭘﻴﺸﻪوران‬ ‫ﺧﺮدهﻓﺮوﺷﻲ‪ ،‬دﺳﺖﻓﺮوﺷﻲ‪ ،‬ﻋﻄﺎري‪ ،‬درودﮔﺮي‪ ،‬ﺧﻴﺎﻃﻲ‪ ،‬دﻻﻛﻲ‪ ،‬ﺳﻤﺴﺎري و ﻏﻴﺮه‬ ‫ت( ﻣﺸﺎﻏﻞ ﻛﻮﭼﻚ و ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺨﺼﻮص‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ‪ :‬دﻻﻟﻲ‪ ،‬ﭘﺮدهﺧﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﻗﻠﻨﺪري و دروﻳﺸﻲ‪ ،‬ﻣﺮدهﺷﻮري و ‪...‬‬ ‫ﺗﻔﺮﻳﺢ و آﺳﺎﻳﺶ‬ ‫اﻣﺎﻛﻦ ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ و اﻧﻮاع ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ‪ :‬ﻣﻬﻤﺎنﺳﺮا‪ ،‬ﻛﺎرواﻧﺴﺮاﻫﺎ‪ ،‬ﻗﻬﻮهﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎﺗﻮق‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮ و ﺟﺮﻳﺎﻧﺎت ﻣﺮﺳﻮم در اﻳﻦ ﻣﻜﺎن )ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪﺧـﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﻧﻘـﺎﻟﻲ و ﭘـﺮدهﺧـﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﺟﻨـﮓ‬ ‫اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺧﺮوس و‪(...‬‬ ‫ﻗﺼﻪ‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺗﺮاﻧﻪ‪ ،‬ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﺶﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺎورﻫـﺎ‪ ،‬ﭼﻴـﺴﺘﺎن و ﺑـﺎزيﻫـﺎي‬

‫‪ ™ 172‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻣﺤﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮم از ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻳـﻚ‬ ‫ﻧﺎﺣﻴﻪ )ﺑﻪ ﻃﻮر اﺧﺺ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ اﻗﺘـﺼﺎدي و ﻛـﺴﺐ و ﻛـﺎر( ﻣـﻮرد‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار داد و ﺑﻬﺮه ﺟﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺪود ﺑﻮدن ﺗﻼشﻫﺎي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ در اﻳـﻦ‬ ‫راﺳﺘﺎ و ﻧﻴﺰ ﺟﻮان ﺑﻮدن ﻋﻤﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم در اﻳﺮان )در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬ ‫و ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺮدم(‪ ،‬ﻛﺎر ﺗﺤﻘﻴﻖ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﭘـﺮ از ﭼـﺎﻟﺶ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻲرﺳـﺪ ﻛـﻪ اﻟﺒﺘـﻪ‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﺎر ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻜﺘﻮب ﻧﻤﻮدن ﺑﺎورﻫـﺎي ﺳـﺮزﻣﻴﻦ ﻛﻬـﻦ و در ﻣﺮاﺗـﺐ‬ ‫ﻋﻤﻴﻖﺗﺮ ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬﺗﻲ ﻓﺮاوان ﻧﺼﻴﺐ ﻣﺤﻘﻘﺎن اﻳﻦ ﺟﻮﻻﻧﮕﺎه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫در اداﻣﻪ‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ )ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻗﺼﻪ‪ ،‬ﻣﺘﻞ‪ ،‬ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞ و ‪ (...‬را ﻛﻪ ﻣﻔـﺎﻫﻴﻤﻲ‬ ‫ﭼﻮن ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي در ﺧﻮد ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه اﺳﺖ را در دو ﻗﺎﻟﺐ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬ ‫و ﺑﻮﻣﻲ ـ ﻗﻮﻣﻲ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻧﻤﺎﺋﻴﻢ‪ .‬ﻗﺎﻟﺐ ﻋﻤﻮﻣﻲ آﻧﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺮ ﺳـﺮ واﺑـﺴﺘﮕﻲ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﺎ ﺧﺮده ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺧﺎص وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﻗﺎﻟﺐ ﺑﻮﻣﻲ آﻧﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮﺑـﻮط‬ ‫ﺑﻪ ﻳﻚ ﻗﻮم ﺧﺎص ﻳﺎ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﻗﺘﺼﺎدي در ﻓﺮﻫﻨﮓﻋﺎﻣﻪ ™ ‪173‬‬

‫‪1‬ـ ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ﺑﻮﻣﻲ)ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ(‬ ‫ﺗﺮﻛﻤﻦ ﺻﺤﺮا از ﺟﻤﻠﻪ ژاﻧﺮﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﺎر و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي در ارﺗﺒـﺎط‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ »ﻫﻮﻟﻮم«ﻛﻪ در زﻣﺎن دوﺷﻴﺪن ﺷﻴﺮﮔﺎو ﻳﺎ ﺷﺘﺮ ﺗﻮﺳﻂ زﻧﺎن اﺟﺮا ﻣـﻲﺷـﻮد و‬ ‫»دِﮔﻴﺮﻣ‪‬ﻦ ﭼﻲ« ﻛﻪ در ﺟﺮﻳﺎن ﻛﺎر ﺑﺎ آﺳﻴﺎب دﺳﺘﻲ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﺷﺎره ﻧﻤـﻮد‪ .‬ﺗـﺮﻛﻤﻦﻫـﺎ‬ ‫اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زراﻋﺖ و ﻛﺸﺖ را ﺑﻪ ﭘﻴﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺑﺎﺑﺎ دﻳﺨﺎن« ﻧﺴﺒﺖ ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪ .‬ﻣـﻲﺗـﻮان‬ ‫ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﻣﻴﺎن ﺗﻤﺎم اﻗﻮام آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﺸﺘﺮك اﺳـﺖ‪ :‬ازﺑـﻚﻫـﺎ آن را »ﺑﺎﺑـﺎ‬ ‫دﻫﻘﺎن«‪ ،‬ﻗﺮﻗﻴﺰﻫﺎ»ﺑﺎﺑﺎ دﻳﻜﺎن« و ﻗﺰاقﻫﺎ»دﻳﻜﺎن ﺑﺎﺑﺎ« ﻳـﺎ »دﻳﻜـﺎن آﺗـﺎ« و ﺗﺎﺟﻴـﻚﻫـﺎ »ﺑﻮﺑـﻮﻳﻲ‬ ‫دﻫﻘﻮن« ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺳﻄﻮرهاي ﺑﻮده و ﻗﺪﻣﺖ آن ﺑﻪ ﭘﻴﺶ از اﺳﻼم ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺮاﺳﺎن ﻳﻜﻲ از ﺟﺸﻦﻫﺎي ﻛﺎر در »ﺧﻮاف«‪ ،‬ﺟﺸﻦ ﺑﺮداﺷﺖ ﮔﻨﺪم ﺑﻮد ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﮔﻔﺘـﻪ‬ ‫ﻣﺤﻠﻲﻫﺎ‪ ،‬در ﻫﻨﮕﺎم درو‪ ،‬دﻫﻞزﻧﺎن ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ و دروﮔﺮﻫﺎ ﻣـﺸﻐﻮل درو ﻛـﺮدن ﻣـﻲﺷـﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺻﺪاي ﺳﺮﻧﺎ و دﻫﻞ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲﺷﺪ و ﮔﻨﺪم درو ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺑﻪ وﺟﺪ ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ و‬ ‫ﺷﺮوع ﺑﻪ رﻗﺺ ﻣﺤﻠﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮدي ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺑﺸﻜﻦ‪ ،‬ﺑـﺸﻜﻦ« ﻣـﻲآﻣـﺪ؛ در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﻛﻼﻫﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ داﺷﺖ ﻛﻪ دم روﺑﺎﻫﻲ ﺑـﻪ آن ﭼـﺴﺒﻴﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬داﻳـﺮهاي در دﺳـﺖ داﺷـﺖ و‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ :‬ﺑﺸﻜﻦ ـ ﺑﺸﻜﻦ ـ ﺑﺸﻜﻦ‪ .‬ﭘﺲ از درو ﻛﺮدن ﮔﻨﺪم‪ ،‬ﺻﺎﺣﺒﺎن زﻣﻴﻦ و ﻣﺤـﺼﻮل‪،‬‬ ‫ﭘﺸﺘﻪاي از ﮔﻨﺪم را ﺑﻪ ﻧﻮازﻧـﺪﮔﺎن ﻣـﻲدادﻧـﺪ و ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﻣﺮاﺳـﻢ ﺟـﺸﻦ درو ﭘﺎﻳـﺎن‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﻛﻮﺑﻴﺪن و ﺟﻤﻊآوري ﺧﺮﻣﻦ‪ ،‬ﮔﻨﺪمﻫﺎي ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه ﺑـﻪ دو ﻗـﺴﻤﺖ‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺑﺨﺶ »آﺑِﺰ« ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻬﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آن ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻠـﻚ و ﺑﺨـﺶ‬ ‫ﻛﻮﭼﻚ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﺣﻖاﷲ« ﺑﻪ ﻓﻘﻴﺮان و ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪان داده ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫در »ﻃﺒﺲ« ﻛﺎﺷﺖ ﮔﻴﺎﻫﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻓﺘﺎبﮔﺮدان‪ ،‬ﻧﻴﻠﻮﻓﺮ‪ ،‬ﻟﻮﺑﻴﺎ‪ ،‬ﻛـﺪو‪ ،‬ﺧﺮﺑـﺰه و ﺗﻤـﺎﻣﻲ‬ ‫ﮔﻴﺎﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﮔﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ رﻧﮓ زرد ﺑﺎﺷﺪ را ﺧﻮب ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬در »ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر« ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮداﺷـﺖ‬ ‫ﻣﺤﺼﻮل‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ زﻣﻴﻦ ﺑﺮاي از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﭼﺸﻢ زﺧﻢ ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪي را ﻛـﺸﺘﻪ و ﺑـﻴﻦ ﻓﻘـﺮا‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر‪ ،‬ﻫﺮﮔـﺎه در ﻣﻴـﺎن ﻣﺤـﺼﻮل ﭘﻨﺒـﻪ‪ ،‬ﺑﺎدﻣﺠـﺎن‪ ،‬ﺧﻴـﺎر‪ ،‬ﮔﻮﺟـﻪ و‬ ‫ﻣﻴﻮهﻫﺎي ﺳﺮ درﺧﺘﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﺷﻮد ﻛﻪ دوﻗﻮﻟﻮ ﻳﺎ ﺳﻪ ﻗﻮﻟﻮ ﺑﻪ ﻫـﻢ ﭼـﺴﺒﻴﺪهاﻧـﺪ و در ﻣﺤـﻞ‬ ‫ﭼﺴﺒﻴﺪن ﭼﻨﺪ ﺑﺮگ ﺳﺒﺰ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ )ﺣﺞ ﺧﻀﺮي( ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻮاﺟـﻪ ﺧـﻀﺮ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺰرﻋﻪ ﻧﻈﺮ ﻛﺮده و ﺑﺮﻛﺖ دارد و ﻣﻘﺪاري ﻣﺰد ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﻛـﻪ آن ﻣﺤـﺼﻮل ﭼﻨـﺪ ﻗﻠـﻮ را‬ ‫دﻳﺪه در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ ™ 174‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺧﻮاﻧﺪن ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻛﺎر در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ از ﻗﺪﻣﺖ دﻳﺮﻳﻦ ﺑﺮﺧـﻮردار اﺳـﺖ‪ .‬در‬ ‫اﻛﺜﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ اﻳﺮان ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺎﺷﺖ و ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮل ﻛﺸﺎورزي ﺗﻮﺳﻂ ﻛﺎرﮔﺮان‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎ از آرزوي اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ و آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺷـﺎديﻫـﺎ و رﻧـﺞﻫـﺎ‪،‬‬ ‫اﻣﻴﺪ و ﺗﻼش ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي از اﻳﻦ ﺗﺮاﻧـﻪﻫـﺎ در ﻫﻨﮕـﺎم ﻣـﺸﻚزﻧـﻲ ﺧﻮاﻧـﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﻫ‪‬ﻲ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺎﺑِﻢ ﻣ‪‬ﺸﻜَﻪ‬ ‫ﻣ‪‬ﺸﻜِﻢ ﻣ‪‬ﺸﻜﻲ ﻣﺎﻧﮕﺎﻳ‪‬ﻪ‬ ‫دِي ژِﻧﻲ اُ ر‪‬ﻋﻨﺎ ﻳ‪‬ﻪ‬

‫‪hay mali bâb-em maška‬‬ ‫‪mašk-em mašk- i mānga:-ya‬‬ ‫‪di žen-i o ra:na-ya‬‬

‫و‪‬ه ﻛﻮ پ‪ ‬ـَ ﻟَﻮاﻧﻲ ﻳ‪‬ﻪ‬

‫‪va ku pa: avân-i-ya‬‬

‫ﻫ‪‬ﻲ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺎﺑِﻢ ﻣ‪‬ﺸﻜَﻪ‬

‫‪hay mali bâb-em maška‬‬

‫اُرو روﺑ‪‬ﻪ ـ ﺑ‪‬ﻪﻫﺎره‬ ‫ﻣ‪‬ﺸِﻜﻢ ر‪‬وﻧﻲ ﺑ‪‬ﻪ ﺑﺎر‪‬ه‬

‫‪ô ro ru ba baha:ra‬‬ ‫‪mašk-em ro:ni babâra‬‬

‫ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ ﭘﺪري ام ﻣﺸﻚ اﺳﺖ‬ ‫ﻣﺸﻚ ﻣﻦ ﻣﺸﻚ ﻣﺎده ﮔﺎو اﺳﺖ‬ ‫آن را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﻲزﻧﺪ آن زن رﻋﻨﺎ )ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺎﻣﺖ(‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻬﻠﻮاﻧﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ ﭘﺪريام ﻣﺸﻚ اﺳﺖ‬ ‫ﺑﻨﮕﺮ اﻣﺮوز ﺑﻬﺎر اﺳﺖ‬ ‫و ﺑﺎر ﻣﺸﻚ ﻣﻦ روﻏﻦ اﺳﺖ‬ ‫وه ﻛﻪ زﻳﺒﺎ و ﭘ‪‬ﺮ ﺑﺎر اﺳﺖ‬ ‫در ﺑﺨﺸﻲ از ﻧﻘﺎط ﻛﺮدﻧﺸﻴﻦ ﻻﻻﻳﻲﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﻀﻤﻮنﻫﺎي ﺧﺎص ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮاﻧﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﻛﻮدك از درون ﮔﻬﻮاره ﺑﺮاي ﺟﺪال ﺑﺎ زﻧﺪﮔﻲ آﻣﺎده ﺷـﻮد‪ .‬از آﻧﺠـﺎ ﻛـﻪ اﻧـﺴﺎن‬ ‫روﺳﺘﺎﻳﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ اﺳﺖ و زﻣﻴﻦ ﭘـﺸﺘﻮاﻧﻪ ﻋﻈـﻴﻢ ﻣـﺎدي و اﻗﺘـﺼﺎدي او ﻣﺤـﺴﻮب‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﻗﺘﺼﺎدي در ﻓﺮﻫﻨﮓﻋﺎﻣﻪ ™ ‪175‬‬

‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮان از آن ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻴـﺮوي ﻛـﺎر در ﺧـﺎﻧﻮاده‬ ‫در واژه ﻛُﺮ‪ 1‬ﻳﺎ ﭘﺴﺮ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ و اﺷﻌﺎر ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﻲ از ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻛﺮدي اﺳﺖ و در ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي‬ ‫ﺑﻮﻣﻲ و ﺳﻨﺘﻲ ﺗﺠﻠﻲ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﻏﻨﺎﻳﻲ رﻳـﺸﻪ در ﻓﺮﻫﻨـﮓ اﻳـﻦ ﻗـﻮم دارد‪.‬‬ ‫ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻛﺮدي ﺑـﻪ ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ روزﻫـﺎي زﻧـﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ و ﺗﻮﻟﻴـﺪي در‬ ‫ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺎم ﺷﺒﺎﻧﻲ و داﻣﺪاري و دورهي ﻣﻴﺘﺮاﺋﻴﺴﻢ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻣـﺬﻫﺒﻲ ﺑـﺮ‬ ‫ﻛﺎر و ﻛﺸﺎورزي ﻣﻘﺪم ﺑﻮده اﺳـﺖ از اﻳـﻦ رو دو ﻣﻘـﺎم ﻣـﺸﻬﻮر ﻣﻮﺳـﻴﻘﻲ ﻛـﺮدي ﻳﻌﻨـﻲ‬ ‫»ﺣﻴﺮان« و »ﻻووك« ﺑﻪ دورهﻫﺎي ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫در »ﻗﺮوه« زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﮔﻨﺪمﻫﺎ رﺷﺪ ﺧﻮﺑﻲ دارﻧﺪ و دور ﻫﻢ ﻣﻲﭘﻴﭽﻨﺪ‪ ،‬اﮔـﺮ دروﮔـﺮ ﺑـﻪ‬ ‫ﮔﻨﺪمﻫﺎي ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﺮط اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻨﺪ ﺳﻨﺒﻠﻪ آن رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﺑﺎﺷـﺪ )ﺑـﻪ‬ ‫زﺑﺎن ﻣﺤﻠﻲ ﺑﻪ آن ﻛُﻞ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ( ﺣﺘﻤﺎً ﻳﻚ رأس ﺑﺰﻏﺎﻟﻪ ﻳـﺎ ﻳـﻚ ﺧـﺮوس دور اﻳـﻦ ﻛُـﻞ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و ﺳﭙﺲ آﻧﺮا ذﺑﺢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ذﺑﺢ آن را در ﺻﺤﺮا ﻃﺒﺦ و ﻛﺎرﮔﺮان را اﻃﻌﺎم‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﺸﺎورزان ﻫﺮ ﻛﺪام ﺳﻌﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ درو ﺧﻮد را زودﺗﺮ از ﺑﻘﻴﻪ ﺗﻤﺎم ﻛﻨﻨـﺪ‬ ‫ﺗــﺎ »ﻛــﺮداس« ﻧــﺸﻮﻧﺪ زﻳــﺮا ﻣﻌﺘﻘﺪﻧــﺪ ﻫــﺴﺘﻨﺪ ﻛــﺮداسﻫــﺎ در ﻃــﻮل ﺳــﺎل ﺿــﺮر ﺟــﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ)ﻣﺮگ اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮاده ﻳﺎ ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﻫﻠﻲ(‪.‬‬ ‫ﮔﻴﻼن ﻛﺸﺎورزان و ﺷﺎﻟﻴﻜﺎران‪ ،‬ﺻﺒﺢ زود و آﻓﺘﺎب ﻧـﺰده ﺑـﻪ ﻣﺰرﻋـﻪ ﻣـﻲروﻧـﺪ‪ ،‬آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ دﻳﺪن ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺧﻮﺑﻲ و ﺑﺪي ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد؛ ﻣﺜﻼً دﻳﺪن ﺷﻐﺎل و روﺑـﺎه‬ ‫و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺣﻴﻮاﻧﺎت وﺣﺸﻲ ﺧﻮب اﺳﺖ وﻟﻲ دﻳﺪن ﮔﺮﺑﻪ و ﺳﮓ ﺷﮕﻮن ﻧﺪارد و ﺑـﺪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ زﻧﺎن و ﻣﺮدان ﻛﺸﺎورز ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ﻛﺎرش را ﺗﻤـﺎم‬ ‫ﻛﻨﺪ اﻣﺎ دﻳﮕﺮي ﻫﻨﻮز ﻛﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻫﻤﺎن ﺳﺎﻋﺖ ﻛﻪ ﻛﺎر را ﺗﻤﺎم ﻛﺮده ﺑﻪ دﻳﮕـﺮي‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺸﻐﻮل اﻧﺠﺎم ﻛﺎر اﺳﺖ »ﺧﺪا ﻗﻮت« ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬زﻳﺮا اﻋﺘﻘﺎد دارﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻛـﺎرش ﺑـﻪ ﻃـﻮل‬ ‫ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬در »آﺳﺘﺎرا« ﻫﻨﮕﺎم ﻋﻴﺪ ﻗﺮﺑﺎن‪ ،‬ﺧﻮن ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ را ﻧﮕـﻪ ﻣـﻲدارﻧـﺪ ﺗـﺎ در‬ ‫ﻣﻮﻗﻊ وﺟﻴﻦ ﺑﻴﺠﺎر در اوﻟﻴﻦ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﺟﺎري ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺮﻛﺖ ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﺑـﺮﻧﺞ ﻓـﺮاوان ﺗﻮﻟﻴـﺪ‬ ‫ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪1. kor‬‬

‫‪ ™ 176‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﺗﻬﺮان در »ﺟـﺎﺟﺮود« ﺑـﺮاي ﺷـﻜﺮﮔﺰاري و ﺑﺮﻛـﺖ زراﻋـﺖ‪ ،‬ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪي را ﻗﺮﺑـﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻏﺪاران ﺟﻮﻟﻘﺎن ﻣﻴﻨﻮدج ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﺑـﺮاي ﻛﻨـﺪن ﺑـﺎغ از ﺧﺎﻧـﻪ‬ ‫ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺘﺎره ﻧﺤﺲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺘﺎره ﻇﻬﻴﻞ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ از در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﺧﺎرج‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﺘﺎرهي ﻇﻬﻴﻞ ﺳﺘﺎرهاي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ ﻫﺮ ده روز دور زﻣﻴﻦ ﻣﻲﭼﺮﺧـﺪ و‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺑﺎﻏﺪار از ﻣﻨﺠﻢ ﺳﺆال ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﺤﻞ ﺳﺘﺎره را در آن روز ﻛﻪ ﻋﺎزم ﻛﻨﺪن ﺑﺎغ اﺳـﺖ‬ ‫ﻣﻲﭘﺮﺳﺪ اﮔﺮ ﺳﺘﺎره روﺑﺮوي در ﻣﻨﺰل او ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﺎر را ﺷﺮوع ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬در ﻫﻤـﻴﻦ ﺟﻮﻟﻘـﺎن‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﺑﺎغ از ﻛﺎرﮔﺮان ﻣﻲﭘﺮﺳﺪ ﻛﻪ دﺳﺖ ﻛﺪام ﻳﻚ ﺳﺒﻚ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻛـﺴﻲ‬ ‫ﻛﻪ دﺳﺘﺶ ﺳﺒﻚ اﺳﺖ دﻟﺶ ﻫﻢ ﭘﺎك اﺳﺖ و او اوﻟﻴﻦ ﺑﻴﻞ را در ﺑـﺎغ ﺑـﺮاي ﺷـﺮوع ﻛـﺎر‬ ‫ﻣﻲزﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﺑﺮﻛﺖ زﻳﺎدي ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪.‬‬ ‫در »ﻓَﺸَﻨﺪ« ﻛﺮج‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛـﻪ ﭘﺮﻧـﺪﮔﺎﻧﻲ از ﻗﺒﻴـﻞ ﺑﻠـﺪرﭼﻴﻦ ﻳـﺎ وﺷـﻢ )در اﺻـﻄﻼح‬ ‫ﻓﺸﻨﺪي ﺑ‪‬ﺪﺑ‪‬ﺪه( در ﺳﻨﺒﻠﻪﻫﺎي ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﮔﻨﺪمﻫﺎ ﻻﻧﻪ ﻛﻨﻨﺪ و ﺗﺨﻢ ﺑﮕﺬارﻧـﺪ و ﺑﭽـﻪدار‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺧﻴﺮ و ﺑﺮﻛﺖ و آﻣﺪ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﺰرﻋـﻪ اﺳـﺖ و ﻫﻨﮕـﺎم ﭼﻴـﺪن ﮔﻨـﺪمﻫـﺎ از‬ ‫ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و آن را ﺑﺎ دﻋﺎ و ﺻـﻠﻮات ﭘﺨﺘـﻪ و ﺑـﻴﻦ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﺻﻔﻬﺎن در »ﺳﻤﻴﺮم ﻋﻠﻴﺎ«‪ ،‬درو ﮔﻨﺪم ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ آﺧﺮ ﺑﻴﺎﻓﺘﺪ )دﻳﺮﺗﺮ از ﻫﻤﻪ درو ﻛﻨـﺪ(‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﺑ‪‬ﺮّان روي آن ﺷﺨﺺ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ و ﺑﺮاي رﻓﻊ ﺑ‪‬ﺮّان ﺑﺎﻳﺪ ﻳـﻚ ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪ ﺟﻬـﺖ‬ ‫رﻓﻊ ﻗﻀﺎ و ﺑﻼ ذﺑﺢ ﻛﻨﺪ و ﮔﻮﺷﺖ آن را ﺑﻴﻦ ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ ﺗﻘـﺴﻴﻢ ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ اﮔـﺮ ﮔﻨـﺪم‬ ‫ﻛﺴﻲ ﺧﻮب رﺷﺪ ﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﺧﻮﺷﻪ ﮔﻨﺪم ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ دور ﻫـﻢ ﺑﭙﻴﭽﻨـﺪ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ »ﺧﺮوﺳﻚ« اﺳﺖ و آن ﺧﻮﺷﻪﻫﺎ را ﺗـﺎ آﺧـﺮ درو ﻧﻤـﻲﭼﻴﻨﻨـﺪ و در ﭘﺎﻳـﺎن درو‬ ‫ﺧﺮوﺳﻲ را ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪه و ﺧﻮن آن را ﺑﺮ روي آن ﭼﻨﺪ ﺧﻮﺷﻪ ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ آن ﺧﻮﺷﻪﻫﺎ‬ ‫را ﻣﻲﭼﻴﻨﻨﺪ زﻳﺮا ﻋﻘﻴﺪه دارﻧﺪ ﻫﺮ ﮔﻨﺪﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﺮوﺳﻚ دارد‪ ،‬ﺷﻴﺮ ﺻﺎﺣﺒﺶ را ﻣـﻲﺧـﻮرد‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﺻﺎﺣﺒﺶ ﻣﻲﻣﻴﺮد و ﺑﺎ رﻳﺨﺘﻦ ﺧﻮن ﺧﺮوس ﺑﺮ روي آن ﺧﻄﺮ رﻓﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﮔﻮﺷﺖ‬ ‫ﺧﺮوس را ﻫﻢ دروﮔﺮان ﻣﻲ ﺧﻮرﻧﺪ و ﺑﺮاي ﺳﻼﻣﺘﻲ ﺻﺎﺣﺐ ﮔﻨﺪم دﻋﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺻﻠﻮات‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ رﻓﻊ ﺑﻼ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﻗﺘﺼﺎدي در ﻓﺮﻫﻨﮓﻋﺎﻣﻪ ™ ‪177‬‬

‫در دﻫﺎت »ﻣﻴﻤﻪ اﺻﻔﻬﺎن« ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ رﺳﻤﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻨﺪﻣﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻠﻨـﺪﺗﺮ از‬ ‫ﮔﻨﺪﻣﻬﺎي دﻳﮕﺮ اﺳﺖ و داﻧﻪﻫﺎي درﺷﺖﺗﺮي دارد در اﺻﻄﻼح ﻛﺎﻛُﻠَﻪ‪ 1‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ و اﮔﺮ در‬ ‫ﻣﺰرﻋﻪاي ﭼﻨﺪ ﻛﺎﻛﻠﻪ ﭘﻬﻠﻮي ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮔﻮﻳﻲ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻧﺦ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬رﺳـﻢ ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺐ آن زﻣﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪي را ﻧﺬر ﻛﻨﺪ و ﮔﻮﺷﺖ آﻧﺮا ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﺪ‬ ‫و ﮔﻨﺪمﻫﺎي اﻃﺮاف ﻛﺎﻛﻠﻪ را ﺗﺎ دو ﻳﺎ ﺳﻪ ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ داﻳﺮه ﭼﻴﺪه ﺑﻪ ﻓﻘﺮا دﻫﺪ ﺗـﺎ از‬ ‫ﺷﺮ ﻛﺎﻛﻠﻪ ﺧﻼص ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﺮدم وﺟﻮد ﻛﺎﻛﻠﻪ را ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺿﺮر و ﺑﺪ ﺷـﮕﻮﻧﻲ ﻣـﻲداﻧﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺮدم روﺳﺘﺎﻫﺎي »ﻓﺮﻳﺪن« ﺑﺮاي آب ﻗﻨﺎتﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫـﺮ ﭼﻨـﺪ ﺳـﺎل ﻳـﻚﺑـﺎر ﻣـﻲﺧـﺸﻜﺪ‬ ‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ آب ﻗﻨﺎت دوﺑﺎره ﺟﺎري ﻣﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺳـﺮ اﻳـﻦ ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪ‬ ‫ﺣﺘﻤﺎً ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﺳﻴ‪‬ﺪ ﺑﺮﻳﺪه ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻓﺎرس در »آﺑﺎده« اﮔﺮ درو ﮔﻨﺪم ﻳﻜﻲ از زارﻋﻴﻦ دﻳﺮﺗﺮ از ﻫﻤﻪ ﺗﻤﺎم ﺷﻮد‪ ،‬ﻣـﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ‬ ‫»د‪‬ﻣﺐ ﮔَﻮي‪ «2‬ﺷﺪه و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻫﺮ ﻛﺲ د‪‬ﻣﺐﮔﻮي ﺷـﻮد‪ ،‬زﻧـﺶ ﻳـﺎ ﺧـﻮدش ﻳـﺎ ﻳﻜـﻲ از‬ ‫ﺑﭽﻪﻫﺎﻳﺶ ﻣﻲﻣﻴﺮد‪ .‬در ده ﺑﺎﻻ آﺑﺎده‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺲ در آﺧﺮﻳﻦ روز ﮔﻨﺪم زﻣﻴﻦ ﺧﻮد را درو ﻛﻨﺪ‬ ‫ﺗﻜﻪ ﻛﻮﭼﻜﻲ از ﮔﻨﺪمﻫﺎ را درو ﻧﻤـﻲﻛﻨـﺪ و اﻳـﻦ ﻧـﺸﺎﻧﺔ دﻣـﺐﮔـﻮي اﺳـﺖ‪ ،‬ﻛـﺴﻲ ﻛـﻪ‬ ‫دﻣﺐﮔﻮي ﺑﺮ او ﺑﻴﻔﺘﺪ ﻫﻤﻴﺸﻪ از دﻳﮕﺮان ﺑﻴﺸﺘﺮ دﻣﺐﮔﻮي ﻣﻲﮔﺬارد و اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺮاي رﻓـﻊ‬ ‫ﻗﻀﺎ و ﺑﻼ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً دﻣﺐﮔﻮي را ﻳﺎ ﺑﻪ ﮔﺪا ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺑﻴﻮه زﻧﺎن ﻳﺎ اﻳـﻦ ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﺧﻮﺷﻪﻫﺎ در ﻣﺰرﻋﻪ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و ﻧﺼﻴﺐ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در »اﻗﻠﻴﺪ« ﻫﻢ ﻫﻤﻴﻦ رﺳﻢ وﺟـﻮد‬ ‫دارد‪.‬‬ ‫در »ﮔﺮﺧﻮان« ﻓﺎرس وﻗﺘﻲ ﻛﺸﺎورزان از درو ﮔﻨﺪم ﺧﻮد ﺧﻼص ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑـﻪ ﻛﻤـﻚ‬ ‫دﻳﮕﺮان ﻣﻲروﻧﺪ و ﻫﺮ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻗﻄﻌﻪ را درو ﻛﺮدﻧﺪ ﺻﻠﻮات ﺑﻠﻨﺪي ﻣﻲﻓﺮﺳـﺘﻨﺪ‪ .‬در‬ ‫»ﮔﻮﻳﻢ« ﻓﺎرس‪ ،‬ﻛﺎﺷﺖ درﺧﺖ ﮔﺮدو را ﺧﻮش ﻳﻤﻦ ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ و اﻋﺘﻘـﺎد دارﻧـﺪ ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺮگ ﻳﻜﻲ از اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺮدم »ﻣﺒﺎرﻛﺔ ﺑﻴﻀﺎ« ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﺑﺬراﻓـﺸﺎﻧﻲ ﺑﺎﻳـﺪ در‬ ‫ﺳﺎﻋﺖ و روز ﺧﻮب ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد )دوﺷﻨﺒﻪ و ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ و ﻧﻴﺰ روزﻫﺎي ‪ 3‬و ‪ 5‬و ‪ 8‬و ‪13‬‬ ‫و ‪ 16‬و ‪ 21‬و ‪ 24‬و ‪ 25‬را ﺑﺪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ( در ﻳﻜﻲ از روﺳﺘﺎﻫﺎي »ﻣﻤﺴﻨﻲ« )ﺷـﻴﺮاس ﭘـﺎري(‬ ‫‪1. kakola‬‬ ‫‪2. domb-e gavi‬‬

‫‪ ™ 178‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻛﺸﺎورزاﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺧﻮاﺑﻴﺪن در ﻛﺸﺖزارﻫﺎي ﺻﻴﻔﻲ ﺧـﻮد را ﻧﺪارﻧـﺪ و ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ‬ ‫ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ دﻫﻨﺪ ﺳﻪ اﻟﻲ ﺷﺶ ﺳﻨﮓ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ دو اﻟﻲ ﺳـﻪ ﻛﻴﻠـﻮ وزن دارﻧـﺪ را روي ﻫـﻢ‬ ‫ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﺎم ﻛّﺮه‪ 1‬ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺎس )ع( )ﻳﻌﻨﻲ ﺳﻨﮓ ﻣﻌﺠﺰه ﺣﻀﺮت اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ)ع((‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ و رﻫﮕﺬاران ﻳﺎ دزدان ﺑﺎ دﻳﺪن اﻳﻦ ﺳـﻨﮕﻬﺎ از رﻓـﺘﻦ ﺑـﻪ داﺧـﻞ ﻟَﺘـﻪ‪) 2‬ﺟـﺎﻟﻴﺰ(‬ ‫ﺧﻮدداري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻏـﻀﺐ ﺣـﻀﺮت ﮔﺮﻓﺘـﺎر ﻧـﺸﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻣـﻮرد درﺧـﺖ ﺧﺮﻣـﺎ در‬ ‫»ﻛﺎزرون« ﻣﺜﻞﻫﺎ و ﻋﻘﺎﻳﺪ زﻳﺎدي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻧﺎﺷﻲ از اﺣﺘـﺮام ﻣـﺮدم ﺑـﻪ اﻳـﻦ درﺧـﺖ‬ ‫اﺳﺖ از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫‪1‬ـ اﻗﺪام ﺑﻪ ﻛﺎﺷﺖ درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ‬ ‫‪2‬ـ ﮔﻨﺎه داﻧﺴﺘﻦ ﺳﻮزاﻧﺪن و ﻗﻄﻊ درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ‬ ‫‪3‬ـ ﻧﺮﻳﺨﺘﻦ آب ﺗﻨﺒﺎﻛﻮي ﺷﺴﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬آب ﺻـﺎﺑﻮن‪ ،‬آب ﻛﺜﻴـﻒ و آب ﻧﻤـﻚ در ﭘـﺎي‬ ‫درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ‬ ‫در »ﻛﻨﺎرة ﻣﺮودﺷﺖ« ﻣﺜﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﻴﺰون ﺑﻜﺎر‪ ،‬ﻗﻮس ﺑﺪار و ﻋﻘـﺮب ﺑـﺪه‬ ‫دﺳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر‬ ‫‪mizun bekâr, qôs bedâr, agrab- bede daste parvardegâr‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻴﺰان ﻳﻌﻨﻲ در آﺑﺎن ﻣﺎه ﺑﻜﺎر و در ﻗﻮس ﻳﻌﻨﻲ اواﺧﺮ ﭘﺎﺋﻴﺰ و‬ ‫اواﻳﻞ زﻣﺴﺘﺎن از آن ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﻛﻦ و آﻧﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺴﭙﺎر )ﻋﻘﺮب ﺑﺪه دﺳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر(‪.‬‬ ‫ﺧﻮزﺳﺘﺎن در ﺑﻬﺒﻬﺎن ﻛﺎﺷﺘﻦ درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ را در ﻣﻨﺎزل ﻳﻜﻲ از ﻓﺮﻣﺎﻳـﺸﺎت ﺣـﻀﺮت‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم ﻣﻲداﻧﻨﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ آن ﺣﻀﺮت در ﻧﮕﻬـﺪاري ﺳـﻪ ﭼﻴـﺰ‬ ‫ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭘﻴﺶ‪ 3‬و ﻣﻴﺶ‪ 4‬و ﺧﻴﺶ‪.5‬‬ ‫در »دزﻓـﻮل« وﻗﺘــﻲ داسﻫــﺎي دو ﻧﻔــﺮ دروﮔــﺮ ﻫﻨﮕـﺎم درو ﺑــﻪ ﻫــﻢ ﺑﺨــﻮرد؛ ﭘــﺸﺖ‬

‫‪1. karre‬‬ ‫‪2. lata‬‬

‫‪ .3‬ﺑﺮگ درﺧﺖ ﻧﺨﻞ‬ ‫‪ .4‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎده‬ ‫‪ .5‬ﮔﺎوآﻫﻦ‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﻗﺘﺼﺎدي در ﻓﺮﻫﻨﮓﻋﺎﻣﻪ ™ ‪179‬‬

