Kamu Diplomasisi ve Ak Parti Dönemi Türk Dış Politikası
Dr. MUHARREM EKŞİ
i
Bu kitabın yayın hakkı SİYASAL KİTABEVİ’ne aittir. Yayınevinin ve yayınlayıcısının yazılı izni alınmaksızın kısmen veya tamamen alıntı yapılamaz, hiçbir şekilde kopyalanamaz, çoğaltılamaz ve yayınlanamaz.
Kamu Diplomasisi ve Ak Parti Dönemi Türk Dış Politikası Dr. Muharrem Ekşi Kapak Tasarımı: Gamze Uçak Sayfa Düzeni: Canan Özmen ISBN: 978‐605‐4627‐77‐6 ©Siyasal Kitabevi Tüm Hakları Saklıdır. Temmuz 2014, Siyasal Kitabevi, Ankara Siyasal Kitabevi‐Ünal Sevindik Yayıncı Sertifika No: 14016 Şehit Adem Yavuz Sok. Hitit Apt. 14/1 Kızılay‐Ankara Tel: 0 (312) 419 97 81 pbx Faks: 0 (312) 419 16 11 Perakende Satış: Zafer Çarşısı 26‐27‐28 Tel: 0 (312) 433 99 43 e‐posta:
[email protected] http://www.siyasalkitap.com Baskı Desen Ofset A. Ş. Sertifika No: 11289 Birlik Mah. 448. Cad. 476. Sk. No: 2 Çankaya/Ankara Tel: 0 (312) 496 43 43 Dağıtım: Siyasal Yayın Dağıtım Şehit Adem Yavuz Sok. Hitit Apt. 14/1 Kızılay‐Ankara Tel: 0 (312) 419 97 81 pbx Faks: 0 (312) 419 16 11 e‐posta:
[email protected] http://www.siyasalkitap.com
ii
Ailem ve Hocalarıma
iii
Dr. Muharrem EKŞİ, 2001 yılında İstanbul Üniversitesi Tarih bölümünü bitirdikten sonra New York Üniversitesi Yakındoğu Araştırmaları bölü‐ münde yüksek Lisans için ABD’ye gitti. Daha sonra 2008 yılında Ankara Üniversitesinde Uluslararası İlişkiler bölümünde doktoraya başlayan Muharrem Ekşi, 2012 yılı boyunca doktora teziyle ilgili Harvard, George Washington ve New York Üniversitelerinde araştırmalarda bulundu. 2013 yılında Hindistan’da Jawaharlal Nehru Üniversitesinde misafir okutman olarak dersler verdi. 2014 yılında Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi, Uluslararası İlişkiler Bölümünde “Türkiye’de Kamu Diplomasisi: Ortaya Çıkışı, Kurumsal İnşa Süreci ve Uygulanışı (2002‐ 2013)” başlıklı doktora tezini tamamlayarak Dr. unvanını aldı. Muhar‐ rem Ekşi, kamu diplomasisi, kültürel diplomasi ve Türk dış politikası ko‐ nularında çalışmaktadır. Ekşi, Ankara’da Global Strateji Enstitüsü, ASAM ve SETA’da araştırmacı olarak çalıştı. Daha sonra TBMM’de Dış İlişkiler uzmanı olarak çalışan Muharrem Ekşi, halen Yunus Emre Enstitüsü’nde çalışmaktadır.