‫داسﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﻋﻘﻴﺪه دارﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﭘﺸﺖ داسﻫﺎﻳﺸﺎن را‬ ‫ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻧﺰﻧﻨﺪ دل درد ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﮔﺮ زراﻋﺖ ﮔﻨﺪم ﺧﻮب ﺛﻤﺮ دﻫﺪ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ‬ ‫ﺧﻮﺷﻪﻫﺎي ﮔﻨﺪم ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﭙﻴﭽﻨﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻓﻼﻧﻲ ﮔﻨﺪﻣﺶ ﻛﻮﻻ‪ 1‬زده اﺳﺖ و اﮔـﺮ ﺻـﺎﺣﺐ‬ ‫ﮔﻨﺪم ﻧﺬري ﻧﺪﻫﺪ ﺻﺎﺣﺐ ﮔﻨﺪم ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﺪاي ﻧﺎﻛﺮده ﺑﻤﻴﺮد‪ .‬ﻳﻚ ﻣﺮغ ﻳﺎ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ را‬ ‫دور ﻛﻮﻻ ﻣﻲﭼﺮﺧﺎﻧﻨﺪ و ﺑﻌﺪ آن را ذﺑﺢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﮔﻮﺷـﺖ آﻧـﺮا ﺑـﻴﻦ ﻛـﺎرﮔﺮان و ﻣـﺮدم‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ‬ ‫ﻋﻠﻲاﻛﺒﺮ دﻫﺨﺪا )اﻣﺜﺎل و ﺣﻜﻢ(‪:‬‬ ‫آدم ﭘﻮل ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭘﻮل آدم را ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‬ ‫آدم ﺑﻪ ﻛﻴﺴﻪاش ﻧﮕﺎه ﻣﻲﻛﻨﺪ‬ ‫آدم زﻧﺪه ﻧﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎ آدم زﻧﺪه زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫آدم ﻫﺰار ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻢ ﻣﺎﻳﻪ اﺳﺖ‬ ‫ﻫﻴﭻ ﮔﺮاﻧﻲ ﺑﻲ ﺣﻜﻤﺖ ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﻴﭻ ارزاﻧﻲ ﺑﻲ ﻋﻠﺖ‬ ‫ﺑﺠﺰ از ﻛﺸﺘﻪ ﻧﺪروي‬ ‫ﭘﻮﻟﺶ از ﭘﺎرو ﺑﺎﻻ ﻣﻲرود‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻧﺨﻮري ﻳ‪‬ﺨﻨﻲ )ﭘﺲاﻧﺪاز ﻣﻲﻛﻨﻲ(‬ ‫ازﺗﻮ ﺣﺮﻛﺖ از ﺧﺪا ﺑﺮﻛﺖ‬ ‫ﺑﻴﮕﺎري ﺑﻪ ﻛﻪ ﺑﻴﻜﺎري ـ ﻛﻮﺷﺶ ﺑﻴﻬ‪‬ﺪه ﺑﻪ زﺧﻔﺘﮕﻲ‬ ‫از ﺿﺮر ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺮﮔﺮدد ﻧﻔﻊ اﺳﺖ‬ ‫اﮔﺮ ﻛﺎري ﻛﻨﻲ ﻣﺰدي ﺳﺘﺎﻧﻲ‬

‫ﭼﻮ ﺑﻴﻜﺎري ﻳﻘﻴﻦ ﺑﻲ ﻣﺰد ﻣﺎﻧﻲ‬ ‫)ﻧﺎﺻﺮﺧﺴﺮو(‬

‫ﻫﻤﻪ ﻛﺎره و ﻫﻴﭻ ﻛﺎره‬ ‫‪1. kulâ‬‬

‫‪ ™ 180‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻣﮕﺮ آب آورده اﺳﺖ )ﭘﺮﻫﻴﺰ از اﺳﺮاف(‬ ‫ﻣﮕﺮ ﭘﻮل را از ﻛﺎﻏﺬ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ )ﭘﺮﻫﻴﺰ از اﺳﺮاف(‬ ‫ﻣﮕﺮ ﺧﺎك ﭼﺸﻢ او را ﭘﺮ ﻛﻨﺪ )آز و ﻃﻤﻊ(‬ ‫ﻣﻮر ﮔﺮد آورد ﺑﻪ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬

‫ﺗﺎ ﻓﺮاﻏﺖ ﺑﻮد زﻣﺴﺘﺎﻧﺶ‬

‫ﺑﺎد آورده را ﺑﺎد ﻣﻲﺑﺮد‬ ‫ﻫﺮ ﻛﻪ در ﻛﺎرﻫﺎ ﺟﻮر ﺑﻮد‬

‫از ﻧﺪاﻣﺖ ﻫﻤﻴﺸﻪ دور ﺑﻮد‬

‫ﻫﻨﮕﺎم زﻣﺴﺘﺎن ﺳﺨﺖ ﺑﻲﺑﺮگ ﻓﺮو ﻣﺎﻧﺪ‬

‫ﻫﺮ ﻛﻮﻧﻨﻬﻨﺪ ﺗﻮﺷﻪ در ﻣﻮﺳﻢ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬

‫ﻛﺎر آﺳﺎن ﮔﺮ ﻧﻴﺎﺑﻲ ﭼﻨﮓ در دﺷﻮار زن‬ ‫ﻛﺎر اﺳﺘﺎد را ﻧﺸﺎن دﮔﺮ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﺎر اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻓﺮدا ﻣﻴﻔﻜﻦ‬ ‫ﻛﺎر ﺑﻪ ﻛﺎردان ﺳﭙﺎرﻳﺪ‬ ‫ﻛﺎر ﺑﻲ ﻋﻠﻢ ﺑﺎر و ﺑﺮ ﻧﺪﻫﺪ‬

‫ﺗﺨﻢ ﺑﻲ ﻣﻐﺰ ﺑﺲ ﺛﻤﺮ ﻧﺪﻫﺪ )ﺳﻨﺎﻳﻲ(‬

‫ﻛﺎر دﻧﻴﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻧﺪارد‬ ‫ﻛﺎر را ﻛﻪ ﻛﺮد آﻧﻜﻪ ﺗﻤﺎم ﻛﺮد‬ ‫ﻛﺎر ﻗﻠﻢ را ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‬ ‫ﻛﺎر ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﻛﺎري ﻛﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﺑﺮو ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‬ ‫ﻛﻮﺷﻨﺪﮔﻲ ﻣﺎﻳﻪ ﺑﺨﺸﺶ اﺳﺖ‬

‫ز ﻛﻮﺷﻨﺪﮔﻲ ﻣﺮد را ارزش اﺳﺖ )ادﻳﺐ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري(‬

‫ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﻧﺮﺳﻴﺪ آﻧﻜﻪ زﺣﻤﺘﻲ ﻧﻜﺸﻴﺪ‬

‫ﺻﺎدق ﻫﺪاﻳﺖ‪:‬‬ ‫ـ ﺑﺎﻧﮓ زدن زﻳﺎد ﮔﻨﺠﺸﻚ ﺑﺮ درﺧﺘﺎن ﻋﻼﻣﺖ ﺑﺎران اﺳﺖ‬ ‫ـ ﺻﺒﺢ زود ﻛﻪ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻳﻨﺪ اﮔﺮ ﻇﺮف ﺧﺎﻟﻲ دﺳﺖ ﻛﺴﻲ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ ﺑﺪ اﺳﺖ‬ ‫ـ ﻏﺮوب ﻛﻪ ﺳﺮ ﭼﺎه ﻳﺎ ﻗﻨﺎت ﺑﺮوﻧﺪ ﺑﻲ وﻗﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ )آﺑﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﮓ ﻏﺮوب ﺑﻜﺸﻨﺪ ﻧﺎﺧﻮش اﺳﺖ(‬ ‫ـ ﻣﺮغ و ﻣﺎﻛﻴﺎن ﻛﻪ درﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺧﻮب اﺳﺖ ﭼﻮن ﻫﺮﮔﺎه ﻗﻀﺎ و ﺑﻼ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ از اﻫﻞ‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺸﻮد ﺑﻪ ﺟﺎن آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺧﻮرد و ﺑﺎﻳﺪ آﻧﻬﺎ را ﺳﻴﺮ ﻧﮕﻪ داﺷﺖ‬ ‫ـ ﺷﻜﺮ ﻧﻌﻤﺖ ﻧﻌﻤﺘﺖ اﻓﺰون ﻛﻨﺪ‬

‫ﻛﻔﺮ ﻧﻌﻤﺖ از ﻛﻔﺖ ﺑﻴﺮون ﻛﻨﺪ‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﻗﺘﺼﺎدي در ﻓﺮﻫﻨﮓﻋﺎﻣﻪ ™ ‪181‬‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬ ‫از دﻳﺮﺑﺎز‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ در اﻳـﺮان ﻫﻤـﻮاره اﻟﮕـﻮ و ﻧﻤﻮﻧـﻪاي ﻣﺘﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺎ ﻧﻈـﺎمﻫـﺎي‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻈـﺎمﻫـﺎ ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ .‬ﮔـﺴﺘﺮدﮔﻲ ﻗﻠﻤـﺮو و‬ ‫درازاي ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ در اﻳﺮان ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه اﻳـﻦ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻧﻘـﺶ ﻣﻬﻤـﻲ در‬ ‫ﺗﻨﻈﻴﻢ رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ـ اﻗﺘﺼﺎدي و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺟﻤﻌﻲ و اﻧﺴﺠﺎم و ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي رﻓﺘﺎري‬ ‫ﻣﺮدم از ﺟﻤﻠﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي )ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺎدﻟﻪ و ﻣﺼﺮف( و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اراﺋﻪ راﻫﻜـﺎر ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺮدم در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ دﺷﻮاريﻫﺎ و ﻣﺸﻜﻼت و ﻣﺼﺎﺋﺐ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﻋﻬﺪه داﺷـﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع از زاوﻳﺔ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ‪ .‬ﺗﺤﻮﻻت ﺳﻴﺎﺳﻲ ـ اﻗﺘﺼﺎدي‬ ‫و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮات ﻋﻤﻴﻘﻲ ﺑﺮ ﺑﺎورﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻨﺖﻫﺎ و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪة ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣـﺮدم در‬ ‫اﻋﺼﺎر ﻣﺨﺘﻠﻒ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي در اﻏﻠﺐ زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ در اﻳـﺮان‬ ‫از ﻗﺒﻴﻞ ﺑﺎورﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ـ ﻗﻮﻣﻲ و دﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻨﺮﻫﺎ‪ ،‬ادﺑﻴﺎت‪ ،‬ﺻﻨﺎﻳﻊ و ﻓﻨﻮن‪ ،‬آﺋﻴﻦﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﺶﻫـﺎ‬ ‫و ﻏﻴﺮه‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ و ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ در ﺷﻴﻮة ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎ و‬ ‫ارﺗﺒﺎﻃﺎﺗﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم از راه ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ و ﺑﺪه ﺑﺴﺘﺎنﻫﺎي ﻃﺎﻳﻔﮕﻲ و ﻗـﻮﻣﻲ و وﺟـﻮد ﻧﻈـﺎم‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ـ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺒﺎدﻻت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﻪ در ﺑﻴﻦ ﺧﻮد داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶ ﭘﻴﺶرو‪ ،‬ﻗﺪﻣﻲ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻮﭼﻚ در ﺟﻬﺖ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺟﺪﻳﺪ از ﻣﻨﻈﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر ﺑﻪ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑـﻮد‪ .‬ﺳـﻌﻲ ﺷـﺪ ﺑـﺎ اراﺋـﻪ‬ ‫ﻣﺜﺎلﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﻛﺎرﺑﺮد ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ اﻳﻨﮕﻮﻧـﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬـﺎي اﻗﺘـﺼﺎدي‪ ،‬ﺗـﺼﻮﻳﺮي‬ ‫روﺷﻦﺗﺮ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان آن را اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﻳﺎ ﻧﮕﺎه اﻗﺘﺼﺎدي ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻧﺎﻣﻴﺪ اراﺋـﻪ ﺷـﻮد‪.‬‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر اﻳﺮان ﻣﻤﻠﻮ از ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎي ﻣﺜﺒﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ‪ ،‬ﺗﺸﺨﻴﺺ و ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺄﺛﻴﺮات ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮ ﺗﻼش ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰان اﻗﺘﺼﺎدي ـ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭼﻪ از دﻳـﺪ ﻛـﻼن و‬ ‫ﭼﻪ ﺧُﺮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺮ آﻳﻨﺪهﻧﮕﺮي )ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﻮرد ﮔﺮدآورد ﺑﻪ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺗﺎ ﻓﺮاﻏﺖ ﺑﻮد زﻣـﺴﺘﺎﻧﺶ‬ ‫ـ ﻫﻨﮕﺎم زﻣﺴﺘﺎن ﺳﺨﺖ ﺑﻲ ﺑﺮگ ﻓﺮو ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﻮ ﻧﻨﻬﺪ ﺗﻮﺷﻪ در ﻣﻮﺳﻢ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و‪(...‬‬ ‫ﭘﺮﻫﻴﺰ از اﺳﺮاف و ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﻳﻲ و ﻗﻨﺎﻋﺖ )ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﺧـﺎك ﭼـﺸﻢ او را ﭘـﺮ‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﭘﻮل را از ﻛﺎﻏﺬ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آب آورده اﺳﺖ‪ ،‬آدم ﺑﻪ ﻛﻴﺴﻪاش ﻧﮕﺎه ﻣـﻲﻛﻨـﺪ(‬ ‫ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﺗﺨﺼﺺﮔﺮاﻳﻲ )آدم ﻫﺰار ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻢ ﻣﺎﻳﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻛﺎره و ﻫﻴﭻ ﻛﺎره‪ ،‬ﻛﺎر را ﺑـﻪ‬

‫‪ ™ 182‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻛﺎردان ﺳﭙﺮدن(‪ ،‬ﺧﺪا ﻣﺤﻮري در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ) از ﺗﻮ ﺣﺮﻛـﺖ از ﺧـﺪا ﺑﺮﻛـﺖ(‬ ‫ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﻛﺎﻫﻠﻲ و ﺳ‪‬ﺴﺘﻲ )ﺑﻴﮕﺎري ﺑﻪ ﻛﻪ ﺑﻴﻜﺎري‪ ،‬ﻛﻮﺷﺶ ﺑﻴﻬﺪه ﺑﻪ زﺧﻔﺘﮕﻲ‪ ،‬ﻧﺎﺑﺮده رﻧـﺞ‬ ‫ﮔﻨﺞ ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻮﺷﻨﺪﮔﻲ ﻣﺎﻳﻪ ﺑﺨﺸﺶ اﺳﺖ‪ ،‬ز ﻛﻮﺷﻨﺪﮔﻲ ﻣﺮد را ارزش اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ‬ ‫ﻛﺎري ﻛﻨﻲ ﻣﺰدي ﺳﺘﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭼﻮ ﺑﻴﻜﺎري ﻳﻘﻴﻦ ﺑﻲﻣﺰد ﻣﺎﻧﻲ( رﻓﺎه اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ )دادن ﺳـﻬﻤﻲ از‬ ‫ﻣﺤﺼﻮل ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﻖاﷲ ﻳﺎ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ و ﺗﻘﺴﻴﻢ آن ﺑﻴﻦ ﻓﻘـﺮا(‪ ،‬ﺗﻌـﺎون و ﻫﻤﻜـﺎري‬ ‫)ﻛﻤﻚ دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ درو ﻣﺤـﺼﻮﻟﺶ ﻋﻘـﺐ اﻓﺘـﺎده( اﻳـﻦ ﻫﻤـﻪ را ﻣـﻲﺗـﻮان‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻧﺎﻣﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻃﻠﺐ و ﻛﻤﺎل ﺧﻮاه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﺎدآوري‪ ،‬ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻲ و ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي ﻧﻘﺎط ﻗﻮت ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻋﺎﻣـﻪ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﻧﻮﻳـﺪﺑﺨﺶ‬ ‫ﺗﺤﻮل ﻧﻮﻳﻦ در ﻧﮕﺎه دوﻟﺘﻤﺮدان و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در راﺳﺘﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﭘﻴـﺸﺮﻓﺖ ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬ ‫ﮔﺎم ﻣﻲﻧﻬﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ دوﻟﺘﻤﺮداﻧﻲ ﻛﻪ وارث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﺎﻧﺪه از دو ﺗﻤﺪن ﻏﻨـﻲ و ﻓـﺎﺧﺮ‬ ‫اﻳﺮاﻧﻲ و اﺳﻼﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﻣﻮر و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰيﻫﺎ ﻳﺎري رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﻗﺘﺼﺎدي در ﻓﺮﻫﻨﮓﻋﺎﻣﻪ ™ ‪183‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫‪1‬ـ دﻫﺨﺪا‪ ،‬ﻋﻠﻲاﻛﺒﺮ )‪ (1385‬اﻣﺜﺎل و ﺣﻜﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﭙﻬﺮ‪ ،‬چ ‪.13‬‬ ‫‪2‬ـ اﻧﺠﻮيﺷﻴﺮازي‪ ،‬ﺳﻴﺪاﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ )‪ (1371‬ﮔﺬري و ﻧﻈﺮي در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪:‬‬ ‫اﺳﭙﺮك‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﻫﺪاﻳﺖ‪ ،‬ﺻـﺎدق )‪ (1383‬ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ ﻣـﺮدم اﻳـﺮان‪ ،‬ﮔﺮدآورﻧـﺪه ﺟﻬـﺎﻧﮕﻴﺮ‬ ‫ﺻﺪاﻗﺖ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﭼﺸﻤﻪ‪ ،‬چ ‪.5‬‬ ‫‪4‬ـ ﭘﺎﻧﻮت وﻳﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻴﺸﻞ )‪ (1369‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ دﻛﺘﺮ اﺻﻐﺮ ﻋـﺴﻜﺮي‬ ‫ﺧﺎﻧﻘﺎه‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﺮوﻳﺲ‪.‬‬ ‫‪5‬ـ ﺗﻔﻀﻠﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻳﺪون )‪ (1375‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻘﺎﻳﺪ اﻗﺘﺼﺎدي از اﻓﻼﻃﻮن ﺗـﺎ دوره ﻣﻌﺎﺻـﺮ‪،‬‬ ‫ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻧﻲ‪ ،‬وﻳﺮاﺳﺖ دوم‪.‬‬ ‫ﮔﺰارشﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎران واﺣﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺻﺪا و ﺳﻴﻤﺎ‪:‬‬ ‫‪1‬ـ ﻋﻘﻼرﻳﺎن‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺧﺮاﺳﺎن)ﻃﺒﺲ( ‪1347‬‬ ‫‪2‬ـ آزاد‪ ،‬ﺑﺘﻮل‪ ،‬ﺧﺮاﺳﺎن)ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر( ‪1357‬‬ ‫‪3‬ـ ﺑﺎزوﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻲاﻛﺒﺮ‪ ،‬ﺧﺮاﺳﺎن)ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر( ‪1352‬‬ ‫‪4‬ـ آﻋﺴﮕﺮي‪ ،‬اﺳﺪ‪،‬ﻛﺮدﺳﺘﺎن)ﻗﺮوه( ‪1348‬‬ ‫‪5‬ـ ﻓﺮوﻏﻲ ﻓﺎرﺳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻋﺰتاﻟﻪ‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰي‪1354 ،‬‬ ‫‪6‬ـ ﻓﺸﻨﺪي‪ ،‬ﺳﺎﻋﺪه‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰي‪1352 ،‬‬ ‫‪7‬ـ اﺣﻤﺪﺟﻮ‪ ،‬اﻣﺮاﷲ‪ ،‬اﺻﻔﻬﺎن‪1349 ،‬‬ ‫‪8‬ـ ﻫﻤﺘﻲ‪ ،‬اﷲﺑﺨﺶ‪ ،‬اﺻﻔﻬﺎن‪1356 ،‬‬ ‫‪9‬ـ زرﻳﻦﻛﻼه‪ ،‬ﺑﻬﺮام‪ ،‬ﻓﺎرس‪1355 ،‬‬ ‫‪10‬ـ ﺑﻬﺮاﻣﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻓﺎرس)آﺑﺎده(‪1350‬‬ ‫‪11‬ـ ﻟﻮﻟﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻳﺪاﻟﻪ‪ ،‬ﻓﺎرس )آﺑﺎده( ‪1350‬‬ ‫‪12‬ـ زرﻳﻦ ﻛﻼه‪ ،‬ﺑﻬﺮام‪ ،‬ﻓﺎرس )اﻗﻠﻴﺪ( ‪1355‬‬ ‫‪13‬ـ اﺳﺪي‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖ‪ ،‬ﮔﻴﻼن‪1348 ،‬‬ ‫‪14‬ـ ﻗﺎﺋﺪي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ و ﻣﻨﺼﻮر‪ ،‬اﺻﻔﻬﺎن‪1352 ،‬‬

‫‪ ™ 184‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫‪15‬ـ ﺑﺮاﺗﻲ‪ ،‬ﺳﺮﻓﺮاز‪ ،‬ﻓﺎرس‪1354 ،‬‬ ‫‪16‬ـ وﺣﻴﺪﻳﺎن‪ ،‬ﺑﻨﺪر‪،‬ﺧﻮزﺳﺘﺎن‪1354 ،‬‬ ‫‪17‬ـ ﻣﻈﻠﻮمزاده‪ ،‬ﻣﻬﺪي‪ ،‬ﻓﺎرس‪1366 ،‬‬ ‫‪18‬ـ ﺷﻴﺮي‪ ،‬ﺣﻤﺪاﻟﻪ‪ ،‬ﻓﺎرس‪1346 ،‬‬ ‫‪19‬ـ دروﻳﺸﻲ‪ ،‬واﺳﻮﻧﺪي‪ ،‬ﺧﻮزﺳﺘﺎن‪1356 ،‬‬ ‫‪20‬ـ رواﻣﻨﺪي‪ ،‬ﻧﺼﺮاﻟﻪ‪ ،‬ﺧﻮزﺳﺘﺎن‪1350،‬‬ ‫ﺳﺎﻳﺖﻫﺎي اﻳﻨﺘﺮﻧﺘﻲ‪:‬‬ ‫‪1‬ـ ﺣﻖﺟﻮ‪ ،‬ي‪ ».‬ﻣﻄﻠﺒﻲ ﻛﻮﺗﺎه درﺑﺎره ﭘﻴﺮ ﻛﺸﺖ و زراﻋﺖ در ﺑﻴﻦ ﺗﺮﻛﻤﻦﻫـﺎ«‪ ،‬ﺳـﺎﻳﺖ‬ ‫ﻳﺎﭘﺮاق‪:‬‬ ‫‪http:www.yaprakpress.com/htm/pars/farhang/keshtozar.htm‬‬

‫‪2‬ـ ﻛﺸﺎورزﻧﻴﺎ‪ ،‬ﻧﻮﺷﻴﻦ ـ »ﻣﺮوري ﺑﺮ ﻗﺼﻪﻫﺎي ﻣﺸﺪي ﮔﻠﻴﻦ«‪ ،86/4/12 ،‬ﺳﺎﻳﺖ آﻓﺘﺎب‬ ‫در‪:‬‬ ‫‪http:www.aftab.ir/articles/art-culture/literatore‬‬

‫‪3‬ـ ﺑﻲﻧﺎم ـ »ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ«‪ ،86/10/11 ،‬ﺳﺎﻳﺖ آﻓﺘﺎب در‪:‬‬ ‫‪http:www.aftab.ir/articles/art-culture/music‬‬

‫‪4‬ـ ﻗﻮﺟﻖ‪ ،‬ﻳﻮﺳﻒ‪» ،‬ﺿﺮورتﻫﺎي ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺷﻔﺎﻫﻲ و ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ«‪ ،‬ﺳﺎﻳﺖ‬ ‫ﻳﺎﭘﺮاق در‪:‬‬ ‫‪http:www.yaprakpress.com/htm/pars/archiw/23-26‬‬

‫‪5‬ـ ﺑﻲﻧﺎم‪ ،‬ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺰار ﺗﺮاﻧﻪ‪ ،86/1/8 ،‬ﺳﺎﻳﺖ آﻓﺘﺎب در‪:‬‬ ‫‪http:www.aftab.ir/articles/art-culture/music‬‬

‫ﺑﺎزيﻫﺎي دﻳﺮوز‪ ،‬ﺧﺎﻃﺮهﻫﺎي اﻣﺮوز‬ ‫»ﺗﺄﻣﻠﻲ در ﺑﺎزيﻫﺎي ﺳﺎده ﻣﺮدﻣﺎن دﺳﺘﺠﺮده ﮔﻠﭙﺎﻳﮕﺎن«‬ ‫ﺳﻴﻒاﷲ اﺣﻤﺪي‬

‫‪1‬‬

‫‪ .1‬ﺳﻴﻒاﻟﻪ اﺣﻤﺪي از ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎران دﻳﺮﻳﻨﻪ واﺣﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻜﺎري ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻣﺮﺣﻮم اﻧﺠـﻮي از ﺳـﺎل‬ ‫‪ 1346‬آﻏﺎز ﻛﺮد و ﺑﺎ وﺟﻮد ﻛﻬﻮﻟﺖ ﺳﻦ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑـﺎ اﻧـﺮژي و ﻫﻤﺘـﻲ وﺻـﻒ ﻧﺎﭘـﺬﻳﺮ از ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻣـﺮدم روﺳـﺘﺎي‬ ‫دﺳﺘﺠﺮده ﮔﻠﭙﺎﻳﮕﺎن ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ او درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﺮده و ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻣﺮاﺳـﻢ‬ ‫ﻋﻴﺪ ﻧﻮروز‪ ،‬ﻛﺸﺖ ﺑﻬﺎره‪ ،‬درو ﻛﺮدن‪ ،‬ﻛﺸﺖ ﭘﺎﻳﻴﺰه‪ ،‬ﻛﺸﺖ ﻣﻮ‪ ،‬ﻻﻳﺮوﺑﻲ ﻗﻨـﺎت‪ ،‬ﻣﺮاﺳـﻢ ﻋﻘـﺪ‪ ،‬ﺣﻨﺎﺑﻨـﺪان و ﻋﺮوﺳـﻲ‪،‬‬ ‫ﻣﺮاﺳﻢ ﺷﺐ ﻳﻠﺪا‪ ،‬ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺰاداري‪ ،‬ﺑﺎزيﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﮔﺮدآوري ﻗﺼﻪﻫﺎي ﺷﻔﺎﻫﻲ ﺷـﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻛـﻪ ﺑﺨـﺸﻲ از‬ ‫اﻳﻦ ﻗﺼﻪﻫﺎ در اﺛﺮ ﺳﻪ ﺟﻠﺪي ﻣﺮﺣﻮم اﻧﺠﻮي ﺷﻴﺮازي ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻣﺮدم و ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﺸﺎن درﺑﺎره‬ ‫ﺧﻮد ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫»ﺑﻨﺪه ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺳﺎل ‪ 1307‬ﻫﺠﺮي ﺷﻤﺴﻲ در روﺳﺘﺎي دﺳﺘﺠﺮده ﮔﻠﭙﺎﻳﮕﺎن ﻫﺴﺘﻢ ﺗﺎ ﺳـﻴﻜﻞ درس ﺧﻮاﻧـﺪه و ﻛـﺸﺎورز‬ ‫ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬ﻫﺸﺖ ﻓﺮزﻧﺪ دارم‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﭘﺴﺮ و ﺳﻪ دﺧﺘﺮ و ﻫﻔﺪه ﻧﻮه‪ .‬در زﻣﺎن ﻣﺮﺣﻮم اﻧﺠﻮي ﺑﺎ اﺷﺘﻴﺎق ﻓﺮاوان ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ‬ ‫ﻣﺮدم را ﻛﻪ از رادﻳﻮ ﭘﺨﺶ ﻣﻲﺷﺪ ﻣﻲﺷﻨﻴﺪم و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﻼﻗﻪ واﻓﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻤﻊآوري آداب و رﺳﻮم زادﮔﺎه داﺷﺘﻢ و‬ ‫ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺳﻨﻦ ﺑﻮﻣﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪام از ﺳﺎل ‪ 1346‬ﻫﻤﻜﺎري ﺧﻮد را ﺑﺎ واﺣﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم آﻏﺎز ﻛـﺮدم‪ .‬آﻗـﺎي‬ ‫اﻧﺠﻮي ﺷﻴﺮازي ﻛﻪ روﺣﺶ ﺷﺎد و ﻗﺮﻳﻦ رﺣﻤﺖ ﺑﺎد ﺑﺎ ﺗﻼش و دﻟﺴﻮزي و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﻓـﺮاوان ﻣﻄﺎﻟـﺐ ﻣـﺎ را ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﮔﺰﻳﺪهﻫﺎﻳﻲ از آن را در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رادﻳﻮﻳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻳﺸﺎن ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮاﻳﻤﺎن ارﺳﺎل ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ آﻣﻮزش ﻣﻲدادﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻛﻨﻴﻢ و ﻣﻄﺎﻟﺒﻤﺎن را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻨﻮﻳـﺴﻴﻢ‪ ،‬ﻣـﻦ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﭘﺲ از اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﭘﺮسو ﺟﻮ ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻢ و ﺑﺎ ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪن ﻣﻄﺎﻟـﺐ آﻧﻬـﺎ را ﺑـﺮاي اﻳـﺸﺎن ارﺳـﺎل‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدم‪ ،‬از آن ﺳﺎلﻫﺎ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻓﺮزﻧﺪان و ﻧﻴﺰ ﻣﺮدم روﺳﺘﺎ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ و ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﺸﻐﻮل ﻫﺴﺘﻢ‪«.‬‬ ‫ﺧﺎﻃﺮات ﺗﻠﺦ و ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدﻣﻲ اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎر دﻳﺮﻳﻨﻪ ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻧﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪» :‬ﺗﻠﺦﺗﺮﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮة ﻣﻦ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺒﺮ درﮔﺬﺷﺖ ﻣﺮﺣﻮم ﺳﻴﺪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ اﻧﺠﻮي ﺷﻴﺮازي را ﺷﻨﻴﺪم‪ .‬ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺷﺪم و اﺣﺴﺎس ﻛﺮدم ﻳﻚ »ﺧﻮدي« را‬ ‫از دﺳﺖ دادهام‪ .‬او ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻋﺰﻳﺰ ﺑﻮد‪ .‬اﻓﺴﻮس! اﻣﺎ ﺷﻴﺮﻳﻦﺗـﺮﻳﻦ ﺧـﺎﻃﺮة ﻣـﻦ اﻳـﻦ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻳﻜـﻲ از ﻣﻄﺎﻟـﺐ‬ ‫ارﺳﺎﻟﻲام ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺷﻴﺮ دﺧﺘﺮ« ﺑﺎ ﺑﻴﺎن ﺷﻴﻮاي آﻗﺎي اﻧﺠﻮي ﺷﻴﺮازي از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رادﻳﻮﻳﻲ »ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم« ﭘﺨﺶ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫آﻗﺎي ﺳﻴﻒاﻟﻪ اﺣﻤﺪي‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺷﻌﺎر اﻳﺸﺎن در ﺣـﺪود ‪ 4000‬ﺑﻴـﺖ و در ﻗﺎﻟـﺐﻫـﺎي ﻗـﺼﻴﺪه‪،‬‬ ‫ﻣﺜﻨﻮي‪ ،‬ﻗﻄﻌﻪ‪ ،‬ﻏﺰل‪ ،‬دوﺑﻴﺘﻲ و رﺑﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ .‬او ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﻋﻤﺮ ﺧﻮد را ﺑﻲﻫﻴﭻ ﭼﺸﻤﺪاﺷﺘﻲ ﻣـﺼﺮوف ﮔـﺮدآوري‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم ﻛﺮده در آﺳﺘﺎﻧﻪ ‪ 80‬ﺳﺎﻟﮕﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪاي ﻛﻪ از واﺣﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم دارد ﭼـﺎپ ﻣﻄﺎﻟـﺐ ﻓﺮﻫﻨﮕﻴـﺎران‬ ‫اداﻣﻪ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻌﺪ‬

‫‪ ™ 186‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﺑﺎزي‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﻟﺬتﺑﺨﺶ ﺑـﺎ ﺗـﺄﺛﻴﺮات ﻓـﺮاوان ﻛـﻪ ﺳـﺎدهﺗـﺮﻳﻦ ﺗـﺄﺛﻴﺮ آن ﺟﻨﺒـﺔ‬ ‫ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ و ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ رﻓﻊ ﻛﺴﺎﻟﺖ و ﺧﺴﺘﮕﻲ روﺣﻲ ﺑﺎزﻳﻜﻦ را در ﭘﻲ دارد‪.‬‬ ‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﻳﺠﺎد ﺷﺎدي و ﻧﺸﺎط اﻫﻤﻴـﺖ وﻳـﮋهاي دارد اﻣـﺎ اﻳـﻦ ﻣـﺴﺄﻟﻪ ﻧﺒﺎﻳـﺪ ﻣـﺎ را از‬ ‫ﺗﺄﺛﻴﺮات دﻳﮕﺮ ﺑﺎزي ﻏﺎﻓﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮاﺗﻲ ﻛﻪ در اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﺴﻢ‪ ،‬روح و اﺧﻼق ﺑﺎزﻳﻜﻦ‬ ‫ﺧﻮد را ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪،‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺑـﺮ آن اﺳـﺖ ﺗـﺎ اﺛـﺮات ﺑـﺎزي را در اﺑﻌـﺎد‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﺮدي و ﮔﺮوﻫﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﻌﻤﻖ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬روش ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻣﻴﺪاﻧﻲ‬ ‫)از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺸﺎﻫﺪة ﺑﺎزيﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ(اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻛﺎرﻛﺮد ﺑﺎزيﻫﺎ‬ ‫ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻋﻀﻼت و ﭘﺮورش ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺟـﺴﻤﺎﻧﻲ و ﺗـﺄﻣﻴﻦ ﺳـﻼﻣﺘﻲ در ﺑ‪‬ﻌـﺪ ﺟـﺴﻤﺎﻧﻲ‬ ‫اﺳﺖ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ در ﺑ‪‬ﻌﺪ روح و روان ﻧﻴـﺰ ﻗﺎﺑـﻞ ﺑﺮرﺳـﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻧﺮژي ﻓﺮاوان ﺑﺎزﻳﻜﻦ ﺑﻪ وﻳﮋه در ﺳﻨﻴﻦ ﻛﻮدﻛﻲ و ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﻣﺼﺮوف ﺑﺎزي‬ ‫ﻧﺸﻮد‪ ،‬در روح و روان او ﺗﺄﺛﻴﺮي ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺧﻮاﻫـﺪ ﮔـﺬارد و ﺧﻠـﻖ و ﺧـﻮﻳﻲ ﺧـﺸﻦ و‬ ‫ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮ در اﻧﺘﻈﺎر او ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺮﻛﻮب اﻧﺮژي و ﻫﻴﺠﺎن و ﻗﺮار ﻧـﺪادن آن در ﻣـﺴﻴﺮ‬ ‫درﺳﺖ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻬﻴﻨﻪ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮاﺗﻲ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮبﺗﺮ از اﻳﻦ ﻧﻴﺰ در ﭘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻓﻌﻠﻴـﺖ‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه‪ ،‬از دﻳﮕﺮ ﻓﻮاﻳﺪ ارزﺷﻤﻨﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺎزي‪ ،‬ﺑﺎزﻳﻜﻦ ﺑـﻪ‬ ‫اﺳﺖ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻣﻴﺮاث ﺑﺮاي ﻧﺴﻞﻫﺎي آﻳﻨﺪه ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ و آﻧﺎن ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ دﻳﺮﻳﻨﻪ ﺧﻮد ﻏﺮﻳﺐ و ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬او از اﻳﻨﻜﻪ‬ ‫دﺳﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎﻳﺶ ﻛﻪ ﺣﺎﺻﻞ ‪ 40‬ﺳﺎل ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ ،‬در ﮔﻨﺠﻴﻨﺔ اﻳﻦ واﺣﺪ ﺛﺒـﺖ ﺷـﺪه اﺣـﺴﺎس‬ ‫ﻏﺮور ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﻮق و ﻫﻤﺘﺶ را ﻣﻲﺳﺘﺎﻳﻴﻢ و دو ﺑﻴﺖ از ﺳـﺮودهﻫـﺎي اﻳـﻦ ﻣـﺮد ﺷـﻴﻔﺘﻪ ﻓﺮﻫﻨـﮓ و ادب را ﺗﻘـﺪﻳﻢ‬ ‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬

‫از ﻗﻠﻢ ﭘﺮﺳﻴﺪم آﺧﺮ از ﭼﻪ ﻟﺮزاﻧﻲ ﺑﮕﻮ‬

‫ﻫﻤﭽﻮ اﺑﺮ ﻧﻮﺑﻬﺎر از دﻳﺪه ﮔﺮﻳﺎﻧﻲ ﺑﮕﻮ‬

‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﺮﺳﻢ دﻳﺪهاي را ﺑﻲﺳﺒﺐ ﮔﺮﻳﺎن ﻛﻨﻢ‬

‫ﻳﺎ ﻛﻪ ﺣﻘّﻲ را ﻣﺒﺎدا از ﻛﺴﻲ ﭘﻨﻬﺎن ﻛﻨﻢ‬

‫* ﺗﻨﻈــﻴﻢ ﻣﻘﺎﻟــﻪ ﺗﻮﺳــﻂ اﻟﻬــﻪ ﺷﺎﻳــﺴﺘﻪ رخ داﻧــﺸﺠﻮي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳــﻲ ارﺷــﺪ ادﺑﻴــﺎت ﻓﺎرﺳــﻲ اﻧﺠــﺎم ﮔﺮﻓﺘــﻪ اﺳــﺖ‪.‬‬ ‫‪[email protected]‬‬

‫ﺑﺎزيﻫﺎي دﻳﺮوز‪ ،‬ﺧﺎﻃﺮهﻫﺎي اﻣﺮوز ™ ‪187‬‬

‫آن دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎي ﻓﺮدي ﻋـﺎﻣﻠﻲ ﺑـﺲ ﻣﻬـﻢ در ﺟﻬـﺖ‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦ وﺿﻌﻴﺖ آﺗﻴﺔ ﻓﺮد اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎزي ﺑﻪ ﺑﺎزﻳﻜﻦ آﻣﻮزش ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزي ﺑﺎﻳﺪ از ﺗﻜـﺮوي ﭘﺮﻫﻴـﺰ‬ ‫ﻛﺮد و ﻫﻤﻪ اﻋﻀﺎي ﮔﺮوه ﺑﺎ ﭘﺬﻳﺮش ﻣـﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫـﺎي ﺧـﻮد و ﺑـﺎ ﺗﻌـﺎون و ﻫﻤﻜـﺎري ﺑـﺎ‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ در ﺟﻬﺖ ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ ﺣﺮﻳﻒ ﺗﻼش ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ‪ ،‬ﺑﺎزﻳﻜﻦ ﻳـﺎد ﻣـﻲﮔﻴـﺮد ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﻧﻴﻞ ﺑﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺑﺎﻳﺪ دﺷﻮاري ﻫﺎي راه را در ﻛﻤﺎل آراﻣـﺶ ﻳـﺎ ﺑﺮدﺑـﺎري ﻃـﻲ ﻛﻨـﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻤﺎرﺳﺖ و آﻣﻮزش ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ و ﺑﺮدﺑﺎري ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮاﺗﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺮ روح و روان ﺑـﺎزﻳﻜﻦ‬ ‫دارد‪ ،‬در زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ او ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻪ ﺑﺎزيﻫﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺧﺎص ﺧﻮد را دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن ﺑﺎﻳﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ و ﺑـﻪ ﻃـﻮر‬ ‫ﻛﺎﻣﻞ اﺟﺮا ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮود آوردن ﺳﺮ ﺗﺴﻠﻴﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗـﻮاﻧﻴﻦ و ﻫﻨﺠﺎرﭘـﺬﻳﺮي ﺑﺎزﻳﻜﻨـﺎن ﭼـﻪ‬ ‫ﻛﻮدك و ﭼﻪ ﻧﻮﺟﻮان و ﺟﻮان‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري و اﻃﺎﻋﺖ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑـﻪ او آﻣـﻮزش‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ روﺣﻴﻪ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از آﺛﺎر ﺑﺎزي اﺳﺖ ﻛـﻪ از ﺧـﺼﺎﻳﻞ‬ ‫ﻣﻬﻢ در ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﺷﺨﺼﻴﺖ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺑﺎزي‪ ،‬ﻛﻨﺸﻲ اﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ‬ ‫در ادوار ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﻲ آدﻣﻲ و در ﺗﻤﺎم ﺟﻮاﻣﻊ اﺟﺮا ﻣﻲﮔﺮدد و ﺑﻨﺎي آن ﺑﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫـﺮ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺘﻮار ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﺑﺎزيﻫﺎي ﻣﺮدﻣـﺎن روﺳـﺘﺎي دﺳـﺘﺠﺮده ﮔﻠﭙﺎﻳﮕـﺎن از‬ ‫ﺗﻮاﺑﻊ اﺳﺘﺎن اﺻﻔﻬﺎن اﺷﺎره ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﻳﻦ ﺑﺎزيﻫﺎ در اﻳﻦ روﺳﺘﺎ اﺟﺮا ﻣﻲﺷـﻮد اﻣـﺎ‬ ‫ﻣﻄﻤﺌﻨﺎً ﺑﺎزيﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ آن را ﻣﻲﺗﻮان در دﻳﮕﺮ ﻧﻘﺎط ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﭘﻬﻨﺎور اﻳﺮان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺑﺎزيﻫﺎ‬ ‫‪ -1‬آﺳﻤﻮن ﭼﻪ رﻧﮕﻪ؟‬ ‫ﺷﺎﺧﺼﻪ اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﺑﺎزي ﺣﻔﻆ ﺗﻌﺎدل و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ و ﻗـﺪرت ﺑﺎزﻳﻜﻨـﺎن اﺳـﺖ‪ .‬ﻫـﺮ دو‬ ‫ﺑﺎزﻳﻜﻦ ﺑﺎﻳﺪ از ﻧﻈﺮ ﻗﺪ و وزن در ﻳﻚ اﻧﺪازه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎزي ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛـﻪ‬ ‫ﻫﺮ دو ﭘﺸﺖ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻲاﻳﺴﺘﻨﺪ و دﺳﺖﻫـﺎي ﺧـﻮد را از ﺑـﺎزو در دﺳـﺘﻬﺎي ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬

‫‪ ™ 188‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻗﻼب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آن ﮔﺎه ﻳﻜﻲ از آن دو ﺧﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻢ ﺷﺪن ﻳﻜﻲ از ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن‪ ،‬ﺑﺎزﻳﻜﻦ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺑﻪ روي ﻛﻤﺮ او و ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺧﻢ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺻﻮرت او ﺑﻪ ﻃﺮف آﺳﻤﺎن‬ ‫ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﭘﺎﻫﺎﻳﺶ ﻧﻴﺰ از زﻣﻴﻦ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬آنﮔﺎه ﺑﺎزﻳﻜﻨﻲ ﻛﻪ ﺧﻢ ﺷﺪه و ﺻـﻮرت‬ ‫او ﺑﻪ ﻃﺮف زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺑﺎزﻳﻜﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺸﺖ اوﺳﺖ ﻣﻲﭘﺮﺳﺪ‪:‬‬ ‫»آﺳﻤﻮن ﭼﻪ رﻧﮕﻪ؟« و ﺑﺎزﻳﻜﻨﻲ ﻛﻪ رو ﺑﻪ آﺳﻤﺎن دارد‪ ،‬در ﺟﻮاب او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺳـﺮخ‬ ‫و ﺳﻔﻴﺪ و آﺑﻲ رﻧﮕﻪ« اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺻﻮرت اداﻣﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎزﻳﻜﻦ ﺧـﻢ‬ ‫ﺷﺪه دﻳﮕﺮ ﺗﻮاﻧﻲ ﺑﺮاي ﺗﺤﻤﻞ وزن ﺑﺎزﻳﻜﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺸﺖ اوﺳـﺖ‪ ،‬ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزي ﻋﻜﺲ ﺣﺎﻟﺖ اول ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﺑﺎزﻳﻜﻨﻲ ﻛﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻗﺒﻞ ﺧـﻢ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﭘﺸﺖ روي ﻛﻤﺮ ﺑﺎزﻳﻜﻦ دﻳﮕﺮ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺑـﺎز ﻫـﻢ ﻫﻤـﺎن‬ ‫ﺟﻤﻼت ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪» :‬آﺳـﻤﻮن ﭼـﻪ رﻧﮕـﻪ؟« و ﭘﺎﺳـﺦ »ﺳـﺮخ و ﺳـﻔﻴﺪ و آﺑـﻲ رﻧﮕـﻪ«‬ ‫ﻣﻲﺷﻨﻮد‪.‬‬ ‫ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻲ از ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن ﻛﻠﻤﺔ »آﻓﺘﺎب« را ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ و در ﺣﺎﻟﻲﻛـﻪ‬ ‫ﺟﻠﻮ ﺧﻢ ﻣﻲﺷﻮد دﻳﮕﺮي را ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮده و ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻧﻔﺮ دوم ﻧﻴـﺰ ﻫﻤـﻴﻦ‬ ‫ﻛﺎر را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ وﻟﻲ از ﻛﻠﻤـﻪ »ﻣﻬﺘـﺎب« ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻛـﺸﻴﺪه اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬در‬ ‫ﻧﻮﺑﺖﻫﺎي ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﻋﺒﺎرت »آﻓﺘﺎب ﻣﻬﺘﺎب ﭼﻪ رﻧﮕـﻪ« و دﻳﮕـﺮي »ﺳـﺮخ و ﺳـﻔﻴﺪ دو‬ ‫رﻧﮕﻪ« را ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻢ ﺷﺪن ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬از ﻣﻦ داري‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ‪ ،‬ﭼﺎﺑﻜﻲ‪ ،‬زﻳﺮﻛﻲ‪ ،‬ﻧﻈﻢ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﺑﺎزي ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ﻧﺤﻮه اﺟﺮاي ﺑﺎزي ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن از ﺑﻴﻦ ﺧﻮد ﻳﻚ ﻧﻔﺮ را‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و او را »دب«‪ 1‬ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻘﻴﻪ ﺑﺎزﻳﻜﻨـﺎن اﻃـﺮاف او ﻣـﻲﮔﺮدﻧـﺪ و در ﻫـﺮ‬ ‫ﻓﺮﺻﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ ﻳﻚ ﻣﺸﺖ ﺑﻪ او ﻣـﻲزﻧﻨـﺪ و ﺧـﻮد را از دﺳـﺘﺮس او دور ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن ﺑﺎ ﻫﺮ ﻣﺸﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻲزﻧﻨﺪ ﺑﻪ او ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬از ﻣﻦ داري« اﮔﺮ ﺑﺎزﻳﻜﻨﻲ ﻛﻪ »دب« ﻧﺎم‬ ‫‪1. dab‬‬

‫ﺑﺎزيﻫﺎي دﻳﺮوز‪ ،‬ﺧﺎﻃﺮهﻫﺎي اﻣﺮوز ™ ‪189‬‬

‫دارد‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎزﻳﻜﻨﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ او ﻣﺸﺖ زده اﺳﺖ را ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺟـﺎي ﺧـﻮد را ﺑـﺎ او ﻋـﻮض‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎزي آﻧﭽﻨﺎن ﺳﺮﻋﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن ﭘﻲدرﭘﻲ و ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻫﻢ ﺑـﻪ د‪‬ب‬ ‫ﻣﺸﺖ ﻣﻲزﻧﻨﺪ ﻛﻪ او دﭼﺎر ﺗﺸﺘﺖ ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﻤـﻴﻦ ﻛـﻪ ﻣـﻲﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﺎزﻳﻜﻨﻲ را ﺑﮕﻴـﺮد‪،‬‬ ‫ﺑﺎزﻳﻜﻦ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ او ﻣﺸﺖ ﻣﻲزﻧﺪ و ﺗﺎ ﻳﻜﻲ از ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن را ﻧﮕﻴﺮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎﻳـﺪ ﻣـﺸﺖ‬ ‫ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن را ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﺟِﺴﻨﻚ‬

‫‪1‬‬

‫ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺑﺎزي ﻧﺸﺎطاﻧﮕﻴﺰ ﻛﻪ اﺑﺰاري ﺟﺰ ﺧﺎك ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎﻳـﺪ از ﻗـﺪرت‬ ‫ﺑﺪﻧﻲ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺎ ﭼﺎﺑﻜﻲ و ﻧﻴﺰ ﺣﻔﻆ ﺗﻌﺎدل اﻳﻦ ﺑﺎزي را اﺟﺮا ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﺤﻮه‬ ‫اﺟﺮاي اﻳﻦ ﺑﺎزي ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن ﺑﺎ ﻣﻘﺪاري ﺧـﺎك‪ ،‬ﺗﭙـﻪ ﻛـﻮﭼﻜﻲ ﺷـﺒﻴﻪ‬ ‫ﺑﺎﻟﺶ درﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آن »ﺧﺎك ﻣﻮره« ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن در ﻛﻨـﺎر »ﺧـﺎك‬ ‫ﻣﻮره« ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻤﻴﺪه ﻣﻲاﻳﺴﺘﺪ‪ ،‬ﻳﻚ دﺳﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ زاﻧﻮ و دﺳﺖ دﻳﮕﺮش را ﺑﻪ زﻣﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲﮔﺬارد؛ ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻲ ﻳﻜﻲ از روي او ﺑﻪ ﻃﺮف دﻳﮕﺮ )ﺑﻪ روي ﻣﻮره( ﻣﻲﭘﺮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬ ‫از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﭽﻪﻫﺎ از روي او ﭘﺮﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻳﻜﻲ ﺧﻢ ﺷﺪه ﻗﺪري ﻋﻘـﺐﺗـﺮ ﻣـﻲاﻳـﺴﺘﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻌﻴﺎر ﻓﺎﺻﻠﻪاي ﻛﻪ ﻋﻘﺐﺗﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺟﺎي ﭘﺎي ﺷﺨﺼﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﺧـﺮ از ﻫﻤـﻪ از‬ ‫روي ﺑﺎزﻳﻜﻦ ﺧﻢ ﺷﺪه ﭘﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺒﻞ از آﻧﻜﻪ او از روي ﺑﺎزﻳﻜﻦ ﺧﻢ ﺷﺪه ﺑﭙﺮد‪ ،‬ﺟـﺎي‬ ‫ﭘﺎي او را در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺎزﻳﻜﻦ )ﺗﻪ دال( ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫آن ﮔﺎه ﺑﺎزﻳﻜﻦ ﺧﻢ ﺷﺪه در آن ﺟﺎ ﻣﻲاﻳﺴﺘﺪ و دوﺑﺎره ﺑﺎزﻳﻜﻨـﺎن از روي او ﻣـﻲﭘﺮﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺸﻮد از روي ﺑﺎزﻳﻜﻦ ﺧﻢ ﺷﺪه ﺑﭙﺮد ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺎي ﺧـﻮد را‬ ‫ﺑﺎ او ﻋﻮض ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ در ﺻﻮرت ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻫﻤﻪ ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن در ﭘﺮش‪ ،‬ﺑﺎزﻳﻜﻦ ﺧـﻢ‬ ‫ﺷﺪه اﻧﺪﻛﻲ ﻋﻘﺐﺗﺮ و در ﺟﺎي ﭘﺎي آﺧﺮﻳﻦ ﺑﺎزﻳﻜﻦ ﻣﻲاﻳﺴﺘﺪ و ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن ﭘﺲ از ﭘﺮﻳﺪن از‬ ‫روي او ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ »ﺧﺎك ﻣﻮره« ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ ،‬در ﻏﻴﺮ اﻳـﻦ ﺻـﻮرت ﺑﺎزﻧـﺪه ﻣﺤـﺴﻮب‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺑﺎزﻳﻜﻦ ﺧﻢ ﺷﺪه ﻋﻮض ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪1. jesnak‬‬

‫‪ ™ 190‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫در ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺎزﻳﻜﻦ ﺧﻤﻴﺪه ﺑﺎ »ﺧﺎك ﻣﻮره« ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘـﺮش‬ ‫ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن و ﻓﺮود آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻣﻮره ﻧﻴﺰ ﺳﺨﺖﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺎه ﺳﻪ ذرع ﻣﻲﺷـﻮد‪ ،‬در‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن ﻗﺪرت و ﺗﻮان ﭘـﺮش ﻧﺪارﻧـﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﺟﺎﺑـﻪﺟـﺎﻳﻲ در اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺎزي ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪاي ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺎزﻳﻜﻦ ﺧﻤﻴـﺪه‬ ‫ﺗﺎ »ﺧﺎك ﻣﻮره« ﺑﻪ ﭘﻨﺞ ذرع ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻌﺪاد ﻛﻤﻲ از ﺑﺎزﻳﻜﻨـﺎن ﻛـﻪ از‬ ‫ﭼﺎﺑﻜﻲ و ﭼﺎﻻﻛﻲ و ﺗﻮان وﻳﮋهاي ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﭘﺮش را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺎزي زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن از ﻓﺮط ﺧﺴﺘﮕﻲ ﺗﻮاﻧﻲ ﺑﺮاي اداﻣﻪ ﺑـﺎزي ﻧﺪاﺷـﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺿﻤﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺮش ﺑﻪ ﻗﺪري زﻳﺎد ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﭙﺮد‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﮔﻞ ﺑﺎزي‬ ‫ﮔﻞ ﺑﺎزي از دﻳﮕﺮ ﺑﺎزيﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اوﻗﺎت ﻓﺮاﻏﺖ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن و ﺟﻮاﻧﺎن دﺳﺘﺠﺮده را‬ ‫ﺳﺮﺷﺎر از ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ و ﻧﺸﺎط ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎزي ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺟﺮا ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫اﺑﺘﺪا ﻳﻜﻲ از ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن ﻳﻚ ﺳﻴﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﻲدارد و ﺗﻌﺪاد ‪ 9‬ﻳﺎ ‪ 12‬ﻋﺪد درب ﺷﻴـﺸﻪ در آن‬ ‫ﻣﻲﭼﻴﻨﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه ﺳﻴﻨﻲ را در ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻮد ﻳﺎ در ﭘﺸﺖ ﻣـﺎﻧﻊ ﻳـﺎ ﻫـﺮ ﭼﻴـﺰ دﻳﮕـﺮي ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺎزﻳﻜﻦ دﻳﮕﺮ آن را ﻧﺒﻴﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ و ﺳﭙﺲ ﻳﻚ ﺳﻜﻪ در زﻳﺮ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ درﻫﺎ ﭘﻨﻬـﺎن‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻘﻴﻪ آﻧﻬﺎ را ﻧﻴﺰ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲدﻫﺪ و ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﻣﻲﻛﻨـﺪ ﺗـﺎ ﺑـﺎزﻳﻜﻦ رﻗﻴـﺐ ﺑـﺎ ﺳـﺮو‬ ‫ﺻﺪاي آن ﻣﺘﻮﺟﻪ در اﺻﻠﻲ ﻛﻪ ﺳﻜﻪ زﻳﺮ آن ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪه ﻧـﺸﻮد‪ .‬در ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﺑﻌـﺪ ﺑـﺎزﻳﻜﻦ‬ ‫رﻗﻴﺐ ﺑﺎﻳﺪ دري را ﻛﻪ ﺳﻜﻪ زﻳﺮ آن ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪه را ﺑﺮدارد‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛـﻪ ﺗـﺸﺨﻴﺺ اﻳـﻦ‬ ‫ﺑﺎزﻳﻜﻦ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬او ﺑﺮﻧﺪه ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد اﻣﺎ اﮔﺮ دﭼﺎر اﺷﺘﺒﺎه ﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﺳـﻮم‬ ‫ﺑﺎزي آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎزﻳﻜﻦ رﻗﻴﺐ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎم درﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺳـﻜﻪ ـ ﻛـﻪ در‬ ‫ﺑﺎزي ﺑﻪ آن ﮔُﻞ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ـ زﻳﺮ آن ﻧﻴﺴﺖ را ﺑﺮ دارد و در ﭘﺎﻳﺎن دري ﻛﻪ ﮔـﻞ در زﻳـﺮ آن‬ ‫ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و در اﻳﻦ ﺻﻮرت اﻳﻦ ﺑﺎزﻳﻜﻦ ﺑﺮﻧﺪه ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ در‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬دري را ﻛﻪ ﮔﻞ زﻳﺮ آن ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪه ﺑﺮدارد‪ ،‬ﺑﺎزﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﺮ ﺣـﺎل ﺑـﺎزﻳﻜﻦ‬ ‫ﺑﺮﻧﺪه ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻴﻨﻲ را ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺑﮕﻴﺮد و اﻳﻦ ﺑﺎر ﺧﻮد او ﮔﻞ را ﭘﻨﻬﺎن ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﭘﺎﻳﺎن ﺟـﺎﻳﺰهاي‬ ‫از ﻃﺮف ﺑﺎزﻳﻜﻦ ﺑﺎزﻧﺪه ﺑﻪ ﺑﺎزﻳﻜﻦ ﺑﺮﻧﺪه داده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎزي ﺑﺎ ﺣﻀﻮر دو ﮔﺮوه اﺟﺮا ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﺤﻮه اﻣﺘﻴﺎز دادن ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‬

‫ﺑﺎزيﻫﺎي دﻳﺮوز‪ ،‬ﺧﺎﻃﺮهﻫﺎي اﻣﺮوز ™ ‪191‬‬

‫ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪاي ﺑﺎزي‪ ،‬ﺳﻴﻨﻲ و ﮔﻞ را ﺑﺮ ﻧﺪارﻧﺪ‪ 10 ،‬اﻣﺘﻴﺎز ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 10‬ﺑﺎزي ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺣﺴﺎب ﻣﻲﺷﻮد واﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺟﺎي ﮔﻞ را ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﻨـﺪ‪10 ،‬‬ ‫اﻣﺘﻴﺎز دﻳﮕﺮ ﺑﻪ اﻣﺘﻴﺎزات آﻧﻬﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﺷﻮد و در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬از اﻣﺘﻴﺎز اوﻟﻴـﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻛﺎﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬ ‫ﺻﺮفﻧﻈﺮ از اﻫـﺪاف ﺑـﺎزيﻫـﺎ ﻛـﻪ در اﺑﺘـﺪاي ﻣﻘﺎﻟـﻪ ذﻛـﺮ ﺷـﺪ‪ ،‬ﻳﻜـﻲ از ﻣﻬﻤﺘـﺮﻳﻦ‬ ‫دﺳﺘﺎوردﻫﺎي اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞﺑﺎزيﻫﺎ‪ ،‬ﺣﻔﻆ رﻓﺎﻗﺖ در اوج رﻗﺎﺑﺖ اﺳـﺖ و ﻣﻮﺟـﺐ ﺧﺮﺳـﻨﺪي‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن ﻣﻴﺪان ﺑﺎزي‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ را در دﻳﮕﺮ ﻋﺮﺻﻪﻫـﺎي زﻧـﺪﮔﻲ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﻛـﺎر‬ ‫ﺑﻨﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﺎﻧﺔ ﻣﻠﻲ ﺻﺪاو ﺳﻴﻤﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از اﺛﺮ ﮔﺬارﺗﺮﻳﻦ ﺑﺨﺶﻫﺎ در اﻣﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓﺳـﺎزي‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اراﺋﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪﻫﺎي ﮔﺮوﻫﻲ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ و ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺑﺎزيﻫﺎي ﺳـﻨﺘﻲ‬ ‫اﻳﺮان‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﺣﻔﻆ و اﺷﺎﻋﻪ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﻮﻳﺖ و ﺑﺴﻂ ﻫﻤـﺪﻟﻲ‪ ،‬ﺗﻔﻜـﺮ‬ ‫ﮔﺮوﻫﻲ داﺷﺘﻦ و ﻗﺎﻧﻮن ﭘﺬﻳﺮ ﻛﺮدن ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻓﺮاد ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬

‫‪ ™ 192‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﺣﺞ ﻓﻘﺮا‬ ‫ﻣﺮوري ﺑﺮ آداب ﺳﻔﺮ زﻳﺎرﺗﻲ اﻣﺎم رﺿﺎ )ع( از ﻣﻨﻈﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم‬ ‫ﺣﺴﻴﻦ رﺣﻤﺘﻲ‬

‫‪1‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺳﻔﺮ و ﺑﺪرﻗﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮ‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﺎﻳﻴﺰ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻓﺼﻞ ﺳﻔﺮﻫﺎي زﻳﺎرﺗﻲ اﺳـﺖ از ﺟﻤﻠـﻪ دﻻﻳـﻞ اﻳـﻦ اﻧﺘﺨـﺎب ﻫـﻢ‬ ‫ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﻮدن وﺿﻌﻴﺖ آب و ﻫﻮا و ﺳﺎزﮔﺎري اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺎ ﻓﺮاﻏﺖﻫـﺎي ﺑﻌـﺪ از ﺑﺮداﺷـﺖ‬ ‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزي اﺳﺖ‪ .‬در ﻗﺪﻳﻢ اﻻﻳﺎم در ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ از ﺷﺎﻫﺮود ﺑﻪ وﻳـﮋه اﺑـﺮاﻫﻴﻢآﺑـﺎد‬ ‫ﻣﻴﺎﻣﻲ ﻣﺮدم ﭘﺲ از ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮل ﻛﺸﺎورزي و داﻣﺪاري وﻗﺘﻲ آﻣـﺎدﮔﻲ ﺣﺮﻛـﺖ ﭘﻴـﺪا‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ روز ﺣﺮﻛﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻃﻼع ﻓﺎﻣﻴﻞ و واﺑﺴﺘﮕﺎن ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز در‬ ‫روﺳﺘﺎ ﭼﺎووش ﺧﻮاﻧﻲ راه ﻣﻲاﻓﺘﺎد و ﻣﺮدم از آﻣﺎده ﺷﺪن زاﺋﺮﻳﻦ ﻣﻄﻠﻊ ﻣﻲﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬دﻳـﺪ و‬ ‫ﺑﺎزدﻳﺪ ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ .1‬ﺣﺴﻴﻦ رﺣﻤﺘﻲ ﻣﺘﻮﻟﺪ ‪ 1327‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ آﺑﺎد ﻣﻴﺎﻣﻲ اﺳﺘﺎن ﺳﻤﻨﺎن و از ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎران ﻓﻌﺎل واﺣـﺪ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻣـﺮدم ﻣﺮﻛـﺰ‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺻﺪا و ﺳﻴﻤﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ در زﻣﻴﻨﻪ ﺟﻤﻊآوري ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم و ﺑﺨﺼﻮص ﺟﻤﻊآوري و ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺎه ﻫﺎي‬ ‫ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ و ﺷﻨﺎﺳﻨﺎﻣﻪدار ﻛﺮدن اﺷﻴﺎء ﻣﻮزه ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫* ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻠﻲآﻧﻲزاده‪ ،‬ﻛﺎرﻣﻨﺪ ﭘﮋوﻫﺶ واﺣﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺻـﺪا و ﺳـﻴﻤﺎ اﻧﺠـﺎم ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪[email protected] .‬‬

‫‪ ™ 194‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫اﻛﺜﺮ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻓﺮﺗﻬﺎ ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﻮد و ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺳـﻔﺎرش ﺑـﻪ زوار ﻛـﻪ ﺳـﻼم ﻣـﺎ را ﺑـﻪ آﻗـﺎ‬ ‫ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬اﻟﺘﻤﺎس دﻋﺎ دارﻳﻢ‪ ،‬در زﻳـﺎرت آﻗـﺎ دوﺳـﺘﺎن را ﻓﺮاﻣـﻮش ﻧﻜﻨﻴـﺪ زوار را ﺑﺪرﻗـﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺻﺒﺢ ﺣﺮﻛﺖ ﺑﺎ ﭼﺎوﺷﻲ ﺳﻔﺮ آﻏﺎز ﻣﻲﺷﺪ و زوار از زﻳﺮ ﻗﺮآن‪ 1‬رد ﻣﻲﺷـﺪﻧﺪ و‬ ‫ﺑﺎ دود ﻛﺮدن اﺳﭙﻨﺪ در ﭘﻴﺶ روي آﻧﻬﺎ و رﻳﺨﺘﻦ آب‪ 2‬در ﭘـﺸﺖ ﺳـﺮ ‪ ،‬آﻧﻬـﺎ را ﻣـﺸﺎﻳﻌﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﻗﺮآن‪ ،‬آب و اﺳﭙﻨﺪ از ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺳﺎﺳﻲ و اﺻﻲ در ﻣﺮاﺳﻢ ﺑﺪرﻗﻪ زاﺋﺮان اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻨﺎﻃﻖ دﻳﮕﺮ اﻳﺮان ﻋﻨﺎﺻﺮ دﻳﮕـﺮي‬ ‫ﭼﻮن آﺋﻴﻨﻪ‪ ،‬ﺳﺒﺰي و ﺧﺎك ﺗﻴﻤﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ در ﻛﻨﺎر ﻗـﺮآن و آب و اﺳـﭙﻨﺪ ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﻗـﺮار‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﭘﺸﺖ ﺳﺮ زاﻳﺮ آب ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آب روان ﺑﺮود و در راه ﻧـﺎراﺣﺘﻲ و ﭘﻴـﺸﺎﻣﺪي ﺑـﺮاﻳﺶ ﭘـﻴﺶ‬ ‫ﻧﻴﺎﻳﺪ و زودﺗﺮ ﺑﺮﮔﺮدد‪ .‬در ﺑﻌﻀﻲ ﺟﺎﻫﺎ ﺑﻌﺪ از رﻓﺘﻦ زاﻳﺮ درب ﺧﺎﻧﻪ زاﻳﺮ را ﻧﻤﻲﺑﻨﺪﻧﺪ ﺧﺎﻧﻪ اﻳﺸﺎن را ﺟﺎرو ﻧﻤﻲزﻧﻨﺪ‬ ‫و ﭼﺮاﻏﺶ را ﺧﺎﻣﻮش ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺞ ﻓﻘﺮا ™ ‪195‬‬

‫ﭼﺎووش ﺧﻮاﻧﻲ‬ ‫ﭼﺎووشﺧﻮاﻧﻲ ﺳﻤﺒﻞ ﺳﻔﺮﻫﺎي زﻳﺎرﺗﻲ ﺑﻮد زﻳﺮا ﺑﺪون ﺣﻀﻮر ﭼﺎووش ﺧـﻮان‪ ،‬ﺳـﻔﺮ‬ ‫زﻳﺎرﺗﻲ ﺷﻮر و ﻫﻴﺠﺎن ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﭼﺎووشﺧﻮان در ﻛﺎروان زﻳﺎرﺗﻲ ﻣﺘﻨﻮع ﺑﻮد؛ ﻣﺜـﻞ‬ ‫اﻋﻼم زﻣﺎن ﻣﺴﺎﻓﺮت‪ ،‬آﻣﺎدهﺳﺎزي ﻓﻀﺎي ﺑﺪرﻗﻪ و اﺳـﺘﻘﺒﺎل از زاﺋـﺮان ﺑـﺎ ﺧﻮاﻧـﺪن اﺷـﻌﺎر‬ ‫ﻣﺬﻫﺒﻲ‪ .‬ﭼﺎووشﺧﻮانﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً از ﻣﻴﺎن ﺳﺎدات و اﻓﺮاد ﺧﻮش ﺻﺪاي ﻣﺤـﻞ و ﮔـﺎه ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﻣﺪاﺣﺎن ﻳﺎ روﺣﺎﻧﻲﻫﺎي ﻣﺤﻞ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻓـﺮاد ﺑـﻪ ﺻـﻮرت راﻳﮕـﺎن و ﺑـﺮاي‬ ‫رﺿﺎﻳﺖ ﺧﺪا و در ﻣﻮارد ﻧﺎدر ﺑﺎ درﻳﺎﻓﺖ وﺟﻪ‪ ،‬ﺟﻨﺲ ﻳـﺎ ﻫﺰﻳﻨـﻪ ﻣـﺴﺎﻓﺮت ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻛـﺎر‬ ‫ﻣﺒﺎدرت ﻣﻲورزﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﻛﻼم ﭼﺎووشﺧﻮانﻫﺎي اﺑﺮاﻫﻴﻢ آﺑـﺎد ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم ﻣـﺸﺎﻳﻌﺖ ﻣـﺴﺎﻓﺮ‬ ‫ﻣﺸﻬﺪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫ز ﺗﺮﺑﺖ ﺷﻬﺪا ﺑﻮي ﺳﻴﺐ ﻣﻲآﻳﺪ ز ﻃﻮس ﺑﻮي رﺿﺎي ﻏﺮﻳﺐ ﻣﻲآﻳﺪ‬ ‫رﺿﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻃﻮس ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻪ ﻛﺮﺑﻼ رﺿﺎ ﻏﺮﻳﺐ اﺳﺖ و ﺑﻮي ﻏﺮﻳﺐ ﻣﻲآﻳﺪ‬ ‫ﺑﺮو ﺑﻪ ﻣﺸﻬﺪ ﺷﺎه رﺿﺎ زﻳﺎرت ﻛﻦ ﺑﺒﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﻮي رﺿﺎي ﻏﺮﻳﺐ ﻣﻲآﻳﺪ‬ ‫اي ﻏﺮﻳﺒﻲ ﻛﻪ زﺟﺪ و ﭘﺪر ﺧﻮد ﺟﺪاﻳﻲ ﺧﻔﺘﻪ درﺧﺎك ﺧﺮاﺳﺎن ﺗﻮ ﻏﺮﻳﺐاﻟﻐﺮﺑﺎﻳﻲ‬ ‫اﻏﻨﻴﺎ ﻣﻜﻪ روﻧﺪ و ﻓﻘﺮا ﺳﻮي ﺗﻮ آﻳﻨﺪ ﺟﺎن ﺑﻪ ﻗﺮﺑﺎن ﺗﻮ آﻗﺎ ﻛﻪ ﺣﺞ ﻓﻘﺮاﻳﻲ‬ ‫ﻳﻚ ﻃﻮاف ﻣﺮﻗﺪش ﻓﺮﻣﻮده ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﺖ ﻫﻔﺖ ﻫـﺰار و ﻫﻔﺘـﺼﺪ و ﻫﻔﺘـﺎد ﺣـﺞ اﻛﺒـﺮ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﻣﺮدم در اﻧﺘﻬﺎي ده ﺑﺎ اﻟﺘﻤﺎس دﻋـﺎ و ﺧـﺪاﺣﺎﻓﻈﻲ ﺑـﺮ ﻣـﻲﮔـﺸﺘﻨﺪ‪ .‬دوﺳـﺘﺎن و ﻓﺎﻣﻴـﻞ‬ ‫درﻣﻮﻗﻊ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻘﺪاري ﺳﺮ راﻫﻲ‪ 1‬ﺑﻪ زاﺋﺮ ﻣﻲدادﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ‪ :‬ﻛـﺸﻤﺶ‪ ،‬ﻣـﻮﻳﺰ‪،‬‬ ‫ﺑﺎدام‪ ،‬ﮔﺮدو‪ ،‬ﺑﺮﮔﻨﻲ )ﮔﻨﺪم ﺑﺮﻳﺎن ﺷﺪه(‪ ،‬اﻧﻮاع ﻧﺎن‪ ،‬ﻛﺎك‪ ،‬ﻧﺎن ﻓﻄﻴﺮ و ﻗﻠﻴﻔﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﻫـﺮ ﻛـﺲ‬ ‫ﺳﺮ راﻫﻲ ﻣﻲداد ﻣﻮﻗﻊ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﺮاي او ﺳﻮﻏﺎﺗﻲ ﻣﻲآوردﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﭽﻪﻫﺎ ﻫﻢ ﭼﻨﺪ ﻗﺮاﻧﻲ ﭘﻮل‬ ‫ﻣﻲدادﻧﺪ و از آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺑﻴﻦ راه از ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻧﺎﻗﺎﺑﻞ آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫـﺮ‬ ‫ﻛﺲ ﻧﺬري داﺷﺖ ﻣﻘﺪاري ﮔﻨﺪم ﻳﺎ وﺟﻪ آن را ﻣﻲداد ﺗـﺎ آن زاﺋـﺮ ﺑـﺮاي ﻛﻔﺘﺮﻫـﺎي اﻣـﺎم‬