iv
İçindekiler Kısaltmalar.........................................................................................................İX Haritalar ...........................................................................................................Xİİ Tablolar ............................................................................................................Xİİ Önsöz..................................................................................................................1 Teşekkür .............................................................................................................5 Giriş ....................................................................................................................9 BİRİNCİ BÖLÜM KAMU DİPLOMASİSİNİN KURAMSALVE KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ 1. Kamu Diplomasisinin Kuramsal Çerçevesi: Uluslararası Sistemin Yeni Ortamı ve Dinamikleri...........................................................................15 1.1. Konstrüktivizm: Sivil Toplum Temelli Küresel Sistem............................16 1.2. İletişim‐Bilgi Çağı Paradigması: Enformasyon Toplumu ........................24 2. Kamu Diplomasisinin Kavramsal Çerçevesi ..................................................29 2.1. Uluslararası İlişkiler Disiplininde Güç Kavramı ......................................29 2.2. Konstrüktivist Teoride Güç Anlayışı.......................................................32 2.3. Yumuşak Güç Kavramı ...........................................................................34 2.3.1. Yumuşak Güç‐ Kamu Diplomasisi İlişkisi......................................37 2.3.2. Yumuşak Güç Kavramı Eleştirisi....................................................40 3. Yeni Diplomasi Anlayışı ................................................................................45 3.1. Diplomasinin Tarihsel Gelişimi ..............................................................47 3.2. Diplomasinin Dönüşümü ......................................................................52 4. Kamuoyu ......................................................................................................59 5. Sivil Toplum ..................................................................................................71 5.1. Küresel Siyaset ve Diplomaside Sivil Toplum ........................................72 İKİNCİ BÖLÜM KAMU DİPLOMASİSİ PARADİGMASI 1. Kamu Diplomasisi Tanımı: Tanımsal Çeşitlilik Sorunsalı...............................81 2. Kamu Diplomasisi Modeli.............................................................................86 3. Halkla İlişkiler Faaliyet ve Yöntemleri ..........................................................89 3.1. Halkla İlişkiler‐Kamu Diplomasisi İlişkisi ................................................89 3.1.1 İmaj‐Prestij Yönetimi .....................................................................91
v
3.1.2. Algı Yönetimi ................................................................................94 3.1.3. Ulus Markalama Yöntemi.............................................................95 3.2. Propaganda Faaliyet ve Yöntemleri .......................................................99 3.2.1. Propaganda‐Kamu Diplomasisi İlişkisi..........................................99 3.2.2. Haber Yönetimi...........................................................................101 3.2.3. Gündem Belirleme Yöntemi........................................................103 3.2.4. Çerçeveleme Yöntemi .................................................................105 3.3. Lobicilik Faaliyetleri..............................................................................107 4. İletişim Araç ve Faaliyetleri: Savunuculuk Tekniği .....................................109 4.1. Savunuculuk (Müdafaa) Tekniği...........................................................110 4.2. Stratejik İletişim Yönetimi....................................................................111 4.3. Enformasyon Programları ....................................................................112 