‫‪ .1‬رﺳﻢ ﺳﺮ راﻫﻲ دادن در ﻣﻨﺎﻃﻖ دﻳﮕﺮ اﻳﺮان ﻫﻢ ﻣﺮﺳﻮم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﺎمﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﭼﻮن »اﻗﺮ راﻫﻲ«‪» ،‬ﻓﺘﺢ راﻫﻲ«‪،‬‬ ‫»ﺧﺮﺟﻲ« »ﺟﻴﺐ ﺧﺮﺟﻲ« و »ﮔﺸﺎد راه« ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ ™ 196‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫رﺿﺎ)ع( در ﻣﺤﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﺮﻳﺰد و در ﻣﻮﻗﻊ زﻳﺎرت آﻧﺎن را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺮاﺳﻢ ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﻲ و ﻣﺸﺎﻳﻌﺖ اﻫﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان و ﻧﺰدﻳﻜﺎن زاﺋﺮ ﺑﺎ ﭘﻴﻤﻮدن ﻣﻘﺪاري‬ ‫از راه و ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻣﺴﺎﻓﺮ ﺗﺎ ﻣﻜﺎن ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﺎﻣﺰاده‪ ،‬اﺑﺘﺪاي ﺟﺎده اﺻﻠﻲ‪ ،‬ﻗﻬﻮهﺧﺎﻧﻪ ﺑـﻴﻦ‬ ‫راﻫﻲ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﺧﺎرج از ﻣﺤﺪوده روﺳﺘﺎ اداﻣﻪ داﺷﺖ‪ .‬در ﻣﻴﺎﻣﻲ ﻣﺮﺳﻮم ﺑـﻮد وﻗﺘـﻲ‬ ‫ﻛﺎروان ﺑﻪ راه ﻣﻲاﻓﺘﺎد دو ﻧﻔﺮ از ﺟﻮاﻧﺎن ﻓﺎﻣﻴﻞ ﺑﺎ اﺳﺐ ﺗﺎ ﻳﻚ ﻣﻨﺰل راه از اﺑﺮاﻫﻴﻢ آﺑـﺎد ﺗـﺎ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﺪﺷﺖ آﻧﺎن را ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎرواﻧﺴﺮا از اﺑﻨﻴﻪﻫﺎي ﻗﺪﻳﻢ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺷﺎه ﻋﺒﺎﺳـﻲ‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻨﺎي آﺟﺮي ﻗﺎﺑﻞ و ﻣﻌﺘﺒـﺮي داﺷـﺖ‪ .‬دو ﺑـﺎب ﻛﺎرواﻧـﺴﺮاي دﻳﮕـﺮ ﻫـﻢ ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﺗﻠﮕﺮافﺧﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﭼﺎﭘﺎرﺧﺎﻧﻪ در آن ﻗﺮار داﺷﺖ و داراي دو ﺑﺎب آب اﻧﺒﺎر ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳـﻚ آب‬ ‫اﻧﺒﺎر ﭘﻠﻪ ﻣﻲﺧﻮرد ﺗﺎ ﺳﺮ ﻗﻨﺎت و ﺳﻮﻣﻴﻦ آب اﻧﺒﺎر در ﺑﻴـﺮون ﻛـﺎروان ﺳـﺮا ﺑـﻮد‪ .‬در ﺳـﻪ‬ ‫ﻛﺎروان ﺳﺮاي ﻣﻴﺎن دﺷﺖ و ﺑﻴﺮون آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺴﺖ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻣﻨﺰل ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ‬ ‫ﻛﺎرواﻧﺴﺮا اﻣﻜﺎﻧﺎت رﻓﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آب اﻧﺒﺎر ﻋﺎﻟﻲ ﺑﺎ ﻣﺤﻠﻲ ﺑﺮاي ﻋﻠﻴﻖ واﺳﻄﺒﻞ ﺣﻴﻮاﻧﺎت‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺷﺘﺮان ﺳﻔﺮه ﻣﻲﮔﺴﺘﺮدﻧﺪ؛ در ﭘﻴﺶ روي ﺣﻴﻮان ﻛﻪ ﺧﻮاﺑﻴﺪه ﺑﻮد ﻋﻠﻮﻓـﻪ را روي‬ ‫ﭘــﺎره ﺑﺎﻓﺘــﻪاي ﻣــﻲﻧﻬﺎدﻧــﺪ و در ﻣــﺴﻴﺮﻫﺎي دور ﻣﻘــﺪاري ﺧﻤﻴــﺮ آرد ﺟــﻮ ﺑــﻪ ﺣﻴــﻮان‬ ‫ﻣﻲﺧﻮراﻧﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻮان ﺣﻴﻮان در ﻣﺴﻴﺮﻫﺎي دور ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣـﻲﺷـﺪ و ﺑﻌـﺪ از اﺗـﺮاق و رﻓـﻊ‬ ‫ﺧﺴﺘﮕﻲ ﺻﺒﺢ روز ﺑﻌﺪ ﺑﺰرگ ﻛﺎروان از ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﺸﺎﻳﻌﺖ ﻛﻨﻨﺪه ﺗﺸﻜﺮ ﻣﻲﻛﺮد و آﻧـﺎن را‬ ‫ﺑﺮﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از رﻓﻊ ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻛﺎروان ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﺻﺪاي ﺑﺎﻧﮓ ﺟﺮس)ﻧﺎﻗﻮس‪،‬‬ ‫ﮔﻮرﮔﻪ( و زﻧﮓ ﺷﺘﺮان ﺑﻪ ﻛﺎرواﻧﻴﺎن ﺣﺎﻟﺖ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲداد و ﭼﺎوش ﺧﻮانﻫﺎ را‬ ‫ﺑﻪ ذﻛﺮ ﻣﻨﻘﺒﺖ آﻗﺎ اﻣﺎم ﻫﺸﺘﻢ )ع( وا ﻣﻲداﺷﺖ ـ ﻣﻨﺰل ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﻃﻲ ﻣﻨﺎزل ﺷﻮق زﻳﺎرت در‬ ‫دل ﻣﻲآﻣﺪ ـ ﭼﺸﻢﻫﺎ ﺑﻪ راه و دلﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﻌﺒﻪ آﻣﺎل دوﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺳـﺎرﺑﺎﻧﺎن در راه ﻫﻨﮕـﺎم‬ ‫آب ﺧﻮردن ﺷﺘﺮان آواز ﺣﻨـﺎر زﻣﺰﻣـﻪ ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ ‪ .‬ﻣﻬـﻢ ﺗـﺮﻳﻦ ﻣﻨـﺎزل ﺑـﻴﻦ راه ﺑﻌـﺪ از‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﺪﺷﺖ‪ ،‬ﻗﺪﻣﮕﺎه ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎرﮔﺎﻫﻲ ﻋﺎﻟﻲ داﺷﺖ اﻣﺎ داﺧﻞ ﮔﻨﺒﺪ ﻓﺎﻗﺪ ﺿﺮﻳﺢ ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﻜﺎن اﺛﺮ ﭘﺎﺋﻲ ﻣﻨﻘﻮش ﺑﺮ ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻨﮕﻲ در دﻳﻮار ﮔﻨﺒﺪ ﻧﺼﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺮان و‬ ‫ﺑﺰرﮔﺎن ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺳﻨﻦ را ﺳﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﻧﺴﻞﻫﺎي ﺑﻌﺪ ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ اﺛﺮ ﭘـﺎي‬ ‫ﺣﻀﺮت اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﻨﮓ ﻧﻘﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺳـﻨﮓ دﻳﮕـﺮي ﻫـﻢ ﺑـﺮ دﻳـﻮار اﻣـﺎﻣﺰاده‬ ‫ﻣﺨﺮوب ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر ﻧﺼﺐ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ روي اﻳﻦ دو ﺳﻨﮓ ﭼﻮﭘﺎﻧﺎن و رﻫﮕﺬران ﻧﺎن و‬

‫ﺣﺞ ﻓﻘﺮا ™ ‪197‬‬

‫ﻛﻤﺎچ ﻣﻲﭘﺨﺘﻨﺪ و ﺣﻀﺮت ﻣﻮﻗﻊ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن ﭘﺎي ﻣﺒﺎرك ﺑﺮ ﺳﻨﮓ ﻧﻬﺎدﻧﺪ و اﺛﺮ آن‬ ‫ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺖ و اﻣﺮوزه ﻣﺮدم ﺑﻪ آن ﺗﺒﺮك ﻣﻲﺟﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﻳﻚ ﺳﻤﺖ ﮔﻨﺒﺪ ﭼﺸﻤﻪ آﺑﻲ ﻣﻨﺼﻮب ﺑﻪ ﭼﺸﻤﻪ ﺣﻀﺮت ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﻮارا ﻣﻲﺑﺎﺷـﺪ‬ ‫روان اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻣﺮدم ﺑﺮ اﺛﺮ ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ از ﺣﻀﺮت ﺗﻤﻨﺎي آب ﻧﻤﻮدﻧـﺪ و ﺣـﻀﺮت‬ ‫ﻋﺼﺎي ﺧﻮد را در آن ﻣﻜﺎن ﺑﻪ زﻣﻴﻦ زده و آب ﺟﻮﺷﻴﺪن ﮔﺮﻓﺖ و ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﻣﺎﻳﻪ ﺧﻴـﺮ و‬ ‫ﺑﺮﻛﺖ ﻣﺮدﻣﺎن و ﻣﺴﺎﻓﺮﻳﻦ درآﻧﺠﺎﺳﺖ‪ .‬در ﻗﺪﻣﮕﺎه از ﺑﺮﻛﺖ آب ﭼﺸﻤﻪ ﺷﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺮه‪،‬‬ ‫ﭘﻨﻴﺮ‪ ،‬ﺳﺮﺷﻴﺮ و اﻧﻮاع ﻣﻴﻮهﺟﺎت ﺷﺎﻣﻞ اﻧﮕﻮر‪ ،‬زردآﻟﻮ‪ ،‬ﮔﻴﻼس‪ ،‬آﻟﺒﺎﻟﻮ و ﻫﻠﻮ ﻓﺮاوان و ارزان‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻄﻠﻊ اﻟﺸﻤﺲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ اﻳﻦ ﭼﺸﻤﻪ ﻫﻤﺎن آﺑـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي وﺿـﻮي‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺿﺎ )ع( ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ وﻣﺮدم ﺑﺪان اﺳﺘﺸﻔﺎ ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﻨﺒﺪ ﻧﻤﺎ‬ ‫ﺑﻌـــــﺪ از‬ ‫ﺣﺮﻛــــــــﺖ‬ ‫ازﻗــــــﺪﻣﮕﺎه‬ ‫ﻛــــــــﺎروان‬ ‫درآﺧﺮﻳﻦ ﻣﻨﺰل‬ ‫ﺑــﻪ ﺗﭙــﻪ ﺳــﻼم‬ ‫ﻣــﻲرﺳــﺪ ﻛــﻪ‬ ‫ﻣــﺸﺮف ﺷــﻬﺮ‬ ‫ﻣﺸﻬﺪ ﻣﻘـﺪس‬ ‫ﻣـــﻲﺑﺎﺷـــﺪ و‬ ‫اﻳــــﺴﺘﮕﺎه راه‬

‫‪ ™ 198‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫آﻫﻦ ﻫﻢ ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﻪ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﺸﻬﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم اﻳﺴﺘﮕﺎه ﺳﻼم ﻣﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬در ﭘـﺎﻳﻴﻦ ﺗﭙـﻪ ﻛـﺎروان‬ ‫ﻣﻲاﻳﺴﺘﺎد و زوار ﭘﻴﺎده ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و در ﺣﺪ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﺎرﺑﺎﻧﺎن وﻛﺎرﮔﺮان ﻛﺎروان وﺟﻬـﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﮔﻨﺒﺪ ﻧﻤﺎ ﻣﻲدادﻧﺪ و ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻗﺪﺳﻴﺎن ﺑﻬﺮ ﺳﻼﻣﺶ ﻗﺎﻓﻠﻪ در ﻗﺎﻓﻠﻪ‬

‫ﻋﺮﺷﻴﺎن ﺑﻬﺮ ﻃﻮاﻓﺶ ﻛﺎروان در ﻛﺎروان‬

‫ﺑﺎر ﺑﻨﺪﻧﺪ ﻫﺮ دم ﺟﺎﻧﺐ ﻋﺮضاﻟﺴﻤﺎء‬

‫ﺑﺎل ﺑﮕﺸﺎﻳﻨﺪ ﻫﺮ ﮔﻪ ﺑﺮ ﻣﻜﺎن ﻻﻣﻜﺎن‬

‫ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ رﺗﺒﺖ ﺑﻮد ﻳﺎ ﻟﻴﺘﻨﻲ ﻛﻨﺖ ﺗﺮاب‬

‫ﻋﺮش را ﺑﺮ ﺧﺎك ﭘﺎك ﺣﻀﺮﺗﺶ ورد زﺑﺎن‬

‫و ﭘﻴﺎده ﺑﺎ ﭼﺎوﺷﻲ ﺗﺎ ﺑﺎﻻي ﺗﭙﻪ رﻓﺘﻪ واز دور ﻣﺤﻮ ﺑﺮق ﮔﻨﺒﺪ ﻃﻼ و ﮔﻠﺪﺳﺘﻪﻫﺎي ﺣـﺮم‬ ‫ﭘﺮ ﺷﻜﻮه آﻗﺎ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و واﻗﻌﺎً ﺧﺴﺘﮕﻲ راه را ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ زﻳـﺎرت ﻧﺎﻣـﻪ‬ ‫ﺣﻀﺮت و زﻳﺎرت ﻋﺎﺷﻮرا ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و اﺷﻚ ﺷـﻮق در ﭼـﺸﻤﺎنﺷـﺎن ﺣﻠﻘـﻪ ﻣـﻲزد و‬ ‫ﻋﺮض ﺳﻼﻣﻲ ﺧﺪﻣﺖ آﻗﺎ ﻧﺜﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از رﻓﻊ ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻛﺎروان راه ﻣـﻲاﻓﺘـﺎد و در‬ ‫اﻧﺪك ﻣﺪﺗﻲ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﻣﻲرﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﻟﻬﺎي ﺑﻌﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻴﺮﻫﺎي ﻣﻬﻢ در اﻳﺮان ﻣﺎﺷﻴﻦرو ﺷـﺪ‬ ‫وﻣﺮدم ﺑﺎ اﺗﻮﺑﻮس ﺑﻪ زﻳﺎرت ﺣﻀﺮت ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ ﭘﺲ از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﭙﻪ ﺳﻼم راﻧﻨﺪه ﻣﺎﺷـﻴﻦ‬ ‫را ﻧﮕﻪ ﻣﻲداﺷﺖ و ﺷﺎﮔﺮد ﺷﻮﻓﺮﻫﺎ ﻣﮋده رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﭙﻪ ﺳﻼم را ﻣﻲدادﻧﺪ و ﻛـﻼه ﺧـﻮد را‬ ‫ﺟﻠﻮي ﻣﺴﺎﻓﺮﻳﻦ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻣﺴﺎﻓﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪاري ﭘﻮل ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﮔﻨﺒـﺪ ﻧﻤـﺎ در ﻛـﻼه ﺷـﺎﮔﺮد‬ ‫ﻣﻲرﻳﺨﺘﻨﺪ و اﻳﻦ وﺟﻪ ﺑﺮاي ﺷﺎﮔﺮد ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺗﺎ ﺑﺎﻻي ﺗﭙﻪ ﺑﺎ ﭼﺎوﺷﻲ ﻣﻲرﻓﺘﻨـﺪ‬ ‫و ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﺮاﺳﻢ ﻳﺎد ﺷﺪه ﻣﺸﻐﻮل ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﺰل ﺑﻌﺪي ﺷﻬﺮ ﻣـﺸﻬﺪ ﺑـﻮد و در ﻛـﺎروان‬ ‫ﺳﺮاﻳﻲ اﺗﺮاق ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺑﺰرگ ﻛﺎروان ﻣﺴﻜﻨﻲ ﺑﺮاي ﻛﺎرواﻧﻴـﺎن ﺗﻬﻴـﻪ ﻣـﻲﻧﻤـﻮد‪ ،‬ﭘـﺲ از‬ ‫ﮔﺰﻳﺪن ﻣﺴﻜﻦ ورﻓﻊ ﺧﺴﺘﮕﻲ واﺳﺘﺤﻤﺎم‪ ،‬ده‪ 1‬روز ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻴﺖ اﻗﺎﻣـﺖ ﻣـﻲﻧﻤﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻧﻤﺎز ﺷﻜﺴﺘﻪ ﻧﺨﻮاﻧﻨﺪ و ﻫﺮ روز ﺻﺒﺢ ـ ﻇﻬﺮ ـ ﺷﺎم ﺑﻪ زﻳﺎرت ﺣﺮم آﻗﺎ ﻣﺸﺮف ﻣـﻲﺷـﺪﻧﺪ‬ ‫داﺧﻞ ﺻﺤﻦ ﭼﻮن آب ﻟﻮﻟﻪ ﻛﺸﻲ ﻧﺒﻮد ﺑﺮاي ﺷﺮب ﻣﺮدم ﻫﺮﻛﺲ ﻧﺬري داﺷﺖ و ﺣﺎﺟﺖ‬ ‫از آﻗﺎ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﭼﻨﺪ ﻣﺸﻚ آب ﺧﺮﻳﺪاري ﻣﻲﻧﻤـﻮد و در ﺳـﻘﺎﺧﺎﻧﻪ اﺳـﻤﺎﻋﻴﻞ ﻃﻼﻳـﻲ‬ ‫ﻣﻲرﻳﺨﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﻘﺎﺧﺎﻧﻪ را در ﺻﺤﻦ ﻋﺘﻴﻖ ﺑﻪ اﻣﺮ ﻧﺎدر ﺷﺎه ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﻪ ﺧﺸﺖﻫﺎي ﻃﻼ ﻣﺰﻳﻦ‬ ‫‪ .1‬زاﻳﺮان ﻣﺸﻬﺪ ﻧﺬر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ده روز ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاي زﻳﺎرت ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ روز ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﺣﻀﺮت‬ ‫رﺿﺎ ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﻲ ﻛﺮد ﺗﺎ دوﺑﺎره ﺑﻪ زﻳﺎرت ﻧﺎﻳﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺞ ﻓﻘﺮا ™ ‪199‬‬

‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﻮض ﺳﻘﺎﺧﺎﻧﻪ ﺳﻨﮓ ﻳﻚ ﭘﺎرﭼﻪ ﻣﺮﻣﺮ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻧـﺎدر ﺷـﺎه از ﻫـﺮات آورد و‬ ‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺳﻪ ﻛُﺮ آب ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺳﻬﻢ ﻧﺎدر از ﻣﺰرﻋﻪ دِه ﺳﻨﮓ وﻗﻒ ﺳﻘﺎﺧﺎﻧﻪ اﺳﺖ؛ ﺳﻪ ﺳـﻨﮓ‬ ‫ﺑﺰرگ در اﻳﻦ ﺻﺤﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺸﻬﺪ ﻣﻤﺘﺎز اﺳﺖ‪ ،‬اول ﺳـﻨﮓ ﺳـﻘﺎﺧﺎﻧﻪ ﻣﺒﺎرﻛـﻪ ‪ ،‬دوم‬ ‫ﺳﻨﮕﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻻي ﺟﻮب ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﻨﺠﺮه ﻓﻮﻻدي ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﺳﻮم ﺳﻨﮓ زﻳﺮ ﻧﻘـﺎره ﺧﺎﻧـﻪ‪.‬‬ ‫آب ﺳﻘﺎﺧﺎﻧﻪ را ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻧﻴﺖ ﺷﻔﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﺎﺟﺖ ﻣﻲﻧﻮﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨـﺎره ﺑـﺎﻻي اﻳـﻮان ﻃـﻼ را‬ ‫ﻇﺎﻫﺮاً ﺷﺎه ﻃﻬﻤﺎﺳﺐ اﺑﻦ ﺷﺎه اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺻﻔﻮي ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﮔﻠﺪﺳﺘﻪ ﺑﺎﻻي ﻣﺤﺮاب اﻳـﻮان‬ ‫ﻋﺒﺎﺳﻲ و ﻃﻼ ﻛﺎري ﻫﺮ دو ﮔﻠﺪﺳﺘﻪ را ﻧﺎدر ﺷﺎه اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻔﺖ ﻫﺰار و ﻫﻔﺘﺼﺪ و ﻫﻔﺘﺎد و ﻫﻔﺖ ﺧﺸﺖ ﻃﻼ ﻧﺼﺐ ﺷﺪ ﺑﺮ ﮔﻨﺒـﺪ ﺳـﻠﻄﺎن ﻋﻠـﻲ‬ ‫ﻣﻮﺳﻲ اﻟﺮﺿﺎ)ع(‬ ‫اﺷﻌﺎر ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﺮدم اﺑﺮاﻫﻴﻢ آﺑﺎد دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﺮدﻣﺎن را ﺑﻪ ﮔﻨﺒﺪ ﻃﻼﻳﻲ آﻗﺎ اﻣـﺎم رﺿـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﻮﺑﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪:‬‬ ‫اﻣﺎم رﺿﺎ ﺑﺎ ﮔﻠﺪﺳﺘﻪ‬

‫زوار ﻣﻴﺮه دﺳﺘﻪ دﺳﺘﻪ‬

‫اﻣﺎم رﺿﺎ ﺑﺎ ﮔﻠﺪﺳﺘﻪ‬

‫زوار ﻣﻴﺮه دﺳﺘﻲ ﺑﺴﺘﻪ‬

‫ﺑﺎﻻي ﺳﺮ در ﺧﻴﺎﺑﺎن ﻋﻠﻴﺎ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﺰرﮔﻲ ﻧﺼﺐ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬در ﭘﻴـﺸﺎﻧﻲ ﺳـﺮ در زﻳـﺮ‬ ‫ﺳﺎﻋﺖ اﻳﻦ رﺑﺎﻋﻲ از ﻣﺮﺣﻮم ﻣﻴﺮزا ﺳﻌﻴﺪ ﺧﺎن ﻣﺘﻮﻟﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫در ﺣﻀﺮت ﺷﻪ ﭼﻪ ﮔﻔﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻟﺒﻴﻚ‬

‫اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻪ ﺳﻼم رﺳﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﻋﻠﻴﻚ‬

‫اﻳﻦ وادي ﻗﺪس اﺳﺖ ﻧﮕﻪ دار ادب‬

‫اﻳﻦ ﻋﺮش ﻣﻘﺪس اﺳﺖ ﻓﺎﺧﻠﻊ ﻧﻌﻠﻴﻚ‬

‫ﻧﻘﺎرهﺧﺎﻧﻪ ﺣﻀﺮت در اﻳﺎم ﻋﻴﺪ وﺗﻮﻟﺪ ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ )ع( ﻳﺎ ﻣـﻮﻗﻌﻲ ﻛـﻪ ﻣﻌﺠـﺰهﻫـﺎﻳﻲ از‬ ‫ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻇﻬﻮر ﻣﻲرﺳﺪ ﺑﻪ ﺻﺪا در ﻣﻲآﻳـﺪ وﺑـﺎ ﺻـﺪاي دﻟﻨـﺸﻴﻨﺶ ﻣـﺮدم را ﺑـﻪ ﺧـﻮد‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬ ‫اﻧﺪر دل ﺧﺎرﺟﻲ ﻫﺰار ﺧﻨﺠﺮ زد‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺟﻬﺎن ﺗﺎ زﺧﺮاﺳﺎن ﺳﺮ زد‬ ‫از ﺧﺸﺖ ﻃﻼ ﮔﻞ ﺳﻔﻴﺪي ﺳﺮ زد‬ ‫از ﻣﻌﺠﺰة ﺗﻮ اي اﻣﺎم ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫زوار در زﻳﺮ ﺳﺮ در ﺳـﺎﻋﺖ و ﺳـﻘﺎﺧﺎﻧﻪ ﺑـﺎ ادب اﻳـﺴﺘﺎده وﺳـﻼﻣﻲ ﻧﺜـﺎر ﺣـﻀﺮﺗﺶ‬

‫‪ ™ 200‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺷﻜﺮ ﺗﻮﻓﻴﻖ زﻳﺎرت را ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﻲآورﻧﺪ و در داﺧﻞ ﺻﺤﻦ ﺳـﺮاغ ﻛﺒـﻮﺗﺮان ﺣـﺮم‬ ‫رﻓﺘﻪ وﮔﻨﺪمﻫﺎي ﻧﺬري را ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ‪ .‬ﻟﺤﻈﻪاي ﻣﺤـﻮ ﭘﺮوﺑـﺎل زدن وداﻧـﻪ ﭼﻴـﺪن‬ ‫ﻛﺒﻮﺗﺮان ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؛ ﻛﺒﻮﺗﺮان ﺣﺮم اﻣﺎم رﺿﺎ ﻣﺜﻞ ﻛﺒﻮﺗﺮان ﻛﺎﻇﻤﻴﻦ ﭘـﺲ از ﭼﻴـﺪن داﻧـﻪ در‬ ‫ﻣﺤﻠﻲ دور از ﺣﺮم ﻓﻀﻠﻪ ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و ﭘﺎﻛﻲ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺒﻮﺗﺮان ﺑﻪ اﻓﻮاه ﻣﺮدم ﻣﺜﻞ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﻛﺒﻮﺗﺮ ﺣﺮم اﻣﺎم رﺿﺎ )ع( ﻳﺎ ﻛﺒﻮﺗﺮ ﻛﺎﻇﻤﻴﻨﻲ‪.‬‬ ‫ﭘﻬﻠﻮي اﻳﻮان ﻃﻼ دو ﻛﻔﺸﺪاري ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ ﺷﻜﻮه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳـﺖ اﻳـﻦ اﺷـﻌﺎردر‬ ‫آﻧﺠﺎ درج ﺷﻮد‪:‬‬ ‫در ﻛﻔﺶ ﻛﻨﺖ ﺳﺘﺎده ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ اﻣﻴﻦ‬

‫ﺟﺎروب ﻛﺸﺪ ﺑﻪ ﮔﻴﺴﻮي ﺣﻮر اﻟﻌﻴﻦ‬

‫ﺳﺎزﻧﺪ ﻏﺒﺎر ﻛﻔﺶ زوار ﺗﻮ را‬

‫ﻛﺤﻞ اﻟﺒﺼﺮ ﻣﻼﺋﻚ ﻋﻠﻴﻴﻦ‬

‫***‬ ‫در ﻃﻮس ﺟﻼل ﻛﺒﺮﻳﺎ ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ‬

‫ﺑﻲ ﭘﺮده ﺗﺠﻠﻲ ﺧﺪا ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ‬

‫در ﻛﻔﺶ ﻛﻦ ﺣﺮﻳﻢ ﭘﻮر ﻣﻮﺳﻲ‬

‫ﻣﻮﺳﻲ ﻛﻠﻴﻢ ﺑﺎ ﻋﺼﺎ ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ‬

‫داﺧﻞ ﺣﺮم روﺑﺮوي ﺿﺮﻳﺢ ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺘﻲ وﺻﻒ ﻧﺸﺪﻧﻲ ﻣﺸﻐﻮل زﻳﺎرت ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و از آﻗﺎ‬ ‫رﻓﻊ ﮔﺮﻓﺘﺎري ﺣﺎﺟﺘﻤﻨﺪان وﺧﻮد را ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺳﻮﻏﺎت ﺧﺮﻳـﺪاري ﺷـﺪه را دور ﺿـﺮﻳﺢ‬ ‫ﻃﻮاف داده وﺗﺒﺮك ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﮔﺮﻓﺘﻦ زﻳﺎرﺗﻨﺎﻣﻪﺧﻮان و روﺿﻪﺧﻮان آداب زﻳﺎرت را ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﻲآوردﻧﺪ و اﻳﻦ‬ ‫ﻛﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ روزﻫﺎ ﺗﻜﺮار ﻣﻲﺷـﺪ و ﻧـﺬرﻫﺎ را ادا ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬دردﻣﻨـﺪان وﺣﺎﺟﺘﻤﻨـﺪان در‬ ‫ﻧﺰدﻳﻜﻲ اﻳﻮان ﻃﻼي ﭘﻨﺠﺮه ﻓﻮﻻدي ﻃﻨﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﮔﺮدن ﺧﻮد دﺧﻴﻞ ﻣﻲﺑـﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻴـﺸﺘﺮ آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﻣﻮرد ﻟﻄﻒ آﻗﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺷﻔﺎ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣـﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﺑـﻮد ﺑـﻪ زﻳـﺎرت ﺧﻮاﺟـﻪ اﺑـﺎ‬ ‫ﺻﻠﺖ‪ ،‬ﺧﻮاﺟﻪ رﺑﻴﻊ و ﻣﺤﻞﻫﺎي دﻳﺪﻧﻲ ﺷﻬﺮ ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺒﺮ ﺳﻼﻣﺘﻲ‬ ‫اﮔﺮ ﻛﺎرواﻧﻲ ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺸﺖ ﻫﻤﺎن روزﻫﺎي اول ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﺮاي اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﻪ ﻧﻴﺎﻣـﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و از ﺳﻼﻣﺘﻲ ﺧﻮد و ﻫﻤﺮاﻫﺎن اﻃﻼع ﻣﻲدادﻧﺪ در اول ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫اي ﻧﺎﻣﻪ ﻛﻪ ﻣﻴﺮوي ﺑﻪ ﺳﻮﻳﺶ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻦ ﺑﺒﻮس روﻳﺶ‬

‫ﺣﺞ ﻓﻘﺮا ™ ‪201‬‬

‫ﻫﺮ ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم ﻛﻪ رو ﺑﻪ ﺣﺮﻳﻢ رﺿﺎ ﻛﻨﻴﻢ اول دﻋﺎ ﺑﻪ ﺟﺎن ﺷﺮﻳﻒ ﺷﻤﺎ ﻛﻨﻴﻢ‬ ‫ﮔﻞ ﮔﻼب ﮔﻞ ﻋﺎرض ﮔﻞ ﻻﻟﻪ ﺧﺪا وﺟﻮد ﺷﻤﺎ از ﺑﻼ ﻧﮕﻪ داره‬ ‫ﺟﺎن ﻣﺎدر ﺟﺎن ﺧﻮاﻫﺮ از ﺧﺪا ﺧﻮاﻫﻢ ﺗﻮرا‪ ،‬درد‪‬م دارا اﻟﺴﻴﺎده درد‪‬م دارا اﻟﺤﻔﺎظ‬ ‫درب ﺣﺎﺟﺎت را ﺑﮕﻴﺮم از ﺧﺪاﺧﻮاﻫﻢ ﺗﻮرا‬ ‫و ﭘﺲ از اﺣﻮال ﭘﺮﺳﻲ روز وارد ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﺸﻬﺪ ﻣﻘﺪس را اﻃﻼع ﻣﻲدادﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ 1‬و ﭘﻴﺸﻮاز‬ ‫در ﻣﺪت اﻗﺎﻣﺖ ﺳﻮﻏﺎت دﻟﺨﻮاه را ﻣﻲﺧﺮﻳﺪﻧﺪ و روز ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻓﺮا ﻣﻲرﺳـﻴﺪ‪ .‬ﭘـﺲ از‬ ‫زﻳﺎرت و وداع ﺑﺎ ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺳﻤﺖ وﻃﻦ ﺧﻮد ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و در راه ﺑـﺮ ﮔـﺸﺖ ﺑـﺎ‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﭘﻴﺪا ﺷﺪن ﺳﻮاد ﺷﻬﺮ ﻳﺎ آﺑﺎدي و ﺧﺒﺮدار ﺷـﺪن‬ ‫ﻣﺮدم‪ ،‬ﻓﺎﻣﻴﻞ و ﺑﺴﺘﮕﺎن ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘـﺲ از دﻳـﺪار و ﻋـﺮض زﻳـﺎرت ﻗﺒـﻮﻟﻲ و‬ ‫ﺟﻮاب اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﺮدﻳﻢ و ﻋﻮض ﺷﻤﺎ ﻧﺎﻳﺐاﻟﺰﻳﺎره ﺑﻮدﻳﻢ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﻨـﺰل‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮاﻧﺪن ﭼﺎوﺷﻲ در رﻓﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻳﻜﻨﻮاﺧـﺖ ﻧﺒـﻮد و ﻧـﻮع اﺷـﻌﺎر‬ ‫ﺗﻔﺎوت داﺷﺖ‪:‬‬ ‫روي ﭘﺮ ﮔﺮد وﻏﺒﺎر از آن ﺳﺮا آوردهاﻳﻢ‬ ‫ﻣﺎ ﺳﻼم از روﺿﻪ ﺷﺎه رﺿﺎ آوردهاﻳﻢ‬ ‫ﺑﻮي ﻣﺸﻚ واﻧﺒﺮ و ﻋﻄﺮ ﮔﻼب آوردهاﻳﻢ‬ ‫ﺑﺲ ﻛﻪ رخ ﻣﺎﻟﻴﺪهاﻳﻢ ﺑﺮ ﻣﺮﻗﺪ ﺷﺎه رﺿﺎ‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻢ ﺑﻮي ﺑﻬﺸﺖ از ﻣﺮﻗﺪ ﺷﺎه رﺿﺎ‬ ‫ﺷﻜﺮﷲ ﺷﺪ ﻧﺼﻴﺒﻢ ﻣﺸﻬﺪ ﺷﺎه رﺿﺎ‬ ‫آب ﻛﻮﺛﺮ در ﻣﻴﺎن ﺷﺮﺑﺖ ﺑﻴﻤﺎرﻫﺎﺳﺖ‬ ‫ﺑﺮ در اول ﻛﻪ ﺳﻘﺎﺧﺎﻧﻪ آن ﺣﻀﺮت اﺳﺖ‬ ‫ﻗﻔﻞ را ﺑﻮﺳﻴﺪم و از ﺟﺎن و دل ﻛﺮدم دﻋﺎ‬ ‫ﭘﺎ ﻧﻬﺎدم در ﺣﺮم رﻓﺘﻢ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺿﺮﻳﺢ‬ ‫ﺳﻴﻨﻲاي دﻳﺪم در آن دﻳﻮار آﻧﺠﺎ ﻧﺼﺐ ﺑﻮد زﻫﺮ در اﻧﮕﻮر دادهءاﻧﺪ ﺷﺎه را واﺣﺴﺮﺗﺎ‬ ‫‪ .1‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه در ﺳﻔﺮي از ﺗﻬﺮان ﺑﻪ ﺷﺎﻫﺮود ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺷﻌﺮ زﻳﺮ را ﺳﺮوده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫داﻧﻢ ﻛﻪ زﻣﺸﻬﺪ اﻟﺮﺿﺎ ﻣﻲ آﻳﻲ‬ ‫در ﺗﻮﺳﺖ ﺷﻤﻴﻢ ﺗﺮﺑﺖ ﻣﻮﻻﻳﻢ‬ ‫ﺑﻴﻨﺎ ﺷﻮد دﻳﺪه ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﺋﻲ‬ ‫اﻓﺸﺎن ز ﻛﺮاﻣﺖ ﮔﺮده اي ﺑﺮ ﺑﺼﺮم‬ ‫ﭘﺮواز ﻛﻨﻢ ﺑﻪ ﮔﻨﺒﺪ ﻣﻴﻨﺎﻳﻲ‬ ‫ده ﻣﮋده وﺻﻠﻲ ﻛﻪ ﺷﻮم زوارت‬

‫‪ ™ 202‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻣﺮدم ﺑﺎ زاﺋﺮﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﻣﻲرﺳﻴﺪﻧﺪ و ﺑﺎ اﺳﭙﻨﺪ اﺳـﺘﻘﺒﺎل ﻣـﻲﺷـﺪﻧﺪ ﻫﻤﺮاﻫـﺎن ﭘـﺲ از‬ ‫ﺻﺮف ﭼﺎي و ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﻲ ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﺧﻮد ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺎ ﭼﻨﺪ روز رﻓﺖ‬ ‫و آﻣﺪ و دﻳﺪار ﺑﺎ زاﺋﺮﻳﻦ ﻣﺮﺳﻮم ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻓﺎﻣﻴﻞ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﻳـﺎ ﺳـﺮ راﻫـﻲ‬ ‫داده ﺑﻮدﻧﺪ ﺳﻮﻏﺎﺗﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺣﺎل آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻬﺮ‪ ،‬ﺗﺴﺒﻴﺢ و ﻇﺮﻓﻲ ﻧﺨﻮد ﭘﺨﺘﻪ داده ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺞ ﻓﻘﺮا ™ ‪203‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫‪1‬ـ ﺣﺎج ﻣﺤﻤﺪ ﻫﺎﺷﻢ اﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﺧﺮاﺳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺘﺨﺐ اﻟﺘﻮارﻳﺦ‪ ،‬ﺑﻲﺟﺎ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﺧﺎن ﺻﻨﻴﻊ اﻟﺪوﻟﻪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻊ اﻟﺸﻤﺲ‪ ،‬ﺑﻲﺟﺎ‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﻫﺎﺷﻤﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ)‪ (1384‬ﻣﺮوري ﺑﺮ آداب ﺳﻔﺮﻫﺎي زﻳﺎرﺗﻲ در ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻣـﺮدم‪،‬‬ ‫ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺻﺪا و ﺳﻴﻤﺎ‬

‫‪ ™ 204‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻛﺎﻟﺒﺪ ﺷﻜﺎﻓﻲ ﻳﻚ ﻛﺘﺎب‬ ‫ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺧﻮدﻣﺎﻧﻲ‬ ‫دﻛﺘﺮ ﻧﻌﻤﺖ اﷲ ﻓﺎﺿﻠﻲ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﻨﺎﻣﻪ ﻛﺘﺎب‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻛﺘـﺎب‪ :‬ﻣـﺮدم ﺷﻨﺎﺳـﻲ اﺻـﻄﻼﺣﺎت ﺧﻮدﻣـﺎﻧﻲ‪ :‬ﭘﮋوﻫـﺸﻲ ﻣـﺮدم ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ در‬ ‫اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺧﻮدﻣﺎﻧﻲ ﺟﻮاﻧﺎن‬ ‫ﻣﺆﻟﻒ‪ :‬دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﻮد اﻛﺮاﻣﻲ‬ ‫ﻧﺎﺷﺮ‪ :‬اﻳﻮار‬ ‫ﻣﺤﻞ ﻧﺸﺮ‪ :‬ﻣﺸﻬﺪ‬ ‫ﻧﻮﺑﺖ ﭼﺎپ‪ :‬ﺳﻮم‬ ‫ﺷﻤﺎرﮔﺎن‪3000 :‬‬ ‫ﺳﺎل اﻧﺘﺸﺎر‪1385 :‬‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﺻﻔﺤﺎت‪311 :‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻫﺪف اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻌﺮﻓﻲ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺘﺎب ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ اﺻﻄﺎﻻﺣﺎت ﺧﻮدﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ™ 206‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫اﻳﻦ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﻲ و دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺎي اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ‬ ‫ﻛﻪ ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﻢ ﺗﺎ ﻣﻴﺰان اﻋﺘﺒﺎر و درﺳﺘﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪه در زﻣﻴﻨـﻪ ﺷـﻨﺎﺧﺖ زﺑـﺎن‬ ‫ﺷــﻔﺎﻫﻲ و ﻋﺎﻣﻴﺎﻧــﻪ ﺟﻮاﻧــﺎن ﻣــﺸﻬﺪ را ﻛــﻪ در اﻳــﻦ ﻛﺘــﺎب ﻣﻨﺘــﺸﺮ ﺷــﺪه اﺳــﺖ از ﻣﻨﻈــﺮ‬ ‫اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ روﻳﻜﺮد اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺗﻮﺿـﻴﺢ دﻫـﻢ‪ .‬اﻧﺘﺨـﺎب اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺆﻟﻒ ﺧﻮد ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را ﺗﺄﻟﻴﻒ‬ ‫ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺘﻮان از زاوﻳﻪ ﻫـﺎي ﻣﺘﻔـﺎوت دﻳﮕـﺮ ﻣﺎﻧﻨـﺪ دﻳـﺪﮔﺎه ادﺑـﻲ‪،‬‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﺣﺘﻲ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﮕﺎه ﻛﺮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺻـﻮرت‬ ‫ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺑﺎزﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺘﺎب ﺑﭙﺮدازﻳﻢ و اﻳﻦ ﺑﺎزﺗﻔﺴﻴﺮ اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺧـﻮﺑﻲ ﺑﺒـﺎر‬ ‫آورد اﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎً ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺖ ﻣﻨﻄﻖ دروﻧﻲ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع ﺑﺤﺚ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﺷﺎره ﻛـﺮد ﻛـﻪ ﻧﻘـﺪ و ﺧـﻮاﻧﺶ ﻣﺘـﻮن‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و زﺑﺎن ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ داراي اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﻮﺿﻮع زﺑـﺎن و اﺻـﻄﻼﺣﺎت‬ ‫ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻣﺤﺎوره ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻬﻤﻲ اﺳـﺖ و ﻫﻤـﺎﻧﻄﻮر ﻛـﻪ ﺧـﻮاﻫﻴﻢ دﻳـﺪ ﺑـﻪ ﻳـﻚ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﺟﺪي در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻳـﺮان ﺗﺒـﺪﻳﻞ ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ و ﻛﺘﺎبﻫﺎ و ﻣﻘﺎﻟﻪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري در ﺳﺎل ﻫﺎي اﺧﻴﺮ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫دوم‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع داراي رﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ اﺳﺖ و از آﻏﺎز ﻗﺮن ﺣﺎﺿﺮ ﺗـﺎﻛﻨﻮن‬ ‫ﻛﺘﺎب ﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺑﺴﻴﺎري در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻏﻮر و ﺗﻔﺤﺺ در اﻳـﻦ‬ ‫زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻣﺮور ﺑﺮ ﻳﻚ ﺳﻨﺖ ﻳﺎ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﻬﻢ در اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‬ ‫اﻳﺮان ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﻮم‪ ،‬ﻫﻢ ﺗﺤﻮل زﺑﺎن ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻫﻢ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﻮاﻧﺎن از ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت‬ ‫ﻛﻠﻴﺪي در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ از ﺳﺘﻮنﻫﺎي ﻫﻮﻳـﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ اﻳﺮاﻧﻴـﺎن‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ زﺑﺎن ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻌﺪد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺷﺪن‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻨﻲ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش‬ ‫رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺤﻮﻻت اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﺪن و ﮔﺴﺘﺮش ارﺗﺒﺎﻃـﺎت و ﻣﺒـﺎدﻻت‬ ‫اﻳﺮان و ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش آﻣﻮزش و آﻣﻮزش ﻋﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ زﺑﺎنﻫﺎي دﻳﮕﺮ و آﻣﻴﺨﺘﻦ آن ﺑـﺎ‬ ‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬دﺳﺘﺨﻮش ﺗﻐﻴﻴﺮات ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ‪ ،‬زﺑﺎن‪ ،‬ﺑﺴﺘﺮ و‬ ‫ﺣﺎﻣﻞ و ﻧﺎﻗﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ارزشﻫﺎ و ﺑﺎورﻫﺎ و ﻣﻌﺎﻧﻲ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﻫﺮ ﻣﻠﺘﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻃﺒﻌـﺎً ﺗﺤـﻮل‬ ‫زﺑﺎن ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮدهاي در زﻣﻴﻨﻪ ﻫﻮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ﻣﻠﺖﻫﺎ دارد‪.‬‬ ‫ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﻣﻮﺿـﻮع ﻣـﻲﺗـﻮان درﻳﺎﻓـﺖ ﻛـﻪ ﺧـﻮاﻧﺶ ﻛﺘـﺎبﻫـﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬

‫ﻛﺎﻟﺒﺪﺷﻜﺎﻓﻲ ﻳﻚ ﻛﺘﺎب ™ ‪207‬‬

‫ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺧﻮدﻣﺎﻧﻲ ﻣـﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﺑـﺮاي ارزﻳـﺎﺑﻲ وﺿـﻌﻴﺖ ﺗﺤـﻮﻻت زﺑـﺎن‬ ‫ﻓﺎرﺳﻲ و ﺗﺤﻮﻻت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮان اﺳﺖ ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ ﺑﻌﺪ دﻳﮕﺮ اﻫﻤﻴـﺖ ﻣﻮﺿـﻮع ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻴﺪاﻧﻲ در ﺑﻴﻦ ﻋﺪهاي از ﺟﻮاﻧـﺎن‬ ‫ﻣﺸﻬﺪ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺑﺮرﺳﻲ زﺑﺎن ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺟﻮاﻧﺎن راﻫـﻲ ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺮاي‬ ‫ﭘﻲ ﺑﺮدن ﺑﻪ زﻳﺴﺖﺟﻬﺎن ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺟﻮاﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ راه ﻣـﻲﺗـﻮان ﻻﻳـﻪﻫـﺎي ﭘﻨﻬـﺎن و‬ ‫ﻋﻤﻴﻖ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻮاﻧﺎن اﻳﺮاﻧﻲ و ﺷﻴﻮه ﻓﻬﻢ و ادراك آﻧﻬﺎ از ﻣﺤﻴﻂ‪ ،‬ﺧﻮدﺷـﺎن و دﻳﮕـﺮان را‬ ‫درﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ آﺷﻜﺎر را در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﺮان از ﻧﻈﺮ ﺟﻤﻌﻴﺘـﻲ داراي‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ ﺟﻮان اﺳﺖ و اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺟﻮاﻧﻲ از ﻣـﺴﺎﺋﻞ ﻋﻤـﺪه ﻓﺮﻫﻨـﮓ و ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬ ‫ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻـﻮرت ﻣـﻲﺗـﻮان ﺑـﻪ اﻫﻤﻴـﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎﺗﻲ از ﻧـﻮع ﻣـﺮدمﺷﻨﺎﺳـﻲ‬ ‫اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺧﻮدﻣﺎﻧﻲ و ﺟﺎﻳﮕﺎه آن در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان ﻣﻌﺎﺻﺮ ﭘﻲﺑﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﻣﺎﻳﻠﻢ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻧﻜﺎت ﻓﻮق ﻧﻜﺘﻪ دﻳﮕـﺮي ﻧﻴـﺰ در زﻣﻴﻨـﻪ اﻫﻤﻴـﺖ ﻣﻮﺿـﻮع ﻣـﺮدم‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﻲ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺧﻮدﻣﺎﻧﻲ را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻢ‪ :‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب از ﺟﻤﻠـﻪ ﻛﻮﺷـﺶﻫـﺎي ﻣﻬﻤـﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺗﺎزهاي در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺳـﻲ ﻳـﺎ اﻧـﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳـﻲ‬ ‫اﻳﺮان اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻓﺎرغ از ارزﺷﻴﺎﺑﻲ ﻛﻴﻔﻲ ﻣﺤﺘﻮاي ﻛﺘﺎب ﻣـﺮدم ﺷﻨﺎﺳـﻲ اﺻـﻄﻼﺣﺎت‬ ‫ﺧﻮدﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻧﻔﺲ ﻣﻄﺮح ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻮﺿﻮع زﺑﺎن ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ اﻣﺮوزي ﺟﻮاﻧﺎن ﺑـﻪ ﻣﺜﺎﺑـﻪ‬ ‫ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع و دﺳﺘﻮرﻛﺎر در ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺳﻲ اﻳﺮان اﻗﺪام ﻣﻬﻤﻲ اﺳﺖ زﻳﺮا ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻛﻼﺳﻴﻚ‬ ‫و ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺷﺪه رﺷﺘﻪ اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ در ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﻣـﺎ ﻋﻤـﺪﺗﺎً ﻣﻌﻄـﻮف ﺑـﻪ ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬ ‫ﻋﺸﺎﻳﺮي و روﺳﺘﺎﻳﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﺳﻨﺘﻲ و ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻳﺮان اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﻴﺮ در ﺑﺮﺧﻲ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻌﺎﺻـﺮ اﻳـﺮان ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎﺗﻲ از ﻣﻨﻈـﺮ اﻧـﺴﺎن‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪ 1‬اﻣﺎ در زﻣﻴﻨﻪ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻣﻌﺎﺻﺮ و اﻣﺮوزي اﻳـﺮان ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﭘﮋوﻫـﺸﻲ‬ ‫اﻧﺪﻛﻲ در اﺧﺘﻴﺎر دارﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻌﺮﻓﻲ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺘﺎب‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ را در ﭼﻬﺎر ﺑﺨﺶ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺳـﺎزﻣﺎن دادهام‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺮدم ﻧﮕﺎري ﻧﮕﺎرﻧﺪه در زﻣﻴﻨﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻳﺮان ﻛﻪ در ﭘﺎﻳﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﻲ اﻳﻨﺠﺎﻧـﺐ در‬ ‫دﺳﺘﺮس ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ دﻛﺘﺮ ﻧﺎﺻﺮ ﻓﻜﻮﻫﻲ ﻛﻪ در ﭘﺎﻳﮕﺎه اﻃﻼعرﺳﺎﻧﻲ اﻳـﺸﺎن ﻣﻨﺘـﺸﺮ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ ﻛﻮﺷﺶ ﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ™ 208‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻛﻪ اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻮﺿﻮع داﺷـﺖ ﺑـﻪ ﻣﻌﺮﻓـﻲ ﻣﺤﺘـﻮاي‬ ‫ﻛﺘﺎب ﻣﻲﭘﺮدازم‪ .‬ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪ از آن ﺑﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﺗﻮﺿـﻴﺢ ﺟﺎﻳﮕـﺎه ﻛﺘـﺎب ﻣـﻮرد ﺑﺮرﺳـﻲ در‬ ‫ﺳﻨﺖﻫﺎ و ﮔﻔﺘﻤﺎنﻫﺎي ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ اﻳـﺮان ﻣـﻲﭘـﺮدازد‪ .‬ﺑـﺮاي اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر دو ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ادﺑﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺳﻲ زﺑﺎن ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ‬ ‫ﻓﺎرﺳﻲ را از ﻫﻢ ﺗﻔﻜﻴﻚ و ﺑﻪ ﺗﺒﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ آﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪام‪ .‬ﺑﺨﺶ دﻳﮕـﺮ ﻣﻘﺎﻟـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ارزﻳﺎﺑﻲ و ﻧﻘﺪ ﻛﺘﺎب ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬در اﻳﻦ ارزﻳﺎﺑﻲ در اﺑﺘﺪا ﻧﻘﺎط ﻗﻮت و ﺳﭙﺲ ﻛﺎﺳﺘﻲ ﻫـﺎي‬ ‫آن را ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﺘﻮاي ﻛﺘﺎب‬ ‫ﻛﺘﺎب ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺳﻲ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺧﻮدﻣـﺎﻧﻲ ﻧﻮﺷـﺘﻪ دﻛﺘـﺮ ﻣﺤﻤـﻮد اﻛﺮاﻣـﻲ‪ ،‬در ﺳـﺎل‬ ‫‪1384‬ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺸﺮ اﻳﻮار در ﻣﺸﻬﺪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺳـﺘﻘﺒﺎل ﻧـﺴﺒﻲ ﺧﻮاﻧﻨـﺪﮔﺎن از‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب در ﺳﺎل ‪ 1385‬ﭼﺎپ ﺳﻮم آن ﺑﺎ ﺷﻤﺎرﮔﺎن ‪ 3000‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻛﺘـﺎب در‬ ‫ﻗﻄﻊ وزﻳﺮي و ‪ 311‬ﺻﻔﺤﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻛﺘﺎب از ﻟﺤـﺎظ ﺳـﺎﺧﺘﺎر از ﭘـﻨﺞ ﻓـﺼﻞ ﺑـﻪ ﻋـﻼوه‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬روش ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺰارشﻫـﺎي ﭘﮋوﻫـﺸﻲ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎنﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪ در ﺣﻮزهي ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓـﺼﻞ اول ﻛﺘـﺎب ﺑـﺎ ﻋﻨـﻮان‬ ‫ﻛﻠﻴﺎت ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎ روﺷﻲ ﻛﺎﻣﻼً ﺳﻴـﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﺑـﻪ ﺗﻮﺿـﻴﺢ ﺑﻴـﺎن ﻣـﺴﺄﻟﻪ ﺗﺤﻘﻴـﻖ‪ ،‬اﻫـﺪاف‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬اﻫﻤﻴﺖ و ﺿﺮورت‪ ،‬ﺳﺆاﻻت اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬واژﮔﺎن اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬روش ﭘﮋوﻫﺶ و ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬ ‫و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﻓﺼﻞ دوم ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴـﺸﻴﻨﻪ و ادﺑﻴـﺎت ﭘـﮋوﻫﺶ اﺧﺘـﺼﺎص‬ ‫دارد ﭘﻴﺸﻴﻨﻪي ﻧﻈﺮي و ﻋﻤﻠﻲ ﭘﮋوﻫﺶ را ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و در ﺷﺮح ﻋﻤﻠﻲ اﺑﺘـﺪا ﺑﺮﺧـﻲ‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ را ﻣﺨﺘﺼﺮاً ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﺪ ﺳﭙﺲ در ﭘﻴﺸﻴﻨﻪي ﻧﻈـﺮي‬ ‫ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﻣﺨﺘﻠﻒ در زﻣﻴﻨﻪي ﻓﺮﻫﻨﮓ ‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺻﻠﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﺧـﺮده‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ‪ ،‬اﺛﺮات ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻓﺮﻫﻨﮓ و زﺑﺎن و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً زﺑﺎن ﻣﺨﻔﻲ ﻣـﻲﭘـﺮدازد‪ .‬ﺳـﻮﻣﻴﻦ ﻓـﺼﻞ‬ ‫ﻛﺘﺎب ﺑـﻪ ﺗﻮﺿـﻴﺢ روش ﭘـﮋوﻫﺶ اﺧﺘـﺼﺎص دارد در اﻳـﻦ ﻓـﺼﻞ روش ﻣﻴـﺪاﻧﻲ روش‬ ‫ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪاي و اﺳﻨﺎدي و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻧﻤﻮﻧﻪي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ وﻧﺤﻮهي ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺑﻨـﺪي را‬ ‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻪ اراﺋﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ ﺧﻮد ﻣـﻲﭘـﺮدازد و در‬ ‫اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ‪ 9‬ﺳﺆال اﺻﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﺗﺤﻘﻴﻖ در اﺑﺘﺪا ﻣﻄﺮح ﻛﺮده ﺑـﻮد‬

‫ﻛﺎﻟﺒﺪﺷﻜﺎﻓﻲ ﻳﻚ ﻛﺘﺎب ™ ‪209‬‬

‫ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ را در ﭼﺎرﭼﻮب ﻫـﺮ ﺳـﺆال اراﺋـﻪ و ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﻣـﻲﻧﻤﺎﻳـﺪ‪ .‬در‬ ‫آﺧﺮﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻛﺘﺎب ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‪ ،‬ﻣﺆﻟﻒ ﺗﻼش ﻛﺮده اﺳﺖ ﺗﺎ ارزﻳﺎﺑﻲﻫﺎي ﺧﻮد و‬ ‫اﺳﺘﻨﺒﺎطﻫﺎي ﻣﻤﻜﻦ از دادهﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﺪفﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺶ در ﻧﻈﺮ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ از ﺳﻪ ﻓﺼﻞ ﻧﺨﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺸﺮﻳﺢ روش و ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮي ﺗﺤﻘﻴـﻖ اﺧﺘـﺼﺎص دارد‬ ‫ﺑﮕﺬرﻳﻢ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم ﻛﻪ اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﻳﺎﻓﺘـﻪﻫـﺎي ﺗﺤﻘﻴـﻖ دارد‪ ،‬ﻣﻬﻤﺘـﺮﻳﻦ‬ ‫ﺑﺨﺶ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﺆﻟﻒ ﻛﺘﺎب ﻛﻠﻴﻪ اﺻـﻄﻼﺣﺎت و ﻟﻐـﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪي‬ ‫ﮔﺮدآوري ﺷﺪه را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻟﻔﺒﺎ اراﺋﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ روﺷـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎً ﺗﻤـﺎﻣﻲ‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻼش ﻛﺮدهاﻧﺪ از آن ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺆﻟﻒ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑـﺮاي‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺣﻮزهي ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ واژﮔﺎن و ﻗﻠﻤﺮو ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ آﻧﻬﺎ را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ در ﭼﺎرﭼﻮب‬ ‫ﭘﺎﺳﺦدﻫﻲ ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺳﻌﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ راﻫﻨﻤﺎي ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻧﻴﺰ اراﺋـﻪ ﻛﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در ﺻﻔﺤﻪ ‪ 245‬ﻫﻨﮕـﺎم ﭘﺎﺳـﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑـﻪ ﺳـﺆال دوم ﺗﺤﻘﻴـﻖ ﻣﺒﺘﻨـﻲ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‬ ‫اﺻﻄﻼﺣﺎت و واژﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻌﺎدﻻت را دارﻧﺪ ﻛﺪامﻫـﺎ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻠﻴـﻪي واژﮔـﺎن‬ ‫ﮔﺮدآوري ﺷﺪه را در ﺑﻴﺴﺖ و ﺷﺶ ﻣﻮﺿﻮع ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‬ ‫ﻛﻪ دو درﺻﺪ واژﮔﺎن ﺑﺮاي ﭘﺴﺮ ﻳﺎ ‪ %3/89‬ﺑﺮاي ﻣﻮﺿﻮع زرﻧﮕﻲ و ‪ %9/22‬ﺑـﺮاي ﻣﻮﺿـﻮع‬ ‫دﺧﺘﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫـﺪ ﻛـﻪ اﻛﺜﺮﻳـﺖ واژﮔـﺎن در زﺑـﺎن‬ ‫ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺎﺑﻮﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺎﺑﻮﻫﺎي ﺟﻨﺴﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺗﺎﺑﻮﻫﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺆﻟﻒ ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻻﻳﻞ اﻳﺠﺎد و اﺳﺘﻔﺎده از واژﮔﺎن واﺻﻄﻼﺣﺎت زﺑـﺎن ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ‬ ‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻳﻚ روش ﻛﻤ‪‬ﻲ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮاي ﻛﺎرﺑﺮد اﻳﻦ واژﮔﺎن وﺟﻮد‬ ‫دارد‪ .‬اﻳﻦ دﻻﻳﻞ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺎري و ﺣﻔﻆ اﺳﺮار‪ ،‬اﺑﺮاز ﺻـﻤﻴﻤﻴﺖ ‪ ،‬ﺗﻤـﺎﻳﺰ ﺑﺨـﺸﻲ‪،‬‬ ‫ﺗﻔﺎﺧﺮ‪ ،‬ﺗﻌﻠﻖ و واﺑﺴﺘﮕﻲ ﮔﺮوﻫﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻜﻴﻢ رواﺑﻂ درونﮔﺮوﻫﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻜﻴﻢ دﻧﻴﺎي ﺧـﺼﻮﺻﻲ‬ ‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﻧﻴﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻮ ﺑﻮدن ﺑﺮﺧﻲ واژﮔﺎن‪ ،‬ﻃﻨـﺰ و ﻟـﺬت ﺑﺨـﺸﻲ ﺑـﻪ ﻣﺨﺎﻃـﺐ و‬ ‫ﺑﻼﺧﺮه رﻫﺎﻳﻲ از ﻓﺸﺎر ﻫﻨﺠﺎري‪ .‬ﻣﺤﻘﻖ اﻳﻦ دﻻﻳـﻞ را از راه ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﻣﺤﺘـﻮاي واژﮔـﺎن و‬ ‫ﻣﻘﻮﻟﻪﺑﻨﺪي آﻧﻬﺎ در ﻗﺎﻟﺐ دﻻﻳﻞ ﻧﻪﮔﺎﻧﻪ و ﺷﻤﺎرش ﻓﺮاواﻧﻲ واژﮔﺎن در ﻫﺮ ﻣﻘﻮﻟﻪ اﻧﺠﺎم داده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬او ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ ‪ %31/65‬واژﮔﺎن ﺑﺮاي ﭘﻨﻬﺎﻧﻜﺎري و ﺣﻔﻆ اﺳـﺮار‪،‬‬ ‫‪ %15/82‬ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﻳﺰ و ‪ %15/61‬ﺑﺮاي اﺑﺮاز ﺻـﻤﻴﻤﻴﺖ ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﺤﻘـﻖ ﻫﻤـﻴﻦ روش‬

‫‪ ™ 210‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮا و ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﻤ‪‬ﻲ را ﺑﺮاي ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺳﺎﻳﺮ ﺳﺆاﻻت ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﻪ ﺧـﺪﻣﺖ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻛﺘﺎب در ﺳﻨﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻛﻪ ﻣﺤﻘﻘـﺎن ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ در ﺣـﻮزه ﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬ ‫ادﺑﻴﺎت‪ ،‬زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺑـﻪﺧـﺼﻮص اﻧـﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳـﻲ ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ ﻗـﺮار‬ ‫دادهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮرﺳﻲ زﺑﺎن ﻏﻴﺮ رﺳﻤﻲ ﻳﺎ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ اﺳـﺖ‪ .‬در اﻳـﻦ زﻣﻴﻨـﻪ دو ﺳـﻨﺖ‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوت در اﻳﺮان ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ ﺳﻨﺖ ادﺑﻲ ﻛﻪ ﺟﻨﺒﻪي ﻣﺘﻘﺪم و ﺗﺎرﻳﺨﻲ دارد و‬ ‫دﻳﮕﺮي ﺳﻨﺖ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ دو ﺳﻨﺖ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ﻣﺘﻔﺎوت زﺑﺎن ﻣﺤﺎوره و ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‬ ‫ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﻫﺪفﻫﺎ و ﺑﻨﻴﺎنﻫﺎي روش ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ آﻧﻬﺎ وﺟﻮد‬ ‫دارد ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻲآورﻧﺪ‪ .‬ﻛﺘﺎب ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺳﻲ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺧﻮدﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫ﻓﺮﻋﻲ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ را در اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺧﻮدﻣﺎﻧﻲ ﺟﻮاﻧﺎن دارد ﻣﺘﻌﻠـﻖ ﺑـﻪ ﺳـﻨﺖ‬ ‫ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻓﻬﻢ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻻزم اﺳﺖ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ دو ﺳﻨﺖ اﺷﺎرهاي ﻫـﺮ‬ ‫ﭼﻨﺪ اﺟﻤﺎﻟﻲ ﺑﻨﻤﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺳﻨﺖ ادﺑﻲ‬ ‫ﺳﺮ آﻏﺎز ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻏﻴﺮ رﺳﻤﻲ و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮي دﻳﮕـﺮ زﺑـﺎن‬ ‫ﺷﻔﺎﻫﻲ ﻋﺎﻣﻪي ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺗﺤﻮﻻت ﻋﺼﺮ ﻣﺸﺮوﻃﻪ و ﺷﺮوع ﺗﻐﻴﻴﺮ و دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳـﻲ‬ ‫ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬در ﺳﺎل ﻫﺎي ﻋﺼﺮ ﻣﺸﺮوﻃﻪ روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎران‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮان و اﻧﻘﻼﺑﻴﻮن ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬ ‫ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﻋﺎﻣﻪي ﻣﺮدم و ﺗﺤﺮﻳﻚ و ﺗﺮﻏﻴﺐ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ در دﮔﺮﮔﻮﻧﻲﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ‬ ‫ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ آن زﺑﺎن ﻧﺨﺒﻪﮔﺮا‪ ،‬درﺑﺎري و ﭘﻴﭽﻴـﺪهي ﻣﺮﺳـﻮم در ﺑـﻴﻦ ادﺑـﺎ را‬ ‫ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﻚ و ﺳﻴﺎق زﺑﺎن ﻣﺤﺎوره ﻛﻪ در ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﻛﻮﭼﻪ و ﺑﺎزار راﻳـﺞ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ و ﺑﻨﻮﻳﺴﻨﺪ‪ .‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﺷﺎﻋﺮاﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳـﻴﺪ اﺷـﺮف اﻟـﺪﻳﻦ ﮔﻴﻼﻧـﻲ )‬ ‫ﻧﺴﻴﻢ ﺷﻤﺎل(‪ ،‬اﻳﺮج ﻣﻴﺮزا‪ ،‬ﻣﻴﺮزاده ﻋﺸﻘﻲ و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻠﻲ اﻛﺒـﺮ دﻫﺨـﺪا و ﺳـﻴﺪ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﻲ ﺟﻤﺎﻟﺰاده اﻗﺪام ﺑﻪ ﺳﺎده ﻧﻮﻳﺴﻲ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎت‪ ،‬ﻛﻨﺎﻳـﺎت‪ ،‬ﺗـﺸﺒﻴﻬﺎت و‬

‫ﻛﺎﻟﺒﺪﺷﻜﺎﻓﻲ ﻳﻚ ﻛﺘﺎب ™ ‪211‬‬

‫ﺗﻤﺜﻴﻼت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ در آﺛﺎر ﺧﻮد ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ آن ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺗـﺪرﻳﺞ ﻟﻐـﺎت‬ ‫ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺴﺰاﻳﻲ در ﻧﺰد ادﺑﺎ و ﻣﺤﻘﻘﺎن اﻳﺮاﻧﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺎ ﭘـﻴﺶ از آن‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺒﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ آن ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻧﻪ ﺗﻨﻬـﺎ در ﻣﻴـﺎن‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﺧﻮد از زﺑﺎن ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﮔﺮدآوري اﻳﻦ واژﮔﺎن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻳـﻚ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻬﻢ در ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ادﺑﻲ و زﺑـﺎن ﺷﻨﺎﺳـﻲ ﻓﺎرﺳـﻲ درآﻣـﺪ و ﺑـﻪ ﺗـﺪرﻳﺞ ﻧﮕـﺎرش‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻟﻐـﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ ﻣﺮﺳـﻮم ﮔﺮدﻳـﺪ‪ .‬ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ ﻛـﺴﻲ ﻛـﻪ اﻗـﺪام ﺑـﻪ ﮔـﺮدآوري‬ ‫اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﺟﻤﺎﻟﺰاده ﺑﻮد‪ .‬ﺟﻤﺎﻟﺰاده در ﺳـﺎل ‪ 1330‬ﻛﺘـﺎﺑﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﺎم ﻳﻜﻲ ﺑﻮد ﻳﻜﻲ ﻧﺒﻮد ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺳﺎﺧﺖ و در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ اي از ﭼﻨـﺪ داﺳـﺘﺎن‬ ‫ﻛﻮﺗﺎه ﺑﻮد‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪاي اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن زﺑـﺎن ﻓﺎرﺳـﻲ دﻳﮕـﺮ ﺳـﺒﻚ‬ ‫ﭘﻴﭽﻴﺪه و درﺑﺎري ﻣﺮﺳﻮم را ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬارﻧﺪ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑـﻪ ﻛﻠﻤـﺎت ﻋﻮاﻣﺎﻧـﻪ ﻛﻨﻨـﺪ و‬ ‫اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﻛﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ادﺑﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻧﻪاي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﻮام ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ و ﺧـﻮاص ﺑﭙـﺴﻨﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫او اﻳﻦ اﻣﺮ را دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ادﺑﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬ﺟﻤﺎﻟﺰاده در اﻧﺘﻬﺎي ﻛﺘـﺎب ﻳﻜـﻲ ﺑـﻮد ﻳﻜـﻲ ﻧﺒـﻮد‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از اﺻﻄﻼﺣﺎت و ﻟﻐﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ را ﮔﺮدآوري ﻛﺮد ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ اﻳﻦ اﻗـﺪام‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺛﺒﺖ و ﺿﺒﻂ زﺑﺎن ﻣﺤﺎورهي ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺟﻤﺎﻟﺰاده درﺳﺎل ﻫﺎي ﺑﻌﺪ‬ ‫)‪ (1341‬ﻛﺎر ﺧﻮد را ﺗﻮﺳﻌﻪ داد و ﻛﺘﺎﺑﻲ ﺣﺠﻴﻢ در ‪ 482‬ﺻﻔﺤﻪ ﺑـﻪ ﻧـﺎم ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻟﻐـﺎت‬ ‫ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻫﺰاران اﺻﻄﻼح و واژهي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ را ﺟﻤـﻊ آوري و‬ ‫ﻣﻌﺎﻧﻲ آﻧﻬﺎ را ﺗﻮﺿﻴﺢ داد‪ .‬اﻗﺪام ﺑﻌﺪي ﺑﺮاي ﺟﻤﻊ آوري ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻟﻐـﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ‬ ‫اﺣﻤﺪ ﺷﺎﻣﻠﻮ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺷﺎﻣﻠﻮ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺧﻮد را در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺠﻴﻢ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﻛﺘﺎب ﻛﻮﭼﻪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺳﺎﺧﺖ ﺳﻌﻲ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﻛﻠﻴﻪي واژﮔـﺎن و ﺗﻌـﺎﺑﻴﺮ و اﺻـﻄﻼﺣﺎﺗﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻛﻮﭼﻪ و ﺑﺎزار ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ را از ﻣﻨﻈﺮ ادﺑﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ردﻳﺎﺑﻲ رﻳـﺸﻪ ﻫـﺎي اﻳـﻦ‬ ‫واژﮔﺎن در ﻣﺘﻮن ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬ﺟﻤﻊ آوري ﻛﻨﺪ‪ .‬آﻏﺎز ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي ﺷﺎﻣﻠﻮ ﺑﻪ ﺳﺎل ‪1355‬‬ ‫ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ اﻧﺘﺸﺎر ﻛﺎﻣﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪي ﻛﺘﺎب ﻛﻮﭼﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز اداﻣﻪ دارد‪.‬‬ ‫از دﻳﮕﺮ آﺛﺎر ﻣﻬﻤﻲ ﻛﻪ در زﻣﻴﻨﻪي ﮔﺮدآوري اﺻـﻄﻼﺣﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓـﺖ ﻛـﺎر‬ ‫اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻧﺠﻔﻲ ﺑﺎ ﻧﺎم ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻟﻐـﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در ﺳـﺎل ‪ 1380‬ﻣﻨﺘـﺸﺮ ﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﺘﺎب ﭘﺲ ﻛﻮﭼﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻮﺷﺘﻪي ﻣﺤﺐاﻟﻪ ﭘﺮﭼﻤﻲ ﻛـﻪ ﺣـﺪود ‪ 15‬ﻫـﺰار‬ ‫اﺻﻄﻼح و ﻛﻨﺎﻳﻪي ﻛﻮﭼﻪ ﺑﺎزار را ﻛﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻃﻨﺰ و ﺗﻤﺜﻴﻞ دارﻧـﺪ‪ ،‬ﮔـﺮدآوري ﻛـﺮده اﺳـﺖ‬

‫‪ ™ 212‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻣﻲﺗﻮان از ﺗﺎزهﺗﺮﻳﻦ ﺗﻼش ادﻳﺒﺎﻧﻪ در ﺳﻨﺖ ادﺑﻲ ﺟﻤﻊآوري اﺻﻄﻼﺣﺎت و ﻟﻐﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ‬ ‫داﻧﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻛﻪ از ﻣﻨﻈﺮ ﻃﻨﺰ و ﺗﻤﺜﻴﻞ ﺑﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ اﮔﺮ ﭼﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ زﺑـﺎن ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ ﻧﭙﺮداﺧﺘـﻪ اﺳـﺖ اﻣـﺎ از ﺣﻴـﺚ ﮔـﺰﻳﻨﺶ ﻣﻮﺿـﻮﻋﻲ در‬ ‫ﮔﺮدآوري اﺻﻄﻼﺣﺎت زﺑﺎن ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺘﺎب ﻛﻮﭼﻚ ﻧـﺴﻞ ﺟـﻮان ﻣـﺎ‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪي دﻛﺘﺮ ﻋﻔـﺖ ﻣﺴﺘـﺸﺎر ﻧﻴـﺎ ﻛـﻪ در ‪ 1381‬ﻣﻨﺘـﺸﺮ ﺷـﺪ از‬ ‫ﻣﻌﺪود ﺗﻼشﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻘﻘﺎن ادﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻓﻬﻢ زﺑﺎن ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ و اﺻﻄﻼﺣﺎت آن از‬ ‫ﻣﻨﻈﺮ دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ و ﺗﺤﻮل ﺳﺎﺧﺘﺎري زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻨﺖ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ اﻳﻨﺠﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ دادﻳﻢ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻳﺎ ﺗﻤﺎﻣﺎً ﺗﻮﺳﻂ ادﺑﺎ و ﻣﺤﻘﻘﺎن ادﺑﻲ‬ ‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻧﺘﺸﺎر ﻛﺘﺎب زﺑﺎن ﻣﺨﻔﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪي دﻛﺘﺮ ﻣﻬـﺪي ﺳـﻤﺎﺋﻲ‪ ،‬در ﺳـﺎل ‪1382‬‬ ‫آﻏﺎز ﺳﻨﺘﻲ ﺟﺪﻳﺪ در زﻣﻴﻨﻪي ﮔﺮدآوري و ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ زﺑﺎن ﻣﺤﺎوره و ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ در اﻳﺮان ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺳﻨﺖ ﻛﻪ از ﻣﻨﻈﺮ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻧﻪ ادﺑﻴﺎت ﺑﻪ زﺑـﺎن و ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ ﺗﻮﺟـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ روﻳﻜﺮدي ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ ﻟﻐﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬در اﻳﻦ روﻳﻜﺮد اوﻻً ﺳﻌﻲ ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺑـﺮاي ﮔـﺮدآوري و‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ زﺑﺎن ﻣﺤﺎوره اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد ﺛﺎﻧﻴﺎً در اﻳﻦ روﻳﻜﺮد ﺑﻴﺶ از اﻳﻨﻜـﻪ وﺟـﻮه زﻳﺒـﺎﻳﻲ و‬ ‫ادﺑﻲ زﺑﺎن ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﺑﻌﺪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ آن ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺑﻌﺪ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻛﺎرﺑﺮد واژهﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺮوهﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺟﺎﻣﻌـﻪ و ﺗﺠﺰﻳـﻪ‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻳﻦ واژﮔﺎن از ﻣﻨﻈﺮﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘـﺼﺎدي اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ در اﻳـﻦ‬ ‫روﻳﻜﺮد ﺑﺴﺘﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ زﺑﺎن ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﭼﻴﺰي ﻛـﻪ ﺑﺎﻋـﺚ ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﺳﺮاغ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺮوﻧﺪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ ﻳﺎ دالﻫﺎ ﺑﺮ ﻣﺪﻟﻮلﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻲ اﻳـﻦ ﻧـﺸﺎﻧﮕﺎن و ﺗﺠﺰﻳـﻪ ﺗﺤﻠﻴـﻞ آﻧﻬـﺎ و ﺗﺒﻴـﻴﻦ و‬ ‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﺪﻟﻮل ﻫﺎي آﻧﻬﺎ روش ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي واﺳﺎزي رواﺑـﻂ ﻗـﺪرت و دﮔﺮﮔـﻮﻧﻲﻫـﺎي‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪي اﻳﺮان در ﺑﺴﺘﺮ ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ درﮔﻴﺮ آن ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺎ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﻛﺘـﺎب ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺧﻮدﻣﺎﻧﻲ ﺳـﻌﻲ ﻛـﺮده اﺳـﺖ ﺗـﺎ ﺑـﻪ‬

‫ﻛﺎﻟﺒﺪﺷﻜﺎﻓﻲ ﻳﻚ ﻛﺘﺎب ™ ‪213‬‬

‫ﺗﻮﺻﻴﻒ‪ ،‬ﺗﻮﺿﻴﺢ و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺧﻮدﻣﺎﻧﻲ ﺟﻮاﻧـﺎن ﺷـﻬﺮ‬ ‫ﻣﺸﻬﺪ ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬ ‫ﻛﺘﺎب ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺧﻮدﻣﺎﻧﻲ در ﺳﻨﺖ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت زﺑـﺎن‬ ‫ﻣﺤﺎوره ﻓﺎرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺳﻬﻢ آن در اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻤﺎن آن اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ اوﻻً ﺑﻪ روش ﺗﺠﺮﺑﻲ و ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻴﺪاﻧﻲ ﻧﻈﺎم ﻣﻨﺪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺣﺎل آن‬ ‫ﻛﻪ ﻫﻴﭽﻴﻚ از آﺛﺎر دﻳﮕﺮ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﻋﻢ از آﺛﺎري ﻛﻪ ﻣﺤﻘﻘـﺎن ادﺑـﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺟﻤـﺎﻟﺰاده‪،‬‬ ‫اﻣﻴﺮﻗﻠﻲ اﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﺷﺎﻣﻠﻮ و ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ دﻳﮕﺮ اﻧﺠﺎم داده اﻧـﺪ‪ ،‬داراي روش ﺗﺤﻘﻴـﻖ‬ ‫ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪ و دﻗﻴﻖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻫﺪف ادﺑﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻤﺎﻟﺰاده و ﺷﺎﻣﻠﻮ و دﻳﮕـﺮ ادﺑـﺎ از‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ اﺳﺎﺳﺎً ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺛﺮ ادﺑﻲ ﻳﺎ اﺳﺘﻔﺎده از زﺑﺎن ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺛﺮ ﺑـﻮده‬ ‫اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺗﺸﺮﻳﺢ و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺗﺤﻮﻻت ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ و زﺑـﺎﻧﻲ ﺟﺎﻣﻌـﻪ اﻳـﺮان‪ ،‬از اﻳـﻦ رو ﻛﻤﺘـﺮ‬ ‫دﻏﺪﻏﻪﻫﺎي روش ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻏﻠـﺐ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﮔﺮدآوري و ﺗﻮﺻﻴﻒ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد و ﻛﻤﺘﺮ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﻳﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪاﻧﺪ اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ زﺑﺎن ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫زﺑﺎن ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺗﺤﻮﻻت و ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دﻳﮕﺮ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان‬ ‫را ﺷﺮح دﻫﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻛﺘﺎب ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺧﻮدﻣـﺎﻧﻲ را ﺷـﺎﻳﺪ ﺑﺘـﻮان ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ‬ ‫ﮔﺰارش ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪهاي داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع از ﻣﻨﻈﺮ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﻣﺤﻘﻖ در اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ از ﻓﻨﻮن ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﺗﺠﺮﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده و از روش ﻫﺎي ﻛﻤ‪‬ﻲ و ﻛﻴﻔـﻲ‬ ‫ﺗﺆأﻣﺎً ﺑﻬﺮه ﺟﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻧﮕﺎه ﺑﻴﻦرﺷﺘﻪاي ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻛﻪ ﺳﻌﻲ داﺷـﺘﻪ‬ ‫روشﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ را ﺑﻜﺎر ﮔﻴﺮد ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ او در ﺑﻴﺎن اﺑﻌـﺎد‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲاش ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ارزﺷﻴﺎﺑﻲ و ﻧﻘﺪ ﻛﺘﺎب‬ ‫در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ در اﺑﺘﺪا ﻧﻜﺎت ﻗﻮت و ﺳﭙﺲ ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ ﻛﺘﺎب را ﺗﻮﺿـﻴﺢ ﻣـﻲدﻫـﻢ‪.‬‬ ‫اﮔﺮﭼﻪ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻛﺮدﻳﺪ ﻧﮕﺎرﻧﺪه ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺜﺒﺘﻲ از اﻳﻦ ﻛﺘـﺎب دارم و آن‬ ‫را ﻳﻚ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻮﻓﻖ ﻣﻲداﻧﻢ و ﺗﺎ اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖﻫﺎي ﻻزم ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻘﺎط ﻗـﻮت آن را‬