4.3.1. Bilgilendirme Faaliyetleri............................................................112 4.3.2. Tanıtım Faaliyetleri.....................................................................113 4.4. İletişim Araçları ....................................................................................114 4.4.1. Geleneksel Kitle İletişim Araçları: Tv, Radyo, Gazete, Sinema....114 4.4.2. Yeni Medya Araçları: İnternet ve Sosyal Ağlar ...........................116 5. Dinleme Faaliyetleri: Kamuoyu Araştırmaları, Anketler.............................118 6. Eğitim ve Akademik Faaliyetler: Değişim Programları ...............................120 7. Kültür‐Sanat Faaliyetleri.............................................................................125 8. Kamu Diplomasisi Türleri ...........................................................................128 8.1. Kültür Diplomasisi ................................................................................128 8.1.1. Kamu Diplomasisi‐Kültür Diplomasisi İlişkisi ..............................132 8.2. Dini Diplomasi ......................................................................................134 8.3. Yurttaş‐Vatandaş Diplomasisi: Kültür Elçiliği .......................................136 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TÜRK KAMU DİPLOMASİSİ 1. Ak Parti Dış Politika Anlayışı: Zihniyet Değişimi ........................................141 1.1. Türk Dış Politikasında Davutoğlu Faktörü ............................................142 1.2. Türk Dış Politikasında Retorikler .........................................................144 1.2.1. Merkez Ülke Söylemi ..................................................................144 1.2.2. Bölgesel Güç Söylemi..................................................................146 1.2.3. Çok Boyutlu Dış Politika Söylemi ................................................147 1.2.4. Akil Ülke Markalaması................................................................149 1.2.5. Donör Ülke Markalaması ...........................................................150 1.2.6. Model Ülke Ve Ak Parti Hikâyesi ................................................152 2. Türk Dış Politikasında Yumuşak Güç ..........................................................157 2.1. Yumuşak Güç Söylemi ve Algısı............................................................158 2.2. Yumuşak Güç Politikaları......................................................................160 2.2.1. Ritmik Diplomasi.........................................................................160
vi
2.2.2. Komşularla Sıfır Sorun Yaklaşımı ve Arabuluculuk Girişimleri ....166 2.2.3. Ermenistan’la Normalleşme Açılımı ...........................................169 2.2.4. Medeniyetler İttifakı Girişimi......................................................172 3. Kamu Diplomasisi Kurumları ve Yumuşak Güç Aktörleri............................178 3.1. Dışişleri Bakanlığı .................................................................................178 3.1.1. Yeni Teşkilat Kanunu: Dışişleri Bakanlığının Yeniden Yapılandırılması .........................................................................178 3.1.3. Dışişleri Bakanlığı Yurtdışı Tanıtım ve Kültürel İlişkiler Genel Müdürlüğü ve Kültürel Diplomasi Genel Müdür Yardımcılığı......181 3.1.4. Diplomasi Akademisi Başkanlığı.................................................183 3.2. Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatörlüğü (KDK) .......................184 3.3. Yunus Emre Enstitüsü ..........................................................................194 3.3.1. Muadil Kültür Enstitüleri ............................................................194 3.3.2. Yunus Emre Enstitüsü ve Kültür Merkezleri ................................195 3.3.2.1. Yunus Emre Enstitüsü ve Kültür Merkezlerinin Faaliyetleri .....202 3.3.2.2. Eğitim Faaliyetleri....................................................................202 3.3.2.3. Kültür‐Sanat Faaliyetleri..........................................................203 3.3.3. Yunus Emre Enstitüsü Projeleri...................................................205 3.3.3.1. Türkoloji Projesi .......................................................................205 3.3.3.2. Türkçe Seçmeli Yabancı Dil Projesi ..........................................209 3.3.3.3. Balkanlarda Kültürel Mirasın Yeniden İnşası Projesi ...............210 3.3.3.4. Balkanlarda Geleneksel Türk El Sanatlarının İhyası ................210 3.3.3.5. 100 Türkiye Kütüphanesi Projesi .............................................211 3.4. Başbakanlık Yurtdışı Türkler ve Akraba Toplulukları Başkanlığı (YTB) .212 3.4.1. Ytb’nin Kurumsal Yapılanması ve Faaliyet Alanları ....................213 3.4.2. Türkiye Bursları...........................................................................216 3.4.3. Diaspora Diplomasisi..................................................................217 3.5. Başbakanlık Türkiye İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) ..........................................................................220 3.5.1. Tika’nın Yeniden Yapılandırılması...............................................220 3.5.2. Tika’nın Faaliyet Alanları............................................................224 3.5.3. İnsani ve Dış Yardım Diplomasisi ................................................226 3.6. Trt.........................................................................................................227 Sonuç..............................................................................................................231 Ekler ...............................................................................................................237 Ek 1: Ak Parti Döneminde İmzalanan Kültür Antlaşmaları.............................237 Ek 2: Kültür Enstitülerinin Ülkelere Göre Dağılımları .....................................240 Kaynakça ........................................................................................................247 Dizin................................................................................................................277
vii
Kısaltmalar AB ABD AİGK APİSA ASEAN BBC BM BMGK BYEGM CAMES CARICOM CCTV CEO CIA CNN CNR D‐8 DITIB DW FAO FİFA G‐20 GRT ICEP ICYF‐DC IELTS İKÖ INGO
Avrupa Birliği Amerika Birleşik Devletleri Asyaʹda İşbirliği ve Güven Artırıcı Önlemler Konferansı Asya Siyasi ve Uluslararası Çalışmalar Derneği Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği İngiliz Radyo Televizyon Kurumu (British Broadcasting Corporation) Birleşmiş Milletler (The UN) Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi Basın‐Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü Beyrut Amerikan Üniversitesi , Center for Arab and Middle East Studies Karayipler Topluluğu Çin Merkez Televizyonu Baş Yönetici (Chief Executive Office) Amerikan Merkezi İstihbarat Teşkilatı (Central Intelligence Agency ) ABD Haber Ajansı (Cable News Network) Fuar Yeri (Expo Center) Gelişmekte olan 8 Ülke (Developing Eight) Diyanet İşleri Türk İslam Birliği Almanya TV, Radyo Servisi (Deutsch Welle) UNESCO Dünya Miras Komitesi ve Gıda ve Tarım Örgütü Uluslararası Futbol Federasyonları Birliği 20 Maliye Bakanı ve Merkez Bankası Başkanı Grubu (Group of 20) Moldova Gökoğuz Yeni Radyo Televizyon Uluslararası Kültürel Değişim Programları Burs Vakfı İKÖİslam İşbirliği Diyalog ve İşbirliği Gençlik Forumu Uluslararası İngilizce Test Sistemi (International English Language Testing System) İslam Konferansı Örgütü (The Organisation of Islamic Cooperation, OIC) Uluslararası Hükümet‐dışı Örgütler (International Non‐Governmental Organization)
ix
IRCICA İSEDAK