‫‪ ™ 214‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺢ دادم‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺷﺮح ﻧﻘﺎط ﻗﻮت ﻛﺘﺎب ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﺒﺴﻮط ﻧﻤﻲﺑﺎﺷـﺪ و ﺻـﺮﻓﺎ‬ ‫آﻧﻬﺎ را ﻓﻬﺮﺳﺖوار ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻢ‪ .‬ﻓﻬﺮﺳﺖ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺳـﺎزﻧﺪه و ﻗـﻮت ﻛﺘـﺎب ﺑﺮاﺳـﺎس‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺮرﺳﻲ و اراﺋﻪ ﻛﺮدﻳﻢ اﻣﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ ﻛﺘﺎب ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ‬ ‫ﺗﻮﺿﻴﺢ و ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﺴﺘﺪل درﺑﺎره آن ﺑﺤﺚ ﻛـﺮد‪ .‬از اﻳﻨـﺮو در‬ ‫ﺑﺨﺶ ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ ﺳﻌﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻧﻜﺎت ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺒﺴﻮط ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﻟﻒ( ﻧﻘﺎط ﻗﻮت‬ ‫ ﭘﮋوﻫﺶ از ﻧﻈﺮ ﻓﺮم و ﺳﺎﺧﺘﺎر داراي روش ﻧﻈﺎم ﻣﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻲ و ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي‬‫روش ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻌﺘﺒﺮ در ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳـﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼـﻪ از ﻧﻈـﺮ ﻣﺤﺘـﻮا و ﺷـﻴﻮه اﺟـﺮاي‬ ‫ﻋﻤﻠﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎ ﻛﺎﺳﺘﻲ و دﺷﻮاريﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ روﺑﺮو ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ ﭘﮋوﻫﺶ داراي روﻳﻜﺮد ﺑﻴﻦ رﺷـﺘﻪاي )ﻋﻤـﺪﺗﺎً ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺷﻨﺎﺳـﻲ‪ ،‬اﻧـﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳـﻲ و‬‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ( ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﻳﻨﺮو ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦ ﻧﻘﺪ را ﻫﻢ ﺑﻪ ﻛﺘـﺎب وارد داﻧـﺴﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ ﭼﻪ ﻣﻴﺰان ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ را در ﺣﻴﻄـﻪ اﻧـﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳـﻲ ﮔﻨﺠﺎﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﺎ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ ﻣﺤﻘﻖ در زﻣﻴﻨﻪ اﺟﺮا روش ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻣﻴـﺪاﻧﻲ و ﻣـﺮدم ﻧﮕـﺎري و ﻛـﺎرﺑﺮد‬ ‫روش ﭘﻴﻤﺎﻳﺸﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻋﻨﻮان ﺑﻬﺘﺮ ﺑـﺮاي اﻳـﻦ ﻛﺘـﺎب »ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺷﻨﺎﺳـﻲ اﺻـﻄﻼﺣﺎت‬ ‫ﺧﻮدﻣﺎﻧﻲ« اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﮋوﻫﺶ داراي اﻫﻤﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي ﻧﻴﺎزﻫـﺎي‬‫ﻣﻌﻴﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻣﺮوز ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺿﺮورت ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺤﻮﻻت زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ‬ ‫از ﻳﻚ ﺳﻮ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﺮده ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻮاﻧﺎن از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺿﺮورتﻫﺎي دﻳﮕـﺮي‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﺆﻟﻒ ﻛﺘﺎب آﻧﻬﺎ را در ﺑﺤﺚ ﺿـﺮورت ﺗﺤﻘﻴـﻖ ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﺤﻮ اﺟﻤﺎل و دﻗﻴﻖ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ ﭘﮋوﻫﺶ داراي ﻣﺒﺎﺣﺚ روﺷﻦ در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈـﺮي و ﻣﻔﻬـﻮﻣﻲ ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﺧـﺮده‬‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻮاﻧﺎن و ﺗﺤﻮﻻت آن و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ زﺑﺎن ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ از دﻳﺪﮔﺎه اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳـﺖ‪ .‬از‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻨﻈﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖﺗﺮ ﻋﻤﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﻫﻤـﺎﻧﻄﻮر ﻛـﻪ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﻔﺖ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ از ﺑﻴﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻧﻈﺮي و ﺗﺤﻠﻴﻞ دادهﻫﺎ ارﺗﺒﺎط ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺮﻗـﺮار‬ ‫ﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﻛﺎﻟﺒﺪﺷﻜﺎﻓﻲ ﻳﻚ ﻛﺘﺎب ™ ‪215‬‬

‫ ﭘﮋوﻫﺶ داراي ﻳﻚ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪ و اﻧﺘﻘﺎدي از ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺘﻮن و ﺗﺤﻘﻴﻘـﺎت اﻧﺠـﺎم‬‫ﺷﺪه در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻛﺎﺳﺘﻲﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ وﺟـﻮد دارد ﻛـﻪ در ﺑﺨـﺶ‬ ‫ﺑﻌﺪ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ ﭘﮋوﻫﺶ داراي ﺷﺮح دﻗﻴﻖ و ﻧﻈﺎم ﻣﻨﺪ از ﻣﺒﺎﺣﺚ روﺷﻲ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﻧﺠﺎم ﺗﺤﻘﻴـﻖ‬‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻫﻤـﺎﻧﻄﻮر ﻛـﻪ ﺧـﻮاﻫﻴﻢ دﻳـﺪ روش ﭘﻴﻤﺎﻳـﺸﻲ ﺑﻜـﺎر رﻓﺘـﻪ روش‬ ‫ﻛﺎرآﻣﺪي ﺑﺮاي ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ و ﻋﻤـﻮﻣﻲ دارد‪ .‬از اﻳﻨـﺮو ﻃﻴـﻒ زﻳـﺎدي از‬‫ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪان ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ آن را ﺧﻮاﻧـﺪه و ﻟـﺬت و ﺑﻬـﺮه ﺑﺒﺮﻧـﺪ‪ .‬ﻣﺨﺎﻃﺒـﺎن‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﻲ از اﻳﻨﺮو ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع زﺑﺎن ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﻮﺿـﻮﻋﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺪرت ﺟﺬب و ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ را دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭼﻮن روﺷـﻤﻨﺪ‬ ‫و ﻧﻈﺎم ﻣﻨﺪ و در ﭼﺎرﭼﻮب روش داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن رﺷﺘﻪﻫﺎي‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ادﺑﻴﺎت‪ ،‬زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨـﮓ اﻳـﺮان ﻣﻌﺎﺻـﺮ و دﻳﮕـﺮ‬ ‫داﻧﺸﮕﺎﻫﻴﺎن ارزﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ از ﻟﺤﺎظ ﻓﺮم و ﺷﻜﻞ‪ ،‬ﻣﻨﺴﺠﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﺗﺎ ﺣﺪود زﻳﺎدي از اﻓﺰودن ﺑﺨﺶﻫـﺎي‬‫زاﺋﺪ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻛﺎﺳﺘﻲﻫﺎﻳﻲ وﺟـﻮد دارد ﻛـﻪ در ﺑﺨـﺶ ﺑﻌـﺪ‬ ‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻢ‪.‬‬ ‫ از ﻧﻈﺮ ﻣﺤﺘﻮا و دادهﻫﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪه ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺘﺐ ﻣﻮﺟﻮد‬‫در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺘﺎب ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻟﻐﺎت زﺑﺎن ﻣﺨﻔﻲ )‪ (1382‬ﺑﺴﻴﺎر ﺟـﺎﻣﻊﺗـﺮ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺎ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﻛﺮاﻣﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺠﺮﺑﻲ و ﻣﻴـﺪاﻧﻲ اﺻـﻄﻼﺣﺎت را ﮔـﺮدآوردهاﻧـﺪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ دﻳﮕـﺮ ﻧﻴـﺰ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻛﺘـﺎب ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻟﻐـﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻪ‬ ‫اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻧﺠﻔﻲ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ دادهﻫﺎ و اﺻﻄﻼﺣﺎت آن ﻗﺎﺑﻞ ﺳﺘﺎﻳﺶ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﺷﻴﻮه ارﺟﺎع ﺑﻪ ﻣﺘﻮن دﻗﻴﻖ و ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺴﻴﺎري‬‫از ﻛﺘﺎبﻫﺎ رﻋﺎﻳﺖ اﻣﺎﻧﺖ در ﻧﻘﻞ ﻗﻮلﻫﺎ و رﻋﺎﻳﺖ اﺻـﻮل ﻧﮕـﺎرش در ﺗﻨﻈـﻴﻢ و ﺗـﺪوﻳﻦ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ از اﻳﻨﺮو ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ دﻗﺖ ﻣﺆﻟﻒ را ﺳﺘﻮد‪.‬‬ ‫ ﭼﺎپ ﻣﻨﻘﺢ و ﻛﻢ ﻏﻠﻂ و ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺧﻮب اﻧﺘﺸﺎر ﻛﺘﺎب‪.‬‬‫در ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﺑﻨﺪي ﻛﻠﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ﻧﻘﺎط ﻗـﻮت اﻳـﻦ ﻛﺘـﺎب ﻣـﻲﺗـﻮان ﻣـﺮدمﺷﻨﺎﺳـﻲ‬

‫‪ ™ 216‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺧﻮدﻣﺎﻧﻲ را ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻤﺎم ﻛﺎﺳﺘﻲﻫﺎي ﺟﺪياي ﻛﻪ داراﺳﺖ و در اداﻣـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻣﺆﻟﻒ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻓﺎرﺳﻲ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد در رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﺳﺖ‪ .‬دﻛﺘـﺮ ﻣﺤﻤـﻮد اﻛﺮاﻣـﻲ ﺗـﺎﻛﻨﻮن‬ ‫ﻛﺘﺎب ﻫﺎي ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺒﻠﻴﻐـﺎت )‪ ،(1383‬اﺻـﻮل ارﺗﺒـﺎط ﺟﻤﻌـﻲ )‪ ،(1382‬اﻟﻔﺒـﺎي‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺤﻘﻴﻖ )‪ ،(1376‬ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت )‪ (1383‬و ﻛﺘﺎب از ﻣﺎ ﺑﻬﺘـﺮان )‪(1383‬‬ ‫را در ﺣﻮزه ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻛﺮاﻣﻲ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ داراي ﻗﺮﻳﺤﻪ‬ ‫ادﺑﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ و اﺷﻌﺎر و ﻗﻄﻌﺎت ادﺑﻲ ﻧﻴﺰ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻛﺘـﺎب ﻣـﺎ ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﭘﻴـﺮ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ)‪ (1381‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﻛﺘﺎبﻫﺎ و آﺛﺎر ادﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﮕـﺬرﻳﻢ ﻣـﻲﺗـﻮان ﮔﻔـﺖ‬ ‫ﻛﺘﺎب ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺳﻲ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺧﻮدﻣﺎﻧﻲ در ﺑﻴﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪي ﻛﺎرﻫـﺎي اﻧﺘـﺸﺎر ﻳﺎﻓﺘـﻪ او‬ ‫روﺷﻤﻨﺪﺗﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﻣﻨﺪﺗﺮﻳﻦ و دﻗﻴﻖﺗﺮﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﭘﮋوﻫـﺸﻲ او اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﻣـﻲﺗـﻮان‬ ‫ﮔﻔﺖ در ﺑﻴﻦ ﻛﺘﺎبﻫﺎ و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﺳـﻨﺖ ﻋﻠـﻮم اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ در زﻣﻴﻨـﻪي زﺑـﺎن ﻏﻴـﺮ‬ ‫رﺳﻤﻲ و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ وﺟـﻮد دارد اﻳـﻦ ﻛﺘـﺎب روﺷـﻤﻨﺪﺗﺮﻳﻦ و ﻧﻈـﺎم ﻣﻨـﺪﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ دادﻳﻢ ﻣﺤﻘﻖ ﺗﻼش ﻛـﺮده اﺳـﺖ ﺗـﺎ ﺗﻤـﺎم‬ ‫ﭼﺎرﭼﻮبﻫﺎ و اﺻﻮل اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ و اراﺋﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﺗﺠﺮﺑﻲ را رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ب( ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ و ﻛﺎﺳﺘﻲ ﻫﺎ‬ ‫اﻣﺎ ﺑﻪ رﻏﻢ ارزشﻫﺎي روش ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ دﻗﻴﻖ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻧﻜﺎت زﻳﺮ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﺎﺗﻲ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺤﻘﻖ در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﻛﺘﺎب از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤـﻲ داراي ارزش‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺷﻮد‪.‬ﻛﺎﺳﺘﻲﻫﺎ و ﻧﻜﺎت اﻧﺘﻘﺎدي ﻛﺘﺎب را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻧﺤﻮ زﻳﺮ ﺗﻮﺿﻴﺢ داد‪:‬‬ ‫ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت زاﺋﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻛﺎﻓﻲ‪ ،‬ﻧﺎﻣﺮﺗﺒﻂ ﻳﺎ ﺑﺪون ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ ﺑﺎ ﻛﻠﻴﺖ ﻛﺘـﺎب و ﭘـﮋوﻫﺶ در‬‫ﺑﺮﺧﻲ ﺑﺨﺶﻫﺎ‪:‬‬ ‫ﻣﺤﻘﻖ در ﺑﺤﺚ ﭘﻴﺸﻴﻨﻪي ﻧﻈﺮي ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ و ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻔﻬﻮم ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي آن‬ ‫و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﺘﻌﺪدي ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ واژهي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬ ‫و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺎزﻧﺪهي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎورﻫﺎ‪ ،‬ارزشﻫـﺎ و ﻫﻨﺠـﺎرﻫـﺎ ﻣـﻲﭘـﺮدازد و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﺒﺴﻮط ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﺻﻔﺤﻪ‬ ‫‪ 39‬ﺗﺎ ‪ 72‬ﻳﻌﻨﻲ ﺷﺎﻣﻞ ‪ 31‬ﺻﻔﺤﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺳﺮاﺳـﺮ ﻛﺘـﺎب ﻣـﺸﺨﺺ ﻧﻴـﺴﺖ اﻳـﻦ ‪31‬‬

‫ﻛﺎﻟﺒﺪﺷﻜﺎﻓﻲ ﻳﻚ ﻛﺘﺎب ™ ‪217‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﭼﻪ ارﺗﺒﺎط وﺛﻴﻘﻲ ﺑـﺎ ﭘـﮋوﻫﺶ دارﻧـﺪ و ﻣـﺸﺨﺺ ﻧﻴـﺴﺖ در ﻛﺠـﺎي‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﻖ از اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻧﻈﺮي ﺑﻬﺮهاي ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻣـﻲﺗـﻮان اﻳـﻦ ﺑﺨـﺶ را در ﭼﻨـﺪ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺑﺨﺶ دﻳﮕﺮ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ اﺛﺮات ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻓﺮﻫﻨﮓ و زﺑﺎن اﺧﺘﺼﺎص داده‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺆﻟﻒ درﺑﺎره ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي زﺑﺎن و اﻧﻮاع ﺷـﺎﺧﻪﻫـﺎي زﺑـﺎن ﺷﻨﺎﺳـﻲ‬ ‫ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎﺗﻲ ﻣﻲدﻫﺪ و در اداﻣﻪ ﺑـﻪ ﺑﺮرﺳـﻲ ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ زﺑـﺎن‬ ‫ﻧﻘﺶﻫﺎي ﺟﻨﺴﻲ‪ ،‬ﺳﻨﻲ و ﺷﻐﻠﻲ و راﺑﻄﻪي آن ﺑﺎ زﺑﺎن ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬در اﻳﻨﺠـﺎ ﻧﻴـﺰ اﮔـﺮ ﭼـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻣﺒﺤﺚ اﺛﺮات ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻓﺮﻫﻨﮓ و زﺑﺎن ﺑـﺮاي ﻣﻮﺿـﻮع ﻣـﻮرد ﺑﺮرﺳـﻲ ﻛـﺎﻣﻼً‬ ‫ﺿﺮوري اﺳﺖ اﻣﺎ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ‪ 23‬ﺻﻔﺤﻪ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﻣﺬﻛﻮر ﺗﺎ ﭼﻪ ﻣﻴـﺰان‬ ‫ﺑﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮي و ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻤﻚ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﭘـﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺿﺮورت دارد ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ و روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در زﻣﻴﻨﻪ ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻴﻦ ﻓﺮﻫﻨـﮓ و زﺑـﺎن در‬ ‫ﺑﺤﺚ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺧﻮدﻣﺎﻧﻲ آﺷﻜﺎر ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺤﻘﻖ اﻳﻦ ﻛﺘـﺎب ﻧﺘﻮاﻧـﺴﺘﻪ اﺳـﺖ‬ ‫ﺑﮕﻮﻧﻪاي اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎ را ﻣﻄﺮح ﺳﺎزد ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ از آﻧﻬـﺎ در ﺗﺤﻠﻴـﻞﻫـﺎ و ﺗﺒﻴـﻴﻦ ﻣﻮﺿـﻮع‬ ‫ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬از اﻳﻨﺮو‪ ،‬ﻣﺸﻜﻞ اﺻﻠﻲ در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻪ ﺿﺮورت وﺟﻮد ﺳﺮﻓﺼﻠﻲ‬ ‫ﺑﺎ ﻋﻨﻮان راﺑﻄﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و زﺑﺎن ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺤﻮه ﭘﺮدازش ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﭼﻨﺪان ﺑﻪ ﻻﻳﻪ ﻋﻤﻴﻖ واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻔﻮذ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ و ﺗﺒﻴـﻴﻦ‬‫ﻧﻈﺮي از آن اراﺋﻪ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ و ﻋﻤﺪﺗﺎً در ﺳﻄﺢ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺑﺤﺚ روشﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈـﺮي از روش ﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻣﺘـﺪاول در‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻮﺿﻮع زﺑﺎن ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺳﺨﻨﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬روش ﻫﺎي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺎوره‪ ،1‬ﺗﺤﻠﻴﻞ‬ ‫ﮔﻔﺘﻤﺎن‪ ،2‬ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﻣـﺘﻦ‪ ،3‬ﻧـﺸﺎﻧﻪ ﺷﻨﺎﺳـﻲ‪،4‬ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﻣﺒﻨـﺎﻳﻲ‪ 5‬و ﺗﺤﻠﻴـﻞ رواﻳـﺖ‪ ،6‬از ﺟﻤﻠـﻪ‬ ‫‪1. conversation analysis‬‬ ‫‪2. discourse analysis‬‬ ‫‪3. textual analysis‬‬ ‫‪4. semilogy‬‬ ‫‪5. grounded theory‬‬ ‫‪6. narrative analysis‬‬

‫‪ ™ 218‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫روشﻫﺎي ﻛﺎرآﻣﺪ و ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﻤﻴﻖ زﺑﺎن ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺤﻘـﻖ‬ ‫ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ اﺷﺎرهاي ﺑﻪ اﻳﻦ روشﻫﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ اﻣـﺮ آن اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻋﻠـﻲرﻏـﻢ‬ ‫ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪ ﺑﻮدن ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﺘﻮاﻧـﺴﺘﻪ اﺳـﺖ ﻻﻳـﻪ ﭘﻨﻬـﺎن و ﻣﻌـﺎﻧﻲ ﻋﻤﻴـﻖﺗـﺮ‬ ‫اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺧﻮدﻣﺎﻧﻲ راﻳﺞ ﺑـﻴﻦ ﺟﻮاﻧـﺎن را ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ ﻧﻤﺎﻳـﺪ و در ﻧﻬﺎﻳـﺖ اﻳـﻦ ﺗﺤﻘﻴـﻖ‬ ‫دﺳﺘﺎورد ﻧﻈﺮي و ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﻘـﻴﻢ ﺑـﻮدﮔﻲ ﻧﻈـﺮي اﻳـﻦ ﺗﺤﻘﻴـﻖ آن‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺶ از ﺗﻮﺻﻴﻒ ﭘﺪﻳـﺪه ﻣـﻮرد ﺑﺮرﺳـﻲ‬ ‫ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣـﻦ در اﻳﻨﺠـﺎ ﺑـﻪ ﺑﺮرﺳـﻲ ﻓـﺼﻞ ﭘﺎﻳـﺎﻧﻲ ﮔـﺰارش‬ ‫ﻣﻲﭘﺮدازم و ﺗﺄﻣﻠﻲ در ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ :‬اﺳﺘﺪﻻل اﻧﺘﻘـﺎدي ﻣـﻦ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻧﺘـﺎﻳﺞ‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﻖ اوﻻً ﺟﻨﺒﻪ ﺗﺒﻴﻴﻨﻲ ﻧﺪارد و ﭼﻨﺪان ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ درﺑﺎره ﻋﻠﺖﻫﺎ و ﭼﺮاﻳﻲ زﺑﺎن ﺧﻮدﻣﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ رﻏﻢ ﻇﺎﻫﺮ ﺑﻴﺎن و ﺳﺒﻚ ﻧﮕـﺎرش اﺳـﺘﺪﻻﻟﻲ و ﻋﻠّـﻲ ﮔـﺰارش‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨــﻴﻦ‪ ،‬در ﺗﻮﺻــﻴﻒ ﭘﺪﻳــﺪه ﻣــﻮرد ﺑﺮرﺳــﻲ ﻧﻴــﺰ اﮔﺮﭼــﻪ ﺗﻮﺿــﻴﺤﺎت دﻗﻴــﻖ ﻫﻤــﺮاه‬ ‫اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي آﻣﺎري )آﻣﺎر ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ( اﺳﺖ اﻣﺎ اﻏﻠﺐ ﺑﻴﺎن ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﻧﻜﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻘـﻞ‬ ‫ﺳﻠﻴﻢ و ﻓﻬﻢ ﻣﺘﻌﺎرف ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ آن اﺳﺖ و ﺑﺮاي رﺳـﻴﺪن ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻧﺘـﺎﻳﺞ ﺿـﺮورﺗﻲ‬ ‫ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ اﻧﺠﺎم ﭘﺬﻳﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴـﺮ دﻳﮕـﺮ اﻳـﻦ ﺗﺤﻘﻴـﻖ ﭘـﺮده از‬ ‫ﻣﺠﻬﻮﻻت ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﺮ ﻧﻤﻲ دارد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻣﺎ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺗﺠﺮﺑﻲ و ﻧﻈـﺎمﻣﻨـﺪ‬ ‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬اﺟﺎزه دﻫﻴﺪ ﻣﺮوري ﺑﺮ ﺗﻚ ﺗﻚ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ ﺑﻴﺎﻓﻜﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ اول اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﻲ در ﺑﻴﻦ ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﺘﺪاول اﺳﺖ؟ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑـﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ‪ ،‬ﻓﻬﺮﺳﺖ واژﮔﺎن و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﮔﺮدآوري ﺷﺪه اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪) .‬ﺻـﻔﺤﺎت‬ ‫‪ 111‬ﺗﺎ ‪ .(242‬اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﺎﻫﻴﺘﺎً اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ و ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺪف ﻣﺤﻘﻖ از اﻳﻦ ﭘﺮﺳـﺶ‬ ‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ از ﭘﺪﻳﺪه ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮان اﻧﺘﻈﺎر ﻧﻈﺮي و ﺗﺒﻴﻴﻨـﻲ‬ ‫از اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ داﺷﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ اﮔﺮﭼﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﻫﻤﺎنﻃﻮرﻛﻪ ﻗﺒﻼً اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ ﺗﻌـﺪاد‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮي واژﮔﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ آﺛﺎر ﻣﻮﺟﻮد در اﻳﻦ زﻣﻴﻨـﻪ )ﻣﺎﻧﻨـﺪ زﺑـﺎن ﻣﺨﻔـﻲ ﻣﻬـﺪي‬ ‫ﺳﻤﺎﻳﻲ( ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي ﻫﻢ ﺑﻴﻦ واژﮔﺎن ﮔﺮدآوري ﺷﺪه در اﻳﻦ ﻛﺘـﺎب و‬ ‫ﻛﺘﺎب ﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊﺗﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺘﺎب ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻟﻐﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻪ اﺑﻮاﻟﺤـﺴﻦ ﻧﺠﻔـﻲ اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد ﻛﻪ آﻳﺎ اﺳﺎﺳﺎً واژﮔﺎن ﺗﺎزهاي در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪه ﻳﺎ‬ ‫ﺧﻴﺮ‪.‬‬

‫ﻛﺎﻟﺒﺪﺷﻜﺎﻓﻲ ﻳﻚ ﻛﺘﺎب ™ ‪219‬‬

‫ﭘﺮﺳﺶ دوم اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻌﺎدلﻫﺎ را دارﻧﺪ؟ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ اﺳﺖ و ﻣﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﮔﺮدآوري ﺷـﺪه در ﭼﻨـﺪ ﮔـﺮوه ﻳـﺎ ﺣـﻮزه ﻣﻌﻨـﺎﻳﻲ را‬ ‫ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي و ﻣﻘﻮﻟﻪﺑﻨﺪي ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺤﻘﻖ از ﺳـﻄﺢ ﺗﻮﺻـﻴﻒ ﻓﺮاﺗـﺮ ﻧﺮﻓﺘـﻪ‬ ‫اﺳﺖ و اﺳﺎﺳﺎً اﻣﻜﺎن ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺘﻦ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﭘﺮﺳﺶ دﻳﮕﺮي ﻃﺮح ﻣﻲﺷـﺪ‬ ‫ﻳﺎ در ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي و روﺷﻲ دﻳﮕﺮي ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻧﻜﺘﻪ اﻧﺘﻘﺎدي ﻛﻪ دراﻳﻨﺠﺎ وﺟـﻮد‬ ‫دارد و ﻗﺒﻼً ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ از ﺑﻴﻦ ﻣﺘـﺮادفﻫـﺎي‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺣﻮزه ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻛﺪاﻣﻴﻚ ﻣﺘﺪاولﺗﺮ و ﻛﺪاﻣﻴﻚ اﺣﻴﺎﻧﺎً اﺻﻼً ﻛﺎرﺑﺮدي ﻧﺪارﻧﺪ‬ ‫ﻳﺎ آﻧﻜﻪ در ﭼﻪ زﻣﺎﻧﻲ اﻳﻦ واژﮔﺎن ﻣﺘﺪاول ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺆال ﺳﻮم ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ دﻻﻳﻞ اﻳﺠﺎد و اﺳﺘﻔﺎده از واژﮔﺎن و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺑﺮرﺳـﻲ ﺷـﺪه‬ ‫ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺗﺒﻴﻴﻨﻲ دارد و ﻗﺮار اﺳﺖ در اﻳﻨﺠﺎ ﭘﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﻞ ﺷـﻜﻞﮔﻴـﺮي‬ ‫اﻳﻦ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺑﺒﺮﻳﻢ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﻪ دﻟﻴﻞ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﻻﻳﻞ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي زﺑﺎن ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‬ ‫و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه اراﺋﻪ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ دﻻﻳـﻞ ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از‪ :‬ﭘﻨﻬـﺎن ﻛـﺎري‪ ،‬اﺑـﺮاز‬ ‫ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﺰ‪ ،‬ﺗﻔﺎﺧﺮ‪ ،‬ﺗﻌﻠﻖ و واﺑﺴﺘﮕﻲ ﮔﺮوﻫﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻜﻴﻢ رواﺑﻂ درون ﮔﺮوﻫﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻜﻴﻢ‬ ‫دﻧﻴﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻮ ﺑﻮدن ﺑﺮﺧﻲ واژﮔﺎن‪ ،‬ﻃﻨﺰ و ﻟﺬت ﺑﺨـﺸﻲ ﺑـﻪ ﻣﺨﺎﻃـﺐ و ﺑـﺎﻻﺧﺮه‬ ‫رﻫﺎﻳﻲ از ﻓﺸﺎر ﻫﻨﺠﺎري‪ .‬ﻓﺮاواﻧﻲ ﺗﻮزﻳﻊ اﻳﻦ دﻻﻳﻞ در ﺟﺪوﻟﻲ ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻣـﺜﻼً‬ ‫‪ 14/4‬درﺻﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ رﻫﺎﻳﻲ از ﻓﺸﺎر ﻫﻨﺠﺎري‪ 65/31 ،‬درﺻﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺎري‪ .‬ﻧﻘـﺪي‬ ‫ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ وﺟﻮد دارد اﻳﻦ اﺳﺖ ﺑﺴﺘﺮ و زﻣﻴﻨﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﺎرﺑﺮد اﺻـﻄﻼﺣﺎت‬ ‫روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﺳﺎﺳﺎً روش ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺴﺘﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻮﺿـﻮع را‬ ‫ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻇﻬﺎر ﻣﺤﻘﻖ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﻣﺮدم ﻧﮕـﺎري و‬ ‫روش اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﻋﻤﻼً ﻣﺤﻘﻖ ﻫﻤﺎن روش ﭘﻴﻤﺎﻳﺶ‪ 1‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ را ﺑﻜـﺎر ﺑـﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛـﻪ ﻫـﻴﭻ ﺑﻬـﺮه اي از روش اﻧـﺴﺎن ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ ﻧـﺪارد‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دﻻﻳﻠﻲ ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ ﺑﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﭘﺮده از ﻋﻠﻞ ﻋﻴﻨﻲ واﻗﻌﻲ ﺷﻜﻞﮔﻴـﺮي‬ ‫اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺧﻮدﻣﺎﻧﻲ در ﺑﻴﻦ ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﺮدارد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮﺧﻲ دﻻﻳﻞ ذﻫﻨﻲ ﻛﻪ ﺟﻮاﻧﺎن در ﭘﺎﺳﺦ‬ ‫ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪﻫﺎ دادهاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻋﻠﻞ ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺗﻠﻘﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪1. survay‬‬

‫‪ ™ 220‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﻧﺘﻘﺎدي را ﻧﻴﺰ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻛـﻪ ﭼـﻮن دﻻﻳـﻞ ذﻛـﺮ ﺷـﺪه ﺑـﺮ اﺳـﺎس‬ ‫ﺧﻮداﻇﻬﺎري ﺟﻮاﻧﺎن اﺳﺖ و ﺑـﺮاي ﺳـﻨﺠﺶ رواﻳـﻲ و اﻋﺘﺒـﺎر ﭘﺎﺳـﺦﻫـﺎ ﻫـﻴﭻ ﺗﻤﻬﻴـﺪي‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻴﺪه ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺎﺳﺎً اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎ ﻧﻴﺰ در ﻣﻌﺮض ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻨـﺮو‪،‬‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ ﺷﻤﺎره ﺳﻮم ﻧﻴﺰ ﺑﺎز در ﻫﻤﺎن ﺳﻄﺢ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و ﻣﻄﻠﺐ ﭼﻨـﺪان ﺗـﺎزهاي در‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻗﺮار ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ ﭼﻬﺎرم درﺑﺎره ﻛﺎﻧﻮنﻫﺎ و ﻛﺎﻧﺎلﻫـﺎي ﺗﻮﻟﻴـﺪ و ﺗﻮزﻳـﻊ اﺻـﻄﻼﺣﺎت ﺧﻮدﻣـﺎﻧﻲ‬ ‫ﺟﻮاﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳـﻦ ﭘﺮﺳـﺶ ‪ 7‬ﮔـﺮوه ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻛـﺎﻧﻮن ﺗﻮﻟﻴـﺪ اﺻـﻄﻼﺣﺎت‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪه و ﻓﺮاواﻧﻲ ﺳﻬﻢ ﻫﺮ ﮔﺮوه ﻧﻴﺰ ﻣﻌﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻧﺪﻫﺎي ﻗﺎﭼﺎق‪ ،‬زﻧـﺪانﻫـﺎ‪،‬‬ ‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﻨﺤﺮف ﺟﻨﺴﻲ‪ ،‬ﺳﺮﺑﺎزﺧﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺧﻮاﺑﮕـﺎهﻫـﺎي داﻧـﺸﺠﻮﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺮاﻛـﺰ داﻧـﺸﮕﺎﻫﻲ‪،‬‬ ‫ﻛﻠﻮپ دوﺳﺘﻲ و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﮔﺮوه ﻫﺎي ﺳﻨﻲ و ﺟﻨﺴﻲ‪ ،‬ﻛـﺎﻧﻮنﻫـﺎي اﺻـﻠﻲ ﺗﻮﻟﻴـﺪ و ﺗﻮزﻳـﻊ‬ ‫اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺧﻮدﻣﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻫﻢ »ﺳﺎﻳﺮ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﮔﺮوهﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اوﻻً ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ اﻳﻦ ﮔﺮوهﻫﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل آﻳﺎ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣﺮاﻛـﺰ‬ ‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﺤﻘﻖ از ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻴﺪاﻧﻲ اﻳﻦ دادهﻫﺎ را ﺑﺪﺳﺖ آورده ﻳﺎ ﺑﺮ اﺳـﺎس‬ ‫ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺻﻄﻼﺣﺎت اﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ از راهﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ .‬ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ ،‬ﺑﻌـﻀﻲ‬ ‫از ﻣﻘﻮﻻت ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮوهﻫﺎي ﺳﻨﻲ و ﺟﻨﺴﻲ در اﻳﻨﺠـﺎ ﻣﻌﻨـﺎي روﺷـﻨﻲ ﻧـﺪارد‪ .‬زﻳـﺮا ﺗﻤـﺎم‬ ‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﺟﻮان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﮔﺮوهﻫﺎي ﺳﻨﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺎﺳﺎً ﺑﺮرﺳـﻲ ﻧـﺸﺪهاﻧـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ »ﮔﺮوهﻫﺎي ﺳﻨﻲ«‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻘﻮﻻت ﻧﻴﺰ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دﺳﺘﺮﺳﻲ‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺑﺎﻧﺪﻫﺎي ﻗﺎﭼﺎق ﮔﺮوﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان در ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻴﺪاﻧﻲ ﻛﺮد‬ ‫زﻳﺮا اﻳﻦ ﺑﺎﻧﺪﻫﺎ ﻣﺨﻔﻲ و ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻘﻮﻻت دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﺤﻴﻂ و ﻣﻜﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﻧﻪ ﮔﺮوه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺳﺮﺑﺎزﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه‪ ،‬ﻛﻠﻮپ‪ ،‬و ﺧﻮاﺑﮕﺎه‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻲﺗـﻮان ﮔﻔـﺖ در‬ ‫ﻣﺤﻴﻂﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺟﻮاﻧﺎن ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺧﻮدﻣﺎﻧﻲ ﺑﻜﺎر ﻣﻲرود‪ .‬در اﻳﻦ ﺻـﻮرت‬ ‫ﺳﺨﻦ ﺑﺪﻳﻬﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻳﻢ‪ .‬درﺑﺎره ﻛﺎﻧﺎلﻫﺎي ﺷﻴﻮع و ﺗﻮزﻳﻊ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻧﻴﺰ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ارﺗﺒﺎط‬ ‫ﺟﻤﻌﻲ ﺷﺎﻣﻞ رادﻳﻮ‪ ،‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‪ ،‬ﻧﺸﺮﻳﺎت‪ ،‬اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺑﺎﻳﻞ‪ ،‬ﺗﻠﻔﻦ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﻴـﺎن ﻓـﺮدي‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻛﺎﻧﺎلﻫﺎي ﺷﻴﻮع اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ زﻣﻴﻨـﻪ ﻫـﻴﭻ ﺗﻮﺿـﻴﺢ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮي داده ﻧﺸﺪه و ﺣﺘﻲ ﺗﻮزﻳﻊ ﻓﺮاواﻧﻲ آﻣﺎري ﻧﻴﺰ اراﺋﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﺑـﺎز از‬ ‫ﺑﺪﻳﻬﺎت ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﭼﺮا ﻛﻪ ﻛﻠﻴﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻛﻼﻣﻲ ﻣﺎ ﻳﺎ از راه رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎﺳـﺖ ﻳـﺎ از‬