İKÖ İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırmaları Merkezi İKÖ İslam İşbirliği Teşkilatı Ekonomik ve Ticari İşbirliği Daimi Komitesi IUC Uluslararası Üniversiteler Konseyi (International Universities Council) IVLP ABD’nin Uluslararası Ziyaretçi Programı (International Visitor Program) KD Kamu Diplomasisi KDK BaşbakanlıkKamu Diplomasisi Koordinatörlüğü KİK Körfez Arap Ülkeleri İşbirliği Konseyi KSS Komşularla Sıfır Sorun MERCOSUR Latin Amerika Güney Ortak Pazarı MİG Medeniyetler İttifakı Girişimi MUSİAD Müstakil Sanayici ve İşadamları Derneği NATO Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (North Atlantic Treaty Organization) NBA Ulusal Basketbol Ligi (National Basketball Association) NGO Hükümet‐dışı Örgütler (Non‐Governmental Organization) OECD Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (The Organisation for Economic Co‐operation and Development) OECD‐DAC Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü Kalkınma Yardımı Komitesi (Development Assistance Committee) PR Halkla İlişkiler (Public Relations) RFE Özgür Avrupa Radyosu RL Özgürlük Radyosu RT Russia Today SAM Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi SESRIC İKÖİslam Ülkeleri İstatistik Ekonomik ve Sosyal Araştırma ve Eğitim Merkezi SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı STK Sivil Toplum Kuruluşu ŞİÖ Şangay İşbirliği Örgütü TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi TDK Türk Dil Kurumu TDP Türk Dış Politikası TEDA Kültür ve Turizm Bakanlığı Türk Kültür, Sanat ve Edebiyatının Dışa Açılması TESEV Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı TİKA Türkiye İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı TOBB Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
x
TOEFL TÖMER TRT TÜBİTAK TURSAB TUSİAD TUSKON TÜRKSOY TYS Uİ UNESCO
VOA WTA YEE YETKM YÖK YTB YVDK
Yabancı Dil olarak İngilizce Sınav (Test of English as a Foreign Language) Türkçe Öğretim Araştırma ve Uygulama Merkezi Türkiye Radyo Televizyon Kurumu Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu Türkiye Seyahat Acentaları Birliği Türk Sanayici ve İşadamları Derneği Türkiye İşadamları ve Sanayiciler Konfederasyonu Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı Yunus Emre Enstitüsü Türkçe Yeterlik Sınavı Uluslararası İlişkiler Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organi‐ zation) Amerika’nın Sesi (Voice of America) Kadın Tenisçiler Birliği Yunus Emre Enstitüsü Yunus Emre Türk Kültür Merkezi Yüksek Öğretim Kurulu Başbakanlık Yurtdışı Türkler ve Akraba Toplulukları Başkanlığı YTB Yurtdışı Vatandaşlar Danışma Kurulu
xi
Tablo ve Haritalar Haritalar Harita 1: Dünya’daki Yunus Emre Türk Kültür Merkezleri (Mevcut, Açılış Sürecinde olan ve Açılması Planlanan Merkezler) Harita 2: TİKA’nın Yurtdışındaki Koordinasyon Ofislerinin Ülkelere Göre Dağılımı
Tablolar Tablo 1 : Medyanın Siyasete Etkisine Yönelik Tezler Tablo 2: Verilerle Türkiye’nin Artan Temsilcilik Sayıları Tablo 3: Umuma Mahsus Pasaport Sahibi Türk Vatandaşlarının Vizeden Muaf Tutulduğu Ülkeler Tablo 4: Medeniyetler İttifakı alanında 2013‐2014 yıllarında Türkiye’de Ger‐ çekleştirilmesi planlanan projeler Tablo 5: Dışişleri Bakanlığı Yeni Teşkilat Kanuna Göre Açılan Yeni Birimler Tablo 6: Akademiler Arası İşbirliği Çerçevesinde 2012 Yılında İmzalanan Anlaşmalar Tablo 7: KDK’nın Faaliyet Alanları Tablo 8: Kamu Diplomasisi Panelleri Tablo 9: Dış Politika Tanıtım Programlarının Gerçekleştirildiği Üniversiteler Tablo 10: Gençlik Programları Tablo 11: KDK’nın Siyasal İletişim Faaliyetleri Tablo 12: Ülke Toplantıları Tablo 13: Akil İnsanlar Konferansları Tablo 14: Avrupa Toplantıları Tablo 15: Bölgelere Göre Yunus Emre Enstitüsü Türk Kültür Merkezleri Tablo 16: Karşılaştırmalı Kültür Enstitüleri Tablo 17: Enstitünün Türkoloji Projesi Kapsamında İşbirliği Protokolü İmza‐ ladığı Üniversiteler Tablo 18: Türkiye Burslarının Kategorik Dağılımı Tablo 19: 2012 Yılında Harcama Büyüklüklerine Göre En Çok Yardım Alan Ülkeler
xii
Önsöz Dr. Muharrem Ekşi’nin Ankara Üniversitesi’nde doktora tezi olarak hazırladı‐ ğı ve kitaba dönüştürdüğü bu çalışma kamu diplomasisine dair tartışmalar ile Türk dış politikasının kamu diplomasisi bağlamında söylemsel, pratik ve ku‐ rumsal bir analizini sunmaktadır. Kamu diplomasisi küresel siyasette yaklaşık son 30 yılda yaşanan dönü‐ şümün diplomasi alanındaki en önemli yansımalarından biri olarak ortaya çıktı. Bir yandan devletler küreselleşme ortamında yeniden yapılanırken, ileti‐ şimin öneminin artması, toplumların giderek daha belirgin bir şekilde siyasal özne haline gelmesi diplomaside de yeni arayışları gündeme getirdi. Tıpkı devletin bu yeni dönemde varlığını dönüştürerek sürdürmesi gibi, diplomasi de geleneksel niteliklerini sürdürmekle birlikte giderek yeni işlevler üstlenir‐ ken bu yeni ortama uyum sağlayarak dönüşmeye başladı. Kamu diplomasisinin ortaya çıkışı ve önem kazanması iki önemli olgu‐ nun gündeme gelmesiyle gelişti ve mümkün oldu. İlki, toplumsal boyutun siyasette giderek daha ağırlıklı olması, toplumsal talep ve beklentilerin öne‐ minin artması gibi gelişmelerdi. Burada ilginç olan kamuoyunun dış politika‐ daki öneminin artmasıyla, devletlerin çeşitli, söylem, araç ve mekanizmalarla kamuoyunu etkileme kapasitelerinin de artması gibi paradoksal bir durumun yaşanmasıydı. Yani, devletler bir yandan küreselleşme sürecinin en popüler ve bir o kadar vazgeçilmez kavramları olan açıklık, şeffaflık ve hesap verebilir‐ lik konusunda iç ve dış kamuoyunun tepkisine karşı daha duyarlı hale gelir‐ ken, öte yandan ve tam da bu nedenle kendi iç ve dış kamuoylarını daha fazla etkileme imkan ve kabiliyetini artırmaya ve devreye sokmaya başladılar. Devletleri bu konuda daha duyarlı olmaya iten husus ise demokrasi ve demokratikleşme kavramlarının söylem düzeyinde de olsa revaçta olması, görsel ve yazılı basının yanında, sosyal medyanın öneminin artması gibi ge‐ lişmelerin devletlerin dış politikalarına meşruiyet sağlama ihtiyacının giderek artırmasıydı. Bu meşruiyet arayışı yalnızca devletlerin kendi kamuoylarını, izledikleri ya da izleyecekleri dış politika konusunda etkileme, destek sağlama açısından değil, diğer ülke kamuoylarını da etkileme, ikna etme, destek elde etme çabasına yöneltti. Hatta yalnızca devletler değil BM, NATO gibi ulusla‐
1
rarası örgütler de kamu diplomasisine daha fazla önem vermeye başlayarak pozisyonlarına meşruiyet sağlamaya çalıştılar. Artık bir devlet dış politikasını yalnızca bir başka devlet ya da devletlere yönelik olarak değil, bir uluslararası ortama yönelik olarak yürüttüğünden, bu uluslararası kamuoyunu etkilemek, kendi kamuoyunu etkilemek kadar önem kazanmaya başladı. Örneğin, Türkiye de dahil olmak üzere başbakanların, dışişleri bakanlarının başka ülkelerin özellikle yaygın olarak takip edilen medya kuruluşlarında makale yazmaları, uluslararası televizyon kanallarına çıkarak siyasetlerini anlatmaları bu durumun somut göstergeleridir. Kamu diplomasisinin önem kazanmasında ikinci etken ise teknik imkan‐ ların gelişmesiyle birlikte iletişimde yaşanan hızlı dönüşümdür. Örneğin dışiş‐ leri bakanlıkları buna adapte olabilmek için hızlı davranmışlar, her ülke dışiş‐ leri ve büyükelçilikleri internet sayfaları açarken aynı zamanda twitter hesap‐ ları almışlar ve bazı mesajlarını buradan duyurmaya hatta etkin olarak kul‐ lanmaya başlamışlardır. Bir yandan devletlerin bilgi üzerindeki hakimiyetleri azalırken, bilgi ve enformasyon yatay düzeyde, devleti dışarıda bırakacak ama onu etkileyecek bir şekilde hızla dolaşırken, öte yandan devletler yeni kontrol mekanizmalarıyla bu bilgi ve enformasyon akışını en azından gözetim altında tutmaya, kendileri de bu akışın bir parçası olmaya çalışmaktalar. Genel olarak günlük hayatın görselleşmesiyle birlikte siyaset ve dış poli‐ tikada da görselliğin öne çıkması, siyasetin ve aktörlerin belli bir imajla su‐ nulması ve hem içeride hem de dışarıda ikna edici olması dış politikanın gü‐ cünü en az maddi unsurlar kadar artıran bir etken olmaya başladı. Bu noktada dış politikanın kendisi, yürütülüşü ve ne ölçüde başarılı olduğundan çok han‐ gi kavramlarla ifade edildiği ve uluslararası basından sosyal medyaya dek nasıl sunulduğu gibi hususlar öne çıktı. Diğer bir deyişle, dış politika günü‐ müzde yalnızca reelpolitik ya da cari siyaset olarak değil bir algı konusu ola‐ rak da görülüyor, söylem bazı durumlarda eylemlerin önüne geçebiliyor, pra‐ tiği gölgeleyebiliyor. Bunun farkında olan devletler gerek geleneksel diploma‐ tik mekanizmaları ama özellikle yeni bazı araçları kullanarak meşruiyet ara‐ yışlarına daha fazla önem veriyorlar, doğrudan