‫ﻛﺎﻟﺒﺪﺷﻜﺎﻓﻲ ﻳﻚ ﻛﺘﺎب ™ ‪221‬‬

‫راه ارﺗﺒﺎط ﻣﻴﺎن ﻓﺮدي‪.‬‬ ‫ﺳﺆال ﭘﻨﺠﻢ درﺑﺎره ﻣﺤﻴﻂﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ واژﮔﺎن در آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ راﻳﺞ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠـﻪ‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﻖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺤﻴﻂﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻓﺮاد در آن ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﺧـﺎﻧﻮار ﺟﻤﻌـﻲ )ﻣﺤـﻴﻂ‬ ‫ﻫﺎي ﺷﺒﺎﻧﻪ روزي( زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﺗﻮﻟﻴﺪ و رواج ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻘﺪ وارد ﺑﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﺑﺤﺚ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ داده ﺗﺠﺮﺑﻲ ارﺟـﺎع ﻧـﺪاده اﺳـﺖ و ﻫـﻴﭻ‬ ‫اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻈﺮي ﻧﻴﺰ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﺰاره ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﻢ از ﻧﻜﺎت ﻋﻘـﻞ‬ ‫ﺳﻠﻴﻢ اﺳﺖ و ﻫﻢ ﻓﺎﻗﺪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ و ﺗﺒﻴﻴﻨﻲ ﺗﺎزه‪.‬‬ ‫ﺳﺆال ﺷﺸﻢ درﺑﺎره ﺗﺄﺛﻴﺮ راﻳﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﻧﺸﺮ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺧﻮدﻣﺎﻧﻲ اﺳـﺖ‪ .‬در اﻳـﻦ ﻗـﺴﻤﺖ‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه از ﺳﻮﻳﻲ اﻇﻬﺎر ﻣﻲدارد ﻛﻪ »رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ ﻧﻘﺸﻲ در ﺗﻮﻟﻴﺪ آن )اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺧﻮدﻣﺎﻧﻲ(‬ ‫ﻧﺪارﻧﺪ« )ص ‪ (261‬و اﻓﺮاد ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ واژﮔﺎن را ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ و از ﺳﻮي دﻳﮕـﺮ درﺻـﺪد‬ ‫ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻧﻘﺶ رﺳﺎﻧﻪ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ در اﻳﺠﺎد اﻳﻦ اﺻﻄﻼﺣﺎت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬اﻛﺮاﻣﻲ ﻧﻘـﺶ‬ ‫رﺳﺎﻧﻪ را ﺗﻨﻬﺎ در ﮔﺴﺘﺮش و رواج اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﺤﻘﻖ اﻳﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ‪79‬‬ ‫درﺻﺪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎت را از ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﺷـﻨﻴﺪهاﻧـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ اﻳـﻦ ﺳـﺨﻦ‬ ‫درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ در آن ﺻﻮرت ﺗﻤﺎم ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ ﻛﻪ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ ‪ 4‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ زﻳـﺮ ﺳـﻮال‬ ‫ﻣﻲرود زﻳﺮا در آﻧﺠﺎ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ زﻧﺪان ﻫﺎ‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﻨﺤﺮف ﺟﻨﺴﻲ‪ ،‬ﻣﺮاﻛﺰ داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ و‬ ‫ﻛﻠﻮپ ﻫﺎي دوﺳﺘﻲ و ﻣﺮاﻛﺰ آﻣﻮزﺷﻲ‪ ،‬ﻛﺎﻧﻮنﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ و اﺷﺎﻋﻪ اﺻـﻄﻼﺣﺎت ﺧﻮدﻣـﺎﻧﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻣﻲﺗﻮان ﭘﺮﺳﻴﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛـﻪ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳـﻮن و رادﻳـﻮ در اﻳـﺮان در ﻛﻨﺘـﺮل‬ ‫دوﻟﺖ اﺳﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ‪ 79‬درﺻﺪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﮔﻔﺘـﻪاﻧـﺪ از رﺳـﺎﻧﻪ‬ ‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن اﻳﻦ اﺻﻄﻼﺣﺎت را آﻣﻮﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻧﻮن اﻳـﻦ اﺻـﻄﻼﺣﺎت ﻣﻨﺤﺮﻓـﺎن ﺟﻨـﺴﻲ ﻳـﺎ‬ ‫زﻧﺪانﻫﺎ و اﻣﺜﺎل اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ؟ اﻳﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﻳﻚ ﻧﻘﺺ روش ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ در ﺗﺤﻘﻴـﻖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺆال ﻫﻔﺘﻢ درﺑﺎره ﺣﻮزه ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ اﺻﻄﻼﺣﺎت اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﺤﻘـﻖ در اﻳﻨﺠـﺎ ﺳـﻌﻲ‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎت را در ﭼﻨﺪ ﮔﺮوه ﻳﺎ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺗﺎزه و ﻣﺤـﺪود دﺳـﺘﻪ ﺑﻨـﺪي‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﻮﻻت ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺗﺎﺑﻮﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر‪ ،‬آﻟﺖ ﺟﻨﺴﻲ دﺧﺘـﺮ و ﭘـﺴﺮ‪،‬‬ ‫ﻧﺎداﻧﻲ‪ ،‬ﺧﻮدﺷﻴﺮﻳﻨﻲ و اﻣﺜﺎل اﻳﻨﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﺪه ﻣﻘﻮﻻت ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﻨﺴﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﻣـﻲﺷـﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻧﻴﺰ ﺗﻨﻬﺎ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺧﻮدﻣﺎﻧﻲ ﺟﻮاﻧﺎن‬

‫‪ ™ 222‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺎﺑﻮﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺗﺎﺑﻮﻫﺎي ﺟﻨﺴﻲ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻴـﺎن ﻧﻜﺘـﻪ‬ ‫ﻛﺎﻣﻼً واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ آن ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺑﺮرﺳـﻲ ﺗﺠﺮﺑـﻲ ﻧﻤـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ و‬ ‫ﻣﺤﻘﻖ ﻧﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻻﻳﻪﻫﺎي ﻋﻤﻴﻖ ﺗﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻔـﻮذ ﻛﻨـﺪ و ﻫـﻴﭻﮔﻮﻧـﻪ‬ ‫ﺣﺮف ﺗﺎزهاي را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﺎزﮔﻮ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ ﻓﺎﻗﺪ ارزش اﻧﺘﻘـﺎدي و‬ ‫ﺷﺎﻟﻮده ﺷﻜﻨﺎﻧﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺆال ﻫﺸﺘﻢ درﺑﺎره ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﻲ و ﺧﺮده ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺑـﻪ آن ﺗﻌﻠـﻖ‬ ‫دارﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛـﻪ اﺻـﻄﻼﺣﺎت ﺑـﻪ ﺣـﻮزه ﻫـﺎي ﻋﻠﻤـﻲ ارﺗﺒﺎﻃـﺎت‪،‬‬ ‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ‪ ،‬رﻳﺎﺿﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺗﻌﻠﻖ دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﻲ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ زﻳﺮا اﻳـﻦ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻧﺎم ﺷﻬﺮﻫﺎ و ﻣﻜﺎنﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻴـﺴﺖ ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ ﺗﻌﻠﻖ دارﻧـﺪ اﮔﺮﭼـﻪ ﺑﺮﺧـﻲ اﺻـﻄﻼﺣﺎت ﻗﻄﻌـﺎً ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻜﺎنﻫﺎي ﻣﻌﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ وﺟﻮد اﺻﻄﻼﺣﺎت اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺜﻞ ﭘﻮل‪ ،‬ﺳﻜﻪ ﻳﺎ ﭼﻚ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻌﻠﻖ اﻳﻦ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺑﻪ ﺣﻮزه ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺣﻮزه ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﻴـﺎﻧﮕﺮ اﺑﻌـﺎد‬ ‫ﻣﻌﻴﻨﻲ از اﺻﻄﻼﺣﺎت اﺳﺖ و اﻳﺪهﻫﺎي ﻣﺸﺨﺼﻲ درﺑﺎره اﺻﻄﻼﺣﺎت در اﺧﺘﻴـﺎر ﻣـﺎ ﻗـﺮار‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺑﻪ ﺣﻮزهﻫﺎي داﻣﭙـﺮوري‪،‬‬ ‫ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬ﺗﺮﺑﻴﺖ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺑﺮق ﻛﺸﻲ‪ ،‬ورزش‪ ،‬ﺧﻮدرو‪ ،‬ﻗﻤﺎرﺑﺎزي‪ ،‬ﺳـﻴﻨﻤﺎ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳـﻮن‪،‬‬ ‫ﺷﻬﺮداري‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ‪ ،‬ﻗﻬﻮهﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣـﻲﺧـﻮاري‪ ،‬ﻫﻮاﭘﻴﻤـﺎ‪ ،‬ﺟﺒﻬـﻪ و ﺟﻨـﮓ و زﻧـﺪان‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫آﺧﺮﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ درﺑﺎره ﺷﻴﻮه ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪن اﺻـﻄﻼﺣﺎت اﺳـﺖ‪ .‬در اﻳﻨﺠـﺎ ﻣﺤﻘـﻖ ﺑـﻪ‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎري و زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﺮﺧﻲ وﻳﮋﮔﻲﻫـﺎي زﺑـﺎن‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﻳﻦ اﺻﻄﻼﺣﺎت را ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻧﻘﺪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ وارد اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎدات ﻛﻠﻲ ﺑﺮ اﺑﻌﺎد دﻳﮕـﺮ‬ ‫اﻳﻦ اﺛﺮ وارد اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﻧﻜﺘﻪ درﺑﺎره ﻋﻨﻮان ﻛﺘـﺎب اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب از روش ﭘﻴﻤﺎﻳﺶ و ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري اﺳـﺘﻔﺎده ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬روﻳﻜﺮد ﻣﺤﻘﻖ اﺳﺎﺳﺎً ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﺳﺘﻨﺒﺎط آﻣﺎري اﺳﺘﻮار اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺑﺮ اﺳـﺘﻨﺒﺎط ﻛﻴﻔـﻲ‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﻔﺴﻴﺮي داده ﻫﺎ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ در ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣـﺎري ﻧﻴـﺰ ﺻـﺮﻓﺎً در‬ ‫ﺳﻄﺢ اﺳﺘﻔﺎده از آﻣﺎر ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه و درﺻﺪد ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻐﻴﺮه ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ‬

‫ﻛﺎﻟﺒﺪﺷﻜﺎﻓﻲ ﻳﻚ ﻛﺘﺎب ™ ‪223‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻏﻠﺒﻪ روﻳﻜﺮد ﻛﻤ‪‬ﻲ ﺑﺮ ﻧﻈﺎم ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ دادهﻫﺎ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ روش ﮔﺮدآوري دادهﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان ﮔﻔـﺖ اﻳـﻦ‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻳﻚ ﺗﺤﻘﻴﻖ اﻧـﺴﺎن ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﻨﺎﺳـﺐﺗـﺮﻳﻦ ﻋﻨـﻮان ﺑـﺮاي اﻳـﻦ ﭘـﮋوﻫﺶ‪،‬‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ اﺻـﻄﻼﺣﺎت ﺧﻮدﻣـﺎﻧﻲ اﺳـﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ در ﺑﺨـﺶ ﻧﻈـﺮي ﻣﺤﻘـﻖ ﻧﻘـﻞﻫـﺎ و‬ ‫دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎﻳﻲ از اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎن ذﻛﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ اﻣﺎ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎ در اﺳﺎس راﻫﻨﻤﺎي ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫ﻣﺤﻘﻖ در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻜﺘﻪ اﻧﺘﻘﺎدي دﻳﮕﺮ درﺑﺎره ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﻛﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳـﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ از‬ ‫ﺧﺮده ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻮاﻧﻲ در اﻳﺮان اراﺋﻪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳـﺪ‪ .‬ﻫﻤـﺎن ﻃـﻮر ﻛـﻪ در ﺑﺨـﺶﻫـﺎي ﮔﺬﺷـﺘﻪ‬ ‫ﺗﻮﺿﻴﺢ دادﻳﻢ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺑﻨﺪي ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﺘـﺎب از ﺣـﻮزهﻫـﺎي ﻣﻌﻨـﺎﻳﻲ اﺻـﻄﻼﺣﺎت ﺧﻮدﻣـﺎﻧﻲ‪،‬‬ ‫ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻲ از وﺟﻮه ﻣﻤﻨﻮع و ﻣﻨﻔﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻋﺘﻴﺎد‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﻨﺴﻲ‪ ،‬ﺑﺰﻫﻜﺎريﻫﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ و‬ ‫ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ از اﻳﻦ ﻧﻮع اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻲ ﻣﻨﻔﻲ از ﺧﺮده ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻮاﻧﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﮋﺗـﺎﺑﻲ‬ ‫دادهﻫﺎي ﮔﺮدآوري ﺷﺪه و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻣﻘﻮﻟﻪﺑﻨﺪي آن اﺳﺖ زﻳﺮا اﮔﺮﭼﻪ در ﺑﻴﻦ ﮔﺮوهﻫـﺎﻳﻲ‬ ‫از ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺬﻛﻮر وﺟﻮد دارد اﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺧﺮده ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻮاﻧﻲ را ﺗﻤﺎﻣﺎً‬ ‫اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻋﻠﺖ اﻳﻦ ﻛﮋﺗﺎﺑﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻣﺎر و دادهﻫـﺎي ﮔـﺮدآوري ﺷـﺪه‬ ‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺰان و ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﺎرﺑﺮد اﻳﻦ اﺻﻄﻼﺣﺎت در ﻣﺤﺎورات روزﻣﺮه ﺟﻮاﻧﺎن‬ ‫ﭼﻪ ﻣﻴﺰان اﺳﺖ و ﺑﺴﺘﺮ واﻗﻌﻲ ﻛﺎرﺑﺮد اﻳﻦ واژﮔﺎن ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ ﻛـﺴﻲ در‬ ‫روز ﭼﻨﺪ ﻧﻮﺑﺖ اﻳﻦ اﺻﻄﻼﺣﺎت را ﺑﻜﺎر ﺑﺮد اﻣﺎ زﺑﺎن او اﺳﺎﺳﺎً اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺟﻮاﻧﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﮔﺎﻫﻲ اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﻲ را ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻟﺬت ﺑﻜﺎر ﺑﺒﺮد اﻣﺎ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧـﻪ‬ ‫رﻓﺘﺎر و ﻛﻨﺸﻲ ﻫﻤﺴﻮ ﺑﺎ واژﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻜﺎر ﻣﻲﺑﺮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﺻـﻄﻼﺣﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ ﻳـﺎ‬ ‫ﺧﻮدﻣﺎﻧﻲ اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ زﺑﺎن ﻏﻴﺮ رﺳﻤﻲ‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﺟﺪي و ﺣﺎﺷﻴﻪاي اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻨـﺮو ﻛـﺎرﺑﺮد‬ ‫آن ﮔﺮﭼﻪ ﻣﻌﻨﺎدار و ﻣﻬﻢ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻟﺰوﻣﺎً ﻛﻠﻴﺖ ﺧﺮده ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻮاﻧﻲ را ﺑﺎزﻧﻤﺎ ﻧﻤـﻲﺳـﺎزد‪.‬‬ ‫از اﻳﻨﺮو‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﻛﻠﻲ را ﻛﻪ اﻳـﻦ ﺗﺤﻘﻴـﻖ از ﻓﺮﻫﻨـﮓ و زﺑـﺎن ﺟﻮاﻧـﺎن اراﺋـﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻲ واﻗﻊﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ از اﻳﻦ ﺧﺮده ﻓﺮﻫﻨﮓ داﻧﺴﺖ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎزﻧﻤﺎﻫﺎي ﻣﺘﻔـﺎوﺗﻲ از‬ ‫ﺧﺮده ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻮاﻧﻲ اراﺋﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻲ ﻣﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﻧﻮع ﮔـﺰﻳﻨﺶ و ﺗﻤﺮﻛـﺰ ﺑـﺮ ﺟﻨﺒـﻪﻫـﺎﻳﻲ‬ ‫ﺧﺎص اﻳﻦ ﺧﺮده ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل ﻣـﻲﺗـﻮان در ﺑـﻴﻦ ﺟﻮاﻧـﺎن ﻣـﺬﻫﺒﻲ‪،‬‬ ‫داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن‪ ،‬ﺟﻮاﻧﺎن ﺗﺤﺼﻴﻠﻜﺮده و ﻓﻌﺎل ﻫﻨﺮي و ﮔﺮوهﻫﺎي داراي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ‪،‬‬

‫‪ ™ 224‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫زﺑﺎن ﻓﺮﻫﻴﺨﺘﻪﺗﺮي را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ ﺑـﻴﻦ زﻳـﺮ ﮔـﺮوهﻫـﺎ ﻧﻴـﺰ ﺷـﺎﻫﺪ‬ ‫ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺧﻮدﻣﺎﻧﻲ ﻳﺎ زﺑﺎن ﻣﺨﻔﻲ ﺧﺎص ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻧﺘﻘﺎد ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ را ﻧﻴﺰ درﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺘﺎب ﻗﺮار داد ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﻤﻜـﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺛﺒﺖ و ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي زﺑﺎن ﻣﺨﻔﻲ ﻳﺎ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺧﻮدﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻄﻮف ﺑـﻪ ﺗﺎﺑﻮﻫـﺎي‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻣﻮر ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﻨﻔﻲ اﺧﻼﻗﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺑﻪ اﻋﺘﻘـﺎد ﻧﮕﺎرﻧـﺪه ﭘﺎﺳـﺦ‬ ‫اﻳﻦ ﺳﺆال ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ زﻳﺮا اﺳﺎﺳﺎً ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻳﻨﮕﻮﻧـﻪ اﺻـﻄﻼﺣﺎت در ﺑـﺴﺘﺮ و‬ ‫ﻣﺤﻴﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻓﺮاد آﻧﻬـﺎ را از ﻃﺮﻳـﻖ ﻛﺘـﺎبﻫـﺎ و‬ ‫ﻣﺘﻮن ﺑﻴﺎﻣﻮزﻧﺪ‪ .‬در ﮔﺮﻣﺎﮔﺮم رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﻦ ﻓﺮدي و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫـﺎي ﻣﻌـﻴﻦ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ واژﮔﺎن و ﻋﺒﺎرات ﻣﺨﻔﻲ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻛـﺴﻲ از ﻻﺑـﻼي ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬ ‫ﻟﻐﺎت ﺑﻪ ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ واژﮔﺎن ﻧﻤﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺧﻮدﻣﺎﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮ و داﻳﻤﺎ ﻧﻮ ﺑﻪ ﻧﻮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴـﺮ وﺿـﻌﻴﺖﻫـﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺗﺤﻮل ذوق و ذاﺋﻘﻪ ﺟﻮاﻧﺎن اﻳﻦ اﺻـﻄﻼﺣﺎت ﻓﺮاﻣـﻮش ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ و اﺻـﻄﻼﺣﺎت ﺗـﺎزه‬ ‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻠﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي واژه ﭼﻨﺪ ﻣﺘﺮادف وﺟـﻮد دارد‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﺘﺮادفﻫﺎ در زﻣﺎنﻫﺎ و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت وﺿﻊ و اﺑﺪاع ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﺑـﺴﺎ ﺑـﺴﻴﺎري از‬ ‫آﻧﻬﺎ زﻣﺎﻧﻲ راﻳﺞ ﺑﻮدهاﻧﺪ و اﻛﻨﻮن دﻳﮕﺮ از رواج اﻓﺘﺎدهاﻧـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع در زﻣﻴﻨـﻪ زﺑـﺎن‬ ‫رﺳﻤﻲ ﻧﻴﺰ ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ زﺑﺎﻧﻲ درﺑﺮدارﻧﺪه ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ وﺳﻴﻊ ﻟﻐﺎت اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺴﻴﺎري از‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻛﺎرﺑﺮد ﮔﺴﺘﺮده ﻧﺪارﻧﺪ ﻳﺎ اﺻﻼً ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدآور ﺷﺪ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺧﻮدﻣﺎﻧﻲ ﮔـﺮدآوري ﺷـﺪه‬ ‫در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب و ﻛﺘﺎب ﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎ آﻧﻬﺎ آﺷﻨﺎ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻏﻠﺐ ﻣـﺮدم‬ ‫اﻳﻦ واژﮔﺎن را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ اﻣﺎ اﺳـﺘﻔﺎده ﻳـﺎ ﻋـﺪم اﺳـﺘﻔﺎده از اﻳـﻦ واژﮔـﺎن ﺗـﺎﺑﻊ ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻓﺮدي اﻓﺮاد اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ‬ ‫از آﻧﻬﺎ آﮔﺎه ﺷﻮد در ﻣﻌﺮض اﻧﺤﺮاف اﺧﻼﻗﻲ ﻳﺎ ﺳـﺨﻴﻒ ﺷـﺪن زﺑـﺎن ﻗـﺮار ﮔﻴـﺮد‪ .‬ﺑـﺮاي‬ ‫روﺷﻦ ﺷﺪن ﻣﻮﺿﻮع ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﻤـﻪ ﻣـﺮدم ﻛـﻢ و ﺑـﻴﺶ از ﻛﻠﻤـﺎت‬ ‫رﻛﻴﻚ و ﻓﺤﺶ ﻫـﺎي راﻳـﺞ در زﺑـﺎنﺷـﺎن آﮔـﺎهاﻧـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ ﺗﻌـﺪاد ﺧﺎﺻـﻲ از اﻓـﺮاد و در‬ ‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﻛﻠﻤﺎت رﻛﻴﻚ و ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻘﺪ‬ ‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه در زﻣﻴﻨﻪ اراﺋﻪ ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻲ ﻧﺎدرﺳﺖ از ﺧﺮده ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻮاﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﻘـﺪ اﺧﻼﻗـﻲ‬

‫ﻛﺎﻟﺒﺪﺷﻜﺎﻓﻲ ﻳﻚ ﻛﺘﺎب ™ ‪225‬‬

‫ﻛﺘﺎب ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺿﻤﻦ ﺑﺮﺧـﻮرداري از ﺑﺮﺧـﻲ‬ ‫ﻧﻘﺎط ﻗﻮت از ﻛﺎﺳﺘﻲ ﻫﺎي ﻧﻈﺮي و روشﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻧﻴﺰ رﻧﺞ ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬ﻣﺤﻘﻖ در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ‬ ‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪهاي از ﭼﺮاﻳﻲ و زﻣﻴﻨـﻪ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ و ﺗـﺎرﻳﺨﻲ اﺻـﻄﻼﺣﺎت‬ ‫ﺧﻮدﻣﺎﻧﻲ راﻳﺞ ﺑﻴﻦ ﺟﻮان اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در ﻋـﻴﻦ ﺣـﺎل‪ ،‬ﻣﺤﻘـﻖ اﮔﺮﭼـﻪ در ﺑﺨـﺶ ﻧﻈـﺮي‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ وﺳﻴﻌﻲ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ را ﺗﻮﺿﻴﺢ داده اﺳﺖ اﻣﺎ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻓﺎﻗـﺪ‬ ‫ﻳﻚ ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺮاي ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل‪ ،‬در‬ ‫ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲﺗﻮان درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﭼﻪ راﺑﻄﻪاي ﺑﻴﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻣﻌﺎﺻـﺮ ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬ ‫اﻳﺮان ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺪرن ﺷﺪن‪ ،‬ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺷﺪن‪ ،‬ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻨﻲ‪ ،‬رﺷﺪ ﻓﺮدﻳﺖ و ﻓﺮدي ﺷﺪن‪ ،‬رﺳـﺎﻧﻪاي‬ ‫ﺷﺪن و ﻣﺠﺎزي ﺷﺪن ﺑﺎ ﭘﺪﻳﺪه رﺷﺪ زﺑﺎن ﻣﺨﻔﻲ وﺟﻮد دارد‪.‬‬ ‫ﻧﻘﺪﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻧﻜـﺎر ﺑﺮﺧـﻲ ارزشﻫـﺎي اﻳـﻦ ﻛﺘـﺎب ﻛـﻪ در‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ ﻧﺨﺴﺖ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻧﻘﺎط ﻗﻮت آن ذﻛﺮ ﻛﺮدﻳﻢ ﻧﻴـﺴﺖ‪ .‬از اﻳـﻦ ﻛﺘـﺎب ﻣـﻲﺗـﻮان‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت ارزﺷﻤﻨﺪ ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﺪﺳﺖ آورد و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﮔﺮدآوري ﺷﺪه در آن ﻧﻴـﺰ ﺑـﺴﻴﺎر‬ ‫ﻟﺬتﺑﺨﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻮع ﻧﮕﺮش اﻧﺘﻘﺎدي در ﻻﻳﻪﻫﺎﻳﻲ از اﻳـﻦ ﮔـﺰارش ﻧﻬﻔﺘـﻪ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻜﺎف زﺑﺎﻧﻲ ﺑﻴﻦ زﺑﺎن ﺟﻮاﻧﺎن و زﺑـﺎن ﻣﻌﻴـﺎر‬ ‫در ﺣﺎل ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻜﺎف ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ و ﺑـﺎ ﻋﻤﻴـﻖﺗـﺮ ﺷـﺪن و ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﻳـﺎﻓﺘﻦ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﺒﺎر آورد‪.‬‬

‫‪ ™ 226‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫‪1‬ـ اﻛﺮاﻣﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد )‪ (1383‬ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ‪ :‬ﻧﺸﺮ اﻳﻮار‪.‬‬ ‫‪2‬ـ اﻛﺮاﻣﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد )‪ (1382‬از ﻣﺎ ﺑﻬﺘﺮان‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ‪ :‬اﻳﻮار‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﭘﺮﭼﻤﻲ‪ ،‬ﻣﺤﺐ اﷲ )‪ (1382‬ﭘﺲ ﻛﻮﭼﻪ ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺎﻫﺮخ‪.‬‬ ‫‪4‬ـ ﺳﻤﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻬﺪي )‪ (1382‬ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻟﻐﺎت زﺑﺎن ﻣﺨﻔﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻣﺮﻛﺰ‪.‬‬ ‫‪5‬ـ ﻧﺠﻔﻲ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ )‪ (1376‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻟﻐﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻧﻴﻠﻮﻓﺮ‪.‬‬

‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺘﺎب‬ ‫ﻋﻠﻲ آﻧﻲزاده‬ ‫ﻣﺆﻟﻔﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺘﺮﺟﻤﻴﻦ و ﻧﺎﺷﺮان ﻣﺤﺘﺮم ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﺧﻮد را در ﺣﻮزه ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ‬ ‫و ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر اﻳﺮان و ﺟﻬﺎن ﺑﺎ ارﺳﺎل دو ﻧﺴﺨﻪ از ﻛﺘﺎب ﻣﻮرد ﻧﻈـﺮ در اﻳـﻦ ﺑﺨـﺶ ﻣﻌﺮﻓـﻲ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻣﻴﻨﺎب‬ ‫ﺳﻬﺮاب ﺳﻌﻴﺪي‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﺋﻠـﺸﻦ ﺑـﺎ ﻫﻤﻜـﺎري‬ ‫اﻧﺘﺸﺎرات زوﻓﺎ‪ ،‬ﺳـﺎل ‪ 456 ،1386‬ﺻـﻔﺤﻪ‪55000 ،‬‬ ‫رﻳﺎل‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ 3000 ،‬ﻧﺴﺨﻪ‬ ‫اﺛﺮ ﺣﺎﺿﺮ در ﺳﻴﺰده ﻓـﺼﻞ ﺗﻨﻈـﻴﻢ و ﺗـﺪوﻳﻦ ﺷـﺪه‬ ‫اﺳــﺖ‪ .‬در ﻓــﺼﻞ اول ﺑــﻪ ﺻــﻮرت ﻣــﻮﺟﺰ و ﻣﺨﺘــﺼﺮ‪،‬‬ ‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴـﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌـﻲ‪ ،‬اﻗﻠﻴﻤـﻲ و وﺟـﻪ ﺗـﺴﻤﻴﻪ‬ ‫ﻣﻴﻨﺎب ﻣﺮور ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻓﺼﻞ دوم ﻣﻄﻠـﺐ ﻛﻮﺗـﺎﻫﻲ‬ ‫در ﻣـــﻮرد ﺗﻌﺮﻳـــﻒ ﻓﺮﻫﻨـــﮓ و ادﺑﻴـــﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧــﻪ؛ و‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي‪ ،‬ﻧﻘﺶ و اﻫﻤﻴﺖ آن آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻓﺼﻞ ﻛﻪ ﺑﻴـﺸﺘﺮﻳﻦ ﺻـﻔﺤﺎت ﻛﺘـﺎب را ﺑـﻪ‬

‫‪ ™ 228‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده‪ ،‬ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ ﻧﺎم دارد و در آن ﻧﻤﻮﻧـﻪﻫـﺎﻳﻲ از ﺿـﺮباﻟﻤﺜـﻞﻫـﺎ‪،‬‬ ‫ﭼﻴﺴﺘﺎنﻫﺎ و ﻻﻻﻳﻲﻫﺎي راﻳﺞ در ﻣﻴﻨﺎب ذﻛﺮ ﺷـﺪه و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻣﺨﺘـﺼﺮ در‬ ‫ﺧﺼﻮص ﮔﻮﻳﺶ ﻣﻴﻨﺎﺑﻲ و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي آن در ﭘﺎﻳﺎن ﻫﻤـﺎن ﻓـﺼﻞ ﺑﺤـﺚ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬در‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم و ﭘﻨﺠﻢ اﻳﻦ اﺛﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﺷﺎﺧﺺ از ﻗـﺼﻪﻫـﺎ و اﻓـﺴﺎﻧﻪﻫـﺎ و ﺑـﺎزيﻫـﺎ و‬ ‫ﺳﺮﮔﺮﻣﻲﻫﺎي ﻣﺮدم ﻣﻴﻨﺎب ﺑﺎ ذﻛﺮ ﮔﻮﻳﻨﺪه و راوﻳﺎن ﻗﺼﻪﻫﺎ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬در ﻓـﺼﻞ‬ ‫ﺷﺸﻢ ﻧﻴﺰ آﻳﻴﻦﻫﺎي ازدواج ﻣﺮدم ﻣﻴﻨﺎب از ﺑﺨﺖﮔﺸﺎﻳﻲ ﺗﺎ ﺳﺮﺧﻮاﻧﻲ ﺑـﻪ ﺗﺮﺗﻴـﺐ واﻛـﺎوي‬ ‫ﺷﺪه و در ﻓﺼﻞ ﺑﻌﺪ ﺷﻴﻮة ﭘﺨﺖ و ﭘﺰ ﺗﻌﺪادي از ﻏﺬاﻫﺎ‪ ،‬ﺷـﻴﺮﻳﻨﻲﻫـﺎ و ﻧـﺎنﻫـﺎي ﻣﻨﻄﻘـﻪ‬ ‫ﻣﻴﻨﺎب ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از ﺑﺎورﻫﺎ و اﻋﺘﻘﺎدات و ﻧﻴـﺰ ﺻـﻨﺎﻳﻊ دﺳـﺘﻲ ﺳـﻔﺎﻟﻲ‪،‬‬ ‫ﻧﺨﻴﻼﺗﻲ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺎك و زﻳﻮرآﻻت ﺳﻨﺘﻲ ﻣﻴﻨﺎب را در ﻓﺼﻞﻫﺎي ﻫﺸﺘﻢ و ﻧﻬﻢ اﻳﻦ اﺛﺮ ﻣﻲﺗﻮان‬ ‫ﺳﺮاغ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻓﺼﻮل ﺑﻌﺪي ﻛﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ آﺑﻴﺎري ﺳـﻨﺘﻲ و ذﻛـﺮ ﺗﻮﺿـﻴﺢ اﺑـﺰار و آﻻت‬ ‫ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬آداب و رﺳـﻮم‪ ،‬آﻣـﻮزش و ﭘـﺮورش‪ ،‬ﺗﻮﻟـﺪ و ﻣـﺮگ و ﻣﻴـﺮ و ﺑﻴﻤـﺎريﻫـﺎ و‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ درﻣﺎن آﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﺤﺘﺮم در ﺧﺼﻮص ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي‪ ،‬ﺿﺮورت و ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻳﻦ اﺛﺮ در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻛﺘﺎب‬ ‫ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﻓﺮﻫﻨﮓ و آداب و رﺳﻮم ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪاي‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻨﺔ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻫﻮﻳﺖ آن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي دوام و ﺑﻘﺎي ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ و آداب و ﺳﻨﻦ ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬آداب‬ ‫و رﺳﻮم آن ﺑﺎﻳﺪ ﺛﺒﺖ و ﺿﺒﻂ ﮔﺮدد‪ ،‬زﻳﺮا ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘـﻪاي‬ ‫اﮔﺮ ﭼﻪ رﻳﺸﻪ در روزﮔﺎران ﻛﻬﻦ دارد و ﺳﺎﻟﻴﺎن ﻣﺘﻤﺎدي ﺳﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﻨﻪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‬ ‫وﻟﻲ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻧﻤﻮد ﻣﻜﺘﻮب ﻧﻴﺎﺑﺪ و ﺑﺮ ﺳﻴﻨﺔ ﺳﭙﻴﺪ ﻛﺎﻏﺬ ﻧﻘﺶ ﻧﺒﻨﺪد ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ روزي از ﺑـﻴﻦ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ و ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي از آن ﻛﺎروان ﻋﻈﻴﻢ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺮ ﺟـﺎي ﺧﻮاﻫـﺪ ﻣﺎﻧـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ‬ ‫ﺑﻨﺪه ﺑﺎ درك اﻳﻦ ﺿﺮورت و ﺑﺎ ﺗـﺸﻮﻳﻖ اﺳـﺘﺎد ﻣﺤﻘـﻖ و داﻧـﺸﻤﻨﺪم ﺟﻨـﺎب آﻗـﺎي دﻛﺘـﺮ‬ ‫اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ رادﻓﺮد و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖﻫﺎي اﺳﺘﺎد ﮔﺮاﻧﺴﻨﮕﻢ ﺟﻨﺎب آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﻋﻠﻲاﺻـﻐﺮ‬ ‫رﺳﺘﻤﻲ ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺶ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﻴﻨﺎب ﭘﺮداﺧﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻦ وﺳـﻴﻠﻪ در ﺣـﺪ ﺗـﻮان‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺨﺸﻲ از ﺑﺎرزﺗﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮدﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻳﻦ ﺷﻬﺮ را ﺛﺒـﺖ و ﺿـﺒﻂ ﻧﻤـﺎﻳﻢ؛‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻨﺪه در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺻﺮفﻧﻈﺮ از ﭼﻨﺪ ﻛﺘﺎب ﻣﻜﺘﻮب راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻴﻨﺎب ﺑﻴـﺸﺘﺮ‬ ‫ﻧﻘﻞ و ﻗﻮل ﺳﺎﻟﺨﻮردﮔﺎن و ﭘﻴﺮان ﻛﺎردﻳﺪة زادﮔﺎﻫﻢ ﺑـﻮد ﻛـﻪ از واﭘـﺴﻴﻦ ﺑﻘﺎﻳـﺎي ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬ ‫ﺑﻮﻣﻲ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ...‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﻌﻲ ﻧﻤﻮدهام واژهﻧﺎﻣﻪاي در ﻣـﻮرد ﻛﻠﻤـﺎت‬

‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺘﺎب ™ ‪229‬‬

‫ﻣﺤﻠﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺗﻬﻴـﻪ ﻛـﻨﻢ و ﻣﻌـﺎدل ﻓﺎرﺳـﻲ ﻫـﺮ ﻳـﻚ را ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه‬ ‫آواﻧﻮﻳﺴﻲ آن ذﻛﺮ ﻧﻤﺎﻳﻢ در ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﺟﺴﺘﺎر ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻗﻄﻌﻪ ﻋﻜﺲ زﻳﻨﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪه ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻜﺲﻫﺎ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﻗﻠﻴﻤﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻛـﺸﺎورزي‪ ...‬ﺷـﻬﺮ‬ ‫ﻣﻴﻨﺎب ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺖ و ﻟُﻔﺖ )ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺨﺘﻴﺎري(‬ ‫ﻋﺒﺎس ﻗﻨﺒﺮي ﻋﺪﻳﻮي‪ ،‬اﻧﺘـﺸﺎرات ﻣﺮوارﻳـﺪ‪ ،‬ﺳـﺎل‬ ‫‪ 80 1 ،1385‬ﺻﻔﺤﻪ‪ 25000 ،‬رﻳﺎل‪ ،‬ﭼـﺎپ اول‪5000 ،‬‬ ‫ﻧﺴﺨﻪ‬ ‫ﮔﻔﺖ و ﻟﻔﺖ در ﺑﺨﺘﻴﺎري ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻋﺎﻃﻔﻲ و ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪاي ﻛﻪ در ﻣﺤﻤﻠﻲ ﺧﻮش و ﻧﻐﺰ‪ ،‬اﻟﻔﺎظ و ﻋﺒﺎراﺗﻲ‬ ‫ﺷﻴﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺟﺬاب و دﻟﻨﺸﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻋﺒﺎس ﻗﻨﺒﺮي ﻋـﺪﻳﻮي ﻧﻮﻳـﺴﻨﺪه اﺛـﺮ ﺣﺎﺿـﺮ‪ ،‬ﻫﻤـﻴﻦ‬ ‫ﻋﻨﻮان را ﺑﻬﺎﻧﻪ و ﺑﺴﺘﺮي ﺑﺮاي ﻃﺮح زواﻳـﺎ و ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت‬ ‫ﻣﺨﺘﻠــﻒ ادب و ﻓﺮﻫﻨــﮓ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧــﻪ ﺑﺨﺘﻴــﺎري ﻗــﺮار داده و‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻣﺴﺘﻘﻞ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاي‬ ‫را ﺑﺎ ﻋﻨﺎوﻳﻦ ذﻳﻞ در آن ﺟﺎي داده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎه ﭘﺪر در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺨﺘﻴﺎري‪ ،‬اﻣﺜﺎل و ﺣﻜﻢ؛ آﻳﻴﻨﺔ ﺷـﻨﺎﺧﺖ اﻳـﻞ‬ ‫ﺑﺨﺘﻴﺎري‪ ،‬ﭼﻨﻪ ﭼﻨﻪ )ﭼﻴﺴﺘﺎن( در ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ‪ ،‬آﻓﺮﻳﻦ و ﻧـﺎآﻓﺮﻳﻦ‪ ،‬ﭘﺮﻧـﺪﮔﺎن‪ ،‬زﻣـﺎن در‬ ‫ﭘﻨﺪارهﻫﺎي ﻣﺮدم ﺑﺨﺘﻴﺎري‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎ و ﭘﻨـﺪارهﻫـﺎي ﺑﺨﺘﻴـﺎري‪ ،‬ﻣﻬﻤـﺎﻧﻲ در ﻣﺜـﻞ و ﺑﺎورﻫـﺎ‪،‬‬ ‫ﭼﻠﻪﺑﺮي‪ ،‬ﭼﻬﻞ ﻗﺮآن‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ ﻳﺎﺳﻴﻦ‪ ،‬اﻟﻔﻪ‪ ،‬ﺑﺮد ﺷﻴﺮ )ﺷﻴﺮﺳﻨﮕﻲ( و »ﻣﺎﻓﻪﮔﻪ« ﻳﺎدﻣﺎن ﺑﺰرﮔـﺎن‬ ‫اﻳﻞ ﺑﺨﺘﻴﺎري‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺟﻬﺖ ﺣﻔﻆ ﺣﻘـﻮق ﻣﻌﻨـﻮي ﻓﺮﻫﻨﮕﻴـﺎران و راوﻳـﺎن ﻛـﻪ ﺟﺎﻳﮕـﺎه‬ ‫واﻻﻳﻲ در ﻧﻘﻞ و ﺛﺒﺖ و ﺿﺒﻂ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺷﻔﺎﻫﻲ دارﻧﺪ‪ .‬اﺳﺎﻣﻲ اﻳﺸﺎن را در ﺻـﻔﺤﻪ ﺳـﭙﺎس‬ ‫آورده و اﺛﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻫﻢ ﺗﺒﺎران ﺑﺨﺘﻴﺎرياش ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ™ 230‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫زﻣﺴﺘﺎن در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻛﺮد‬ ‫ﻫﺎﺷﻢ ﺳﻠﻴﻤﻲ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﺮوش ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﻣﺮﻛـﺰ‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺻـﺪا و ﺳـﻴﻤﺎ‪ ،‬ﺳـﺎل ‪ 291 ،1381‬ﺻـﻔﺤﻪ‪،‬‬ ‫‪ 16000‬رﻳﺎل‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ 2000 ،‬ﻧﺴﺨﻪ‬ ‫از روزﮔﺎران ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻛﻮﻫـﺴﺘﺎﻧﻲ و ﺳﺮدﺳـﻴﺮ‬ ‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻫﻤﻮاره اﺛﺮات ژرف و ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪاي ﺑﺮ زﻧـﺪﮔﻲ‬ ‫ﻣﺮدم ﮔﺬارده اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺷﮕﺮف ﻫﻤﺔ ﺳـﻨﺖﻫـﺎ و‬ ‫آداب و رﺳﻮم ﻣﺮدم را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺧﻮد ﻗﺮار داده اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫از ﺳــﻮﻳﻲ ﺑﻴﻜــﺎري روﺳــﺘﺎﺋﻴﺎن ﻛــﺮد در ﻃــﻮل ﺳــﺮﻣﺎي‬ ‫ﻃﺎﻗﺖﻓﺮﺳﺎ و ﺳﺨﺖ زﻣﺴﺘﺎن ﺳﺒﺐ ﮔﺮدﻳـﺪه آﻧـﺎن ﺿـﻤﻦ‬ ‫رﺗﻖ و ﻓﺘﻖ اﻣﻮر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻗـﺼﻪﻫـﺎ‪ ،‬اﻓـﺴﺎﻧﻪﻫـﺎ‪،‬‬ ‫ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞﻫﺎ و ﺑﻴﺖﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺳﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﻨﻪ از ﻧﻴﺎﻛﺎن ﺧﻮد آﻣﻮﺧﺘﻪاﻧﺪ را ﺑﺮاي ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺘﺎﻋﻲ ارزﺷﻤﻨﺪ ﺑﺮاي ﻧﺴﻞﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻳﻌﻨﻲ زﻣﺴﺘﺎن و آﻳﻴﻦﻫﺎ و ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ آن دﺳـﺘﻤﺎﻳﺔ اﺻـﻠﻲ‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را آﻗﺎي ﻫﺎﺷﻢ ﺳﻠﻴﻤﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس اﺳـﻨﺎد و ﮔـﺰارشﻫـﺎي‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎران واﺣﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺻﺪا و ﺳﻴﻤﺎ ﻓﺮاﻫﻢ آورده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ اﺳـﺘﺎن ﻛﺮدﺳـﺘﺎن ﻧﻴـﺴﺖ و‬ ‫ﺣﻮزة وﺳﻴﻌﻲ از اﺳﺘﺎنﻫﺎي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻏﺮﺑـﻲ‪ ،‬ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‪ ،‬ﻛﺮﻣﺎﻧـﺸﺎه و ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﻛﺮدﻧـﺸﻴﻦ‬ ‫اﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻫﻤﺪان‪ ،‬اﻳﻼم و ﻟﺮﺳﺘﺎن را درﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب در ﻫﻔﺪه ﻓﺼﻞ و ﻳﻚ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ‬ ‫»زﻣﺴﺘﺎن در ﮔﺬﺷﺘﻪ« اﺧﺘـﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬در اﻳـﻦ ﻓـﺼﻞ ﻧﻮﻳـﺴﻨﺪه ﻛﻮﺷـﻴﺪه اﺳـﺖ‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮي از وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻌﻴﺸﺘﻲ ﺳﺨﺖ و ﻃﺎﻗﺖ ﻓﺮﺳـﺎي ﮔﺬﺷـﺘﮕﺎن را ﭘـﻴﺶروي ﺟﻮاﻧـﺎن‬ ‫اﻣﺮوز و ﻧﻴﺰ آﻳﻨﺪﮔﺎن ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬ ‫در ﻓﺼﻞ دوم از ﺗﻘﺪﻳﻢ و ﮔﺎهﺷﻤﺎري ﻛﺮدي ﺳﺨﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻛﺮدﻫﺎ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﻘﻮﻳﻢ ﻣﺴﺘﻘﻞ داﺷﺘﻪاﻧﺪ و اﻣﻮر داﻣـﺪاري و ﻛـﺸﺎورزي ﺧـﻮد را ﺑـﺮ‬ ‫اﺳﺎس آن اﻧﺠـﺎم ﻣـﻲدادهاﻧـﺪ‪ .‬در ﻓـﺼﻞﻫـﺎي دﻳﮕـﺮ ﻣﻄﺎﻟـﺐ ارزﺷـﻤﻨﺪي در ﺧـﺼﻮص‬

‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺘﺎب ™ ‪231‬‬

‫ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي زﻣﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭼﻠﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺴﻜﻦ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺎك‪ ،‬ﻏﺬاﻫﺎ‪ ،‬ﺷـﻜﺎر و ﺷـﺐﻧـﺸﻴﻨﻲ اراﺋـﻪ ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﻓﺼﻞﻫﺎي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻛﺘﺎب ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﺎ ﻗﺼﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎ‪ ،‬ﺳـﺮودهﻫـﺎ‪ ،‬ﺿـﺮباﻟﻤﺜـﻞﻫـﺎ و‬ ‫واژهﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻈﺎﻫﺮ زﻣﺴﺘﺎن ﭼﻮن ﺑﺮف‪ ،‬ﺑﺎران‪ ،‬اﺑـﺮ‪ ،‬ﻃﻮﻓـﺎن‪ ،‬ﺳـﺮﻣﺎ و ﺳـﻴﻞ آﺷـﻨﺎ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺨﺶﻫﺎ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﭘﻴﻮﺳﺘﻲ را ﺑـﺎ ﻋﻨـﻮان »زﻣـﺴﺘﺎن در ﺷـﻌﺮ ﺷـﺎﻋﺮان‬ ‫ﻣﻌﺎﺻﺮ و ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻛﺮد« ﺑﻪ ﻛﺘﺎب اﻓﺰوده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻠﻮهﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺳﺮﻛﺶ و ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ‬ ‫و ﺳﺮد و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﺮدﻧﺸﻴﻦ را در ﺳﺮودهﻫﺎﻳﻲ زﻳﺒﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ادﺑﻴﺎت ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر اﻳﺮان‬ ‫ﻳﻴﺮي ﺳﻴﭙﻚ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ اﺧﮕﺮي‪ ،‬اﻧﺘـﺸﺎرات‬ ‫ﺳﺮوش ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺻﺪا و ﺳـﻴﻤﺎ‪،‬‬ ‫ﺳﺎل ‪ 148 ،1383‬ﺻﻔﺤﻪ‪ 11/000 ،‬ر ﻳـﺎل‪ ،‬ﭼـﺎپ‬ ‫اول‪ 2000 ،‬ﻧﺴﺨﻪ‬ ‫ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻣﺤﺘﺮم اﻳﻦ اﺛﺮ ﺟﻨﺎب آﻗـﺎي دﻛﺘـﺮ ﻣﺤﻤـﺪ‬ ‫اﺧﮕﺮي در ﺳﺮآﻏﺎز ﻛﺘﺎب ﺳـﻴﺮ ﺗـﺪرﻳﺠﻲ و ﺗﻜـﺎﻣﻠﻲ‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻧﻪ ﮔﺎﻧـﻪ اﻳـﻦ اﺛـﺮ را‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﺷﻤﺮدهاﻧﺪ‪:‬‬

‫ﻛﺘﺎب ﭘﻴﺶرو‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺤﻘـﻖ ﺗﻮاﻧﻤﻨـﺪ اﻫـﻞ ﭼـﻚ‪ ،‬آﻗـﺎي ﻳﻴـﺮي‬ ‫ﺳﻴﭙﻚ‪ 1‬اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺛﺮ در واﻗﻊ ﺑﺮﮔﺮدان ﻗﺴﻤﺖ ﭘـﻨﺠﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪاي اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣﺤﻘـﻖ و‬ ‫اﻳﺮانﺷﻨﺎس ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﭼﻚ‪ ،‬ﭘﺮوﻓﺴﻮر ﻳﺎن رﻳﭙﻜﺎ‪ 2‬در ﺳﺎل ‪ 1956‬ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﺗـﺎرﻳﺦ ادﺑﻴـﺎت‬

‫‪1. Jiri cejpek‬‬ ‫)ﻣﺘﻮﻟﺪ ‪ 28‬ﻣﻲ‪ 1886‬اﺳﺘﺎد اﻳﺮانﺷﻨﺎﺳﻲ و زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ زﺑﺎنﻫﺎي ﺷﺮﻗﻲ( ‪2. Jan Rypka‬‬

‫‪ ™ 232‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫اﻳﺮان« ﺑﻪ زﺑﺎن ﭼﻜﻲ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻳﺎن رﻳﭙﻜﺎ اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ارزﺷﻤﻨﺪ ‪ 1‬را ﻛﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ‬ ‫از آن ـ و ﻧﻪ ﺗﻤﺎم اﺛﺮ ـ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺑﺰرﮔﻲ در‬ ‫ﺷﺶ ﺑﺨﺶ اﺻﻠﻲ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺑﺨﺶﻫﺎي اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ ﺑـﺎ ﻧﻈـﺎرت وي و ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﺖ ﻳﻜﻲ از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﭼﻜﻲ ﺑﻪ ﺷﺮح ذﻳﻞ ﺗﺪوﻳﻦ ﮔﺮدﻳﺪ‪:‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﺗﺎرﻳﺦ ادﺑﻴﺎت اوﺳﺘﺎﻳﻲ‪ ،‬اﺛﺮ اوﺗﺎﻛﺎر ﻛﻠﻴﻤﺎ‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﺗﺎرﻳﺦ ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ از ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺗﺎ آﻏﺎز ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺖ‪ ،‬اﺛﺮ ﻳﺎن رﻳﭙﻜﺎ‬ ‫‪3‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ادﺑﻴﺎت ﻧﻮﻳﻦ اﻳﺮان در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬اﺛﺮ ورا ﻛﻮﺑﻴﭽﻜﻮوا‬ ‫‪4‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ادﺑﻴﺎت ﺗﺎﺟﻴﻜﻲ‪ ،‬اﺛﺮ ﻳﺎن رﻳﭙﻜﺎ و ﻳﻴﺮي ﺑﭽﻜﺎ‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ادﺑﻴﺎت ﻓﻮﻟﻜﻠﻮري اﻳﺮان‪ ،‬اﺛﺮ ﻳﻴﺮي ﺳﻴﭙﻚ‬ ‫‪5‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎي ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ اﻳﺮان‪ ،‬اﺛﺮ اﻳﻮان ﻫﺮﺑﻚ‬ ‫ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ در ﺳﺎل ‪ 1354‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﺖ آﻗـﺎي ﺷـﻬﺎﺑﻲ‪ 6‬ﺑﺮﮔـﺮدان و در‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر ﻋﻼﻗﻤﻨﺪان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 1365‬ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ از ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻛﺘﺎب از‬ ‫روي ﺗﺮﺟﻤﻪ روﺳﻲ اﺛﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﺖ آﻗﺎي ﻛﻴﺨﺴﺮو ﻛﺸﺎورزي ﺑﺮﮔﺮدان و راﻫـﻲ ﺑـﺎزار ﻧـﺸﺮ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم ﻛﺘﺎب ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮاً ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻴﺮي ﺑﭽﻜﺎ ﻣﺠﺪداً ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪،7‬‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 1372‬ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺮﮔﺮدان و رواﻧﻪ ﺑﺎزار ﻛﺘﺎب ﮔﺮدﻳﺪ‪.8‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ادﺑﻴﺎت ﻓﻮﻟﻜﻠﻮري اﻳﺮان ـ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧـﺸﺪه اﺳـﺖ ـ از روي‬

‫ﻋﻨﻮان اﺛﺮ ﺑﻪ زﺑﺎن ﭼﻜﻲ‪1. Dĕjiny Perske Tâdziké Literatury- praha 1965 :‬‬ ‫‪2. Otakar Klima‬‬ ‫‪3. Véra Kubičkovâ‬‬ ‫‪4. Jiri Bečka‬‬ ‫‪5. Ivan Herbek‬‬

‫‪ .6‬آﻗﺎي ﻋﻴﺴﻲ ﺷﻬﺎﺑﻲ ﺑﺨﺶﻫﺎي اول‪ ،‬دوم و ﺳﻮم ﻛﺘﺎب را ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .7‬آﻗﺎي ﻛﺸﺎورزي ﺑﺨﺶﻫﺎي اول‪ ،‬دوم و ﭼﻬﺎرم ﻛﺘﺎب را ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺮﮔﺮدان ﻧﻤﻮده اﺳﺖ )اﻧﺘـﺸﺎرات ﮔـﻮﺗﻨﺒﺮگ و‬ ‫ﺟﺎوﻳﺪانﻓﺮد(‪1370‬‬ ‫‪ .8‬آﻗﺎﻳﺎن ﺳﻌﻴﺪ ﻋﺒﺎﻧﮋاد ﻫﺠﺮان دوﺳﺖ و دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﻮد ﻋﺒﺎدﻳﺎن اﺛﺮ ﻣﺬﻛﻮر را ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ در ﺗﺎﺟﻴﻜـﺴﺘﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ)ﻣﺮﻛﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪(1372‬‬

‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺘﺎب ™ ‪233‬‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ آﻟﻤﺎﻧﻲ اﺛﺮ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺮﮔﺮدان ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ آﻟﻤـﺎﻧﻲ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ادﺑﻴﺎت اﻳﺮان ﺑـﺎ ﻧﻈـﺎرت ﭘﺮوﻓـﺴﻮر ﻳـﺎن رﻳﭙﻜـﺎ و ﻣﻘﺪﻣـﻪ وي در ﺳـﺎل ‪ 1959‬در‬ ‫ﻻﻳﭙﺰﻳﻚ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺮدﻳﺪه و از ﻣﻘﺪﻣﻪ آن ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ در ﺗﺮﺟﻤﻪ آﻟﻤﺎﻧﻲ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﺘﻦ‬ ‫ﭼﻜﻲ اﺻﻼﺣﺎت و اﺿﺎﻓﺎﺗﻲ ﻧﻴﺰ اﻧﺠﺎم ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻪ ﻫﻤـﺖ ﭘﺮوﻓـﺴﻮر‬ ‫‪3‬‬ ‫دﻛﺘﺮ ﻫﺎﻳﻨﺮﻳﺶ ف‪.‬ي‪ .‬ﻳﻮﻧﻜﺮ‪ 1‬و ﻫﻤﻜﺎري روﺑﺮتﺷﺎﻟﻚ‪ 2‬و ﺧـﺎﻧﻢ دﻛﺘـﺮ ﻫﻠﻨـﺎ ﺗﻮرﻛـﻮوا‬ ‫اﻧﺠﺎم ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و اﻧﺘﺸﺎرات وب اوﺗﻮ ﻫﺎراﺳﻮوﺗﻴﺲ‪ 4‬آن را ﺑﻪ زﻳﻮر ﻃﺒﻊ آراﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﺎن رﻳﭙﻜﺎ در ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ دﻫﻢ ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ﺳﺎل ‪ 1959‬ﺑـﺮ ﺗﺮﺟﻤـﻪ آﻟﻤـﺎﻧﻲ اﺛـﺮ‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺷﻴﻮه ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﻤﻜﺎراﻧﺶ را در اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫»ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﺎ ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﻜﺎن ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي اﻳﺮانﺷﻨﺎﺳﻲ در روﺳـﻴﻪ‬ ‫و ﺑﻠﻮك ﺷﺮق و ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺮقزﻣﻴﻦ اﻧﺠﺎم ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و اﻟﺒﺘﻪ آﺛﺎر و ﭘﮋوﻫﺶﻫـﺎي اﻳـﺮانﺷﻨﺎﺳـﺎن‬ ‫ﻏﺮﺑﻲ ﺑﻲاﻫﻤﻴﺖ و ﻛﻢارزش ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﮔـﺬرا ﺑـﻪ ﻓﻬﺮﺳـﺖ ﻣﻄﺎﻟـﺐ‬ ‫ﻛﺘﺎب اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﺑﺮ ﻣﺨﺎﻃﺐ آﮔﺎه‪ ،‬روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﻣﺎ روش و ﺷﻴﻮهاي ﻧﻮ را در اﻳـﻦ‬ ‫‪5‬‬ ‫اﺛﺮ ﻃﻲ ﻧﻤﻮدهاﻳﻢ‪«.‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﺨﺶ ادﺑﻴﺎت ﻓﻮﻟﻜﻠﻮري اﻳﺮان و ارﺟﺎﻋﺎت ﭘﮋوﻫـﺸﮕﺮ و ﻣﺆﻟـﻒ اﻳـﻦ ﺑﺨـﺶ‬ ‫آﻗﺎي ﻳﻴﺮي ﺳﻴﭙﻚ ﻣﺆﻳـﺪ ﮔﻔﺘـﺎر ﻳـﺎن رﻳﭙﻜﺎﺳـﺖ ﭼـﺮا ﻛـﻪ ﭘﮋوﻫـﺸﮕﺮ در اﻳـﻦ اﺛـﺮ و در‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ آﺛﺎر ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر اﻳﺮان ﺗﻮﺳﻂ آﺛـﺎر ﺷـﺮقﺷﻨﺎﺳـﺎن روﺳـﻲ‬ ‫ﭼﻮن ﭼﻴﺮﻣﻮﻧﺴﻜﻲ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎﻧﻒ‪ ،‬ﻛﻠﻴﻤﻮﻳﭻ‪ ،‬روﻣﺎﺳﻜﻮﻳﭻ‪ ،‬ﻧﻮردزاﻧـﻒ‪ ،‬ﮔـﺎﻟﻮﻧﻒ‪ ،‬ژﻛﻮﻓـﺴﻜﻲ‪،‬‬ ‫ﻛﺮاﭼﻜﻮﻓﺴﻜﻲ و‪ ...‬در ﭘـﺎﻧﻮﻳﺲﻫـﺎ ﺑـﺴﻴﺎر ﺑـﻪ ﭼـﺸﻢ ﻣـﻲﺧـﻮرد‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ ﻧﮕﺎرﻧـﺪه از آﺛـﺎر‬ ‫اﻳﺮان ﺷﻨﺎﺳﺎن ﻏﺮﺑﻲ ﭼﻮن ﻫﺎﻧﺮي ﻣﺎﺳﻪ‪ ،‬ﻫﺮﻣﺎن اﺗﻪ‪ ،‬آرﺗﻮر ﻛﺮﻳﺴﺘﻦﺳﻦ‪ ،‬دارﻣـﺴﺘﺘﺮ‪ ،‬ﻫـﻮرن‪،‬‬ ‫ﺑﺮﺗﻠﺲ‪ ،‬ﻫﻮرﺗﻦ و‪ ...‬ﻧﻴﺰ ﺑﻬﺮه ﺑﺮده و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﺷﺮح و ﺗﻮﺿﻴﺢ ﮔﻮﻧـﻪﻫـﺎي‬

‫‪1.Prof. Dr. Heinrich F.J. Junker‬‬ ‫‪2. Robert šálek‬‬ ‫‪3. Dr. Helena Turková‬‬ ‫‪4. Veb outto Harrassowitz‬‬ ‫‪5. Geschichte der iranischen literature, S.V‬‬

‫‪ ™ 234‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫ادﺑﻲ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر در اﻳﺮان و در ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎي ﺣﻮزه ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﻳﺮان ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺛﺮ ﺑـﻪ‬ ‫ﻟﺤﺎظ ﻧﻮع ﻧﮕﺎه ﺟﺎﻣﻊﻧﮕﺮ و روش ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻋﻠﻤﻲ و ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮر‬ ‫اﺛﺮي ﻋﻠﻤﻲ و ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﺒﺎر ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﺆﻟﻒ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﮔـﺎﻫﻲ ﻋﻤﻴﻘـﻲ ﻛـﻪ از ﻓﺮﻫﻨـﮓ و‬ ‫ادب اﻳﺮاﻧﻲ داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻴﻨﺸﻲ ﻋﻠﻤﻲ ـ ﺗﺨﻴﻠـﻲ اﺳـﺘﮕﺎه ﺑﺮﺧـﻲ ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮري‪ ،‬روﻧـﺪ‬ ‫ﺷﻜﻞﮔﻴـﺮي و ﺗﺤـﻮل ﺗـﺎرﻳﺨﻲ ـ ﺟﻐﺮاﻓﻴـﺎﻳﻲ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ـ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ و ﮔـﺮوه ﺣـﺎﻣﻼن‬ ‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر را در اﻳﺮان و ﺣﻮزهﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﺮرﺳﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و راﺑﻄـﻪ ﻣﻴـﺎن‬ ‫ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ و ﻣﻜﺘﻮب و ادﺑﻴﺎت ﻧﻮﻳﻦ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه در اﻳﻦ اﺛﺮ ﻛـﻢ ﺣﺠـﻢ‬ ‫ﻛﻮﺷﻴﺪه اﺳﺖ در ﻫﺮ ﻓﺮﺻﺘﻲ دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﻪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﺑﻴﻦ ﻣﻠـﻞ ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬ ‫ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ او ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬ﻛﺎري ﺟﺪﻳﺪ و ﻓﺮاﮔﻴـﺮ‬ ‫را ﻣﻲﻃﻠﺒﺪ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﺗﺎ اﻫﻤﻴﺖ ادﺑﻴﺎت ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر و ﻧﻘﺶ آن را در آﻓﺮﻳﻨﺶﻫﺎي‬ ‫ادﺑﻲ ﺑﺎ ﻧﻈﺮات ادﻳﺒﺎﻧﻲ ﭼﻮن ﻣﺎﻛﺴﻴﻢ ﮔﻮرﻛﻲ و‪ ...‬ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻧﺤﻮه ﺑﻴـﻨﺶ‬ ‫ﻣﺆﻟﻒ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع و روش ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻘﺎداﻧـﻪ او از ﻣـﺴﺎﺋﻞ ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮري در ﮔـﺴﺘﺮه‬ ‫وﺳﻴﻊ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﻳﺮان و ﺑﺮرﺳﻲ ﺟﺎﻣﻊﻧﮕﺮ او ﺑـﺪﻳﻊ و ﺗـﺎزه ﻣـﻲﻧﻤﺎﻳـﺪ و ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺮاي‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺣﻮزه ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻟﮕﻮي ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻔﻴﺪ واﻗﻊ ﮔـﺮدد‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﺮ روي اﻣﻴﺪ ﻣﻲرود ﻛﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻳﻦ اﺛﺮ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪان ﺣﻮزه ﻓﺮﻫﻨﮓ‬ ‫ﻣﺮدم راﻫﮕﺸﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺘﺎب ™ ‪235‬‬

‫درآﻣﺪي ﺑﺮ ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ ﮔﺮدﺷﮕﺮي‬ ‫ﭘﺘﺮ‪ .‬م‪ .‬ﺑﺮﻧﺰ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻫﺎﺟﺮ ﻫﻮﺷﻤﻨﺪي‪ ،‬ﻧﺸﺮ اﻓﻜـﺎر‬ ‫ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﭘﮋوﻫﺸﻜﺪه ﻣـﺮدم ﺷﻨﺎﺳـﻲ‪ ،‬ﺳـﺎل ‪،1385‬‬ ‫‪272‬ﺻﻔﺤﻪ‪ 3000 ،‬ﺗﻮﻣﺎن‪ 2200 ،‬ﻧﺴﺨﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺘـﺎب ﺷـﺎﻣﻞ دو ﻗـﺴﻤﺖ اﺻـﻠﻲ اﺳـﺖ و ﻫـﺮ‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﭼﻬﺎر ﻓﺼﻞ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ اول‪ ،‬ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﮔﺮدﺷﮕﺮي و ﮔﺮدﺷﮕﺮ ﻧﺎم‬ ‫دارد‪ .‬ﻓﺼﻞ اول از اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺤﻮل و ﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻳﻚ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻃﺮﺣﻲ ﻛﻠﻲ از ﻛﺘـﺎب ﺑـﻪ‬ ‫دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫـﺪ و در ﭘﺎﻳـﺎن ﭘﻴﺮاﻣـﻮن ﺑﺮﺧـﻲ ﮔﺮاﻳـﺸﺎت‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﻣﻲﭘـﺮدازد‪ .‬ﻓـﺼﻞ دوم‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺮور ﺑﺮﺧﻲ ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ در زﻣﻴﻨﺔ ﻧﻈﺮﻳﻪﭘـﺮدازي در ﻣـﻮرد ﮔﺮدﺷـﮕﺮي‬ ‫ﻣﻲﭘﺮدازد و ﻣﺰﻳﺖ ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﮔﺮدﺷﮕﺮي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳـﻚ ﻧﻈـﺎم و ﻧـﻪ ﺻـﺮﻓﺎً ﻳـﻚ ﻓﺮاﻳﻨـﺪ ﻳـﺎ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ را ﺷﺮح ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ از اﻳﻦ در ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺑﺤـﺚ و‬ ‫اراﺋﻪ ﺗﻌﺎرﻳﻒ از ﮔﺮدﺷﮕﺮ در ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ و داﻧـﺸﮕﺎﻫﻲ و ﻧﻴـﺰ ﺑﺮﺧـﻲ اﻧﮕﻴـﺰهﻫـﺎي‬ ‫ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ و ﻣﺆﺛﺮ در ﮔﺮدﺷﮕﺮ ﺷﺪنِ اﻓﺮاد ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد و ﺳﭙﺲ ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم ﺑﺎ ﺑﺮرﺳـﻲ‬ ‫ﻋﻨﺼﺮ ﺳﺎزﻧﺪه ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻓﻮق را ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ دوم اﺛﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺴﻤﺖ اول ﺷﺎﻣﻞ ﭼﻬﺎر ﻓﺼﻞ اﺳـﺖ و ﺑـﻪ ﺑﺤـﺚ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن‬ ‫ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﮔﺮدﺷﮕﺮي‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﻲﺳﺎزي و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻲﭘﺮدازد‪.‬‬ ‫ﻓــﺼﻞ ﭘــﻨﺠﻢ ﻣﺒﺎﺣــﺚ ﭼﻬــﺎر ﻓــﺼﻞ اول را ﺑــﻪ ﺷــﻜﻞ ﻣﻮﺿــﻮﻋﺎت ﻗﺎﺑــﻞ ﻃــﺮح در‬ ‫ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ ﮔﺮدﺷﮕﺮي از ﻗﺒﻴﻞ ﮔﺮدﺷﮕﺮي ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺳﻔﺮ زﻳﺎرﺗﻲ و ﮔﺮدﺷـﮕﺮي ﺑـﻪ ﻣﺜﺎﺑـﻪ‬ ‫اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮي‪ ،‬ﮔﺮد ﻫﻢ ﻣﻲآورد‪ .‬ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ ﺑﺎ ﺑﺎزﻧﮕﺮي اﻳﻦ ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت‪ ،‬ﺑـﺮ‬ ‫ﻧﻜﺎت ﺧﺎﺻﻲ اﺷﺎره ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ ﻫﻤـﻮاره ﺑـﺮاي ﻛـﺴﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﮔﺮدﺷـﮕﺮي را از دﻳـﺪﮔﺎه‬ ‫ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺆال ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﺳﺆال اﺳﺎﺳﻲ ﭘﺎﺳﺦ‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ :‬آﻳﺎ ﮔﺮدﺷﮕﺮي‪ ،‬ﺷﻜﻞ ﻣﺪرن ﻣﺬﻫﺐ ﻳﺎ زﻳﺎرت اﺳﺖ؟ آﻳﺎ ﮔﺮدﺷﮕﺮي ﺑـﻪ ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬

‫‪ ™ 236‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 11‬زﻣﺴﺘﺎن ‪86‬‬

‫آﺳﻴﺐ ﻣﻲ رﺳـﺎﻧﺪ؟ آﻳـﺎ ﮔﺮدﺷـﮕﺮي‪ ،‬ﺑﻬـﺸﺖ روي زﻣـﻴﻦ را ﺑـﻪ ارﻣﻐـﺎن ﻣـﻲآورد و آﻳـﺎ‬ ‫ﮔﺮدﺷﮕﺮي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ؟‬ ‫دو ﻓﺼﻞ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺎ اراﺋﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲﺳﺎزي )ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ رواﺑـﻂ ﺟﻬـﺎﻧﻲ ـ ﻣﻨﻄﻘـﻪاي( و ﺗﻮﺳـﻌﻪ )ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻛـﻪ ﻳﻜـﻲ از‬ ‫دﻏﺪﻏﻪﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﺪرنﺳﺎزي و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺳﺖ( روال دﻳﮕﺮي را‬ ‫ﭘﻲﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه اﻳﻦ اﺛﺮ ﭘﻴﺘﺮ‪ .‬م‪ .‬ﺑﺮﻧﺰ در ﺧﺼﻮص ﻫﺪف از ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﺮ در آوردن و ﭘﻲ ﮔـﺮﻓﺘﻦ‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺤﺚ در ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ﻛﺘﺎب ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﻫﺪف اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﺸﺎن دادن اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻛﻴﻔﻲ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣـﺮدمﺷﻨﺎﺳـﻲ‪ ،‬ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ و ﺑﺮرﺳـﻲ ﮔﺮدﺷـﮕﺮي و‬ ‫ﮔﺮدﺷﮕﺮان ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻴﺪاﻧﻲ‪ ،‬ﺛﺒﺖ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬ﺷـﺮح و وﺻـﻒ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﺎﺳﻲ و ﺳﺎزﻣﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳـﻲ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺟـﻪ‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻣﺸﺮوح و دﻗﻴﻖ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت و ﺧﺮدهﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﺧﺎص ﻣﻌﻄـﻮف ﻛـﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ‬ ‫ﮔﺮاﻳﺸﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ـ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از روشﻫـﺎي آﻣـﺎري ـ اﺳـﺖ ﻣﺘﻤـﺎﻳﺰ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ ﻋﻠﻤـﻲ ﺗﻤـﺎم ﻋﻴـﺎر اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان از آن ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻴﻔﻲ ﮔﺮدﺷﮕﺮي و ﮔﺮدﺷﮕﺮ ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﺮﻛﺎر ﺧﺎﻧﻢ ﻫﺎﺟﺮ ﻫﻮﺷـﻤﻨﺪي ﻣﺘـﺮﺟﻢ ﻣﺤﺘـﺮم اﻳـﻦ ﻛﺘـﺎب درﺑـﺎره راﺑﻄـﺔ‬ ‫ﮔﺮدﺷﮕﺮي و اﻗﺘﺼﺎد و اﻫﻤﻴﺖ و ﻧﻘﺶ اﻧﺘﺸﺎر ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺘﺎبﻫـﺎﻳﻲ در روﻧـﻖ ﺑﺨـﺸﻴﺪن ﺑـﻪ‬ ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺮان و ﻧﻴﺰ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﺮدن ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺻﻨﻌﺖ ﮔﺮدﺷﮕﺮي در ﻣﻘﺪﻣﻪ اﻳﻦ اﺛﺮ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫»ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت‪ ،‬وﻗﺎﻳﻊ و ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪» ،‬ﺟﻬﺎن ﮔﺮدﺷﮕﺮي« را ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت‬ ‫ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺳﺎزد‪ :‬ﺗﺪاﺧﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﻧـﺴﺒﻴﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‪ ،‬ﺳـﺎﺧﺘﺎر اﻗﺘـﺼﺎدي و‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﮔﺮدﺷﮕﺮي‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرد ﻳﺎ ﺗﻔﺎﻫﻢ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ و‪ ...‬ﻋﻤﻴﻘـﺎً ﻣـﻀﺎﻣﻴﻨﻲ ﻣـﺮدمﺷﻨﺎﺳـﻲ را‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و از ﻫﻤـﻴﻦ روﺳـﺖ ﻛـﻪ ادﺑﻴـﺎﺗﻲ آﻣﻴﺨﺘـﻪ ﺑـﺎ آرا و ﻧﻈـﺮات‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ ﺟﻬﺎن ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛـﻪ ﻣـﻲﻛﻮﺷـﺪ ﺑـﻪ ﺗﺤﻠﻴـﻞ و ﺗﻔـﺴﻴﺮ‬ ‫ﮔﺮدﺷﮕﺮي و ﺻﻮرتﻫﺎ و ﺟﻠﻮهﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي آن ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬ ‫اﻳﺮان ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﺑﺎ ﺳﺎﺑﻘﺔ ﺗﻤﺪﻧﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ و ﻛﻬﻦ و ﺳﺮﺷﺎر از ﺗﻨﻮع زﻳﺴﺘﻲ و ﻃﺒﻴﻌـﻲ و‬

‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺘﺎب ™ ‪237‬‬

‫آﻛﻨﺪه از ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ و ﺧﺮدهﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن و ﺑـﻪ ﻫـﻢ ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺟﻠـﻮهﻫـﺎي‬ ‫ﺗﻤﺪﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻓﻮﻟﻜﻮرﻳﻚ‪ ،‬آﻳﻴﻨﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﻣﻮﺟـﻮد در اﻳـﺮان‪ ،‬آن را‬ ‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﻧﻘﺎﻃﻲ در ﺟﻬﺎن ﻣﻲﺳﺎزد ﻛـﻪ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﭘﺎﺳـﺨﮕﻮي ﻧﻴﺎزﻫـﺎي روﺣـﻲ‪،‬‬ ‫ﻓﻜﺮي‪ ،‬ﻣﻌﻨﻮي و ﺟﺴﺘﺠﻮﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﻣﺮدم از ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎ و ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳـﻦ‬ ‫ﺣﺎل ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ و ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻻزم در زﻣﻴﻨﺔ ﮔﺮدﺷﮕﺮي در اﻳﺮان وﺟﻮد ﻧـﺪارد و ﻣﻨـﺎﺑﻊ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮔﺮدﺷﮕﺮ و ﮔﺮدﺷﮕﺮي را ﭘﺎﺳﺦ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺘﺸﺎرات ﻛﺘﺎبﻫﺎﻳﻲ در زﻣﻴﻨﺔ ﮔﺮدﺷﮕﺮي ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺟﺎﻟﺐ آن ﻛـﻪ‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻌﻔﺮ ﺟﻌﻔﺮي در ﺷـﻜﻞﮔﻴـﺮي ادﺑﻴـﺎت ﻋﻠﻤـﻲ ﮔﺮدﺷـﮕﺮي در‬ ‫ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎن ﻧﻘﺸﻲ ﻋﻤﺪه و اﺳﺎﺳﻲ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬راﺳﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﻴﻌـﻲ اﻗﺘـﺼﺎد‬ ‫اﻳﺮان ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮد را از اﺣﺎﻃﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺘﻲ رﻫﺎ ﺳﺎزد ﺗﺎ ﻣﻴﺰان آﺳﻴﺐﭘﺬﻳﺮي آن ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﻓﺮاز و ﻧﺸﻴﺐ ﺑﺎزارﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﻔﺖ ﻛﻤﺘـﺮ ﮔـﺮدد‪ .‬اﻳـﻦ در ﺣـﺎﻟﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻋﺎﻣﻠﻴـﺖ و‬ ‫ﻓﺎﻋﻠﻴﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪﺳﺎز ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻛﺎﻣﻞ آن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺗﻨﻬﺎ ﺑـﺎ رﻫـﺎﻳﻲ از ﺗﻜﻴـﺔ‬ ‫ﺻﺮف ﺑﻪ ﻣﻨﺒﻊ ﻧﻔﺖ ﻣﻤﻜﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬آﻧﭽـﻪ ارزش اﻓـﺰونﺗـﺮ ﻧﻴـﺮوي اﻧـﺴﺎﻧﻲ را رﻗـﻢ‬ ‫ﻣﻲزﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮدﺷﮕﺮي ﻳﻜﻲ از ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎ را در اﻳﻦ ﺑـﺎره ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي واﻗﻌـﻲ‬ ‫ﻛﻠﻤﻪ‪ ،‬ﻳﺎري رﺳﺎﻧﺪ«‪.‬‬