uluslararası kamuoyuna ses‐ lenmeyi önemsiyorlar, ikna edici söylemler geliştirmeye, kamuoyu oluştur‐ maya çalışıyorlar. Artık devletler için kendi kamuoylarını etkilemek, yönlen‐ dirmek kadar diğer ülke kamuoylarını etkilemek de önem taşıyor. Geçmişin kaba, niyetini belli eden, gizleme ve gizlenme ihtiyacı hissetmeyen “propa‐ gandası” yerini ince, rafine söylemlere, devletin kendisinden çıkan ve/veya onunla yakından bağlantılı olan ama öyle görünmeyen, kendisini dolaylı ifade eden, bu nedenle daha derine ve daha yaygın bir şekilde nüfuz etmeye çalışan kamu diplomasisi aldı. Örneğin, öğrenci değişim programları, burs imkanları, festivaller, sanatsal etkinliklerin, filmlerin kültür bakanlıklarınca desteklenme‐
2
si vs hep kamu diplomasisinin yeni ve ince araç ve yöntemleri olarak ortaya çıktı. Devletlerin ve bazen diğer aktörlerin imaj çalışmalarına verdikleri önem, bunun giderek daha da profesyonelleşmeye başlaması, kendi içinde bir sektör haline gelmesine yol açtı. Artık devletler kendilerini belli bir kavram, simge ile marka haline getirmeye çalışmakta, hatta bazı kentler, eğer devletin uluslara‐ rası alandaki imajı yeterince güçlü değilse veya negatif ise kendilerini o devle‐ tin imajından ayrıştırarak yeni ve bağımsız imaj oluşturmaya gitmektedirler. Bu bağlamda başka ülkelerin vatandaşlarına doğrudan ulaşmaya çalışma, dil ve kültürü yayma, yeni olmasa da geçmişte yalnızca bir grup Batılı ülkeyle sınırlı girişimlerken şimdi bu türden çabalar yaygınlaşmaya başladı. Elinizdeki kitap bu tartışmaları hem teorik boyutta, hem de uygulamada Türkiye örneği üzerinden kapsamlı bir şekilde ele almaktadır. Toplumsal in‐ şacı bir perspektiften konuya yaklaşan çalışma, bir yandan enformasyon top‐ lumu tartışmaları öte yandan ise yumuşak güç kavramını yeni diplomasi an‐ layışının içine yedirerek incelemektedir. Bu haliyle Türkçe literatürde ilk olma özelliği taşıyan çalışma propagandadan imaj ve algı yönetimine, markalama‐ dan lobiciliğe dek çok geniş bir yelpazede kamu diplomasisinin bileşenlerini tek bir kitap içinde toplamaktadır. Bu teorik tartışmaların yanında çalışmanın belki de en özgün yanı Türki‐ ye’nin kamu diplomasisi alanına hızlı bir giriş yaptığı 2000’lerde gerek söy‐ lemdeki değişimi, gerekse kurumsal yapılanmayı detaylı bir şekilde inceleme‐ sidir. Türkiye 1990’larda TİKA ve öğrenci değişim programı gibi dönemin koşulları içinde önemli ve zaman içinde yenilenmesi gereken çabalar göster‐ mişti. Ama gerçekten, Türkiye diğer ülkelerde gördüğümüz türden modern kamu diplomasi söylem ve mekanizmalarını, kurum ve bürokratik örgütlen‐ mesini 2000’li yıllarda hızla geliştirmeye başladı. Özellikle Dışişleri Bakanlı‐ ğı’nın yeni yapılanmasında kamu diplomasisi boyutuna önem verilirken, bu konuda başbakanlığa bağlı bir Kamu Diplomasisi Koordinatörlüğü’nün ku‐ rulduğu görülmektedir. Daha önemli bir yenilik Türkiye’nin tıpkı Alman‐ ya’nın Goethe Institut, İspanya’nın Instituto Cervantes, İngiltere’ni British Council ve Fransa’nın Institut Français gibi kültür merkezlerinin bir benzeri olarak Yunus Emre Enstitülerini açması olmuştur. Kuşkusuz, bu tür yeni yapı‐ lanmaların belli bir kurumsallık düzeyine ulaşması, kendi amacı doğrultu‐ sunda hizmet verebilmesi için belli bir süreye ihtiyaç vardır. Örneğin, Türki‐ ye’nin iç politikasındaki güncel çekişmeler doğrudan bu kurumların yönetim‐ lerine, işleyişine, personel politikasına birebir yansıyabilmektedir. Fakat ne olursa olsun, tıpkı hükümetin kendisinden önce kurulmuş olan TİKA’yı geliş‐ tirmeye ve dönüştürmeye çalışması gibi, bir gün yeni bir siyasal iktidar geldi‐ ğinde de bu kurumlar işlevlerini sürdürecektir.
3
Dr. Muharrem Ekşi’nin bu çalışması özellikle bu kurumsal yapıların ku‐ ruluş dinamiklerini, işleyişlerini ayrıntılı bir şekilde ortaya koyan ilk ve tek çalışma olması açısından Türkiye’de hem kamu diplomasisi hem de genel olarak Türk dış politikası literatürüne önemli bir katkı sunmaktadır. Prof. Dr. İlhan UZGEL Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı Başkanı, Siyasal Bilgiler Fakültesi, Ankara Üniversitesi, Cebeci Kampüsü, Ankara Temmuz 2014
4
